03.11.2014 Views

31 Tsereteli Geo.pmd - International Research Center For ...

31 Tsereteli Geo.pmd - International Research Center For ...

31 Tsereteli Geo.pmd - International Research Center For ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

516<br />

zaal l wereTeli<br />

Zveli i qarTul<br />

arTuli i nevmur<br />

evmuri i sistemi<br />

istemis s gaSifrv<br />

aSifrva a da<br />

praqtikaSi i xelaxl<br />

elaxla a danergvi<br />

anergvis s gzebi<br />

es naSromi warmoadgens Zveli qarTuli nevmuri sistemis kvlevis<br />

meore etaps. pirveli kvlevis Sedegebi Cven warmovadgineT amave simpoziumze<br />

2004 wels. qveviT Tanmimdvrulad warmovadgenT axal Sedegebs,<br />

romlebic gamoavlina pirvandelTan SedarebiT ufro farTo masStabis<br />

sanoto masalis gamokvlevam.<br />

aris Tu ara kavSiri?<br />

amJamad Cvens monacemTa bazaSi Tavmoyrilia 70-ze meti Zlispiri,<br />

romelTagan TiToeulisaTvis mogvepoveba nevmirebuli teqstic da<br />

sanoto Sesatyvisic XIX s. xelnawerebidan. sainteresoa, moaRwia Tu<br />

ara Cvenamde Zvelma samgaloblo tradiciam? romeli hangebia dafiqsirebuli<br />

XIX saukunis xelnawerebSi: isini, romelsac Cveni Soreuli<br />

winaprebi galobdnen X saukuneSi, Tu raRac axali, sruliad gansxvavebuli<br />

Zvelisagan?<br />

Cvens xelT arsebuli masalis (70 Zlispiri) gamokvlevam gamoavlina<br />

zemoT xsenebuli kavSiris arsebobis damadasturebeli araerTi<br />

faqti. kerZod, aRmoCnda, rom or, xSirad ki orze met erTnairad nevmirebul<br />

monakveTs erTnairi melodia Seesabameba sanoto analogebSi.<br />

magaliTad: figura or-orjer gvxvdeba ZlispirebSi `ver Sem-<br />

Zlebel varT~ da `romelman hSev mTiebi~ (sur. 1). oTxive (!) SemTxvevaSi<br />

erTnairi hangi gvaqvs.<br />

nevmirebisa da melodiebis Tanxvedris sxva magaliTebi ase-<br />

Tia: figura<br />

Zlispiri “ver SemZlebel varT” – 2 SemTxveva-<br />

Tanxvedra. figura Zlispirebi `yrmaTa RvTismsaxurTa”,<br />

“winasaukuneTa~, `romelman hSev mTiebi~, `saswaulad ixilveboda<br />

mose~, `bunebai igi” – 5 SemTxveva-Tanxvedra. figura Zlispirebi<br />

“RaRadvyav danTqmulman”, `siRrmeni codvaTani~, `RaRadyo<br />

veSapisa mucelsa~, `Sen romeli caTa uvrceles xar~ - 4 SemTxveva-Tanxvedra.<br />

Tanxvedrebi kidev mravlad mogvepoveba.<br />

xom ar aris es Tanxvedrebi SemTxveviTi? davuSvaT sawinaaRmdego,<br />

rom JamTa viTarebis Tu sxva mizezTa gamo Zveli samgaloblo tradicia<br />

odesRac Sewyda da hangebi Seicvala axliT. maSin nevmirebul<br />

teqstebsa da sanoto masalas Soris kavSiri ar unda arsebobdes.


517<br />

SevZlebdiT ki aseT viTarebaSi amdeni Tanxvedris axsnas? ZlispirebSi<br />

melodiebis didi mravalferovnebaa. melodiebis aseTi siWarbis fonze<br />

amdeni damTxveva Zalzed saeWvoa SemTxveviTi iyos.<br />

imis albaToba, rom t raodenobis erTnairad nevmirebul monakveTebis<br />

wyvils Sesabamisi melodia (wyvil-wyvilad) erTnairi aRmoaCndeba sanoto<br />

wyaroebis mixedviT, SeiZleba gamovTvaloT formuliT:<br />

sadac n aRniSnavs gansxvavebuli hangebis raodenobas, xolo m –<br />

nevmirebis gansxvavebuli variantebis raodenobas. p sakmarisad mcire<br />

ricxvia maSinac ki, roca t =1, anu roca gvaqvs Tanxvedra mxolod erTi<br />

wyvilisaTvis. t-s erTi erTeuliT gazrdac ki iwvevs p albaTobis<br />

astronomiul Semcirebas. amis mizezia is, rom m da n sakmaod didi<br />

ricxvebia da amdeni Tanxvedra erTdroulad TiTqmis SeuZlebelia.<br />

gamodis, rom unda vaRiaroT tradiciis gawyvetis Sesaxeb Cveni Tavdapirveli<br />

daSvebis mcdaroba da davaskvnaT: xangrZlivi periodis (9<br />

saukune) miuxedavad qarTul eklesiaSi samgaloblo tradicia ar<br />

darRveula, Zvelma hangebma moaRwia XIX saukunemde da asaxva hpova<br />

sanoto xelnawerebSi. Cvenamde moRweuli sagaloblebis Zvel nevmirebul<br />

xelnawerebTan kavSiris arsebobis damadasturebelia im Tanxvedrebis<br />

simravle, romelic 70 ZlispirSi aRmoCnda.<br />

sinamdvileSi viTareba ufro rTulia da arc ise idealuri.<br />

kerZod, arsebobs SemTxvevebi, rodesac erTnairad nevmirebul monakveTebs<br />

sxvadasxva melodiebi Seesabameba. ase, magaliTad, rogorc ukve<br />

vTqviT, figura 5 sagalobelSi erTnairi melodiiT dasturdeba,<br />

magram ZlispirSi “gixaroden sasanTleo brwyinvaleo! igive figura<br />

gvxvdeba II da V muxlebSi erTnairi, magram winasgan gansxvavebuli<br />

hangiT. figura 5 sagalobelSi erTnairi hangiTaa warmodgenili,<br />

magram 3 sagalobelSi igive figuras sxva hangi Seesabameba, Tumca<br />

samive erTnairi hangi.<br />

riT avxsnaT es garemoeba? aq gadamwyveti mniSvneloba aqvs imas, rom<br />

ar gvaqvs gansxvavebaTa siWrele. kerZod, pirveli figura gvxvdeba 7<br />

adgilas, magram melodia sul oria (5+2). meore gvxvdeba 8 sagalobel-<br />

Si da melodia isev oria (5+3) da Tu kvlav kavSiris sakiTxs mivubrundebiT,<br />

vityviT Semdegs: kavSiri rom ar yofiliyo rvave (Svidive)<br />

SemTxveva gansxvavebuli melodiebiT iqneboda warmodgenili,rac tipuri<br />

niSani iqneboda or movlenas Soris kavSiris ararsebobisa. Cvens SemTxvevaSi<br />

ki melodiebi sul orad gaiyo, rac kvlavac kavSiris arsebobaze<br />

miuTiTebs. is faqti, rom melodiebi orad, magram mainc gaiyo, aixsneba<br />

imiT, rom qarTuli nevmuri sistemiT ar xdeba melodiis calsaxad<br />

warmodgena. rogorc wina kvlevaSi aRvniSnavdiT [12], es sistema aris


518 zaal wereTeli<br />

teqstis hangze gawyobis saSualeba da aseTi SemTxvevebis arseboba<br />

SesaZlebelia.<br />

amgvarad, kavSiri, udavod, arsebobs da Cans, magram ratomaa igi ase<br />

Znelad SesamCnevi? ratom ver vpoulobT damakavSirebel Zafs yovel<br />

muxlSi? es garemoeba mravalma faqtorma ganapiroba: jer erTi, rom<br />

qarTuli nevmuri sistema calsaxad ar asaxavs melodiebs; meorec,<br />

modrekili, iordane da ivane sxvadasxvanairad, variantulad adeben<br />

nevmebs erTsa da imave sagaloblebis muxlebs; mesame, axlo winapari<br />

mgaloblebi, sxvadasxva samgaloblo skolebis warmomadgenlebi, aseve<br />

Tav-Tavis variantebs gvTavazoben; meoTxe, mravali sagalobeli gamSvenebuli<br />

saxiTaa Cvenamde moRweuli, rac am SemTxvevaSi xelisSemSleli<br />

faqtoria da, bolos, mexuTe, drom da galobis zepirad gadacemis<br />

tradiciam Tavisi uaryofiTi roli Seasrula, samgaloblo hangebma<br />

Tavisi pirvandeli, ucvleli saxiT ver miaRwia momaval Taobebamde.<br />

Tavisufali monakveTebi – kavSiri aqac Cans<br />

Tavisufali marcvali Cven vuwodeT nevmirebis armqone marcvals,<br />

xolo Tavisufali monakveTi – Tavisufali marcvlebisgan<br />

Semdgar sagaloblis teqstis nawils erTi muxlis farglebSi. amgvari<br />

monakveTebi zogjer sakmaod grZelia _ Sedgeba 4 da meti marcvlisagan.<br />

SevniSneT, rom aseT SemTxvevebs Sesabamis sanoto masalaSi<br />

warTqma an silabika Seesabameba (ixileT Zlispirebi `romelman hSev<br />

mTiebi~, `winasaukuneTa, `yrmaTa RvTismsaxurTa~, `kverTxi ieses Zirisagan~).<br />

garda imisa, rom es faqtebi kidev erTxel xazs usvams zemoT<br />

naxseneb kavSirs, Cven maT gvikarnaxes mosazreba: Tavisufali monakveTebis<br />

ukan, zogadad, xom ar dgas silaburi galoba? marTalia, mokle (2-<br />

3 marcvliani) monakveTebisaTvis amis notebis mixedviT dadastureba<br />

Znelia, maTi simoklisa da wina paragrafSi moyvanili mravali faqtoris<br />

gamo, samagierod grZel monakveTebSi es silaburoba kargad Cans.<br />

naklebad savaraudoa, rom sxvadasxvagvari yofiliyo midgoma Tavisufali<br />

monakveTebisadmi marcvlebis raodenobis gamo. logikuri iqneboda<br />

gvefiqra, rom Tavisufal monakveTebs silaburad, ZiriTadi gr-<br />

Zliobis (pirobiTad, vTqvaT, meoTxediT) bgerebiT igalobebdnen.<br />

jer-jerobiT vikavebT Tavs am sakiTxTan dakavSirebiT saboloo<br />

daskvnis gamotanisagan da vagrZelebT msjelobas: Tu Tavisufali<br />

marcvali silaburia, maSin nevmireba erTi marcvlis ramdenime bgeraze<br />

gamRerebas unda aRniSnavdes. magram rogor amRerebdnen marcvals X<br />

saukuneSi?<br />

gamRerebis saxeobani qarTul galobaSi<br />

qarTul galobaSi arsebuli gamRerebis meTodebis aRricxvis mizniT<br />

CavatareT gamokvleva. gamovikvlieT gelaTis, Semoqmedis da aRmosavleTis<br />

skolebis wirva-locvis sagaloblebi [3,5,6].


Zveli qarTuli nevmuri sistemis gaSifrva da<br />

praqtikaSi xelaxla danergvis gzebi<br />

519<br />

gamokvlevam moicva absoluturad yvela sagalobeli dasaxelebuli<br />

wyaroebidan da aCvena Semdegi: erTi marcvlis ramdenime bgeraze<br />

gamRerebis SemTxvevebis 75% modis or- an sambgerian hangze (mokle<br />

gamRerebebi). SemTxvevebis danarCen 25%-Si gamRerebis hangi Sedgeba 4<br />

da meti bgerisagan (grZeli gamRerebebi). es ukanasknelni arsebiTad<br />

warmoadgens or-sambgeriani hangebis naerTs. amgvarad, SegviZlia<br />

davaskvnaT: qarTul galobaSi gamRerebis ZiriTadi xerxebia mokle _<br />

2-3 bgeriani melodiebi.<br />

dafiqsirda 50-mde aseTi (mokle) melodia, romelTagan 10-s sxvasTan<br />

SedarebiT maRali procentuloba aqvs (grafiki 1). iseTebi, romelTac<br />

aRmoaCndaT Zalian patara procentuloba (naklebi, vidre 2%) ugulvebelvyaviT,<br />

rogorc konkretuli Semsruleblis Tu skolis specifika<br />

da gavaerTianeT erT jgufSi. erTi maTgani, kodiT 51, sakuTriv `karbelaanT<br />

kilos~ damaxasiaTebelia. rogorc es grafikidan Cans, 4 melodia<br />

Seesabameba Zvel niSans (Sedarebis gasaioleblad ucvlelad mogvyavs<br />

cxrili 1 [12]-dan. damatebulia mxolod kodirebis sveti). es<br />

mravlismetyveli faqtia: 10 ZiriTadi gamRerebis melodiidan oTxi,<br />

Cvens mier pirvel gamokvlevaSi gamoTqmuli varaudebis Sesabamisi<br />

aRmoCnda.<br />

msgavsi melodiur-ritmuli struqturis mqone melodiebis gaer-<br />

Tianebis Sedegad miviRebT suraTs, romelic me-2 grafikzea asaxuli.<br />

yvelaze didi procentulobis mqone ori melodiis gamRereba or<br />

mezobel bgeraze qvevidan zeviT an piriqiT. es gamRerebis yvelaze<br />

gavrcelebuli formaa qarTuli galobis nebismieri skolisa da SemsruleblisaTvis.<br />

pirvel kvlevaSi ar moxerxda garkveuliyo mTavari nevmis mniSvneloba.<br />

es ganapiroba iman, rom xsenebuli niSani absoluturad yvelgan<br />

gvxvdeba. iSviaTad moiZebneba muxli, rom masSi es niSani ar figurirebdes.<br />

am ori melodiis axsna swored mas unda davakisroT. gamRereba<br />

or mezobel bgeraze, imis miuxedavad, zeviT vimoZravebT Tu qveviT,<br />

silaburi galobidan gadaxvevis yvelaze bunebrivi saSualebaa. garda<br />

amisa, niSans ar moeZebneba striqonsqveda analogi. es argumentebi<br />

gvafiqrebinebs, rom mTavari nevmi or mezobel bgeraze gamRerebis<br />

aRmniSvnelia. gamRerebebis Zvel nevmebTan Sesabamisobis saboloo suraTi<br />

asaxulia grafikze 3.<br />

kidev arsebobs 2 sworxazovani, striqonsqveda niSani romlebzec aq<br />

jer araferi gviTqvams. maTi daniSnuleba, Cveni azriT igivea, rasac<br />

aqamde vvaraudobdiT (ix. cxrili 1) – bgeris grZliobis gagrZeleba. es<br />

specifikuri gamRerebaa da es ukanasknelni ganirCevian kidec danarCenebisagan<br />

Tavisi sworxazovnebiT. yvela sxva nevmi mrudwirulia.


520 zaal wereTeli<br />

samomavlo praqtikuli nabijebis Sesaxeb<br />

ra aris saWiro imisTvis, rom Zveli qarTuli nevmuri sistema kvlav<br />

daubrundes RvTismsaxurebas? sanam am kiTxvas vupasuxebdeT, SevniSnoT<br />

Semdegi: SemTxveviTi ar aris is garemoeba, rom ar mogvepoveba<br />

Zveli niSnebiT nevmirebuli wirva-locvis standartuli sagaloblebi.<br />

Zveli nevmebi mxolod Zlispirebs, dasdeblebs da troparebs axlavs.<br />

rogorc cnobilia, CvenSi arsebobda Zlispirebis galobiT Tqmis<br />

tradicia. es is SemTxvevaa, roca aseulobiT sagaloblis teqsti unda<br />

igalobebodes erT-erT kanonikur hangze. Zveli qarTuli nevmuri sistema<br />

gvevlineba martiv da idealur saSualebad amgvari praqtikuli amocanis<br />

gadawyvetisaTvis.<br />

Zveli nevmebis gamoyenebiT galobis aRsadgenad unda moxdes Zlispirebis<br />

hangebis gamartiveba nevmirebul teqstebTan SesabamisobaSi<br />

moyvanis mizniT. Cvens mier am mimarTulebiT Catarebulma eqsperimentma<br />

aCvena, rom Zveli qarTuli nevmuri sistemis RvTismsaxurebaSi xelaxali<br />

danergva axlosaa realobasTan.<br />

daskvna<br />

X saukunis nevmirebuli teqstebi asaxulia XIX saukunis sanoto<br />

xelnawerebSi. amis dasturia mravali SemTxveva, roca erTnairad nevmirebul<br />

monakveTebs erTnairi melodiebi Seesabameba. amgvarad, Zvelma<br />

samgaloblo hangebma Cvenamde moaRwia, Tumca isini amJamad erTgvarad<br />

saxecvlilia. es mravalma faqtorma ganapiroba.<br />

Zveli qarTuli nevmuri sistema aris teqstis hangze gawyobis saSualeba.<br />

mas ar gamoiyenebdnen wirva-locvis standartuli (statikurteqstebiani)<br />

sagaloblebisaTvis. aseT sagaloblebs nevmebis gareSec<br />

iolad galobdnen.<br />

Zvelad galobdnen silaburad (Tavisufali marcvlebi), Siga-da-Sig<br />

mokle gamRerebebiT (mrudwirulnevmebiani marcvlebi) an bgeris gr-<br />

Zliobis gagrZelebiT (sworxazovannevmebiani marcvlebi). gamRerebis<br />

yvelaze gavrcelebuli forma, maSinac da axlac, aris gamRereba or<br />

mezobel bgeraze, romelic yvelaze xSiradxmarebad niSans Seesabameba.<br />

Zlispirebis galobiT Tqmis tradiciis aRsadgenad saWiroa moxdes<br />

Zlispiris hangis nevmirebul teqstTan SesabamisobaSi moyvana misi<br />

gasadavebis gziT. am mimarTulebiT gadadgmulma praqtikulma nabijebma<br />

dagvarwmuna, rom es ganxorcielebadi amocanaa.


Zveli qarTuli nevmuri sistemis gaSifrva da<br />

praqtikaSi xelaxla danergvis gzebi<br />

521<br />

damowmebuli<br />

literatura<br />

gvaxaria, vaJa. (1989). miqael modrekilis himnebi. Tbilisi: sabWoTa saqarTvelo.<br />

erqvaniZe, malxaz. (2000). qarTuli saeklesio galoba, t. 1, Tbilisi: sapatriarqos<br />

saeklesio galobis centri.<br />

erqvaniZe, malxaz. (2002) qarTuli saeklesio galoba, t. 2, Tbilisi: sapatriarqos<br />

saeklesio galobis centri.<br />

erqvaniZe, malxaz. (2005). qarTuli saeklesio galoba, t. 3, Tbilisi: sapatriarqos<br />

saeklesio galobis centri.<br />

karbelovi, polievqtos da molodinovi, aleqsandre. (1899). sagalobelni<br />

Sobis dResaswaulisa. tfilisi: maqsime SaraZe da Co.<br />

kereseliZe, eqvTime. xelnaweri Q 672. kekeliZis saxelobis xelnawerTa erovnuli<br />

centri.<br />

kiknaZe, g. (1982). nevmirebuli Zlispirni. Tbilisi: mecniereba<br />

SuRliaSvili, daviT. (2002). qarTuli saeklesio galoba, Semoqmedis skola,<br />

Tbilisi: sapatriarqos saeklesio galobis centri. qarTuli simReris<br />

saerTaSoriso centri.<br />

qoriZe, filimon. (1911). sadResaswaulo sagalobelni wirvisa tfilisi: e.<br />

kereseliZis stamba.<br />

qoriZe, filimon. (1901). sagalobelni pirvel Sewirulisa, vasili didisa,<br />

mRvdlis kurTxevisa da qorwinebisa. tfilisi.<br />

wereTeli, zaal. (2005). `uZvelesi qarTuli samgaloblo niSnebis<br />

interpretaciis SesaZlebloba XIX s. sanoto xelnawerebis mixedviT~. krebulSi:<br />

tradiciuli mravalxmianobis meore saerTaSoriso simpoziumi. gv. redaqtorebi<br />

wurwumia, rusudani da Jordania, iosebi. Tbilisi: Tbilisis saxelmwifo<br />

konservatoriis tradiciuli mravalxmianobis kvlevis saerTaSoriso centri.<br />

xundaZe, raJden. xelnaweri 2100. saqarTvelos saxelmwifo erovnuli centris<br />

arqivi.


Decipehring the Old <strong>Geo</strong>rgian Neumatic System and<br />

Ways of Re-Introducing in into Practice<br />

527<br />

Khundadze, Razhden. Manuscript 2100. Archives of the Methodological <strong>Center</strong> of Folk<br />

Art at the Ministry of Culture of <strong>Geo</strong>rgia (in <strong>Geo</strong>rgian).<br />

<strong>Tsereteli</strong>, Zaal. (2005). « The Possibility of Interpreting Ancient <strong>Geo</strong>rgian Chants Through<br />

19th Century Transcriptions ». In : The Second <strong>International</strong> Symposium on Traditional<br />

Polyphony. P. 367-382. Edited by Rusudan Tsurtsumia and Joseph Jordania. Tbilisi:<br />

<strong>International</strong> <strong>Research</strong> <strong>Center</strong> for Traditional Polyphony at the Tbilisi State Conservatoire.


528<br />

zaal wereTeli. danarTi<br />

Zaal <strong>Tsereteli</strong>. APPENDIX<br />

cxrili 1.<br />

Table 1.


zaal wereTeli. danarTi<br />

Zaal <strong>Tsereteli</strong>. APPENDIX<br />

529<br />

diagrama 1. gamRerebis yvelaze mniSvnelovani 10 melodia. aqedan 4 Seesabameba<br />

Zvel niSnebs<br />

Figure 1. 10 most important melodies of gamghereba.4 of them correspond to<br />

old neumes<br />

diagrama 2. yvelaze maRali procentulobis ori gamRereba<br />

Figure 2. Two most important gamgherebas are unexplained


530<br />

zaal wereTeli. danarTi<br />

Zaal <strong>Tsereteli</strong>. APPENDIX<br />

diagrama 3. gamRerebebis nevmebTan Sesabamisobis saboloo saxe<br />

Figure 3. Correspndence of gamghereba to old neumes<br />

suraTi 1.<br />

Picture 1.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!