gaudabnoebasTan brZolis moqmedebaTa erovnuli programa - Nacres
gaudabnoebasTan brZolis moqmedebaTa erovnuli programa - Nacres
gaudabnoebasTan brZolis moqmedebaTa erovnuli programa - Nacres
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
damtkicebulia<br />
saqarTvelos prezidentis<br />
2003 wlis “2”aprilis # 112<br />
brZanebulebiT<br />
<strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong> <strong>moqmedebaTa</strong><br />
<strong>erovnuli</strong> <strong>programa</strong><br />
preambula<br />
XX saukunis ukanaskneli aTwliani periodi (1991-2000 w.w.)<br />
yvelaze Tbili iyo meore aTaswleulSi. am fonze atmosferuli naleqebis<br />
monotonuri kleba gaudabnoebis sawyisi etapis maCveneblad gvesaxeba. am<br />
process kidev ufro daaCqarebs da gaaRrmavebs hipertrofulad gazrdili<br />
negatiuri anTropogenuli faqtorebi (tyeebis Cexva, niadagis daCqarebuli<br />
erozia da sxv.). saqarTvelosaTvis gaudabnoeba ara marto ekologiuri,<br />
socialuri da ekonomikuri, aramed klimaturi problemacaa. klimatis<br />
daTboba seriozul safrTxes uqmnis kavkasionis myinvarebs, iwvevs maT<br />
intensiur dnobas maRali temperaturis, dabali SefardebiTi sinotivisa da<br />
myari atmosferuli naleqebis Semcirebis gamo. Tu am procesebma<br />
sistematuri xasiaTi miiRo, isini daaCqarebs myinvarebis ukan daxevas da<br />
gamoiwvevs klimatis jer lokalur, Semdgom ki regionalur cvlilebebs.<br />
aqedan gamomdinare, kavkasiis ekologiur wonasworobas safrTxe emuqreba,<br />
miT umetes, Tu procesebi Seuqcevadi gaxda. saqarTveloSi, iseve, rogorc<br />
mTels kavkasiaSi, 2050 wlamde mosalodnelia mdinareTa wliuri<br />
Camonadenis sakmaod mniSvnelovani (-50-dan -150 mm/w-mde) kleba. savaraudoa,<br />
rom daTbobis efeqti gansxvavebuli iqneba rogorc dasavleT, aseve<br />
aRmosavleT saqarTveloSi. am ukanasknelSi, mimdinare saukunis pirveli<br />
naxevrisTvis haeris temperaturis matebam SeiZleba 2 0 C-s miaRwios, maSin<br />
rodesac Savi zRvis gavlenis qveS myof dasavleT saqarTveloSi - mxolod<br />
1 0 C Seadginos. Tumca saqarTvelo ar imyofeba udabnoebis zonis<br />
maxlobloblad, magram mosalodneli globaluri daTbobis fonze mis<br />
aRmosavleT nawilSi zogierT regions (gare kaxeTi, qvemo qarTli)<br />
1
sistematuri gvalvianobis SemTxvevaSi SeiZleba realurad Seeqmnas<br />
lokaluri gaudabnoebis saSiSroeba.<br />
garda aRniSnuli raionebisa, saqarTvelos teritoriaze SesaZlebelia<br />
gaudabnoebisadmi mgrZnobiare kidev sxva teritoriebis arseboba, romelTa<br />
gamovlena aseve mniSvnelovania <strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong> efeqtiani<br />
RonisZiebebis ganxorcielebisaTvis. amrigad, gvalvianobisa da gaudabnoebis<br />
procesebis kompleqsuri Seswavla da maT winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> xangrZlivi<br />
strategiisa da <strong>moqmedebaTa</strong> gegmis SemuSaveba erT-erTi aqtualuri<br />
problemaa, romlis gadaWrac ase aucilebelia Cveni qveynisaTvis.<br />
gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> konvencias saqarTvelo 1999 wels<br />
miuerTda. gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> <strong>moqmedebaTa</strong> <strong>erovnuli</strong> <strong>programa</strong><br />
SeimuSava saxeobaTa konservaciis samecniero kvleviTi centrma, xolo mis<br />
SemuSavebas koordinacias uwevda saqarTvelos garemosa da bunebrivi<br />
resursebis dacvis saministro.<br />
saqarTvelos <strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong> <strong>moqmedebaTa</strong> <strong>erovnuli</strong><br />
<strong>programa</strong> emyareba programebs da mosazrebebs, romlebic SeimuSava da<br />
gamoTqva: saqarTvelos mecnierebaTa akademiis hidrometeorologiis<br />
institutma; saqarTvelos mecnierebaTa akademiis vaxuSti bagrationis<br />
saxelobis geografiis institutma; saqarTvelos mecnierebaTa akademiis v.<br />
gulisaSvilis saxelobis samTo metyeveobis institutma; saqarTvelos<br />
mecnierebaTa akademiis geofizikis institutma; saqarTvelos geologiis<br />
saxelmwifo departamentis bunebis stiqiuri procesebisa da sainJinro<br />
geoekologiis kvlevebis centrma `stiqiam~; Tbilisis ivane javaxiSvilis<br />
saxelobis saxelmwifo universitetis meteorologiis, klimatologiisa da<br />
okeanologiis kaTedram; saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa<br />
akademiam da mis daqvemdebarebaSi arsebulma institutebma (m. n. sabaSvilis<br />
saxelobis niadagmcodneobis, agroqimiis da melioraciis samecnierokvleviTi<br />
instituti; mecxoveleobisa da sakvebwarmoebis samecnierokvleviTi<br />
instituti; i. lomouris saxelobis miwaTmoqmedebis samecnierokvleviTi<br />
instituti; mebaReobis, mevenaxeobis da meRvineobis samecnierokvleviTi<br />
instituti; n. yanCavelis saxelobis mcenareTa dacvis instituti;<br />
radiobiologiisa da ekologiis samecniero-kvleviTi instituti;)<br />
saqarTvelos saxelmwifo agraruli universitetis niadagmcodneobis<br />
kaTedram, saqarTvelos daculi teritoriebis, nakrZalebisa da samonadireo<br />
meurneobis saxelmwifo departamentma; saqarTvelos mecnierebaTa akademiis<br />
saqarTvelos wyalTa meurneobisa da sainJinro ekologiis institutma,<br />
saqarTvelos soflis meurneobisa da sursaTis saministrom; saqarTvelos<br />
garemosa da bunebrivi resursebis dacvis saministrom, aseve adgilobrivi<br />
mmarTvelobis organoebma.<br />
<strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong> <strong>moqmedebaTa</strong> erovnul <strong>programa</strong>Si<br />
gaTvaliswinebulia zogadi saxelmZRvanelo principebi da meqanizmebi<br />
momavalSi. amasTan aRniSnul <strong>programa</strong>Si ar aris mocemuli specifiuri<br />
zomebis Sesaxeb, romelTa miReba xdeba yovel konkretul SemTxvevaSi,<br />
2
adgan bevri maTgani jer kidev saWiroebs Tanamimdevrul mecnierul<br />
Seswavlas. <strong>programa</strong> SemuSavebulia gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong><br />
samdivnos, Sveicariisa da italiis mTavrobebis daxmarebiT.<br />
Tavi I.<br />
zogadi debulebani<br />
muxli 1.<br />
gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> ZiriTadi strategiuli<br />
principebi<br />
<strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong> <strong>moqmedebaTa</strong> <strong>erovnuli</strong> <strong>programa</strong> efuZneba<br />
gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> Semdeg ZiriTad strategiul principebs:<br />
1. unda ganisazRvros saqarTveloSi gaudabnoebis gamomwvevi ZiriTadi<br />
regionaluri mizezebi da maTi xelSemwyobi faqtorebi, SemuSavdes iseTi<br />
praqtikuli RonisZiebebi, romlebic aucilebelia <strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong>a<br />
da gvalvis Sedegebis SerbilebisaTvis.<br />
2. gadawyvetilebebi miRebul unda iqnes myari mecnieruli<br />
monacemebis safuZvelze (gadawyvetilebis sifrTxiliT miRebis principi);<br />
gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong>aTvis aucileblad saWiroa kvleva da<br />
monitoringi.<br />
3. ar unda gadaidos moqmedebebi, romlebic aucilebelia<br />
gaudabnoebis potenciuri SesaZleblobis Tavidan asacileblad, Tundac<br />
mizezobrivi kavSirebi srulyofilad ar iyos dadgenili (profilaqtikis<br />
principi).<br />
4. gaudabnoebis winaaRmdeg brZola mimarTuli unda iyos arsebuli<br />
biologiuri da landSafturi mravalferovnebis SenarCunebisaTvis, im<br />
proeqtebisaTvis, romelTac SeuZliaT mniSvnelovani uaryofiTi gavlena<br />
moaxdinon garemoze, warmodgenili unda iyos garemoze zemoqmedebis<br />
Sefaseba (gauqmebis, anu “Tavidan acilebis” principi).<br />
5. iseTi moqmedeba, romlis Tavidan acileba SeuZlebelia, magram<br />
gansakuTrebiT sazianoa biologiuri da landSafturi<br />
mravalferovnebisaTvis, unda warimarTos nakleb saxifaTo arealSi<br />
(translokaciis principi).<br />
6. Tu maRali biologiuri da landSafturi mravalferovnebis<br />
Rirebulebis arealSi fizikuri cvlilebebis saziano gavlenis Tavidan<br />
acileba SeuZlebelia, maT dasabalanseblad saWiroa sakompensacio<br />
konservaciuli RonisZiebebis miReba (ekologiuri kompensaciis principi).<br />
7. <strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong>aTvis unda iqnas gamoyenebuli arsebuli<br />
saukeTeso teqnoligiebi da garemosdacviTi meTodebi; teqnologiebis<br />
misawvdomoba da gadmoReba gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> arsebiTi<br />
elementebia.<br />
3
8. nebismieri moqmedebisaTvis, romelic iwvevs gaudabnoebis<br />
procesebis dawyebas, kontrolisa da zianis xarjebi ekisreba pasuxismgebel<br />
mxares (gadaxdis principi).<br />
9. gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> saqmeSi monawileoba unda<br />
miiRon adgilobrivma mosaxleobam, miwis kerZo mesakuTreebma, samecniero<br />
sazogadoebam, sxva dainteresebulma pirebma da samoqalaqo jgufebma<br />
(sazogadoebis monawileobisa da informaciis misawvdomobis principi).<br />
10. <strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong> saqmeSi gansakuTrebuli mniSvneloba<br />
unda eniWebodes saqarTvelos mTavrobas, romelsac yvela doneze<br />
gacnobierebuli aqvs sruli pasuxismgebloba qveynis biologiuri<br />
sijansaRis SenarCunebisaTvis.<br />
muxli 2.<br />
<strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong> <strong>moqmedebaTa</strong> <strong>erovnuli</strong> programis<br />
ZiriTadi miznebi<br />
<strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong> <strong>moqmedebaTa</strong> <strong>erovnuli</strong> programis ZiriTadi<br />
miznebia:<br />
1. gaudabnoebis safrTxis winaSe myofi teritoriebis gansazRvra da<br />
maTi farTobis dadgena.<br />
2. gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> uzrunvelyofa bunebrivi<br />
resursebis mdgradi gamoyenebis, adekvaturi dagegmvisa da konservaciuli<br />
moqmedebis ganxorcielebis gziT.<br />
3. <strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong> saqmeSi kompetenturi struqturebisa da<br />
institutebis monawileoba.<br />
4. gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong>aTvis saerTaSoriso<br />
TanamSromlobisa da partniorobis ganviTareba.<br />
4
Tavi II<br />
saqarTveloSi gaudabnoebis procesze moqmedi ZiriTadi<br />
fizikur-geografiuli faqtorebi da gaudabnoebisadmi<br />
yvelaze mgZnobiare teritoriebi<br />
muxli 3.<br />
gaudabnoebis procesze moqmedi ZiriTadi fizikurgeografiuli<br />
faqtorebi<br />
1. saqarTveloSi gaudabnoebis procesze moqmedi fizikurgeografiuli<br />
faqtorebis arseboba ganpirobebulia qveynis geografiuli<br />
mdebareobiT, romelic evropis samxreT-aRmosavleTi nawilia, –<br />
CrdiloeTiT esazRvreba ruseTis federacias, aRmosavleTiT _ azerbaijanis<br />
respublikas, samxreT-dasavleTiT TurqeTis respublikas, samxreTiTsomxeTis<br />
respublikas, dasavleTiT akravs Savi zRva. saqarTvelos<br />
mdebareobis geografiuli koordinatebia: CrdiloeTiT – C.g. 43 0 35 ’ da a.gr.<br />
40 0 23 ’ , samxreTiT- C.g. 41 0 02 ’ da a.gr. 46 0 30 ’ , dasavleTiT-C.g. 43 0 23 ’ da<br />
a.gr. 40 0 00 ’ , aRmosavleTiT _ C.g. 41 0 17 ’ da a.gr. 46 0 44 ’ . teritoriis<br />
farTobi 76,3 aTasi km 2 . sazRvrebis saerTo sigrZe 1968,8 km-ia, aqedan<br />
saxmeleTo sazRvari _ 1660,4 km-ia.<br />
2. saqarTvelos geografiulma mdebareobam ganapiroba misi bunebis<br />
mravalferovneba. teritoriis TiTqmis 2/3 mTagoriania. mTavari<br />
orografiuli erTeulebia: kavkasioni; mTaTaSorisi bari, romelic lixis<br />
qediT iyofa kolxeTisa da iveriis barad; mesxeTis da TrialeTis qedebi<br />
(mcire kavkasionis mTianeTis nawili) da samxreT saqarTvelos vulkanuri<br />
mTianeTi. kavkasionis mTavari wyalgamyofi qedis zogierTi mwvervali<br />
saqarTvelos farglebSi 5000 m-ze meti simaRlisaa, dafarulia maradiuli<br />
TovliTa da myinvarebiT. mTaTaSoris dablobebSi mdebareobs vakeebi,<br />
platoebi, qedebi, zegnebi. lixis qedi kavkasions akavSirebs mesxeTis<br />
qedTan. amasTan, igi gadamwyvet rols asrulebs dasavleT da aRmosavleT<br />
saqarTvelos kontrastuli landSaftebis CamoyalibebaSi.<br />
3. gaudabnoebis procesze moqmedi fizikur-geografiuli<br />
faqtorebidan gamoiyofa:<br />
a) klimati. klimatis mravalferovnebas gansazRvravs, erTi mxriv,<br />
misi mdebareoba subtropikuli zonis CrdiloeT sazRvarze Savsa da kaspiis<br />
zRvebs Soris, meore mxriv, misi reliefis gansakuTrebuli sirTule:<br />
klimatis CamoyalibebaSi did rols TamaSobs sxvadasxva mimarTulebebisa da<br />
simaRlis qedebi. adgilobrivi klimatis formirebaze mniSvnelovan gavlenas<br />
axdens Savi zRva da kavkasioni. es ukanaskneli saqarTvelos icavs<br />
CrdiloeTidan civi haeris masebis uSualo SemoWrisagan, xolo Savi zRva<br />
5
zomiers xdis temperaturis ryevas da xels uwyobs naleqebis didi<br />
raodenobiT mosvlas, gansakuTrebiT dasavleT saqarTveloSi. klimatis<br />
formirebaSi monawileobs saqarTvelos teritoriisa da mis mezobel<br />
regionebSi ganviTarebuli atmosferuli procesebi, romlebic zomieri da<br />
subtropikuli sartyelebisaTvis aris damaxasiaTebeli. didi mniSvneloba<br />
aqvs agreTve, arqtikuli da tropikuli, rogorc zRvis, ise kontinenturi<br />
haeris masebs. wlis Tbil periodSi konveqciuri procesebi moqmedebs<br />
amindis CamoyalibebaSi. aRsaniSnavia, rom sakvlev teritoriaze haeris<br />
temperatura didi kontrastiT gamoirCeva. cirkulaciis, radiaciisa da<br />
orografiuli faqtorebis erToblivi moqmedeba ganapirobebs teritoriis<br />
tenianobis sakmaod did kontrasts. maqsimaluri atmosferuli naleqebis<br />
mosvlis zonebi dasavleT saqarTveloSi 300-500 m-dan 3500-m-mde, xolo<br />
aRmosavleT saqarTveloSi – 1200 m.dan 3500 m-mde icvleba. rTuli<br />
orografiuli pirobebisa da gabatonebuli atmosferuli cirkulaciuri<br />
procesebis kompleqsuri moqmedebis Sedegad, naleqebis Sigawliuri<br />
ganawileba Taviseburia: dasavleT saqarTveloSi naleqebis maqsimumi<br />
zamTarSi an Semodgomazea, minimumi _ gazafxulze an zafxulSi;<br />
aRmosavleT saqarTveloSi maqsimumi _ gazafxulze an zafxulis<br />
dasawyisSia, minimumi – zamTarSi. reliefis mniSvnelovani daseriloba<br />
zogad cirkulacias imgvarad gardaqmnis da meteorologiuri elementebis<br />
ricxviTi sidideebis iseT sxvadasxvaobas iwvevs, rom saqarTvelos<br />
teritoriaze gansxvavebuli klimaturi raionebi gamoiyofa. mzis radiaciis<br />
reJimiT saqarTvelo subtropikul zonaSia. atmosferuli cirkulaciis<br />
xasiaTis da masTan dakavSirebuli amindis pirobebis mixedviT gamoiyofa<br />
ori cirkulaciuri klimaturi olqi da erTi qveolqi:<br />
- zRvis subtropikuli notio klimaturi olqi (dasavleT<br />
saqarTvelo);<br />
- subtropikuli kontinenturi havidan zRvis havaze gardamavali<br />
olqi (aRmosavleT saqarTvelo) da wina aziis mTianeTis mSrali<br />
subtropikuli havidan zomierad notio havaze gardamavali qveolqi<br />
(samxreT mTianeTis centraluri stepuri nawili). reliefis mniSvnelovani<br />
danawevreba atmosferos zogad cirkulacias imgvarad gardaqmnis da<br />
meteorologiuri elementebis ricxviTi sidideebis iseT sxvadasxvaobas<br />
iwvevs, rom saqarTvelos teritoriaze gansxvavebuli klimaturi raionebi<br />
gamoiyofa.<br />
b) Siga wylebi. saqarTveloSi sul 26060 mdinarea. aqedan 99,4%<br />
mcire mdinareebia, romelTa sigrZe 25 km. ar aRemateba. dasavleT<br />
saqarTveloSi mdinareTa qselis saSualo sixSire 1,07-s, xolo aRmosavleT<br />
saqarTveloSi – 0,68 km/km 2 –s Seadgens. mdinareTa qselis maqsimaluri<br />
sixSire aWaraSia. saqarTvelos mdinareTa Camonadenis saSualo<br />
mravalwliuri jami 66 km 3 -ia, romlis 75% dasavleT saqarTveloSi<br />
formirdeba da Savi zRvis auzs ekuTvnis, xolo danarCeni aRmosavleT<br />
saqarTveloSi da kaspiis zRvis mimarTulebiT miedineba. mdinareTa<br />
Camonadenis saerTo raodenobis 15% saqarTvelos teritoriaze misi<br />
sazRvrebis garedan Semodis. Camonadenis fenis saSualo simaRle dasavleT<br />
6
saqarTveloSi 1300 mm-ia, xolo aRmosavleT saqarTveloSi - 400 mm.<br />
saqarTvelosTvis, rogorc yvela mTiani qveynisaTvis, damaxasiaTebelia<br />
Camonadenis mkafiod gamoxatuli simaRliTi zonaloba. gansakuTrebuli<br />
uxvwylianobiT gamoirCeva kavkasionis dasavleT nawilis Txemispira zona<br />
da aWaris mTiani zolis zRvisken mimarTuli kalTebi. aq wliuri<br />
Camonadeni 4000 mm-s aRwevs. saqarTvelos samxreT-aRmosavleT nawilSi<br />
mniSvnelovani simSralea da Camonadeni 50 mm-mde mcirdeba. saqarTvelos<br />
mdinareebi umeteswilad Sereuli sazrdoobiT xasiaTdebian: Tovlis, wvimis,<br />
myinvaruli da miwisqveSa wylebiT. Tovlis wyliT sazrdooba matulobs<br />
adgilis simaRlis mixedviT. SavizRvispira patara mdinareebi TiTqmis<br />
mTlianad wvimis wyliT sazrdoobs. kavkasionis mdinareTa maRalmTian<br />
auzebSi mniSvnelovania myinvaruli wylebiT sazrdooba, maTi xvedriTi<br />
wili zogjer 50%-sac ki aRwevs. metad mravalferovania mdinareTa<br />
Camonadenis reJimi. kolxeTis dablobis mcire mdinareebi gamoirCevian<br />
wyalmovardnebiT mTeli wlis ganmavlobaSi. saSualo simaRlis mqone<br />
auzebSi aRiniSneba mkveTrad gamoxatuli gazafxulis wyaldidoba, rac<br />
gamowveulia Tovlis safaris dnobiT. igi martis meore naxevridan iwyeba<br />
da maisis Sua ricxvebamde grZeldeba. myinvaruli sazrdoobis mdinareebze<br />
wyaldidoba xangrZlivia. sainteresoa mdinareTa wyalmcirobis fazac. mis<br />
Seswavlas didi mniSvneloba eniWeba, radgan igi warmoadgens mdinareTa<br />
resursuli SesaZleblobis zRvars da xSirad maszea damokidebuli ama Tu<br />
im mdinaris energetikuli, sairigacio Tu sameurneo gamoyenebis zRvruli<br />
norma. saqarTvelos yvelaze uxvwyliani mdinarea rioni (das. saq.). mas<br />
yovel wamSi Sav zRvaSi Seaqvs saSualod 403 m 3 wyali, anu 12,7 km 3 . misi<br />
ZiriTadi Senakadebia: yvirila (1,9 km 3 ), cxeniswyali (2,5 km 3 ), texuri (1,0<br />
km 3 ), xaniswyali (0,7 km 3 ) da sxv. dasavleT saqarTvelos mdinareTa Soris<br />
aseve aRsaniSnavia: bzifi (3,0 km 3 ), kodori (4,1 km 3 ), enguri (5,9 km 3 ) da<br />
sxva. aRmosavleT saqarTveloSi ZiriTadi mdinarea mtkvari, romelic<br />
yvelaze didi auzis mqonea. misi saSualo mravalwliuri xarji q.<br />
TbilisTan 203 m 3 /wm-s, anu 7,2 km 3- s Seadgens. misi Senakadebidan<br />
aRsaniSnavia: didi liaxvi (1,4 km 3 ), qsani (0,4 km 3 ), aragvi (1,8 km 3 ),<br />
faravani (0,6 km 3 ), qcia (1,6 km 3 ). kavkasionis qedis CrdiloeT kalTaze<br />
gaedineba TuSeTis alazani, Tergi, arxotiswyali, arRuni. gansakuTrebiT<br />
aRsaniSnavia Rvarcofebi, romlebsac periodulad gamoaqvs didi raodenobiT<br />
qva-talaxis masa. saqarTveloSi Rvarcofuli mdinaris klasikuri magaliTia<br />
md. duruji, romelic md. alazans erTvis q. yvarlis maxloblad da<br />
mudmivad didi safrTxis winaSe ayenebs qalaqs.<br />
g) tbebi. saqarTveloSi 860-mde tbaa. umetesoba Zalian pataraa.<br />
wylis saerTo maragi tbebSi 0,72 km 3 –ia. sarkis farTobiT yvelaze didia<br />
faravnis tba (37,5 km 2 ), siRrmiT – riwis (101 m.).<br />
d) myinvarebi. saqarTvelos teritoriaze Tanamedrove myinvarebis<br />
gavrceleba ganpirobebulia atmosferuli procesebis TaviseburebebiT,<br />
reliefis morfologiur-morfometriuli pirobebiT da maTi<br />
urTierTmoqmedebiT. gamyinvarebis ZiriTadi kerebi dakavSirebulia<br />
kavkasionis wyalgamyof qedTan da yazbegis masivTan. saqarTveloSi sul 786<br />
7
myinvaria, saerTo farTobiT _ 555,9 km 2. udidesi myinvarebi md. enguris<br />
auzSi: lexziri, waneri, tviberi, adiSi da sxva. dedamiwis klimatis<br />
globalurma daTbobam msoflios yvela regionSi da maT Soris<br />
kavkasionzec, myinvarebis Semcireba gamoiwvia. 1890-1980 wlebSi<br />
saqarTveloSi gamyinvarebis farTobi 9,5%-iT Semcirda.<br />
e) miwisqveSa wylebi. saqarTvelos miwisqveSa wylebi<br />
mravalferovania rogorc siRrmiTi mdebareobiT, ise Cawolis formisa da<br />
fizikur-qimiuri TaviseburebebiT. mTaTaSoris zolSi ZiriTadad arteziuli<br />
wylebia. kavkasionisa da mesxeT-TrialeTis naoWa zonebSi umTavresad<br />
uwnevo miwisqveSa wylebia. karstuli zonisaTvis damaxasiaTebelia<br />
miwisqveSa mdinareebi da vokluzuri wyaroebi. saqarTvelo gamoirCeva<br />
mineraluri wyaroebis simravliTa da mravalgvarobiT. sul aRricxulia<br />
2000-mde mineraluri wyaro, romelTagan 1700 warmoadgens bunebriv<br />
gamosasvlels. sayovelTaod cnobilia mineraluri wylebi: borjomi, sairme,<br />
nabeRlavi, zvare, lugela, squri da sxva.<br />
v) landSaftebi. saqarTvelos teritoriaze Camoyalibebulia<br />
nairgvari bunebriv-teritoriuli kompleqsebi (landSaftebi), dawyebuli<br />
naxevarudabnoebisa (aRm. saqarTvelo) da kolxuri notio subtropikebidan<br />
(das. saqarTvelo), damTavrebuli maradTovlian-myinvarebiani (glacialurnivaluri)<br />
landSaftebiT. aq, rogorc ZiriTadad mTagorian qveyanaSi,<br />
kargad aris gamoxatuli bunebrivi komponentebis cvla simaRlis mixedviT<br />
da, Sesabamisad, landSaftebis simaRlebrivi zonaloba landSafturi<br />
zonebis sruli speqtriT. saqarTvelos teritoriaze 100-ze meti<br />
dasaxelebis (tipi, qvetipi, saxe) landSaftia gavrcelebuli. aRmosavleT<br />
saqarTvelos landSaftebi dasavleT saqarTvelos notio subtropikebTan<br />
SedarebiT ufro mgrZnobiareni arian Tanamedrove klimatis cvlilebis<br />
mimarT, rac ukanasknel periodSi Termuli maCveneblebis mniSvnelovani<br />
zrdiTa da atmosferuli naleqebis ramdenadme SemcirebiT aRiniSneba.<br />
amitom saWiroa ZiriTadi yuradReba gamaxvildes aRmosavleT saqarTveloSi<br />
mimdinare gaudabnoebis procesebze.<br />
z) niadagebi. saqarTveloSi gamoiyofa dasavleTis, aRmosavleTis da<br />
samxreTis niadaguri olqebi. dasavleTis olqSi gamoiyofa dablobis<br />
Waobiani da subtropikuli eweri, gorak-borcviani mTiswineTis wiTelmiwa<br />
da yviTelmiwa, mTa-tyis da mTa-mdelos niadagebis zonebi. aRmosavleT<br />
olqisaTvis damaxasiaTebelia yavisferi, mdelos yavisferi, rux-yavisferi,<br />
mdelos rux-yavisferi da Savi niadagebi. aRmosavleT saqarTvelos<br />
aRmosavleT nawilSi gvxvdeba neSompala-sulfaturi niadagebi. damlaSebuli<br />
niadagebi xSiria taribana-natbeuris, marneulis, gardabnis velebze,<br />
eldarSi. ZiriTadi nawili ki alaznis marcxena sanapirozea (wnorTan).<br />
samxreT olqSi ZiriTadad aris Savmiwebi, yomrali niadagebi absoluturad<br />
gabatonebuli niadagebia da ZiriTadad gavrcelebulia zRvis donidan 1000<br />
m-dan 1900 metramde. 2300 metris zemoT Warbobs mTa-mdelos niadagebi.<br />
T) ekosistemebi. saqarTvelos SedarebiT mcire teritoriaze<br />
mravalferovani ekosistemebia warmodgenili. es ganpirobebulia rTuli<br />
8
eliefiT, klimatis TaviseburebebiT, agreTve qveynis geografiuli<br />
mdebareobiT. saqarTveloSi 4 evroaziuri biogeografiuli regionia:<br />
aRmosavleT xmelTaSuazRvis, Crdilo borealuri, irano-Turanis da<br />
kolxeTis. reliefis danawevrebam da qedebis rTulma konfiguraciam<br />
ganapiroba ekosistemebis geografiuli da ekologiuri izolireba.<br />
aRmosavleT da dasavleT saqarTvelos klimatis arsebiTi gansxvavebis gamo<br />
sxvadasxvagvaria am teritoriebze arsebuli ekosistemebi, rac vertikaluri<br />
sartylianobis struqturaSic vlindeba. dasavleT saqarTveloSi 5<br />
ZiriTadi vertikaluri sartyelia: tyis (zRvis donidan 1900m-mde),<br />
subalpuri (1900-2500m), alpuri (2500-3100 m), subnivaluri ( 3100-3600<br />
m) da nivaluri (>3600m). aRmosavleT saqarTveloSi 6 sartyelia:<br />
naxevarudabnos, mSrali velebisa da ariduli meCxeri (naTeli) tyeebis<br />
(150-600m), tyis (600-1900), subalpuri (1900-2500m), alpuri (2500-<br />
3000m), subnivaluri (3000-3500m) da nivaluri (>3500m). saqarTveloSi<br />
biomravalferovnebis TvalsazrisiT vxvdebiT iseT mniSvnelovan da<br />
unikalur ekosistemebs, rogorebicaa: torfiani Waobebi, kolxuri<br />
polidominanturi tyeebi maradmwvane qvetyiT, subalpuri tanbrecili<br />
tyeebi, Walis tyeebi, alpuri mdeloebi, gamoqvabulebi da mTis viwro<br />
xeobebi, wiwviani, foTolmcveni, ariduli naTeli tyeebi, stepebi (meoradi)<br />
da sxva. aRsaniSnavia, rom kolxeTi warmoadgens mesameuli floris erTerT<br />
refugiums. iq dRemdea SemorCenili mesameuli periodis mdidari<br />
dendroflora: 88 saxeobis xe da buCqi. adamianis saqmianobam arsebiTi<br />
cvlilebebi Seitana saqarTvelos ekosistemebSi: Zlier Semcirda tyeebisa<br />
da semiariduli (naxevradmSrali) mTiswinebis mcenareulobis farTobebi;<br />
gaCnda tyis Semdegi mdeloebi, kulturul mcenareTa naTesebi da nargavebi.<br />
bunebrivi da naklebad saxecvlili ekosistemebi mosaxleobis ganawilebis<br />
ukuproporciulad aris ganfenili.<br />
muxli 4.<br />
saqarTvelos ariduli da semiariduli regionebi, rogorc<br />
gaudabnoebisadmi yvelaze mgrZnobiare teritoriebi<br />
gaudabnoebis procesi gamowveulia rogorc bunebrivi, ise<br />
anTropogenuri faqtorebis zemoqmedebis Sedegad. bunebrivi faqtorebidan<br />
umTavresia: klimaturi, hidrogeologiuri, morfodinamikuri da niadaguri.<br />
gaudabnoebis procesebisadmi gansakuTrebiT mgrZnobiarea saqarTvelos<br />
ariduli da semiariduli regionebi. aq Sedis saqarTvelos samxreTaRmosavleTi<br />
nawili - dedofliswyaros, siRnaRis, sagarejos, Sida<br />
qarTlis raionebi (ruka). amitomac, winamdebare erovnul <strong>programa</strong>Si<br />
ZiriTadi yuradReba swored maT eTmobaT. Tumca unda aRiniSnos, rom<br />
Sesaswavlia gaudabnoebis procesebis moqmedeba axalcixis, anu mesxeTis<br />
qvabulze da, agreTve aucilebelia yvela gaudabnoebisadmi mgrZnobiare<br />
teritoriis gamovlena da Seswavla.<br />
9
muxli 5.<br />
ariduli da semiariduli teritoriebis ZiriTadi<br />
maxasiaTeblebi<br />
ariduli da semiariduli teritoriebis ZiriTadi maxasiaTeblebidan<br />
gamoiyofa:<br />
1. klimati. ariduli da semiariduli teritoriebis klimati<br />
mSrali subtropikulia, kontinenturobis niSnebiT, SedarebiT mSrali<br />
zamTriTa da cxeli zafxuliT. atmosferuli naleqebis saSualo wliuri<br />
raodenoba uaxlovdeba 450 mm-s, rac damaxasiaTebelia saqarTvelos<br />
naxevradudabnosa da stepuri zonebisaTvis. naleqebis yvelaze didi<br />
raodenoba aRiniSneba aprilSi, maisSi da ivnisSi. Semdgom ki dgeba gvalvis<br />
periodi. yvelaze cxel TveebSi (ivlisi da agvisto) haeris temperatura<br />
aRwevs 33-35 0 C. Tovlis safari mcirea da aramdgradi. aRniSnuli<br />
teritoriebi moicaven Sida qarTlis, qvemo qarTlis, ivris zegnis, alaznis<br />
vakis, gomboris qedisa da eldaris vakis raionebs. romelTagan:<br />
a) Sida qarTli warmodgenilia zomierad mSrali subtropikuli<br />
vakeebis jagekliani stepis landSaftiT. misTvis damaxasiaTebelia<br />
meoTxeuli (aluviuri, deluviuri) fxvieri naleqebiT agebuli, mdinareTa<br />
xeobebiTa da mSrali xevebiT danawevrebuli brtyelzedapiriani da<br />
nawilobriv talRobrivi vake reliefi. aq mSrali subtropikuli havaa,<br />
razec gavlenas axdens mis garSemo mdebare maRali qedebi. saSualo<br />
wliuri temperatura 9-11 0 C-ia. agvistos temperatura 20-22 0 C,<br />
absoluturi minimaluri temperatura -26, -31 0 C, maqsimaluri -35-40 0 C,<br />
savegetacio periodSi 10 0 -ze meti, temperaturaTa jami 3200-3800 0 -ia.<br />
atmosferul naleqebis wliuri raodenoba weliwadSi 500-800 mm-ia. xSiria<br />
gvalvebi. danestianebis koeficienti 1-ze naklebia. Tovlis safari didxans<br />
ar devs. gabatonebulia dasavleTisa da aRmosavleTis qarebi;<br />
b) qvemo qarTlis bari Crd. dasavleTiT, samxr. dasavleTiT da Crd.<br />
aRmosavleTiT Semofarglulia TrialeTisa da loqis qedebiT, samxr.<br />
saqarTvelos vulkanuri mTianeTis aRmosavleTi SveriliTa da ivris zegniT.<br />
samxreT-aRmosavleTiT grZeldeba azerbaijanis teritoriaze. landSaftis am<br />
tipisaTvis damaxasiaTebelia md.mtkvrisa da misi Senakadebis - xramisa da<br />
algeTis mier Camotanili naleqebiT, agreTve samxr.aRmosavleT nawili<br />
pliocenisa da qvedapleistocenis asakis zRvis naleqebiT, tbiuri da<br />
aluviuri TixebiTa da qviSebiT agebuli terasuli, sustad daxrildanawevrebuli<br />
brtyelzedapiriani vake reliefi. ZiriTadad wabla<br />
niadagebze (romlebic zogan damlaSebuli da bicobiania) gavrcelebulia<br />
uroiani stepi, jageklianebi da naxevarudabnos mcenareuloba;<br />
g) qvemo qarTlis bari Riaa aRmosavleTidan, saidanac Tavisuflad<br />
iWreba haeris masebi. damaxasiaTebelia mSrali subtropikuli hava. mzis<br />
naTebis xangrZlivoba mcire Rrublianobis gamo maRalia (2500 sT<br />
weliwadSi). haeris saSualo wliuri temperatura 12-13 gradusia C,<br />
gansakuTrebiT cxelia ivlis-agvisto (23-25 gradusia C, zogan metic).<br />
maqsimaluri temperatura 40-41 0 C. savegetacio periodSi 10 0 -ze met<br />
temperaturaTa jami 3700-4200 0 -ia. naleqebi 400-600 mm weliwadSi.<br />
10
gansakuTrebiT mSrali da gvalviania misi samxreTi nawili. aq<br />
aorTqlebadoba bevrad aRemateba mosuli naleqebis raodenobas. Tovlis<br />
safari iSviaTad Cndeba;<br />
d) ivris zeganze Camoyalibebulia mSrali subtropikuli vakewvrilmTianeTis<br />
stepuri da ariduli tye-buCqnaris landSaftebi.<br />
axasiaTebs maRlob-wvrilmTiani reliefi, antiklinuri serebi da<br />
serebsSorisi vake-tafobebi, platoebi da mSrali xev-xeobebi. hava mSrali<br />
kontinenturia. zamTari civi, zafxuli cxeli da gvalviania. saSualo<br />
wliuri temperatura 10-11 0 -ia, maqsimaluri _ 40 0 C. savegetacio periodSi<br />
10 0 -ze met temperaturaTa jami 3200-3800 0 -ia. wliuri naleqebi 400-500<br />
mm-ia, danestianebis koeficienti 1-ze naklebia. gabatonebulia dasavleTis<br />
qarebi, gansakuTrebiT Zlieri qari icis zamTarSi. aseT klimatur pirobebSi<br />
mcire da saSualo sisqis Savmiwa, wabla, damlaSebul, gajian da tyis ruxyavisfer<br />
niadagebze gavrcelebulia stepisa da naxevarudabnos<br />
mcenareuloba, zogan ariduli naTeli tye-buCqnari;<br />
e) alaznis anu kaxeTis vakes CrdiloeTiT, dasavleTiT da samxreTiT<br />
sazRvravs kavkasionisa da gomboris qedebis mTiswineTi da ivris zegani.<br />
misTvis damaxasiaTebelia meoTxeuli aluviuri da aluviur-proluviuri<br />
naleqebiT agebuli brtyeli vake reliefi, rasac periferiebze gamozidvis<br />
sqeli konusebi aqvs, rac mniSvnelovanwilad Rvarcofebis moqmedebiTaa<br />
Seqmnili. aluviuri ukarbonato da mdelos karbonatul, nawilobriv<br />
damlaSebul da Savmiwisebr niadagebze gavrcelebulia jag-ekliani mdelostepis<br />
mcenareuloba, aqa-iq SemorCenilia vakis tye. hava zomirad notio<br />
subtropikulia, cxeli zafxuliT da zomierad civi zamTriT. saSualo<br />
wliuri temperatura 11-13 0 -ia, absoluturi minimumi –25 0 , -27 0 C, maqsimumi<br />
–40 0 C-s aRwevs. savegetacio periodSi 10 gradusze met temperaturaTa<br />
jami 3500-4200 0 -ia. teritoriis umetes nawilSi 800-1300 mm naleqi modis<br />
weliwadSi. mdgradi Tovlis saburveli yovelTvis ar Cndeba, roca Cndeba<br />
misi saSualo simaRle 5-15 sm ar aRemateba;<br />
v) gomboris qedi Crdilo-aRmosavleTidan SemosazRvrulia alaznis<br />
vakiT, samxreT-dasavleTidan ki ivris xeobiT da ivris zegniT. misi<br />
Crdilo-dasavluri bolo m. Saxvetilas midamoebSi kavkasionis tots –<br />
kaxeTis qeds ebmis. gomboris qedis samxreT-aRmosavluri daboloeba q.<br />
siRnaRis midamoSia, sadac igi mkveTrad dabldeba, borcvian serad iqceva<br />
da TandaTanobiT uerTdeba ivris zegans. qedis umaRlesi mwvervali civi<br />
1990 m-ia. saSualo temperatura 600-800 metrze udris 11-12 graduss,<br />
1160 metrze 8 graduss, savegetacio periodSi 10 gradusze mets.<br />
temperaturaTa jami 3500-4200 gradusia. naleqebi 600-700 mm, qedis<br />
Txemur zonaSi 1000 mm aRwevs. xSiria nisli, kargad aris gamoxatuli mTaxeobaTa<br />
qari;<br />
z) eldaris vakeze gamoxatulia naxevarudabnos vake-dablobis<br />
landSafti. damaxasiaTebelia mcired daxrili, ZiriTadad md.ioris mier<br />
Camotanili masaliT dafaruli, akumulaciuri, sustad danawevrebuli vakedablobi.<br />
savegetacio periodSi 10 gradusze met temperaturaTa jami 4000<br />
gradusia. naleqebi 300 mm-mdea weliwadSi. saSualo wliuri temperatura<br />
13 gradusi, aorTqlebadoba didia, rac danestianebis xarisxis simcires<br />
ganapirobebs (0,3-mde). landSafti namdvili naxevarudabnos xasiaTs atarebs.<br />
11
igi dafarulia ruxi mura niadagebiTa da qserofiluri (xurxumoiani da<br />
abzinda-uroiani) mcenareulobiT.<br />
2. geologiuri agebuleba. geologiuri agebulebis mxriv aRmosavleT<br />
saqarTvelos zegnebi warmoadgens mesameuli da mesameulis Semdgomi qanebis<br />
gavrcelebis ares. am qanebis gamosasvlelebi qviSaqvebis, Tixiani da<br />
TabaSiriani qanebis saxiT da maTi morigeobiTi farTo gavrcelebiT<br />
sargeblobs garejis, Siraqis, eldaris, md. ivris marcxena mxares arsebul<br />
SemaRlebul ferdobebze. masTan erTad xSirad gvxvdeba sakmaod fxvieri<br />
mesameuli konglomeratebi da karbonatuli qanebi. amasTan erTad didi<br />
adgili ukaviaT liosisebur qanebs, romelTac didi mniSvneloba aqvT am<br />
regionisaTvis rogorc erT-erT mTavar niadagwarmomqmnelebs. eseni<br />
ZiriTadad deluviur-proluviuri RvarebiT qmnian fxvier fenovan masas<br />
naxSirmJava kiris da TabaSiris maRali SemcvelobiT. dablob adgilebSi<br />
TabaSiris maRali Semcveloba mowmobs mis tbiur warmoSobas da Sesabamisad<br />
aq gavrcelebuli niadagebic Zlier damlaSebulia. aRsaniSnavia, rom<br />
zogierT ubanSi (Siraqi) TabaSiris Semcveloba 50 procents aRwevs.<br />
3. niadagi. reliefis, klimatis, mcenareuli safaris,<br />
niadagwarmomSobi geologiuri faqtorebis mixedviT saqarTvelos ariduli<br />
da semiariduli sartylis zolSi gavrcelebuli niadagebi aRmosavleT<br />
saqarTvelos niadagur olqsa da mis mTaTaSoris dablobebsa da zegnebis<br />
qveolqSi erTiandeba. maTgan sakvlevi raionebis teritoria udabno-velebis<br />
da velebis niadagebis zonas miekuTvneba. ZiriTadad aq gavrcelebulia Savi,<br />
ruxi-yavisferi, mdelos ruxi-yavisferi da damlaSebuli niadagebi.<br />
teritoriebisaTvis damaxasiaTebelia naxSirmJava kiris Semcvelobis<br />
cvalebadoba fenebis mixedviT, rac udavod damokidebulia<br />
niadagwarmomqmneli qanis xasiaTsa da masSi kiris Semcvelobaze, agreTve<br />
CaCO 3 -is zeda fenebidan gamorecxvis da qveda fenebSi misi Carecxvis<br />
xasiaTze, ufro xSirad kiri ar aris zeda fenebSi, samagierod mkveTrad<br />
matulobs siRrmiT. niadagis tenianoba 0-30 sm-ian SreSi anu iq, sadac<br />
balaxovani mcenareebis fesvTa sistemis ZiriTadi masaa gavrcelebuli,<br />
rogorc es ariduli da subariduli zonebisTvisaa damaxasiaTebeli, Zlier<br />
dabalia da 10-12procents ar aRemateba. niadagis tenianoba yvelaze dabalia<br />
zeda horizontSi (0-10 sm), romelic, gansakuTrebiT zafxulis gvalvian<br />
periodebSi Zlier gamomSralia. Semdgom, siRrmis matebasTan erTad (10-20<br />
da 20-30 sm-iani Sreebi), niadagSi wylis Semcveloba umniSvnelod<br />
matulobs, Tumca zogadad es maCvenebeli mainc mcirea.<br />
4. mcenareuli safari. teritoriebisaTvis damaxasiaTebelia stepuri,<br />
ariduli meCxeri tyis, naxevradudabnos da alag-alag udabnos tipis<br />
fitocenozebi. aq vxvdebiT agreTve danagvianebuli adgilebisa da Walis<br />
tyis mcenareulobas, Sibliakis tipis buCqnarebs da sxva. aq farTodaa<br />
gavrcelebuli ariduli zonebisaTvis damaxasiaTebeli saxvadasxva tipis<br />
fitocenozebi: uroiani (Botriochloetum), vaciwverian-uroiani (Stipeto-<br />
Botriochloetum), sakmlisxian-Rviiani (Pistacieto-Juniperetum), uroian-ZeZviansakmlisxiani<br />
(Botriochloeto-Paliureto-Pistacietum), avSniani (Artemisietum),<br />
avSnian-yarRaniani (Artemisieto-Salsoletum), da yarRanian-Caranian-avSniani<br />
(Salsoleto-Artemisietum); wivanian-vaciwveriani (Festuceto-Stipetum),<br />
vaciwverian-wivaniani (Stipeto-Festucetum), uroian-glerZian-ZeZviani<br />
12
(Botriochloeto-Astragaleto-Paliuretum), uroian-graklian-ZeZviani (Botriochloeto-<br />
Spiraeeto-Paliuretum), uroian-Trimliani (Botriochloeto-Cotinetum), CaranianavSniani<br />
(Salsoleto-Artemisietum); nairbalaxian-Svrieliani (Bromopsietum) da<br />
uroian-avSniani (Botriochloeto-Artemisietum). fitocenologiurad<br />
gansakuTrebiT aqtiuria ori saxeoba – uro (Bortiochloa ischaemum) da<br />
avSani (Artemizia fragrans). pirveli stepuri tipis mcenareulobis, xolo<br />
meore udabnosa da naxevradudabnos dominant edifikatorad gvevlineba.<br />
mniSvnelovani farTobi ukavia bicobi niadagebisaTvis damaxasiaTebel Tavis<br />
specifikur mcenareulobas. sakmlis xe (Pistacia mutica) metnaklebi sixSiriT<br />
Cawinwklulia mdinare ivris auzis teritoriis mTel arealze, magram<br />
tipur dajgufebebs ZiriTadad gamotanis konusebze, mdinarispira terasebze<br />
da talRovan, rTul reliefze qmnis. xSirad mTiswineTisa da (kowaxuras<br />
qedi) ferdobebis danawevrebul rTul reliefze kompleqsSia ZeZviansa da<br />
xismagvar RviianTan. unda aRiniSnos, rom teritoriebis ekosistemis<br />
floris endemizmi 41 saxeobiT ganisazRvreba, rac sakmaod maRali<br />
maCvenebelia msgavsi ariduli zonisaTvis. mniSvenolvania is faqtic, rom<br />
saxeobaTa umeetesi nawili paleoendemia, maT Soris calkeuli periodisac<br />
ki;<br />
5. cxovelTa samyaro. regionis uxerxemloTa fauna metad saintereso<br />
da mravalferovania. Tbili da mSrali klimati, mcenareTa mravalferovneba,<br />
qviani da qviSnari niadagi saxarbielo pirobebs qmnis uxerxemloTa<br />
saxeobrivi mravalferovnebisaTvis. maTi didi nawili Rameuli cxovrebis<br />
wesiT cxovrobs. gansakuTrebiT mravalricxovani arian sworfrTianebi<br />
(kaliebi, kutkaliebi, WriWinebi). sakmarisad saintereso suraTia mwerebis<br />
TvalsazrisiTac. saqarTveloSi gavrcelebuli daaxloebiT 360 saxeobis<br />
mweridan ekosistemaze modis 133 saxeoba (anu 37 procenti), romelTagan<br />
24 saxeoba iSviaTia da gadaSenebis pirasaa misuli (ssrk wiTeli wignis<br />
mixedviT), xolo 45 ki kavkasiis endemia. am TvalsazrisiT gansakuTrebuli<br />
yuradRebis Rirsia peplebis iseTi iSviaTi saxeobebi, rogorebicaa: Aporia<br />
crataegi (L.), Iphiclides podalirius, Papilio machaon, Papilio alexanor, Coenonympha<br />
saadi xolo Pseudochazara mniszechii (Led), amavdroulad, saqarTvelos<br />
endemicaa. Tevzebis saxeobaTa saerTo raodenoba daaxloebiT 33-ia. regionis<br />
amfibiebis fauna mdidari ar aris. aq gavrcelebulia 4 saxeoba: mwvane<br />
gombeSo (Bufo viridis), mcireaziuri vasaka (Hyla savignyi), siriuli myvari<br />
(Pelobates syriacus) tbis bayayi (Rana ridibunda). regionis herpetofauna<br />
sakmaod mdidaria. maTgan aRsaniSnavia dasavluri maxrCobela (Eryx jaculus),<br />
grZelfexa scinki (Eumeces schneideri), grZeli mcuravi (Elaphe longissima),<br />
xmeleTaSuazRvuri ku (Testudo graeca)- saqarTvelos wiTeli wignis<br />
saxeobebi. aseve Zalian mdidaria regionis ornitofauna, sul aRricxuli<br />
iqna 241 saxeobis frinveli, saidanac IUCN-is wiTel nusxaSi (1996)<br />
Setanilia 6, xolo saqarTvelos wiTel wignSi (1982) ki 9 saxeoba, esenia:<br />
mcire Cvama (Phalacrocorax pygmeus, LR) didi TeTri yanCa (Egretta alba) orbi<br />
(Gyps fulvus) svavi (Aegypius monachus LR) kraviWamia (Gypaetus barbatus)<br />
TeTrkuda arwivi (Haliaeetus albicilla LR) begobis arwivi (Aquila heliaca VU)<br />
duraji (Francolinus francolinus) sarsaraki (Tetrax tetrax LR) TeTrTvala<br />
yvinTia (Aythya nyroca VU) gnoli (Perdix perdix), aq gavrcelebuli<br />
saxeobebidan ZiriTad sanadiro obieqtebia xoxbisebrTa ojaxis<br />
13
warmomadgenlebi: xoxobi (Phasianus colchicus), gnoli (Perdix perdix), mwyeri<br />
(Coturnix coturnix), kakabi (Alectoris chukar) da duraji (Francolinus<br />
francolinus). ZuZumwovrebis klasidan aRricxulia 53 saxeoba, maT Soris:<br />
rigi Insectivora-s 3 ojaxis 6 saxeoba; rigi Chiroptera-s 2 ojaxis 12 saxeoba;<br />
rigi Lagomorpha-s 1 ojaxis 1 saxeoba; rigi Rodentia-s 6 ojaxis 15 saxeoba,<br />
rigi Carnivora-s 6 ojaxis 14 saxeoba, rigi Arctiodactila-s 3 ojaxis 3<br />
saxeoba. aseTi saxeobebia: (Barbastella leucomelas), Miniopterus schrebersi, Myotis<br />
dasycneme, Myotis emarginatus, Nyctalus leisleri, Rhinolophus hipposideros,<br />
Rhinolophus mehelyi, Crocidura suaveolens, Mesocricetus brandti, Suncus etruscus,<br />
Alactaga spp. Hystrix indica, Cervus elaphus, Gazella subgutturoza, Sus scrofa, Felis<br />
silvestris, Hyaena hyaena, Lutra lutra, Lynx lynx, Ursus arctos).<br />
muxli 6.<br />
aridul da semiaridul teritoriebze gaudabnoebis<br />
xelSemwyobi faqtorebi<br />
1. aridul da semiaridul teritoriebze gaudabnoebis xelSemwyobi<br />
bunebrivi faqtorebia:<br />
a) klimaturi. aRniSnul teritoriebze klimaturi faqtorebis<br />
erToblioba gaudabnoebis procesebisaTvis xelsayrel pirobebs qmnis.<br />
bunebrivi faqtorebidan gansakuTrebiT aRsaniSnavia xSiri gvalvianoba.<br />
gvalva xangrZlivi periodia gazafxulsa da zafxulSi, romlis drosac<br />
naleqebi normaze gacilebiT dabalia, haeris temperatura ki maRali, ris<br />
gamoc niadagSi arsebuli tenis maragi mcirdeba da iqmneba mcenaris<br />
normaluri zrdisa da ganviTarebisaTvis araxelsayreli pirobebi.<br />
teritoriisaTvis damaxasiaTebelia xSiri qarebi da savaraudod,<br />
evapotranspiraciis maRali maCvenebeli;<br />
b) geologiuri. teritoria ZiriTadad warmodgenilia qviSaqvebiT.<br />
isini alag-alag qmnian eoluri eroziis efeqtur suraTebs. samxreTis<br />
ferdobebze zedapirze gamosulia faSari konglomeratebi, romlebic<br />
advilad iSlebian da warmoqmnian mravalferovani petrografuli<br />
Sedgenilobis naSalebs. konglomeratebis TiTqmis mTlianad daSlili<br />
gamonazidebi farTod warmodgenilia garejis stepis zemo nawilSi. am<br />
konglomeratebSi aRiniSneba sxvadasxva Seferilobis mZlavri Tixnari<br />
Sreebi _ dawyebuli TiTqmis TeTri feridan, damTavrebuli mura wiTeliTa<br />
da JolosferiT. yvelaferi es moqmedebs niadagis struqturasa da mis<br />
siRrmeze;<br />
g) niadagis (edafuri). niadaguri faqtorebidan aRsaniSnavia niadaggruntis<br />
damlaSeba. saqarTvelos naxevrad gaudabnoebul teritoriebze<br />
arsebul damlaSebul da bicob niadagebs, saerTo farTobiT 205 aTasi<br />
heqtari farTobi ukaviaT. damlaSebuli da bicobi niadagebi ZiriTadad<br />
gavrcelebulia md. alaznis marjvena napirze, Sua-ivris mTiswina vakeze,<br />
gardabnis daxril vakeze, eldarisa da taribanas masivebze.<br />
administraciuli raionebis mixedviT farTobebi ase nawildeba: siRnaRis<br />
14
aionSi- 54 aTasi ha; dedoflis wyaroSi -47 aTasi ha; sagarejos raionSi<br />
– 22 aTasi ha; gardabnis raionSi- 40 aTasi ha; marneulis raionSi - 32<br />
aTasi ha. procentulad gurjaanSi damlaSebuli miwebis 7,6 %, siRnaRSi -<br />
34,7%; dedofliswyaroSi - 25,3%; sagarejoSi - 18,1%; marneulSi – 30,3%;<br />
gardabanSi - 42,6%; lagodexSi - 1,3%; bolnisSi - 0,4%. gaudabnoebis<br />
process ZiriTadad xels uwyobs ferdobebis daxriloba, ris gamoc xdeba<br />
niadagis CamoSla da qanebis gaSiSvleba, romelic iwvevs eroziul<br />
procesebs. aseve aRsaniSnavia amgebeli qanebis wyalmedegobisa da maTi<br />
eroziul-gravitaciuli procesebisadmi mdgradobis fizikuri<br />
maxasiaTeblebis Taviseburebebi;<br />
d) eroziuli procesebi. gaudabnoebis xelSemwyobi faqtorebidan<br />
gansakuTrebiT unda aRiniSnos eroziuli procesebi. erozia gamowveulia<br />
rogorc bunebrivi mizezebiT, ise antropogenuri zemoqmedebis Sedegad.<br />
aRniSnuli teritoriebi ZiriTadad qviSaqvebiT aris warmodgenili. niadagi<br />
qmnis fxvier fenovan masas, romelic advilad iSleba. rig adgilebSi<br />
ferdobebis zedapirebze gamosulia faSari konglomeratebi, romlebic<br />
aseve advilad iSlebian. e.i. aq arsebuli niadagi Tavisi bunebrivi<br />
struqturis gamo ukve midrekilia eroziisadmi. garda amisa, bunebriv<br />
erozias iwvevs agreTve qari da wyali. qarismieri eroziis movlenebi<br />
saqarTvelos teritoriaze swored umTavresad aRmosavleT saqarTveloSi<br />
SeimCneva. Zlieri qarebis gavleniT xdeba niadagis zeda humusovani fenis<br />
motaceba da nayofierebis dacema, amJamad aRmosavleT saqarTvelos aridul<br />
da naxevradaridul zonebSi qarismier erozias ganicdis 105 000 heqtari<br />
saxnav-saTesi savarguli da igi moicavs 18 administraciul raions (xaSuri,<br />
qareli, gori, cxinvali, axalgori, kaspi, mcxeTa, gardabani, marneuli,<br />
bolnisi, sagarejo, gurjaani, dedofliswyaro, TeTriwyaro, dmanisi,<br />
axalcixe da axalqalaqi). saqarTvelos teritoriaze wylismieri eroziiT<br />
dazianebuli farTobebis ori mesamedi modis dasavleT saqarTveloze. e.i.<br />
niadagis Taviseburebani (struqtura, hidrologiuri Tvisebebi - dabali<br />
wyalgamtarianoba da susti wyalgacema), qari da wyali warmoadgens<br />
eroziis warmoSobis bunebriv mizezebs.<br />
2. bunebrivi faqtoris garda, eroziuli procesebis gamomwvevi<br />
mizezia adamianis saqmianoba. maT Soris:<br />
a) tyis (ariduli meCxeri da Walis tye) ukontrolo Cexva.<br />
ukanaskneli 10-12 wlis manZilze tyis Wris intensivoba Zlier gaizarda.<br />
adgilobrivi mosaxleoba tyes iyenebs sawvavisaTvis, radgan sxva gasaTbobi<br />
saSualeba maT ar aqvT. rig SemTxvevebSi Walis tye iCexeba da<br />
gamonTavisuflebuli miwis monakveTebi gamoiyeneba saTesad;<br />
b) saxnav-saTesi miwebis araracionaluri gamoyeneba. xvna-Tesva iseT<br />
adgilebze, romelsac araviTari ekonomikuri efeqtianoba ar gaaCnia, iwvevs<br />
mcenareuli safaris Zlier dazianebas. unda aRiniSnos, rom sabWouri<br />
mmarTvelobis dros ixvneboda miwis yvela monakveTi, sadac ki traqtori<br />
gavlas SeZlebda, rac ekonomikuri zaraliT damTavrda. aseT teritoriebze<br />
viTardeboda naxevarudabnosa da udabnos mcenareuloba. gadaxnuli da<br />
degradirebuli miwebis axalgazrda, moSiSvlebul zedapirze udabnos<br />
elementebi sxva mcenareebTan SedarebiT yovelTvis ukeT viTardebodnen;<br />
15
g) Warbi Zoveba. aRsaniSnavia, rom aRniSnul teritoriebze<br />
istoriul warsulSi icvleboda rogorc saZovrebis utilizaciis<br />
meTodebi, ise datvirTva cxvris raodenobisa da simWidrovis<br />
TvalsazrisiT. gasabWoebamde danergili iyo nakveT-morigeobisa da saZovarT<br />
brunvis tradiciuli sistema, romelic saukuneebis ganmavlobaSi<br />
yalibdeboda da saZovrebis mdgrad gamoyenebas uzrunvelyofda.<br />
saqarTveloSi sabWoTa xelisuflebis damyarebis Semdeg saZovrebis marTvis<br />
tradiciuli da mdgradi wesebi axali saxelmwifo wyobilebis<br />
ekonomikasTan SeuTavsebeli aRmoCnda. gauqmda kerZo mflobelobisa da<br />
Temuri miwaTsargeblobis tradiciebi, romlebic mecxvareebs eroziis<br />
uaryofiTi gavlenis adeqvaturad Sefasebis safuZvels uqmnida. swored am<br />
periods ukavSirdeba ariduli da semiariduli ekosistemebis saZovrebis<br />
degradaciis procesis dawyeba, magram tradiciuli nakveTmorigeobis da<br />
saZovarTbrunvis meTodebis aRorZineba ar momxdara. ra Tqma unda, cxvris<br />
migracia dResac mimdinareobs, mxolod im gansxvavebiT, rom regionSi<br />
Camoyvanili cxvris raodenobas dRes emateba garkveuli raodenobis<br />
saqoneli azerbaijanis mimdebare teritoriidanac. dRevandeli monacemebiT,<br />
sazafxulo saZovrebidan cxvris gadmorekva iwyeba seqtemberSi da saqoneli<br />
am adgilebSi Semdegi wlis aprilamde rCeba. Sedegad mimdinareobs niadagis<br />
Zlieri eroziis procesi. cxvris mravalwliani eqstensiuri Zoveba iwvevs<br />
balaxovani safaris gaRaribebas, mis saxecvlas da dakninebas, mcirdeba<br />
balaxovani safaris proeqciuli dafaruloba, rac saboloo jamSi iwvevs<br />
niadagis erozias da damlaSebas. unda aRiniSnos agreTve, rom saZovarze<br />
cxvris simWidrovis zrda iwvevs fitomasis akumulirebas niadagispira<br />
SreSi. rac ufro metia saZovris datvirTva, miT ufro dabalia es Sre, miT<br />
ufro niadagis zedapirTan axlos aris igi koncentrirebuli. aseT dros<br />
niadagi advilad degradirebadi xdeba;<br />
d) xelovnuri xanZrebi. saZovrebis gaumjobesebis mizniT mwyemsebi<br />
regularulad awyoben xelovnur xanZrebs. xanZrebis provocireba<br />
stiqiurad (adgilebis specifikurobisa da masStabebis gauTvaliswineblad)<br />
iwyeba Tebervlis meore naxevridan da es procesi gansakuTrebiT masobriv<br />
xasiaTs iRebs martis pirvel dekadaSi. procesis stiqiurobis<br />
sailustraciod gamodgeba isic, rom mecxvareebi xanZrebs ara mxolod<br />
saZovrebze aCenen, aramed areulebsa da WalebSic. xanZrebi iwveven<br />
Tebervlis vegetaciis dros axalamowverili balaxis ganadgurebas;<br />
e) melioraciuli sistemebis mSenebloba niadagebis fizikur-qimiuri<br />
Taviseburebebis gaTvaliswinebis gareSe. magaliTad, regionis im<br />
teritoriebze, sadac adre farTobebi irwyveboda sasoflo-sameurneo<br />
miznebisaTvis (gansakuTrebiT mTagorian adgilebSi), niadagis fena<br />
gadarecxilia; gaxsnili TabaSiri TixasTan erTad gamotanilia daqanebis<br />
mimarTulebiT da akumulirebulia SedarebiT vake adgilebze. aqve gvxvdeba<br />
TabaSiris gamokristalebuli agregatebic. aseT adgilebSi mcenareuli<br />
safari TiTqmis ar amodis, rac iwvevs niadagis erozias.<br />
muxli 7. ariduli da semiariduli ekosistemebi<br />
16
1. gaudabnoebis tendencia ariduli da semiariduli teritoriis<br />
ekosistemis sakmaod did farTobebzea gamoxatuli: WaWunis stepSi,<br />
kowaxuras qedis samxreT ferdis mTiswineTSi, ivris stepSi, eldaris<br />
dablobSi, taribanas depresiaze, natbeurSi, CaTmis depresiaze, md. ioris<br />
terasebze (dalis wyalsacavidan qvemoT) kowaxuras qedis dasavleTi<br />
nawilis mTiswineTSi (navTobis WaburRilisa da WaWunas steps Soris) da<br />
sxva. gaudabnoebis tendencia mcire fragmentebis saxiT gamoxatulia aseve<br />
sakmlisxiani naTeli tyis kompleqsSic. Walis tyeebSic ki SeimCneva<br />
udabnos elementebis SeWra. ariduli da semiariduli ekosistemebis didi<br />
nawili TavisTavad warmoadgens saqarTvelosTvis iSviaT biotops (ariduli<br />
naTeli tyeebi, naxevrad udabnoebi da udabnos elementebi) ris gamoc<br />
garkveuli saxeobebi saqarTveloSi mxolod aq gvxvdeba, mag., giurza,<br />
duraji, zolebiani afTari, jeirani. regionSi gavrcelebuli mwerebidan 24<br />
saxeoba Sesuli iyo sabWoTa kavSiris wiTel wignSi, maT Soris: Papilio<br />
machaon, P. alexanor orientalis, Iphichlides podalirius, Utethesia pulchela, Arctia<br />
caja, Coenonimpha saadi, da sxv. xerxemlianTa iSviaTi saxeobebidan<br />
aRsaniSnavia saqarTvelos wiTeli wignis iseTi saxeobebi, rogoricaa<br />
siriuli myvari (Pelobates syriacus), dasavluri maxrCobela (Eryx jaculus),<br />
grZelfexa scinki (Eumeces schneideri), grZeli mcuravi (Elaphe longissima),<br />
TeTrkuda arwivi (Haliaeetus albicilla), TeTrTvala yvinTia (Aythya nyroca),<br />
gnoli (Perdix perdix), amierkavkasiuri zazuna (Mesocricetus brandti), fuRu<br />
(Suncus etruscus), mcire meRamura (Nyctalus leisleri), wavi (Lutra lutra),<br />
zolebiani afTari (Hyaena hyaena), focxveri (Lynx lynx), jeirani (Gazella<br />
subgutturosa), keTilSobili iremi (Cervus elaphus). wvril ZuZumwovarTa<br />
Soris iSviaT da gadaSenebis piras myof saxeobebs aseve miekuTvneba: Sorex<br />
volnuchini, Crocidura leucodon, Allactaga elater, Cricetulus migratorius, Allactaga<br />
willamsi, da sxv. zogierTi saxeobis frinveli da wvrili ZuZumwovari<br />
iSviaTia globaluri masStabiTac da Sesulia bunebis dacvis msoflio<br />
kavSiris (IUCN) wiTel nusxaSi. magaliTad: mcire Cvama (Phalacrocorax<br />
pygmeus) – LR; svavi (Aegypius monachus) – LR; TeTrkuda arwivi<br />
(Haliaeetus albicilla) - LR; begobis arwivi (Aquila heliaca) – VU; sarsaraki<br />
(Tetrax tetrax) – LR; TeTrTvala yvinTia (Aythya nyroca) – VU; Rhinolophus<br />
ferrumequinum - LR.cd; Rhinolophus hipposideros - VU.A2c; Barbastella<br />
barbastellus - VU.A2c; Driomys nitedula - LR.nt, da sxva.<br />
2. aridul da semiaridul teritoriebze gamovlenili gaudabnoebis<br />
indikatorebia:<br />
a) mcenareuli – mcenareulobis floristuli Semadgenlobis<br />
gaRaribeba, mcenareuli Tanasazogadoebis degradacia. naxevarudabnosa da<br />
udabnosaTvis damaxasiaTebeli mcenareTa saxeobebisa (Salsola spp, Artemisia<br />
fragans, Gamantus pilosus da sxva) da mcenareTa Tanasazogadoebebis eqspansia<br />
(Artemisietum, Artemisieto-salsoletum, Botrichloeto-artemisietum da sxva.);<br />
b) cxoveluri – zogierTi mweriWamiasa da mRrRnelis, magaliTad,<br />
TeTrmucela kbilTeTrasa (Crocidura leucodon), sazogadoebrivi memindvriis<br />
(Microtus socialis), volnuxinis bigis (Sorex volnuchini) gaqroba, miwis<br />
kurdRelis arseboba (Alactaga spp), romelic damaxasiaTebelia udabnos<br />
landSaftisaTvis;<br />
17
g) edafuri – niadagebis zeda fenebis mospoba, niadagebis damlaSeba,<br />
sodifikacia.<br />
muxli 8. aridul da semiaridul teritoriebze moqmedi<br />
anTropogenuri faqtorebi<br />
aRmosavleT saqarTvelos semiariduli zona - gomboris qedis wina<br />
kalTebidan dawyebuli e.w. ivris zegani da misi mimdebare teritoriebi,<br />
vidre alazan-ivris SesarTavamde, istoriulad saqarTvelos zamTris<br />
saZovars warmoadgenda. bolo aTwleulis zamTris ganmavlobaSi (anu mas<br />
Semdeg, rac saqarTvelos pirutyvi yizlaris zamTris saZovarze aRar<br />
gadayavs) am teritoriis sameurneo datvirTva erTi-orad gaizarda. cxvris<br />
mravalwliani eqstensiuri Zovebis uaryofiTi zegavlena iwvevs Semdegs:<br />
gaRaribebul, bevrgan saxecvlil da dakninebul balaxovani safars, mcire<br />
proeqciul dafarulobas, SeimCneva niadagis eroziis movlenebi da<br />
damlaSeba, e. w. bedlendebis momravleba, TiTqmis gamqralia sakmlisxiani<br />
ariduli meCxeri tyis fragmentebi, Seviwroebulia Walis tyeebi,<br />
darRveulia fitocenozTa struqturuli wyoba, ukiduresad Sesustebulia<br />
mcenareTa sicocxlisunarianoba da sxv. katastrofulia niadagis eroziuli<br />
suraTi, rac gamoixateba zeda fenebis ganadgurebaSi, niadagSi marilianobis<br />
gamomwvevi mineralebis Semcvelobis gadidebaSi. Tavis mxriv igi did<br />
gavlenas axdens mcenareul safarze da Sesabamisad am farTobebze biomasis<br />
gamomuSavebaze. am mizezTa gamo SeimCneva cxvris adgilsamyofelis mdinaris<br />
napiris uSualo siaxlovesTan miaxloebis tendencia. iseT `Seuval~<br />
cenozebSic ki, rogoricaa uroiani (Botriochloeta) araiSviaTad niadagis<br />
safari degradirebulia. gamorCeulad unda aRiniSnos Zovebis uaryofiTi<br />
gavlena gazafxulis periodSi, maSin, rodesac iwyeba mcenareTa axali<br />
vegetacia. am periodSi cxvari avSans (Artemisia fragrans - udabnosa da<br />
naxevradudabnos tipis mcenareulobis dominanti edifikatori) da uros<br />
(Botriochloa ischaetum - stepuri tipis mcenareulobis dominanti<br />
edifikatori) TiTqmis aRar Zovs da mTlianad ikvebeba axali vegetaciis<br />
mwvane masiT. yvelaze metad ziandeba nairbalaxebi, romelTac<br />
gansakuTrebuli Rirebuleba aqvT, rogorc saZovris gakeTilSobilebaSi, ise<br />
mcenareuli safaris struqturuli wyobis gaumjobesebaSi (cxadia biomasac<br />
ufro mdidari da yuaTiania). pirutyvis sazafxulo saZovarze gadayvanis<br />
Semdeg mcenareebi srul wliur sasicocxlo cikls veRar gadian. maTi,<br />
rogorc vegetaciuri, ise generaciuli ganaxleba friad SezRudulia da<br />
aqedan gamomdinare, fitocenozebic arasrulfasovani da martivia.<br />
aRniSnuli procesi yovelwliurad meordeba da sabolood iwyeba<br />
mcenareulobis degresiis Seuqcevadi procesi. cxvris Warbi Zoveba<br />
uaryofiT zegavlenas axdens orniTofaunazec. gansakuTrebiT did zians igi<br />
miwaze mobudar frinvelebs ayenebs, rogoricaa mag. xoxbisebrni, vinaidan<br />
maTi gamravlebis periodSi cxvari jer kidev ar aris gayvanili regionidan,<br />
rac ganapirobebs balaxeuli safaris ganadgurebas. wvril ZuZumwovrebze<br />
Catarebulma gamokvlevam aCvena, rom iSviaTia velisTvis damaxasiaTebeli<br />
18
saxeoba - sazogadoebrivi memindvria, rac sakvlevi teritoriis<br />
degradirebaze metyvelebs, samagierod mravladaa meqviSiebis koloniebi,<br />
romelic binadrobs mxolod avSnianebSi, romlebic TavisTavad degradaciis<br />
maCvenebelni arian. sakvlevi teritoriis aRmosavleT nawili mravlad<br />
Seicavs naxevradudabnos elementebs, risi indikatorebic arin miwis<br />
kurdRlebi (Allactaga williamsi, Allactaga elater). sayuradReboa, rom<br />
mowyvladobis ganmapirobebeli bunebrivi faqtorebi gansakuTrebiT<br />
aqtualuri xdeba arsebuli anTropogenuli zewolis fonze. adamianis<br />
saqmianobis (mecxvareoba, miwaTmoqmedeba, biologiuri resursebis Warbi da<br />
usistemo mopoveba, tyis Cexva, araswori melioracia da a. S.) uaryofiTi<br />
zegavlenis Tanamedrove done scildeba ekosistemis rezistentulobis<br />
(TviTaRdgenis SesaZleblobis) sazRvrebs, ris gamoc ganviTarebulia<br />
degradaciis met-naklebad Seuqcevadi procesebi: daqveiTebulia ekosistemis<br />
produqtiuloba da mcenareTa sicocxlisunarianoba, aSkaraa gaudabnoebis<br />
procesebi (Walis tyeebSic ki SeimCneva udabnos elementebis SeWra),<br />
adgili aqvs niadagis eroziasa da damlaSebas. ekosistemis sxvadasxva<br />
komponentis, saxeobebisa da calkeuli cenozebis CaTvliT, mowyvladoba<br />
romelime konkretuli anTropogenuri faqtoris an maTi erToblivi<br />
moqmedebis Sedegia. magaliTad, Walis tyeebis degradaciis mizezebia Cexva<br />
da Zoveba. WaWunis aRkveTilsa da misi mimdebare Walebis SemTxvevaSi ki<br />
amas dalis wyalsacavis mier gamowveuli wylis reJimis darRvevac emateba.<br />
cxovelTa mravali populaciis mowyvladobis ZiriTadi mizezi ki<br />
brakonieroba da sakvebi bazis simwirea. regionSi mimdinare samrewvelo<br />
saqmianobidan yvelaze realur potenciur safrTxes navTobis mopoveba qmnis,<br />
garda uSualo Semawuxebeli faqtorisa, navTobis daRvris SesaZlo riskis<br />
TvalsazrisiT. zemoTqmulidan gamomdinare, naTelia, rom ekosistema<br />
sakmaod mowyvladia ZiriTadad anTropogenuli faqtorebis mimarT, romelTa<br />
zemoqmedebac gansakuTrebiT Zlieria sxvadsxva bunebrivi faqtorebisa da<br />
klimatis cvlilebis (aridizacia) globaluri procesebis fonze.<br />
damlaSebuli da bicobi niadagebidan melioraciul gaimjobesebas da<br />
sasaoflo-sameurneo aTvisebas eqvemdebareba - 160 aTasi ha; danarCeni 45<br />
aTasi ha rTuli reliefuri pirobebis gamo garTulebulia-SeuZlebelia<br />
(rTuli reliefuri pirobebi-mizezi). melioraciul RonisZiebaTa mixedviT<br />
damlaSebuli da bicobi niadagebis farTobebi iyofa or jgufad: -<br />
farTobebi, romelTac esaWiroeba mxolod qimiuri melioracia da<br />
kultteqnikuri samuSaoebi; - farTobebi, romelTac esaWiroeba Zireuli<br />
kompleqsuri agrohidromelioraciuli samuSaoebi: sadrenaJo-sakoleqtoro<br />
qseli, kapitaluri moSandakeba, qimiuri melioracia saWiroebis mixedviT da<br />
kapitaluri Carecxva – 45 aTasi ha. xsenebuli damlaSebuli niadagebidan<br />
melioraciuli sirTulis da aTvisebis siZnelis mxriv gamoirCeva alaznis<br />
velis marjvena mxaris da Sua ivris mTiswina vakis bicob-mlaSobi da<br />
mdelos mlaSob-bicobiani niadagebi. alaznis velisa da Sua ivris mTiswina<br />
vakis araxelsayrel faqtorad unda CaiTvalos bunebrivi drenirebis<br />
(drenaJis) uqonloba, gruntis wylebis maRali dgoma, Zlier<br />
mineralizaciasTan erTad; damlaSebis maRali xarisxi; niadag-gruntis<br />
araxelsayreli wyalfizikuri Tvisebebi; mZime granulometriuli<br />
Semadgenloba, agebulebis simkvrive, ultramikroforebis maRali<br />
19
Semcveloba, romelic gansazRvravs dabal wyalgamtarobas. niadaggruntis<br />
damlaSeba intensiuria da zeda metrian fenaSi aRemateba 2%-s damlaSebis<br />
xasiaTi ZiriTadad qloridul-sulfaturia, ufro iSviaTad sulfaturi,<br />
umTavresad natriumiani an kalcium-magniumiani an natriumiani.<br />
saqarTveloSi bolo wlebSi Seqmnilma rTulma socialur-ekonomikurma<br />
viTarebam ganapiroba ekologiuri problemebis gamwvaveba: - sarwyvavi<br />
miwaTmoqmedebis zonaSi – meliorirebul masivebze mTlianad ganadgurda<br />
wyalsameurneo da samelioracio nagebobebi, ramac ukanasknel wlebSi<br />
gamousworebeli ziani miayena qveynis soflis meurneobas, rac realurad<br />
qmnis aRniSnul regionebSi gvalvis arasasurveli Sedegebisa da<br />
gaudabnoebis procesebisgaZlierebas. aucilebelia saqarTvelos aridul<br />
zonaSi meliorirebul farTobebze arsebuli wyalsameurneo da<br />
samelioracio obieqtebis reabilitacias da niadagis damlaSebis winaaRmdeg<br />
<strong>brZolis</strong> RonisZiebebis safuZvliani kvlevebis gaSla investiciebis<br />
mozidvis gziT.<br />
muxli 9. ekonomikis dargebi ariduli da semiariduli<br />
teritoriebis regionSi<br />
ariduli da semiariduli teritoriebis regionis farglebSi<br />
gansakuTrebuli mniSvneloba gaaCniaT ekonomikis Semdeg dargebs:<br />
a) soflis meurneoba da mesaqonleoba. saqarTvelos aRmosavleTi da<br />
samxreT-aRmosavleTi nawili sasoflo-sameurneo warmoebis specializaciis<br />
mixedviT erTiandeba miwaTmoqmedebis (marcvleuli kulturebi, mevenaxeoba)<br />
da mecxoveleobis (mesaqonleoba, mecxvareoba) zonaSi. amgvari zonirebis<br />
safuZvelia am regionisTvis (gardabnis, sagarejos, siRnaRis da<br />
dedofliswyaros raionebi), damaxasiTebeli msgavsi bunebrivi pirobebi<br />
(hava, ariduli da semiariduli landSafti, niadagebi da sxv.), da<br />
ekonomikuri parametrebi (miwaTmoqmedebis ekonomika, warmoebuli<br />
produqciis moculoba, misi TviTRirebuleba da sxv.). regionis saxnavsaTesi<br />
miwebis farTobi da pirutyvis suladoba administraciulteritoriuli<br />
erTeulebis mixedviT Semdegnairad aris ganawilebuli:<br />
a.a) regionis saxnav-saTesi miwebis farTobia 99538 ha. maT Soris<br />
raionebis mixedviT:<br />
raioni<br />
saxnav-saTesi<br />
miwebis<br />
farTobi (ha)<br />
saSualo<br />
mosavlianoba<br />
(c/ha)<br />
saxnav-saTesi miwebis<br />
farTobi marcvlovani<br />
da<br />
parkosani<br />
kulturebisTvis (ha)<br />
gardabani 38900 9.0 15650<br />
sagarejo 29800 6.5 10774<br />
siRnaRi 40199 4.5 14614<br />
dedofliswyaro 55834 7.9 25000<br />
20
a.b) pirutyvis suladoba raionebis mixedviT 2001 wlis monacemebiT<br />
Semdgnairad aris ganawilebuli:<br />
raioni<br />
msxvilfexa rqosani<br />
pirutyvi<br />
(suladoba)<br />
Rori<br />
(suladoba)<br />
gardabani 34966 5497 35412<br />
sagarejo 20460 8510 37520<br />
siRnaRi 6426 4998 15450<br />
dedofliswyaro 18792 13407 35700<br />
cxvari da Txa<br />
(suladoba)<br />
b) wiaRiseulis mopoveba. 90-iani wlebidan regionSi ganaxlda<br />
navTobmosaZiebeli samuSaoebi, romlebic komunisturi epoqis dros<br />
mimdinareobda mcire masStabiT. samuSaoebi ganaaxla kompaniam Frontera<br />
Resources. am navTobmompovebeli kompaniis monacemebiT, ZiriTadi samizne<br />
areali saqmianobisaTvis dResdReobiT aris eqvsi wertili, romlebic<br />
ganawilebulia Semdeg velebze: taribana, mirzaani, nazarlevi, baida,<br />
kilakupra da mware xevi. kompaniis gegmaSia uaxloesi 25 wlis manZilze<br />
zemoxsenebuli WaburRilebidan dReSi 25-30,000 bareli navTobis amoReba<br />
da WaburRilTa raodenobis gazrda 100 erTeulamde;<br />
g) transporti da komunikaciebi. regionSi ganviTarebulia<br />
saavtomobilo da sarkinigzo transporti, Tumca eleqtro-energiis<br />
deficitis gamo es ukanaskneli TiTqmis aRar funqcionirebs. mTels<br />
regionSi funqcionirebs fosta da telegrafi.<br />
Tavi III<br />
ZiriTadi nawili<br />
muxli 10. gudabnoebasTan <strong>brZolis</strong> <strong>erovnuli</strong> programis<br />
komponentebi<br />
1. <strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong> <strong>erovnuli</strong> programis komponentebia<br />
(Semadgeneli nawilebia):<br />
a) gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> erovnul <strong>moqmedebaTa</strong> gegma;<br />
b) gaudabnoebis winaRmdeg <strong>brZolis</strong> ekonomikuri meqanizmebi;<br />
g) gaudabnoebis procesebis fonze biologiuri mravalferovnebis<br />
SenarCunebis RonisZiebebi;<br />
d) mosaxleobis garemosdacviTi cnobierebis amaRlebis RonisZiebebi;<br />
e) gaudabnoebis monotoringis RonisZiebebi;<br />
21
v) gaudabnoebis procesebis fonze soflis meurneobaSi gasatarebeli<br />
RonisZiebebi;<br />
z) gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> sferoSi saerTaSoriso da<br />
regionaluri TanamSromlobis RonisZiebebi.<br />
2. gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> <strong>erovnuli</strong> programis<br />
komponentebis (Semadgeneli nawilebis) ZiriTadi parametrebi eyrdnoba<br />
gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> <strong>erovnuli</strong> programis me-2 TavSi moyvanil<br />
saqarTveloSi gaudabnoebis procesze moqmedi ZiriTadi fizkurgeografiuli<br />
faqtorebisa da gaudabnoebisadmi yvelaze mgZnobiare<br />
teritoriebis maxasiaTebelTa analizs.<br />
muxli 11. gudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> erovnul<br />
<strong>moqmedebaTa</strong> gegma<br />
gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> erovnul <strong>moqmedebaTa</strong> gegma moicavs<br />
Semdegi RonisZiebebis erTobliobas (maTi ganxorcielebis SemTxvevaSi<br />
mosalodneli Sedegis, mosalodneli biujetisa da ganxorcielebis vadebis<br />
CaTvliT):<br />
1. saqarTveloSi gaudabnoebis safrTxis qveS myofi teritoriebis<br />
gansazRvra gaudabnoebis gamomwvevi faqtorebisa da procesebis analizis<br />
Sedegad da maTi kompleqsuri fizikur-geografiuli, geoekologiuri da<br />
sxva Tematuri rukebis Sedgena. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />
mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />
moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />
erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />
ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Sedgenilia Tematuri rukebi;<br />
b) mosalodneli biujeti – 150 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005.<br />
2. saqarTvelos gvalviani raionebis gamovlena da gvalvebis<br />
ganviTarebaze globaluri cirkulaciuri, radiaciuli da anTropogenuri<br />
zemoqmedebis Sefaseba. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli<br />
Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili<br />
Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul<br />
valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba<br />
Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia monacemTa baza;<br />
b) mosalodneli biujeti – 60 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005<br />
.<br />
3. klimatisa da hidrometeorologiuri faqtorebis cvlilebis<br />
gavlena gvalviani raionebis gaudabnoebaze,sasoflo-sameurneo kulturebis<br />
22
sawarmoo mizniT gavrcelebasa da maT mosavlianobaze. aRniSnuli<br />
RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti<br />
(am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris<br />
ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi<br />
wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia monacemTa baza;<br />
b) mosalodneli biujeti – 100 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2006.<br />
4. gvalvisa da gaudabnoebis procesebis fizikur-maTematikuri<br />
modelebis ageba da prognozireba. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />
mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />
moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />
erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />
ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia gaudabnoebis modeli da<br />
prognozirebis meTodika;<br />
b) mosalodneli biujeti – 150 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2006.<br />
5. gvalvis ganviTarebis adreuli gafrTxilebis sistemis damuSaveba.<br />
aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />
biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />
dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />
vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia gvalvis ganviTarebis adreuli<br />
gafrTxilebis meTodika;<br />
b) mosalodneli biujeti – 100 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005.<br />
6. gvalvasa da <strong>gaudabnoebasTan</strong> brZola hidrometeorologiuri,<br />
hidromelioraciuli da agrometeorologiuri meTodebiT. aRniSnuli<br />
RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti<br />
(am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris<br />
ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi<br />
wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – SemuSavebulia Sesabamisi <strong>programa</strong>;<br />
b) mosalodneli biujeti – 80 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005.<br />
7. sakvlevi regionebis ZiriTadi klimaturi elementebisa da<br />
maCveneblebis mravalwliuri msvlelobis Seswavla, rogorc zafxulis, ise<br />
savegatacio periodisaTvis. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />
mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />
moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />
erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />
ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
23
a) mosalodneli Sedegi – momzadebuli dawvrilebiTi informacia;<br />
b) mosalodneli biujeti – 50 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2004.<br />
8. gaudabnoebis mosalodneli zonebis gamoyofa da kartografireba.<br />
aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />
biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />
dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />
vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Sedgenilia ruka gegrafiuli<br />
informaciuli sistemebis gamoyenebiT;<br />
b) mosalodneli biujeti – 40 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003.<br />
9. ariduli teritoriebis wylis resursebis hidrologiuri<br />
reJimisa da maTi cvlilebis trendebis dadgena. aRniSnuli RonisZiebis<br />
ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis<br />
“b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi<br />
odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />
ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – geosainformacio teqnologiebis<br />
gamoyenebiT monacemTa bazebisa da Tematuri rukebis Sedgena;<br />
b) mosalodneli biujeti – 70 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005.<br />
10. aridul teritoriebze wylis resursebis deficitis Sefaseba da<br />
misi SesaZlo variantebis gamovlena. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />
mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />
moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />
erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />
ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – momzadebulia dawvrilebiTi informacia;<br />
b) mosalodneli biujeti – 80 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003.<br />
11. qvefenili zedapiris ZiriTadi struqturuli maCvenebelis<br />
(saxnavi miwebi, saZovrebi, tyeebi da sxv.) Sefaseba. aRniSnuli RonisZiebis<br />
ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis<br />
“b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi<br />
odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />
ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – momzadebulia dawvrilebiTi informacia;<br />
b) mosalodneli biujeti – 100 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2004.<br />
12. niadagis gaudabnoebis procesis Teoriuli modelis Seqmna.<br />
aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />
24
iujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />
dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />
vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia Teoriuli modeli;<br />
b) mosalodneli biujeti – 70 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005.<br />
13. mosaxleobis raodenobis, dinamikis (Sobadobis da sikvdilianobis<br />
maCveneblebi), simWidrovisa da migraciebis Seswavla. aRniSnuli RonisZiebis<br />
ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis<br />
“b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi<br />
odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />
ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – momzadebulia dawvrilebiTi informacia;<br />
b) mosalodneli biujeti – 50 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2004.<br />
14. miwebis gaudabnoebis landSaftur-geografiuli pirobebis<br />
Sefaseba da ekologiuri daZabulobis rukis Sedgena. aRniSnuli RonisZiebis<br />
ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis<br />
“b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi<br />
odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />
ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Sedgenilia monacemTa baza da ruka<br />
geografiuli informaciuli sistemebis gamoyenebiT;<br />
b) mosalodneli biujeti – 80 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2004.<br />
15. miwebis rRveva-gaudabnoebis bunebrivi da anTropogenuri stiqiurdamangreveli<br />
procesebis (wylisa da qarismieri erozia, Rvarcofebi,<br />
mewyrebi, irigaciuli erozia, tyis gaCexva, samTo-karieruli damuSaveba da<br />
sxv.) Seswavla, sistemuri analizi, saSiSroebis riskis prognozi.<br />
aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />
biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />
dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />
vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – miRebulia riskis prognozirebis<br />
saxelmZRvanelo principebi;<br />
b) mosalodneli biujeti – 60 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005.<br />
16. niadagisa da gruntebis Sedgenilobis, mdgomareobisa da fizikurmeqanikuri<br />
Tvisebebis Seswavla da teritoriis daraioneba eroziuli<br />
saSiSroebis riskis mixedviT. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />
mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />
moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />
25
erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />
ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Sedgenilia monacemTa baza da ruka<br />
gegrafiuli informaciuli sistemebis gamoyenebiT;<br />
b) mosalodneli biujeti – 50 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2004.<br />
17. teritoriis gaudabnoebis sawinaaRmdego da biosferuli<br />
procesebis stabilizaciis regionaluri samodelo sqemis damuSaveba.<br />
aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />
biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />
dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />
vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – miRebulia regionaluri samodelo sqema;<br />
b) mosalodneli biujeti – 70 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2005.<br />
18. saqarTvelos miwebis degradacia-gaudabnoebisagan gadarCenis da<br />
ekologiuri mdgradobis grZelvadiani <strong>erovnuli</strong> programis damuSaveba.<br />
aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />
biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />
dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />
vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – SemuSavebulia degradacia-gaudabnoebisagan<br />
gadarCenis da ekologiuri mdgradobis <strong>erovnuli</strong> <strong>programa</strong>;<br />
b) mosalodneli biujeti – 30 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2004.<br />
19. mowyvladi adgilebis gamovlena da aRdgenis samoqmedo gegmebis<br />
SemuSaveba. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi,<br />
mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi<br />
odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da<br />
ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Sedgenilia monacemTa baza da ruka<br />
geografiuli informaciuli sistemebis gamoyenebiT, damtkicebulia<br />
menejmentis gegma;<br />
b) mosalodneli biujeti – 60 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005.<br />
20. dazianebuli adgilebis dadgena da detaluri rukebis Sedgena.<br />
aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />
biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />
dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />
vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
26
a) mosalodneli Sedegi – Sedgenilia monacemTa baza da ruka<br />
gegrafiuli informaciuli sistemebis gamoyenebiT;<br />
b) mosalodneli biujeti – 100 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2004.<br />
21. sacdel-saCvenebeli proeqtebisaTvis adgilebis SerCeva da<br />
ganxorcieleba bunebrivi resursebis mdgradi gamoyenebis principebis<br />
gaTvaliswinebiT. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli<br />
Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili<br />
Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul<br />
valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba<br />
Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – ganxorcielebulia sul mcire 5 sacdelsaCvenebli<br />
proeqti;<br />
b) mosalodneli biujeti – 2 000 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2004.<br />
22. gaudabnoebuli adgilebis aRdgenis integrirebuli gegmis<br />
Sedgena. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi,<br />
mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi<br />
odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da<br />
ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – saqarTvelos aRmasrulebeli<br />
xelisuflebis mier mowonebulia gegma;<br />
b) mosalodneli biujeti – 500 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005.<br />
23. gaudabnoebis safrTxis qveS myofi teritoriebis niadagmelioraciuli<br />
gamokvleva da damlaSebuli da bicobi niadagebis<br />
agromelioraciuli dajgufebebis detaluri rukebis Sedgena. aRniSnuli<br />
RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti<br />
(am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris<br />
ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi<br />
wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Sedgenilia damlaSebuli da bicobi<br />
niadagebis agromelioraciuli dajgufebebis detaluri ruka;<br />
b) mosalodneli biujeti – 500 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005.<br />
24. sasargeblo wiaRiseulis Ria wesiT mopovebis Sedegad<br />
dazianebuli niadagebis inventarizacia da rekultivaciis meTodebis<br />
SemuSaveba. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi,<br />
mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi<br />
odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da<br />
ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Catarebulia inventarizacia, Sedgenilia<br />
monacemTa baza;<br />
27
) mosalodneli biujeti – 500 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005.<br />
muxli 12. gaudabnoebis winaRmdeg <strong>brZolis</strong> ekonomikuri<br />
meqanizmebi<br />
gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> ekonomikuri meqanizmebis srulyofa<br />
moicavs Semdeg RonisZiebaTa erTobliobas (maTi ganxorcielebis SemTxvevaSi<br />
mosalodneli Sedegis, mosalodneli biujetisa da ganxorcielebis vadebis<br />
CaTvliT):<br />
1. ekonomikuri politikisa da ekonomikuri saqmianobebis zegavlenis<br />
gamokvleva gaudabnoebis procesze. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />
mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />
moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />
erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />
ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – dadgenilia ekonomikuri politikisa da<br />
saqmianobebis zegavlena damuSavebulia meTodika;<br />
b) mosalodneli biujeti – 100 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003.<br />
2. gaudabnoebis Sedegad warmoqmnili zaralis gamovlena da Sefaseba.<br />
aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />
biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />
dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />
vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – dadgenili da gamoqveynebulia<br />
ganadgurebiT miyenebuli zarali;<br />
b) mosalodneli biujeti – 100 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003.<br />
3. gaudabnoebis procesis Sedegad dazianebuli teritoriebis<br />
aRdgenisaTvis saWiro dafinansebis Sefaseba. aRniSnuli RonisZiebis<br />
ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis<br />
“b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi<br />
odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />
ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Sedgenilia aRdgenisaTvis saWiro<br />
xarjTaRricxva;<br />
b) mosalodneli biujeti – 50000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003.<br />
28
4. gaudabnoebis procesis Sedegad dazianebuli teritoriebis<br />
aRdgenisaTvis saWiro finansebis gansazRvra da maTi amoqmedebisaTvis<br />
ekonomikuri berketebis moZieba. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />
mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />
moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />
erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />
ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – gamovlenilia aRdgenisaTvis saWiro<br />
ekonomikuri berketebi;<br />
b) mosalodneli biujeti – 50000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2004.<br />
5. gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> Sesaxeb arsebuli proeqtebisa da<br />
programebis monitoringis uzrunvelyofa. aRniSnuli RonisZiebis<br />
ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis<br />
“b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi<br />
odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />
ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia sistema proeqtebis<br />
monitoringis warmoebisaTvis;<br />
b) mosalodneli biujeti – 500000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2006.<br />
muxli 13. gaudabnoebis procesebis fonze biologiuri<br />
mravalferovnebis SenarCunebis RonisZiebebi<br />
gaudabnoebis procesebis fonze biologiuri mravalferovnebis<br />
SenarCunebisaTvis saWiroa ganxorcielebul iqnes Semdeg RonisZiebaTa<br />
erToblioba (maTi ganxorcielebis SemTxvevaSi mosalodneli Sedegis,<br />
mosalodneli biujetisa da ganxorcielebis vadebis CaTvliT):<br />
1. gaudabnoebis Sedegad gadaSenebis da seriozuli genetikuri<br />
eroziis safrTxis winaSe myofi mcenareTa saxeobebis statusebis dadgena<br />
bunebis dacvis saerTaSoriso kavSiris (IUCN) mier dadgenili<br />
kriteriumebis Sesabamisad. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />
mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />
moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />
erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />
ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – saqarTvelos mcenareTa saxeobebis 50%-<br />
Tvis safrTxis kategoriebi dadgenilia IUCN-is kriteriumebis Sesabamisad;<br />
b) mosalodneli biujeti – 200000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2004-2005.<br />
29
2. gaudabnoebis Sedegad gaqrobis/degradaciis safrTxis winaSe myofi<br />
mcenareuli Tanasazogadoebebis (maT Soris, iSviaTi, reliqturi, pirveladi<br />
da masTan axlo mdgomi, globaluri mniSvnelobis mqone, gansakuTrebiT<br />
sensitiuri) dadgena. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli<br />
Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili<br />
Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul<br />
valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba<br />
Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – gamovlenilia safrTxis winaSe myofi<br />
mcenareuli Tanasazogadoebebis 50%;<br />
b) mosalodneli biujeti – 300000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2004.<br />
3. gaudabnoebis Sedegad kritikuli safrTxis winaSe myofi iSviaTi,<br />
endemuri da reliqturi saxeobebisTvis konservaciis programebis SemuSaveba<br />
da danergvis inicireba. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />
mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />
moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />
erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />
ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – kritikuli safrTxis winaSe myofi<br />
saxeobebis 30%-sTvis konservaciuli samuSaoebis dawyeba;<br />
b) mosalodneli biujeti – 1000000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005.<br />
4. safrTxis winaSe myofi biomebis dacvis, mcenareebis da mcenareuli<br />
Tanasazogadoebebis konservaciis saxelmwifo programis Sedgena. aRniSnuli<br />
RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti<br />
(am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris<br />
ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi<br />
wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia saxelmwifo <strong>programa</strong> da<br />
gansazRvrulia ganxorcielebis meqanizmebi;<br />
b) mosalodneli biujeti – 100000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2004.<br />
5. hotspotebis (cxeli wertilebi) identificireba da maTi<br />
konservaciis gzebis gansazRvra da danergvis inicireba. aRniSnuli<br />
RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti<br />
(am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris<br />
ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi<br />
wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – identificirebuli hotspotebi,<br />
konservaciis menejmentis gegmebis Seqmna, 20%- hotspotebisaTvis aRdgeniTi<br />
samuSaoebi dawyebulia;<br />
b) mosalodneli biujeti – 2000000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2004.<br />
30
6. Walis tyeebis konservaciis saxelmwifo programis SemuSaveba da<br />
danergva. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi,<br />
mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi<br />
odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da<br />
ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia saxelmwifo <strong>programa</strong>,<br />
dawyebulia aRdgeniTi samuSaoebi;<br />
b) mosalodneli biujeti – 1000000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003.<br />
7. gaudabnoebis mcenareuli da cxoveluri indikatorebis gamovlena<br />
da maTi monitoringi. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli<br />
Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili<br />
Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul<br />
valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba<br />
Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – dadgenilia indikatori saxeobebi,<br />
dawyebulia monitoringi;<br />
b) mosalodneli biujeti – 500 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2007.<br />
8. ariduli tyeebis konservaciis saxelmwifo programis SemuSaveba.<br />
aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />
biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />
dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />
vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia saxelmwifo <strong>programa</strong>;<br />
b) mosalodneli biujeti – 50000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003.<br />
9. gaudabnoebis safrTxis winaSe myof teritoriebze mcenareulobis<br />
ekologiuri mdgomareobis Sefaseba da kartografireba. (geoinformaciuli<br />
sistemebis safuZvelze). aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />
mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />
moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />
erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />
ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – teritoriis 50%-saTvis Sedgenilia<br />
mcenareulobis ekologiuri rukebi;<br />
b) mosalodneli biujeti – 200000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2004<br />
31
muxli 14. mosaxleobis garemosdacviTi cnobierebis<br />
amaRlebis RonisZiebebi<br />
gaudabnoebis procesebis kontesqtSi mosaxleobis cnobierebis<br />
amaRlebisaTvis saWiroa ganxorcielebul iqnes Semdeg RonisZiebaTa<br />
erToblioba (maTi ganxorcielebis SemTxvevaSi mosalodneli Sedegis,<br />
mosalodneli biujetisa da ganxorcielebis vadebis CaTvliT):<br />
1. mosaxleobis garemosdacviTi ganaTlebis donis amaRleba.<br />
aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />
biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />
dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />
vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – gamocemulia popularuli cnobarebi,<br />
bukletebi, broSurebi, plakatebi, lifletebi da sxva ekologiuri<br />
ganaTlebis Tematikaze. Catarebulia Sexvedra-seminarebis cikli;<br />
b) mosalodneli biujeti – 100000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2004.<br />
2. saqarTvelosa da kavkasiis regionis sainformacio biuletenebis<br />
gamoSveba. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi,<br />
mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi<br />
odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da<br />
ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – gamocemulia aranakleb 10 biuleteni;<br />
b) mosalodneli biujeti – 100000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2005.<br />
3. adgilobrivi arasamTavrobo organizaciebis Camoyalibebis<br />
xelSewyoba da ukve arsebulebis gaZliereba. aRniSnuli RonisZiebis<br />
ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis<br />
“b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi<br />
odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />
ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia arasamTavrobo organizaciebis<br />
Zlieri qseli;<br />
b) mosalodneli biujeti – 200000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2004-2005<br />
.<br />
muxli 15. gaudabnoebis monotoringis RonisZiebebi<br />
gaudabnoebis monitoringis sistemis SeqmnisaTvis saWiroa<br />
ganxorcielebul iqnes Semdeg RonisZiebaTa erToblioba RonisZiebebi (maTi<br />
32
ganxorcielebis SemTxvevaSi mosalodneli Sedegis, mosalodneli biujetisa<br />
da ganxorcielebis vadebis CaTvliT):<br />
1. arsebuli kanonmdeblobis daxvewa, uwyebaTa Soris funqciaTa<br />
gadanawileba. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi,<br />
mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi<br />
odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da<br />
ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – saqarTvelos sakanonmdeblo struqturis<br />
mier miRebulia normatiuli aqtebi, sadac mkafiod iqneba gansazRvruli<br />
monitoringis miznebi, amocanebi, pasuxismgebeli uwyebebi da maTi<br />
funqciebi.;<br />
b) mosalodneli biujeti – 50000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003.<br />
2. monitoringze pasuxismgebeli da monitoringis ganmaxorcielebeli<br />
samTavrobo da arasamTavrobo uwyebebis gansazRvra da maTi potencialis<br />
gaZliereba. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi,<br />
mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi<br />
odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da<br />
ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Catarebulia treiningebis seria, SeZenilia<br />
teqnikuri aRWurviloba, momzadebulia specialuri kadrebi;<br />
b) mosalodneli biujeti – 1000000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2007.<br />
3. monitoringis warmoebis unificirebuli meTodikis SemuSaveba.<br />
aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />
biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />
dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />
vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – garemosa da bunebrivi resursebis dacvis<br />
saministros mier gamocemulia monitoringis warmoebis unificirebuli<br />
meTodika;<br />
b) mosalodneli biujeti – 50000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003.<br />
4. mecnierebaTa akademiis sistemis sxvadasxva uwyebebis,<br />
arasamTavrobo da sxva organizaciebis mier dRemde dagrovili monacemebis<br />
inventarizacia da monacemTa bankSi Setana. aRniSnuli RonisZiebis<br />
ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis<br />
“b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi<br />
odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />
ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia monacemTa baza, sadac<br />
Tavmoyrilia miRebuli pirveladi monacemebi. periodulad mimdinareobs am<br />
monacemebis ganaxleba;<br />
33
) mosalodneli biujeti – 100000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2004.<br />
5. garemosa da bunebrivi resursebis saministros mier (internetiT,<br />
sxvadasxva publikaciebiT da a.S.) monitoringis Sesaxeb informaciis<br />
uwyveti mimocvlis ganxorcieleba yvela dainteresebul uwyebebs Soris.<br />
aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />
biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />
dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />
vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – garemosa da bunebrivi resursebis<br />
saministros mier gamocemuli monitoringis wliuri angariSi;<br />
b) mosalodneli biujeti – 500000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2005-2007.<br />
muxli 16. gaudabnoebis procesebis fonze soflis<br />
meurneobaSi gasatarebeli RonisZiebebi<br />
gaudabnoebis procesebis fonze soflis meurneobaSi gasatarebeli<br />
qmedebebi moicaven Semdeg RonisZiebaTa erTobliobas (maTi ganxorcielebis<br />
SemTxvevaSi mosalodneli Sedegis, mosalodneli biujetisa da<br />
ganxorcielebis vadebis CaTvliT):<br />
1. saZovrebis xelaxali pasportizacia, resursebis gamovlena,<br />
racionaluri datvirTvis normebis dadgena, degradirebuli saZovrebis<br />
aRdgena. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi,<br />
mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi<br />
odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da<br />
ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Catarebulia zamTrisa da zafxulis saZovrebis<br />
xelaxali pasportizacia; saZovrebis 50%-ze gansazRvrulia racionaluri<br />
datvirTvis normebi; dawyebulia degradirebuli saZovrebis aRdgena<br />
fitoinJinruli meTodebis gamoyenebiT;<br />
b) mosalodneli biujeti – 5 000 000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2007.<br />
2. saqarTvelos tradiciuli soflis meurneobis aRdgenis, dacvisa<br />
da mdgradi gamoyenebis programis momzadeba sazogadoebrivi organizaciebis<br />
aqtiuri monawileobiT. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />
mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />
moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />
erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />
ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
34
a) mosalodneli Sedegi – SemuSavebulia saqarTvelos tradiciuli<br />
soflis meurneobis aRdgenisa da mdgradi gamoyenebis saxelmwifo <strong>programa</strong>;<br />
b) mosalodneli biujeti – 100000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2004-2007.<br />
3. soflis meurneobis tradiciuli codnisa da gamocdilebis,<br />
kvlevisa da masTan dakavSirebuli programebis xelSewyoba. aRniSnuli<br />
RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti<br />
(am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris<br />
ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi<br />
wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – tradiciuli codnisa da gamocdilebis<br />
bazis mudmivi srulyofa, tradiciuli kulturebis/saxeobebis aRdgena<br />
glexTa meurneobebSi;<br />
b) mosalodneli biujeti – 500000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2004-2007.<br />
4. saxnav_saTesi miwebis marTvis principebisa da gegmis SemuSaveba.<br />
aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />
biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />
dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />
vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – saqarTvelos aRmasrulebeli<br />
xelisuflebis mier mowonebulia marTvis principebi da gegma;<br />
b) mosalodneli biujeti – 100000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2003.<br />
muxli 17. gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> sferoSi<br />
saerTaSoriso da regionaluri TanamSromlobis RonisZiebebi<br />
gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> sferoSi saerTaSoriso da<br />
regionaluri TanamSromlobis srulyofisaTvis saWiroa ganxorcieldes<br />
Semdeg RonisZiebaTa erToblioba (maTi ganxorcielebis SemTxvevaSi<br />
mosalodneli Sedegis, mosalodneli biujetisa da ganxorcielebis vadebis<br />
CaTvliT):<br />
1. gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> regionaluri konferenciis<br />
Catareba amierkavkakasiis saxelmwifoebis monawileobiT. aRniSnuli<br />
RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti<br />
(am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris<br />
ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi<br />
wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
35
a) mosalodneli Sedegi – konferencia Catarda amierkavkasiis samive<br />
qveynis monawileobiT;<br />
b) mosalodneli biujeti – 100000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2005.<br />
2. gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> erTiani strategiis SemuSaveba.<br />
aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />
biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />
dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />
vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – amierkavkasiis qveynebisaTvis strategia<br />
miRebulia amierkavkasiis samive qveynis mier;<br />
b) mosalodneli biujeti – 100000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2005.<br />
3. transasazRvro kooperacia, maT Soris transasazRvro daculi<br />
teritoriebis Seqmnis mizniT. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />
mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />
moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />
erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />
ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia transasazRvro daculi<br />
teritoria, mimdinareobs erToblivi monitoringi;<br />
b) mosalodneli biujeti – 5000000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2005-2006.<br />
4. gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> saerTaSoriso gamocdilebis<br />
miReba treiningebisa da saswavlo turebis meSveobiT. aRniSnuli<br />
RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti<br />
(am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris<br />
ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi<br />
wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />
a) mosalodneli Sedegi – Catarebuli treiningebi da turebi;<br />
b) mosalodneli biujeti – 200000;<br />
g) ganxorcielebis vadebi – 2005.<br />
36