29.07.2014 Views

gaudabnoebasTan brZolis moqmedebaTa erovnuli programa - Nacres

gaudabnoebasTan brZolis moqmedebaTa erovnuli programa - Nacres

gaudabnoebasTan brZolis moqmedebaTa erovnuli programa - Nacres

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

damtkicebulia<br />

saqarTvelos prezidentis<br />

2003 wlis “2”aprilis # 112<br />

brZanebulebiT<br />

<strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong> <strong>moqmedebaTa</strong><br />

<strong>erovnuli</strong> <strong>programa</strong><br />

preambula<br />

XX saukunis ukanaskneli aTwliani periodi (1991-2000 w.w.)<br />

yvelaze Tbili iyo meore aTaswleulSi. am fonze atmosferuli naleqebis<br />

monotonuri kleba gaudabnoebis sawyisi etapis maCveneblad gvesaxeba. am<br />

process kidev ufro daaCqarebs da gaaRrmavebs hipertrofulad gazrdili<br />

negatiuri anTropogenuli faqtorebi (tyeebis Cexva, niadagis daCqarebuli<br />

erozia da sxv.). saqarTvelosaTvis gaudabnoeba ara marto ekologiuri,<br />

socialuri da ekonomikuri, aramed klimaturi problemacaa. klimatis<br />

daTboba seriozul safrTxes uqmnis kavkasionis myinvarebs, iwvevs maT<br />

intensiur dnobas maRali temperaturis, dabali SefardebiTi sinotivisa da<br />

myari atmosferuli naleqebis Semcirebis gamo. Tu am procesebma<br />

sistematuri xasiaTi miiRo, isini daaCqarebs myinvarebis ukan daxevas da<br />

gamoiwvevs klimatis jer lokalur, Semdgom ki regionalur cvlilebebs.<br />

aqedan gamomdinare, kavkasiis ekologiur wonasworobas safrTxe emuqreba,<br />

miT umetes, Tu procesebi Seuqcevadi gaxda. saqarTveloSi, iseve, rogorc<br />

mTels kavkasiaSi, 2050 wlamde mosalodnelia mdinareTa wliuri<br />

Camonadenis sakmaod mniSvnelovani (-50-dan -150 mm/w-mde) kleba. savaraudoa,<br />

rom daTbobis efeqti gansxvavebuli iqneba rogorc dasavleT, aseve<br />

aRmosavleT saqarTveloSi. am ukanasknelSi, mimdinare saukunis pirveli<br />

naxevrisTvis haeris temperaturis matebam SeiZleba 2 0 C-s miaRwios, maSin<br />

rodesac Savi zRvis gavlenis qveS myof dasavleT saqarTveloSi - mxolod<br />

1 0 C Seadginos. Tumca saqarTvelo ar imyofeba udabnoebis zonis<br />

maxlobloblad, magram mosalodneli globaluri daTbobis fonze mis<br />

aRmosavleT nawilSi zogierT regions (gare kaxeTi, qvemo qarTli)<br />

1


sistematuri gvalvianobis SemTxvevaSi SeiZleba realurad Seeqmnas<br />

lokaluri gaudabnoebis saSiSroeba.<br />

garda aRniSnuli raionebisa, saqarTvelos teritoriaze SesaZlebelia<br />

gaudabnoebisadmi mgrZnobiare kidev sxva teritoriebis arseboba, romelTa<br />

gamovlena aseve mniSvnelovania <strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong> efeqtiani<br />

RonisZiebebis ganxorcielebisaTvis. amrigad, gvalvianobisa da gaudabnoebis<br />

procesebis kompleqsuri Seswavla da maT winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> xangrZlivi<br />

strategiisa da <strong>moqmedebaTa</strong> gegmis SemuSaveba erT-erTi aqtualuri<br />

problemaa, romlis gadaWrac ase aucilebelia Cveni qveynisaTvis.<br />

gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> konvencias saqarTvelo 1999 wels<br />

miuerTda. gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> <strong>moqmedebaTa</strong> <strong>erovnuli</strong> <strong>programa</strong><br />

SeimuSava saxeobaTa konservaciis samecniero kvleviTi centrma, xolo mis<br />

SemuSavebas koordinacias uwevda saqarTvelos garemosa da bunebrivi<br />

resursebis dacvis saministro.<br />

saqarTvelos <strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong> <strong>moqmedebaTa</strong> <strong>erovnuli</strong><br />

<strong>programa</strong> emyareba programebs da mosazrebebs, romlebic SeimuSava da<br />

gamoTqva: saqarTvelos mecnierebaTa akademiis hidrometeorologiis<br />

institutma; saqarTvelos mecnierebaTa akademiis vaxuSti bagrationis<br />

saxelobis geografiis institutma; saqarTvelos mecnierebaTa akademiis v.<br />

gulisaSvilis saxelobis samTo metyeveobis institutma; saqarTvelos<br />

mecnierebaTa akademiis geofizikis institutma; saqarTvelos geologiis<br />

saxelmwifo departamentis bunebis stiqiuri procesebisa da sainJinro<br />

geoekologiis kvlevebis centrma `stiqiam~; Tbilisis ivane javaxiSvilis<br />

saxelobis saxelmwifo universitetis meteorologiis, klimatologiisa da<br />

okeanologiis kaTedram; saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa<br />

akademiam da mis daqvemdebarebaSi arsebulma institutebma (m. n. sabaSvilis<br />

saxelobis niadagmcodneobis, agroqimiis da melioraciis samecnierokvleviTi<br />

instituti; mecxoveleobisa da sakvebwarmoebis samecnierokvleviTi<br />

instituti; i. lomouris saxelobis miwaTmoqmedebis samecnierokvleviTi<br />

instituti; mebaReobis, mevenaxeobis da meRvineobis samecnierokvleviTi<br />

instituti; n. yanCavelis saxelobis mcenareTa dacvis instituti;<br />

radiobiologiisa da ekologiis samecniero-kvleviTi instituti;)<br />

saqarTvelos saxelmwifo agraruli universitetis niadagmcodneobis<br />

kaTedram, saqarTvelos daculi teritoriebis, nakrZalebisa da samonadireo<br />

meurneobis saxelmwifo departamentma; saqarTvelos mecnierebaTa akademiis<br />

saqarTvelos wyalTa meurneobisa da sainJinro ekologiis institutma,<br />

saqarTvelos soflis meurneobisa da sursaTis saministrom; saqarTvelos<br />

garemosa da bunebrivi resursebis dacvis saministrom, aseve adgilobrivi<br />

mmarTvelobis organoebma.<br />

<strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong> <strong>moqmedebaTa</strong> erovnul <strong>programa</strong>Si<br />

gaTvaliswinebulia zogadi saxelmZRvanelo principebi da meqanizmebi<br />

momavalSi. amasTan aRniSnul <strong>programa</strong>Si ar aris mocemuli specifiuri<br />

zomebis Sesaxeb, romelTa miReba xdeba yovel konkretul SemTxvevaSi,<br />

2


adgan bevri maTgani jer kidev saWiroebs Tanamimdevrul mecnierul<br />

Seswavlas. <strong>programa</strong> SemuSavebulia gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong><br />

samdivnos, Sveicariisa da italiis mTavrobebis daxmarebiT.<br />

Tavi I.<br />

zogadi debulebani<br />

muxli 1.<br />

gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> ZiriTadi strategiuli<br />

principebi<br />

<strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong> <strong>moqmedebaTa</strong> <strong>erovnuli</strong> <strong>programa</strong> efuZneba<br />

gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> Semdeg ZiriTad strategiul principebs:<br />

1. unda ganisazRvros saqarTveloSi gaudabnoebis gamomwvevi ZiriTadi<br />

regionaluri mizezebi da maTi xelSemwyobi faqtorebi, SemuSavdes iseTi<br />

praqtikuli RonisZiebebi, romlebic aucilebelia <strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong>a<br />

da gvalvis Sedegebis SerbilebisaTvis.<br />

2. gadawyvetilebebi miRebul unda iqnes myari mecnieruli<br />

monacemebis safuZvelze (gadawyvetilebis sifrTxiliT miRebis principi);<br />

gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong>aTvis aucileblad saWiroa kvleva da<br />

monitoringi.<br />

3. ar unda gadaidos moqmedebebi, romlebic aucilebelia<br />

gaudabnoebis potenciuri SesaZleblobis Tavidan asacileblad, Tundac<br />

mizezobrivi kavSirebi srulyofilad ar iyos dadgenili (profilaqtikis<br />

principi).<br />

4. gaudabnoebis winaaRmdeg brZola mimarTuli unda iyos arsebuli<br />

biologiuri da landSafturi mravalferovnebis SenarCunebisaTvis, im<br />

proeqtebisaTvis, romelTac SeuZliaT mniSvnelovani uaryofiTi gavlena<br />

moaxdinon garemoze, warmodgenili unda iyos garemoze zemoqmedebis<br />

Sefaseba (gauqmebis, anu “Tavidan acilebis” principi).<br />

5. iseTi moqmedeba, romlis Tavidan acileba SeuZlebelia, magram<br />

gansakuTrebiT sazianoa biologiuri da landSafturi<br />

mravalferovnebisaTvis, unda warimarTos nakleb saxifaTo arealSi<br />

(translokaciis principi).<br />

6. Tu maRali biologiuri da landSafturi mravalferovnebis<br />

Rirebulebis arealSi fizikuri cvlilebebis saziano gavlenis Tavidan<br />

acileba SeuZlebelia, maT dasabalanseblad saWiroa sakompensacio<br />

konservaciuli RonisZiebebis miReba (ekologiuri kompensaciis principi).<br />

7. <strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong>aTvis unda iqnas gamoyenebuli arsebuli<br />

saukeTeso teqnoligiebi da garemosdacviTi meTodebi; teqnologiebis<br />

misawvdomoba da gadmoReba gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> arsebiTi<br />

elementebia.<br />

3


8. nebismieri moqmedebisaTvis, romelic iwvevs gaudabnoebis<br />

procesebis dawyebas, kontrolisa da zianis xarjebi ekisreba pasuxismgebel<br />

mxares (gadaxdis principi).<br />

9. gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> saqmeSi monawileoba unda<br />

miiRon adgilobrivma mosaxleobam, miwis kerZo mesakuTreebma, samecniero<br />

sazogadoebam, sxva dainteresebulma pirebma da samoqalaqo jgufebma<br />

(sazogadoebis monawileobisa da informaciis misawvdomobis principi).<br />

10. <strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong> saqmeSi gansakuTrebuli mniSvneloba<br />

unda eniWebodes saqarTvelos mTavrobas, romelsac yvela doneze<br />

gacnobierebuli aqvs sruli pasuxismgebloba qveynis biologiuri<br />

sijansaRis SenarCunebisaTvis.<br />

muxli 2.<br />

<strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong> <strong>moqmedebaTa</strong> <strong>erovnuli</strong> programis<br />

ZiriTadi miznebi<br />

<strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong> <strong>moqmedebaTa</strong> <strong>erovnuli</strong> programis ZiriTadi<br />

miznebia:<br />

1. gaudabnoebis safrTxis winaSe myofi teritoriebis gansazRvra da<br />

maTi farTobis dadgena.<br />

2. gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> uzrunvelyofa bunebrivi<br />

resursebis mdgradi gamoyenebis, adekvaturi dagegmvisa da konservaciuli<br />

moqmedebis ganxorcielebis gziT.<br />

3. <strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong> saqmeSi kompetenturi struqturebisa da<br />

institutebis monawileoba.<br />

4. gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong>aTvis saerTaSoriso<br />

TanamSromlobisa da partniorobis ganviTareba.<br />

4


Tavi II<br />

saqarTveloSi gaudabnoebis procesze moqmedi ZiriTadi<br />

fizikur-geografiuli faqtorebi da gaudabnoebisadmi<br />

yvelaze mgZnobiare teritoriebi<br />

muxli 3.<br />

gaudabnoebis procesze moqmedi ZiriTadi fizikurgeografiuli<br />

faqtorebi<br />

1. saqarTveloSi gaudabnoebis procesze moqmedi fizikurgeografiuli<br />

faqtorebis arseboba ganpirobebulia qveynis geografiuli<br />

mdebareobiT, romelic evropis samxreT-aRmosavleTi nawilia, –<br />

CrdiloeTiT esazRvreba ruseTis federacias, aRmosavleTiT _ azerbaijanis<br />

respublikas, samxreT-dasavleTiT TurqeTis respublikas, samxreTiTsomxeTis<br />

respublikas, dasavleTiT akravs Savi zRva. saqarTvelos<br />

mdebareobis geografiuli koordinatebia: CrdiloeTiT – C.g. 43 0 35 ’ da a.gr.<br />

40 0 23 ’ , samxreTiT- C.g. 41 0 02 ’ da a.gr. 46 0 30 ’ , dasavleTiT-C.g. 43 0 23 ’ da<br />

a.gr. 40 0 00 ’ , aRmosavleTiT _ C.g. 41 0 17 ’ da a.gr. 46 0 44 ’ . teritoriis<br />

farTobi 76,3 aTasi km 2 . sazRvrebis saerTo sigrZe 1968,8 km-ia, aqedan<br />

saxmeleTo sazRvari _ 1660,4 km-ia.<br />

2. saqarTvelos geografiulma mdebareobam ganapiroba misi bunebis<br />

mravalferovneba. teritoriis TiTqmis 2/3 mTagoriania. mTavari<br />

orografiuli erTeulebia: kavkasioni; mTaTaSorisi bari, romelic lixis<br />

qediT iyofa kolxeTisa da iveriis barad; mesxeTis da TrialeTis qedebi<br />

(mcire kavkasionis mTianeTis nawili) da samxreT saqarTvelos vulkanuri<br />

mTianeTi. kavkasionis mTavari wyalgamyofi qedis zogierTi mwvervali<br />

saqarTvelos farglebSi 5000 m-ze meti simaRlisaa, dafarulia maradiuli<br />

TovliTa da myinvarebiT. mTaTaSoris dablobebSi mdebareobs vakeebi,<br />

platoebi, qedebi, zegnebi. lixis qedi kavkasions akavSirebs mesxeTis<br />

qedTan. amasTan, igi gadamwyvet rols asrulebs dasavleT da aRmosavleT<br />

saqarTvelos kontrastuli landSaftebis CamoyalibebaSi.<br />

3. gaudabnoebis procesze moqmedi fizikur-geografiuli<br />

faqtorebidan gamoiyofa:<br />

a) klimati. klimatis mravalferovnebas gansazRvravs, erTi mxriv,<br />

misi mdebareoba subtropikuli zonis CrdiloeT sazRvarze Savsa da kaspiis<br />

zRvebs Soris, meore mxriv, misi reliefis gansakuTrebuli sirTule:<br />

klimatis CamoyalibebaSi did rols TamaSobs sxvadasxva mimarTulebebisa da<br />

simaRlis qedebi. adgilobrivi klimatis formirebaze mniSvnelovan gavlenas<br />

axdens Savi zRva da kavkasioni. es ukanaskneli saqarTvelos icavs<br />

CrdiloeTidan civi haeris masebis uSualo SemoWrisagan, xolo Savi zRva<br />

5


zomiers xdis temperaturis ryevas da xels uwyobs naleqebis didi<br />

raodenobiT mosvlas, gansakuTrebiT dasavleT saqarTveloSi. klimatis<br />

formirebaSi monawileobs saqarTvelos teritoriisa da mis mezobel<br />

regionebSi ganviTarebuli atmosferuli procesebi, romlebic zomieri da<br />

subtropikuli sartyelebisaTvis aris damaxasiaTebeli. didi mniSvneloba<br />

aqvs agreTve, arqtikuli da tropikuli, rogorc zRvis, ise kontinenturi<br />

haeris masebs. wlis Tbil periodSi konveqciuri procesebi moqmedebs<br />

amindis CamoyalibebaSi. aRsaniSnavia, rom sakvlev teritoriaze haeris<br />

temperatura didi kontrastiT gamoirCeva. cirkulaciis, radiaciisa da<br />

orografiuli faqtorebis erToblivi moqmedeba ganapirobebs teritoriis<br />

tenianobis sakmaod did kontrasts. maqsimaluri atmosferuli naleqebis<br />

mosvlis zonebi dasavleT saqarTveloSi 300-500 m-dan 3500-m-mde, xolo<br />

aRmosavleT saqarTveloSi – 1200 m.dan 3500 m-mde icvleba. rTuli<br />

orografiuli pirobebisa da gabatonebuli atmosferuli cirkulaciuri<br />

procesebis kompleqsuri moqmedebis Sedegad, naleqebis Sigawliuri<br />

ganawileba Taviseburia: dasavleT saqarTveloSi naleqebis maqsimumi<br />

zamTarSi an Semodgomazea, minimumi _ gazafxulze an zafxulSi;<br />

aRmosavleT saqarTveloSi maqsimumi _ gazafxulze an zafxulis<br />

dasawyisSia, minimumi – zamTarSi. reliefis mniSvnelovani daseriloba<br />

zogad cirkulacias imgvarad gardaqmnis da meteorologiuri elementebis<br />

ricxviTi sidideebis iseT sxvadasxvaobas iwvevs, rom saqarTvelos<br />

teritoriaze gansxvavebuli klimaturi raionebi gamoiyofa. mzis radiaciis<br />

reJimiT saqarTvelo subtropikul zonaSia. atmosferuli cirkulaciis<br />

xasiaTis da masTan dakavSirebuli amindis pirobebis mixedviT gamoiyofa<br />

ori cirkulaciuri klimaturi olqi da erTi qveolqi:<br />

- zRvis subtropikuli notio klimaturi olqi (dasavleT<br />

saqarTvelo);<br />

- subtropikuli kontinenturi havidan zRvis havaze gardamavali<br />

olqi (aRmosavleT saqarTvelo) da wina aziis mTianeTis mSrali<br />

subtropikuli havidan zomierad notio havaze gardamavali qveolqi<br />

(samxreT mTianeTis centraluri stepuri nawili). reliefis mniSvnelovani<br />

danawevreba atmosferos zogad cirkulacias imgvarad gardaqmnis da<br />

meteorologiuri elementebis ricxviTi sidideebis iseT sxvadasxvaobas<br />

iwvevs, rom saqarTvelos teritoriaze gansxvavebuli klimaturi raionebi<br />

gamoiyofa.<br />

b) Siga wylebi. saqarTveloSi sul 26060 mdinarea. aqedan 99,4%<br />

mcire mdinareebia, romelTa sigrZe 25 km. ar aRemateba. dasavleT<br />

saqarTveloSi mdinareTa qselis saSualo sixSire 1,07-s, xolo aRmosavleT<br />

saqarTveloSi – 0,68 km/km 2 –s Seadgens. mdinareTa qselis maqsimaluri<br />

sixSire aWaraSia. saqarTvelos mdinareTa Camonadenis saSualo<br />

mravalwliuri jami 66 km 3 -ia, romlis 75% dasavleT saqarTveloSi<br />

formirdeba da Savi zRvis auzs ekuTvnis, xolo danarCeni aRmosavleT<br />

saqarTveloSi da kaspiis zRvis mimarTulebiT miedineba. mdinareTa<br />

Camonadenis saerTo raodenobis 15% saqarTvelos teritoriaze misi<br />

sazRvrebis garedan Semodis. Camonadenis fenis saSualo simaRle dasavleT<br />

6


saqarTveloSi 1300 mm-ia, xolo aRmosavleT saqarTveloSi - 400 mm.<br />

saqarTvelosTvis, rogorc yvela mTiani qveynisaTvis, damaxasiaTebelia<br />

Camonadenis mkafiod gamoxatuli simaRliTi zonaloba. gansakuTrebuli<br />

uxvwylianobiT gamoirCeva kavkasionis dasavleT nawilis Txemispira zona<br />

da aWaris mTiani zolis zRvisken mimarTuli kalTebi. aq wliuri<br />

Camonadeni 4000 mm-s aRwevs. saqarTvelos samxreT-aRmosavleT nawilSi<br />

mniSvnelovani simSralea da Camonadeni 50 mm-mde mcirdeba. saqarTvelos<br />

mdinareebi umeteswilad Sereuli sazrdoobiT xasiaTdebian: Tovlis, wvimis,<br />

myinvaruli da miwisqveSa wylebiT. Tovlis wyliT sazrdooba matulobs<br />

adgilis simaRlis mixedviT. SavizRvispira patara mdinareebi TiTqmis<br />

mTlianad wvimis wyliT sazrdoobs. kavkasionis mdinareTa maRalmTian<br />

auzebSi mniSvnelovania myinvaruli wylebiT sazrdooba, maTi xvedriTi<br />

wili zogjer 50%-sac ki aRwevs. metad mravalferovania mdinareTa<br />

Camonadenis reJimi. kolxeTis dablobis mcire mdinareebi gamoirCevian<br />

wyalmovardnebiT mTeli wlis ganmavlobaSi. saSualo simaRlis mqone<br />

auzebSi aRiniSneba mkveTrad gamoxatuli gazafxulis wyaldidoba, rac<br />

gamowveulia Tovlis safaris dnobiT. igi martis meore naxevridan iwyeba<br />

da maisis Sua ricxvebamde grZeldeba. myinvaruli sazrdoobis mdinareebze<br />

wyaldidoba xangrZlivia. sainteresoa mdinareTa wyalmcirobis fazac. mis<br />

Seswavlas didi mniSvneloba eniWeba, radgan igi warmoadgens mdinareTa<br />

resursuli SesaZleblobis zRvars da xSirad maszea damokidebuli ama Tu<br />

im mdinaris energetikuli, sairigacio Tu sameurneo gamoyenebis zRvruli<br />

norma. saqarTvelos yvelaze uxvwyliani mdinarea rioni (das. saq.). mas<br />

yovel wamSi Sav zRvaSi Seaqvs saSualod 403 m 3 wyali, anu 12,7 km 3 . misi<br />

ZiriTadi Senakadebia: yvirila (1,9 km 3 ), cxeniswyali (2,5 km 3 ), texuri (1,0<br />

km 3 ), xaniswyali (0,7 km 3 ) da sxv. dasavleT saqarTvelos mdinareTa Soris<br />

aseve aRsaniSnavia: bzifi (3,0 km 3 ), kodori (4,1 km 3 ), enguri (5,9 km 3 ) da<br />

sxva. aRmosavleT saqarTveloSi ZiriTadi mdinarea mtkvari, romelic<br />

yvelaze didi auzis mqonea. misi saSualo mravalwliuri xarji q.<br />

TbilisTan 203 m 3 /wm-s, anu 7,2 km 3- s Seadgens. misi Senakadebidan<br />

aRsaniSnavia: didi liaxvi (1,4 km 3 ), qsani (0,4 km 3 ), aragvi (1,8 km 3 ),<br />

faravani (0,6 km 3 ), qcia (1,6 km 3 ). kavkasionis qedis CrdiloeT kalTaze<br />

gaedineba TuSeTis alazani, Tergi, arxotiswyali, arRuni. gansakuTrebiT<br />

aRsaniSnavia Rvarcofebi, romlebsac periodulad gamoaqvs didi raodenobiT<br />

qva-talaxis masa. saqarTveloSi Rvarcofuli mdinaris klasikuri magaliTia<br />

md. duruji, romelic md. alazans erTvis q. yvarlis maxloblad da<br />

mudmivad didi safrTxis winaSe ayenebs qalaqs.<br />

g) tbebi. saqarTveloSi 860-mde tbaa. umetesoba Zalian pataraa.<br />

wylis saerTo maragi tbebSi 0,72 km 3 –ia. sarkis farTobiT yvelaze didia<br />

faravnis tba (37,5 km 2 ), siRrmiT – riwis (101 m.).<br />

d) myinvarebi. saqarTvelos teritoriaze Tanamedrove myinvarebis<br />

gavrceleba ganpirobebulia atmosferuli procesebis TaviseburebebiT,<br />

reliefis morfologiur-morfometriuli pirobebiT da maTi<br />

urTierTmoqmedebiT. gamyinvarebis ZiriTadi kerebi dakavSirebulia<br />

kavkasionis wyalgamyof qedTan da yazbegis masivTan. saqarTveloSi sul 786<br />

7


myinvaria, saerTo farTobiT _ 555,9 km 2. udidesi myinvarebi md. enguris<br />

auzSi: lexziri, waneri, tviberi, adiSi da sxva. dedamiwis klimatis<br />

globalurma daTbobam msoflios yvela regionSi da maT Soris<br />

kavkasionzec, myinvarebis Semcireba gamoiwvia. 1890-1980 wlebSi<br />

saqarTveloSi gamyinvarebis farTobi 9,5%-iT Semcirda.<br />

e) miwisqveSa wylebi. saqarTvelos miwisqveSa wylebi<br />

mravalferovania rogorc siRrmiTi mdebareobiT, ise Cawolis formisa da<br />

fizikur-qimiuri TaviseburebebiT. mTaTaSoris zolSi ZiriTadad arteziuli<br />

wylebia. kavkasionisa da mesxeT-TrialeTis naoWa zonebSi umTavresad<br />

uwnevo miwisqveSa wylebia. karstuli zonisaTvis damaxasiaTebelia<br />

miwisqveSa mdinareebi da vokluzuri wyaroebi. saqarTvelo gamoirCeva<br />

mineraluri wyaroebis simravliTa da mravalgvarobiT. sul aRricxulia<br />

2000-mde mineraluri wyaro, romelTagan 1700 warmoadgens bunebriv<br />

gamosasvlels. sayovelTaod cnobilia mineraluri wylebi: borjomi, sairme,<br />

nabeRlavi, zvare, lugela, squri da sxva.<br />

v) landSaftebi. saqarTvelos teritoriaze Camoyalibebulia<br />

nairgvari bunebriv-teritoriuli kompleqsebi (landSaftebi), dawyebuli<br />

naxevarudabnoebisa (aRm. saqarTvelo) da kolxuri notio subtropikebidan<br />

(das. saqarTvelo), damTavrebuli maradTovlian-myinvarebiani (glacialurnivaluri)<br />

landSaftebiT. aq, rogorc ZiriTadad mTagorian qveyanaSi,<br />

kargad aris gamoxatuli bunebrivi komponentebis cvla simaRlis mixedviT<br />

da, Sesabamisad, landSaftebis simaRlebrivi zonaloba landSafturi<br />

zonebis sruli speqtriT. saqarTvelos teritoriaze 100-ze meti<br />

dasaxelebis (tipi, qvetipi, saxe) landSaftia gavrcelebuli. aRmosavleT<br />

saqarTvelos landSaftebi dasavleT saqarTvelos notio subtropikebTan<br />

SedarebiT ufro mgrZnobiareni arian Tanamedrove klimatis cvlilebis<br />

mimarT, rac ukanasknel periodSi Termuli maCveneblebis mniSvnelovani<br />

zrdiTa da atmosferuli naleqebis ramdenadme SemcirebiT aRiniSneba.<br />

amitom saWiroa ZiriTadi yuradReba gamaxvildes aRmosavleT saqarTveloSi<br />

mimdinare gaudabnoebis procesebze.<br />

z) niadagebi. saqarTveloSi gamoiyofa dasavleTis, aRmosavleTis da<br />

samxreTis niadaguri olqebi. dasavleTis olqSi gamoiyofa dablobis<br />

Waobiani da subtropikuli eweri, gorak-borcviani mTiswineTis wiTelmiwa<br />

da yviTelmiwa, mTa-tyis da mTa-mdelos niadagebis zonebi. aRmosavleT<br />

olqisaTvis damaxasiaTebelia yavisferi, mdelos yavisferi, rux-yavisferi,<br />

mdelos rux-yavisferi da Savi niadagebi. aRmosavleT saqarTvelos<br />

aRmosavleT nawilSi gvxvdeba neSompala-sulfaturi niadagebi. damlaSebuli<br />

niadagebi xSiria taribana-natbeuris, marneulis, gardabnis velebze,<br />

eldarSi. ZiriTadi nawili ki alaznis marcxena sanapirozea (wnorTan).<br />

samxreT olqSi ZiriTadad aris Savmiwebi, yomrali niadagebi absoluturad<br />

gabatonebuli niadagebia da ZiriTadad gavrcelebulia zRvis donidan 1000<br />

m-dan 1900 metramde. 2300 metris zemoT Warbobs mTa-mdelos niadagebi.<br />

T) ekosistemebi. saqarTvelos SedarebiT mcire teritoriaze<br />

mravalferovani ekosistemebia warmodgenili. es ganpirobebulia rTuli<br />

8


eliefiT, klimatis TaviseburebebiT, agreTve qveynis geografiuli<br />

mdebareobiT. saqarTveloSi 4 evroaziuri biogeografiuli regionia:<br />

aRmosavleT xmelTaSuazRvis, Crdilo borealuri, irano-Turanis da<br />

kolxeTis. reliefis danawevrebam da qedebis rTulma konfiguraciam<br />

ganapiroba ekosistemebis geografiuli da ekologiuri izolireba.<br />

aRmosavleT da dasavleT saqarTvelos klimatis arsebiTi gansxvavebis gamo<br />

sxvadasxvagvaria am teritoriebze arsebuli ekosistemebi, rac vertikaluri<br />

sartylianobis struqturaSic vlindeba. dasavleT saqarTveloSi 5<br />

ZiriTadi vertikaluri sartyelia: tyis (zRvis donidan 1900m-mde),<br />

subalpuri (1900-2500m), alpuri (2500-3100 m), subnivaluri ( 3100-3600<br />

m) da nivaluri (>3600m). aRmosavleT saqarTveloSi 6 sartyelia:<br />

naxevarudabnos, mSrali velebisa da ariduli meCxeri (naTeli) tyeebis<br />

(150-600m), tyis (600-1900), subalpuri (1900-2500m), alpuri (2500-<br />

3000m), subnivaluri (3000-3500m) da nivaluri (>3500m). saqarTveloSi<br />

biomravalferovnebis TvalsazrisiT vxvdebiT iseT mniSvnelovan da<br />

unikalur ekosistemebs, rogorebicaa: torfiani Waobebi, kolxuri<br />

polidominanturi tyeebi maradmwvane qvetyiT, subalpuri tanbrecili<br />

tyeebi, Walis tyeebi, alpuri mdeloebi, gamoqvabulebi da mTis viwro<br />

xeobebi, wiwviani, foTolmcveni, ariduli naTeli tyeebi, stepebi (meoradi)<br />

da sxva. aRsaniSnavia, rom kolxeTi warmoadgens mesameuli floris erTerT<br />

refugiums. iq dRemdea SemorCenili mesameuli periodis mdidari<br />

dendroflora: 88 saxeobis xe da buCqi. adamianis saqmianobam arsebiTi<br />

cvlilebebi Seitana saqarTvelos ekosistemebSi: Zlier Semcirda tyeebisa<br />

da semiariduli (naxevradmSrali) mTiswinebis mcenareulobis farTobebi;<br />

gaCnda tyis Semdegi mdeloebi, kulturul mcenareTa naTesebi da nargavebi.<br />

bunebrivi da naklebad saxecvlili ekosistemebi mosaxleobis ganawilebis<br />

ukuproporciulad aris ganfenili.<br />

muxli 4.<br />

saqarTvelos ariduli da semiariduli regionebi, rogorc<br />

gaudabnoebisadmi yvelaze mgrZnobiare teritoriebi<br />

gaudabnoebis procesi gamowveulia rogorc bunebrivi, ise<br />

anTropogenuri faqtorebis zemoqmedebis Sedegad. bunebrivi faqtorebidan<br />

umTavresia: klimaturi, hidrogeologiuri, morfodinamikuri da niadaguri.<br />

gaudabnoebis procesebisadmi gansakuTrebiT mgrZnobiarea saqarTvelos<br />

ariduli da semiariduli regionebi. aq Sedis saqarTvelos samxreTaRmosavleTi<br />

nawili - dedofliswyaros, siRnaRis, sagarejos, Sida<br />

qarTlis raionebi (ruka). amitomac, winamdebare erovnul <strong>programa</strong>Si<br />

ZiriTadi yuradReba swored maT eTmobaT. Tumca unda aRiniSnos, rom<br />

Sesaswavlia gaudabnoebis procesebis moqmedeba axalcixis, anu mesxeTis<br />

qvabulze da, agreTve aucilebelia yvela gaudabnoebisadmi mgrZnobiare<br />

teritoriis gamovlena da Seswavla.<br />

9


muxli 5.<br />

ariduli da semiariduli teritoriebis ZiriTadi<br />

maxasiaTeblebi<br />

ariduli da semiariduli teritoriebis ZiriTadi maxasiaTeblebidan<br />

gamoiyofa:<br />

1. klimati. ariduli da semiariduli teritoriebis klimati<br />

mSrali subtropikulia, kontinenturobis niSnebiT, SedarebiT mSrali<br />

zamTriTa da cxeli zafxuliT. atmosferuli naleqebis saSualo wliuri<br />

raodenoba uaxlovdeba 450 mm-s, rac damaxasiaTebelia saqarTvelos<br />

naxevradudabnosa da stepuri zonebisaTvis. naleqebis yvelaze didi<br />

raodenoba aRiniSneba aprilSi, maisSi da ivnisSi. Semdgom ki dgeba gvalvis<br />

periodi. yvelaze cxel TveebSi (ivlisi da agvisto) haeris temperatura<br />

aRwevs 33-35 0 C. Tovlis safari mcirea da aramdgradi. aRniSnuli<br />

teritoriebi moicaven Sida qarTlis, qvemo qarTlis, ivris zegnis, alaznis<br />

vakis, gomboris qedisa da eldaris vakis raionebs. romelTagan:<br />

a) Sida qarTli warmodgenilia zomierad mSrali subtropikuli<br />

vakeebis jagekliani stepis landSaftiT. misTvis damaxasiaTebelia<br />

meoTxeuli (aluviuri, deluviuri) fxvieri naleqebiT agebuli, mdinareTa<br />

xeobebiTa da mSrali xevebiT danawevrebuli brtyelzedapiriani da<br />

nawilobriv talRobrivi vake reliefi. aq mSrali subtropikuli havaa,<br />

razec gavlenas axdens mis garSemo mdebare maRali qedebi. saSualo<br />

wliuri temperatura 9-11 0 C-ia. agvistos temperatura 20-22 0 C,<br />

absoluturi minimaluri temperatura -26, -31 0 C, maqsimaluri -35-40 0 C,<br />

savegetacio periodSi 10 0 -ze meti, temperaturaTa jami 3200-3800 0 -ia.<br />

atmosferul naleqebis wliuri raodenoba weliwadSi 500-800 mm-ia. xSiria<br />

gvalvebi. danestianebis koeficienti 1-ze naklebia. Tovlis safari didxans<br />

ar devs. gabatonebulia dasavleTisa da aRmosavleTis qarebi;<br />

b) qvemo qarTlis bari Crd. dasavleTiT, samxr. dasavleTiT da Crd.<br />

aRmosavleTiT Semofarglulia TrialeTisa da loqis qedebiT, samxr.<br />

saqarTvelos vulkanuri mTianeTis aRmosavleTi SveriliTa da ivris zegniT.<br />

samxreT-aRmosavleTiT grZeldeba azerbaijanis teritoriaze. landSaftis am<br />

tipisaTvis damaxasiaTebelia md.mtkvrisa da misi Senakadebis - xramisa da<br />

algeTis mier Camotanili naleqebiT, agreTve samxr.aRmosavleT nawili<br />

pliocenisa da qvedapleistocenis asakis zRvis naleqebiT, tbiuri da<br />

aluviuri TixebiTa da qviSebiT agebuli terasuli, sustad daxrildanawevrebuli<br />

brtyelzedapiriani vake reliefi. ZiriTadad wabla<br />

niadagebze (romlebic zogan damlaSebuli da bicobiania) gavrcelebulia<br />

uroiani stepi, jageklianebi da naxevarudabnos mcenareuloba;<br />

g) qvemo qarTlis bari Riaa aRmosavleTidan, saidanac Tavisuflad<br />

iWreba haeris masebi. damaxasiaTebelia mSrali subtropikuli hava. mzis<br />

naTebis xangrZlivoba mcire Rrublianobis gamo maRalia (2500 sT<br />

weliwadSi). haeris saSualo wliuri temperatura 12-13 gradusia C,<br />

gansakuTrebiT cxelia ivlis-agvisto (23-25 gradusia C, zogan metic).<br />

maqsimaluri temperatura 40-41 0 C. savegetacio periodSi 10 0 -ze met<br />

temperaturaTa jami 3700-4200 0 -ia. naleqebi 400-600 mm weliwadSi.<br />

10


gansakuTrebiT mSrali da gvalviania misi samxreTi nawili. aq<br />

aorTqlebadoba bevrad aRemateba mosuli naleqebis raodenobas. Tovlis<br />

safari iSviaTad Cndeba;<br />

d) ivris zeganze Camoyalibebulia mSrali subtropikuli vakewvrilmTianeTis<br />

stepuri da ariduli tye-buCqnaris landSaftebi.<br />

axasiaTebs maRlob-wvrilmTiani reliefi, antiklinuri serebi da<br />

serebsSorisi vake-tafobebi, platoebi da mSrali xev-xeobebi. hava mSrali<br />

kontinenturia. zamTari civi, zafxuli cxeli da gvalviania. saSualo<br />

wliuri temperatura 10-11 0 -ia, maqsimaluri _ 40 0 C. savegetacio periodSi<br />

10 0 -ze met temperaturaTa jami 3200-3800 0 -ia. wliuri naleqebi 400-500<br />

mm-ia, danestianebis koeficienti 1-ze naklebia. gabatonebulia dasavleTis<br />

qarebi, gansakuTrebiT Zlieri qari icis zamTarSi. aseT klimatur pirobebSi<br />

mcire da saSualo sisqis Savmiwa, wabla, damlaSebul, gajian da tyis ruxyavisfer<br />

niadagebze gavrcelebulia stepisa da naxevarudabnos<br />

mcenareuloba, zogan ariduli naTeli tye-buCqnari;<br />

e) alaznis anu kaxeTis vakes CrdiloeTiT, dasavleTiT da samxreTiT<br />

sazRvravs kavkasionisa da gomboris qedebis mTiswineTi da ivris zegani.<br />

misTvis damaxasiaTebelia meoTxeuli aluviuri da aluviur-proluviuri<br />

naleqebiT agebuli brtyeli vake reliefi, rasac periferiebze gamozidvis<br />

sqeli konusebi aqvs, rac mniSvnelovanwilad Rvarcofebis moqmedebiTaa<br />

Seqmnili. aluviuri ukarbonato da mdelos karbonatul, nawilobriv<br />

damlaSebul da Savmiwisebr niadagebze gavrcelebulia jag-ekliani mdelostepis<br />

mcenareuloba, aqa-iq SemorCenilia vakis tye. hava zomirad notio<br />

subtropikulia, cxeli zafxuliT da zomierad civi zamTriT. saSualo<br />

wliuri temperatura 11-13 0 -ia, absoluturi minimumi –25 0 , -27 0 C, maqsimumi<br />

–40 0 C-s aRwevs. savegetacio periodSi 10 gradusze met temperaturaTa<br />

jami 3500-4200 0 -ia. teritoriis umetes nawilSi 800-1300 mm naleqi modis<br />

weliwadSi. mdgradi Tovlis saburveli yovelTvis ar Cndeba, roca Cndeba<br />

misi saSualo simaRle 5-15 sm ar aRemateba;<br />

v) gomboris qedi Crdilo-aRmosavleTidan SemosazRvrulia alaznis<br />

vakiT, samxreT-dasavleTidan ki ivris xeobiT da ivris zegniT. misi<br />

Crdilo-dasavluri bolo m. Saxvetilas midamoebSi kavkasionis tots –<br />

kaxeTis qeds ebmis. gomboris qedis samxreT-aRmosavluri daboloeba q.<br />

siRnaRis midamoSia, sadac igi mkveTrad dabldeba, borcvian serad iqceva<br />

da TandaTanobiT uerTdeba ivris zegans. qedis umaRlesi mwvervali civi<br />

1990 m-ia. saSualo temperatura 600-800 metrze udris 11-12 graduss,<br />

1160 metrze 8 graduss, savegetacio periodSi 10 gradusze mets.<br />

temperaturaTa jami 3500-4200 gradusia. naleqebi 600-700 mm, qedis<br />

Txemur zonaSi 1000 mm aRwevs. xSiria nisli, kargad aris gamoxatuli mTaxeobaTa<br />

qari;<br />

z) eldaris vakeze gamoxatulia naxevarudabnos vake-dablobis<br />

landSafti. damaxasiaTebelia mcired daxrili, ZiriTadad md.ioris mier<br />

Camotanili masaliT dafaruli, akumulaciuri, sustad danawevrebuli vakedablobi.<br />

savegetacio periodSi 10 gradusze met temperaturaTa jami 4000<br />

gradusia. naleqebi 300 mm-mdea weliwadSi. saSualo wliuri temperatura<br />

13 gradusi, aorTqlebadoba didia, rac danestianebis xarisxis simcires<br />

ganapirobebs (0,3-mde). landSafti namdvili naxevarudabnos xasiaTs atarebs.<br />

11


igi dafarulia ruxi mura niadagebiTa da qserofiluri (xurxumoiani da<br />

abzinda-uroiani) mcenareulobiT.<br />

2. geologiuri agebuleba. geologiuri agebulebis mxriv aRmosavleT<br />

saqarTvelos zegnebi warmoadgens mesameuli da mesameulis Semdgomi qanebis<br />

gavrcelebis ares. am qanebis gamosasvlelebi qviSaqvebis, Tixiani da<br />

TabaSiriani qanebis saxiT da maTi morigeobiTi farTo gavrcelebiT<br />

sargeblobs garejis, Siraqis, eldaris, md. ivris marcxena mxares arsebul<br />

SemaRlebul ferdobebze. masTan erTad xSirad gvxvdeba sakmaod fxvieri<br />

mesameuli konglomeratebi da karbonatuli qanebi. amasTan erTad didi<br />

adgili ukaviaT liosisebur qanebs, romelTac didi mniSvneloba aqvT am<br />

regionisaTvis rogorc erT-erT mTavar niadagwarmomqmnelebs. eseni<br />

ZiriTadad deluviur-proluviuri RvarebiT qmnian fxvier fenovan masas<br />

naxSirmJava kiris da TabaSiris maRali SemcvelobiT. dablob adgilebSi<br />

TabaSiris maRali Semcveloba mowmobs mis tbiur warmoSobas da Sesabamisad<br />

aq gavrcelebuli niadagebic Zlier damlaSebulia. aRsaniSnavia, rom<br />

zogierT ubanSi (Siraqi) TabaSiris Semcveloba 50 procents aRwevs.<br />

3. niadagi. reliefis, klimatis, mcenareuli safaris,<br />

niadagwarmomSobi geologiuri faqtorebis mixedviT saqarTvelos ariduli<br />

da semiariduli sartylis zolSi gavrcelebuli niadagebi aRmosavleT<br />

saqarTvelos niadagur olqsa da mis mTaTaSoris dablobebsa da zegnebis<br />

qveolqSi erTiandeba. maTgan sakvlevi raionebis teritoria udabno-velebis<br />

da velebis niadagebis zonas miekuTvneba. ZiriTadad aq gavrcelebulia Savi,<br />

ruxi-yavisferi, mdelos ruxi-yavisferi da damlaSebuli niadagebi.<br />

teritoriebisaTvis damaxasiaTebelia naxSirmJava kiris Semcvelobis<br />

cvalebadoba fenebis mixedviT, rac udavod damokidebulia<br />

niadagwarmomqmneli qanis xasiaTsa da masSi kiris Semcvelobaze, agreTve<br />

CaCO 3 -is zeda fenebidan gamorecxvis da qveda fenebSi misi Carecxvis<br />

xasiaTze, ufro xSirad kiri ar aris zeda fenebSi, samagierod mkveTrad<br />

matulobs siRrmiT. niadagis tenianoba 0-30 sm-ian SreSi anu iq, sadac<br />

balaxovani mcenareebis fesvTa sistemis ZiriTadi masaa gavrcelebuli,<br />

rogorc es ariduli da subariduli zonebisTvisaa damaxasiaTebeli, Zlier<br />

dabalia da 10-12procents ar aRemateba. niadagis tenianoba yvelaze dabalia<br />

zeda horizontSi (0-10 sm), romelic, gansakuTrebiT zafxulis gvalvian<br />

periodebSi Zlier gamomSralia. Semdgom, siRrmis matebasTan erTad (10-20<br />

da 20-30 sm-iani Sreebi), niadagSi wylis Semcveloba umniSvnelod<br />

matulobs, Tumca zogadad es maCvenebeli mainc mcirea.<br />

4. mcenareuli safari. teritoriebisaTvis damaxasiaTebelia stepuri,<br />

ariduli meCxeri tyis, naxevradudabnos da alag-alag udabnos tipis<br />

fitocenozebi. aq vxvdebiT agreTve danagvianebuli adgilebisa da Walis<br />

tyis mcenareulobas, Sibliakis tipis buCqnarebs da sxva. aq farTodaa<br />

gavrcelebuli ariduli zonebisaTvis damaxasiaTebeli saxvadasxva tipis<br />

fitocenozebi: uroiani (Botriochloetum), vaciwverian-uroiani (Stipeto-<br />

Botriochloetum), sakmlisxian-Rviiani (Pistacieto-Juniperetum), uroian-ZeZviansakmlisxiani<br />

(Botriochloeto-Paliureto-Pistacietum), avSniani (Artemisietum),<br />

avSnian-yarRaniani (Artemisieto-Salsoletum), da yarRanian-Caranian-avSniani<br />

(Salsoleto-Artemisietum); wivanian-vaciwveriani (Festuceto-Stipetum),<br />

vaciwverian-wivaniani (Stipeto-Festucetum), uroian-glerZian-ZeZviani<br />

12


(Botriochloeto-Astragaleto-Paliuretum), uroian-graklian-ZeZviani (Botriochloeto-<br />

Spiraeeto-Paliuretum), uroian-Trimliani (Botriochloeto-Cotinetum), CaranianavSniani<br />

(Salsoleto-Artemisietum); nairbalaxian-Svrieliani (Bromopsietum) da<br />

uroian-avSniani (Botriochloeto-Artemisietum). fitocenologiurad<br />

gansakuTrebiT aqtiuria ori saxeoba – uro (Bortiochloa ischaemum) da<br />

avSani (Artemizia fragrans). pirveli stepuri tipis mcenareulobis, xolo<br />

meore udabnosa da naxevradudabnos dominant edifikatorad gvevlineba.<br />

mniSvnelovani farTobi ukavia bicobi niadagebisaTvis damaxasiaTebel Tavis<br />

specifikur mcenareulobas. sakmlis xe (Pistacia mutica) metnaklebi sixSiriT<br />

Cawinwklulia mdinare ivris auzis teritoriis mTel arealze, magram<br />

tipur dajgufebebs ZiriTadad gamotanis konusebze, mdinarispira terasebze<br />

da talRovan, rTul reliefze qmnis. xSirad mTiswineTisa da (kowaxuras<br />

qedi) ferdobebis danawevrebul rTul reliefze kompleqsSia ZeZviansa da<br />

xismagvar RviianTan. unda aRiniSnos, rom teritoriebis ekosistemis<br />

floris endemizmi 41 saxeobiT ganisazRvreba, rac sakmaod maRali<br />

maCvenebelia msgavsi ariduli zonisaTvis. mniSvenolvania is faqtic, rom<br />

saxeobaTa umeetesi nawili paleoendemia, maT Soris calkeuli periodisac<br />

ki;<br />

5. cxovelTa samyaro. regionis uxerxemloTa fauna metad saintereso<br />

da mravalferovania. Tbili da mSrali klimati, mcenareTa mravalferovneba,<br />

qviani da qviSnari niadagi saxarbielo pirobebs qmnis uxerxemloTa<br />

saxeobrivi mravalferovnebisaTvis. maTi didi nawili Rameuli cxovrebis<br />

wesiT cxovrobs. gansakuTrebiT mravalricxovani arian sworfrTianebi<br />

(kaliebi, kutkaliebi, WriWinebi). sakmarisad saintereso suraTia mwerebis<br />

TvalsazrisiTac. saqarTveloSi gavrcelebuli daaxloebiT 360 saxeobis<br />

mweridan ekosistemaze modis 133 saxeoba (anu 37 procenti), romelTagan<br />

24 saxeoba iSviaTia da gadaSenebis pirasaa misuli (ssrk wiTeli wignis<br />

mixedviT), xolo 45 ki kavkasiis endemia. am TvalsazrisiT gansakuTrebuli<br />

yuradRebis Rirsia peplebis iseTi iSviaTi saxeobebi, rogorebicaa: Aporia<br />

crataegi (L.), Iphiclides podalirius, Papilio machaon, Papilio alexanor, Coenonympha<br />

saadi xolo Pseudochazara mniszechii (Led), amavdroulad, saqarTvelos<br />

endemicaa. Tevzebis saxeobaTa saerTo raodenoba daaxloebiT 33-ia. regionis<br />

amfibiebis fauna mdidari ar aris. aq gavrcelebulia 4 saxeoba: mwvane<br />

gombeSo (Bufo viridis), mcireaziuri vasaka (Hyla savignyi), siriuli myvari<br />

(Pelobates syriacus) tbis bayayi (Rana ridibunda). regionis herpetofauna<br />

sakmaod mdidaria. maTgan aRsaniSnavia dasavluri maxrCobela (Eryx jaculus),<br />

grZelfexa scinki (Eumeces schneideri), grZeli mcuravi (Elaphe longissima),<br />

xmeleTaSuazRvuri ku (Testudo graeca)- saqarTvelos wiTeli wignis<br />

saxeobebi. aseve Zalian mdidaria regionis ornitofauna, sul aRricxuli<br />

iqna 241 saxeobis frinveli, saidanac IUCN-is wiTel nusxaSi (1996)<br />

Setanilia 6, xolo saqarTvelos wiTel wignSi (1982) ki 9 saxeoba, esenia:<br />

mcire Cvama (Phalacrocorax pygmeus, LR) didi TeTri yanCa (Egretta alba) orbi<br />

(Gyps fulvus) svavi (Aegypius monachus LR) kraviWamia (Gypaetus barbatus)<br />

TeTrkuda arwivi (Haliaeetus albicilla LR) begobis arwivi (Aquila heliaca VU)<br />

duraji (Francolinus francolinus) sarsaraki (Tetrax tetrax LR) TeTrTvala<br />

yvinTia (Aythya nyroca VU) gnoli (Perdix perdix), aq gavrcelebuli<br />

saxeobebidan ZiriTad sanadiro obieqtebia xoxbisebrTa ojaxis<br />

13


warmomadgenlebi: xoxobi (Phasianus colchicus), gnoli (Perdix perdix), mwyeri<br />

(Coturnix coturnix), kakabi (Alectoris chukar) da duraji (Francolinus<br />

francolinus). ZuZumwovrebis klasidan aRricxulia 53 saxeoba, maT Soris:<br />

rigi Insectivora-s 3 ojaxis 6 saxeoba; rigi Chiroptera-s 2 ojaxis 12 saxeoba;<br />

rigi Lagomorpha-s 1 ojaxis 1 saxeoba; rigi Rodentia-s 6 ojaxis 15 saxeoba,<br />

rigi Carnivora-s 6 ojaxis 14 saxeoba, rigi Arctiodactila-s 3 ojaxis 3<br />

saxeoba. aseTi saxeobebia: (Barbastella leucomelas), Miniopterus schrebersi, Myotis<br />

dasycneme, Myotis emarginatus, Nyctalus leisleri, Rhinolophus hipposideros,<br />

Rhinolophus mehelyi, Crocidura suaveolens, Mesocricetus brandti, Suncus etruscus,<br />

Alactaga spp. Hystrix indica, Cervus elaphus, Gazella subgutturoza, Sus scrofa, Felis<br />

silvestris, Hyaena hyaena, Lutra lutra, Lynx lynx, Ursus arctos).<br />

muxli 6.<br />

aridul da semiaridul teritoriebze gaudabnoebis<br />

xelSemwyobi faqtorebi<br />

1. aridul da semiaridul teritoriebze gaudabnoebis xelSemwyobi<br />

bunebrivi faqtorebia:<br />

a) klimaturi. aRniSnul teritoriebze klimaturi faqtorebis<br />

erToblioba gaudabnoebis procesebisaTvis xelsayrel pirobebs qmnis.<br />

bunebrivi faqtorebidan gansakuTrebiT aRsaniSnavia xSiri gvalvianoba.<br />

gvalva xangrZlivi periodia gazafxulsa da zafxulSi, romlis drosac<br />

naleqebi normaze gacilebiT dabalia, haeris temperatura ki maRali, ris<br />

gamoc niadagSi arsebuli tenis maragi mcirdeba da iqmneba mcenaris<br />

normaluri zrdisa da ganviTarebisaTvis araxelsayreli pirobebi.<br />

teritoriisaTvis damaxasiaTebelia xSiri qarebi da savaraudod,<br />

evapotranspiraciis maRali maCvenebeli;<br />

b) geologiuri. teritoria ZiriTadad warmodgenilia qviSaqvebiT.<br />

isini alag-alag qmnian eoluri eroziis efeqtur suraTebs. samxreTis<br />

ferdobebze zedapirze gamosulia faSari konglomeratebi, romlebic<br />

advilad iSlebian da warmoqmnian mravalferovani petrografuli<br />

Sedgenilobis naSalebs. konglomeratebis TiTqmis mTlianad daSlili<br />

gamonazidebi farTod warmodgenilia garejis stepis zemo nawilSi. am<br />

konglomeratebSi aRiniSneba sxvadasxva Seferilobis mZlavri Tixnari<br />

Sreebi _ dawyebuli TiTqmis TeTri feridan, damTavrebuli mura wiTeliTa<br />

da JolosferiT. yvelaferi es moqmedebs niadagis struqturasa da mis<br />

siRrmeze;<br />

g) niadagis (edafuri). niadaguri faqtorebidan aRsaniSnavia niadaggruntis<br />

damlaSeba. saqarTvelos naxevrad gaudabnoebul teritoriebze<br />

arsebul damlaSebul da bicob niadagebs, saerTo farTobiT 205 aTasi<br />

heqtari farTobi ukaviaT. damlaSebuli da bicobi niadagebi ZiriTadad<br />

gavrcelebulia md. alaznis marjvena napirze, Sua-ivris mTiswina vakeze,<br />

gardabnis daxril vakeze, eldarisa da taribanas masivebze.<br />

administraciuli raionebis mixedviT farTobebi ase nawildeba: siRnaRis<br />

14


aionSi- 54 aTasi ha; dedoflis wyaroSi -47 aTasi ha; sagarejos raionSi<br />

– 22 aTasi ha; gardabnis raionSi- 40 aTasi ha; marneulis raionSi - 32<br />

aTasi ha. procentulad gurjaanSi damlaSebuli miwebis 7,6 %, siRnaRSi -<br />

34,7%; dedofliswyaroSi - 25,3%; sagarejoSi - 18,1%; marneulSi – 30,3%;<br />

gardabanSi - 42,6%; lagodexSi - 1,3%; bolnisSi - 0,4%. gaudabnoebis<br />

process ZiriTadad xels uwyobs ferdobebis daxriloba, ris gamoc xdeba<br />

niadagis CamoSla da qanebis gaSiSvleba, romelic iwvevs eroziul<br />

procesebs. aseve aRsaniSnavia amgebeli qanebis wyalmedegobisa da maTi<br />

eroziul-gravitaciuli procesebisadmi mdgradobis fizikuri<br />

maxasiaTeblebis Taviseburebebi;<br />

d) eroziuli procesebi. gaudabnoebis xelSemwyobi faqtorebidan<br />

gansakuTrebiT unda aRiniSnos eroziuli procesebi. erozia gamowveulia<br />

rogorc bunebrivi mizezebiT, ise antropogenuri zemoqmedebis Sedegad.<br />

aRniSnuli teritoriebi ZiriTadad qviSaqvebiT aris warmodgenili. niadagi<br />

qmnis fxvier fenovan masas, romelic advilad iSleba. rig adgilebSi<br />

ferdobebis zedapirebze gamosulia faSari konglomeratebi, romlebic<br />

aseve advilad iSlebian. e.i. aq arsebuli niadagi Tavisi bunebrivi<br />

struqturis gamo ukve midrekilia eroziisadmi. garda amisa, bunebriv<br />

erozias iwvevs agreTve qari da wyali. qarismieri eroziis movlenebi<br />

saqarTvelos teritoriaze swored umTavresad aRmosavleT saqarTveloSi<br />

SeimCneva. Zlieri qarebis gavleniT xdeba niadagis zeda humusovani fenis<br />

motaceba da nayofierebis dacema, amJamad aRmosavleT saqarTvelos aridul<br />

da naxevradaridul zonebSi qarismier erozias ganicdis 105 000 heqtari<br />

saxnav-saTesi savarguli da igi moicavs 18 administraciul raions (xaSuri,<br />

qareli, gori, cxinvali, axalgori, kaspi, mcxeTa, gardabani, marneuli,<br />

bolnisi, sagarejo, gurjaani, dedofliswyaro, TeTriwyaro, dmanisi,<br />

axalcixe da axalqalaqi). saqarTvelos teritoriaze wylismieri eroziiT<br />

dazianebuli farTobebis ori mesamedi modis dasavleT saqarTveloze. e.i.<br />

niadagis Taviseburebani (struqtura, hidrologiuri Tvisebebi - dabali<br />

wyalgamtarianoba da susti wyalgacema), qari da wyali warmoadgens<br />

eroziis warmoSobis bunebriv mizezebs.<br />

2. bunebrivi faqtoris garda, eroziuli procesebis gamomwvevi<br />

mizezia adamianis saqmianoba. maT Soris:<br />

a) tyis (ariduli meCxeri da Walis tye) ukontrolo Cexva.<br />

ukanaskneli 10-12 wlis manZilze tyis Wris intensivoba Zlier gaizarda.<br />

adgilobrivi mosaxleoba tyes iyenebs sawvavisaTvis, radgan sxva gasaTbobi<br />

saSualeba maT ar aqvT. rig SemTxvevebSi Walis tye iCexeba da<br />

gamonTavisuflebuli miwis monakveTebi gamoiyeneba saTesad;<br />

b) saxnav-saTesi miwebis araracionaluri gamoyeneba. xvna-Tesva iseT<br />

adgilebze, romelsac araviTari ekonomikuri efeqtianoba ar gaaCnia, iwvevs<br />

mcenareuli safaris Zlier dazianebas. unda aRiniSnos, rom sabWouri<br />

mmarTvelobis dros ixvneboda miwis yvela monakveTi, sadac ki traqtori<br />

gavlas SeZlebda, rac ekonomikuri zaraliT damTavrda. aseT teritoriebze<br />

viTardeboda naxevarudabnosa da udabnos mcenareuloba. gadaxnuli da<br />

degradirebuli miwebis axalgazrda, moSiSvlebul zedapirze udabnos<br />

elementebi sxva mcenareebTan SedarebiT yovelTvis ukeT viTardebodnen;<br />

15


g) Warbi Zoveba. aRsaniSnavia, rom aRniSnul teritoriebze<br />

istoriul warsulSi icvleboda rogorc saZovrebis utilizaciis<br />

meTodebi, ise datvirTva cxvris raodenobisa da simWidrovis<br />

TvalsazrisiT. gasabWoebamde danergili iyo nakveT-morigeobisa da saZovarT<br />

brunvis tradiciuli sistema, romelic saukuneebis ganmavlobaSi<br />

yalibdeboda da saZovrebis mdgrad gamoyenebas uzrunvelyofda.<br />

saqarTveloSi sabWoTa xelisuflebis damyarebis Semdeg saZovrebis marTvis<br />

tradiciuli da mdgradi wesebi axali saxelmwifo wyobilebis<br />

ekonomikasTan SeuTavsebeli aRmoCnda. gauqmda kerZo mflobelobisa da<br />

Temuri miwaTsargeblobis tradiciebi, romlebic mecxvareebs eroziis<br />

uaryofiTi gavlenis adeqvaturad Sefasebis safuZvels uqmnida. swored am<br />

periods ukavSirdeba ariduli da semiariduli ekosistemebis saZovrebis<br />

degradaciis procesis dawyeba, magram tradiciuli nakveTmorigeobis da<br />

saZovarTbrunvis meTodebis aRorZineba ar momxdara. ra Tqma unda, cxvris<br />

migracia dResac mimdinareobs, mxolod im gansxvavebiT, rom regionSi<br />

Camoyvanili cxvris raodenobas dRes emateba garkveuli raodenobis<br />

saqoneli azerbaijanis mimdebare teritoriidanac. dRevandeli monacemebiT,<br />

sazafxulo saZovrebidan cxvris gadmorekva iwyeba seqtemberSi da saqoneli<br />

am adgilebSi Semdegi wlis aprilamde rCeba. Sedegad mimdinareobs niadagis<br />

Zlieri eroziis procesi. cxvris mravalwliani eqstensiuri Zoveba iwvevs<br />

balaxovani safaris gaRaribebas, mis saxecvlas da dakninebas, mcirdeba<br />

balaxovani safaris proeqciuli dafaruloba, rac saboloo jamSi iwvevs<br />

niadagis erozias da damlaSebas. unda aRiniSnos agreTve, rom saZovarze<br />

cxvris simWidrovis zrda iwvevs fitomasis akumulirebas niadagispira<br />

SreSi. rac ufro metia saZovris datvirTva, miT ufro dabalia es Sre, miT<br />

ufro niadagis zedapirTan axlos aris igi koncentrirebuli. aseT dros<br />

niadagi advilad degradirebadi xdeba;<br />

d) xelovnuri xanZrebi. saZovrebis gaumjobesebis mizniT mwyemsebi<br />

regularulad awyoben xelovnur xanZrebs. xanZrebis provocireba<br />

stiqiurad (adgilebis specifikurobisa da masStabebis gauTvaliswineblad)<br />

iwyeba Tebervlis meore naxevridan da es procesi gansakuTrebiT masobriv<br />

xasiaTs iRebs martis pirvel dekadaSi. procesis stiqiurobis<br />

sailustraciod gamodgeba isic, rom mecxvareebi xanZrebs ara mxolod<br />

saZovrebze aCenen, aramed areulebsa da WalebSic. xanZrebi iwveven<br />

Tebervlis vegetaciis dros axalamowverili balaxis ganadgurebas;<br />

e) melioraciuli sistemebis mSenebloba niadagebis fizikur-qimiuri<br />

Taviseburebebis gaTvaliswinebis gareSe. magaliTad, regionis im<br />

teritoriebze, sadac adre farTobebi irwyveboda sasoflo-sameurneo<br />

miznebisaTvis (gansakuTrebiT mTagorian adgilebSi), niadagis fena<br />

gadarecxilia; gaxsnili TabaSiri TixasTan erTad gamotanilia daqanebis<br />

mimarTulebiT da akumulirebulia SedarebiT vake adgilebze. aqve gvxvdeba<br />

TabaSiris gamokristalebuli agregatebic. aseT adgilebSi mcenareuli<br />

safari TiTqmis ar amodis, rac iwvevs niadagis erozias.<br />

muxli 7. ariduli da semiariduli ekosistemebi<br />

16


1. gaudabnoebis tendencia ariduli da semiariduli teritoriis<br />

ekosistemis sakmaod did farTobebzea gamoxatuli: WaWunis stepSi,<br />

kowaxuras qedis samxreT ferdis mTiswineTSi, ivris stepSi, eldaris<br />

dablobSi, taribanas depresiaze, natbeurSi, CaTmis depresiaze, md. ioris<br />

terasebze (dalis wyalsacavidan qvemoT) kowaxuras qedis dasavleTi<br />

nawilis mTiswineTSi (navTobis WaburRilisa da WaWunas steps Soris) da<br />

sxva. gaudabnoebis tendencia mcire fragmentebis saxiT gamoxatulia aseve<br />

sakmlisxiani naTeli tyis kompleqsSic. Walis tyeebSic ki SeimCneva<br />

udabnos elementebis SeWra. ariduli da semiariduli ekosistemebis didi<br />

nawili TavisTavad warmoadgens saqarTvelosTvis iSviaT biotops (ariduli<br />

naTeli tyeebi, naxevrad udabnoebi da udabnos elementebi) ris gamoc<br />

garkveuli saxeobebi saqarTveloSi mxolod aq gvxvdeba, mag., giurza,<br />

duraji, zolebiani afTari, jeirani. regionSi gavrcelebuli mwerebidan 24<br />

saxeoba Sesuli iyo sabWoTa kavSiris wiTel wignSi, maT Soris: Papilio<br />

machaon, P. alexanor orientalis, Iphichlides podalirius, Utethesia pulchela, Arctia<br />

caja, Coenonimpha saadi, da sxv. xerxemlianTa iSviaTi saxeobebidan<br />

aRsaniSnavia saqarTvelos wiTeli wignis iseTi saxeobebi, rogoricaa<br />

siriuli myvari (Pelobates syriacus), dasavluri maxrCobela (Eryx jaculus),<br />

grZelfexa scinki (Eumeces schneideri), grZeli mcuravi (Elaphe longissima),<br />

TeTrkuda arwivi (Haliaeetus albicilla), TeTrTvala yvinTia (Aythya nyroca),<br />

gnoli (Perdix perdix), amierkavkasiuri zazuna (Mesocricetus brandti), fuRu<br />

(Suncus etruscus), mcire meRamura (Nyctalus leisleri), wavi (Lutra lutra),<br />

zolebiani afTari (Hyaena hyaena), focxveri (Lynx lynx), jeirani (Gazella<br />

subgutturosa), keTilSobili iremi (Cervus elaphus). wvril ZuZumwovarTa<br />

Soris iSviaT da gadaSenebis piras myof saxeobebs aseve miekuTvneba: Sorex<br />

volnuchini, Crocidura leucodon, Allactaga elater, Cricetulus migratorius, Allactaga<br />

willamsi, da sxv. zogierTi saxeobis frinveli da wvrili ZuZumwovari<br />

iSviaTia globaluri masStabiTac da Sesulia bunebis dacvis msoflio<br />

kavSiris (IUCN) wiTel nusxaSi. magaliTad: mcire Cvama (Phalacrocorax<br />

pygmeus) – LR; svavi (Aegypius monachus) – LR; TeTrkuda arwivi<br />

(Haliaeetus albicilla) - LR; begobis arwivi (Aquila heliaca) – VU; sarsaraki<br />

(Tetrax tetrax) – LR; TeTrTvala yvinTia (Aythya nyroca) – VU; Rhinolophus<br />

ferrumequinum - LR.cd; Rhinolophus hipposideros - VU.A2c; Barbastella<br />

barbastellus - VU.A2c; Driomys nitedula - LR.nt, da sxva.<br />

2. aridul da semiaridul teritoriebze gamovlenili gaudabnoebis<br />

indikatorebia:<br />

a) mcenareuli – mcenareulobis floristuli Semadgenlobis<br />

gaRaribeba, mcenareuli Tanasazogadoebis degradacia. naxevarudabnosa da<br />

udabnosaTvis damaxasiaTebeli mcenareTa saxeobebisa (Salsola spp, Artemisia<br />

fragans, Gamantus pilosus da sxva) da mcenareTa Tanasazogadoebebis eqspansia<br />

(Artemisietum, Artemisieto-salsoletum, Botrichloeto-artemisietum da sxva.);<br />

b) cxoveluri – zogierTi mweriWamiasa da mRrRnelis, magaliTad,<br />

TeTrmucela kbilTeTrasa (Crocidura leucodon), sazogadoebrivi memindvriis<br />

(Microtus socialis), volnuxinis bigis (Sorex volnuchini) gaqroba, miwis<br />

kurdRelis arseboba (Alactaga spp), romelic damaxasiaTebelia udabnos<br />

landSaftisaTvis;<br />

17


g) edafuri – niadagebis zeda fenebis mospoba, niadagebis damlaSeba,<br />

sodifikacia.<br />

muxli 8. aridul da semiaridul teritoriebze moqmedi<br />

anTropogenuri faqtorebi<br />

aRmosavleT saqarTvelos semiariduli zona - gomboris qedis wina<br />

kalTebidan dawyebuli e.w. ivris zegani da misi mimdebare teritoriebi,<br />

vidre alazan-ivris SesarTavamde, istoriulad saqarTvelos zamTris<br />

saZovars warmoadgenda. bolo aTwleulis zamTris ganmavlobaSi (anu mas<br />

Semdeg, rac saqarTvelos pirutyvi yizlaris zamTris saZovarze aRar<br />

gadayavs) am teritoriis sameurneo datvirTva erTi-orad gaizarda. cxvris<br />

mravalwliani eqstensiuri Zovebis uaryofiTi zegavlena iwvevs Semdegs:<br />

gaRaribebul, bevrgan saxecvlil da dakninebul balaxovani safars, mcire<br />

proeqciul dafarulobas, SeimCneva niadagis eroziis movlenebi da<br />

damlaSeba, e. w. bedlendebis momravleba, TiTqmis gamqralia sakmlisxiani<br />

ariduli meCxeri tyis fragmentebi, Seviwroebulia Walis tyeebi,<br />

darRveulia fitocenozTa struqturuli wyoba, ukiduresad Sesustebulia<br />

mcenareTa sicocxlisunarianoba da sxv. katastrofulia niadagis eroziuli<br />

suraTi, rac gamoixateba zeda fenebis ganadgurebaSi, niadagSi marilianobis<br />

gamomwvevi mineralebis Semcvelobis gadidebaSi. Tavis mxriv igi did<br />

gavlenas axdens mcenareul safarze da Sesabamisad am farTobebze biomasis<br />

gamomuSavebaze. am mizezTa gamo SeimCneva cxvris adgilsamyofelis mdinaris<br />

napiris uSualo siaxlovesTan miaxloebis tendencia. iseT `Seuval~<br />

cenozebSic ki, rogoricaa uroiani (Botriochloeta) araiSviaTad niadagis<br />

safari degradirebulia. gamorCeulad unda aRiniSnos Zovebis uaryofiTi<br />

gavlena gazafxulis periodSi, maSin, rodesac iwyeba mcenareTa axali<br />

vegetacia. am periodSi cxvari avSans (Artemisia fragrans - udabnosa da<br />

naxevradudabnos tipis mcenareulobis dominanti edifikatori) da uros<br />

(Botriochloa ischaetum - stepuri tipis mcenareulobis dominanti<br />

edifikatori) TiTqmis aRar Zovs da mTlianad ikvebeba axali vegetaciis<br />

mwvane masiT. yvelaze metad ziandeba nairbalaxebi, romelTac<br />

gansakuTrebuli Rirebuleba aqvT, rogorc saZovris gakeTilSobilebaSi, ise<br />

mcenareuli safaris struqturuli wyobis gaumjobesebaSi (cxadia biomasac<br />

ufro mdidari da yuaTiania). pirutyvis sazafxulo saZovarze gadayvanis<br />

Semdeg mcenareebi srul wliur sasicocxlo cikls veRar gadian. maTi,<br />

rogorc vegetaciuri, ise generaciuli ganaxleba friad SezRudulia da<br />

aqedan gamomdinare, fitocenozebic arasrulfasovani da martivia.<br />

aRniSnuli procesi yovelwliurad meordeba da sabolood iwyeba<br />

mcenareulobis degresiis Seuqcevadi procesi. cxvris Warbi Zoveba<br />

uaryofiT zegavlenas axdens orniTofaunazec. gansakuTrebiT did zians igi<br />

miwaze mobudar frinvelebs ayenebs, rogoricaa mag. xoxbisebrni, vinaidan<br />

maTi gamravlebis periodSi cxvari jer kidev ar aris gayvanili regionidan,<br />

rac ganapirobebs balaxeuli safaris ganadgurebas. wvril ZuZumwovrebze<br />

Catarebulma gamokvlevam aCvena, rom iSviaTia velisTvis damaxasiaTebeli<br />

18


saxeoba - sazogadoebrivi memindvria, rac sakvlevi teritoriis<br />

degradirebaze metyvelebs, samagierod mravladaa meqviSiebis koloniebi,<br />

romelic binadrobs mxolod avSnianebSi, romlebic TavisTavad degradaciis<br />

maCvenebelni arian. sakvlevi teritoriis aRmosavleT nawili mravlad<br />

Seicavs naxevradudabnos elementebs, risi indikatorebic arin miwis<br />

kurdRlebi (Allactaga williamsi, Allactaga elater). sayuradReboa, rom<br />

mowyvladobis ganmapirobebeli bunebrivi faqtorebi gansakuTrebiT<br />

aqtualuri xdeba arsebuli anTropogenuli zewolis fonze. adamianis<br />

saqmianobis (mecxvareoba, miwaTmoqmedeba, biologiuri resursebis Warbi da<br />

usistemo mopoveba, tyis Cexva, araswori melioracia da a. S.) uaryofiTi<br />

zegavlenis Tanamedrove done scildeba ekosistemis rezistentulobis<br />

(TviTaRdgenis SesaZleblobis) sazRvrebs, ris gamoc ganviTarebulia<br />

degradaciis met-naklebad Seuqcevadi procesebi: daqveiTebulia ekosistemis<br />

produqtiuloba da mcenareTa sicocxlisunarianoba, aSkaraa gaudabnoebis<br />

procesebi (Walis tyeebSic ki SeimCneva udabnos elementebis SeWra),<br />

adgili aqvs niadagis eroziasa da damlaSebas. ekosistemis sxvadasxva<br />

komponentis, saxeobebisa da calkeuli cenozebis CaTvliT, mowyvladoba<br />

romelime konkretuli anTropogenuri faqtoris an maTi erToblivi<br />

moqmedebis Sedegia. magaliTad, Walis tyeebis degradaciis mizezebia Cexva<br />

da Zoveba. WaWunis aRkveTilsa da misi mimdebare Walebis SemTxvevaSi ki<br />

amas dalis wyalsacavis mier gamowveuli wylis reJimis darRvevac emateba.<br />

cxovelTa mravali populaciis mowyvladobis ZiriTadi mizezi ki<br />

brakonieroba da sakvebi bazis simwirea. regionSi mimdinare samrewvelo<br />

saqmianobidan yvelaze realur potenciur safrTxes navTobis mopoveba qmnis,<br />

garda uSualo Semawuxebeli faqtorisa, navTobis daRvris SesaZlo riskis<br />

TvalsazrisiT. zemoTqmulidan gamomdinare, naTelia, rom ekosistema<br />

sakmaod mowyvladia ZiriTadad anTropogenuli faqtorebis mimarT, romelTa<br />

zemoqmedebac gansakuTrebiT Zlieria sxvadsxva bunebrivi faqtorebisa da<br />

klimatis cvlilebis (aridizacia) globaluri procesebis fonze.<br />

damlaSebuli da bicobi niadagebidan melioraciul gaimjobesebas da<br />

sasaoflo-sameurneo aTvisebas eqvemdebareba - 160 aTasi ha; danarCeni 45<br />

aTasi ha rTuli reliefuri pirobebis gamo garTulebulia-SeuZlebelia<br />

(rTuli reliefuri pirobebi-mizezi). melioraciul RonisZiebaTa mixedviT<br />

damlaSebuli da bicobi niadagebis farTobebi iyofa or jgufad: -<br />

farTobebi, romelTac esaWiroeba mxolod qimiuri melioracia da<br />

kultteqnikuri samuSaoebi; - farTobebi, romelTac esaWiroeba Zireuli<br />

kompleqsuri agrohidromelioraciuli samuSaoebi: sadrenaJo-sakoleqtoro<br />

qseli, kapitaluri moSandakeba, qimiuri melioracia saWiroebis mixedviT da<br />

kapitaluri Carecxva – 45 aTasi ha. xsenebuli damlaSebuli niadagebidan<br />

melioraciuli sirTulis da aTvisebis siZnelis mxriv gamoirCeva alaznis<br />

velis marjvena mxaris da Sua ivris mTiswina vakis bicob-mlaSobi da<br />

mdelos mlaSob-bicobiani niadagebi. alaznis velisa da Sua ivris mTiswina<br />

vakis araxelsayrel faqtorad unda CaiTvalos bunebrivi drenirebis<br />

(drenaJis) uqonloba, gruntis wylebis maRali dgoma, Zlier<br />

mineralizaciasTan erTad; damlaSebis maRali xarisxi; niadag-gruntis<br />

araxelsayreli wyalfizikuri Tvisebebi; mZime granulometriuli<br />

Semadgenloba, agebulebis simkvrive, ultramikroforebis maRali<br />

19


Semcveloba, romelic gansazRvravs dabal wyalgamtarobas. niadaggruntis<br />

damlaSeba intensiuria da zeda metrian fenaSi aRemateba 2%-s damlaSebis<br />

xasiaTi ZiriTadad qloridul-sulfaturia, ufro iSviaTad sulfaturi,<br />

umTavresad natriumiani an kalcium-magniumiani an natriumiani.<br />

saqarTveloSi bolo wlebSi Seqmnilma rTulma socialur-ekonomikurma<br />

viTarebam ganapiroba ekologiuri problemebis gamwvaveba: - sarwyvavi<br />

miwaTmoqmedebis zonaSi – meliorirebul masivebze mTlianad ganadgurda<br />

wyalsameurneo da samelioracio nagebobebi, ramac ukanasknel wlebSi<br />

gamousworebeli ziani miayena qveynis soflis meurneobas, rac realurad<br />

qmnis aRniSnul regionebSi gvalvis arasasurveli Sedegebisa da<br />

gaudabnoebis procesebisgaZlierebas. aucilebelia saqarTvelos aridul<br />

zonaSi meliorirebul farTobebze arsebuli wyalsameurneo da<br />

samelioracio obieqtebis reabilitacias da niadagis damlaSebis winaaRmdeg<br />

<strong>brZolis</strong> RonisZiebebis safuZvliani kvlevebis gaSla investiciebis<br />

mozidvis gziT.<br />

muxli 9. ekonomikis dargebi ariduli da semiariduli<br />

teritoriebis regionSi<br />

ariduli da semiariduli teritoriebis regionis farglebSi<br />

gansakuTrebuli mniSvneloba gaaCniaT ekonomikis Semdeg dargebs:<br />

a) soflis meurneoba da mesaqonleoba. saqarTvelos aRmosavleTi da<br />

samxreT-aRmosavleTi nawili sasoflo-sameurneo warmoebis specializaciis<br />

mixedviT erTiandeba miwaTmoqmedebis (marcvleuli kulturebi, mevenaxeoba)<br />

da mecxoveleobis (mesaqonleoba, mecxvareoba) zonaSi. amgvari zonirebis<br />

safuZvelia am regionisTvis (gardabnis, sagarejos, siRnaRis da<br />

dedofliswyaros raionebi), damaxasiTebeli msgavsi bunebrivi pirobebi<br />

(hava, ariduli da semiariduli landSafti, niadagebi da sxv.), da<br />

ekonomikuri parametrebi (miwaTmoqmedebis ekonomika, warmoebuli<br />

produqciis moculoba, misi TviTRirebuleba da sxv.). regionis saxnavsaTesi<br />

miwebis farTobi da pirutyvis suladoba administraciulteritoriuli<br />

erTeulebis mixedviT Semdegnairad aris ganawilebuli:<br />

a.a) regionis saxnav-saTesi miwebis farTobia 99538 ha. maT Soris<br />

raionebis mixedviT:<br />

raioni<br />

saxnav-saTesi<br />

miwebis<br />

farTobi (ha)<br />

saSualo<br />

mosavlianoba<br />

(c/ha)<br />

saxnav-saTesi miwebis<br />

farTobi marcvlovani<br />

da<br />

parkosani<br />

kulturebisTvis (ha)<br />

gardabani 38900 9.0 15650<br />

sagarejo 29800 6.5 10774<br />

siRnaRi 40199 4.5 14614<br />

dedofliswyaro 55834 7.9 25000<br />

20


a.b) pirutyvis suladoba raionebis mixedviT 2001 wlis monacemebiT<br />

Semdgnairad aris ganawilebuli:<br />

raioni<br />

msxvilfexa rqosani<br />

pirutyvi<br />

(suladoba)<br />

Rori<br />

(suladoba)<br />

gardabani 34966 5497 35412<br />

sagarejo 20460 8510 37520<br />

siRnaRi 6426 4998 15450<br />

dedofliswyaro 18792 13407 35700<br />

cxvari da Txa<br />

(suladoba)<br />

b) wiaRiseulis mopoveba. 90-iani wlebidan regionSi ganaxlda<br />

navTobmosaZiebeli samuSaoebi, romlebic komunisturi epoqis dros<br />

mimdinareobda mcire masStabiT. samuSaoebi ganaaxla kompaniam Frontera<br />

Resources. am navTobmompovebeli kompaniis monacemebiT, ZiriTadi samizne<br />

areali saqmianobisaTvis dResdReobiT aris eqvsi wertili, romlebic<br />

ganawilebulia Semdeg velebze: taribana, mirzaani, nazarlevi, baida,<br />

kilakupra da mware xevi. kompaniis gegmaSia uaxloesi 25 wlis manZilze<br />

zemoxsenebuli WaburRilebidan dReSi 25-30,000 bareli navTobis amoReba<br />

da WaburRilTa raodenobis gazrda 100 erTeulamde;<br />

g) transporti da komunikaciebi. regionSi ganviTarebulia<br />

saavtomobilo da sarkinigzo transporti, Tumca eleqtro-energiis<br />

deficitis gamo es ukanaskneli TiTqmis aRar funqcionirebs. mTels<br />

regionSi funqcionirebs fosta da telegrafi.<br />

Tavi III<br />

ZiriTadi nawili<br />

muxli 10. gudabnoebasTan <strong>brZolis</strong> <strong>erovnuli</strong> programis<br />

komponentebi<br />

1. <strong>gaudabnoebasTan</strong> <strong>brZolis</strong> <strong>erovnuli</strong> programis komponentebia<br />

(Semadgeneli nawilebia):<br />

a) gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> erovnul <strong>moqmedebaTa</strong> gegma;<br />

b) gaudabnoebis winaRmdeg <strong>brZolis</strong> ekonomikuri meqanizmebi;<br />

g) gaudabnoebis procesebis fonze biologiuri mravalferovnebis<br />

SenarCunebis RonisZiebebi;<br />

d) mosaxleobis garemosdacviTi cnobierebis amaRlebis RonisZiebebi;<br />

e) gaudabnoebis monotoringis RonisZiebebi;<br />

21


v) gaudabnoebis procesebis fonze soflis meurneobaSi gasatarebeli<br />

RonisZiebebi;<br />

z) gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> sferoSi saerTaSoriso da<br />

regionaluri TanamSromlobis RonisZiebebi.<br />

2. gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> <strong>erovnuli</strong> programis<br />

komponentebis (Semadgeneli nawilebis) ZiriTadi parametrebi eyrdnoba<br />

gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> <strong>erovnuli</strong> programis me-2 TavSi moyvanil<br />

saqarTveloSi gaudabnoebis procesze moqmedi ZiriTadi fizkurgeografiuli<br />

faqtorebisa da gaudabnoebisadmi yvelaze mgZnobiare<br />

teritoriebis maxasiaTebelTa analizs.<br />

muxli 11. gudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> erovnul<br />

<strong>moqmedebaTa</strong> gegma<br />

gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> erovnul <strong>moqmedebaTa</strong> gegma moicavs<br />

Semdegi RonisZiebebis erTobliobas (maTi ganxorcielebis SemTxvevaSi<br />

mosalodneli Sedegis, mosalodneli biujetisa da ganxorcielebis vadebis<br />

CaTvliT):<br />

1. saqarTveloSi gaudabnoebis safrTxis qveS myofi teritoriebis<br />

gansazRvra gaudabnoebis gamomwvevi faqtorebisa da procesebis analizis<br />

Sedegad da maTi kompleqsuri fizikur-geografiuli, geoekologiuri da<br />

sxva Tematuri rukebis Sedgena. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />

mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />

moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />

erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />

ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Sedgenilia Tematuri rukebi;<br />

b) mosalodneli biujeti – 150 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005.<br />

2. saqarTvelos gvalviani raionebis gamovlena da gvalvebis<br />

ganviTarebaze globaluri cirkulaciuri, radiaciuli da anTropogenuri<br />

zemoqmedebis Sefaseba. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli<br />

Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili<br />

Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul<br />

valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba<br />

Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia monacemTa baza;<br />

b) mosalodneli biujeti – 60 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005<br />

.<br />

3. klimatisa da hidrometeorologiuri faqtorebis cvlilebis<br />

gavlena gvalviani raionebis gaudabnoebaze,sasoflo-sameurneo kulturebis<br />

22


sawarmoo mizniT gavrcelebasa da maT mosavlianobaze. aRniSnuli<br />

RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti<br />

(am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris<br />

ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi<br />

wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia monacemTa baza;<br />

b) mosalodneli biujeti – 100 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2006.<br />

4. gvalvisa da gaudabnoebis procesebis fizikur-maTematikuri<br />

modelebis ageba da prognozireba. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />

mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />

moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />

erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />

ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia gaudabnoebis modeli da<br />

prognozirebis meTodika;<br />

b) mosalodneli biujeti – 150 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2006.<br />

5. gvalvis ganviTarebis adreuli gafrTxilebis sistemis damuSaveba.<br />

aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />

biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />

dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />

vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia gvalvis ganviTarebis adreuli<br />

gafrTxilebis meTodika;<br />

b) mosalodneli biujeti – 100 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005.<br />

6. gvalvasa da <strong>gaudabnoebasTan</strong> brZola hidrometeorologiuri,<br />

hidromelioraciuli da agrometeorologiuri meTodebiT. aRniSnuli<br />

RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti<br />

(am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris<br />

ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi<br />

wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – SemuSavebulia Sesabamisi <strong>programa</strong>;<br />

b) mosalodneli biujeti – 80 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005.<br />

7. sakvlevi regionebis ZiriTadi klimaturi elementebisa da<br />

maCveneblebis mravalwliuri msvlelobis Seswavla, rogorc zafxulis, ise<br />

savegatacio periodisaTvis. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />

mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />

moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />

erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />

ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

23


a) mosalodneli Sedegi – momzadebuli dawvrilebiTi informacia;<br />

b) mosalodneli biujeti – 50 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2004.<br />

8. gaudabnoebis mosalodneli zonebis gamoyofa da kartografireba.<br />

aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />

biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />

dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />

vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Sedgenilia ruka gegrafiuli<br />

informaciuli sistemebis gamoyenebiT;<br />

b) mosalodneli biujeti – 40 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003.<br />

9. ariduli teritoriebis wylis resursebis hidrologiuri<br />

reJimisa da maTi cvlilebis trendebis dadgena. aRniSnuli RonisZiebis<br />

ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis<br />

“b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi<br />

odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />

ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – geosainformacio teqnologiebis<br />

gamoyenebiT monacemTa bazebisa da Tematuri rukebis Sedgena;<br />

b) mosalodneli biujeti – 70 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005.<br />

10. aridul teritoriebze wylis resursebis deficitis Sefaseba da<br />

misi SesaZlo variantebis gamovlena. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />

mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />

moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />

erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />

ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – momzadebulia dawvrilebiTi informacia;<br />

b) mosalodneli biujeti – 80 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003.<br />

11. qvefenili zedapiris ZiriTadi struqturuli maCvenebelis<br />

(saxnavi miwebi, saZovrebi, tyeebi da sxv.) Sefaseba. aRniSnuli RonisZiebis<br />

ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis<br />

“b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi<br />

odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />

ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – momzadebulia dawvrilebiTi informacia;<br />

b) mosalodneli biujeti – 100 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2004.<br />

12. niadagis gaudabnoebis procesis Teoriuli modelis Seqmna.<br />

aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />

24


iujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />

dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />

vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia Teoriuli modeli;<br />

b) mosalodneli biujeti – 70 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005.<br />

13. mosaxleobis raodenobis, dinamikis (Sobadobis da sikvdilianobis<br />

maCveneblebi), simWidrovisa da migraciebis Seswavla. aRniSnuli RonisZiebis<br />

ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis<br />

“b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi<br />

odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />

ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – momzadebulia dawvrilebiTi informacia;<br />

b) mosalodneli biujeti – 50 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2004.<br />

14. miwebis gaudabnoebis landSaftur-geografiuli pirobebis<br />

Sefaseba da ekologiuri daZabulobis rukis Sedgena. aRniSnuli RonisZiebis<br />

ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis<br />

“b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi<br />

odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />

ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Sedgenilia monacemTa baza da ruka<br />

geografiuli informaciuli sistemebis gamoyenebiT;<br />

b) mosalodneli biujeti – 80 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2004.<br />

15. miwebis rRveva-gaudabnoebis bunebrivi da anTropogenuri stiqiurdamangreveli<br />

procesebis (wylisa da qarismieri erozia, Rvarcofebi,<br />

mewyrebi, irigaciuli erozia, tyis gaCexva, samTo-karieruli damuSaveba da<br />

sxv.) Seswavla, sistemuri analizi, saSiSroebis riskis prognozi.<br />

aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />

biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />

dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />

vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – miRebulia riskis prognozirebis<br />

saxelmZRvanelo principebi;<br />

b) mosalodneli biujeti – 60 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005.<br />

16. niadagisa da gruntebis Sedgenilobis, mdgomareobisa da fizikurmeqanikuri<br />

Tvisebebis Seswavla da teritoriis daraioneba eroziuli<br />

saSiSroebis riskis mixedviT. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />

mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />

moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />

25


erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />

ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Sedgenilia monacemTa baza da ruka<br />

gegrafiuli informaciuli sistemebis gamoyenebiT;<br />

b) mosalodneli biujeti – 50 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2004.<br />

17. teritoriis gaudabnoebis sawinaaRmdego da biosferuli<br />

procesebis stabilizaciis regionaluri samodelo sqemis damuSaveba.<br />

aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />

biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />

dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />

vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – miRebulia regionaluri samodelo sqema;<br />

b) mosalodneli biujeti – 70 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2005.<br />

18. saqarTvelos miwebis degradacia-gaudabnoebisagan gadarCenis da<br />

ekologiuri mdgradobis grZelvadiani <strong>erovnuli</strong> programis damuSaveba.<br />

aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />

biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />

dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />

vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – SemuSavebulia degradacia-gaudabnoebisagan<br />

gadarCenis da ekologiuri mdgradobis <strong>erovnuli</strong> <strong>programa</strong>;<br />

b) mosalodneli biujeti – 30 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2004.<br />

19. mowyvladi adgilebis gamovlena da aRdgenis samoqmedo gegmebis<br />

SemuSaveba. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi,<br />

mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi<br />

odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da<br />

ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Sedgenilia monacemTa baza da ruka<br />

geografiuli informaciuli sistemebis gamoyenebiT, damtkicebulia<br />

menejmentis gegma;<br />

b) mosalodneli biujeti – 60 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005.<br />

20. dazianebuli adgilebis dadgena da detaluri rukebis Sedgena.<br />

aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />

biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />

dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />

vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

26


a) mosalodneli Sedegi – Sedgenilia monacemTa baza da ruka<br />

gegrafiuli informaciuli sistemebis gamoyenebiT;<br />

b) mosalodneli biujeti – 100 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2004.<br />

21. sacdel-saCvenebeli proeqtebisaTvis adgilebis SerCeva da<br />

ganxorcieleba bunebrivi resursebis mdgradi gamoyenebis principebis<br />

gaTvaliswinebiT. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli<br />

Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili<br />

Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul<br />

valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba<br />

Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – ganxorcielebulia sul mcire 5 sacdelsaCvenebli<br />

proeqti;<br />

b) mosalodneli biujeti – 2 000 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2004.<br />

22. gaudabnoebuli adgilebis aRdgenis integrirebuli gegmis<br />

Sedgena. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi,<br />

mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi<br />

odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da<br />

ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – saqarTvelos aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis mier mowonebulia gegma;<br />

b) mosalodneli biujeti – 500 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005.<br />

23. gaudabnoebis safrTxis qveS myofi teritoriebis niadagmelioraciuli<br />

gamokvleva da damlaSebuli da bicobi niadagebis<br />

agromelioraciuli dajgufebebis detaluri rukebis Sedgena. aRniSnuli<br />

RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti<br />

(am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris<br />

ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi<br />

wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Sedgenilia damlaSebuli da bicobi<br />

niadagebis agromelioraciuli dajgufebebis detaluri ruka;<br />

b) mosalodneli biujeti – 500 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005.<br />

24. sasargeblo wiaRiseulis Ria wesiT mopovebis Sedegad<br />

dazianebuli niadagebis inventarizacia da rekultivaciis meTodebis<br />

SemuSaveba. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi,<br />

mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi<br />

odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da<br />

ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Catarebulia inventarizacia, Sedgenilia<br />

monacemTa baza;<br />

27


) mosalodneli biujeti – 500 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005.<br />

muxli 12. gaudabnoebis winaRmdeg <strong>brZolis</strong> ekonomikuri<br />

meqanizmebi<br />

gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> ekonomikuri meqanizmebis srulyofa<br />

moicavs Semdeg RonisZiebaTa erTobliobas (maTi ganxorcielebis SemTxvevaSi<br />

mosalodneli Sedegis, mosalodneli biujetisa da ganxorcielebis vadebis<br />

CaTvliT):<br />

1. ekonomikuri politikisa da ekonomikuri saqmianobebis zegavlenis<br />

gamokvleva gaudabnoebis procesze. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />

mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />

moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />

erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />

ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – dadgenilia ekonomikuri politikisa da<br />

saqmianobebis zegavlena damuSavebulia meTodika;<br />

b) mosalodneli biujeti – 100 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003.<br />

2. gaudabnoebis Sedegad warmoqmnili zaralis gamovlena da Sefaseba.<br />

aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />

biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />

dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />

vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – dadgenili da gamoqveynebulia<br />

ganadgurebiT miyenebuli zarali;<br />

b) mosalodneli biujeti – 100 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003.<br />

3. gaudabnoebis procesis Sedegad dazianebuli teritoriebis<br />

aRdgenisaTvis saWiro dafinansebis Sefaseba. aRniSnuli RonisZiebis<br />

ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis<br />

“b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi<br />

odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />

ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Sedgenilia aRdgenisaTvis saWiro<br />

xarjTaRricxva;<br />

b) mosalodneli biujeti – 50000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003.<br />

28


4. gaudabnoebis procesis Sedegad dazianebuli teritoriebis<br />

aRdgenisaTvis saWiro finansebis gansazRvra da maTi amoqmedebisaTvis<br />

ekonomikuri berketebis moZieba. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />

mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />

moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />

erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />

ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – gamovlenilia aRdgenisaTvis saWiro<br />

ekonomikuri berketebi;<br />

b) mosalodneli biujeti – 50000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2004.<br />

5. gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> Sesaxeb arsebuli proeqtebisa da<br />

programebis monitoringis uzrunvelyofa. aRniSnuli RonisZiebis<br />

ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis<br />

“b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi<br />

odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />

ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia sistema proeqtebis<br />

monitoringis warmoebisaTvis;<br />

b) mosalodneli biujeti – 500000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2006.<br />

muxli 13. gaudabnoebis procesebis fonze biologiuri<br />

mravalferovnebis SenarCunebis RonisZiebebi<br />

gaudabnoebis procesebis fonze biologiuri mravalferovnebis<br />

SenarCunebisaTvis saWiroa ganxorcielebul iqnes Semdeg RonisZiebaTa<br />

erToblioba (maTi ganxorcielebis SemTxvevaSi mosalodneli Sedegis,<br />

mosalodneli biujetisa da ganxorcielebis vadebis CaTvliT):<br />

1. gaudabnoebis Sedegad gadaSenebis da seriozuli genetikuri<br />

eroziis safrTxis winaSe myofi mcenareTa saxeobebis statusebis dadgena<br />

bunebis dacvis saerTaSoriso kavSiris (IUCN) mier dadgenili<br />

kriteriumebis Sesabamisad. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />

mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />

moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />

erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />

ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – saqarTvelos mcenareTa saxeobebis 50%-<br />

Tvis safrTxis kategoriebi dadgenilia IUCN-is kriteriumebis Sesabamisad;<br />

b) mosalodneli biujeti – 200000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2004-2005.<br />

29


2. gaudabnoebis Sedegad gaqrobis/degradaciis safrTxis winaSe myofi<br />

mcenareuli Tanasazogadoebebis (maT Soris, iSviaTi, reliqturi, pirveladi<br />

da masTan axlo mdgomi, globaluri mniSvnelobis mqone, gansakuTrebiT<br />

sensitiuri) dadgena. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli<br />

Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili<br />

Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul<br />

valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba<br />

Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – gamovlenilia safrTxis winaSe myofi<br />

mcenareuli Tanasazogadoebebis 50%;<br />

b) mosalodneli biujeti – 300000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2004.<br />

3. gaudabnoebis Sedegad kritikuli safrTxis winaSe myofi iSviaTi,<br />

endemuri da reliqturi saxeobebisTvis konservaciis programebis SemuSaveba<br />

da danergvis inicireba. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />

mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />

moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />

erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />

ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – kritikuli safrTxis winaSe myofi<br />

saxeobebis 30%-sTvis konservaciuli samuSaoebis dawyeba;<br />

b) mosalodneli biujeti – 1000000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2005.<br />

4. safrTxis winaSe myofi biomebis dacvis, mcenareebis da mcenareuli<br />

Tanasazogadoebebis konservaciis saxelmwifo programis Sedgena. aRniSnuli<br />

RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti<br />

(am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris<br />

ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi<br />

wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia saxelmwifo <strong>programa</strong> da<br />

gansazRvrulia ganxorcielebis meqanizmebi;<br />

b) mosalodneli biujeti – 100000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2004.<br />

5. hotspotebis (cxeli wertilebi) identificireba da maTi<br />

konservaciis gzebis gansazRvra da danergvis inicireba. aRniSnuli<br />

RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti<br />

(am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris<br />

ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi<br />

wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – identificirebuli hotspotebi,<br />

konservaciis menejmentis gegmebis Seqmna, 20%- hotspotebisaTvis aRdgeniTi<br />

samuSaoebi dawyebulia;<br />

b) mosalodneli biujeti – 2000000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2004.<br />

30


6. Walis tyeebis konservaciis saxelmwifo programis SemuSaveba da<br />

danergva. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi,<br />

mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi<br />

odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da<br />

ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia saxelmwifo <strong>programa</strong>,<br />

dawyebulia aRdgeniTi samuSaoebi;<br />

b) mosalodneli biujeti – 1000000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003.<br />

7. gaudabnoebis mcenareuli da cxoveluri indikatorebis gamovlena<br />

da maTi monitoringi. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli<br />

Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili<br />

Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul<br />

valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba<br />

Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – dadgenilia indikatori saxeobebi,<br />

dawyebulia monitoringi;<br />

b) mosalodneli biujeti – 500 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2007.<br />

8. ariduli tyeebis konservaciis saxelmwifo programis SemuSaveba.<br />

aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />

biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />

dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />

vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia saxelmwifo <strong>programa</strong>;<br />

b) mosalodneli biujeti – 50000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003.<br />

9. gaudabnoebis safrTxis winaSe myof teritoriebze mcenareulobis<br />

ekologiuri mdgomareobis Sefaseba da kartografireba. (geoinformaciuli<br />

sistemebis safuZvelze). aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />

mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />

moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />

erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />

ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – teritoriis 50%-saTvis Sedgenilia<br />

mcenareulobis ekologiuri rukebi;<br />

b) mosalodneli biujeti – 200000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2004<br />

31


muxli 14. mosaxleobis garemosdacviTi cnobierebis<br />

amaRlebis RonisZiebebi<br />

gaudabnoebis procesebis kontesqtSi mosaxleobis cnobierebis<br />

amaRlebisaTvis saWiroa ganxorcielebul iqnes Semdeg RonisZiebaTa<br />

erToblioba (maTi ganxorcielebis SemTxvevaSi mosalodneli Sedegis,<br />

mosalodneli biujetisa da ganxorcielebis vadebis CaTvliT):<br />

1. mosaxleobis garemosdacviTi ganaTlebis donis amaRleba.<br />

aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />

biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />

dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />

vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – gamocemulia popularuli cnobarebi,<br />

bukletebi, broSurebi, plakatebi, lifletebi da sxva ekologiuri<br />

ganaTlebis Tematikaze. Catarebulia Sexvedra-seminarebis cikli;<br />

b) mosalodneli biujeti – 100000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2004.<br />

2. saqarTvelosa da kavkasiis regionis sainformacio biuletenebis<br />

gamoSveba. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi,<br />

mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi<br />

odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da<br />

ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – gamocemulia aranakleb 10 biuleteni;<br />

b) mosalodneli biujeti – 100000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2005.<br />

3. adgilobrivi arasamTavrobo organizaciebis Camoyalibebis<br />

xelSewyoba da ukve arsebulebis gaZliereba. aRniSnuli RonisZiebis<br />

ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis<br />

“b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi<br />

odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />

ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia arasamTavrobo organizaciebis<br />

Zlieri qseli;<br />

b) mosalodneli biujeti – 200000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2004-2005<br />

.<br />

muxli 15. gaudabnoebis monotoringis RonisZiebebi<br />

gaudabnoebis monitoringis sistemis SeqmnisaTvis saWiroa<br />

ganxorcielebul iqnes Semdeg RonisZiebaTa erToblioba RonisZiebebi (maTi<br />

32


ganxorcielebis SemTxvevaSi mosalodneli Sedegis, mosalodneli biujetisa<br />

da ganxorcielebis vadebis CaTvliT):<br />

1. arsebuli kanonmdeblobis daxvewa, uwyebaTa Soris funqciaTa<br />

gadanawileba. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi,<br />

mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi<br />

odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da<br />

ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – saqarTvelos sakanonmdeblo struqturis<br />

mier miRebulia normatiuli aqtebi, sadac mkafiod iqneba gansazRvruli<br />

monitoringis miznebi, amocanebi, pasuxismgebeli uwyebebi da maTi<br />

funqciebi.;<br />

b) mosalodneli biujeti – 50000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003.<br />

2. monitoringze pasuxismgebeli da monitoringis ganmaxorcielebeli<br />

samTavrobo da arasamTavrobo uwyebebis gansazRvra da maTi potencialis<br />

gaZliereba. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi,<br />

mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi<br />

odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da<br />

ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Catarebulia treiningebis seria, SeZenilia<br />

teqnikuri aRWurviloba, momzadebulia specialuri kadrebi;<br />

b) mosalodneli biujeti – 1000000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2007.<br />

3. monitoringis warmoebis unificirebuli meTodikis SemuSaveba.<br />

aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />

biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />

dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />

vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – garemosa da bunebrivi resursebis dacvis<br />

saministros mier gamocemulia monitoringis warmoebis unificirebuli<br />

meTodika;<br />

b) mosalodneli biujeti – 50000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003.<br />

4. mecnierebaTa akademiis sistemis sxvadasxva uwyebebis,<br />

arasamTavrobo da sxva organizaciebis mier dRemde dagrovili monacemebis<br />

inventarizacia da monacemTa bankSi Setana. aRniSnuli RonisZiebis<br />

ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis<br />

“b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi<br />

odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />

ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia monacemTa baza, sadac<br />

Tavmoyrilia miRebuli pirveladi monacemebi. periodulad mimdinareobs am<br />

monacemebis ganaxleba;<br />

33


) mosalodneli biujeti – 100000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2004.<br />

5. garemosa da bunebrivi resursebis saministros mier (internetiT,<br />

sxvadasxva publikaciebiT da a.S.) monitoringis Sesaxeb informaciis<br />

uwyveti mimocvlis ganxorcieleba yvela dainteresebul uwyebebs Soris.<br />

aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />

biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />

dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />

vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – garemosa da bunebrivi resursebis<br />

saministros mier gamocemuli monitoringis wliuri angariSi;<br />

b) mosalodneli biujeti – 500000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2005-2007.<br />

muxli 16. gaudabnoebis procesebis fonze soflis<br />

meurneobaSi gasatarebeli RonisZiebebi<br />

gaudabnoebis procesebis fonze soflis meurneobaSi gasatarebeli<br />

qmedebebi moicaven Semdeg RonisZiebaTa erTobliobas (maTi ganxorcielebis<br />

SemTxvevaSi mosalodneli Sedegis, mosalodneli biujetisa da<br />

ganxorcielebis vadebis CaTvliT):<br />

1. saZovrebis xelaxali pasportizacia, resursebis gamovlena,<br />

racionaluri datvirTvis normebis dadgena, degradirebuli saZovrebis<br />

aRdgena. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi,<br />

mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi<br />

odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da<br />

ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Catarebulia zamTrisa da zafxulis saZovrebis<br />

xelaxali pasportizacia; saZovrebis 50%-ze gansazRvrulia racionaluri<br />

datvirTvis normebi; dawyebulia degradirebuli saZovrebis aRdgena<br />

fitoinJinruli meTodebis gamoyenebiT;<br />

b) mosalodneli biujeti – 5 000 000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003-2007.<br />

2. saqarTvelos tradiciuli soflis meurneobis aRdgenis, dacvisa<br />

da mdgradi gamoyenebis programis momzadeba sazogadoebrivi organizaciebis<br />

aqtiuri monawileobiT. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />

mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />

moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />

erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />

ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

34


a) mosalodneli Sedegi – SemuSavebulia saqarTvelos tradiciuli<br />

soflis meurneobis aRdgenisa da mdgradi gamoyenebis saxelmwifo <strong>programa</strong>;<br />

b) mosalodneli biujeti – 100000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2004-2007.<br />

3. soflis meurneobis tradiciuli codnisa da gamocdilebis,<br />

kvlevisa da masTan dakavSirebuli programebis xelSewyoba. aRniSnuli<br />

RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti<br />

(am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris<br />

ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi<br />

wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – tradiciuli codnisa da gamocdilebis<br />

bazis mudmivi srulyofa, tradiciuli kulturebis/saxeobebis aRdgena<br />

glexTa meurneobebSi;<br />

b) mosalodneli biujeti – 500000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2004-2007.<br />

4. saxnav_saTesi miwebis marTvis principebisa da gegmis SemuSaveba.<br />

aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />

biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />

dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />

vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – saqarTvelos aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis mier mowonebulia marTvis principebi da gegma;<br />

b) mosalodneli biujeti – 100000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2003.<br />

muxli 17. gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> sferoSi<br />

saerTaSoriso da regionaluri TanamSromlobis RonisZiebebi<br />

gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> sferoSi saerTaSoriso da<br />

regionaluri TanamSromlobis srulyofisaTvis saWiroa ganxorcieldes<br />

Semdeg RonisZiebaTa erToblioba (maTi ganxorcielebis SemTxvevaSi<br />

mosalodneli Sedegis, mosalodneli biujetisa da ganxorcielebis vadebis<br />

CaTvliT):<br />

1. gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> regionaluri konferenciis<br />

Catareba amierkavkakasiis saxelmwifoebis monawileobiT. aRniSnuli<br />

RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti<br />

(am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris<br />

ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi<br />

wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

35


a) mosalodneli Sedegi – konferencia Catarda amierkavkasiis samive<br />

qveynis monawileobiT;<br />

b) mosalodneli biujeti – 100000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2005.<br />

2. gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> erTiani strategiis SemuSaveba.<br />

aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli<br />

biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS<br />

dolaris ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis<br />

vadebi wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – amierkavkasiis qveynebisaTvis strategia<br />

miRebulia amierkavkasiis samive qveynis mier;<br />

b) mosalodneli biujeti – 100000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2005.<br />

3. transasazRvro kooperacia, maT Soris transasazRvro daculi<br />

teritoriebis Seqmnis mizniT. aRniSnuli RonisZiebis ganxorcielebis<br />

mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti (am punqtis “b” qvepunqtSi<br />

moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris ekvivaleneturi odenoba<br />

erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi wlebis mixedviT<br />

ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Seqmnilia transasazRvro daculi<br />

teritoria, mimdinareobs erToblivi monitoringi;<br />

b) mosalodneli biujeti – 5000000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2005-2006.<br />

4. gaudabnoebis winaaRmdeg <strong>brZolis</strong> saerTaSoriso gamocdilebis<br />

miReba treiningebisa da saswavlo turebis meSveobiT. aRniSnuli<br />

RonisZiebis ganxorcielebis mosalodneli Sedegi, mosalodneli biujeti<br />

(am punqtis “b” qvepunqtSi moyvanili Sesabamisi odenobis aSS dolaris<br />

ekvivaleneturi odenoba erovnul valutaSi) da ganxorcielebis vadebi<br />

wlebis mixedviT ganisazRvreba Semdegnairad:<br />

a) mosalodneli Sedegi – Catarebuli treiningebi da turebi;<br />

b) mosalodneli biujeti – 200000;<br />

g) ganxorcielebis vadebi – 2005.<br />

36

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!