28.07.2014 Views

Bahasa Kadazandusun KBSR - Kementerian Pelajaran Malaysia

Bahasa Kadazandusun KBSR - Kementerian Pelajaran Malaysia

Bahasa Kadazandusun KBSR - Kementerian Pelajaran Malaysia

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

KEMENTERIAN PENDIDIKAN MALAYSIA<br />

SUKATAN PELAJARAN<br />

KURIKULUM BERSEPADU<br />

SEKOLAH RENDAH<br />

BAHASA<br />

KADAZANDUSUN<br />

PUSAT PERKEMBANGAN KURIKULUM<br />

KEMENTERIAN PENDIDIKAN MALAYSIA


RUKUN NEGARA<br />

BAHAWASANYA negara kita <strong>Malaysia</strong> mendukung citacita<br />

hendak mencapai perpaduan yang lebih erat di<br />

kalangan seluruh masyarakatnya; memelihara satu cara<br />

hidup demokratik; mencipta masyarakat yang adil di<br />

mana kemakmuran negara akan dapat dinikmati<br />

bersama secara adil dan saksama; menjamin satu cara<br />

yang liberal terhadap tradisi-tradisi kebudayaan yang<br />

kaya dan berbagai-bagai corak; membina satu<br />

masyarakat progresif yang akan menggunakan sains<br />

dan teknologi moden;<br />

MAKA KAMI, rakyat <strong>Malaysia</strong>, berikrar akan<br />

menumpukan seluruh tenaga dan usaha kami untuk<br />

mencapai cita-cita tersebut berdasarkan atas prinsipprinsip<br />

berikut:-<br />

KEPERCAYAAN KEPADA TUHAN<br />

KESETIAAN KEPADA RAJA DAN NEGARA<br />

KELUHURAN PERLEMBAGAAN<br />

KEDAULATAN UNDANG-UNDANG<br />

KESOPANAN DAN KESUSILAAN<br />

iii


FALSAFAH PENDIDIKAN<br />

KEBANGSAAN<br />

Pendidikan di <strong>Malaysia</strong> adalah suatu usaha<br />

berterusan ke arah lebih memperkembangkan<br />

potensi individu secara menyeluruh dan<br />

bersepadu untuk melahirkan insan yang<br />

seimbang dan harmonis dari segi intelek, rohani,<br />

emosi dan jasmani, berdasarkan kepercayaan<br />

dan kepatuhan kepada Tuhan. Usaha ini adalah<br />

bertujuan untuk mewujudkan warganegara<br />

<strong>Malaysia</strong> yang berilmu pengetahuan,<br />

berketrampilan, berakhlak mulia,<br />

bertanggungjawab dan berkeupayaan<br />

mencapai kesejahteraan diri serta memberi<br />

sumbangan terhadap keharmonian dan<br />

kemakmuran keluarga, masyarakat dan negara.<br />

iv


KATA PENGANTAR<br />

Kurikulum persekolahan kebangsaan mendukung hasrat<br />

negara bagi menyediakan pendidikan bertaraf dunia kepada<br />

generasi masa kini dan akan datang. Penyemakan kurikulum<br />

dibuat untuk memantapkan lagi kehendak dan semangat<br />

Falsafah Pendidikan Kebangsaan dan menyediakan murid<br />

menghadapi cabaran pendidikan pada abad 21.<br />

Kurikulum ini memberi penekanan kepada nilai murni,<br />

semangat patriotik dan kewarganegaraan untuk menyedarkan<br />

murid akan peranan dan tanggungjawab mereka sebagai<br />

warga negara maju dan ahli masyarakat berilmu. Kandungan<br />

kurikulum merangsang, mencabar dan menyeronokkan<br />

supaya murid berminat untuk belajar dan terus belajar seumur<br />

hidup.<br />

Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> sekolah rendah<br />

adalah sukatan pelajaran bahasa tambahan dan merupakan<br />

salah satu mata pelajaran bahasa etnik <strong>Malaysia</strong> seperti yang<br />

diperuntukan dalam tafsiran Akta Pendidikan Negara. Mata<br />

pelajaran ini bertujuan melahirkan murid yang dapat<br />

berkomunikasi dengan berkesan untuk menghasilkan budaya<br />

dan warisan <strong>Kadazandusun</strong> di Sabah.<br />

v


Guru diharapkan dapat memahami dan menghayati sukatan<br />

pelajaran ini untuk mencapai matlamat dan objektif yang telah<br />

ditetapkan selaras dengan Falsafah Pendidikan Kebangsaan.<br />

<strong>Kementerian</strong> Pendidikan merakamkan peghargaan dan<br />

ucapan terima kasih kepada setiap individu dan institusi atas<br />

sumbangan kepakaran, masa dan tenaga sehingga<br />

terhasilnya sukatan pelajaran ini.<br />

vi


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

BOROS PONOGULU<br />

Winonsoi o Nuludan Pongia’an Boros <strong>Kadazandusun</strong> Sikul<br />

Tosiriba montok kapangajalan do mato balajalan Boros<br />

<strong>Kadazandusun</strong> miagal di pinatantu doid Akta Pendidikan<br />

1996. Pinapanau o program do Boros <strong>Kadazandusun</strong> montok<br />

momogonop do kosukupan tinaru <strong>Kadazandusun</strong> doid Sabah<br />

loolobi no kopio sabaagi do ponokakamot pilumaagan doid<br />

komiuniti sokinoyonon. Suai mantad dii, balajalan Boros<br />

<strong>Kadazandusun</strong> nga kapanahak nogi do kounalan montok<br />

tangaanak suai bansa.<br />

Kurikulum Boros <strong>Kadazandusun</strong> dailek Bunduliwan nopo nga<br />

manahak kopio do kapanatalan moboros om nogi<br />

komompuan mikomiunikasi di kiwaya momoguno kooturan<br />

puralan boros di kotunud om kotindu. Oonuan nogi tangaanak<br />

do kosiwatan popoingkawas kogisaman diolo montok<br />

kapamaganapan do fungsi i gunoon doid koposion tikid tadau.<br />

Popoimagon nogi kopio o kurikulum Boros <strong>Kadazandusun</strong><br />

do sunduan mamasok om sunduan guminawo pomogunan<br />

sabaagi iso dimpoton do koposion om pogi’i’iyaan kumaa<br />

toinsanan tinaru id <strong>Malaysia</strong>. Suai ko mantad dii, posontolon<br />

nogi kopio o bidang toilaan, tradisi om tungkus do tinaru<br />

<strong>Kadazandusun</strong> i aanu doid sastara tinaru id bontuk lisan om<br />

ponuatan. Montok kopoimaganan do kurikulum formal,<br />

kawasa nogi papaharo do aktiviti ko-kurikulum id Boros<br />

1


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

Pinatarang do oringkas o kurikulum Boros <strong>Kadazandusun</strong><br />

doid dokiumon Nuludan Pongia’an diti. Oporlu do momorujuk<br />

kumaa doid dokiumon sampingan i ointutunan sabaagi Buuk<br />

Koponoinigan Mongingia’ montok Toun 4,5 om 6 i kapanahak<br />

katarangan om hurayan kurikulum di tosoinig.<br />

Dokiumon Nuludan Pongia’an nopo diti nga manahak do<br />

koponinduayan kokomoi do kurikulum Boros <strong>Kadazandusun</strong><br />

Sikul Tosiriba. Id suang nopo do Nuludan Pongia’an diti nga<br />

Dimpoton, Tudu, Kabaalan, Sistom Boros om toinsanan unsur<br />

di kiguno kopio doid pangajalan om pambalajalan i pinasanarai<br />

doid siriba do Ponguludan Kurikulum.<br />

Dimpoton om tudu nopo do Nuludan Pongia’an Boros<br />

<strong>Kadazandusun</strong> nga papatarang do gontob i mositi oilaan do<br />

tangaanak id kolimpupuson balajalan sikul tosiriba.<br />

2


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

DIMPOTON<br />

Dimpoton nopo do kurikulum Boros <strong>Kadazandusun</strong> Sikul<br />

Tosiriba nga mooi do kaanu di o tangaanak mikomiunikasi<br />

doid taatanga di momoguno ngawi Boros <strong>Kadazandusun</strong><br />

montok no do gunoon sondii id koposion tikid tadau om<br />

popotilombus tungkus koubasanan do <strong>Kadazandusun</strong>.<br />

TUDU<br />

Id kolimpupuson do kurikulum tosiriba Boros<br />

<strong>Kadazandusun</strong>, kaanu no daa o tangaanak do:<br />

i) mokinongou om mangarati do oonu nopo i<br />

norongou doid mogisuusuai situasi tikid tadau,<br />

ii) moboros montok popolombus do idia,<br />

topurimanan om pomusarahan doid intoraksi<br />

sosial,<br />

iii) mambasa om mangarati mogikaakawo bahan<br />

basaon montok tudu pointantu, papalabus idia<br />

om pomusarahan di ifektif doid mogikaakawo o<br />

ponuatan,<br />

iv) mongintutun om monginonong do koubasanan<br />

om tungkus maya do sastara tinaru om<br />

koubasan tradisi di pointantu,<br />

v) mingubas om monginonong woyo toluud,<br />

sunduan mamasok om koginawaan montok<br />

pomogunan.<br />

3


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

ORAGANISASI KURIKULUM<br />

Nulud o kurikulum Boros <strong>Kadazandusun</strong> tumanud do<br />

kabaalan boros miagal do kabaalan lisan, kabaalan mambasa<br />

om kabaalan monuat, poinsuang no o sistom boros i kiwaa<br />

do puralan boros, sistom tuni om ija’an, tinimungan boros,<br />

ponjudu ginumu om tukadan.<br />

Suang nopo do organisasi kurikulum nga montok do<br />

kopolombusan om koponginlaaban do kabaalan boros<br />

poingampai no o Kowoowoyoon Posorili Tangaanak, Kooturan<br />

Koubasanansosio, Woyo toluud om Sunduan Mamasok om<br />

Patriotisma.<br />

4


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

I. KABAALAN BOROS<br />

Kabaalan Boros nopo diti nga dinadi do asas Kurikulum<br />

Boros <strong>Kadazandusun</strong>. Momoguno o tangaanak do<br />

kabaalan boros doid komiunikasi om kopotilombusan<br />

tungkus koubasanan. Tangakabaalan nopo di mositi<br />

iloon do tangaanak nga poinsanarai id siriba ;<br />

1.0 Kabaalan Lisan<br />

Kabaalan lisan nopo nga kabaalan<br />

mokinongou om moboros. Id kabaalan<br />

mokinongou, kaanu o tangaanak<br />

mokinongou om mangarati miampai<br />

osoinig do oonu nopo i norongou doid<br />

mogikaakawo situasi pibarasan tikid<br />

tadau, miagal do miuhot om misimbar,<br />

booboroson, lakunan om pibarasan.<br />

Id kabaalan moboros nopo kawagu nga<br />

kaanu o tangaanak do moboros montok<br />

popolombus idia, topurimanan om<br />

pomusarahan intoraksi sosial miampai<br />

roiton om kolooloyuko di kotunud.<br />

Somoonu nogi do, pisopoduon ii<br />

tangakabaalan lisan di toponting kopio<br />

tumanud kaandakan pomogunaan<br />

boros id masyarakat miagal do<br />

manahak ponuhuan, popolombus<br />

booboroson om suusuai po.<br />

5


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

Mokinongou om mamarait.<br />

1.1 Mongintutun tuni di norongou.<br />

1.2 Mongilo pisuayan tuni di pinarangahan.<br />

Manahak ponuhuan om momonsoi<br />

pokionuon miampai olinuud.<br />

1.3 Mokinongou pokionuon di tangasaanang<br />

om tonudon totootopot miampai olinuud.<br />

1.4 Manahak ponuhuan miampai boros<br />

tolinuud.<br />

1.5 Poposunud pokionuon tumanud<br />

situasi di pointantu.<br />

1.6 Mokinongou pason om polombuson<br />

miampai momoguno boros sondii kumaa<br />

do wokon.<br />

1.7 Mokinongou, mangarati om popolombus<br />

kopoilaan.<br />

Moboros miampai olinuud.<br />

1.8 Momoguno boros pongolohou di<br />

kosudong.<br />

1.9 Moboros miampai olinuud tumanud<br />

situasi, status, umul om koulunan.<br />

6


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

Miuhot om misimbar.<br />

1.10 Monguhot montok mokiilo kokomoi ahal<br />

di sinorita.<br />

1.11 Monguhot montok maganu maklumat<br />

om tonsi di toponting.<br />

1.12 Monguhot miampai momoguno<br />

mogisuusuai boros pongudiaan om teknik.<br />

1.13 Sumimbar do tosimpad.<br />

1.14 Sumimbar miampai manahak katarangan.<br />

1.15 Sumimbar miampai manahak koputusan<br />

om rumusan.<br />

Monorita<br />

1.16 Papatarang ula isoiso kakamot.<br />

1.17 Popolombus maklumat kokomoi ahal<br />

sondii om ahal ngawi id posorili tangaanak.<br />

1.18 Monorita kawagu do isoiso ahal miampai<br />

momoguno boros sondii.<br />

1.19 Monorita do obibas.<br />

1.20 Popolombus sorita tinaru.<br />

Popolombus abal om luputan.<br />

1.21 Popolombus tonsi isoiso abal di<br />

pinaranghan.<br />

1.22 Manahak luputan isoiso kinaantakan<br />

rasmi di notindapou.<br />

7


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

Popolombus booboroson om sarahan.<br />

1.23 Popolombus booboroson di<br />

tasaanang miampai momoguno<br />

boros, kolooloyuko, gaya om nada<br />

ohou di tosonong.<br />

1.24 Popolombus sarahan di tasaanang<br />

miampai boros, kolooloyuko, gaya om<br />

nada ohou di tosonong.<br />

Minlakun<br />

1.25 Popolombus pibarasan i winonsoi do<br />

tangaanak toi ko’ mongingia’ id<br />

lakunan.<br />

1.26 Popolombus pibarasan isoiso watak<br />

id sorita.<br />

Popolombus hiis<br />

1.27 Popolombus hiis guugulu tumanud<br />

do roitan, kolooloyuko, sotuni om<br />

irama di kotunud om kosudong.<br />

Pibarasan<br />

1.28 Popolombus idia om pomusarahan<br />

di atarang om aatur doid pibarasan.<br />

8


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

2.0 Kabaalan Mambasa<br />

Id kabaalan mambasa, kaanu o tangaanak<br />

mambasa do alantas miampai roiton, loyuk<br />

om otus di pointunud. Poingampai nogi o<br />

kopongilaan koulaalaho pisuayan rati<br />

miagal do vokal tanaru om toniba,<br />

konsonan poloputon /b/ om /d/ om konsonan<br />

au poloputon /b/ om /d/ om nogi sigot.<br />

Kaanu nogi o tangaanak do mangarati om<br />

mongilo tonsi om idia toponting.<br />

Mambasa mekanis<br />

2.1 Popouni, mambasa om mongija’<br />

sapad putul boros i kiwaa do vokal<br />

tanaru om toniba, konsonan<br />

poloputon /b/ om /d/ om konsonan<br />

au poloputon /b/ om /d/ om nogi<br />

sigot.<br />

Mambasa om mangarati<br />

2.2 Mambasa om mangarati boros,<br />

rangkai boros om ayat.<br />

2.3 Momorujuk komoiboros montok<br />

mogihum do rati poimbida, boros<br />

sokomoyon om misulak komoyon.<br />

9


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

2.4 Mangarati komoyon boros<br />

tumanud konteks.<br />

2.5 Monindu kotutukon do isoiso sorita<br />

di nabasa.<br />

2.6 Mongintutun watak mantad bahan<br />

dailog om skrip lakunan.<br />

2.7 Mogihum om monimung tonsi i<br />

oponting mantad bahan basaon.<br />

2.8 Mambasa om mangarati simbol<br />

matematik om palan naanu<br />

mantad bahan basaon.<br />

2.9 Manahak pomusarahan kokomoi<br />

isoiso kopoilaan toi ko’ sorita di<br />

nabasa.<br />

2.10 Poposunud nunu ponontudukan i<br />

naanu mantad mogisuusuai<br />

bahan basaon.<br />

2.11 Momorumus mantad bahan di<br />

nabasa.<br />

2.12 Momorujuk montok maganu<br />

kopoilaan.<br />

2.13 Mambasa om monginonong<br />

mogikaakawo bahan basaon<br />

sastara tinaru.<br />

10


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

3.0 Kabaalan Monuat<br />

Id kabaalan monuat, kaanu tangaanak<br />

papalabus do idia maya do ponuatan<br />

miampai momoguno ayat, tanda basa,<br />

ija’an, puralan boros di kotunud om<br />

ponunuat di atarang.<br />

Monuat Mekanis<br />

3.1 Monuat boros miampai momoguno<br />

pananda konsonan di kotunud o<br />

konsonan poloputon /b/ om /d/ om<br />

konsonan au poloputon /b/ om /d/ om<br />

nogi sigot.<br />

3.2 Momonsoi om monuat boros mantad<br />

putul boros.<br />

Monuat<br />

3.3 Monuat isoiso boros kokomoi di<br />

nokito, norongou, noroso om<br />

nopurimanan.<br />

3.4 Monuat kawagu simbol matematik<br />

dumadi boros.<br />

3.5 Momonsoi om monuat boros<br />

tangasaanang.<br />

3.6 Monuat ayat momoguno struktur di<br />

kotunud.<br />

3.7 Popisuai om monuat boros i kiwaa<br />

boros nosugku.<br />

11


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

3.8 Monuat boros misaup.<br />

3.9 Momonsoi om monuat mogikaakwao<br />

ponguhatan.<br />

3.10 Mongoput sorita.<br />

3.11 Monuat kolimpupuson isoiso sorita.<br />

3.12 Monuat borosuat.<br />

3.13 Monuat pason.<br />

3.14 Poposuat nuut kopoingatan.<br />

3.15 Monuat katarangan montok isoiso<br />

kopoilaan.<br />

3.16 Monuat uhu toi ko’ katarangan di<br />

kosudong kokomoi isoiso gambal,<br />

sorita om karangan.<br />

3.17 Poposuat tonsi sorita montok<br />

tontokon pointantu.<br />

3.18 Poposuat kawagu ayat miampai<br />

momoguno mogisuusuai gaya.<br />

3.19 Monuat kawagu sorita toniba di<br />

pinarangahan.<br />

3.20 Monuat karangan.<br />

3.21 Monuat mogikaakawo hiis miampai<br />

kiwaa ponontudukan (sundait,<br />

sudawil, tudodoi, sisindiron om<br />

hius).<br />

3.22 Mangarang pason montok<br />

kapamansayan kaad tadau<br />

kinolodion om suusuai po.<br />

3.23 Monuat surat kiriman tumanud<br />

karaalano di kotunud.<br />

12


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

3.24 Monuat luputan di tasaanang om<br />

oringkas.<br />

3.25 Monuat teks booboroson om<br />

sarahan di tasaanang.<br />

II.<br />

SISTOM BOROS<br />

Id sistom boros, dailek Bunduliwan no o notorimo<br />

sabaagi roitan baku montok pangajalan om<br />

pambalajalan Boros <strong>Kadazandusun</strong>. Nabaagi o<br />

sistom boros doid puralan boros, sistom tuni om<br />

ija’an, tinimungan boros, ponjudu ginumu om<br />

tukadan.<br />

1.0 Puralan Boros<br />

Ia’on o tangaanak do kabaalan boros i<br />

pinosodia miampai momoguno do<br />

puralan boros di kotunud. Ii nodii poogi do<br />

kiguno kopio do poia’on o puralan boros<br />

miampai do oulud id konteks di koontok.<br />

Kopongia’an nopo do puralan boros nga<br />

mooi do kaanu daa o tanganak do :<br />

i. mongilo pisuayan rati do boros i<br />

mogikaakawo o boros nosugku id<br />

kabaalan lisan om ponuatan;<br />

ii. momoguno mogikaakawo boros doid<br />

mogikaakawo pamakayan;<br />

iii. momoguno mogikaakawo ayat di<br />

kotunud;<br />

13


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

iv. momonsoi mogikaakawo ayat di kotunud,<br />

kotindu miampai puralan boros di aatur.<br />

v. momonsoi om momoguno mogikaakawo<br />

ayat.<br />

Puralan boros nopo nga nabaagi do duo<br />

boogian :<br />

1. Morfologi<br />

2. Sintaksis<br />

Morfologi<br />

Morfologi nopo nga pongilaan kokomoi do boros<br />

om kapamansayan do boros.<br />

1.1 Sompuruan Boros<br />

a. Boros Ngaran<br />

i. Boros ngaran koizaai<br />

ii. Boros ngaran poimbida<br />

iii. Boros ponowoli ngaran<br />

b. Boros Maan<br />

i. Aktif<br />

ii. Pasif<br />

14


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

c. Boros Ula<br />

i. Boros ula woyo<br />

ii. Boros ula warana<br />

iii. Boros ula ponuku<br />

iv. Boros ula upa<br />

v. Boros ula pancaindera<br />

roso<br />

okito<br />

orongou<br />

wongi<br />

akama<br />

vi.<br />

vii.<br />

viii.<br />

ix.<br />

Boros ula timpu<br />

Boros ula poingkuro<br />

Boros ula topurimanan<br />

Boros ula sinodu<br />

d. Boros Toguangon<br />

i. Boros popionit<br />

ii. Boros kotigog<br />

iii. Boros pogudio<br />

15


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

iv. Boros ponuhuan<br />

v. Boros ponokodung<br />

vi. Boros pomogirot<br />

vii. Boros popoimagon<br />

viii. Boros pogolim<br />

ix. Boros popiromut ngaran<br />

x. Boros popotopot<br />

xi. Boros pongintaban<br />

xii. Boros ponuduk<br />

1.2 Pamansayan Boros<br />

a. Boros mintootoiso<br />

b. Boros nosugku<br />

i. Posugkuon gulu<br />

doung --<br />

go --<br />

ki --<br />

ko --<br />

noko --<br />

no --<br />

o --<br />

ii.<br />

Posugkuon dohuri<br />

-- ai<br />

-- an<br />

-- on<br />

-- o<br />

16


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

iii.<br />

Posugkuon pangansip<br />

ko ------ai<br />

ko ------an<br />

no ------an<br />

o -------an<br />

po -----ai<br />

po -----an<br />

po -----on<br />

po -----o<br />

iv.<br />

Posugkuon tanga<br />

------- in -----<br />

------- um ----<br />

Sintaksis<br />

c. Boros misaup<br />

Sintaksis nopo nga iso pongilaan kokomoi<br />

do pamansayan frasa om ayat. Ayat nopo<br />

nga unit pibarasan di takawas no kopio doid<br />

nuludan puralan boros om kirati poinggonop.<br />

Owonsoi o ayat mantad iso boros toi ko’<br />

nuludan piipiro boros i poboroson miampai<br />

loyuk di pointunud.<br />

17


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

Kawo Ayat<br />

a. Ayat Toomod<br />

Ayat toomod nopo nga ayat i<br />

poboroson miampai kitontokon<br />

montok manahak katarangan. Kitudu<br />

o ayat toomod do popolombus<br />

toi ko’ manahak kointarangan<br />

kokomoi isoiso ahal.<br />

b. Ayat Pongudio<br />

Ayat pongudio nopo nga ayat i<br />

gunoon ontok mongudio kokomoi<br />

isoiso ahal. Ontok poposuat ayat<br />

pongudiaan, onuan do tanda<br />

pongudio ( ? ) tumanud do<br />

kolooloyuko om pomogunaan piipiro<br />

boros pointantu. Ayat pongudio nopo<br />

nga abaagi do duo kawo :<br />

i. Ayat Pongudio Miampai Boros<br />

Pongudiaan.<br />

Ayat Pongudio miampai boros<br />

pongudiaan nopo nga ayat pongudio i<br />

momoguno do boros pogudiaan<br />

miagal do nunu , isai, piro, nokuro,<br />

ingkuro, om suusuai po.<br />

18


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

ii.<br />

Ayat Pongudio Miampai Aiso Boros<br />

Pongudiaan.<br />

Ayat Pongudio nopo i aiso boros<br />

pongudiaan nga poboroson<br />

miampai minsawat o loyuk id dohuri<br />

do ayat.<br />

c. Ayat Ponuhuan<br />

Ayat ponuhuan nopo nga ayat<br />

poboroson i kitudu popoimbulai do<br />

isoiso koimaan. Ayat ponuhuan nopo<br />

nga poboroson kumaa tulun koduo.<br />

d. Ayat Kotigagan<br />

Ayat kotigagan nopo nga ayat i<br />

poboroson miampai loyuk toi ko’<br />

kolooloyuko kotigagan i popolombus<br />

topurimanan, miagal do orosian,<br />

kotigog, otogod, osuayan, ponigiran,<br />

orualan om suusuai po. Loyuk<br />

kotigagan nopo diti nga posuaton<br />

miampai do tanda kotigagan ( ! ) id<br />

kolimpupuson ayat kotigagan.<br />

Boros kotigagan i asaru gunoon<br />

nopo nga : Odoi, Tuukoi, Adada, Cis,<br />

Eh, Oo, Mm om suusuai po.<br />

19


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

Bontuk Ayat<br />

a. Ayat Mintootoiso<br />

Ayat mintootoiso nopo nga i winonsoi mantad<br />

duo boogian i roitan do subjek om predikat.<br />

b. Ayat Misompuru<br />

Ayat misompuru nopo nga i winonsoi mantad<br />

duo toi ko’ lobi ayat mintootoiso.<br />

2.0 Sistom Tuni Om Ija’an<br />

Poia’on o sistom tuni om ija’an mooi do kaanu<br />

di o tangaanak popolombus do tuni ngawi om<br />

mongija’ putul boros ngawi i aanu do Boros<br />

<strong>Kadazandusun</strong> montok kopolombusan isoiso<br />

rati di koontok. Kabaalan nopo di poimogonon<br />

nga kobulihan do mongintutun om popisuai tuni<br />

di miimiagal nga misuai ii, id tona om otus miagal<br />

do vokal tanaru om toniba, konsonan poloputon<br />

/b/ om /d/ om konsonan au poloputon /b/ om /d/<br />

om nogi sigot. Oponting kopio o aspek tuni do<br />

iloon tu kopolombusan nopo do tona om otus<br />

nga kapamarahung do rati isoiso boros.<br />

20


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

3.0 Tinimungan Boros<br />

Pangajalan Boros <strong>Kadazandusun</strong><br />

nopo nga manahak kapanatalan do<br />

toilaan tinimungan boros di nogonop<br />

montok komiunikasi do kiwaya id<br />

taatanga ngawi momoomoboros, i<br />

gunoon id lisan toi ko’ ponuatan.<br />

Ogumu o tinimungan boros do Boros<br />

<strong>Kadazandusun</strong>. Sundung potuu do<br />

ingkaa, montok do ponimpuunan<br />

kawasa o mongingia’ momoguno do<br />

400 boros om poinggumuon di ii<br />

gisom do iso gontob di kosudong<br />

montok tangaanak.<br />

4.0 Ponjudu Ginumu<br />

Ponjudu ginumu nopo nga boros i gunoon<br />

mihuyud do boros ngaran soira popoilo<br />

do ginumu miagal do purut, sopo,<br />

gantang om tinan.<br />

21


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

5.0 Tukadan<br />

Tukadan nopo nga ayat toi ko’<br />

kolompok boros i kinuludan di<br />

pointatap om kirati di pointantu.<br />

Montok do poringkat diti boros<br />

mikagos om poiradan no o onuan<br />

do kapanatalan.<br />

Boros Mikagos<br />

Boros Mikagos nopo nga ungkapan<br />

i owonsoi mantad duoboros toi ko’<br />

lobi om kirati do suai mantad do rati<br />

di boros ngawi di noguno miagal do<br />

aiso tompodu om mitodok wulu.<br />

Poiradan<br />

Poiradan nopo nga ungkapan di<br />

popiagal kumaa do isoiso -<br />

miagal tasu om tingau om miagal<br />

do putik om manuk.<br />

22


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

III.<br />

PONGULUDAN KURIKULUM<br />

Ponguludan Kurikulum nopo nga poinfokus doid<br />

kopogonuan bahan mantad mogisuusuai bidang<br />

om disiplin ilmu. Kitontokon o ponguludan kurikulum<br />

montok popoimagon kopio dopangajalan om<br />

pambalajalan Boros <strong>Kadazandusun</strong> i kosudong do<br />

status om kowoowoyoo posorili do baabaino.<br />

1.0 Woyo Posorili Tangaanak<br />

Ii nopo ngawi uhu doid woyo posorili<br />

tangaanak kawasa do gunoon montok<br />

kopoginlaaban isoiso kabaalan. Poinsuang<br />

nogi o uhu do ahal kaantakan baabaino.<br />

2.0 Kooturan Koubasanansosio<br />

Id Kooturan Koubasanansosio nopo nga<br />

apatut do momoguno kopio do kooturan<br />

miagal do kolinuudan boros om laras boros<br />

montok kapamakayanboros di kiwaya.<br />

Montok diti, intangan nogi o status, umul om<br />

koulunan di momoomoboros.<br />

23


Sukatan <strong>Pelajaran</strong> <strong>Bahasa</strong> <strong>Kadazandusun</strong> <strong>KBSR</strong><br />

3.0 Woyo Toluud<br />

Woyo toluud do tinaru id <strong>Malaysia</strong> i<br />

poinsuang doid ugama, tradisi om adat<br />

mogikaakawo bansa nga kawasa dodion<br />

do ponokotutuduk koposion i mongulud do<br />

tangaanak dumadi songulun di kiakhlak<br />

om kitonggungan montok sondii,<br />

paganakan, komiuniti om suai tulun.<br />

4.0 Sunduan Mamasok Om Patriotisma<br />

Sunduan mamasok om patriotisma nga<br />

mositi do pasandadon mooi do koimagon<br />

di doid tangaanak o kopontingan<br />

pibabasan om piunungan koposion.<br />

Pasandadon nogi kopio doid tangaanak o<br />

kopurimanan guminawo pomogunan,<br />

imatu sondii om sunduan sopitokou<br />

montok kopokitanan do kopiatan om<br />

kodoulatan pomogunan.<br />

UId koubasan<br />

24

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!