Catholicos-Patriarch of All Georgia

Catholicos-Patriarch of All Georgia Catholicos-Patriarch of All Georgia

science.org.ge
from science.org.ge More from this publisher
28.06.2014 Views

els, lagodexs da saingilos mxares moicavs. eparqias dasavleTis mxridan alaverdis, samxreTidan _ gurjaan-veliscixis da bodbis eparqiebi esazRvreba, aRmosavleTis sazRvari ki azerbaijanTan da daRestanTan gadis. saqarTveloSi qristianobis saxelmwifo religiad gamocxadebisTanave es mxarec gaqristianda da ukve IV s-is II naxevarSi Trdat mefem „nekress kaxe- Tisasa eklesiaÁ aRaSena gansrulebiT“, romelic saqarTveloSi dRemde moRweul eklesiaTagan erT-erT uZveles taZrad iTvleba. mefe vaxtang gorgaslis dros Camoyalibda nekresis eparqia, romlis samwyso teritoria Tavidanve sakmaod ganvrcobili, xolo misi mRvdelmTavari iyo „episkopoz gaRma-mxrisa didoTurT“. VI s-is II naxevarSi camet asurel mamaTagan erT-erTi, abibosi ganagebda nekresis samRvdelmTavros. XVII s-is dasawyisidan Sahma abas I kaxeTs nekresis samRvdelmTavro teritoriis nawili – kak-eniseli CamoaSora da iq muslimuri sasulTno Seqmna. am kuTxidan qristiani mosaxleobis masobrivi ayrisa da ganadgurebis Semdeg eparqia sakmaod Sesustda. 1811 wels,saqarTvelos eklesiis avtokefaliis gauqmebis Semdeg, nekresis uZvelesi eparqia kaxeTSi Seqmnil erT _ kaxeT-alaverdis eparqiaSi gaerTianda da misi aRdgena mxolod 1995 wels gaxda SesaZlebeli. 2002 wlis 17 oqtombers, saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis wmida sinodis ganCinebiT nekresis eparqias nominalurad dauqvemdebares saqarTvelos saxelmwifo sazRvrebs miRma arsebuli istoriuli qarTuli provincia hereTi. eparqiasac Seecvala saxelwodeba da amis Semdeg mas nekresisa da hereTis samRvdelmTavro ewodeba. 1997 wlidan eparqiis mmarTveli mRvdelmTavaria maRalyovladusamRvdeloesi mitropoliti sergi (CekuriSvili). 168 12. TianeTisa da fSav-xevsureTis eparqia TianeTisa da fSav-xevsureTis eparqia aRmosavleT saqarTvelos mTiuleTSi mdebareobs. igi moicavs aragvisa da ivris xeobebis istoriul kuTxeebs _ erwo-TianeTsa da Zveli fxovis teritorias. eparqias aRmosavleTidan esazRvreba alvan-TuSeTi, romelic alaverdis eparqiis SemadgenlobaSia, dasavleTidan _ xevisa da stefanwmindis eparqia, samxreTidan da samxreT-dasavleTidan _ gudamayarmTiuleTi, romelic wilknis eparqias miekuTvneba, samxreT-aRmosavleTidan _ mcxeTa-Tbilisis eparqia; CrdiloeTi sazRvari saqarTvelo-ruseTis saxelmwifo sazRvars emTxveva Zveli qiste- Tis, imave CaCneT-inguSeTis avtonomiur respublikasTan. Zvel qarTul saistorio mwerloba- Si aRmosavleT saqarTvelos mTiel mosaxleobas saerTo saxeli _ `mTeulni~ ewodebodaT. `mTeulni~ kaxeTis CrdiloeTiT, aragvisa da Tergis xeobebSi saxlobdnen, sadac TiToeul kuTxes Tavisi sakuTari istoriul-eTnografiuli da yofa-cxovrebis Sesaferisi tradiciuli saxelwodeba hqonda. am mxaris ukiduresi samxreTiT, mdinare ivris dasavleT mxares mdebareobda `erwu~, anu `erwo~, erwos zemoT, iorze iyo `TianeTi~, romelic adridanve ara marto qalaqur dasaxlebas, aramed mTel kuTxes erqva. gudamayris xeobis aRmosavleTiT fxovelTa mTebze Sefenili iyo `fxoeTi~. fxoeTi, igive fxovi, XV saukunemde fSavisa da xevsure- Tis zogadi saxeli iyo. amdenad, samRvdelmTavros geografiuli sazRvrebi vrceldeba aRmosavleT saqarTvelos mTis istoriul kuTxeebze _ fSavsa da xevsureTze (adreuli werilobi- Ti Zeglebis mixedviT `fxovi~), aseve _ erwosa da TianeTze (garkveul periodSi `JaleTis qveynis~ saxeliT iyo cnobili).

Tanamedrove TianeTisa da fSav-xevsureTis kuTxeTa mosaxleoba IV s-Si wmida mefe mirianis religiur reformas erTnairi ganwyobiT ar Sexvedria. mematianis uwyebiT: wmida ninom da episkoposma ioanem `mouwodes mTiulTa, WarTalelTa, fxoelTa, gudamayrelTa da uqadages maT sjuli qristianeTa WeSmariti, mimyuanebeli cxovrebad saukunod; xolo maT ara inebes naTlisReba; fxovelTa dauteves queyana maTi da gardavides TuSeTs~, xolo erwo-Tiane- Telebma `Seiwynares da naTel iRes~-o. fSav-xevsurTa gaqristianeba miewereba mirianis Zes, mefe baqars da cota mogvianebiT _ wmida mRvdelmTavar abibos nekresels. aqauri mosaxleobis saboloo gaqristianeba da saqarTvelos sapatriarqosadmi maTi sruli saeparqioorganizaciuli daqvemdebareba wmida daviT aRmaSeneblis da Tamaris epoqebs ukavSirdeba. Tumca Tanamedrove eparqiis teritoriaze gacilebiT adre wmida mefe vaxtang gorgaslis saeklesio mmarTvelobiTi reformis dros dafuZnda eparqia, romelic vaxuSti batoniSvilis mixedviT `JaleTi~,igive `ber~ anu CeleTiao. JaleTs `gorgasal aRa- Sena eklesia keTil-Suenieri, gunbaTiani da dasva episkopozi, mwyemsi erwo- TianeTisa, fSav-Ãevsurisa da Ãerkisa~. mogvianebiT, JaleTis damcrobis Semdeg, rodesac igi mxolod `JaleTis qveynis~ politikur centrs warmoadgenda, aRniSnuli samRvdelmTavros teritoriebi xarWaSnis sakaTedro taZars daqvemdebarebia. dRemde moRweuli xarWaSnis, imave xarWiSos samonastro kompleqsis wmida giorgis eklesia, sacxovrebeli, sabrZolo da sameurneo daniSnulebis SenobaTa naSTebi aRniSnul periods miekuTvneba. am droidanve iwyeba xar- WaSneli mRvdelmTavris xSiri moxsenieba. qveynis politikuri mdgomareobis miuxedavad, Tanamedrove TianeTisa da fSav-xevsureTis eparqiis iurisdiqcia- Si arsebuli teritoriebi mudam mcxe- Tis sakaTolikosos gamgeblobaSi iTvleboda. qveynis saerTo Znelbedobis gamo xalxmravlobiT gamorCeuli mTis kuTxeebi mosaxleobisgan icleboda. mTis ZirZveli kuTxeebis masobrivi dacarieleba mosaxleobisagan ruseTis mier saqarTvelos dapyrobisa da saukuneTa nacadi yofa-cxovrebis tradiciuli wesis moSlis Semdeg daiwyo. XIX s-is 80-ian wlebSi aqaur mkvidrTa sxva regionebSi gasaxleba gegmazomierad mimdinareobda. XX s-is 50-iani wlebidan am procesma iseTi masStaburi xasiaTi miiRo, rom mTlianad dacarielda kavkasions Sefenili fSavisa da xevsureTis mravali sofeli da Temi. isini nasoflarebad gadaiqcnen. 1811 w. saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis avtokefaliis gauqmebis Semdeg kaxeTisa da aRmosavleT saqarTvelos mTiuleTis saeklesio cxovreba erT, kaxeT-alaverdis eparqias daeqvemdebara, mTlianad moiSala saqarTvelos eklesiis eparqiaTa mmarTvelobiTadministraciuli formebi, rac qveynis TiToeuli kuTxis specifikas harmoniulad eTanadeboda. 1917 wlis seqtemberSi avtokefaliaaRdgenil saqarTvelos eklesiis pirvel krebaze ganaxlda wilknis eparqiac, romelic aerTianebda aRmosavleT saqarTvelos `mTeulT~ _ mTianeTs, gudamayars, xevs, fSavs, xevsureTs, erwo-TianeTs da sxv. 2003 wlis 18 agvistos urbnisis saka- Tedro taZarSi Catarebul saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis wmida sinodis krebaze, wilknisa da alaverdis eparqiaTa teritoriebis xelaxali gadanawilebis safuZvelze, daarsda TianeTisa da fSav-xevsureTis eparqia. eparqiis amgvari saxelwodeba _ `TianeTisa da fSav-xevsureTisa~ _ ar gvxvdeba saqarTvelos saeklesio warsulidan, Tumca igi arsiT saukuneTa winaT gauqmebuli `JaleTis~, Semdeg ki TiTqmis orsaukunenaxevris win gauqmebuli Zveli `xarWaSnis~, imave `xarWa- Sos~ eparqiis ganaxlebas niSnavs. 169

els, lagodexs da saingilos mxares<br />

moicavs. eparqias dasavleTis mxridan<br />

alaverdis, samxreTidan _ gurjaan-veliscixis<br />

da bodbis eparqiebi esazRvreba,<br />

aRmosavleTis sazRvari ki azerbaijanTan<br />

da daRestanTan gadis.<br />

saqarTveloSi qristianobis saxelmwifo<br />

religiad gamocxadebisTanave es<br />

mxarec gaqristianda da ukve IV s-is II<br />

naxevarSi Trdat mefem „nekress kaxe-<br />

Tisasa eklesiaÁ aRaSena gansrulebiT“,<br />

romelic saqarTveloSi dRemde moRweul<br />

eklesiaTagan erT-erT uZveles taZrad<br />

iTvleba. mefe vaxtang gorgaslis<br />

dros Camoyalibda nekresis eparqia,<br />

romlis samwyso teritoria Tavidanve<br />

sakmaod ganvrcobili, xolo misi mRvdelmTavari<br />

iyo „episkopoz gaRma-mxrisa<br />

didoTurT“. VI s-is II naxevarSi<br />

camet asurel mamaTagan erT-erTi, abibosi<br />

ganagebda nekresis samRvdelmTavros.<br />

XVII s-is dasawyisidan Sahma abas I<br />

kaxeTs nekresis samRvdelmTavro teritoriis<br />

nawili – kak-eniseli CamoaSora<br />

da iq muslimuri sasulTno Seqmna.<br />

am kuTxidan qristiani mosaxleobis<br />

masobrivi ayrisa da ganadgurebis Semdeg<br />

eparqia sakmaod Sesustda.<br />

1811 wels,saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

gauqmebis Semdeg, nekresis<br />

uZvelesi eparqia kaxeTSi Seqmnil erT<br />

_ kaxeT-alaverdis eparqiaSi gaerTianda<br />

da misi aRdgena mxolod 1995 wels<br />

gaxda SesaZlebeli.<br />

2002 wlis 17 oqtombers, saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis wmida<br />

sinodis ganCinebiT nekresis eparqias<br />

nominalurad dauqvemdebares saqarTvelos<br />

saxelmwifo sazRvrebs miRma arsebuli<br />

istoriuli qarTuli provincia<br />

hereTi. eparqiasac Seecvala saxelwodeba<br />

da amis Semdeg mas nekresisa da<br />

hereTis samRvdelmTavro ewodeba.<br />

1997 wlidan eparqiis mmarTveli<br />

mRvdelmTavaria maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mitropoliti sergi (CekuriSvili).<br />

168<br />

12. TianeTisa da fSav-xevsureTis<br />

eparqia<br />

TianeTisa da fSav-xevsureTis<br />

eparqia aRmosavleT saqarTvelos mTiuleTSi<br />

mdebareobs. igi moicavs aragvisa<br />

da ivris xeobebis istoriul<br />

kuTxeebs _ erwo-TianeTsa da Zveli<br />

fxovis teritorias. eparqias aRmosavleTidan<br />

esazRvreba alvan-TuSeTi,<br />

romelic alaverdis eparqiis SemadgenlobaSia,<br />

dasavleTidan _ xevisa da<br />

stefanwmindis eparqia, samxreTidan da<br />

samxreT-dasavleTidan _ gudamayarmTiuleTi,<br />

romelic wilknis eparqias<br />

miekuTvneba, samxreT-aRmosavleTidan _<br />

mcxeTa-Tbilisis eparqia; CrdiloeTi<br />

sazRvari saqarTvelo-ruseTis saxelmwifo<br />

sazRvars emTxveva Zveli qiste-<br />

Tis, imave CaCneT-inguSeTis avtonomiur<br />

respublikasTan.<br />

Zvel qarTul saistorio mwerloba-<br />

Si aRmosavleT saqarTvelos mTiel mosaxleobas<br />

saerTo saxeli _ `mTeulni~<br />

ewodebodaT. `mTeulni~ kaxeTis CrdiloeTiT,<br />

aragvisa da Tergis xeobebSi<br />

saxlobdnen, sadac TiToeul kuTxes<br />

Tavisi sakuTari istoriul-eTnografiuli<br />

da y<strong>of</strong>a-cxovrebis Sesaferisi<br />

tradiciuli saxelwodeba hqonda. am<br />

mxaris ukiduresi samxreTiT, mdinare<br />

ivris dasavleT mxares mdebareobda<br />

`erwu~, anu `erwo~, erwos zemoT, iorze<br />

iyo `TianeTi~, romelic adridanve<br />

ara marto qalaqur dasaxlebas, aramed<br />

mTel kuTxes erqva. gudamayris xeobis<br />

aRmosavleTiT fxovelTa mTebze Sefenili<br />

iyo `fxoeTi~. fxoeTi, igive fxovi,<br />

XV saukunemde fSavisa da xevsure-<br />

Tis zogadi saxeli iyo. amdenad, samRvdelmTavros<br />

geografiuli sazRvrebi<br />

vrceldeba aRmosavleT saqarTvelos<br />

mTis istoriul kuTxeebze _ fSavsa<br />

da xevsureTze (adreuli werilobi-<br />

Ti Zeglebis mixedviT `fxovi~), aseve _<br />

erwosa da TianeTze (garkveul periodSi<br />

`JaleTis qveynis~ saxeliT iyo<br />

cnobili).

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!