28.06.2014 Views

Catholicos-Patriarch of All Georgia

Catholicos-Patriarch of All Georgia

Catholicos-Patriarch of All Georgia

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademia


didi iubile


sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis ilia II<br />

aRsaydrebis saiubileo TariRis gamo<br />

bednieria eri, romelsac sulier mamad da winamZRvrad<br />

iseTi adamiani hyavs, rogoricaa sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqi, uwmidesi da unetaresi ilia II. amitom<br />

savsebiT gasagebia is evforia da enTuziazmi, romelsac<br />

mTeli qarTveloba Cveni kaTolikos-patriarqis aRsaydrebis<br />

ocdameaTe da misi dabadebis samocdameTxuTmete wlisTavze<br />

ganicdis; arasodes y<strong>of</strong>ila marTlmadidebeli qarTveli eri<br />

sarwmunoebrivad ise mTliani da erTiani, rogorc es Cvens<br />

droSia, da am erTianobis brwyinvale simboloa bolo wleb-<br />

Si agebuli wmida samebis grandiozuli sakaTedro taZari,<br />

romelic mfarvelad gadmohyurebs Tbiliss da mTels saqarTvelos.<br />

amasTanave, sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis ilia II maRali suliereba<br />

emyareba mis pirovnebaSi rwmenisa da codnis Serwymas erTian<br />

ms<strong>of</strong>lmxedvelobiTs sistemad, sadac sarwmunoeba da mecniereba<br />

ki ar ewinaaRmdegebian, aramed avseben da asazrdoeben<br />

erTmaneTs. swored es gaxda safuZveli imisa, rom Cveni ka-<br />

Tolikos-patriarqi – mravali universitetis sapatio doqtori<br />

– saqarTvelos mecnierebaTa erovnul akademias erTsulovnad<br />

aerCia Tavis sapatio wevrad – sapatio akademikosad.<br />

ms<strong>of</strong>lioSi sul ramdenime SemTxvevaa cnobili umaRlesi rangis<br />

sasuliero piris qveynis mecnierebaTa akademiis sapatio<br />

wevrad arCevisa...


dRes saerTaSoriso mecnierebaSi metad aqtualuria<br />

tradiciuli problema codnisa da rwmenis, mecnierebisa da<br />

sarwmunoebis urTierTmimarTebis Taobaze. warsulisa da Cveni<br />

drois udidesi mecnierebi da moazrovneni, rogorc humanitarebi,<br />

aseve sabunebismetyvelo dargebis warmomadgenelni,<br />

Rrmad morwmune adamianebi iyvnen da arian...<br />

ase magaliTad, maqs planki – udidesi mecnieri_bunebismetyveli,<br />

Tanamedrove Teoriuli fizikis erT-erTi fuZemdebeli<br />

– Tvlis, rom mecniereba da sarwmunoeba ki ar upirispirdeba<br />

erTmaneTs, aramed isini avseben erTmaneTs da komplementarulni<br />

arian erTurTis mimarT (nils boris `damatebi-<br />

Tobis principis~ gagebiT), xolo eTikis sfero ki mTlianad<br />

religias ganekuTvneba... swored qristianuli eTika aris mecnieruli<br />

moRvaweobis erT-erTi ZiriTadi sfero kaTolikospatriarqisa,<br />

romelic saqarTvelos mecnierebaTa erovnul<br />

akademiaSi `qristianuli Teologiis da religiis istoriis<br />

Semswavlel komisias~ xelmZRvanelobs.<br />

winamdebare krebulSi, romelic mTeli Cveni qveynisa da<br />

xalxisaTvis am RirsSesaniSnav TariRs eZRvneba, Tavmoyrilia<br />

gamoCenili qarTveli da ucxoeli moRvaweebis misalmebebi da<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis umniSvnelovanesi<br />

erovnuli – sasuliero da saero – saqmianobis amsaxveli<br />

werilebi.<br />

vusurvoT Cvens kaTolikos-patriarqs, uwmidessa da unetares<br />

ilia II kidev didxans, didxans y<strong>of</strong>iliyos mTeli Cveni<br />

xalxis gamaerTianebeli da sulieri winamZRoli.<br />

akademikosi Tamaz gamyreliZe<br />

saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli<br />

akademiis prezidenti.


saqarTvelos mecnierebaTa akademiis saerTo kreba<br />

dadgenileba # 3<br />

2005 wlis 11 marti<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademiis<br />

sapatio akademikosad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis ilia II<br />

arCevis Sesaxeb<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademiis saerTo kreba<br />

adgens:<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademiis sapatio akademikosad<br />

arCeul iqnes sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi,<br />

uwmidesi da unetaresi ilia II.<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademiis<br />

prezidenti, akademikosi T. gamyreliZe


saqarTvelos mecnierebaTa akademiis 2005 wlis<br />

11 martis saerTo krebis angariSi<br />

Tavmjdomareobs akademiis prezidenti,<br />

akademikosi Tamaz gamyreliZe<br />

(stenografiuli Canaweri)<br />

Tavmjdomare _ batonebo, Zvirfaso kolegebo,<br />

dRes saqarTvelos mecnierebaTa akademiis (<strong>of</strong>icialurad, jerjerobiT,<br />

Cvens akademias ewodeba `saqarTvelos mecnierebaTa akademia~, magram,<br />

imedia, sul male mas daerqmeva `saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli<br />

akademia~) did darbazSi Sedgeba akademiis saerTo kreba, romlis dRis<br />

wesrigSi aris erTi sakiTxi _ sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis ilia II arCeva saqarTvelos mecnierebaTa<br />

akademiis sapatio wevrad _ sapatio akademikosad.<br />

dRes Cvens krebas eswrebian saerTo krebis wevrebi; siiTi Semadgenlobis<br />

102 wevridan saerTo krebas eswreba 100 wevri; krebas eswrebian<br />

agreTve akademiis samecniero dawesebulebaTa direqtorebi da institutebis<br />

warmomadgenlebi. amdenad, kreba uflebamosilia Seudges Tavis<br />

saqmianobas.<br />

Cvens dRevandel krebas eswrebian agreTve mravalricxovani stumrebi<br />

_ mTavrobisa da parlamentis wevrebi, aseve Cvens qveyanaSi akreditebuli<br />

elCebi da saqarTveloSi warmodgenili sxvadasxva konfesiis warmomadgenlebi.<br />

rasakvirvelia, isini kenWisyraSi monawileobas ar iReben,<br />

magram sasiamovnoa maTi monawileoba am sazeimo sxdomaSi.<br />

minda mogaxsenoT sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

ilia II mokle biografiuli cnobebi.<br />

ilia II, eriskacobaSi _ irakli giorgis Ze RuduSauri-SiolaSvili,<br />

dabadebuli 1933 wels, sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi<br />

1977 wlidan.<br />

1956 wels daamTavra moskovis sasuliero seminaria, 1960 wels _<br />

sasuliero akademia.<br />

1963 wlidan Semoqmedis episkoposia, 1967 wlidan _ cxum-afxazeTis<br />

episkoposi, 1969 wlidan _ mitropoliti;<br />

1963_72 wlebSi igi mcxeTis sasuliero seminariis reqtoria.<br />

1960 wels RvTismetyvelebis kandidatis xarisxis mosapoveblad daicva<br />

disertacia Temaze _ `aTonis iverTa monastris istoria~.<br />

1978_83 wlebSi iyo eklesiaTa ms<strong>of</strong>lio sabWos prezidenti; aris


niu-iorkis sasuliero akademiis RvTismetyvelebis sapatio doqtori;<br />

1977 wlidan _ kretis sasuliero akademiis sapatio wevri; imave wlidan<br />

_ gaerosTan arsebuli informatizaciis saerTaSoriso akademiis namdvili<br />

wevri;<br />

1998 wlidan _ amerikis marTlmadidebeli eklesiis saRvTismetyvelo<br />

seminariis RvTismetyvelebis sapatio doqtori.<br />

1988 wels sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis TaosnobiT<br />

mcxeTis sasuliero seminaria TbilisSi gadmoitanes da daarsda<br />

Tbilisis sasuliero akademia_seminaria; saukuneTa Semdeg kvlav aRdga<br />

`gelaTis sasuliero akademia~ da eklesiis egidiT _ `gelaTis mecnierebaTa<br />

akademia~.<br />

uwmidesisa da unetaresis locva-kurTxeviT Tanamedrove qarTul<br />

enaze gamoica biblia, saRvTismetyvelo krebulebi, wignebi, sami saxis<br />

kalendari da mravali sxva.<br />

kaTolikos-patriarqi ilia II dajildoebulia ms<strong>of</strong>lio sapatriarqos,<br />

antioqiis, ierusalimis, aleqsandriis, ruseTis, saqarTvelos,<br />

saberZneTis, bulgareTis, rumineTis patriarqebis, poloneTis, Cexoslovakiisa<br />

da TiTqmis yvela sxva marTlmadidebeli eklesiis umaRlesi<br />

jildoebiT.<br />

1997 wels, aRsaydrebis 20 wlisTavTan dakavSirebiT, sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqi dajildovda daviT aRmaSeneblis ordeniT.<br />

mefe daviTi iyo ara mxolod mefe-aRmaSenebeli, aramed mefe-ganmana-<br />

Tlebelic, romelmac daafuZna uZvelesi qarTuli samecniero akademiebi;<br />

daviT aRmaSenebeli aris agreTve mfarveli saqarTvelos mecnierebaTa<br />

erovnuli akademiisa da swored daviT aRmaSeneblis xsenebis dRes<br />

daarsda sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis didad mniSvnelovani<br />

saqvelmoqmedo fondi _ `mecnierebis, kulturisa da sulierebis<br />

aRorZinebisa da ganviTarebis fondi~, romelmac ukve am mokle<br />

xanSi mniSvnelovani nabijebi gadadga Cveni sulierebis aRorZinebisa<br />

da ganmtkicebisaTvis.<br />

ai, mokled is gza, romelic ganvlo sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqma,<br />

uwmidesma da unetaresma ilia II.<br />

me mogaxseneT mokle biografiuli cnobebi da vTxov akademiis<br />

wevrebs, gamoTqvan TavianTi mosazrebebi.<br />

akad. m. lorTqifaniZe _ Tqveno uwmidesobav, sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqo!<br />

saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis prezidento, batono<br />

Tamaz!


qalbatonebo da batonebo!<br />

dRes qarTveli xalxis cxovrebaSi da sakuTriv qarTveli inteligenciis,<br />

mecnieruli inteligenciis cxovrebaSi gansakuTrebuli da<br />

mniSvnelovani dRea. saqarTvelos mecnierebaTa akademia asrulebs Tavis<br />

did vals, akeTebs did saqmes da sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqs,<br />

ilia II, irCevs Tavis sapatio wevrad. Cven movismineT uwmidesisa<br />

da unetaresis ilia II biografia da vnaxeT, Tu ramdeni sasuliero<br />

akademiis da arasasuliero akademiebis sapatio da namdvili wevri<br />

brZandeba igi.<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademiis mier ilia II arCeva Tavis sapatio<br />

wevrad aris erT-erTi umniSvnelovanesi etapi, romelic ukve metnaklebad<br />

TviTon uwmidesisa da unetaresis ilia II didi TaosnobiTa da<br />

mondomebiT xorcieldeba CvenSi religiisa da mecnierebis dakavSirebis<br />

TvalsazrisiT. uwmidesma da unetaresma ilia II TavisTan daaarsa seminari,<br />

sadac moxsenebebi ikiTxeba religiisa da mecnierebis urTierTdakavSirebis<br />

Sesaxeb, da ai, am mxriv, mis mier gadadgmulma nabijma<br />

garkveuli Sedegebic moitana.<br />

garda imisa, rom uwmidesi da unetaresi ilia II brZandeba Cveni<br />

erovnuli eklesiis, saqarTvelos eklesiis umaRlesi saWeTmpyrobeli,<br />

is TviTon brZandeba mecnieri. [misi samecniero xarisxi, eklesiis<br />

istoria da qveynis istoria erTi da igivea.] eklesiis istoria<br />

aris qveynis istoriis uSualo Semadgeneli nawili, ase rom, mis mier<br />

daculi xarisxi eklesiis istoriis dargSi namdvilad qveynis istoriis<br />

ganuy<strong>of</strong>eli nawilia. rodesac Cven mis qadagebebs vkiTxulobT,<br />

romelTa didi nawili gamocemulia, aSkarad vxedavT mis mier wamoWril<br />

araerT mecnierul problemas da mecnierul sakiTxs, romlebzec zogjer<br />

TviTon scems pasuxs da romelTa dayeneba mecnierebis winaSe mas aseve<br />

aucileblad miaCnia.<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademiisaTvis dRes, rodesac akademia<br />

axal safexurze adis da ganviTarebis axal gzaze gamodis, didi pativia<br />

is, rom uwmidesma da umetaresma Tanxmoba ganacxada da survili gamoTqva,<br />

iyos am akademiis sapatio wevri. vfiqrob, amiT orive mxare bevrs<br />

iZens da iqmneba erTi mniSvnelovani birTvi, romelic mecnierebas, religiis<br />

istoriis mecnierul kvlevas maRal doneze da maRal safexurze<br />

aiyvans.<br />

pirvel rigSi, me piradad did pativad mimaCnia, rom momeca ufleba,<br />

gamovide dRes aq da Cemi azri gamovTqva, da vfiqrob, rom akademiis<br />

wevrebis, visac xmis ufleba gvaqvs, da maTi, visac aq xmis ufleba ara aqvs,<br />

sul erTia, es yvelas saerTo survilia, saerTo sixarulia da vfiqrob,<br />

10


om dRevandeli dRe Seva rogorc erT-erTi mniSvnelovani dRe ara mxolod<br />

qarTuli eklesiisa da qarTuli akademiis, aramed saerTod qarTveli<br />

eris istoriaSi.<br />

gmadlobT (taSi).<br />

Tavmjdomare _ gmadlobT. akademikosi SoTa nadiraSvili.<br />

akad. S. nadiraSvili _ Zvirfaso megobrebo,<br />

saqarTvelos sulierebis istoriaSi marTlac mniSvnelovani dRea.<br />

qalbatonma marikam sworad Tqva, mecnierebisa da religiis daaxloeba<br />

aucilebelia xalxis sulieri ganviTarebisaTvis. samwuxarod, es ori<br />

dargi didi sulierebis samsaxurisa erTmaneTTan dacilebuli iyo aqamde.<br />

CvenTvis naTeli xdeba, rom TandaTan es ori sfero uaxlovdeba<br />

erTmaneTs da qarTveli xalxis erad da saxelmwifod CamoyalibebisTvis<br />

amas udidesi mniSvneloba aqvs. am saqmeSi mecnierebis mxridan aris<br />

garkveuli muSaobac da warmatebebic, magram udidesi nabijebi am mimar-<br />

TulebiT idgmeba eklesiis mxridan. patriarqis mecadineoba, rom Cveni<br />

mecniereba da religia daukavSirdes erTmaneTs, udidesia. rogorc<br />

iciT, misi epistoleebi miZRvnilia iseTi seriozuli sakiTxebisadmi,<br />

romlebic sulierebis ganviTarebas exeba rogorc rwmenis, sarwmunoebis,<br />

ise mecnierebis TvalsazrisiT.<br />

Tqven moismineT biografia, romelSic saocari simdidriT aris<br />

warmodgenili Cveni patriarqis moRvaweoba rogorc eklesiaSi, ise<br />

mecnierebaSi. me vecnobodi am epistoleebs da unda giTxraT, rom maTSi<br />

saocari simaxviliT aris dasmuli is sakiTxebi, romlebic dRes Cvens<br />

qveyanas sWirdeba, rasac fsiqologia unda akeTebdes; iseTi cnebebi,<br />

rogoric aris damoukideblobis, Tavisuflebis, azrovnebis, aRzrdis<br />

sakiTxebi.<br />

misi xelmZRvanelobiT Seiqmna mecnierebisa da kulturis gadarCenis<br />

fondi _ Tavidanve daiwyo didi saqmiT; mis epistoleebSi mocemulia<br />

mowodeba qarTuli mecnierebis mimarTac, rom Cvens mecnierebas sWirdeba<br />

iseTi monacemebi, romelTa safuZvelzec Cveni xalxi, Cveni axalgazrda<br />

Taoba aRizrdeba im aspeqtebiT, romlebiTac is gaxdeba didi<br />

Semoqmedi sulieri TvalsazrisiT, saxelmwifos Camoyalibebis TvalsazrisiT,<br />

azrovnebisa da moralis TvalsazrisiT. mis epistoleebSi<br />

saintereso sakiTxebi dgas da minda swored maTze, Cveni axalgazrdobis<br />

aRzrdisa da gonebrivi ganviTarebis Sesaxeb vTqva mokled. aRzrdis<br />

sakiTxebi Cvenma patriarqma daukavSira narkologiis im saSiSroebas,<br />

romelic udides uary<strong>of</strong>iT gavlenas axdens Cvens axalgazrdobaze da<br />

igi ganixila saerTo konteqstSi aRzrdis TvalsazrisiT: Cveni Taoba<br />

unda Camoyalibdes rogorc garkveuli inteleqtualuri, aseve aSkara<br />

11


miznobrivi sistemis safuZvelze; mas unda hqondes miswrafeba, mas unda<br />

hqondes amocanebi, miznebi, romelTa Sesruleba adamianebs nebisy<strong>of</strong>as<br />

uviTarebs. aseve xazi gaesva Cveni axalgazrdobis muSaobas amocanebis<br />

gadawyvetis, problemebis gadaWris TvalsazrisiT, rac, misi azriT, da<br />

samarTlianadac, azrovnebisa da inteleqtualuri mxaris ganviTarebasa<br />

da Camoyalibebas uwyobs xels. saocari mecnieruli alRoTi aris<br />

dayenebuli sakiTxebi, romlebzec Cven, fsiqologebi, unda vmuSaobdeT.<br />

vfiqrob, rom akademiam dRes seriozuli nabiji unda gadadgas im<br />

TvalsazrisiT, rom eris samsaxuri da mecnierebis samsaxuri gaerTiandes,<br />

dauaxlovdes erTmaneTs. Cven yvela, me mgoni, Zalian moxarulni<br />

varT, rom eklesia da mecniereba ase ukavSirdeba erTmaneTs im pirovnebis<br />

saxiT, visac aseTi didi wvlili aqvs Setanili rogorc religiur saqmianobaSi,<br />

ise mecnierebis sakiTxebis dasmaSi, gadawyvetasa da mowodebaSi.<br />

me piradad mixaria, rom aseTi Temebi SeiZleba Cveni institutis muSaobaSic<br />

gaCndes; es faqtobrivad dagvisaxa kidec uwmidesma da unetaresma<br />

da amis Sesruleba iqneba CvenTvis udidesi pativi, udidesi saqmianoba.<br />

darwmunebuli var, Cveni akademiis wevrebi da wevr-korespondentebi<br />

udidesi siamovnebiT miiReben monawileobas da yvela xmas mivcemT<br />

Cvens cnobil moRvawes, rom gaxdes Cveni akademiis sapatio wevri. es<br />

iqneba CvenTvis didi pativi, Cveni saqmianobis gagrZeleba, romelsac<br />

dRes bevri siZnele aqvs da problemis gadawyvetis saqmeSi Cven erTad<br />

vimuSavebT.<br />

gmadlobT yuradRebisaTvis (taSi).<br />

Tavmjdomare _ akademikosi daviT musxeliSvili.<br />

akad. d. musxeliSvili _ Tqveno uwmidesobav, batono prezidento,<br />

qalbatonebo da batonebo!<br />

dRes rac xdeba am darbazSi, friad mniSvnelovania ara mxolod akademiisaTvis,<br />

aramed Cveni qveynisaTvis saerTod, radgan es aqcia misi<br />

uwmidesobis sapatio wevrad arCevisa akademiaSi, Cemi azriT, ara marto<br />

imis maCvenebelia, rom amiT gamoixateba mecnierebisa da eklesiis urTierTsasargeblo<br />

kavSiri, aramed, Cemi Rrma rwmeniT, imis damadasturebelia,<br />

rom saqarTvelos kulturis am ori didi sferos warmomadgenlebis<br />

sazogadoebrivi principebi erTiania. ra principebia es? pirvel<br />

rigSi, es aris zneobrioba, romelsac qarTuli qristianuli eklesia<br />

imTaviTve nergavda, avrcelebda Cvens qveyanaSi. mecniereba bolos da<br />

bolos aris simarTlis Tqma, amitom WeSmariti mecnieri amave dros WeSmaritad<br />

zneobrivi adamianic unda iyos.<br />

cnobilia, rom mas Semdeg, rac qristianoba saqarTvelos saxelmwifo<br />

religia gaxda, mTeli Cveni istoria mimarTuli iyo am sarwmu-<br />

12


noebis dacvisaken. meore mxriv, qarTuli qristianoba udides rols<br />

asrulebda Cveni erovnuli konsolidaciisa da Cveni erovnul-saxelmwifoebrivi<br />

teritoriis erTianobis SesanarCuneblad. samwuxarod, es<br />

problema dResac mTeli sicxadiT dgas Cven winaSe. aq ar vgulisxmob mxolod<br />

afxazeTs da Sida qarTls, aramed mxedvelobaSi maqvs is proeqti,<br />

romelic warmodgenilia dRes federaciul principze saqarTvelos momavali<br />

administraciul-teritoriuli mowyobis Taobaze; mecnierebis<br />

da, kerZod, istorikosebis azriT, igi araferi sikeTis momtani ar<br />

SeiZleba iyos saqarTvelosTvis da mecnierebi moxarulni varT, rom<br />

eklesiis azric igivea da eklesia am zemoxsenebuli teritoriuli danawevrebis<br />

winaaRmdegia. amas mowmobs Tundac is, rom Cvens institutSi<br />

mowyobili specialuri diskusiis dros swored sapatriarqos warmomadgeneli<br />

adasturebs am Tvalsazriss.<br />

dasasrul, minda aRvniSno, rom qristianul, kerZod, qarTul eklesias<br />

udidesi mniSvneloba hqonda istoriulad Cveni eris ganaTlebisa<br />

da mecnierebis ganviTarebaSi. TiTqmis yvela didi mecnieri qarTuli<br />

saeklesio wridan iyo gamosuli; me istoriul xanas vgulisxmob, rasakvirvelia.<br />

dResac, rodesac Cvens mecnierebas sxvaTa da sxvaTa mizezTa<br />

gamo prestiJuloba dakarguli aqvs, eklesia mxarSi udgas mecnierebas<br />

da mis ganviTarebas. amis dasturi gaxlavT Tundac is, rom Cvens institutSi<br />

Cveni patriarqis, ilia II, egidiT 2000 wels Seiqmna qristianuli<br />

kvlevis saerTaSoriso centri, romelmac ramdenime saerTaSoriso<br />

konferencia ukve Caatara da ramdenime Jurnali gamosca, raSic aqtiur<br />

monawileobas iRebdnen sapatriarqos warmomadgenlebic.<br />

amisive dasturia amas winaT Seqmnili _ Cveni patriarqis piradi<br />

iniciativiT _ sulierebis, mecnierebisa da kulturis aRorZinebisa<br />

da ganviTarebis fondi. es yvelaferi maZlevs uflebas imis Tqmisa, rom<br />

eklesiisa da mecnierebisaTvis rogorc zneobrivi, ise politikuri da<br />

kulturuli principebi saerTo gaxlavT. amisive dasturi unda iyos<br />

is, rom misi uwmidesoba daTanxmda, arCeuliyo Cveni akademiis sapatio<br />

wevrad.<br />

mivesalmebi am faqts; albaT, mTeli mecnieruli sazogadoeba<br />

miesalmeba amas. imeds gamovTqvam da mjera, rom es kavSiri mecnierebisa<br />

da eklesiisa momavalSi kidev ufro mWidro da nay<strong>of</strong>ieri gaxdeba Cveni<br />

qveynis sakeTildReod. gmadlobT (taSi).<br />

Tavmjdomare _ gmadlobT. sityva eZleva akademikos roin metrevels.<br />

akad. r. metreveli _ Tqveno uwmidesobav, sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqo!<br />

13


atono prezidento,<br />

batono mTavrobis wevrebo, parlamentarebo,<br />

qalbatonebo da batonebo!<br />

dRes erT-erTi umniSvnelovanesi dRea Cvens cxovrebaSi, mecnierebaTa<br />

akademiis, qarTuli sazogadoebis cxovrebaSi. es ar aris ubralo<br />

faqti _ sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis arCeva saqarTvelos<br />

mecnierebaTa akademiis sapatio wevrad. mqonda didi pativi, 1977<br />

wlis 25 dekembers vy<strong>of</strong>iliyavi sveticxovlis taZarSi, sadac sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqad aRsaydrebul iqna misi uwmidesoba<br />

ilia II. am TariRs xazs imitom vusvam, rom aqedan daiwyo garkveulad<br />

axali mimarTuleba qarTul samociqulo marTlmadidebel eklesiaSi. es<br />

iyo inteleqtualuri mimarTuleba, es iyo axali kavSirebi mecnierebasTan,<br />

axali kavSirebi ganaTlebasTan, kulturasTan da yovelive amis<br />

moTave gaxldaT sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi ilia II.<br />

erTi wuTiTac ar gamovricxav aq yvela winamorbedis uzarmazar amagsa<br />

da Rvawls, misi uwmidesobis winamorbedebisas, romlebmac udidesi<br />

amagi dasdes saqarTvelos, mis kulturas, mis istorias gansakuTrebiT<br />

rTul periodSi.<br />

mogexsenebaT, rom 1917 wels aRdga qarTuli avtokefaliuri eklesia<br />

da misi pirveli kaTolikos-patriarqi kirioni gaxldaT, uaRresad<br />

didi moRvawe, mecnieri. kirionma akurTxa Tbilisis saxelmwifo universiteti<br />

1918 wels. Semdgom misi gza gaagrZela uwmidesma leonidem<br />

da gansakuTrebiT minda gamovyo ambrosi xelaia, romelic leonides<br />

Semdeg ramdenime wlis manZilze moRvaweobda da romlis saxelTan<br />

mWidrod aris dakavSirebuli saqarTvelosadmi siyvaruli, qveynis<br />

bedze fiqri; Semdeg iyvnen: qristefore da kalistrate cincaZe, romlis<br />

uzarmazari roli gansakuTrebiT unda aRiniSnos; Semdeg melqisedeki,<br />

efremi da uwmidesi daviTi. aq araferia dasamali, rodesac uwmidesi<br />

ilia II kaTolikos-patriarqis taxtze iqna aRsaydrebuli, sagangebo<br />

trapezi iqna gadaxdili da iq sruliad somexTa kaTolikosma vazgenma<br />

warmoTqva Zalian saintereso sityva; man umaRlesi Sefaseba misca ilia<br />

II winamorbedTa mier gaweul Rvawls da Tqva, rom roca me movedi, somxeTis<br />

eklesiis mrevli maSin ar iyo didi, dangreuli iyo eklesiebi da<br />

Semdeg bevri ram gakeTda; dRes Tqvenc am mdgomareobaSi xarTo, _ mimarTa<br />

man kaTolikos-patriarqs, _ magram Rrmad var darwmunebuli, rom qar-<br />

Tuli eklesia aRdgeba, aRorZindeba, gafarTovdeba da misi mSenebloba<br />

farTod gaiSlebao. da marTlac, es Sesrulda, es aris misi uwmidesobis<br />

didi amagi.<br />

minda xazi gavusva im garemoebas, rom misi uwmidesobis samecniero<br />

14


moRvaweoba farTo da mravlismomcvelia. mxedvelobaSi maqvs is epistoleebi,<br />

romlebsac igi saaRdgomod Tu saSobaod gamoscems, gansakuTrebiT<br />

minda aRvniSno bolo saSobao epistole, romelic aucileblad<br />

samagido wignad unda gamoviyenoT, sadac mTeli sigrZe-siganiT<br />

aris ganxiluli dRevandeli viTareba saqarTvelosi da is problemebi,<br />

romlebic qveynis winaSe dgas, problemebi, romelTac udidesi mniSvneloba<br />

aqvs saxelmwifoebrivi ganviTarebis TvalsazrisiT. amiT imis<br />

Tqma minda, rom kaTolikos-patriarqi ilia II yovelTvis mzad aris,<br />

rom saxelmwifos samsaxurSi, qveynis samsaxurSi, xalxis samsaxurSi<br />

idges da man es araerTgzis daamtkica, araerTgzis moimoqmeda iseTi<br />

ram, rac sanimuSo iyo yvela qarTvelisTvis.<br />

minda mogagonoT 1991_92 wlebi, rodesac praqtikulad sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqma uzarmazari misia ikisra, misia<br />

Cveni orad gaxleCili sazogadoebis Serigebisa da bevri sasikeTo saqmec<br />

gaakeTa. misi uwmidesoba gaxlavT mravali akademiis wevri, mravali<br />

universitetis sapatio doqtori; aq yvela iyo CamoTvlili. 2003 wels<br />

uwmidesi da unetaresi ilia II Tbilisis saxelmwifo universitetis<br />

sapatio doqtorad iqna arCeuli. is aris didi megobari universitetisa,<br />

didi megobari studentebisa, didi megobari Cveni pr<strong>of</strong>esurisa<br />

da is xuTSabaTobebi, romlebsac igi atarebs, mTeli rigi RonisZiebebi,<br />

romlebsac igi udgas saTaveSi, Cveni xalxis, qveynis, mecnierebis, gana-<br />

Tlebis sasikeTod aris gamiznuli.<br />

me, rasakvirvelia, ise rogorc yvela Tqvengani, mxars vuWer da mivesalmebi<br />

im gadawyvetilebas, romelsac Cven miviRebT, rom sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqi ilia II arCeul iqnes saqarTvelos<br />

mecnierebaTa erovnuli akademiis sapatio wevrad (taSi).<br />

Tavmjdomare _ batonebo, mivmarTav saqarTvelos mecnierebaTa akademiis<br />

saerTo krebas, saerTo krebis wevrebs _ akademikosebs, wevr-korespondentebsa<br />

da institutebis warmomadgenlebs:<br />

Cveni wesdebis mixedviT, saqarTvelos mecnierebaTa akademiis sapatio<br />

wevris arCeva xdeba faruli an Ria kenWisyriT. Semomaqvs winadadeba,<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi ilia II avirCioT<br />

akademiis sapatio wevrad Ria kenWisyriT (taSi).<br />

amdenad, me vayeneb winadadebas _ akademiis saerTo krebis wevrTagan<br />

vin aris momxre imisa, rom sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi,<br />

uwmidesi da unetaresi ilia II arCeul iqnes saqarTvelos mecnierebaTa<br />

akademiis sapatio wevrad?<br />

gmadlobT.<br />

vin aris winaaRmdegi? aravin.<br />

15


Tavi vin Seikava? aravin.<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi, uwmidesi da unetaresi<br />

ilia II arCeulia saqarTvelos mecnierebaTa akademiis sapatio akademikosad<br />

(xangrZlivi taSi).<br />

Tavmjdomare _ sityva aqvs saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis<br />

sapatio akademikoss, sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqs<br />

ilia II.<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi, uwmidesi da unetaresi<br />

ilia II _ batono prezidento, qalbatonebo da batonebo!<br />

upirveles yovlisa, yvelas mogesalmebiT da madlobas mogaxsenebT<br />

am didi wodebis moniWebisaTvis. me Tavs vixri Cveni mecnierebis winaSe<br />

da minda vTqva, rom didia Tqveni Rvawli, Tqveni wvlili erisa da eklesiis<br />

winaSe, Cveni qveynis winaSe. Zveli romaelebi ambobdnen Tempora<br />

mutantur et nos mutamur in illis _ `droni icvlebian da Cvenc vicvlebiT<br />

maTTan erTad~. es istoriuli aqti, romelic am wuTebSi xdeba, warmoudgeneli<br />

iqneboda sabWoTa kavSiris dros; es aris pirveli SemTxveva,<br />

rom saqarTvelos kaTolikos-patriarqi arCeul iqna mecnierebaTa akademiis<br />

sapatio wevrad.<br />

me minda vTqva, rom saqarTvelos tradicia, saqarTvelos eklesiis<br />

tradicia, iyo da rCeba is, rom eklesia da mecniereba iyo metad<br />

daaxloebuli erTmaneTTan. Tqven kargad mogexsenebaT, rom TiTqmis<br />

yvela monasteri iyo ara marto didi sulierebis centri, aramed iyo<br />

didi mecnieruli savane, sadac iwereboda originaluri wignebi, sadac<br />

iTargmneboda sxvadasxva mecnieruli da saRvTismetyvelo wignebi da sadac<br />

moRvaweobdnen didi mecnierebi.<br />

aviRoT, Tundac, Cveni gelaTis akademia; roca daviT aRmaSenebelma<br />

daaarsa gelaTis akademia, Tqven iciT, rom man misca aseTi wodeba Tu<br />

gegma, rom is unda y<strong>of</strong>iliyo axali ierusalimi _ Tavisi didi sulierebiT,<br />

da meore aTina _ Tavisi didi mecnierebiT.<br />

Cven mTeli istoriis manZilze vcdilobdiT da vcdilobT, rom ganvaxorcieloT<br />

es anderZi didi mefis daviT aRmaSeneblisa. ar SeiZleba<br />

Cven vicxovroT mxolod Cveni warsuliT, ar SeiZleba Cven viamayoT<br />

mxolod Cveni didi istoriiT, aramed, upirveles yovlisa, dRes unda<br />

vifiqroT dRevandel dReze, dRevandel pirobebze, im siZneleebze, romlebic<br />

dgas eris winaSe, da unda vifiqroT momavalze.<br />

upirveles yovlisa, erma, eklesiam da saxelmwifom da, pirvel rig-<br />

Si, Cvenma mecnierebma, unda vifiqroT imis Sesaxeb, Tu ras unda warmoadgendes<br />

qarTuli idea, qarTuli ideologia, is idea, romelic gadaar-<br />

Cens sruliad saqarTvelos.<br />

16


Tqven kargad mogexsenebaT, rom uwmidessa da unetaress kalistrate<br />

cincaZes hqonda SesaniSnavi praqtika, romelsac Cven vagrZelebT: yovel<br />

xuTSabaTs imarTeboda Sexvedrebi mecnierebTan. ra Tqma unda, es ar<br />

iyo politikuri sakiTxebi imitom, rom es metad saSiSi iyo maSin; es<br />

iyo mecnieruli sakiTxebi _ es iyo ekonomika, es iyo filos<strong>of</strong>ia, es<br />

iyo xalxis cxovreba da yovelma mecnierma icoda, rom am dRes, xuTSabaT<br />

saRamos, kaTolikos-patriarqis kari mudam Ria iyo da mravali<br />

mecnieri ikribeboda masTan. amas hqonda udidesi mniSvneloba. Tqven<br />

mogexsenebaT, rom uwmidesi da unetaresi kalistrate iyo mmarTveli<br />

saqarTvelos eklesiisa yvelaze mZime wlebSi _ 1932-dan 1952 wlamde _<br />

20 wlis ganmavlobaSi. es is wlebi iyo, roca mravali represirebuli<br />

adamiani iyo, roca angrevdnen taZrebs, monastrebs. iyo iseTi periodi,<br />

roca kaTolikos-patriarqi sionis eklesiis ezoSi patara binaSi cxovrobda<br />

da iyo SemTxvevebi, roca mas akrZaluli hqonda saxlidan sionis<br />

taZarSi Sesvla. igi faqtobriv patimrobaSi imy<strong>of</strong>eboda; ra Tqma unda,<br />

is rezidencia, romelSic dRes Cven varT, maSin CamorTmeuli iyo; iyo<br />

iseTi SemTxvevebic, roca mTeli sinodi patimrobaSi iyo da uwmidesma da<br />

unetaresma gauZlo amas da saqarTvelos eklesia gadaarCina fizikur ganadgurebas.<br />

ra Tqma unda, upirveles yovlisa, xalxis mxardaWera hqonda<br />

mas da roca Cven vuyurebT ai am bolo periods, am 27 wels, romlebic me<br />

marguna ufalma, rom viyo saqarTvelos kaTolikos-patriarqi, es iyo<br />

umZimesi wlebi. upirveles yovlisa, Tqven kargad gaqvT warmodgenili<br />

sabWoTa kavSiris periodi, xelisuflebis Secvla _ amas hqonda Zalian<br />

mZime Sedegebi rogorc Cveni eklesiisTvis, ise Cveni erisTvis, magram<br />

miuxedavad am siZneleebisa, eklesia mainc, neli nabijiT, magram mainc<br />

win midioda.<br />

Tqven kargad mogexsenebaT, rom saqarTvelos ukavia rTuli geopolitikuri<br />

mdebareoba. me maxsendeba Cemi Sexvedra vatikanSi, mis uwmidesobasTan<br />

romis papTan ioane pavle II-sTan. es iyo pirveli Sexvedra<br />

da man gadmoiRo ruka, uyurebda saqarTvelos mdebareobas da ambobda, ra<br />

rTuli adgili gikaviaT Tqveno. me vuTxari, rom Cven mudam vibrZodiT,<br />

mudam vicavdiT Cvens enas, Cvens kulturas, Cvens eklesias, mudam brZolaSi<br />

viyaviT da man Tqva, rom albaT amitomac xarT Tqven Zlierebi, rom<br />

gauZeliT amaso. dResac aris es brZola, ufro sworad, dResac saWiroebs<br />

Cveni qveyana dacvas. Cvens qveyanas rukaze iseTi adgili ukavia, rom<br />

saqarTvelos sWirdeba dacva.<br />

me vfiqrob, rom mecnierebaTa akademiam unda gamoTqvas Tavisi rekomendaciebi<br />

saqarTvelos usafrTxoebis sakiTxebSic, es Zalian mniSvnelovania.<br />

me mimaCnia, rom im metad mniSvnelovan da faseul Sromebs,<br />

17


omlebic Tqven gaqvT, unda icnobdes xalxi, unda icnobdes Cveni axalgazrdoba;<br />

Cveni axalgazrdoba unda aRvzardoT Tqvens Sromebze. maT<br />

unda icodnen, rom yoveli Tqvengani aris udidesi mecnieri, cnobili<br />

ara marto saqarTveloSi, aramed mTel ms<strong>of</strong>lioSi. me vfiqrob, rom Cven<br />

yvelafers gavakeTebT da gansakuTrebiT saqarTvelos kaTolikos-patriarqis<br />

fondi yvelafers gaakeTebs imisaTvis, rom mxarSi amovudgeT Cvens<br />

mecnierebs da aRvadginoT kavSiri mecnierebaTa akademiasa da Cvens axalgazrda<br />

Taobas Soris.<br />

Tqven albaT yuradReba miaqcieT saeklesio droSas, romelzec gamosaxulia<br />

wmida ninos jvari da jvars garSemo misdevs farTo, ganieri da<br />

ufro viwro lurji feris zoli; ganieri da viwro zolebi uerTdeba<br />

erTmaneTs jvris garSemo da es swored imis miTiTebaa, rom kavSiri unda<br />

iyos ufrossa da umcros TaobaTa Soris. es yvelaferi saqarTvelos sakeTildReod<br />

unda iqnes gamoyenebuli.<br />

me madlobeli viqnebi, Tu Tqvengan miviReb rCevebs, rekomendaciebs.<br />

imedi maqvs, rom Cven mWidro kavSiri gveqneba.<br />

minda gavixseno erT-erTi xuTSabaTi, roca mqonda Sexvedra Cvens poetebTan<br />

da mwerlebTan. am Sexvedras eswreboda Cveni cnobili, didi poeti<br />

moris focxiSvili. maxsendeba, sul bolos gamovida moris focxiSvili.<br />

is xSirad depresiaSi vardeboda, imitom rom kargavda mxedvelobas; man<br />

Tqva saocari ram _ dRes me RmerTma meored gadamarCinao. yvelam didi<br />

interesiT dauwyo mosmena; maSin me axalgazrda viyavio, TbilisSi xidze<br />

gadavdiodi, viRac biWma mkra xeli da gadamagdo mtkvarSio. me curva ar<br />

vicodi, wamiRo wyalma, me davkarge gonebao; Semdeg wyalma amomagdo<br />

sionis wino. es aris kalistrates periodi. Seatyobines kalistrates,<br />

kalistrate Casula napirze. maSin sanapiro gza ar iyo da wyali pirdapir<br />

modioda SenobasTan. imdenad axlos iyo SenobasTan, rom fanjrebidan<br />

Tevzsac iWerdnen. Casula uwmidesi kalistrate, dauwyia locva,<br />

moasulieres, gacocxlda es adamiani da dadga didi pirovneba, didi poeti.<br />

ai, dRes me Tavis mokvlas vapirebdi, gadavwyvite, rom mivsuliyavi<br />

fanjarasTan da fanjridan gadavvardniliyavio. ai, im dros, roca igi<br />

amaze fiqrobda, Tu rogor mividoda fanjarasTan da am saSinel saqmes<br />

Caidenda, mas urekaven telefoniT saqarTvelos sapatriarqos kancelariidan<br />

da eubnebian, rom patriarqi giwvevT sapatriarqoSio; da ai aman<br />

gadaarCina igi. imdenad madlobeli iyo da imdenad ganmtkicda masSi rwmena,<br />

rom gardacvalebis win man datova Tavisi anderZi _ mcxeTis dedaTa<br />

monastris ezoSi damasaflaveTo. ai, aseTi SemTxveva iyo...<br />

me minda mogaxsenoT, rom saqarTvelos eklesia iyo da iqneba Cveni<br />

eris, Cveni qveynis samsaxurSi da piradad Tqvens samsaxurSi. me kidev<br />

18


erTxel madlobas mogaxsenebT am maRali wodebisaTvis (taSi).<br />

ismis mravalJamieri (taSi).<br />

Tavmjdomare _ batonebo, mravali qveynis akademiaSi sazeimo sxdomebi<br />

iwyeba musikaluri SesavliT da mTavrdeba agreTve musikiT. avstriis<br />

akademiaSi, magaliTad, aseTi sazeimo sxdomebi iwyeba, rogorc wesi,<br />

haidniT da mTavrdeba mocartiT. Cvenc gvinda SemoviRoT tradicia da<br />

aseTi sazeimo sxdomebi saqarTvelos mecnierebaTa erovnul akademiaSi<br />

davamTavroT qarTuli galobiT.<br />

kidev erTxel mivulocoT uwmidessa da unetaress da saqarTvelos<br />

mecnierebaTa erovnul akademias es SesaniSnavi dRe _ sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis ilia II arCeva saqarTvelos mecnierebaTa<br />

erovnuli akademiis sapatio wevrad _ sapatio akademikosad (xangrZlivi<br />

taSi).<br />

19


mravalJamier<br />

saqarTvelos istoriaSi Znelad Tu moiZebneba pirovneba,<br />

romelsac amdeni siTbo, siyvaruli, xalxis pativiscema<br />

da popularoba moepovebinos. es gaxlavT sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqi, uwmidesi da unetaresi ilia<br />

II. arafers vityvi mis did amagsa da Rvawlze, romelic uwmidess<br />

qveynis winaSe, qarTuli marTlmadidebeli eklesiis<br />

aRorZineba-aRmSeneblobaSi miuZRvis. es sayovelTaod cnobilia.<br />

CemTvis fasdaudebelia is yuradReba, romelsac igi qarTuli<br />

xelovnebisadmi iCens. misi yoveli rCeva _ es maRali<br />

rangis pr<strong>of</strong>esionalis RaRadisia da uTuod gasaTvaliswinebelia.<br />

patriarqi gansakuTrebuli gulisxmierebiT adevnebs<br />

Tvalyurs TbilisSi `yeenis mTaze~ masStaburi mxatvruli<br />

kompleqsis _ `saqarTvelos matianis~ samuSaoebs, romelsac<br />

ager ukve oci welia vawarmoebT. uwmidesi araerTgzis swvevia<br />

kompleqss, metad sagulisxmo survilebi gamouTqvams.<br />

arc kmay<strong>of</strong>ileba daumalavs _ misTvis gansakuTrebiT Zvirfasia<br />

saqarTvelos istoriis Tavmoyrilad warmoCena mxatvruli<br />

saxeebiT. patriarqis locva-kurTxeviT eklesiac aigo,<br />

romelmac daamSvena Zegli.<br />

CemTvis ilia II-sTan yoveli Sexvedra didi bednierebaa. igi<br />

araerTgzis y<strong>of</strong>ila CemTan saxelosnoebSi, Tbilissa Tu moskovSi<br />

da keTil survilebTan erTad didi siTbo dautovebia.<br />

dauviwyari iqneba misi viziti moskovSi 2007 wlis 1_5 marts.<br />

STambeWdavi iyo ori patriarqis _ ilia II da aleqsi II mier<br />

erToblivi liturgiis aRvlena qriste-macxovris taZarSi<br />

(vamayob, rom am taZris ageba-SeqmnaSi Cemi didi wvlilia Cadebuli).<br />

mqonda pativi, orive patriarqis locva-kurTxeviT,<br />

orive maTganis skulptura Semeqmna. im fonze, roca ruseTis<br />

patriarqi uwmidesi aleqsi II xmamaRla aRiarebs (es erTxel<br />

kidev gamoCnda qriste-macxovris taZarSi ori patriarqis er-<br />

Toblivi qadagebisas) saqarTvelos teritoriul mTliano-<br />

21


asa da qarTuli marTlmadidebeli eklesiis erTianobas, es<br />

skulpturebic ori, qarTuli da rusuli eklesiebis erTianobis<br />

simbolod mimaCnia.<br />

dRes qarTveli xalxisTvis, sruliad saqarTvelosTvis,<br />

ilia II mwyemsmTavroba didi bednierebaa. ufalma qveyanas mouvlina<br />

pirovneba, romelic siTbos, siyvaruls afrqvevs, sikeTes<br />

Tesavs da imedad gadahgebia mTels ers. minda SevTxovo<br />

ufals, rom es imedi ar mouSalos RvTismSoblis wilxvedr<br />

saqarTvelos.<br />

vulocav dabadebidan 75 welsa da sapatriarqo taxtze<br />

aRsaydrebis 30 wlisTavs sruliad saqarTvelos kaTolikospatriarqsa<br />

da mcxeTa-Tbilisis mTavarepiskoposs, uwmidessa<br />

da unetaress ilia II. mravalJamier sicocxlesa da mxneobas<br />

vusurveb qarTveli erisa da sruliad saqarTvelos sulier<br />

mamas.<br />

SevTxov ufals _ ilia II locva-kurTxeva ar moaklos sruliad<br />

saqarTvelos.<br />

akademikosi zurab wereTeli<br />

23


eris moZRvari<br />

`adamianis cxovreba _ es aris rTuli gza, romelic yvelam<br />

unda ganvlos. da am gzaze yovel adamians RvTisagan mocemuli<br />

aqvs Tavisi jvari: zogs ufro mZime, zogs _ naklebad. da<br />

es jvari TiToeulma Cvenganma bolomde unda miitanos. ufali<br />

gveweva da Cvenc erTmaneTs unda SevewioT, SevumsubuqoT<br />

erTmaneTs cxovrebis tvirTi, romelic RmerTma gvarguna...<br />

magram zogs SeuZlia itvirTos sxvisi simZime, zogs ki _ ara.<br />

es adamianis rwmenaze, mis sulierebazea damokidebuli~.<br />

es sityvebi uwmidesis da unetaresis erT-erTi sakvirao<br />

qadagebidan gaxlavT da minda aRvniSno, rom isini saukeTesod<br />

gamoxataven am adamianis mrwamssa da mis sulierebas, mis<br />

unars itvirTos da Rirseulad ataros mTeli eris simZime.<br />

arian qveynad adamianebi, romlebic mniSvnelovan adgils<br />

ikaveben sazogadoebis cxovrebaSi, magram maTgan mxolod er-<br />

Teulebs miuCens xolme gansakuTrebul adgils Tavis gulSi<br />

xalxi. epoqa qmnis adamianebs, Cven yvela Cveni drois Svilebi<br />

varT, magram unda vaRiaroT, rom rCeulni Tavad qmnian epoqas,<br />

saxes ucvlian dros da akeTilSobileben sazogadoebas,<br />

romelSic cxovroben. mdidari da didbunebovania eri, romlis<br />

wiaRSic ibadebian aseTi pirovnebebi. 30 weli sruldeba<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis, uwmidesisa da<br />

unetaresis ilia II aRsaydrebidan da Znelia ar vaRiaroT,<br />

raoden rTuli iyo es dro marTlmadideblobisTvis. miuxedavad<br />

amisa, swored am periodSi qarTuli eklesiisaTvis da<br />

albaT mTeli erisTvisac axali epoqa Seiqmna. usazRvrod ganaTlebul<br />

pirovnebas, SesaniSnav RvTismetyvel-mecniers yur-<br />

24


adRebis miRma ar darCenia Tavisi eris arc erTi tkivili, iyo<br />

yovelTvis iq, sadac yvelaze metad sWirdeboda Tavis xalxs...<br />

dRes Znelad moiZebneba sazogadoebrivi moRvaweobis sfero,<br />

romelsac ar etyobodes patriarqis keTilismy<strong>of</strong>eli gavlena,<br />

iqneba es aRmSenebloba, mecniereba, ganaTleba, kultura an<br />

Tundac nebismieri SeWirvebulis daxmareba da nugeSiscema...<br />

keTilSobileba udidesi samkaulia nebismieri adamianisaTvis,<br />

romel sferoSic unda moRvaweobdes igi, miT ufro,<br />

Tu mas xelewifeba zRva keTilSobilebisa eris rwmenaze, sulierebaze<br />

zrunvas miuZRvnas. mxolod rCeulTa xvedria am<br />

tvirTis Rirseulad tareba. swored am keTilSobilebis gamo<br />

uwmidesis saxeli ganuyrelad ukavSirdeba sikeTes, qvelmoqmedebas,<br />

samSoblosa da xalxis siyvaruls.<br />

misi pirovnuli Rirsebani da cxovrebis gza samagaliToa,<br />

rameTu gansaxierebaa imisa, Tu rogori unda iyos WeSmariti<br />

mamuliSvili, am sityvis saukeTeso gagebiT.<br />

araerTxel mqonia bedniereba patriarqTan Sexvedrisa da<br />

minda vaRiaro, rom masTan urTierToba iSviaTi siamovnebaa...<br />

SeuZlebelia ar moixiblo Sinaganad uaRresad inteligenti,<br />

saocrad Tavmdabali da didbunebovani pirovnebiT. mas ukve<br />

75 weli usruldeba da Tu gadavxedavT misi cxovrebis gzas da<br />

mis moRvaweobas, davinaxavT, rom qarTveli xalxi tyuilad<br />

ar miiCnevs mas eris moZRvrad.<br />

minda kidev erTxel gulwrfelad gamovxato uRrmesi pativiscema<br />

da siyvaruli misi ganumeoreblad momxiblavi<br />

pirovnebis mimarT. suliTa da guliT mivuloco mas dabadebis<br />

dRe, vusurvo janmrTeloba, bedniereba da didxans sicocxle<br />

sruliad saqarTvelos sasikeTod da sasixarulod.<br />

akademikosi fridon Todua<br />

saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis<br />

pirveli vice-prezidenti<br />

16. 08. 07.<br />

25


erToba sarwmunoebisa<br />

erTobas erisas moaswavebs!<br />

Tqveno uwmidesobav, gilocavT dabadebis 75 da aRsaydrebis<br />

30 wlisTavs, mravalJamier sicocxles gisurvebT Cveni eris<br />

sakeTildReod, erisa, romelsac ase esaWiroeba dRes Tqveni<br />

imediani sityva!<br />

amasTan dakavSirebiT ar SeiZleba ar mogvagondes didi<br />

ilias naTqvami: `qristes rjuli qarTvelebisaTvis marto<br />

sarwmunoebiTi aRsareba ki ar iyo, igi amasTan erTad politikuri<br />

qviTkiric iyo saqarTvelos mraval nawilebis gasaerTianeblad<br />

da Semosakrebad. erToba sarwmunoebisa erTobas<br />

erisas moaswavebda. dro iyo amisTana da sxva ara-ra elementi<br />

maSin SemZlebel ar iyo es Cveni istoriis dasabamidam<br />

sasurveli erToba daedgina. sxvaTa Soris, qarTveli eri amisaTvis<br />

ufrTxildeboda Tavis rjuls, romelic Tavis Sinagan<br />

Rirsebis garda, duRabobas uwevda erTobas. am sikeTes didi<br />

xania miagnes CvenTa bedis-gamgebelTa da ar aris CvenSi arc<br />

erTi saxelganTqmuli kaci, an mefe, rom, sxvaTa Soris, am<br />

TvaliT ar eyurebina qristes sarwmunoebisaTvis. amitomac<br />

moacalebdaT Tu ara politikuri triali bedisa, yoveli<br />

maTgani scdilobda, arafers zogavda, qristes rjuli, Sinagnis<br />

RirsebiT gandidebuli da mimzidveli, gareTa RirsebiTac<br />

ganedidebinaT, gaemSvenierebinaT da misi monastrebi<br />

da taZrebi yvelgan moefinaT qristes rjulis saxsovrad da<br />

sadideblad~.<br />

magramo, iqve gvafrTxilebs Cveni ugvirgvino mefe, avi suliviT<br />

Tan dagvyveba is uCinari mteri, romelic dResac cdilobs,<br />

Ziri gamouTxaros, fesvebi gadauWras wmida samebas _<br />

26


mamulis, enisa da sarwmunoebis erTobas, gadaRrRnas Cveni<br />

sasicocxlo ZarRvi da `Cvens mSveniers qveyanas, rogorc upatrono<br />

saydars, sxvani daepatronebian~-o!<br />

Tqveno uwmidesobav, Tqven kvlav fxizlad dgaxarT wmida<br />

samebis _ mamulis, enisa da sarwmunoebis sadarajoze da<br />

mogviwodebT, rom `dRes Cven yvelaferi unda gavakeToT imisaTvis,<br />

rom davicvaT Cveni erovnuli faseulobani, meoba,<br />

is tradiciuli da sulieri Rirebulebani, romlebic sauku-<br />

27


neebis manZilze Seinaxa Cvenma erma”! Tqvens did damsaxurebas<br />

Cveni erisa da qveynis mimarT adrec araerTgzis Sevxebivar,<br />

aq aRvniSnav mxolod imas, rom Tqveni iniciativiT Seiqmna<br />

saqvelmoqmedo fondi _ `sulierebis, mecnierebisa da kulturis<br />

aRorZineba da ganviTareba~, samkvdro-sasicocxlo<br />

brZola gamoucxadeT narkomanias da dRes CvenSi uyuradRebobiT<br />

galaRebul ukeTurobasa da uzneobas! icavT Cvens axalgazrdobas<br />

amoralurobis safrTxisagan! baZviT morcxvic<br />

gaurcxvdebiso, uTqvams Cvens did winapars!<br />

Tqveno uwmidesobav, bunebrivia, gavixseno aq Cemi leqsi,<br />

miZRvnili wmida ninosadmi, romelsac `avalebda rwmena~, axalgazrda<br />

qali martodmarto dasdgomoda uSores gzas saqarTvelosaken,<br />

raTa qristes rjulze moeqcia igi!<br />

ninos naTeli dResac saqarTvelos Tavzea, raic imis mauwyebelia,<br />

rom Cveni qveyana kvlav Seuvalia, rom `arseba misi<br />

grZelia!”.<br />

Cems Tqvendami am patara werils Tan erTvis zemoxsenebuli<br />

leqsis avtografi.<br />

ana kalandaZe<br />

28


sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqs,<br />

uwmidessa da unetaress ilia meores<br />

`adamianis uZvirfasesi saunje misi vinaobaa~.<br />

ilia marTali<br />

uwmideso da unetareso, Tqven qarTvel erTan erTad<br />

cxovrebis umZimesi xani ganvleT. gansacdelSi Cavardnili<br />

eri RmerTma ar gawira da Tqven mogavlinaT. Tqveni Tavdadebuli<br />

moRvaweoba saqarTvelosTvis ganuzomelia. roca qveynis<br />

momavali burusiT iyo moculi, Tqveni locva-kurTxevis<br />

ZaliT gasxivosnebuli taZridan m<strong>of</strong>enilma madlma ers momavlis<br />

rwmena, siyvaruli da erovnuli Rirseba daubruna. Tqveni<br />

cxovrebis arsi saqarTveloze fiqria. Tqven aRadgineT ganadgurebuli<br />

taZrebi da aRaSeneT mravali axali, maT Soris,<br />

udidesi da umSvenieresi taZari samebisa, romlis dedozaris<br />

xma swvdeba sruliad saqarTvelos, amxnevebs Cvens qveyanas da<br />

sulier Zalas hmatebs.<br />

uwmideso da unetareso, didia Tqveni Rvawli qarTuli mecnierebisa<br />

da xelovnebis gadarCena-ganviTarebis saqmeSi. Tqveni<br />

amagi yvela sferos swvdeba. saocari, didebuli pirovneba<br />

brZandebiT, Tqvens epistoleebSi gamoTqmuli sibrZne gvarwmunebs<br />

amaSi. amasve gvidasturebs Tqven mier Seqmnili musikaluri,<br />

himnografiuli nawarmoebebi da mxatvroba, xatwera.<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi _ xelovani! es<br />

xom didebuli Serwymaa, RvTis nebiT gansazRvruli da boZebuli.<br />

29


dRes Tqveni dabadebidan 75 wlis Tavsa da Tqveni sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqad aRsaydrebis 30 wels<br />

zeimobs qarTveli eri _ is eri, romelsac mravali gaWirvebis<br />

Jams gverdSi edeqiT da gansacdels ganarideT. Tqveni locvakurTxeviT<br />

ikrebda xalxi Zalas da medgrad idga... xolo ma-<br />

Sin, roca qveyana eris dResaswauls zeimobs, Tqveni uwmidesoba<br />

iq brZandeba da lxinsa da siyvaruls locavs, naTels hfens<br />

Tavis samwysos.<br />

ar SemiZlia, ar gavixseno didgoris gmirTa memorialis<br />

gaxsnis dRis ambavi, dilidan rom gadauReblad wvimda da gamoCndiT<br />

ra Tqven, ca gaixsna, mxurvale mzem gamoanaTa. es iyo<br />

saswauli, es iyo gmirTa sulebis gamoZaxili, romlebmac Tavad<br />

moaxdines `Zlevai sakvirveli~. am saocrebam RvTis madli<br />

agrZnobina iq my<strong>of</strong> aTasobiT adamians.<br />

Tqven didi gulisyuriT moekideT saqarTveloSi kulturis<br />

saerTaSoriso centris daarsebas, misi gaxsnis dRes mobrZandiT<br />

da wmida giorgis xati gviboZeT, romelic dRes mTavari<br />

Sesasvlelis niSaSia dasvenebuli da gvaxsenebs samSoblos siyvarulsa<br />

da eklesiasTan siaxloves, rac im dRidan naTlad<br />

Cans Cvensa da eklesias Soris mWidro TanamSromlobaSi.<br />

uwmideso da unetareso, vuerTdebi sruliad saqarTvelos<br />

da guliTadad gilocavT am SesaniSnav TariRebs. dRegrZeli<br />

brZandebodeT, iyaviT mxned da janmrTelad kvlav Tqveni sicocxlis<br />

_ saqarTvelos sakeTildReod.<br />

Rrma pativiscemiTa da mowiwebiT<br />

merab berZeniSvili<br />

30


SesaniSnavi musikosi<br />

30 welia sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi,<br />

uwmidesi da unetaresi ilia II TavgamodebiT ibrZvis qarTveli<br />

xalxis sulierebis, zneobisa da kulturis gadasarCenad.<br />

Tu dRes saqarTvelos ms<strong>of</strong>lioSi icnoben da aRiareben, amaSi<br />

Cveni patriarqis udidesi madlia.<br />

namdvilad RvTis madli gadmovida Cvenze, radgan saqarTvelosTvis<br />

umZimes periodSi, urTules politikur viTarebaSi,<br />

roca urwmunoeba zeobda da qarTveli xalxis rwmenas<br />

walekvas uqadda, RmerTma eris sulier winamZRvrad ilia<br />

meore mogvivlina da amiT gvamcno, rom saqarTvelos gadaSeneba<br />

ar uweria.<br />

30 welia Cveni patriarqi dgas qarTveli eris sulier<br />

sadarajoze da miuZRvis mas didi ilia marTlis mier gakvalul<br />

gzaze, _ es gza `taZrisken midis~.<br />

Znelia CamoTvalo yvela is mniSvnelovani movlena, romelic<br />

misi moRvaweobis periodSi aRiniSna; saqarTveloSi<br />

arnaxuli tempiT mimdinareobs eklesia-monastrebis mSenebloba,<br />

romlis gvirgvini wm. samebis sakaTedro taZari gaxlavT;<br />

aRdga tradiciuli qarTuli galoba, romelic manamde<br />

akrZaluli da miviwyebuli iyo, xalxs rwmena daubrunda, axalgazrdoba<br />

eklesiuri gaxda, qarTveli xalxi sinaTlisken<br />

Semobrunda, Seiqmna kaTolikos-patriarqis saerTaSoriso<br />

saqvelmoqmedo fondi, romelic uamrav sasikeTo saqmes akeTebs<br />

qarTuli mecnierebis, kulturisa da sulierebis aRorZinebis<br />

saqmeSi. patriarqis fondTan gaixsna qarTuli tradiciuli<br />

galobisa da simReris umaRlesi samusiko saswavlebeli, sa-<br />

31


dac maRali kvalifikaciis mqone regentebi da lotbarebi<br />

aRizrdebian.<br />

Cveni kaTolikos-patriarqis erT-erTi umTavresi amocanaa<br />

axalgazrdobis erovnuli suliskveTebiT aRzrda, sulierebis<br />

amaRleba, qarTuli xalxuri simRerebisa da sagaloblebis<br />

aRdgena-aRorZineba da popularizacia, radgan<br />

araferi inaxavs ise mamapapur tradiciebs da qarTul suls,<br />

rogorc simRera-galoba, romelic maradiulia, Tu igi Taobebs<br />

mihyveba, xolo kvdeba, Tu mas axalgazrdoba iviwyebs.<br />

roca saqarTvelo komunisturi ideologiis mZime wnexis<br />

qveS imy<strong>of</strong>eboda, roca qarTvel xalxs ekrZaleboda galoba da<br />

taZris mSenebloba, patriarqis locva-kurTxeviT TiToeuli<br />

marTlmadidebeli sakuTar sulSi agebda taZars da am rwmenam<br />

gadaarCina Cveni qveyana. yvelaferi es ki ilia meoris udidesi<br />

damsaxurebaa.<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqi, uwmidesi da unetaresi<br />

ilia meore RvTis madliT mironcxebuli xelovania,<br />

igi gaxlavT SesaniSnavi xatmweri, musikosi, iSviaTi sagaloblebis<br />

avtori. misi `wmidao RmerTo~ da `kirie eleÁson~<br />

metad popularuli gaxlavT mTel saqarTveloSi da sruldeba<br />

rogorc saeklesio, ise saero dResaswaulebze. patriarqis<br />

sagaloblebi gamoirCeva iSviaTi melodiurobiT, lamazi<br />

harmoniiT, maRali musikaluri azrovnebiTa da amaRlebuli<br />

sulierebiT. es sagaloblebi dRes saqarTveloSi Zalian<br />

uyvarT da maT adgili daimkvidres gamoCenili ansamblebis<br />

repertuarSi. gansakuTrebiT unda aRiniSnos yovladwmida<br />

samebis sakaTedro taZris sapatriarqo gundi svimon jangulaSvilisa<br />

da giorgi donaZis xelmZRvanelobiT, romelic<br />

SesaniSnavad asrulebs patriarqis sagaloblebs. maT axlaxan<br />

gamosces SesaniSnavi kompaqturi diski, romelSiac ilia meoris<br />

15 sagalobeli Sevida. es kompaqt-diski iSviaTi SenaZenia<br />

musikis moyvarulTaTvis.<br />

me bednierad vTvli Cems Tavs, rom var misi Tanamedrove,<br />

momswre da monawile im udidesi sulieri aRmavlobisa, ro-<br />

32


melic saqarTvelos kaTolikos-patriarqis, uwmidesisa da<br />

unetaresis ilia meoris udides Rvawls miekuTvneba.<br />

RmerTma dalocos Cveni patriarqi!<br />

anzor erqomaiSvili<br />

33


sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis<br />

keTili nebis misia ruseTSi<br />

(2007 wlis 1_4 marti)<br />

Tamaz gamyreliZe<br />

saqarTvelos <strong>of</strong>icialuri delegaciis<br />

gamgzavreba moskovs sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis ilia<br />

II xelmZRvanelobiT iyo udidesi istoriuli<br />

mniSvnelobis movlena rogorc<br />

saqarTvelosa da ruseTis avtokefaliuri<br />

marTlmadidebeli eklesiebis<br />

urTierTobis mxriv, ise Cvens<br />

qveynebs, Cvens xalxebsa da kulturebs<br />

Soris kavSirebis aRdgenisa da ganmtkicebis<br />

TvalsazrisiT.<br />

sababi kaTolikos-patriarqis delegaciis<br />

ruseTSi gamgzavrebisa im periodSi,<br />

rodesac Cvens qveynebs Soris<br />

politikuri urTierToba ukiduresad<br />

daiZaba, iyo `rusuli marTlmadidebluri<br />

enciklopediis~ XIII tomis<br />

gamocema, romelic arsebiTad saqarTvelos<br />

exeba da qarTveli xalxis istoriisa<br />

da kulturis sakiTxebs aSuqebs;<br />

igi Sedgenilia qarTvel da rus mecnierTa<br />

monawileobiT, da moskovisa da<br />

sruliad ruseTis patriarqma miiwvia<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi<br />

Tanmxlebi pirebiT qristemacxovris<br />

taZris darbazebSi am enciklopediis<br />

sazeimo prezentaciaze.<br />

magram es iyo mxolod sababi Cveni<br />

kaTolikos-patriarqis moskovSi Casvlisa<br />

specialuri pirdapiri reisiT (im<br />

periodSi pirdapiri reisebi Tbilisidan<br />

moskovSi gauqmebuli iyo); namdvili<br />

mizezi da mizani sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis moskovs<br />

gamgzavrebisa iyo, rogorc es qveynis<br />

prezidentma aRniSna, ruseTSi keTili<br />

nebis misiiT Casvla, saqarTvelosa da<br />

ruseTs Soris, Cvens eklesiebs, Cvens<br />

xalxebs Soris keTilmezobluri,Zmuri<br />

da siyvaruliT ganmsWvaluli urTier-<br />

Tobebis aRdgena da ganmtkiceba _ Tu<br />

es im droisaTvis Seqmnil viTarebaSi<br />

saerTod SesaZlebeli iqneboda; da es<br />

procesi swored Cvens eklesiebs Soris<br />

urTierTobaTa garkveviT unda dawyebuliyo...<br />

am procesma apoTeozs miaRwia er-<br />

Toblivi wirvis dros moskovisa da<br />

sruliad ruseTis patriarqis aleqsi<br />

II da sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis<br />

ilia II monawileobiT,<br />

romelic ruseTis centralur<br />

salocavSi _ qriste-macxovris wmida<br />

taZarSi gaimarTa da romelmac uricxvi<br />

xalxi moizida, maT Soris moskovSi<br />

mcxovrebi mravalricxovani Cveni Tanamemamuleni;<br />

Cven yvelani _ sulierad<br />

amaRlebulni da Tvalcremlmoreulni<br />

_ Tanamonawileni viyaviT erTmorwmuneobis<br />

am uzenaesi, RvTiuri gamovlinebis...<br />

magram es erToblivi qarTul-rusuli<br />

wirva-locva moskovis qristemacxovris<br />

taZarSi ar iyo mxolod<br />

sarwmunoebrivi suliskveTebiT ganmsWvaluli<br />

aqti; sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis udidesi<br />

35


saTnoebiTa da RirsebiT warmoTqmul<br />

sityvaSi daisva fuZemdebluri problemebi,<br />

romlebic Seexeboda qarTulrusul<br />

urTierTobaTa rogorc sulierebis,<br />

aseve kulturul da politikur-sazogadoebriv<br />

sferoebs: Cvens,<br />

erTmorwmune xalxebs Soris arsebul<br />

sulier, kulturul da sazogadoebrivpolitikur<br />

urTierTobaTa ganmsaz-<br />

Rvreli faqtoria saqarTvelos teritoriuli<br />

mTlianoba, romlis aRdgenis<br />

gareSe Zneli warmosadgeni iqneba<br />

laparaki erToblivi sulierebis da<br />

saerTo-kulturuli Rirebulebebis<br />

Sesaxeb. es iyo WeSmaritad umaRlesi<br />

sulierebiT ganmsWvaluli sazogadoebriv-politikuri<br />

mniSvnelobis sityva,<br />

warmoTqmuli qarTvelTa sulieri winamZRvris<br />

mier rusuli sulierebis<br />

centrSi _ moskovis qriste-macxovris<br />

wmida taZarSi, da Tu Cven Cveni qveynis<br />

teritoriuli mTlianobis aRdgenis<br />

procesis droSi aTvlas daviwyebT,<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis<br />

ilia II es umniSvnelovanesi gamosvla<br />

moskovis qriste-macxovris taZarSi<br />

Seva saqarTvelos istoriaSi rogorc<br />

am procesis erT-erTi sawyisi momenti.<br />

saqarTvelos eklesiis es gamor-<br />

Ceuli roli am istoriul procesSi<br />

aisaxa swored Cveni kaTolikos-patriarqis<br />

`saaRdgomo epistoleSi~, sadac<br />

misi uwmidesoba gvauwyebs: `saxelmwifo<br />

interesebidan gamomdinare, eklesia<br />

dResac cdilobs Seasrulos e.w.<br />

`saxalxo diplomatiis~ misia da iyos<br />

mSvidobis despani im rTul situaciaSi,<br />

romelSic saqarTvelos Tanamedrove<br />

pirobebSi uwevs y<strong>of</strong>na. amiT iyo ganpirobebuli<br />

Cveni Casvla moskovSi...~.<br />

40


oin metreveli<br />

ilia II da qristianuli aRmSenebloba<br />

saqarTveloSi<br />

1977 wlis 9 noembers, kaTolikospatriarqis<br />

daviT V gardacvalebis<br />

Semdeg, wmida sinodis gadawyvetilebiT<br />

cxum-afxazeTis mitropoliti<br />

ilia SiolaSvili dadginda sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqis<br />

mosaydred. 1977 wlis 23 dekembers<br />

meufe ilia sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqad iqna arCeuli.<br />

1977 wlis 25 dekemberi _ es<br />

TariRi umniSvnelovanesia ara marto<br />

saqarTvelos eklesiis istoriaSi, aramed<br />

saerTod saqarTvelos istoriaSi.<br />

swored am dRes mcxeTis sveticxovlis<br />

sakaTedro taZarSi sazeimo viTarebaSi<br />

moxda sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis wmida taxtze<br />

qarTveli sazogadoebisaTvis Tavisi<br />

maRali ganaTlebiT, kulturiTa da<br />

mravali keTili mamuliSviluri saqmis<br />

keTebiT kargad cnobili saeklesio<br />

da sazogado moRvawis, cxum-afxazeTis<br />

mitropolitis _ ilia SiolaSvilis<br />

aRsaydreba. amieridan igi iwodeba _<br />

ilia II, uwmidesi da unetaresi.<br />

ilia II aRsaydreba kaTolikospatriarqad<br />

gansakuTrebulad aRniSna<br />

qarTvelma sazogadoebam. sazeimo<br />

ceremonials sveticxovlis taZarSi<br />

inteligenciis bevri warmomadgeneli<br />

daeswro, aq sakmaod didi mrevli iyo<br />

warmodgenili. am striqonebis avtori<br />

amayia imiT, rom Tavis ojaxTan er-<br />

Tad eswreboda zeims. intronizaciis<br />

ceremonials daeswrnen: moskovisa da<br />

sruliad ruseTis patriarqi pimeni,<br />

bulgareTis marTlmadidebeli eklesiis<br />

warmomadgeneli arqimandriti<br />

naumi,aleqsandriis eklesiis warmomadgeneli<br />

arqimandriti grigoriosi, somexTa<br />

kaTolikosi vazgen I, mravali<br />

ucxoeli stumari.<br />

didi interesi ilia II kaTolikospatriarqis<br />

taxtze aRsaydrebisadmi<br />

mravali garemoebiT iyo gamowveuli.<br />

erTi mxriv, igi cnobili iyo rogorc<br />

Rrma erovnuli suliskveTebis aqtiuri<br />

moRvawe, uaRresad ganaTlebuli<br />

mRvdelmTavari da misgan sazogadoeba<br />

bevr siaxles eloda; meore mxriv<br />

ki igrZnoboda, rom eris cxovrebaSi<br />

gansakuTrebuli da mniSvnelovani<br />

ram xdeboda _ axali etapi iwyeboda<br />

saqarTvelos eklesiur cxovrebaSi. es<br />

marTlac ase iyo.<br />

meore dRes, 26 dekembers, sagangebo<br />

miReba gaimarTa restoran `iveriaSi~.<br />

am narkvevis avtoric eswreboda miRebas.<br />

igi grandiozuli iyo da zeimurad<br />

Catarda (albaT pirvelad sabWoTa xelisuflebis<br />

wlebSi). gansakuTrebulad<br />

saintereso iyo somexTa kaTolikosis<br />

vazgen I misalmeba-sadRegrZelo. vazgen<br />

I moigona Tavisi aRsaydreba somexTa<br />

kaTolikosad da aRniSna, roca<br />

me gavxdi kaTolikosi, zustad ilia<br />

II xnisa (43 wlis) viyavi da somxuri<br />

eklesiac faqtobrivad ganadgurebuli<br />

41


iyo. samwuxarod, aseTive mdgomareoba-<br />

Sia dRes saqarTvelos eklesiac da<br />

did patrons saWiroebso. es patroni<br />

ki amieridan mas eyoleba da Sinaganad<br />

vgrZnob, rom qarTuli marTlmadidebeli<br />

samociqulo eklesia mZlavrad<br />

gamoanaTebs.<br />

rogorc saqarTveloSi, ise saer-<br />

TaSoriso masStabiT aRiarebuli<br />

mRvdelmTavris ilia II mobrZaneba qar-<br />

Tuli eklesiis saTaveSi warmatebulad<br />

daiwyo.<br />

mokled SevexoT sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis, uwmidesisa<br />

da unetaresis ilia II ganvlil<br />

gzas saqarTvelos eklesiis saWeTmpyroblis<br />

maRal taxtze aRsaydrebamde.<br />

ilia II xevSi gamoCinebuli<br />

pirovnebis, Siola RuduSauris STamomavalia.<br />

Siolam safuZveli daudo SiolaSvilebis<br />

gvars. Tavis mxriv, Rudu-<br />

Saurebis gvari uZvelesia. gadmocemiT,<br />

vaxtang gorgasals xevSi erT ojaxSi<br />

vaJi mounaTlavs, romlisTvisac Rudu-<br />

Sa daurqmevia. aqedan wamosula gvaric.<br />

vaxuSti bagrationi gadmogvcems: `aRmosavlidam<br />

aragus erTvis, arSas qveiT,<br />

aCxotis-xevi. aqa ars cixe RuduSaurisa<br />

mcire, aramed friad magari~. marTlac<br />

xevSi, snos xeobaSi, mdinare snoswylis<br />

marjvena napiris kldovan goraze<br />

dgas cixesimagre, snos cixe. igi XVI<br />

s-is miwurulSi Cans agebuli. cixe<br />

mniSvnelovani iyo _ akontrolebda xevidan<br />

momaval gzas, romelic xevsure-<br />

Tze, fSavze da gudamayris xeobiT mTiuleTze<br />

gadioda. gadmocemiT, es cixe<br />

Siola RuduSaurs ekuTvnoda. swored<br />

s<strong>of</strong>eli sno aris RuduSaur-SiolaSvilTa<br />

fuZe-adgili. ilia II mSoblebi<br />

vladikavkazSi gadasaxldnen. giorgi<br />

SiolaSvils tradiciuli qarTuli<br />

ojaxi hqonda. misi meuRle natalia<br />

kobaiZe saTnoebiTa da sikeTiT gamor-<br />

1<br />

batoniSvili vaxuSti, aRwera samefosa saqarTvelosa.<br />

_ qarTlis cxovreba, IV, Tb., 1973,<br />

gv. 357.<br />

Ceuli pirovneba iyo. col-qmari qristianuli<br />

sarwmunoebis Tavgamodebuli<br />

mimdevari iyo. RvTis siyvaruli da pativiscema,RvTismoSiSoba<br />

ojaxis saqmianobis<br />

safaneli iyo. ilia II swored<br />

mSoblebisagan eziara qristianuli<br />

moZRvrebis anbans.<br />

momavali patriarqi daibada 1933<br />

wlis 4 ianvars q.vladikavkazSi. monaTles<br />

qarTul eklesiaSi da qarTlkaxeTis<br />

saxelovani mefis, erekle II<br />

pativiscemis niSnad irakli daarqves.<br />

q.vladikavkazis saSualo skolis war-<br />

CinebiT damTavrebis Semdeg, 1952 wels,<br />

moskovis sasuliero akademiaSi Cairicxa.<br />

akademiaSi swavlis periodma<br />

mniSvnelovani gavlena iqonia ilia<br />

II-ze. aq iyvnen gamoCenili pr<strong>of</strong>esormaswavleblebi,<br />

romlebic codnasTan<br />

erTad maRalzneobriv Tvisebebs unergavdnen<br />

msmenelebs. cxadia, ilia II ar-<br />

Cevanze gavlena iqonies mSoblebma, im<br />

atmosferom, romelic SiolaSvilebis<br />

ojaxSi sufevda. jer kidev 1947 wels<br />

q.vladikavkazSi giorgi SiolaSvilis<br />

TaosnobiTa da monawileobiT pirveli<br />

eklesia amoqmedda. swored ojaxidan<br />

wamoyolilma Zalam da RvTis usaz-<br />

Rvro siyvarulma, maRalma qristianulma<br />

zneobam miiyvana momavali patriarqi<br />

sasuliero saswavleblamde. me<br />

mqonda pativi vy<strong>of</strong>iliyavi sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis ilia II<br />

meTaurobiT ruseTis dedaqalaqSi vizitad<br />

my<strong>of</strong>i saqarTvelos delegaciis<br />

wevri da davrwmunebuliyavi im udides<br />

mokrZalebasa da gansakuTrebul, Tayvaniscemamde<br />

misul pativis migebaSi,<br />

romliTac ilia II aris gamsWvaluli<br />

zagorskis sasuliero akademiisadmi.<br />

didad STambeWdavi iyo saqarTvelos<br />

patriarqis Sexvedra akademiis req-<br />

42<br />

torTan, pr<strong>of</strong>esor-maswavleblebTan<br />

da msmenelebTan. man gaixsena Tavisi<br />

swavlis wlebi da bevri saintereso<br />

ambavi mouTxro damswre sazogadoebas.<br />

saocrad Tbili, keTilganwyobili


iyo damxvdurTa Sexvedra. erTi ram<br />

cxadi iyo _ ilia II-sTvis uZvirfasesi<br />

iyo Tavis `alma-materSi~ gatarebuli<br />

dro da misi mxridan akademiis pr<strong>of</strong>esor-maswavleblebisadmi<br />

udidesi madliereba<br />

gamosWvioda yovel sityvaSi.<br />

patriarqma sagangebod aRniSna, rom<br />

swored sasuliero akademiaSi moxda<br />

WeSmaritad qristianuli rwmenis ganmtkiceba.<br />

ilia II gansakuTrebul mniSvnelobas<br />

aniWebs wmida sergi radoneJelis<br />

lavras; igi Tvlis, rom wmida<br />

sergi Seeweoda da mfarvelobda mas.<br />

faqti erTia, swored am garemoSi my<strong>of</strong>ma<br />

Wabukma, jer kidev akademiis II kursis<br />

studentma miiRo gadawyvetileba,<br />

aRkveciliyo bermonazvnad.<br />

da ai, 1957 wlis 16 aprils, 24 wlis<br />

irakli SiolaSvili sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis melqisedek<br />

III locva-kurTxeviT, TbilisSi,<br />

wmida aleqsandre nevelis taZarSi<br />

mitropolitma zinobim berad aRkveca.<br />

amieridan mas winaswarmetyveli ilias<br />

saxeli ewoda. ormocdaaTi wlis<br />

Semdeg, 2007 wlis 4 aprils, did xuT-<br />

SabaTs, samebis sapatriarqo taZarSi<br />

qadagebisas, ilia meorem sagangebod<br />

moigona berad aRkvecis ambavi: `ukve<br />

akademiis meore kursis studenti viyavi,<br />

gadawyvetili mqonda gavmxdariyavi<br />

beri da sasuliero piri. mindoda sadme<br />

sul patara s<strong>of</strong>elSi vy<strong>of</strong>iliyavi<br />

moZRvari. da ai, locva-kurTxeva momca<br />

akademiis reqtorma. man sTxova locvakurTxeva<br />

ruseTis patriarqs aleqsi<br />

I, manac aseve Tanxmoba ganacxada da<br />

Camovedi TbilisSi, raTa locva-kurTxeva<br />

ameRo uwmidesisa da unetaresis<br />

melqisedek III-isagan. uwmidesma gamocda<br />

momiwyo da miTxra, girCevnia ojaxi<br />

iyolioo. me vuTxari: uwmideso da unetareso,<br />

me ukve gadawyvetili maqvs<br />

beroba-meTqi. maSin gaCerda, daureka<br />

meufe zinobis da uTxra: TqvenTan mova<br />

akademiis studenti da berad aRkvece-<br />

To. es iyo 1957 wlis vnebis Svideulis<br />

samSabaTi... aRkvecis dros raRac<br />

43<br />

saocari grZnoba dameufla. TiTqos<br />

vSordebodi am qveyanas, yvelafers miwiers,<br />

saocari tanjva iyo Cems sulier<br />

samyaroSi, magram RvTis madliT, rogorRac<br />

avitane es brZola da dadga<br />

xuTSabaTi, dRevandeli dRe. uwmidesi<br />

da unetaresi melqisedeki wiravda sionis<br />

sapatriarqo taZarSi da iq moxda<br />

Cemi diakvnad kurTxeva~... patriarqis<br />

qadagebis es vrceli amonaridi imitom<br />

moviyvaneT, rom igi ara marto ambavs<br />

gadmogvcems, aramed saocari sicxadiT<br />

warmogviCens znemaRal pirovnebas,<br />

romelmac Tavi mTlianad qristianobas<br />

miuZRvna. didi iyo ilia SiolaSvilis<br />

gancda diakvnad kurTxevis Semdeg. `saocari<br />

madli gadmovida Cemze, _ aRniSnavs<br />

ilia II, _ me TiTqmis veravis vxedavdi<br />

da TiTqos davfrinavdi, TiTqos<br />

frTebi Semesxa da miwaze ar viyavi. iseTi<br />

sixaruli da bedniereba dameufla,<br />

rom sionis taZridan... ar mindoda gasvla...<br />

roca marto davrCi... mivedi ninos<br />

jvarTan... movixade kunkul-bartyuli,<br />

wamoedo kandels da mTeli zeTi Tavsa<br />

da Sesamoselze damesxa. erTi mxriv _<br />

gamixarda, radgan xalxi ambobda, masze<br />

RvTis madli gadmovidao...~ meore<br />

mxriv, axlad nakurTxi diakoni Sewuxda:<br />

sasuliero akademiis meore kursis<br />

students es erTi Sesamoseli hqonda<br />

da am zeTiani tansacmliT euxerxuleboda<br />

siaruli. saxlSi misuls tansacmeli<br />

mSrali tiloTi gauwmendia. es<br />

imdenad kargad gamosula, rom zeTis<br />

kvali sruliad gamqrala. axalgazrda<br />

ilias am samosiT daumTavrebia sasulieri<br />

akademia.<br />

niSandoblivia, rom diakvnad xeldasxmuli<br />

ilia moskovisa da sruliad<br />

ruseTis patriarqs, aleqsi I, wmida<br />

sergi radoneJelis lavraSi mRvdel-<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis ilia II qadageba<br />

did xuTSabaTs samebis sapatriarqo taZarSi<br />

2007 wlis 4 aprils. _ `sapatriarqo uwyebani~,<br />

Tb., 19_25 apr., gv. 2_3.<br />

iqve, gv. 3.


monazvnad ukurTxebia da oqros samkerde<br />

jvriTac daujildoebia. 1960<br />

wels mRvdel-monazonma iliam moskovis<br />

sasuliero akademia daasrula<br />

warCinebiT da RvTismetyvelebis kandidatis<br />

xarisxi moipova naSromisaTvis:<br />

`aTonis iveriis monastris istoria~.<br />

am naSromma kvlevis siRrmiT, aqtualobiT,<br />

problemis mniSvnelobiT avtors<br />

didi warmateba moutana _ sakandidato<br />

xarisxis miniWebasTan erTad,<br />

dainaxes ra ilia SiolaSvilSi kvlevis<br />

unari, mecnieruli alRo, SesTavazes<br />

samecniero muSaobis gagrZeleba.<br />

iliam sxva gza airCia. igi saqarTveloSi<br />

dabrunda. momaval patriarqs<br />

Rrmad hqonda Segnebuli is sirTule,<br />

romelic im drois saqarTvelos eklesias<br />

gaaCnda. es, upirveles yovlisa,<br />

sasuliero kadrebis simwire iyo; qar-<br />

Tul sulierebas aRorZineba esaWiroeboda.<br />

Tanac mudam axsovda Zvirfasi<br />

dedis Segoneba _ samSoblo arasodes<br />

miatovoo.<br />

samSobloSi dabrunebuli ilia<br />

baTumis sakaTedro taZarSi dainiSna<br />

mRvdel-msaxurad. axalgazrda monozoni<br />

didi energiiT Seudga moRvaweobas<br />

(uwmidesi xSirad keTilad igonebs<br />

baTumSi gatarebul wlebs). swored<br />

erTguli da Tavdadebuli saqmianobis<br />

Sedegi iyo, roca igi 1961 wels<br />

aRyvanil iqna iRumenis xarisxSi, male<br />

misi arqimandritad xeldasxma moxda.<br />

1963 wlis 26 agvistos sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqma, uwmidesma<br />

da unetaresma efrem II ilia SiolaSvils<br />

xeli daasxa Semoqmedis eparqiis<br />

episkoposad. amasTan, igi dainiSna<br />

patriarqis qorepiskoposad, 1967 wels<br />

_ cxum-afxazeTis mRvdelmTavrad; 1969<br />

wels aRyvanil iqna mitropolitis<br />

xarisxSi.<br />

meufe ilias moRvaweoba rogorc<br />

Semoqmedis, ise cxum-afxazeTis eparqiebSi<br />

zedmiwevniT aqtiuri iyo. sulier<br />

sazrdels moklebuli qarTveli<br />

qristianebi misi qadagebebisa da masTan<br />

44<br />

urTierTobis gziT sulier simSvides<br />

poulobdnen. meufis RvTiuri Sesaxedaoba,<br />

saocari siTbos da siyvarulis<br />

gamomasxivebeli Tvalebi, mwyazari<br />

metyveleba xiblavda da ajadoebda<br />

mrevls. meufe ilia SiolaSvili far-<br />

To masStabis moRvaweobas eweoda rogorc<br />

saqarTveloSi, ise mis farglebs<br />

gareTac. aRsaniSnavia, rom igi (cxadia,<br />

yuradReba eqceoda mis maRalakademiur<br />

ganaTlebas) 1963 wels dainiSna<br />

im droisaTvis erTaderTi sasuliero<br />

saswavleblis _ mcxeTis sasuliero<br />

seminariis reqtorad,sadac 1972 wlamde<br />

moRvaweobda. ilia SiolaSvili, episkoposis<br />

rangSi my<strong>of</strong>i, monawileobda<br />

sxvadasxva saerTaSoriso RonisZieba-<br />

Si (mSvidobis momxreTa ms<strong>of</strong>lio kongresi,<br />

sasuliero pirTa Sexvedrebi da<br />

sxv.). gansakuTrebiT aRsaniSnavia Semoqmedi<br />

mRvdelmTavris ilias monawileoba<br />

ms<strong>of</strong>lio marTlmadidebeli eklesiebis<br />

warmomadgenelTa SexvedraSi<br />

kunZul rodosze (1984 w.). aq meufe iliam<br />

daayena saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

samociqulo eklesiis avtokefaliis<br />

saerTaSoriso masStabiT cnobis<br />

sakiTxi. saqme isaa, rom, marTalia,<br />

1917 wlis 12 (25) marts saqarTvelos<br />

eklesiis avtokefalia aRdgenilad gamocxadda,<br />

magram arc erTma saxelmwifom<br />

ar cno igi. ruseTis eklesiam mxolod<br />

1943 wels aRiara saqarTvelos<br />

eklesiis damoukidebloba. saerTaSoriso<br />

masStabiT ki arc antioqiis, arc<br />

ierusalimis, arc aleqsandriis eklesiebma<br />

ar cnes qarTuli eklesiis avtokefalia.<br />

zogierTma eklesiam (mag.,<br />

poloneTis) saqarTvelos eklesiis avtokefalia<br />

aRiara mxolod de-faqto.<br />

sagulisxmoa, rom 1961 wels pirvel<br />

sruliad marTlmadidebelTa TaTbirze<br />

mxolod ori sasuliero piri miiwvies<br />

saqarTvelodan. es imas niSnavda, rom<br />

saqarTvelos eklesia avtonomiurad<br />

iyo miCneuli da ara avtokefaliurad,<br />

am SemTxvevaSi qveynis 3 warmomadgeneli


unda miewviaT. eladis eklesiis mier<br />

gamocemul kalendarSic saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesia avtonomiurad<br />

(konstantinopolis eklesiaze<br />

daqvemdebarebulad) iyo moxseniebuli.<br />

es sakiTxi pasuxgaucemeli datoves<br />

belgradisa da Jenevis saeklesio TaTbirebma<br />

da konferenciebma. da ai, saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli samociqulo<br />

eklesiis saxeliT, asabuTebs ra<br />

avtokefaliis kanonzomierebas, ilia<br />

SiolaSvili mTeli simwvaviT ayenebs<br />

misi saerTaSoriso masStabiT cnobis<br />

aucileblobis sakiTxs. rodesac mecnieruli<br />

sabuTianobiT verafers gaxda,<br />

meufe iliam ukidures zomas mimarTa<br />

_ protestis niSnad sxdoma datova.<br />

amas didi xmauri mohyva. Tu ms<strong>of</strong>lio<br />

sapatriarqosaTvis meufis protesti<br />

damafiqrebeli iyo, sxva mxarisaTvis<br />

(mxedvelobaSi gvaqvs im drois saxelmwifos<br />

sxvadasxva organo) es qmedeba<br />

`uary<strong>of</strong>iTad~ Sefasebis sagani gaxda.<br />

saqme isaa, rom roca patriarqi efrem<br />

II gardaicvala, 1972 wels umal dadga<br />

axali kaTolikos-patriarqis arCevis<br />

sakiTxi. sayovelTao azriT _ rogorc<br />

mrevlis,ise wmida sinodis da saerTod<br />

samRvdeloebis _ erTaderTi kandidati<br />

ukve qveyanaSi aRiarebuli, sazogadoebaSi<br />

popularuli, Rrmad ganswavluli<br />

da Tavisi 39 wlis asakisaTvis sakmaod<br />

gamocdili mitropoliti ilia<br />

SiolaSvili iyo. isic unda iTqvas,rom<br />

saqarTvelos eklesiis kaTolikos-patriarqis<br />

taxtze ilia SiolaSvilis kandidatura<br />

erTsulovnad iqna miRebuli<br />

qveynis xelisuflebis mier (wesisamebr,<br />

mTavrobas, xelisuflebas saqmis kurs-<br />

Si ayeneben amgvari gadawyvetilebis<br />

miRebisas). ai, aq moxda gauTvaliswinebeli<br />

ram. ilia SiolaSvilis kaTolikos-patriarqad<br />

arCevis winaaRmdeg<br />

gamovida sabWoTa kavSiris ministrTa<br />

sabWos religiaTa saqmis sammarTvelo<br />

da kerZod misi rwmunebuli. winaaRmde-<br />

Грузинская Православная церковь. Православная Энциклопедия,<br />

т. , , ., М., ., , 2006, , стр. . 228. .<br />

45<br />

gobis motivad ilia SiolaSvilis protesti<br />

dasaxelda rodosis Sekrebaze.<br />

imxanad SeuZlebeli gaxda am winaaRmdegobis<br />

gadalaxva da mitropolit<br />

ilia SiolaSvilis arCeva kaTolikospatriarqad<br />

ramdenime wliT gadaido.<br />

da ai, 1977 wlis 25 dekembers, rogorc<br />

aRvniSneT,sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis wmida taxtze<br />

uwmidesi da unetaresi ilia II aRsaydrda.<br />

ukve farTo asparezi da meti<br />

saSualebebi gamoCnda mis mier dawyebuli<br />

Tu axali saqmeebis aRsasruleblad.<br />

43 wlis ilia II didi energiiT<br />

Seudga farTo masStabis saqmianobas.<br />

misi yoveli saqmis, qmedebis safaneli<br />

samSoblos usazRvro siyvarulia. patriarqis<br />

Rrmad erovnuli suliskveTeba<br />

Tan gasdevs missave did samoqmedo<br />

programas. ilia II Tavis winapar Tanamemamules<br />

_ moxeve lelT Runias<br />

gvagonebs, romlis gulisficarze sanatrel<br />

ocnebad ewera: `Cveni Tavni Cvenadve<br />

gveyudnes~. am moxeveze, romelic<br />

ilia WavWavaZes uwevda megzurobas<br />

stefanwmindidan, didma mweralma Tqva:<br />

`Zalian kaci gamodgao~. lelT Runia<br />

ase mimarTavda ilias: `adrida avad<br />

Tu kargad Cven Cveni Tavni Cvenadve<br />

gveyudnes, miT iyvis ukeT. adrida eri<br />

erobdis, guli gulobdis, vaJai vaJabdis,<br />

qalai qalabdis~. am dros mistiris<br />

moxeve. `migixvdi Cemo moxeve, ra<br />

nestariTa xar naCxvleti~ _ RaRadebs<br />

ilia da Tavadac uecari tkivili tvinidan<br />

gulamde swvdeba. ilia II ara marto<br />

lelT Runias miwis Svilia, misi<br />

ocnebis Tanaziari da imave nestariTaa<br />

naCxvleti.<br />

patriarqad aRsaydrebis umal<br />

misi Tvali sruliad saqarTvelos<br />

gadaswvda, im sulier tkivilebs, romlebic<br />

ers sakmao xnis manZilze awuxebda.<br />

ilia II yuradRebas aqcevs mrevlis<br />

gamravlebas da axerxebs kidec<br />

mosaxleobis farTo fenebis, maT Soris<br />

axalgazrdobis mozidvas. pirveli<br />

rigis amocana iyo qadagebaTa xSiri,


46<br />

sistemuri Catareba. sionis sakaTedro<br />

taZarSi wirva-locvis garda, sagangebod<br />

tardeboda qadagebani. patriarqis<br />

moTxovniT, mTels saqarTveloSi, yvela<br />

eklesiaSi ganuwyvetliv ikiTxeboda<br />

fsalmunebi. yovel orSabaTs sionis<br />

taZarSi tardeboda eris paraklisi.<br />

mniSvnelovani RonisZiebebi gatarda<br />

sasuliero literaturis gamosacemad.<br />

daiwyo kaTolikos-patriarqis saSobao<br />

da saaRdgomo epistoleebis beWdva.<br />

saqarTvelos eklesiis kalendari<br />

ramdenime saxis (vrceli, mokle) gamodis.<br />

ilia II didi mcdelobis Sedegad<br />

daarsda da gamoicema Jurnalebi:<br />

`jvari vazisa~, `saRvTismetyvelo<br />

krebuli~, `saqarTvelos sapatriarqo~,<br />

`sapatriarqos uwyebani~. gamoica Zveli<br />

da axali aRTqmis wignebi, `didi<br />

sjuliskanoni~, mniSvnelovani movlena<br />

iyo patriarqis locva-kurTxeviT `bibliis~<br />

gamocema Tanamedrove qarTul<br />

enaze. ramdenimejer gamoica wmida<br />

mefe daviTis fsalmunTa kritikulad<br />

dadgenili teqsti, wmida basili didis<br />

komentarebi fsalmunebisa da Sesaqmis<br />

eqvsi dRisa, `marTlmadidebeli katexizmo~,<br />

`romauli kaTolicizmi~, `hagiografiis<br />

RmrTismetyveleba~, `zogadi<br />

eklesiis istoria~, saRmrTismsaxuro<br />

teqstebi, locvanebi, daujdomeli sagaloblebi<br />

da sxv.<br />

gansakuTrebulad unda aRiniSnos<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikospatriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis<br />

ilia II ortomeuli _ `epistoleni, sityvani,<br />

qadagebani~ (1997 w.). esaa Rrmad<br />

mecnieruli, mniSvnelovani istoriuli<br />

da cxovrebiseuli problemebis momcveli<br />

Txzulebebi. TiToeuli epistole,<br />

sityva Tu qadageba calke damoukidebeli<br />

mecnieruli Sromaa, romlebSic<br />

naTlad gamosWvivis maRali donis<br />

RvTismetyvelis, brZeni mamuliSvilisa<br />

da erze Seyvarebuli mRvdelmTavris<br />

suliskveTeba. zogierT am Txzulebaze<br />

qvemoT SevCerdebiT.<br />

ilia II uSualo TaosnobiT Seiqmna<br />

`misiisa da evangelizaciis~ gany<strong>of</strong>ileba,<br />

saswavlo komiteti, sapatriarqos<br />

sagamomcemlo gany<strong>of</strong>ileba,<br />

muSaobs prescentri, gamodis gazeTi<br />

`madli~. udidesi mniSvneloba aqvs sapatriarqosTan<br />

Seqmnil axalgazrdul<br />

centrs,romelic wmida samebis taZarSi<br />

funqcionirebs da mraval saintereso<br />

RonisZiebas atarebs. axalgazrduli<br />

centrebi daarsda saqarTvelos rig<br />

eparqiebSic. Zalze arsebiTia patriarqis<br />

locva-kurTxeviT daarsebuli sapatriarqos<br />

televizia `iveria~, romelic<br />

Tavisi gadacemebiT gamorCeulia sxva<br />

satelevizio arxebisagan; mayurebelSi<br />

simSvide da myudroeba, suliereba da<br />

siwminde Seaqvs. 2007 wlis 22 marts<br />

satelevizio gamosvlaSi patriarqma<br />

daloca televizia da amocanebic<br />

dausaxa. <br />

gansakuTrebiT unda aRiniSnos ilia<br />

II mier gadadgmuli mniSvnelovani nabijebi<br />

saerTaSoriso urTierTobebis<br />

gaumjobesebisaTvis. patriarqis mizani<br />

iyo,gasuli saukunis 60-ian wlebSi dawyebuli<br />

brZola saqarTvelos eklesiis<br />

avtokefaliisaTvis kvlav gaegrZelebina<br />

da bolomde mieyvana. saqarTveloSi<br />

vizitiT Camovidnen ms<strong>of</strong>lio marTlmadidebeli<br />

sapatriarqoebis pirveli<br />

pirebi, maT Soris: konstantinopolis,<br />

aleqsandriis, antioqiis, ierusalimis<br />

patriarqebi. am urTierTobiT, romlis<br />

sulisCamdgmeli kaTolikos-patriarqi<br />

ilia II aris, saqarTvelos eklesiam<br />

aRidgina Zveli tradiciuli sulieri<br />

kavSirebi ms<strong>of</strong>lios marTlmadidebel<br />

patriarqebTan.<br />

ilia II did yuradRebas aqcevs aramarTlmadidebel<br />

eklesiebTan urTierTobasac.<br />

amis dasturia romis papis<br />

ioane pavle II viziti saqarTveloSi,<br />

somexTa kaTolikosebis _ garegin I da<br />

garegin II Camosvla saqarTveloSi, ken-<br />

ix. sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,uwmidesisa<br />

da unetaresis ilia II sityva<br />

sapatriarqos televiziis gaxsnaze. _ `sapatriarqos<br />

uwyebani,~ Tb., 2007, 4_11 apr., gv. 3.


terberiis arqiepiskoposis jorj keris<br />

viziti TbilisSi. patriarqi eswrafvis<br />

kulturaTa Soris dialogs. araerTi<br />

RonisZieba Catarda sxvadasxva religiis<br />

(maT Soris muslimebis) warmomadgenlebTan<br />

erTad. amas emsaxureboda<br />

patriarqis viziti axlo aRmosavleTis<br />

qveynebSi – quveiTsa da bahreinSi.<br />

1979 wels ilia II Tavad ewvia konstantinopols.<br />

aq, sapatriarqoSi man<br />

kvlav daayena saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis avtokefaliis<br />

sakiTxi da moiTxova, rom es saqme<br />

erTxel da samudamod gadawyvetiliyo.<br />

ilia II aqtiurma brZolam avtokefaliisaTvis<br />

Tavisi nay<strong>of</strong>i gamoiRo:<br />

ms<strong>of</strong>lio sapatriarqoebi darwmundnen,<br />

rom saqarTvelos eklesia erTgulia<br />

Tavisi tradiciebisa da Seswevs unari,<br />

daikavos ms<strong>of</strong>lios marTlmadideblur<br />

samyaroSi Tavisi kuTvnili adgili. <br />

Tavgamodebuli mcdelobisa da Zalisxmevis<br />

11 weli gaxda saWiro imisaTvis,<br />

rom qarTuli samociqulo marTlmadidebeli<br />

eklesia ms<strong>of</strong>lios avtokefaliurad<br />

eRiarebina. 1990 wlis 23<br />

ianvars konstantinopolis (ms<strong>of</strong>lio)<br />

sapatriarqos wmida sinodis sxdomaze<br />

ganixiles saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

saerTaSoriso masStabiT<br />

cnobis sakiTxi. 1990 wlis 4 marts konstantinopolis<br />

patriarqma dimitrios<br />

I sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqs,<br />

uwmidessa da unetaress ilia<br />

II gadasca sagangebo sigeli, romelic<br />

saqarTvelos eklesiis avtokefaliurobas<br />

adasturebs. konstantinopolis<br />

sapatriarqo taxti (romelsac<br />

aqvs ufleba CaerTos RvTis wmida<br />

eklesiebis moTxovnilebaSi,gamoiCinos<br />

mzrunveloba da daakmay<strong>of</strong>ilos isini)<br />

`saqarTvelos uwmidesi marTlmadidebeli<br />

eklesiis avtokefaliis cnobisa<br />

da mtkicebis sigeliT~ adasturebda:<br />

`saqarTvelos sazRvrebSi Semavalma<br />

`jvari vazisa~, Tb., 1979, # 1, gv. 8_9.<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqebi, Tb., 2000,<br />

gv. 217.<br />

wmida da marTlmadidebelma eklesiam<br />

uZvelesi droidan miiRo TviTmmarTveli<br />

da Tavisufali gamgebloba da, Sesabamisad,<br />

saeklesio mmarTvelobiTi<br />

organizaciac~. es mniSvnelovani aRiareba<br />

iyo _ xazi gaesva saqarTvelos<br />

eklesiis siZveles, mis TviTmmarTvel<br />

da Tavisufal gamgeblobas. ms<strong>of</strong>lio<br />

sapatriarqom cno saqarTvelos uwmidesi<br />

eklesia `imave struqturiTa<br />

da organizaciiT, rac uZvelesi droidan<br />

gaaCnda~. ras niSnavs es? yovelive<br />

amiT faqtobrivad dadasturda da dakmay<strong>of</strong>ilda<br />

saqarTvelos kaTolikospatriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis<br />

ilia II mier ms<strong>of</strong>lio sapatriarqos<br />

winaSe jer kidev 1979 wels dasmuli<br />

moTxovnebi _ saqarTvelos eklesiis<br />

avtokefaliis cnoba V saukunidan;<br />

eklesiis meTaurisTvis patriarqis wodebis<br />

dadastureba XI saukunidan.<br />

amgvarad, saqarTvelos eklesiam realuri<br />

avtokefalia swored ilia II<br />

Tavdadebuli brZolis Sedegad moipova<br />

1990 wlis martSi.<br />

ilia II saxelTanaa dakavSirebuli<br />

saqarTveloSi taZrebis masobrivi aRdgena-mSenebloba.<br />

qveynis sxvadasxva<br />

kuTxeSi aRdga dangreuli eklesiebi,<br />

jvari daubrunda jvarCamoxsnil<br />

47<br />

taZrebs, xelaxla moixata taZrebi.<br />

saeklesio aRmSeneblobaSi saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqi uSualod<br />

monawileobs. am narkvevis avtors kargad<br />

axsovs patriarqis didi yuradReba<br />

da yovelmxrivi Zalisxmeva Tbilisis<br />

universitetis wmida daviT aRmaSeneblis<br />

saxelobis eklesiis mSeneblobisas.<br />

Zalian bevri axlad aSenebuli<br />

Tu aRdgenili eklesia Tavad ilia II<br />

akurTxa. gansakuTrebulad unda aRiniSnos<br />

wmida samebis sakaTedro taZris<br />

aSeneba. ilia II TiTqmis yoveldRiurad<br />

moinaxulebda mSeneblobas; daxvewili<br />

gemovnebis mqone patriarqi saWiro<br />

miTiTebebs aZlevda arqiteqtors Tu<br />

mSeneblebs, Tavis locva-kurTxevas ar<br />

aklebda. Sedegi saxezea _ aigo gran-


diozuli taZari, romlis badali iSviaTia<br />

ms<strong>of</strong>lio masStabiTac ki. ar<br />

aris SemTxveviTi, rom taZrebis ricxvis<br />

zrdasTan erTad gaizarda sasuliero<br />

pirTa raodenobac. farTod aRdga<br />

samonastro cxovreba,intensiuri gaxda<br />

igi. sagrZnoblad gaizarda eparqiaTa<br />

raodenoba. yovelive es ki mosaxleobis<br />

farTo masebTan warmatebul urTierTobas<br />

ganapirobebs.<br />

ilia II yuradReba permanentuladaa<br />

mipyrobili swavla-ganaTlebis<br />

problemebisadmi, rwmenasa da mecnierebas<br />

Soris kavSiris aRdgenisadmi. igi<br />

araerTgzis xazgasmiT aRniSnavs, rom<br />

WeSmariti mecniereba qristianuli rwmeniT<br />

unda iyos gajerebuli. uSualod<br />

patriarqis didi mcdelobiT dafuZnda<br />

1988 wels Tbilisis sasuliero akademia.<br />

am akademiis reqtori TviT patriarqi<br />

gaxlavT. ilia II Zalisxmeva,<br />

daearsebina mecnierebaTa akademia, 1995<br />

wels warmatebiT dagvirgvinda _ Camoyalibda<br />

da warmatebiT funqcionirebs<br />

gelaTis mecnierebaTa akademia.<br />

patriarqi udides mniSvnelobas ani-<br />

Webs zogadsaganmanaTleblo skolebis<br />

saqmianobas, axalgazrda Taobis aRzrdis<br />

saqmes. 1990 wlis `saaRdgomo epistole~,<br />

romelic mimarTuli iyo yovelTa<br />

qarTvelTa mkvidrTa saqarTveloisa<br />

da samSoblos gareT mcxovrebTa<br />

mimarT, gansakuTrebul yuradRebas<br />

miaqcevs aRzrdis problemebs. epistoles<br />

devizia `Tvali gavusworoT realobas~.<br />

warsulma wlebma mZime daRi<br />

daasva adamianTa azrovnebas. rwmenis<br />

uary<strong>of</strong>am ms<strong>of</strong>lmxedvelobisa da<br />

zogadadamianuri mrwamsis rRveva ganapiroba,<br />

romlis Sedegebsac sazogadoeba<br />

yoveldRiurad imkis. kaTolikos-patriarqi<br />

SeSfoTebiT aRniSnavs: `riT<br />

SeiZleba avxsnaT... qarTvelis mimarT<br />

qarTveli adamianisave daundobeli sisastike?<br />

Cveni Svilebi Cvens Tvalwin<br />

erTmaneTs xocaven iseTi RvarZliT,<br />

iseTi gametebiT, aseTi sasjelisaTvis<br />

qristiani kaci samSoblos mtersac ar<br />

48<br />

gawiravs~. am WeSmarit sityvaSi mTeli<br />

eris gulistkivilia gamoxatuli da<br />

Cvens momavalze didi fiqri Cans. `saa-<br />

Rdgomo epitoleSi~ wuxiliTaa aRniSnuli,<br />

rom Tanamedrove politikuri<br />

cxovrebis fonze aSkarad garTulda<br />

mdgomareoba. ar aris Tanxmoba qarTvelTa<br />

Soris, xSirad ki mtrobacaa.<br />

`gonierni maSin viqnebiT, Tu saqmis<br />

keTebas daviwyebT ara lanZRviT, aramed<br />

erTmaneTis gverdSi amodgomiT~ _<br />

epistoles es sityvebi maradiuli kanonis<br />

badalia da gasaTvaliswinebelia<br />

yvelasaTvis.<br />

`saaRdgomo epistoleSi~ mTeli<br />

ZaliT gamosWvivis fiqri xvalindel<br />

dReze, momavalze, mozardi Taobis<br />

swor aRzrdaze. aq mkveTradaa<br />

gamokveTili qarTveli dedebis misia,<br />

romelTac valad unda idon, Svilebs<br />

akvnidanve Caunergon RvTisa da moyvasis<br />

siyvaruli, erTgulebisa da TanagrZnobis<br />

unari. axalgazrdobam yrmobidanve<br />

unda Seimecnos, rom Rirseba<br />

Rirseuladve daicvas da ara laCruli<br />

gziT _ ara kacis kvliT, borotebiTa<br />

da daundoblobiT, aramed simarTliTa<br />

da urTierTpativiscemiT. patriarqi<br />

SeniSvnebs gamoTqvams pedagogisa da<br />

skolis Sesaxeb. igi ayenebs sakiTxs,<br />

saskolo programaSi Setanil iqnes<br />

`zneobrivi kulturis~ swavleba. `saa-<br />

Rdgomo epistole~ xazs usvams, rom<br />

bolo wlebSi saqarTveloSi mimdinare<br />

procesebma naTlad gviCvena, rom qarTvelTa<br />

moqmedeba ZiriTadad grZnobebsa<br />

da emociebzea damyarebuli, goneba<br />

ki ar akontrolebs mas; mxolod<br />

emocia sikeTes ver moitans. xma erisam<br />

jvarcmamde miiyvana macxovari, amitom<br />

aucilebelia xma erisas xma RvTisa<br />

amoudges mxarSi, xma RvTisa _ es gansjaa,<br />

analizia. uwmidesma da unetaresma<br />

moiTxova Seqmniliyo pirvelidan<br />

damamTavrebel klasamde saskolo<br />

kursi Rrma azrovnebis swavlebisaTvis,<br />

sadac gamoyenebuli iqneboda RvTismetyvelebis,<br />

logikis, fsiqologiis, fi-


los<strong>of</strong>iis, anTropologiis monapovari<br />

(masala konkretuli magaliTebiT unda<br />

y<strong>of</strong>iliyo ilustrirebuli asakobrivi<br />

Taviseburebebis gaTvaliswinebiT).<br />

`Rrma azrovnebasTan ziareba bavSvs<br />

gauadvilebs sxva sagnebis aTvisebas.<br />

amasTan, Cven aRvzrdiT namdvilad Wkvian<br />

axalgazrdebs,romlebic icxovreben<br />

da imoqmedeben ara mxolod emociebiT,<br />

Tavisufalni iqnebian maqsimalizmisagan<br />

da Cvenze ufro gonivrad, rwmeniT<br />

da simarTliT warmarTaven cxovrebas~<br />

(`saaRdgomo epistole~). friad saintereso<br />

mosazrebebia swavlebis mowyobasTan<br />

dakavSirebiT, romelTac diferencirebuli<br />

swavlebis racionalur<br />

formamde mivyavarT. usaTuod gasaTvaliswinebelia<br />

uwmidesis kidev erTi<br />

Segoneba: `swavlis procesSi Cven is<br />

naklic unda gaviTvaliswinoT, rom qarTvelebs<br />

gvaxasiaTebs saqmis kargad<br />

dawyeba, magram damTavreba ki gviWirs,<br />

ar gviyvars misi bolomde miyvana.<br />

amitom bavSvs, ra xnis ganmavlobaSic<br />

davsvamT gakveTilze, iseTi davaleba<br />

unda mivceT, rom im droSi aucileblad<br />

Caetios,daasrulos igi an saqmis<br />

garkveuli nawili mainc, rom mas gamoumuSavdes<br />

dawyebulis aucileblad<br />

damTavrebis survili da moTxovnileba~.<br />

aRzrda-ganaTlebis problema patriarqis<br />

yoveldRiuri yuradRebis<br />

centrSi iyo da aris moqceuli. niSandoblivia,<br />

rom sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqi, uwmidesi da unetaresi<br />

ilia II am sakiTxs 2007 wlis<br />

`saaRdgomo epistoleSi~ daubrunda.<br />

igi kategoriulad moiTxovs analitikuri<br />

azrovnebis arsebobas, saWirod<br />

miiCnevs, rom analitikuri azrovneba<br />

bavSvobidan unda gavuRvivoT mozards,<br />

igi unda iqnes SemoRebuli rogorc<br />

saswavlo sagani. `kargi iqneba, Tu<br />

sabavSvo baRebSi batoni dimitri uzna-<br />

Zis ganwyobis Teoriaze dayrdnobiT<br />

patarebs gavuRvivebT rogorc erTmaneTis,<br />

ise saerTod, adamianis Tanadgomis<br />

survils, patiebis unars, ufrosis<br />

49<br />

pativiscemas, mamulis siyvaruls~. patriarqi<br />

miiCnevs, rom es ganwyobileba<br />

gahyvebaT mozardebs skolaSi da mTel<br />

cxovrebaSic. mas miaCnia, rom skola-<br />

Si aucileblad unda iyos fsiqologi,<br />

romelic pedagogebTan da mSoblebTan<br />

erTad daakvirdeba moswavles da<br />

daexmareba RvTisgan boZebuli niWis<br />

gamovlenasa da ganviTarebaSi. ilia II<br />

xazs usvams aRzrdis saqmeSi maswavleblis<br />

gadamwyvet mniSvnelobas, gulistkiviliT<br />

aRniSnavs, rom `samwuxarod<br />

CvenTan amas ar eqceva saTanado<br />

yuradReba, ris gamoc yvelaze metad<br />

momavali Taoba ziandeba~ (`saaRdgomo<br />

epistole~, 2007 w. aprili). patriarqi<br />

pedagogis pasuxismgeblobasa da maRali<br />

donis moTxovnasTan erTad miiCnevs,<br />

rom `yvelaze maRali xelfasi saSualo<br />

da umaRlesi skolebis pedagogebs<br />

unda hqondeT, radgan isini ayalibeben<br />

qveynisa da eris momavals da ar arsebobs<br />

amaze metad sapasuxismgeblo<br />

sxva pr<strong>of</strong>esia~ (`saaRdgomo epistole~,<br />

2007 w. aprili).<br />

ilia II aaRorZina da gaagrZela uwmidesisa<br />

da unetaresis kalistrates<br />

tradicia xuTSabaTobiT inteligenciis<br />

warmomadgenlebTan Sexvedrisa.<br />

mizani erTia, dauaxloos eklesias inteligencia.<br />

saerTod unda iTqvas, rom<br />

ilia II aRsaydrebis umal gezi inteligenciasa<br />

da axalgazrdobaze aiRo.<br />

swored sazogadoebis am nawilma Seavso<br />

qarTuli eklesiis mrevli, swored<br />

patriarqis didma Zalisxmevam Semoabruna<br />

sruliad saqarTvelo eklesiisken.<br />

mecnierTa mniSvnelovani nawili<br />

gverdiT daudga patriarqs da eklesias.<br />

`xuTSabaTobebze~ xSirad naxavT<br />

mwerlebs, xelovnebisa da mecnierebis<br />

sxvadasxva dargis warmomadgenlebs.<br />

saqarTvelos eklesiam garkveuli nabijebi<br />

gadadga Tanamedrove civilizaciis<br />

problemebis saRvTismetyvelo<br />

da filos<strong>of</strong>iuri gziT gadasawyvetad.<br />

ilia meore kmay<strong>of</strong>ilebas gamoTqvams<br />

imis gamo, rom bolo dros garkveuli


urTierToba Camoyalibda saqarTvelos<br />

samociqulo eklesias, umaRles saswavleblebs,<br />

mecnierebaTa akademiasa da<br />

sxva samecniero-kulturul centrebs<br />

Soris. `Cven, _ aRniSnavs patriarqi, _<br />

megobrul xels vuwvdiT inteligencias<br />

da moxarulni viqnebiT, Tu Sev-<br />

ZlebT erTad viTanamSromloT qveynis<br />

sakeTildReod~. patriarqi did<br />

yuradRebas aqcevs umaRles skolas,<br />

studentobas. wlebis manZilze, yovel<br />

pirvel seqtembers, ilia II Tbilisis<br />

universitets stumrobda. swavlis dawyebisas<br />

esalmeboda da gulmxurvaled<br />

locavda studentebs. misi gulSi Camwvdomi<br />

darigebani cxovrebis sagzalia<br />

axalgazrdebisaTvis. igi araerTgzis<br />

swvevia fokas, sadac Tbilisis<br />

universitetis studentebi zafxuls<br />

atarebdnen da monastrul cxovrebas<br />

eziarebodnen. es patriarqis dalocviT<br />

xdeboda da uwmidesi arc fokaSi<br />

tovebda maT uyuradRebod. maTTan<br />

Sexvedrebisas aSkarad siTbo Sehqonda<br />

axalgazrdobaSi. es iyo uSualo samsaxuri<br />

axalgazrdobis moazrovne, gonier,analitikuri<br />

gansjis unaris mqone,<br />

zneobrivad jansaR pirovnebebad CamoyalibebisaTvis,<br />

raTa ganxorcielebuliyo<br />

Segoneba: `... adamiani Segnebulad<br />

Tu ar emsaxureba borotebas, adre Tu<br />

gvian gaacnobierebs, rom es cxovreba<br />

mxolod gamocdaa da momzadebaa maradiulobisaTvis<br />

da uars aRar ityvis<br />

yvelaze Zvirfasze _ uflis siyvarulze~.<br />

<br />

ilia II bevri qadageba, calkeuli<br />

gamosvlebi adamianTa ampartavnobis<br />

winaaRmdegaa mimarTuli _ udides<br />

codvad miaCnia igi.<br />

aanalizebs ra XX saukunes, patriarqi<br />

aRniSnavs, rom pirvel rigSi<br />

<br />

<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis ilia II saSobao<br />

epistole, 2003 w.<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis ilia II saaRdgomo<br />

epistole (2007 w., aprili).<br />

50<br />

Tvals xvdeba gaampartavnebuli da gadidgulebuli<br />

adamiani. misi azriT,adamianTa<br />

pativmoyvareobam iseT zRvars<br />

miaRwia, rom man uaryo yovelive, rasac<br />

Tavisi azrovnebiT ver miswvda. am<br />

mdgomareobas cnobili RvTismetyveli<br />

pavle florenski Tavnebobas, satanisturi<br />

ampartavnobis sawyiss uwodebs,<br />

romlisganac warmodgeba survili<br />

RmerTis uary<strong>of</strong>isa, raTa RvTis adgili<br />

adamianma daikavos. ilia II miiCnevs,<br />

rom am avadmy<strong>of</strong>obam Searyia xalxSi<br />

RvTis SiSi da saerTodac Rrma kvali<br />

datova maT sulSi. patriarqi ar<br />

erideba sakuTar Tavze laparaksac.<br />

erT-erT qadagebaSi man ganacxada, rom<br />

erTxel, sasuliero seminariis studentobis<br />

dros, roca TbilisSi Camovida,<br />

diakvanma mama paxumma (obolaZe) axalgazrda<br />

ilia (maSin irakli) uwmides<br />

da unetares kaTolikos-patriarqTan,<br />

melqisedek III-Tan miiyvana. patriarqma<br />

daloca igi, magram rogorc Tavad<br />

hyveba: `etyoba CemSi raRac ampartavnuli<br />

SeniSna da rusulad miTxra:<br />

`RmerTi ampartavanTa Semusravs, xolo<br />

TavmdabalT mianiWebs madls~. es sityvebi,<br />

rogorc ilia meore brZanebs,<br />

gulSi CarCa da mudam axsovs, Tanac<br />

SiSi meuflebao imis gamo, rom ampartavneba<br />

ar iyos CemSio. `saxarebaSi~<br />

sagangebodaa xazgasmuli: `romelmac<br />

daimdablos Tavi Tvisi, igi amaRldes,<br />

da romelmac aimaRlos Tavi Tvisi, igi<br />

damdabldes~. patriarqi Tavmdablobis<br />

magaliTs aZlevs sazogadoebas, ersa<br />

da bers. simdablis magaliTi aris<br />

fexTabana, romelsac (ieso qristes<br />

msgavsad) uwmidesi da unetaresi wmida<br />

samebis taZarSi vnebis Svideulis<br />

xuTSabaTs (did xuTSabaTs) atarebs.<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis ilia II saSobao<br />

epistole, 1998/1995 ww.<br />

ruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis ilia II qadageba<br />

did xuTSabaTs (4 aprili, 2007 w.). _ `sapatriarqos<br />

uwyebani~, Tb., 2007, 19_25 apr., gv. 2.


ilia II TavgamodebiT mouwodebs morwmuneT,<br />

aRZravs CvenSi sinanulis grZnobas da<br />

rom iswrafodnen adamianis aRsarebis madliT iwyeba pirovnebis<br />

nebis RvTis nebasTan Tanxvedrisaken.<br />

swored am ori nebis Serwyma (sinergia)<br />

ganwmendis procesi~. patriarqi eklesias<br />

mouwodebs _ gamoiCinos meti moTmineba,<br />

pirovnebas RvTis nebis aRmsruleblad<br />

morCileba, daimdablos Tavi,<br />

y<strong>of</strong>nis saSualebas da macxovarTan<br />

TanaziarebiT sulierad gadarCenis Zalas<br />

aZlevs. patriarqi eris codvebs<br />

moinaniebs kidec da mxurvale locvebs<br />

aRavlens. misi ideali wmida daviT aRmaSenebelia,<br />

avtori `galobani sinanulisani~-sa.<br />

monaniebis ubadlo nimuSia<br />

daviTis `galobani~.<br />

`Jami raÁ wulilTa da ÃmelTa<br />

aRm<strong>of</strong>SvinvaTaY warmodges,<br />

zari mefobisaYwarxdes da<br />

didebaÁ daSrtes,<br />

Suebani uqm iqmnen,<br />

yvavilovnebaÁ daWnes,<br />

sxuaman miiRos skiptra,<br />

sxuasa Seudgen spani,<br />

maSin Semiwyale msajulo Cemo!~<br />

ilia II xSirad axdens wmida mefis,<br />

daviT aRmaSeneblis citirebas.<br />

Semwynarebeli TvaliT Sexedos adamianTa<br />

uZlurebebs da swori mimar-<br />

Tuleba misces maT y<strong>of</strong>as. `Cven yvela<br />

unda SeviyvaroT da aravis ar unda<br />

vkraT xeli _ arc loTebs, arc narkomanebsa<br />

da qurdebs, arc meZavebs, arc<br />

borotmoqmedT, arc urwmunoT. RmerTma<br />

inebos, yvelani WeSmariti sinanuliT<br />

movidnen eklesiaSi da miiRon kurneba<br />

sulisa~. fiqri sulierebasa da<br />

moralze wiTel zolad gasdevs ilia<br />

II mTel cxovrebas. igi ukiJinebs adamianebs<br />

umoqmedobisaTvis, udardelobisa<br />

da uzrunvelobisaTvis. yovelive<br />

amis ukugdebiT ki modis simtkice da<br />

baraqa. sulierebis arqona da urwmunoeba<br />

miaCnia patriarqs gavrcelebuli<br />

uary<strong>of</strong>iTi movlenebis (narkomania,lo-<br />

Toba, aborti, moraluri dacema, ojaxis<br />

saqarTvelos eklesia, uSualod rRveva da a.S.) mizezad. am uary<strong>of</strong>ipatriarqi<br />

mniSvnelovan yuradRebas<br />

uTmoben mozardi Taobis qristianul<br />

aRzrdas. ilia II locva-kurTxeviT<br />

qveyanaSi ramdenime sasuliero saswavlebeli,<br />

gimnazia da sakvirao skola<br />

Ti movlenebis gamo pasuxismgebelia<br />

saxelmwifo, eklesia, skola da ojaxi.<br />

`saqarTvelos eklesia, _ ganmartavs patriarqi,<br />

_ yovelTvis iyo da darCeba<br />

eris sulier gamaerTianebel Zalad,<br />

gaixsna. bevr maTganSi swavleba amitomac eklesia unda daexmaros saxelmwifos<br />

warmatebiT mimdinareobs. gansakuTrebulad<br />

mniSvnelovani iyo patriarqis<br />

mier sapatimroebis monaxuleba, sadac<br />

msjavrdadebulebs saSualeba miecaT<br />

_ rogorc koordinators, _<br />

yoveli sasikeTo nabijis gadadgmisas;<br />

ra Tqma unda, igive mimarTuleba unda<br />

hqondes skolasac da ojaxsac~. <br />

Sexvedrodnen saqarTvelos sulier patriarqi miiCnevs,rom Cvens rTulsa<br />

mamas da gamxnevebis sityvebi moesminaT<br />

misgan. `is, vinc klavs, vinc qurdobs,<br />

vinc mruSobs, vinc narkotikebs<br />

ikeTebs da sxva mZime danaSaulzec<br />

ar ambobs uars, momakvdinebel codvas<br />

sCadis~ _ mkacrad miuTiTebs patriarqi,<br />

magram Tan aRniSnavs: `yvelaze codvilma<br />

kacmac unda icodes, rom fexze<br />

da problemebiT aRsavse cxovreba-<br />

Si adamianma unda icodes, Tu rogor<br />

sZlios gansacdels. pavle mociquli<br />

ambobs: `urTierTis simZime itvirTeT<br />

da esreT aRasruleT sjuli igi qristesi~.<br />

patriarqi ganmartavs: `... sxva<br />

adamianis tvirTi itvirTe, gauadvile<br />

mas misi cxovrebis gza da amiT aRaswamodgoma<br />

SesaZlebelia da amitom...<br />

imedi ar unda dakargos~. amis garantad<br />

uwmidess adamianis sindisi miaC-<br />

saSobao epistole, 1998_99 ww.<br />

saaRdgomo epistole, 2007 wlis aprili.<br />

nia. misi ganmartebiT, `swored sindisi saSobao epistole, 1998_99 ww.<br />

51


uleb qristes sjulsa da mcnebebs~. <br />

ilia OIIO wuxs, rom dRes mdidar-<br />

Ta gverdiT bevri gaWirvebulia da<br />

moiTxovs,rom im adamianebma,romelTac<br />

aqvT materialuri saSualeba, izrunon<br />

gaWirvebulTa da xelmokleTa ojaxebze.<br />

saqarTvelos eklesia, sapatriarqo<br />

bevrs akeTebs imisaTvis, raTa Seumsubuqos<br />

adamianebs gasaWiri. patriarqis<br />

SewevniT sapatriarqos karis eklesias-<br />

Tan gaixsna `mowyalebis saxli~, sadac<br />

yoveldRiurad ewyoba trapezi. Zegvis<br />

bavSvTa saxlSi izrdebian mzrunvelobas<br />

moklebuli bavSvebi. baTumis<br />

eparqiaSi (feriis savane) miusafari<br />

adamianebi saxloben. es mciredia im<br />

RonisZiebebidan, romlebsac patriarqi<br />

da sapatriarqo qvelmoqmedebis saxiT<br />

atareben.<br />

saqarTvelos patriarqi, rogorc<br />

mwyemsi sruliad saqarTvelosi da<br />

sazRvargareT my<strong>of</strong> qarTvelebze gul-<br />

Sematkivari,xSirad mogzaurobs qveynis<br />

yvela kuTxeSi, moilocavs siwmideebs.<br />

patriarqTan Sexvedra, masTan<br />

urTierToba didi nugeSia xalxisaTvis,<br />

gamamxnevebeli da rwmenis Camnergavia.<br />

mrevli rwmundeba, rom patriarqs<br />

yvelas siyvarulis guliT tareba<br />

SeuZlia. gansakuTrebiT mniSvnelovania<br />

kaTolikos-patriarqis stumroba saingiloSi.<br />

sapatriarqosTan arsebuli<br />

misiisa da evangelizaciis gany<strong>of</strong>ileba<br />

1992 wlidan aqtiur misionerul<br />

saqmianobas eweva saingiloSi. mosaxleobas<br />

urigdeba saRvTo wignebi,<br />

jvrebi,xatebi; xdeba garkveuli materialuri<br />

daxmarebis gaweva. qarTveli<br />

samRvdeloebis warmomadgenlebi weliwadSi<br />

orjer (23 noembers da 6 maiss)<br />

monawileoben giorgobis dResaswaulSi.<br />

wmida giorgis eklesiaSi imarTeba<br />

naTlobebi. uwmidesisa da unetaresis<br />

xelSewyobiT ramdenime ingilom<br />

daamTavra saqarTvelos sasuliero<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis ilia II sakvirao<br />

qadageba, 2007 wlis 23 aprili.<br />

52<br />

akademia da saqarTvelos eparqiebSi<br />

(saingiloSic) RvTismsaxurebas eweva.<br />

patriarqis locva-kurTxeviT yovel<br />

zafxuls sapatriarqo 250_300 ingilo<br />

bavSvs saSualebas aZlevs daisvenon<br />

sxvadasxva kurortze. mniSvnelovani<br />

iyo ilia II mier kaxis raionis (kaxis<br />

raionis wmida giorgis eklesiaSi<br />

1988 wels ganaxlda RvTismsaxureba;<br />

1988_92 ww-Si aRdga s<strong>of</strong>. kaxis wmida<br />

giorgis, s<strong>of</strong>. alibeglos wmida ninos<br />

da s<strong>of</strong>. SamaSis mTavarangelozis<br />

eklesiebi) s<strong>of</strong>lebis eklesiebSi<br />

paraklisis gadaxda. amaRelvebeli<br />

iyo patriarqis stumroba sparseTSi<br />

_ fereidnel qarTvelebTan. ilia II<br />

mRvdelmTavrebTan erTad moiloca<br />

tao-klarjeTis qarTuli eklesiebi.<br />

sayovelTaodaa aRiarebuli (amis<br />

Sesaxeb zemoTac aRvniSneT), rom patriarqis<br />

Tanamdeboba ara mxolod saeklesio,<br />

aramed saxelmwifoebrivicaa. swored<br />

saxelmwifoebrivi midgomiT gamoirCeva<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis<br />

ilia II yoveli gadadgmuli<br />

nabiji. igi gverdSi udgas<br />

saxelmwifos da bevrs fiqrobs mis<br />

mowyobaze. patriarqi wuxs, rom qveyanaSi<br />

mimdinare procesebiT xalxis<br />

nawili dabneulia da gulgatexiloba<br />

dauflebia. gadauWreli sakiTxebi (korufcia,<br />

dausaqmebeli mosaxleoba, narkomania,qurdoba,socialurad<br />

daucveli<br />

fenis gamravleba da sxv.) marTlac bevria.<br />

uwmidesi miiCnevs, rom gamosavals<br />

mxolod kreditebsa da daxmarebebSi<br />

ar unda veZebdeT, radgan `uSromlad<br />

miRebuli Tanxa baraqas ver gamoiRebs~.<br />

mTavari, misi azriT, isaa, rom Cven Tvi-<br />

Ton daviwyoT Sroma da vizrunoT imaze,<br />

raTa Rirsni gavxdeT uflis wyalobisa.<br />

`yvelam viciT, _ aRniSnavs patriarqi,<br />

_ rom Cvenma qveyanam demokratiis<br />

gziT ganviTarebis principi airCia da<br />

am mimarTulebiT seriozuli nabijebic<br />

gadadga,magram... cxovrebis es wesi ucxo<br />

qveynebis y<strong>of</strong>is brmad mibaZvas ar niSnavs...<br />

yvela qveyanas sakuTari demokra-


tiuli wyoba unda hqondes, dafuZnebuli<br />

erovnul tradiciebze, kulturaze,<br />

azrovnebaze...~ <br />

rakiRa saqarTvelom aqcenti kanonis<br />

uzenaesobaze gaakeTa, amitomac<br />

`rogor kanonebs miiRebs saxelmwifo,<br />

es ganapirobebs qveyanaSi mimdinare<br />

ara marto ekonomikur da socialur<br />

procesebs, aramed xalxis sulier mdgomareobasac~.<br />

patriarqi Tvlis, rom<br />

sakanonmdeblo bazis SeqmnaSi aqtiuri<br />

monawileoba unda miiRos qveynis<br />

yvela moqalaqem, Tanac miuTiTebs: `xelisuflebam<br />

unda gaiTvaliswinos is<br />

faqti, rom qveyanaSi arsebuli kanonebi<br />

ar unda ewinaaRmdegebodes RvTisgan<br />

dadgenil kanonebs. sxva SemTxvevaSi<br />

saxelmwifo, rogori ganviTarebulic<br />

ar unda iyos ekonomikurad, aucileblad<br />

didi sulieri problemis winaSe<br />

dadgeba~. patriarqis yoveli gamonaTqvami,<br />

misi yoveli naazrevi naTlad<br />

gviCvenebs, rom igi Tavis xalx-<br />

Tanaa, masze fiqrobs da zrunavs. amis<br />

naTeli magaliTia is, rom 1989 wlis 9<br />

aprilis umZimes wuTebSi ilia II Tavis<br />

xalxTan iyo. man mTels samwysos<br />

amcno mosalodneli safrTxis Sesaxeb<br />

da erTaderTi swori gzisken _ qaSve-<br />

Tis eklesiaSi locvisken mouwoda. am<br />

brZnuli rCevis Seusmenlobis Sedegi 9<br />

aprilis tragedia gaxldaT. 1991 wlis<br />

dekembris movlenebis dros patriarqi<br />

yovelmxriv Seecada moerigebina<br />

dapirispirebuli mxareebi. mis mier<br />

gadadgmuli nabijebi rTuli, magram<br />

swori iyo, mis moqmedebaSi sibrZne gamosWvioda.<br />

patriarqs momavlisa da<br />

gamarjvebis rwmena ar tovebs. man kargad<br />

icis, rom qristes gza `viwroa da<br />

ekliani, magram erTaderTia da gadamrCeneli.<br />

igi jvarcmaa, magram igi aris<br />

aRdgomac~. <br />

saaRdgomo epistole, 2000 w. 17(30) aprili.<br />

iqve.<br />

iqve.<br />

iqve.<br />

53<br />

ilia II Tavisi dauRalavi moRvaweobiT<br />

SeZlo erisa da eklesiis gaer-<br />

Tianeba. aTeuli wlebis manZilze Zalad<br />

gaxleCili, qarTuli eklesiisagan<br />

mowyvetili sazogadoeba, romelic urwmunoebis<br />

gamo sulierad dakninebuli<br />

iyo da mravali mankieri Tviseba gaaCnda,<br />

kvlav Semobrunda qristianobisaken.<br />

aq udidesi roli ilia II pirovnebam,<br />

misma znekeTilobam Seasrula. swored<br />

man warmoaCina axleburad qristianobis<br />

Zala, eklesiis mniSvneloba<br />

sazogadoebisaTvis. amasTan, win wamoswia<br />

qristianobis SemecnebiTi mxare;<br />

aCvena, rom es mxolod rwmena ki ara,<br />

mecnieruli codnacaa. patriarqis mcdelobiT<br />

eklesiam aRidgina da aaRorZina<br />

Tavisi kargi tradiciebi. Sesabamisad<br />

gaizarda mecnierTa, xelovnebis<br />

muSakTa roli _ gulisxmierad moekidon<br />

eris sulieri ganaTlebis saqmes,<br />

mxarSi amoudgnen mSobliur eklesias<br />

da RirsebiT emsaxuron mas. `marTlmadidebel<br />

eklesias, _ miiCnevs patriarqi,<br />

_ unda hqondes mWidro kontaqti<br />

mecnierebTan da is sasicocxlo da,<br />

SeiZleba iTqvas,sabediswero sakiTxebi,<br />

romlebic aRelvebs ms<strong>of</strong>lios, eklesiis<br />

yuradRebis miRma ar unda darCes~. <br />

ilia II mudmivi yuradReba ar mohklebia<br />

umaRles skolas, studentobas.<br />

misi xSiri vizitebi universitetebSi,<br />

Sexvedrebi pr<strong>of</strong>esor-maswavleblebsa<br />

da studentebTan, misi saqmiani saubrebi,<br />

yvelaze zrunvis gamomxatveli<br />

xibli sayovelTao siyvarulis SaravandediT<br />

mosavs mis uwmidesobas. 2002<br />

wlis 7 oqtombers iv. javaxiSvilis<br />

saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis<br />

didma samecniero sabWom<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi,<br />

uwmidesi da unetaresi ilia<br />

II Tavis sapatio doqtorad airCia. es<br />

madlierebis gamoxatva iyo saerTod<br />

saqarTvelos eklesiisadmi (Tbilisis<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis ilia II saSobao<br />

epistole, 2002_2003 ww. qristesSoba).


universiteti gaxsnis dRes, 1918 wlis<br />

26 ianvars, kaTolikos-patriarqma kirionma<br />

akurTxa da Semdeg sazeimo paraklisi<br />

gadaixada universitetis maSindel<br />

eklesiaSi), aRiareba iyo ilia II<br />

didi amagisa ganaTlebis sistemisadmi;<br />

misi gansakuTrebuli damokidebulebisa<br />

Tbilisis universitetisadmi (patriarqis<br />

locva-kurTxeva da Tanadgoma<br />

yovelTvis gamorCeuli iyo qveynis<br />

pirveli umaRlesi saswavleblisadmi,<br />

alma-materisadmi).<br />

samadlobel sityvaSi ilia II xazi<br />

gausva codnisa da rwmenis mWidro kavSiris<br />

aucileblobas, rom adamiani<br />

codnisa da rwmenis saSualebiT aRwevs<br />

sruly<strong>of</strong>ilebas; `mxolod morwmune<br />

adamiani aris mona RvTisa, xolo morwmune<br />

da ganaTlebuli adamiani aris megobari<br />

RvTisa,~ _ gaixsena patriarqma<br />

klimenti aleqsandrielis sityvebi.<br />

2005 wlis 11 marts sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqi, uwmidesi<br />

da unetaresi ilia II saqarTvelos<br />

mecnierebaTa erovnuli akademiis<br />

saerTo krebam sapatio akademikosad<br />

airCia. patriarqma Tavis sityvaSi mecnierebaTa<br />

akademiis saerTo krebaze<br />

erTxel kidev moiTxova mecnierebisa<br />

da eklesiis urTierTobis ganmtkiceba.<br />

`saqarTvelos tradicia, saqarTvelos<br />

eklesiis tradicia, _ aRniSna uwmidesma,<br />

_ iyo da rCeba is, rom eklesia da<br />

mecniereba iyo metad daaxloebuli<br />

erTmaneTTan~ (sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis, uwmidesisa da<br />

unetaresis ilia II gamosvlis teqsti<br />

2005 wlis 11 marts, saqarTvelos mecnierebaTa<br />

erovnuli akademiis saerTo<br />

krebaze, daculia akademiis arqivSi).<br />

ilia II yuradReba miaqcia im garemoebas,<br />

rom TiTqmis yvela monasteri iyo<br />

ara marto didi sulierebis centri,<br />

aramed didi mecnieruli savane, sadac<br />

iwereboda originaluri Sromebi, sadac<br />

iTargmneboda sxvadasxva mecnieruli<br />

da saRvTismetyvelo Txzuleba<br />

da sadac moRvaweobdnen didi mecnierebi.<br />

daviT aRmaSenebelma daaarsa<br />

ra gelaTis akademia, miznad dasaxa,<br />

y<strong>of</strong>iliyo igi axali ierusalimi Tavisi<br />

didi sulierebiT da meore aTina<br />

Tavisi didi mecnierebiT. `Cven mTeli<br />

istoriis manZilze vcdilobdiT da<br />

vcdilobT, _ brZana patriarqma akademiis<br />

saerTo krebaze,_ rom ganvaxorcieloT<br />

es anderZi didi mefis daviT<br />

aRmaSeneblisa. ar SeiZleba vicxovroT<br />

mxolod Cveni warsuliT, ar SeiZleba<br />

Cven viamayoT mxolod Cveni didi istoriiT,<br />

aramed, upirveles yovlisa,<br />

dRes unda vifiqroT dRevandel dReze,<br />

dRevandel pirobebze, im siZneleebze,<br />

romlebic dgas eris winaSe, da unda<br />

vifiqroT momavalze~. ilia II mowodebaa,<br />

rom erma, eklesiam da saxelmwifom<br />

da, pirvel rigSi, mecnierebma ifiqron<br />

qarTul ideologiaze, im ideaze, romelic<br />

gadaarCens saqarTvelos. patriarqis<br />

moRvaweobis 30 weli, periodi,<br />

roca ufalma saqarTvelos sulier<br />

mamad ilia II mouvlina, umZimesi wlebia<br />

(jer iyo da eklesiisaTvis umZimesi<br />

sabWoTa periodi). xelisuflebis<br />

Secvlas, garkveul dadebiT mxareebTan<br />

erTad, hqonda mZime Sedegebi rogorc<br />

eklesiisaTvis, ise erisaTvis. eklesiis<br />

sasaxelod unda iTqvas, rom miuxedavad<br />

siZneleebisa, mainc win midioda.<br />

friad mravlismetyveli iyo ilia<br />

II Sexvedra mis uwmidesobasTan romis<br />

papTan ioane pavle II-sTan. roca papma<br />

rukaze saqarTvelo moZebna, gakvirvebulma<br />

ganacxada – ra rTuli adgili<br />

gikaviaTo. ilia II auxsna paps, rom<br />

saqarTvelo mudam brZolaSi iyo, raTa<br />

daecva ena,kultura,eklesia da dRemde<br />

moeRwia. paps kmay<strong>of</strong>ilebiT upasuxia:<br />

amitomac xarT Zlierebi,rom gauZeliT<br />

amaso.<br />

patriarqs miaCnia, rom mecnierebaTa<br />

akademiam unda SeimuSaos rekomendaciebi<br />

saqarTvelos usafrTxoebis<br />

sakiTxebze; axalgazrdoba unda<br />

aRizardos mecnierTa Sromebze. `Tqven<br />

albaT miaqcieT yuradReba saeklesio<br />

54


55<br />

droSas,_ brZana ilia II,_ romelzec gamosaxulia<br />

wmida ninos jvari da jvars<br />

garSemo misdevs lurji feris zoli,<br />

romelic aris farTo, ganieri da ufro<br />

viwro; es ganieri da viwro uerTdeba<br />

erTmaneTs jvris garSemo da es swored<br />

imis miTiTebaa, rom kavSiri unda iyos<br />

ufros da umcros TaobaTa Soris. es<br />

yvelaferi saqarTvelos sakeTildReod<br />

unda iqnes gamoyenebuli~ (Sdr. sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis ilia<br />

II 1990 wlis `saaRdgomo epistoles~<br />

amonarids: `dadga dro ufrosi Taobis<br />

jer arnaxuli daundobeli lanZRvisa<br />

im sababiT, TiTqos maT daRupes saqarTvelo...<br />

sakiTxavi isicaa, maT adgilas<br />

gana Cven ukeTesni viqnebodiT?<br />

gavuZlebdiT im wlebis simZimes?~). uwmidesma<br />

Cveuli TavmdablobiT Seafasa<br />

mecnierTa Rvawli: `me Tavs vixri Cveni<br />

mecnierebis winaSe da minda vTqva, rom<br />

didia Tqveni Rvawli, Tqveni wvlili<br />

erisa da eklesiis winaSe, Cveni qveynis<br />

winaSe~. Tavmdabloba swored isaa, rom<br />

mravali akademiis wevrma da araerTi<br />

jildos mflobelma (saqarTvelos patriarqi<br />

dajildoebulia ms<strong>of</strong>lio<br />

(konstantinopolis) sapatriarqos, antioqiis,<br />

ierusalimis, aleqsandriis,<br />

ruseTis, saberZneTis, bulgareTis, rumineTis,<br />

saqarTvelos sapatriarqoebis;<br />

poloneTis, Cexoslovakiisa da TiTqmis<br />

yvela sxva marTlmadidebeli eklesiis<br />

umaRlesi jildoTi. aris niuiorkis<br />

sasuliero akademiis RvTismetyvelebis<br />

doqtori, kretis sasuliero<br />

akademiis sapatio wevri, gaerosTan<br />

arsebuli informatizaciis saerTaSoriso<br />

akademiis namdvili wevri, amerikis<br />

marTlmadidebeli eklesiis wmida<br />

tixonis saRvTismetyvelo seminariis<br />

RvTismetyvelebis doqtori) sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqma<br />

udides pativad miiRo Tbilisis<br />

universitetis sapatio doqtorad da<br />

mecnierebaTa erovnuli akademiis sapatio<br />

akademikosad arCeva. misTvis sakuTari<br />

samSoblos aRiareba uzenaesia.<br />

esec naTeli magaliTia samSoblo qveynis<br />

WeSmariti siyvarulisa.<br />

ilia II zedmiwevniT asrulebs mecnierTaTvis<br />

micemul sityvas. am mxriv<br />

mraval sasargeblo saqmes akeTebs<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqis<br />

fondi, romelic mxarSi udgas mecnierebs.<br />

umniSvnelovanesi iyo ilia<br />

II Sexvedra mecnierebaTa akademiis<br />

wevrebTan da wevr-korespondentebTan<br />

2007 wlis 30 ianvars, roca misma uwmidesobam<br />

mowveulni unikaluri saeklesio<br />

wignebiTa (`naTeli qristesi _<br />

saqarTvelo~) da sapatio sigelebiT<br />

daajildova.<br />

gansakuTrebulad unda aRiniSnos,<br />

rom bolo ocdaaTi wlis ganmavlobaSi<br />

moxda gamorCeul, Rirseul qarTvel<br />

mamuliSvilTa kanonizireba.<br />

saqarTvelos eklesiam wmindanad Seracxa<br />

mowamebrivad aRsrulebuli<br />

didi qarTveli mwerali da sazogado<br />

moRvawe ilia WavWavaZe (1987 w.), wmida<br />

ninos mSoblebi _ susana da zabuloni,<br />

kaTolikos-patriarqi ambrosi xelaia,<br />

quTaTel-gaenaTeli mitropoliti<br />

nazari krebulTan erTad, imereTis<br />

episkoposi gabriel qiqoZe, episkoposi<br />

aleqsandre oqropiriZe,iRumeni aleqsi<br />

SuSania, mRvdeli Tevdore (1995 w.); 1999<br />

wels wmindanad iqna Seracxili cotne<br />

dadiani. ukanasknel xans wmindanTa<br />

dass Seematnen kaTolikosebi: petre I<br />

da samoel I, abuseriZe tbeli, Tevdore<br />

aWareli, klarjeli mamani da dedani,<br />

ilarion qarTveli (axali),kaTolikospatriarqi<br />

kirion II,eqvTime TayaiSvili<br />

da RvTisa da mamulisaTvis Tavdadebuli<br />

sxva qarTvelebi. 2007 wlis 26<br />

aprils, saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis wmida sinodis sxdomaze<br />

wmindanTa dasSi Seiracxa gamoCenili<br />

qarTveli sazogado moRvawe, publicisti,<br />

erovnul-ganmaTavisuflebeli<br />

moZraobis erT-erTi mesveuri dimitri<br />

yifiani da ewoda wmida dimitri yifiani,<br />

samSoblosaTvis wamebuli. wmida


sinodis ganCinebiT, misi xsenebis dRed<br />

misive dabadebis dRe – 14/26 aprili<br />

dadginda.<br />

ilia II locva-kurTxeviT saqarTvelos<br />

eklesiam araerTi siwmide<br />

daibruna. uwmidesisa da unetaresis<br />

locva-kurTxeviT tradiciad iqca morwmuneTa<br />

mier moZRvrebTan erTad `wmida<br />

ninos gzis~ (faravnidan mcxeTamde)<br />

fexiT gavla. am misias mravali qarTvelis<br />

monaTvla da ziareba mohyva Sedegad,<br />

aRdga mdinareSi monaTvlis wesi<br />

(imarTeba mociqulTa moxseniebis dRes<br />

– 13 ivliss, mcxeTaSi, mtkvrisa da aragvis<br />

SesarTavTan).<br />

uwmidesis saxelTanaa uSualod<br />

dakavSirebuli RvTismsaxurebis dros<br />

qarTuli sagaloblebis aRdgena-ganaxleba<br />

(ilia II kaTolikos-patriarqad<br />

aRsaydrebamde sakmaod dabal doneze<br />

sruldeboda sagaloblebi, romelTa<br />

avtorebi upiratesad rusebi iyvnen).<br />

Seiqmna mgalobelTa Zlieri gundi, romelic<br />

TiTqmis 30 welia qarTul sagaloblebs<br />

didi warmatebiT asrulebs.<br />

niSandoblivia, rom ZvelTan erTad Tanamedrove<br />

qarTveli kompozitorebis<br />

mier saeklesio tradiciebis dacviT<br />

Seqmnili sagaloblebic sruldeba. saocaria,<br />

magram faqtia, rom bolo periodSi<br />

Seqmnili qarTuli sagaloblebidan<br />

Tavisi melodiurobiT, gulSi<br />

Camwvdomi sinatifiT gamoirCeva ilia<br />

II mier Seqmnili sagaloblebi. uwmidesma,<br />

jer kidev sruliad axalgazrdam,<br />

baTumSi mRvdel-monazvnad msaxurebisas<br />

Seqmna sagalobeli `wmidao<br />

RmerTo, wmidao Zliero~. es sagalobeli<br />

gamorCeuli siyvaruliT sargeblobs<br />

qarTvel mosaxleobaSi. gasuli<br />

saukunis 60-ian wlebSi patriarq efrem<br />

II-sTan erTad CexoslovakiaSi vizitiT<br />

mRvdel-monazoni iliac iyo. praRaSi,<br />

marTlmadidebel eklesiaSi y<strong>of</strong>nisas<br />

mRvdel-monazonma iliam organze Seasrula<br />

`wmidao RmerTo~. iq my<strong>of</strong>ni aRfrTovanebulan.<br />

saqme isaa, rom TviT<br />

saqarTvelos patriarqsac pirvelad<br />

56<br />

mousmenia es nawarmoebi. igi mimxvdara,<br />

Tu vin iyo avtori am sagaloblisa da<br />

mxurvale madlobis sityvebi uTqvams<br />

axalgazrda mRvdel-monazvnisTvis.<br />

2007 wlis martSi moskovSi patriarqis<br />

vizitis dros, qriste-macxovris<br />

grandiozul taZarSi, sadac saRmrTo<br />

liturgias oTxi aTasze meti sxvadasxva<br />

erovnebis morwmune eswreboda, Sesrulda<br />

ilia II mier Seqmnili genialuri<br />

`kirie eleÁson~. sagalobelma, romelic<br />

brwyinvaled Seasrula saqarTvelos<br />

sapatriarqos gundma, mrevlis<br />

aRfrTovaneba gamoiwvia. kmay<strong>of</strong>ileba<br />

da moxibluloba ver dafara uwmidesma<br />

aleqsi II, moskovisa da sruliad ruseTis<br />

patriarqma. man sagangebod ixmo<br />

moskovis sapatriarqos mgalobelTa<br />

gundis regenti, daavala saswrafod<br />

moepovebina `kirie eleÁson~-is notebi,<br />

rom maT mgaloblebsac repertuarSi<br />

SeetanaT. roca aleqsi II gaigo, rom<br />

am sagaloblis avtori ilia II iyo,<br />

gancvifrebulma gulwrfelad miuloca<br />

saqarTvelos patriarqs warmatebuli<br />

musikaluri nawarmoebis Seqmna.<br />

ilia II gamorCeulia mxatvrobis<br />

niWiTac. misi diapazoni ar SeiZleba<br />

mxolod xatweriT SemovfargloT; igi<br />

farTo masStabis mxatvaria. ar SeiZleba<br />

Tayvaniscemis grZnoba ar dageuflos<br />

patriarqis mier Sesrulebuli (dawerili)<br />

wmida samebis xatis xilvisas.<br />

SeiZleba iTqvas,rom igi mniSvnelovani<br />

siwmide da salocavia wmida samebis<br />

taZrisa. maRali ostatobiTaa ilia<br />

II mier Sesrulebuli Tamaris freska<br />

didubis eklesiaSi, RvTismSobeli _<br />

manglisis sapatriarqo rezidenciaSi,<br />

vaxtang gorgasali _ rusTavis eklesiaSi,<br />

Tamar mefe da solomon brZeni _<br />

Tbilisis sapatriarqo rezindenciaSi<br />

da sxva mravali. patriarqma pirad<br />

magaliTTan erTad zrunva ar moaklo<br />

qarTuli saeklesio ferweris (monumenturi<br />

mxatvrobis) tradiciebis aRdgena-ganviTarebas.<br />

swored ilia II<br />

gansakuTrebuli xelSewyobiTa da


locva-kurTxeviT Tbilisis sasuliero<br />

akademiaSi Camoyalibda xatmwerTa<br />

skola, romelic warmatebulad saqmianobs.<br />

ilia II TaosnobiT sapatriarqoSi<br />

Seiqmna xuroTmoZRvruli centri.<br />

es Zalian mniSvnelovani dawesebulebaa;<br />

igi funqciurad erTaderTia, vinc<br />

akontrolebs saeklesio dogmatebis,<br />

kanonikis dacvas ferwerasa da arqiteqturaSi.<br />

ganuzomelia ilia II avtoriteti da<br />

popularoba ara marto saqarTveloSi,<br />

aramed mis farglebs gareTac, saerTa-<br />

Soriso masStabiT. uwmidesi mraval<br />

saerTaSoriso RonisZiebaSi monawileobda.<br />

igi 1978_83 wlebSi arCeuli iyo<br />

eklesiaTa ms<strong>of</strong>lio sabWos prezidentad.<br />

praqtikulad man warmarTa saiubileo<br />

liturgiuli msaxurebani ruseTis<br />

gaqristianebis 1000 wlisTavze<br />

moskovSi, risTvisac mas gansakuTrebiT<br />

pativs miageben ara mxolod rusi<br />

mRvdelmsaxurni, aramed mrevlic. misi<br />

usazRvro avtoritetis demonstrireba<br />

iyo 2007 wlis 1_5 martis viziti<br />

moskovSi, ruseTis sapatriarqos miwveviT.<br />

saqarTvelos delegacia sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis ilia<br />

II meTaurobiT (am striqonebis avtors<br />

wilad xvda delegaciis wevrobis didi<br />

pativi) xazgasmuli pativiT miiRes da<br />

gamoxates gansakuTrebuli pativiscema<br />

saqarTvelos patriarqis mimarT. viziti<br />

mieZRvna `Православная Энциклопедия~s<br />

XIII tomis gamosvlas. am tomSi Sesulia<br />

statiebi `saqarTvelo~, `saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesia~ da<br />

sxv. es faqtobrivad sababi iyo esoden<br />

maRali donis saeklesio delegaciis<br />

miwvevisa. realurad viziti garkveul<br />

politikur elfers atarebda. gasaTvaliswinebelia,<br />

rom saxelmwifoTa<br />

Soris urTierToba daZabuli iyo: ruseTis<br />

mTavrobis miTiTebiT SemoRebuli<br />

savizo reJimi, embargo qarTul<br />

alkoholur da mineralur sasmelebze,<br />

xilsa da bostneulze; gamwvavebuli<br />

57<br />

viTareba Sida qarTlsa da afxazeTSi,<br />

raSic ruseTis roli gamokveTilia;<br />

vizebis gacemis praqtikuli Sewyveta<br />

_ ai movlenebi, romlebic amZafrebda<br />

politikur fons.<br />

saqarTvelos patriarqis viziti<br />

ruseTSi WeSmaritad istoriuli iyo.<br />

aseTi Sefaseba mieca mas ruseTsa da<br />

saqarTveloSi. vizitis metad saintereso,<br />

mravalmniSvnelovan movlenaTa<br />

Soris gamorCeuli iyo qriste-macxovris<br />

uzarmazar taZarSi ori patriarqis<br />

_ ilia II da aleqsi II _ mier<br />

Sesrulebuli erToblivi wirva, or-<br />

Tave patriarqma SesTxova ufals, rom<br />

mSvidoba sufevdes qarTvel da rus<br />

erebs Soris.<br />

uaRresad mniSvnelovani iyo ilia<br />

II sityva sazeimo trapezze 2007 wlis<br />

4 marts, qriste-macxovris taZarSi.<br />

saqarTvelos patriarqi gulTbilad<br />

miesalma rus kolegebs da aRniSna:<br />

`ufalma ganago is, rom gvemoRvaweva<br />

or saukunesa da or aTaswleulSi.<br />

es metad rTuli droa. Cven vxedavT,<br />

rom is procesebi, romlebic amJamad<br />

ms<strong>of</strong>lioSi mimdinareobs, gardauvalia.<br />

amave dros, es aris aseve metad saxifa-<br />

To procesebi. saxifaToa im mxriv, rom<br />

Cven, SesaZloa, davkargoT is faseulobebi,<br />

romlebic saukuneTa ganmavloba-<br />

Si Seqmnes da daaunjes Cvenma winaprebma.<br />

mxedvelobaSi maqvs Cveni sulieri,<br />

erovnuli, kulturuli, samecniero da<br />

sxva faseulobani... Cveni eklesiebi _<br />

ruseTis eklesiac da saqarTvelos<br />

eklesiac yvelafers akeTeben imisaTvis,<br />

rom adamianebma gaarCion avi da kargi...<br />

sakiTxavia isic, Tu rogor gavlenas<br />

iqoniebs esa Tu is qveyana kavkasiaze?<br />

mTavaria, ar davkargoT RvTis madli...<br />

zogierTs surs gadasinjos kavkasiis<br />

sazRvrebi. es Zalian saxifaToa, es<br />

dausrulebeli sisxlismRvreli omia~. <br />

ilia II sagangebod gausva xazi, rom<br />

ruseTis marTlmadidebeli eklesia<br />

ix. `sapatriarqos uwyebani~, Tb., 2007, 22_28 marti,<br />

gv. 2_3.


aRiarebs saqarTvelos teritoriul<br />

mTlianobas da saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis erTianobas. es<br />

yovelive ki xsnis im daZabulobas,<br />

romelic Cndeba ruseTsa da saqarTvelos<br />

Soris. `aucileblad unda aRdges<br />

ndoba, _ brZana patriarqma, _ Cvens<br />

saxelmwifo moRvaweTa Soris. mimaCnia,<br />

rom es viziti aris umniSvnelovanesi<br />

dasawyisi am ndobis aRsadgenad,radgan<br />

es Cveni viziti scildeba eklesiaTa-<br />

Sorisi urTierTobebis farglebs~. <br />

metad STambeWdavi da politikuri<br />

safanliT iyo gajerebuli saqar-<br />

Tvelos patriarqis gamosvla (qadageba)<br />

wirvisas, roca igi afxazeTis problemas<br />

Seexo. uwmidesma aRniSna, rom<br />

swored axla, wirvis dros, 4 marts<br />

afxazeTSi tardeba parlamentis arCevnebi.<br />

da es maSin, roca mosaxleobis 2/3<br />

devnilia, afxazeTis farglebs miRma<br />

imy<strong>of</strong>eba. patriarqis es sityvebi realobas<br />

asaxavda da JReradobac didi<br />

hqonda. rogorc aRiniSna, saRmrTo<br />

liturgias sxvadasxva erovnebis 4000-<br />

ze meti kaci, maT Soris masmediis warmomadgenlebi<br />

eswrebodnen.<br />

patriarqis gamosaTxovari sityvis<br />

dasasruli imediani iyo: `gamovTqvamT<br />

imeds, rom miuxedavad yvela siZnelisa,<br />

RvTis madliT, Cvens qveynebs Soris arsebul<br />

problemebs davZlevT~.<br />

saqarTvelos saeklesio delegaciis<br />

moskovurma vizitma erTxel kidev<br />

warmoaCina ilia II didi Zala, mtkice<br />

xasiaTi, dialogis gamarTvis didi unari,<br />

mizanswrafva da saocari siyvaruli<br />

moyvasisa (es gansakuTrebiT moskovis<br />

qarTuli eklesiis mrevlTan da<br />

qarTul saTvistomosTan Sexvedrisas<br />

gamoCnda).<br />

saqarTvelos patriarqis mowodebaa<br />

– `gavacnobieroT ra aris sikeTe<br />

da ra – boroteba, romel gzas mivyavarT<br />

cxovrebisaken da romels daRupvisaken...<br />

xsna mxolod adamianisa da<br />

iqve, gv. 3.<br />

58<br />

RmrTis erTobaSia~. ilia II miiCnevs,<br />

rom aucilebelia siyvarulamde ama-<br />

Rleba. igi xSirad mimarTavs wmida<br />

werils: `siyvaruli sulgrZelia da<br />

tkbili; siyvaruls ar Surs; siyvaruli<br />

ar qedmaRlobs, ar zvaobs, ar uke-<br />

Turobs, ar eZebs Tavisas, ar mrisxanebs,<br />

ar ganizraxavs borots; ar Sehxaris<br />

usamarTlobas, aramed WeSmaritebiT<br />

xarobs. yvelafers ifaravs, yvelaferi<br />

swams, yvelafris imedi aqvs, yvelafers<br />

iTmens~ (pirveli korinTelTa mimarT,13,<br />

4-7). Tu movipovebT aseT madls, ganmartavs<br />

uwmidesi, RvTis Svilobis Rirsi<br />

gavxdebiT.<br />

saqarTvelos patriarqis didma<br />

damsaxurebam da qarTuli marTlmadideblobis<br />

gazrda-gafarToebaSi Setanilma<br />

wvlilma ganapiroba konstituciuri<br />

SeTanxmeba saxelmwifosa da<br />

eklesias Soris (konkordati), romlis<br />

ZaliTac kanonmdeblobis doneze<br />

mowesrigda saxelmwifosa da eklesias<br />

Soris urTierToba.<br />

ilia II WeSmariti mwyemsia qristianuli<br />

saqarTvelosi. igi Tavis<br />

erze, qveyanaze usazRvrod Seyvarebulia,<br />

masze m<strong>of</strong>iqralia yovelTvis da<br />

misTvis mlocvelia. yoveli locvisas<br />

patriarqi saqarTvelosa da qarTvel<br />

ers avedrebs ufals _ qveynis gadar-<br />

Cenasa da xalxis dRegrZelobas Ses-<br />

Txovs. sulisSemZvrelad STambeWdavia<br />

uwmidesis mier Sesrulebuli locva<br />

sinis mTaze, e.w. `wmida mwvervalze~, anu<br />

moses mTaze. es mTa kldeebSia zRvis<br />

donidan 2300 metris simaRleze. swored<br />

aq gamoecxada ufali ormoci dRis<br />

ganmavlobaSi marxul moses da uboZa<br />

aTi mcneba or fiqalze amotvifruli.<br />

swored am mTaze avida saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqi; fexSiSvelma<br />

kldeSi gamokveTili oTxi aTasi maRali<br />

safexuri aiara. ase mieaxla `wmida<br />

mwvervals~. uwmidesma madloba Ses-<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesis da unetaresis ilia II saSobao<br />

epistole, 1998/1999, qristesSoba.


wira ufals... imisTvis, rom qarTvel<br />

xalxs misca ena da rwmena; Seavedra<br />

Cveni eklesia, mTeli qarTveli eri, gansakuTrebiT<br />

axalgazrdoba, bavSvebi,<br />

mSobiare dedebi da a.S. `iseTi madli<br />

da Zali, romelic aq vigrZeni, ar ganmicdia<br />

arsad Cems cxovrebaSi~ _ ganacxada<br />

mogvianebiT uwmidesma da unetaresma.<br />

gadauWarbeblad SeiZleba iTqvas,<br />

saqarTvelos patriarqis `locva wmida<br />

mwvervalze~ epistolarul-mWevrmetyveluri<br />

xelovnebis brwyinvale nimuSia.<br />

ganmacvifrebelia gulmxurvale<br />

RaRadisi:<br />

`... mamao saxiero, gevedrebi saxeliTa<br />

Zisa SenisaTa, nu ganeSorebi ersa<br />

Cvensa SecodebaTa gamo CvenTa; mogvi-<br />

Zien, viTarca mamai moiZiebs Zesa Tvissa<br />

warwymedulsa; Segvindev urwmunoebani,<br />

gulficxobai, ampartavnebai, Suri da<br />

vercxlismoyvareobai; geajebiT, aRxocen<br />

codvani Cvenni da gankurnen sulni<br />

Cvenni vnebulni; mogvmadle sarwmunoebani<br />

WeSmariti, siyvaruli uZleveli,<br />

Zali wylisa da Zlierebai cecxlisa,<br />

aRgvavse madliTa yovladwmidisa<br />

samebisa; sarwmunoebasa da siyvarulsa<br />

Sina Sensa ganamtkice mTavroba Cveni;<br />

gvakurTxe mSvidobiTa ufalo,mogvfine<br />

suli siwmidisai, da Tavmdablobisai<br />

da moTminebisai.<br />

ganamravlen Svilni da SvilTa<br />

Svilni Cvenni, guli wmidai dabade maT<br />

Soris, suli wrfeli ganuaxle gvamsa<br />

maT Sina.<br />

akurTxe gvirgvini qorwinebulTa<br />

da siyvaruliTa ganamtkice kavSiri<br />

maTi; codvani siWabukisa da umecrebisai<br />

Seundev da naTelhyav momavali<br />

maTi...<br />

... gevedrebi ufalo, ganunaTle goneba<br />

mecnierTa, mweralTa da xelovanTa<br />

CvenTa. daloce saqme maTi, raTa iqmnas<br />

naRvawi maTi sakeTilod qveynisa, raTa<br />

SromiTa TvisiTa gemsaxuron Sen,emsaxuron<br />

ersa Sensa iveriisasa.<br />

daloce Cveni mSromeli xalxi,<br />

yoveli maSvrali da tvirTmZime. CvenTa<br />

didTa winaparTa rwmena, siyvaruli da<br />

siwminde mianiWe maT...<br />

... garna ra gTxovo ufalo, maTTvis,<br />

romelni uargy<strong>of</strong>en Sen, romelni<br />

vlenan gzasa cTomilTasa? geajebi,Seiwyale<br />

igini, moaqcie da mrevlsa Sensa<br />

SeuerTe: `raTa iyos erTi samwyso da<br />

erTi mwyemsi!~...<br />

... muxlmodrekili aRvavlen locvebs,<br />

ufalo, mSvidobisaTvis s<strong>of</strong>lisa,<br />

raTa sufevdes qveyanasa zeda mSvidoba<br />

da kacTa Soris saTnoeba. mamao wmida,<br />

geajebi, Seismine locvisa Cemisai da<br />

dagvifaren Cven~ (naTeli qristesi _<br />

saqarTvelo, I, Tb., 2003, gv. 10).<br />

xalxis usazRvro siyvaruli patriarqisadmi<br />

gamoxatulia mis survilSi<br />

_ dRegrZeli iyos ilia meore. xalxis<br />

neba gaiTvaliswina xelisuflebam<br />

da saxelmwifos upirvelesi da umaRlesi<br />

jildoTi _ daviT aRmaSeneblis<br />

ordeniT daajildova sruliad saqar-<br />

Tvelos kaTolikos-patriarqi, uwmidesi<br />

da unetaresi ilia II. es jildo uwmidesma<br />

miiRo mravalwliani Tavdadebuli<br />

moRvaweobisaTvis,RmrTisa da eris<br />

samsaxurisaTvis, im didi wvlilisaTvis,<br />

romelic mas saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis damoukideblobis<br />

mopoveba-aRorZinebis saqmeSi miuZRoda;<br />

qarTveli eris sulieri da fizikuri<br />

gadarCenisaTvis, saxelmwifoebriobis<br />

mSeneblobasa da qveynis gamTlianebisaTvis<br />

brZolaSi gaweuli gansakuTrebuli<br />

RvawlisaTvis. niSandoblivia,<br />

rom ilia II jerjerobiT erTaderTi<br />

pirovnebaa, romelsac umaRlesi jildo<br />

mieniWa. uwmidesisa da unetaresis<br />

mimarT madliereba farTodaa fexgadgmuli<br />

xalxSi. erovnuli suliskveTebis<br />

gaZlierebisaTvis, rac esoden mkveTrad<br />

SeimCneva qarTul sazogadoebaSi, patriarqi<br />

dajildoebul iqna wmida mefis,<br />

vaxtang gorgaslis ordeniT. ilia<br />

II erma WeSmarit sulier mamad iwama<br />

da ilia WavWavaZis eriskacuri saqmis<br />

gamgrZeleblad miiCnia:<br />

59


`imedo qarTvlis!<br />

Sens epistoles gulze viwerT,<br />

mun sibrZniT gaTlils!..<br />

waruZex mamuls uflis rwmeniT,<br />

macxovris xatiT,<br />

da sami sityviT,<br />

sami sityviT ilia marTlis!~<br />

(r.amaSukeli).<br />

Tu XIX saukunis II naxevarSi saqarTvelos<br />

hyavda didi ilia, enis, mamulisa<br />

da sarwmunoebisaTvis Tavgamodebuli<br />

mebrZoli; XX saukunis pirvel<br />

ormocwleulSi iyo didi ivane javaxiSvili,<br />

romelmac ers Tavdadebuli<br />

SromiT samSoblos usazRvro siyvarulis<br />

magaliTi uCvena; gasuli saukunis<br />

bolo ormocwleulsa da XXI<br />

saukunis dasawyisSi aris pirovneba<br />

_ sruliad saqarTvelos kaTolikospatriarqi,<br />

uwmidesi da unetaresi<br />

ilia meore, romelmac didi RirsebiT<br />

gaagrZela ilia WavWavaZisa da ivane<br />

javaxiSvilis gza, Tavisi Zlieri mxrebiT<br />

burjad Seudga did winaparTa saqmeebs;<br />

pirovneba, romelsac ar aSinebs<br />

tvirTis simZime, imedad moevlina ers _<br />

Zalisxmevas ar iSurebs xalxis samsaxurisaTvis,sikeTesa<br />

da siTbos asxivebs<br />

da aTbobs adamianTa gulebs.<br />

saqarTvelo RvTismSoblis wilxvedri<br />

qveyanaa. aq qristianoba mociqulebma<br />

da mociqulTa sworma wmida<br />

ninom gaavrceles. 2000 weli qristes<br />

madli adgas gvirgvinad qarTvel<br />

xalxs. saqarTvelo _ mravalWirgadatanili<br />

qveyana _ amayobs Tavisi gmiruli<br />

warsuliT, gamarjvebiT, gmirebiT.<br />

warsulis pativiscema da siyvaruli<br />

ufro amZafrebs momTxovnelobas dRevandelobisadmi<br />

da fiqrs momavalze,<br />

xvalindel dReze. swored dRes da<br />

xval sWirdeba qveyanas mZlavrad dadgoma<br />

fexze da warmatebuli saqmianoba.<br />

warsulis pativiscemiT, dRevandelobaze<br />

zrunviT da momavlis rwmeniT<br />

xalxs miuZRvis qarTuli eklesia,<br />

romelsac saTaveSi udgas RvTisgan<br />

gamorCeuli, 50 weli berobaSi my<strong>of</strong>i, 30<br />

weli kaTolikos-patriarqad aRsaydrebuli,75<br />

wlis qristesmieri siyvaruliT<br />

savse adamiani... didi mwyemsi qarTveli<br />

erisa _ sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi,<br />

uwmidesi da unetaresi<br />

ilia II, mcxeTa-Tbilisis mTavarepiskoposi.<br />

60


1. Sesavali<br />

adamiani, rogorc sasruli gonieri<br />

arseba, cxovrobs samyaroSi, romelic<br />

usasruloa yoveli mimarTebiT;<br />

am samyaros TiToeul nawilSi, ragind<br />

umniSvneloc unda gveCvenebodes igi,<br />

aisaxeba mTelis kanonzomiereba. amdenad,<br />

yvelaferi yvelaferSia. amis yvelaze<br />

TvalsaCino nimuSia Tavad adamiani.<br />

amitom Zvelma berZenma moazrovneebma<br />

mas mikrokosmosi uwodes. amgvari daSveba<br />

kacobriobis mecnieruli da ms<strong>of</strong>lmxedvelobrivi<br />

azrovnebis mravalsaukunovan<br />

gamocdilebas emyareba. TavisTavad<br />

aq araviTari siZnele ar unda<br />

iyos: adamiani Tavisi sasruli gonebiT<br />

ikvlevs usasrulo samyaros da misi<br />

nebismieri warmatebis SemTxvevaSic, es<br />

kvleva usasrulod grZeldeba, radgan<br />

nebismieri konkretuli problemis<br />

warmatebiT axsna axal problemaTa<br />

rigs warmoSobs, rogorc aucilebels<br />

ukve axsnilis ukeT gasagebad. es problemebi<br />

aqamde ar Candnen kvlevis horizontze.<br />

amitom sokrates Semdeg imeoreben<br />

mis sityvebs, rom codnis zrda<br />

arcodnis zrdacaa,e.i. imis gagebaa,rom<br />

imaze gacilebiT meti ram ar gvcodnia,<br />

vidre aqamde gvegona. siZnelis sruli<br />

gacnobiereba gviCvenebs, rom adamians,<br />

cxovelisagan gansxvavebiT, SeuZlia<br />

Seimecnos da imoqmedos mxolod rogorc<br />

ms<strong>of</strong>lmxedvelobis mqonem. mas<br />

raRac unda swamdes anda ar swamdes,<br />

61<br />

guram TevzaZe<br />

ms<strong>of</strong>lmxedvelobrivi azrovneba saqarTveloSi da<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi,<br />

misi uwmidesoba da unetaresoba ilia II<br />

anda skeptikosi iyos da fiqrobdes,<br />

rom adamiani ueWvelobiT verafers<br />

ver daadgens. TiToeul amgvar pozicias<br />

aqvs arsebobis ufleba da amave<br />

dros _ Tavisi gadaulaxavi siZneleebi,<br />

romlebic sapirispiro poziciis aseTsave<br />

uflebaze miuTiTebs. es ki imas<br />

niSnavs, rom usasrulo samyaroSi, usasrulo<br />

siZneleTa winaSe mdgomma adamianma<br />

sakuTari pozicia unda airCios<br />

ise, rom mas sruli mecnieruli anda<br />

praqtikuli garantia Tavisi amorCeulis<br />

sisworisa arasdros eqneba. igi<br />

irCevs sakuTari riskiT da pasuxismgebelic<br />

Tavad aris am arCevanze.<br />

ase irCevda da irCevs adamiani ms<strong>of</strong>lmxedvelobas,rogorc<br />

Tavis ZiriTad<br />

orientirs sazogadoebasa da samyaroSi.<br />

am procesSi codnisa da gamocdilebis<br />

gverdiT udidesi mniSvneloba aqvs Tavad<br />

pirovnebas, mis interesebs. amitom<br />

ambobda didi germaneli filos<strong>of</strong>osi<br />

i.g. fixte (1762_1814): `ra filos<strong>of</strong>ias<br />

airCevs adamiani damokidebulia imaze,<br />

Tu ra adamiania igi~.<br />

ramdenadac TiToeuli adamiani Tavad<br />

irCevs ms<strong>of</strong>lmxedvelobas, es ms<strong>of</strong>lmxedvelobani<br />

iseve gansxvavdebian<br />

erTmaneTisagan, rogorc maTi amomrCeveli<br />

adamianebi. magram es araa TviTneburi<br />

arCevani, radgan yvela irCevs<br />

mas, rogorc sayovelTao sazoms, rogorc<br />

TavisTvis, ise sxvebisaTvis.<br />

ragind gaunaTlebeli anda egoisti


iyos adamiani, Tavis arCevans igi imaze<br />

miTiTebiT amarTlebs, rom qveyana asea<br />

mowyobili, anda, rom adamianis buneba<br />

aseTia da sxvebi Tu amas ar aRiareben,<br />

ubralod gulwrfelni ar arian.<br />

am daSvebiT TiToeuli adamiani Tavs<br />

saerTod kacobriobis warmomadgenlad<br />

cnobs [2, 10].<br />

imis mixedviT, Tu adamianis romeli<br />

interesia misi arCevanis ganmsazRvreli,<br />

(warmosaxviTi, dasabuTebiTi Tu rwmeniTi)<br />

ms<strong>of</strong>lmxedvelobani SeiZleba sam<br />

tipad daiyos: miTologiuri, filos<strong>of</strong>iuri<br />

da religiuri. nebismieri tipi<br />

Seicavs sxvebs, rogorc daqvemdebarebul<br />

elementebs [3, 397_402].<br />

Tanamedrove saqarTveloSi ms<strong>of</strong>lmxedvelobrivi<br />

azrovneba mimdinareobs<br />

yovlismomcveli sekularizaciisa<br />

da globalizaciis pirobebSi. es<br />

axal damatebiT, specifikur siZneleebs<br />

qmnis Cveni qveynisaTvis, romelsac<br />

faqtobrivad ukiduresad aTeisturi<br />

sabWoTa reJimis xangrZlivi batonobis<br />

tvirTi awevs.<br />

qarTulma orTodoqsulma eklesiam<br />

qveynis Tavisuflebis miRebis Semdeg<br />

daiwyo sakuTari konstituciuri da<br />

istoriuli uflebebis aRdgena. amas,<br />

bunebrivad, daemata sxva konfesiebis<br />

aqtivoba. globalizaciis politikis<br />

garduvalobis gacnobiereba qveyanaSi<br />

im siRrmisa ar aRmoCnda, rom sxvadasxva<br />

religiis da nacionalobis saerTosamomavlo<br />

interesebi gamoevlinebina<br />

da ama Tu im eris interesebi qveynis<br />

interesebisaTvis daeqvemdebarebina.<br />

samwuxarod, maT, vinc racionalur da<br />

realur safuZvlebs eZebdnen qveynis<br />

da erovnebaTa TviTmy<strong>of</strong>obis gadasar-<br />

Cenad, daupirispirdnen nacionalizmis<br />

apologetebi. meore mxriv, saerTa-<br />

Soriso valdebulebebi, romelTa Sesruleba<br />

uaRresad aucilebelia Cveni<br />

qveynisaTvis ase saWiro daxmarebis<br />

misaRebad dasavleTis saxelmwifoebidan,<br />

damatebiT siZneleebs uqmnis mTavrobas.<br />

dabolos, unda mieTiTos yvela<br />

62<br />

sxvis momcvel da yvelaze mniSvnelovan<br />

problemaze, romelic qveynisagan<br />

droebiT gamoy<strong>of</strong>ili teritoriebis _<br />

afxazeTis da cxinvalis regionis dabrunebas<br />

exeba.<br />

saqarTveloSi yvela aRniSnuli<br />

problemis gadasawyvetad, maTi mravalnairi<br />

gamovlinebis gaTvaliswinebiT,<br />

iqneba es moraluri Tu politikuri,<br />

materialuri, ekonomikuri Tu iuridiuli,<br />

saxelmwifos konstituciuri<br />

xelmZRvanelobis gverdiT, sxvadasxva<br />

gziTa da saSualebiT daxmarebisa da<br />

samarTlis misaRwevad mimarTaven erT<br />

adamians _ es aris sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqi, misi uwmidesoba<br />

da unetaresoba ilia meore.<br />

2007 weli uwmidesisa da unetaresis<br />

ilia II aRsaydrebis 30-e welia.<br />

gulwrfelad mjera: saqarTveloSi<br />

yvela gonieri da gulwrfeli adamiani<br />

Tvlis, rom am xnis ganmavlobaSi,<br />

romelic gadatvirTuli iyo qveynisaTvis<br />

cnobili tragikuli movlenebiT,<br />

uwmidesi da unetaresi ilia II<br />

naxulobda da naxulobs problemebis<br />

maqsimalurad SesaZlebel optimalur<br />

gadawyvetas. es exeba ara mxolod im<br />

sakiTxebs, romlebic dakavSirebulia<br />

qarTul orTodoqsul eklesiasTan, aramed<br />

saerTod saqarTveloSi religiuri<br />

da moraluri Rirebulebebis arsebobasTan<br />

da maTi Sinaarsis gaSinaganebasTan.<br />

amasTan dakavSirebiT winamdebare<br />

statiaSi or sakiTxs ganvixilav:<br />

1. kaTolikos-patriarqi ilia II da<br />

codnisa da rwmenis mimarTebis is gza,<br />

romelic daviT aRmaSenebelma (1073_<br />

1125) daafuZna saqarTveloSi.<br />

2. Semwynareblobis, ara rogorc<br />

mowyalebis, saCuqris anda TanagrZnobis,<br />

aramed, rogorc yvela adamianis<br />

sulis Sinagani erTianobis da Tanasworobis<br />

gamomxatvelis gageba.<br />

misi uwmidesobis, ilia II mraval<br />

Tanamedroves hqonda da aqvs bedniereba<br />

masTan piradi mimarTebisa, rac mniS-


vnelovanwilad gansazRvravs am adamianTa<br />

saqmianobas da keTilismy<strong>of</strong>lad<br />

moqmedebs maTze. saWirod mimaCnia oriode<br />

viTareba gavixseno,romelTac Seu-<br />

ZliaT garkveuli aspeqtiT mianiSnon<br />

mis rolsa da mniSvnelobaze saqarTveloSi<br />

sulier RirebulebaTa Sesaxeb<br />

sazogadoebrivi azris formirebis<br />

procesSi.<br />

30 wlis win, roca saqarTvelos<br />

axali kaTolikos-patriarqis arCevis<br />

sakiTxi idga, erTi SexedviT religiisadmi<br />

saerTod, da gansakuTrebiT<br />

qarTuli marTlmadidebeli eklesiisadmi<br />

keTilganwyobili guSindeli<br />

`mebrZoli aTeistebi~ rogorc partiasa<br />

da mTavrobaSi, aseve sazogadoebis<br />

garkveul nawilSi mniSvnelovan<br />

winaaRmdegobas waawydnen. manamde es<br />

sakiTxi, SeiZleba iTqvas, problemas ar<br />

warmoadgenda. qveynis kaTolikos-patriarqs<br />

ubralod niSnavdnen partiis<br />

miTiTebiT. 1977 wlis arCevnebis dros<br />

ki sazogadoebis azris Cveuli ugulebely<strong>of</strong>a<br />

aRar SeiZleboda. upirveles<br />

kandidatad mitropoliti ilia moiazreboda.<br />

axalgazrda, ganaTlebuli,<br />

sanimuSo zneobis da biografiis mqone<br />

sulieri meufisagan didi umravlesoba<br />

mTavrobaSi da partiaSi religiasTan<br />

daaxloebis ara<strong>of</strong>icialurad mimdinare<br />

procesis <strong>of</strong>icialur dakanonebas<br />

xedavda. meufe ilia am dros ukve<br />

10 weli cxum-afxazeTis episkoposi<br />

iyo. misi da mis TanamoazreTa zneobrivi<br />

gavlenis wvlili didi iyo<br />

imaSi, rom dadga dro, roca mravali<br />

raikomis mdivani da partkomi gulis<br />

jibeSi partbileTs da gulze jvars<br />

atarebda. zogierTi `gabeduli~ maT<br />

Soris, mavanisadmi piradi ndobis niSnad,<br />

sakinZesac gaixsnida. arc imis gaxseneba<br />

aviwydeboda, rom misi mama, biZa<br />

Tu babua mRvdeli iyo da amas aqamde<br />

malavda. amasTanave, isini intensiurad<br />

avrcelebdnen im ambavs,rom II ms<strong>of</strong>lio<br />

omis Semdeg stalinsac neba miucia<br />

kaTolikos-patriarq kalistrate cincaZisaTvis<br />

(1866_1952), sikvdilis Sem-<br />

TxvevaSi misi sulisTvis paraklisi<br />

gadaexada. miuxedavad amisa, partiaSi<br />

da mTavrobaSi cota ar iyvnen iseTebi,<br />

romlebic miiCnevdnen, rom eklesiisaTvis<br />

amgvari daTmoba mxolod droebiTi<br />

taqtikuri svla iyo, risTvisac male<br />

moekiTxebodaT imaT, vinc saTanadod<br />

ver afasebda `mebrZoli materializmis~<br />

Sesaxeb leninis naTel pozicias.<br />

kandidatTa SerCeva umaRles doneze<br />

gasaidumloebuli iyo, magram mainc<br />

cnobili gaxda erT-erTi maRali partiuli<br />

muSakis pozicia: `rac uaresia<br />

– miT ukeTesia~, e.i. rac ufro uaresi<br />

iqneba(mecnierulad da zneobrivad)<br />

momavali patriarqi, miT ukeTesia partiisa<br />

da saxelmwifosaTvis. es xalxi<br />

xedavda, rom Sesaferisi kandidatis<br />

arCevis SemTxvevaSi Seiqmneboda didmniSvnelovani<br />

RirebulebiTi centri,<br />

romelic `RmerTisa da siyvarulis gareSe<br />

daRlili~ (misi uwmidesobis sityvebia)<br />

da dezorientirebuli adamianebis<br />

sayrdenad gadaiqceoda WeSmariti<br />

zneobrivi Rirebulebebis ZiebaSi. Sei-<br />

Zleba iTqvas, rom mitropolit ilias<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqad<br />

arCeva saqarTveloSi sazogadoebrivi<br />

azris pirveli didi <strong>of</strong>icialuri<br />

gamarjveba iyo.<br />

am didmniSvnelovani faqtis sasikeTo<br />

Sedegebi male daetyo saqarTveloSi<br />

ms<strong>of</strong>lmxedvelobiT azrovnebas<br />

saerTod da, kerZod, _ mecnierebis<br />

da religiis mimarTebas. gaadvilda<br />

Teologiur problemebze obieqturi<br />

sajaro msjelobebi, `saeWvo~ avtorTa<br />

qarTuli Targmanebis gamocema. 1988<br />

wels TbilisSi daarsda sasuliero<br />

akademia, saqarTvelos kaTolikos-patriarqi<br />

am saqmis organizatori da akademiis<br />

mudmivi mzrunvelia. 1998 wels<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademiasTan<br />

TanamSromlobis Sedegad uwmidesma<br />

da unetaresma ilia II daamtkica `debuleba<br />

saqarTveloSi saRvTismetyvelo<br />

mecnierebis dargSi umaRlesi kvalifi-<br />

63


64<br />

kaciis kadrebis momzadebis Sesaxeb~.<br />

misi locva-kurTxeviT da monawileobiT<br />

gamodis saRvTismetyvelo Jurnalebi,<br />

krebulebi, imarTeba saerTa-<br />

Soriso konferenciebi da a. S.<br />

es procesi sasikeTod Semexo mec,<br />

rac araerTxel aRminiSnavs rogorc<br />

Cvens, ise ucxoeTis presaSi. saqme exeboda<br />

didi germaneli filos<strong>of</strong>osis, m.<br />

haidegeris mTavari naSromis _ `y<strong>of</strong>iereba<br />

da dro~ _ qarTuli Targmanis<br />

gamocemas. am naSromis Cemi Targmani<br />

pr<strong>of</strong>. T. buaCiZis redaqciiT ramdenime<br />

weli ido sxvadasxva gamomcemlobaSi.<br />

yvela mpirdeboda gamocemas, magram<br />

dayovnebis namdvil mizezs aravin<br />

meubneboda, kerZod imas, rom am wignis<br />

Targmani jer rusulad gamoqveynebuli<br />

ar iyo. es wigni ilia II mxardaWeriT<br />

gamoica. amis Sesaxeb madlobiT<br />

aRvniSne kantis VII saerTaSoriso kongresisaTvis<br />

wardgenil moxsenebaSi<br />

_ `kanti aTeistis moralis SesaZleblobis<br />

Sesaxeb (namdvili Semwynareblobis<br />

dafuZnebisaTvis)~ [4, 712]. sanam<br />

Targmanis mxardaWeras gamoTqvamda,<br />

uwmidesma da unetaresma gamonaxa<br />

dro CemTan sasaubrod. saqme is iyo,<br />

rom zogierTi, patriarqis garemocvidan,<br />

haidegeris mravalricxovan mowinaaRmdegeTa<br />

gavleniT,mis filos<strong>of</strong>ias<br />

aTeisturad Tvlida. es zerele Sexeduleba<br />

sakmaod gavrcelebuli iyo rogorc<br />

socialisturi banakis qveynebSi,<br />

ise dasavleTSi: k. iaspersi (1883_1969)<br />

da g. marseli (1889_1973) religiuri<br />

egzistencializmis, xolo m. haidegeri<br />

(1889_1976) da J. p. sartri (1905_1980)<br />

aTeisturi egzistencializmis damcvelebad<br />

iTvlebodnen [5, 295]. patriarqs<br />

surda gaego, rogor vafasebdi me,<br />

rogorc mTargmneli da mkvlevari haidegeris<br />

pozicias. haidegeris, rogorc<br />

yoveli didi moazrovnis Sesaxeb mravali<br />

urTierTgamomricxveli Sexeduleba<br />

arsebobda da arsebobs. mraval<br />

maTgans udavod aqvs safuZveli Tavad<br />

haidegeris urTules naazrevSi. me Sevecade<br />

meCvenebina haidegerze gavrcelebuli<br />

zogi Sexedulebis usafuZvloba.<br />

Cans, es mTlad damajereblad<br />

ver movaxerxe, miuxedavad imisa, rom<br />

1972 wlis Tavis interviuSi haidegeri<br />

erTmniSvnelovnad acxadebda, rom misi<br />

filos<strong>of</strong>ia aris `RmerTis lodini~ [5,<br />

430]. misma uwmidesobam damisva kiTxva,<br />

romelSic naTlad Canda misi, rogorc<br />

didi erovnuli moRvawis, mTavari orientiri:<br />

sWirdeba Tu ara am wignis qar-<br />

Tuli Targmanis gamoqveyneba qarTul<br />

kulturas? dadebiTi pasuxi misTvis<br />

naTeli iyo da amisaTvis mimiwvia sasaubrod.<br />

wigni 1989 wels, haidegeris<br />

dabadebidan 100 wlisTavze gamoqveynda,<br />

sul 300 egzemplari, romelic ufasod<br />

daurigda dainteresebul pirebs da<br />

uwyebebs. erTi egzemplari meskirxSi,<br />

haidegeris muzeumSi devs. adgilobrivma<br />

gazeTma es aRniSna weriliT: `<br />

haidegeris muzeumis Zvirfasi SenaZeni~<br />

[9, 2].<br />

§1. codnisa da rwmenis mimarTebis<br />

sakiTxi.<br />

es problema yoveli ms<strong>of</strong>lmxedvelobrivi<br />

azrovnebisaTvis ZiriTadia.<br />

cnobilia, rom adamianis istoria mis<br />

mier Tavisufali arCevanis faqtiT<br />

daiwyo, rac Sinaarsobrivad rwmenas-<br />

Tan codnis konfliqts warmoadgenda.<br />

amiT bibliaSi genialurad ganzogadda<br />

istoriis mizanic: codnisa da rwmenis<br />

erTianobis, rogorc maT Soris<br />

harmoniis, aRdgena. ramdenadac RmerTi<br />

Tavad gaiazreba rogorc absoluturi<br />

codnis mqone, misgan sasjeli codnisaken<br />

miswrafebis gamo ki ar iyo, aramed<br />

imitom, rom rogorc giorgi mer-<br />

Cule usvamda xazs, `adam Wama xili igi,<br />

romel arRa mwife iyo~ [6, 130].<br />

adamianisaTvis, rogorc sasrulo<br />

gonieri arsebisaTvis, romelsac Tavisi<br />

ganviTarebis nebismier doneze<br />

samyaroSi sakuTari arsebobis rac<br />

SeiZleba saimedo garantireba surs,


saboloo mizani mudam misi gonebis<br />

SesaZleblobis miRma dgas. masTan<br />

miaxloeba dausrulebeli procesia.<br />

meore mxriv, adamiani imiT gansxvavdeba<br />

cxovelisagan, rom man aucileblad<br />

unda gaakeTos daskvna sakuTari marad<br />

SezRuduli codnidan saboloo mizanze,<br />

e.i.saerTod samyaros raobaze da<br />

sakuTari cxovrebis sazrisze. cxadia,<br />

Tavad amgvari miznis arseboba da mas-<br />

Tan miaxloebis procesi gonebis gareSe<br />

SeuZlebelia.<br />

didma Teologebma da gansakuTrebiT<br />

basili kapadokielma naTlad<br />

uCvenes,rom adamianis Tavisufali<br />

gadawyvetilebis unaris uary<strong>of</strong>a codnisa<br />

da rwmenis mimarTebis problemis<br />

axsna ki ara, ubralod moxsna iqneboda<br />

[10, 148]. dionise areopagelis saxeliT<br />

cnobilma avtorma (V s.) zRvruli sicxadiT<br />

miuCina sakuTari sfero rogorc<br />

codnas, ise rwmenas. isini erTmaneTs ki<br />

ar zRudaven, aramed avseben rogorc<br />

ms<strong>of</strong>lmxedvelobisaTvis aucilebeli<br />

unarebi da maTi dapirispireba Tavisebur<br />

antinomias qmnis, sadac mowinaaRmdegis<br />

uarmy<strong>of</strong>eli mxare Zalauneburad<br />

uCvenebs misi arsebobis uflebas<br />

da Rirebulebas [8, 7]. amis safuZveli<br />

naTeli gaxdeba imaze miTiTebiT, rom<br />

nebismieri rwmena SeuZlebelia Cemi<br />

rwmena iyos, Tu me gacnobierebuli ara<br />

maqvs da raRac doneze ar vici, Tu ratom<br />

mwams igi, ratom vayeneb mas sxva<br />

rwmenebze maRla da ratom ar vTvli<br />

saWirod argumentebs mis dasasabuTeblad.<br />

meore mxriv, nebismieri codna,<br />

empiriuli iqneba igi, aprioruli Tu<br />

intuitiuri, Tavisi ueWvelobis pirobad<br />

miuTiTebs imaze, rac codnis gareTaa<br />

da, saboloo angariSiT, emyareba<br />

dausabuTebad daSvebas, romelic raime<br />

saxis rwmenis arCevis saxes iRebs.<br />

rwmena, rogorc grZnobebze dafuZnebuli,<br />

dausabuTebeli da xSirad<br />

dausabuTebadi mindoba raimesadmi,<br />

adamianis bunebrivi mdgomareobaa. adamiani<br />

xom bavSvobidanve miiswrafis<br />

65<br />

mfarvelisa da damcvelisaken? rac Seexeba<br />

aTeizms, igi mxolod zrdasruli<br />

da moazrovne adamianis mdgomareoba<br />

SeiZleba iyos. es maSin xdeba, roca<br />

adamiani bunebisa da sakuTari Tavis<br />

kanonebis garkveul codnas flobs<br />

da naCqarev daskvnas akeTebs, rom mas,<br />

diaxac, SeuZlia arseboba Seucnobadi<br />

mSvelelis da mfarvelis gareSe [4,<br />

712]. axali filos<strong>of</strong>iis ganviTarebis<br />

pirvel etapze am poziciis Sedegi iyo<br />

ganmanaTleblobis epoqa, romelsac<br />

kantma `sakuTari arasrulwlovanebidan<br />

gamosvla~ uwoda. igi mecnierebis<br />

warmatebebiT imedmocemuli ver xedavda<br />

sakuTari gonebis SesaZleblobis<br />

sazRvrebs, ramac krizisSi Seiyvana<br />

dasavleTis filos<strong>of</strong>ia da saWiro<br />

gaxda rwmenisa da codnis sazRvrebis<br />

kidev erTxel (sokratesa da areopagelis<br />

Semdeg) naTeli gamijvna.<br />

dRes yvela aRiarebs, rom aTeisturi<br />

sazogadoebis agebis uzarmazarma<br />

eqsperimentma(sabWoTa kavSirsa da socialisturi<br />

banakis qveynebSi) sruli<br />

kraxi ganicada. misi gameorebis Tavidan<br />

acilebis erTaderTi qmediTi saSualebaa<br />

WeSmariti Semwynarebloba, romelic<br />

Tanamedrove mowinave ms<strong>of</strong>lios<br />

azrovnebis da politikis erT-erTi<br />

qvakuTxedia.<br />

XX s-is erT-erTma udidesma filos<strong>of</strong>osma<br />

da cnobilma fizikosma a.n.<br />

uaithedma (1861_1947) Tavis wignSi _<br />

`ideaTa Tavgadasavali~ specialurad<br />

gamoikvlia rwmenisa da codnis,rogorc<br />

mecnierebis da religiis, konfliqtebi<br />

da uCvena, rom TiToeul SemTxvevaSi<br />

konfliqtis safuZveli iyo sakuTari<br />

kompetenciis sazRvrebis gadalaxva an<br />

sasuliero xelisuflebis, anda mecnierebis<br />

warmomadgenelTa mier. amis<br />

Teoriuli safuZveli iyo Zireulad<br />

mcdari debuleba,rom mecniereba gamoricxavs<br />

religias. es saukuneebis man-<br />

Zilze upirispirdeboda did moazrovneTa<br />

WeSmarit pozicias, romlis Tanaxmadac<br />

mcodne ufro morwmune xdeba


(moSe maimonide, pier abeliari, frensis<br />

bekoni da sxvani) [10, 261,278]. dRes<br />

sayovelTaod aRiarebulia, rom rwmena<br />

da codna, maTi gansxvavebis miuxedavad,<br />

aucilebelni arian erTmaneTisaTvis,<br />

radgan isini erTmaneTis funqcias ver<br />

Seasruleben. codnis funqciis mimTvisebeli<br />

morwmune, rogorc pier abeliari<br />

ambobda, `brmaa da brmaTa winamZRoli~.<br />

xolo rwmenis mniSvnelobis<br />

uarmy<strong>of</strong>eli codna, Tundac ukiduresi<br />

empiristuli iyos, ver xedavs, rom mis<br />

pozicias saboloo sayrdenad oden rwmeniTi<br />

daSveba aqvs imisa, rom empiria<br />

Cveni Semecnebis erTaderTi safuZveli<br />

da sayrdenia.<br />

am dapirispirebis dros gaugebrobani<br />

xSirad imazea damokidebuli, rom<br />

rwmenisa da codnis cnebebi erTmniSvnelovnad<br />

ar ixmareba. rwmena aris<br />

yoveldRiuri, say<strong>of</strong>acxovrebo, aseve<br />

mecnieruli da hipoTeturi. rwmenis<br />

umaRles formad unda CaiTvalos religiuri<br />

rwmena,romlis specifikis gamosaxatavad<br />

qristianobis apologet<br />

tertulianes (daaxl. 160_230) miaweren<br />

debulebas: `mwams, radgan absurdia~.<br />

absurds igi, maSindeli filos<strong>of</strong>iuri<br />

tradiciis Sesabamisad, uwodebda debulebas,<br />

romelic, formalur-logikuri<br />

TvalsazrisiT, sakuTar TavSi Seicavs<br />

winaaRmdegobas: arsi ararsidan Seiqmna,<br />

sameba erTarsebaa, RvTismSobeli<br />

qalwulia, konkretuli da e.i. sasruli<br />

adamiani – qriste aris RmerTi, e.i.<br />

66<br />

usasrulo da sxva. dasawyisSi mecnierul<br />

codnas, berZnuli filos<strong>of</strong>iis<br />

saxiT, radikalurad daupirispirda<br />

qristianuli religia, romelic logikurze<br />

maRla mdgomi RmerTis ueWvelobas<br />

amtkicebda. magram ara yvela didma<br />

Teologma male dainaxa damasabuTebeli<br />

codnis saWiroeba (mag., klement<br />

aleqsandrieli, 150_215) da Sua saukuneebs<br />

aucilebel amocanad gadasca am<br />

problemis saTanado gaazreba. am dros<br />

rogorc codnis, ise rwmenisaTvis sayuradRebo<br />

Teoriebi Seiqmna(dionise areopageli,<br />

ioane filoponosi, ioane damaskeli,<br />

anselm kenterberieli da sxv.).<br />

maT rigs miekuTvnebian ioane petriwi<br />

da daviT aRmaSenebeli. am ukanasknelTa<br />

poziciis SesaniSnav gamgrZelebels<br />

da ganmaviTarebels vxedavT uwmidesis<br />

qadagebebSi da mis praqtikul moRvaweobaSi.<br />

saqarTveloSi yvela didi saeklesio<br />

moRvawe codnisa da rwmenis<br />

mimarTebis am xazs agrZelebda. ilia<br />

II Tavisi Sinagani sikeTisa da sibrZnis<br />

safuZvelze didi sifrTxiliT<br />

da xelovnebiT anviTarebs pozicias,<br />

romlis ZiriTadi mizania, rom absoluturi<br />

WeSmaritebisaken mimaval or<br />

gzas _ codnasa da rwmenas erTmane-<br />

Tisgan damoukidebeli funqciebi ara<br />

marto ar daekargos, aramed arc Seez-<br />

Rudos. xalxTan (ara marto marTlmadidebel<br />

qristianebTan) gaucxoebis<br />

asacileblad, uwmidesi da unetaresi<br />

ilia II emyareba im cnobil princips,<br />

rom ar arsebobs codva, romlis gamosyidva<br />

ar SeiZlebodes gulwrfeli<br />

monaniebiT. garda amisa, rogorc<br />

`maRalTa Tavmdablobas~ (qalbatoni<br />

ana kalandaZis sityvebia) sCvevia, igi<br />

ucodveli maswavleblis rolSi ki ar<br />

gamodis, romelic sxvebs uCvenebs gzas,<br />

aramed xSirad usvams xazs, rom Tavad<br />

igi yvelaze codvilia, rom yvela adamianma,<br />

ragind amaRlebuli unda iyos<br />

igi,unda icodes,rom masSicaa sikeTisa<br />

da borotebis mudmivi brZola da yvelas<br />

cxovreba sikeTis gamarjvebis gza<br />

unda iyos, rogorc RmerTisaken mudmivi<br />

amaRleba, `mudam sakuTar Tavze maRla~<br />

dadgoma, rogorc grigol noseli<br />

(daaxl. 335_394) mouwodebda. swored am<br />

viTarebas akavSirebda kanti WeSmarit<br />

tolerantobasTan da swored amitom<br />

moiTxovda igi Semwynareblobis urwmunoebze<br />

gavrcelebas. es Tavisufali<br />

da gulwrfeli partnioroba kacobriobis<br />

sakeTildReod Tanamedrove<br />

ms<strong>of</strong>lmxedvelobrivi azrovnebis<br />

erT-erTi mniSvnelovani maxasiaTebe-


lia. evropuli azrovnebis saukeTeso<br />

tradiciebic amaze miuTiTebs. es mizani<br />

amoZravebda ganaTlebul da znekeTil<br />

romis paps _ benediqte XIV (1675_1758),<br />

roca mimoweras awarmoebda Tavis did<br />

TanamedrovesTan m. fr. volterTan<br />

(1694_1778), romelic mowinaaRmdegeebis<br />

mier udides aTeistad iyo CaTvlili,<br />

sinamdvileSi ki dasavleTis kaTolikuri<br />

eklesiis praqtikas akritikebda.<br />

mas papze aranakleb ainteresebda<br />

WeSmariti rwmenis bedi. igive iyo<br />

mizani benediqte XVI (maSin kardinali<br />

i. ratcingeri) dialogisa XX s-<br />

is udides filos<strong>of</strong>osTan, i. habermas-<br />

Tan, e.w. dasavluri marqsizmis cnobil<br />

warmomadgenelTan. habermasi aRiarebda,<br />

rom igi `religiurad aramusikaluria~.<br />

magram man, mravalTa gasaocrad,<br />

is debuleba daicva, rom religia sekularul<br />

saxelmwifoSi warsulis naS-<br />

Ti ki araa, aramed `filos<strong>of</strong>iisaTvis<br />

cnebiT doneze~ gamowvevas warmoadgens<br />

[10,10]. da amitom i. ratcingerTan<br />

Tavisi saubari 2004 w. mniSvnelovnad<br />

CaTvala. oriveni msgavs Sedegebamde<br />

mividnen: Tanamedrove sazogadoebaSi<br />

adamianTa qcevaTa da motivTa gagebis<br />

TvalsazrisiT saWiroa filos<strong>of</strong>iisa<br />

da religiis dialogi.<br />

§ 2. Semwynarebloba rogorc adamianTa<br />

urTierTmimarTebis arsebiTi forma.<br />

am kardinaluri mniSvnelobis mqone<br />

sakiTxis analizisas yovelTvis unda<br />

gvaxsovdes is milionobiT gulwrfeli<br />

morwmune, romelmac SeiZleba werakiTxva<br />

ar icodes, magram rwmenis arss<br />

SesaniSnavad xedavdes da Tavis praqtikul<br />

saxelmZRvanelod miiCnevdes.<br />

kacobriobis istoriaSi yvelaze<br />

didi racionalisti, romelic cdilobda<br />

daesabuTebina, rom saerTod arsebuli<br />

an logikuria, an masze daiyvaneba,<br />

Tavisi Ziebebis dasawyisSi naTlad<br />

gamokveTda erTmaneTisagan rwmenisa<br />

da codnis bunebas. 24 wlis hegeli<br />

67<br />

(1770_1831) werda: `roca me vambob, rom<br />

esa Tu is adamiani religiuria, es ar<br />

niSnavs, rom mas religiis didi codna<br />

aqvs. es imas niSnavs, rom misi guli<br />

grZnobs RvTaebis siZlieres mis saqmeebSi,<br />

igi cnobs da xedavs RmerTs Tavis<br />

bunebaSi,adamianTa bedSi, igi eTayvaneba<br />

mas,madlobelia misi da adidebs<br />

mas Tavisi saqmeebiT. igi afasebs Tavis<br />

moqmedebas ara mxolod imis mixedviT,<br />

kargi da gonivrulia Tu ara igi, aramed<br />

xSirad ufro met mniSvnelobas<br />

imas aniWebs, aris Tu ara es RvTisTvis<br />

saTno da misi mamoZravebeli RmerTisgan<br />

momdinareobs Tu ara~ [2, 14]. `religia<br />

gulis saqmea~ [2, 17].<br />

aseTi adamianebi morwmuneTa birTvs<br />

Seadgenen da maTgan imis moTxovna,<br />

rom mecnieruli Semecnebis safexurebi<br />

gaiaron,sanam rwmenas miaRweven,araa<br />

gamarTlebuli arc zneobrivad da arc<br />

Teoriulad. uwmidesisa da unetaresis<br />

sasaxelod unda iTqvas, rom mas-<br />

Tan, petriwisa da daviT aRmaSeneblis<br />

msgavsad, acilebulia berZnuli neoplatonizmis<br />

inteleqtualizmi, sadac<br />

RmerTisaken mecnieruli, SemecnebiTi<br />

gza erTaderTad da Seucvlelad aris<br />

miCneuli. misTvis es gza mxolod erTerTia,romelic<br />

Tavisi SedegebiT ki ar<br />

ewinaaRmdegeba,aramed aZlierebs RvTis<br />

uSualo wyalobis gagebas. `uTqoi sityuais~<br />

(petriwi) winaSe krZalviT Se-<br />

Cerebuli mecnieruli xedvis gareSe<br />

nebismieri religia, SesaZlebelia, magiad<br />

da wyalobis gamoZalvis mcdelobad<br />

gadaiqces, rac zneobasa da religiasTan<br />

kavSirs gamoricxavs.<br />

es problema uSualod ukavSirdeba<br />

adamianTa RvTis winaSe Tanasworobis<br />

princips. igia kantis kategoriuli<br />

imperativis WeSmariti Sinaarsi. namdvili<br />

Semwynareblobac am principis<br />

specifikuri gamoxatulebaa. maTi saboloo<br />

safuZveli is rwmenaa, rom yvela<br />

adamiani, raRacnairad aucilebel<br />

da specifikur Rirebulebas flobs<br />

RmerTisaTvis. amis gacnobierebis gamo


iyo, rom didi germaneli mistikosi,<br />

maister ekharti (1260_1327) arwmunebda<br />

msmenelebs, rom marto adamiani ki ar<br />

eZebs RmerTs, aramed RmerTic eZebs<br />

adamians. es pozicia arsebiTia yvela<br />

namdvili morwmunisaTvis, romelsac<br />

adamianTa Tanasworoba esmis rogorc<br />

rasaze,erovnebaze,religiur gansxvavebaze<br />

maRla mdgomi principi, romlis<br />

Sinaarsi sxva adamianis iuridiulad<br />

Tanasworad cnobaSi, mis SewyalebaSi<br />

an sibralulSi ki ar gamoixateba, aramed<br />

Seni gulisa da gonebisaTvis misi<br />

Seucvlelobis danaxvaSi.<br />

rogorc aRiniSna,ms<strong>of</strong>lmxedveloba<br />

aucileblad gulisxmobs, rogorc<br />

sayrdens da amosavals,raRac princips,<br />

romelic raRacnairad, magram, udavod,<br />

pirovnebis arCevans emyareba. arCevanis<br />

am sayovelTaobidan gamomdinare,<br />

bunebrivia maTi Tanasworuflebianobis<br />

daSveba da am safuZvelze, sazogadoebis<br />

saWiroebis Tanaxmad, maTi urTierTobis<br />

samarTlebrivi mowesrigeba<br />

da zneobrivi Sefaseba. aqedan gamomdinare,<br />

Tanamedrove mowinave qveynebSi<br />

bunebrivad wamoiwevs Semwynareblobis<br />

(tolerantobis) principis mniSvneloba.<br />

igi Seucvlelia Tanamedrove samyaroSi,<br />

romelSic pirovnebaTa, erTa,<br />

saxelmwifoTa, rasaTa dapirispireba<br />

_ faqtia. amgvari samyaro sul ufro<br />

grZnobs globalizaciis garduvali<br />

procesis safrTxes da Zalauneburad<br />

imis gamoTvlas iwyebs, Tu romeli<br />

eri, saxelmwifo Tu kultura gadar-<br />

Ceba. yovlismomcveli Semwynareblobis<br />

principi ki im saSualebebze fiqris<br />

aucileblobaze miuTiTebs, romlebic<br />

SesaZleblobas iZlevian dedamiwis<br />

ekonomikuri TvalsazrisiT globalizacia,<br />

rogorc faqti, gansxvavebuli<br />

iqnes erTiani da erTaderTi politikuri<br />

saxelmwifos Seqmnis aucileblobisagan,<br />

da momavali ms<strong>of</strong>lio wesrigi<br />

gansxvavebulTa harmoniul mTelad<br />

iqnes warmodgenili [11,12]. amgvari<br />

principi rom, Uupirveles yovlisa, er-<br />

68<br />

Teuli pirovnebis dacvasa da garantias<br />

unda gulisxmobdes, es qristianobam<br />

amcno samyaros. rac Seexeba mis<br />

ms<strong>of</strong>lmxedvelobriv gaazrebas, es kantis<br />

damsaxurebaa,romelmac pirovnebis<br />

samoqmedo maqsima cnobili kategoriuli<br />

imperativis saxiT ase Camoayaliba:<br />

moiqeci ise, rom Sens moqmedebaSi<br />

yoveli adamiani yovelTvis iyos<br />

agreTve mizani da arasdros mxolod<br />

saSualeba.<br />

siamayis grZnobiT SeiZleba aRiniSnos,<br />

rom uwmidesis mTeli moRvaweoba<br />

am mizans emsaxureba, rasac Seucvleli<br />

mniSvneloba aqvs saerTod da gansakuTrebiT<br />

Cvens qveyanaSi, sadac mravalerovneba<br />

da mravalgvari aRmsarebloba<br />

saukuneebs iTvlis. igi damajereblad<br />

qadagebs marTlmadideblur<br />

qristianobas, rogorc zogadsakacobrio<br />

moralis matarebel moZRvrebas,<br />

romelic Semwynareblobas da moyvasis<br />

siyvaruls mTels kacobriobaze, yvela<br />

adamianze avrcelebs.<br />

1989 wels, saqarTveloSi qveynis istoriaSi<br />

erT-erT yvelaze daZabul periodSi,<br />

roca garkveuli dajgufebebi<br />

nacionaluri SuRlis gaRvivebasac ar<br />

eridebodnen sakuTari miznebis misaRwevad,<br />

ilia II Tavis saaxalwlo epistoleSi<br />

miuTiTa saxarebidan yvelasTvis<br />

cnobil keTil samaritelze,`romelmac<br />

yovelgvari religiuri valdebulebis<br />

gareSe, daxmareba gauwia avazakis mier<br />

gaZarcul da nagvem adamians~. `es aris<br />

saqcieli,_ gvaswavlis uwmidesi da unetaresi,_<br />

romelic bunebrivi unda iyos<br />

yvelasTvis da miT umetes qristianisaTvis.<br />

Tu Cven ver vamCnevT calkeul<br />

pirovnebas, ver vamCnevT mis tkivilsa<br />

da wuxils, ra fasi aqvs Cvens, Tundac,<br />

sakacobrio humanur ideebs, ubralo<br />

frazebs?~ (12.VI).<br />

dRes, rodesac iuridiulad yvela<br />

religia Tanasworia, maT Soris<br />

mimarTeba SeiZleba mxolod Semwynareblobis,<br />

rogorc moraluri kanonis,<br />

mixedviT wesrigdebodes. uwmidesisa


da unetaresis ilia II qadagebebSi<br />

qristianoba gamodis rogorc zogadsakacobrio<br />

idealis, WeSmariti Semwynareblobis<br />

matarebeli, romelic<br />

erovnebaTa, religiaTa, aRmsareblobaTa<br />

gansxvavebaze maRla dgas im azriT,<br />

rom yvela maTTvis uSinaganes da<br />

umniSvnelovanes aspeqtze miuTiTebs:<br />

`Zvel dros ms<strong>of</strong>lioSi moqmedebda<br />

e.w. oqros kanoni, romlis mixedviTac<br />

sikeTis sanacvlod sikeTe unda migego,<br />

xolo usamarTloba, samarTliani<br />

SurisZiebiT gamoesworebiaT. qristem<br />

es Secvala. marTlmorwmunes ara Tu<br />

mtrisTvis codvis Sendoba, aramed misi<br />

siyvaruli mosTxova~ (12, VII).<br />

literatura<br />

1. narkvevebi filos<strong>of</strong>iis istoriaSi, Tbilisi, 1993.<br />

2. Hegel C. W., Werke in 20 Bänden, Bd. I, Suhrkamp, 1971, S. 14.<br />

3. Politik-Religion- Menschenwürde. Hrsg. B. Jendorf, G. Schmalenberg, Giessen,<br />

1993.<br />

4. Tewzadze Guram, Über die Möglichkeit der Atheistischen Moral. Zur Begründung<br />

der echten Toleranz. _ In: Akten des Siebenten Internationalen Kant-Kongresses,<br />

Mainz,1990; Bonn, 1991.<br />

5. Noack H., Die Philosophie Westeuropas, Darmstadt,1967.<br />

6. Zveli qarTuli literaturis qrestomaTia, s. yubaneiSvilis<br />

red., Tbilisi, 1946.<br />

7. basili kesarielis swavlanis efTvime aToneliseuli Targmani,<br />

Tbilisi, 1983.<br />

8. petre iberieli (fsevdo-dionise areopageli), Sromebi, Tbilisi,<br />

1960.<br />

9. ...”Bibliophile Kostbarkeit für Heidegger Archiv (Eine Georgische Übersetzung<br />

von “Sein und Zeit”... Mit Hilfe des Katholikos <strong>Patriarch</strong>en aller<br />

Georgier Ilia II ist ihm die Übersetzung und Herausgeben von “Sein und<br />

Zeit” gelungen.<br />

Von den 300 Exemplaren limitierten Ausgabe ist nun ein Exemplar in<br />

die Heimat des großen Fragers und Suchers gekommen; darüber herrscht<br />

bei den Freunden von Heideggers Philosophie in Meßkirch große Freude”<br />

(«Schwäbische Zeitung», Sonntag, April 1991, S.2).<br />

10. Jürgen Habermas, Joseph Ratzinger. Dialektik der Säkularisierung. Über Vernunft<br />

und Religion, Freiburg im Breisgau, 2005.<br />

11. lumani n., sazogadoebrivi komunikaciis cvlilebani da<br />

masobrivi media, gamomcemloba `arxe~, Tbilisi, 2008.<br />

12 saqarTvelos eklesiis kalendari, 1989, Tbilisi.<br />

69


zaza aleqsiZe<br />

rogor iwyeboda sinuri aRmoCenebi<br />

`gevedrebi ufalo, ganunaTle<br />

goneba mecnierTa, mweralTa da xelovanTa<br />

CvenTa. daloce saqme maTi, raTa<br />

iqmnas naRvawi maTi sakeTilod qveynisa,<br />

raTa SromiTa TavisiTa gemsaxuron<br />

Sen, emsaxuron ersa Sensa iveriisasa~<br />

(ilia II, locva sinis mTaze. _ Jurn.<br />

`jvari vazisa~, 1984, # 1, gv. 6).<br />

70<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikospatriarqma,<br />

uwmidesma da unetaresma<br />

ilia meorem gansakuTrebuli roli<br />

Seasrula saqarTvelos bolo ormoci<br />

wlis istoriaSi. vgulisxmob<br />

ara mxolod sasuliero cxovrebas,<br />

eklesia-monastrebis, saepiskoposo eparqiebis<br />

ganaxleba-aRdgenas, aramed<br />

mis keTilismy<strong>of</strong>el gavlenas saero<br />

cxovrebis sxvadasxva sferoze, pirvel<br />

rigSi humanitarul da, gansakuTrebiT,<br />

qarTvelologiur mecnierebebze. rom<br />

ara misi uwmidesoba, vin icis, ramdeni<br />

wliT gadaiwevda sinis mTaze, wm. ekaterines<br />

monasterSi axlad aRmoCenili<br />

141 qarTuli xelnaweris jer arsebobis<br />

dafiqsireba, xolo Semdeg maTi<br />

Seswavla da samenovani (qarTul-ber-<br />

Znul-inglisuri) katalogisa da mravali<br />

gamokvlevis gamocema. Cemi azriT,<br />

qarTulma mecnierebam da kulturam<br />

ar icis amaze ufro didi aRmoCena da<br />

saqarTvelos patriarqis roli masSi<br />

udidesia.<br />

1734 wels wmida ekaterines monasterSi<br />

sina-raiTis arqiepiskoposma nikifore<br />

marTalisma biblioTekisaTvis<br />

specialuri Senoba aago, xelnawerebi<br />

iq gadaitana da wesrigSi moiyvana. is,<br />

rac maSin praqtikuli gamoyenebisaTvis<br />

zedmetad iqna miCneuli, rogorc Cans,<br />

datoves aRniSnul saTavsSi. 1761 wels<br />

piligrimi donati aRniSnavda, rom man<br />

nikifore marTalisis biblioTekaSi,<br />

kargad movlili xelnawerebis garda,<br />

naxa uyuradRebod mitovebulebic. am<br />

xelnawerTa arseboba etyoba TandaTan<br />

daviwyebas mieca.<br />

amJamad sinuri xelnawerebi inaxeba<br />

1990 wels wm. ekaterines monastris<br />

biblioTekisaTvis specialurad agebul<br />

SenobaSi. es biblioTeka erTerTi<br />

umdidresia mTels ms<strong>of</strong>lioSi<br />

Tavisi mraval enaze arsebuli xelnawerebiT.<br />

sinis mTis saganZurs (xelnawerebs,<br />

xatebs da sxv.) miniWebuli<br />

aqvs ms<strong>of</strong>lio saganZuris statusi.<br />

1975 wlis 26 maiss sinis mTaze,<br />

wmida ekaterines monasterSi iustiniane<br />

keisris (527_565) kedlis CrdiloeT<br />

nawilSi moTavsebul wmida giorgis<br />

saxelobis samlocvelos xanZari<br />

gauCnda. sxvaTa Soris, es samlocvelo<br />

sinis mTaze unaxavs XVI saukunis moRvawes,<br />

rodosel mitropolits paisis,<br />

romelic aRniSnavs, rom igi aRdgenili<br />

y<strong>of</strong>ila `iberTa mefis~ saxsrebiT.<br />

rodesac berebma xanZari Caaqres da<br />

dazianebuli farTobi gawmindes, samlocvelos<br />

iatakis qveS, miwiT savse


71<br />

saTavsSi didi raodenobiT uZvelesi<br />

xelnawerebi aRmoaCines.<br />

sinis mTaze xelnawerTa aRmoCenas<br />

ramdenime wlis ganmavlobaSi ar axmaurebdnen.<br />

marTalia, presaSi ukve gaCnda<br />

cnobebi amis Sesaxeb, magram jerjerobiT<br />

isini mxolod paparaci Jurnalistebis<br />

mopovebuli iyo da Tavisi<br />

TvaliT arc erT mecniers ar enaxa.<br />

pirveli <strong>of</strong>icialuri cnoba axali<br />

xelnawerebis Sesaxeb daibeWda 1980<br />

wlis seqtemberSi maSindeli dasavleT<br />

germaniis q. goslarSi Catarebuli<br />

siriis problemebisadmi miZRvnili<br />

simpoziumis mimoxilvis saxiT. am<br />

simpoziumze axlad aRmoCenili siriuli<br />

xelnawerebis Sesaxeb moxseneba<br />

waikiTxa am dargis specialistma deda<br />

filoTeam. man Tavisi moxsenebis SesavalSi<br />

aRniSna, rom wm. ekaterines<br />

monasterSi axal xelnawerTa Soris<br />

56 somxuri xelnaweri aRmoCnda da,<br />

SesaZloa, maT Soris oTxi mrgvlovani<br />

asomTavruliT Sesrulebuli qarTuli<br />

xelnaweric iyoso.<br />

rodesac deda filoTeas mier gakeTebuli<br />

gancxadeba waikiTxa cnobilma<br />

germanelma qarTvelologma, pr<strong>of</strong>esorma<br />

iulius asfalgma, eWvi gamoTqva,<br />

somxurad miCneul xelnawerTa nawili<br />

mainc SesaZloa nusxurad dawerili qarTuli<br />

xelnawerebi iyoso. aseTi eWvi<br />

bunebrivi iyo, radgan wm. ekaterines<br />

monasteri dasabamidan marTlmadidebluri<br />

monasteria da iq didi raodenobiT<br />

somxuri xelnawerebis aRmoCena<br />

mosalodneli ar aris. i. asfalgma sinis<br />

mTaze somxuri xelnawerebis aRmoCenisa<br />

da Tavisi eWvebis Sesaxeb maSinve<br />

a. SaniZes Seatyobina. ra Tqma unda,<br />

a. SaniZem da maleve m. SaniZemac (1981)<br />

daadastures qarTuli xelnawerebis<br />

somxurSi aRrevis SesaZlebloba.<br />

eWvebi isev eWvebad darCeboda, rom<br />

ara 1984 wlis 24_28 maiss sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis ilia II <strong>of</strong>icialuri<br />

viziti egvipteSi. 26 maiss sinis<br />

mTaze wm. ekaterines monastris biblioTekis<br />

daTvalierebisas, mas mieca<br />

saSualeba enaxa e. w. `somxuri~ xelnawerebi,<br />

romlebic sinamdvileSi qar-<br />

Tuli aRmoCnda. movusminoT sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqs:<br />

`is, rom aq raRac xelnawerebi<br />

aRmoCnda, Cven adrec vicodiT,<br />

magram ar vicodiT, iyo Tu ara<br />

maTSi qarTuli. gviCvenes ber-<br />

Znuli xelnawerebi, Cven vkiTxeT,<br />

qarTuli Tu aris-Tqo. biblioTekis<br />

ufrosma moZRvarma<br />

gviTxra: qarTuli samwuxarod<br />

ar aris, magram aris somxurio.<br />

Zalian guli damwyda, kidev ra<br />

aris-meTqi. kidev ariso kopturi,<br />

eTiopuri da sxva. maCveneT, somxuri<br />

mainc vnaxoT-meTqi. rva yuTi<br />

iyo es `somxuri~ xelnawerebi.<br />

gadmoiRes, vnaxeT da, Turme, qar-<br />

Tulia. SecdomiT miukuTvnebiaT<br />

somxurisaTvis. tyavze Sesrulebuli<br />

asomTavruli,nusxa-xucuri<br />

xelnawerebi...<br />

vkiTxe: vin muSaobda aq da vin<br />

miakuTvna es xelnawerebi somxurs,<br />

vin giTxraT, rom es xelnawerebi<br />

somxuria. aq mecnierebi<br />

iyvnen, magram Cven imaT gvarebs<br />

ar vambobTo. Semdeg velaparake<br />

sinis mTis mTavarepiskoposs, ganvucxade,<br />

rom ar SeiZleba ase<br />

mopyroba xelnawerebisadmi, rom<br />

amas aucileblad sWirdeba specialisti,<br />

mecnieri, romelic<br />

waikiTxavs maT da Seadgens katalogs.<br />

isic dameTanxma. Tu mecniers<br />

gamogzavniT, Sevecdebi<br />

dagexmaroTo.~ (uwmidesisa da unetaresis<br />

ilia II qadageba sionis<br />

sapatriarqo taZarSi. _ `jvari<br />

vazisa~, 1984, # 1, gv. 21_22).<br />

saintereso damTxvevaa qarTveli<br />

mkiTxvelisaTvis: 1975 wlis 26 maiss<br />

aRmoCnda xelnawerTa axali koleqcia,<br />

xolo 1984 wlis aseve 26 maiss saqarTvelos<br />

patriarqma daadastura amave<br />

koleqciaSi didi raodenobiT qarTuli<br />

xelnawerebis arseboba. magram ilia II


ar dakmay<strong>of</strong>ilda mxolod kerZo saubarSi<br />

gakeTebuli SeniSvniT. meore<br />

dRes, erToblivi wirvis damTavrebis<br />

Semdeg patriarqsa da arqiepiskoposs<br />

Soris <strong>of</strong>icialuri sityvebis gacvlisas<br />

man xazi gausva:<br />

`Cven Camosvlas vaniWebT did<br />

mniSvnelobas, radganac misi sa-<br />

SualebiT unda ganaxldes is kavSiri,<br />

romelic Cven Soris saukuneebis<br />

manZilze arsebobda.<br />

gamovTqvamT imeds, rom es kav-<br />

Siri iqneba Rrma da ormxrivi~<br />

(kaTolikos-patriarqis ilia II<br />

sityva, warmoTqmuli sinis mTis<br />

wmida ekaterines monasterSi. _<br />

`jvari vazisa~, 1984, # 1, gv. 14).<br />

dabrunda Tu ara TbilisSi, kaTolikos-patriarqma<br />

Segvkriba yvela is<br />

mecnieri, romelTaTvisac axlos iyo<br />

sinis monastris qarTul siZveleTa<br />

problemebi, dawvrilebiT gviambo imis<br />

Sesaxeb, rac naxa wm. ekaterines monasterSi,<br />

sina-raiTis arqiepiskoposTan<br />

molaparakebis Sesaxeb da SemogvTavaza<br />

am sakiTxze aqtiuri muSaobis dawyeba.<br />

…magram Tavdapirvelad aqtiuri muSaoba<br />

TviTon saqarTvelos kaTolikospatriarqma<br />

gaagrZela.<br />

1987 wlis 3_6 ivniss saqarTvelos<br />

sapasuxo vizitiT ewvia misi maRalyovladusamRvdeloesoeba,<br />

soeba, sina-raiTisa da<br />

faranis mTavarepiskoposi damiane. patriarqma<br />

savizito programaSi CarTo<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademiis<br />

k. kekeliZis saxelobis xelnawerTa<br />

instituti. am vizitis amsaxveli sainformacio<br />

cnoba iuwyeboda:<br />

`stumrebs saSualeba miecaT<br />

gascnobodnen saqarTvelos mecnierebaTa<br />

akademiis k. kekeliZis<br />

saxelobis xelnawerTa institutis<br />

xelnawerTa fonds da am<br />

institutis muSaobis struqturas.<br />

gaaocaT institutis TanamSromlebis<br />

damokidebulebam<br />

xelnawerebisadmi, maTma maRalma<br />

kvalifikaciam da saqmisadmi<br />

72<br />

erTgulebam. institutis direqtorma,<br />

akademikosma elene metrevelma<br />

dro ar dazoga da maT<br />

zedmiwevniT zustad uambo yoveli<br />

xelnaweris Tavgadasavali.<br />

gansakuTrebulad gaamaxvila<br />

yuradReba sinuri warmomavlobis<br />

xelnawerebze, rac, marTlac,<br />

stumarTa did interess iwvevda.<br />

isini gulwrfelad madlobelni<br />

darCnen q-n elene metrevelisa.<br />

es informacia metad mniSvnelovani<br />

iyo maTTvis, radgan,<br />

rogorc aRniSnes, ukve Seudgnen<br />

wm. sinis mTisa da monastrebis<br />

dawvrilebiTi istoriis weras~.<br />

axlad aRmoCenil sinur xelnawerebze<br />

iyo saubari Sexvedrebzec Tbilisis<br />

saxelmwifo universitetSi. rodesac<br />

TanamSromlobisaTvis niadagi<br />

srulad momzadda, rodesac stumrebma<br />

dainaxes, rom xelnawerTa institutTan<br />

TanamSromloba TviTon sinis mTisa-<br />

Tvisac uaRresad sasargeblo iqneboda,<br />

daido TanamSromlobis xelSekruleba.<br />

`gadawyda,rom Seiqmnas sinuri<br />

problemebis sapatriarqosTan<br />

arsebuli samecniero kvlevis<br />

centri. gamoiyos axlad aRmo-<br />

Cenili qarTuli xelnawerebis<br />

Semswavleli jgufi, romelSic<br />

specialistebTan erTad berZeni<br />

paleografebic _ wmida ekaterines<br />

monastris berebi _ iqnebian<br />

gaerTianebulni. gaigzavnos sinis<br />

mTaze mecnierTa da samRvdelo<br />

pirTa jgufi da adgilzeve Sesruldes<br />

pirveladi samuSaoebi,<br />

Sedges pirveli mokle aRweriloba<br />

da sxva.<br />

sinis mTavarepiskoposma ivaldebula,<br />

rom sinuri problemebis<br />

kvlevis centri aRWurvos sinis<br />

mTaze arsebuli yvela qarTuli<br />

xelnaweris mikr<strong>of</strong>ilmiT da im<br />

gamocemebiT, romlebic monastris<br />

biblioTekaSi arsebobs...<br />

sabolood, sinuri problemebis<br />

kvlevis centris mier momzadebuli<br />

axlad aRmoCenil


qarTul xelnawerTa katalogi<br />

gamoicema or enaze _ qarTulad<br />

da berZnulad, mokle inglisuri<br />

reziumeTi, uxvi fotomasaliT~<br />

(stumrebi sinis mTidan. _ `jvari<br />

vazisa~, Tb., 1987, gv. 18_19).<br />

dRes am xelSekrulebidan TiTqmis<br />

yvela muxli Sesrulebulia: moewyo<br />

Svidi samecniero eqspedicia sinis<br />

mTaze axlad aRmoCenili qarTuli<br />

xelnawerebis Sesaswavlad, Seiqmna<br />

sinis qarTul siZveleTa kvlevis centri,<br />

gamoica axlad aRmoCenili qarTuli<br />

xelnawerebis aRweriloba berZnulad,<br />

qarTulad da inglisurad. Sesasrulebeli<br />

darCa mTavari: sinis mTaze<br />

arsebuli yvela qarTuli xelnaweris<br />

mikr<strong>of</strong>ilmis gadmocema. jerjerobiT<br />

es muxli mxolod nawilobriv aris<br />

Sesrulebuli. xelnawerTa instituts<br />

(amJamad xelnawerTa erovnul centrs)<br />

gadmocemuli aqvs mxolod ramdenime<br />

mniSvnelovani xelnaweris mikr<strong>of</strong>ilmi.<br />

dRes ukve, ra Tqma unda, laparaki aRar<br />

aris mikr<strong>of</strong>ilmebze. monasteri aRWurvilia<br />

mZlavri distanciuri skanirebis<br />

aparaturiT da Cveni mizania, cxadia, kvlav<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqis<br />

TanadgomiT,mivaRwioT kompaqt-diskebze<br />

Cawerili xelnawerebis miRebas.<br />

wm. ekaterines monastris axali<br />

koleqcia sul 1100 xelnawers iTvlis.<br />

xelnawerTa umravlesoba berZnulia,<br />

danarCeni _ arabuli,siriuli,eTiopuri,<br />

slavuri da qarTuli, erTi laTinuri<br />

da erTi ebrauli. amaT garda aqve aRmoCnda<br />

120 gragnili da mravali fragmenti.<br />

qronologiurad axali koleqcia<br />

Tavsdeba IV_XVIII saukuneebSi.<br />

xelnawerTa institutma sinis<br />

mTaze eqspediciis mosawyobad zrunva<br />

xelSekrulebis dadebisTanave daiwyo,<br />

magram maSin, CemTvis ucnobi mizezebis<br />

gamo, es ver ganxorcielda. 1988 wlis<br />

bolos, Cemi xelnawerTa institutis<br />

direqtoris Tanamdebobaze misvlis<br />

pirvelive dRidan saqarTvelos patriarqTan<br />

uSualo kontaqtSi daviwye aqtiuri<br />

muSaoba wm. ekaterines monasterSi<br />

eqspediciis mosawyobad. 1989_90 wlebi<br />

ar iyo advili wlebi saqarTvelosTvis<br />

saerTod, da miT ufro saerTaSoriso<br />

eqspediciis gansaxorcieleblad<br />

da, SesaZloa, araferi gamosuliyo, rom<br />

ara sami faqtori: sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis sruli<br />

Tanadgoma, egvipteSi sabWoTa kavSiris<br />

saelCos gasaocari aqtivoba da saqarTvelos<br />

mTavrobis mier eqspediciis<br />

dauyovnebeli dafinanseba.<br />

axal koleqciaSi 141 dasaxelebis<br />

qarTuli xelnaweri gamovlinda. aqedan<br />

umravlesoba xelnaweri wignia,<br />

xolo 10 gragnili. zogi maTgani srulia,<br />

zogi Zlier nakluli. furcel-<br />

Ta saerTo raodenoba 4000-ze metia.<br />

amaT garda, aqve inaxeba didi raodenobis<br />

fragmenti (1600) erTi furclis<br />

Tu furcelTa naxevebis saxiT. fragmentebis<br />

fotopirebi xelnawerTa institutSi<br />

inaxeba da maTi Seswavla<br />

xelnawerTa erovnuli centris morigi<br />

amocanaa.<br />

axali koleqciis xelnawerebidan<br />

ramdenime aRmoCnda Zveli koleqciis<br />

xelnawerTa nawili, umravlesoba ki<br />

sruliad axalia. Zvelis nawilTagan<br />

mniSvnelobis TvalsazrisiT SeiZleba<br />

dasaxeldes yvelaze adrindeli<br />

TariRiani qarTuli xelnaweri, cnobili<br />

864 wlis sinuri mravalTavi.<br />

axlad aRmoCenil xelnawerTa didi umravlesoba<br />

warmodgenilia pergamentze,<br />

SedarebiT naklebia qaRaldze Sesrulebuli.<br />

yvela teqsti dawerilia<br />

asomTavruliTa da nusxa-xucuriT. mxedruli<br />

dawerilobiT Sesrulebulia<br />

mxolod SedarebiT gviani xanis (XII_<br />

XV) zogierTi minaweri.<br />

sinur koleqciaSi dRes ukve xelTa<br />

gvaqvs saerTo jamSi 230-ze meti xelnaweri<br />

da mravali fragmenti, amitom<br />

gacilebiT meti viciT sinis qarTuli<br />

samonastro koloniisa da misi Semoqmedebis<br />

Sesaxeb, vidre aqamde vicodiT.<br />

sinis xelnawerTa (Zveli da axali)<br />

73


didi umravlesoba X saukunisaa. rodesac<br />

vadarebT aqve dacul da aq Seqmnil<br />

xelnawerebs (Zvelsa da axals)<br />

sxva enebze (berZnuli, arabuli, siriuli<br />

da sxv.), vxedavT, rom X saukunis<br />

meore naxevari sinis mTaze upiratesad<br />

qarTulia da mxolod XI saukunidan<br />

iwyeba berZenTa da arabTa didi aqtivoba.<br />

amasve mowmobs axali koleqciis<br />

xelnawerTa minawerebi, romlebic<br />

axal da saintereso cnobebs iZlevian<br />

qarTvelTa samSeneblo saqmianobis<br />

Sesaxeb sinis mTaze. es aris erTi<br />

umniSvnelovanesi daskvna, gakeTebuli<br />

axali aRmoCenebis safuZvelze.<br />

sinis qarTulma masalam, gansakuTrebiT<br />

axalma, Semoinaxa saeklesio<br />

RvTismsaxurebis is etapi, romelsac<br />

ierusalimurs uwodeben. es aris X<br />

saukunemde (CaTvliT) liturgikuli<br />

wignebi (iadgarebi, leqcionarebi,<br />

Jamiswirvebi,kalendrebi),romelTa ber-<br />

Znuli dednebic dakargulia imis gamo,<br />

rom meaTe saukunidan xmarebaSi Semovida<br />

liturgikis axali wesi, romelsac<br />

konstantinopolurs an bizantiurs<br />

uwodeben. sul ukanasknel xanebamde am<br />

safexuris aRdgenas cdilobdnen somxuri<br />

mwerlobis safuZvelze, romelic<br />

adre dascilda marTlmadideblurs<br />

da amitom mas marTlmadidebluri<br />

eklesiis reformebi aRar unda Sexeboda.<br />

sinurma xelnawerebma, jer kidev<br />

Zvelma,da mas emateba axalic,Secvales<br />

aqcentebi da saerTaSoriso yuradReba<br />

somxurTan erTad qarTulze gadmoitanes,<br />

rogorc uZvelesi safexuris<br />

maCvenebelze.<br />

axalma koleqciam aCvena sinis mTis<br />

qarTuli Zmobis mWidro kontaqti sxva<br />

qarTul kulturul kerebTan. gansakuTrebiT<br />

mniSvnelovania misi SesaZlo<br />

pirdapiri kavSiri aTonis mTasTan da<br />

aTonel moRvaweebTan, rac daadastura<br />

aTonze Seqmnili Zeglebis aRmoCenam<br />

maTi Seqmnidan mokle xnis manZlze.<br />

axal koleqciaSi liturgikuli<br />

krebulebis gverdiT gvxvdeba oTx-<br />

74<br />

Tavebi, fsalmunebi, mamaTa swavlani,<br />

hagiografiuli krebulebi, sakiTxavebi<br />

Zveli aRTqmis wignebidan. amaTgan<br />

calke SeiZleba gamoiyos X saukunis<br />

(974 w.) erTi xelnaweri (N/Sin-67)<br />

_ `wmidaTa mamaTa sinelTa swavlani<br />

da sakÂrvelebani~. krebuli originaluria,<br />

Tumca calkeul TxrobaTa daZebna<br />

SesaZlebelia qarTul an sxva ber-<br />

Znulenovan paterikebSic. qarTvelolog<br />

specialistTa yuradRebas teqsti<br />

imiTac ipyrobs, rom masSi pirvelive<br />

mTxroblad dasaxelebulia sxva wyaroebiT<br />

CvenTvis ucnobi `wmida mama<br />

samuel qarTveli~.<br />

axal koleqciaSi gansakuTrebiT<br />

mniSvnelovani aRmoCnda X saukunis ori<br />

xelnaweri. erTi maTgani (N/Sin-48) warmoadgens<br />

sakmaod vrcel nawils pirveli<br />

qarTuli istoriuli Txzulebisa,<br />

romelic `moqcevaÁ qarTlisaÁ~-s saxeliT<br />

aris cnobili. aRniSnuli Txzuleba<br />

ori nawilisagan Sedgeba:<br />

e.w. `moqcevaÁ qarTlisaÁ~-s matiane,<br />

romelSic gadmocemulia saqarTvelos<br />

istoria dasabamidan VII saukunemde<br />

(TandarTuli qarTlis erismTavarTa<br />

da kaTalikosTa siiT X saukunis damdegamde),<br />

da qarTvelTa ganmanaTleblis,<br />

wmida ninos cxovreba.<br />

N/Sin-48-m Cvenamde naklulad moaRwia.<br />

gadarCenilia mxolod `matianis~<br />

nawili, romelic Seicavs Txrobas qarTlis<br />

gaqristianebidan VI saukunis<br />

miwurulamde. `moqcevaÁ qarTlisaÁ~<br />

dRemde Cvenamde moRweuli iyo ori redaqciiT:<br />

Satberduli (Xs.) da Weli-<br />

Suri (XIV_XV ss.). axali redaqcia<br />

erTsa da imave dros orivesTan poulobs<br />

saerTosac da gansxvavebulsac.<br />

cxadia, igi momdinareobs saerTo winaprisagan<br />

da qronologiurad misi dedani<br />

mniSvnelovnad uswrebs win rogorc<br />

Satberduls, ise WeliSurs. es<br />

daskvna gansakuTrebulad mniSvnelovania<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁ~-s warmoSobis<br />

urTulesi problemis gasarkvevad.<br />

kidev ufro mniSvnelovani aRmoCnda


meore xelnaweri (N/Sin-50),romelic krebuls<br />

warmoadgens. xelnaweri X saukunis<br />

pirveli naxevriT TariRdeba. krebulSi<br />

moTavsebulia zemoT ukve naxsenebi<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁ~ (rogorc<br />

`matiane~, ise `wmida ninos cxovreba~)<br />

da asurel mamaTa cxovrebis wignebi.<br />

krebuli Tavsa da boloSi naklulia.<br />

saocaria, magram faqtia, rom N/Sin-50-Si<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁ~-s teqsti iwyeba<br />

TiTqmis iq, sadac wydeba N/Sin-48, Tumca<br />

eseni sruliad sxvadasxva xelnaweria.<br />

ufro metic, meore eqspediciis<br />

dros aRmoCnda N/Sin-50-is SemorCenili<br />

nawilis dasawyisidan kidev ori furceli,<br />

romelTac Sexvedra naxes N/Sin-<br />

48-is dasasrulTan. aRmoCnda, rom es<br />

ori xelnaweric sxvadasxva redaqcias<br />

warmoadgens.<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁ~-s mimarT N/<br />

Sin-50-is Sesaxeb unda gavimeoroT is,<br />

rac vTqviT N/Sin-48-is Taobaze: igi<br />

gansxvavdeba rogorc Satberduli, ise<br />

WeliSuri redaqciebisagan da amasTanave<br />

msgavsebas poulobs orivesTan.<br />

sinuri xelnaweri TavisTavadac Satberdul<br />

xelnawerze ufro adrindelia,<br />

redaqciuladac igi, cxadia, mniSvnelovnad<br />

uswrebs orives da saeWvo<br />

SemTxvevebSic iZleva maTze gacilebiT<br />

ukeTes wakiTxvebs.<br />

sinuri aRmoCenebis Semdeg Tavisuflad<br />

SegviZlia vTqvaT, rom X s-Si<br />

ukve arsebobda `moqcevaÁ qarTlisaÁ~s<br />

oTxi erTmaneTisagan mniSvnelovnad<br />

gansxvavebuli redaqcia. cxadia, amdeni<br />

gansxvavebuli redaqciis Camoyalibeba<br />

did dros moiTxovs, rac gamoricxavs<br />

Zeglis Seqmnas IX saukuneSi.<br />

aranakleb sainteresoa qarTvelologiisa<br />

da, saerTod, aRmosavluri<br />

qristianobis istoriisaTvis<br />

imave N/Sin-50-Si daculi asurel mama-<br />

Ta cxovrebis wignebi. es aris im 13<br />

sirieli saeklesio moRvawis istoria,<br />

romlebic VI saukuneSi movidnen saqarTveloSi,<br />

safuZveli daudes CvenSi<br />

samonastro cxovrebas da, SesaZloa,<br />

gansazRvres saqarTvelos religiuri<br />

saxe mravali saukunis manZilze. axlad<br />

aRmoCenili teqsti sruliad ueWvelia,<br />

rom gacilebiT ufro Zvelia, vidre<br />

dRemde Cvenamde moRweuli mravali sxvadasxva<br />

saxis redaqcia da igi maTgan<br />

gansxvavdeba ara marto redaqciulad,<br />

aramed Sinaarsobrivadac. N/Sin-50 sruliad<br />

axleburad ayenebs asurel mama-<br />

Ta cxovrebis teqstebis istorias.<br />

asurel mamaTa cxovrebis wignebSi<br />

CarTulia sruliad unikaluri cnobebi<br />

saqarTvelos istoriis dRemde<br />

yvelaze cudad Seswavlili da cnobebiT<br />

mwiri periodis, e.w. erismTavrobis<br />

xanis (VI_VIII ss.) Sesaxeb (epitafiebi<br />

genealogiuri da qronologiuri<br />

miTiTebebiT). pirvel yovlisa<br />

unda aRiniSnos, rom maT Soris gvxvdeba<br />

qarTvelTa samefo sagvareulos _<br />

bagrationTa _ dasaxeleba didi xniT<br />

adre, vidre dRemde iyo dadasturebuli<br />

wyaroebSi; pirveli da erTaderTi<br />

moxsenieba rusTavelTa (`ruvisTavel-<br />

Ta~) sagvareulosi da maTi lokalizeba<br />

istoriuli kaxeTis teritoriaze;<br />

samonastro (mcxeTis jvari, zedazeni,<br />

daviT-gareja) biblioTekebisa da saganZurebis<br />

aRwerilobebi.<br />

specialuri yuradRebis Rirsia is<br />

anderZ-minawerebi, romlebic mravlad<br />

aris daculi axali koleqciis xelnawerebze.<br />

pirvel yovlisa maTi saSualebiT<br />

didad izrdeba Cveni codna sinis<br />

mTaze moRvawe qarTveli berebis<br />

Sesaxeb, gansakuTrebiT X saukuneSi,<br />

vinaidan minawerTa didi umravlesoba<br />

daTariRebulia.<br />

magaliTad SeiZleba davasaxeloT<br />

erTi minaweri axali qarTuli koleqciis<br />

#2 xelnawerze. am xelnaweris<br />

anderZSi mocemulia sinis mTisaTvis<br />

kvirike miZnaZorelis mier Sewiruli<br />

qarTuli wignebis sia,TiToeuli dasaxelebuli<br />

wignis raodenobis miTiTebiT<br />

(sul 45). amgvari sia, rogorc zemoT<br />

aRvniSneT, 1902 wels sinis mTaze aRmoaCina<br />

n. marma da es ori sia yvelaze<br />

75


76<br />

adrindelia maT Soris,sinis mTaze bibliografiul<br />

saqmianobas rom uCvenebs.<br />

amave minawerSi yuradRebas ipyrobs anderZ-minaweris<br />

avtoris mier aRwerili<br />

Tavisi samSeneblo moRvaweoba wmida<br />

ekaterines saxelobis monastris teritoriaze.<br />

specialistTa did yuradRebas<br />

gamoiwvevs axlad aRmoCenil xelnawerebs<br />

Soris palimfsestebi. maTi<br />

raodenoba mniSvnelovania. qveda teqsti<br />

aris qarTuli, berZnuli, eTiopuri,<br />

siriuli da somxuri.<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovania ori<br />

xelnaweris (N/Sin-13, 55) qveda teqstSi<br />

kavkasiis albaneTis dakarguli mwerlobis<br />

ZeglTa gamovlena.<br />

X saukuneSi Zveli xelnawerebis<br />

gamoyeneba axlis Sesaqmnelad sinis<br />

mTaze gamowveulia pergamentis deficitiT,<br />

rac xelnawerTa minawerebiTac<br />

dasturdeba. amasve miuTiTebs Zveli<br />

xelnawerebis CamonaWrebisagan Sekerili<br />

axali wignebis dadastureba axal<br />

koleqciaSi.<br />

1994 wlis noember-dekemberSi xelnawerTa<br />

institutis meore eqspediciis<br />

ukanasknel dRes restavratorebma<br />

gaxsnes N/Sin-55, romelic xanZris Sedegad<br />

mTlianad erT gaqvavebul masad<br />

iyo gadaqceuli. xelnaweri aRmoCnda<br />

palimfsesti, romlis orive teqsti<br />

(zeda da qveda) imave xeliT iyo naweri,<br />

rogoriTac N/Sin-13. am ori xelnaweris<br />

qveda teqsti aRmoCnda kavkasiis albaneTis<br />

mwerlobis Zegli.<br />

albaneTi iyo kavkasiis teritoriaze<br />

mesame civilizebuli saxelmwifo<br />

antikur xanasa da adrind. Sua<br />

saukuneebSi daaxloebiT Tanamedrove<br />

azerbaijanis teritoriaze. X s-idan<br />

mokidebuli, mezobeli qveynebis, momTabare<br />

tomebisa da arabTa saxalifos<br />

Zlieri gavlenis Sedegad igi sruliad<br />

gaqra istoriis asparezidan.<br />

1830-iani wlebidan daiwyo intensiuri<br />

saerTaSoriso samecniero Zieba am<br />

qveynis raime kvalisa materialur kulturaSi.<br />

1937 wlis 28 seqtembers eCmiaZinis<br />

(erevanSi) xelnawerebs Soris i.<br />

abulaZem miakvliaA XV s-is somxur xelnawers,<br />

romelic warmoadgenda sxvadasxva<br />

enisa da damwerlobis saxelmZRvanelos.<br />

am xelnawerSi aRmoCnda albanuri<br />

anbanic. anbani Seiswavla a. SaniZem<br />

da daaskvna, rom albanebis memkvidreebi<br />

unda y<strong>of</strong>iliyvnen azerbaijanis teritoriaze<br />

da nawilobriv saqarTveloSi mcxovrebi<br />

mcirericxovani xalxi udiebi,<br />

romelTa ena kavkasiuri enebis samxreTdaRestnur<br />

enaTa jgufs ekuTvnis. daaxloebiT<br />

aTi wlis Semdeg azerbaijanis<br />

teritoriaze mingeCauris gaTxrebis<br />

dros aRmoCnda albanuri damwerlobiT<br />

Sesrulebuli ramdenime warwera. imedi,<br />

rom i. abulaZis mier aRmoCenili anbaniT<br />

gaiSifreboda es warwerebi, ar gamarTlda.<br />

mecnierTa erT wreSi gaCnda<br />

Sexeduleba, romlis mixedviTac albanuri<br />

kultura, damwerloba da mwerloba<br />

saerTod arc arsebula.<br />

sinis mTaze aRmoCenili ori xelnaweris<br />

qveda, albanuri teqsti gadarecxes<br />

X s-Si da zevidan daaweres<br />

qarTuli anbanuri pateriki. qveda teqstis<br />

300 gadarCenili gverdidan daaxloebiT<br />

asis amokiTxva SesaZlebelia<br />

ultraiisferi ganaTebiT, gamadidebeli<br />

saSualebebiT, ultraiisferi gadaRebisa<br />

da kompiuteruli damuSavebis<br />

Semdeg.<br />

albanuri xelnaweris kodikologiuri<br />

saxis gansazRvra adgilzeve<br />

moxerxda. aman SesaZlebloba momca<br />

orad gakecili da sxvadasxva adgilas<br />

moxvedrili furceli warmosaxviT gameerTianebina<br />

da Semdeg kompiuterSi<br />

misi pirvandeli saxe aRmedgina. aRmoCnda,<br />

rom albanuri teqsti naweria<br />

or svetad, vertikalurad, da TiToeul<br />

svetSi 22 striqonia, gairkva furclebis<br />

formatic, areebis farTobi da ganisazRvra<br />

areebze gakeTebuli minawerebis<br />

adgili.<br />

gabmulad naweri teqstis sityvebad<br />

daSlis SesaZleblobas iZleoda sxva


Zveli mwerlobebis msgavsad mozrdili<br />

abzacebis dawyeba didi asoTi, daqaragmebuli<br />

sityvebi,garkveuli monakveTebis<br />

erTmaneTisgan gamoy<strong>of</strong>a sasveni<br />

ori wertiliT, gameorebuli erTi<br />

da igive sityvebi da mTeli frazebi.<br />

Teoriulma gaTvlebma da teqstis<br />

garegnuli saxis tipologiurma analizma<br />

mimiyvana daskvnamde, rom albanuri<br />

teqsti unda y<strong>of</strong>iliyo mTeli<br />

wlis saRvTismsaxuro wigni „leqcionari“.<br />

amis Semdeg dadga amocana sxva<br />

enebze arsebuli leqcionarebis Sesatyvisi<br />

adgilebis moZebnisa albanurSi.<br />

xangrZlivi da teqnikurad rTuli samuSaos<br />

Sesrulebis Sedegad moxerxda<br />

im SedarebiT wvrili asoebiT naweri<br />

winadadebebis gadmowera, romlebsac<br />

Teoriulad leqcionarebis sakiTxavTa<br />

saTaurebad miviCnevdi. erT-erTi aseTi<br />

saTauri gaiSifra da igi aRmoCnda pavle<br />

mociqulis epistole Tesalonikel-<br />

Ta mimarT,romelic ikiTxeboda aliluias<br />

Sesrulebis moTxovniT. danarCeni<br />

ormoci saTauris gaSifrva ukve drois,<br />

moTminebisa da „teqnikis“ saqme iyo.<br />

saTaurebis amokiTxvisa da ga-<br />

Sifvris Semdeg saWiro iyo sakiTxavebis<br />

identifikacia nacnob enebze arsebuli<br />

leqcionarebis sakiTxavebTan.<br />

albanuri teqstis is monakveTi, romelSic<br />

erTi da igive fraza cxrajer<br />

meordeboda, aRmoCnda nawyveti pavle<br />

mociqulis meore epistoledan (axali<br />

aRTqma), me-11 Tavis 25_27-e muxlebi. gamoirkva,<br />

rom qarTul, somxur da berZnul<br />

Sesatyvis teqstebSi gamoyenebuli<br />

leqsika zog SemTxvevaSi Tanxvdeba<br />

albanurs. aseT sityvebSi gamoyenebul<br />

grafemaTa (asoTa) fonemuri (bgeriTi)<br />

mniSvnelobis didi sizustiT dadgena<br />

Zneli aRar iyo. paralelurma teqstebma<br />

saSualeba momca, agreTve, damedgina<br />

albanuri enis ramdenime gramatikuli<br />

kategoria, ramac kvlav didi siaxlove<br />

miCvena Tanamedrove udiurTan.<br />

albanuri anbani grafikulad axlos<br />

aris qarTulTan, somxurTan da<br />

77<br />

eTiopurTan. igi Sedgenili unda iyos<br />

palestinur samyaroSi. axali aRTqmidan<br />

sakiTxavebi uCvenebs gansxvavebebs<br />

sxva enebze arsebul axali aRTqmis<br />

teqstebTan da adasturebs, rom amierkavkasiis<br />

xalxTa enebze arsebuli bibliis<br />

teqstebis gareSe wmida werilis<br />

arqetipis aRdgena ar iqneba sruly<strong>of</strong>ili.<br />

albanuri leqcionaris gaSifvris<br />

Semdeg gaCnda Semdegi Teoriuli da<br />

praqtikuli perspeqtivebi: udiur enas<br />

(saerTod mTis kavkasiis enebs) SesaZlebloba<br />

miecema Tavisi damwerlobisaTvis<br />

diakritikuli niSnebiT damZimebuli<br />

rusuli an laTinuri anbanis<br />

magier gamoiyenos albanuri, romlis<br />

TiToeuli grafema Seesatyviseba Ti-<br />

Toeul fonemas. SesaZlebeli gaxdeba<br />

aRdges udi xalxis saRvTismsaxuro ena<br />

albanuri leqsikis safuZvelze. aseTi<br />

gza imave dros gadaarCens udiur enas,<br />

romelic wiTel wignSi Setanil enaTa<br />

Soris iTvleba.<br />

mTis kavkasiuri enebis SedarebiTi<br />

Seswavlisas gamoyenebuli iqneba erTaderTi<br />

uZvelesi samwerlobo ena _<br />

albanuri, rac SesaZleblobas miscems<br />

specialistebs dokumenturad Seamowmon<br />

arsebuli Teoriuli rekonstruqciebi<br />

da gacilebiT ufro Sors wavidnen<br />

istoriis siRrmeSi. meti sizustiT<br />

SegveZleba vilaparakoT albaneTis<br />

saxelmwifos ganviTarebis donis, misi<br />

teritoris farglebis, religiis, eTnikuri<br />

da enobrivi situaciisa da sxva<br />

problemebis Sesaxeb. SeiZleba iTqvas,<br />

rom gauSifrav damwerlobaTa jer kidev<br />

arsebuli sakmao raodenoba XX<br />

saukuneSi erTiT kidev Semcirda. damwerlobaTmcodneebs<br />

gaufarTovdebaT<br />

TavianTi kvlevis areali, radgan xelT<br />

eqnebaT kidev erTi anbanuri damwerloba,<br />

romlis arsebobac maT icodnen,<br />

magram Teoriuli daskvnebisaTvis gamoyenebis<br />

saSualeba ar hqondaT somxur<br />

xelnawerSi Semonaxul anbanSi<br />

daSvebuli mravali Secdomis gamo.


albanuri teqstebis sruli saxiT<br />

(faqsimile, transkrifcia, Targmani,<br />

paraleluri teqsti, aRmoCenisa da ga-<br />

Sifvris istoria, gramatikuli aRwera,<br />

cnobebi albanuri damwerlobisa da<br />

albaneTis istoriis Sesaxeb) gamoqveynebas<br />

(savaraudoa, 2008 wlis bolos)<br />

udidesi mniSvneloba eqneba ara marto<br />

kavkasiologiis mravali dargisaTvis,<br />

aramed, zogadad, uZvelesi qristianuli<br />

mwerlobis Sesaswavlad. gamocemaze<br />

muSaobs mecnierTa jgufi (z. aleqsiZe,<br />

i. giperti, J.-p. mae, v. Sulce).<br />

dasasrul, minda erTxel kidev gavimeoro,rom<br />

sruliad saqarTvelos ka-<br />

Tolikos-patriarqis, uwmidesisa da unetaresis<br />

ilia meoris aqtiuri da uSualo<br />

monawileobis gareSe Cvens Taobas<br />

SesaZloa didxans araferi scodnoda<br />

sinis mTaze aRmoCenili saganZuris<br />

WeSmariti Rirebulebis Sesaxeb.<br />

78


uwmidesi da unetaresi patriarqi ilia II<br />

qarTveli eris sulierebis mfarveli<br />

SoTa nadiraSvili<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis ilia II<br />

moRvaweobis Sedegad saqarTvelos sulierebis<br />

ganviTarebaSi mniSvnelovani<br />

sasikeTo Zvrebi moxda.<br />

rogorc cnobilia, XX saukuneSi<br />

saqarTvelo mZime sulier da materialur<br />

pirobebSi cxovrobda. sabWoTa<br />

kavSirSi, sadac saqarTvelo faqtobrivad<br />

koloniur mdgomareobaSi iyo,<br />

uxeSad irRveoda adamianisa da eris<br />

uflebebi. gansakuTrebiT mZime mdgomareoba<br />

Seiqmna sulieri cxovrebis<br />

sferoSi. sarwmunoebisa da erovnuli<br />

interesebis damcveli adamianebis<br />

mimarT saxelmwifo sagangebo represiebs<br />

mimarTavda. aseT pirobebSi<br />

daiwyo patriarqma Tavisi moRvaweoba.<br />

man rwmeniT aRsavse gonivruli<br />

saqmianobiT qarTvel erSi gaaRviva<br />

da ganamtkica qristianul-marTlmadidebluri<br />

rwmena, razedac agebuli<br />

iyo odiTganve qarTveli eris kultura<br />

da cnobiereba. patriarqis damsaxurebaa,<br />

rom dRes qarTveli xalxi<br />

masobrivad Semobrunda eklesiuri<br />

cxovrebisaken; xalxs gauCnda miswrafeba<br />

icxovros qristianul-mar-<br />

Tlmadidebluri moTxovnebis mixedviT.<br />

patriarqis moRvaweobiT aseTi<br />

rwmenis gavrceleba da ganmtkiceba<br />

drouli da saWiroa CvenTvis, radgan<br />

qarTveli xalxi dRes erovnuli saxelmwifos<br />

Camoyalibebis gzaze dgas.<br />

patriarqma didi wvlili Seitana<br />

damoukideblobis ideis ganmtkicebaSi,<br />

magram damoukideblobis mopovebis Semdeg<br />

verc erTma xelisuflebam qarTvel<br />

ers ver dausaxa Tavisufali erovnuli<br />

saxelmwifos aSenebis amocana, mizani,<br />

idea, rac qarTvel ers gaaerTianebda<br />

am amocanis Sesasruleblad.<br />

xelisuflebasa da adamianebs gauCndaT<br />

kerZo miznebi da amocanebi,<br />

romelTa ganxorcielebis procesSi<br />

adamianebi, calkeuli jgufebi da partiebi<br />

daupirispirdnen erTmaneTs, ris<br />

gamoc SeuZlebeli gaxda Tavisufali<br />

erovnuli saxelmwifos aSeneba.<br />

patriarqma daiwyo moRvaweoba saer-<br />

To-erovnuli amocanis dasaxvisaTvis,<br />

rac aucilebelia erovnuli saxelmwifos<br />

mSeneblobis dasawyebad. am<br />

mxriv, did mniSvnelobas iZens patriarqis<br />

moRvaweoba, ris Sedegadac Cvenma<br />

xalxma daiwyo religiur-kulturuli<br />

Zeglebis aRdgena da eklesiuri saqmianoba.<br />

daiwyo adamianebs Soris dadebiTi<br />

ganwyobilebebis Camoyalibeba da<br />

es urTierTobebi ufro Semwynarebluri<br />

gaxda.<br />

saqarTvelos istoriaSi cnobil<br />

saeklesio moRvaweTa saxelebi eklesiebis<br />

mSeneblobasTanaa dakavSirebuli.<br />

sagangebod unda aRiniSnos patriarq<br />

ilia II didi moRvaweoba axali<br />

saeklesio mSeneblobis saqmeSi. misi<br />

xelmZRvanelobiT aigo samebis ekle-<br />

79


80<br />

sia, romelic udidesi da brwyinvale<br />

nagebobaa. igi ukve did rols asrulebs<br />

xalxis sulieri gaerTianebis<br />

saqmeSi. TviT mSeneblobis procesic<br />

iqca qarTvelTa daaxloebis da Tanam-<br />

Sromlobis arenad. masSi mravalma<br />

adamianma Seitana garkveuli wvlili.<br />

rogorc patriarqma aRniSna,ar SeiZleba<br />

ar movixsenioT am saqmeSi didi qarTveli<br />

mecenati, romelmac Tavisi gvaris<br />

dasaxelebac ar isurva. qarTveli<br />

eri didi madlierebiT da pativiscemiT<br />

aris ganmsWvaluli batoni biZina<br />

ivaniSvilis mimarT.<br />

eris cxovrebaSi patriarqis moRvaweoba<br />

mxolod saeklesio saqmianobiT<br />

ar amoiwureba. misi Sexedulebebi<br />

qarTveli xalxis cxovrebis wesis,<br />

pirovnebis aRzrdis, axalgazrdobis<br />

ganaTlebis da, saerTod, mecnierebis<br />

Sesaxeb did gavlenas axdens qarTveli<br />

eris sulier ganviTarebaze. es Sexedulebebi<br />

kargad aris warmodgenili patriarqis<br />

epistoleebSi, rac mis did<br />

erudiciaze miuTiTebs.<br />

Cven sagangebod gvinda aRvniSnoT<br />

patriarqis mosazrebebi aRzrdisa<br />

da swavlebis Sesaxeb, romelTa gaTvaliswineba<br />

aucilebelia saskolo<br />

swavla-aRzrdis procesSi. patriarqis<br />

azriT, skolaSi bavSvebs unda<br />

SevumuSaoT analitikuri azrovneba,<br />

romlis safuZvelzec SesaZlebelia<br />

rTul socialur viTarebebSi<br />

garkveva da wamoWrili problemebis<br />

gadawyveta. analitikuri azrovneba<br />

movlenaTa mizezebisa da maTi mimdinareobis<br />

kanonzomierebaTa gagebis<br />

saSualebas iZleva. saqarTveloSi,<br />

samwuxarod, politikurma partiebma<br />

sakuTari Sexedulebebis damcveli<br />

poziciuri azrovneba daamkvidres.<br />

am calmxrivi tendenciis dasaZlevad<br />

analitikuri azrovnebis swavleba<br />

aris saWiro. patriarqis am miTiTebis<br />

safuZvelze Camoyalibda fsiqolog-<br />

Ta jgufi, romelmac gadawyvita maswavleblebisaTvis<br />

Seeqmna analitikuri<br />

azrovnebis swavlebis meToduri<br />

saxelmZRvanelo. masSi dalagebuli<br />

iqneba Semecnebis unarebis ganviTarebis<br />

da analitikuri azrovnebis<br />

swavlebis meTodebi. garda amisa, moswavleTaTvis<br />

Sedgenili iqneba azrovnebis<br />

dauflebisa da gavarjiSebis<br />

saxelmZRvanelo.<br />

patriarqma aRniSna isic, rom axalgazrdebis<br />

aRzrdis saqmeSi didi<br />

rolis Sesruleba SeuZlia ganwyobis<br />

Teorias; misi gamoyenebiT Cven Segvi-<br />

Zlia dadebiTi ganwyobebi SevuqmnaT<br />

adamianebs maRali, moraluri Rirebulebebis<br />

mimarT.<br />

gansakuTrebul rols asrulebs patriarqi<br />

saqarTveloSi narkomaniis winaaRmdeg<br />

brZolaSi.<br />

narkomania didi ubedurebaa, romelic<br />

Tavs daatyda kacobriobas. misi<br />

SesaZlo tragikuli Sedegebi jer<br />

kidev bolomde ar aris gacnobierebuli.<br />

narkomans zogi avadmy<strong>of</strong>ad Tvlis,<br />

zogi _ kriminalad. swori ar<br />

iqneba narkomanis mxolod avadmy<strong>of</strong>ad<br />

an mxolod damnaSaved CaTvla. kibo-<br />

Ti da tifiT adamiani misi survilisa<br />

da nebis gareSe avaddeba. narkomaniiT<br />

daavadebaSi ki Tavad individs<br />

Seaqvs wvlili. Cveulebrivad, adamiani<br />

Tavisi survilis gareSe am seniT<br />

ar avaddeba. man TviTon gamoiwvia<br />

es seni _ is eSmakis msaxuri gaxda,<br />

riTac xSirad prestiJuli adamianis<br />

rols asrulebs; avrcelebs am sens<br />

sazogadoebaSi da borotebis samsaxurSi<br />

dgeba. sazogadoebam unda gamonaxos<br />

narkomaniis winaaRmdeg brZolis<br />

efeqturi formebi, raTa daicvas<br />

narkomanis sicocxle da suliereba.<br />

aseve sazogadoebam unda daicvas Tavi<br />

am senis gamavrceleblebisagan.<br />

narkomaniam katastr<strong>of</strong>ulad farTo<br />

gavrceleba pova ms<strong>of</strong>lioSi. saqarTveloSi<br />

narkomanTa Tavzardamcem ricxvs<br />

asaxeleben. mis winaaRmdeg sabrZolvelad<br />

erisa da mTeli materialuri da<br />

sulieri Zalebis Cabma aris saWiro.


patriarqma narkomaniis winaaRmdeg<br />

seriozuli muSaoba daiwyo, masTan sabrZolvelad<br />

saTanado samecniero da<br />

sazogadoebrivi organizaciebi Car-<br />

To. patriarqis inteleqtualuri da<br />

materialuri daxmarebis wyalobiT<br />

aRniSnulma organizaciebma narkomaniis<br />

winaaRmdeg seriozuli muSaoba<br />

daiwyes.<br />

aRmoCnda, rom narkomaniis winaaRmdeg<br />

brZola sami mimarTulebiT aris<br />

saWiro:<br />

1. narkomaniis winaaRmdeg muSaoba<br />

warmatebiT ver damTavrdeba, Tu xelisufleba<br />

intensiurad ar CaerTveba<br />

am saqmianobaSi. saWiroa kanonebis ukiduresi<br />

gamkacreba narkotikebis gamavrceleblebis<br />

winaaRmdeg. fsiqologebma<br />

sazogadoebas unda SeumuSaon<br />

uary<strong>of</strong>iTi ganwyoba, siZulvili narkotikebis<br />

gamavrceleblebis mimarT.<br />

am mimarTulebiT garkveuli programebi<br />

muSavdeba. saWiroa maTi gafar-<br />

Toeba.<br />

2. seriozuli muSaobaa saWiro Tvi-<br />

Ton narkomanebTan. maT sul ufro<br />

uZneldebaT sazogadoebrivi cxovreba,<br />

samsaxurebrivi movaleobis Sesruleba<br />

da narkotikebis SeZena. aseTi vi-<br />

Tareba ki maT kriminalisken ubiZgebs.<br />

maTi mkurnaloba garkveul reJimSi<br />

cxovrebas moiTxovs, razedac narkomanTa<br />

mcire raodenoba Tanxmdeba. maT<br />

unda SevuqmnaT saTanado ganwyoba,<br />

Tavad CaerTon Tavis mkurnalobaSi.<br />

sazogadoebaSi unda SemuSavdes narkomanebisadmi<br />

ambivalenturi, ormagi<br />

damokidebuleba: TanagrZnoba misi<br />

pirovnebisadmi, romelic Sepyrobilia<br />

borotebis msaxuris, satanis, mier da<br />

siZulvili misi pirovnebis im aspeqtis<br />

mimarT, romelic Tanxmdeba borotebas-<br />

Tan TanamSromlobas. narkomani avadaa,<br />

romelsac gankurneba, Svela unda, da<br />

is damnaSavec aris _ borotebas emsaxureba,<br />

ar ibrZvis misgan gansaTavisufleblad<br />

da sxvebsac abams am ubedurebaSi.<br />

81<br />

3. rogorc vTqviT, axalgazrdobis<br />

garkveul nawils narkomanoba erTgvar<br />

prestiJul saqmianobad miaCnia. axalgazrdobis<br />

erT nawils narkotikebis<br />

gasinjvis interesi aqvs; maTSi arsebobs<br />

imedi imisa, rom roca moindomeben,<br />

masze uars ityvian. aseTi mcdari<br />

Sexedulebebi narkomaniis winaaRmdeg<br />

brZolas abrkolebs.<br />

fsiqologebma da aRzrdis specialistebma<br />

unda gamoimuSaon specialuri<br />

meTodebi, romelTa daxmarebiT<br />

axalgazrdebs SeumuSaveben mkve-<br />

Tr uary<strong>of</strong>iT ganwyobas narkotikebisa<br />

da narkomanebis mimarT. am ganwyobebSi<br />

dominirebuli unda iyos siZulvili<br />

da zizRi narkotikebisa da narkomanebis<br />

mimarT. sulac ar aris saWiro<br />

axalgazrdobaSi narkomanisadmi, rogorc<br />

avadmy<strong>of</strong>isadmi TanagrZnobisa<br />

da Sewynarebis gancdis gamomuSaveba.<br />

patriarqis davalebiT da daxmarebiT<br />

ukve tardeba garkveuli muSaoba<br />

fsiqologebisa da fsiqoTerapevtebis<br />

mier narkomaniis winaaRmdeg.<br />

patriarqis didi moRvaweobis safuZvelze<br />

CvenSi sul ufro mtkicdeba pativiscema<br />

sarwmunoebisadmi, romelic<br />

adamianis sulierebas emsaxureba. amave<br />

dros patriarqis moRvaweobis Sedegad<br />

sul ufro izrdeba CvenSi samSoblos,<br />

qarTveli eris ganviTarebisa da ganmtkicebis<br />

moTxovnileba.<br />

qarTveli eri erovnuli saxelmwifos<br />

aSenebis Znel gzas adgas.<br />

yoveli eri qmnis da inaxavs codnasa<br />

da Tavis kulturas, rac aucilebelia<br />

adamianTa socialuri cxovrebis organizaciisaTvis.<br />

momavali Taobebi euflebian<br />

da aviTareben mas. ase iqmneba<br />

garemo,socialuri pirobebi pirovneba-<br />

Ta Sinagani Zalebisa da SesaZleblobebis<br />

realizaciisaTvis. monur, feodalur,<br />

diqtatorul da sabazro principebze<br />

agebul sazogadoebebSi ver<br />

moxerxda adamianTa idealebis ganxorcieleba.<br />

magram adamianTa miswrafeba<br />

gonivruli da moraluri cxovrebisak-


82<br />

en sul ufro izrdeba. am miznebis misaRwevad<br />

aucilebelia im uflebebisa<br />

da movaleobebis naTely<strong>of</strong>a da aRiareba,<br />

romlebic adamianebs da erebs,<br />

rogorc sulier subieqtebs, moekiTxebaT.<br />

didi erebi dResac ver ganTavisufldnen<br />

imperiuli ambiciebisagan. es<br />

badebs mtrobas erebs Soris da erebs<br />

SigniT _ adamianebs Soris.<br />

dRes kacobriobis istoriaSi erTgvari<br />

Semobruneba moxda: damoukidebeli<br />

da Tavisufali erovnuli saxelmwifoebis<br />

Camoyalibebis procesi daiwyo.<br />

isini didi siZnelis winaSe aRmoCndnen.<br />

saqarTveloc swored aseTi siZnelis<br />

winaSe dgas. ms<strong>of</strong>lios damoukidebeli<br />

da Tavisufali qveynebis sistemaSi<br />

CarTva didi sirTuleebis gadalaxvas<br />

moiTxovs. am sirTuleebis daZlevisaTvis<br />

damoukideblobis mopoveba ar aris<br />

sakmarisi. damoukidebloba jer kidev<br />

ar aris Tavisufleba. fsiqologebisTvis<br />

kargad aris cnobili, rom bavSvi<br />

dabadebis Semdeg damoukidebeli organizmi<br />

xdeba, magram is jer kidev<br />

ar aris Tavisufali arseba. Tavisuflebis<br />

miRweva mas 16_17 wlis asakSi<br />

SeuZlia, rodesac man Tavad unda air-<br />

Cios cxovrebis wesi, romelsac is Seasrulebs<br />

da romelzec is pasuxismgeblobas<br />

aiRebs. aseTsave mdgomareoba-<br />

Sia eri. damoukideblobis mopovebis<br />

Semdeg man Tavad unda SeZlos Seqmnas<br />

Tavisi arsebobis pirobebi, airCios<br />

Tavisi cxovrebis wesi, daamyaros sxva<br />

erebTan TanamSromluri urTierToba,<br />

gaiTvaliswinos Tavisi da masTan urTierTobaSi<br />

my<strong>of</strong>i eri-saxelmwifoebis<br />

ufleba-movaleobebi, pasuxi agos Tavis<br />

moqmedebebze.<br />

aRmoCnda, rom damoukidebloba Zalian<br />

mZimea. am gzis gavlis Semdeg eri<br />

yalibdeba Tavisufal erovnul saxelmwifod,<br />

subieqtad, Tavisufal sulier<br />

arsebad. amitom adamianebi gaurbian<br />

damoukideblobas da ara Tavisuflebas,<br />

rogorc es froms egona.<br />

dadginda, rom damoukideblobisagan<br />

gaqcevis oTxi gza arsebobs:<br />

pirveli _ ukan, Zveli patronisaken<br />

dabruneba; meore _ axali patronis<br />

Zieba; mesame _ nevrozuli fusfusi,<br />

riTac adamianebi Tavisuflebis iluzias<br />

iqmnian. bolo 17 wlis manZilze<br />

Cven samive gza ukve vcadeT, meoTxes,<br />

Tavisuflebisaken mimaval gzas, jer<br />

kidev ver davadeqiT.<br />

erT dros Cveni xelisufleba ukan<br />

dabrunebas cdilobda. miRebulad iTvleboda<br />

debuleba: `saqarTvelos ruseTis<br />

gareSe cxovreba ar SeuZlia~.<br />

SemdgomSi axali patronis Ziebis<br />

periodi daiwyo; miiCneoda, rom Cven<br />

axali patronis mfarvelobis qveS<br />

unda SevsuliyaviT, aqtualuri gaxda<br />

debuleba: `saqarTvelos evropisa da<br />

amerikis mfarvelobis gareSe cxovreba<br />

ar SeuZlia~. daiwyo `nevrozuli<br />

fusfusi~. Cven Tavisufali saxelmwifo<br />

rom gavxdeT, unda aRvadginoT<br />

`abreSumis gza~, saqarTveloze unda<br />

gavataroT navTobisa da gazis milebi,<br />

gzebi, unda davemsgavsoT ganviTarebul<br />

saxelmwifoebs; aqamde arsebulma<br />

verc erTma xelisuflebam qveyanas<br />

ver dausaxa erTiani erovnuli mizani,<br />

rac gaaerTianebda qarTvel ers Tavisufali<br />

saxelmwifos mSeneblobis<br />

saqmeSi. ra miznebisa da amocanebis<br />

dasaxvaa amisaTvis saWiro? Cem mier<br />

uxerxulia am sakiTxebze msjeloba,<br />

magram zogadad mainc vityvi: saqarTvelos<br />

xelisuflebam unda gamonaxos<br />

saqarTvelosTvis prioritetuli<br />

dargebi, romelTa ganviTarebis<br />

safuZvelze Cven gavxdebiT erovnuli<br />

saxelmwifo. eseni Semdegia: erovnuli<br />

mrewveloba da s<strong>of</strong>lis meurneoba,<br />

erovnuli ganaTleba da kultura.<br />

erovnul kulturaSi vgulisxmob<br />

literaturas, musikas, Teatrs, kinos<br />

da sxvadasxva saxis SemoqmedebiT<br />

saqmianobas. saWiroa ganviTardes<br />

mecniereba, jandacva, sazogadoebrivi<br />

usafrTxoeba da samxedro saqme.<br />

aseT viTarebaSi yuradRebiT unda


movekidoT patriarqis darigebas, rom<br />

Cveni qveynis saxelmwifod Camoyalibebis<br />

procesSi yvelaze didi Rirebuleba<br />

RmerTs, ersa da adamians eni-<br />

Weba. igi Tavis sulier moRvaweobasa<br />

da praqtikul saqmianobaSi warmatebiT<br />

amkvidrebs aRniSnul Sexedulebas.<br />

qarTveli xalxi didi mowiwebiT<br />

gamoxatavs Tavis siyvaruls saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis,uwmidesisa<br />

da unetaresis ilia II mimarT. usurvebs<br />

mas xangrZliv sicocxles, raTa kidev<br />

didxans emsaxuros Cveni qveynis sulieri<br />

zrdisa da ganviTarebis saqmes.<br />

83


swored amitom saxelisuflo Zalebs<br />

ar surdaT, rom eklesiis saTaveSi ase-<br />

Ti pirovneba mosuliyo. did WidilSi<br />

ilia SiolaSvilis kandidaturam sabolood<br />

gaimarjva. Znelia Tqma, ra Zalebma<br />

imoqmedes, magram am saqmeSi rom<br />

gadamwyveti uflis neba iyo, es udavoa.<br />

saerTo ganukiTxaobisa da urwmunoebis<br />

pirobebSi qveyanaSi naTeli adgili<br />

unda y<strong>of</strong>iliyo. ufalma sabolood<br />

ar gawira RvTismSoblis wilxvedri<br />

saqarTvelo.<br />

ilia II kurTxevamde saqarTveloSi<br />

eklesias mcirericxovani mrevli hyavda.<br />

magram mis intronizacias sveticxovlis<br />

taZarSi bevri xalxi daeswro,<br />

eklesia da sveticxovlis ezo<br />

xalxiT iyo savse, morwmuneebiT, sanaxaobis<br />

moyvarulebiTa da saTanado organoTa<br />

TanamSromlebis didi raodenobiT.<br />

kurTxevis dros ilia II TiTqos na-<br />

Tels afrqvevda. Cem siaxloves mdgomi<br />

Cemi kargi nacnobi aTeistebi gakvirvebas<br />

ver malavdnen.<br />

ilia II aRsaydrebidan eklesiaSi<br />

mlocvelTa ricxvma TandaTan imata.<br />

intronizaciis erTi wlisTavze ukve<br />

mcxeTis misadgomebidan aRar iyo<br />

xalxis teva. eklesiaSi axalgazrdoba<br />

momravlda, ZiriTadad gogonebi, gulze<br />

jvriT, magram iyvnen ymawvilebic. wirvis<br />

dros eklesiaSi teva aRar iyo. uwmidesis,<br />

ilia II madli moefina saqamariam<br />

lorTqifaniZe<br />

patriarqi da morwmuneni<br />

Cems Taobas saqarTvelos istoriis<br />

erT-erT umZimes dros ergo cxovreba.<br />

komunisturi totalitaruli reJimis<br />

represiebis viTarebaSi, sarwmunoebis,<br />

eklesiis msaxurTa devnis, eklesiaTa<br />

darbevis, urwmunoebis sayovelTao<br />

danergvisaTvis brZolis pirobebSi<br />

Taobebi izrdebodnen da gaizardnen<br />

aTeistebad.<br />

qarTuli eklesia Cveni inteligenciis<br />

mcirericxovani warmomadgenlebis,<br />

sakmaod mcirericxovani morwmune<br />

mrevlis mxardaWeriT, eklesiis<br />

msaxurTa TavdadebiTa da simtkiciT<br />

mainc idga fexze da erTgulad icavda<br />

Tavis principebs, sakuTar arsebobas,<br />

cdilobda gadaerCina eri gadagvarebisagan.<br />

miuxedavad sastiki devnisa,qarTulma<br />

eklesiam, kaTolikos-patriarqebma,<br />

rigiTma da maRali donis msaxurebma<br />

daicves qarTuli eklesiis Rirseba.<br />

1977 wels gardaicvala kaTolikospatriarqi<br />

daviT V, romelic 1972 wlidan<br />

iyo Cveni eklesiis uzenaesi xelisufali.<br />

dadga patriarqis `arCevis~<br />

sakiTxi, rac faqtobrivad samTavrobo<br />

doneze wydeboda. qarTuli inteligenciis<br />

mcirericxovani jgufi cxumafxazeTis<br />

mitropolits ilia SiolaSvils<br />

uWerda mxars. mas icnobdnen<br />

rogorc ganaTlebul, xalxisa da rwmenisaTvis<br />

Tavdadebul pirovnebas, mas<br />

ukve didi saxeli hqonda moxveWili.<br />

84


Tvelos, xalxi eklesiisaken, rwmenisaken<br />

mobrunda. ar iyo advili aTeuli<br />

wlebis manZilze Seqmnili zRurblis<br />

gadalaxva. es zRurbli qarTvel xalxs<br />

ilis II madlma gadaalaxvina.<br />

zogi skeptikosi eWvs gamoTqvamda,<br />

rom axalgazrdobis nawili fexis<br />

xmas ahyva. ar aris gamoricxuli, rom<br />

eklesiaSi misulTa Soris aTeistebic,<br />

saerTo gatacebas ayolilebic iyvnen,<br />

magram TandaTan isinic Seicnobdnen<br />

rwmenis madls, maTi Svilebi, SviliSvilebi<br />

eklesiurad,morwmuneebad gaizrdebodnen.<br />

wirvis, didi saeklesio dResaswaulebis<br />

dros, eklesiaSi yovelTvis<br />

iyvnen garkveul samsaxurTa warmomadgenlebi.<br />

kargad viciT, rogor<br />

ibarebdnen axalgazrdebs,emuqrebodnen<br />

kidec, magram ukve am rwmenis amoZirkva<br />

SeuZlebeli iyo da am SemobrunebaSi<br />

udidesi Rvawli patriarqs miuZRvis.<br />

gaxSirda jvriswerebi, bavSvebs ukve,<br />

rogorc wesi, yvela naTlavda. da es<br />

yvelaferi jer kidev komunisturi re-<br />

Jimis dros xdeboda.<br />

eri imediT Sescqeroda da Sescqeris<br />

uwmidessa da unetaress. mis<br />

locvas auracxeli xalxi eswreba, eswrafvian<br />

misi `epistoleebis~ mosmenas<br />

da wakiTxvas,radgan maTSi qveynis momavlis<br />

imeds xedaven. aTeisti qarTveloba<br />

morwmune erad Camoyalibda. yvela<br />

marTlmadidebel qarTvels uwmidesisa<br />

da unetaresis ilia II didi imedi aqvs.<br />

ufali iyos ilia II da Cveni Semwe.<br />

85


mama giorgi zviadaZe<br />

Jami Senebisa...<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikospatriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis<br />

ilia II Rvawli uaRresad mravalferovani<br />

da nay<strong>of</strong>ieria. albaT SeuZlebelia<br />

im damsaxurebis zedmiwevniT aRnusxva<br />

da gadmocema, romlis aRsrulebac<br />

saqarTvelos eklesiis mwyemsmTavaris<br />

maRali sulierebis, ganaTlebis,<br />

gonierebisa da sibrZnis Sedegad gaxda<br />

SesaZlebeli. kaTolikos-patriarqis<br />

moRvaweoba mxolod imiT ar amoiwureba,<br />

rac dRes yvelasTvis xelSesaxebi<br />

da cxadia. masSi bevri ram aris iseTi,<br />

rasac udidesi mniSvneloba aqvs Cveni<br />

sulierebisa da aRorZinebisTvis, Tumca,<br />

Cveulebriv, aseTi Rvawli materialuri<br />

TvaliT ar ixilveba da mxolod RvTisTvis<br />

aris sacnauri. misi uwmidesobis patriarqobis<br />

ocdaaTwliani moRvaweoba<br />

86<br />

erTgvari mowameobaa, ramac dasabami<br />

misca Cveni xalxis sulier feriscvalebas,<br />

eklesiurobisagan gaucxoebuli<br />

qarTveli eris kvlav eklesiis wiaRSi<br />

dabrunebas, rac mxolod da mxolod<br />

patriarqis udidesi ZalisxmeviTa da<br />

pirovnuli magaliTiT gaxda SesaZlebeli.<br />

yvelasTvis cnobilia, Tu ra mniSvneloba<br />

hqonda Cveni eklesiisa da erisaTvis<br />

Tbilisis sasuliero akademiis<br />

dafuZnebas, romlis gareSec warmoudgeneli<br />

iqneboda qarTuli saRvTismetyvelo<br />

azrovnebis aRorZineba da ganviTareba,<br />

an, Tundac, _ gelaTis akademiis<br />

amoqmedebas, gelaTis mecnierebaTa<br />

akademiis dafuZnebas; sasuliero saswavleblebisa<br />

da samrevlo skolebis<br />

gaxsnas qveynis sxvadasxva regionSi;<br />

eklesia-monastrebis aRdgenasa da aRm-<br />

Seneblobas; eparqiebis gamravlebasa<br />

da axali mRvdelmTavrebis kurTxevas;<br />

axali wmindanebis kanonizacias;<br />

saRvTismetyvelo literaturis gamocemas;<br />

sapatriarqoSi sxvadasxva umniSvnelovanesi<br />

samsaxuris Seqmnas, rac<br />

miznad isaxavs eklesiis aRorZinebas;<br />

wmida samebis taZris agebas, rac erTgvari<br />

gvirgvinia saqarTvelos kaTolikos-patriarqis<br />

moRvaweobisa.<br />

erTmniSvnelovnad SeiZleba iTqvas,<br />

rom gansakuTrebuli mniSvneloba<br />

hqonda sulierebis, kulturisa da mecnierebis<br />

aRorZinebisa da ganviTarebis<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis<br />

saerTaSoriso saqvelmoqmedo<br />

fondis dafuZnebas.<br />

rogorc uwmidesi patriarqi Tavis<br />

erT-erT epistoleSi aRniSnavs: `saqarTvelo<br />

mxolod maSin gadarCeba da daimkvidrebs<br />

Rirseul adgils ms<strong>of</strong>lioSi,<br />

Tu igi Tavis tradiciebze dayrdnobiT<br />

Seqmnis Tanamedrove teqnologiebsa da<br />

miRwevebze dafuZnebul qarTul saxelmwifos.<br />

am orive pirobis Sesruleba<br />

metad mniSvnelovania Cveni arsebobisa<br />

da Semdgomi ganviTarebisaTvis. Tundac<br />

erT-erTi maTganis mokleba umZimesi<br />

Sedegis momtani iqneba qveynisaTvis~<br />

(saaRdgomo epistole. 23 aprili,<br />

2006 weli).<br />

patriarqis fondi dafuZnda 2005<br />

wlis 8 Tebervals, samebis sakaTedro


taZarSi, rodesac wmida eklesia da<br />

sruliad saqarTvelo sazeimod aRniSnavdnen<br />

daviT aRmaSeneblis xsenebis<br />

dRes.<br />

misma uwmidesobam am dResTan dakavSirebiT<br />

sagangebod aRniSna: `dRes<br />

aris gansakuTrebuli, istoriuli<br />

dRe. dRes fuZndeba sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis fondi,<br />

romelsac didi mniSvneloba eqneba<br />

saqarTvelosaTvis. es iqneba is fondi,<br />

romlis saqmianobaSic monawileobis<br />

miReba SeeZleba nebismier adamians,<br />

miuxedavad misi religiuri da<br />

erovnuli kuTvnilebisa. es iqneba is<br />

fondi, romelic Zalisxmevas ar dai-<br />

Surebs, raTa ganamtkicos erovnuli da<br />

saxelmwifoebrivi azrovneba; Cven unda<br />

vicodeT vina varT, vin viyaviT an vin<br />

unda viyoT...<br />

es fondi izrunebs ara marto sulierebis<br />

ganmtkicebisTvis, aramed<br />

kulturisa da mecnierebis aRorZinebisa<br />

da ganviTarebisTvis, rasac udidesi<br />

mniSvneloba aqvs saqarTvelos momavlisaTvis.<br />

amitom, Cven gveqneba Zalian<br />

mWidro kavSiri Cvens mecnierebaTa akademiasTan,<br />

Cvens universitetebTan,umaRles<br />

saswavleblebTan da yvelafers<br />

gavakeTebT imisaTvis, rom mecnierebs<br />

davexmaroT. magram mTavari mainc is<br />

aris, rom erovnuli da saxelmwifoebrivi<br />

azrovneba ganmtkicdes CvenSi.~<br />

bunebrivia, fondis dafuZnebasTan<br />

87<br />

erTad Seiqmna debuleba, romelSic<br />

gaTvaliswinebul iqna yvela mniSvnelovani<br />

sakiTxi, rac uSualod ukav-<br />

Sirdeba fondis muSaobis organizaciasa<br />

da struqturas. fondis saqmianobas,<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis<br />

TavmjdomareobiT,warmarTavs<br />

mmarTveli sabWo, romlis SemadgenlobaSi<br />

Sedian: sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis qorepiskoposi,<br />

mitropoliti Teodore (WuaZe), mwerali<br />

guram doCanaSvili, saqarTvelos<br />

saxalxo artisti anzor erqomaiSvili,<br />

xelovnebaTmcodneobis doqtori rusudan<br />

lorTqifaniZe, akademikosi SoTa<br />

nadiraSvili, saqarTvelos saxalxo<br />

artisti, kompozitori biZina kvernaZe,<br />

saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli<br />

akademiis prezidenti Tamaz gamyreliZe,<br />

akademikosi daviT musxeliSvili, xuTgzis<br />

ms<strong>of</strong>lio da qalTa olimpiadebis<br />

TerTmetgzis Cempioni WadrakSi nona<br />

gafrindaSvili, kavSiri `nacionaluri<br />

lobis~ xelmZRvaneli giorgi andriaZe,<br />

mxatvari rusudan fetviaSvili, xelovnebaTmcodne<br />

rusudan yenia.<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqma<br />

qarTuli saxelmwifoebriobisadmi<br />

xelSewyoba da Tanadgoma fondis moRvaweobis<br />

umTavres prioritetad miiCnia<br />

da, Sesabamisad, yoveli warmodgenili<br />

proeqtis ganxilvisas mxedvelobaSi<br />

miiReba is, Tu ramdenad mniSvnelovania<br />

ama Tu im proeqtis ganxorcieleba<br />

sulierebis, kulturisa da mecnierebis<br />

ganviTarebisTvis. sxdomebs, romlebic<br />

TveSi erTxel imarTeba, Tavad kaTolikos-partiarqi<br />

warmarTavs, romelic<br />

ama Tu im proeqtis safuZvliani ganxilvis<br />

Semdgom,mmarTveli sabWos wevrebTan<br />

erTad iRebs gadawyvetilebas misi<br />

dafinansebis Sesaxeb. saWiroebis Sem-<br />

TxvevaSi saqarTvelos kaTolikos-patriarqi<br />

sabWos sxdomaze iwvevs mxardaWerili<br />

proeqtebis avtorebs, raTa<br />

Tavad maTgan moisminos amomwuravi<br />

informacia proeqtis mizandasaxulobisa<br />

da misi ganxorcielebis saSualebebis<br />

Sesaxeb. patriarqis fondTan arsebobs<br />

droebiTi komisiebi, romlebic<br />

saWiroebis SemTxvevaSi fondis mmarTvel<br />

sabWos uzrunvely<strong>of</strong>en kompetenturi<br />

rekomendaciebiTa da daskvnebiT.<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqma<br />

saTanadod Seafasa qveyanaSi arsebuli<br />

umwvavesi viTareba, rac narkomanias<br />

ukavSirdeba da mis winaaRmdeg brZola<br />

fondis erT-erT umTavres prioritetad<br />

gamoacxada.<br />

am mizniT, d. uznaZis fsiqologiis<br />

institutis mecnierTa jgufis mier es<br />

sakiTxi mecnierulad iqna Seswavlili.


aseve garkveuli samuSao Sesrulda narkomaniis<br />

mimarT sazogadoebis damokidebulebis<br />

gamosavlenad (2005 w.).<br />

kvlevis monacemebze dayrdnobiT<br />

SemuSavda sazogadoebaSi antinarkotikuli<br />

ganwyobis Seqmnis gegma da Seiqmna<br />

fondTan arsebuli antinarkotikuli<br />

centri (2006 w.), romlis umTavres amocanas<br />

warmoadgens narkomaniis winaaRmdeg<br />

brZolis prevenciuli midgomebis<br />

kvleva da ganxorcieleba.<br />

amave programis farglebSi Tbilisis<br />

Taboris mTaze mdebare `feriscvalebisa~<br />

da marty<strong>of</strong>is `yovelTa wmida-<br />

Tas~ monastrebis daxmarebiT daarsda<br />

qimiur nivTierebebze damokidebulebis<br />

mqone pirTa narkologiuri fsiqosareabilitacio<br />

centrebi (2006 w.).<br />

fondis muSaoba am kuTxiT sul<br />

ufro da ufro kvalificiuri da<br />

masStaburi xdeba.<br />

fondis xelSewyobiTa da dafinansebiT<br />

aRdga qarTuli Jurnalebis:<br />

`ciskaris~, `mnaTobisa~ da `literatura<br />

da xelovnebis~ gamocema; dafinansda<br />

mravali samecniero,literaturuli,<br />

istoriuli, saswavlo-SemecnebiTi Tu<br />

avtobiografiuli xasiaTis wigni da<br />

gamocema, maT Soris:<br />

_ axalgazrda mecnieris irakli gunias<br />

wigni `saqarTvelos monastrebi~;<br />

_ Rvawlmosili mecnieris mixeil<br />

gafrindaSvilis fundamenturi naSromi<br />

`qarTuli sazogadoebrivi azrovnebis<br />

istoria~;<br />

_ pr<strong>of</strong>esor vaxtang jobaZis naSromi<br />

`adreuli Sua saukuneebis qar-<br />

Tuli monastrebi istoriul taoSi,<br />

klarjeTsa da SavSeTSi~;<br />

_ mweral SoTa xodaSnelis wigni<br />

`moqandake, restavratori – karlo bakuraZe~;<br />

_ pr<strong>of</strong>esor amiran arabulisa da<br />

eTer TaTaraiZis wigni-albomi `SendobiT<br />

momixsenieT~;<br />

_ wigni _ `Seni ca, ana~, romelic<br />

eZRvneba cnobili qarTveli poetis ana<br />

kalandaZis 80 wlis iubiles.<br />

88<br />

_ mayvala berianiZis wigni _ `gul-<br />

Si dateuli didi saqarTvelo~. wigni<br />

warmoadgens saqarTvelos istorias<br />

bavSvebisaTvis (5 nawilad).<br />

fondis TanadgomiT gamomcemloba<br />

`xelovnebam~ dabeWda trilogiis<br />

pirveli wigni _ `saqarTvelos sulieri<br />

saganZuri~, romelSic warmodgenilia<br />

saqarTveloSi arsebuli eklesia-monastrebis<br />

istoria da maTi mniSvneloba<br />

Cveni kulturisa da sulierebisTvis.<br />

naSromi gamoica qarTul da inglisur<br />

enebze.<br />

fondis erT-erTi mTavari prioritetia<br />

kulturuli TanamSromloba<br />

ucxoeTSi mcxovreb Cvens TanamemamuleebTan.<br />

am programis farglebSi:<br />

_ Caiwera lazuri folkloruli<br />

simRerebis pirveli kompaqt-diski;<br />

_ dafinansda qarTuli delegaciis<br />

gamgzavreba istoriul lazur qalaq<br />

arqabSi (TurqeTi) gamarTul folklorul<br />

festivalze, sadac pirvelad<br />

aJRerda sapatriarqos radio `iveriis~<br />

studiaSi Cawerili axali lazuri sim-<br />

Rerebi;<br />

_ daarsda kulturuli centri<br />

da sastumro saxli fereidneli qarTvelebisaTvis.<br />

fondi did yuradRebas uTmobs<br />

qveynis ekonomikuri ganviTarebisa<br />

da energetikuli usafrTxoebisaTvis<br />

aucilebeli proeqtebis mecnierulad<br />

damuSavebasa da momzadebas. am mizniT,<br />

fondTan Seiqmna `navTobisa da gazis~<br />

droebiTi komisia, romelic muSaobs<br />

saqarTvelos navTobisa da gazis<br />

saZiebo da mompovebeli dargis ganvi-<br />

Tarebis erovnuli programis SemuSavebaze.<br />

patriarqis fondi yovelwliurad<br />

atarebs did saerTaSoriso festivals<br />

_ `aRdgomidan amaRlebamde,~ romlis<br />

mizania axalgazrdobis daintereseba<br />

qarTuli da ms<strong>of</strong>lio klasikuri xelovnebiT,<br />

ucxoeTSi moRvawe qarTvel<br />

xelovanTa da qarTuli kulturiT


dainteresebul ucxoel Semsrulebel-<br />

Ta Semoqmedebis popularizaciiT saqarTveloSi.<br />

2006 wels sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis fondTan daarsda<br />

qarTuli sagaloblisa da xalxuri<br />

simReris saerTaSoriso centri,<br />

romlis mizania lotbarebis momzadeba,<br />

samgaloblo saswavleblebisa da<br />

folkloruli centrebis daarseba da<br />

qarTuli kulturis popularizacia<br />

sazRvargareT.<br />

fondi aqtiurad monawileobs qveynis<br />

kulturuli memkvidreobis dacvisa<br />

da gadarCenis saqmeSi.<br />

fondma daafinansa saxelmwifo saistorio<br />

arqivSi daculi, XII_XIII saukuneebiT<br />

daTariRebuli,erT-erTi uZvelesi<br />

qarTuli xelnaweri Zeglis – an-<br />

Cis saxarebis (oTxTavi) restavracia.<br />

fondi aqtiurad TanamSromlobs<br />

sxvadasxva qarTul da saerTaSoriso<br />

telemauwyebelTan; misi patronaJiTa<br />

da dafinansebiT safuZveli Caeyara<br />

sxvadasxva saswavlo-SemecnebiT teleproeqts;<br />

dafinansda sxvadasxva Janris<br />

satelevizio-dokumenturi filmi,<br />

maT Soris, saxelmwifoTaSorisi teleradiokompania<br />

`mir~-is saqarTvelos<br />

warmomadgenlobis mier warmodgenili<br />

proeqti _ `eris sulieri aRorZineba~;<br />

fondis aqtiuri mxardaWeriT mauwyeblobs<br />

damoukidebeli qarTuli<br />

telekompania `iveria~.<br />

fondi zrunavs gamoCenil da axalgazrda<br />

qarTvel mxatvarTa Semoqmedebis<br />

popularizaciaze. am programis<br />

farglebSi moewyo mxatvar reno<br />

Turqias dabadebis 80 wlisTavisadmi<br />

miZRvnili saRamo da ferweruli da<br />

grafikuli namuSevrebis gam<strong>of</strong>ena.<br />

agreTve, periodulad tardeba Tematuri<br />

niSniT Seqmnili sabavSvo naxatebis<br />

gam<strong>of</strong>ena-konkursi.<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikospatriarqis<br />

locva-kurTxeviT fondi<br />

aqtiurad muSaobs demografiuli<br />

problemis mogvarebisaTvis saWiro<br />

erovnuli programis Seqmnaze. programis<br />

amoqmedeba dagegmilia 2008 wlis<br />

dasawyisisTvis.<br />

aRsaniSnavia isic, rom fondSi, sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqTan,<br />

xSirad ikribebian qarTveli<br />

mecnierebi, mwerlebi, xelovnebisa da<br />

kulturis muSakebi, sazogadoebis warmomadgenlebi,<br />

sadac msjeloben sxvadasxva<br />

mniSvnelovan sakiTxze; gansakuTrebuli<br />

yuradReba eTmoba afxaze-<br />

Tisa da cxinvalis regionis Temas da<br />

im gzebis Ziebas, romlebic aRadgens<br />

Cveni xalxebis mSvidobian Tanacxovrebas<br />

erTian saxelmwifoSi.<br />

misi uwmidesobis iniciativiT<br />

fondSi xSirad imarTeba saintereso<br />

ideebisa da naSromebis prezentacia,<br />

romelic sazogadoebisa da mediis did<br />

dainteresebas iwvevs.<br />

fondis yoveldRiur saqmianobasa da<br />

gamarTul funqcionirebas, mmarTveli<br />

sabWos gadawyvetilebebis aRsrulebas<br />

da fondis mier gacemuli grantebis<br />

miznobriv xarjvaze kontrols uzrunvely<strong>of</strong>s<br />

fondis samdivno, romelsac<br />

xelmZRvanelobs aRmasrulebeli mdivani.<br />

fonds finansur mxardaWeras uweven<br />

qarTveli da ucxoeli mecenatebi.<br />

gansakuTrebiT aRsaniSnavia fondisadmi<br />

saqarTvelos mosaxleobis mier<br />

gaweuli finansuri mxardaWera.<br />

darwmunebiT SeiZleba iTqvas, rom<br />

fondma qarTveli sazogadoebriobis<br />

didi ndoba da Tanadgoma moipova, rac,<br />

bunebrivia, ganpirobebulia imiT, rom<br />

misi Tavmjdomare Tavad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqi, uwmidesi da unetaresi<br />

ilia meorea, romelic udidesi<br />

avtoritetiT sargeblobs ara marto<br />

Tavis samSobloSi – saqarTveloSi,<br />

aramed mTel marTlmadideblur samyaroSi.<br />

ar SeiZleba ar aRiniSnos,<br />

rom saqarTvelos samociqulo eklesiis<br />

saWeTmpyroblis locva-kurTxeviT<br />

fonds hyavs uaRresad kompetenturi<br />

mmarTveli sabWo, romlis Semadgenlo-<br />

89


aSic Cveni inteligenciis TvalsaCino<br />

warmomadgenlebi arian. fonds samomavlod<br />

Zalian mniSvnelovani miznebi<br />

aqvs dasaxuli, romelTa ganxorcielebac,<br />

vfiqrobT, didad Seuwyobs xels<br />

saxelmwifoebriv aRmSeneblobas, sulierebis,<br />

kulturisa da mecnierebis<br />

Semdgom aRorZinebasa da ganviTarebas.<br />

imedi gvaqvs, rom RvTis madliT,<br />

uwmidesi da unetaresi patriarqis sibrZniTa<br />

da saqarTvelos mosaxleobis<br />

SewevniT fondis saqmianoba momavalSi<br />

kidev ufro warmatebuli iqneba, rac,<br />

uTuod, gulisxmobs qarTuli saxelmwifosa<br />

da saqarTvelos samociqulo<br />

eklesiisadmi Tanadgomas.<br />

90


joni xecuriani<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi ilia II<br />

da konstituciuri SeTanxmeba<br />

XX saukunis miwurulsa da XXI<br />

saukunis damdegs, mesame aTaswleulis<br />

mijnaze, saqarTveloSi momxdarma umniSvnelovanesma<br />

movlenebma didi gavlena<br />

iqonia qarTveli eris politikur,ekonomikur,kulturul<br />

da sulier<br />

cxovrebaze. qveyanam aRidgina dakarguli<br />

saxelmwifoebrivi damoukidebloba<br />

da Tavis bunebriv mdgomareobas<br />

daubrunda – gaagrZela qarTuli<br />

saxelmwifoebriobis samiaTaswlovani<br />

tradicia. amasTanave, Seudga demokratiuli,<br />

samarTlebrivi saxelmwifos<br />

mSeneblobas.<br />

saxelmwifoebrivi mSeneblobis ur-<br />

Tules problemebTan erTad gadasawyveti<br />

iyo saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis, agreTve sxva religiuri<br />

organizaciebis samarTlebrivi<br />

mdgomareobis, saxelmwifos da eklesiis<br />

urTierTobis, rwmenisa da aRmsareblobis<br />

Tavisuflebis sakanonmdeblo<br />

reglamentaciis sakiTxebi.<br />

Tanamedrove etapze am sakiTxebis<br />

gadawyveta TiTqos ioli saqme unda<br />

y<strong>of</strong>iliyo, radganac sayovelTaodaa<br />

cnobili rwmenisa da aRmsareblobis<br />

sferoSi adamianis ZiriTadi uflebebi<br />

da religiuri organizaciebis<br />

Tanasworuflebianobis saerTaSoriso<br />

samarTlebrivi standartebi. bunebrivia,<br />

demokratiuli, samarTlebrivi saxelmwifos<br />

mSenebloba moiTxovda, uwinares<br />

yovlisa, swored am sayovelTaod<br />

97<br />

aRiarebuli saerTaSoriso samarTlebrivi<br />

normebisa da principebis gadmoRebas<br />

nacionalur kanonmdeblobaSi.<br />

magram, amasTanave, gasaTvaliswinebeli<br />

iyo qarTuli saxelmwifos istoriuli<br />

gamocdileba da qarTveli eris<br />

tradiciebi.<br />

qarTveloba uZvelesi qristiani<br />

marTlmadidebeli eria. saqarTvelos<br />

mosaxleobis didi umravlesoba marTlmadidebeli<br />

qristiania, Tumca qristianuli<br />

sarwmunoebis mniSvneloba qarTvelobisaTvis<br />

mxolod morwmune mrevlis<br />

raodenobiT rodi ganisazRvreba.<br />

qristianulma marTlmadideblobam Camoayaliba<br />

mravalsaukunovani qarTuli<br />

kultura, erovnuli ms<strong>of</strong>lmxedveloba<br />

da faseulobebi. rogorc ilia WavWavaZe<br />

werda: „qristianobam Segvinaxa Cven<br />

Cveni miwa-wyali, Cveni ena, Cveni vinaoba,<br />

Cveni erovneba... qristianoba niSnavda<br />

mTels saqarTvelos... niSnavda qarTvelobas...<br />

qarTveli da qristiani erTisa<br />

da imave mniSvnelobis sityvebi arian.” <br />

qristianuli sarwmunoebis aseTi mniSvneloba<br />

qarTveli erisTvis Sedegi iyo<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo<br />

eklesiis TavauRebeli moRvaweobisa,<br />

romelic mudam erovnul niadagze<br />

idga da udides rols asrulebda saqarTvelos<br />

damoukidebeli saxelmwifos<br />

ilia WavWavaZe. qarTveli eri da Rvawli wm.<br />

ninosi. _ wignSi: naTeli qristesi _ saqarTvelo.<br />

wigni I, Tbilisi, 2003 w., gv. 40.


Camoyalibebis, qarTveli eris fizikuri<br />

da sulieri gadarCenisTvis brZolis<br />

istoriul procesSi. Tamamad SeiZleba<br />

iTqvas, rom qarTuli civilizaciis<br />

mTavari safuZveli swored rom mar-<br />

Tlmadidebloba iyo. sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqi, uwmidesi<br />

da unetaresi ilia II brZanebs: „bevri<br />

ram, riTac amayobs Cveni eri literaturis,<br />

arqiteqturisa da xelovnebis sxva<br />

sferoSi, qristianuli sulierebisa da<br />

civilizaciis safuZvelze Seiqmna.” <br />

swored amitom iyo,rom istoriulad<br />

qristianuli marTlmadidebloba saqarTveloSi<br />

saxelmwifo religia iyo. es<br />

periodi yvelaze xangrZlivia da mraval<br />

saukunes iTvlis.<br />

me-19 saukunis dasawyisSi ruseTis<br />

imperiis mier saqarTvelos aneqsias<br />

Sedegad mohyva qarTuli saxelmwifoebriobis<br />

gauqmeba da saqarTvelos mar-<br />

Tlmadidebeli eklesiis avtokefaliis<br />

dakargva. Cveni saxelovani winaprebis,<br />

TvalsaCino sasuliero da saero<br />

moRvaweebis, mTeli qarTuli sazogadoebis<br />

erToblivi mecadineobiTa da<br />

ZalisxmeviT 1917 wels saqarTvelos<br />

marTlmadidebelma eklesiam aRidgina<br />

avtokefalia. ruseTis imperiaSi qar-<br />

Tuli eklesiis avtokefaliis aRdgena<br />

ara mxolod Cveni eklesiisTvis warTmeuli<br />

TviTmmarTvelobis uflebis xelaxla<br />

mopovebas niSnavda, aramed gareSe<br />

Zalebis mier gauqmebuli qarTuli<br />

saxelmwifoebriobis aRdgenis dasawyiss<br />

moaswavebda. marTlac, 1918 wlis 26<br />

maiss saqarTvelom saxelmwifoebrivi<br />

damoukidebloba moipova da demokratiuli<br />

respublikis formiT Camoyalibda.<br />

demokratiuli respublikis mTavrobasa<br />

da parlamentSi umravlesobas socialdemokratebi<br />

Seadgendnen, romelTa<br />

socialisturi ideologia aTeistur<br />

principebs eyrdnoboda da, bunebrivia,<br />

marTlmadidebeli eklesiisadmi keTilganwyobili<br />

ver iqneboda. saqarTvelos<br />

ix. naTeli qristesi _ saqarTvelo, wigni I,<br />

Tbilisi, 2003 w., gv. 502.<br />

pirveli respublikis konstituciiT<br />

(1921 w.), arc erT sarwmunoebas ar mieni-<br />

Wa upiratesoba, saxelmwifo da eklesia<br />

gancalkevebul subieqtebad aRiares.<br />

manamde, 1918 wlis 26 noembris kanoniT<br />

gaauqmes saRvTo sjulis swavleba da<br />

saRvTo sjulis maswavleblis Tanamdeboba<br />

„yoveli tipisa da safexuris<br />

saxazino da kerZo uflebian skolaSi.”<br />

1919 wlis 17 ivnisis kanoniT ki uqme<br />

dReTa CamonaTvalidan amoiRes sauflo<br />

dResaswaulebi. samagierod, samoqalaqo<br />

uqme dReebad gamoacxades ruseTis<br />

didi revoluciis pirveli dRe<br />

– 12 marti da internacionalis dResaswauli<br />

_ pirveli maisi. <br />

1921 wels sabWoTa ruseTis mier<br />

saqarTvelos demokratiuli respublikis<br />

okupaciasa da aneqsias mohyva<br />

70-wliani agresiuli aTeizmis epoqa,<br />

rodesac aTeizmi saxelmwifo ideologiis<br />

rangSi iyo ayvanili. sabWouri<br />

konstituciebiT eklesia gamoy<strong>of</strong>ili<br />

iyo saxelmwifosagan, xolo skola<br />

– eklesiisagan. am periodSi eklesia,<br />

yovelgvar samarTlebriv safuZvlebs<br />

moklebuli, ganagrZobda arsebobas.<br />

saqarTvelos revkomis 1921 wlis 15<br />

aprilis dekretiT, saqarTvelos mar-<br />

Tlmadidebel eklesias iuridiuli<br />

piris statusi CamoerTva. komunisturi<br />

reJimis dros sarwmunoebisadmi mtrulad<br />

ganwyobili xelisuflebisagan<br />

aunazRaurebeli vneba da ziani miadga<br />

qarTul eklesias. administraciuli<br />

wesiT daxures eklesia-monastrebis<br />

umravlesoba,bevri ki dawves,daangries<br />

an aradaniSnulebisamebr gamoiyenes,<br />

mTeli saeklesio qoneba konfiskebul<br />

iqna, xolo sasuliero pirebis didi<br />

nawili – represirebuli. <br />

miuxedavad imisa, rom eklesiis<br />

98<br />

saqarTvelos demokratiuli respublikis<br />

samarTlebrivi aqtebis krebuli. 1918-1921,<br />

Tbilisi, 1990 w., gv. 110, 197.<br />

ix. sergo vardosaniZe, 1917-1977 wlebis matiane.<br />

_ wignSi: naTeli qristesi _ saqarTvelo.<br />

wigni I, Tbilisi, 2003 w., gv. 476-484.


samarTlebriv mdgomareobaSi raime<br />

xelSesaxebi cvlileba ar momxdara<br />

da sabWoTa xelisufleba kvlavac<br />

ganagrZobda aTeisturi ideologiis<br />

principebis gulmodgine danergvas<br />

sazogadoebaSi,gasuli saukunis 70-iani<br />

wlebidan sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

ilia II ZalisxmeviT<br />

daiwyo saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis aRorZinebis rTuli procesi,<br />

romlis mizani iyo ara mxolod<br />

sakuTriv eklesiis organizaciuli da<br />

materialuri safuZvlebis ganmtkiceba,<br />

aramed qarTvel erSi „erovnuli<br />

TviT cnobis” gaRviveba, qarTuli cnobierebis<br />

dabruneba, qarTveli eris moqceva<br />

Tavisi tradiciuli religiuri<br />

da zneobrivi sawyisebisken. saqarTvelos<br />

sazogadoebriv cxovrebaSi qar-<br />

Tuli eklesiis rolis gazrdam didad<br />

Seuwyo xeli am wlebSi erovnul-ganmaTavisuflebeli<br />

moZraobis gamoRvi-<br />

Zebasa da aRmavlobas, rac 1991 wlis<br />

9 aprils saqarTvelos saxelmwifoebrivi<br />

damoukideblobis aRdgeniT dagvirgvinda.<br />

saxelmwifos saTaveSi mosuli<br />

erovnuli xelisufleba saqarTvelos<br />

axali konstituciis miRebamde Seudga<br />

sabWoTa saqarTvelos 1978 wlis konstituciis<br />

modernizebas. cvlileba<br />

garkveulwilad Seexo saxelmwifosa<br />

da eklesiis urTierTobas. Tu konstituciis<br />

adrindel redaqciaSi aRniSnuli<br />

iyo, rom „saqarTvelos ss respublikaSi<br />

eklesia gamoy<strong>of</strong>ilia saxelmwifosgan<br />

da skola – eklesiisagan”<br />

(50-e muxli), cvlilebebis Semdeg konstituciis<br />

es debuleba ase Camoyalibda:<br />

„saqarTvelos respublikaSi eklesia<br />

gamoy<strong>of</strong>ilia saxelmwifosgan.”<br />

konstituciuri cvlilebis azridan<br />

gamomdinare, SeiZleba iTqvas, rom saxelmwifo<br />

da eklesia gancalkevebul,<br />

erTmaneTisgan damoukidebel subieqtebad<br />

arian miCneulni, Tumca amasve<br />

ver vityviT skolisa da eklesiis urTierTobaze.<br />

konstitucia eklesiisa da<br />

skolis urTierTobas pirdapir da<br />

imperatiulad aRar krZalavda. amis<br />

Sedegad zogierTma saswavlebelma im<br />

wlebSi Tavisi iniciativiT aRadgina<br />

saRvTo sjulis swavleba. erovnuli<br />

xelisuflebis iniciativiT, amasTanave,<br />

gauqmda qarTveli erisaTvis ucxo<br />

dResaswaulebi da aRdga tradiciuli,<br />

maT Soris sauflo dResaswaulebi,<br />

riTac xelisuflebam daadastura Tavisi<br />

keTilganwyoba eklesiis mimarT. <br />

cnobili garemoebebis gamo saxelmwifosa<br />

da eklesiis urTierTobis samar-<br />

Tlebrivi mowesrigebis RonisZiebebi<br />

maSin, samwuxarod, amiT amoiwura.<br />

1993 wlidan saqarTveloSi daiwyo<br />

konstituciuri procesi, romelic<br />

or-naxevari weli mimdinareobda ukiduresad<br />

daZabuli Sidapolitikuri<br />

viTarebis pirobebSi da romlis mizani<br />

iyo damoukidebeli saqarTvelos rigiT<br />

meore konstituciis SemuSaveba.<br />

umTavresi sakiTxi, romelic konstituciuri<br />

procesis yvela etapze cxare<br />

diskusiebis sagans warmoadgenda<br />

da mravaljer ganicada cvlileba,<br />

saxelmwifo mmarTvelobis sakiTxi<br />

iyo, radganac igi uSualod iyo dakavSirebuli<br />

im periodSi xelisuflebisaTvis<br />

gaCaRebul brZolasTan. amitom<br />

man Tavisi aqtualurobiT daCrdila<br />

sxva aranakleb mniSvnelovani saxelmwifo-samarTlebrivi,<br />

maT Soris saxelmwifosa<br />

da eklesiis urTierTobis<br />

konstituciur-samarTlebrivi reglamentaciis<br />

problemebi. sakonstitucio<br />

komisiaSi diskusiebi saxelmwifosa da<br />

eklesiis urTierTobis problemaze<br />

saerTod ar gamarTula, xolo qveynis<br />

ZiriTadi kanonis proeqtis TiTqmis yvela<br />

variantSi ucvlelad iyo moyvanili<br />

am sakiTxis gadawyvetis trafaretuli<br />

debulebebi: saxelmwifo da eklesia<br />

erTmaneTisagan damoukidebelia da uzrunvely<strong>of</strong>ilia<br />

rwmenisa da aRmsareblobis<br />

Tavisufleba. konstituciis<br />

99<br />

ix. daviT CikvaiZe, saeklesio samarTlis sakiix.<br />

daviT CikvaiZe, saeklesio samarTlis saki-<br />

Txebi, wigni I, Tbilisi, 2004 w., gv. 40.


proeqtis SemuSavebis daskvniT etapze<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis<br />

ilia II iniciativiT saxelmwifosa<br />

da eklesiis urTierTobis zemoaRniSnul<br />

debulebas daemata, erTi SexedviT,<br />

TiTqos deklaraciuli, magram Tavisi<br />

azriT metad mniSvnelovani winadadeba:<br />

„saxelmwifo aRiarebs qarTuli<br />

marTlmadidebluri eklesiis gansakuTrebul<br />

rols saqarTvelos istoriaSi.”<br />

radganac es Canaweri qarTuli<br />

eklesiis rols retrospeqtivaSi<br />

ganixilavda, politikurad uaRresad<br />

mravalspeqtrian parlamentSi masze<br />

yuradReba ar gamaxvilebula saqarTvelos<br />

konstituciis saboloo teqstis<br />

miRebisas.<br />

amrigad, sruliad saqarTvelos ka-<br />

Tolikos-patriarqis winadadebis gaTvaliswinebiT,saqarTvelos<br />

axalma (1995<br />

wlis) konstituciam saxelmwifosa da<br />

eklesias Soris urTierTobis gansaz-<br />

Rvrisas sami umniSvnelovanesi principi<br />

daadgina:<br />

pirveli, eklesia damoukidebelia<br />

saxelmwifosgan;<br />

meore, saxelmwifo acxadebs rwmenisa<br />

da aRmsareblobis srul Tavisuflebas;<br />

mesame, saxelmwifo aRiarebs qarTuli<br />

marTlmadidebeli eklesiis gansakuTrebul<br />

rols saqarTvelos istoriaSi.<br />

axlad miRebuli konstituciis ZalaSi<br />

Sesvlis Semdeg farTod gaiSala<br />

samarTalSemoqmedebiTi saqmianoba<br />

konstituciiT gaTvaliswinebuli<br />

100<br />

kanonebis miRebis, saxelmwifoebrivi<br />

da sazogadoebrivi cxovrebis TiTqmis<br />

yvela sferoSi sakanonmdeblo safuZvlebis<br />

Seqmnisa da moqmedi kanonmdeblobis<br />

mTeli masivis konstitucias-<br />

Tan SesabamisobaSi moyvanis mizniT.<br />

dRis wesrigSi dadga religiuri<br />

gaerTianebebis Sesaxeb kanonis miRebis<br />

sakiTxic. samTavrobo Tu arasamTavrobo<br />

organizaciebis mier SemuSavebuli<br />

kanonproeqtebi, rogorc wesi, erTi<br />

sakanonmdeblo aqtiT yvela religiuri<br />

gaerTianebis samarTlebrivi statusis<br />

gansazRvris mcdelobas warmoadgenda.<br />

iyo agreTve winadadebebi konfesiebis<br />

tradiciul da aratradiciul religiur<br />

gaerTianebebad day<strong>of</strong>isa da, Sesabamisad,<br />

maTi gansxvavebuli samarTlebrivi<br />

reglamentaciis Sesaxeb.<br />

imTaviTve cxadi gaxda, rom erT<br />

sakanonmdeblo sibrtyeze yvela religiuri<br />

gaerTianebis samarTlebrivi<br />

mdgomareobis da maT saqmianobasTan<br />

dakavSirebuli urTierTobebis mowesrigeba<br />

ar iqneboda marTebuli. saqme<br />

isaa, rom saqarTvelos konstitucia,<br />

garda imisa,rom acxadebda rwmenisa da<br />

aRmsareblobis srul Tavisuflebas,<br />

saxelmwifosgan eklesiis damoukideblobas,amave<br />

dros,rogorc ukve aRvniSneT,<br />

aRiarebda qarTuli marTlmadidebeli<br />

eklesiis gansakuTrebul rols<br />

saqarTvelos istoriaSi. am istoriul<br />

rols emateboda isic, rom aRorZinebuli<br />

marTlmadidebeli eklesia sul<br />

ufro mniSvnelovan rols asrulebda<br />

qarTveli eris sulier cxovrebaSi<br />

ara marto warsulSi, aramed dResac,<br />

Tanamedrove pirobebSi. amitom saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis es<br />

gansakuTrebuli roli da mniSvneloba<br />

moiTxovda misi samarTlebrivi reglamentaciis<br />

araordinarul gadawyvetas.<br />

amocana metad rTuli iyo, magram<br />

moiZebna istoriuli da iuridiuli<br />

TvalsazrisiT misi gadawyvetis mar-<br />

Tebuli forma. sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis, ilia II winadadebiT,<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesis statusis da misi samar-<br />

Tlebrivi mdgomareobis sakiTxebis<br />

gansazRvrisaTvis saxelmwifosa da<br />

eklesias, rogorc or damoukidebel<br />

subieqts Soris konstituciuri SeTanxmeba<br />

unda dadebuliyo. „saxelmwifosa<br />

da eklesias Soris urTierToba Tanamedrove<br />

etapze, _ brZanebda patriarqi, _<br />

gansxvavebul midgomas moiTxovs, rac


ganpirobebulia qveynis Sidapolitikuri<br />

mowyobiT da aseve saerTaSoriso<br />

situaciis gaTvaliswinebiT. aqedan gamomdinare,<br />

saxelmwifosa da eklesias<br />

Soris urTierTobis yvelaze misaReb<br />

formad miCneul iqna konstituciuri<br />

SeTanxmeba.” <br />

konstituciuri SeTanxmeba sruliad<br />

axali instituti iyo qarTul samar-<br />

TalSi. am SeTanxmebas konstituciuri<br />

imitom ewoda, rom misi dadebis Sesa-<br />

Zlebloba, procedurebi da subieqtTa<br />

wre mxolod saxelmwifos ZiriTadi<br />

kanoniT unda gansazRvruliyo. amasTanave,<br />

konstituciur SeTanxmebas qveynis<br />

ZiriTadi kanonis Semdeg upiratesi iuridiuli<br />

Zala eqneboda sxva samarTlebrivi<br />

aqtebis mimarT.<br />

saxelmwifosa da eklesias Soris<br />

urTierTobis aseTi forma, bunebrivia,<br />

konstituciur cvlilebebs moiTxovda.<br />

2000 wels am mizniT gamoqveynebuli<br />

konstituciuri cvlilebebis kanonproeqtis<br />

ganxilva mwvave diskusiebiT<br />

warimarTa, romelSic monawileobdnen<br />

rogorc samTavrobo, ise arasamTavrobo<br />

organizaciebi, sasuliero Tu<br />

saero pirebi, mecnierebi, specialistebi,<br />

politikuri partiebi, umaRlesi<br />

skolebi da sxv. gamoiTqva mosazrebebi,<br />

rom konstituciuri SeTanxmebisTvis<br />

esoden maRali iuridiuli Zalis<br />

miniWeba gamoiwvevda religiuri organizaciebis<br />

Tanasworuflebianobis<br />

darRvevas, rwmenisa da aRmsareblobis<br />

Tavisuflebis Sesaxeb adamianis uflebebis<br />

Selaxvas, marTlmadideblobis<br />

saxelmwifo religiad gadaqcevas da<br />

a.S. am mosazrebebis usafuZvloba damajereblad<br />

da argumentirebulad iqna<br />

dasabuTebuli kanonproeqtis sajaro<br />

ganxilvisas. sabolood, saRma azrma<br />

gaimarjva da saqarTvelos umaRlesi<br />

aRmasrulebeli da sakanonmdeblo xelisufleba<br />

darwmunda konstituciuri<br />

SeTanxmebis institutis SemoRebis<br />

mizanSewonilobaSi.<br />

2001 wlis 30 marts saqarTvelos<br />

konstituciaSi Setanili cvlilebebis<br />

Sesabamisad, saqarTvelos saxelmwifosa<br />

da saqarTvelos samociqulo avtokefaliuri<br />

marTlmadidebeli eklesiis<br />

urTierToba ganisazRvra konstituciuri<br />

SeTanxmebiT.<br />

zemoaRniSnulma konstituciurma<br />

cvlilebebma sakanonmdeblo safuZveli<br />

Seqmnes saxelmwifosa da eklesias<br />

Soris konstituciuri SeTanxmebis<br />

dadebisTvis, rac ganxorcielda kidec<br />

2002 wlis 14 oqtombers. mcxeTaSi sveticxovlis<br />

sapatriarqo taZarSi konstituciur<br />

SeTanxmebas xeli moaweres<br />

saqarTvelos saxeliT saqarTvelos<br />

prezidentma da saqarTvelos samociqulo<br />

avtokefaliuri marTlmadidebeli<br />

eklesiis saxeliT – sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqma.<br />

xelmoweris ceremoniisas kaTolikos-patriarqma<br />

ilia II aseTi sityvebiT<br />

mimarTa saqarTvelos prezidents:<br />

„bunebrivia, araerTi umniSvnelovanesi<br />

dokumentisTvis gaqvT xeli mowerili,<br />

magram vfiqrob, eris sasicocxlo interesebidan<br />

gamomdinare, es SeTanxmeba<br />

erT-erTi yvelaze gamorCeulia. uflis<br />

nebis gareSe araferi xdeba.” <br />

konstituciur SeTanxmebaSi saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesia<br />

aRiarebulia sajaro samarTlis iuridiul<br />

pirad, gansazRvrulia eklesiis<br />

uflebamosilebebi kulturulsaganmanaTleblo,<br />

Tavdacvis, iusticiis,<br />

socialuri dacvis sferoebSi, eklesiis<br />

sakuTrebad gamocxadebulia saqarTvelos<br />

mTel teritoriaze arsebuli<br />

marTlmadidebluri taZrebi, monastrebi,<br />

miwis nakveTebi, saxelmwifo dacva-<br />

Si (muzeumebSi, sacavebSi) arsebuli<br />

saeklesio saganZuri. saxelmwifo adasturebs<br />

XIX_XX saukuneebSi, saxelmwifoebrivi<br />

damoukideblobis dakargvis<br />

periodSi eklesiisaTvis materialuri<br />

ix. sapatriarqos uwyebani, 2002 w. 18-24 oqtomberi,<br />

gv. 4.<br />

101<br />

ix. sapatriarqos uwyebani, 2002 w. 18-24 oqtomix.<br />

sapatriarqos uwyebani, 2002 w. 18-24 oqtomberi,<br />

gv. 5.


da moraluri zianis miyenebis faqts<br />

da iRebs valdebulebas materialuri<br />

zianis nawilobriv kompensaciaze.<br />

konstituciuri SeTanxmeba mtkice<br />

samarTlebrivi safuZvelia saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiisaTvis.<br />

masSi cvlilebebisa da damatebebis<br />

Setana SesaZlebeli iqneba mxolod<br />

saxelmwifosa da eklesiis urTierTSe-<br />

TanxmebiT. amasTanave, saxelmwifo organoebis<br />

mier konstituciuri SeTanxmebis<br />

normebisa da principebis sawinaaRmdegod<br />

gamocemul samarTlebriv<br />

aqtebs iuridiuli Zala ar eqnebaT.<br />

konstituciuri SeTanxmebis dadebas<br />

unda mohyoloda mTeli wyeba normatiuli<br />

aqtebisa, romlebic moawesrigebdnen<br />

jvrisweris saxelmwifo aRiarebis,samxedro-sajariso<br />

formirebeb-<br />

Si, Tavisuflebis aRkveTis adgilebSi<br />

moZRvris institutis SemoRebis, saganmanaTleblo<br />

dawesebulebebSi marTlmadidebluri<br />

sarwmunoebis Sesaxeb sagnis<br />

swavlebis, kulturuli memkvidreobis<br />

dacvisa da sargeblobis, eklesiisaTvis<br />

miyenebuli materialuri zianis<br />

kompensaciis sakiTxebTan dakavSirebiT<br />

saxelmwifosa da eklesias Soris warmoSobil<br />

urTierTobebs.<br />

miuxedavad saqarTvelos prezidentis<br />

2003 wlis 7 ianvris brZanebulebisa,<br />

samwuxarod, es sakiTxebi jerjerobiT<br />

Seuswavleli da gadauwyveteli rCeba,<br />

ris gamoc konstituciuri SeTanxmebis<br />

mniSvnelovani debulebebis amoqmedeba<br />

ferxdeba. rogorc Cans, jer kidev ar<br />

dasrulebula saxelmwifosa da saqarTvelos<br />

marTlmadidebel eklesias<br />

Soris urTierTobis momwesrigebeli<br />

sakanonmdeblo aqtebis Seqmnis procesi.<br />

vfiqrobT, am sferoSi samarTal-<br />

Semoqmedebis gaaqtiureba unda icqes<br />

Cveni sakanonmdeblo xelisuflebis<br />

erT-erT prioritetul mimarTulebad.<br />

amasTan dakavSirebiT, sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqi<br />

ilia II brZanebs:<br />

„konstituciuri SeTanxmeba aris didmniSvnelovani<br />

nabiji da movlena. magram,<br />

amave dros, es aris mxolod ZiriTadi<br />

mimarTulebis ganmsazRvreli xelSekruleba,<br />

romlis ganxorcieleba unda<br />

moxdes saxelmwifos mxridan sxvadasxva<br />

samarTlebrivi aqtebis miRebiT.<br />

iwyeba axali etapi saxelmwifosa<br />

da eklesias Soris urTierTobisa da<br />

is yoveldRiur did Sromas moiTxovs.<br />

dRes Cven yvelam kidev ufro meti pasuxismgebloba<br />

aviReT RvTis, erTmaneTisa<br />

da sazogadoebis winaSe da es<br />

bevrs gvavalebs.” <br />

102<br />

ix. sapatriarqos uwyebani, 2002 wlis 18-24 oqix.<br />

sapatriarqos uwyebani, 2002 wlis 18-24 oqtomberi,<br />

gv. 4-5.


kacisTvis ekiTxa, sad midioda, mas ki<br />

pasuxad gaeca _ romSi mivdivar mis<br />

dasapyrobado, SemkiTxveli aucileblad<br />

ifiqrebda, rom ucnauri mgzavri<br />

an Tavis gonebaze aRar iyo, an sizmars<br />

xedavda. magram Cven viciT, rom petre<br />

mociqulma pavle mociqulTan erTad<br />

marTlac daipyro uzarmazari imperiis<br />

mrisxane dedaqalaqi romi, romlis<br />

moqalaqenic gansakuTrebuli qedmaRlobiT<br />

gamoirCeodnen, da daipyro igi<br />

sityviT.<br />

SeuZlebelia, vinmes ukeT esmodes<br />

Zala sityvisa _ logosisa, vidre WeSmarit<br />

qristians, romelic Tayvans<br />

scems sityva RmerTs, ieso qristes. aqedan<br />

gamomdinare, qristiani moazrovneni<br />

gansakuTrebiT ufrTxildebodnen<br />

da pativs scemdnen saerTod sityvas<br />

da, cxadia, adamianis sulieri zrdisa<br />

da ganviTarebisaTvis sityvieri xelovnebis<br />

mniSvnelobac kargad esmodaT.<br />

maT icodnen, rom rogorc sxeuli<br />

ganmtkicebisa da moqmedebisaTvis<br />

aucileblad saWiroebs materialur<br />

sakvebs, aseve saWiroebs sazrdels sulic,<br />

romelsac misTvis WeSmaritebis<br />

sityva warmoadgens da romelic mas<br />

RmrTisa da moyvasis samsaxuris Zalas<br />

aZlevs. amasTan, ramdenadac qristianoba<br />

adamianze, romelic Semoqmedma Tavisufali<br />

nebiT daajildova, yovelgvar<br />

Zaldatanebas gamoricxavs, yvela qveyanaSi,<br />

sadac ki qristes moZRvreba gavrgvanca<br />

koplataZe<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis, uwmidesisa da<br />

unetaresis ilia II saganmanaTleblo-sagamomcemlo moRvaweoba<br />

efeselTa mimarT epistoleSi pavle<br />

mociquli qristes mimdevrebs aswavlis,rogor<br />

aRiWurvon WeSmaritebis<br />

dasacavad materialur samyaroSi, sadac<br />

sulni ukeTurebisani batonoben,<br />

kerZod, farad sarwmunoebis, xolo<br />

maxvilad RmrTis sityvis gamoyenebas<br />

urCevs: `yovelsa Sina aRiReT fari<br />

igi sarwmunoebisa, romliTa SeuZloT<br />

yovelTa maT isarTa borotisaTa ganxurvebulTa<br />

daSretad. da Cafxuti igi<br />

cxovrebisaÁ daidgiT da maxvili igi<br />

sulisaÁ, romel ars sityuaÁ RmrTisaÁ~<br />

(ef. 6, 16-17).<br />

marTlac, qristianul sarwmunoebas,<br />

mxedvelobaSi gvaqvs WeSmariti<br />

qristianuli sarwmunoeba, Tavisi arsebobis<br />

manZilze sxva iaraRi arc gamouyenebia<br />

da arc erT qveyanaSi ZaldatanebiTa<br />

da fizikuri ganadgurebis<br />

SiSiT ar gavrcelebula. mociqulebma,<br />

mociqulTa mowafeebma da, saerTod,<br />

pirvelma qristianulma eklesiam, romelic<br />

daaxloebiT 120-mde wevrs iTvlida,<br />

macxovris moZRvreba imdroindel<br />

ms<strong>of</strong>lioSi mxolod sityvis ZaliT,<br />

qadagebiT gaavrceles. erT Tavis<br />

qadagebaSi wm. ioane oqropiri, roca<br />

qristianobis, rogorc erTdaerTi WeSmariti<br />

religiis, Sesaxeb saubrobs,<br />

msmenelebs mimarTavs, warmoidginon<br />

kaci, romelic ierusalimidan gamovida<br />

da gzas daadga mxolod joxiTa da<br />

ramdenime wigniT xelSi. vinmes rom am<br />

103


104<br />

celda, eklesia xalxSi ganaTlebis<br />

Setanas cdilobda, raTa adamianebs<br />

sarwmunoebrivi aRmsareblobis miRebisas<br />

Tavisufali arCevanis gakeTebis<br />

SesaZlebloba miscemodaT. ase rom,<br />

qristianoba da wigniereba Tavidanve<br />

ganuy<strong>of</strong>el cnebebad iqca da qristes<br />

moZRvrebis gavrcelebas qristianuli<br />

mecnierebisa da filos<strong>of</strong>iis warmoSobac<br />

umokles droSi mohyva. saxarebis<br />

pirveli mkvlevari pavle mociquli<br />

brZandeboda, xolo pirveli qristiani<br />

filos<strong>of</strong>osi wm. mowame iustine<br />

II saukuneSi moRvaweobda. pirvelive<br />

saukuneebSi warmoiSva da Camoyalibda,<br />

agreTve, sasuliero mwerloba Tavisi<br />

mravalferovani dargebiT. amitom<br />

qristianTa sulebisaTvis gamzadebul<br />

tablas Tavidanve amSvenebda sameufo<br />

sazrdeli _ RmrTeebrivi sityva anu<br />

sasuliero mwerloba, romelic miwieri<br />

y<strong>of</strong>is moTxovnilebebiT gauxeSebuli<br />

gulebisaTvis igivea, rac zeTi<br />

Camqrali kandelisa da wvima gvalviT<br />

gaficxebuli, damskdari miwisaTvis.<br />

Cveni xalxi im erTa ricxvs ekuTvnis,<br />

romelnic, RmrTis wyalobiT,<br />

qristes naTels pirvelive saukuneSi<br />

eziarnen; meoTxe saukunidan moyolebuli<br />

ki, roca qristianoba saxelmwifo<br />

religiad gamocxadda, rCeuli<br />

Svilebis Tavdadebuli moRvaweobis<br />

Sedegad,patara saqarTvelo cdilobda<br />

mwignobrobisa da ganaTlebis saqmeSi<br />

qristianuli kulturis akvnis _ TviT<br />

bizantiis imperiisaTvisac ki ar daedo<br />

toli. amaze rogorc originaluri qarTuli<br />

sasuliero mwerloba, romelic<br />

bizantiurs mxolod raodenobrivad<br />

Tu CamorCeba, aseve sxva enebidan, upiratesad<br />

ki berZnulidan Targmnili<br />

didZali saRmrTismetyvelo literaturac<br />

metyvelebs. aqve SevniSnavT, rom<br />

Targmnili Zeglebi, rogorc qarTuli<br />

enis araCveulebriv gamomsaxvelobiT<br />

Zalas, romelic Sesabamisad misi Semqmneli<br />

xalxis azrovnebis maRal doneze<br />

miuTiTebs, aseve mTargmnelTa RmrTivsulierebasa<br />

da maRalniWierebasac<br />

adastureben.<br />

ra Tqma unda, qveyanaSi saganmanaTleblo<br />

saqmianobas ZiriTadad<br />

eklesia da misi saukeTeso moRvaweni<br />

warmarTavdnen. IX saukunidan qarTul<br />

eklesia-monastrebTan rogorc CvenSi,<br />

ise sazRvargareTac ramdenime mZlavri<br />

saliteraturo skola Seiqmna. taoklarjeTsa<br />

Tu sinisa da aTonis mTaze<br />

moRvawe qarTveli mwignobari berebi,<br />

romelTac kargad esmodaT, rom qveynis<br />

simtkicis upirvelesi burji swori<br />

sarwmunoeba da masze dafuZnebuli<br />

maRali zneoba iyo, dResa da Rames asworebdnen,<br />

raTa qarTvelTa sulier<br />

tablas siuxve da mravalferovneba ar<br />

mohkleboda.<br />

samwuxarod,jer XIII saukuneSi mon-<br />

Rolebis Semosevam, xolo Semdeg, XV<br />

saukuneSi bizantiis imperiis dacemam,<br />

ris Sedegadac qarTuli saxelmwifo<br />

mahmadianur zRvaSi Cakarguli patara<br />

kunZuli aRmoCnda, es gacxovelebuli<br />

kulturul-saganmanaTleblo moRvaweoba<br />

karga xniT SeaCera. bunebrivia,<br />

sulieri sazrdelis moklebam Cvens<br />

erovnul saxesac da zneobasac Tavisi<br />

mZime daRi daasva. amitomac erisa<br />

da qveynis bedze dafiqrebulma mamuliSvilebma<br />

qristianul samyarosTan<br />

dasakavSireblad axali gzebis Zieba<br />

daiwyes. SeuZlebelia uary<strong>of</strong>a imisa,<br />

rom miuxedavad saxelmwifoebriobisa<br />

da politikuri Tavisuflebis dakargvisa,<br />

marTlmadideblur ruseTTan<br />

SeerTebis Sedegad qarTul saRmrTismetyvelo<br />

azrovnebas, iseve rogorc<br />

saerTod qarTul mwerlobas,romelsac<br />

sxva qristianul erebTan kulturuli<br />

urTierTobis saSualeba didi xnis<br />

ganmavlobaSi warTmeuli hqonda, erTgvari<br />

aRorZineba daetyo; samwuxarod,<br />

es procesi ruseTis qristianuli imperiis<br />

ZaliT damxobam da mis nangrevebze<br />

aTeisturi imperiis Seqmnam Sewyvita,<br />

romelmac Tavi uwinaresad sarwmunoebisa<br />

da eklesiis devniT gamoiC-


105<br />

ina. calke saukuneTa ganmavlobaSi<br />

mahmadianTa TareSiTa da calke XIX<br />

saukuneSi aTeisturi mecnierebisa da<br />

filos<strong>of</strong>iis zegavleniT Seryeul rwmenas<br />

Cvens qveyanaSi mZime gansacdelis<br />

Jami daudga. marTalia, eklesiam arseboba<br />

saswaulebrivad SeinarCuna, magram<br />

mas misi erT-erTi ZiriTadi funqcia<br />

_ saganmanaTleblo-sagamomcemlo<br />

saqmianobis warmarTva ZaliT waarTves,<br />

xolo sasuliero literaturis Seqmna-Targmnasa<br />

da gamocemaze laparakic<br />

ar SeiZleboda.<br />

am TvalsazrisiT viTareba ukeTesisaken<br />

gasuli saukunis 70-iani wlebis<br />

miwurulSi Seicvala, roca saqarTvelos<br />

marTlmadidebel eklesias saTaveSi<br />

axlad aRsaydrebuli patriarqi,<br />

uwmidesi da unetaresi ilia II Caudga.<br />

ramdenadac qristes mimdevrebad<br />

ara monebi, aramed megobrebi sWirdeba<br />

(in. XV, 15), amitom misi eklesia yovelTvis<br />

gansakuTrebulad zrunavda<br />

ara mxolod moZRvarTa, aramed samwysos<br />

ganaTlebazec, raTa mas RmrTis<br />

arseboba ara mxolod intuiciurad da<br />

misi Zlierebisadmi SiSis gamo erwmuna,<br />

aramed guliT, gonebiTa da suliT, anu<br />

mTeli arsebiT Seeyvarebina (mk. XII, 30).<br />

Zalian kargad moexseneboda ra es, jer<br />

kidev saqarTvelos sapatriarqo taxtze<br />

aRsaydrebamde uwmidesis aqtiuri<br />

monawileobiT, mravali wlis iZulebi-<br />

Ti wyvetilobis Semdeg, saqarTveloSi<br />

pirveli sasuliero saminaria gaixsna<br />

mcxeTaSi, romlis pirveli reqtoric<br />

TviTon brZandeboda; xolo 1988 wels,<br />

rva saukunis Semdeg, Cvens qveyanaSi<br />

pirvelad amoqmedda sasuliero akademia<br />

TbilisSi, romelsac kaTolikospatriarqma<br />

miznad gelaTis saxelovani<br />

akademiis saukeTeso tradiciebis aRdgena-gagrZeleba<br />

dausaxa. Tbilisis<br />

sasuliero seminariasa da akademias,<br />

garda ganswavluli moZRvrebis momzadebisa,<br />

uwinaresad RmrTismetyvelebis<br />

yvelaze aqtualur sakiTxebze muSaobac<br />

evaleboda, raTa is udidesi sulieri<br />

saunje, romelic winaprebma Cveni<br />

tragikuli istoriis qartexilebs gamoatares<br />

da Seuryvnelad Semogvinaxes<br />

_ WeSmariti rwmena _ marTlmadidebloba,<br />

sxvadasxva religiis ideolog-<br />

Ta faruli Tu aSkara mtrobisagan daecva.<br />

am Canafiqris gansaxorcieleblad<br />

uwmidesma da unetaresma axalgaxsnili<br />

akademiis pedagogebad qarTuli mecnierebis<br />

moRvaweni moiwvia.<br />

akademiaSi sami _ RmrTismetyvelebis,<br />

qristianuli anTropologiisa<br />

da qristianuli xelovnebaTmcodneobis<br />

fakulteti da ramdenime kaTedra<br />

daarsda: RmrTismetyvelebis, saqarTvelos<br />

eklesiis istoriis, religiaTmcodeobis,<br />

qarTuli literaturisa da<br />

xelovnebaTmcodneobis. akademiasTan<br />

Seiqmna, agreTve, saRmrTismetyvelo,<br />

dekoratiuli mebaReobisa da ekologiisa<br />

da samedicino institutebi, romlebSic<br />

vaJebTan erTad gogonebic<br />

swavloben da SerCeul pr<strong>of</strong>esias euflebian.<br />

Tbilisis sasuliero akademiasa<br />

da seminariasTan funqcionirebs, aseve,<br />

xatweris, qargvis da galobis Semswavleli<br />

skolebi, sadac yvela msurvels,<br />

visac amis Sesaferisi monacemebi aqvs,<br />

SeuZlia, RmrTisgan mimadlebuli niWi<br />

ganaviTaros da arCeul saqmes moaxmros.<br />

calke saubris Temaa kaTolikospatriarqis,<br />

rogorc reqtoris (ramdenime<br />

welia igi Tbilisis sasuliero<br />

akademiisa da seminariis reqtori<br />

brZandeba) damokidebuleba pr<strong>of</strong>esormaswavleblebsa<br />

da studentebTan. misi<br />

gulisxmiereba marTlac gansacvifrebelia.<br />

igi cdilobs yuradRebis gareSe<br />

aravin datovos da mzrunveloba<br />

da siTbo yovel maTgans agrZnobinos.<br />

uwmidesisa da unetaresis pedagogiur<br />

moRvaweobas safuZvlad udevs rwmena<br />

imisa, rom maswavlebelsa da moswavles,<br />

studentsa da pr<strong>of</strong>esors Soris<br />

urTierTobas siyvaruli da urTierTpativiscema<br />

unda gansazRvravdes da


ara pedagogTa mxridan sakuTari upiratesobis<br />

warmoCena, xolo axalgazrdobis<br />

mxridan SiSi da sakuTari arasrulfasovnebis<br />

SegrZneba. amitomac<br />

misi yoveli mobrZaneba akademiasa da<br />

seminariaSi rogorc studentebis, ise<br />

pr<strong>of</strong>esor-maswavleblebisTvisac dResaswaulad<br />

iqceva xolme.<br />

sakuTari SesaZleblobebisa da ni-<br />

Wierebis warmosaCenad kaTolikos-patriarqi<br />

axalgazrdebs xSirad avalebs<br />

TxzulebaTa daweras sxvadasxva problemur<br />

sakiTxze da Semdeg pedagogTa<br />

da studentTa TandaswrebiT yuradRebiT<br />

ismens, rac axalgazrdebisaTvis<br />

ara mxolod pativs, aramed Semdgomi<br />

muSaobisaTvis udides stimulsac warmoadgens.<br />

uwmidesisa da unetaresis<br />

ZalisxmeviT akademiisa da seminariis<br />

studentebs saSualeba miecaT Tavian-<br />

Ti SemoqmedebiTi Zalebi sakuTar JurnalSi<br />

mosinjon.<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqis<br />

saganmanaTleblo moRvaweoba mxolod<br />

religiur sferos ar moicavs.<br />

rogorc ukve aRvniSneT, Tbilisis sasuliero<br />

akademiasTan misi kurTxeviT<br />

dekoratiuli mebaReobisa da ekologiis<br />

da samedicino institutebi gaixsna,<br />

xolo am bolo dros misi uwmidesoba<br />

aqtiurad iRvwis marTlmadidebluri<br />

universitetis dasafuZneblad,<br />

romelSic qarTveli axalgazrdebi<br />

humanitarul mecnierebebTan er-<br />

Tad sabunebismetyvelo mecnierebebsac<br />

Seiswavlian.<br />

aRsaydrebidan umokles droSi, 1978<br />

wels sapatriarqoSi, romelsac manamde<br />

mxolod saeklesio kalendris gamocemis<br />

ufleba hqonda, uwmidesis ZalisxmeviT<br />

sagamomcemlo gany<strong>of</strong>ileba<br />

Seiqmna da gamosvla daiwyo sapatriarqos<br />

periodulma beWdviTma organom<br />

_ Jurnalma `jvari vazisa~. am faqt-<br />

Tan dakavSirebiT warmoTqmul qadagebaSi<br />

kaTolikos-patriarqi madlobas<br />

swiravda RmerTs, romelmac is<br />

saqme aRasrulebina, mravali aTeuli<br />

wlis ganmavlobaSi Taobebis fiqrisa<br />

da zrunvis sagans rom Seadgenda. Jurnalma,<br />

romelSic Cveni eklesiis istoriis,<br />

saSinao cxovrebis amsaxveli<br />

masalebi sistematurad ibeWdeboda,<br />

eklesiisa da sazogadoebis daaxloebis<br />

saqmeSi Tavisi roli udavod Seasrula.<br />

80-ian wlebSi gamoica, agreTve,<br />

ramdenime saRmrTismetyvelo krebuli,<br />

romlebSic, sxva rom yvelafers Tavi<br />

davaneboT, Zveli qarTuli sasuliero<br />

mwerlobis ramdenime sayuradRebo Zegli<br />

daibeWda.<br />

1989 wels sapatriarqom dabeWda qarTul<br />

enaze Sesrulebuli bibliis axali<br />

Targmani, aRsaniSnavia, rom Zveli<br />

da axali aRTqmis wignebis Targmnis<br />

process,miuxedavad mouclelobisa,Tavad<br />

misi uwmidesoba zedamxedvelobda.<br />

igi piradad xvdeboda mTargmnelebs da<br />

wmida werilis teqstSi CawvdomisaTvis<br />

mraval sayuradRebo rCevasac aZlevda.<br />

SesaZlebelia, am axali Targmanis<br />

mimarT mkiTxvels SeniSvnebi gauCndes,<br />

magram im faqtis uary<strong>of</strong>a, rom misi gamocemiT<br />

mainc didi saqme gakeTda, ar<br />

SeiZleba. marTalia,RmrTismsaxurebaSi<br />

Zveli qarTuli Targmani darCa, magram<br />

mkiTxvelTa farTo wrem misTvis gasageb<br />

Tanamedrove qarTul enaze miiRo<br />

wigni, romlis codnac aucilebelia<br />

WeSmariti ganaTlebis SesaZenad.<br />

aRsaniSnavia, rom am faqtis Semdeg<br />

sapatriarqoSi Seiqmna jgufi, romelic<br />

protopresviter giorgi gamrekelis<br />

xelmZRvanelobiT axali aRTqmis wignebis<br />

axal qarTul enaze gadmosaRebad<br />

muSaobs.<br />

1990 wlis 15 aprils, ieso qristes<br />

brwyinvale aRdgomis dRes, uwmidesisa<br />

da unetaresis RvawliTa da locvakurTxeviT<br />

sapatriarqos gazeTis _<br />

`madlis~ pirveli nomeri gamovida.<br />

aqve SevniSnavT, rom msgavsad Jurnalisa,<br />

gazeTsac saxelwodeba Tavad misma<br />

uwmidesobam SeurCia. rogorc Tvi-<br />

Tonve brZana, gazeTs es saxeli imisTvis<br />

ewoda, rom igi `xalxisTvis sarw-<br />

106


munoebis, sikeTis, siyvarulis, codnisa<br />

da madlis mimniWebeli y<strong>of</strong>iliyo~. gamocemidan<br />

aTi wlis Tavze Cveni eris<br />

sulieri aRirZinebisaTvis `madlis~<br />

mniSvneloba kaTolikos-patriarqma ase<br />

Seafasa: `gazeTma namdvilad gaamarTla<br />

da mizans miaRwia~. xolo, roca gazeTs<br />

TxuTmeti weli Seusrulda,brZana: moxda<br />

saswauli da gazeTma `madlma~ madli<br />

moitana saqarTveloSio. marTalac,<br />

albaT, arcTu ise didia im gazeTebis<br />

ricxvi, romelTa mier gamoqveynebul<br />

masalebze, arsebobis SedarebiT mokle<br />

droSi, ramdenime wigni daibeWda.<br />

aTeisturi mwerlobis mravalricxovani<br />

Zeglebis, fsevd<strong>of</strong>ilos<strong>of</strong>iurisa<br />

da fsevdomecnieruli wignebisaTvis,<br />

romelTac am bolo wlebSi<br />

niaRvariviT momskdari seqtanturi<br />

literaturac daemata, sapatriarqos<br />

gamomcemlobas, uwmidesisa da unetaresis<br />

locva-kurTxeviT, RmrTeebrivi<br />

swavlebis WeSmariteba da sidiade<br />

unda daepirispirebina, romelic Seqmnil<br />

qaosSi adamianebs sulis gadarCenaSi<br />

daexmareboda da Seeweoda.<br />

kaTolikos-patriarqis locva-kur-<br />

Txevis Sesasruleblad gamomcemlobam<br />

upirvelesad axali aRTqmis dabeWdvaze<br />

izruna da 1995 wels mkiTxvels<br />

misi giorgi mTawmidliseuli redaqcia<br />

miawoda, romelic Cvens sinamdvileSi<br />

axali aRTqmis kritikulad dadgenili<br />

teqstis pirvel srul gamocemas warmoadgenda.<br />

igive teqsti qristeSobis<br />

oriaTasi wlis aRsaniSnavad meoredac<br />

gamoica, xolo 2003 wels mesamed daibe-<br />

Wda.<br />

saRmrTo werilis sxva wignebidan<br />

didi tiraJiT gamoica wm. mefisa da<br />

winaswarmetyvelis daviTis `fsalmunni~,romelic<br />

morwmune qristianisaTvis<br />

samagido wigns warmoadgens. aRsaniS-<br />

107<br />

navia, rom fsalmunTa yoveldRiuri<br />

kiTxvis wesis aRdgenaca da mkiTxvel-<br />

Ta jgufebis Seqmnac uwmidesisa da unetaresis<br />

ilia II saxels ukavSirdeba.<br />

gamomcemlobam am SemTxvevaSic fsalmunTa<br />

giorgi mTawmidliseuli Targmanis<br />

kritikulad dadgenili teqsti<br />

dabeWda, romelsac Tan eklesiis dogmaturi<br />

swavleba yovladwmida samebaze<br />

da wm. mamaTa mier daviT winaswarmetyvelis<br />

sagaloblebidan gamokrebili<br />

winaswarmetyvelebani daurTo.<br />

wmida werilis teqstebis WeSmariti<br />

Sinaarsis wvdoma rom eklesiis RmrTivganbrZnobilTa<br />

moZRvarTa mier maTTvis<br />

gakeTebuli komentarebis gareSe<br />

Wirs,es sadavo ar unda iyos. zemoTqmulis<br />

gaTvaliswinebiT, misi uwmidesobis<br />

locva-kurTxeviT, gamomcemlobaSi<br />

Zv. berZnulidan iTargmna da gamoica<br />

mose winaswarmetyvelis `Sesaqmisa~ da<br />

daviTis fsalmunTa komentarebi, romelic<br />

ms<strong>of</strong>lio eklesiis moZRvars, wm.<br />

basili dids ekuTvnis. marTalia, Zvel<br />

qarTul mwerlobaSi basili didis<br />

`equsTa dReTac~ da `fsalmunis~ komentarebic<br />

Targmnili iyo, magram maTi<br />

Tanamedrove qarTul saliteraturo<br />

enaze Targmna mainc saWirod miviCnieT,<br />

raTa es saRmrTismetyvelo azrisa da<br />

metyvelebis silamaziT gamorCeuli<br />

Txzulebani mkiTxvelTa rac SeiZleba<br />

farTo wrisaTvis y<strong>of</strong>iliyo xelmisawvdomi.<br />

pirvelad iTargmna qarTul enaze<br />

netari Te<strong>of</strong>ilaqte bulgarelis maTes<br />

saxarebis komentarebi, romelic gamomcemlobam<br />

2006 wels gamosca.<br />

sasuliero saswavleblebis studenti<br />

axalgazrdobisa da,saerTod,sazogadoebis<br />

im nawilisaTvis, romelsac<br />

qristianuli moZRvrebis ZiriTadi<br />

swavlebani ainteresebs, gamomcemlobaSi<br />

iTargmna da orjer gamoica episkopos<br />

aleqsandre semionov-tianSanskis<br />

`marTlmadidebluri katexizmo~,<br />

agreTve, cnobil avtorTa TxzulebaTa<br />

safuZvelze Sedgenili saxelmZRvanelo<br />

dogmaturi RmrTismetyvelebisaTvis<br />

_ `dogmatur-istoriuli sakiTxebi~.<br />

am rigis naSromTa ricxvSi unda<br />

davasaxeloT `hagiografiis RmrTismetyvelebac~,<br />

romelic qarTuli hagio-


108<br />

grafiis Zeglebidan gamorCeuli adgilebis<br />

saRmrTismetyvelo komentarebs<br />

Seicavs da, amdenad, daxmarebas gauwevs<br />

skolebsa da umaRles saswavleblebs<br />

am teqstebis safuZvliani swavlebis<br />

saqmeSi. gansakuTrebiT aRsaniSnavia<br />

gamomcemlobaSi Targmnili da<br />

2007 wels dabeWdili sqemarqimandritis<br />

iovane maslovis `leqciebi samo-<br />

ZRvro RmrTismetyvelebaSi~, romelic<br />

seminariasa da akademiaSi aucileblad<br />

wasakiTx saswavlo disciplinaSi _<br />

samoZRvro RmrTismetyvelebaSi qar-<br />

Tul enaze pirvelad Seqmnil saxelmZ-<br />

Rvanelos warmoadgens.<br />

saRmrTismsaxuro Txzulebebidan,<br />

uwmidesisa da unetaresis locvakurTxeviT<br />

gamomcemlobam 1996 wlis<br />

kalendarSi dabeWda kerZo msaxurebani<br />

_ mcire kurTxevani sazogado msaxurebasTan<br />

erTad, xolo 1997 wels calke<br />

gamosca gasworebuli da gamSvenebuli<br />

teqsti saqarTvelos kaTolikos-patriarqisa<br />

da episkoposTa kurTxevisa;<br />

aqve davasaxelebdiT wmindanTa savedrebel<br />

daujdomel sagaloblebsac<br />

da mravalgzis gamocemul locvebsac.<br />

calke unda aRiniSnos andria kretelis<br />

`didi kanonis~ axali qarTuli<br />

Targmani gamokvleviTurT, romelic<br />

2007 wels gamomcemlobam Tsu-is klasikuri<br />

filologiis, bizantinistikisa<br />

da neoelinistikis institutis gamomcemloba<br />

`logosTan~ erTad gamosca.<br />

qarTuli saRmrTismetyvelo skolis<br />

TavisTavadobisa da maRali donis<br />

warmosaCenad gamomcemlobaSi momzadda<br />

da daibeWda wm. gabriel episkoposis<br />

(qiqoZe) qadagebaTagan anbanur<br />

rigze dalagebuli gamokrebili swavlani,<br />

xolo 1997 wels saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis aRsaydrebis<br />

oci wlisTavisaTvis momzadda da or<br />

tomad gamoica misi uwmidesobisa da<br />

unetaresobis ilia II `epistoleni, sityvani,<br />

qadagebani~.<br />

uwmidesisa da unetaresis locvakurTxeviT<br />

sapatriarqos gamomcemlobas<br />

mxedvelobidan arc eklesiis<br />

istoria gamorCenia; 1998 wlis kalendarSi<br />

qarTuli eklesiis istoriis<br />

mokle kursi daibeWda, xolo 2002_04<br />

wlebis kalendrebSi zogadi eklesiis<br />

istoria. 2005 wels gamomcemlobam dabeWda<br />

`mcire saeklesio enciklopedia~,<br />

romelic qarTul enaze saeklesio enciklopediis<br />

Seqmnis gzaze pirvel gadadgmul<br />

nabijs warmoadgens.<br />

calke unda aRiniSnos wignebi,<br />

romelnic seqtantTa cru swavlebis<br />

samxileblad gamoica: `romauli ka-<br />

Tolicizmi~, `azri da ena xatebisa~<br />

(xatTa Tayvaniscemis uarmy<strong>of</strong>elTa sapasuxod),<br />

`vin arian ieRovas mowmeebi~,<br />

`ideqiT mtkiced da Seuryevelad~, _<br />

saZiebeli seqtantur swavlebaTa winaaRmdeg.<br />

seriiT _ `qarTveli wmindanebi~<br />

gamomcemlobam 2006_07 wlebSi<br />

gamosca ori SesaniSnavi krebuli, miZ-<br />

Rvnili wm. gabriel episkoposisadmi<br />

(qiqoZe) da wm. eqvTime RmrTiskacisadmi<br />

(TayaiSvili),romelnic qarTulma eklesiam<br />

wmindanebad uwmidesisa da unetaresis<br />

iniciativiT Seracxa. am seriiT<br />

wignebis gamocema kvlavac gagrZeldeba<br />

da mkiTxveli amgvar krebulebs<br />

sxva axlad Seracxil wmindanTa Sesaxebac<br />

miiRebs.<br />

vfiqrobT, mkiTxvelTa yuradReba<br />

da interesi ar mohklebia agreTve<br />

gamomcemlobis mier dabeWdil iseT<br />

wignebsac, rogoricaa: `ra aris marTlmadidebloba~,<br />

`kvarTi qristesi~ (qarTul,<br />

rusulsa da inglisur enebze),<br />

`jumaTis monastris siZveleebi~, `me-19<br />

saukunis qarTveli moRvaweebi da qarTuli<br />

galoba~, `mogonebani wm. ilia<br />

marTalze~, `saqarTvelos eklesiis<br />

marTva-gamgeobis debuleba~, `locvani<br />

bavSvebisaTvis~, `iuliusis kalendris<br />

arsi da mniSvneloba~, `antiqristes<br />

mosvlis niSnebi~, `wm. arCil mefe~ da<br />

sxv.<br />

qristeSobis oriaTasi wlis aRsaniSnavad,<br />

sapatriarqos gamomcemlobam<br />

gamomcemloba `lazierTan~ erTad


109<br />

kedlis feradi kalendari dabeWda,<br />

romelic misi uwmidesobisa da unetaresobis<br />

ilia II dawerili xatebiT<br />

iyo Semkuli. kaTolikos-patriarqis<br />

ferwerul namuSevrebSi maTi avtoris<br />

mdidari sulieri samyaro, romelic<br />

yovelgvar amqveyniur silamazeze ama-<br />

Rlebuli mSvenierebisaken iswrafvis,<br />

kidev erTi axali aspeqtiT warmoCnda.<br />

kalendarSi uwmidesisa da unetaresis<br />

mier Seqmnili eqvsi xati daibeWda:<br />

ufali sabaoT, wm. mefe Tamari, solomon<br />

brZeni, yovladwmida RmrTismSobeli<br />

yrmiT, wm. didmowame giorgi da wm.<br />

didi mefe vaxtang gorgasali.<br />

yovelma kacma, visac sityvis Zala<br />

da mniSvneloba moexseneba, icis, rom<br />

misi gamoyenebisas gansakuTrebuli goniereba<br />

da sifrTxile hmarTebs. sagnis<br />

Rrma da safuZvlian codnasTan erTad<br />

es goniereba da sifrTxile miT umetes<br />

moeTxovebaT imaT, romelnic RmrTeebrivi<br />

WeSmaritebis gadmocemas anu Tavisi<br />

Zalebis mosinjvas sasuliero mwerlobaSi<br />

cdiloben. uwmidesisa da unetaresis<br />

ilia II locva-kurTxeviT, 1995 wlidan<br />

sapatriarqos gamomcemlobasTan<br />

Seqmnilia sarecenzio sabWo, romelsac<br />

gamosacemad momzadebul TxzulebaTa<br />

recenzireba da gamocemisaTvis uflebis<br />

an grifis miniWeba evaleba.<br />

SeiZleba iTqvas, rom am wlebis ganmavlobaSi<br />

sabWom intensiurad imuSava<br />

da dakisrebul movaleobas Tavi<br />

gaarTva, razec sarecenziod warmodgenil<br />

naSromTa simravlec metyvelebs,<br />

romelTagan, bunebrivia, gamocemis<br />

ufleba yvelam ver miiRo. ramdenadac<br />

maTi didi nawili Targmanebs<br />

warmoadgens, gamomcemlobam Targmanis<br />

xelovnebasTan dakavSirebiT ramdenime<br />

moTxovna SeimuSava, romelTac<br />

safuZvlad qarTuli mTargmnelobi-<br />

Ti skolis mdidari gamocdileba da<br />

cnobil mecnier-mTargmnelTa Sexedulebani<br />

daedo: saTargmneli sagnis,<br />

saliteraturo (Cvens SemTxvevaSi _<br />

qarTuli) enisa da im enis kargi codna,<br />

romelzedac originalia Seqmnili.<br />

marTlac, sagnis codnis gareSe, e. i.<br />

roca mTargmnelisaTvis gaugebaria,<br />

razea saubari originalSi, sasurveli<br />

Sedegis miReba SeuZlebelia. ramdenadac<br />

mTargmnelobiTi saqmianoba mecnieruli<br />

gamokvlevis erTgvari saxea,<br />

mTargmnelma teqsti unda gaSifros da<br />

xelaxla Seqmnas sxva enaze. rogorc<br />

nebismier sxva mecnierul gamokvleva-<br />

Si, romelSic obieqtTa samyaro ganixileba,<br />

aseve Targmnis drosac mxolod<br />

erTi mecnieruli strategia SeiZleba<br />

arsebobdes _ original-teqstis Taobaze<br />

hipoTezebis ageba, maTi gamokvleva,<br />

axali hipoTezebis uary<strong>of</strong>a an miReba.<br />

am process bolo ara aqvs da amitom<br />

sruliad adekvaturi Targmanis miRweva<br />

SeuZlebelia, Tumca, es ar niSnavs imas,<br />

rom amisken ar unda viswrafodeT.<br />

Targmnis xelovnebis sirTule<br />

ZiriTadad imaSi mdgomareobs, rom<br />

arc azris sizuste Seewiros enobrivi<br />

normebis dacvasa da stilis daxvewilobas<br />

da arc stilis silamaze<br />

da enobrivi normebi _ azris zustad<br />

gadmocemas. saRmrTismetyvelo literaturis<br />

mTargmnels, garda zemoCamoTvlilisa,<br />

kidev erTi umTavresi ram<br />

moeTxoveba _ WeSmariti sarwmunoeba,<br />

radgan RmrTeebrivi WeSmaritebis wvdoma<br />

mxolod da mxolod suliwmidis<br />

madliTaa SesaZlebeli.<br />

ase rom, sarecenzio sabWos SeqmniT<br />

misi uwmidesobisa da unetaresobis Zalisxmeva<br />

iqiTken iyo mimarTuli, rom<br />

sagamomcemlo saqmianobis gaaqtiurebasTan<br />

erTad saRmrTismetyvelo Txzulebebis<br />

swavlebaTa sizusteca da<br />

maTi gadmocemis Sesabamisi formac<br />

erTgvarad daculi y<strong>of</strong>iliyo.<br />

RmrTis wyalobiTa da misi uwmidesobis<br />

locva-kurTxeviT sapatriarqos<br />

gamomcemlobam SeZlo Tavisi<br />

mcire wvlili Seetana im codvis gamosyidvaSi,<br />

romelic Cvenma erma misTvis<br />

Tavdadebuli Svilis,wm. ilia marTlis<br />

mkvlelobiT Caidina.


ilia WavWavaZis dabadebidan 170<br />

da mkvlelobidan 100 wlis aRsaniSnavad<br />

gamomcemlobaSi momzadda da 2007<br />

wlis kalendarSi daibeWda krebuli<br />

`mamuli, ena, sarwmunoeba~, romelSic<br />

Tavmoyrilia da anbanze dalagebuli<br />

wm. ilia marTlis aqamde gamoqveynebuli<br />

yvela publicisturi werilidan<br />

amokrebili erovnul-politikuri, socialuri,<br />

kulturul-zneobrivi Tu<br />

sasuliero sakiTxebi, romelTac sami<br />

cneba _ mamuli,ena da sarwmunoeba aer-<br />

Tianebs. krebuls wamZRvarebuli aqvs<br />

Tavdadebuli mamuliSvilis cxovrebisa<br />

da moqalaqeobis amsaxveli Txzuleba,<br />

romelic misi uwmidesobis kurTxeviT<br />

daiwera da wm. ilia marTlis<br />

Sesaxeb hagiografiuli nawarmoebis<br />

Seqmnis pirvel mcdelobas warmoadgens.<br />

gamomcemlobam, SeiZleba iTqvas,<br />

dakargvas gadaarCina saflavi ilias<br />

erTguli msaxuris, iakob TaraSvilisa,<br />

romelic 1907 wlis 30 agvistos saqarTvelosTvis<br />

nasrol tyvias pirveli<br />

Seegeba. saflavi, romelic keTilmoewyo,<br />

oriaTasi wlis or agvistos, iliaobas<br />

ikurTxa. ramdenadac, qristes<br />

moZRvrebis mixedviT, rwmenas sicocxles<br />

keTili saqme aniWebs, `sarwmunoebaÁ<br />

TÂnier saqmeTasa mkudar ars~ (iak.<br />

II, 26), vfiqrobT, gamomcemlobam am saqmis<br />

aRsrulebiT Cveni xalxis sulieri<br />

amaRlebisaTvis aranakleb izruna, vidre<br />

amas erTi kargi wignis gamocemiT<br />

gaakeTebda.<br />

pirveli sityvebi, romliTac aRdgomilma<br />

macxovarma mociqulebs<br />

mimarTa, iyo: `mSÂdoba Tquen Tana~. moexseneba<br />

ra uwmidessa da unetaress mSvidobis<br />

mniSvneloba pirovnebis Sinagani<br />

samyarosaTvis, qadagebisas xSirad<br />

Segvaxsenebs daviT winaswarmetyvelis<br />

sityvebs: `moixsene, ufalo, daviT da<br />

yoveli simSvide misi~.<br />

Cveni upirvelesi savedrebelic<br />

esaa saxieri da kacTmoyvare Semoqmedis<br />

mimarT _ yoveli qarTvelis gulSi<br />

simSvide sufevdes, rac mTlianad Cvens<br />

qveyanaSi mSvidobis sawindari gaxdeba<br />

da, bunebrivia, RmrTis sityvis samsaxurisaTvisac<br />

met Zalas mogvcems da im<br />

mraval wignsac,romelic sapatriarqos<br />

gamomcemlobaSi dasabeWdadaa gamzadebuli,<br />

misi uwmidesobis madliani<br />

locva-kurTxeviT dRis sinaTles axilvinebs.<br />

110


patriarqi da wmida samebis sakaTedro taZari<br />

Woroxis, rionisa Tu enguris Walebisaken,<br />

aramed udides ideologiur eqspansias<br />

axorcielebda, upirvelesad, islamis<br />

gavrcelebiTa da im faseuloba-<br />

Ta CvenSi damkvidrebiT, romlebic absoluturad<br />

ucxo iyo qarTveli kacis<br />

bunebisaTvis. Cveni erisTvis am gadamwyvet<br />

momentSi saqarTvelos dedaeklesia<br />

qarTuli kulturis, saukuneebiT<br />

arsebuli adaT-wesebis, cxovrebis<br />

niris qedCauxrel damcvelad iqca.<br />

swored qristianobam gvixsna erovnuli<br />

da kulturuli gadajiSebisagan.<br />

mTeli aTas xuTasi weli qristianoba<br />

im Suquras warmoadgenda, romelic<br />

CvenSi asxivebda dasavluri kulturis<br />

sxivebs. da Tu Cven saukuneebis man-<br />

Zilze evropul civilizacias viyaviT<br />

naziarebi da politikurad evropisaken<br />

vicqirebodiT, esec didwilad qristianobis<br />

damsaxureba iyo.<br />

saqarTvelos istoriaSi TiTqosda<br />

kanonzomieradaa qceuli, rom qveynis<br />

politikur aRmavlobas yovelTvis<br />

uswrebda qarTuli marTlmadidebeli<br />

eklesiis aRorZineba, erisa da beris<br />

erTianoba. igive ganmeorda XX saukunis<br />

miwurulsac.<br />

1977 wels kaTolikos-patriarqis<br />

ilia II intronizaciis Semdeg dedaeklesiis<br />

roli da adgili sazogadoebriv<br />

cxovrebaSi mniSvnelovnad<br />

gaizarda. XX s-is 80-iani wlebis<br />

SuaxanebSi sabWoTa saxelmwifosa da<br />

eklesiis urTierTobaSi sagrZnobi cvlilebebi<br />

moxda. sabWoTa xelisuflejaba<br />

samuSia<br />

qarTvel xalxs dReniadag locva,<br />

Sroma da brZola uxdeboda. uTvalav<br />

mterTan dapirispirebam abjari SemogvacviTa<br />

da dagvimsxvria. ms<strong>of</strong>lio imperiebTan<br />

WidilSi ganvvleT saukuneebi<br />

da aTaswleulebi. aTasi rjulis<br />

dampyrobeli cdilobda qarTvelTa<br />

gancalkevebas, ganadgurebasa da amierkavkasiis<br />

strategiuli da mdidari<br />

regionis xelT gdebas. arabebsa Tu<br />

bizantielebs, iranelebsa Tu osmalo-<br />

Turqebs Cveni samSoblos danawevreba<br />

TavianTi pragmatuli politikis<br />

nawilad miaCndaT. ram gadagvarCina da<br />

ram gamogvatara am Savbnel epoqaSi?<br />

pasuxis gacema am SekiTxvaze advilia<br />

_ Cvenma rwmenam. da marTlac, muslimur<br />

saxelmwifoTa garemocvaSi moqceuli<br />

saqarTvelosTvis qristianoba<br />

mxolod aRmsarebloba ar gaxldaT.<br />

igi citadelad iyo Semovlebuli Cvens<br />

samSoblos da yvelaze did xandaks<br />

warmoadgenda mterTaTvis, romlis da-<br />

Zlevas verasdros axerxebdnen. qarTveluri<br />

tomebis religiuri mTlianoba<br />

iyo is balavari, romelmac saukuneebiT<br />

SeaduRaba Cveni erToba. yovelive<br />

aman ki qarTul samociqulo eklesias<br />

udidesi politikuri misia SesZina.<br />

im urTules Jams ki, rodesac saqarTvelos<br />

sazRvrebs monRolTa,iranel-<br />

Ta,TurqTa marbielni moawydnen da Cveni<br />

qveyana saTareSod aqcies, Cveni dedaeklesia<br />

darajad daudga qarTvelTa<br />

TviTSegnebas. mteri martooden xmliT<br />

rodi moiwevda alaznisa Tu mtkvris,<br />

111


am mniSvnelovnad Seasusta eklesiis<br />

Seviwroeba. komunist Tu komkavSirel<br />

aqtivistebs ukve aRar avalebdnen<br />

saeklesio dResaswaulebze eklesiis<br />

karibWesTan darajobas da imaT dasmenas,<br />

vinc wirvas eswreboda. amas daemata<br />

saqarTveloSi erovnuli moZraobis<br />

axali etapis dawyeba da xalxis masobrivi<br />

mibruneba eklesiisaken. mokle<br />

xanSi Cveni taZrebi ukve mrevls veRar<br />

itevda,saSobao Tu saaRdgomo wirvisas<br />

aTasobiT adamiani taZris mimdebare<br />

teritoriaze Tu axerxebda moxvedras.<br />

ukve naTeli gaxda,rom didi sakaTedro<br />

taZari qveynis dedaqalaqisaTvis araTu<br />

saWiro, aramed aucilebeli iyo. `wmida<br />

samebis agebis idea ar warmoiSva imisaTvis,<br />

rom didi taZari aSenebuliyo,<br />

_ ixsenebs saqarTvelos kaTolikos-patriarqi,<br />

_ es azri gaCnda erTdroulad<br />

eklesiaSi da xalxSi. Cven ar vicodiT,<br />

rogor gamogvexata RvTisadmi<br />

madlierebis grZnoba. am dros daibada<br />

idea, rom unda aSenebuliyo taZari, romelic<br />

iqneboda taxti wmida samebisa~.<br />

sruliad samarTlianad uwodes wmida<br />

samebis sakaTedro taZris mSeneblobas<br />

`saukunis mSenebloba~. momaval kaTedrals<br />

sxva datvirTvac hqonda, igi<br />

unda qceuliyo axali qarTuli saxelmwifos<br />

simbolod.<br />

dRevandeli gadasaxedidan SeiZleba<br />

iTqvas, _ rom ara misi uwmidesoba,<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqi<br />

ilia II,es taZari ar aigeboda. aq ar igulisxmeba<br />

martooden ideis dabadeba.<br />

taZris proeqtirebisa da mSeneblobis<br />

nebismieri detali kaTolikos-patriarqTan<br />

Tanxmdeboda. igi iyo am udidesi<br />

saqmis sulisCamdgmeli da maorganizebeli.<br />

misi uwmidesoba kviraSi ramdenjerme<br />

adioda wm. samebis sakaTedro<br />

taZris mSeneblobaze,aTvalierebda momavali<br />

kaTeralis TiToeul detals.<br />

wm. samebis sakaTedro taZris mSeneblobaze<br />

misi uwmidesobis misvla araviTari<br />

pompezuri ceremonialiT ar<br />

112<br />

mimdinareobda. bevrjer saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqi, moulodnelad,<br />

oriode kacis TanxlebiT swvevia xara-<br />

CoebSi Casmul kaTedrals.<br />

mSeneblobaze amosul mis uwmidesobas<br />

megzurobas fondis xelmZRvaneloba<br />

uwevda.<br />

patriarqis mobrZanebas samreklos<br />

zarebis rekva amcnobda iq my<strong>of</strong>T. saocari<br />

sanaxavi iyo am dros taZari.<br />

muSebi nel-nela tovebdnen xaraCoebs,<br />

patriarqs Semoexveodnen da locvakurTxevas<br />

iRebdnen, taZarSi saxeldaxelod<br />

gamzadebul magidasTan patriarqi<br />

da fondis mesveurebi mSeneblobis<br />

sakiTxebs ixilavdnen. Semdeg uwmidesi<br />

mosapirkeTebel masalas Seamowmebda,<br />

mimdinare samuSaoebsac moinaxulebda.<br />

igi xSirad esaubreboda mSeneblebs,xelosnebs,<br />

qviTxuroebs.<br />

cxra weli moandoma qarTvelma<br />

xalxma wmida samebis sakaTedro taZris<br />

mSeneblobas. es iyo urTulesi periodi<br />

Cveni qveynis uaxles istoriaSi, magram,<br />

miuxedavad ekonomikuri siZneleebisa,<br />

qarTvelobam SeZlo uflis sadidebeli<br />

taZari aRemarTa. saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqma samebis taZris<br />

kurTxevisas aRniSna: `Cven varT momswreni<br />

RvTis erT-erTi saocrebisa, _<br />

SeWirvebis Jams qarTvelma xalxma Se-<br />

Zlo aReSenebina didebuli taZari ese<br />

wmidisa samebisa, sadideblad RvTisa<br />

da mosaqcevad erisa Cvenisa, magram,<br />

mowyale RmerTo, Cven viyaviT oden mdabalni<br />

muSakni Senni. ese Sen mogvec gulisxmisy<strong>of</strong>a<br />

da Zala,raTa Sens sadideblad<br />

da Cvenda nugeSad mogverTmia<br />

es Sesawiri...~ erisa da beris erTobam<br />

SeaZlebina qarTvelebs es saswauli.<br />

SeuZlebelia auRelveblad CaikiTxo<br />

kaTedralis mSeneblobisaTvis gakeTebul<br />

SemowirulobaTa nusxa, visac ra<br />

gaaCnda, imas swiravda mSeneblobas.<br />

iyvnen adamianebi, romelTac materialuri<br />

Senatanis gakeTeba ar SeeZloT da<br />

fizikuri SromiT cdilobdnen am didi<br />

wamowyebis Tanadgomas. mis uwmideso-


as araerTxel aRuniSnavs, rom wmida<br />

samebis sakaTedro taZari qarTveli<br />

xalxis avtoportretia. marTlac, kaTedralis<br />

mSenebloba qarTvelTa sulis<br />

gamocdas warmoadgenda. dasawyisSi<br />

iyvnen adamianebi, romlebic skeptikurad<br />

uyurebdnen am wamowyebas. im<br />

droisaTvis Cvens arqiteqtorebsa da<br />

mSeneblebs eklesiaTa agebis gamocdileba<br />

TiTqmis ar gaaCndaT. dRes, 15-<br />

ode wlis Semdeg ra SesaniSnavad Cans<br />

am saukunis wamowyebis dedaazri. saqme<br />

martooden erTi konkretuli taZris,<br />

Tundac sakaTedro taZari y<strong>of</strong>iliyo,<br />

agebaSi rodi mdgomareobda. misi uwmidesoba,<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqi<br />

ilia II SesaniSnavad xedavda,<br />

rom es mSenebloba Cveni eris sulieri<br />

aRmavlobis sawindrad iqceoda. imavdroulad,<br />

es wamowyeba aTwleulobiT<br />

miviwyebuli saeklesio arqiteqturis,<br />

mxatvrobis, Wedurobisa Tu sxva darg-<br />

Ta aRorZinebis safuZveli gaxdeboda.<br />

saqarTvelos marTlmadidebel<br />

eklesiasa da xelisuflebas Soris mimowera<br />

axali sakaTedro taZris agebasTan<br />

dakavSirebiT 1988 wels daiwyo.<br />

umokles xanSi aRmaskomis Tavmjdomaris<br />

TaosnobiT Seiqmna specialuri<br />

komisia, romelsac daevala sakaTedro<br />

taZrisTvis adgilis SerCeva.<br />

komisiam daiwyo momavali taZrisaTvis<br />

adgilis Zieba. moinaxules<br />

Tbilisis ramdenime ubani. aRniSnuli<br />

sakiTxis irgvliv imsjeles Tbilisis<br />

saqalaqo sabWos aRmaskomSi kaTolikos-patriarqis<br />

ilia II stumrobisas.<br />

sabolood, komisiam mizanSewonilad<br />

miiCnia taZris ageba mtkvris marcxena<br />

sanapiroze, baraTaSvilis aRmarTis<br />

zeda terasaze. gadawyvetilebam ar<br />

daayovna da Tbilisis saqalaqo sab-<br />

Wos aRmaskomma 1989 wlis 23 Tebervals,<br />

04.30.107 nomriT, sagangebo dokumenti<br />

gamosca (Tbilisis saistorio arqivi,<br />

Tbilisis saqalaqo sabWos aRmaskomi,<br />

aRw. 5, saqme 758):<br />

`qarTuli marTlmadidebluri<br />

taZris asaSeneblad adgilis<br />

SerCevis Sesaxeb<br />

Tbilisis saqalaqo sabWos aRmaskomi<br />

aRniSnavs, rom am ramdenime xnis<br />

winaT Sesrulda saqarTvelos sapatriarqos<br />

damoukideblobis 1500 weli. am<br />

TariRTan dakavSirebiT, saqarTvelos<br />

sapatriarqo iTxovs, TbilisSi aSendes<br />

taZari, rogorc simboluri gamoxatuleba<br />

qarTuli avtokefaluri eklesiis<br />

TxuTmetsaukunovani istoriisa.<br />

Tbilisis saqalaqo sabWos aRmaskomis<br />

1989 wlis 5 noembris N1755 gankargulebiT,am<br />

mizniT Seqmnilma kompetenturma<br />

komisiam, sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis<br />

ilia II monawileobiT,<br />

SearCia adgili baraTaSvilis<br />

aRmarTis qimze da Semodis aRmaskomis<br />

winaSe saTanado winadadebiT.<br />

Tbilisis saqalaqo sabWos aRmaskomma<br />

gadawyvita:<br />

1. dakmay<strong>of</strong>ildes saqarTvelos sapatriarqos<br />

Txovna da qarTuli mar-<br />

Tlmadidebluri taZris asaSeneblad<br />

gamoeyos baraTaSvilis aRmarTis qimze<br />

SerCeuli adgili _ samoqalaqo quCis,<br />

xidisTavis quCis, avlabris quCis dasawyisis<br />

marjvena mxaris CaTvliT da<br />

kaliaevis quCas Soris moqceuli kvartali.<br />

2. eTxovos saqarTvelos sapatriarqos,<br />

saqarTvelos arqiteqtorTa kav-<br />

SirTan erTad, konkursis gamocxadeba<br />

taZris proeqtze.<br />

3. mTavarma arqiteqturul-dagegmarebiTma<br />

sammarTvelom ZeglTa dacvis<br />

mTavar sammarTvelosTan da arqiteqtorTa<br />

kavSirTan erTad moamzados<br />

arqiteqturul-dagegmarebiTi davaleba<br />

da konkursisaTvis saWiro masalebi.<br />

aRmaskomis Tavmjdomare<br />

i. andriaZe<br />

aRmaskomis mdivani<br />

v. jafariZe~<br />

113


am dokumentis gamocemis Semdeg wmida<br />

samebis taZris mSeneblobis saqmem<br />

seriozulad waiwia win. Tbilisis aRmaskomis<br />

mier miRebuli dokumentis<br />

safuZvelze, saqarTvelos sapatriarqos<br />

da saqarTvelos arqiteqtorTa kavSirs<br />

eTxova saukeTeso proeqtis SesarCevad<br />

konkursis gamocxadeba, xolo<br />

mTavar arqiteqturul-dagegmarebiT<br />

sammarTvelos, ZeglTa dacvis mTavar<br />

sammarTvelosTan da arqiteqtorTa kavSirTan<br />

erTad, konkursisaTvis saWiro<br />

masalebis _ programisa da pirobebis<br />

momzadeba daevala.<br />

1989 wlis 5 maiss Tbilisis mTavar<br />

arqiteqturul-dagegmarebiT sammarTveloSi<br />

gamarTul Sexvedrazec,<br />

romelsac sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi,<br />

uwmidesi da unetaresi<br />

ilia II, qalaqis saxalxo deputatTa<br />

sabWos Tavmjdomare, aRmasrulebeli<br />

komitetis Tavmjdomare, arqiteqtorebi,<br />

xelovnebaTmcodneebi da mowveuli<br />

sazogadoeba eswrebodnen, moismines<br />

informacia momavali kaTedralis<br />

asagebi adgilis Sesaxeb. konkursis<br />

gamocxadebisas TiTqmis ukve garkveuli<br />

iyo, Tu sad unda aRmarTuliyo wm.<br />

samebis sakaTedro taZari. `sagangebo<br />

ganCinebiT~ gamocxadebul konkursSi<br />

monawileobis msurvelT TavianTi proeqti<br />

swored im garemosTvis unda SeexamebinaT,<br />

sadac ganzraxuli iyo kaTedralis<br />

ageba, TumcaRa, am etapze arqiteqtorebs<br />

SeeZloT TavianTi variantis<br />

SemoTavazebac. amdenad, avlabris<br />

platoze, baraTaSvilis aRmarTis zeda<br />

terasaze taZris agebis idea erTgvar<br />

`samuSao variants~ warmoadgenda.<br />

1990 wlis Tebervlis dasawyisisTvis<br />

yvelaferi mzad iyo Ria konkursis<br />

Casatareblad. arqiteqtorebi TavianTi<br />

proeqtebis ukanasknel detalebs<br />

amuSavebdnen. 8 Tebervals mxatvris<br />

saxlSi moewyo konkursis gaxsnis ceremoniali,<br />

romelsac auarebeli stumari<br />

daeswro. mcire xniT adre cnobili gaxda<br />

Jiuris Semadgenlobac. masSi Sediodnen:<br />

114<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikospatriarqi,<br />

uwmidesi da unetaresi ilia<br />

II _ Tavmjdomare; alaverdeli mitropoliti<br />

grigoli (cercvaZe); cxumafxazeTis<br />

mitropoliti daviTi (Wkadua);<br />

baTum-Semoqmedeli mitropoliti<br />

konstantine (meliqiZe); bodbeli mitropoliti<br />

aTanase (CaxvaSvili); agarak-walkeli<br />

mTavarepiskoposi Tadeozi<br />

(ioramaSvili); nikorwmindeli<br />

mTavarepiskoposi ambrosi (qaTamaZe);<br />

quTaTel-gaenaTeli mTavarepiskoposi<br />

kalistrate (margalitaSvili); margveli<br />

episkoposi qristefore (wamalaiZe);<br />

axalcixisa da samcxe-javaxe-<br />

Tis episkoposi anania (jafariZe); urbneli<br />

episkoposi vaxtangi (axvlediani);<br />

wilkneli episkoposi zosime (SioSvili);<br />

Wyondideli episkoposi giorgi<br />

(SalamberiZe); Tbilisis sasuliero<br />

seminariisa da akademiis reqtori protopresviteri<br />

giorgi gamrekeli.<br />

sasuliero pirTa garda, Jiuris<br />

SemadgenlobaSi Sediodnen: irakli<br />

andriaZe _ Tbilisis saxalxo deputatTa<br />

saqalaqo sabWos aRmaskomis<br />

Tavmjdomare; guram mirianaSvili _<br />

saqarTvelos `saxmSenis~ Tavmjdomare;<br />

nodar mgalobliSvili _ saqarTvelos<br />

arqiteqtorTa kavSiris Tavmjdomare;<br />

albert TavxeliZe _ saqarTvelos<br />

mecnierebaTa akademiis prezidenti;<br />

nodar amaRlobeli _ ivane javaxiSvilis<br />

saxelobis Tbilisis saxelmwifo<br />

universitetis reqtori; akaki baqraZe<br />

_ sruliad saqarTvelos rusTavelis<br />

sazogadoebis prezidenti; nodar na-<br />

TaZe _ saqarTvelos saxalxo frontis<br />

Tavmjdomare; ana kalandaZe _ poeti;<br />

nodar janberiZe _ saqarTvelos xelovnebis<br />

institutis direqtori; Tengiz<br />

kvirkvelia _ saqarTvelos teqnikuri<br />

universitetis pr<strong>of</strong>esori; giorgi<br />

baTiaSvili _ saqarTvelos samxatvro<br />

akademiis pr<strong>of</strong>esori; elizbar javeliZe<br />

_ gazeT `literaturuli saqarTvelos~<br />

redaqtori; daviT ciciSvili<br />

_ sazogadoeba `Tbiliselis~ Tavmj-


domaris moadgile; Tengiz buaCiZe _<br />

saqarTvelos kulturis fondis Tavmjdomare;<br />

elguja amaSukeli _ saqarTvelos<br />

mxatvarTa kavSiris Tavmjdomare;<br />

Tamaz naTiZe _ ZeglTa dacvis<br />

mTavari samecniero sammarTvelos<br />

ufrosis moadgile; merab mamardaSvili<br />

_ filos<strong>of</strong>iis mecnierebaTa doqtori;<br />

vaxtang daviTaia _ saqarTvelos<br />

teqnikuri universitetis pr<strong>of</strong>esori.<br />

eqspozicia ganlagebuli iyo mxatvris<br />

saxlis pirvel da meore sarTulze.<br />

sul gam<strong>of</strong>enili iyo 41 namuSevari.<br />

maT Soris 34 proeqti dasrulebuli<br />

saxiT iyo warmodgenili, xolo 7 namuSevari<br />

samuSao variants an moswavleTa<br />

mier Seqmnil maketebs warmoadgenda.<br />

pirvelma konkursma gamarjvebuli<br />

ver gamoavlina da gadawyda meore turis<br />

gamarTva, romelic 1990 wlis 2 seqtembers<br />

Catarda. sul warmodgenili<br />

iyo 59 namuSevari. konkursSi monawileobda<br />

56 avtori Tu saavtoro jgufi.<br />

1990 wlis 29 seqtembers, 6 saaTze<br />

Tbilisis mxatvris saxlSi, sakonsultacio<br />

sabWos sxdomaze konkursis saboloo<br />

Sejameba moxda. misi uwmidesobis<br />

gadawyvetilebiT gamarjvebulad arCil<br />

mindiaSvilis proeqti dasaxelda.<br />

pirvel etapze yvelaze mniSvnelovan<br />

problemas taZris asagebi konkretuli<br />

adgilis dadgena warmoadgenda.<br />

xuroTmoZRvarni, odiTganve, udides<br />

mniSvnelobas aniWebdnen adgils, sadac<br />

unda aRemarTaT TavianTi qmnileba, sadac<br />

harmoniulad Seerwymoda erTmaneTs<br />

garemo da taZari.<br />

qarTuli eklesia-monastrebis xilvisas<br />

upirvelesad aRtacebaSi mohyavxar<br />

arqiteqtoris gadawyvetilebas:<br />

ra saocari gumaniT SeurCevia adgili<br />

taZrisaTvis. tao-klarjeTis, samcxis,<br />

qarTl-kaxeTis, guria-aWarisa Tu imereT-samegrelos<br />

Zeglebi gana iseTsave<br />

esTetikur siamovnebas mogvaniWebdnen<br />

sxva reliefze rom y<strong>of</strong>iliyvnen agebulni?<br />

Cveni xuroTmoZRvarni saocrad<br />

115<br />

uTavsebdnen garemos momavali taZris<br />

formasa da masStabebs. Tu ra mniSvneloba<br />

aqvs taZrisa da mSeneblobis<br />

adgilis Sexamebas zogadad Zeglis<br />

aRqmaSi, kargad Cans mcxeTis jvris<br />

magaliTze. igi isea Serwymuli mcxeTis<br />

Tavze aRmarTul mTas, rom mnaxvels<br />

eqmneba STabeWdileba, TiTqos am<br />

mTidan iyos amozrdili. anda aviRoT<br />

banas SesaniSnavi kaTedrali. taos es<br />

nawili sakmaod xriokia, miuxedavad<br />

amisa, xuroTmoZRvarma mainc moZebna<br />

iseTi adgili,sadac buneba Tavad qmnis<br />

ferTa harmonias. taZris fasadi SeZerwilia<br />

moyviTalo naTali qviT da saocrad<br />

miesadageba garemos.<br />

romeli erTi Zegli CamovTvaloT.<br />

es sakiTxi yvela qveynisa da epoqis<br />

arqiteqtorTa safiqrali iyo da aris.<br />

sakaTedro taZris mSeneblobis dawyebamde,<br />

amave problemis winaSe dadga<br />

Cveni sazogadoebac, yvelas kargad esmoda,<br />

rom momavali qmnileba harmoniulad<br />

unda Serwymoda garemos da qalaqis<br />

organul nawilad qceuliyo. jer<br />

kidev sawyis etapze, rodesac mxolod<br />

proeqtebis ganxilva mimdinareobda,<br />

arqiteqtorebi da xelovnebaTmcodneebi<br />

sagangebod miuTiTebdnen wm. samebis<br />

taZris kompleqsis qalaqis dagegmarebaSi<br />

faqizad `Casmis~ aucileblobaze.<br />

meore turis Semdeg TiTqos gadawyvetili<br />

iyo momavali taZris avlabris<br />

platoze ageba. magram sxvadasxva faqtorma<br />

ganapiroba axali adgilis Zieba.<br />

upirvelesi mizezi iyo is, rom 1991_1992<br />

ww. Semdeg, faqtobrivad, SeuZlebeli<br />

gaxldaT baraTaSvilis aRmarTis zeda<br />

terasis gamoTavisufleba mSeneblobisaTvis.<br />

am periodisaTvis sakiTxis<br />

gadawyvetis erTaderTi realuri gza<br />

iyo qalaqis centralur nawilSi Tavisufali<br />

adgilis moZieba, sadac SesaZlebeli<br />

iqneboda kaTedralisa da<br />

sapatriarqo rezidenciis ganTavseba.<br />

didi sja-baasis Sedegad gadawyda, rom<br />

wm. samebis taZrisaTvis vakeSi, studqalaqis<br />

teritoriaze gamoeyoT adgili.


1995 wels kaTedris asagebi adgili<br />

kidev erTxel Seicvala.<br />

vakis studqalaqis teritoriaze<br />

kaTedralisaTvis sakmaod mcire far-<br />

Tobi iyo gamoy<strong>of</strong>ili, amasTanave, vake-<br />

Si sapatriarqo rezidenciis gadatana<br />

aSkarad gamoiwvevda qalaqis am nawil-<br />

Si qalaqdagegmarebiT sirTuleebs. am<br />

periodSi saqarTvelos sapatriarqoSi<br />

gamarTuli Sexvedrisas vakis studqalaqis<br />

paralelurad, variantis doneze,<br />

momavali kaTedralis asagebad Seir-<br />

Ca aseve avlabarSi `megobrobis parkis~<br />

teritoria. am mosazrebas Tavidanve<br />

bevri mxardamWeri gauCnda, rasac<br />

araerTi dadebiTi faqtori ganapirobebda.<br />

jer erTi, `megobrobis parkis~<br />

teritoria gacilebiT didi iyo, vidre<br />

vakis studqalaqisa, meore, am adgilze<br />

agebuli kaTedrali Tbilisis uamravi<br />

adgilidan iqneboda SesamCnevi da<br />

mesame, mas Tavisuflad SeeZlo dedaqalaqis<br />

am nawilSi dominantis rolis<br />

Sesruleba. sabolood, 1995 wlis seqtemberSi,wm.<br />

samebis sakaTedro taZris<br />

asagebad SeirCa isan-samgoris raionSi,<br />

elias ubanSi arsebuli `megobrobis<br />

parkis~ teritoria.<br />

didi masStabis mSeneblobis wamowyeba<br />

TavisTavad iTxovda iseT struqturas,<br />

romelic organizebas gauwevda<br />

mimdinare samuSaoebs. swori menejmenti<br />

saqmis warmatebis erT-erTi winapirobaa.<br />

nebismieri didi wamowyebisadmi<br />

amgvari midgoma ara marto Cveni epoqis<br />

maxasiaTebeli niSania, ase iyo odiTganve,<br />

saukuneebis manZilze.<br />

did saqmeTa dawyeba TavisTavad Znelia,<br />

magram maTi sruly<strong>of</strong>ilebamde miyvana<br />

rCeulTa xvedria yovelTvis. Cveni<br />

grandiozuli kaTedralebis mSeneblobebi<br />

did Zalisxmevas, upirvelesad,<br />

qarTvel xuroTmoZRvarTagan moiTxovda.<br />

yoveli epoqa Tavis moTxovnebs uyenebs<br />

SemoqmedT. uwin Tu xuroTmoZ-<br />

Rvari Tavad iyo mSeneblobis xelmZ-<br />

Rvanelic da arqiteqtoric, amJamad<br />

TviT am sferoSi moxda diferenciacia.<br />

116<br />

arqiteqtorebi dReisaTvis, ZiriTadad,<br />

pasuxs ageben nawarmoebis funqciur,<br />

konstruqciul da esTetikur mxareze.<br />

rac Seexeba uSualod mSeneblobas, mas<br />

pr<strong>of</strong>esionali mSeneblebi uZRvebian.<br />

yovelive amas imitom aRvniSnavT, rom<br />

wm. samebis taZris mSeneblobis saqmeSi<br />

lomis wili mSeneblobis swor dagegmvasa<br />

da organizebas miuZRvis, rasac<br />

`wm. samebis sakaTedro taZris mSeneblobis<br />

fondi~ uZRveba. misi uwmidesobis,<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqis<br />

ilia II avtoritetisa da neba-survilis,<br />

qarTveli eris mxardaWeris, Sesabamisi<br />

dafinansebisa da gamarTuli<br />

menejmentis wyalobiT Seisxa xorci am<br />

udidesma wamowyebam.<br />

1994 wlis 14 oqtombers,sveticxovlobis<br />

dResaswaulze, sveticxovlis<br />

sakaTedro taZarSi sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqma samebis<br />

sakaTedro taZris mSeneblobis fondis<br />

dafuZneba gamoacxada. kaTedralisTvis<br />

saWiro Tanxis akumulireba fondis angariSze<br />

unda momxdariyo, mSeneblobac<br />

masve unda waremarTa. fondis sapatio<br />

Tavmjdomareebi brZandebodnen misi<br />

uwmidesoba, kaTolikos-patriarqi ilia<br />

II da saqarTvelos prezidenti eduard-giorgi<br />

SevardnaZe, fondis prezidentad<br />

airCies cnobili mxatvari da<br />

moqandake zurab wereTeli.<br />

1995 wlis ivlisidan fondSi Zireuli<br />

reorganizacia ganxorcielda.<br />

fonds saTaveSi Caudga irakli andriaZe,<br />

gadaidga konkretuli nabijebi.<br />

Seiqmna samuSao jgufi da ramdenime<br />

TveSi moxerxda elias mTaze samuSaoebis<br />

dawyeba. paralelurad warmoebda<br />

proeqtis sruly<strong>of</strong>a. kaTolikos-patriarqis<br />

kurTxeviT Seiqmna `saeklesio<br />

xuroTmoZRvrebis centri~, sadac<br />

arqiteqtorma arCil mindiaSvilma<br />

Semoikriba axalgazrda arqiteqtorTa<br />

mTeli pleada. proeqtirebasTan erTad,<br />

e. kizirias xelmZRvanelobiT warmoebda<br />

taZris konstruqciuli elementebis<br />

damuSaveba.


1998 wlidan kaTolikos-patriarqis<br />

kurTxeviT `xuroTmoZRvrebis<br />

saeklesio centrs~ gamoeyo kaTedralis<br />

proeqtze momuSave jgufi da mas<br />

SemoqmedebiTi gaerTianeba `kaTedrali~<br />

ewoda (xelmZRvaneli arCil mindiaSvili).<br />

imave wlis ivnisSi, fondis<br />

TxovniT, xuroTmoZRvrebis centrma<br />

Sewyvita taZris proeqtireba da es<br />

funqcia `kaTedrals~ gadaeca.<br />

1995 wlis 29 oqtombers, `Tbilisobis~<br />

dResaswaulze, kaTolikos-patriarqma<br />

momavali kaTedralis adgili<br />

akurTxa da im adgilze, sadac wmida<br />

samebis sakaTedro taZari aRimarTeboda,<br />

jvari daasvena.<br />

1995 wlis 23 noembers elias mTaze<br />

momavali sakaTedro taZris qvabulis<br />

amoReba daiwyo. 1996 wlis 3 marts<br />

saZirkveli ekurTxa.<br />

saZirkvlis kurTxevis Semdeg,<br />

pirvel etapze,mSenebloba sakmaod kargi<br />

tempiT mimdinareobda. magram male<br />

siZneleebma iCina Tavi. misi uwmidesobis<br />

ganwyoba, rwmena imisa, rom taZari<br />

aucileblad aigeboda, yvelas udides<br />

enTuziazms unergavda. mwiri dafinansebis<br />

pirobebSi taZari nel-nela miiwevda<br />

nulovani niSnulisaken. amis paralelurad<br />

1998 wels sakaTedro taZris<br />

samxreTiT aigo wm. ilia Tezbitelis<br />

xis eklesia (1999 wlis 2 marts gam-<br />

Teniisas xis eklesia gaurkvevel vi-<br />

TarebaSi daiwva. 2000 wlisaTvis wm.<br />

ilia Tezbitelis axali qvis eklesiis<br />

Seneba daiwyo).<br />

2000 wlisaTvis kaTedralis miwisqveSa<br />

nawili dasrulebuli iyo.<br />

swored 2000 wels kaTedralis generaluri<br />

sponsori gaxda cnobili qarTveli<br />

biznesmeni da qvelmoqmedi bi-<br />

Zina ivaniSvili, romlis TanadgomiTa<br />

da finansuri daxmarebiTac aigo es<br />

grandiozuli taZari.<br />

ZiriTadi karkasis mSenebloba 2001<br />

wlis miwurulisTvis dasrulebuli<br />

iyo. 2002 wlis ianvar-martSi ukve gumbaTis<br />

yelis mSenebloba warmoebda.<br />

117<br />

wmida samebis sakaTedro taZris<br />

mSeneblobis istoriaSi erT-erTi<br />

ZiriTadi etapi dasrulda 2002 wlis<br />

31 marts, rodesac gumbaTze bolo betoni<br />

Caisxa. kaTedrali mTeli grandiozulobiT<br />

amoiwia Tbilisis Tavze.<br />

2002_2003 wlebSi ZiriTadad taZris<br />

mopirkeTebis samuSaoebi mimdinareobda.<br />

2003 wlis 6 dekembers wm. samebis<br />

sakaTedro taZarze jvari aRimarTa.<br />

qarTul xuroTmoZRvrul ZeglTagan<br />

wmida samebis sakaTedro taZari<br />

yvelaze masStaburia. dedaqalaqSi igi<br />

TiTqmis yvela wertilidan Cans. uSualod<br />

kaTedrali ori _ miwiszeda da miwisqveSa<br />

_ nawilisagan Sedgeba. saerTo<br />

simaRle nulovani niSnulidan jvris<br />

CaTvliT 86,10 metria (uSualod jvari 7,5<br />

metris simaRlisaa). lavris miwisqveSa<br />

nawilSi ori sarTuli mdebareobs. taZris<br />

fundamenti 14, 07 metris siRrmezea<br />

(qveda sarTulis iataki 13,07 metrzea.<br />

amas emateba erTmetriani fundamenti).<br />

wm. samebis taZris saerTo simaRle, am<br />

monacemebiT, 100,17 metria (86,10+14,07).<br />

wm. samebis taZris sigrZe 70,450 metri,<br />

sigane ki 64,68 metria.<br />

2004 wlis gazafxulze gadawyda,<br />

wmida samebis sakaTedro taZari 23<br />

noembers, giorgobis brwyinvale dResaswaulze<br />

ekurTxebinaT. aRsaniSnavia,<br />

rom mTlianad kompleqsSi 12 eklesiaa;<br />

uSualod kaTedralSi ganTavsebulia<br />

10 eklesia: wm. samebis sakaTedro<br />

taZari, xarebis eklesia, mTavarangelozTa<br />

saxelobis eklesia, wmida ioane<br />

naTlismcemlis saxelobis eklesia,<br />

wmida ninos saxelobis eklesia, wmida<br />

andria pirvelwodebulis saxelobis<br />

eklesia, wmida nikolozis saxelobis<br />

eklesia, yovelTa wmidaTa saxelobis<br />

eklesia, Tormeti mociqulis saxelobis<br />

eklesia, wmida giorgis saxelobis<br />

eklesia. kompleqsis samxreT karibWes-<br />

Tan aRmarTulia wm. ilia Tezbitelis<br />

saxelobis eklesia, xolo dasavleTi<br />

(centraluri) karibWis Tavze _ iveriis<br />

RvTismSoblis saxelobis eklesia.


saqarTvelos kaTolikos-patriaqis gadawyvetilebiT,<br />

21_23 noembers unda Catarebuliyo<br />

yvela taZris kurTxeva.<br />

pirvelad dagegmili iyo patara eklesiebis<br />

kurTxeva, xolo 23 noembers _<br />

uSualod wm. samebis taZris.<br />

21 noembers dilis 7 saaTidan<br />

samebis taZarSi saqarTvelos sxvadasxva<br />

kuTxidan CamobrZandnen morwmuneebi.<br />

saqarTvelos samociqulo eklesiis<br />

9 eparqiis winamZRvarma Seasrula<br />

samebis kompleqsSi ganTavsebuli 9<br />

taZris kurTxeva (teqnikuri mizezebis<br />

gamo ar ekurTxa xarebisa da iveriis<br />

RvTismSoblis saxelobis eklesia).<br />

taZris miwiszeda nawilSi mdebare<br />

oTxi eklesia akurTxes mRvdelm-<br />

Tavrebma:<br />

mTavarangelozTa saxelobis taZari<br />

_ quTaTel-gaenaTelma mitropolitma<br />

kalistratem (margalitaSvili);<br />

wmida ioane naTlismcemlis saxelobis<br />

taZari _ borjomisa da bakurianis<br />

mTavarepiskoposma serafimem<br />

(jojua);<br />

wmida ninos saxelobis taZari _<br />

niqozisa da cxinvalis mTavarepiskoposma<br />

isaiam (Wanturia);<br />

wmida andria pirvelwodebulis saxelobis<br />

taZari _ gorisa da samTavisis<br />

episkoposma andriam (gvazava).<br />

akurTxes kompleqsis miwisqveSa<br />

nawilSi ganTavsebuli oTxi taZari:<br />

wmida nikolozis saxelobis taZari<br />

_ axalqalaqisa da kumurdos mTavarepiskoposma<br />

nikolozma ( faCuaSvili).<br />

yovelTa wmidaTa saxelobis taZari<br />

_ axalcixisa, tao-klarjeTisa da<br />

lazeTis mTavarepiskoposma Teodorem<br />

(WuaZe).<br />

Tormeti mociqulis saxelobis<br />

taZari _ xonisa da samtrediis mTavarepiskoposma<br />

sabam (gigiberiam).<br />

wmida giorgis saxelobis taZari _<br />

vanisa da baRdaTis mTavarepiskoposma<br />

antonma (buluxia).<br />

wmida samebis taZris ezoSi arsebuli<br />

wmida ilia Tezbitelis saxelobis<br />

taZari ki amba alaverdelma mitropolitma<br />

daviTma (maxaraZe) akurTxa.<br />

cxra taZris kurTxevis Semdeg<br />

mRvdelmTavrebma sazeimo wirva aRavlines.<br />

2004 wlis 23 noemberi, wm. samebis<br />

sakaTedro taZris kurTxeva, sruliad<br />

saqarTvelosaTvis udides dResaswaulad<br />

iqca. televiziam Tu presam 23<br />

noembramde karga xniT adre daiwyo<br />

am movlenisadmi miZRvnili gadacemebisa<br />

Tu publikaciebis momzadeba.<br />

iuneskos dadgenilebiT, saqarTvelos<br />

sapatriarqos gadawyvetilebiT 22_25<br />

noembers sazeimod aRiniSna `qristianobis<br />

oci saukune saqarTveloSi~.<br />

Catarda saerTaSoriso samecniero<br />

konferencia, romelSic monawileoba<br />

miiRes sxvadasxva qveynis mecnierebma<br />

da saeklesio moRvaweebma. misi uwmidesobis,<br />

kaTolikos-patriarqisa da<br />

wm. sinodis gadawyvetilebiT samebis<br />

sakaTedro taZris kurTxeva saerTosaxalxo<br />

zeimis _ `qristianobis oci<br />

saukune saqarTveloSi~_ Semadgeneli<br />

nawili gaxda.<br />

23 noembers, dilidanve aTasobiT<br />

morwmune ewvia elias mTas. wmida<br />

samebis sakTedro taZris kurTxeva dilis<br />

7 saaTze daiwyo da igi Caatares<br />

ninowmidisa da sagarejos episkoposma<br />

lukam, samTavisisa da goris episkoposma<br />

andriam da gurjaanisa da veliscixis<br />

episkoposma eqvTimem. trapezis<br />

kurTxeva daasrula sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqma, uwmidesma<br />

da unetaresma ilia II, ris Semdegac<br />

daiwyo sadResaswaulo wirva.<br />

wm. samebis taZris kurTxevas eswrebodnen<br />

saqarTvelos prezidenti m.<br />

saakaSvili, parlamentisa da mTavrobis<br />

wevrebi, mecnierebis, xelovnebis, biznesis,<br />

ucxoeTis diplomatiuri korpusisa<br />

da religiuri konfesiebis warmomadgenlebi.<br />

taZarSi my<strong>of</strong>T sityviT<br />

mimarTes saqarTvelos kaTolikos-patriarqma<br />

ilia II da saqarTvelos prezidentma<br />

mixeil saakaSvilma.<br />

118


kurTxevidan samma welma ganvlo.<br />

amJamad taZari ukve dasrulebulia. sam-<br />

Seneblo samuSaoebi mxolod kompleqsis<br />

ramdenime obieqtze mimdinareobs<br />

(sanaTlavi, seminaria-akademiis Senoba<br />

da muzeumi). taZari yovelTvis savsea<br />

mlocvelebiT. wm. samebis sakTedro<br />

taZari Cveni eris Seuryeveli rwmenis,<br />

erTobisa da SemarTebis simbolodaa<br />

aRmarTuli.<br />

119


saqarTvelos sapatriarqosTan arsebuli<br />

gelaTis mecnierebaTa akademia<br />

damana meliqiSvili<br />

1994 wlis dasasruls quTaisis<br />

saxelmwifo universitetis reqtoris,<br />

pr<strong>of</strong>. m. Toduas da qarTvel mecnier-<br />

Ta erTi jgufis iniciativiT gadawyda,<br />

dafuZnebuliyo gelaTis mecnierebaTa<br />

akademia, romelic wm. daviT mefis mier<br />

XII saukuneSi, gelaTis monasterSi<br />

daarsebuli saswavleblis msgavsad<br />

simbolo unda y<strong>of</strong>iliyo rwmenisa da<br />

codnisa. es azri moxsenda saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqs, mis uwmidesobas<br />

ilia II, romelic didi gulisxmierebiT<br />

gamoexmaura am cnobas _ man Tavis<br />

saaRdgomo epistoleSi sixaruliT<br />

amcno mrevls: `misasalmebelia, rom<br />

Cvens mecnierTa wreSi gaCnda survili<br />

da moTxovnileba gelaTis akademiis,<br />

rogorc samecniero centris aRdgenisa<br />

im saxiT, rogorc es iyo dadginebuli<br />

wmida mefe daviT aRmaSeneblis<br />

mier. cnobilia, rom daviT mefis mecadineobiT<br />

gelaTis akademia iqca `sxuad<br />

aTinad da meore ierusalemad~, anu<br />

sulierebisa da mecnieruli kvlevis<br />

centrad... Cven mxari davuWireT inteligenciis<br />

am ideas da gadavwyviteT,<br />

saqarTvelos sapatriarqos sulieri<br />

mfarvelobiT da xelisuflebis aqtiuri<br />

TanadgomiT quTaisSi daarsdes<br />

gelaTis mecnierebaTa akademia, sadac<br />

arCeul akademikosTa xelmZRvanelobiT<br />

damuSavdeba didi speqtri sulieri<br />

TvaliT danaxuli samecniero<br />

Temebisa. gansakuTrebuli yuradReba<br />

mieqceva bibliologias,RvTismetyvelebas,<br />

qarTvelologiur enaTmecnierul<br />

kvlevas, kulturuli, fsiqologiuri,<br />

anTropologiuri, eTikuri, istoriuli<br />

da sxva sakiTxebis gaSuqebas. aq erTad<br />

imoRvaweben Cveni cnobili saero mkvlevarni<br />

da sasuliero pirni. eklesiis<br />

cxovrebaSi iyo gamorCeuli periodebi,<br />

roca gansakuTrebulad Rvivdeboda<br />

saRvTismetyvelo azri. aseT dros sxvadasxva<br />

adgilze Cndeboda sulier-inteleqtualuri<br />

kerebi. vfiqrobT,gela-<br />

Tis akademiac msgavs savaned iqceva.~<br />

1995 wlis 14 marts uwmidesma da<br />

unetaresma saqarTvelos sapatriarqos<br />

rezidenciaSi moiwvia sainiciativo<br />

jgufis sxdoma, xolo amave wlis<br />

5 aprils wm. sinodis sxdomaze miRebul<br />

iqna ganCineba: `qarTveli erisa<br />

da sruliad saqarTvelos mosaxleobis<br />

sulieri ganmtkicebisaTvis, misi<br />

inteleqtualuri da zneobrivi ganvi-<br />

TarebisaTvis, q. quTaisSi, gelaTis akademiasTan,<br />

garda sasuliero saswavleblisa,<br />

daarsdes gelaTis mecnierebaTa<br />

akademia da amiT aRdges wm. mefe daviT<br />

aRmaSeneblis mier dafuZnebuli<br />

gelaTis akademiis tradicia”.<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikospatriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis<br />

ilia II kurTxeviTa da TanadgomiT<br />

idea gelaTis mecnierebaTa akademiis<br />

daarsebisa ganxorcielda 1995 wlis<br />

25 maisis brZanebiT, romelsac xels<br />

120


aweren sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi<br />

ilia II da saqarTvelos<br />

respublikis parlamentis Tavmjdomare,saxelmwifos<br />

meTauri eduardgiorgi<br />

SevardnaZe. saqarTvelos axal<br />

istoriaSi es iyo pirveli SemTxveva,<br />

rodesac fuZemdeblur dokuments er-<br />

Tad moaweres xeli saqarTvelos saxelmwifosa<br />

da saqarTvelos eklesiis<br />

meTaurebma.<br />

akademiis wesdeba, romlis mixedvi-<br />

Tac `gelaTis mecnierebaTa akademia<br />

aris saqarTvelos sapatriarqosTan<br />

arsebuli bibliologiuri da qarTvelologiuri<br />

samecniero dawesebuleba,<br />

saRvTismetyvelo da samecniero<br />

(humanitaruli da sabunebismetyvelo)<br />

kvleviTi da saganmanaTleblo (saswavlo)<br />

centri, Seqmnili saqarTvelos sasuliero<br />

da saero xelisuflebis er-<br />

Toblivi dadgenilebiT im mizniT, rom<br />

aRdges da gagrZeldes wm. mefe daviT<br />

aRmaSeneblis mier daarsebuli gela-<br />

Tis akademiis tradiciebi”, damtkicda<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis<br />

ilia II da saqarTvelos respublikis<br />

parlamentis Tavmjdomaris, saxelmwifos<br />

meTauris, eduard-giorgi SevardnaZis<br />

mier.<br />

wesdebis mixedviT, gelaTis mecnierebaTa<br />

akademiis wevrTa mudmivi<br />

raodenoba 21 wevriT ganisazRvreba.<br />

akademiis damfuZnebelTa rigSi iyo 14<br />

wevri: protopresviteri giorgi gamrekeli<br />

(bibliologia, RvTismetyveleba),<br />

istoriis mecn. doqt. pr<strong>of</strong>. zaza<br />

aleqsiZe (armenologia, eklesiis istoria),<br />

filos<strong>of</strong>iis mecn. doqt. pr<strong>of</strong>.<br />

†vitali kakabaZe (filos<strong>of</strong>ia, fsiqologia),<br />

filologiis mecn. doqtorebi,<br />

pr<strong>of</strong>esorebi: †korneli danelia<br />

(enaTmecniereba, teqstologia), magali<br />

Todua (iranistika, literaturaTmcodneoba),<br />

zurab kiknaZe (semitologia,<br />

bibliologia, folkloristika), damana<br />

meliqiSvili (enaTmecniereba, gelaTis<br />

saRvismetyvelo-literaturuli skola,<br />

121<br />

qarTuli filos<strong>of</strong>iur-Teologiuri<br />

terminologia), avTandil nikoleiSvili<br />

(qarTuli literaturis istoria),<br />

Tedo uTurgaiZe (enaTmecniereba, qar-<br />

Tuli da qarTveluri enebis Seswavlis<br />

istoria), mzeqala SaniZe (semitologia,<br />

teqstologia), zurab WumburiZe (enaTmecniereba,<br />

teqstologia), aleqsi Win-<br />

Warauli (enaTmecniereba, folkloristika);<br />

quTaisis sax. universitetis ma-<br />

Sindeli pr<strong>of</strong>esorebi: †akaki baqraZe<br />

(istoria, literaturaTmcodneoba), mixeil<br />

qurdiani (enaTmecniereba, literaturaTmcodneoba).<br />

gelaTis akademiis damfuZnebel<br />

wevrebs am akademiis samecniero wodebis<br />

`cnobis sigelebi~ 1995 wlis 20<br />

ivniss gadasca saqarTvelos kaTolikos-patriarqma,<br />

uwmidesma da unetaresma<br />

ilia II. amave dRes gelaTis<br />

mecn. akademiis prezidentad arCeul<br />

iqna magali Todua, xolo swavlul<br />

mdivnad _ mixeil qurdiani.<br />

Semdgom, akademiis namdvil wevrebad<br />

arCeul iqnen saqarTvelos mecn. akademiis<br />

istoriisa da eTnografiis institutis<br />

wamyvani mecn.-TanamSromeli,<br />

saqarTvelos eklesiis istorikosi<br />

†babilina lominaZe, medicinis mecn.<br />

doqt. pr<strong>of</strong>. guram kacitaZe (biologia,<br />

medicina) da teqnikur mecn. doqtori<br />

†arCil kostava (kreacionizmi).<br />

akademiidan gasuli da gardacvlili<br />

wevrebis vakantur adgilebze<br />

sxvadasxva dros akademiis namdvil<br />

wevrebad arCeul iqnen: filos<strong>of</strong>iis<br />

mecn. doqt. †Tamaz buaCiZe, filologiis<br />

mecn. doqtorebi: †zurab jafariZe<br />

(enaTmecniereba _ fonetika-fonologia)<br />

da ediSer WeliZe (bibliologia,<br />

patristika), istoriis mecn. doqtorebi:<br />

roland T<strong>of</strong>CiSvili (saqarTvelos<br />

istoria, eTnografia), giorgi mWedliZe<br />

(saqarTvelos istoria), iulon gagoSiZe<br />

(saqarTvelos istoria, arqeologia),<br />

xelovnebaTmcodneobis doqt.<br />

zaza sxirtlaZe (saqarTvelos istoria,<br />

arqiteqtura da xelovneba), iuridiul


mecn. doqt. mariam cacanaSvili (samar-<br />

Talmcodneoba), ekonomikur mecn. kand.<br />

jambul biwaZe (ekonomika). akademiis<br />

wevrebi arian agreTve: poeti tariel<br />

Wanturia, mwerali-kritikosi Tamaz<br />

wivwivaZe da mwerali-literaturaTmcodne<br />

levan bregaZe (2003 wlidan akademiis<br />

swavluli mdivani).<br />

gelaTis mecn. akademiis ucxoeli<br />

wevrebi arian cnobili qarTvelologebi:<br />

ian brauni (poloneTi),iost giperti<br />

(germania) da bernar utie (safrangeTi).<br />

gelaTis akademiis sapatio wevrebad<br />

1996 wels arCeul iqnen: sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqi,uwmidesi<br />

da unetaresi ilia II, saqarTvelos<br />

respublikis parlamentis Tavmjdomare,<br />

saxelmwifos meTauri eduard-giorgi<br />

SevardnaZe da imereTis maSindeli gubernatori,<br />

quTaisis meri Teimuraz Sa-<br />

SiaSvili.<br />

T. SaSiaSvilma SesaniSnavi samuSao<br />

pirobebi Seuqmna akademias: misi ZalisxmeviT<br />

akademias gadaeca orsarTuliani<br />

rezidencia wm. giorgis saxelobis<br />

taZris ezoSi; wlebis ganmavlobaSi<br />

igi afinansebda akademiis tradiciul<br />

erTkvirian konferenciebs, romlebic<br />

ixsneboda yoveli wlis 21 seqtembers<br />

gelaTSi, RvTismSoblobas, da sruldeboda<br />

jvarTamaRlebas, 27 seqtembers _<br />

quTaisSi.<br />

dasawyisSi akademias hqonda ori samecniero<br />

organo: `gelaTis mecniereba-<br />

Ta akademiis uwyebani~ (1996 w. gamovida<br />

2 nomeri. pirvelSi daibeWda qronika<br />

da fuZemdebluri dokumentebi, meoreSi<br />

_ akademiis wevrebis mier wakiTxuli<br />

moxsenebebi 1996 wlis seqtembris samecniero<br />

konferenciaze (red. m. qurdiani)<br />

da `weliwdeuli~ (1998 w. d. meliqiSvilis<br />

redaqtorobiT gamovida erTi<br />

nomeri, romelSic daibeWda d. meliqiSvilis<br />

samuSao jgufis naSromebi<br />

gelaTis Zveli akademiis literaturuli<br />

memkvidreobis irgvliv). usaxsrobis<br />

gamo am perioduli gamocemebis<br />

publkacia veRar gagrZelda.<br />

2002 wlis seqtembridan quTaisis<br />

sakrebulos finansuri xelSewyobiT<br />

gamodioda yovelTviuri `gelaTis<br />

mecnierebaTa akademiis Jurnali~, romlis<br />

damaarsebeli da mTavari redaqtoria<br />

akademiis prezidenti magali<br />

Todua. 2004 wlis ivlisidan Jurnali<br />

gamodis sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis<br />

ilia II locva-kurTxeviTa da<br />

materialuri xelSewyobiT. Jurnali<br />

mravaldargobrivia (Teologia, filologia,<br />

istoria, eTnografia, xelovnebaTmcodneoba,<br />

samarTali, ekonomika),<br />

masSi ibeWdeba gelaTis mecnierebaTa<br />

akademiis wevrebisa da maT mier rekomendebuli<br />

samecniero naSromebi. Jurnalis<br />

yovel nomers erTvis mecnieruli<br />

qronika, uaxlesi bibliografia da<br />

personaliebi.<br />

122


uwmidessa da unetaress,<br />

sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqs,<br />

ilia II-s<br />

Tqveno uwmidesobav!<br />

Tqveni aRsaydrebis 25 wlisa da dabadebis<br />

70 wlis Tavze gvsurs mogmarToT ara mxolod<br />

Tqven mier daarsebuli gelaTis mecnierebaTa<br />

akademiis saxeliT, aramed Tqvenis RvawliT<br />

aRorZinebuli samwysos saxeliTac – sruliad<br />

saqarTvelos samociqulo avtokafaluri eklesiis<br />

dauZinebel moRvawesa da didebul muSaks yanisa<br />

qristesisa, qristianeTa siqaduls, ganmwmedels<br />

sjulisa, maSenebls eklesiaTa, eris sulier<br />

mamasa da ganmanaTlebels!<br />

rogorc Zvelni ityodnen, `viTar SeuZlos<br />

kacobrivman enaman jerovnad warmoTqma simxneTa<br />

da moTminebaTa TqvenTa” am rTulsa da<br />

gansacdelebiT aRsavse droSi.…<br />

rogorc netarma grigol xanZTelma aRaSena<br />

da ganamSvena eklesia-monastrebiT murvan yrusagan<br />

mooxrebul-gaveranebuli udabno taoklarjeTisa,<br />

ganacxovela da qalaq-yo igi, aseve<br />

Tqven, Tqveno uwmidesobav, RvTis mcnebaTagan<br />

gardadrekil qarTvelTa sulieri udabno gaacocxleT<br />

da aaRorZineT; sruliad ganSorebulni<br />

RvTisagan, moaqcieT da, viTarca keTilma<br />

mwyemsma, ganbneuli cxvari daubruneT uflis<br />

123


saxls; ganaSeneT, ganamSveneT da saqarTvelos samociqulo<br />

eklesiis dideba aRadgineT.<br />

Tqvengan xSirad gvsmenia - `es drom moitanao”,<br />

magram xom cnobilia, rom TviT dro pirovnebas<br />

mohyavs, radgan, roca dgeba Jami, ufali gamoarCevs<br />

da aRamaRlebs erisagan Tavis rCeuls, romelsac ZaluZs<br />

tvirTva eris jvarisa. Tqven xarT is rCeuli,<br />

romelic ufalma mohmadla Cvens mravaltanjul<br />

ers misi naTlisaken da wmida eklesiisaken mosabruneblad.<br />

Tqveni uwmidesobis qadagebaSi mudam gamosWvivis<br />

sibrZne da sarwmunoeba daviT mefsalmunisa:<br />

`ara Tumca ufalman aRaSena saxli, cudad Surebian<br />

maSenebelni misni” (fsal. 126,1). am WeSmaritebiT<br />

moZRvravT TqvenTvis mondobil ers da, roca<br />

ki RvTis morCilebas miuCvevelsa da mcired morwmunes,<br />

yuri ar miugdia Tqveni darigebisaTvis, mudam<br />

uwvnevia marcxis simware..<br />

magram Tqven, rogorc WeSmarit mwyemsmTavars,<br />

moZRvars da mamas erisas, `ara gaqus Ãelmwifeba<br />

borotisa, aramed Sendobisa”. moTminebiT moeliT<br />

monanuls da bunebiT iqceviT ise, viTarca ityvis<br />

ufali: `wyalobaÁ mnebavs da ara msxuerpli, rame-<br />

Tu ara moved wodebad marTalTa, aramed codvilTa<br />

sinanulad” (maTe, 9,13). Tqvens locvasa da mowyale<br />

moTminebas adre Tu gvian codvilni mouyvania<br />

da kidevac moiyvans sinanulad.<br />

am ocdaxuTi wlis ganmavlobaSi, romelsac Tqven<br />

`mziani Rame” uwodeT (radgan `erTi mxriv, wyvdiadi<br />

da mwuxarebaa, meore mxriv ki – uflis madli”,<br />

romelsac niadag grZnobT), umZimes sapatriarqo<br />

jvars zidavT, jvars erisas da eklesiisas.<br />

124


Tqven erisa da eklesiis – xorcieli keTilisa<br />

da sulieri keTilis – SenivTebiTa da SezavebiT<br />

iRvwiT qarTveli eris sulieri amaRlebisaTvis,<br />

sarwmunoebis erTobisa da erovnuli mTlianobisaTvis.<br />

am gzaze arasodes gtovebT imedi imisa,<br />

rom is `rwmena, is sinanuli, is siyvaruli, is<br />

Tavmdabloba, is gancda TvisTa codvaTa, romelsac<br />

flobdnen Cveni winaparni, Cvens erSi ueWvelad<br />

gamovlindeba”.<br />

gwamdeT, dido meufeo, rom Tqveni mociqulebrivi<br />

Rvawli keTil nay<strong>of</strong>s gamoiRebs da amieriTgan<br />

ueWvelad ixarebs udabnoi ese, Tqueni, qristes nebismy<strong>of</strong>eli<br />

keTili mwyemsis, locviTa da kurTxeviT.<br />

uwmidesisa da unetaresis, sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis da mcxeTa-Tbilisis<br />

mTavarepiskoposisa, yovlad Rirsisa mamamTavrisa<br />

da didisa meufisa Cvenisa ilia II-isa – mravalmca<br />

arian welni!<br />

gelaTis mecnierebaTa akademia<br />

125


sasuliero cxovrebis dasawyisi<br />

(zagorskidan mcxeTis seminariis reqtorobamde)<br />

sergo vardosaniZe<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikospatriarqi,<br />

uwmidesi da unetaresi ilia<br />

II 1942 wlis seqtemberSi q. orjonikiZis<br />

#22 saSualo skolis pirveli<br />

klasis moswavle gaxda. ojaxuri<br />

tradiciidan gamomdinare, patara irakli<br />

did dros uTmobda wirva-locvebs,<br />

Tumca es xels ar uSlida kargad eswavla<br />

saskolo sagnebi. gansakuTrebiT<br />

itacebda istoria, geografia, ucxo ena.<br />

1952 wlis ivnisSi irakli giorgis Ze<br />

SiolaSvilis saxelze Zaujiyaus (orjonikiZe_vladikavkazi)<br />

22-e skolis<br />

mier gaica atestati #946415. axalgazrda<br />

irakli moeTaTbira mSoblebs da<br />

miiRo im droisaTvis araordinaruli<br />

gadawyvetileba, swavla gaegrZelebina<br />

moskovis sasuliero seminariaSi, sadac<br />

RvTismetyvelebis SeswavlisaTvis<br />

saukeTeso pirobebi iyo: gamorCeuli<br />

pedagogebi, mdidari biblioTeka, seminariis<br />

zomierad mkacri Sinaganawesi.<br />

uwmidesi da unetaresi siyvaruliTa<br />

da madlierebiT ixsenebs Tavis pedagogebs,<br />

romelnic gamoirCeodnen saocari<br />

pasuxismgeblobiTa da studentebis<br />

mimarT siyvaruliT. saqarTvelos sapatriarqo<br />

arqivSi daculi dokumentebi<br />

srul warmodgenas gviqmnis irakli SiolaSvilis<br />

moskovis sasuliero seminariasa<br />

da akademiaSi swavlis ZiriTad<br />

momentebze. I kursis niSnebis furceli,<br />

romelic Sevsebulia 1953 wlis 11 maiss,<br />

gvamcnobs, rom irakli SiolaSvils<br />

yvela saganSi aqvs `friadi~. II kursze<br />

mxolod berZnulSi aqvs `4~. III kursze<br />

yvela saganSi kvlav `friadi~ aqvs.<br />

moskovis sasuliero seminariis<br />

xelmZRvanelobis gadawyvetilebiT, seminariaSi<br />

yovelwliurad tardeboda<br />

konkursi saukeTeso TxzulebaSi.<br />

irakli SiolaSvilma I kursze swavlis<br />

dros sakonkursod waradgina<br />

Txzuleba, romelmac pirveli adgili<br />

aiRo. gamarjvebuli dajildovda mitropolit<br />

filaretis fondidan 50 maneTiT,<br />

xolo troicki-sergeevis lavridan<br />

_ 30 maneTiT.<br />

1956_60 wlebSi irakli SiolaSvili<br />

zagorskis sasuliero akademiis<br />

studentia. sapatriarqo arqivSi daculia<br />

misi CaTvlis wignaki (niSnebis<br />

furclebi), romelsac xels aweren:<br />

akademiis inspeqtori v. sariCevi da<br />

mdivani n. muraviovi. akademiis kursdamTavrebul<br />

mRvdel-monazon ilias<br />

yvela saganSi friadi aqvs. sasuliero<br />

akademiaSi swavlis dros irakli SiolaSvils<br />

kidev ufro gaumZafrda dedaeklesiisa<br />

da samSoblos siyvaruli.<br />

amis dasturia misi werili sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresi melqisedek<br />

III-isadmi. werili imdenad mniSvnelovania,<br />

rom saWirod mimaCnia misi sruli<br />

saxiT warmodgena: `Tqveno uwmidesobav!<br />

gvakurTxeT...… aq, Cven wreSi vrceldeba<br />

xmebi imis Sesaxeb, rom saqarTvelos<br />

126


eklesiis avtokefalia TiTqos dasasruls<br />

uaxlovdeba, radgan: 1) mTeli<br />

rigi eparqiebi umoqmedodaa, mRvdelm-<br />

Tavris gareSe da arc arsebobs saTanado<br />

kadri; 2) RvTismsaxurebis dros<br />

eklesiebSi morwmuneTa daswreba er-<br />

Tob mcirea; 3) saqarTvelos marTlmadidebel<br />

eklesias ara aqvs seminaria,<br />

gamomcemloba, saeklesio muzeumi, wignsacavi,<br />

biblioTeka.<br />

laparakia imis Sesaxeb, rom cxumafxazeTis<br />

eparqiaSi ar iqneba daSvebuli<br />

axalxeldasxmuli qarTveli<br />

mRvdelmTavari (saubaria episkopos<br />

leonide Jvaniaze. _ s. v.) da rom<br />

mRvdelmTavarTa Soris arian iseTebic,<br />

romlebic araqarTvelTa Sorisac<br />

ki avrceleben ubadruk azrs saqarTvelos<br />

eklesiis eparqiebis gamsxvilebis<br />

aucileblobis Sesaxeb.<br />

zemoT moyvanili ZiriTadi problemebis<br />

irgvliv Tqven mier miRebuli<br />

zomebi, saqarTvelos ssr mTavrobis<br />

TavmjdomaresTan Sexvedris CaTvliT,<br />

CvenTvis cnobilia, magram zogierTi<br />

mware sinamdvilis gamo vaZlevT Tavs<br />

nebas, rom Tqveni yuradReba mivapyroT<br />

Semdeg garemoebas: sabWoTa mTavrobis<br />

saTanado dadgenilebis safuZvelze<br />

ruseTis, ukrainis, somxeTis da<br />

sxva mokavSire respublikebSi arsebobs<br />

sasuliero seminaria-akademiebi,<br />

xdeba RvTismsaxurebisaTvis saWiro<br />

literaturis gamocema, xatebis gamravleba,<br />

eklesia-monastrebis aRdgena-ganaxleba.<br />

saqarTvelos eklesias<br />

Tu upiratesoba ara aqvs, gamonakliss<br />

mainc ar warmoadgens, mxolod saWiroa<br />

am iuridiuli uflebis adgilobrivi<br />

mTavrobis meSveobiT gamoyeneba: saqarTvelos<br />

ssr xelisufalT, arsebuli<br />

wesis dacviT, materialuri SesaZleblobis<br />

farglebSi waredginos werilobiTi<br />

saxis ganacxadi saqarTvelos<br />

avtokefaliuri eklesiis sasicocxlo<br />

sakiTxebis Sesaxeb da energiulad<br />

iqnes moTxovnili: pirvel rigSi, seminariis<br />

(ara kursebis) gaxsna, saWiro<br />

127<br />

literaturis gamocema, saeklesio muzeumis,<br />

wignsacavis daarseba, gela-<br />

Tis, wilknis, nikorwmindis, yazbegis,<br />

ananuris, goris eklesiebSi RvTismsaxurebis<br />

uflebis aRdgena-ganaxleba...<br />

saqarTvelos eklesiis da misi meTauris<br />

mtersa da orguls Cvens pirad<br />

mtrad vTvliT, magram ganuxorcielebeli<br />

gandidebis survilis gamo ganawyenebulni,<br />

patriarqis SorsmWvreteli<br />

gonebis TvaliT da keTili nebiT<br />

SeiZleba Cayenebul iqnen saqarTvelos<br />

eklesiis sakeTildReo saqmianobaSi...<br />

qarTveli eris siamaye, siwmide da<br />

dideba _ `sveticxoveli~ ara marto<br />

Cveni xalxis, aramed ucxoelTa yuradRebasac<br />

imsaxurebs da amis gamo<br />

mis wminda midamoebSi Tqveni locvakurTxeviT<br />

saeklesio muzeum-wignsacavis<br />

gaxsna yovelmxriv gamarTlebuli<br />

iqneboda. Tqveni mowodebiT mosaxleobaSi<br />

gabneuli istoriuli Tu<br />

siZveleTa dacvis TvalsazrisiT bevri<br />

didmniSvnelovani saeklesio daniSnulebis<br />

nivTi, wigni, wmida xatebi,<br />

jvari da sxva aRmoCndeboda eklesiis<br />

sakuTrebaSi, e. i. daculi iqneboda<br />

SesaZlebeli ganadgurebisagan. mzad<br />

varT am didi saqmisaTvis gaviRoT piradi<br />

biblioTekac. saaRdgomo ardadegebisaTvis<br />

SesaZloa veaxloT Tqvens<br />

uwmidesobas da Tqveni miTiTebiT da<br />

locva-kurTxeviT, arsebuli wesis dacviT<br />

sadResaswaulo qadagebebiT mivmar-<br />

ToT morwmune sazogadoebas. Rrma pativiscemiT<br />

geamborebiT da gamoviTxov<br />

Tqvens wmida locva-kurTxevas~. i. SiolaSvili,<br />

zagorski, 1957wlis 12 Tebervali.<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis umZimesi mdgomareoba mosvenebas<br />

ar aZlevda axalgazrda students<br />

da aseTi Tamami, magram samarTliani<br />

gancxadebiT mimarTavda igi uwmidessa<br />

da unetaress melqisedek III.<br />

zagorskis sasuliero akademiaSi<br />

swavlis dros mRvdel-monazonma iliam<br />

sakvalifikacio Temad airCia `aTonis<br />

iverTa monastris istoria~. rusu-


lenovani masalebis moZiebisa da damuSavebis<br />

Semdeg igi Sexvda zagorskis<br />

akademiis reqtors dekanoz k. ruJickis<br />

da sTxova ramdenime TviT saqarTvelo-<br />

Si wamosvlis nebarTva qarTulenovani<br />

literaturis srulad Seswavlis<br />

mizniT. 1959 wlis 4 ivnisiTaa daTari-<br />

Rebuli reqtor k. ruJickis momarTva<br />

saqarTvelos erovnuli biblioTekis,<br />

centraluri arqivis, Tbilisis saxelmwifo<br />

universitetis xelmZRvanelobis<br />

saxelze, raTa maT TavianTi dawesebulebebis<br />

biblioTekebis wignsacavebsa<br />

da xelnawerTa gany<strong>of</strong>ilebaSi samuSaod<br />

dauSvan sasuliero akademiis<br />

IV kursis studenti irakli giorgis<br />

Ze SiolaSvili.<br />

mRvdel-monazonma iliam ramdenime<br />

Tve imuSava Tbilisis biblioTekebSi,<br />

miiRo kompetenturi rCevebi qarTveli<br />

mecnierebisagan. 1960 wlis ivnisSi zagorskis<br />

akademiaSi Sedga sakvalifikacio<br />

naSromis sajaro dacva. <strong>of</strong>icialurma<br />

oponentebma pr<strong>of</strong>esorebma<br />

n. muraviovma da a. georgievskim maRali<br />

Sefaseba misces warmodgenil naSroms.<br />

moskovis zagorskis sasuliero<br />

akademiis reqtoratma sagangebo weriliT<br />

mimarTa moskovisa da sruliad<br />

ruseTis patriarqs, uwmides aleqsi I,<br />

raTa saukeTeso naSromisaTvis RvTismetyvelebis<br />

kandidati mRvdel-monazoni<br />

ilia daejildoebina. saqarTvelos<br />

sapatriarqo arqivSi daculia mRvdelmonazon<br />

ilia SiolaSvilis zagorskis<br />

akademiis mier gacemuli warCinebis<br />

diplomi, romelsac xels aweren akademiis<br />

reqtori dekanozi k. ruJicki,<br />

inspeqtori arqimandriti pitirimi, mdivani<br />

a. ostapovi.<br />

uwmidesi da unetaresi ilia II avtobiografiaSi<br />

aRniSnavs: `sasuliero<br />

akademiis samecniero sabWom daadgina,<br />

me vy<strong>of</strong>iliyavi datovebuli akademia-<br />

Si pr<strong>of</strong>esorTa stipendiatad, magram<br />

Cemi eris siyvarulma mimatovebina es<br />

yvelaferi da momiyvana saqarTvelo-<br />

Si~. igi eaxla sruliad saqarTvelos<br />

128<br />

kaTolikos-patriarqs, uwmidessa da unetaress<br />

efrem II da aseTi gancxadebiT<br />

mimarTa: `Tqveno uwmidesobav! gacnobebT,<br />

rom 1960 wels davamTavre moskovis<br />

sasuliero akademia. gTxovT momceT<br />

samsaxuri, gamgzavnoT iq, sadac Tqven<br />

cnobT saWirod~. uwmidesma efrem II<br />

mRvdel-monazoni ilia daniSna baTumis<br />

sakaTedro taZris mRvdelmsaxurad.<br />

uwmidesi da unetaresi ilia II<br />

avtobiografiaSi vkiTxulobT: `1960<br />

wlis 19 dekembers uwmidesi da unetaresi<br />

efrem II mier aRyvanil viyavi iRumenis<br />

xarisxSi, xolo 1961 wlis 16 seqtembers<br />

_ arqimandritis pativSi. 1963<br />

wlis 25 agvistos xeldasxmul viqeni<br />

Semoqmedel episkoposad da patriarqis<br />

qorepiskoposad. 1963 wlidan var<br />

mcxeTis samoZRvro saRvTismetyvelo<br />

kursebis xelmZRvaneli~.<br />

axalgazrda mRvdelmTavari energiulad<br />

Seudga mcxeTis samoZRvro<br />

kursebis sasuliero seminariad gadakeTebisaTvis<br />

niadagis momzadebas.<br />

akademiaSi miRebulma farTo ganaTlebam<br />

mas saSualeba misca maRal doneze<br />

daeyenebina rogorc disciplinis,<br />

aseve saswavlo procesis sakiTxebi.<br />

Semoqmedelma episkoposma seminariaSi<br />

samuSaod miiwvia cnobili mecnierebi,<br />

Seadgines saswavlo programebi, saleqcio<br />

konspeqtebi. sistematurad tardeboda<br />

pedsabWos sxdomebi. igi saswavlebelSi<br />

momxdar mniSvnelovan<br />

RonisZiebebs uTanxmebda uwmidessa da<br />

unetares efrem II. `Tqveno uwmidesobav,<br />

gvakurTxeT, zeg saSobaod studentebs<br />

vuSvebT ardadegebze. xval, 12 saaTze,<br />

vfiqrobT pedsabWos mowvevas. CvenTvis<br />

metad sasiamovno da sasargeblo iqneba,<br />

Tu CamobrZandebiT da daeswrebiT.<br />

episkoposi ilia~. uwmidesi efrem II<br />

pedsabWos yvela sxdomas eswreboda.<br />

mcxeTis sasuliero seminaria Semoqmedeli<br />

episkoposis, ilias Tavdadebuli<br />

SromiT Rirseul saswavleblad<br />

iqca. uamravi problema da winaaRmdegoba<br />

daZleul iqna. yovelive amis Sesaxeb


daufaravad mogviTxrobs 1972 wlis 26<br />

maisiT daTariRebuli cxum-afxazeTis<br />

mitropolitis, ilias gancxadeba saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis<br />

wmida sinodisadmi: `rogorc mogexsenebaT,<br />

_ werda igi, _ 1963 wlidan misi<br />

uwmidesobisa da unetaresobis, sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqis<br />

efrem II didi SromiTa da mecadineobiT<br />

mcxeTaSi gaixsna sasuliero<br />

seminaria, romlis xelmZRvanelad me<br />

viyavi daniSnuli. es iyo axali didi<br />

saqme, rasac sWirdeboda energia da gamocdileba.<br />

arc me da arc maswavleblebi<br />

ar viSurebdiT Zalas seminariis<br />

ganmtkicebisa da gaZlierebisaTvis. am<br />

wlebis ganmavlobaSi Cven SevxvdiT<br />

bevr winaaRmdegobas da siZneleebs.<br />

miuxedavad amisa, mainc SevZeliT saswavlebeli<br />

myar niadagze dagveyenebina.<br />

me ar uarvy<strong>of</strong> imas, rom seminariis<br />

kursdamTavrebulTagan yvelam ver<br />

gaamarTla Cveni imedebi da ver gamoiCina<br />

moZRvris maRali Tvisebebi... miuxedavad<br />

zogierTi arasasurveli faqtisa,<br />

vxedavT,rom seminariis kursdamTavrebulTa<br />

umetesi nawili dRes Tavdadebulad<br />

emsaxureba saqarTvelos eklesias.<br />

gulistkiviliT unda mogaxsenoT, rom<br />

am cxra wlis ganmavlobaSi daxmarebis<br />

magivrad mesmoda mxolod kritika~.<br />

mcxeTis sasuliero saswavleblis<br />

kursdamTavrebulT rekomendaciis<br />

safuZvelze ugamocdod iRebdnen<br />

zagorskis sasuliero akademiaSi. zagorskis<br />

sasuliero akademia gansakuTrebiT<br />

afasebda Tavis y<strong>of</strong>il students,<br />

aw saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis mitropolits. 1978 wlis<br />

16 Tebervals zagorskis sasuliero<br />

akademiam sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi,uwmidesi<br />

da unetaresi<br />

ilia II akademiis sapatio wevrad air-<br />

Cia. misi uwmidesoba moskovis seminariasa<br />

da akademiaSi gatarebul studentobis<br />

wlebs cxovrebis naTel periods<br />

uwodebs da moskovSi yoveli vizitis<br />

Jams stumrobs zagorskis akademias da<br />

amiT kidev erTxel adasturebs sasuliero<br />

pirisaTvis, eklesiisaTvis ra<br />

mniSvneloba aqvs safuZvlian ganaTlebas.<br />

misi uwmidesobis patriarqobis 30-<br />

wliani xana xom mecnierebisa da gana-<br />

Tlebis mxardaWeris xanaa.<br />

literatura<br />

1. saqarTvelos sapatriarqo arqivi. saqaRalde #1264, dok. 8265.<br />

2. saqarTvelos sapatriarqo arqivi. kaTolikos-patriarq melqisedek<br />

III fondi. #2718<br />

3. saqarTvelos sapatriarqo arqivi. f. 1264. dok. #8265.<br />

4. iqve, gv. 8.<br />

5. iqve, gv. 10.<br />

6. saqarTvelos sapatriarqo arqivi. sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

ilia II saqaRalde #1264. dok. 2265.<br />

7. saqarTvelos sapatriarqo arqivi. sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

ilia II saqaRalde #1264. dok. 2265, gv. 15.<br />

8. saqarTvelos sapatriarqo arqivi, saqaRalde 1264. dok. 2265<br />

129


sergo vardosaniZe<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo eklesiis<br />

sagareo urTierTobebi 1977_2007 wlebSi<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo<br />

eklesiis avtokefaliis aRdgenisa<br />

da pirveli saeklesio krebis<br />

mier sruliad saqarTvelos kaTolikos-paqtriarqad<br />

kirion II arCevis<br />

Semdeg uwmidesma da unetaresma kirion<br />

II daiwyo seriozuli muSaoba,raTa mar-<br />

Tlmadidebel da aramarTlmadidebel<br />

ms<strong>of</strong>lios mkafio warmodgena Seqmnoda,<br />

ra moxda saqarTveloSi da ar aRmoCeniliyvnen<br />

ruseTis sapatriarqos mier<br />

gavrcelebuli tendenciuri informaciebis<br />

tyveobaSi. pirvel yovlisa, iyo<br />

survili ruseTis eklesiasTan megobruli<br />

urTierTobis damyarebisa, magram<br />

1917 wlis agvistoSi ruseTis axalarCeulma<br />

patriarqma tixonma saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis<br />

maRal ierarqebs mcxeTaSi 1917 wlis<br />

12 (25) marts miRebuli dokumentis gauqmebisa<br />

da sinanulisaken mouwoda, amitom<br />

25 wlis manZilze saqarTvelosa<br />

da ruseTis marTlmadidebel eklesiaTa<br />

Soris evqaristuli kavSiri ar arsebobda<br />

.<br />

1943 wlis 31 oqtombers daZabuli<br />

molaparakebebis Semdeg ruseTis patriarqma<br />

<strong>of</strong>icialurad aRiara saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis<br />

teritoriuli avtokefalia, 1917 wlis<br />

12(25) martis sveticxovlis damoukideblobis<br />

aqtis kanoniereba da mrevlisadmi<br />

mimarTvaSi daadastura saqarTvelos<br />

marTlmadidebel eklesiasTan<br />

evqaristuli kavSiris aRdgena. ruse-<br />

Tis marTlmadidebeli eklesiis mier<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis<br />

avtokefaliis aRdgenis dokuments<br />

xels aweren: patriarqi sergi, sinodis<br />

mudmivi wevrebi: mitropolitebi aleqsi,<br />

nikolozi, mTavarepiskoposebi andrei,<br />

aleqsi, ioane.<br />

saqarTveloSi <strong>of</strong>icialuri megobruli<br />

vizitiT 1946 wels CamobrZanda<br />

ruseTis patriarqi, uwmidesi aleqsi I,<br />

1958 wels igi meored Camovida saqarTveloSi,<br />

1945_48 wlebSi uwmidesi<br />

da unetaresi kalistrate stumrobda<br />

moskovs. 1951_70-ian wlebSi moskovSi<br />

araerTxel Catarda sabWoTa kavSirSi<br />

arsebul religiur konfesiaTa meTaurebis<br />

Sexvedra, samSvidobo konferenciebi.<br />

am SexvedrebSi monawileobdnen<br />

uwmidesi da unetaresi sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqebi: melqisedek<br />

III, efrem II, daviT V, ilia II.<br />

ruseTisa da saqarTvelos marTlmadidebel<br />

eklesiaTa Soris arsebuli yvelanairi<br />

gaugebroba warsuls Cabarda.<br />

1977 wlis 25 dekembers uwmidesisa<br />

da unetaresis ilia II aRsaydrebaze<br />

warmoTqmul sityvaSi moskovisa da<br />

sruliad ruseTis patriarqi pimeni am<br />

sityviT miesalma saqarTvelos eklesiis<br />

meTaurs: `ruseTis marTlmadidebeli<br />

eklesia, aRsavse uRrmesi pativiscemiT<br />

Tavisi erTmorwmune, moZme qar-<br />

Tuli eklesiisadmi, guliT xarobs am<br />

130


131<br />

uwmides taZarSi gamefebuli sixaruliTa<br />

da zeimiT. es sixaruli wmindaa<br />

da naTeli, Cvenc sixarulma mogviyvana<br />

aq, raTa erTxel kidev davudasturoT<br />

keTilmorwmune qarTvel ers da mis<br />

Rirseul mwyemsmTavars sruliad ruseTis<br />

samwysos siyvaruli~. sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqi, uwmidesi<br />

da unetaresi ilia II patriarq<br />

pimenis am pozicias pativiscemiTa da<br />

ruseTis eklesiisadmi siyvaruliT pasuxobda.<br />

1978 wlis maisSi man monawileoba<br />

miiRo ruseTSi patriarqobis<br />

aRdgenidan 60 wlisTavisadmi miZRvnil<br />

sazeimo RonisZiebaSi. aq igi Sexvda da<br />

momavali urTierTobebis gaRrmavebis<br />

sakiTxebze esaubra ms<strong>of</strong>lio sapatriarqos<br />

warmomadgenlebs, mitropolitebs<br />

melitonsa da barTolomeoss<br />

(axlandel ms<strong>of</strong>lio patriarqs), ierusalimis<br />

eklesiidan _ mitropolit<br />

germanes, rumineTis eklesiidan _ mitropolit<br />

Teoqstites (axlandeli patriarqi),<br />

bulgareTis patriarq maqsimes,eladis<br />

eklesiis warmomadgenels<br />

mitropolit varnavas, kviprosis eklesiis<br />

meTaurs mTavarepiskopos qrizostomoss,<br />

Cexoslovakiis eklesiis<br />

meTaurs doroTes, poloneTis eklesiis<br />

meTaurs mitropolit vasilis,<br />

amerikisa da kanadis marTlmadidebeli<br />

eklesiis meTaurs mTavarepiskopos<br />

Teodoss, somxuri eklesiis meTaurs<br />

patriarq-kaTolikos vazgen I. miesalma<br />

ra ruseTis eklesiis meTaurs, uwmides<br />

pimens, man aRniSna: `rusuli eklesiis<br />

aTaswlovani istoria es aris qristes<br />

jvrismtvirTvelobis aTaswlovani gza,<br />

es aris wmindanTa dasebi, es aris qristianuli<br />

siyvaruli, es aris brZola<br />

WeSmariti rwmenisa da mamulisaTvis,<br />

es aris sulier faseulobaTa Seqmna<br />

da zrunva maTi SenarCunebisaTvis~. uwmidesi<br />

da unetaresi ilia II yovelTvis<br />

pativiscemiT ixseniebda ruseTis<br />

patriarqebs: uwmides aleqsi I, uwmides<br />

pimens. man 1990 wels patriarq pimenis<br />

dakrZalvaze ase daaxasiaTa igi: `rodesac<br />

Cven uwmidesi patriarqis _ pimenis<br />

cxovrebas Soridan vuyurebT, vxedavT<br />

mxolod mis sidiades, gvaxsendeba<br />

sadResaswaulo RvTismsaxurebani,<br />

wirva-locvani, magram ver vxedavT im<br />

mZime gansacdelsa da devnas, romelic<br />

man gadaitana, ver vxedavT im Tavganwirul<br />

msaxurebas, mis uZilo, locviT<br />

gaTenebul Rameebs, mis cremlebsa da<br />

tanjvas, im mZime jvars, romelic mas<br />

Tavisi mxrebiT mihqonda~. uwmidesma da<br />

unetaresma ilia II axalarCeul patriarq<br />

aleqsi II tradiciuli megobroba<br />

da urTierTTanamSromloba SesTavaza.<br />

XX saukunis 90-ian wlebSi bolSevikebis<br />

mier modernizebuli ruseTis<br />

sabWoTa imperia _ sabWoTa kavSiri<br />

daiSala. es procesi y<strong>of</strong>ili sabWoTa<br />

respublikebisaTvis, maT Soris saqarTvelosaTvis,<br />

sakmaod mtkivneuli<br />

aRmoCnda. ruseTis politikuri wreebis<br />

waqezebiTa da mxardaWeriT ga-<br />

Zlierda separatistuli tendenciebi<br />

saqarTvelos istoriul miwa-wyalze<br />

_ afxazeTsa da cxinvalis regionSi.<br />

ruseTma, faqtobrivad, moaxdina am teritoriebis<br />

aneqsia, Tumca saerTaSoriso<br />

sazogadoebas jiutad umtkicebs,<br />

rom igi regionSi icavs mSvidobas<br />

da stabilurobas, im fonze, rodesac<br />

300 000 qarTveli gamoZevebulia afxazeTis<br />

teritoriidan, 14 000-ze meti ki<br />

moklulia sakuTar miwa-wyalze, daxvrites<br />

mRvdeli mama andria, daarbies<br />

eklesiebi. samwuxarod, ruseTis mar-<br />

Tlmadidebeli eklesia Tavis bundovan<br />

gancxadebebSi TiTqos gmobda Zaladobas,<br />

magram am yvelaferSi iribad<br />

qarTvelebs adanaSaulebda. ruseTis<br />

patriarqma aleqsi II TbilisSi y<strong>of</strong>nisas<br />

Tavi aarida am problemebze msjelobas.<br />

cxum-afxazeTisa da cxinvalis<br />

eparqiebidan separatistebis mier<br />

gamoZevebulia qarTveli samRvdeloeba,<br />

am dros ruseTis eklesia saqarTvelos<br />

sapatriarqos gverdis avliT cdilobs<br />

iq rusi sasuliero pirebis damkvidrebas<br />

da amas amarTlebs mosaxleobis


132<br />

religiuri moTxovnilebiT. iseT viTarebasTan<br />

gvaqvs saqme, rom rogorc ruseTis<br />

saxelmwifo, aseve eklesia sajarod<br />

aRiareben saqarTvelos teritoriul<br />

mTlianobas, saqarTvelos eklesiis<br />

teritoriul avtokefalias, magram<br />

sinamdvileSi piriqiT iqcevian. am<br />

mxriv Tundac is faqti rad Rirs, rom<br />

cxinvalis separatistuli SeiaraRebuli<br />

formirebis aRlumze ruseTis vladikavkazis<br />

eparqiis winamZRoli monawileobs?!<br />

ruseTis `patriot mecnierTa~<br />

wreebSi gaCnda mosazrebani axali aTonis<br />

monastris ruseTis eklesiisaTvis<br />

dabrunebis aucileblobis Sesaxeb.<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi,<br />

uwmidesi da unetaresi ilia<br />

II mkacrad gmobs yovelive amas. ruseTis<br />

patriarq aleqsi II-sadmi gagzavnil<br />

werilSi igi aRniSnavs: `me miviRe<br />

sakmaod ucnauri da gaugebari werili<br />

da aucileblad miviCnie igi gamecno<br />

TqvenTvis, miT umetes, igi rusuli da<br />

qarTuli avtokefaliuri eklesiebis<br />

urTierTobebs exeba...… upirveles yovlisa,<br />

gvaocebs, ratom erevian mecnierebi<br />

ori Zmuri avtokefaliuri eklesiis<br />

urTierTobaSi, vin misca maT amis<br />

uflebamosileba. me ar vfiqrob, rom es<br />

Tqvengan miecaT. mtkiceba axali aTonis<br />

monastris ruseTis eklesiisaTvis<br />

dabrunebisa im motiviT, rom igi rusi<br />

ostatebis, rusi xalxisa da ruseTis<br />

marTlmadidebeli eklesiis xarjebiT<br />

moxda, arasworia. me SemiZlia mravali<br />

magaliTi moviyvano imis Taobaze, rom<br />

bevri qarTuli taZari da Senoba moskovSi,<br />

peterburgsa da ruseTis sxva<br />

qalaqebSi qarTveli mefeebisa da Tavadebis<br />

mier aris aSenebuli. Cven rom<br />

dRes erTmaneTs msgavsi pretenziebi<br />

wavuyenoT, es ar Seuwyobs xels Cveni<br />

xalxebisa da eklesiebis megobrobas.<br />

garda amisa,minda SegaxsenoT,1943 wels<br />

ruseTis eklesiam rodesac aRiara saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis<br />

teritoriuli avtokefalia, saqarTveloSi<br />

arsebuli yvela rusuli samwyso<br />

da monasteri saqarTvelos eklesiis<br />

iurisdiqcias gadaeca~. patriarqma<br />

aseve mkacrad dagmo vladikavkazisa da<br />

stavropolis mitropolitis gedeonis<br />

mcdeloba `samxreT oseTis xalxisaTvis<br />

sulieri daxmarebis aRmoCenis Sesaxeb~<br />

da dasZina: `upirveles yovlisa,<br />

meufe gedeonma albaT unda icodes,<br />

rom y<strong>of</strong>ili samxreT oseTis teritoria<br />

saqarTvelos uZvelesi teritoriaa,<br />

Tavisi gancxadebiT igi mtrobas Tesavs<br />

ara mxolod qarTvelebsa da osebs, aramed<br />

qarTvelebsa da rusebs Sorisac~.<br />

samwuxarod, ruseTis eklesiam mkafiod<br />

ver gasca pasuxi, Tu ratom xdeba yovelive<br />

es, verc 1992 wlis oqtomberSi,<br />

rodesac uwmidesma da unetaresma ilia<br />

II mimarTa ruseTis patriarq aleqsi<br />

II da sTxova, gamoeyenebina Tavisi avtoriteti<br />

afxazeTSi datrialebuli<br />

sisxlisRvris SesaCereblad, da verc<br />

Semdgom. ruseT-saqarTvelos politikuri<br />

urTierTobebis istoriaSi<br />

yvelaze rTuli arc amoucnobi niSnis<br />

TviTmfrinavebiT saqarTvelos mosaz-<br />

Rvre teritoriebis permanentuli dabombva,<br />

arc ekonomikuri blokada da<br />

arc ormagi standartis politika aRmoCnda,<br />

aramed 2006 wlis Semodgomaze<br />

qarTvelTa damamcirebeli deportacia<br />

ruseTis sxvadasxva qalaqidan da eTnikuri<br />

niSnis mixedviT maTi devna.<br />

SeiZleba iTqvas, rom ori qveynis<br />

urTierToba saSiS zRvars gadascda.<br />

am viTarebaSi ruseTis sapatriarqos<br />

mier saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis ilia<br />

II miwveva moskovSi marTlmadidebeli<br />

enciklopediis me-13 tomis prezentaciaze<br />

dasaswrebad scildeboda enciklopediis<br />

prezentaciis farglebs.<br />

viziti 2007 wlis 1_5 marts Sedga. patriarqi<br />

am dros saqarTvelos saero<br />

da sasuliero winamZRoli iyo. mravalricxovani<br />

qarTuli delegacia<br />

fiqrobda, msjelobda, rogori Sedegebi<br />

eqneboda am vizits. yvela Relavda,<br />

mSvidad mxolod misi uwmidesoba iyo.


man pirvelsave <strong>of</strong>icialur Sexvedraze<br />

mkafiod ganacxada: `Cven CamovediT<br />

friad sapasuxismgeblo dros, rodesac<br />

ruseTsa da saqarTvelos Soris urTierTobebi<br />

sagrZnoblad garTulda...…<br />

vimedovnebT, rom es urTierTobebi<br />

uaxloes momavalSi gaumjobesdeba da<br />

mivxvdebiT, rom mezobel saxelmwifoebs<br />

Soris urTierTobebi unda iyos<br />

stabiluri da megobruli. Cven erTmaneTs<br />

vWirdebiT. arsebobs SesaniSnavi<br />

brZnuli gamonaTqvami: diliT, amomaval<br />

mzeze adre xedav mezobels…...<br />

saqarTvelos sWirdeba erTiani megobruli<br />

ruseTi,masac unda sWirdebodes<br />

erTiani megobruli saqarTvelo...~.<br />

patriarqma 4 marts moskovis<br />

macxovris sakaTedro taZarSi uwmides<br />

aleqsi II-sTan erToblivi RvTismsaxurebis<br />

Semdeg mTeli ms<strong>of</strong>lios gasagonad<br />

ganacxada: `problemebi, romlebic<br />

warmoiSvnen afxazeTsa da cxinvalis<br />

regionSi, RvTis madliT gadawydeba<br />

qarTuli saxelmwifos, saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis<br />

wiaRSi, xolo arCevnebi, romelic dRes<br />

tardeba afxazeTSi, saidanac 300 000<br />

mkvidri mcxovrebi gamoZevebulia, ar<br />

SeiZleba CaiTvalos legitimurad~.<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis<br />

meTaurma kidev erTxel dagvanaxva,<br />

rom politika rTuli xelovnebaa,<br />

magram, rogorc azvirTebul okeaneSi<br />

gemis brZen winamZRols SeuZlia misi<br />

samSvidoboze gayvana, mis uwmidesobas<br />

Seswevs Zala urTules diplomatiur<br />

labirinTebSi mSvidad gaiaros, Tavisi<br />

qveynisa da dedaeklesiis interesebi<br />

daicvas taqtiTa da RirsebiT.<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

samociqulo eklesiis meTauri 1917_18<br />

wlebSi uwmidesi da unetaresi kirion<br />

II gansakuTrebul mniSvnelobas ani-<br />

Webda konstantinopolis ms<strong>of</strong>lio sapatriarqosTan<br />

urTierTobis damyarebas.<br />

1811 wlis Semdeg, rodesac ruse-<br />

Tis imperatorma aleqsandre I gaauqma<br />

saqarTvelos eklesiis avtokefalia,<br />

133<br />

konstantinopolis ms<strong>of</strong>lio sapatriarqosTan<br />

gawyda mravalsaukunovani<br />

kavSiri. uwmidesi da unetaresi kirion<br />

II ms<strong>of</strong>lio patriarqs, basili III<br />

werilSi mokled mouTxrobda saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli samociqulo<br />

eklesiis istorias 1811_1917 wlebSi,<br />

avtokefaliis aRdgenas da acxadebda:<br />

`gulisxma vyav brZanebasa mociqulisasa<br />

Tanaxmad erTobisa mas sulisasa<br />

sakvirveliTa…... siyvaruliT mogikiTxav<br />

unetareso mamao da wrfeliTa guliTa<br />

giTxra: `qriste ars Cven Soris~,<br />

Rvawli Cemda iqnebis dacvai doRmatTa<br />

marTlmadideblobisaTa,romelTa arca<br />

gamcemel y<strong>of</strong>il ars eklesiai Cveni,<br />

gzad Cemda iqmnebis zrunvai keTildgomisaTvis<br />

wmidaTa RmerTisa eklesiaTa<br />

da keTili warmatebisaTvis erisa<br />

Cemisa zRuded Cemda iqmnebis kanonni~.<br />

konstantinopolis ms<strong>of</strong>lio sapatriarqo<br />

ruseTis eklesiis gavleniT<br />

erideboda saqarTvelos marTlmadidebel<br />

eklesiasTan urTierTobas XX saukunis<br />

20-60-ian wlebSi. erTaderTi Sem-<br />

Txveva 1928 wels ukavSirdeba, rodesac<br />

ms<strong>of</strong>lio sapatriarqom saqarTvelos<br />

marTlmadidebel eklesias axal stilze<br />

gadasvlis gamo mxardaWera sTxova.<br />

bolSevikuri mmarTvelobis xanaSi<br />

sxva marTlmadidebel eklesiebTan<br />

piradi kontaqtebi gaZnelebuli iyo.<br />

konstantinopolis sapatriarqo sab-<br />

WoTa kavSiris mier mtrul samxedro<br />

organizaciad aRiarebuli `natos~<br />

wevri qveynis, TurqeTis teritoriaze<br />

mdebareobda da <strong>of</strong>icialuri xelisufleba<br />

saqarTvelos marTlmadidebel<br />

eklesias ms<strong>of</strong>lio sapatriarqosTan<br />

urTierTobas ukrZalavda. dRes xSirad<br />

kamaToben imis Sesaxeb, Tu ramdenad<br />

iyo gamarTlebuli 1962 wels sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis efrem II<br />

Tanxmoba saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis eklesiaTa ms<strong>of</strong>lio sab-<br />

WoSi gawevrianebis Sesaxeb. am organizaciis<br />

egidiT mowyobil samSvidobo


forumze saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis warmomadgenlebs miecaT<br />

saSualeba,ms<strong>of</strong>lios marTlmadidebel<br />

eklesiaTa meTaurebisaTvis mkafiod<br />

ganemartaT saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

samociqulo eklesiis istoriuli<br />

avtokefaliis arsi da moeTxovaT<br />

maTgan am avtokefaliis aRiareba.<br />

1963 wels Semoqmedeli episkoposi<br />

ilia monawileobda kunZul rodosze<br />

marTlmadidebel eklesiaTa warmomadgenlebis<br />

SexvedraSi, sadac saqarTvelos<br />

eklesia yvelaze axalgazrda<br />

avtonomiur eklesiad gamoacxades.<br />

amas mohyva meufe ilias mwvave reaqcia.<br />

man ganumarta damswreT, rom saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesia aris<br />

uZvelesi samociqulo avtokefaliuri<br />

eklesia da moiTxovs Sesabamis pativiscemas.<br />

rodosidan dabrunebulma<br />

episkoposma iliam vrcel moxsenebiT<br />

baraTSi uwmidessa da unetares efrem<br />

II auxsna saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis irgvliv Seqmnili vi-<br />

Tareba. uwmidesma da unetaresma efrem<br />

II mas daavala emuSava saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis avtokefaliis<br />

saerTaSoriso aRiarebisaTvis,<br />

mecnierebTan TanamSromlobiT moeZia<br />

avtokefaliis istoriuli mtkicebulebani.<br />

daiwyo am mimarTulebiT daZabuli<br />

muSaoba. 1970 wlis 2 marts uwmidessa<br />

da unetares efrem II samuSao dRiurSi<br />

aseTi Canaweri gaukeTebia: `konstantinopolis<br />

ms<strong>of</strong>lio patriarqi Cvens<br />

eklesiasTan ar aris keTilad ganwyobili,cnobilma<br />

viRacam (?) yurSi borotad<br />

CauCurCula, Cvens patriarqobas ar<br />

cnobs... Cven Cvens gzas vagrZelebT~.<br />

ms<strong>of</strong>lio sapatriarqosTan saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis<br />

istoriuli avtokefaliis aRiarebis<br />

sakiTxebze intensiuri molaparakebebi<br />

gagrZelda uwmidesisa da unetaresis<br />

ilia II locva-kurTxeviT. 1978<br />

wlis 1_4 ivniss patriarqis mowveviT<br />

TbilisSi imy<strong>of</strong>eboda ms<strong>of</strong>lio sapatriarqos<br />

delegacia, romelsac xelmZ-<br />

Rvanelobda qalkedonis mitropoliti<br />

melitoni. delegaciis SemadgenlobaSi<br />

iyvnen: filadelfiis mitropoliti<br />

barTolomeosi (axlandeli ms<strong>of</strong>lio<br />

patriarqi), SvedeTis mitropoliti<br />

pavle. saqarTvelos sapatriarqoSi<br />

gaimarTa pirveli seriozuli molaparakeba<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis aRiarebis sakiTxebze.<br />

1978 wlis 16 ivniss sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqma, uwmidesma<br />

da unetaresma ilia II sapatriarqo<br />

rezidenciaSi Sexvedra mouwyo qarTvel<br />

mecnierebs. Sexvedras eswrebodnen<br />

pr<strong>of</strong>esorebi: m. lorTqifaniZe,<br />

n. lomouri, o. jafariZe, p. zaqaraia,<br />

S. lomsaZe, i. sixaruliZe, g. mamulia, n.<br />

asaTiani, r. siraZe, a. bogveraZe, d. gogolaZe,<br />

T. beraZe, i. lolaSvili, b.<br />

lominaZe. uwmidesma da unetaresma qarTvel<br />

mecnierebs sTxova intensiurad<br />

emuSavaT saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

samociqulo eklesiis istoriaze.<br />

manve aRniSna, rom umokles droSi<br />

gadasaWrelia saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis avtokefaliis aRiarebis<br />

sakiTxi da Cveni amocanaa, myari<br />

istoriuli mtkicebulebebis mqone<br />

sabuTebiT davumtkicoT berZnul sapatriarqoebs,rom<br />

Cveni eklesiis meTauri<br />

V saukunidan kaTolikosis, xolo XI<br />

saukunidan kaTolikos-patriarqis wodebas<br />

atarebda. mecnierebma aRuTqves<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqs,<br />

rom yvelafers gaakeTebdnen saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis interesebis<br />

dasacavad. umokles droSi<br />

Seiqmna n. lomouris, b. lominaZis, v.<br />

kiknaZis, d. gogolaZis, a. bendianiSvilis<br />

naSromebi saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis istoriis calkeul<br />

problemebze.<br />

1979 wlis 2_8 maiss sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqi, uwmidesi<br />

da unetaresi ilia II Tanmxleb<br />

pirebTan erTad stambolSi imy<strong>of</strong>eboda<br />

konstantinopolis ms<strong>of</strong>lio patri-<br />

134


135<br />

arqis, uwmidesi dimitriosis miwveviT.<br />

`TiTqmis rvaasi welia, rac konstantinopolSi<br />

ar y<strong>of</strong>ila saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqi, _ ganacxada<br />

misma uwmidesobam, _ bednieri var, rom<br />

wilad mxvda da RvTis locva-kurTxeviT<br />

Camovedi am qalaqSi, romelic<br />

saukuneTa ganmavlobaSi iyo centri<br />

eklesiuri, kulturuli da samecniero<br />

cxovrebisa da moRvaweobisa...… Cveni<br />

eklesia mudam grZnobda, Tu ra didi<br />

mniSvneloba eniWeboda da eniWeba<br />

ms<strong>of</strong>lio sapatriarqos, is mudam unda<br />

y<strong>of</strong>iliyo im Zalad, romelic daakav-<br />

Sirebda avtokefaliur eklesiebs~.<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqi<br />

Sexvda ms<strong>of</strong>lio sapatriarqos mmarTvel<br />

mRvdelmTavrebs, gaimarTa azrTa<br />

gaziareba marTlmadidebel eklesiaTa<br />

urTierTobis sakiTxebze. uwmidesma da<br />

unetaresma ilia II Sexvedraze aseTi<br />

gancxadeba gaakeTa: `rodesac werils<br />

an milocvas gvigzavnis konstantinopolis<br />

ms<strong>of</strong>lio sapatriarqo, sworad<br />

ar aris moxseniebuli sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqi, ise<br />

rogorc wodebulia V saukunidan…...<br />

saeklesio forumebsa da konferenciebze<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesia kanonierad unda ikavebdes<br />

Tavis adgils...… roca xdeba kuTvnili<br />

VI adgilis darRveva, es gavlenas axdens<br />

saqarTvelos eklesiaze da mis<br />

avtoritetze mTel ms<strong>of</strong>lioSi...… Cven<br />

gvsurs, rom es sakiTxi erTxel da<br />

samudamod mowesrigdes... ar viTxovT<br />

axali ramis mocemas an damtkicebas,<br />

Cven gvinda aRvadginoT winandeli mdgomareoba,<br />

romelic, samwuxarod, 1811<br />

wels davkargeT~. konstantinopolis<br />

sapatriarqos saxeliT gamosulma qalkedonis<br />

mitropolitma melitonma<br />

aRuTqva saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis meTaurs, rom es sakiTxebi<br />

dadebiTad gadaiWreboda dasabuTebuli<br />

istoriuli masalebis safuZvelze.<br />

daZabuli molaparakebebi gagrZelda<br />

11 weli. saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesia avtokefaliisa da diptixis<br />

sakiTxebSi araviTar kompromiss ar<br />

cnobda. 1982 wlis 3 ivliss ms<strong>of</strong>lio<br />

patriarq dimitriosisadmi gagzavnil<br />

werilSi, romelsac xels awerdnen uwmidesi<br />

da unetaresi ilia II, saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis wmida<br />

sinodis 13 mRvdelmTavari, naTqvami<br />

iyo: `Tu konstantinopolis ms<strong>of</strong>lio<br />

sapatriarqo sadavod miiCnevs saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli samociqulo<br />

eklesiis adgils diptixSi, im SemTxvevaSi<br />

saqarTvelos sapatriarqos gau-<br />

Wirdeba monawileoba miiRos ms<strong>of</strong>lio<br />

sapatriarqos mier mowyobil RonisZiebebSi~.<br />

saqarTvelos sapatriarqom gaaprotesta<br />

1981 wels saberZneTisa da<br />

kviprosis eklesiebis mier Sedgenil<br />

kalendarSi saqarTvelos eklesiis<br />

me-6 adgilze mouxsenebloba. mis uwmidesobas<br />

moubodiSes,rom iZulebulni<br />

iyvnen daecvaT ms<strong>of</strong>lio sapatriarqos<br />

mier avtokefaliuri eklesiebisaTvis<br />

gankuTvnili rigi. uwmidesma da unetaresma<br />

ilia II qarTvel mecnierebTan<br />

konsultaciis Semdeg ms<strong>of</strong>lios mar-<br />

Tlmadidebeli eklesiebis meTaurebs<br />

daugzavna dasabuTebuli, istoriuli<br />

dokumentebiT gajerebuli werilebi,<br />

romlebic saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis avtokefaliasa da mar-<br />

Tlmadidebel eklesiaTa Soris me-6<br />

adgils gulisxmobda. patriarqma moZme<br />

eklesiebisgan werilobiTi mxardaWera<br />

moiTxova. misi uwmidesobis moTxovnas<br />

dadebiTad gamoexmaurnen moskovisa da<br />

sruliad ruseTis patriarqi, uwmidesi<br />

pimeni (1982w. 29. IX),praRisa da Cexoslovakiis<br />

mitropoliti doroTeosi (1982w.<br />

16. VII), bulgareTis patriarqi maqsime<br />

(1982w. 16. V), aleqsandriisa da sruliad<br />

afrikis papi da patriarqi, uwmidesi<br />

nikoloz VI (1982w. 1. IX). mravalmxriv<br />

sagulisxmo iyo ierusalimis patriarqis<br />

diodorosis pasuxi: `Zmuri siyvaruliT<br />

miviReT CvenTvis Zalze sayvareli<br />

Tqveni uwmidesobisa da unetareso-


is werili, romelmac mogvagona da<br />

ukan mogvaxeda eklesiuri faqtebisaken,<br />

gviCvena uZvelesi droidanve dadgenilad<br />

sruliad marTlmadidebel eklesiaTa<br />

Soris saqarTvelos eklesiis<br />

istoriuli avtokefalia…...<br />

dabejiTebiT mogaxsenebT, rom adgilobriv<br />

marTlmadidebel eklesiaTa<br />

erTsulovnebiT saqarTvelos mowamebrivma,<br />

magram amave dros didebulma<br />

sapatriarqom unda miiRos misi<br />

Sesabamisi adgili konstantinopolis<br />

ms<strong>of</strong>lio sapatriarqos diptixSi~. uwmidesisa<br />

da unetaresis ilia II werils<br />

dauyovnebliv upasuxa ms<strong>of</strong>lio<br />

patriarqma: `miviRe da Sesaferisi yuradRebiT<br />

gavecaniT Cveni wmida sinodis<br />

krebaze CvenTvis Zalze sayvareli<br />

da sasurveli Tqveni unetaresobis da<br />

wmida sinodis Zmur werils, romelic<br />

Seexeba wmida diptixSi Tqveni eklesiis<br />

adgils istoriuli da kanonieri<br />

monacemebiT. gacnobebT, rom igi<br />

gansaxilvelad gadaegzavna sinodis<br />

sabWos~.<br />

1988 wlis agvistoSi sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis, uwmidesisa<br />

da unetaresis ilia II mowveviT<br />

TbilisSi Camovida konstantinopolis<br />

ms<strong>of</strong>lio patriarqi uwmidesi<br />

dimitriosi, moiloca qarTuli eklesia-monastrebi,<br />

xelovnebis muzeumSi<br />

daaTvaliera qarTuli saeklesio siwmindeni.<br />

ms<strong>of</strong>lio patriarqi gaaoca<br />

eklesia-monastrebSi mrevlis, ZiriTadad<br />

axalgazrdobis simravlem. saqarTvelos<br />

sapatriarqoSi wmida sinodis<br />

wevrebTan, qarTvel mecnierebTan<br />

gaimarTa msjeloba saqarTvelos mar-<br />

Tlmadidebeli samociqulo eklesiis<br />

istoriuli avtokefaliis cnobisa da<br />

diptixSi VI adgilis dakavebis Sesaxeb.<br />

gadawyda aRniSnul sakiTxebze<br />

molaparakebebis gagrZeleba. 1988_89<br />

wlebSi saqarTveloSi avtokefaliis<br />

sakiTxebze molaparakebebs awarmoebdnen<br />

mitropolitebi: qrizosTomosi<br />

da damaskinosi. uwmidesi da unetaresi<br />

136<br />

ilia II yvela sityvas, romelic aRiarebis<br />

teqstSi unda Sesuliyo, gansakuTrebul<br />

mniSvnelobas aniWebda. molaparakebebi<br />

iyo rTuli, magram konstruqciuli.<br />

1990 wlis 7 ianvars (Zv. st. 25 dekembers)<br />

mitropolitma qrizosTomosma<br />

wirvis damTavrebis Semdeg sionis<br />

sapatriarqo taZarSi <strong>of</strong>icialurad gamoacxada<br />

ms<strong>of</strong>lio sapatriarqos gadawyvetileba<br />

saqarTvelos samociqulo<br />

eklesiis istoriuli avtokefaliis da<br />

misi meTauris sapatriarqo titulis<br />

aRiarebis Sesaxeb. 1990 wlis 4 marts<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis<br />

meTaurma uwmidesma da unetaresma<br />

ilia II ms<strong>of</strong>lio patriarq dimitriosis<br />

xelmoweriT miiRo ori sigeli: `1.<br />

saqarTvelos uwmidesi marTlmadidebeli<br />

eklesiis avtokefaliis cnobisa<br />

da mtkicebis sigeli~, romlis Tanaxmadac<br />

ms<strong>of</strong>lio sapatriarqom miiRo<br />

gadawyvetileba `cnos da daamtkicos<br />

saqarTvelos wmida eklesiis avtokefalia<br />

da damoukidebeli struqtura~.<br />

2. `dimitriosis, wyalobiTa RmrTisaTa<br />

mTavarepiskoposis konstantinopolisa,<br />

axlisa romisa da ms<strong>of</strong>lio patriarqis<br />

ganCinebiT saqarTvelos uwmidesi<br />

eklesia pativdebul iqnes sapatriarqo<br />

RirsebiTa da adgiliT,rogorc adridanve<br />

ixsenieboda uZveles qronikebsa<br />

da sxva saeklesio wyaroebSi<br />

misi tituli _ `mTavarepiskoposi<br />

mcxeTa-Tbilisisa da kaTolikos-patriarqi<br />

sruliad saqarTveloisa~.<br />

misma uwmidesobam guliTadi madloba<br />

moaxsena ms<strong>of</strong>lio sapatriarqos istoriuli<br />

samarTlianobis aRdgenisaTvis<br />

da gamoTqva rwmena diptixis sakiTxis<br />

iseve samarTlianad gadawyvetisa, rogorc<br />

avtokefaliis aRiarebisas moxda.<br />

saqarTvelo mouTmenlad eloda<br />

misi uwmidesobis samSobloSi dabrunebas.<br />

erTi weli sruldeboda 1989<br />

wlis 9 aprilis sisxliani dReebidan,<br />

erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraoba<br />

mkafiod svamda saqarTvelos sax-


elmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenis<br />

sakiTxs. rogorc 1917 wlis 12<br />

(25) marts saqarTvelos samociqulo<br />

eklesiis avtokefaliis aRdgena win uswrebda<br />

saxelmwifoebrivi damoukideblobis<br />

gamocxadebas, ise moxda 73<br />

wlis Semdegac. saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis istoriuli avtokefaliis<br />

sigelebiT xeldamSvenebuli<br />

patriarqi dabrunda samSobloSi.<br />

Tbilisis aeroportidan sapatriarqo<br />

rezidenciamde bednierebisagan acremlebuli,<br />

erT muStad Sekruli qarTveloba<br />

acilebda Tavis Rirseul sulier<br />

winamZRols. man 18 marts sionis<br />

sapatriarqo taZarSi warmoTqmul sityvaSi<br />

miuloca qarTvel ers istoriuli<br />

dRe da aRniSna: `amjerad xelT<br />

gvaqvs is sabuTebi, romelsac saqarTvelo<br />

1500 wlis manZilze eloda…... isini<br />

imdenad didi mniSvnelobis sabuTebia,<br />

rom verasdros, RvTis wyalobiTa da<br />

RvTis locva-kurTxeviT, veravin veRar<br />

Seaxebs xels saqarTvelos eklesias~.<br />

sxva rom araferi gaekeTebina mis uwmidesobas,<br />

marto es ey<strong>of</strong>oda istoria-<br />

Si Sesasvlelad.<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli eklesia<br />

ms<strong>of</strong>lio sapatriarqosTan urTierTobas<br />

yovelTvis gansakuTrebul<br />

mniSvnelobas aniWebda. 1991 wlis 29<br />

aprils TurqeTis xelisuflebam stambolis<br />

meris moadgilis meSveobiT<br />

gamoiZaxa ms<strong>of</strong>lio patriarqi dimitriosi<br />

da mouwyo dakiTxva. Turqe-<br />

Tis xelisufleba XV saukunidan ar<br />

cnobs ms<strong>of</strong>lio sapatriarqos da konstantinopolis<br />

ms<strong>of</strong>lio patriarqebs<br />

adgilobrivi berZnuli Temis eklesiis<br />

meTaurebs uwodebs. sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqma ms<strong>of</strong>lio<br />

sapatriarqos pativisa da Rirsebis dasacavad<br />

xma aRimaRla, TurqeTis prezident<br />

Turgut ozalisadmi gagzavnil<br />

werilSi dagmo ms<strong>of</strong>lio patriarqis<br />

dakiTxvis faqti da gamoTqva rwmena,<br />

rom msgavsi incidenti ar ganmeordeboda.<br />

uwmidesma da unetaresma gaamxneva<br />

ms<strong>of</strong>lio patriarqi: `saqarTvelos<br />

sapatriarqo mudam TqvenTan iqneba,~<br />

_ganacxada uwmidesma da unetaresma<br />

ilia II. es moxda im dros, rodesac<br />

demokratiuli ms<strong>of</strong>lios religiur<br />

konfesiaTa liderebi TurqeTis xelisuflebis<br />

ganawyenebas moeridnen<br />

da Seqmnil viTarebaSi dumili amjobines.<br />

ms<strong>of</strong>lio sapatriarqom mkacrad<br />

dagmo ruseTis imperiuli politika<br />

afxazeTsa da cxinvalis regionSi da<br />

mouwoda ruseTis sapatriarqos, Tavi<br />

Seikavos religiuri separatizmis mxardaWerisagan.<br />

1994 wlis maisSi konstantinopolis<br />

ms<strong>of</strong>lio patriarqi barTolomeos<br />

I patriarqis rangSi ewvia saqarTvelos.<br />

qveyanaSi Seqmnili rTuli socialur-politikuri<br />

viTarebis miuxedavad,<br />

saqarTvelos eklesiam Rirseuli<br />

maspinZloba gauwia mas. 2003 wlis<br />

19_24 seqtembers ms<strong>of</strong>lio patriarqi<br />

barTolomeos I kvlav stumrobda saqa-<br />

137<br />

rTvelos, imogzaura quTais-gaenaTis,<br />

xonis, baTumisa da sxalTis eparqiebSi,<br />

moiloca qarTuli siwmideebi. samebis<br />

sakaTedro taZris daTvalierebis<br />

Semdeg uwmidesma barTolomeos I ganacxada:<br />

`es taZari iqneba beWedi, didi<br />

warmateba Tqveni kaTolikos-patriarqisa,<br />

romelsac bevri ram aqvs gakeTebuli,magram<br />

es iqneba gvirgvini misi moRvaweobisa~.<br />

patriarqma barTolomeosma<br />

aseve brZana: `rac ufro meti problemis<br />

winaSe dgas saqarTvelo, miT ufro<br />

metad izrdeba xalxis rwmena da maTi<br />

mxurvale damokidebuleba marTlmadideblobisadmi.<br />

es imas niSnavs, rom<br />

qarTveli xalxi problemebTan SesabrZoleblad<br />

Zalas iRebs Semoqmedi<br />

RmerTisgan~.<br />

ms<strong>of</strong>lio patriarqis miwveviT uwmidesi<br />

da unetaresi ilia II araerTxel<br />

Cavida konstantinopolSi, ewvia<br />

istoriul kapadokias, moiloca istoriuli<br />

saqarTvelos, tao-klarjeTis<br />

eklesia-monastrebi,gaamxneva TurqeTis<br />

respublikaSi mcxovrebi qarTveloba.


saqarTvelos samociqulo eklesiisa<br />

da aleqsandriis sapatriarqos<br />

urTierTobebi 1917_70-ian wlebSi mxolod<br />

saaxalwlo, saaRdgomo da sa-<br />

Sobao milocvebiT Semoifargleboda.<br />

aleqsandriis uZveles eklesiasTan<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis<br />

daaxloebis procesi daiwyo 1976<br />

wlidan, rodesac aleqsandriis papi da<br />

patriarqi nikoloz VI soxumSi Sexvda<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis<br />

sagareo gany<strong>of</strong>ilebis Tavmjdomares,<br />

cxum-afxazeTis mitropolits<br />

ilias. mitropolitma iliam didi<br />

STabeWdileba moaxdina aleqsandriis<br />

patriarqze. 1981 wlis 20_31 ivliss<br />

aleqsandriisa da sruliad afrikis<br />

papi da patriarqi <strong>of</strong>icialuri vizitiT<br />

estumra saqarTvelos. uwmidesma da<br />

unetaresma aleqsandriis patriarqTan<br />

erTad moiloca saqarTvelos moqmedi<br />

eklesia-monastrebi. uwmidesi nikoloz<br />

VI saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis meTaurs dahpirda mxardaWeras<br />

saqarTvelos eklesiis istoriuli<br />

avtokefaliis aRiarebis saqmeSi. im<br />

dros, roca qarTveli swavlulebisaTvis<br />

sazRvargareTul qarTul samonastro<br />

centrebSi muSaoba auxdeneli<br />

ocneba iyo, aleqsandriis patriarqma<br />

ganacxada: `didi siamovnebiT miviReb<br />

Tqven mier movlinebul qarTvel mecnierebs,<br />

romlebic aleqsandriisa da<br />

kairos samonastro biblioTekebSi<br />

dacul qarTul xelnawerebs Seiswavlian<br />

da maT fotopirebs gadaiReben~.<br />

darbazobaze unetaresma nikoloz VI<br />

brZana: `kaTolikos-patriarq ilia II<br />

saxe saSualebas maZlevs vTqva, rom<br />

dRes saqarTvelos eklesiaSi batonobs<br />

sibrZne,siyvaruli,Zliereba. igi Zalze<br />

energiulad uZRveba eklesiis saWes da<br />

RvTis Svilebi uflis mier dakanonebuli<br />

gziT mihyavs~.<br />

1984 wlis 18_30 maiss uwmidesi da<br />

unetaresi ilia II <strong>of</strong>icialuri vizitiT<br />

estumra aleqsandriis sapatriarqos,<br />

moinaxula aleqsandriis sa-<br />

138<br />

patriarqos siwmideebi, moiloca wmida<br />

ekaterines monasteri sinis mTaze,<br />

daaTvaliera monastris unikaluri<br />

biblioTeka, sadac qarTuli xelnaweri<br />

wignebic aris daculi. uwmidesma da<br />

unetaresma ilia II madloba gadauxada<br />

aleqsandriis patriarqs da aRniSna:<br />

`Cvens xalxebs didi niWi mohmadla<br />

ufalma, amitomac ufro mZime iyo da<br />

aris jvari Cveni erebisa,TiTqos saqristianos<br />

sazRvrebis darajad daadgina<br />

ufalma isini, amitomac arian umetesad<br />

gvemulni da jvarcmulni, magram RvTis<br />

SewevniT kvlavac mkvdreTiT aRmdgarni<br />

da amaRlebulni~. aleqsandriis<br />

uZveles sapatriarqosa da saqarTvelos<br />

marTlmadidebel samociqulo<br />

eklesias Soris guliTadi, megobruli<br />

urTierToba damyarda. aleqsandriis<br />

papma da patriarqma nikoloz VI gansakuTrebiT<br />

Seiyvara saqarTvelo. 1981<br />

wlidan moyolebuli, igi yovel zafxuls<br />

Camodioda saqarTveloSi. misi<br />

esodeni ltolva saqarTvelosaken axlobelTa<br />

gaocebasac iwvevda. uwmidesi<br />

da unetaresi ilia II Cveuli qarTuli<br />

stumarmaspinZlobis wesis dacviT<br />

xvdeboda stumars. uwmidesi nikoloz<br />

VI poziciam gadamwyveti roli Seasrula<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis istoriuli avtokefaliis<br />

aRiarebis saqmeSi. 1984 wlis zafxulSi<br />

unetaresma nikoloz VI am sityvebiT<br />

mimarTa qarTvel mrevls: `me albaT<br />

metad veRar SegxvdebiT, magram locvebiT<br />

mudam TqvenTan viqnebi~, igi 1984<br />

wlis 9 ivliss gardaicvala. misi saqme<br />

ganagrZes unetaresma parTeniosma da<br />

petre VII.<br />

uwmidesi da unetaresi ilia II<br />

mizani iyo yvela marTlmadidebel<br />

eklesiasTan Zmuri, megobruli urTier-<br />

Tobis damyareba, magram mTavari mainc<br />

pirveli oTxi sapatriarqo iyo: konstantinopolis,<br />

aleqsandriis, antioqiisa<br />

da ierusalimis. saqarTvelos<br />

samociqulo eklesia ierusalimisa<br />

da antioqiis sapatriarqoTa wiaRidan


139<br />

warmoiSva. qristianuli saqarTvelo<br />

mravali saukunis manZilze ierusalimTan<br />

iyo dakavSirebuli. V saukuneSi<br />

palestinaSi moRvaweobda petre<br />

qarTveli, romelmac daaarsa qarTuli<br />

monasteri. aqedan moyolebuli XIX<br />

saukunemde, qarTvelebi mravlad iyvnen<br />

wmida miwaze qarTul monastrebSi.<br />

vaxtang gorgaslis dros ukve aSenda<br />

didi monasteri, romelic XI saukunis<br />

30_50-ian wlebSi ganuaxlebia jvris<br />

monastris saxeliT giorgi _ proxore<br />

_ qarTvels. XIV saukuneSi qarTvelebi<br />

golgoTas floben da macxovris<br />

saflavis kliteni qarTvelTa sakuTrebaa.<br />

istoriulma qartexilebma<br />

qarTvelebis poziciebi Seasusta ierusalimSi,<br />

gansakuTrebiT XIX saukuneSi,<br />

saqarTvelos samociqulo eklesiis<br />

ruseTis mmarTvelobaSi tyveobis Jams.<br />

yoveli mcdeloba ierusalimis sapatriarqosTan<br />

urTierTobis aRdgenisa<br />

XX saukunis 20--60-ian wlebSi uSedego<br />

aRmoCnda, mxolod 1977 wlis Semdeg<br />

daiwyo ierusalimis sapatriarqosTan<br />

intensiuri molaparakebebi. 1980 wlis<br />

30 maisidan 5 ivnisamde misi uwmidesoba,<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikospatriarqi<br />

ierusalimis patriarqis<br />

benediqte I miwveviT ierusalimSi imy<strong>of</strong>eboda.<br />

mTeli ms<strong>of</strong>lio gaaoca im<br />

faqtma, rom qarTvel patriarqs aRtacebis<br />

SeZaxilebiTa da cremlebiT Sexvdnen<br />

qarTveli ebraelebi, romlebic<br />

gamoxatavdnen udides siyvaruls da<br />

pativiscemas misi uwmidesobis da misi<br />

saxiT sruliad saqarTvelos mimarT.<br />

israelis religiis saqmeTa ministrma<br />

uwmidesTan Sexvedraze ganacxada:<br />

`verc erTi qveyana ver Seedreba saqarTvelos<br />

ebraelebTan Tbili, megobruli<br />

urTierTobis TvalsazrisiT.<br />

saukuneTa manZilze am urTierTobebSi<br />

ar y<strong>of</strong>ila araviTari gaugebroba. madloba<br />

Tqven amisaTvis~. am <strong>of</strong>icialur<br />

Sexvedraze pirvelad daisva jvris<br />

monastris dabrunebis sakiTxi. ierusalimis<br />

patriarq benediqtesTan Sexvedraze<br />

uwmidesma da unetaresma ilia<br />

II ganacxada: `Cveni Camosvlis mizania<br />

aRdges is Zveli tradiciuli urTier-<br />

Tobani, rac gagvaCnda adre warsulSi.<br />

Cveni qveynebis avbediTobam Sewyvita es<br />

Zmuri urTierToba da dRes ki vfiqrob,<br />

dadga dro, ierusalimis eklesiam unda<br />

Seasrulos is didi misia, rac deda<br />

eklesias ekuTvnis~. 300 wlis Semdeg es<br />

iyo pirveli SemTxveva, rodesac wmida<br />

qalaq ierusalims saqarTvelos mar-<br />

Tlmadidebeli eklesiis meTauri estumra.<br />

1981 wlis 17_20 seqtembers saqarTveloSi<br />

<strong>of</strong>icialuri vizitiT Camovida<br />

misi unetaresoba, wmidisa qalaqisa<br />

ierusalimis patriarqi diodoros I,<br />

romelmac ganacxada, rom es Sexvedra<br />

iyo istoriuli `imitom, rom pirvelad<br />

didi xnis Semdeg Cveni ori eklesiis<br />

mamamTavrebs kvlav mogveca erToblivi<br />

Tanamwirvelobis SesaZlebloba~.<br />

uwmidesma da unetaresma ilia II naTlad<br />

mianiSna ierusalimis patriarqs<br />

qarTvelebis survilze: `Cven gvjera,<br />

rom Tqveni saxeli oqros asoebiT<br />

Caiwereba ara marto ierusalimis, aramed<br />

saqarTvelos eklesiis istoriaSic.<br />

aRdgeba is kurTxeuli tradicia,<br />

rodesac Cveni qarTveli berebi kvlav<br />

imoRvaweben ierusalimis wmida miwaze~.<br />

qarTvelologiisaTvis didi mniSvneloba<br />

hqonda ierusalimis patriarqis<br />

pirobas, romelic man k. kekeliZis<br />

saxelobis xelnawerTa institutSi<br />

stumrobisas elene metrevels misca, _<br />

instituts miawvdida jvris monaster-<br />

Si daculi im qarTuli xelnawerebis<br />

mikr<strong>of</strong>ilmebs, romlebic aqamde ar iyo<br />

Seswavlili. saqarTvelos marTlmadidebel<br />

eklesiasa da ierusalimis sapatriarqos<br />

Soris aRdga istoriuli<br />

urTierTobani.<br />

1987 wlis oqtomberSi uwmidesi da<br />

unetaresi ilia II kvlav estumra wmida<br />

qalaq ierusalims. am vizitis dros<br />

ms<strong>of</strong>liom TvalnaTliv dainaxa istoriulad<br />

qarTveli eris tolerantobisa


140<br />

da sxva erebisadmi sanimuSo pativiscemis<br />

nay<strong>of</strong>i. qarTveli ebraelebi kvlav<br />

didi siyvaruliT Seegebnen sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqs.<br />

didi xnis win Tbilisidan, quTaisidan,<br />

zestafonidan, onidan, kulaSidan wasuli<br />

ebraelebi modiodnen SvilebiT,<br />

SviliSvilebiT da aRtacebulni ovaciebs<br />

umarTavdnen uwmidessa da unetaress.<br />

ierusalimis mTavarma Jurnalma<br />

statiaSi `saqarTvelos kaTolikos-patriarqis<br />

ilia II piligrimoba ierusalimSi~<br />

ase daaxasiaTa saqarTvelos<br />

eklesiis saWeTmpyrobeli: `kaTolikospatriarqi<br />

ilia II aris gulRia, dinamikuri<br />

pirovneba. man saqarTvelos<br />

uZvelesi eklesia, Tbilisi, rogorc<br />

sabWoTa kavSiris erT-erTi respublikis<br />

centri, Zveli mcxeTa, rogorc sasuliero<br />

dedaqalaqi, axali ayvavebis<br />

gziT waiyvana~<br />

2000 wels,qristeSobis did dResaswaulze<br />

misi uwmidesoba mravalricxovan<br />

mrevlTan erTad kvlav CabrZanda<br />

ierusalimSi. aRsrulda patriarqis<br />

survili, ierusalimSi ukve qarTveli<br />

berebi da monazvnebic arian. RvTis<br />

SewevniT,wmida miwaze qarTvelebs aqvT<br />

adgili, sadac aSendeba monasteri. mar-<br />

Talia, jvris monasteri jerjerobiT<br />

isev berZnebis xelSia, magram uflis<br />

SewevniT daubrundeba kanonier mflobels.<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

samociqulo eklesiisaTvis didmniSvnelovani<br />

movlena iyo antioqiis sapatriarqosTan<br />

istoriuli urTierTobis<br />

aRdgena. saqarTveloSi qristianobis<br />

saxelmwifo religiad gamocxadebis<br />

Semdeg (IV_V ss.) qarTuli samwyso antioqiis<br />

sapatriarqos iurisdiqciaSi<br />

Sedioda. antioqiis patriarqebs Sua<br />

saukuneebSi pretenzia hqondaT qar-<br />

Tul samwysoze, magram XI saukunis 50-<br />

ian wlebSi giorgi mTawmidelis dasabuTebuli<br />

pasuxebis Semdeg, romelmac<br />

antioqiis patriarqs Seaxsena saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis samociqulo<br />

warmomavloba, es pretenziebi<br />

Sewyda. XV_XIX saukuneebSi, mahmadianTa<br />

mZlavrobis xanaSi, antioqiis<br />

sapatriarqo, romelic bizantiis imperiaSi<br />

mdebareobda, umZimes viTarebaSi<br />

aRmoCnda, Tumca, sapatriarqom moaxerxa<br />

Tavis gadarCena da aRmosavleTis (siria,<br />

libani) qristianuli centris funqciis<br />

SenarCuneba. marTlmadidebel<br />

eklesiaTa Soris didi avtoritetis<br />

mqone antioqiisa da sruliad aRmosavleTis<br />

patriarqi unetaresi egnate<br />

IV 1981 wlis oqtomberSi <strong>of</strong>icialuri<br />

vizitiT estumra saqarTvelos<br />

marTlmadidebel eklesias. sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqma,<br />

uwmidesma da unetaresma ilia II sapatio<br />

stumars daaTvalierebina Tbilisisa<br />

da mcxeTis RirsSesaniSnaobani.<br />

sazeimo miRebaze gamoiTqva rwmena, rom<br />

ormxrivi urTierToba, romelic Cven<br />

or eklesias saukuneTa manZilze hqonda,<br />

kidev ufro gaRrmavdeboda.<br />

uwmidesma da unetaresma ilia II,<br />

rogorc saeklesio politikis udidesma<br />

mcodnem, yovelTvis kargad icoda,<br />

rom marTlmadidebel ms<strong>of</strong>lioSi eqvsi<br />

berZnuli sapatriarqo gadamwyvet<br />

rols asrulebda yvela mniSvnelovani<br />

sakiTxis gadaWraSi. garda amisa, sazRvargareT<br />

arsebuli qarTuli istoriuli<br />

samonastro centrebis umravlesoba<br />

am eqvsi sapatriarqos teritoriazea.<br />

amitom Cveni eklesiisaTvis didi mniSvneloba<br />

hqonda aTenisa da sruliad<br />

eladis,agreTve kviprosis eklesiebTan<br />

megobruli urTierTobebis gaRrmavebas.<br />

1976 wlis 17_20 ivniss, jer kidev<br />

cxum-afxazeTis mitropoliti ilia iyo<br />

uSualo maspinZeli aTenisa da eladis<br />

eklesiis mravalricxovani delegaciisa,<br />

romelSic 7 mitropoliti da 11<br />

mRvdeli Sedioda. mitropolit ilias<br />

aseTi Canaweri aqvs gakeTebuli: `pirvelad<br />

erTgvari eWvis TvaliT gviyurebdnen,<br />

igrZnoboda raRac daZabuloba<br />

da undobloba berZnebis mxridan, Semdeg<br />

TiTqos galRva yinuli... maT ga-


141<br />

moTqves survili CvenTan TanamSromlobisa,<br />

moiTxoves studentebis gacvla.<br />

saqarTvelos eklesiam xelidan ar<br />

unda gauSvas es momenti. studentebis<br />

gagzavniT mivaRwevT sam mizans: 1. SeviZenT<br />

berZnuli enis specialistebs,<br />

2. qarTuli eklesia maTi meSveobiT<br />

ufro daukavSirdeba berZnul eklesias,<br />

3. am studentebis meSveobiT Cveni<br />

eklesia da qarTveli mecnierebi daukavSirdebian<br />

aTonis iverTa monasters<br />

da iq dacul qarTul xelnawerebs~.<br />

uwmidesisa da unetaresis mondomebiT<br />

eladis eklesiasTan damyarda megobruli<br />

urTierToba. 2002 wels aTenisa<br />

da sruliad eladis mTavarepiskoposi<br />

qristodulosi Camovida saqarTveloSi,<br />

Sexvda qarTvel mecnierebs, gamoxata<br />

aRfrTovaneba saqarTveloSi qristianuli<br />

sarwmunoebis aRmavlobis gamo da<br />

saqarTvelos eklesiasTan urTierTobis<br />

kidev ufro gaRrmavebis survili<br />

gamoTqva: `Cveni dRevandeli Tanamwirveloba<br />

aris umaRlesi gamoxatuleba<br />

moZme eklesiebis saWeTmpyrobelTa<br />

urTierTobisa da warmoadgens beWeds<br />

gaazrebuli ormxrivi siyvarulisa da<br />

urTierTis mimarT rwmenisa~.<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikospatriarqis<br />

RvawliTa da locva-kurTxeviT<br />

saqarTvelos marTlmadidebel<br />

samociqulo eklesias estumrnen: bulgareTis<br />

patriarqi maqsime, rumineTis<br />

patriarqi Teoqsite, Cexoslovakiis<br />

eklesiis meTauri doroTeosi, varSavisa<br />

da poloneTis mitropoliti vasili,<br />

serbeTis patriarqi pavle, amerikisa da<br />

kanadis marTlmadidebeli eklesiis<br />

meTaurebi: jer Teodosi, Semdeg hermane.<br />

uwmidesi da unetaresi ilia II stumrobda<br />

ms<strong>of</strong>lios marTlmadidebel<br />

eklesiebs, xvdeboda ara marto eklesiaTa<br />

meTaurebs, aramed qveynis politikur<br />

pirebsac. misi uwmidesoba Tavis<br />

misasalmebel sityvas saqarTvelos<br />

istoriis, saqarTvelos samociqulo<br />

eklesiis unikalurobisa da TavisTavadobis<br />

raobis garkveviT iwyebda. gasuli<br />

saukunis 70_90-ian wlebSi ms<strong>of</strong>liom<br />

Zalian cota icoda saqarTveloze,<br />

qarTvel xalxze. saqarTvelos mar-<br />

Tlmadidebeli samociqulo eklesiis<br />

meTauri iyo qarTveli eris is sulieri<br />

winamZRoli, romelsac qarTvelTa<br />

cnobadobis rTuli da sapatio misia<br />

hqonda dakisrebuli. am Sexvedrebma, patriarqis<br />

saocarma pirovnulma xiblma<br />

ms<strong>of</strong>lios marTlmadidebel eklesieb-<br />

Si kidev ufro aamaRla saqarTvelos<br />

eklesiis avtoriteti da ganamtkica<br />

azri misi istoriulobis Sesaxeb. amitom<br />

1990 wels, rodesac ms<strong>of</strong>lio sapatriarqom<br />

aRiara saqarTvelos mar-<br />

Tlmadidebeli samociqulo eklesiis<br />

avtokefalia, yvelam mxari dauWira da<br />

sagangebo milocvebi gamougzavna mis<br />

uwmidesobas.<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo<br />

eklesia istoriulad, qveynis<br />

geostrategiuli mdebareobidan gamomdinare,<br />

gansakuTrebul mniSvnelobas<br />

aniWebda gansxvavebul religiur<br />

konfesiebTan urTierTobas, romelic<br />

urTierTpativiscemis principebs eyrdnoboda.<br />

Sua saukuneebSi monRolebis,<br />

iranelebisa da osmalebis winaaRmdeg<br />

brZolaSi qarTveli mefeebi, kaTolikos-patriarqebi<br />

cdilobdnen dasavleT<br />

evropis qveynebTan mokavSireobiT<br />

ganemtkicebinaT saxelmwifoebrioba da<br />

Seuryvnelad daecvaT marTlmadidebluri<br />

qristianuli sarwmunoeba. am<br />

miznebs emsaxureboda qarTvel mefeTa<br />

da kaTolikos-patriarqTa werilebi,<br />

romauli kaTolikuri eklesiis meTaurebisadmi<br />

gagzavnili. Tavis mxriv, romis<br />

kaTolikurma eklesiam isargebla<br />

aRmosavleTis qveynebis mZime politikuri<br />

da ekonomikuri mdgomareobiT<br />

da `propaganda de fides~ organizaciis<br />

meSveobiT aRmosavleTis qveynebSi,<br />

maT Soris saqarTveloSic, gamogzavna<br />

kaTolikobis saqadageblad misionerebi,<br />

romelnic cdilobdnen mosaxleobis<br />

darwmunebas, Tu marTlmadide-


142<br />

blobas datovebdnen da gadavidodnen<br />

kaTolikobaze,romis papi daicavda maT<br />

iran-osmaleTis Zalmomreobisagan.<br />

XV saukunis 30-ian wlebSi qarTvelma<br />

sasuliero pirebma xeli ar<br />

moaweres ferara-florenciis krebis<br />

oqms, romelic saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis kaTolikurTan<br />

gaerTianebas iTvaliswinebda. bevri<br />

ubedureba gadaitana saqarTvelom<br />

XVI_XIX saukuneebSi: masobrivi xocva-<br />

Jleta, eklesia-monastrebis rbeva, magram<br />

mtkiced SeinarCuna marTlmadidebluri<br />

sarwmunoeba. XVI_XVIII saukuneebSi<br />

iran-osmaleTis mier dapyrobil<br />

qarTul miwa-wyalze romis papis mier<br />

gamogzavnilma misionerebma moaxerxes<br />

qarTvelTa nawilis kaTolikur sarwmunoebaze<br />

gadayvana…... XIX saukuneSi<br />

ruseTis saimperatoro xelisufleba-<br />

Si somxebma TavianTi momxreebis meSveobiT<br />

imperator nikoloz II gamoacemines<br />

kanoni, romlis Tanaxmadac qarTveli<br />

kaTolikeebi somxur tipikonze<br />

unda gadasuliyvnen, e. i. gasomxebuliyvnen.<br />

am viTarebaSi qarTveli marTlmadideblebic<br />

gamoesarClnen istoriuli<br />

Znelbedobis Jams sjulSecvlil<br />

TanamoZmeebs. es dava gagrZelda XX<br />

saukunis pirvel meoTxedSic.<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo<br />

eklesiis avtokefaliis aRdgenis<br />

Semdeg sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqma, uwmidesma da<br />

unetaresma kirion II werili gaugzavna<br />

romis paps: `gangebaman RmrTisaman,<br />

_ aRniSnavda uwmidesi kirion II,_ ara<br />

ucxo qmna eklesiai Cueni hromTaTvis<br />

didisa petre da andria pirvelwodebulTa<br />

maT mowafeTa qristeisa-<br />

Ta, romelTa Tesli ubiwod ganabnies<br />

marTalisa sarwmunoebisai ornatTa<br />

hromTa qarTvelTa gulisaTa, ZmobiTa<br />

TvisiTa winaswar moaswaves siyvaruli<br />

da Tvisobai orTa amaT eklesiisaTai~.<br />

uwmidesi kirion II esarCleboda qarTvel<br />

kaTolikeebs,romelnic idevnebodnen<br />

rusul-somxuri politikis gamo sakuTar<br />

samSobloSi. `vsasoeb, viTarmed<br />

uwmidesobai Seni ara ugulebely<strong>of</strong>s<br />

qarTvel kaTolikeTa erovnul-sarwmunoebriv<br />

xasiaTs~, _aRniSnavda misi uwmidesoba.<br />

marTlmadidebeli qarTveli<br />

patriarqi gamoesarCla ra kaTolikuri<br />

aRmsareblobis qarTvelebs, romis<br />

paps megobroba da TanamSromloba<br />

SesTavaza.<br />

saqarTvelosa da romaul-kaTolikur<br />

eklesiaTa Soris urTierToba<br />

epistolarul formas ar gascilebia<br />

1917_77 wlebSi. 1978 wels saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis<br />

sagareo gany<strong>of</strong>ilebis Tavmjdomare,<br />

cxum-afxazeTis mTavarepiskoposi nikolozi<br />

(maxaraZe) eswreboda romis<br />

papis pavle VI dakrZalvas, xolo 1980<br />

wlis 5_6 ivniss sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqi, uwmidesi da unetaresi<br />

<strong>of</strong>icialuri vizitiT imy<strong>of</strong>eboda<br />

vatikanSi da Sexvda romis paps.<br />

uwmidesis CanawerebSi vkiTxulobT:<br />

`papi ioane pavle II Semxvda karebTan,<br />

gadavexvieT erTmaneTs, qarTulad mivmarTe:<br />

`qarTveli erisa da saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis saxeliT<br />

guliTadad mogesalmebiT, saqarTvelos<br />

eklesia didi sixaruliTa<br />

da kmay<strong>of</strong>ilebiT Sexvda im faqts, rom<br />

papi polonelia, mcire eris warmomadgeneli.<br />

igi ufro gaigebs mcire erebis<br />

problemebs Tanamedrove ms<strong>of</strong>lioSi~.<br />

papi yuradRebiT mismenda (Tarjimani<br />

Targmnida), Semdeg sxva magidasTan mivida,<br />

saidanac moitana rukebis atlasi,<br />

gadaSala evropis ruka, sadac saqarTveloc<br />

Canda. daxeda da mere mommarTa:<br />

`Cveni qveynebi Zalian hgvanan<br />

erTmaneTs Tavisi warsuliT~. moxaza<br />

saqarTvelo da Tqva: samxreTiT Zlieri<br />

muslimanuri qveynebia. me davumate:<br />

maTgan bevri gansacdeli gvinaxavs.<br />

paps ainteresebda eklesiisa da xelisuflebis<br />

urTierTobis sakiTxebi<br />

konstantinopolisa da ruseTis sapatriarqoebTan<br />

~.<br />

saqarTvelos eklesiis delegaciam


143<br />

daaTvaliera vatikanis biblioTeka,<br />

papis piradi samlocvelo, vatikanis<br />

RirsSesaniSnaobani. gadawyda qarTveli<br />

mecnierebis daSveba vatikanis arqivebSi<br />

qarTul dokumentebze samuSaod.<br />

romis papma mis uwmidesobas gadasca<br />

vatikanis arqivebSi daculi im sabuTebis<br />

mikr<strong>of</strong>ilmebi, romelnic saqarTvelos<br />

istorias exeboda. uwmidesma<br />

da unetaresma ilia II ganacxada:<br />

`Cveni eklesiebis gay<strong>of</strong>is miuxedavad,<br />

Cven yovelTvis gvqonda kulturuli,<br />

mecnieruli TanamSromloba, qarTuli<br />

eklesia da qarTveli xalxi Seadgens<br />

im did xids, romelic aerTianebda evropisa<br />

da aziis or did kulturas~.<br />

gamarTlda uwmidesisa da unetaresis<br />

ilia II mosazreba _ polonuri warmo-<br />

Sobis axalma papma didi roli Seasrula<br />

aRmosavleTis qveynebSi komunisturi<br />

ideologiisa da socialisturi<br />

sistemis rRvevis saqmeSi. saqarTvelos<br />

saxelmwifoebrivi damoukideblobis<br />

aRdgenis Semdeg TbilisSi gaixsna vatikanis<br />

saelCo, kavkasiaSi _ romaulkaTolikuri<br />

eklesiis saepiskoposo.<br />

1999 wels saqarTvelos prezidentisa<br />

da patriarqis mowveviT saqarTveloSi<br />

<strong>of</strong>icialuri vizitiT Camovida romis<br />

papi, romelsac gulTbilad Sexvdnen.<br />

uwmidesma da unetaresma ilia II<br />

Tbilisis aeroportSi romis papTan<br />

Sexvedris dros ganacxada, rom es viziti<br />

didi mniSvnelobisaa rogorc saqarTvelosaTvis,<br />

ise mTlianad kavkasiisaTvis.<br />

uwmidesma da unetaresma ilia<br />

II da romis papma ioane pavle II SeimuSaves<br />

erToblivi mimarTva,romelSic<br />

aRniSnuli iyo: `Cven vimy<strong>of</strong>ebiT kavkasiis<br />

regionSi, saqarTveloSi, am gansakuTrebuli<br />

geopolitikuri da istoriuli<br />

mniSvnelobis mqone regionSi,<br />

romelic aerTianebs evropisa da aziis,<br />

dasavleTisa da aRmosavleTis kulturebs.<br />

dRes am regionSi, iseve rogorc<br />

ms<strong>of</strong>lios sxvadasxva qveyanaSi,<br />

situacia metad daZabulia. am umniSvnelovanes<br />

etapze ms<strong>of</strong>lio valdebulia<br />

moaxdinos Tavisi sulieri,<br />

inteleqtualuri da fizikuri Zalebis<br />

mobilizeba globaluri katastr<strong>of</strong>is<br />

Tavidan asacileblad~.<br />

romis eklesiasa da saqarTvelos<br />

marTlmadidebel samociqulo eklesias<br />

Soris urTierToba ZiriTadad<br />

politikur da kulturul sferoSi vi-<br />

Tardeba, Tumca 2003 wlis 15 seqtembers,<br />

rodesac vatikanma saqarTvelos mar-<br />

Tlmadidebeli eklesiis gverdis avliT<br />

moindoma qarTul saxelmwifosTan<br />

xelSekrulebis gaformeba,romelic 17<br />

muxlisgan Sedgeboda da kaTolikuri<br />

eklesiis uflebebis gafarToebisken<br />

iyo mimarTuli, saqarTvelos sapatriarqom<br />

specialuri gancxadebiT gaaprotesta<br />

igi da aRniSna, rom vatikans<br />

aseTi xelSekruleba arc erT marTlmadideblur<br />

saxelmwifosTan ara aqvs<br />

gaformebuli. xalxi quCaSi gamovida,<br />

xelisufleba iZulebuli gaxda,<br />

xelSekruleba aRar gaeformebina.<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

samociqulo eklesia pativs scems im<br />

qarTvel TanamemamuleTa religiur<br />

grZnobebs, romelTa winaprebic istoriuli<br />

Znelbedobis Jams kaTolikur<br />

sarwmunoebaze gadavidnen, magram arasodes<br />

daxuWavs Tvals romaul-kaTolikuri<br />

eklesiis warmomadgenelTa aqtiur<br />

prozelitizmis politikaze da<br />

moTminebiT Seaxsenebs Tavis Tanamemamuleebs,<br />

rom Znelbedoba iyo maTi winaprebis<br />

kaTolikobaze gadasvlis mizezi,<br />

rom erTiani qarTuli erovnul-saxelmwifoebrivi<br />

cnobierebis safuZveli<br />

saqarTveloSi yovelTvis iyo marTlmadidebluri<br />

sarwmunoeba da eklesia.<br />

mravalsaukunovania qarTveli da<br />

somexi xalxis urTierToba. am urTierTobebSi<br />

negatiurs pozitiuri<br />

sWarbobs. VII saukunis dasawyisidan<br />

qarTul da somxur eklesiebs Soris<br />

moxda evqaristuli kavSiris Sewyveta,<br />

vinaidan somxurma eklesiam ar miiRo<br />

451 wlis qalkedonis saeklesio krebis<br />

gadawyvetilebani. miuxedavad amisa, qa-


Tveli da somexi xalxi erTad ibrZoda<br />

arabi, Turq-selCuki, lang-Temuris,<br />

iraneli da osmalo dampyroblebis<br />

winaaRmdeg. Sua saukuneebSi qarTuli<br />

saxelmwifo da qarTveli mefeebi _<br />

bagrat IV, daviT IV, giorgi III, Tamari,<br />

giorgi brwyinvale, aleqsandre I, vaxtang<br />

V, vaxtang VI, erekle II, Teimuraz<br />

II _ yovelnairad exmarebodnen mtrebisagan<br />

Seviwroebul somxebs. XVI_XVIII<br />

saukuneebSi irani da osmaleTi Tu<br />

marTlmadidebel qristianebs sastikad<br />

devnidnen, samagierod, srul Tavisuflebas<br />

aZlevdnen kaTolikeebsa da<br />

mon<strong>of</strong>izit somxebs, riTac isargebles<br />

eCmiaZinis somexTa kaTolikosebma da<br />

daiwyes religiuri eqspansia saqarTveloSi.<br />

maT aq miiTvises mravali eklesia-monasteri<br />

da gadaakeTes somxur<br />

yaidaze. XVI_XVIII saukuneebSi qarTvelTa<br />

gasomxeba ZiriTadad osmal-<br />

Ta mier okupirebul teritoriebze<br />

xdeboda. XIX saukuneSi kavkasiaSi damkvidrebul<br />

rusebs yvelaze saimedo<br />

dasayrdenad somxebi miaCndaT da xels<br />

uwyobdnen qarTveli mahmadianebis Tavisi<br />

miwa-wylidan gaZevebis xarjze<br />

TurqeTidan somxebis gadmosaxlebas<br />

(ZiriTadad, samcxe-javaxeTSi). XIX saukuneSi<br />

ori somxuri sakaTalikoso (eCmiaZini,<br />

kilikiis) da ori somxuri sapatriarqo<br />

(ierusalimi, konstantinopoli)<br />

didi somxeTis aRdgenis ideiT<br />

iyo gatacebuli. Tu es ver moxerxdeboda<br />

osmaleTis imperiis xarjze,maSin<br />

saqarTvelos axal somxeTad gadaqceva<br />

iyo aucilebeli. amitom XIX saukune-<br />

Si kavkasiis centrad gamocxadebul<br />

TbilisSi datrialda somxuri kapitali<br />

somxuri mravalricxovani diasporiT.<br />

isargebles ra saqarTvelos<br />

eklesiis avtokefaliis gauqmebiT da<br />

rusi egzarqosebis xelSewyobiT, kidev<br />

ufro gaZlierda religiuri eqspansia,<br />

qarTvelTa gasomxeba, romlis winaaRmdeg<br />

xma aimaRles: ivane gvaramaZem,<br />

mixeil TamaraSvilma, ilia WavWavaZem,<br />

akaki wereTelma, iakob gogebaSvilma,<br />

144<br />

episkoposma kirionma, vaJa-fSavelam...<br />

miuxedavad amisa, qarTvelobam mainc<br />

gauwoda daxmarebis xeli somxebs<br />

1914_18 wlebis pirveli ms<strong>of</strong>lio omis<br />

periodSi osmaleTSi datrialebuli<br />

masobrivi xocva-Jletis Jams da aTasobiT<br />

ltolvili Seifara…... 1917 wlis<br />

25 seqtembers TbilisSi yovelTa somexTa<br />

kaTolikosis, gevorq V (Tbilelis)<br />

depeSa movida. igi uwmidessa da<br />

unetares kirion II ulocavda kaTolikos-patriarqad<br />

arCevas.<br />

saqarTvelos eklesia Tvlida,<br />

rom konfesiuri sxvaobis miuxedavad,<br />

somxur samociqulo eklesiasTan normaluri<br />

urTierToba aucilebeli iyo.<br />

uwmidesma da unetaresma kirion II weriliT<br />

mimarTa yovelTa somexTa kaTolikos<br />

gevorq V. es werili, erTi mxriv,<br />

maRali diplomatiisa da, meore mxriv,<br />

marTlmadidebeli patriarqis gansxvavebuli<br />

konfesiis eklesiis meTaurisadmi<br />

damokidebulebis brwyinvale nimuSia.<br />

uwmidesi kirion II swerda: `mimovixilav<br />

garemosa Cemsa da TvalTa<br />

gonebisa Cemisa Sevayeneb RvTismoSiSsa<br />

ersa zeda haikanisasa Zmuri naTesaobiT<br />

qarTlosian-haosianTa... mogikiTxav uwmideso<br />

meufeo, raTa wrfiTa da RvawliTa<br />

CueniTa aRdgenil iqnas erToba<br />

Cvendami rwmunebulTa erTa. erTobas<br />

vityvi ara sarwmunoebriv-dogmatursa,<br />

aramed moqalaqeobriv-ganmanaTleblobisas,<br />

raTa daemyaros Cuen Soris<br />

Zmobai da urTierTs gulisxmavyoT.<br />

da raiTa samSoblos Sina Cuensa daamkvidros<br />

sasufeveli RmrTisai~. 1922<br />

wels TbilisSi Camovida aq dabadebuli<br />

da Tbilisis nersesis saxelobis<br />

somxuri seminariis y<strong>of</strong>ili studenti<br />

kaTolikosi gevorq V, Sexvda da qar-<br />

Tul enaze esaubra uwmidessa da unetares<br />

ambrosis.<br />

1923_40-ian wlebSi somxur-qarTuli<br />

saeklesio urTierToba epistolaruli<br />

xasiaTisa iyo. 1945 wlidan intensiuri<br />

gaxda urTierTobebi uwmides kalistratesa<br />

da Tbilisis somxuri eparqi-


145<br />

is y<strong>of</strong>il episkoposs, imxanad yovelTa<br />

somexTa kaTolikos gevorq VI Soris.<br />

somxuri eklesiis axali meTauri, kaTolikosi<br />

vazgeni xSirad stumrobda saqarTvelos.<br />

gasaocari iyo misi intuicia<br />

da diplomatiuri niWi. ukve 1961 wlidan<br />

igi saaxalwlod misaloc baraTebs ugzavnida<br />

jer iRumen,Semdeg arqimandrit<br />

da mRvdelmTavar ilia SiolaSvils.<br />

vazgen I 1962 wels pirvelad Sexvda<br />

arqimandrit ilias da ganWvrita misi<br />

didi momavali. 1977 wlis 25 dekembers<br />

kaTolikosma vazgen I mcxeTaSi ganacxada:<br />

`qarTuli eklesia ms<strong>of</strong>lios<br />

erT-erTi yvelaze unikaluri Zeglia...<br />

Zegli, romelic qarTveli eris suls<br />

ganasaxierebs. me mwams am sulis ukvdaveba,<br />

rogorc mwams ukvdaveba TviT<br />

qarTveli erisa~. 1978 wlis 12_14 maiss<br />

uwmidesi da unetaresi ilia II somxeTs<br />

stumrobda. eCmiaZinSi kaTolikosma<br />

vazgen I Tavis xalxs Semdegi sityvebiT<br />

mimarTa: `CvenTan imy<strong>of</strong>eba sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqi,<br />

uwmidesi da unetaresi ilia II. unda<br />

aRiniSnos, rom igi axali arCeulia patriarqad.<br />

am postisTvis sagrZnoblad<br />

axalgazrdaa, mxne, jan-RoniT savse da,<br />

rac mTavaria, didi codniTa da gamocdilebiT<br />

SeiaraRebuli... Tavis sam-<br />

SobloSi mas yurs ugdeben, misi swamT,<br />

misi sjeraT, mas afaseben. aseTi didi<br />

siyvaruli Tavisi erisa bevrs ar ergeba<br />

wilad. es man didi sulieri simaRliT<br />

moipova~. uwmidesma da unetaresma<br />

ilia II madloba moaxsena somexTa<br />

kaTolikoss da aRniSna, _ is, rac me-12<br />

saukuneSi daviT aRmaSenebelma gaakeTa<br />

saqarTvelosaTvis, SeZeliT Tqven somxeTis<br />

eklesiaSi XX saukunis 50_70-ian<br />

wlebSi. uwmidesi da unetaresi ilia II<br />

amis Semdeg araerTxel estumra somxeTs<br />

iseve,rogorc kaTolikosi vazgen I<br />

_ saqarTvelos.<br />

1978 wlis noemberSi libanis<br />

dedaqalaq beiruTSi, sadac somexTa<br />

meore religiuri centri, kilikiis somexTa<br />

sakaTalikosoa, mahmadianma teroristebma<br />

somxebis masobrivi xocva-<br />

Jleta moawyves. misma uwmidesobam <strong>of</strong>icialur<br />

gancxadebaSi dagmo es vandaluri<br />

aqti da somex xalxs sruli mxardaWera<br />

gamoucxada: `Cven, qarTvelebi,<br />

_ aRniSna man, _ istoriis dasabamidan<br />

vcxovrobT uZvelesi kulturisa da<br />

tradiciis mqone somexi xalxis mezoblad.<br />

am xnis manZilze erTad gadagvitania<br />

mravali gansacdeli, mterTa Semoseva<br />

da sxva bedukuRmarTobani da<br />

ar SegviZlia gulgrili davrCeT maT<br />

TanamemamuleTa tragediis mimarT~. patriarqis<br />

am gancxadebam saqarTveloSi<br />

mcxovrebi somxebis kmay<strong>of</strong>ileba gamoiwvia.<br />

amis dasturi iyo axalqalaqeli<br />

x. ovsepianis gamoxmaureba: `vbedav da<br />

mogaxsenebT udides madlobas Tqven,<br />

saqarTvelos didebul kaTolikos-patriarqs.<br />

somexi xalxi arasodes daiviwyebs<br />

Tqvens maRaladamianuri da moqalaqeobrivi<br />

siyvaruliT savse TanagrZnobas~.<br />

uwmidesi da unetaresi ilia<br />

II gamoesarCla eCmiaZinis sakaTolikosos<br />

1980 wels,rodesac sazRvargareTeli<br />

somexi kaTolikeni lanZRavdnen da<br />

amcrobdnen mis mniSvnelobas. yovelive<br />

amas kargad xedavda kaTolikosi<br />

vazgen I da cdilobda, saqarTvelos<br />

samociqulo eklesiasTan urTierTobaSi<br />

daecva taqti da y<strong>of</strong>iliyo misi<br />

pativismcemeli. uwmidesma ilia II sa-<br />

Tanado pativi miago kaTolikos vazgen<br />

I xsovnas 1994 wels eCmiaZinSi da<br />

sagulisxmo sityva warmoTqva: `didia<br />

mwuxareba somxeTis samociqulo eklesiisa<br />

da somexi xalxisa,igi emSvidobeba<br />

Tavis Rirseul da brZen mamamTavars,<br />

romelic 39 wlis manZilze urTules<br />

pirobebSi iyo saWeTmpyrobeli eCmiaZinis<br />

uZvelesi sakaTolikoso taxtisa...<br />

im dros, rodesac SezRuduli iyo kav-<br />

Siri ucxoeTTan, man moaxerxa urTier-<br />

Toba daemyarebina iq my<strong>of</strong> samwysosTan,<br />

gaeRrmavebina maTSi samSoblos siyvaruli,<br />

gaemTlianebina eri... SevTxov<br />

ufals, raTa misi ukvdavi suli daawesos<br />

im savaneSi, sadac somexi xalxis


didebuli winaparni ganisveneben~.<br />

kaTolikos vazgen I gza ganagrZo<br />

kilikiuri warmoSobis axalma kaTolikosma<br />

garegin I,romelmac 1997 wels<br />

imogzaura saqarTveloSi, moixibla<br />

Cveni qveyniT, misi didebuli taZrebiT,<br />

istoriiT, magram, samwuxarod, igi male<br />

gardaicvala. amis Semdeg somxur eklesiaSi<br />

gaZlierda tendencia qarTuli<br />

eklesia-monastrebis miTvisebis, istoriis<br />

falsifikaciisa. somxuri sakaTolikosos<br />

dasturiT, erevanSi gamodis<br />

ruka-cnobarebi, samecniero wignebi,<br />

romlebSic gayalbebulia saqarTvelos<br />

istoria, somxuradaa gamocxadebuli<br />

650-ze meti qarTuli eklesia.<br />

somxur saeklesio internetsaitebze<br />

vrceldeba iseTi informaciebi, romlebic<br />

xels ar Seuwyobs ori mezobeli<br />

xalxisa da eklesiis megobrul urTierTobas.<br />

XIX saukunis II naxevarSi<br />

aseT viTarebaze ilia WavWavaZe werda:<br />

`mtrisa Sina yolasa,lomisa gzad yola<br />

sjobiao~. qarTvel xalxs istoriulad<br />

axasiaTebs sjulSemwynarebloba da<br />

tolerantoba. amis dasturia Tundac<br />

is, rom naxevarmilionian somxur diasporas<br />

saqarTveloSi aqvs saxelmwifos<br />

mier dafinansebuli skolebi, Teatri,<br />

presa... umaRles saswavlebelSi somxurenovani<br />

gany<strong>of</strong>ileba, somxuri samociqulo<br />

eklesiis eparqia... umaduroba,<br />

daunaxaoba xom saSineli codvaa.<br />

istoriulad saqarTvelo Tavis<br />

Tavs evropis nawilad miiCnevda da<br />

cdilobda, mWidrod dakavSireboda<br />

evropul civilizacias. miuxedavad<br />

imisa, rom religiur-konfesiuri TvalsazrisiT<br />

evropis ganviTarebuli qveynebi:<br />

inglisi, safrangeTi, germania, espaneTi,<br />

italia, portugalia sruliad<br />

gansxvavebulni iyvnen saqarTvelosagan,<br />

monRolebis, iranisa da osmaleTis<br />

damangreveli laSqrobebis winaaRmdeg<br />

brZolaSi saqarTvelos mainc evropis<br />

qveynebis daxmarebis imedi hqonda. mar-<br />

Talia, XVI_XX saukuneebSi daxmareba<br />

sityvier mxardaWeras ar gascilebia,<br />

146<br />

magram qarTvelebis orientacia mainc<br />

ar Secvlila. sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqi, uwmidesi da unetaresi<br />

ilia II did mniSvnelobas ani-<br />

Webda saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

samociqulo eklesiis kontaqtebs evropis<br />

qveynebTan. sabWoTa kavSiri Caketili<br />

saxelmwifo iyo da sazRvargareTis<br />

qveynebTan kontaqtebi sagrZnoblad<br />

izRudeboda. 1979 wlis 15 ianvars<br />

iamaikis dedaqalaq kingstonSi sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqi,<br />

uwmidesi da unetaresi ilia II arCeul<br />

iqna eklesiaTa ms<strong>of</strong>lio sabWos prezidentad.<br />

aman saSualeba misca, monawileoba<br />

mieRo ms<strong>of</strong>lios sxvadasxva qveynis<br />

politikur da religiur liderTa<br />

SexvedrebSi. uwmidesi da unetaresi<br />

yvela am Sexvedraze saubrobda saqarTveloze,<br />

mis istoriaze, uZveles<br />

samociqulo eklesiaze. am Sexvedrebze<br />

daamyara megobruli urTierToba<br />

ms<strong>of</strong>lios marTlmadidebeli avtokefaliuri<br />

eklesiebis meTaurebTan da<br />

moiwvia isini saqarTveloSi. am Sexvedrebma,<br />

piradma kontaqtebma gadamwyveti<br />

roli Seasrules marTlmadidebel<br />

eklesiaTa mier saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis avtokefaliis<br />

aRiarebis saqmeSi. uwmidesi da unetaresi<br />

ilia II 1963_97 wlebSi saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli samociqulo<br />

eklesiis ms<strong>of</strong>lio sabWoSi wevrobis<br />

periods ase afasebs: `sabWoTa izolaciis<br />

dros eklesiaTa ms<strong>of</strong>lio sabWo-<br />

Si y<strong>of</strong>nam saqarTvelos eklesias saSualeba<br />

misca, rom igi ms<strong>of</strong>lios gaecno<br />

rogorc damoukidebeli eklesia. ase<br />

rom, eklesiaTa ms<strong>of</strong>lio sabWoSi mar-<br />

Tlmadidebeli eklesiebis y<strong>of</strong>na erTgvarad<br />

maTi misioneruli moRvaweobis<br />

gagrZelebasac warmoadgens~.<br />

uwmidesi da unetaresi germaniis<br />

federaciul respublikaSi, safrangeT-<br />

Si, italiaSi, SveicariaSi, niderlandebSi,<br />

amerikis SeerTebul StatebSi Sexvda<br />

protestantuli, luTeranuli, anglikanuri<br />

eklesiebis meTaurebs, am qvey-


nebis politikur moRvaweebs, mecnierebs,<br />

xelovnebis warmomadgenlebs. am Sexvedrebma<br />

axali stimuli misca evropaSi<br />

qarTvelologiuri mecnierebis ganvi-<br />

Tarebas. evropis qveynebis politikuri<br />

da religiuri liderebi aRtacebas ver<br />

faravdnen _ maT winaSe manamde ucnobi<br />

qristianuli aRmosavleTis didi civilizaciisa<br />

da marTlmadidebeli samociqulo<br />

eklesiis meTauri iyo _ momxiblavi<br />

garegnoba, daxvewili manerebi, evropuli<br />

civilizaciisa da Tanamedrove<br />

ms<strong>of</strong>lio wesrigis zogadi principebis<br />

Rrma codna maT qarTuli marTlmadidebeli<br />

eklesiis meTaurisadmi<br />

udidesi pativiscemiT ganawyobda. uwmidesi<br />

da unetaresi stumrobda aziis<br />

qveynebsac, Sexvda da saqarTvelos samociqulo<br />

eklesia gaacno egviptis<br />

kopTa patriarqs Senuda III, malbaris<br />

indoelTa mon<strong>of</strong>izit patriarq-kaTolikoss<br />

basil mar Toma maTe I, eTiopiis<br />

mon<strong>of</strong>izit patriarqs abuna Teklehaimanuds,<br />

siriel iakobistTa patriarqs<br />

mari iakob III, aRmosavleTis mon<strong>of</strong>izit<br />

patriarqs maqsime V. uwmidesma da unetaresma<br />

qarTuli stumarTmoyvareobiT<br />

umaspinZla saqarTveloSi sapasuxo vizitiT<br />

Camosul sxvadasxva qveynis religiur<br />

da politikur liderebs, kulturis,<br />

mecnierebis, xelovnebis TvalsaCino<br />

warmomadgenlebs. saqarTvelosa da qarTvelebis<br />

Sesaxeb sainformacio masalebs<br />

beWdavdnen evropis, aziis, afrikis,<br />

amerikis qveynebis wamyvani gamocemebi.<br />

uwmidesi da unetaresi ilia II ms<strong>of</strong>lioSi<br />

cnobili religiuri lideria, mas<br />

dialogi SeuZlia ara marto aramarTlmadidebeli<br />

qristianuli konfesiebis<br />

warmomadgenlebTan,aramed sxva aRmsareblobis<br />

adamianebTanac. amis dasturia<br />

kavkasiis muslimanTa lideris _ Seix<br />

alah Suqur faSa zadesa da uwmidesisa<br />

da unetaresis ilia II megobruli urTierToba,<br />

romelic aisaxeba qarTveli da<br />

azerbaijaneli xalxebis megobrobaze.<br />

2001 wels iranis islamuri respublikis<br />

prezidentis muhamed haTamis<br />

miwveviT uwmidesi da unetaresi ilia<br />

II <strong>of</strong>icialuri vizitiT imy<strong>of</strong>eboda<br />

iranSi, Sexvda prezident haTamsa da<br />

iranis islamuri respublikis sulier<br />

liders ali hameneis. patriarqma<br />

brZana: `me vfiqrob, rom Cveni qveynebis:<br />

iranisa da saqarTvelos religiuri<br />

liderebi da sasuliero moRvaweni,<br />

Cveni xelisufalni da sazogadoeba<br />

mzad arian, raTa ms<strong>of</strong>lios vuCvenoT<br />

magaliTi imisa, rom religiuri gansxvavebulobis<br />

da warsulSi dapirispirebebis<br />

miuxedavad, Segvwevs unari<br />

urTierTpativiscemisa, unari mSvidobiani<br />

da megobruli Tanaarsebobisa~.<br />

miuxedavad imisa, rom patriarqi<br />

saocrad Semwynarebelia, magram maSin,<br />

rodesac saqme exeba samSoblos, mar-<br />

Tlmadidebel eklesias, marTlmadidebel<br />

dogmats, aq igi arafers daTmobs.<br />

amis magaliTia saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis ms<strong>of</strong>lio eklesiaTa<br />

sabWosTan urTierToba,rodesac am<br />

organizaciam kulturaTa,gansxvavebul<br />

konfesiaTa sxvadasxva sferoSi Tanam-<br />

Sromlobis SesaZleblobaTa ganxilva<br />

gadazarda erTiani ms<strong>of</strong>lio eklesiis<br />

Seqmnis,gansxvavebuli konfesiebis warmomadgenelTa<br />

erTobliv locvebsa da<br />

marTlmadidebeli eklesiisaTvis miuRebel<br />

gadawyvetilebebSi. 1997 wlis<br />

20 maiss sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,uwmidesisa<br />

da unetaresis<br />

locva-kurTxeviT da wmida sinodis<br />

ganCinebiT: `saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesia uars ambobs ekumenur<br />

moZraobaSi monawileobaze da<br />

gamodis eklesiaTa ms<strong>of</strong>lio sabWodan<br />

da evropis eklesiaTa konferenciidan...<br />

marTlmadideblebi ar miiReben monawileobas<br />

ekumenur msaxurebaSi, saerTo<br />

locvebsa da RvTis TayvaniscemaSi~.<br />

patriarqis am gadawyvetilebas imxanad<br />

sxvadasxva Sefaseba mieca, magram drom<br />

misi marTebuloba aCvena.<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli eklesia<br />

XX saukunis 70_80-ian wlebSi<br />

saqarTvelos politikuri, sulieri da<br />

147


kulturuli cxovrebis centrSi aRmoCnda.<br />

<strong>of</strong>icialuri xelisuflebis<br />

warmomadgenlebi aRiarebdnen,rom isini<br />

veRar axerxebdnen eklesiis saqmianobis<br />

srul kontrols da raRac garkveul<br />

CarCoebSi moqcevas. 1977_90-ian wlebSi<br />

Tbiliss stumrobdnen ms<strong>of</strong>lios mar-<br />

Tlmadidebeli da aramarTlmadidebeli<br />

eklesiebis meTaurebi, politikuri<br />

moRvaweebi. isini xvdebodnen sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqs,uwmidessa<br />

da unetaress. 1923_77 wlebSi<br />

Tu TvalSi sacemi ar iyo is faqti,<br />

rom sapatriarqo rezidencia sul 3_4<br />

oTaxisgan Sedgeboda, axla ukve aSkara<br />

uxerxuloba iqmneboda. sabWoTa propaganda<br />

acxadebda, rom qveyanaSi. sinodis<br />

Tavisufleba garantirebuli iyo<br />

sabWoTa konstituciiT, rom eklesias<br />

yvelaferi hqonda, rac sWirdeboda.<br />

1977_88 wlebSi sionis sapatriarqo taZris<br />

garSemo usaxuri barakis tipis<br />

saxlebi iyo Camwkrivebuli, patriarqs<br />

sapatriarqo rezidencia ar hqonda.<br />

xelisuflebam erTxans orbelianis<br />

moedanze arsebuli sazRvargareTTan<br />

megobrobisa da kulturuli urTier-<br />

Tobis sazogadoebis Senoba dauTmo<br />

sapatriarqos...<br />

jer kidev 1967 wels, cxum-afxaze-<br />

Tis episkoposad y<strong>of</strong>nis dros, meufe<br />

iliam sinodis saxeliT saqarTvelos<br />

ssr mTavrobis Tavmjdomares mosTxova,<br />

sapatriarqosTvis daebrunebinaT 1923<br />

wels CamorTmeuli rezidencia. 1977<br />

wlidan xelisufleba grZnobda, rom<br />

uxerxuli viTarebis gamosworeba sapatriarqosTvis<br />

rezidenciis gamoy<strong>of</strong>iT<br />

SeiZleboda. uwmidesma da unetaresma<br />

ilia II 1984 wlis 2 Tebervals ganmeorebiTi<br />

TxovniT mimarTa saqarTvelos<br />

kompartiis pirvel mdivans e. SevardnaZes<br />

(1981 wlis 15 ivlisiTaa daTariRebuli<br />

adrindeli mimarTva) da moiTxova<br />

sapatriarqosTvis istoriuli Senobis<br />

gadmocema. mTavroba yoymanobda.<br />

bolos, saqarTvelos ministrTa sabWos<br />

1984 wlis 10 noembris dadgenilebiT<br />

saqarTvelos eklesias gadaeca naxevrad<br />

avariuli sportkomitetis y<strong>of</strong>ili<br />

Senoba, romelic gamouyenebeli<br />

darCa. 1989 wels erovnul-ganmaTavisuflebeli<br />

moZraobis mesveurTa kategoriuli<br />

moTxovnis Semdeg <strong>of</strong>icialuri<br />

xelisufleba iZulebuli gaxda<br />

aRedgina istoriuli samarTlianoba da<br />

1923 wels saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiisaTvis ukanonod warTmeuli<br />

sapatriarqo rezidencia, sadac<br />

moRvaweobdnen uwmidesi da unetaresi<br />

kaTolikos-patriarqni: kirioni, leonide,<br />

ambrosi, daubruna kanonier mflobels.<br />

amieridan arc sasuliero da<br />

arc saero pirebs ukmarisobis grZnoba<br />

aRar dauflebiaT. saqarTvelos mar-<br />

Tlmadidebeli eklesiis sapatriarqos<br />

istoriulma rezidenciam daibruna<br />

Tavisi funqcia. aq Tamamad SeiZleba<br />

saero da sasuliero pirebis miReba da<br />

Rirseuli maspinZloba. saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli samociqulo eklesia<br />

cnobilia mTel ms<strong>of</strong>lioSi, es patriarqis<br />

ocdaaTwliani Tavdadebuli<br />

Sromisa da Rvawlis Sedegia.<br />

148


wyaroebi, literatura<br />

1. Jurn. `jvari vazisa~, 1978, #1, gv. 12.<br />

2. patriarqi, Tbilisi, 2006, gv. 234.<br />

3. saqarTvelos kaTolikos-patriarqi ilia II. epistoleni, sityvani,<br />

qadagebani. t. II, Tbilisi, 1997, gv. 421_422.<br />

4. iqve, gv. 424.<br />

5. megobroba gzad da xidad, Tbilisi, 2007, gv.18_19.<br />

6. sergo vardosaniZe, saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo<br />

eklesia 1917_1952 wlebSi, Tbilisi, 2001, gv. 205_206.<br />

7. saqarTvelos sapatriarqo arqivi, f. 3797.<br />

8. Jurn. `jvari vazisa~, 1979, gv.12_13.<br />

9. iqve, gv. 11.<br />

10. saqarTvelos sapatriarqo arqivi, dok. 10417.<br />

11. saqarTvelos sapatriarqo arqivi, dok. 8701.<br />

12. saqarTvelos sapatriarqo arqivi, dok. 1374.<br />

13. mitropoliti anania jafariZe, saqarTvelos samociqulo eklesiis<br />

istoria, t. IV, Tbilisi, 2003, gv. 38.<br />

14. iqve, gv. 39.<br />

15. saqarTvelos kaTolikos-patriarqi ilia II,epistoleni,sityvani,<br />

qadagebani. t. II, Tbilisi, 1997, gv. 85.<br />

16. sapatriarqos uwyebani, 2003, #38.<br />

17. sapatriarqos uwyebani, 2003, #38.<br />

18. Jurn. `jvari vazisa~, 1981, #2, gv.9.<br />

19. Jurn. `jvari vazisa~, 1981, #2, gv.13.<br />

20. Jurn. `jvari vazisa~, 1981, #2, gv.12.<br />

21. Jurn. `jvari vazisa~, 1981, #2, gv.16.<br />

22. Jurn. `jvari vazisa~, 1981, #2, gv.17.<br />

23. saqarTvelos sapatriarqo arqivi, dok. 2585.<br />

24. sergo vardosaniZe, saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo<br />

eklesia 1917_1952 wlebSi, Tbilisi, 2001, gv. 209.<br />

25. saqarTvelos sapatriarqo arqivi, dok. 1839.<br />

26. sergo vardosaniZe,saqarTvelosa da somxeTis eklesiebis urTierToba<br />

1917_2000 wlebSi. _ Jurn. `religia~, 2002, #7-8-9, gv. 49.<br />

27. Jurn. `jvari vazisa~, 1978, #1, gv.15.<br />

28. saqarTvelos sapatriarqo arqivi, dok. 2217.<br />

29. Jurn. `religia~, 2002, #7-8-9, gv.49.<br />

30. saqarTvelos sapatriarqo arqivi, dok. 8441.<br />

31. patriarqi, Tbilisi, 2006, gv. 286.<br />

32. ekumenizmi _ antiqristes religia, Tbilisi, 2002, gv. 219.<br />

149


saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis<br />

eparqiebi<br />

akurTxa mcxeTaSi aSenebuli eklesia,<br />

wundasa da manglisSi safuZveli daudo<br />

axal eklesiaTa mSeneblobas, mdinare<br />

mtkvarSi sayovelTao naTloba<br />

aRasrula da sxv. mis samRvdelmTavro<br />

msaxurebas ukavSirdeba mcxeTis pirveli<br />

saepiskoposos dafuZneba. saqarTvelos<br />

pirveli mRvdelmTavari ioane<br />

mTavarepiskoposis wodebiT ixsenieba.<br />

mTavarepiskoposs, Sesabamisad, Tavis<br />

daqvemdebarebaSi my<strong>of</strong>i episkoposebic<br />

eyoleboda, Tumca qarTuli wyaroebi<br />

maT Sesaxebac arafers weren. wmida<br />

mefe mirianidan (IV s. 20-iani wlebi) _<br />

wmida mefe vaxtang gorgaslamde (V s-is<br />

II naxevari) saqarTveloSi cameti mTavarepiskoposi<br />

moRvaweobda. mRvdelm-<br />

Tavrebs ruis-urbnisis didi saeklesio<br />

kreba `episkopos-kaTolikosebs~<br />

uwodebs.<br />

saqarTvelos eklesiis eparqiebad<br />

day<strong>of</strong>is istoriisaTvis Tvalis<br />

midevneba SesaZlebelia wmida mefe vaxtag<br />

gorgaslis mier 12 axali saepiskoposo<br />

kaTedris _ axizis, eruSeTis,<br />

wundis, manglisis, bolnisis, rusTavis,<br />

ninowmindis, Weremis, CeleTis, xornabujis,<br />

agarakis, mcxeTis, mogvianebiT<br />

niqozis _ dafuZnebis Semdeg.<br />

mefe vaxtangis mier daarsebuli<br />

saepiskoposoebis ganlageba ZiriTadad<br />

emTxveoda qveynis imdroindel saero-administraciul<br />

day<strong>of</strong>as. TiToeul saerisTavoSi<br />

erTi saepiskoposo mainc arsegoCa<br />

guguSvili<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis<br />

samwyso teritoriis saeparqio<br />

danawileba da marTva pirveli saukunidanve<br />

iRebs saTaves. dasabamidan eklesiis<br />

organizaciuli mowyoba wmida<br />

werilsa da ms<strong>of</strong>lio saeklesio praqtikis<br />

uZveles tradicias efuZneba.<br />

qveynis politikur-ekonomikuri mdgomareobis<br />

Sesabamisad, saqarTvelos<br />

eklesiis istoria ramdenime periodad<br />

ganiy<strong>of</strong>a, rac eklesiis mwyemsmTavris<br />

uflebrivi mdgomareobis da titulaturis<br />

cvalebadobiT, eparqiaTa ricxvis<br />

zrda-SemcirebiT,maTi iurisdiqciis,<br />

administraciuli sazRvrebis da ierarqiuli<br />

wyobis sruly<strong>of</strong>iT da zogadad<br />

eklesiis gavlenis damcroba-aRzevebiT<br />

gamoixateboda. wmida mociqulebis<br />

mier dafuZnebul qristianul Tems,<br />

romelic mcirericxovnobiT gamoirCeoda,Tavisi<br />

episkoposi hyavda. qarTuli<br />

wyaroebi mociqulTa mier daarsebuli<br />

eklesiebis mmarTveli episkoposebis<br />

Taobaze TiTqmis arafers gvauwyeben<br />

(im periodis, I_IV ss., saqarTvelos sxvadasxva<br />

regionSi moRvawe mxolod<br />

ramdenime episkoposis Sesaxeb Zalze<br />

mwiri cnobebia Semonaxuli Zvel werilobiT<br />

wyaroebSi).<br />

wmida ninos moRvaweobis Semdeg<br />

qristianobaze moqceuli qarTlis<br />

pirveli episkoposi _ ioane saber-<br />

ZneTidan iyo mowveuli. saqarTveloSi<br />

Camosvlis Semdeg ioane episkoposma<br />

150


obda. did saerisTavoebSi ki ramdenime<br />

saepiskoposo samwyso iyo ganTavsebuli.<br />

saepiskoposo zogjer mxolod erTi qalaqiT<br />

Semoifargleboda.<br />

V saukunis II naxevarSi Camoyalibebuli<br />

saepiskoposoebis ricxvi 506<br />

wlis dvinis saeklesio krebaze ukve<br />

gaormagebulia. am periodidan saqarTvelos<br />

eklesiis saWeTmpyrobels<br />

`kaTolikosi~ ewodeboda.<br />

XI s-is dasawyisidan (zogierTi<br />

mosazrebiT X s-is bolodan) politikurad<br />

gaerTianebuli saqarTvelos<br />

eklesiis saWeTmpyrobeli `kaTolikospatriarqis~<br />

wodebiT moixsenieba. imJamad,<br />

erTian saeklesio organizmad SekavSirebul<br />

dasavleT da aRmosavleT<br />

saqarTvelos eparqiaTa ricxvi xuT<br />

aTeulsac aRemateboda.<br />

zogierTi eparqiis teritoria Zalze<br />

ganvrcobili iyo da qveynis<br />

politikur sazRvrebsac scildeboda<br />

(niqozeli mRvdelmTavris samwysoSi<br />

Sediodnen Crdilo kavkasiaSi mosaxle<br />

xalxebi: osebi, dvalebi da sxv.).<br />

istoriuli Znelbedobisas zogierTi<br />

episkoposis marTva-gamgeoba mxolod<br />

nominalur xasiaTs atarebda,<br />

Tumca eparqiaTa amgvari nominaluri<br />

arsebobac ki momxduri mtrisgan dapyrobil-aoxrebuli<br />

qveynis realuri<br />

gaerTianebis safuZvels qmnida.<br />

XIII_XVIII ss-Si saqarTvelos ekonomikur-politikuri<br />

mdgomareoba da, amis<br />

kvalad, eparqiaTa raodenoba damokidebuli<br />

iyo qveynis Sida faqtorebsa<br />

da sagareo viTarebaze. monRolebis,<br />

iran-osmaleTis, Crdilokavkasieli<br />

tomebis _ afsuebis, lekebis, osebis da<br />

sxv. agresiam da qveynis politikurma<br />

daqucmacebulobam eklesiis dasusteba,<br />

adgilobrivi mosaxleobis gamodevna<br />

da samxreT saqarTvelos, kaxeTis,<br />

afxazeTis, qarTlis aTobiT eparqiis<br />

dacarieleba gamoiwvia. XX s-is<br />

bolo aTwleulis kataklizmebisa da<br />

ms<strong>of</strong>lios wamyvani qveynebis interesTa<br />

arealSi saqarTvelos moxvedris gamo<br />

151<br />

qveynis mdgomareoba amJamadac arasaxarbielod<br />

warimarTa da msgavsi xasiaTis<br />

sirTuleebi cxum-afxazeTis da<br />

niqoz-cxinvalis eparqiebsac daatydaT<br />

Tavs.<br />

tradiciulad,saqarTvelos eklesiis<br />

umaRlesi ierarqia sarwmunoebrivi<br />

siwmidis, erovnuli simtkicis da zneobrivi<br />

sispetakis damcvels warmoadgenda<br />

(aRmsarebeli da mowamebrivad<br />

aRsrulebuli mRvdelmTavrebi yovelTvis<br />

mravlad hyolia saqarTvelos,<br />

bolo periodis moRvaweTagan aRsaniSnavia<br />

wmida mRvdelmTavrebi: gabriel<br />

qiqoZe, aleqsandre oqropiriZe, kirion<br />

saZagliSvili, ambrosi xelaia, nazari<br />

leJava da sxvani).<br />

saqarTvelos eklesiis istoria<br />

garkveulwilad qarTvel mRvdelmTavarTa<br />

moRvaweobis asaxvasac gulisxmobs<br />

da zustad esadageba cnobil gamoTqmas<br />

eklesiisa da episkoposis er-<br />

Tianobis Sesaxeb: `episkoposi _ eklesiaSia,eklesia<br />

ki _ episkoposSi~ (wmida<br />

kvipriane karTageneli),aseve `eklesiis<br />

saxe episkoposia~ (wmida egnate Rmer-<br />

TSemosili).<br />

XIX s-is dasawyisSi, 1811 wels, saqarTvelos<br />

wmida kaTolike samociqulo<br />

eklesiis ukanaskneli kaTolikos-patriarqis,<br />

mefe erekle II Zis, anton II<br />

bagrationis iZulebiTi wesiT ruseTSi<br />

gasaxlebiT da saqarTvelos samociqulo<br />

eklesiis avtokefaliis ZalmomreobiTi<br />

gauqmebiT sam-aTeulamde qarTuli<br />

eparqia daixura. Seicvala adgilobrivi<br />

eklesiis tradiciuli marTva-gamgeoba<br />

da mrevlTan urTierTobis saukunovani<br />

gamocdileba. amieridan kaTolikos-patriarqis<br />

institutis nacvlad, ruseTis<br />

sinods daqvemdebarebul saqarTvelos<br />

uZveles samociqulo eklesiis mmarTvels<br />

egzarqosi ewodeboda. 1811_1917<br />

wlebSi saqarTvelos eklesiaSi 19 egzarqosi<br />

`moRvaweobda”.<br />

1917 wels, avtokefaliis aRdgenis<br />

Semdeg ganaxlebul 13 eparqias male<br />

oric daemata. aRdgenili eparqiebi iyo


152<br />

(droTa ganmavlobaSi eparqiaTa saxelwodebebi<br />

icvleboda): mcxeTis, Tbilisis<br />

(1920 w. 20 ivliss meore saeklesio<br />

krebam daadgina mcxeTisa da Tbilisis<br />

eparqiebis gaerTianeba, ris Semdegac<br />

samRvdelmTavros mcxeTa-Tbilisis<br />

eparqia, xolo mwyemsmTavars mcxeTa-<br />

Tbilisis mTavarepiskoposi ewoda),agarak-walkis,<br />

alaverdis, awyuris, baTum-<br />

Semoqmedis,bodbis,manglisis,margveTis,<br />

nikorwmindis, urbnisis, quTais-gaenaTis,<br />

cageris, cxum-afxazeTis, wilknis, Wyondidis,<br />

Tumca 20-ian wlebSi eklesiis<br />

winaaRmdeg dawyebuli sabWouri represiebis<br />

gamo qveynis tradiciuli,saeparqio<br />

marTva-gamgeoba aTwleulebis ganmavlobaSi<br />

srulad ver aRdga. XX s-is<br />

70-iani wlebis bolos TiTebze CamosaTvleli<br />

iyo moqmed eklesiaTa raodenoba,<br />

romlebic ZiriTadad Tbilis-<br />

Si iyo Tavmoyrili.<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikospatriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis<br />

ilia II mwyemsmTavruli moRvaweobis<br />

dawyebisas saqarTvelos eklesia<br />

umZimes mdgomareobaSi iyo. imJamad<br />

nominalurad arsebuli 15 eparqiidan<br />

mxolod oTxs _ mcxeTa-Tbilisis,<br />

wilknis, baTum-Semoqmedisa da cxumafxazeTis<br />

eparqiebs hyavda mRvdelm-<br />

Tavrebi. 1977 wels maT ricxvs alaverdisa<br />

da bodbis eparqiebi miemata. sam-<br />

RvdelmTavro kaTedraTa umravlesoba<br />

mRvdelmTavrebisTvis daketili iyo<br />

da episkoposs Tavis samwyso eparqiaSi<br />

Casvlis ufleba ar hqonda. episkoposebi<br />

TbilisSi moqmed ramdenime eklesiaze<br />

iyvnen mimagrebulni. mangleli<br />

mRvdelmTavari didubis yovladwmida<br />

RvTismSoblis eklesiaSi aRasrulebda<br />

msaxurebas, bodbeli _ Tbilisis samebaSi,<br />

alaverdeli _ Telavis RvTaebis<br />

eklesiaSi da sxv. im periodSi saqarTvelos<br />

eklesiaTa udidesi nawili<br />

RvTismsaxurebisaTvis gauqmebulad<br />

iTvleboda. mTlianad saqarTveloSi<br />

ki sul ramodenime moqmedi taZari iyo;<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis<br />

ilia II dauRalavi moRvaweobis Sedegad<br />

daiwyo eparqiebisTvis mRvdelm-<br />

Tavrebis gamorCeva da kurTxeva. 70_<br />

80-iani wlebis mijnaze sveticxovlis<br />

sapatriarqo taZarSi aResrula kurTxeva<br />

cxum-afxazeTis, Wyondidis, quTaisgaenaTis,<br />

baTum-Semoqmedis, bodbis, axalcixisa<br />

da samcxe-javaxeTis, nikorwmindis,<br />

margveTis episkoposebisa.<br />

1995 wlis 5 aprils,saqarTvelos mar-<br />

Tlmadidebeli eklesiis wmida sinodis<br />

gadawyvetilebiT, eparqiaTa ricxvi 27-<br />

mde gaizarda. amis Semdeg daiwyo axalgamorCeul<br />

mRvdelmTavarTa kurTxeva<br />

da dadgineba. 2002 wlis 17 oqtombers,<br />

wmida sinodis ganCinebiT, saqarTvelos<br />

marTlmadidebel eklesiaSi eparqiaTa<br />

ricxvi 31-mde gaizarda. 2003 wlis 18<br />

agvistos saeklesio krebis ganCinebiT,<br />

romelic urbnisis sakaTedro taZarSi<br />

Catarda, saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis eparqiaTa ricxvi ocdaTxuTmeti<br />

gaxda, xolo 2006 wlis 21<br />

dekembers saqarTvelos eklesiis wmida<br />

sinodis ganCinebiT samRvdelmTavroTa<br />

raodenobam 37-s miaRwia.<br />

bolo periodSi sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis, uwmidesisa<br />

da unetaresis ilia II dauRalavi<br />

moRvaweobis Sedegad saqarTvelos<br />

eklesia ibrunebs Tavis Zvel mniSvnelobasa<br />

da funqcias. RvTis SewevniTa<br />

da sruliad saqarTvelos kaTolikospatriarqis<br />

ilia II ZalisxmeviT daiwyo<br />

gauqmebul eparqiaTa TandaTanobiTi<br />

aRdgena. mis mier nakurTxi mRvdelm-<br />

Tavrebi ganageben manamde nominalurad<br />

arsebul samRvdelmTavroebs. Tanmimdevrulad<br />

mimdinareobs saukuneTa<br />

ganmavlobaSi miviwyebuli qristianuli<br />

xelovnebis da xelsaqmis (sataZro<br />

arqiteqtura, xuroTmoZRvreba, miniatiuruli<br />

da monumenturi saeklesio<br />

ferwera, xeze da qvaze kveTa, Weduroba,<br />

qargva, galoba da sxva), sasuliero<br />

ganaTlebis kerebis (mcxeTis, Tbilisis,<br />

quTaisis, qedis, bodbis, xirsis, ze-


153<br />

stafonis, baTumis, xaSuris, axalcixis,<br />

gremis, ozurgeTis, foTis, saCxeris da<br />

sxva sasuliero pr<strong>of</strong>ilis saswavleblebi),<br />

mTargmnelobiTi tradiciis aRdgena<br />

da sxva. sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis, uwmidesisa da<br />

unetaresis ilia II kurTxeviT Tanamedrove<br />

qarTul enaze gamoica biblia,<br />

saRvTismetyvelo krebulebi, aTobiT<br />

dasaxelebis saeklesio Jurnal-gazeTi,<br />

sasuliero literatura, kalendrebi.<br />

TbilisSi saqarTvelos sapatriarqosTan<br />

funqcionirebs tele-radiomauwyebloba<br />

`iveria~. Seqmnilia xuroTmoZRvrebis,<br />

xelovnebisa da restavraciis<br />

centri; misiisa da evangelizaciis,<br />

sagareo saqmeTa, gamomcemlobis,<br />

siwmideTa moZiebisa da dacvis, Seiara-<br />

Rebul ZalebTan da samarTaldamcav<br />

dawesebulebebTan urTierTobis, xalxuri<br />

xelsaqmis gany<strong>of</strong>ilebebi,sainformacio<br />

samsaxuri; safinanso-ekonomikuri<br />

sabWo, saRvTismetyvelo komisia;<br />

saRvTismsaxuro wignebis Seswavlisa<br />

da redaqtirebis komisia; wmindanTa<br />

kanonizaciis komisia; gamomcemlobisa<br />

da recenzirebis departamenti; Camoyalibda<br />

axalgazrduli departamenti<br />

`Zlevai”, humanitaruli samsaxuri da<br />

sxva. aSenda da amoqmedda ramdenime<br />

aseuli eklesia-monasteri, moxda gamoCenil<br />

qarTvel saero da saeklesio<br />

moRvaweTa wmidanebad kanonizireba.<br />

saukuneTa Semdeg kvlav aRdga<br />

eklesiis egidis qveS my<strong>of</strong>i gelaTis<br />

mecnierebaTa akademia.<br />

macxovris Sobis 2000 da saqarTvelos<br />

eklesiis avtokefaliis 1500<br />

wlisTavTan dakavSirebiT aSenda da<br />

ikurTxa saqarTveloSi yvelaze didi<br />

saeklesio nageboba – yovladwmida<br />

samebis sapatriarqo taZari.<br />

2001 wlis 31 maiss ms<strong>of</strong>lio sapatriarqom<br />

<strong>of</strong>icialurad aRiara saqarTvelos<br />

eklesiis istoriuli avtokefalia<br />

da misi meTauris sapatriarqo<br />

Rirseba.<br />

2002 wlis 14 oqtombers, sveticxovlis<br />

sapatriarqo taZarSi,saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqisa da qveynis prezidentis<br />

mier gaformda konstituciuri<br />

SeTanxmeba ,,saqarTvelos saxelmwifosa<br />

da saqarTvelos samociqulo<br />

avtokefaliur marTlmadidebel eklesias<br />

Soris (konkordati)‘‘. SeTanxmebis<br />

Tanaxmad, ganaxlda wyvetili memkvidreoba<br />

da saqarTvelos teritoriaze<br />

arsebuli marTlmadidebeli eklesiamonastrebi<br />

da saeklesio siwmideebi<br />

kanonier mesakuTres _ saqarTvelos<br />

sapatriarqos daubrunda.<br />

aTwleulobiT gamoketil eklesia-monastrebSi,<br />

RvTis madliT, dReisaTvis<br />

kvlav aResruleba RvTismsaxureba,<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis sulier sazrdos moklebuli<br />

mrevli tradiciul saeklesio wiaRs<br />

ubrundeba.<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikospatriarqi,<br />

uwmidesi da unetaresi<br />

ilia II ms<strong>of</strong>lio marTlmadidebeli<br />

eklesiis winaSe gaweuli wvlilisaTvis<br />

sxvadasxva dros dajildoebulia<br />

ms<strong>of</strong>lio sapatriarqos, antioqiis,<br />

ierusalimis, aleqsandriis, ruseTis,<br />

saqarTvelos, saberZneTis, bulgareTis,<br />

rumineTis, poloneTis, Cexoslovakiis<br />

da TiTqmis yvela sxva marTlmadidebeli<br />

eklesiebis umaRlesi jildoebiT.<br />

niu-iorkis sasuliero akademiam mas<br />

RvTismetyvelebis doqtoris sapatio<br />

wodeba mianiWa, 1997 wels kretis sasuliero<br />

akademiam sapatio wevrad airCia,<br />

imave wels airCies gaerosTan arsebul<br />

informatizaciis saerTaSoriso akademiis<br />

namdvil wevrad,1998 wels amerikis<br />

marTlmadidebeli eklesiis wmida<br />

tixonis saRvTismetyvelo seminariam<br />

RvTismetyvelebis doqtoris sapatio<br />

wodeba mianiWa...<br />

Tanamedrove etapze saqarTvelos<br />

wmida kaTolike samociqulo eklesiis<br />

da misi iurisdiqciis qveS arsebuli<br />

samwyso teritoriis da mrevlis marTva<br />

xorcieldeba saqarTvelos avtokefaliuri<br />

marTlmadidebeli eklesiis


marTva-gamgeobis debulebis (mcxeTa,<br />

sveticxoveli, 1995 w.) Sesabamisad. debulebis<br />

Tanaxmad, saqarTvelos mar-<br />

Tlmadidebeli eklesiis samwyso iy<strong>of</strong>a<br />

eparqiebad. eparqiaTa mmarTveli<br />

mRvdelmTavrebi, imavdroulad, saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis<br />

wmida sinodis wevrebic arian.<br />

eparqiebi,Tavis mxriv,Sedgeba olqeb-<br />

Si (samTavarxucesoebSi) gaerTianebuli<br />

samrevloebisagan da samRvdelm-<br />

TavroTa teritoriaze ganlagebuli<br />

monastrebisagan. samTavarxucesos<br />

xelmZRvaneloba mindobili aqvs episkoposis<br />

mier daniSnul mTavarxucess,<br />

samrevloebi ki eparqiis teritoriaze<br />

arsebul taZrebTan gaerTianebuli<br />

mrevlia, romelic samRvdelo da morwmune<br />

marTlmadidebel qristianTagan<br />

Sedgeba. maTi xelmZRvaneloba eparqiis<br />

mRvdelmTavris mier dadgenil winamZ-<br />

Rvars (mRvdels) evaleba. monasterTa<br />

saqmianoba ki xorcieldeba specialuri<br />

samonastro tibikonis Sesabamisad, misi<br />

marTva mRvdelmTavris mier dadgenil<br />

Savi samRvdeloebis Sesabamis warmomadgenels<br />

_ winamZRvars (mRvdel-monazoni,<br />

iRumeni, arqimandriti) aqvs mindobili.<br />

saqarTvelos wmida kaTolike samociqulo<br />

eklesiis wmida sinodis gan-<br />

CinebiT, saqarTvelos samociqulo avtokefaliuri<br />

marTlmadidebeli eklesiis<br />

iurisdiqciaSi arsebuli eparqiebi<br />

da maTi mmarTveli mRvdelmTavrebi<br />

arian:<br />

1. mcxeTa-Tbilisis eparqia (q.<br />

Tbilisi,q. mcxeTa (s<strong>of</strong>. wilknis,muxranisa<br />

da saguramos garda), gardabnis<br />

r-ni) _ sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi,<br />

uwmidesi da unetaresi<br />

da mcxeTa-Tbilisis mTavarepiskoposi<br />

ilia II (RuduSauri-SiolaSvili).<br />

kaTedra da rezidencia mcxeTaSi,<br />

Tbilissa da biWvinTaSi.<br />

2. alaverdis eparqia (q. Telavi, q.<br />

axmeta) _ maRalyovladusamRvdeloesi<br />

amba alaverdeli mitropoliti daviTi<br />

154<br />

(maxaraZe). kaTedra _ alaverdSi, rezidencia<br />

_alaverdsa da TelavSi.<br />

3. axalqalaqisa da kumurdos eparqia<br />

(q. axalqalaqi, ninowmindis r-ni)<br />

_ maRalyovladusamRvdeloesi mitropoliti<br />

nikolozi (faCuaSvili).<br />

kaTedra _ axalqalaqsa da kumurdoSi,<br />

rezidencia _ axalqalaqsa da ninowmindaSi.<br />

4. axalcixis, tao-klarjeTisa da<br />

lazeTis eparqia (q. axalcixe, aspinZis<br />

da adigenis r-nebi, tao-klarjeTi da<br />

lazeTi) _ maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mitropoliti Teodore (WuaZe). kaTedra<br />

da rezidencia _ axalcixesa da<br />

safaraSi.<br />

5. baTumisa da qobuleTis eparqia<br />

(q. baTumi, q. qobuleTi)<br />

_ maRalyovladusamRvdeloesi mitropoliti<br />

dimitri (SiolaSvili). kaTedra<br />

_ baTumSi, rezidencia _ baTumsa<br />

da qobuleTSi .<br />

6. bodbis eparqia (q. siRnaRi, q. ded<strong>of</strong>liswyaro)<br />

_yovladusamRvdeloesi<br />

episkoposi daviTi (tikariZe). kaTedra<br />

_ bodbeSi, rezidencia _ bodbeSi, siRnaRsa<br />

da ded<strong>of</strong>liswyaroSi.<br />

7. bolnisis eparqia (q. bolnisi)<br />

_ yovladusamRvdeloesi episkoposi<br />

efremi (gamrekeliZe). kaTedra da rezidencia<br />

_ bolnisSi.<br />

8. borjomisa da bakurianis eparqia<br />

(q. borjomi) _ maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mTavarepiskoposi serafime (jojua).<br />

kaTedra da rezidencia _ borjomSi.<br />

9. dmanisis eparqia (q. dmanisi) _<br />

yovladusamRvdeloesi episkoposi zenoni<br />

(iarajuli). kaTedra da rezidencia<br />

_ dmanisSi.<br />

10. gurjaanisa da veliscixis eparqia<br />

(q. gurjaani) _ yovladusamRvdeloesi<br />

episkoposi eqvTime (leJava).<br />

kaTedra da rezidencia _ gurjaanSi.<br />

11. vanisa da baRdaTis eparqia (q.<br />

vani, q. baRdadi) _ maRalyovladusam-<br />

Rvdeloesi mTavarepiskoposi antoni<br />

(buluxia). kaTedra _ baRdaTSi, rezi-


dencia _ vansa da baRdaTSi.<br />

12. zugdidisa da caiSis eparqia (q.<br />

zugdidi, q. walenjixa) _ maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mitropoliti gerasime<br />

(SaraSeniZe). kaTedra _ zugdidsa<br />

da caiSSi, rezidencia _ zugdidsa da<br />

walenjixaSi.<br />

13. manglisisa da walkis eparqia<br />

(q.TeTriwyaro, q. walka) _ maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mitropoliti anania<br />

(jafariZe). kaTedra da rezidencia _<br />

manglissa da walkaSi.<br />

14. margveTisa da ubisis eparqia (q.<br />

zestafoni, q. xaragauli) _ maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mTavarepiskoposi<br />

vaxtangi (axvlediani). kaTedra _ zestafonSi,<br />

rezidencia _ zestafonsa da<br />

xaragaulSi.<br />

15. mestiisa da zemo svaneTis eparqia<br />

(q. mestia) _ yovladusamRvdeloesi<br />

episkoposi ilarioni (qitiaSvili).<br />

kaTedra da rezidencia _ mestiaSi.<br />

16. nekresisa da hereTis eparqia<br />

(q. yvareli, q. lagodexi, saingilo)<br />

_ maRalyovladusamRvdeloesi mitropoliti<br />

sergi (CekuriSvili). kaTedra<br />

_ nekressa da yvarelSi, rezidencia<br />

_ yvarelSi, lagodexsa da kaxSi.<br />

17. nikorwmindis eparqia (q. ambrolauri,q.<br />

oni) _ maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mTavarepiskoposi elise (joxa-<br />

Ze). kaTedra _ nikorwmindaSi, rezidencia<br />

_ ambrolaursa da onSi.<br />

18. niqozisa da cxinvalis eparqia<br />

(q. cxinvali, axalgoris, javisa da znauris<br />

r-nebi) _ maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mitropoliti isaia (Wanturia).<br />

kaTedra da rezidencia _ niqozSi, cxinvalSi,<br />

axalgorsa da javaSi .<br />

19. rusTavisa da marneulis eparqia<br />

(q. rusTavi,q. marneuli) _ maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mitropoliti aTanase<br />

(CaxvaSvili). kaTedra _ rusTavSi, rezidencia<br />

_ rusTavsa da marneulSi.<br />

20. sagarejosa da ninowmindis eparqia<br />

(q. sagarejo) _ yovladusamRvdeloesi<br />

episkoposi luka (lomiZe). kaTedra<br />

da rezidencia _ sagarejosa da<br />

ninowmindaSi.<br />

21. samTavisisa da goris eparqia (q.<br />

gori, q. kaspi) _ yovladusamRvdeloesi<br />

episkoposi andria (gvazava). kaTedra<br />

da rezidencia _ samTavisSi, gorsa da<br />

kaspSi.<br />

22. senakisa da Cxorowyus eparqia<br />

(q. senaki, q. Cxorowyu) _ yovladusam-<br />

Rvdeloesi episkoposi Sio (mujiri).<br />

kaTedra _ senakSi,rezidencia _ senaksa<br />

da CxorowyuSi.<br />

23. stefanwmindisa da xevis eparqia<br />

(q. stefanwminda) _ yovladusam-<br />

Rvdeloesi episkoposi iegudieli (tabataZe).<br />

kaTedra da rezidencia _ stefanwmindaSi.<br />

24. sxalTis eparqia (q. qeda,q.Suaxevi,<br />

q. xulo) _ yovladusamRvdeloesi episkoposi<br />

spiridoni (abulaZe). kaTedra _<br />

sxalTaSi, rezidencia _ xuloSi.<br />

25. tyibulisa da Terjolis eparqia<br />

(q. tyibuli, q. Terjola) _ maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mitropoliti<br />

giorgi (SalamberiZe). kaTedra da rezidencia<br />

_ TerjolaSi.<br />

26. urbnisisa da ruisis eparqia<br />

(q. xaSuri, q. qareli ) _ maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mitropoliti iobi<br />

(aqiaSvili). kaTedra _ urbnisSi, ruis-<br />

Si da xaSurSi, rezidencia _ xaSursa<br />

da suramSi.<br />

27. foTisa da xobis eparqia (q.<br />

foTi, q. xobi) _ maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mitropoliti grigoli (berbi-<br />

WaSvili). kaTedra _ foTSi,rezidencia<br />

_ foTsa da xobSi.<br />

28. TianeTisa da fSav-xevsureTis eparqia<br />

(q. TianeTi) _ maRalyovladusam-<br />

Rvdeloesi mTavarepiskoposi Tadeozi<br />

(ioramaSvili). kaTedra _ saguramosa<br />

da TianeTSi, rezidencia _ saguramoSi.<br />

29. quTais-gaenaTis eparqia (q. quTaisi,<br />

q. tyibuli, q. wyaltubo) _ maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mitropoliti<br />

kalistrate (margalitaSvili). kaTedra<br />

da rezidencia _ quTaissa da<br />

gelaTSi.<br />

30. Semoqmedis eparqia (q. ozurgeTi,<br />

155


q. lanCxuTi, q. Coxatauri) _ maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mTavarepiskoposi<br />

iosebi (kikvaZe). kaTedra _ Semoqmedsa<br />

da ozurgeTSi, rezidencia _ ozurgeT-<br />

Si, lanCxuTsa da CoxataurSi.<br />

31. cagerisa da lentexis eparqia (q.<br />

cageri, q. lentexi) _ yovladusamRvdeloesi<br />

episkoposi stefane (kalaijiSvili).<br />

kaTedra _ cagerSi, rezidencia<br />

_ cagersa da lentexSi.<br />

32. cxum-afxazeTis eparqia (q. soxumi,<br />

q. oCamCire, q. gudauTa, q. gali, q.<br />

gagra, q. gulrifSi) _ maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mitropoliti danieli<br />

(daTuaSvili). kaTedra _ soxumsa<br />

da axal aTonSi, rezidencia _ soxumSi,<br />

gudauTasa da gagraSi.<br />

33. wilknisa da duSeTis eparqia<br />

(q. duSeTi) _ maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mTavarepiskoposi zosime (SioSvili).<br />

kaTedra _ wilkanSi, rezidencia<br />

_ wilkansa da duSeTSi.<br />

34. WiaTurisa da saCxeris eparqia<br />

(q. WiaTura, q. saCxere) _ maRalyovladusamRvdeloesi<br />

cxum-afxazeTis mitropoliti<br />

danieli (daTuaSvili). kaTedra<br />

_ WiaTuraSi, rezidencia _ WiaTurasa<br />

da saCxereSi.<br />

35. Wyondidis eparqia (q. abaSa, q.<br />

martvili) _ maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mTavarepiskoposi petre (caava).<br />

kaTedra _ martvilSi, rezidencia _<br />

abaSasa da martvilSi.<br />

36. xonisa da samtrediis eparqia (q.<br />

xoni, q. samtredia) _ maRalyovladusam-<br />

Rvdeloesi mTavarepiskoposi saba (gigiberia).<br />

kaTedra _ xonSi, rezidencia<br />

_ xonsa da samtrediaSi.<br />

37. dasavleT evropis eparqia _<br />

maRalyovladusamRvdeloesi mitropoliti<br />

abraami (garmelia).<br />

1. mcxeTa-Tbilisis eparqia<br />

mcxeTa-Tbilisis eparqia ori uZvelesi<br />

qarTuli samRvdelmTavros _<br />

mcxeTis da Tbilisis saepiskoposoebis<br />

Serwymis Sedegad warmoiSva. saqarTvelos<br />

eklesiis avtokefaliis aRdgenis<br />

Semdeg (1917 w.), meore saeklesio<br />

krebis ganCinebiT, 1920 wlis 20 ivliss,<br />

gaerTianda mcxeTis da Tbilisis eparqiebi<br />

da amis Semdeg mis mwyemsmTavars<br />

mcxeTa-Tbilisis mTavarepiskoposi<br />

ewoda. Sesabamisad, saqarTvelos kaTolikos-patriarqi<br />

mcxeTisa da Tbilisis<br />

gaerTianebul samRvdelmTavroTa<br />

mTavarepiskoposic gaxlavT.<br />

saqarTvelos amJamindeli saeparqio<br />

administrirebis Tanaxmad, mcxeTa-<br />

Tbilisis eparqias aRmosavleTidan esazRvreba<br />

ninowmindisa da sagarejos,<br />

dasavleTidan _ samTavisisa da goris,<br />

CrdiloeTidan _ wilkan-duSeTisa da<br />

stefanwminda-xevis, samxreTidan _ manglis-walkisa<br />

da rusTav-marneulis eparqiebi.<br />

qristianuli saqarTvelos saeklesio<br />

centri odiTganve mcxeTa-Tbilisis<br />

eparqiaa. mcxeTa-Tbilisis eparqiis<br />

mniSvneloba, tradiciulad, imdenad<br />

didi iyo saqarTvelos saeklesio<br />

cxovrebaSi, rom, zogjer, qarTul da<br />

ucxour werilobiT wyaroebSi saqarTvelos<br />

eklesia SemoklebiT `mcxeTis<br />

kaTolike samociqulo eklesiis~,<br />

`mcxeTis saydris~, `mcxeTis sapatriarqo<br />

taZris~ an martivad `mcxeTis<br />

eklesiis~ saxeliT ixsenieboda.<br />

erTiani saqarTvelos eklesiasTan<br />

mcxeTa-Tbilisis eparqiis gaigivebis<br />

tradicias, qristianobis saxelmwifo<br />

religiad gamocxadebisTanave, aqauri<br />

mRvdelmTavris saqarTvelos saeklesio<br />

saWeTmpyroblad aRiarebis dawesebam<br />

Cauyara safuZveli. imavdroulad,<br />

mcxeTa, rogorc saqarTvelos saxelmwifos<br />

dedaqalaqi, ms<strong>of</strong>lio saeklesio<br />

praqtikis Sesabamisad, qveynis saeklesio<br />

centradac miiCneoda.<br />

arqeologiuri masalebi adasturebs,<br />

rom mcxeTasa da mis midamoebSi qristianuli<br />

Temebi pirvelive saukuneebidan<br />

arsebobda.<br />

qristianobis damkvidrebasTan er-<br />

156


Tad, dedaqalaqma mniSvnelovnad icvala<br />

saxe. Tuki warmarTuli mcxeTis<br />

centri mtkvris marjvena sanapiroze<br />

iyo, qristianobis miRebisTanave far-<br />

Tod gaSlilma aRmSeneblobam mdinaris<br />

marcxena napiras, uflis kvarTis<br />

samy<strong>of</strong>lis garSemo moiyara Tavi. mcxeTis<br />

pirveli eklesiebis mSenebloba<br />

wmida ninos moRvaweobis adgilebTan<br />

aris dakavSirebuli.<br />

saqarTvelos eklesias pirvel<br />

etapze, vaxtang gorgaslis saeklesio<br />

reformamde da kaTolikosis institutis<br />

SemoRebamde, mTavarepiskoposi<br />

marTavda. aqedan moyolebuli, mcxeTis<br />

mTavarepiskoposi saqarTvelos erTiani<br />

eklesiis mwyemsadac iTvleboda.<br />

mTavarepiskoposis kaTedra mcxeTaSi<br />

_ dedaqalaqSi iyo. im periodSi<br />

mcxeTaSi mcire eklesiebTan erTad ori<br />

centraluri eklesia moqmedebda: zemo<br />

_ samTavros eklesia da qvemo _ sveticxovlis<br />

sakaTedro taZari, romelic<br />

480-ian wlebamde xis patara eklesias<br />

warmoadgenda. aq iyo qarTlis mTavarepiskoposis<br />

kaTedra. qarTlis moqcevidan<br />

aRniSnul reformamde da sveticxovlis<br />

ganaxlebamde `...gardaxdes welni<br />

r~o (170), mefeni gardacvalebul iyvnen<br />

aTni da mTavarepiskoposni i~g (cameti)~.<br />

mTavarepiskopos ioane I Semdeg misi adgili<br />

daikava iakobma, romelmac, Tavis<br />

mxriv,didi Rvawli dasdo saqarTvelos<br />

eklesias. igi mirianis mefobis dros<br />

saberZneTidan iyo mosuli.<br />

vaxtang gorgasalma Tavisi mefobis<br />

meore naxevarSi saqarTvelos eklesiis<br />

organizaciul-administraciuli<br />

struqtura kaTolikosis institutis<br />

SemoRebiTa da, imavdroulad, Tormeti<br />

axali saepiskoposos daarsebiT Secvala.<br />

saepiskoposoebs Soris mcxeTac<br />

ixsenieba. samRvdelmTavro kaTedrebi<br />

zogi ukve arsebul eklesiebSi daaarses,<br />

zogisTvis ki axlad aages sakaTedro<br />

taZrebi. episkoposi, rogorc wesi,<br />

sagamgeo olqis _ eparqiis centralur<br />

qalaqSi ijda.<br />

157<br />

vaxtangs kaTolikosis rezidenciisaTvis<br />

mociqulTa saxelobis eklesia<br />

_ sveticxoveli mcxeTaSi axlad augia.<br />

mcxeTaSive arsebuli episkoposis<br />

Zveli saydari `macxovris~ saxelobisa<br />

saepiskoposod uqceviaT. amrigad, kaTolikosis<br />

institutis SemoRebis Semdeg<br />

mcxeTa ori mRvdelmTavris rezidenciad<br />

gadaiqca. kaTolikosisa da episkoposis<br />

kaTedrebi orive mcxeTaSi mdebareobda.<br />

reformis Semdeg qarTlis<br />

episkoposis kaTedra mcxeTaSive darCa,<br />

magram igi ukve erT-erT episkoposad<br />

CaiTvala da misi samwyso teritoria<br />

sagrZnoblad Semcirda. V saukunemde,<br />

aRniSnul reformamde, mcxeTis saepiskoposos<br />

iurisdiqcia mTlianad qarTlis<br />

samefos teritoriaze vrceldeboda<br />

da aq arsebuli yvela eklesia mas<br />

emorCileboda. kaTolikosobis dawesebidan<br />

mcxeTis saepiskoposo sakaTolikosoSi<br />

Semaval erT-erT saepiskoposod<br />

iqca, romlis iurisdiqcia mxolod<br />

mdinareebis _ rexulasa da did<br />

liaxvs Soris mdebare teritoriaze<br />

vrceldeboda. am periodidan mcxeTis<br />

saepiskoposos meTaurs qarTlis mTavarepiskoposi<br />

an samTavros episkoposi<br />

ewodeboda. mcxeTis saepiskoposo eklesia<br />

samTavros saxeliTac ixsenieba,<br />

rogorc `mTavris~, mTavarepiskoposis<br />

rezidencia. qarTlis episkoposs, kaTolikosis<br />

Semdeg, pirveli adgili ekava<br />

ierarqiulad da qveynisaTvis udidesi<br />

mniSvnelobis movlenis dros _ mefis<br />

kurTxevisas _ kaTolikosis Semdeg upiratesad<br />

iTvleboda.<br />

vaxtangis saeklesio reformis Semdeg<br />

saqarTvelos eklesiis pirveli<br />

kaTolikosi iyo petre I, xolo mTavarepiskoposi<br />

_ samoel I. mcxeTis kaTolikosi<br />

iyo mefis Semdeg umaRlesi<br />

piri.<br />

TbilisSi didi mSeneblobis dawyeba<br />

V s-is 60-ian wlebs ukavSirdeba<br />

da savaraudoa, rom Tbilisis sionis<br />

mSeneblobac am droidanve daiwyo,<br />

radgan amave periodidanve ixsenieba


pirveli Tbileli episkoposic. Tbileli<br />

episkoposis kaTedra dasawyisidanve<br />

Tbilisis sioni iyo.<br />

qarTlis centraluri eparqiebi,<br />

tradiciulad mcxeTa da Tbilisi, teritoriuli<br />

siaxlovis miuxedavad, gansxvavebul<br />

mdgomareobaSi aRmoCndnen.<br />

odiTganve ki maT mRvdelmTavrebs Sesabamisi<br />

funqciuri datvirTva da movaleobebi<br />

hqondaT saqarTvelos eklesiis<br />

winaSe. dedaqalaqis TbilisSi gadmotaniT<br />

pirvel etapze aqauri mRvdelm-<br />

Tavris gavlenac Sesabamisad gaizrdeboda,<br />

magram Tbileli mRvdelmTavari<br />

qveynis politikuri mdgomareobis Sesabamisad<br />

mudmivad ver inarCunebda<br />

dawinaurebul mdgomareobas. mterTa<br />

Semosevisas qveynis Znelbedoba upirvelesad<br />

Tbilisze aisaxeboda. momxduri<br />

dedaqalaqis dapyrobiT da aoxrebiT<br />

saxelmwifos aclida umTavres dasayrdens.<br />

Tbilisis samRvdelmTavro<br />

samwysoc amis kvalad nadgurdeboda<br />

da knindeboda. arabi amiras oTxsaukunovani<br />

uRlis gadagdebis Semdegac<br />

ki Tbilisis eparqia didi xnis ganmavlobaSi<br />

sakmaod damcrobili Cans.<br />

Tbileli episkoposis mitropolitis<br />

xarisxSi amaRleba XVII_XVIII ssis<br />

mijnaze qarTlis mefis erekle I<br />

nazarali-xanis (1688_1703, kaxeTSi _<br />

1703_09 ww.) dros da ioane diasamiZis<br />

patriarqobisas aRsrulda. amis Semdeg<br />

Tbileli mRvdelmTavrebi mitropolitis<br />

maRali samRvdelmTavro wodebiT<br />

ixseniebian. Tbilelis mitropolitoba<br />

mefe erekle meoremac daadastura.<br />

saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

gauqmebamde Tbileli da mcxeTeli<br />

mRvdelmTavrebi TavianT dawinaurebul<br />

mdgomareobas inarCunebdnen. saqarTvelos<br />

eklesiis avtokefaliis gauqmebis<br />

Semdeg Tbilelisa da mcxeTelis<br />

kaTedra qarTlis sxva eparqiebTan<br />

erTad egzarqoss daqvemdebarebul<br />

erT samRvdelmTavrod gaerTianda.<br />

mcxeTasa da TbilisSi mimdinare<br />

kulturul-saganmanaTleblo muSaoba<br />

158<br />

ZiriTadad am mxareSi arsebul eklesia-monastrebSi<br />

mimdinareobda. umdidresi<br />

biblioTekebi hqonda mcxeTis<br />

sveticxovlis, samTavros, SiomRvimis<br />

da sxva saganmanaTleblo kerebs. yvela<br />

eklesia Tavisebur skolas warmoadgenda<br />

momavali Taobis qristianuli<br />

zneobiT aRzrdis TvalsazrisiT.<br />

eklesiis aqtiuri poziciac saqveynod<br />

iyo gacxadebuli samefo karis Tu<br />

didebulTa maRalzneobrivi, erisTvis<br />

misabaZi qristianuli cxovrebis<br />

SenarCunebisaTvis. saeklesio kreba<br />

ganaCinebda mefis yvela mniSvnelovan<br />

nabijs daviT aRmaSeneblis, Tamaris,<br />

giorgi brwyinvalis, aleqsandre didis...<br />

dros.<br />

XIX saukunis dasawyisSi, 1811 wels,<br />

saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

gauqmebis Semdeg, dasrulda saqarTvelos<br />

eklesiis istoriis Zveli periodi.<br />

am droidan qarTvel mRvdelmTavarTa<br />

odiTganve mkacrad gansazRvruli<br />

uflebrivi mdgomareoba uary<strong>of</strong>il<br />

iqna, qarTlis uZvelesi eparqiebi ki<br />

egzarqoss damorCilebul erT _ mcxe-<br />

Ta-qarTlis eparqiaSi gaerTianda.<br />

1917 wlis seqtemberSi Tbilisis<br />

sionSi avtokefaliaaRdgenili saqarTvelos<br />

eklesiis pirvel saeklesio<br />

krebaze SemuSavda eklesiis marTvagamgeobis<br />

debuleba, romlis Tanaxmad<br />

pirvel etapze 13 eparqia ganaxlda.<br />

eparqiaTa CamonaTvalSi pirvel da<br />

meore adgilze mcxeTisa da Tbilisis<br />

samRvdelmTavroebi ixsenieba. pirvel<br />

kaTolikosad arCeuli kirion saZagliSvili<br />

TbilisSi Zvel sapatriarqo<br />

taZarSi _ anCisxatSi aRasrulebda<br />

RvTismsaxurebas. Tbileli mRvdelm-<br />

Tavris kaTedra sionis taZari iyo. 1918<br />

wlis ivnisSi tragikulad aRsrulebuli<br />

kaTolikos-patriarqis adgili<br />

Tbilelma mitropolitma leonidem<br />

daikava. saqarTvelos eklesiis mar-<br />

Tva-gamgeobis debulebaSi, 1920 wlis<br />

20 ivlisis meore saeklesio krebis<br />

ganCinebiT, garkveuli saxis cvlile-


ebi Sevida. gaerTianda mcxeTisa da<br />

Tbilisis eparqiebi, mis mwyemsmTavars<br />

amis Semdeg mcxeTa-Tbilisis mTavarepiskoposi<br />

ewoda. saqarTvelos eklesiis<br />

kaTolikos-patriarqebi amieridan<br />

mcxeTisa da Tbilisis gaerTianebuli<br />

samRvdelmTavroebis mwyemsmTavrebi<br />

arian.<br />

saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

aRdgenis Semdeg mcxeTa-Tbilisis<br />

eparqiis mmarTveli mRvdelmTavrebi da<br />

saqarTvelos eklesiis kaTolikos-patriarqebi<br />

wmida mRvdelmTavar kirion<br />

saZagliSvilis Semdeg iyvnen uwmidesni<br />

da unetaresni:<br />

leonide oqropiriZe (1918_1921 ww.);<br />

ambrosi xelaia (1921_1927 ww.);<br />

qristefore cicqiSvili (1927_1932 ww.);<br />

kalistrate cincaZe (1932_1952 ww.);<br />

melqisedek fxalaZe (1952_1960 ww.);<br />

efrem sidamoniZe (1960_1972 ww.);<br />

daviT devdariani (1972_1977 ww.).<br />

1977 wlis 25 dekembridan saqarTvelos<br />

wmida kaTolike samociqulo<br />

eklesias mwyemsmTavrobs sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqi,<br />

uwmidesi da unetaresi, mcxeTa-Tbilisis<br />

mTavarepiskoposi ilia II SiolaSvili.<br />

mTeli am xnis manZilze qveyanaSi<br />

arsebuli antieklesiuri politikuri<br />

reJimis miuxedavad, RvTis SewevniT da<br />

patriarqis dinji da gawonasworebuli<br />

moRvaweobiT saqarTvelos eklesia<br />

ibrunebs saukuneTa nacad tradiciul<br />

funqcias.<br />

mcxeTa-Tbilisis eparqiaSi adridanve<br />

aseulobiT taZari iyo agebuli<br />

Cveni winaprebis mier. amJamad moqmedi<br />

eklesiebisa da monastrebis ricxvi or<br />

aseuls aRwevs, RvTismsaxurTa raodenoba<br />

ki gacilebiT metia.<br />

2. rusTavisa da marneulis eparqia<br />

rusTavisa da marneulis eparqia aRmosavleT<br />

saqarTvelos samxreTiT mdebare<br />

erT-erTi sazRvrispira eparqiaa.<br />

159<br />

igi moicavs qalaqebs _ rusTavs, marneuls,<br />

gardabansa da maT mimdebare teritorias.<br />

eparqiis iurisdiqcia istoriul<br />

qvemo qarTlis vakeze (aRmosavleTiT<br />

rusTavi, dasavleTiT marneuli),<br />

mdinareebis _ mtkvris, algeTisa da<br />

xramis auzebze vrceldeba. rusTavisa<br />

da marneulis samRvdelmTavros aRmosavleTidan<br />

esazRvreba sagarejosa da<br />

ninowmindis eparqia, CrdiloeTidan _<br />

mcxeTa-Tbilisis, dasavleTidan _ manglis-walkisa<br />

da bolnisis eparqiebi,<br />

eparqiis samxreTi sazRvari emTxveva<br />

somxeTisa da azerbaijanis saxelmwifo<br />

sazRvars.<br />

eparqiis samRvdelmTavro rezidencia<br />

_ rusTavi saqarTvelos erTerT<br />

uZveles qalaqad aris miCneuli.<br />

toponim `rusTavis~ warmoSobas am<br />

adgilebSi md. mtkvridan sarwyavi arxis,<br />

ZvelqarTulad _ `rus~ gayvanas<br />

ukavSireben: „gaiRo mefeman vaxtang ru<br />

mtkurisagan“.<br />

marneuli qalaqur dasaxlebad<br />

iqauri s<strong>of</strong>lebis: lomTagora-marneulis,<br />

eklesiis, Wandar-sandarisa da<br />

sarvanis gaerTianebis Sedegad iqca.<br />

uZvelesi dasaxlebaa lomTagora, „marneuls,<br />

sadaca ars afTarni mravalni,<br />

ars nacixvari,mis gamo iwoda Zueladve<br />

lomTa-gora“, romelic werilobiT wyaroebSi<br />

pirvelad XIII s-Si ixsenieba.<br />

XVII s-Si iranis Sahma abas I aqedan ayrili<br />

qarTuli mosaxleobis nacvlad<br />

borCalus Turqmanuli tomi daasaxla,<br />

ris gamoc aqaur dasaxlebasac borCalo<br />

ewoda. XX s-is SuaxanebSi ki kvlav<br />

aRdga Zveli qarTuli saxelwodeba.<br />

eparqiis teritoriaze eklesiaTa<br />

mSenebloba saqarTvelos gaqristianebis<br />

dasawyisidanve iwyeba. „moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs“ Tanaxmad, IV s-is bolos<br />

Trdat mefes rusTavSi daudvia „eklesiisa<br />

safuZveli“. saqarTvelos eklesiis<br />

organizaciuli mowyobis droidan<br />

rusTavi mcxeTis saydris iurisdiqciaSi<br />

Sedioda. wmida mefe vaxtang<br />

gorgaslis saeklesio reformis Sem-


deg rusTavi saepiskoposo erTeulad<br />

aRiracxeba da igi rusTavis saerisTavos<br />

teritorias moicavda. imJamindeli<br />

tradiciis Tanaxmad, axlad Camoyalibebuli<br />

eparqiebisaTvis saerisTavoebis<br />

centralur qalaqebSi sagangebod<br />

Sendeboda saeparqio sakaTedro taZrebi.<br />

V saukunis bolosaTvis rusTav-<br />

Si ukve arsebobda erTi sakaTedro<br />

da ramdenime masze daqvemdebarebuli<br />

eklesia. arqeologiuri monacemebiT,<br />

rusTavSi dadasturebulia qristianobis<br />

adreuli periodis eklesiaTa arseboba.<br />

saqarTvelos saeklesio cxovreba-<br />

Si rusTveli episkoposis aqtiuroba<br />

araerTxel dasturdeba. 506 wlis dvinis<br />

saeklesio krebas rusTveli episkoposic<br />

eswreboda.<br />

droTa ganmavlobaSi rusTavis<br />

saepiskoposos mdgomareoba icvleboda,<br />

mas xSirad hqonda damcroba-Seviwroebisa<br />

Tu aRzeveba-dawinaurebis<br />

periodebi. aRmosavleT saqarTveloSi,<br />

mefobis gauqmebis Semdeg, momxdurTa<br />

saTareSo asparezad TbilisTan erTad<br />

qvemo qarTlis vakec iqca. saqarTveloSi<br />

arabebis gamanadgurebeli laSqrobis<br />

Semdeg, Tbilisis saamiros oTxsaukunovani<br />

istoriis manZilze, VIII<br />

s-is 30-iani wlebidan XII s-is dasawyisamde,<br />

rusTavi Tbilisis amiras xelSi<br />

iyo. XI saukuneSi mas damoukidebeli<br />

amirac ki ganagebda. XIII saukunis<br />

60-iani wlebis bolos oqros urdos<br />

yaenma berqam daarbia rusTavi da misi<br />

mimdebare mxareebi. amis Semdeg rus-<br />

Taveli mRvdelmTavris sadgomad miCneul<br />

iqna marty<strong>of</strong>i. marty<strong>of</strong>Si my<strong>of</strong>i<br />

mRvdelmTavari kvlav rusTvelad ixsenieboda.<br />

rusTveli mRvdelmTavris dawinaurebasa<br />

da amaRlebas misi bisoniT<br />

SemosviTa da mitropolitis xarisxSi<br />

ayvaniT erekle I ganaCinebs: „SevamkeT<br />

da miuboZeT sauflo kaba Cveni porfir-bisoni<br />

da STavacviT kvarTi sam-<br />

Tavro da SevmoseT mefeTa samoseliTa<br />

160<br />

da mitropolitad ganvaweseT“.<br />

aRzevebuli saepiskoposo 1811 wels,<br />

saqrTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

gauqmebisas, mxolod rva s<strong>of</strong>liT Semoifargleboda.<br />

egzarqosis institutis<br />

dawesebiT ki eparqia saerTod<br />

gauqmda da saeklesio organizacia<br />

qarTlsa da kaxeTSi mxolod mcxeTisa<br />

da alaverdis eparqiebiT ganisazRvra.<br />

TiTqmis orsaukunovani umoqmedobis<br />

Semdeg saganmanaTleblo da mwignobruli<br />

tradiciiT gamorCeuli<br />

rusTavis eparqiis aRdgena sruliad<br />

mitropo-<br />

RalyovladusamRvdeloesi<br />

liti aTanase (CaxvaSvili).<br />

3. quTais-gaenaTis eparqia<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis ilia II ZalisxmeviT<br />

mxolod 1995 wlis aprilSi<br />

gaxda SesaZlebeli. 2002 wlis 17 oqtombers,<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis wmida sinodis gadawyvetilebiT,<br />

rusTavis eparqias rusTavisa<br />

da marneulis eparqia ewoda.<br />

1997 wels rusTavis samRvdelmTavros<br />

mwyemsmTavrad dainiSna ma-<br />

quTais-gaenaTis eparqia dasavleT<br />

saqarTveloSi, istoriuli egris-afxazeTis<br />

samefos centralur nawilSi<br />

mdebareobs. igi mdinare rionis qvemo<br />

dinebasa da wyalwiTelas xeobas moicavs.<br />

eparqiis SemadgenlobaSi Sedis<br />

qalaqebi quTaisi, wyaltubo, maTi mimdebare<br />

teritoriebiT da tyibulis raionis<br />

nawili. quTais-gaenaTis eparqias<br />

aRmosavleTidan esazRvreba Terjolisa<br />

da tyibulis, dasavleTidan _ xonisa<br />

da samtrediis, CrdiloeTidan _<br />

nikorwmindis, cagerisa da qvemo svane-<br />

Tis, samxreTidan _ vanisa da baRdaTis<br />

eparqiebi.<br />

bibliuri noes STamomavlis _ egris<br />

wilxvdomil mamulze, adreul werilobiT<br />

wyaroTa dasturiT, arsebuli<br />

uZvelesi saxelmwifos Sesaxeb Zveli<br />

asuruli da urartuli solisebri


warwerebi gvauwyeben. antikur samyaro-<br />

Si cnobili kolxeTis mZlavri samefos<br />

Sesaxeb berZen-romaeli mwerlebic<br />

werdnen. herodote mas axlo aRmosavleTis<br />

didi monarqiebis _ midiisa<br />

da aqemeniduri iranis _ gverdiT axsenebs.<br />

am qveynis centralur qalaqs apolonios<br />

rodoseli (qristes Sobamde<br />

III s.) kutaias, xolo prokopi kesarieli<br />

(VI s.) kutaions uwodeben. evropaaziis<br />

wyalgamy<strong>of</strong>i da saerTaSoriso<br />

magistralis erTi monakveTi _ md. rioni<br />

_ eparqiis teritorias Suaze y<strong>of</strong>da.<br />

qarTuli da ucxouri werilobi-<br />

Ti wyaroebi swored mdinare fazisTan<br />

akavSireben saqarTveloSi mociqulTa<br />

mimosvlis marSruts.<br />

VII s-Si daarsebula quTaisis saepiskoposoc,<br />

romelic imJamindel dasavleT<br />

saqarTvelos sakmaod vrcel<br />

teritorias moicavda. quTaisis samRvdelmTavro<br />

kaTedris dawinaureba, gansakuTrebiT<br />

VIII s-is bolo meoTxedidan,<br />

leon II afxazTa mTavris mier egris-afxazeTis<br />

gaerTianebuli samefos<br />

SeqmniT daiwyo. axalSeqmnili samefos<br />

politikur-administraciuli centri<br />

qalaqi quTaisi gaxda, romlis Zalaufleba<br />

mTel dasavleT saqarTveloze,<br />

maT Soris zRvispireTzec vrceldeboda.<br />

berZnulenovani lazikisa da abazgiis<br />

samRvdelmTavroebis gauqmebis<br />

Semdeg politikurad gaerTianebuli<br />

dasavleT saqarTvelos dawinaurebul<br />

kaTedrad quTaisis samwyso iTvleboda,<br />

romelic guriisa da aWaris mniSvnelovan<br />

nawilsac aerTianebda. quTaTeli<br />

mRvdelmTavris aRzeveba aRmosavleT<br />

saqarTvelodan dasavleT saqarTveloSi<br />

„mefe“ stefanozis da mTeli samefo<br />

ojaxis gadasvlam (VIII s-Si arab-<br />

Ta Semosevebis gamo) ganapiroba. mefem<br />

ukanaskneli gansasvenebeli „saydarsa<br />

quTaissa“ pova da amis Semdeg quTaisi<br />

mefeTa saZvaled iTvleboda.<br />

X s-is bolo meoTxedidan, 978 wels<br />

quTaisSi gaerTianebuli saqarTvelos<br />

mefis _ bagrat III kurTxevis Semdeg<br />

161<br />

igi <strong>of</strong>icialurad saqarTvelos dedaqalaqi,<br />

xolo „quTaTeli _ saqarTvelos<br />

mefeTa makurTxebelica da mesaflavec<br />

gaxda“. saqarTvelos imJamindeli dedaqalaqisaTvis<br />

axali samRvdelmTavro<br />

kaTedra 1027 wels „aRaSena mefeman<br />

bagrat, yovlad wmidisa eklesia<br />

Suenieri, gumbaTiani... yovliTa SemkobilebiTa<br />

sruli, da friad didi...“. qu-<br />

Taisi 1122 wlamde, daviT aRmaSeneblis<br />

mier Tbilisis aRebamde, saqarTvelos<br />

dedaqalaqad iTvleboda da amis Semdegac<br />

rusudanis, daviT narinisa da<br />

sxvaTa mefobisas igi saqarTvelos saxelmwifos<br />

administraciul centrs<br />

warmoadgenda. mefis kurTxevis dros<br />

dedaqalaqad Tbilisis dawesebis miuxedavad,<br />

Zveli tradiciis Sesabamisad<br />

kvlav quTaTelia erT-erTi upiratesi<br />

mRvdelmTavari, „vinaTgan lixT-imeriTgan<br />

iyo wesi dadgmad gvirgvinsa Tavsa<br />

sameufosa“. Tamaris mefed kurTxevisas<br />

saqarTvelos eklesiis dawinaurebul<br />

mRvdelmTavarTa Soris umTavresi<br />

samefo regaliis _ mefis gvirgvinis<br />

dadgma kvlav quTaTelma aRasrula.<br />

XVII_XVIII ss., imereTis saerTo<br />

dakninebis periodi, quTaTelis samRvdelmTavros<br />

damcrobis xanad iTvleba.<br />

osmalTa mZlavrobisagan da adgilobriv<br />

mTavarTa mixdomisagan gapartaxebuli<br />

quTaTelis samRvdelmTavro<br />

kaTedra saukunis bolos, 1691 wels<br />

droebiT gauqmda kidec: „gamovidnen<br />

cixidam osmalni da Semusres quTaisis<br />

eklesia yovlad wmidisa did Suenierad<br />

gebuli... saquTaTlo saepiskoposos“.<br />

quTaisis gapartaxebuli eparqiis<br />

aRdgena XVIII s-is Sua wlebidan iwyeba.<br />

1740 wels sruliad axalgazrda, 20<br />

wlis mitropoliti anton bagrationi,<br />

momavalSi saqarTvelos kaTolikospatriarqi<br />

anton I, quTaisis eparqiis<br />

mwyemsmTavrad daadgines. imereTis mefis<br />

_ solomon I Zalisxmevas ukavSirdeba<br />

damcrobil-dakninebuli quTaisisa<br />

da gelaTis samRvdelmTavroTa te-


162<br />

ritoriis da Zveli mamulebis moZieba<br />

da ganaxleba.<br />

egris-afxazeTis sakaTolikoso ka-<br />

Tedrisa da rezidenciis gelaTSi gadatanis<br />

Semdeg kaTolikosad xSirad<br />

quTaTels an gaenaTels niSnavdnen.<br />

quTaTelisa da gaenaTelis samSoblosadmi<br />

tradiciul erTgulebasa da<br />

did mamuliSvilobas avtokefaliis<br />

gauqmebamde aqaur mRvdelmTavarTa _<br />

dosiTeoz quTaTelisa (wereTeli) da<br />

eqvTime gaenaTelis moRvaweoba adasturebs.<br />

me-18 saukunis 70-iani wlebis<br />

bolodan, TiTqmis oTxi aTeuli wlis<br />

manZilze, 1820 wlamde, aRniSnul kaTedrebs<br />

ganagebdnen dosiTeoz quTaTeli<br />

(wereTeli) da eqvTime ServaSiZe.<br />

maTi ZalisxmeviT, mTeli saqarTvelos<br />

erT samefod gaerTianebis safuZveli<br />

momzadda. aRmosavleT da dasavleT<br />

saqarTvelos Soris „iverielTa erTobis<br />

traqtati“ daido, sadac amier da<br />

imier qarTvelTa Wirsa da lxinSi Tanadgomis<br />

aRTqma iyo dadebuli.<br />

1819_20 wlebis imereTis cnobili<br />

ajanyebisas dosiTeoz quTaTeli da<br />

eqvTime gaenaTeli ajanyebis Suagul-<br />

Si aRmoCndnen. ruseTis mier wamowyebuli<br />

„inventarizaciiT“ aRSfoTebul<br />

imerel mosaxleobas mRvdelmTavrebi<br />

qristesmieri siyvaruliT gansjisa<br />

da simSvidisaken mouwodebdnen, xolo<br />

ruseTis saero da saeklesio xelisuflebas<br />

am gaugonari da Cveni eklesiisaTvis<br />

miuRebeli saqmianobis Sewyvetas<br />

sTxovdnen. rusma moxeleebma<br />

moxuci mRvdelmTavrebi saxelmwifos<br />

mter „buntovSCikebad“ Seracxes da<br />

maT dasapatimreblad, TiTqos did saomar<br />

operacias atarebdnen, damatebiTi<br />

SeiaraRebuli razmebi moiTxoves.<br />

nacemi da xiStebiT daCxvletili<br />

mRvdelmTavrebi, tomrebiT cxenebs akidebulni,<br />

ruseTis gzas gauyenes. dasustebuli<br />

dosiTeozi ananurTan gardaicvala,<br />

eqvTime ki novgorodidan imperatorTan<br />

warsadgenad peterburgSi<br />

Caiyvanes... moxuc mRvdelmTavars mravalricxovan<br />

qarTvelTa sisxlis daTxevis<br />

gamo imperator aleqsandre I-sTvis<br />

„axali drois neroni“ uwodebia.<br />

gasaxlebuli da samSoblos monatruli<br />

mxcovani mRvdelmTavari 1822 wlis<br />

21 aprils novgorodSi, sviris monasterSi<br />

gardaicvala.<br />

imereTis ajanyebis sastikad CaxSobis<br />

Semdeg, 1821 wels ruseTis sinodis<br />

19 noembris brZanebiT, imereTSi arsebuli<br />

eparqiebidan Seiqmna mxolod<br />

erTi _ imereTis eparqia, romlis ka-<br />

Tedra quTaisSi iyo. eparqiis mmarTveloba,<br />

imperatoris neba-surviliT, manamde<br />

nikorwmindel episkopos s<strong>of</strong>rom<br />

wulukiZes miandes (1821_1845 ww.). mas<br />

ruseTis sinodma arqiepiskoposis wodeba<br />

mianiWa.<br />

avtokefaliis aRdgenis Semdeg, 1917<br />

wlis seqtemberSi, saqarTvelos eklesiis<br />

pirvel krebaze ganaxlebul 13<br />

eparqias Soris quTaisisa da gelaTis<br />

eparqiebic aRdga. krebaze quTaTel<br />

mRvdelmTavrad dainiSna mitropoliti<br />

anton giorgaZe. qveynad dawyebuli saeklesio<br />

represiebis dros mitropoliti<br />

antoni, maleve, 1918 wlis seqtember-<br />

Si, mowamvliT gamoasalmes sicocxles.<br />

male quTaisisa da gaenaTis kaTedrebi<br />

erT samwysod gaerTianda da quTaisgaenaTis<br />

eparqia ewoda.<br />

quTais-gaenaTis eparqias amJamad<br />

marTavs maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mitropoliti kalistrate (margalitaSvili).<br />

4. manglisisa da walkis eparqia<br />

manglisisa da walkis eparqia qristianuli<br />

saqarTvelos uZvelesi samRvdelmTavro<br />

samwysoa. eparqiis SemadgenlobaSi<br />

Sedis manglisis, TeTriwyaros<br />

(Zv. garisi), walkis (Zv. eZini) raionebi.<br />

eparqias aRmosavleTidan esazRvreba<br />

rusTavisa da marneulis,dasavleTidan<br />

_ borjomisa da bakurianis, axalqalaqisa<br />

da kumurdos, CrdiloeTidan<br />

_ mcxeTa-Tbilisis, samTavisisa da go-


is, samxreTidan _ bolnisis da, agreTve,<br />

dmanisis eparqiebi. wmida mefe vaxtangis<br />

mier daarsebul saqarTvelos<br />

sakaTolikosos eparqiaTagan manglisi<br />

meoTxe samRvdelmTavrod ixsenieba.<br />

igi 12 eparqias Soris axizis, eruSe-<br />

Tisa da wundis Semdeg saxeldeba, rac<br />

misi didi mniSvnelobiT iyo ganpirobebuli.<br />

IV s-is I naxevarSi werilobiT<br />

wyaroebSi ukve qalaqad moxseniebuli<br />

manglisi vaxtangis Semdeg periodSi,<br />

VI s-Si, qarTlis „yvelaze mniSvnelovan“<br />

qalaqTa Soris (Tbilisi, ujarma,<br />

bolnisi, rusTavi) ixsenieba. saeklesio<br />

kuTxiT manglisis dawinaurebas saka-<br />

Tedro taZris ageba da iq daculi umniSvnelovanesi<br />

siwmideebi _ „ficari<br />

ferxisa uflisa~ ganapirobebda. manglisis<br />

saydris dawinaurebul mdgomareobas<br />

dvinis saeklesio krebaze, 506<br />

wels, 24 qarTvel episkoposTa Soris<br />

aqauri mRvdelmTavris „elages episkopos<br />

mangleacis“ me-9 adgilze moxseniebac<br />

mianiSnebs.<br />

eparqiis sakaTedro taZari VI s-Si<br />

imdenad saxelganTqmuli iyo, rom mcxe-<br />

Tis jvarTan erTad saxeldeba da mis<br />

mosalocad saqarTvelos sazRvrebs garedan,<br />

kerZod somxeTidanac dadiodnen.<br />

amJamad eparqia manglisis Zvel sam-<br />

RvdelmTavro samwysosTan erTad walkis<br />

kaTedris teritoriasac aerTianebs.<br />

vaxuStis cnobiT, mdinare „qciis<br />

kideze ars eklesia gunbaTiani, walkas<br />

didi, keTilnaSeni, zis episkopozi,<br />

mwyemsi TrialeTisa“. Tumca walkis<br />

gaqalaqeba da misi saxelobis saepiskoposo<br />

kaTedris Camoyalibeba mogvianebiT<br />

moxda. saukuneTa manZilze iranosmaleTTan<br />

ganuwyvetelma TavdacviTma<br />

brZolebma, Crdilokavkasieli<br />

tomebis xSirma darbevebma _ „lekianobam“<br />

_ mosaxleobis ricxvi Seamcira,<br />

teritoriebi gaapartaxa da XVIII s-is<br />

SuaxanebisaTvis qarTlisa da kaxeTis<br />

zogierTi eparqiis msgavsad manglisisa<br />

da walkis saepiskoposoebic aoxrda<br />

da daicala.<br />

adridanve, qristianobis saxelmwifo<br />

religiad gamocxadebis droidan,am<br />

mxareSi mravali gamorCeuli eklesia<br />

da monasteri arsebobda: samSvilde,<br />

gudarexi, didi ToneTis sameba, fitare-<br />

Ti, didi kldeisi, winwyaro, beSTaSeni,<br />

walka, TeZami, pirRebuli da sxv. 1917<br />

wlis seqtemberSi aRdga uZvelesi da<br />

mravalgansacdelgamovlili samRvdelmTavro<br />

kaTedra. igi manglisisa da<br />

walkis Zvel saepiskoposo teritoria-<br />

Ta gaerTianebuli samwysoa.<br />

qveynis Znelbedobis Jams uZveles<br />

qarTul saqristiano kuTxeSi sxvadasxva<br />

erovnebis xalxi Caasaxles. es<br />

mxare didi eTnikuri mravalferovnebiT<br />

gamoirCeva, ramac marTlmadidebeli<br />

mrevlis Semcireba gamoiwvia. Tavis<br />

droze, mahmadianuri agresiis gamo,<br />

es mxare didad dazaralda, axla amas<br />

daemata isic, rom qarTuli mosaxleoba<br />

ucxoeTSi, ZiriTadad saberZneTSi,<br />

wavida. berZnuli mosaxleobis didma<br />

nawilmac datova saqarTvelo da sam-<br />

SobloSi dabrunda.<br />

amJamad eparqias marTavs maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mitropoliti anania<br />

(jafariZe).<br />

163<br />

5. Wyondidis eparqia<br />

Wyondidis eparqia dasavleT<br />

saqarTveloSi, samegrelos centralur<br />

nawilSi mdebareobs. igi moicavs qalaqebs<br />

_ abaSas, martvils da maT mimdebare<br />

teritorias. Wyondidis eparqias<br />

aRmosavleTidan esazRvreba xonis,<br />

dasavleTidan _ senakisa da Cxorowyus,<br />

CrdiloeTidan _ cagerisa da lentexis,<br />

samxreTidan _ foTisa da xobis da<br />

Semoqmedis eparqiebi.<br />

saeklesio tradicia qristianobis<br />

qadagebas am mxareSi wmida mociqul<br />

andria pirvelwodebuls miawers. imJamad<br />

am adgilze saxelganTqmuli kerpi<br />

_ muxis didi xe, megrulad „Wyoni<br />

didi“ mdgara da mis saTayvaneblad<br />

da msxverplSesawirad mTeli egrisis


mosaxleoba dadioda. magiuri ZaliT<br />

Semosil bomons saukuneTa ganmavlobaSi<br />

Cvil pirmSoebs swiravdnen msxverplad.<br />

wmida mociqulma upirveles<br />

kerpad miCneul muxas qristes saxeliT,<br />

xalxis Tvalwin, moWra dauwyo. uvneblad<br />

gadarCenili andrias xilvisas<br />

xis uZlurebiT gulmocemulma warmar-<br />

Tebma irwmunes WeSmariti RmerTi da<br />

muxa TviTonve moWres. andrias mier<br />

moqceulma megrelebma pirveli eklesiac<br />

bomonis adgilze aages. Wyondideli<br />

mRvdelmTavari X s-dan mTavarepiskoposis<br />

maRali samRvdelmTavro wodebiT<br />

moixsenieba.<br />

matianis Tanaxmad, Wyondidis uZveles<br />

sakaTedro taZarSi dasaflavebulia<br />

erTiani saqarTvelos didi mefe<br />

bagrat IV (1027_1072 ww.).<br />

Wyondideli mRvdelmTavris didi<br />

gavlenisa da avtoritetis gamo wmida<br />

mefe daviT aRmaSenebelma saeklesio<br />

saqmeTa mowesrigebisas swored masze<br />

SeaCera arCevani. Wyondidels umaRlesi<br />

saero Tanamdeboba _ mwignobarTuxucesoba<br />

miando da mefis Semdeg samefos<br />

pirvel pirad aqcia. SemdegSi<br />

mefe daviTma Wyondidels kidev ori<br />

eparqia _ bedia da alaverdi dauqvemdebara,<br />

rac misi mzardi gavlenis mimaniSnebelia.<br />

Wyondidel-mwignobarTuxucesi<br />

zogjer qarTlis upirvelesi<br />

saeklesio ierarqi _ kaTolikosic<br />

xdeboda da sxva eparqiis mRvdelmTavrobasac<br />

iTavsebda.<br />

saqarTvelos politikuri daSlilobis<br />

xanaSi, XV_XVIII ss-Si Wyondideli<br />

episkoposi afxazeTis kaTolikoss<br />

eqvemdebareboda da samegrelos<br />

samTavrosa da mTlianad dasavleT<br />

saqarTvelos politikur cxovrebaSi<br />

mniSvnelovan funqcias asrulebda. igi<br />

samegrelo-odiSis samTavros eklesiis<br />

meTaurad iTvleboda.<br />

1917 wels saqarTvelos eklesiis<br />

avtokefaliis aRdgenis Semdeg ganaxlebul<br />

13 eparqias Soris Wyondidis<br />

uZvelesi eparqiac iyo. sabWouri<br />

164<br />

represiebis gamo Wyondidis eparqiaSi<br />

eklesiuri cxovrebis etapobrivi aRdgena<br />

mxolod me-20 saukunis 80-iani<br />

wlebidan, sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis<br />

ilia II ZalisxmeviT iwyeba.<br />

amJamad eparqiis mwyemsmTavaria ma-<br />

RalyovladusamRvdeloesi mTavarepiskoposi<br />

petre (caava).<br />

6. urbnisisa da ruisis eparqia<br />

urbnisisa da ruisis eparqia qveynis<br />

SuagulSi, amier da imier saqarTvelos<br />

sazRvarze mdebareobs. igi ori uZvelesi<br />

samRvdelmTavro kaTedris _ ruisisa<br />

da urbnisis samwyso teritorias<br />

aerTianebs, romelTa cal-calke moxsenieba<br />

vaxtang gorgaslis Semdegdroindeli<br />

periodidan iwyeba. mas aRmosavleTidan<br />

esazRvreba samTavisisa<br />

da goris eparqia, dasavleTidan _ margveTis<br />

da WiaTura-saCxeris, Crdiloe-<br />

Tidan _ niqozisa da cxinvalis, samxreTidan<br />

_ borjomisa da bakurianis<br />

eparqiebi. qveynisaTvis istoriulad<br />

yvela mniSvnelovani movlena centraluri<br />

qarTlis samRvdelmTavroebs<br />

_ ruissa da urbniss garkveulwilad<br />

ukavSirdeboda: saqarTvelos mosaqcevad<br />

mcxeTisaken gzad mimavalma wmida<br />

ninom am mxareSi gaiara da erTi Tvis<br />

ganmavlobaSi RvTaebrivi moZRvrebis<br />

naTliT gananaTlebda aqaur mkvidrT;<br />

asurel wmida mamaTagan sami _ miqael<br />

ulumboeli, piros breTeli da Tadeoz<br />

stefanwmideli _ am kuTxeSi moRvaweobda;<br />

eparqiis sakaTedro taZarSi<br />

saqarTvelos mefis kurTxevac (giorgi<br />

II 1072_1089ww.) aRsrulebula da aqve<br />

ukanaskneli gansasvenebelic upovia<br />

qveynis winamZRols (aleqsandre IV<br />

imerTa mefe, 1683_90, 1691_95 ww.); yvelaze<br />

mniSvnelovan movlenad ki wmida mefe<br />

daviT aRmaSenebelis dros, 1104 wels,<br />

„sanaxebTa qarTlisaTa maxloblad<br />

orTa saepiskoposoTa ruisisa da urbnisisaTa“<br />

saeklesio krebis Catareba


iTvleba, romelic „didTa wylulebaTa<br />

kurnebad Semokrba da gamowulilvi-<br />

Ta friadiTa... keTilwesierebaÁ saTnoÁ<br />

RmrTisaÁ daamtkices“.<br />

eparqiis teritoriaze qristianuli<br />

cxovrebis dasawyisi qarTvelTa ganmanaTlebels<br />

_ wmida ninos ukavSirdeba.<br />

aq arsebuli uZvelesi eparqiebi<br />

V saukunis bolos dafuZnda. ruisis<br />

sakaTedro taZris aSeneba wmida mefe<br />

vaxtang gorgasals miewereba. urbnisis<br />

sakaTedro taZaric V_VI saukuneTa<br />

mijnaze augiaT da misi ganaxleba camet<br />

asurel mamaTagans, TaTe stefanwmindels<br />

ukavSirdeba.<br />

eparqiaTa teritoriaze odiTganve<br />

mravali kulturul-saganmanaTleblo<br />

kera arsebobda. orive sakaTedro ta-<br />

ZarSi da eparqiis teritoriaze arsebul<br />

eklesia-monastrebSi umdidresi<br />

biblioTekebi arsebobda,romelTa mogroveba<br />

uZvelesi droidan daiwyo.<br />

didi istoriis mqone eparqiebi,<br />

saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

gauqmebis Semdeg, mcxeTa-qarTlis<br />

eparqias miuerTes. ruis-urbnisis<br />

eparqiis ganaxleba saqarTvelos eklesiis<br />

avtokefaliis aRdgenas ukav-<br />

Sirdeba. 1917 wels, ganaxlebul camet<br />

eparqias Soris erT-erTi urbnisis<br />

eparqiac iyo, garkveul dros ki uSualod<br />

kaTolikos-patriarqs an mezobel<br />

samwysos mRvdelmTavars hqonda<br />

samarTavad SeTavsebuli.<br />

eparqiis TandaTanobiTi aRorZineba<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikospatriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis<br />

ilia II mwyemsmTavrobisas gaxda SesaZlebeli.<br />

daiwyo RvTismsaxurTa dadgineba,<br />

eklesia-monastrebis ganaxleba.<br />

1996 wlis 21 oqtombridan eparqiaSi<br />

saeklesio cxovrebis gansakuTrebuli<br />

gamococxleba maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mitropolitis iobis (aqiaSvilis)<br />

mmarTvel mRvdelmTavrad dadgenas<br />

ukavSirdeba.<br />

7. cxum-afxazeTis eparqia<br />

cxum-afxazeTis eparqia saqarTvelos<br />

ukidures Crdilo-dasavleTSi<br />

mdebareobs da istoriuli afxazeTis<br />

samTavros teritorias moicavs. mis SemadgenlobaSi<br />

Sedis qalaqebi _ soxumi,<br />

oCamCire, gali, gudauTa, gagra, gulrifSi<br />

da maTi mimdebare teritoriebi.<br />

cxum-afxazeTis samRvdelmTavro<br />

samwysos aRmosavleTidan esazRvreba<br />

mestiisa da zemo svaneTis, samxreT-aRmosavleTidan<br />

_ zugdidisa da caiSis<br />

eparqiebi, CrdiloeTis sazRvari kavkasionis<br />

centralur qeds emTxveva, dasavleTis<br />

da samxreT-dasavleTisa ki<br />

_ Savi zRvispira zolze mdebareobs.<br />

afxazeTi, saqarTvelos sxva ku-<br />

Txeebis msgavsad, I s-Si mociqulebma<br />

moiares da qristianoba iqadages.<br />

tradiciis Tanaxmad, wmida mociqulis<br />

svimon kananelis saflavi afxazeT-<br />

Sia. qristianobis devnisas, I_III saukuneebSi<br />

romis imperiidan afxazeTSi,<br />

rogorc masze daqvemdabarebul mxare-<br />

Si, mravali qristiani gaasaxles. 325<br />

wels nikeis pirvel ms<strong>of</strong>lio saeklesio<br />

krebaze miwveuli iyo biWvinTeli<br />

episkoposi strat<strong>of</strong>ile. es faqti<br />

saqarTvelos zRvispireTSi adridanve<br />

mtkice qristianuli Temebis arsebobis<br />

mimaniSnebelia. IV s-Si, qristianobis<br />

saxelmwifo religiad gamocxadebis<br />

Semdeg, es mxare gaqristianda da aqtiuri<br />

qristianuli cxovreba daiwyo.<br />

afxazeTSi sarwmunoebis ganmtkicebas<br />

xels uwyobda am mxareSi did qristian<br />

warmomadegenlTa: _ wmida ioane<br />

oqropiris, wmida mowame vasiliskos,<br />

wmida mowame longinoz biWvinTelis,<br />

wmida mowame erna komanelis da sxvaTa<br />

cxovreba-moRvaweoba.<br />

egris-afxazeTis samefos Camoyalibebis<br />

Semdeg iq arsebul berZnulenovan<br />

samRvdelmTavroTa TandaTanobiTi gadmoqarTulebis<br />

procesi daiwyo. `afxaz-<br />

Ta samefos~ Seqmnis Semdeg aRniSnuli<br />

kaTedrebis gaerTianebiT `afxazeTis<br />

165


sakaTolikoso~ Camoyalibda. afxazeTis<br />

sakaTolikoso saqarTvelos erTiani eklesiis<br />

organul nawils warmoadgenda.<br />

mas adridanve ucxoeli avtorebi `qvemo<br />

iveriis~ anu dasavleT saqarTvelos sakaTolikosos<br />

saxeliT ixseniebdnen. X<br />

s-idan berZnuli saepiskoposoebis sanacvlod<br />

qarTuli samRvdelmTavro ka-<br />

Tedrebis dafuZneba daiwyo.<br />

XVI_XVII ss-Si Crdilo kavkasiidan<br />

Camosaxlebuli mTielTa tomebi<br />

saqarTvelos istoriul kuTxeSi _ afxazeTSi<br />

damkvidrebis gamo afxazebad<br />

iwodebian. Tumca ki Tavidanve cnobili<br />

iyo maTi eTnikuri gansxvaveba Zveli<br />

afxazebisagan. dasavleT saqarTveloSi,<br />

afxazeTis sakaTolikosoSi garkveul<br />

dros eparqiaTa ricxvi 25-mde aRwevda.<br />

dasavleT saqarTvelos sakaTolikosos<br />

gauqmebis dros imereTis samefos<br />

samRvdelmTavroebi 4-mde Semcirda,<br />

xolo mogvianebiT afxazeTis sakaTolikoso<br />

quTais-imereTis erT eparqiad<br />

Camoyalibda. XIX s-is 50-ian wlebSi<br />

aRdga afxazeTis saepiskoposo, romelsac<br />

1885 wlamde ganagebdnen qarTveli<br />

mRvdelmTavrebi. 1885 wlidan soxumis<br />

eparqiis saxeliT aRmdgar afxazeTis<br />

eparqias antiqarTuli orientaciis<br />

rusi episkoposebi marTavdnen. ruse-<br />

Tis xelisuflebis reaqciuli gegma afxazeTSi<br />

erovnuli dapirispirebisa da<br />

mtrobis gaRrmavebas iTvaliswinebda.<br />

1917 wlis seqtemberSi, avtokefaliis<br />

aRdgenis Semdeg mowveul saqarTvelos<br />

pirvel saeklesio krebaze aRadgines<br />

afxazeTis eparqia, romlis mwyemsmTavars<br />

cxumel-bedieli ewoda.<br />

1992 wlidan cxum-afxazeTis<br />

eparqias mwyemsmTavrad dadgenilia<br />

maRalyovladusamRvdeloesi mitropoliti<br />

danieli (daTuaSvili).<br />

8. WiaTurisa da saCxeris eparqia<br />

WiaTuris da saCxeris eparqia dasavleT<br />

saqarTvelos aRmosavleTiT<br />

_ zemo imereTSi, istoriuli argveTis,<br />

166<br />

imave margveTis, saerisTavoSi mdebareobs.<br />

igi WiaTura-saCxeris raionebsa<br />

da maT mimdebare teritorias moicavs.<br />

es regioni WiaTurisa da saCxeris<br />

eparqiis Seqmnamde margveTis eparqias<br />

miekuTvneboda. WiaTuris eparqia<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis<br />

wmida sinodis 1995 wlis 5 aprilis<br />

ganCinebiT Seiqmna. 2002 wlis 17<br />

oqtombris gadawyvetilebiT eparqias<br />

saxeli Seecvala da amieridan WiaTurisa<br />

da saCxeris eparqia ewodeba. axlad<br />

Seqmnili eparqia day<strong>of</strong>ilia or<br />

_ WiaTurisa da saCxeris olqebad. Wia-<br />

Turisa da saCxeris samRvdelmTavro<br />

teritorias aRmosavleTis mxridan<br />

niqozisa da cxinvalis eparqia esazRvreba,<br />

dasavleTidan _ quTais-gaenaTis,<br />

CrdiloeTidan _ nikorwmindis, samxre-<br />

Tidan _ margveTisa da ubisis, samxreTaRmosavleTidan<br />

_ urbnisisa da ruisis<br />

eparqiebi.<br />

V_VI saukuneebis qristianul nagebobaTa<br />

kvali am mxareSi adreqristianuli<br />

periodidanve sarwmunoebis<br />

mtkiced gavrcelebis mimaniSnebelia.<br />

argveTis teritoriaze qristianuli<br />

sarwmunoeba aRmosavleT saqarTvelos<br />

uSualo mezoblobiT da misi gavleniT<br />

gavrcelda.<br />

1917 w. saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

aRdgena gauqmebul eparqiaTa<br />

amoqmedebiTac aRiniSna. Tanamedrove<br />

WiaTura-saCxeris eparqia margveTis<br />

eparqiaSi Sedioda.<br />

1995 wlis 5 aprilis saqarTvelos<br />

eklesiis wmida sinodis gadawyvetilebiT,<br />

margveTis eparqiis ganvrcobili<br />

teritoriis safuZvelze Camoyalibda:<br />

a) sakuTriv margveTisa da b) WiaTuris<br />

eparqia. 2002 wlis oqtombridan Wia-<br />

Turis eparqias WiaTurisa da saCxeris<br />

eparqia ewoda.<br />

2002 wlis 17 oqtombridan WiaTurisa<br />

da saCxeris eparqiis mmarTvel<br />

mRvdelmTavrad dadgenilia maRalyovladusamRvdeloesi<br />

cxum-afxazeTis<br />

mitropoliti danieli (daTuaSvili).


9. alaverdis eparqia<br />

alaverdis eparqia odiTganve kaxeTis<br />

umTavres qristianul samwysod<br />

iTvleba. igi or qalaqs _ Telavsa da<br />

axmetas da maT mimdebare teritorias<br />

moicavs. alaverdis eparqias aRmosavleTidan<br />

nekresisa da hereTis eparqia<br />

esazRvreba, dasavleTidan _ TianeTisa<br />

da fSav-xevsureTis, samxreTidan _<br />

sagarejo-ninowmindisa da gurjaan-veliscixis,<br />

xolo CrdiloeTidan _ kavkasionis<br />

mTebis centraluri qedi.<br />

istoriuli tradicia alaverdis<br />

eparqiis Camoyalibebas XI saukunis<br />

pirvel meoTxedSi kaxeT-hereTis mmarTvel<br />

kvirike III (1010_1037 ww.) moRvaweobas<br />

ukavSirebs.<br />

eparqiis daarsebisTanave aqauri<br />

mwyemsmTavari amba alaverdelis wodebiT<br />

ixsenieba. termini „amba“ siriulia<br />

da monastris winamZRvris qarTuli saxelwodebis<br />

_ „mamis“ Sesatyviss warmoadgens.<br />

am zedwodebas alaverdeli<br />

episkoposebi atareben imis gamo, rom<br />

isini monastris winamZRvrebic iyvnen.<br />

tradiciis damkvidreba alaverdis pirveli<br />

winamZRvris, camet asurel mama-<br />

Tagan erT-erTis, iosebis saxels ukav-<br />

Sirdeba, romelic amba alaverdelad<br />

iwodeboda. ioseb alaverdelis saflavi<br />

Tavissave daarsebuli monastris _<br />

wmida giorgis eklesiaSia.<br />

adridanve alaverdis eparqiis dawinaurebuli<br />

mdgomareoba misma mdebareobam,<br />

istoriulma viTarebam da<br />

kaxeTis damoukidebel politikur<br />

erTeulad Camoyalibebam ganapiroba.<br />

misi samwyso teritoria vrceldeboda<br />

„... Turdos-xevs Stors zeiT kaxeTis<br />

mTad kavkasamde.“<br />

amba alaverdelis didi mniSvneloba<br />

erTiani saqarTvelos samefoebad<br />

daSlis Semdegac gamokveTili iyo.<br />

alaverdis mterTagan mravalgzis<br />

aoxrebis miuxedavad, monasteri bolo<br />

dromde saqarTvelos erT-erT mZlavr<br />

kulturul-saganmanaTleblo kerad<br />

167<br />

iTvleba. 1917 wels, saukunovani brZolis<br />

Semdeg, avtokefaliaaRdgenilma<br />

saqarTvelos eklesiam pirvel etapze<br />

13 eparqia aRadgina. 17 seqtembers saeklesio<br />

krebam axlad aRdgenil alaverdis<br />

saepiskoposo kaTedraze mRvdelmTavrad<br />

daadgina episkoposi piros<br />

oqropiriZe.<br />

1993 wlis 1 seqtembridan maRalyov-<br />

ladusamRvdeloesi amba<br />

alaverdeli<br />

mitropoliti gaxlavT daviTi (maxaraZe).<br />

10. dasavleT evropis eparqia<br />

saqarTvelos sapatriarqos dasavleT<br />

evropis eparqia moicavs dasavleT<br />

evropis saxelmwifoebs _ avstrias,<br />

belgias, germanias, danias, did britaneTs,<br />

espaneTs, italias, luqsemburgs,<br />

portugalias, safrangeTs, Sveicarias,<br />

Svecias, holandias da droebiT amerikis<br />

SeerTebul Statebs. eparqia Tavis<br />

iurisdiqciaSi aerTianebs aRniSnul saxelmwifoebSi<br />

droebiT an mudmiv sacxovreblad<br />

emigrirebul saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis mrevls da<br />

am qveynebSi mcxovreb im ucxoelebs,<br />

vinc Tavs miiCnevs saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis wevrad.<br />

saqarTvelos sapatriarqos dasavleT<br />

evropis eparqia Seiqmna saqarTvelos<br />

samociqulo avtokefaliuri<br />

marTlmadidebeli eklesiis wmida sinodis<br />

2002 wlis 17 oqtombris ganCinebis<br />

safuZvelze. axalSeqmnili eparqiis<br />

mRvdelmTavris titulia saqarTvelos<br />

sapatriarqos dasavleT evropis episkoposi.<br />

saqarTvelos sapatriarqos dasavleT<br />

evropis eparqiis mmarTvel mRvdelmTavrad<br />

dadgenilia maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mitropoliti abraami<br />

(garmelia).<br />

11. nekresisa da hereTis eparqia<br />

nekresisa da hereTis eparqia<br />

saqarTvelos ukidures aRmosavleT-<br />

Si mdebareobs. igi qalaqebs _ yvar-


els, lagodexs da saingilos mxares<br />

moicavs. eparqias dasavleTis mxridan<br />

alaverdis, samxreTidan _ gurjaan-veliscixis<br />

da bodbis eparqiebi esazRvreba,<br />

aRmosavleTis sazRvari ki azerbaijanTan<br />

da daRestanTan gadis.<br />

saqarTveloSi qristianobis saxelmwifo<br />

religiad gamocxadebisTanave es<br />

mxarec gaqristianda da ukve IV s-is II<br />

naxevarSi Trdat mefem „nekress kaxe-<br />

Tisasa eklesiaÁ aRaSena gansrulebiT“,<br />

romelic saqarTveloSi dRemde moRweul<br />

eklesiaTagan erT-erT uZveles taZrad<br />

iTvleba. mefe vaxtang gorgaslis<br />

dros Camoyalibda nekresis eparqia,<br />

romlis samwyso teritoria Tavidanve<br />

sakmaod ganvrcobili, xolo misi mRvdelmTavari<br />

iyo „episkopoz gaRma-mxrisa<br />

didoTurT“. VI s-is II naxevarSi<br />

camet asurel mamaTagan erT-erTi, abibosi<br />

ganagebda nekresis samRvdelmTavros.<br />

XVII s-is dasawyisidan Sahma abas I<br />

kaxeTs nekresis samRvdelmTavro teritoriis<br />

nawili – kak-eniseli CamoaSora<br />

da iq muslimuri sasulTno Seqmna.<br />

am kuTxidan qristiani mosaxleobis<br />

masobrivi ayrisa da ganadgurebis Semdeg<br />

eparqia sakmaod Sesustda.<br />

1811 wels,saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

gauqmebis Semdeg, nekresis<br />

uZvelesi eparqia kaxeTSi Seqmnil erT<br />

_ kaxeT-alaverdis eparqiaSi gaerTianda<br />

da misi aRdgena mxolod 1995 wels<br />

gaxda SesaZlebeli.<br />

2002 wlis 17 oqtombers, saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis wmida<br />

sinodis ganCinebiT nekresis eparqias<br />

nominalurad dauqvemdebares saqarTvelos<br />

saxelmwifo sazRvrebs miRma arsebuli<br />

istoriuli qarTuli provincia<br />

hereTi. eparqiasac Seecvala saxelwodeba<br />

da amis Semdeg mas nekresisa da<br />

hereTis samRvdelmTavro ewodeba.<br />

1997 wlidan eparqiis mmarTveli<br />

mRvdelmTavaria maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mitropoliti sergi (CekuriSvili).<br />

168<br />

12. TianeTisa da fSav-xevsureTis<br />

eparqia<br />

TianeTisa da fSav-xevsureTis<br />

eparqia aRmosavleT saqarTvelos mTiuleTSi<br />

mdebareobs. igi moicavs aragvisa<br />

da ivris xeobebis istoriul<br />

kuTxeebs _ erwo-TianeTsa da Zveli<br />

fxovis teritorias. eparqias aRmosavleTidan<br />

esazRvreba alvan-TuSeTi,<br />

romelic alaverdis eparqiis SemadgenlobaSia,<br />

dasavleTidan _ xevisa da<br />

stefanwmindis eparqia, samxreTidan da<br />

samxreT-dasavleTidan _ gudamayarmTiuleTi,<br />

romelic wilknis eparqias<br />

miekuTvneba, samxreT-aRmosavleTidan _<br />

mcxeTa-Tbilisis eparqia; CrdiloeTi<br />

sazRvari saqarTvelo-ruseTis saxelmwifo<br />

sazRvars emTxveva Zveli qiste-<br />

Tis, imave CaCneT-inguSeTis avtonomiur<br />

respublikasTan.<br />

Zvel qarTul saistorio mwerloba-<br />

Si aRmosavleT saqarTvelos mTiel mosaxleobas<br />

saerTo saxeli _ `mTeulni~<br />

ewodebodaT. `mTeulni~ kaxeTis CrdiloeTiT,<br />

aragvisa da Tergis xeobebSi<br />

saxlobdnen, sadac TiToeul kuTxes<br />

Tavisi sakuTari istoriul-eTnografiuli<br />

da y<strong>of</strong>a-cxovrebis Sesaferisi<br />

tradiciuli saxelwodeba hqonda. am<br />

mxaris ukiduresi samxreTiT, mdinare<br />

ivris dasavleT mxares mdebareobda<br />

`erwu~, anu `erwo~, erwos zemoT, iorze<br />

iyo `TianeTi~, romelic adridanve<br />

ara marto qalaqur dasaxlebas, aramed<br />

mTel kuTxes erqva. gudamayris xeobis<br />

aRmosavleTiT fxovelTa mTebze Sefenili<br />

iyo `fxoeTi~. fxoeTi, igive fxovi,<br />

XV saukunemde fSavisa da xevsure-<br />

Tis zogadi saxeli iyo. amdenad, samRvdelmTavros<br />

geografiuli sazRvrebi<br />

vrceldeba aRmosavleT saqarTvelos<br />

mTis istoriul kuTxeebze _ fSavsa<br />

da xevsureTze (adreuli werilobi-<br />

Ti Zeglebis mixedviT `fxovi~), aseve _<br />

erwosa da TianeTze (garkveul periodSi<br />

`JaleTis qveynis~ saxeliT iyo<br />

cnobili).


Tanamedrove TianeTisa da fSav-xevsureTis<br />

kuTxeTa mosaxleoba IV s-Si<br />

wmida mefe mirianis religiur reformas<br />

erTnairi ganwyobiT ar Sexvedria.<br />

mematianis uwyebiT: wmida ninom da episkoposma<br />

ioanem `mouwodes mTiulTa,<br />

WarTalelTa, fxoelTa, gudamayrelTa<br />

da uqadages maT sjuli qristianeTa<br />

WeSmariti, mimyuanebeli cxovrebad saukunod;<br />

xolo maT ara inebes naTlisReba;<br />

fxovelTa dauteves queyana maTi da<br />

gardavides TuSeTs~, xolo erwo-Tiane-<br />

Telebma `Seiwynares da naTel iRes~-o.<br />

fSav-xevsurTa gaqristianeba miewereba<br />

mirianis Zes, mefe baqars da cota mogvianebiT<br />

_ wmida mRvdelmTavar abibos<br />

nekresels. aqauri mosaxleobis saboloo<br />

gaqristianeba da saqarTvelos sapatriarqosadmi<br />

maTi sruli saeparqioorganizaciuli<br />

daqvemdebareba wmida<br />

daviT aRmaSeneblis da Tamaris epoqebs<br />

ukavSirdeba. Tumca Tanamedrove eparqiis<br />

teritoriaze gacilebiT adre wmida<br />

mefe vaxtang gorgaslis saeklesio<br />

mmarTvelobiTi reformis dros dafuZnda<br />

eparqia, romelic vaxuSti batoniSvilis<br />

mixedviT `JaleTi~,igive `ber~<br />

anu CeleTiao. JaleTs `gorgasal aRa-<br />

Sena eklesia keTil-Suenieri, gunbaTiani<br />

da dasva episkopozi, mwyemsi erwo-<br />

TianeTisa, fSav-Ãevsurisa da Ãerkisa~.<br />

mogvianebiT, JaleTis damcrobis Semdeg,<br />

rodesac igi mxolod `JaleTis qveynis~<br />

politikur centrs warmoadgenda, aRniSnuli<br />

samRvdelmTavros teritoriebi<br />

xarWaSnis sakaTedro taZars daqvemdebarebia.<br />

dRemde moRweuli xarWaSnis,<br />

imave xarWiSos samonastro kompleqsis<br />

wmida giorgis eklesia, sacxovrebeli,<br />

sabrZolo da sameurneo daniSnulebis<br />

SenobaTa naSTebi aRniSnul periods<br />

miekuTvneba. am droidanve iwyeba xar-<br />

WaSneli mRvdelmTavris xSiri moxsenieba.<br />

qveynis politikuri mdgomareobis<br />

miuxedavad, Tanamedrove TianeTisa da<br />

fSav-xevsureTis eparqiis iurisdiqcia-<br />

Si arsebuli teritoriebi mudam mcxe-<br />

Tis sakaTolikosos gamgeblobaSi iTvleboda.<br />

qveynis saerTo Znelbedobis<br />

gamo xalxmravlobiT gamorCeuli mTis<br />

kuTxeebi mosaxleobisgan icleboda.<br />

mTis ZirZveli kuTxeebis masobrivi dacarieleba<br />

mosaxleobisagan ruseTis<br />

mier saqarTvelos dapyrobisa da saukuneTa<br />

nacadi y<strong>of</strong>a-cxovrebis tradiciuli<br />

wesis moSlis Semdeg daiwyo.<br />

XIX s-is 80-ian wlebSi aqaur mkvidrTa<br />

sxva regionebSi gasaxleba gegmazomierad<br />

mimdinareobda. XX s-is 50-iani<br />

wlebidan am procesma iseTi masStaburi<br />

xasiaTi miiRo, rom mTlianad dacarielda<br />

kavkasions Sefenili fSavisa<br />

da xevsureTis mravali s<strong>of</strong>eli da<br />

Temi. isini nas<strong>of</strong>larebad gadaiqcnen.<br />

1811 w. saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis avtokefaliis gauqmebis<br />

Semdeg kaxeTisa da aRmosavleT saqarTvelos<br />

mTiuleTis saeklesio cxovreba<br />

erT, kaxeT-alaverdis eparqias daeqvemdebara,<br />

mTlianad moiSala saqarTvelos<br />

eklesiis eparqiaTa mmarTvelobiTadministraciuli<br />

formebi, rac qveynis<br />

TiToeuli kuTxis specifikas harmoniulad<br />

eTanadeboda. 1917 wlis seqtemberSi<br />

avtokefaliaaRdgenil saqarTvelos<br />

eklesiis pirvel krebaze ganaxlda<br />

wilknis eparqiac, romelic<br />

aerTianebda aRmosavleT saqarTvelos<br />

`mTeulT~ _ mTianeTs, gudamayars, xevs,<br />

fSavs, xevsureTs, erwo-TianeTs da sxv.<br />

2003 wlis 18 agvistos urbnisis saka-<br />

Tedro taZarSi Catarebul saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis wmida<br />

sinodis krebaze, wilknisa da alaverdis<br />

eparqiaTa teritoriebis xelaxali<br />

gadanawilebis safuZvelze, daarsda<br />

TianeTisa da fSav-xevsureTis eparqia.<br />

eparqiis amgvari saxelwodeba _ `TianeTisa<br />

da fSav-xevsureTisa~ _ ar gvxvdeba<br />

saqarTvelos saeklesio warsulidan,<br />

Tumca igi arsiT saukuneTa winaT<br />

gauqmebuli `JaleTis~, Semdeg ki<br />

TiTqmis orsaukunenaxevris win gauqmebuli<br />

Zveli `xarWaSnis~, imave `xarWa-<br />

Sos~ eparqiis ganaxlebas niSnavs.<br />

169


2005 wlidan eparqiis mRvdelmTavaria<br />

maRalyovladusamRvdeloesi mTavarepiskoposi<br />

Tadeozi (ioramaSvili).<br />

13. margveTis da ubisis eparqia<br />

margveTisa da ubisis eparqia zemo<br />

imereTSi istoriuli argveTis saerisTavos<br />

did nawils moicavs. misi<br />

iurisdiqcia vrceldeba zestafonis<br />

da xaragaulis raionebze. margveTis<br />

eparqias aRmosavleTidan urbnis-ruisis,<br />

dasavleTidan _ vanisa da baRdaTis,<br />

CrdiloeTidan _ WiaTura-saCxerisa<br />

da Terjola-tyibulis, samxreTidan _<br />

borjom-bakurianis da axalcixis, taoklarjeTisa<br />

da lazeTis eparqiebi<br />

esazRvreba.<br />

am mxareSi qristianuli cxovrebis<br />

dawyeba mociqulTa moRvaweobas ukav-<br />

Sirdeba da adridanve qristianobis<br />

mtkiced gavrcelebis mimaniSnebelia<br />

dRemde moRweuli uZvelesi qristianuli<br />

taZrebi: V_VI saukuneebis „kacxis<br />

svetis“ eklesia, uderZis wmida giorgis<br />

eklesia, VI_VII saukuneebis tabakinis<br />

wmida giorgis monasteri da sxv.<br />

saqarTveloSi qristianobis saxelmwifo<br />

religiad gamocxadebis droidan<br />

es mxare mcxeTis iurisdiqciaSi my<strong>of</strong><br />

mZlavr qarTul saeklesio kerad iTvleboda.<br />

afxazeTis (dasavleTi saqarTvelo)<br />

sakaTolikosos Camoyalibebis<br />

Semdeg geografiuli mdebareobis gamo<br />

es kuTxec dasavleT saqarTvelos msxvili<br />

saeklesio centris _ afxazeTis sakaTolikosos<br />

iurisdiqciaSi aRmoCnda.<br />

saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

gauqmebis Semdeg dasavleT saqarTvelos<br />

Tormeti eparqiidan Seiqmna mxolod<br />

erTi _ imereTis eparqia.<br />

uZvelesi droidan qristianuli<br />

saqarTvelos umniSvnelovanes keraze<br />

_ zemo imereTis cnobil argveTis saerisTavoSi<br />

argveTis samRvdelmTavro<br />

kaTedris mRvdelmTavari _ margveli<br />

ar ixsenieboda. margveli mRvdelmTavris<br />

saeklesio wodeba 1917 wels<br />

170<br />

saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

aRdgenis Semdeg damkvidrda.<br />

2002 wlis 17 oqtombers saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis wmida<br />

sinodis ganCinebiT margveTis eparqias<br />

saxelwodeba Seecvala da mas margve-<br />

Tisa da ubisis eparqia ewoda.<br />

margveTisa da ubisis eparqiis mmarTveli<br />

mRvdelmTavaria maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mTavarepiskoposi vaxtangi<br />

(axvlediani).<br />

14. wilknisa da duSeTis eparqia<br />

wilknisa da duSeTis eparqia mcxeTis<br />

sakaTolikoso taZris Crdiloe-<br />

TiT mdebareobs da moicavs mdinareebis<br />

_ aragvisa da qsnis auzebs da kavkasiis<br />

mTianeTs. mas aRmosavleTidan da<br />

Crdilo-aRmosavleTidan esazRvreba<br />

TianeTisa da fSav-xevsureTis eparqia,<br />

Crdilo-dasavleTidan _ stefanwmindisa<br />

da xevis, dasavleTidan _ niqozisa<br />

da cxinvalis da samTavisisa da<br />

goris, samxreTidan _ mcxeTa-Tbilisis<br />

eparqiebi; samRvdelmTavro moicavs<br />

mdinareebis _ aragvis da qsnis auzebs<br />

da kavkasiis mTianeTs.<br />

eparqiis teritoriaze, qsnis xeoba-<br />

Si, ZalisSi, s<strong>of</strong>el wilkanTan axlos,<br />

nastakisis naqalaqarze aRmoaCines adreuli<br />

qristianuli xanis (II_III ss.)<br />

samlocvelo. es aRmoCena am kuTxeSi<br />

pirvelqristianuli Temis arsebobas<br />

mianiSnebs.<br />

wilknis eparqias odiTganve mniSvnelovani<br />

saxelmwifoebrivi misia hqonda<br />

dakisrebuli. misi meSveobiT xdeboda<br />

mTielTa gaqristianeba. VI s-is dasawyisSi,<br />

506 wels q. dvinSi Catarebuli<br />

saeklesio krebis damswre qarTvel<br />

mRvdelmTavarTagan wilkneli episkoposi<br />

enoqic ixsenieba. wilknis didi<br />

mniSvneloba kidev ufro metad gacxadda<br />

mas Semdeg, rodesac 13 asureli<br />

mamaTagan _ ise _ „episkoposad wilknisa“<br />

akurTxa kaTolikosma evlalos.<br />

wmida ise wilknelma madliani sityviT


„friadi urwmunoni moaqcivna“.<br />

VIII_IX ss-Si qarTlSi mefis xelisuflebis<br />

Sesustebis dros, wilknis<br />

eparqiis teritoriebs muxranis sanaxebTan<br />

erTad, qveynis gaerTianebis Semdeg<br />

kaxeTis mmarTvelni, kerZod, zedaznis<br />

cixis mepatrone Zaganis Zeni isakuTreben.<br />

wmida mefis _ daviT aRmaSeneblis<br />

dros mTeli es mxare qveynis saimedo<br />

dasayrdeni iyo. XII_XIII ss-Si, wmida<br />

mefe Tamaris dros wilknis saepiskoposos<br />

sazRvrebi kidev ufro gaizarda<br />

mTis xeobebSi qristianobis gavrcelebiTa<br />

da eklesiebis mSeneblobiT. XV<br />

s-is II naxevarSi, saqarTvelos samefoebad<br />

daSlis Semdeg, eparqiis teritoriam<br />

garkveuli cvlilebebi ganicada.<br />

wilknis samwysos didi nawili kaxeTis<br />

samRvdelmTavroebs, gansakuTrebiT<br />

alaverdis eparqias daeqvemdebara.<br />

saqarTveloSi ruseTis Semosvlis<br />

Semdeg tradiciuli qarTuli saeklesio<br />

struqturebi Zalze Seicvala<br />

da gamartivda. es, pirvel rigSi, saepiskoposoebis<br />

gauqmebiT gamoixata. 1803<br />

wels, wilknis mTavarepiskopos ioane<br />

qarumiZis gardacvalebis Semdeg samRvdelmTavro<br />

teritoria jer samTavisis,<br />

Semdeg niqozis eparqias miuerTes.<br />

wilknel-samTavnel-niqozeli qorepiskoposi<br />

gervasi maWavariani bolo mRvdelmTavari<br />

iyo, romelmac kavkasiis<br />

mosaxleobaSi didi religiur-misioneruli<br />

moRvaweobiT gaiTqva saxeli. igi<br />

1817 wels gardaicvala.<br />

1917 wels,saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

aRdgenis Semdeg, ganaxlda<br />

wilknis eparqiac,magram misi kuTvnili<br />

teritoria droebiT SeierTa mcxeTis<br />

eparqiam da wilkneli episkoposebi<br />

mcxeTis sveticxovelSi asrulebdnen<br />

wirva-locvas. 1917 wels wilknel mRvdelmTavrad<br />

dadgenil iqna episkoposi<br />

giorgi aladaSvili (1917_20 ww.).<br />

1984 wlidan wilknis eparqias ganagebs<br />

maRalyovladusamRvdeloesi mTavarepiskoposi<br />

zosime (SioSvili).<br />

171<br />

15. Semoqmedis eparqia<br />

Semoqmedis eparqia dasavleT<br />

saqarTveloSi,zRvispira provincia guriaSi<br />

mdebareobs. eparqia ozurgeTis,<br />

lanCxuTisa da Coxatauris raionebs<br />

moicavs. mas aRmosavleTidan esazRvreba<br />

axalcixis, tao-klarjeTisa da<br />

lazeTis, vanisa da baRdaTis eparqiebi,<br />

CrdiloeTidan _ foTisa da xobis,<br />

senakisa da Cxorowyus,Wyondidis,xonisa<br />

da samtrediis, samxreTidan _ baTumisa<br />

da sxalTis eparqiebi, dasavleTis<br />

sazRvari Savi zRvis sanapiro zols<br />

mihyveba.<br />

qristianobis gavrceleba saqarTvelos<br />

zRvispira mxareSi da `fazisis<br />

iberebSi~ mociqulebis _ andria<br />

pirvelwodebulis, mataTasa da svimon<br />

kananelis moRvaweobas ukavSirdeba.<br />

IV s-Si, qristianobis saxelmwifo religiad<br />

gamocxadebis Semdeg, guriac<br />

gaqristianda.<br />

XV s-is SuaxanebisaTvis, qveynis<br />

politikuri mTlianobis daSlis paralelurad,<br />

imereTis samefos guriis<br />

samTavro gamoeyo,quTaisis ganvrcobil<br />

eparqias ki moerRva samxreTis mijnebi<br />

da erTimeoris miyolebiT warmoiSva<br />

guriis sami samRvdelmTavro kaTedra:<br />

Semoqmedis, jumaTisa da xinowmindis.<br />

Semoqmedeli mitropoliti (mTavarepiskoposi)<br />

guriis samTavroSi<br />

umaRlesi sasuliero xelisufali<br />

iyo. rigiTi episkoposisagan gansxvavebiT,<br />

mas SeeZlo moewvia saeklesio<br />

kreba, mis daqvemdebarebaSi my<strong>of</strong> episkoposTa<br />

TandaswrebiT ekurTxebina<br />

axali episkoposi. Semoqmedeli mTeli<br />

guriis saeklesio saqmeTa msajuladac<br />

iTvleboda. mitropolitis arCevaSi am<br />

mxaris yvela episkoposs unda mieRo<br />

monawileoba. misi kaTedra, „macxovris<br />

feriscvalebis eklesia didSeni... Semkuli<br />

yovelTa“, guriis samTavros<br />

„mTavari taxti da taZari“ iyo. saSemoqmedlo<br />

centraluri guriis did teritoriebs<br />

flobda _ mdinare sufsa-


sa da kintriSs Soris. zemo guriis<br />

saeklesio xelisufali _ jumaTeli,<br />

romlis sakaTedro eklesia iyo „mTis<br />

maRals Txemsa zeda jumaTs, didi, gunbaTiani,<br />

didSeni, mWvreti zRvisa da guria-odiSisa,“<br />

mwysida „sufsis mdinarisa<br />

da rions Soris adgilTa“. saxinowmindlod<br />

xinos xeoba iTvleboda. „ars<br />

eklesia gunbaTiani, keTil-didSeni,<br />

kargs adgils, zis episkopozi, mwyemsi<br />

xinos-wylis samxreTisa Woroxamde“.<br />

XIX saukunis dasawyisidan, saqarTveloSi<br />

ruseTis Semosvlisa, da 1814<br />

wels, imereTis sakaTolikosos gauqmebidan<br />

1827 wlamde guriis eklesiis<br />

saqmeebs damoukideblad ganagebda guriis<br />

erisTavTa saxlis wevri nikoloz<br />

jumaTeli.<br />

1844 wlis 1 aprils guriaSi dawesda<br />

samRvdelmTavro kaTedra, romelic<br />

1885 wels samegrelosTan gaerTianda<br />

da guria-samegrelos eparqia ewoda.<br />

1917 wels, saqarTvelos eklesiis<br />

avtokefaliis aRdgenis Semdeg, pirvelive<br />

saeklesio krebaze aRdga eparqia,<br />

romlis mwyemsmTavars ewoda „baTomel-Semoqmedeli“,<br />

mogvianebiT _ „baTom-<br />

Semoqmedeli“,Semdeg ki _ „baTum-Semoqmedeli“.<br />

1995 wlis 5 aprils, saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis wmida sinodis<br />

gadawyvetilebiT baTum-Semoqmedis<br />

eparqiis teritoriis safuZvelze<br />

Camoyalibda baTumi-sxalTisa da Semoqmedis<br />

eparqiebi.<br />

axaldafuZnebuli Semoqmedis eparqiis<br />

mwyemsmTavria maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mTavarepiskoposi iosebi (kikvaZe).<br />

16. niqozisa da cxinvalis eparqia<br />

172<br />

niqozisa da cxinvalis eparqia Sida<br />

qarTlSi,mdinare liaxvis auzSi mdebareobs.<br />

igi moicavs qalaqebs cxinvals,<br />

axalgors,javas,znaurs da maT mimdebare<br />

teritorias. eparqias aRmosavleTidan<br />

esazRvreba wilknisa da duSeTis,<br />

stefanwmindisa da xevis eparqiebi, dasavleTidan<br />

_ WiaTurisa da saCxeris,<br />

Crdilo-dasavleTidan _ nikorwmindis,<br />

samxreTidan _ urbnis-ruisisa da sam-<br />

Tavis-goris eparqiebi. CrdiloeT mxares<br />

igi kavkasionis centralur qeds<br />

ebjineba. Soreuli tradicia niqozis<br />

eparqiis daarsebas wmida mefe vaxtang<br />

gorgasals ukavSirebs.<br />

niqozeli mRvdelmTavris samwyso<br />

Zalze vrceli iyo. igi ara marto<br />

qarTlis, istoriuli Sida s<strong>of</strong>lis,<br />

teritoriis nawils moicavda, aramed<br />

garkveul dros „kavkasianTa, dualTa<br />

da aw oseTad wodebulisa“ sakmaod<br />

mozrdili mTis regionsac flobda.<br />

niqozel mRvdelmTavars qveynis winaSe<br />

udidesi misia hqonda dakisrebuli. is<br />

iyo ara marto maRali ierarqiis Rv-<br />

Tismsaxuri, aramed qveynis erTianobis<br />

saimedo damcvelic. garkveul period-<br />

Si igi lixTimereTis mTian kuTxeebsac<br />

(argveTis, raWis da svaneTis nawili)<br />

marTavda.<br />

niqozelis Zvel samwysoSi _ Crdilo<br />

kavkasiis teritoriaze _ dRemde<br />

arsebobs Zveli qarTuli qristianuli<br />

kerebis naSTi. niqozeli mRvdelmTavarni<br />

tradiciulad osebis qristianuli<br />

saqmeebis meTvalyureobis garda,<br />

„gamgeni iyvnen ovseTis saeklesio da<br />

saero saqmeebisa.“<br />

dReisaTvis ki sul sxva suraTia.<br />

mamulidan ayrili qarTveloba jer<br />

kidev qveynis sxvadasxva kuTxeSia gafantuli,<br />

uZveles qarTul salocavTa<br />

didi nawili dangreuli an mTlianad<br />

ganadgurebulia da Zvel saRvTismsaxuro<br />

kerebze wirva-locva aRar aResruleba.<br />

bolo dros, 1995 wlis 5 aprils,<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,uwmidesisa<br />

da unetaresis ilia<br />

II ZalisxmeviT da locva-kurTxeviT am<br />

mxareSi samRvdelmTavro kaTedris aRdgena<br />

umniSvnelovanesi movlena iyo<br />

am kuTxis mraval gansacdelgamovlili<br />

mosaxleobisaTvis, riTac Rrmadgaazrebul<br />

did erovnul saqmes Caeyara<br />

safuZveli.


ganaxlebuli eparqiis mwyemsmTavaria<br />

maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mitropoliti isaia (Wanturia).<br />

17. borjomisa da bakurianis eparqia<br />

borjomisa da bakurianis eparqia<br />

Sida qarTlis samxreTiT, istoriuli<br />

provinciis Toris teritoriaze mdebareobs.<br />

igi moicavs borjomis raions<br />

da mis mimdebare borjomis, imave Zv.<br />

sadgeris, xeobas. eparqias aRmosavleTidan<br />

esazRvreba manglisisa da walkis,<br />

Crdilo-aRmosavleTidan _ gori-sam-<br />

Tavisisa da urbnis-ruisis, CrdilodasavleTidan<br />

_ margveTisa da ubisis,<br />

agreTve vanisa da baRdaTis, dasavleTidan<br />

da samxreT-dasavleTidan _ axalcixis,<br />

tao-klarjeTisa da lazeTis,<br />

samxreTidan _ axalqalaqisa da kumurdos<br />

eparqiebi.<br />

saqarTveloSi mociqulTagan dafuZnebuli<br />

pirveli samRvdelmTavro<br />

samwyso _ awyuris eparqia istoriuli<br />

Toris teritoriaze mdebareobda.<br />

IV s-Si, saqarTveloSi qristianobis<br />

saxelmwifo religiad gamocxadebis<br />

Semdeg, sadgeris xeobis mosaxleobac<br />

gaqristianebula da am kuTxeSi eklesia-monastrebis<br />

intensiuri aRmSeneblobac<br />

daiwyo. Tumca imdroindeli<br />

saRvTismsaxuro mravali Senoba-nageboba<br />

drois msvlelobisa da mterTa<br />

auracxeli Semosevebis gamo ganadgurebula.<br />

am mxaris uZveles taZarTagan<br />

aRsaniSnavia neZvis sameklesiiani bazilika,<br />

timoTesubnis samonastro kompleqsi,<br />

likanis, CiTaxevis, foToleTis,<br />

dabis eklesiebi da sxv.<br />

es kuTxe adridanve mawyvereli<br />

mRvdelmTavris samwysod iTvleboda.<br />

sparselebis, arabebis, Turq-selCukTa<br />

da TaTar-monRolTa Semdeg, XV s-idan<br />

es mxare gansakuTrebuli sisastikiT<br />

gaaCanages Turq-osmalebma.<br />

saukuneTa manZilze gaukacrielebuli<br />

uZvelesi kuTxis aRdgena XIX s-<br />

is pirveli naxevridan daiwyo.<br />

173<br />

1917 w. saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis avtokefaliis aRdgenis<br />

miuxedavad, 20-ian wlebSi eklesiis winaaRmdeg<br />

dawyebuli represiebis gamo,<br />

uZveles qristianul keraze _ TorSi<br />

tradiciuli eklesiuri cxovrebis ganaxleba<br />

TiTqmis SeuZlebeli iyo. mxolod<br />

1978 wels, sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis, uwmidesisa da<br />

unetaresis ilia II ZalisxmeviT gaxda<br />

SesaZlebeli am mxareSi eparqiis daarseba.<br />

1978 w. aRdgenili samcxe-javaxe-<br />

Tis eparqiis SemadgenlobaSi Sedioda<br />

borjomis xeobac. 1995 wlis 5 aprils,<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis<br />

wmida sinodis krebis ganCinebiT,<br />

samcxe-javaxeTis teritoriulad metad<br />

ganvrcobili eparqiis safuZvelze Camoyalibda<br />

borjomisa da axalqalaqis<br />

eparqia. 2002 wlis 17 oqtombers ki borjomisa<br />

da axalqalaqis eparqiis safuZvelze<br />

daarsda ori eparqia: a) axalqalaqisa<br />

da kumurdos da b) borjomisa<br />

da bakurianisa. borjomisa da bakurianis<br />

eparqiis mmarTvel mRvdelmTavrad<br />

wmida sinodma manamde borjomisa da<br />

axalaqalaqis eparqiis mwyemsmTavari,<br />

maRalyovladusamRvdeloesi mTavarepiskoposi<br />

serafime (jojua) daadgina.<br />

18. nikorwmindis eparqia<br />

nikorwmindis eparqia dasavleT<br />

saqarTvelos mTianeTSi _ raWaSi mdebareobs.<br />

eparqiisa da istoriuli ku-<br />

Txis sazRvrebi erTmaneTs emTxveva.<br />

samRvdelmTavro teritoriaze ori qalaqia<br />

_ oni da ambrolauri. eparqias<br />

aRmosavleTidan _ niqozisa da cxinvalis,<br />

dasavleTidan _ cagerisa da lentexis,<br />

samxreTidan _ quTais-gaenaTis,<br />

tyibul-Terjolisa da saCxere-WiaTuris<br />

eparqiebi esazRvreba, CrdiloeTi<br />

sazRvari kavkasionis centralur qeds<br />

emTxveva.<br />

raWis saerisTavo tradiciulad<br />

saqarTvelos Crdilo karibWis saimedo<br />

damcvelad da mefis erTgul mxardam-


Werad miiCneoda. raWvelTa saimedoobaze<br />

metyvelebs wmida mefe Tamaris<br />

raWaSi gaZiZaveba da mefed kurTxevisas<br />

misTvis raWis erisTavisagan samefo<br />

regaliebis gadacema.<br />

nikorwmindis eparqia imereTis reformatori<br />

mefis, bagrat III (1510_1565<br />

ww.) meoxebiT Camoyalibda. bagrati<br />

samefos gaerTianebisaTvis Tavgasul<br />

mTavrebTan brZolaSi mokavSired eklesias<br />

miiCnevda da mudam mis moralurmaterialur<br />

aRorZinebas cdilobda.<br />

man sakuTriv imereTis teritoriaze<br />

Seqmna da aRadgina ramdenime saepiskoposo.<br />

amisaTvis mefem Zveli quTaisis<br />

saepiskoposo ramdenime samwysod dayo<br />

da mis bazaze daaarsa xonis, nikorwmindis,<br />

gelaTis saepiskoposoebi.<br />

nikorwmindis eparqia mefe bagratma<br />

imJamad ukve dakninebuli nikorwmindis<br />

cnobili monastris bazaze daafuZna,<br />

xolo Tavad nikorwminda axlad daarsebuli<br />

eparqiis sakaTedro taZrad<br />

iqca. marTalia, bagrat III XVI s-is<br />

30-ian wlebSi daafuZna nikorwmindis<br />

eparqia, magram RvTis sityva raWaSi<br />

iqadages wmida mociqulebma _ andria<br />

pirvelwodebulma, svimon kananelma da<br />

mataTam mdinare fazisis xeobis piraRma<br />

ayolebiT, susaniamde, maT Soris<br />

raWaSic, mimosvlisas, xolo am mxareSi<br />

qristianobis saxelmwifo religiad<br />

damkvidreba wmida mefe mirianis religiur<br />

reformas ukavSirdeba.<br />

nikorwmindis eparqiis daarsebamde<br />

raWa eklesiurad aRmosavleT saqarTvelos<br />

eklesias _ mcxeTis saydars eqvemdebareboda.<br />

sxvadasxva dros raWis<br />

teritoriis garkveuli nawili ekuTvnoda<br />

niqozis, quTaisis eparqiebs. nikorwmindis<br />

samRvdelmTavros Camoyalibebis<br />

Semdeg, XVI s-is 30-iani wlebidan,<br />

igi imereTis sakaTolikosos SemadgenlobaSia.<br />

nikorwmindis eparqia saqarTvelos<br />

eklesiis avtokefaliis gauqmebamde, dasavleT<br />

saqarTveloSi 1821 wlamde arsebobda.<br />

dasavleT saqarTveloSi Seqmnili<br />

erTi _ imereTis eparqiis mmarTveloba<br />

imJamad nikorwmindel episkopos s<strong>of</strong>rom<br />

wulukiZes miandes (1821_1845 ww.).<br />

s<strong>of</strong>roniosi nikorwmindel arqiepiskoposad<br />

XVIII s-is bolo meoTxedSi,<br />

1775 wlidan ixsenieba.<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis avtokefaliis aRdgenis Semdeg,<br />

1917 wels, ganaxlda nikorwmindis<br />

eparqiac. saeklesio cxovrebis aRorZinebis<br />

nacvlad,20-ian wlebSi dawyebuli<br />

represiebis dros, nikorwmindis eparqiis<br />

asobiT eklesia daarbies, daangries,<br />

daketes an y<strong>of</strong>iTi daniSnulebis Senoba-nagebobebad<br />

gadaakeTes. 1937 wlamde<br />

raWis 80-mde sasuliero piri iZulebiT<br />

ganmoses, gaasaxles an daxvrites.<br />

avtokefaliis aRdgenis miuxedavad,<br />

nikorwmindelis kaTedra Tavisufali<br />

iyo. 50-ian wlebSi igi SeTavsebuli<br />

hqonda quTaTel-gaenaTel episkoposs<br />

daviT CaCaniZes, samociani wlebis bolos<br />

ki quTaTel-gaenaTel mitropolit<br />

naomi SavianiZes. 80-iani wlebidan, sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,uwmidesisa<br />

da unetaresis ilia II<br />

kurTxeviTa da ZalisxmeviT realurad<br />

amoqmedda nikorwmindis eparqiac, sadac<br />

sxvadasxva dros moRvaweobdnen episkoposebi:<br />

Sio avaliSvili,anania jafariZe,<br />

qristefore wamalaiZe, ambrosi qaTamaZe,<br />

daviT maxaraZe, abraam garmelia.<br />

1996 wlidan nikorwmindis eparqiis<br />

mwyemsmTavaria maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mTavarepiskoposi elise (joxa-<br />

Ze).<br />

174<br />

19. foTisa da xobis eparqia<br />

foTisa da xobis eparqia dasavleT<br />

saqarTveloSi Savi zRvis sanapiroze,<br />

istoriuli kolxeTis samefos teritoriaze<br />

mdebareobs. igi moicavs qalaqebs<br />

_ foTs, xobs da maT mimdebare<br />

teritorias. samRvdelmTavro teritoria<br />

ganvrcobilia md. rionisa da<br />

xobiswylis qvemo dinebis auzebze, rac<br />

Zveli qarTuli samefos, egrisis, imave


lazikis dasavleT nawils warmoadgens.<br />

foTisa da xobis eparqias aRmosavleTidan<br />

esazRvreba senakisa da<br />

Cxorowyus, CrdiloeTidan _ zugdidisa<br />

da caiSis, samxreTidan _ Semoqmedis<br />

eparqiebi, dasavleTis mxridan ki igi<br />

Sav zRvas emijneba.<br />

qarTul da ucxour werilobiT<br />

wyaroebSi es mxare ZiriTadad cnobilia<br />

mdinare fasisis, imave rionis, Sav<br />

zRvasTan gaSenebuli misi mosaxele qalaq<br />

fasisis (foTis), cixe-gojis _ akropolisisa<br />

da maT garSemo arsebuli<br />

eTnikuri niSniT gaerTianebul qveynad.<br />

qristeSobamde VII_VI saukuneebs<br />

miewereba qalaquri tipis dasaxlebis<br />

_ fasisis (foTi) dafuZneba.<br />

dasavleT iberiis sazRvao qalaq<br />

foTsa da mis mimdebare teritorias<br />

tradicia mociqulTa moRvaweobis arealad<br />

miiCnevs.<br />

1917 wels saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis avtokefaliis aRdgenis<br />

Semdeg samegrelos regionSi ganaxlda<br />

Wyondidis eparqia. 1995 wels,<br />

saqarTvelos wmida sinodis gadawyvetilebiT,Wyondidis<br />

eparqiis safuZvelze<br />

sami samRvdelmTavro kaTedra Camoyalibda:<br />

sakuTriv Wyondidis,zugdidisa<br />

da caiSis da foTis eparqiebi.<br />

2002 wlis 17 oqtombers, saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis wmida<br />

sinodis gadawyvetilebiT, foTis<br />

eparqias Seecvala saxelwodeba da<br />

ewoda foTisa da xobis eparqia.<br />

foTis eparqias dafuZnebis droidan<br />

marTavs maRalyovladusamRvdeloesmitropolitgrigoli<br />

(berbiWa-<br />

Svili).<br />

20. axalqalaqisa da kumurdos eparqia<br />

175<br />

axalqalaqisa da kumurdos eparqia<br />

samxreT saqarTveloSi, zemo qarTlis<br />

teritoriaze mdebareobs. igi moicavs<br />

samcxisa da zemo javaxeTis sanaxebs.<br />

eparqias aRmosavleTidan esazRvreba<br />

dmanisis, manglisisa da walkis, dasavleTidan<br />

_ axalcixis, tao-klarjeTisa<br />

da lazeTis,CrdiloeTidan – borjomisa<br />

da bakurianis eparqiebi. samxreTis<br />

mxridan eparqias sazRvari aqvs Turqe-<br />

Tisa da somxeTis respublikebTan.<br />

javaxeTi, rogorc saxelmwifoebrivi<br />

niSnis mqone qveyana, jer kidev qristes<br />

Sobamde, VIII s-is solisebr werilobiT<br />

ZeglebSi ixsenieba.<br />

es kuTxe Tavidanve im gzagasayarze<br />

aRmoCnda, saidanac qristianoba Semovida<br />

saqarTveloSi. wmida mociqulTa qadagebis<br />

Semdeg am mxareSi pirvelqristianTa<br />

Temebi aRmocenda. mogvianebiT,<br />

IV s-is dasawyisSi, qarTvelTa ganmanaTlebelma<br />

wmida ninom saqarTveloSi Semosvlisas<br />

gzad aq gamoiara. qarTlis<br />

pirveli episkoposis ioanes xelmZRvanelobiT<br />

konstantine imperatorTan mimavalma<br />

mefe mirianis elCobam gzad aq<br />

gaiara da ukan dabrunebulma saberZneTidan<br />

wamoRebuli didi siwmide _ macxovris<br />

samsWvali _ javaxeTSi, kerZod<br />

zemo javaxeTis imJamindel administraciul<br />

centrSi _ wundaSi mSenebare eklesiaSi<br />

datova. wunda zemo javaxeTis<br />

saeklesio centric gaxda. saerisTavoSi,<br />

vaxtang gorgaslis saeklesio reformis<br />

periodSi, ramdenime samRvdelmTavro<br />

kaTedra Camoyalibda, romelTagan<br />

upiratesoba kumurdos saepiskoposos<br />

hqonda. istoriulad, zemo javaxeTi<br />

swored kumurdos saepiskoposos saxeliTaa<br />

cnobili.<br />

1917 wels saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis avtokefaliis aRdgenis<br />

miuxedavad, qarTvelTagan da<br />

marTlmadidebelTagan daclil zemo<br />

javaxeTSi tradiciuli eklesiuri<br />

cxovrebis ganaxleba TiTqmis SeuZlebeli<br />

iyo. mxolod 1978 wels sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis ilia<br />

II ZalisxmeviT gaxda SesaZlebeli<br />

saqarTvelos uZveles teritoriaze<br />

marTlmadidebeli eparqiis daarseba.<br />

1978 wels aRdgenil samcxe-javaxeTis<br />

eparqiis SemadgenlobaSi Sedioda is-


toriuli zemo javaxeTi _ Zveli kumurdos<br />

eparqia.<br />

90-ian wlebSi saqarTvelos eklesiis<br />

eparqiaTa aRdgenisa da ganaxlebis<br />

Sesabamisad, 1995 wels aRdga istoriuli<br />

kumurdos eparqiis uSualo memkvidre<br />

borjom-axalqalaqis eparqiis<br />

saxelwodebiT. 2002 wlis 17 oqtombers,<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis wmida sinodis gadawyvetilebiT,<br />

borjomisa da axalqalaqis eparqiis<br />

ganvrcobili teritoriis safuZvelze<br />

Camoyalibda ori samRvdelmTavro<br />

samwyso _ borjom-bakurianis da<br />

axalqalaqisa da kumurdos eparqiebi.<br />

axalqalaqisa da kumurdos eparqiis<br />

mwyemsmTavaria maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mitropoliti nikolozi (fa-<br />

CuaSvili)<br />

21. axalcixis, tao-klarjeTisa da<br />

lazeTis eparqia<br />

axalcixis, tao-klarjeTisa da lazeTis<br />

eparqia samxreT saqarTveloSi,<br />

istoriuli samcxe-saaTabagos teritoriaze<br />

mdebareobs. igi moicavs qalaqebs:<br />

axalcixes, adigens, aspinZas,<br />

awyursa da maT mimdebare sanaxebs.<br />

2002 wlis 17 oqtombridan wmida sinodis<br />

gadawyvetilebiT eparqia nominalurad<br />

aerTianebs uZveles qarTul<br />

provinciebs _ tao-klarjeTsa da lazeTs,<br />

romlebic amJamad saqarTvelos<br />

saxelmwifo sazRvrebs miRmaa moqceuli.<br />

saqarTvelos saeparqio danawilebis<br />

safuZvelze, axalcixis, tao-klarjeTisa<br />

da lazeTis eparqias aRmosavleTidan<br />

esazRvreba borjomisa da<br />

bakurianis, axalqalaqisa da kumurdos,<br />

dasavleTidan _ baTumisa da sxalTis,<br />

CrdiloeTidan _ vanisa da baRdaTis,<br />

Crdilo-dasavleTidan _ Semoqmedis,<br />

Crdilo-aRmosavleTidan _ margveTisa<br />

da ubisis eparqiebi, xolo samxreTis<br />

mxridan saxelmwifo sazRvari gadis<br />

TurqeTTan.<br />

saistorio tradiciis Tanaxmad,<br />

176<br />

saqarTvelos teritoriaze pirveli<br />

saepiskoposo kaTedra swored am<br />

regionSi dauarsebia wmida mociqul<br />

andria pirvelwodebuls. mociqulma<br />

yovladwmida RvTismSoblis xelTuqmneli<br />

xatis saswauliT qristianobaze<br />

moqceul awyuris mkvidrT pirveli<br />

mawyvereli episkoposic daudgina.<br />

awyurSi dabrZanebul wmida xats qarTvelma<br />

erma siyvaruliT awyuris RvTismSobeli<br />

uwoda.<br />

samcxe (mogvianebiT, XIV_XVII ssis<br />

20-ian wlebamde _ samcxe-saaTabago),<br />

tao-klarjeTi da lazeTi odiTganve<br />

saqarTvelos mTlianobisa da saxelmwifoebriobis<br />

mtkice dasayrdens warmoadgenda.<br />

qristianobis saxelmwifo<br />

religiad gamocxadebis Semdeg es ku-<br />

Txe saqarTvelos mZlavr saqristianokulturul<br />

kerad Camoyalibda. saeklesio<br />

tradiciis Tanaxmad, am mxareSi<br />

samjer Semovidnen mociqulebi. IV saukunis<br />

dasawyisSi javaxeTSi, faravnis<br />

tbis midamoebSi Semosulma wmida ninom<br />

qadagebiT Camoiara javaxeTi, samcxe da<br />

amis Semdeg Semovida Sida qarTlsa da<br />

mcxeTaSi.<br />

saqarTvelos eklesiis administraciuli<br />

organizaciis Semdeg samcxe<br />

Tavidanve mcxeTis mTavarepiskoposis<br />

iurisdiqciaSi Sedioda.<br />

XVI saukunis bolos, 1578 wels, samcxe<br />

osmalTa xelSi gadavida, xolo<br />

saeklesio centri q. awyuri axalcixis<br />

safaSos sanjayis centri gaxda. aqedan<br />

mokidebuli, awyuris cixe, romelic osmalebma<br />

damatebiT gaamagres, mZlavr<br />

citadelad iqca, xolo kaTedrali dauZlurda<br />

da misi mRvdelmTavari xon-<br />

Tqarze damokidebuli Seiqna.<br />

mahmadianuri sarwmunoebis gavrcelebis<br />

miuxedavad, mTel mesxeTSi qar-<br />

Tuli ena mosaxleobis urTierTobis<br />

ZiriTad enad iTvleboda, Tumca metyvelebaSi<br />

TandaTan Turqulic iWreboda.<br />

Turquli enis masobrivi gavrcelebisaTvis<br />

XVIII s-is meore naxevarSi da<br />

XIX s-is dasawyisSi mTeli rigi Ro-


nisZiebebi ganxorcielda. qarTvelebis<br />

saboloo ganadgurebisaTvis samcxejavaxeTSi<br />

masobrivad Caasaxles mejoge-momTabare<br />

qurTTa da yazax-borCalodan<br />

gadasuli momTabare yarafafaxelTa<br />

(Taraqama) tomebi da sxvebi.<br />

samcxe-javaxeTidan SemorCenili<br />

qarTvelebis gasaxleba gansakuTrebiT<br />

XIX saukunis 30-iani wlebidan _ adrianopolis<br />

zavis Semdeg gaZlierda.<br />

osmalebi ruseTTan mosalodneli kav-<br />

Siris SiSiT aiZulebdnen marTlmadidebel<br />

qarTvelebs, SeecvalaT sarwmunoeba<br />

da gamahmadianebuliyvnen, rusebi<br />

ki mamapapuri adgilebidan mierekebodnen<br />

eTnikur qarTvelebs mahmadianobis<br />

gamo, osmaleTTan mosalodneli kavSiris<br />

aRdgenis SiSiT. XIX s-is 30_40-ian<br />

wlebSi samcxe-javaxeTidan qarTvel<br />

mahmadianTa gasaxleba da maT magier<br />

berZnebis, somxebisa da rus seqtantTa<br />

Casaxleba carizmis koloniuri politikis<br />

gamovlineba iyo, rac xalxebis<br />

aRrevas, erovnuli TviTSegnebis Cakvlas,saxazino<br />

miwebis fondis gazrdasa<br />

da Cveni qveynisaTvis sxva arasasurvel<br />

miznebs isaxavda. mesxeTis qarTul mosaxleobas<br />

1828 wels ruseTTan SeerTebam<br />

ar moutana mosalodneli Tavisufleba.<br />

imJamindeli mesxeTis mosaxleobis<br />

didi nawili Segnebulad ambobda<br />

uars mahmadianobaze da dedaeklesiis<br />

wiaRSi iTxovda dabrunebas. ruseTi ki<br />

maT aiZulebda osmaleTSi gadaxvewas,<br />

sanacvlod didi raodenobiT Camohyavda<br />

yarsidan da arzrumidan mon<strong>of</strong>iziti<br />

somxebi, aseve rusi da ukraineli<br />

seqtantebi _ duxoborebi, malaknebi,<br />

raskolnikebi da sxv. am droisaTvis<br />

saqarTvelos eklesiis avtokefalia<br />

gauqmebuli iyo.<br />

1917 wels, saqarTvelos eklesiis<br />

avtokefaliis aRdgenis Semdeg, ganaxlebuli<br />

baTum-Semoqmedis eparqiis<br />

iurisdiqcia mTel samxreT-dasavleT<br />

saqarTvelos teritorias moicavda,<br />

saqarTvelos saxelmwifoSi Semavalsa<br />

(guria,aWara) da istoriulsac (SavSeTi,<br />

177<br />

klarjeTi, tao, WaneTi...). amgvari mdgomareoba<br />

1953 wlis ivlisamde gagrZelda,<br />

sanam ssrk-is imJamindeli xelisufleba<br />

TurqeTis saxelmwifos pretenziebs<br />

ar daakmay<strong>of</strong>ilebda da baTum-Semoqmedis<br />

eparqias samxreT-dasavleT nawils<br />

moakvecda. amis Semdeg ZirZveli qarTuli<br />

provinciebi nominaluradac ki ganaSores<br />

saqarTvelos eklesiis erTian<br />

organizms. 20-iani wlebidan, gasageb<br />

mizezTa gamo, mTeli 70 wlis manZilze<br />

qristianuli saeklesio cxovreba<br />

metad mZime wnexis qveS iyo moqceuli.<br />

mxolod 70-iani wlebis bolos, sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis ilia II ZalisxmeviT<br />

gaizarda mRvdelmTavarTa<br />

ricxvi. am periods ukavSirdeba samcxe-javaxeTis<br />

eparqiis aRdgena, romelic<br />

imJamad qveynis saxelmwifo sazRvrebSi<br />

moqceul TiTqmis mTel samxreT saqarTvelos<br />

moicavda.<br />

1978 wels, axlad aRdgenili samcxe-javaxeTis<br />

eparqiis mRvdelmTavrad<br />

episkoposi ambrosi qaTamaZe dainiSna,<br />

Semdeg eparqias mwysida episkoposi anania<br />

jafariZe. aRniSnuli saxelwodeba<br />

eparqiam 1995 wlis aprilamde Seinar-<br />

Cuna, Semdeg samcxe-javaxeTis saeparqios<br />

sakmaod vrceli teritoria gaiyo<br />

da misgan Camoyalibda axalcixisa da<br />

borjom-axalqalaqis ori eparqia.<br />

1999 wlidan eparqiis mmarTveli<br />

mRvdelmTavaria maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mitropoliti Teodore (WuaZe).<br />

2002 wlis 17 oqtombers saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis wmida<br />

sinodis ganCinebiT axalcixis eparqias<br />

nominalurad dauqvemdebares uZvelesi<br />

qarTuli mxareebi: tao, klarjeTi, lazeTi.<br />

eparqiasac Sesabamisad axalcixis,<br />

tao-klarjeTisa da lazeTis sam-<br />

RvdelmTavro ewoda.


22. xonisa da samtrediis eparqia<br />

xonisa da samtrediis eparqia dasavleT<br />

saqarTveloSi, istoriuli<br />

imereTis samefos centralur nawil-<br />

Si, vake imereTSi mdebareobs. igi xons,<br />

samtrediasa da maT mimdebare teritoriebs<br />

aerTianebs. eparqia rionsa da<br />

cxeniswyals Soris mdebare sivrces<br />

moicavs. aRmosavleTidan mas esazRvreba<br />

quTais-gaenaTisa da vani-baRdaTis<br />

eparqiebi, dasavleTidan _ Wyondidis,<br />

CrdiloeTidan _ cagerisa da lentexis,<br />

samxreTidan _ Semoqmedis eparqiebi.<br />

tradiciulad kolxeTis centraluri<br />

nawili, istoriuli vake imereTi,<br />

dasavleT saqarTveloSi qveynis siZlierisa<br />

da saxelmwifoebriobis mtkice<br />

dasayrdeni iyo. yvela, met-naklebad<br />

mniSvnelovani movlena, rac dasavleT<br />

saqarTveloSi aRsrulebula,am kuTxis<br />

istoriasac ukavSirdeba. calke samefod<br />

gamoy<strong>of</strong>il imereTSi vake mZlavr<br />

sadroSod iTvleboda.<br />

imereTis centralur saerisTavosa<br />

da samefos erT-erTi sadroSos Sesaferisi<br />

saeklesio aRiarebac sWirdeboda.<br />

xonis eparqiis Camoyalibeba XVI saukuneSi<br />

imereTis reformator mefe bagrat<br />

III (1510_1565 ww.) ukavSirdeba.<br />

samefo domenSi Semavali xonis<br />

eparqia Tavidanve samefo ojaxis gansakuTrebuli<br />

mzrunvelobis qveS iyo. amitom<br />

samRvdelmTavro teritoria daarsebidanve<br />

imereTis samefos sakmaod vrcel<br />

sanaxebs moicavda. mas 70-mde didi<br />

s<strong>of</strong>eli ekuTvnoda, TiToeul s<strong>of</strong>elSi<br />

ori,sami da meti eklesia iyo. eparqiaSi<br />

Sedioda agreTve vanis, xonis qvayudisa<br />

da maTxojis didi monastrebic.<br />

XVIII_XIX saukuneTa mijnaze, Ti-<br />

Tqmis naxevari saukunis ganmavlobaSi,<br />

1771_1820 wlebSi xonis eparqias ganagebda<br />

didi moRvawe, mTavarepiskoposi<br />

anton CijavaZe. man axalgazrdobaSi<br />

safuZvliani sasuliero da filos<strong>of</strong>iuri<br />

ganaTleba miiRo. mRvdelmTavrobisas<br />

gaaZliera eparqia, ganamtkica<br />

178<br />

misi meurneoba, sabolood moawesriga<br />

sagadasaxado nusxebi. eklesias daubruna<br />

Tavadaznaurobisagan mitacebuli<br />

saeklesio miwebi, alagma Tavgasuli<br />

eriskacebi da sxv.<br />

mis moRvaweobaSi qvelmoqmedebas<br />

gansakuTrebuli adgili uWiravs. man<br />

xonis monasterTan aamoqmeda sakmaod<br />

didi samrevlo skola,aago asadgiliani<br />

saavadmy<strong>of</strong>o (sasapyre), sadac eparqiis<br />

xarjze fizikuri naklis mqone bavSvebi<br />

izrdebodnen. mTavarepiskopos antonis<br />

saxsrebiT XII_XIV saukuneebis mravali<br />

wigni gadaiwera, Tbilisis sionisa da<br />

safaris wmida sabas lavris ikonomdiakvnebi<br />

didxans iyvnen xonSi, raTa<br />

ganeaxlebinaT asobiT sigeli, wyalobisa<br />

da Sewirulobis wignebi...<br />

saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

gauqmebisa da 1819_1820 ww-is<br />

imereTis cnobili ajanyebis CaxSobis<br />

Semdeg, 1821 wlis noemberSi, imereTi<br />

erT eparqiad gaerTianda. xonis mTavarepiskoposi<br />

antoni gauqmebuli xonis<br />

eparqiidan gaaZeves, ris Semdegac<br />

igi Zalian male, 1822 wels, Tavis sagvareulo<br />

mamulSi, saCinoSi gardaicvala.<br />

xonis eparqiis vrceli samwyso da<br />

saeklesio glexebi saxazino uwyebaSi<br />

gadairicxnen.<br />

mravali winaaRmdegobis miuxedavad,<br />

didi tradiciebis mqone eparqia sruliad<br />

saqarTvelos kaTalikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis ilia II ZalisxmeviT,TiTqmis<br />

ori saukunis Semdeg,<br />

1995 wlis 5 aprils kvlav aRdga.<br />

1996 wlis noembridan xonis samRvdelmTavro<br />

kaTedris mwyemsmTavaria<br />

maRalyovladusamRvdeloesi mTavarepiskoposi<br />

saba (gigiberia).<br />

23. baTumisa da qobuleTis eparqia<br />

baTumisa da qobuleTis eparqia<br />

saqarTvelos ukidures samxreT-dasavleTiT,<br />

Savi zRvis sanapiroze, aWaris<br />

avtonomiur respublikaSi, istoriuli<br />

aWaris teritoriaze mdebareobs. epar-


179<br />

qiis sazRvari samxreTis mxridan emTxveva<br />

saqarTvelo-TurqeTis saxelmwifo<br />

sazRvars, romelic gasdevs WaneTisa<br />

da SavSeTis qedebs: aRmosavleTidan<br />

esazRvreba sxalTis, CrdiloeTidan ki<br />

_ Semoqmedis eparqiebi,istoriuli mesxe-<br />

Tis qedi, mdinareebis _ natanebisa da<br />

kintriSis wyalgamy<strong>of</strong>ebi, dasavleTidan<br />

eparqias akravs Savi zRvis sanapiro.<br />

aWara istoriulad saqarTvelos<br />

erT-erTi uZvelesi provinciaa, romelic<br />

geografiulad zemo qarTlis,<br />

kerZod, mesxeTis nawils Seadgenda.<br />

werilobiT wyaroebSi aWara moxseniebulia<br />

sxvadasxva saxeliT: `aWaris<br />

qveyana~, `aWaris xevi~ an `aWaris xeoba~<br />

da sxv. es kuTxe moicavda aWariswylis<br />

xeobas Worox-aWariswylis SesarTavamde.<br />

saeklesio istoria saqarTveloSi<br />

qristianobis Semosvlasa da gavrcelebas<br />

aWaris mxridan, didaWaridan<br />

miiCnevs. wmida mociqulebma samxreTdasavleT<br />

saqarTveloSi yovladwmida<br />

RvTismSoblis saxelobis mravali ta-<br />

Zari aages. mdinare sufsis qvemo welze,<br />

srialeTad saxeldebul adgilze,<br />

aqaurma mkvidrma mosaxleobam am kuTxis<br />

ganmanaTleblis, wmida andria mociqulis<br />

saxelobis eklesia aago, romelmac<br />

bolo dromde moaRwia.<br />

saqarTveloSi qristianobis saxelmwifo<br />

religiad gamocxadebis Semdeg<br />

sxalTis midamoebi da mTlianad aWara<br />

IV saukuneSi mefe mirdat III Seqmnil<br />

Tuxarelis samwysoSi erTiandeboda.<br />

eparqia V saukunis 60-ian wlebamde<br />

arsebobda, Semdeg wmida mefe vaxtang<br />

gorgaslis mier klarjeTis qveyanaSi<br />

daarsebuli da momZlavrebuli axizis<br />

eparqiis gavlenis qveS moeqca. qarTlis<br />

samefos uZvelesi provincia sxvadasxva<br />

epoqaSi momxdurTa mZlavrobisagan<br />

xSirad dampyrobTa gavlenis qveS<br />

eqceoda. VI saukunidan, qveynis saerTo<br />

daZabunebis dros, aWara qajeTis cixe-<br />

Si (berZnuli wyaroebiT _ petra) arsebuli<br />

eklesiis irgvliv Seqmnil eparqias<br />

ekuTvnoda. X saukuneSi,kerZod,941<br />

wlidan, aWaris nawili, qvemo aWara `afxazTa<br />

samefoSi~ Sevida. pirvelad igi<br />

tbeTis eparqiaSi, XI s-is dasawyisidan<br />

ki quTaisis eparqiaSi moeqca, zemo aWara<br />

ki X saukunidan anCelis iurisdiqciaSi<br />

moixseneba.<br />

XI saukunis II naxevridan aWara<br />

saqarTvelos erTiani saxelmwifos<br />

SemadgenlobaSia da misi zemo mxare<br />

klarjeTTan erTad abuserisZeTa saerisTavoSi<br />

iTvleba. `didi Turqobis~<br />

dros,XI s-is 80-ian wlebSi,aWara samxre-<br />

Tidan SemoWrilma selCukebma aaoxres,<br />

xolo XIII s-is Sua wlebidan gaZlierebuli<br />

samcxe-saaTabagos samTavros<br />

erT-erT saerisTavos warmoadgenda.<br />

XVI s-is 50-ian wlebSi osmalebma<br />

miitaces klarjeTi. dawyebuli Sida<br />

feodaluri dapirispirebiT isargebla<br />

osmaleTma da aWaris teritoriis<br />

etapobriv dapyrobas Seudga. XVI s-is<br />

70-iani wlebisTvis mTeli aWara osmalebma<br />

daipyres da iq zemo da qvemo<br />

aWaris sanjayebi daaarses. sanjayebad<br />

(raioni) day<strong>of</strong>ili aWara Cildiris<br />

(axalcixe) vilaieTs miuerTes.<br />

amis Semdeg aWaris mosaxleobas mamapapeul<br />

miwa-wyalze darCenis saSualeba<br />

qristianobis uary<strong>of</strong>iTa da mahmadis<br />

aRiarebis SemTxvevaSi eZleoda. amgvari<br />

mdgomareoba grZeldeboda XIX saukuneSic.<br />

mxolod 1877_78 wlebSi, ruseT-osmaleTis<br />

omis Semdeg, 1878 wlis<br />

berlinis kongresis gadawyvetilebiT,<br />

samxreT saqarTvelos ZirZveli miwa<br />

kvlav samSoblos daubrunda. am mxareSi<br />

adre arsebobda anCis, tbeTisa<br />

da xinowmindis eparqiebi. imJamindeli<br />

saqarTvelos saeklesio marTva-gamgeoba<br />

rusul yaidaze iyo gardaqmnili.<br />

Zveli qarTuli eparqiebis momcveli<br />

mxare guriis saepiskoposos iurisdiqciaSi<br />

Sevida. 1882 wels guriis eparqiis<br />

saWeTmpyroblad dadgenil iqna<br />

wmida mRvdelmTavari aleqsandre oqropiriZe.<br />

1885 wels guriisa da odi-<br />

Sis samwysoebi erT eparqiad gaerTia-


nda. guria-samegrelos gaerTianebuli<br />

eparqia samxreT saqarTvelos uZveles<br />

kuTxeebsac (aWara, SavSeTi, klarje-<br />

Ti, tao, WaneTi) moicavda. am regionSi<br />

wmida mRvdelmTavar aleqsandre oqropiriZis<br />

moRvaweobisas daiwyo miviwyebuli<br />

qristianuli cxovrebis wesis<br />

nel-nela gamococxleba, baTumSi, qobuleTsa<br />

da xuloSi Zveli salocavebis<br />

ganaxleba da axlis mSenebloba...<br />

saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

aRdgenis Semdeg, 1917 wlis<br />

seqtemberSi mowveuli saqarTvelos<br />

saeklesio krebis gadawyvetilebiT<br />

aRdga baTumis eparqiac, romelsac ba-<br />

Tom-Semoqmedis, mogvianebiT ki, baTum-<br />

Semoqmedis saepiskoposo ewoda. baTum-<br />

Semoqmedis eparqia 1995 wlis aprilamde<br />

arsebobda.<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis wmida sinodis gadawyvetilebiT,1995<br />

wlis 5 aprils baTum-Semoqmedis<br />

erTi eparqiidan Camoyalibda ori _ Semoqmedisa<br />

da baTum-sxalTis eparqiebi.<br />

2006 wlis 21 dekembers, saqarTvelos<br />

eklesiis wmida sinodis ganCinebiT, ba-<br />

Tumisa da sxalTis eparqiis teritoriuli<br />

gadanawilebis Semdeg Seiqmna<br />

baTum-qobuleTisa da sxalTis eparqiebi.<br />

baTum-qobuleTis samRvdelmTavros<br />

mwyemsmTavrad manamde baTumisa da<br />

sxalTis maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mitropoliti dimitri (SiolaSvili)<br />

iqna dadgenili.<br />

24. vanisa da baRdaTis eparqia<br />

180<br />

vanisa da baRdaTis eparqia dasavleT<br />

saqarTveloSi, imereTis dablobze,mdinareebis<br />

_ sulorisa da xaniswylis<br />

auzebSi mdebareobs. igi qalaqebs<br />

_ vans, baRdaTsa da maT mimdebare teritorias<br />

moicavs. vanisa da baRdaTis<br />

eparqia 1995 wlis aprilSi Camoyalibdaeparqias<br />

aRmosavleTidan esazRvreba<br />

margveTisa da ubisis, agreTve borjomisa<br />

da bakurianis, dasavleTidan _<br />

Semoqmedis, CrdiloeTidan _ quTaisgaenaTisa<br />

da xoni-samtrediis,samxreTidan<br />

_ axalcixis, tao-klarjeTisa da<br />

lazeTis eparqiebi.<br />

eparqiis teritoriaze qristianobis<br />

qadageba mociqulebis dros dawyebula.<br />

mefe mirianis mier qristianobis<br />

saxelmwifo religiad gamocxadebis<br />

Semdeg es kuTxec gaqristianda. Tanamedrove<br />

eparqiis teritoria imereTis<br />

samefoSi arsebul quTaisisa da margveTis<br />

samwysoebSi Sedioda.<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis<br />

wmida sinodis 1995 wlis 5 aprilis<br />

gadawyvetilebiT quTais-gaenaTis<br />

eparqiis safuZvelze sami eparqia _<br />

xonis, vanisa da baRdaTis da quTaisgaenaTis<br />

eparqiebi Camoyalibda. calke<br />

samRvdelmTavrod gamoy<strong>of</strong>il vanisa<br />

da baRdaTis eparqias SeTavsebiT kvlav<br />

quTaTel-gaenaTeli mitropoliti<br />

kalistrate marTavda.<br />

1996 wlis noembridan vanisa da<br />

baRdaTis eparqiis mwyemsmTavaria ma-<br />

RalyovladusamRvdeloesi mTavarepiskoposi<br />

antoni (buluxia).<br />

25. zugdidisa da caiSis eparqia<br />

zugdidisa da caiSis eparqia dasavleT<br />

saqarTveloSi, istoriuli egrisis<br />

samefos centralur nawilSi<br />

mdebareobs. igi moicavs qalaqebs _<br />

zugdids, walenjixasa da maT mimdebare<br />

teritorias. samRvdelmTavros aRmosavleTidan<br />

esazRvreba senakisa da<br />

Cxorowyus eparqia, dasavleTidan _<br />

cxum-afxazeTis, CrdiloeTidan _ mestiisa<br />

da zemo svaneTis, samxreTidan<br />

_ foTisa da xobis eparqiebi, samxreTdasavleTis<br />

sazRvari zRvis sanapiro<br />

zols mihyveba.<br />

saeklesio tradiciis Tanaxmad, am<br />

mxareSi wmida mociqulebs _ andria<br />

pirvelwodebuls, svimon kananelsa da<br />

mataTas uqadagiaT da pirvelqristianuli<br />

TemisTvis eklesia daufuZnebiaT.<br />

IV saukunis pirvel naxevarSi egris-<br />

Si qristianoba saxelmwifo religiad


gamocxadda, xolo V saukuneSi vaxtang<br />

gorgasalma srulad gaaTavisufla<br />

dasavleTi saqarTvelo romaelTagan.<br />

dasavleT saqarTveloSi VIII saukunidan<br />

iwyeba afxazeTis sakaTolikosos<br />

Camoyalibebis procesi,romlis SemadgenlobaSic<br />

X saukunisaTvis mTeli<br />

dasavleTi saqarTvelo Sedioda.<br />

saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

gauqmebis Semdeg, 1814 wlis 17<br />

oqtombris brZanebulebiT dasavleT<br />

saqarTvelos sakaTolikoso uSualod<br />

SeuerTda ruseTis eklesias. caiSis<br />

samwysoc egzarqosis daqvemdebarebaSi<br />

arsebuli imereT-quTaisis eparqiis SemadgenlobaSi<br />

aRmoCnda.<br />

1917 wlis seqtemberSi avtokefaliaaRdgenili<br />

saqarTvelos saeklesio<br />

krebaze ganaxlda 13 eparqia. caiSis Zveli<br />

samRvdelmTavro teritoria Wyondidis<br />

eparqiis SemadgenlobaSi iTvleboda.<br />

1995 wlis 5 aprils saqarTvelos<br />

eklesiis wmida sinodis sxdomaze<br />

aRdga 1823 wlidan gauqmebuli caiSis<br />

saepiskoposo kaTedra.<br />

zugdidisa da caiSis eparqiis mwy-<br />

emsmTavaria maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mitropoliti gerasime (SaraSeni-<br />

Ze).<br />

26. bodbis eparqia<br />

bodbis eparqia saqarTvelos ukidures<br />

samxreT-aRmosavleTiT, qiziyis,<br />

Zveli kambeCovanis mxareSi mdebareobs.<br />

mis SemadgenlobaSi Sedis qalaqebi _<br />

siRnaRi, ded<strong>of</strong>liswyaro da maTi mimdebare<br />

teritoriebi. bodbis eparqias<br />

CrdiloeTidan esazRvreba nekresisa<br />

da hereTis, gurjaanisa da veliscixis,<br />

dasavleTidan _ sagarejosa da ninowmindis<br />

eparqiebi, samxreTis da aRmosavleTis<br />

sazRvrebi saqarTvelo-azerbaijanis<br />

sazRvars emTxveva.<br />

qarTuli saistorio tradicia<br />

bodbis eparqiis dafuZnebas V saukuniT<br />

aTariRebs. VI saukunis dasawyis-<br />

Si, 506 wels bodbeli mRvdelmTavari<br />

181<br />

lazare aRmosavleT saqarTvelos episkoposebTan<br />

erTad dvinis saeklesio<br />

krebas eswreboda. saqarTvelos samefo<br />

karze, Semdeg kaxeTis damoukidebel<br />

samTavrosa da samefoSi bodbeli<br />

mRvdelmTavris dawinaurebul mdgomareobas<br />

am mxareSi qarTvelTa ganmanaTleblis,<br />

wmida ninos moRvaweoba da<br />

aRsasruli ganapirobebda.<br />

V_VI ss-is mijnaze am mxareSi ori<br />

eparqia _ xornabuji da bodbe _ ixsenieba.<br />

axlomdebare samRvdelmTavro<br />

kaTedraTa bunebriv sazRvrad bodbis<br />

xevi aris miCneuli. kambeCovanis<br />

dasavleTi mxare bodbelis samwysod<br />

iTvleboda, aRmosavleTi _ xornabujelisa.<br />

wmida mefe vaxtang gorgasalma<br />

xornabuji Weremsa da nekresTan er-<br />

Tad saufliswulo mamulad gadasca<br />

Tavis Zes, daCis. saqarTvelos politikuri<br />

daqucmacebulobis periodSi kaxeTis<br />

mefeebs xSirad bodbeli episkoposi<br />

akurTxebda. samefo gvirgvini<br />

aq daidges kaxeTis mefeebma _ giorgi<br />

I (1466_76 ww.), aleqsandre I (1476_1511<br />

ww.), levanma (1518_74 ww.), Teimuraz I<br />

(1606_16; 1625_48 ww.) da sxv. mefis kurTxevis<br />

pativiT igi garkveulwilad uTanabrdeboda<br />

qarTlis da imereTis ka-<br />

Tolikosebs, romlebic aseve TavianTi<br />

samefoebis mefeebs akurTxebdnen.<br />

bodbels kaxeTis samefoSi pirveli<br />

sadroSos _ qiziyis winamZRoloba<br />

hqonda mindobili.<br />

saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

gauqmebisas sakmaod momZlavrebuli<br />

da dawinaurebuli bodbis eparqia<br />

ruseTis mier daniSnul egzarqoss<br />

dauqvemdebares da kaxeTis sxva sam-<br />

RvdelmTavroebTan erTad, erT, kaxeTalaverdis<br />

eparqiaSi gaaerTianes.<br />

saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

aRdgenis Semdeg saqarTvelos pirvel<br />

saeklesio krebaze ganaxlebulad<br />

CaiTvala bodbis saepiskoposoc. misi<br />

marTva droebiT SeTavsebuli hqonda<br />

alaverdel mRvdelmTavars. 1925 wlis<br />

22 oqtombers sakaTolikoso sabWos


dadgenilebiT, alaverdis eparqias gamoeyo<br />

bodbis eparqia.<br />

bodbis eparqiis mwyemsmTavaria yovladusamRvdeloesi<br />

episkoposi daviTi<br />

(tikariZe).<br />

27. samTavisisa da goris eparqia<br />

samTavisisa da goris eparqia Sida<br />

qarTlis centralur nawilSi, istoriul<br />

zena s<strong>of</strong>elSi mdebareobs. eparqia<br />

moicavs Zvel qalaqebs _ gors, kaspsa<br />

da maT mimdebare sanaxebs. eparqiis<br />

amJamindel teritoriaze, „rexulas<br />

zeiT did liaxvamde“, vaxtang gorgaslis<br />

saeklesio reformis Semdeg mcxeTis<br />

mTavarepiskoposis iurisdiqcia<br />

vrceldeboda, romlis sakaTedro ta-<br />

Zari samTavros RvTaebis eklesia iyo.<br />

samRvdelmTavros, aRmosavleT saqarTvelos<br />

centralur nawilSi mdebareobis<br />

gamo, qarTlSi arsebul eparqiaTa<br />

umravlesoba esazRvreba: aRmosavleTidan<br />

_ mcxeTa-Tbilisis, wilknisa da<br />

duSeTis, CrdiloeTidan _ niqozisa da<br />

cxinvalis, dasavleTidan _ urbnisisa<br />

da ruisis, borjomisa da bakurianis,<br />

samxreTidan _ manglisisa da walkis<br />

eparqiebi.<br />

am mxareSi qristes eklesiis dafuZnebis<br />

adreuli etapis Sesaxeb nastakisis<br />

naqalaqaris arqeologiuri<br />

monacemebi mianiSnebs. aq aRmoCenilia<br />

II_III saukuneebis pirvelqristianTa<br />

saRvTismsaxuro Senoba, rac mociqul-<br />

Ta moRvaweobis xanas ukavSirdeba.<br />

saqarTveloSi qristianobis saxelmwifo<br />

religiad gamocxadebis Semdeg es<br />

kuTxe erT-erT umTavres saqristiano<br />

centrad iqca. igi Tavidanve mcxeTis<br />

sapatriarqo saydris iurisdiqciaSi<br />

Sedioda da msxvil saeparqio erTeulad<br />

adridanve Camoyalibda.<br />

saeklesio tradicia samTavis-<br />

Si eparqiis sakaTedro taZris agebas,<br />

wilknis, erTawmindisa da metexis eklesiebTan<br />

erTad, wmida mefe vaxtang<br />

gorgasals miawers.<br />

droTa ganmavlobaSi, mterTagan<br />

mravali Semosevisa da sxvadasxva mizezis<br />

gamo samTavisis samRvdelmTavro<br />

kaTedra nel-nela daemcro. me-19<br />

saukunis damdegs igi mxolod 17 s<strong>of</strong>els<br />

moicavda. 1803 wels wilknis mTavarepiskoposis,<br />

ioane qarumiZis gardacvalebis<br />

Semdeg samTavisis eparqias<br />

wilknis vrceli samwysoc miuerTes.<br />

male wilkan-samTavisis ganvrcobili<br />

teritoria niqozeli mRvdelmTavris<br />

daqvemdebarebaSi gadavida. me-19 saukuneSi<br />

saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

gauqmebis Semdeg qarTlis erT<br />

samRvdelmTavro samwysod gaerTianebuli<br />

eparqiis SemadgenlobaSi samTavisic<br />

Sedioda.<br />

saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

aRdgenis Semdeg es mxare xan<br />

wilknis, xanac ruis-urbnisisa da sxva<br />

saepiskoposoTa iurisdiqciaSi Sedioda.<br />

1994 wels ruis-urbniss gamoeyo<br />

kaspisa da goris raionebis teritoria<br />

da samTavisis da goris eparqiis saxelwodebiT<br />

aRdga am kuTxis uZvelesi<br />

saeklesio samwyso.<br />

samTavisisa da goris eparqiis<br />

mwyemsmTavaria yovladusamRvdeloesi<br />

episkoposi andria (gvazava).<br />

182<br />

28. stefanwmindisa da xevis eparqia<br />

stefanwmindisa da xevis eparqia aRmosavleT<br />

saqarTveloSi,Sida qarTlis<br />

ukiduresi CrdiloeTiT mdebareobs<br />

da mdinareebis _ Trusos, Tergisa da<br />

snoswylis auzebs moicavs. eparqiis<br />

SemadgenlobaSia saqarTvelos mTiane-<br />

Tis patara qalaqi stefanwminda (y<strong>of</strong>.<br />

yazbegi) da misi mimdebare istoriuli<br />

provincia _ xevi,adrindeli Sua saukuneebis<br />

winareTi. samRvdelmTavro teritorias<br />

aRmosavleTidan esazRvreba<br />

TianeTisa da fSav-xevsureTis, samxre-<br />

Tidan _ wilknisa da duSeTis,dasavle-<br />

Tidan _ niqozisa da cxinvalis eparqiebi,<br />

CrdiloeTidan _ saqarTvelo-ruse-<br />

Tis saxelmwifo sazRvris monakveTze


ki _ alania _ Crd. oseTisa da CaCneTinguSeTis<br />

avtonomiuri respublikebi.<br />

qarTul werilobiT wyaroebSi toponimi<br />

„xevi winareTisa“ pirvelad VI<br />

saukunis movlenebis aRwerisas ixsenieba.<br />

mogvianebiT saxelwodeba „winare-<br />

Ti“ xmarebidan TandaTan gamovida da<br />

„xevi“ damkvidrda am mxaris sakuTar<br />

saxelad. Sesabamisad, aqaur mkvidrTa<br />

satomo saxeli „winarebi“ Secvala<br />

„moxevem“.<br />

xevi adridanve, Tavisi adgilmdebareobis<br />

gamo, umniSvnelovanes funqcias<br />

asrulebda saqarTvelos samxedrostrategiuli<br />

da Tavdacvisunarianobis<br />

erTian sistemaSi.<br />

tradicia darialis xeobaSi pirveli<br />

simagris aSenebas iberiis mefe<br />

mirian I (qristes Sobamde II s-is I<br />

naxevari) ukavSirebs. qristes Sobamde<br />

I s-Si iberiis mefeebi romis mZlavr<br />

imperiasTan, parTiasTan da somxeTTan<br />

urTierTobebs aRniSnuli simagris<br />

gaxsniT da momTabareTa gadmoSvebiT<br />

aregulirebdnen. V s-Si wmida mefe vaxtang<br />

gorgasalma aRadgina Zveli TavdacviTi<br />

nagebobebi da saqarTvelos<br />

Crdilo karibWe saimedod Caketa.<br />

wmida mefe daviT aRmaSenebelma am<br />

gziT Camoiyvana (1118_1120 ww.) saqarTveloSi<br />

yivCayebi da manve ganaaxla<br />

aqauri simagreebi. wmida mefe Tamaris<br />

dros kidev ufro metad gaizarda samisionero<br />

moRvaweoba da am kuTxis<br />

gavleniT qristianobaze moeqcnen zaxas,<br />

gudas, Trusos da sxva xeobaTa mcxovrebni.<br />

im xanebSi xevis gansakuTrebuli<br />

mniSvneloba Crdilokavkasieli<br />

xalxebis damorCilebasa da maTi gaqristianebis<br />

saqmeSi seriozul saxelmwifoebriv<br />

saqmed iyo miCneuli.<br />

qveynis saxelmwifoebrivi simtkicis<br />

erT-erTi mZlavri dasayrdeni mxare,<br />

Sida qarTlis CrdiloeTi karibWe<br />

_ xevi, adridanve wilknis eparqiis SemadgenlobaSi<br />

iTvleboda. saeklesio<br />

tradicia am mxares andria mociqulis<br />

saqarTveloSi mimosvlis erT monakve-<br />

Tad miiCnevs. xevis moqceva ki aRmosavleT<br />

saqarTvelos mTieli tomebis<br />

gaqristianebas ukavSirdeba da wmida<br />

mefe mirianis Zes _ baqars miewereba.<br />

qveynis saerTo gaWirvebis miuxedavad,<br />

XVIII_XIX saukuneTa mijnaze,<br />

saqarTveloSi ruseTis mmarTvelobis<br />

damyarebamde,qarTlis eparqiaTa Soris<br />

wilkani erT-erT yvelaze dawinaurebul<br />

da ganvrcobil samRvdelmTavrod<br />

iTvleboda. Sesabamisad, xevis eklesiamonastrebSi<br />

moRvawe RvTismsaxurebi<br />

aqtiur qristianul-samisionero saqmianobas<br />

eweodnen kavkasiis mTiel tomebSi.<br />

Tanamedrove stefanwmindisa da<br />

xevis eparqiis teritoriaze adridanve<br />

mraval Tavdadebul mamuliSvilsa da<br />

eklesiis gamoCenil pirs umoRvawia.<br />

mravalTagan aRsaniSnavia Rirsi ioseb<br />

xucesi (moxeve) saswaulmoqmedi; XVIII<br />

saukuneSi inguSeTsa da oseTSi ruse-<br />

Tis samisionero saqmianobis erT-erTi<br />

iniciatori ioseb qvabulisZe (1676_1750<br />

ww.) samebeli da wilkneli; ioane wilkneli,<br />

1762_1802 ww. (qarumiZe). man erekle<br />

II brZanebiT daiwyo misioneroba<br />

da os ymawvilebs aswavlida „wignsa,<br />

werasa da mecnierebasa“, radgan Zalze<br />

didi y<strong>of</strong>ila „nakleboba samRvdeloTa<br />

kavkasiasa mTasa Sina“, xevsa da Crdilo<br />

kavkasiis qristianul TemebSi. im<br />

periodSi gansakuTrebiT saxelganTqmuli<br />

misioneri iyo gervasi maWavariani,<br />

wilknel-samTavneli (1803_1817 w.w.)<br />

episkoposi da sxvani.<br />

saqarTvelos ruseTTan iZulebiTi<br />

SeerTebiT qveyanam jer politikuri<br />

damoukidebloba, Semdeg ki eklesiis<br />

avtokefalia dakarga. saqarTvelosken<br />

carizmis amgvar koloniur-dampyroblur<br />

politikas win aRudga Tavisuflebismoyvare<br />

moxeveTa Temi da 1804<br />

wlis mTiuleTis ajanyebisas eri da<br />

beri aqtiurad ibrZoda maTTvis ucxo<br />

da miuRebeli weswyobilebis winaaRmdeg.<br />

saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

da qarTul samRvdelmTavroTa<br />

iZulebiTi gauqmebis miuxedavad, xevSi<br />

183


184<br />

aqtiuri qristianuli cxovreba Cqefda.<br />

aqedan kvlav miemarTebodnen misionerebi<br />

kavkasiis mTieli tomebis<br />

gaqristianebisa da rwmenaSi ganmtkicebis<br />

mizniT.<br />

1917 wels saqarTvelos eklesiis<br />

avtokefaliis aRdgenisas Tavis Zvel<br />

sazRvrebSi ganaxlda wilknis uZvelesi<br />

samRvdelmTavroc. 20-iani wlebidan<br />

dawyebuli represiebis gamo, xevis Tem-<br />

Si arsebul eklesia-monastrebSi faqtobrivad<br />

akrZaluli iyo wirva-locvis<br />

aRsruleba. sabWouri mmarTvelobis<br />

mxridan didi zewolis miuxedavad, am<br />

wlebSic ar Camkvdara xevis RvTismosav<br />

qristianTa daucxromeli locvavedreba<br />

uflisadmi eklesiis ganmtkicebisa<br />

da qveynis keTildReobisaTvis.<br />

am mxareSi Rrma sulierebiT gamor-<br />

Ceul ojaxTagan upirvelesad xevis<br />

cnobili pirovnebis, Siola RuduSauris<br />

STamomavlis, giorgi RuduSauris<br />

da natalia kobaiZis stumarTmoyvare<br />

da RvTismosavi ojaxi gamoirCeoda. am<br />

ojaxSi aRizarda saqarTvelos eklesiis<br />

momavali mwyemsmTavari, sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqi,<br />

uwmidesi da unetaresi ilia II SiolaSvili-RuduSauri,<br />

romelmac Tavisi<br />

mRvdelmTavruli moRvaweoba eklesiisTvis<br />

urTules periodSi daiwyo.<br />

mravali sirTulis miuxedavad, RvTis<br />

gangebiT, swored misi uwmidesobis saxels<br />

ukavSirdeba saqarTvelos mravalsaukunovani<br />

da didi tradiciebis<br />

mqone eklesiis aRorZineba da ms<strong>of</strong>lio<br />

eklesiis mier misi avtokefaliis<br />

ganmeorebiTi dadastureba-aRiareba.<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikospatriarqis,<br />

misi uwmidesobisa da unetaresobis<br />

ilia II locva-kurTxeviT<br />

Tavis mSobliur kuTxeSi, istoriulad<br />

saqarTvelos Crdilo karibWis saimedo<br />

damcvel xevis TemSi, 2002 wlis 17 oqtombers<br />

saqarTvelos eklesiis wmida<br />

sinodis ganCinebiT dafuZnda eparqia.<br />

axlad daarsebuli stefanwmindisa da<br />

xevis samRvdelmTavro samwyso teritoriulad<br />

ganvrcobili wilknis eparqiis<br />

safuZvelze Camoyalibda.<br />

stefanwmindisa da xevis eparqiis<br />

mwyemsmTavaria yovladusamRvdeloesi<br />

episkoposi iegudieli (tabataZe).<br />

29. cagerisa da lentexis eparqia<br />

cagerisa da lentexis eparqia dasavleT<br />

saqarTvelos CrdiloeTiT, istoriuli<br />

kuTxeebis _ leCxumisa da<br />

qvemo svaneTis teritorias moicavs. mis<br />

SemadgenlobaSi Sedis mTiani saqarTvelos<br />

ori patara qalaqi: lentexi da<br />

cageri. drois mdinarebis Sesabamisad,<br />

istoriul kuTxeTa _ leCxumis da svaneTis<br />

teritoria izrdeboda an mcirdeboda.<br />

leCxumis didi nawili svaneTis<br />

SemadgenlobaSi Sedioda. maT Soris<br />

bunebriv gamy<strong>of</strong>ad leCxumis qedi<br />

iTvleboda.<br />

cagerisa da lentexis samRvdelmTavro<br />

teritorias aRmosavleTidan<br />

nikorwmindis eparqia esazRvreba,<br />

samxreT-dasavleTidan _ senakisa<br />

da Cxorowyus, Wyondidis, samxreTidan<br />

_ quTais-gaenaTis da xoni-samtrediis,<br />

CrdiloeTidan _ mestiisa da zemo svaneTis<br />

eparqiebi, Crdilo-aRmosavleTidan<br />

_ kavkasionis centraluri qedi.<br />

werilobiT wyaroebSi svaneTisa da<br />

leCxumis moxsenieba adreuli droidan<br />

iwyeba. svaneTi – susaniis-suaniis-susebis,<br />

suaneTis, misimineTis saxeliT iyo<br />

cnobili. leCxums skvimniis saxeliT<br />

pirvelad VI s-Si prokopi kesarieli<br />

asaxelebs. am kuTxeebs berZnulis garda<br />

romauli da somxuri werilobiTi<br />

wyaroebic ixseniebs.<br />

vaxtang gorgaslis dros, V saukuneSi,<br />

es kuTxeebi mefis saerisTavoebs<br />

warmoadgenda.<br />

qarTuli da ucxoenovani werilobiTi<br />

wyaroebis uwyebiT, wmida mociqulebs<br />

saqarTvelos am regionSic uqadagiaT<br />

da pirveli qristianuli Temic<br />

daufuZnebiaT. es mxare imiTac aris gamorCeuli,rom<br />

eklesiis didma mnaTobma,


wmida maqsime aRmsarebelma cxovrebis<br />

bolo wlebi aq, leCxumSi gaatara.<br />

bunebrivi zRudeebiT adridanve<br />

gamagrebuli mTis es regioni mtris<br />

Semosevisas saqarTvelos baridan atanil<br />

saeklesio siwmideTa sacavad iTvleboda.<br />

saeklesio ganZsacavs leCxum-<br />

Si xvamlis mTa, xolo svaneTSi mTis<br />

miuvali s<strong>of</strong>lebi warmoadgendnen.<br />

qronologiurad am mxareSi mikvleul<br />

uZveles saeklesio wignad leCxumis<br />

s<strong>of</strong>el lailaSis xanmeturi palimfsesti<br />

saxeldeba. eparqiis eklesia-monastrebi<br />

ara marto baridan atanil<br />

saeklesio siwmideTa sacavad iTvleboda,<br />

aramed iq arsebobda umniSvnelovanesi<br />

saeklesio kulturis kerebi. es<br />

mxare Zveli droidanve cnobili iyo<br />

saeklesio xelsaqmis skolebiT.<br />

eparqiis aRorZineba saqarTvelos eklesiis<br />

avtokefaliis aRdgenis Semdeg<br />

daiwyo. 1917 wlis seqtembris saeklesio<br />

krebaze ganaxlebul 13 eparqias Soris<br />

cagerisa da leCxum-svaneTis eparqiac<br />

saxeldeba. samRvdelmTavro samwyso<br />

zemo da qvemo svaneTs aerTianebda. XX<br />

s-is 20-ian wlebSi dawyebuli represiebis<br />

dros eparqiis aRdgenis miuxedavad,<br />

cagerisa da svaneTis eparqias 70 wlis<br />

ganmavlobaSi sakuTari mRvdelmTavari<br />

TiTqmis ar hyolia. samwysos marTva Se-<br />

TavsebiT quTaTel-gaenaTel mwyemsmTavars<br />

evaleboda. 2002 wlis 17 oqtombridan<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis wmida sinodis ganCinebiT<br />

cagerisa da svaneTis eparqiis ganvrcobili<br />

teritoriis safuZvelze ori<br />

samRvdelmTavro samwyso Camoyalibda:<br />

cagerisa da qvemo svaneTis da mestiisa<br />

da zemo svaneTis.<br />

cagerisa da lentexis eparqiis<br />

mwyemsmTavaria yovladusamRvdeloesi<br />

episkoposi stefane (kalaijiSvili).<br />

30. mestiisa da zemo svaneTis eparqia<br />

mestiisa da zemo svaneTis eparqia<br />

dasavleT saqarTvelos ukidures CrdiloeTSi,<br />

istoriuli svaneTis samTavrosa<br />

da balszemo svaneTSi, igive Tavisufal<br />

svaneTSi mdebareobs. eparqia<br />

kavkasionis qedis samxreT kalTebs<br />

Sefenil mestiis raionsa (y<strong>of</strong>ili<br />

seti) da mis Semogarens _ engurisa da<br />

cxeniswylis xeobebs, agreTve kodoris<br />

zemo welis auzs, e.w. afxazeTis<br />

svaneTs moicavs. samRvdelmTavro teritorias<br />

aRmosavleTiT da samxreTaRmosavleTiT<br />

esazRvreba cagerisa da<br />

qvemo svaneTis (lentexis) eparqia, dasavleTiT<br />

_ cxum-afxazeTis, samxreTiT<br />

_ zugdid-caiSis da senakisa da Cxorowyus<br />

eparqiebi, CrdiloeTi saqarTvelo-ruseTis<br />

saxelmwifo sazRvris<br />

monakveTia, romelic eparqiis teritorias<br />

mijnavs yabardo-balyareTis<br />

avtonomiur respublikasTan da yara-<br />

Cai-CerqezeTis avtonomiur olqTan. istoriulad<br />

svaneTis SemadgenlobaSi<br />

sazRvris gadaRma, Crdilo kavkasiis<br />

mdinareebis _ yubanisa da baqsanis sa-<br />

Tavis xeobebSi mdebare sakmaod vrceli<br />

teriroriac Sedioda.<br />

werilobiT wyaroTa uwyebiT, wmida<br />

mociqulebs _ andria pirvelwodebuls,<br />

svimon kananelsa da mataTas am mxareSic<br />

umoRvawiaT. svanebis moqcevisa<br />

da pirveli eklesiis dafuZnebis Semdeg<br />

mataTa am mxareSi darCenila da<br />

RvTis sityvas ganavrcobda. saqarTveloSi<br />

qristianobis saxelmwifo religiad<br />

gamocxadebasTan erTad, es kuTxec<br />

qristiandeba,Tumca adreul xanaSi misi<br />

saeklesio organizaciis Sesaxeb Zalze<br />

mcire cnobebi arsebobs. zemo svaneTis,<br />

gansakuTrebiT misi dasavleTi nawilis<br />

mmarTvel mRvdelmTavrad ZiriTadad<br />

caiSeli episkoposi iTvleboda.<br />

XIX s-is dasawyisidan ruseTis mier<br />

saqarTvelos dapyrobisa da eklesiis avtokefaliis<br />

Zaladobrivi gauqmebis gamo<br />

svaneTSi carizmis politikis mimarT winaaRmdegoba<br />

didxans grZeldeboda.<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis<br />

avtokefaliis aRdgenis Semdeg,<br />

ganaxlebuli cagerisa da leCxum-sva-<br />

185


neTis eparqia moicavda mestiasa da<br />

zemo svaneTsac. ocian wlebSi dawyebuli<br />

saeklesio represiebis gamo am<br />

mxareSi mRvdelmsaxureba faqtobrivad<br />

ar aResruleboda, Tumca sabWouri<br />

mmarTvelobis miuxedavad, zemo svaneTma<br />

sanimuSo erTgulebiT daicva Zveli<br />

eklesia-monastrebi da iq arsebuli<br />

siwmideebi.<br />

2002 wlis 17 oqtombers saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis wmida<br />

sinodis ganCinebiT cagerisa da<br />

leCxum-svaneTis teritoriulad ganvrcobili<br />

eparqiis safuZvelze ori sam-<br />

RvdelmTavro samwyso Camoyalibda: a)<br />

cagerisa da qvemo svaneTisa (lentexis);<br />

b) mestiisa da zemo svaneTisa.<br />

mestiisa da zemo svaneTis eparqiis<br />

mwyemsmTavaria yovladusamRvdeloesi<br />

episkoposi ilarioni (qitiaSvili).<br />

31. sagarejosa da ninowmindis eparqia<br />

sagarejosa da ninowmindis eparqia<br />

aRmosavleT saqarTveloSi, gare kaxeTSi,<br />

mdinare ivris auzSi _ gomboris<br />

qedis samxreT-dasavleT kalTis<br />

mTiswineTis teritoriaze mdebareobs.<br />

igi moicavs qalaq sagarejosa da mis<br />

Semogarens. eparqias aRniSnuli saxelwodeba<br />

2003 wlis 18 agvistos urbnisis<br />

sakaTedro taZarSi Catarebuli<br />

wmida sinodis krebaze ewoda. 1995<br />

wlis 5 aprilidan igi sagarejosa da<br />

gurjaanis saerTo saxelwodebiT arsebul<br />

samRvdelmTavros miekuTvneboda,<br />

romlis samwyso teritoriis gay<strong>of</strong>is<br />

Semdeg Camoyalibda. samRvdelmTavros<br />

aRmosavleTidan esazRvreba bodbis da<br />

gurjaan-veliscixis, dasavleTidan _<br />

rusTav-marneulis da mcxeTa-Tbilisis,<br />

CrdiloeTidan _ alaverdis da TianeT-fSav-xevsureTis<br />

eparqiebi, samxre-<br />

Tis mijna saqarTvelo-azerbaijanis<br />

saxelmwifo sazRvars emTxveva.<br />

sagarejo-ninowmindis eparqiis teritoria<br />

istoriuli kaxeTis samefos<br />

mesame sadroSos miekuTvneboda. am<br />

186<br />

regionSi saqarTvelos gaqristianebis<br />

axlo xanebidan ramdenime msxvili<br />

samRvdelmTavro kaTedra arsebobda,<br />

romelTac dasabami wmida mefe vaxtang<br />

gorgaslis saeklesio reformam daudo.<br />

vaxtangis mier dafuZnebul qarTlis<br />

sakaTolikosoSi Tormeti axali<br />

saepiskoposo kaTedridan ori _<br />

ninowmindisa da Weremis Tanamedrove<br />

sagarejo-ninowmindis eparqiis teritoriaze<br />

mdebareobda. mogvianebiT am<br />

mxareSi samebelis, kawarelisa da marty<strong>of</strong>elis<br />

kaTedrebic moixsenieboda.<br />

amdenad, istoriuli kaxeTis samefoSi<br />

arsebul eparqiaTa umravlesoba Tanamedrove<br />

sagarejos da ninowmindis sam-<br />

RvdelmTavro teritoriaze mdebareobda.<br />

aRniSnuli samRvdelmTavro kaTedrebi<br />

sxvadasxva istoriul epoqaSi arsebobdnen.<br />

maTgan yvelaze adreulad<br />

vaxtangis mier daarsebuli eparqiebi<br />

iTvleba.<br />

ninowmindis saepiskoposos kaTedra<br />

_ „ujarmis kari“ _ mefis sasaxlis<br />

karis eklesia iyo, romlis mwyemsmTavari<br />

VI saukunis dasawyisSi dvinis saeklesio<br />

krebazec moixsenieboda.<br />

umZimesi istoriuli warsulis miuxedavad,<br />

sagarejosa da ninowmindis<br />

eparqiis samwyso teritoriaze adridanve<br />

erTiani qristianuli saqarTvelos<br />

umniSvnelovanesi eklesia-monastrebi<br />

da saganmanaTleblo kerebi arsebobda:<br />

garejis mravalmTis samonastro kompleqsis<br />

zogierTi savane (qalaqisTvisac<br />

saxeli `sagarejo~ misTvis aqauri<br />

miwebis Sewirvis gamo uwodebiaT.<br />

„moigo saxeli, odes Seswires garejis<br />

udabnos dabnebi ese, uwodes sagarejo),<br />

boWorma (X_XI ss-is taZari),ninowminda<br />

(VI s-is sakaTedro taZari), kawareTi<br />

(VI_VII ss-is taZari), xaSmi, ujarma (V<br />

s.), Weremi da sxv. odiTganve aRniSnul<br />

eklesia-monastrebSi da mTel mxareSi<br />

did saganmanaTleblo, kulturul-aRm-<br />

SeneblobiT saqmianobas eweodnen aq<br />

moRvawe sasuliero da saero pirebi.<br />

XIX saukunis dasawyisisaTvis,


saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

gauqmebamde, regionSi arsebul eparqia-<br />

Tagan ninowmindelis kaTedra tradiciulad<br />

kvlav ganvrcobil da mdidar<br />

eparqiad iTvleboda.<br />

2003 wlis 18 agvistos, urbnisis sakaTedro<br />

taZarSi Catarebuli saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis<br />

wmida sinodis krebis ganCinebiT, sagarejosa<br />

da gurjaanis eparqiis samwyso<br />

teritoriis gadanawilebis Semdeg<br />

Camoyalibda gurjaan-veliscixis da<br />

sagarejo-ninowmindis eparqiebi.<br />

sagarejosa da ninowmindis eparqiis<br />

mwyemsmTavaria yovladusamRvdeloesi<br />

episkoposi luka (lomiZe).<br />

32. bolnisis eparqia<br />

187<br />

bolnisis eparqia aRmosavleT<br />

saqarTveloSi, istoriuli qvemo qarTlis<br />

teritoriaze mdebareobs. igi<br />

saqarTvelos uZveles qalaqs – bolniss<br />

da mis mimdebare teritorias moicavs.<br />

mas aRmosavleTidan esazRvreba<br />

rusTavisa da marneulis,dasavleTidan<br />

_ dmanisis, CrdiloeTidan _ manglisisa<br />

da walkis eparqiebi, xolo samxreTi<br />

sazRvari saqarTvelo-somxeTis saxelmwifo<br />

sazRvars emTxveva.<br />

es vrceli mxare bunebrivad aris<br />

SemosazRvruli TrialeTis, javaxe-<br />

Tisa da bambak-erevnis qedebiT. istoriuli<br />

viTarebis Sesabamisad, qvemo<br />

qarTlis administraciuli sazRvrebi<br />

xSirad icvleboda. misi cvalebadoba<br />

saqarTvelos saxelmwifoebriv simtkices<br />

Seesabameboda. Zvel wyaroebSi<br />

Semonaxulia am mxaris sxvadasxva saxelwodeba,<br />

romelTagan zogi fizikurgeografiuli<br />

cnebaa, zogi eTnikur-geografiuli<br />

da administraciul-teritoriuli<br />

Tu sxva.<br />

uZvelesi da umdidresi warsulis<br />

mqone mxareSi eklesia IV saukuneSi<br />

dafuZnda. „moqcevaÁ qarTlisaÁs“ Tanaxmad,<br />

bolnisis cnobili taZari IV s-<br />

is bolo wlebSi augia elia mTavarepiskoposs.<br />

bolnisis samRvdelmTavro<br />

teritoria Zalian mdidaria V_XVIII<br />

saukuneebis umniSvnelovanesi qristianuli<br />

xuroTmoZRvrebis ZeglebiT.<br />

am kuTxeSi adridanve farTod iyo<br />

gaSlili mwignobruli saqmianobac.<br />

mravalTagan gansakuTrebiT gamoirCeva<br />

cnobili mwerali da mqadagebeli<br />

ioane bolneli.<br />

1917 wels, avtokefaliis aRdgenis<br />

miuxedavad, mravalmxriv saintereso istoriuli<br />

warsulis eparqiaSi tradiciuli<br />

qristianuli cxovrebis gamococxleba<br />

Zalze nela, mxolod 70_80-ian<br />

wlebSi daiwyo. Zveli bolnisis eparqia<br />

agarak-walkis saerTo saxelwodebiT<br />

arsebul qvemo qarTlis eparqiaSi iyo<br />

gaerTianebuli. bolnisis calke eparqiad<br />

gamoy<strong>of</strong>a sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis, uwmidesisa da<br />

unetaresis ilia II locva-kurTxeviT<br />

1995 wels aRsrulda. im droidan mas<br />

bolnisisa da dmanisis eparqia ewoda.<br />

2003 wlis 18 agvistos, urbnisis saka-<br />

Tedro taZarSi Catarebuli saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis wmida<br />

sinodis krebaze bolnisis da dmanisis<br />

eparqia gaiyo da mis safuZvelze ori<br />

samRvdelmTavro Camoyalibda: bolnisis<br />

eparqia da dmanisis eparqia.<br />

bolnisis eparqiis mwyemsmTavaria<br />

yovladusamRvdeloesi episkoposi<br />

efremi (gamrekeliZe).<br />

33. dmanisis eparqia<br />

dmanisis eparqia qvemo qarTlis teritoriaze,<br />

e.w. `qvena s<strong>of</strong>elSi~, mdinareebis<br />

_ maSaverisa da xramis auzSi<br />

mdebareobs. igi qarTlis ganapira qalaq<br />

dmaniss da mis mimdebare sanaxebs<br />

moicavs. dmanisis samRvdelmTavro<br />

samwysos aRmosavleTidan esazRvreba<br />

bolnisis, dasavleTidan _ axalqalaqisa<br />

da kumurdos, CrdiloeTidan _ manglisisa<br />

da walkis eparqiebi, samxreTi<br />

sazRvari saqarTvelo-somxeTis saxelmwifo<br />

sazRvars emTxveva.


eparqiis teritoriaze bolo drois<br />

arqeologiuri kvlevebis Sedegad<br />

gamovlenilia pirvely<strong>of</strong>il adamianTa<br />

uZvelesi nakvalevi, rac dmaniss<br />

ms<strong>of</strong>lio civilizaciis sawyisebTan<br />

akavSirebs.<br />

dmanisi iyo ZirZvel qarTul provinciaTa<br />

_ taSirisa da dmanisxevis _<br />

administraciul-politikuri da kulturul-saeparqio<br />

centri. wyaroebSi<br />

dmaneli episkoposi VI s-idan gvxvdeba,<br />

eparqiis Seqmna ki wmida mefe vaxtang<br />

gorgaslis mier saeklesio reformis<br />

gatarebis axlo xanebSia savaraudo.<br />

dmanelis samwysod Tavidanve iTvleboda:<br />

a) dmanisxevi, romelic vrceldeboda<br />

`yaraRajisa da taSiris mTis<br />

CrdiloT~ da b) taSiris _ `lores<br />

zeiT da loqis samÃriT, vidre debedamde<br />

da arjanis mTamde~ _ mosaxleoba,<br />

radgan eseni `samwysoni arian dbanisis~-o<br />

(vaxuSti).<br />

dmanisis eparqia eklesia-monastrebis<br />

simravlis garda, adridanve<br />

gamorCeuli iyo aq davanebuli saswaulmoqmedi<br />

xatebisa da wmidaTa<br />

wmida nawilebis mravalricxovnebiT.<br />

dmanisis yovladwmida RvTismSoblis<br />

xatidan aRsrulebul RvTaebriv saswaulTa<br />

Sesaxeb `qarTlis cxovrebac~<br />

gvauwyebs.<br />

cnobilia, rom dmanisSia saZvale<br />

wmida mefe demetre Tavdadebulis Zis,<br />

mefe vaxtang III (1297; 1302-1308 ww.).<br />

XIX saukunisTvis gapartaxebuli<br />

mxare, ruseTis mier saqarTvelos dapyrobis<br />

da CvenTvis ucxo mmarTvelobiT-administraciuli<br />

sistemis SemoRebis<br />

Semdeg, Tbilisis gubernias<br />

miakuTvnes.<br />

188<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis avtokefaliis aRdgenis Semdeg<br />

Tanamedrove dmanisis eparqiis<br />

samwyso teritoria agarak-walkis sam-<br />

RvdelmTavros miekuTvneboda. 1995 wels,<br />

saqarTvelos eklesiis wmida sinodis<br />

gadawyvetilebiT agarak-walkas gamoeyo<br />

bolnisisa da dmanisis eparqia, romelic<br />

aRniSnul or mezobel raions<br />

aerTianebda. eparqiis mRvdelmTavrad<br />

dadgenili iyo mTavarepiskoposi Tadeoz<br />

ioramaSvili. 2003 wlis 18 agvistos<br />

urbnisis sakaTedro taZarSi Catarebul<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis wmida sinodis sadResaswaulo<br />

krebaze,bolnisisa da dmanisis sam-<br />

RvdelmTavro teritoriis safuZvelze<br />

ori eparqia Camoyalibda _ bolnisisa<br />

da dmanisis, riTac aRdga istoriuli<br />

samarTlianoba ori uZvelesi da damoukidebeli<br />

samRvdelmTavros memkvidreobis<br />

ganaxlebis TvalsazrisiT.<br />

dmanisis eparqiis mwyemsmTavaria<br />

yovladusamRvdeloesi episkoposi zenoni<br />

(iarajuli).<br />

34. gurjaanisa da veliscixis eparqia<br />

gurjaanisa da veliscixis eparqia<br />

aRmosavleT saqarTveloSi, centraluri<br />

kaxeTis teritoriaze, gomboris qedis<br />

Crdilo-aRmosavleT mTiswineTisa<br />

da mdinare alaznis auzSi mdebareobs.<br />

samRvdelmTavros iurisdiqcia gurjaanis<br />

raionsa da mis mimdebare teritoriaze<br />

vrceldeba. gurjaanisa da<br />

veliscixis eparqias aRmosavleTidan<br />

esazRvreba nekresisa da hereTis,dasavleTidan<br />

_ sagarejosa da ninowmindis,<br />

CrdiloeTidan _ alaverdis, samxreTidan<br />

_ bodbis eparqiebi.<br />

eparqiis teritoria istoriul hereTs<br />

miekuTvneboda, dReisaTvis ki kaxeTis<br />

centralur nawils warmoadgens<br />

da misi istoria mWidrodaa dakavSirebuli<br />

erTiani kaxeTis warsulTan. XI<br />

s-is dasawyisSi kaxeTis mefem, kvirike<br />

III, hereTis samefo SemoierTa da gaer-<br />

Tianebuli `kaxeTis samefo~ Svid<br />

saerisTavod dayo,ris Semdegac eparqiis<br />

teritoria alaznis marjvena mxaris,<br />

Signi-kaxeTis centralur saerisTavos<br />

miakuTvna. XI_XII ss-Ta mijnaze wmida<br />

mefe daviT aRmaSenebelma saqarTvelos<br />

gaerTianebis Sedegad kaxeTis y<strong>of</strong>ili<br />

samefo erTian qarTul administraci-


ul sistemaSi moaqcia. mogvianebiT, XV<br />

s-idan saqarTvelo samefoebad daiSala.<br />

oTx sadroSod danawilebul kaxeTis<br />

samefoSi, rigiT meore, _ nekresis<br />

sadroSos miekuTvneboda gurjaanveliscixis<br />

teritoria; saqarTvelos<br />

marTlmadidebeli eklesiis saeparqio<br />

administrirebiT ki _ uZveles Weremis<br />

samRvdelmTavros.<br />

Weremis eparqia V s-Si wmida mefe<br />

vaxtang gorgaslis mier daarsebul<br />

Tormet samRvdelmTavros Soris ixsenieba.<br />

Weremis eparqia Tanamedrove<br />

gurjaanisa da veliscixis eparqiis<br />

teritorias moicavda. Weremis sam-<br />

RvdelmTavro kaTedra XVIII s-mde<br />

inarCunebda am mxaris (mTlianad an<br />

nawilobriv) saeparqio marTvis uflebas.<br />

oRond XI s-idan, alaverdis sam-<br />

RvdelmTavros dawinaurebis Semdeg<br />

Weremis eparqiis teritoriebi mcirdeba,<br />

Weremelis tradiciul avtoritets<br />

ki alaverdeli Caenacvla. XVIII s-is<br />

Suaxanebidan mefe Teimurazisa da mefe<br />

erekles ZalisxmeviT kaxeTi nel-nela<br />

aRorZinebis gzas daadga _ samefo<br />

karma samRvdelmTavroTa gaZlierebisaTvis<br />

kuTvnili yma-mamulebis moZieba<br />

da ukan dabruneba ganaCina. 1757 wels<br />

Sedgenili sakanonmdeblo aqti: `ganweseba<br />

Teimuraz II-isa saWeremlo samwysos<br />

mibarebis Sesaxeb~ Weremis eparqiis<br />

teritoriis mezobel samRvdelm-<br />

TavroTa _ alaverdis, bodbisa da<br />

ninowmindas _ Soris droebiT gadanawilebas<br />

ganaCinebs. Tu moiwios Jami<br />

da `inebos meufeman Cvenman qristeman<br />

mas eklesiasa Sina Tvissa episkopossa<br />

dadgroma~, yovelgvari dapirispirebis<br />

da sityvisgebis gareSe `Tvisi mamuli<br />

da samwyso da raÁca misi sargo da<br />

Semosavali iyos, yovelive mis eklesiisa<br />

da episkopossa mieces uklebad<br />

da ucilebelad da usityvelad~. qarTlis<br />

da kaxeTis mefeTa _ Teimuraz II<br />

da erekle II brZaneba da saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis, uwmidesisa da<br />

unetaresis iosebis locva-kurTxeva<br />

189<br />

orsaukunenaxevris Semdeg, 2003 wlis<br />

18 agvistos, gurjaanisa da veliscixis<br />

eparqiis aRdgeniT aRsrulda.<br />

gurjaanis da veliscixis eparqiis<br />

mwyemsmTavaria yovladusamRvdeloesi<br />

episkoposi eqvTime (leJava).<br />

35. senakisa da Cxorowyus eparqia<br />

senakisa da Cxorowyus eparqia<br />

dasavleT saqarTveloSi, istoriuli<br />

kolxeTis samefoSi, mdinare rionsa da<br />

egriswyals Soris arsebul teritoriaze<br />

_ odiSis dablobze mdebareobs.<br />

igi moicavs samegrelos qalaqebs _<br />

senaks, Cxorowyus da maT mimdebare<br />

teritorias. senakisa da Cxorowyus<br />

samRvdelmTavros aRmosavleTidan esazRvreba<br />

Wyondidis, dasavleTidan _<br />

zugdidisa da caiSis, foTisa da xobis,<br />

Crdilo-aRmosavleTidan _ cagerisa<br />

da lentexis, Crdilo-dasavleTidan _<br />

mestiisa da zemo svaneTis, samxreTidan<br />

_ Semoqmedis eparqiebi.<br />

mociqulTa qadagebiT moqceuli am<br />

kuTxis mosaxleoba, sabolood, IV s-Si,<br />

saqarTveloSi qristianobis saxelmwifo<br />

religiad gamocxadebis Semdeg<br />

qristiandeba. gaqristianebis miuxedavad,<br />

erTmorwmune berZenTa agresia<br />

egrisis mimarTulebiT kidev ufro<br />

gamoikveTa. VI s-Si es mxare berZensparselTa<br />

saomari dapirispirebis<br />

asparezad iqca da es periodi `didi<br />

omianobis~ saxeliT aris Sesuli Cveni<br />

qveynis istoriaSi. imJamindeli egrisis<br />

upirvelesi qalaqis _ cixe-gojis<br />

dacvisTvis aqaurebs didi gmiroba<br />

gamouCeniaT da 551 wels ukuugdiaT<br />

iranelTa laSqari. VII s-is pirvel<br />

mesamedSi berZenTa keisarma heraklem<br />

(610_641) zRvispireTi saqarTvelos CamoaSora,<br />

xolo VII_VIII ss-is mijnaze<br />

arabTa Semosevebisas mtrisgan gapartaxebuli<br />

egrisis samefoc da misi<br />

dedaqalaqic droebiT maT xelSi gadavida.<br />

berZnul wyaroTa mixedviT, her-


akles Semosevebisas egrisis samefos<br />

teritoriaze arsebuli berZnuli sam-<br />

RvdelmTavroebis iurisdiqciaSi iyo<br />

moqceuli mTeli zRvispireTi. konstantinopolis<br />

politikuri da saeklesio<br />

gavlenisagan ganTavisufleba VIII s-<br />

idan daiwyo. male, afxazeTis sakaTolikosos<br />

Camoyalibebis Semdeg, mTel<br />

dasavleT saqarTveloSi misi iurisdiqcia<br />

gavrcelda, xolo saqarTvelos<br />

teritoriaze ZalmomreobiT dafuZnebuli<br />

berZnuli samRvdelmTavroebi qarTuliT<br />

Seicvala.<br />

Tanamedrove senakisa da Cxorowyus<br />

eparqiis teritoriis imJamindeli mosaxleoba<br />

caiSis da Wyondidis eparqiebis<br />

SemadgenlobaSi iTvleboda.<br />

saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

gauqmebis Semdeg es mxare 1823 wels<br />

Camoyalibebul samegrelos eparqiaSi<br />

iyo gaerTianebuli. 1874 wlis maisis<br />

TveSi ruseTis eklesiis wmida sinodis<br />

ganCinebiT gauqmebuli samegrelos<br />

eparqia imereTis eparqias miuerTes,<br />

xolo 1885 wlidan Seqmnili guria-samegrelos<br />

eparqia senakisa da Cxorowyus<br />

teritoriebsac aerTianebda.<br />

1917 wels saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis avtokefaliis aRdgenis<br />

Semdeg ganaxlda Wyondidis<br />

eparqia, romelic mTlianad moicavda<br />

samegrelos teritorias. 1995 wels<br />

saqarTvelos eklesiis wmida sinodis<br />

gadawyvetilebiT Wyondidis eparqiis<br />

safuZvelze, misi teritoriuli gay<strong>of</strong>is<br />

Sedegad, aRdga Zveli samRvdelm-<br />

Tavroebi: zugdidisa da caiSis,foTisa<br />

da senakis da sakuTriv Wyondidis. 2003<br />

wlis 18 agvistos, saqarTvelos mar-<br />

Tlmadidebeli eklesiis wmida sinodis<br />

krebis ganCinebiT, Wyondidis da<br />

foTi-senakis eparqiaTa xelaxali teritoriuli<br />

gadanawilebis safuZvelze<br />

Camoyalibda senakisa da Cxorowyus eparqia.<br />

senakisa da Cxorowyus eparqiis<br />

mwyemsmTavaria yovladusamRvdeloesi<br />

episkoposi Sio (mujiri).<br />

190<br />

36. sxalTis eparqia<br />

sxalTis eparqia saqarTvelos<br />

samxreT-dasavleTiT, aWaris avtonomiuri<br />

respublikis mTian mxares _ zemo<br />

aWaras moicavs. aRniSnuli saxelwodebiT<br />

eparqia 2006 wlis 21 dekembers,<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis<br />

wmida sinodis krebis ganCinebiT<br />

Seiqmna, _ baTumisa da sxalTis eparqiis<br />

ganvrcobili teritoriis gadanawilebis<br />

safuZvelze. eparqiis SemadgenlobaSi<br />

Sedis qalaqebi qeda, Suaxevi<br />

da xulo TavianTi mimdebare teritoriebiT.<br />

sxalTis eparqias aRmosavleTidan<br />

esazRvreba axalcixis, tao-klarjeTisa<br />

da lazeTis eparqia,dasavleTidan _<br />

baTumisa da qobuleTis, CrdiloeTidan<br />

_ Semoqmedis eparqiebi, samxreTis mxridan<br />

eparqiis sazRvari emTxveva saqarTvelo-TurqeTis<br />

saxelmwifo sazRvars<br />

da gasdevs WaneTisa da SavSeTis<br />

qedebs.<br />

sxalTis eparqiis momcveli teritoria<br />

istoriul-geografiulad zemo<br />

qarTlis, kerZod, mesxeTis nawils<br />

Seadgenda. es mxare aWariswylis xeobas<br />

moicavs Woroxis SesarTavamde da<br />

istoriul wyaroebSi `aWaris qveynis~,<br />

xanac `aWaris xevis~ saxeliT aris<br />

moxseniebuli. aWaris xevi or ZiriTad<br />

nawilad _ zemo aWarad anu zegnad<br />

da qvemo aWarad iy<strong>of</strong>oda. aWaris centralur<br />

nawils Suaxevi erqva. zemo<br />

aWaris centri iyo Zvelad didaWara,<br />

SuasaukuneebSi _ xixani, mogvianebiT _<br />

xulo, qvemo aWarisa _ s<strong>of</strong>. qeda. amdenad,istoriuli<br />

zemo,qvemo da centraluri<br />

aWaris kulturul-administraciuli<br />

centrebi _ Suaxevi, xulo da qeda,<br />

romelTac qristianuli saqarTvelos<br />

istoriaSi ganuzomeli funqcia Seasrules,<br />

Tanamedrove sxalTis eparqiis<br />

iurisdiqciaSi arian gaerTianebulni.<br />

es kuTxe, leonti mrovelis cnobiT, Zv.<br />

w. III s-is II naxevarSi qarTlis samefos<br />

oZrxis saerisTavoSi Sedioda.


momdevno xanaSic igi qarTlis samefos<br />

nawili iyo.<br />

qarTuli da ucxouri werilobiTi<br />

wyaroebi da wmida saeklesio tradicia<br />

saqarTveloSi qristianobis qadagebas<br />

aWaris gavliT Semosul wmida andria<br />

pirvelwodebuls da mis Tanmxleb mociqulebs<br />

ukavSirebs. igi pirveli Semosvlisas<br />

oZrxe_tao-klarjeTis gziT<br />

Semosula, romelic, Tavis mxriv, trapezuntsac<br />

uerTdeboda, xolo Semdgomi<br />

Semosvlisas mas taos gziT usargeblia.<br />

`qarTlis cxovrebis~ cnoba andrias<br />

Semosvlas ukavSirebs saqarTveloSi<br />

pirveli eklesiebis mSeneblobas. mas<br />

trapezuntidan qarTlis qveyanaSi _ didaWarisken<br />

auRia gezi. RvTis sityvis<br />

qadagebisas mravali gansacdeli dauTmenia.<br />

im adgilas, sadac yovladwmida<br />

RvTismSoblis xati daasvena, wyarosTvali<br />

warmoCenila da Tavankara wyaro<br />

amosula. mis garSemo Semokrebili am<br />

qveynis mkvidri mosaxleoba mociquls<br />

qristes saxeliT gaunaTlia. pirveli<br />

eklesiac, yovladwmida RvTismSoblis<br />

saxelze, aqve auSenebiaT, sadac<br />

RvTismSoblis xati iyo dasvenebuli.<br />

amis Semdeg mociquls mTa gadauvlia,<br />

am gzaze TviTon andrias aRumarTavs<br />

rkinis jvari, amis gamo mTas dRemde<br />

`rkinis jvari~ ewodeba, oZraxis xevi<br />

Cauvlia da samcxis sazRvarTan, s<strong>of</strong>.<br />

zaden-goraSi dauvanebia, Semdeg ki sosangeTSi<br />

(dRevandeli awyuri) misula.<br />

aqac didi saswaulis aRsrulebis<br />

(gardacvlili bavSvis aRdgena) Semdeg<br />

qristes rwmenaze moqceula mosaxleoba.<br />

yovladwmida RvTismSoblis<br />

xelTuqmneli saswaulmoqmedi xati<br />

ukve gaqristianebul iqaur mkvidrTa<br />

TxovniT dautovebia awyurSi, imJamad<br />

aSenebul mcire ekvderSi, romelsac<br />

axla `Zveli eklesia~ ewodeba.<br />

saqarTveloSi qristianobis saxelmwifo<br />

religiad gamocxadebis Semdeg,<br />

IV s-Si Tanamedrove sxalTis eparqiis<br />

teritoria erTiandeba mezobeli<br />

SavSeTis mxareSi, `tbeTis pirispir,<br />

191<br />

CrdiloT kerZ, mdinaris gaRma~ arsebul<br />

Tuxarelis samwysoSi, romlis<br />

eklesia `mefeman mirdat (mirdat V<br />

baqaris Ze, 364_379 ww.) aRaSena cixesa<br />

(Tuxarisis cixe) Sina~ (vaxuSti). V s-<br />

is 60-iani wlebidan am mxareze wmida<br />

vaxtang gorgaslis mier klarjeTSi<br />

daarsebuli da gaZlierebuli axizis<br />

eparqiis iurisdiqcia vrceldeboda.<br />

droTa ganmavlobaSi aWaris xeobaze<br />

mezobel samRvdelmTavroTa uflebrivi<br />

monacvleoba qveynis politikur-ekonomikuri<br />

mdgomareobiT iyo<br />

nakarnaxevi.<br />

XVI s-is 70-ian wlebSi aWara osmalebma<br />

daipyres da igi axalcixis<br />

(Cildiris) vilaieTs miuerTes. TurqTagan<br />

Seviwroebuli aqauri mosaxleoba<br />

saqarTvelos sxvadasxva mxares Seexizna,<br />

mamapapeul adgilebze darCenis<br />

msurvelT qristianoba unda uareyoT<br />

da mahmadianoba mieRoT. saukuneTa ganmavlobaSi<br />

mravali gansacdelis miuxedavad,<br />

aWarlebma mSobliuri enisa da<br />

winaparTa tradiciebis SenarCuneba<br />

SeZles.<br />

1878 wlis berlinis traqtatiT,<br />

ruseT-TurqeTis omis Sedegebis Sejerebis<br />

Semdeg, aWara mahmadianuri osmaleTis<br />

gavlenisgan gaTavisuflda,<br />

Tumca carizmis reaqciuli erovnuli<br />

politikis gamo am mxareSi kulturulekonomikuri<br />

winsvla Zalze nela mimdinareobda.<br />

XX s-is 20-iani wlebidan<br />

Svidi aTwleulis ganmavlobaSi<br />

saqarTvelos upirveles qristianul<br />

keraze _ aWaraSi, iseve rogorc saqarTvelos<br />

danarCen kuTxeebSi, marTlmadidebluri<br />

RvTismsaxureba Zalze<br />

SezRudulad, faqtobrivad arc ki<br />

aResruleboda.<br />

saqarTvelos damoukideblobis<br />

mopovebis Semdeg, eklesias saSualeba<br />

mieca, Tavisi misia am kuTxeSi ufro<br />

aqtiurad ganexorcielebina. gansakuTrebuli<br />

sulieri da saxelmwifoebrivi<br />

mniSvneloba hqonda sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,


uwmidesisa da unetaresis ilia II<br />

locva-kurTxeviT da saqarTvelos im-<br />

Jamindeli prezidentis, zviad gamsaxurdias<br />

xelSewyobiT 1991 wels zemo<br />

aWaraSi _ xuloSi sasuliero saswavleblis<br />

gaxsnas. saswavlebeli zogadsaganmanaTleblo<br />

saSualo skolasa<br />

da teqnikums aerTianebda. am saqmis<br />

warmarTva da xelmZRvaneloba miendo<br />

dekanoz grigol abulaZes (amJamad<br />

sxalTis eparqiis mmarTveli mRvdelm-<br />

Tavaria spiridon abulaZe). amis kvalad<br />

aqtiurad daiwyo eklesia-monastrebis<br />

aRmSeneblobisa da cxovrebis<br />

qristianuli wesis aRorZinebis xana.<br />

es procesi sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis, uwmidesisa da<br />

unetaresis ilia II winamZRolobiT da<br />

ZalisxmeviT mTeli qveynis masStabiT<br />

mimdinareobs. gansakuTrebuli faqizi<br />

damokidebulebis gamomJRavneba<br />

am kuTxis _ zemo aWaris da saerTod<br />

aWaris mimarT ganpirobebulia im garemoebiT,<br />

rom TurqeTis mravalsaukunovan<br />

batonobas umtkivneulod ar Cauvlia.<br />

aqaur ZirZvel qarTvelebs ZaliT<br />

Tavs moaxvies maTTvis ucxo, mahmadianuri<br />

sarwmunoeba. sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis, uwmidesis<br />

da unetaresis ilia II pozicia<br />

kargad aris warmoCenili mis mowodebaSi<br />

mTeli qarTuli erisadmi: `Cven ki<br />

ar unda gavaqristianoT aWara, aramed<br />

aWaram unda gaaqristianos sruliad<br />

saqarTvelo~.<br />

eris sulieri winamZRolis TvalsawieriT,<br />

umaRlesi gadasaxedidan<br />

brZnulad ganWvretili aWaris faqtori<br />

da misdami mamaSviluri damokidebulebis<br />

gamomJRavneba nimuSia mTeli<br />

qarTveli eris poziciis gamosaxatavad<br />

am kuTxis mimarT. sxalTis eparqiis Seqmnac<br />

saqarTvelos pirvelqristianuli<br />

kerisadmi am mzrunvelobis dasturia.<br />

eparqiaSi im adgilas, sadac wmida andria<br />

mociqulma pirveli qristianuli<br />

taZari aago, dagegmilia didi samonastro<br />

kompleqsis mSenebloba, romelic<br />

192<br />

ara marto saqarTvelos morwmuneebisaTvis,<br />

aramed ms<strong>of</strong>lios sxvadasxva<br />

qveynis qristianTa momlocvelobis<br />

adgilad unda iqces. piligrimobis<br />

centris Seqmna am kuTxes tradiciul<br />

udides sulier da saxelmwifoebriv<br />

funqcias daubrunebs.<br />

axlad Seqmnili eparqiis iurisdiqciaSi<br />

gaerTianebuli kuTxis bolo<br />

periodis istoria srul TanxvedraSi<br />

modis mezobeli baTumisa da qobule-<br />

Tis samRvdelmTavros istoriasTan.<br />

1917 wels saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

aRdgenis Semdeg ganaxlda<br />

baTumis eparqiac, romelsac baTom-<br />

Semoqmedis, mogvianebiT baTum-Semoqmedis<br />

samRvdelmTavro ewoda. aRniSnuli<br />

eparqia samxreT, samxreT-dasavleT<br />

saqarTvelos (aWara, guria) da nominalurad<br />

saqarTvelos samxreT saz-<br />

Rvrebs miRma (Tanamedrove TurqeTis<br />

teritoria) arsebul qarTul provinciebs<br />

aerTianebda. 1995 wlis 5 aprils<br />

baTum-Semoqmedis ganvrcobili eparqiis<br />

safuZvelze Camoyalibda Semoqmedis<br />

da baTum-sxalTis eparqiebi, 2006 wlis<br />

21 dekembers ki baTumisa da sxalTis<br />

eparqiis teritoriuli gadanawilebis<br />

Semdeg Seiqmna baTum-qobuleTisa da<br />

sxalTis eparqiebi.<br />

sxalTis eparqiis mwyemsmTavaria<br />

yovladusamRvdeloesi episkoposi<br />

spiridoni (abulaZe).<br />

37. tyibulisa da Terjolis eparqia<br />

tyibulisa da Terjolis eparqia<br />

dasavleT saqarTveloSi, istoriuli<br />

imereTis samefos okribis mxaris<br />

nawilsa da imereTis dablobis nawils<br />

moicavs. aRniSnuli saxelwodebiT eparqia<br />

2006 wlis 21 dekembers Seiqmna<br />

dasavleT saqarTveloSi arsebuli<br />

quTais-gaenaTis da margveT-ubisis sam-<br />

RvdelmTavro teritoriebis xelaxali<br />

gadanawilebis safuZvelze. eparqiis<br />

SemadgenlobaSi Sedis qalaqebi: tyibuli<br />

(mimdebare teritoriebis nawil-


193<br />

iT) da Terjola (srulad Terjolis<br />

raioni). tyibulisa da Terjolis sam-<br />

RvdelmTavros aRmosavleTidan esaz-<br />

Rvreba saCxerisa da WiaTuris eparqia,<br />

samxreT-aRmosavleTidan _ margveTisa<br />

da ubisis, dasavleTidan _ quTais-gaenaTis,<br />

CrdiloeTidan _ nikorwmindis,<br />

samxreTidan _ vanisa da baRdaTis eparqiebi.<br />

saxelwodebebi `tyibuli~ da `Terjola~<br />

wyaroebSi mxolod XVII s-idan<br />

ixsenieba, rac Seexeba okribas, igi XI<br />

s-is werilobiT ZeglSi gvxvdeba.<br />

qarTuli da ucxouri werilobiTi<br />

wyaroebis cnobebi mociqulTa _ andria<br />

pirvelwodebulis, svimon kananelis,<br />

mataTas _ mier fazisis iberebis<br />

gaqristianebis Sesaxeb aRniSnul mxaresac<br />

moicavs. amdenad, eparqiis teritoriaze,<br />

iseve rogorc mTlianad rionis<br />

xeobis gaswvriv, qristianobis qadageba<br />

mociqulTa dros dawyebula. mefe mirianis<br />

mier qristianobis saxelmwifo<br />

religiad gamocxadebis Semdeg am<br />

kuTxis mosaxleobac gaqristianebula.<br />

qristianuli sarwmunoebis erTgulebas<br />

eparqiis teritoriaze SemorCenili<br />

adreuli xanis eklesia-monastrebis<br />

siuxve adasturebs, aseve _ wyalwiTelas<br />

xeobaSi, arabTa winaaRmdeg gamar-<br />

Tul brZolaSi daviT da konstantine<br />

mxeiZeebis mowamebrivi aRsasruli da<br />

sxva mravali istoriuli epizodi.<br />

qristianuli sarwmunoebis adreuli<br />

xanebidanve mtkiced damkvidrebis<br />

miuxedavad, es mxare damoukidebel sam-<br />

RvdelmTavrod XVI s-mde ar Camoyalibebula.<br />

XVI s-is pirvel meoTxedSi,<br />

imereTis mefis bagrat III (1510-1565 ww.)<br />

dros quTaTelis samwysos, sakuTriv<br />

imereTis teritoriaze, ori axali eparqia<br />

_ gaenaTi da xoni _ gamoeyo.<br />

gaenaTeli mRvdelmTavris kaTedra _<br />

gelaTi `pirvelad iyo monasteri, Semdgomad<br />

hyo bagrat saepiskoposod~.<br />

pirvel gaenaTel mRvdelmTavrad mefem<br />

imereTis `kaTalikoz-episkopozTa~<br />

TanxmobiT, `dasua sayuareliZe melqisedek,<br />

...romelsa misca samwysod argueTisa<br />

naxevari da okriba, quTaTlis<br />

samwysoni~. amdenad, okriba calke eparqiad<br />

mxolod XVI s-is 30-ian wlebSi<br />

gamoeyo quTaisis eparqias da axlad<br />

Seqmnili eparqiis sakaTedro taZari<br />

gelaTis yovladwmida RvTismSoblis<br />

saxelobis monasteri gaxda. Tumca,<br />

imave xanebSi, gelaTis monastris wmida<br />

giorgis eklesia,biWvinTidan dasavleT<br />

saqarTvelos kaTolikosis (evdemon<br />

CxetiZis dros, 1557_1578 ww.) rezidenciis<br />

gadmonacvlebiT, mis kaTedrad iqca.<br />

amiT gelaTSi dasavleT saqarTvelos<br />

kaTolikosisa da gaenaTeli mRvdelm-<br />

Tavris kaTedrebi ganTavsda. imereTis<br />

samefos teritoriaze samRvdelmTavroTa<br />

amgvarma ganTavsebam gansxvavebuli,<br />

sruliad axleburi saeparqio-teritoriuli<br />

administracia Camoayaliba.<br />

TiTqmis ase grZeldeboda bolomde,<br />

dasavleT saqarTveloSi eklesiis avtokefaliis<br />

gauqmebamde. xangrZlivi<br />

drois manZilze ki, osmalebis quTais-<br />

Si Cadgomis Semdeg, gelaTi dasavleT<br />

saqarTvelos kaTolikosis, sakuTriv<br />

gaenaTeli da aseve quTaTeli<br />

mRvdelmTavrebis rezidencia, kaTedra<br />

da TavSesafari iyo.<br />

mamulisa da qristianuli sarwmunoebis<br />

siwmindis dacvis mizniT,eparqiis<br />

teritoriaze aRsrulebul movlena-<br />

Tagan axlo warsulidan aRsaniSnavia<br />

tyibulis raionis s<strong>of</strong>el xresilTan<br />

gamarTuli didi brZola qarTvelTa,<br />

solomon I meTaurobiT, da osmalTa<br />

Soris 1757 wels, sadac qarTvelma mxedrobam<br />

brwyinvale gamarjveba moipova;<br />

imereTis 1819_20 ww. ajanyebaSi<br />

am kuTxis mosaxleoba aqtiurad iyo<br />

CarTuli da daufaravad gamoxatavda<br />

dasavleT saqarTveloSi eklesiis avtokefaliis<br />

SenarCunebis survils.<br />

axlad Camoyalibebuli eparqiis<br />

teritoriaze arsebul eklesia-monastrebSi<br />

adridanve mravali saeklesio<br />

siwmide iyo davanebuli.<br />

saqarTvelos marTlmadidebeli ek-


lesiis avtokefaliis aRdgenis Semdeg,<br />

1917 wlis seqtemberSi gamarTul<br />

pirvel saeklesio krebaze, ganaxlebuli<br />

13 eparqiidan sami _ quTaisis, gaena-<br />

Tis da margveTis moicavda mTlianad<br />

imereTs. male quTaisisa da gaenaTis<br />

samRvdelmTavro kaTedrebi erT samwysod<br />

gaerTianda da quTais-gaenaTis<br />

eparqia ewoda. XX s-is bolomde imereTSi<br />

mxolod ori _ quTais-gaenaTisa<br />

da margveTis _ eparqia arsebobda. sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis ilia<br />

II ZalisxmeviT, 1995 wels quTais-gaenaTisa<br />

da margveTis eparqiaTa safuZvelze<br />

Camoyalibda xonisa da samtrediis,<br />

vanisa da baRdaTis, saCxerisa da<br />

WiaTuris eparqiebi.<br />

2006 wlis 21 dekembers ki Camoyalibda<br />

tyibulisa da Terjolis eparqia.<br />

tyibulisa da Terjolis eparqiis<br />

mwyemsmTavaria maRalyovladusamRvdeloesi<br />

mitropoliti giorgi (SalamberiZe).<br />

194


ucnobi qarTuli monasteri wmida miwaze<br />

Tamila mgalobliSvili<br />

2002 wlis seqtemberSi, ierusalimis<br />

maxloblad, mis samxreT-aRmosavleTiT,<br />

s<strong>of</strong>. umleizonSi muSaobisas<br />

arqeologma jon zeligmanma mis mier<br />

aRmoCenili ucnobi monastris teritoriaze,<br />

amave monastris taZris mozaikuri<br />

iatakis qveS gaTxara kripta,<br />

sadac erT-erT samarxze Semonaxuli<br />

iyo saflavis qva warweriT (arqeologisaTvis<br />

ucnob enaze).<br />

a. w. 18 seqtembers jon zeligmanis<br />

miwveviT es ucnobi warwera vnaxeT<br />

giorgi gagoSiZem (xelovnebaTmcodne,<br />

epigrafisti), daviT cxadaZem (xelovnebaTmcodne,<br />

fotografi), laSa Jvaniam<br />

(israelSi saqarTvelos y<strong>of</strong>ili konsuli),<br />

paata gigaurma (moqandake) da<br />

me. Cvenda sasixarulod, igi aRmoCnda<br />

Zalze adreuli qarTuli warwera, romelic<br />

ase ikiTxeba:<br />

`ese samarxoÁ iohane furtavel<br />

episkoposisaY<br />

qarTvelisaÁ~<br />

paleografiuli analizis Sedegad,<br />

warwera V s-is dasasruliT an VI s-is<br />

I naxevriT SeiZleba daTariRdes. <br />

bir-el-katSi (beTlemTan) virjilio<br />

korbos mier aRmoCenil qar-<br />

Tul warwerebTan erTad, es warwera<br />

warweris paleografiuli analizi ekuTvnis<br />

g. gagoSiZes.<br />

V. Corbo and M. Tarchnishvili, Inscrizioni georgiane del<br />

monastero di S. Teodoro a Bir el Qutt (Bettlemme). -«La<br />

Terra Santa», 28, Jerusalem, 1953, 181-186; V. Corbo,<br />

Gli Scavi di Kh. Siyar el-Ghanam (Campo dei Pastori)<br />

ei monastery dei dintorni. - Pubblicazioni dello Studium<br />

195<br />

erT-erTi uZvelesia wm. miwaze.<br />

Tavdapirvelad Sevecdebi Zalze<br />

mokled mimovixilo is mcire cnobebi,<br />

romlebic wm. miwaze arabobamde qarTvelTa<br />

koloniis istorias exeba, raTa<br />

ufro naTeli gaxdes am warweris mniSvneloba<br />

ara marto qarTuli koloniis,<br />

aramed wm. miwaze adrebizantiur periodSi<br />

samonastro cxovrebis dawyebis,<br />

ganviTarebis da, saerTod, adreuli<br />

qristianobis istoriisaTvis.<br />

saqarTvelosa da wm. miwas Soris<br />

urTierTobebs qarTuli tradiciiT<br />

ocdaeqvsi saukunis istoria aqvs. magram<br />

es urTierTobebi gansakuTrebiT<br />

mWidro xdeba IV s-idan, saqarTveloSi<br />

Biblicum Franciscanum, 11, Gerusalêmme, 1955, 279-<br />

284; m. TarxniSvili, axlad aRmoCenili qarTuli<br />

monasteri beTlemSi. _ `bedi qar-<br />

Tlisa~, 16, 1954, 12-17; S. nucubiZe, qarTuli<br />

warwerebi ierusalimSi. _ gaz. `komunisti~,<br />

4. I, # 3(11309), Tbilisi, 1959; S. nucubiZe, kritikuli<br />

narkvevebi. azrovneba da Semoqmedeba,<br />

Tbilisi, 1966, 97-106, 107-124, 454-474; k. kekeliZe,<br />

uZvelesi qarTuli monasteri ierusalimis<br />

maxloblad da misi mozaikuri warwera. _ ix.<br />

misi: etiudebi,VI,Tbilisi,1960,72-80; k. kekeliZe,<br />

Zveli qarTuli literaturis istoria, I,<br />

Tbilisi, 1980, 39,89; s. yauxCiSvili, qarTlis<br />

cxovreba,t. II,Tbilisi,1959,058-062; g. wereTeli,<br />

uZvelesi qarTuli warwerebi palestinidan,<br />

Tbilisi, 1960; a. gamyreliZe, uZvelesi<br />

qarTuli warwerebis aRmoCena palestina-<br />

Si. _`literaturuli gazeTi~, 15. VI, 1956, #<br />

24(986); b. giorgaZe, palestinaSi aRmoCenili<br />

qarTuli kulturis IV-V ss. Zeglis Sesaxeb.<br />

_`sabWoTa xelovneba~, 1959, # 12, 33-38 da a.S.<br />

s. yauxCiSvili,qarTlis cxovreba,t. I,Tbilisi,<br />

1955, 72-130.


qristianobis <strong>of</strong>icialurad aRiarebis<br />

Semdeg. am periodidan dawyebuli, qarTvelebi<br />

didi gatacebiT Seudgnen<br />

qristianuli kulturis gacnobasa<br />

da axlad daarsebuli eklesiisaTvis<br />

saWiro literaturis Targmnasa da<br />

gavrcelebas. am mizniT qarTuli eklesiis<br />

moRvaweTa da qarTvel mefeTa<br />

didi mcdelobiT Seiqmna samwerlobo<br />

da mTargmnelobiTi centrebi, qarTuli<br />

kulturis mniSvnelovani kerebi rogorc<br />

saqarTveloSi, aseve mis farglebs<br />

gareTac.<br />

axlad gaqristianebuli saxelmwifos<br />

mosaxleobisaTvis gansakuTrebuli<br />

iyo palestinis wm. adgilebis moxilvisa<br />

da molocvis survili. Sedegmac<br />

ar daayovna _ rogorc Cans, IV s-is<br />

meore naxevridan palestinaSi pirveli<br />

qarTvelebi Cndebian, V_VI ss-Si ki<br />

maTi eqspansia sakmaod Zlieria. <br />

<br />

zogierTi mecnieris azriT, evagre pontoeli<br />

pirveli qarTveli beria palestinaSi. ix.<br />

r. Janeni, qarTvelebi ierusalimSi, stamboli,<br />

1921, 11; m. TarxniSvili, qarTuli xelovnebis<br />

naSTi egvipteSi. _ `bedi qarTlisa~, 11, 1952,<br />

25; M. Tarchnishvili, Il monachismo georgiano nelle sue<br />

origine e nei suoi primi sviluppi’. _ Il monachismo orientale,<br />

Roma, 1958, 307-319; k. kekeliZe, meoTxe saukunis<br />

sazRvargareTeli qarTveli moazrovne<br />

da moRvawe. _ ix. misi: etiudebi, VI, Tbilisi,<br />

1960, 5-17; J. Assfalg and P. Krüger, Kleines Wörterbuch<br />

des Christlichen Orients, Wiesbaden 1975, 139; P.N.<br />

Egender, OSB, Les Débuts du Monachisme en Palestine.<br />

Ancient Christianity in the Caucasus. _ «Iberica Caucasica»,<br />

vol. 1, London, 1998, 132; ix. aseve: s. yaux-<br />

CiSvili, georgika. bizantieli mwerlebis<br />

cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, t. VII, Tbilisi,<br />

1967, 107-117; IV s-is dasasrulsa da V s-is dasawyisSi<br />

wm. miwaze qarTvelTa moRvaweobaze<br />

unda migviTiTebdes aseve nazareTSi xarebis<br />

axali kaTolikuri eklesiis adgilas V s-<br />

is pirvel naxevramde dangreuli eklesiis<br />

Selesilobaze Sesrulebuli grafitebi, ix.<br />

z. aleqsiZe, luvri, sinas mTa, nazareTi. epigrafikuli<br />

etiudebi. _ kreb. `mneme~, Tbilisi,<br />

2000, 18-25.<br />

l. menabde, Zveli qarTuli mwerlobis kerebi,<br />

t. II, Tbilisi, 1980, 20-25; iv. lolaSvili,<br />

cxovreba petre iberisa, Tbilisi, 1988, 79-203;<br />

i. abulaZe, Zveli qarTuli agiografiuli<br />

literaturis Zeglebi, wg. II, Tbilisi, 1967,<br />

213-263.<br />

Tavdapirvelad qarTvelebi mkvidrdebodnen<br />

cnobil savaneebSi, qmnidnen<br />

sakrebuloebs, aSenebdnen Camosul<br />

qarTvelTaTvis sastumro saxlebs.<br />

ierusalimis pirveli mlocvelebi<br />

iyvnen qarTuli samefo saxlisa da<br />

aristokratiis warmomadgenlebi. qarTvelebi<br />

RvTismsaxurebas TavianT<br />

mSobliur enaze asrulebdnen ara marto<br />

qarTlSi (iberia), aramed palestinaSic,<br />

sabas lavraSi, razedac mowmobs<br />

wm. saba ganwmedilis anderZic (+532<br />

w.). <br />

aqve uTuod sainteresoa aRiniSnos<br />

isic, rom V s-idan moyolebuli X s-<br />

mde,aRmosavleT saqarTveloSi (iberia)<br />

RvTismsaxurebis ierusalimuri wesi<br />

moqmedebda. aseve kargad aris cnobili,<br />

rom pirveli liturgikuli wignebic<br />

(ierusalimuri leqcionari, uZvelesi<br />

iadgari da mravalTavi), romlebsac<br />

qarTuli eklesia RvTismsaxurebisas<br />

iyenebda mSobliur enaze, V_VII ssis<br />

ierusalimuri (qristes saflavis<br />

eklesiis) praqtikis amsaxveli iyo. <br />

V_VI ss-Si palestinaSi qarTvel-<br />

Ta moZraobis geografia TandaTan<br />

farTovdeba. qarTvelebs vxvdebiT ara<br />

marto ierusalimsa da mis SemogarenSi,<br />

aramed palestinis udabnoebSi im droisaTvis<br />

ukve dafuZnebul monastrebsa<br />

da lavrebSi, aseve maT mier agebul, sakuTriv,<br />

qarTul monastrebSi.<br />

wm. miwaze saqarTvelodan mosul<br />

momlocvelTa Tu mogzaurTa raodenoba,<br />

rogorc Cans, imdenad didi iyo,<br />

rom petre iberis qarTuli `cxorebis~<br />

Tanaxmad, petre iberi ara marto monas-<br />

196<br />

k. kekeliZe, qarTuli literaturis istoria, I,<br />

38-39; l. menabde, kerebi, 26.<br />

ix. K. Kekelidze, Иерусалимски ерусалиски анонарь, Канонарь, анонарь, анонарь, и- и- и- и- и- Тифлис,191;<br />

,1912; M. van Esbroeck, Les plus anciens homéliaires<br />

géorgiens, Louvain-la-Neuve, 1975; e. metreveli,<br />

c. Wankievi, l. xevsuriani, uZvelesi iadgari,<br />

Tbilisi, 1980; T. mgalobliSvili, klarjuli<br />

mravalTavi, Tbilisi, 1991.<br />

K. Kekelidze, Канонарь; e. metreveli,c. Wankievi,l.<br />

xevsuriani,uZvelesi iadgari; T. mgalobliSvili,<br />

klarjuli mravalTavi, 165-190.


trebsa da eklesiebs aSenebda, aramed<br />

mas sastumro saxlebis aSenebac ki<br />

dasWirda wm. qalaqSi.<br />

ai,rogor gadmogvcems am faqts `cxorebis~<br />

qarTuli versia: petre iberma<br />

da ioane lazma... `aRaSenes saxli sastumroY<br />

qalaqsa Sina (igulisxmeba wm.<br />

qalaqi), da ganusuenebdes momavalTa<br />

ZmaTa qarTvelTa da berZenTa. rameTu<br />

ganhmzades ferxTa sabaneli da trapezi<br />

da sareclebi da warages zogi<br />

ganZisa mis, romel aqunda sameufoYT.<br />

da merme warvides udabnod, da<br />

Sekribnes Zmani mravlad da aRaSenes<br />

monasteri TÂsisaTÂs.~ <br />

amave qarTuli `cxorebis~ mixedviT,<br />

petre, iovane da maTi mowafeni<br />

`warviden egÂpted sanaxebTa skitisa-<br />

Ta.~ moiloces iqauroba, Semdeg gamoarCies<br />

erTi adgili da aRaSenes monasteri<br />

da eklesia. xolo Semdeg `kualad<br />

moiqces ierusalimadve da kualad<br />

aRaSenes qalaqsa Sina saxli sastumroÁ.~<br />

<br />

petre iberis asurul `cxorebaSi~,<br />

romelic pirvandeli saxiT ar<br />

gvaqvs da misi gadamuSavebuli versiaa<br />

Semonaxuli, aRniSnulia mxolod monastrebis<br />

mSenebloba da ara sastumro<br />

saxlebisa. <br />

miuxedavad imisa, rom, rogorc ukve<br />

iTqva, dReisaTvis petre iberis `cxorebis~<br />

ori versiaa Semonaxuli (qar-<br />

Tuli da siriuli), mainc Zalze mwiria<br />

cnobebi ara marto am periodSi wm. miwaze<br />

moRvawe qarTvelTa Sesaxeb, aramed<br />

TviT petre iberis moRvaweobis<br />

aRsadgenadac. faqtobrivad, TviT mis<br />

mier aSenebuli monastrebis moZieba<br />

da identifikaciac ki jerjerobiT<br />

sakmaod rTuli problemaa.<br />

aseve mwiria uZvelesi qarTuli da<br />

sxvaenovani wyaroebis cnobebi, zogadad,<br />

qarTvelTa aRmSeneblobis Sesaxe-<br />

il. abulaZe, Zeglebi, II, 229.<br />

il. abulaZe, Zeglebi, II, 235.<br />

iv. lolaSvili, cxovreba petre iberisa, 79-203.<br />

197<br />

bac. raRa Tqma unda, amas obieqturi<br />

safuZvelic gaaCnia, bevri ram gaqra<br />

da ganadgurda sparselTa Semosevisa<br />

(VI s.) Tu arabTa batonobis Sedegad<br />

(VII_XI ss.). ase rom, arabobamdeli periodis<br />

qristianuli Zeglebis migneba<br />

Tu maTi raobis dadgena dRes sakmaod<br />

rTuli problemaa Tanamedrove mecnierebisaTvis.<br />

am mxriv gansakuTrebul interess<br />

iwvevs qarTveli mogzaurisa da mecnieris<br />

_ timoTe gabaSvilis (XVIII s.)<br />

cnobebi wm. jvris monastris kedlis<br />

mxatvrobis Sesaxeb, romlebic misi `mimoslvis~<br />

teqstSia daculi. <br />

1758 wels wm. miwaze mogzaurobisas,<br />

timoTe gabaSvilma wm. jvris monaster-<br />

Si ixila qarTvel wm. mamaTa da mowameTa<br />

jgufuri gamosaxuleba warwerebiTurT.<br />

maTi naSTi nikoloz CubinaSvilsac<br />

(XX s.) unaxavs. mniSvnelovania<br />

aRiniSnos, rom am jgufuri gamosaxulebidan<br />

mTeli rigi istoriuli<br />

pirebis identifikacia SesaZlebelia,<br />

magram nawili aq CamoTvlili mamebisa<br />

savsebiT ucnobia. el. metrevelis<br />

varaudiT, imis gamo, rom am pirTa saxelebi<br />

ar dasturdeba qarTul liturgikul<br />

da hagiografiul ZeglebSi,maTi<br />

popularoba, rogorc Cans, palestinis<br />

qarTuli koloniis sazRvrebs ar<br />

gascdenia. xolo maTi mouxsenebloba<br />

ierusalimis jvris monastris saaRape<br />

krebulSi,albaT,imaze unda metyvelebdes,<br />

rom isini im periodis moRvaweni<br />

unda y<strong>of</strong>iliyvnen, rodesac jer kidev<br />

wesad ar iyo qarTvel moRvaweTa Rvawlis<br />

werilobiTi fiqsacia. rogorc<br />

el. metreveli, timoTe gabaSvili – ,,mimoslva’”,<br />

Tbilisi, 1956, 85-86; el. metreveli, masalebi<br />

ierusalimis qarTuli koloniis istoriisaTvis,<br />

Tbilisi, 1962, 60.<br />

el. metreveli,timoTe gabaSvili,– ,,mimoslva”,<br />

82-86; el. metreveli, masalebi, 59-68.<br />

Н. Чубинов, Описание Крестного Монастыря близ Иерусалима.<br />

- Сведения, т. , , вып. , , III, , 45-4. 45-4. 45-46. 45-4.<br />

el. metreveli, masalebi, 60-61; ix. aseve ioane<br />

batoniSvili, kalmasoba, II, 184.<br />

el. metreveli, masalebi, 60-61.


cnobilia, es tradicia ierusalimur<br />

qarTul TemSi SedarebiT gvian, XI s-<br />

idan damkvidrda, proxore SavSelis<br />

mier wm. jvris monastris aSenebis Semdgom<br />

da pirveli, vinc am krebulSi<br />

moixsenieba proxore SavSelia, monastris<br />

aRmaSenebeli, mis mier gaweuli<br />

didi Rvawlis gamo. Tumca aseve ver<br />

gamovricxavT imasac, rom ierusalimis<br />

qarTuli koloniis istoriis amsaxveli<br />

masalebi aseve ganadgurebuliyo<br />

arabobis Jams.<br />

ai, timoTe gabaSvilis mier jvris<br />

monasterSi dafiqsirebuli wm. mamebisa<br />

da mowameTa saxelebi, romlebic Sesa-<br />

Zlebelia V_X ss-Si moRvaweobdnen wm.<br />

miwaze:<br />

`mRvdelmowame mose qarTveli<br />

mari mRvdelmowame qarTveli<br />

episkoposi kind qarTveli<br />

episkoposi nunus qarTveli~ <br />

am siidan arc erTi saxeli ar Cans<br />

qarTul wyaroebSi. erT-erTi maTgani<br />

mxolod somxur wyaroSi dasturdeba:<br />

VII s-is palestinis monastrebis aRwerilobaSi<br />

somexi avtori somxur<br />

monastrebTan erTad asaxelebs netari<br />

kindis monasters iodasafis udabnos<br />

misasvlelTan. xsenebuli somxuri wyaros<br />

gamomcemeli R. aliSani netari<br />

kindis Sesaxeb verafers ambobs garda<br />

imisa, rom misi varaudiT, igi SeiZleba<br />

IV s-is meore naxevris moRvawe iyos,<br />

wm. nerses mowafe. dReisaTvis, ra Tqma<br />

unda, Zalze Znelia zemoxsenebuli ori<br />

kindis erTmaneTTan dakavSireba, magram<br />

amjerad, albaT, isic sainteresoa, rom<br />

VII s-is somxur wyaroSi dafiqsirebulia<br />

netari kindi da misi saxelobis<br />

monasteri.<br />

el. metreveli, masalebi, 61; ix. jvris monastris<br />

koleqciis xelnaweri ier. 24-25; R.<br />

Blake, Catalogue de manuscrits géorgiens de la bibliothèque<br />

patriarchal grécque de Jérusalem. - «Revue de<br />

l’Orient Chrétien», 4, 24, 4, 194. 1924. 194.<br />

el. metreveli, timoTe gabaSvili _ `mimoslva~,<br />

85-86; el. metreveli, masalebi, 60.<br />

Archive de L’Orient Latin, II, Paris, 1884, 394-399.<br />

198<br />

bunebrivia, wm. jvris monastris qarTvel<br />

wm. mamaTa da mowameTa sia sruli<br />

ar aris. amaze metyvelebs Tundac is,<br />

rom samuel qarTveli episkoposis saxeli<br />

zemoxsenebul siaSi ar Cans. magram<br />

misi saxeli dasturdeba berZnulenovani<br />

saflavis qvaze, romelic wm. qalaqis<br />

galavnis gareT SemTxveviT aRmoCnda<br />

mSeneblobisas. samuel episkoposis<br />

monasteri, warweris mixedviT, daviTis<br />

koSkTan mdebareobda, iafos karibWes-<br />

Tan, xolo TviT warwera samuzeumo pasportis<br />

mixedviT V_VII ss-iT TariRdeba<br />

da dRes,ierusalimSi, rokfeleris<br />

muzeumSia daculi (Tumca Cemi varaudiT,<br />

warweris wakiTxva da misi TariRi,<br />

albaT, ufro dasazustebelia).<br />

amrigad, cxadia, rom V s-idan qarTvelebi<br />

sakmaod iyvnen wm. miwaze.<br />

amas adasturebs ara marto petre<br />

iberis `cxorebis~ qarTul-siriuli<br />

versiebi, aramed zemoaRniSnuli jvris<br />

monastris dReisaTvis ganadgurebuli<br />

kedlis mxatvrobis mniSvnelovani<br />

nawilic, romelic timoTe gabaSvilis<br />

aRwerilobiT aris SemorCenili. <br />

amasve adasturebs wm. gerasime iordanelisa<br />

da misi monastris Sesaxeb<br />

Semonaxuli ramdenime bizantiuri wyaroc,<br />

romelTa mixedviTac iudeisa<br />

da iordanes udabnoSi moRvawe berebs<br />

Soris jvarosnebamde da jvarosan-<br />

Ta Semdegac iyvnen qarTveli (iberieli)<br />

berebi, mesveteebic ki, romlebic<br />

gamorCeulni iyvnen Tavisi rwmeniTa da<br />

RmrTisadmi msaxurebiT. maTTan kontaqts,<br />

miaxloebasac ki morwmuneTaTvis<br />

didi sulieri sargebeli mohqonda.<br />

aqvea cnobebi im qarTveli berebis<br />

Sesaxebac, romlebic kalamonSi cxovrobdnen.<br />

gansakuTrebiT aRniSnulia<br />

maTi Rvawli kalamonis monastrisa da<br />

J.H. Iliffe, Cemeteries and a Monastery at the Y.M.C.A.,<br />

Jerusalem, QDAP 4, 1935, 78-80; Y. Israeli, D. Mevorah,<br />

Cradle <strong>of</strong> Christianity, Jerusalem, 2000, 173, 224.<br />

Y. Israeli, D. Mevorah, Cradle <strong>of</strong> Christianity, 173, 224.<br />

el. metreveli, timoTe gabaSvili _ `mimoslva~,<br />

82-83.


iordanes udabnoSi wm. gerasime iordanelis<br />

saxelTan dakavSirebuli wm.<br />

adgilebis gadasarCenad, rac maTTvis<br />

SesaZlebeli iyo mamluqebTan da baRdadis<br />

xalifebTan kargi urTierTobis<br />

gamo. aseve Semonaxulia cnobebi kalamonis<br />

monastris kedlebze qarTuli<br />

warwerebis arsebobis Sesaxeb jvarosnebamdel<br />

periodSiac ki. <br />

palestinis udabnoebSi qarTvel-<br />

Ta moRvaweoba did interess iwvevda<br />

mudam qarTvelologiur Tu adreul<br />

qristianobaze momuSave samecniero<br />

wreebSi, gansakuTrebiT, albaT, iudeis<br />

udabno unda gamoiyos. aq samonastro<br />

cxovrebis dawyebisTanave, ukve IV s-<br />

idan iudeis udabnoSi ganmartoeba<br />

Tu damkvidreba _ monastrebisa da<br />

lavrebis dafuZneba yvela erovnebis<br />

qristianisaTvis udidesi pativi da<br />

ocneba iyo. V s-idan moyolebuli ki,<br />

iudeis udabno, qristianul samyaroSi,<br />

faqtobrivad, samonastro cxovrebis<br />

umniSvnelovanes centrad gadaiqca.<br />

imis gamo, rom am periodis amsaxveli<br />

werilobiTi wyaroebi Zalze cotaa<br />

Semonaxuli, gansakuTrebuli mniSvneloba<br />

arqeologias eniWeba. iudeis udabnoSi<br />

arqeologiuri gaTxrebis dawyeba<br />

1928 wlidan britaneli istorikosis<br />

derves SCitis saxels ukavSirdeba. <br />

Semdeg aq muSaobdnen cnobili franciskeli<br />

mecnierebi: virjilio korbo<br />

da belarmino bagati. 1967 wlidan ki<br />

ukve israeleli arqeologebi iwyeben<br />

aqtiur muSaobas da STambeWdav Sede-<br />

J. Wilkinson, J. Hill, W.F. Ryan, Jerusalem Pilgrimage,<br />

1099-1185, London, 1988, 330-331; St. Gerasimus Jordanian<br />

and his Holy Monastery, Larnaca, Cyprus, 2001<br />

(in Greek).<br />

St. Gerasimus Jordanian, 45.<br />

D.J. Chitty, A.H.M. Jones, The Church <strong>of</strong> St. Euthymius<br />

at Khan el-Ahmar, near Jerusalem. - PEFQS, 1928, 175-<br />

178; D.J. Chitty, Excavations at the Monastery <strong>of</strong> St. Euthymius.<br />

- PEFQS, 1930, 43-7; 150-153; D.J. Chitty, The<br />

Monastery <strong>of</strong> Euthymius. - PEFQS, 1932, 188-203; Y.<br />

Hirschfeld, The Judean Desert Monasteries in the Byzantine<br />

Period, 1992, 2-6.<br />

ix. Y. Hirschfeld, The Judean Desert, 6.<br />

199<br />

gebsac aRweven. marTalia, es gaTxrebi<br />

Zalze masStaburad mimdinareobda da<br />

mimdinareobs, magram, samwuxarod, qar-<br />

Tuli Zeglebis specialuri kvleva aq,<br />

faqtobrivad, arasodes xdeboda.<br />

am mxriv, ierusalimis maxloblad,<br />

iudeis udabnos dasawyisSi, Tanamedrove<br />

arabul s<strong>of</strong>el umleizonSi<br />

jon zeligmanis mier gamovlenili<br />

masala sruliad unikaluria. faqtobrivad,<br />

jon zeligmanis mier dRemde<br />

ucnobi qarTuli monastris aRmoCenis<br />

faqti virjilio korbos mier bir-elkatSi<br />

petre iberis monastris aRmoCenis<br />

tolfasia da mas, udavod, didi<br />

mniSvneloba unda mieniWos. piradad<br />

CvenTvis ki, qarTveli mecnierebisaTvis,<br />

didi bednierebaa, rom am aRmoCenis<br />

monawileni gavxdiT.<br />

axla, rac Seexeba warweras:<br />

warwera paleografiuli analizis<br />

safuZvelze V s-is dasasruliTa da VI<br />

s-is dasawyisiT TariRdeba; mis arqaulobaze<br />

unda metyvelebdes aseve masSi<br />

Semonaxuli saxelic _ `iohane~.<br />

uZvelesi qarTuli werilobiTi<br />

Zeglebis kvlevis Sedegad dRes savsebiT<br />

dabejiTebiT SeiZleba iTqvas, rom<br />

am saxelis forma _ `iohane~ _ qarTul<br />

teqstebSi V s-idan VII s-is naxevramde<br />

dasturdeba (ix. xanmeti leqcionari,<br />

xanmeti mravalTavi, xanmeti oTxTavi<br />

da a. S.). mxolod VII s-is meore naxevridan<br />

Cndeba forma _ `ioane~. <br />

ase rom, Cvens warweraSi damowmebuli<br />

forma _ `iohane~ _ am warweris<br />

arqaulobaze metyvelebs da, Sesabamisad,<br />

mis TariRs V_VII ss-s Soris aTavsebs.<br />

qarTuli da ucxouri werilobiTi<br />

wyaroebidan adrebizantiuri periodis<br />

(IV_VIII ss.) palestinaSi moRvawe qarTvelTa<br />

Soris ucnobia iohane fur-<br />

ix. Y. Hirschfeld, The Judean Desert, 6; ix. aseve: E.<br />

Stern, The New Encyclopedia <strong>of</strong> Archaeological Excavations<br />

in the Holy Land, Jerusalem, 1993, 1,2, 3, 4.<br />

e. WeliZe, Zveli qarTuli saRvTismetyvelo<br />

terminologia, I, Tbilisi, 1996, 286-291.


tavel episkoposis saxeli.<br />

umleizonis warweraSi gansakuTrebul<br />

interess iwvevs iohane qarTveli<br />

episkoposis zedwodeba `furtaveli~.<br />

iohane furtavel episkoposTan<br />

dakavSirebiT qarTveli mkiTxvelisaTvis<br />

maSinve Cndeba cduneba, igi ioane<br />

curtavel episkoposis (V s.) saxelTan<br />

gaaigivos. Tumca, Cemi azriT, `curtavi~<br />

da `furtavi~ sruliad gansxvavebuli<br />

saxelwodebebia, romelTagan pirveli<br />

saqarTvelos ukavSirdeba, meore ki _<br />

palestinas. `curtavis~ etimologia<br />

dRemde bundovania, `furtavi~ ki, Cemi<br />

varaudiT, wm. miwaze arsebuli, adgilobrivi<br />

_ semituri _ warmoSobis saxeli<br />

unda iyos. es faqti gamonakliss ar<br />

warmoadgens wm. miwis qarTuli koloniis<br />

istoriisaTvis, sadac dasturdeba<br />

ara marto sakuTriv qarTuli warmoebis<br />

saxelebi,rogoricaa,mag.,devTubani<br />

(kompoziti), aramed semituri warmoSobisac,<br />

mag., dertavi/deltavi, dertufa<br />

(aseve kompozitebi). <br />

vfiqrob,Cems varauds ganamtkicebs<br />

isic,rom warweris teqstSi iohane furtavel<br />

episkoposis saxelTan miTiTebulia<br />

misi erovnebac: `qarTvelisaÁ~. am<br />

SemTxvevaSi, konkretulad, xsenebuli<br />

saxelis _ `qarTvelisaÁs~ _ qveS, Cemi<br />

fiqriT, mxolod da mxolod iberieli<br />

ivaraudeba, e. i. warmoSobiT qarTveli,<br />

aRmosavleT saqarTvelos saxelmwifos<br />

(iberiis) mkvidri. amasTan dakavSirebiT,<br />

uTuod mniSvnelovania aRiniSnos,<br />

rom es gaxlavT am terminis, e.i. `qarTvelis~<br />

uZvelesi damowmeba. qarTul<br />

werilobiT wyaroebSi igi mxolod VII<br />

ix. il. abulaZe, Zveli qarTuli agiografiuli<br />

literaturis Zeglebi, wg. I, Tbilisi, 1964,<br />

11-29.<br />

T. ceraZe, devTubani – qarTvelTa samoRvaweo<br />

ucnobi kera wm. miwaze. _ `mravalTavi~, XX,<br />

Tbilisi, 2003, 179-182.<br />

ix. el. metreveli, dertavisa da deretufas<br />

xelnawerebis irgvliv. _ aRmosavluri<br />

filologia, IV, Tbilisi, 1976, 74-89; el. metreveli,<br />

masalebi, 174.<br />

s-idan Cndeba. vfiqrob,es faqti ucnaurad<br />

ar unda mogveCvenos, radgan TviT<br />

Cveni erovnuli welTaRricxvac _`qarTuli<br />

dasabamidan” saqarTveloSi IX<br />

s-idan Cndeba, wm. miwaze ki ukve V_VI<br />

ss-idan dasturdeba <br />

Tu mxedvelobaSi miviRebT im faqts,<br />

rom monasteri qarTulia, monastris<br />

kriptaSi sxva samarxTagan gamoy<strong>of</strong>ilia<br />

da sruli pativiT aris dakrZaluli<br />

qarTveli episkoposi iohane, romlis<br />

saflavis qvis warwerac qarTulenovania,<br />

maSin savsebiT gaugebaria, ratom gaxda<br />

saWiro qarTuli monastris qarTulenovani<br />

saflavis warweraSi qarTveli<br />

episkoposis erovnebis ganmarteba. xom ar<br />

ukavSirdeba es iohane episkoposis zedwodebis<br />

problemas. zedwodeba `furtaveli~<br />

saqarTveloSi miRebul saxelwodebas<br />

rom warmoadgendes, xolo Tavad iohane<br />

episkoposi ki saqarTvelos romelime<br />

kuTxeSi arsebuli monastris episkoposi<br />

y<strong>of</strong>iliyo,am SemTxvevaSi xsenebul warweraSi<br />

episkoposis erovnebis dafiqsireba<br />

qarTuli monastris qarTul warweraSi<br />

CemTvis auxsnelia. magram,Tu vivaraudebT,<br />

rom es zedwodeba (`furtaveli~) wm. miwaze<br />

SeZenilia da, Tanac, araqarTuli<br />

warmoSobisaa,maSin,albaT,ufro gasagebi<br />

gaxdeba ucxoenovani saxelis mqone qarTuli<br />

monastris qarTul warweraSi<br />

qarTveli episkoposis warmomavlobis<br />

dafiqsireba.<br />

am warwerisgan gansxvavebiT,samuel<br />

qarTveli episkoposis berZnulenovani<br />

saflavis qvis warweraSi samuel episkoposis<br />

qarTvelobis (iberielobis)<br />

200<br />

d. musxeliSvili, qarTvelTa TviTsaxelwodebis<br />

istoriisaTvis. _ kr.: saqarTvelosa<br />

da qarTvelebis aRmniSvneli ucxouri da<br />

qarTuli terminologia, Tbilisi, 1993, 337-376;<br />

d. musxeliSvili, qarTvelTa eTnogenezis<br />

problemisaTvis. _ qarTveli xalxis eTnogenezi,<br />

Tbilisi, 2002,5-17.<br />

L.Segni, The Beit Safafa Inscription Reconsidered and the<br />

Question <strong>of</strong> a Local Era in Jerusalem. _ Israel Exploration<br />

Journal, v.43, 1993, 157-: L. D. Segni, A <strong>Georgia</strong>n<br />

Chronological system in the sixth-century Jerusalem,<br />

1997, 1-8, gamouqveynebeli.


miTiTeba, Cemi fiqriT, savsebiT gasagebia<br />

da ai, ratom:<br />

Tavdapirvelad moviyvan samuel<br />

episkoposis saflavis berZnulenovani<br />

warweris teqstis Targmans:<br />

`ese samarxi samuel qarTveli (ber-<br />

Zn. iberieli) episkoposisa, romelic<br />

iyo daviTis koSkSi qarTvelTa (iber-<br />

Ta) mier SeZenili qarTvelTa (iberTa)<br />

monastris episkoposi~. <br />

vfiqrob naTelia, rom am warweraSi<br />

saubaria petre iberis mier wm. qalaqSi,<br />

daviTis koSkTan daarsebul iberTa monasterze,<br />

magram samuel episkoposis samarxi<br />

saflavis warweriani qviT aRmoCenil<br />

iqna daviTis koSkis maxloblad, wm.<br />

qalaqis, iafos karibWis gareT, saerTo<br />

qristianul sasaflaoze. am SemTxvevaSi,<br />

savsebiT gasagebia, rom monastrisa da,<br />

saerTod, Zveli qalaqis kedlis gareT<br />

arsebul sasaflaoze saflavis qvaze<br />

warwera berZnul enaze gakeTebuliyo,<br />

rac bunebrivia qristianuli palestinisaTvis.<br />

gasagebia isic, rom am ber-<br />

Znulenovan teqstSi aseve dafiqsirebuliyo<br />

ara marto episkoposis saxeli da<br />

erovneba, aramed miTiTebuli y<strong>of</strong>iliyo<br />

TviT monastris adgilmdebareoba da<br />

misi saxelic _ qarTvelTa (iberTa).<br />

am ori qarTveli episkoposis saflavis<br />

qvebis warweraTa gaTvaliswinebis<br />

Sedegad umleizonis warweraSi dadasturebuli<br />

iohane qarTveli episkoposis<br />

zedwodeba `furtaveli~ ufro adgilobrivi<br />

_ semituri _ warmoSobisad<br />

meCveneba. es zedwodeba, albaT, furtavidan<br />

aris nawarmoebi, rac, SesaZlebelia,<br />

monastris saxeli iyo, Tumca verc<br />

imas gamovricxav, rom igi, TavisTavad,<br />

am adgilTan dakavSirebuli Zveli toponimidanac<br />

momdinareobdes.<br />

Tumca aqve arsebobda aseve garkveuli<br />

cduneba,rom umleizonis warweraSi<br />

moxseniebuli `furtaveli~ episkoposi<br />

`epistoleTa wignSi~ dasaxelebuli<br />

`forTis~ (somx. porta) episkoposTan<br />

damekavSirebina. `forTis~ episkoposis<br />

Y. Israeli, D. Mevorah, Cradle <strong>of</strong> Christianity, 173.<br />

201<br />

xseneba Semonaxulia abraam somexTa<br />

kaTalikosis,kiron qarTlis kaTolikosisadmi<br />

miweril mesame epistoleSi, sadac<br />

mocemulia qarTvelTa, kavkasiel<br />

albanelTa da sivnielTa episkoposebis<br />

sia, romlebic dvinis 506 wlis krebas<br />

eswrebodnen. magram imis gamo, rom am<br />

epistoles somxuri teqstis safuZvlad<br />

gamoyenebulia misi somxuri wyaros _<br />

dvinis krebis `pirobis wignis~ _ ber-<br />

Znuli Targmani, nacvlad dakarguli<br />

somxuri originalisa, xsenebul epistoleSi<br />

Zalze damaxinjebulia saepiskoposoTa<br />

saxelebi da bevri maTganis,<br />

iseve rogorc `forTis~ saepiskoposos<br />

identifikacia sruliad SeuZlebelia. <br />

yovelive amis gamo, `furtavi~,<br />

`furtavelis~ etimologiis Ziebisas<br />

Cemi yuradReba SevaCere mxolod or<br />

semitur sityvaze, romelTagan<br />

erTia _ ebr. Phura _ sawnaxeli,WurWeli,<br />

romelSiac yurZeni fexiT iwureba;<br />

meore ki _ aram. Phurta _ patara,<br />

mcire (dididan gamoy<strong>of</strong>ili mcire er-<br />

Teuli, nawili).<br />

ganvixiloT TiToeuli maTgani:<br />

1. ebr. Phura _ sawnaxeli <br />

Tu qarTuli furtavis warmoqmnis<br />

safuZvlad miviCnevT ebr. Phura-s, maSin<br />

unda moiZebnos furtavis meore nawilis<br />

_ tav-is wyaro. vfiqrob, am SemTxvevaSi<br />

es SeiZleba iyos arameuli tav, rac wmidas,<br />

kargs, kurTxeuls niSnavs. <br />

Tu davuSvebT, rom qarTuli `furtavi~<br />

kompozitia, romelic Sedgenilia<br />

ebraul-arameuli sityvebisagan Phura +<br />

Tav, sadac Phura-Si bolokiduri a qar-<br />

TulisaTvis bunebrivad amovardeba, ma-<br />

Sin miviRebT Phurtav-s _ qarT. furtavi,<br />

rac,albaT,niSnavda wm. sawnaxels an wm.<br />

sawnaxelis adgils, saidanac SeiZleba<br />

nawarmoebi iyos monastris saxelic.<br />

z. aleqsiZe, epistoleTa wigni, Tbilisi, 1968, 97.<br />

z. aleqsiZe, epistoleTa wigni, 161-162.<br />

A. Even-Shoshan, Explanatory Dictionary, Jerusalem, 1999;<br />

F.A. Shapiro, Ivrit-Russian Dictionary, Moscow, 1963.<br />

J. Rayne Smith D.D., A Compendious Syriac. Dictionary<br />

founded upon the Thesaurus Syriacus, Oxford, 1973.


amasTan dakavSirebiT uTuod mniSvnelovania<br />

aRiniSnos, rom Phura bibliaSi<br />

ramdenjerme gvxvdeba sawnaxlis<br />

mniSvnelobiT. moviyvan mxolod erT<br />

magaliTs _ esaia 63, 2-3:<br />

`ratom aris wiTeli Seni talavari<br />

da Seni samoseli sawnaxelSi dawuruliviT?<br />

me marto vwuravdi Rvinos da xalx-<br />

Tagan aravin iyo CemTan. vwuravdi Cemi<br />

risxvisas da vwnexavdi Cemi mZvinvarebisas,da<br />

misi sisxli moesxura Cems samosels<br />

da SevbRale Cemi talavari~. <br />

sainteresoa, rom bibliis zogier-<br />

Ti komentatoris azriT, sawnaxelsa da<br />

masSi yurZnis wurvas simboluri mniSvneloba<br />

unda hqondes, rac gulisxmobs<br />

RmrTis mtrebis dasjas. <br />

vfiqrob, SeiZleba swored am simboluri<br />

mniSvnelobis gavleniT gvxvdeba<br />

ebr. Phura (sawnaxeli) Semdegi<br />

arabizebuli toponimebis ZirebSi, rogoricaa:<br />

Kh. el Fureihiyye (boloSi damatebuli<br />

aqvs arabuli warmomavlobis sufiqsi).<br />

es toponimi niSnavs sawnaxlis nangrevebs.<br />

aq aris mavzoleumi, igi mdebareobs<br />

samariaSi. <br />

meore aris Kh. Fureir _ fureiris<br />

nangrevebi.<br />

orive toponimis Ziri aris Phur (Phr,<br />

Fr). sainteresoa isic, rom arqeologiuri<br />

gaTxrebis Sedegad jon zeligmanma<br />

am adgilze daadastura aseve adreromauli<br />

periodis ebrauli kvalic.<br />

iqneb, am adgils ebraelTaTvis, marTlac,<br />

es saxeli _ `furtavi~, rogorc<br />

wm. sawnaxlis adgili erqva, romelic<br />

arabobis Semdgom Semogvinaxa mxolod<br />

qarTulma warweram.<br />

А.П. Лопухин, Толковая библия, , , Петербург, 1987, 197, 197,<br />

526-527.<br />

А.П. Лопухин, Толковая библия, , , 5-57. 526-527. 5-57.<br />

Y. Tsafrir, L. Di Segni, J. Green, Tabula Imperii Romani, Iudaea-Palaestina.<br />

Maps and Gazetteer, Jerusalem, 1994, 125.<br />

Y. Tsafrir, L. Di Segni, J. Green, Tabula Imperii Romani, 125.<br />

202<br />

Tu es varaudi simarTlesTan axlos<br />

aris, maSin SeiZleba gvefiqra, rom palestinaSi<br />

erT-erTi qarTuli monastris<br />

saxeli _ `dertavic~ kompozits warmoadgens,<br />

arabuli Dār, Deir-is da arameuli<br />

tav-isagan Sedgenils, rac unda niSnavdes<br />

wmida (kurTxeul) monasters. <br />

axla, rac Seexeba meore varauds:<br />

esaa arameuli Phurta _ mcire, patara<br />

nawili (dididan, mTelidan gamoy<strong>of</strong>ili<br />

mcire). <br />

es sityva ver davadasture biblia-<br />

Si. Tu am aram. sityvas _ Phurta-s davuSvebT<br />

qarTuli `furtavis~ wyarod, ma-<br />

Sin qarTuli `furtavi~, aram. Phurta-dan<br />

momdinare, unda niSnavdes patara, mcire<br />

monasters, romelic romeliRac didisagan<br />

iyo gamoy<strong>of</strong>ili calke erTeulad.<br />

aqedan ki `furtavelis~ miReba qarTulisaTvis<br />

Zalze martivia. Tu monasters<br />

erqva `furta~, maSin misi episkoposi<br />

iqneboda furta-el-i episkoposi,<br />

sadac bolokodur a-sa da el sufiqss<br />

Soris qarTulis niadagze bunebrivad<br />

SeiZleba gaCndes v-ini, ris Sedegadac<br />

viRebT `furtavel~ episkoposs.<br />

uTuod mniSvnelovania imis aRniSvnac,<br />

rom Furt (Frt) ZiriT nawarmoebi toponimic<br />

dadasturebulia palestinaSi (ix. Furt). <br />

Tu es varaudi misaRebia, maSin<br />

aseve SeiZleba iyos nawarmoebi erTi<br />

bizantiuri monastris berZnuli saxelwodeba<br />

`katamoni~; berZn. katav-monhvdan<br />

imave mniSvnelobiT _ gamoy<strong>of</strong>ili,<br />

individualuri erTeuli, e. i. patara<br />

monasteri. garkveul periodSi es<br />

monasteric qarTvelebs ekuTvnodaT, <br />

dRes ki igi ierusalimis berZnuli<br />

el. metreveli, dertavisa da dertufas xelnawerebis<br />

irgvliv,74-78.<br />

A. Even-Shoshan, Explanatory Dictionary.<br />

Y. Tsafrir, L. Di Segni, J. Green, Tabula Imperii Romani, 125.<br />

D.D. Lampe, A Patristic Greek Lexicon.<br />

el. metreveli, masalebi, 89. Johannes Pahlitzsch,<br />

Die Bedeutung Jerusalems für das Königtum und Kirche<br />

in Georgien zur Zeit der Kreuzzüge im Vergleich zu Armenien.<br />

_ L’idea di Gerusalêmme nella spiritualità Cristiana<br />

del medioevo, Città del Vaticano, 2003, 104-131.


sapatriarqos kuTvnilebaa.<br />

`katamonis~ saxelwodebasTan dakav-<br />

SirebiT SeiZleba saintereso iyos imis<br />

aRniSvnac,rom es monasteri ierusalimis<br />

wm. jvris monastris daqvemdebarebaSi<br />

iyo wm. nikolozis monasterTan erTad<br />

(es ukanaskneli wm. jvris monastris maxloblad<br />

mdebareobda da dRes savsebiT<br />

ganadgurebulia). samive monasteri erTmaneTTan<br />

4_5 km-is radiusis fargleb-<br />

Si mdebareobda da marTlac SeiZleba<br />

vivaraudoT, rom `katamons~ es saxeli<br />

darqmeoda, rogorc wm. jvris monastris<br />

daqvemdebarebaSi my<strong>of</strong> mcire erTeuls.<br />

vfiqrob, analogiuri viTareba Sei-<br />

Zleba vivaraudoT `furtavTan~ dakav-<br />

SirebiTac. es axlad aRmoCenili monasteri,<br />

faqtobrivad, petre iberis or<br />

monasters Soris (erTi _ daviTis koSk-<br />

Tan, iafos karibWesTan, meore ki _ birel-katSi)<br />

mdebareobs, daaxl. 4_5 km-is<br />

radiusiT da iqneb, isic petre iberis<br />

monastris ganStoebas warmoadgenda<br />

da amitomac daerqva mas es saxeli.<br />

aqve unda aRvniSno isic, rom furtaveli<br />

episkoposi, rogorc Cans, erTi<br />

monastris episkoposia,iseve rogorc zemoxsenebuli<br />

samuel episkoposi (rac,Cemi<br />

varaudiT, am periodis palestinisaTvis<br />

gamonakliss ar warmoadgens).<br />

dabolos, Cem mier ganxiluli<br />

TiToeuli varianti, jerjerobiT, mxolod<br />

varaudebis doneze rCeba da, ra<br />

Tqma unda, Sors aris konkretuli<br />

daskvnebisagan. magram umleizonSi ga-<br />

Txrebis gagrZelebis SemTxvevaSi, imedi<br />

maqvs, Cems msjelobas uTuod ufro<br />

myari safuZveli miecema.<br />

el. metreveli, masalebi, 145.<br />

203


204


omis papis ioane-pavle II da sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis, uwmidesisa da unetaresis ilia II<br />

Sexvedra saqarTvelos mecnierebisa da kulturis<br />

warmomadgenlebTan 1999 wlis 9 noembers<br />

akademikos Tamaz gamyreliZis gamosvla<br />

Tqveno aRmatebulebav batono prezidento,<br />

Tqveno uwmidesobav da unetaresobav, sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqo,<br />

qalbatonebo, batonebo!<br />

dRes mTeli ganaTlebuli qarTveli sazogadoebrioba udidesi<br />

mowiwebiT egebeba Cveni saukunis gamorCeul moRvawes, vatikanis qalaqsaxelmwifos<br />

suverens, sruliad kaTolikuri eklesiis pirvelmsaxurs,<br />

mis uwmidesobas romis paps ioane-pavle meores.<br />

qristianobis mesame aTaswleulis mijnaze qristianuli qveynebis<br />

monaxuleba sarwmunoebis umaRles msaxurTa mier Cveni rwmenis mravalsaukunovan<br />

istoriaSi gansakuTrebuli Rirebulebis movlenad unda<br />

CaiTvalos, rasac ara mxolod da ara imdenad wminda konfesiuri, ramdenadac<br />

udidesi sazogadoebriv-politikuri da Rrma kulturul-istoriuli<br />

mniSvneloba eniWeba.<br />

Cveni saukunis damlevs qarTveloba zeimiT aRniSnavs saqarTvelos<br />

saxelmwifoebriobis 3000 wlisTavs. amave dros, Cven, qarTvelebi, uZvelesi<br />

qristianuli eri varT, warmomadgenlebi aRmosavluri _ marTlmadidebluri<br />

_ qristianobisa.<br />

aRmosavluri qristianoba, gansxvavebiT dasavluri qristianobisagan,<br />

xasiaTdeboda imiT, rom igi qristianobas Tavidanve avrcelebda adgilobrivi,<br />

erovnuli enebisa da kulturebis safuZvelze.<br />

am movlenam gamoiwvia is, rom aRmosavlur kulturul arealSi<br />

qristianobis miRebasTan erTad imTaviTve iwyeboda saRmrTo wignebis<br />

Targmna da RvTismsaxureba erovnul, mSobliur enebze. swored es iyo<br />

aRmosavlur qristianobaSi erovnebisa da erovnuli kulturebis Camoyalibebis<br />

ganmsazRvreli faqtori.<br />

Sua saukuneebis Cveni didi mwerlisa da moRvawis giorgi merCules<br />

TqmiT: `qarTlad friadi queyanaÁ aRiracxebis, romelsaca Sina qarTuliTa<br />

eniTa Jami Seiwirvis da locvaÁ yoveli aResrulebis~. es principi<br />

Cvens qveyanaSi qristianobis miRebis pirvelsave saukuneebidan moqmedebda<br />

da warmarTavda da gansazRvravda mTels Cvens sulier arsebobasa da<br />

y<strong>of</strong>ierebas.<br />

amisagan gansxvavebiT, qristianoba dasavlur kulturul arealSi<br />

vrceldeboda ZiriTadad laTinuri enis safuZvelze, saRmrTo wignebis<br />

adgilobriv, erovnul enebze gadatanisa da Targmanebis gareSe.<br />

principi saeklesio msaxurebisa da wirva-locvis erovnul enebze<br />

205


Catarebisa kaTolikur samyaroSi, rogorc cnobilia, mxolod mogvianebiT<br />

ganxorcielda da amis upirvelesi gamtarebeli dRes misi uwmidesoba<br />

romis papi ioane-pavle meore brZandeba, romelic mravalenovnobis<br />

gansacvifrebel magaliTs gviCvenebs da RvTismsaxurebas<br />

TiTqmis yvela im xalxTa enebze atarebs, romelTac igi umaRlesi samSvidobo<br />

misiiT ewveva.<br />

saqarTveloSic, Cvens sazogadoebasac misma uwmidesobam qarTulad<br />

mimarTa da mouwoda yvela qristians mSvidobis, Zmobisa da kacTmoyvareobisaken.<br />

es umaRlesi humanuri misia, rasac misi uwmidesoba ioane-pavle II<br />

ase warmatebiT axorcielebs mravali wlis manZilze, gansakuTrebiT<br />

gasagebia CvenTvis dRes, Cvens uZveles qristianul qveyanaSi _ saqarTveloSi<br />

_ da mTels kavkasiaSi.<br />

swored aq saqarTvelos prezidentma eduard SevardnaZem wamoayena<br />

`mSvidobiani kavkasiis~ idea, idea kulturaTa da civilizaciaTa dialogisa<br />

da TanamSromlobis Taobaze, romelic daupirispirda dasavleTSi<br />

farTod gavrcelebul koncefcias `civilizaciaTa Setakebis~<br />

«clash <strong>of</strong> civilizations» Sesaxeb ms<strong>of</strong>lios sxvadasxva regionSi, maT Soris<br />

kavkasiaSic.<br />

gamovTqvamT rwmenas, rom misi uwmidesobis, romis papis ioane-pavle<br />

II viziti saqarTveloSi kidev ufro Seuwyobs xels kavkasiaSi amgvari dialogis<br />

warmarTvasa da TanamSromlobas sxvadasxva civilizaciasa da sarwmunoebas<br />

Soris; Cveni qveyana xom yovelTvis gamoirCeoda gansakuTrebuli<br />

SemwynareblobiT gansxvavebuli aRmsareblobisa da rwmenis mimarT.<br />

Tqveno uwmidesobav!<br />

me daviwye saqarTvelos mecnierebisa da kulturis moRvaweTa saxeliT<br />

Cemi misalmeba aRmosavluri qristianobis erT-erT uZveles _<br />

qarTul _ enaze da minda davamTavro igi dasavluri qristianobisa da<br />

kaTolikuri eklesiis uZvelesi kanonikuri, laTinuri eniT:<br />

Hodierno die, quo adventus Vestrae Sanctitatis in terram nostram solemniter celebratur,<br />

Vestram Sanctitatem et omnes hospites, qui Vobiscum venerunt, ut patriam<br />

nostram honorarent, toto pectore salutamus et vobis gratias maximas agimus.<br />

Patria nostra, hic locus antiquae Christianorum ecclesiae, semper culturae atque<br />

religionum variarum domicilium firmum erat et in postero tempore similiter, precibus<br />

Vestris, crescat, floreat et ad bonos successus luceat.<br />

Salutatio Vestra in hac terra in cordibus nostris permanebit in aeternum et in saecula<br />

saeculorum.<br />

Maximas gratias.<br />

`dRevandel dRes, rodesac Cven sazeimo viTarebaSi aRvniSnavT Tqveni<br />

uwmidesobis Cvens qveyanaSi CamobrZanebas, guliTadad mivesalmebiT<br />

Tqvens uwmidesobas da yvela TqvenTan erTad CamobrZanebul stumars,<br />

romlebic pativs miageben Cvens qveyanas.<br />

Cveni samSoblo, qristianobis es uZvelesi savane, ZvelTaganve iyo<br />

myari adgilsamy<strong>of</strong>eli sxvadasxva kulturebisa da sarwmunoebaTa; dee,<br />

momavalSic, Tqvenis locva-kurTxeviT, igi aseve gaZlierebuliyos da<br />

ayvavebuliyos keTili saqmeebisaTvis gzis saCveneblad.<br />

Tqveni Cvens qveyanaSi CamobrZaneba marad darCeba mosagonrad Cvens<br />

gulebSi.<br />

uRrmes madlobas mogaxsenebT~.<br />

206


207


saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis<br />

akademikosebisa da wevr-korespondentebis Sexvedra<br />

ilia II-sTan samebis sakaTedro taZarSi<br />

(stenografiuli Canaweri)<br />

2007 wlis 30 ianvari<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqi,<br />

uwmidesi da unetaresi ilia II<br />

yovlad samRvdelono mRvdelmTavarno,<br />

Tqveno aRmatebulebav batono prezidento,<br />

mecnierebaTa erovnuli akademiis wevrebo da wevr-korespondentebo,<br />

qalbatonebo da batonebo!<br />

dRes aris gansakuTrebuli da istoriuli dRe, roca saqarTvelos<br />

samociqulo eklesia maspinZlobs Cvens gamoCenil da eris winaSe damsaxurebul<br />

xalxs aq, wmida samebis sakaTedro taZris savaneSi.<br />

rwmena, sarwmunoeba da mecniereba es aris ori Zala, romelmac<br />

mogviyvana Cven dRemde, romelmac gadaarCina qarTveli eri. me mogesalmebiT<br />

saqarTvelos samociqulo eklesiis saxeliT da piradad<br />

Cemi saxeliT. Tqveni damsaxureba metad didia. Cven gamoviareT didi<br />

208


gansacdeli. iyo dro, roca totalitaruli reJimi yvelafers akeTebda<br />

imisaTvis, rom gaeTiSaT eklesia da qarTveli xalxi, codnisa da<br />

rwmenis mqone adamianebi, magram Cven mudam gvaxsovda da gvaxsovs<br />

Cveni winaprebis locva-kurTxeva da Cveni winaprebis erovnuli idea.<br />

roca qmnida daviT aRmaSenebeli gelaTis akademias, man dasaxa gegma,<br />

rom is unda y<strong>of</strong>iliyo axali ierusalimi da meore aTina. ierusalimi<br />

Tavisi rwmeniT da Tavisi sulierebiT, maRali RvTismetyvelebiT,<br />

da meore aTina _ Tavisi didi mecnierebiT.<br />

Tqven mogexsenebaT, rom rwmenasa da codnas Soris urTierTobis<br />

sakiTxi uZvelesi sakiTxia, jer kidev pirvel-meore saukuneebSi idga<br />

es sakiTxi _ romelia pirveladi, rwmena Tu codna. didi filos<strong>of</strong>osi,<br />

aleqsandriis skolis didi moRvawe klimenti aleqsandrieli<br />

Tavis SromaSi ambobs, rom aucilebelia rwmenac da codnac, magram<br />

pirveladi aris rwmena da rwmenaze dafuZnebuli unda iyos mecniereba.<br />

SesaniSnav daskvnas akeTebs klimenti aleqsandrieli, rom<br />

mxolod morwmune adamiani aris mona RvTisa, xolo morwmune da ganaTlebuli,<br />

mcodne adamiani aris megobari RvTisa, e. i. klimenti<br />

aleqsandrieli gvisaxavs kibes, razec unda avides mona RvTisa. es<br />

aris sruly<strong>of</strong>is kibe. Cven unda gvaxsovdes, rom TviT ufalma ieso<br />

qristem brZana _ `iyaviT sruly<strong>of</strong>ilni, viTarca mamaTqveni sruly<strong>of</strong>il<br />

ars~. es aris dausrulebeli ganviTarebis procesi da ai, dRes Cven Sev-<br />

ZeliT is, rac ver moxda warsulSi, ufro swored, rasac eRobeboda<br />

ideologia. dRes Cven SevxvdiT am wmida savaneSi, wmida samebis axalgazrdul<br />

centrSi.<br />

me kidev erTxel mogesalmebiT yvelas, gamovTqvam Cvens did sixaruls<br />

Tqveni mobrZanebiT da me minda vTqva, rom mravali problema<br />

dgas dRes saqarTvelos winaSe da es unda gadavwyvitoT erTad, mTelma<br />

erma xelisuflebasTan erTad. Cven unda vaswavloT Cvens axalgazrdobas<br />

saxelmwifoebrivi azrovneba, Cven unda gvaxsovdes, rom pasuxismgebelni<br />

varT RvTis winaSe da Cveni samSoblos winaSe. Cveni eri<br />

didad afasebs Tqvens Rvawls da me vfiqrob, rom es unda aRiniSnos<br />

da Tqveni saxelebi da gvarebi oqros asoebiT unda aRibeWdos Cvens<br />

istoriaSi da TviT akademiis kedlebze.<br />

RmerTma daglocoT, gagaZlieroT, bevri sikeTe gagakeTebinoT<br />

Cveni eris sakeTildReod da me minda vTxovo mecnierebaTa erovnuli<br />

akademiis prezidents, baton Tamaz gamyreliZes Tqvas Tavisi sityva.<br />

209


akad. T. gamyreliZe<br />

Tqveno uwmidesobav, Zvirfaso kolegebo,<br />

dRevandeli dRe Seva saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis<br />

istoriaSi rogorc umniSvnelovanesi dRe; dRe, romelic aCvenebs, Tu ra<br />

kavSiria codnasa da rwmenas Soris. me minda daviwyo zustad imiT, riTac<br />

Tqven daamTavreT, Tqveno uwmidesobav _ es aris urTierToba mecnierebasa<br />

da sarwmunoebas Soris, urTierToba codnasa da rwmenas Soris.<br />

dRes me minda gadmogceT Tqven, Tqveno uwmidesobav, xati, romelic<br />

Seiqmna saqarTvelos mecnierebaTa erovnul akademiaSi. es xati ekuTvnis<br />

akademikos Tengiz sanaZes. aq aris gamosaxuli daviT aRmaSenebeli gelaTiT<br />

xelSi da wmindanebi, maT Soris ilia marTali _ ilia WavWavaZe<br />

da eqvTime TayaiSvili, Cveni didi moRvaweebi, Cveni didi mecnierebi.<br />

akademiis mier morTmeul xatze gamosaxuleba ar aris SemTxveviTi:<br />

daviT aRmaSenebeli taZriT xelSi aris emblema saqarTvelos mecnierebaTa<br />

erovnuli akademiisa. es aris xazgasma imisa, rom saqarTvelos<br />

mecnierebaTa erovnuli akademia aris memkvidre Zveli qarTuli akademiebisa,<br />

upirveles yovlisa, gelaTis akademiisa, romelic dafuZnebul<br />

iqna daviT aRmaSeneblis mier. mefe daviTi iyo ara mxolod mefe-aRmaSenebeli,<br />

is iyo mefe-ganmanaTlebeli, romelmac daafuZna, daaarsa<br />

uZvelesi qarTuli akademiebi, maT Soris gelaTis akademia, taZrad<br />

swavlulebisa, sxvad aTinad da meore ierusalimad, e. i. imdroindeli<br />

saerTaSoriso mecnierebis centrad, romelsac aTeni warmoadgenda, da<br />

sulierebis saerTaSoriso centrad, romelsac ierusalimi _ `ieruSalaimi~<br />

warmoadgenda. swored am tradiciebis gamgrZelebeli aris<br />

saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademia. SemTxveviTi ar aris is,<br />

rom ivane javaxiSvilma Tbilisis universitetis gaxsna, pirveli qar-<br />

Tuli universitetis gaxsna daviT aRmaSeneblis xsenebis dRes (26 ianvari<br />

_ 8 Tebervali) daamTxvia. amiT man xazi gausva imas, rom qarTuli<br />

universiteti iyo memkvidre gelaTis akademiisa, qarTuli universiteti,<br />

sadac Camoyalibda saqveynod cnobili qarTuli samecniero skolebi<br />

_ maTematikuri skola, fiziologiuri skola, qarTuli saenaTmecniero<br />

skola, qarTuli xelovnebaTmcodneoba, saqveynod cnobili saaRmosavleTmcodneo<br />

skola da mravali sxva qarTuli samecniero skola...<br />

universitetis damfuZneblebma mogvianebiT safuZveli Cauyares saqarTvelos<br />

mecnierebaTa akademias, romelsac dRes `saqarTvelos mecniereba-<br />

Ta erovnuli akademia~ ewodeba. swored aq, akademiis wiaRSi ganviTarda<br />

qarTuli mecniereba, qarTuli samecniero skolebi.<br />

me aRvniSne, rom apoTeosi Cveni dRevandeli Sexvedrisa aris demonstrireba<br />

codnisa da rwmenis urTierTobisa. mogexsenebaT, Zvirfaso<br />

kolegebo, rom dRevandeli mecnierebis erT-erTi urTulesi problema<br />

aris garkveva codnisa da rwmenis urTierTobisa. udidesi moazrovneebi,<br />

maT Soris udidesi bunebismetyvelni, Rrmad morwmune adamianebi iyvnen;<br />

210


maqs planki, albert ainStaini, dRes kosmogoniis udidesi warmomadgeneli<br />

stiven hokingi da mravali sxva Rrmad morwmune adamianebi<br />

iyvnen da arian; isini Tvlian, rom codna da rwmena, mecniereba da sarwmunoeba<br />

ki ar gamoricxaven, aramed avseben erTmaneTs. es aris ori mxare<br />

saerTo fenomenisa, saerTo movlenisa, rom adamiani da samyaro Seicnoba<br />

swored ai am ori sferos gaerTianebiT; isini `damatebiTni~ arian<br />

erTmaneTis mimarT adamianisa da samyaros SemecnebaSi (`damatebiTobis~<br />

nils boriseuli gagebiT). ai, es aris, me mgoni, yvelaze mniSvnelovani<br />

da arsebiTi dRevandel mecnierebaSi da, albaT, am princips unda axorcielebdes<br />

mecnieruli kvleva saqarTvelos mecnierebaTa erovnul akademiaSi.<br />

Tqveno uwmidesobav! Tqven, Tqveni pirovnebiT ganasaxierebT swored<br />

am Serwymas codnisa da rwmenisas da es iyo safuZveli imisa, rom saqarTvelos<br />

mecnierebaTa erovnulma akademiam erTsulovnad agirCiaT Tqven<br />

saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis sapatio wevrad _ sapatio<br />

akademikosad. aseTi faqti metad iSviaTia Tanamedrove samyaroSi,<br />

Tanamedrove mecnierebaSi; sul ramdenime ms<strong>of</strong>lio akademia SeiZleba<br />

iqnes dasaxelebuli da saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademia<br />

amayobs imiT, rom erT-erTi pirvelia maT Soris, sadac qveynis kaTolikos-patriarqi,<br />

eris sulieri mama da umaRlesi rangis sasuliero<br />

piri arCeulia amave dros mecnierebaTa akademiis sapatio wevrad.<br />

dRes saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademia cnobili reformebis<br />

Sedegad gardaiqmna im mimarTulebiT, rom mecnierebaTa<br />

akademias gamoeyo kvleviTi institutebi, romlebic gaxdnen sajaro<br />

samarTlis iuridiuli pirebi. amdenad, isini damoukidebelni gaxdnen<br />

da daukavSirdnen sxvadasxva dawesebulebas, ZiriTadad, ganaTlebisa da<br />

mecnierebis saministros.<br />

saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis dRevandeli funqcia<br />

aris koordinacia mecnieruli muSaobisa mTeli respublikis masStabiT<br />

da kvleviTi institutebi, kvleviTi dawesebulebebi angariSvaldebulni<br />

arian saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis winaSe mecnieruli<br />

TvalsazrisiT.<br />

saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademia amJamad aris umaRlesi<br />

samecniero organo, mrCeveli xelisuflebisa mecnierebis sakiTxebSi da<br />

koordinatori mTeli samecniero muSaobisa. me imedi maqvs, rom Cven<br />

gavagrZelebT saqmianobas am mimarTulebiT da es aris sawindari imisa,<br />

rom qarTuli mecniereba, qarTuli samecniero skolebi kidev ufro<br />

ganviTardeba da axal simaRleebs miaRwevs. institutebis nacvlad Cven<br />

akademiis sistemaSi vayalibebT samecniero komisiebs, romlebic gauZ-<br />

Rvebian samecniero kvleva-Ziebas mTeli respublikis masStabiT... erTerTi<br />

aseTi komisia ukve arsebobs, jerjerobiT yvela komisia ar aris<br />

Camoyalibebuli, magram ukve arsebobs ramdenime komisia, romlebic<br />

metad nay<strong>of</strong>ierad da Sedegianad muSaoben. erT-erTi aseTi komisia gax-<br />

211


lavT `qristianuli Teologiisa da religiis istoriis Semswavleli<br />

komisia~, romlis xelmZRvaneli brZandeba sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi<br />

da romelic eweva Zalian did samecniero moRvaweobas;<br />

amis Sesaxeb Cven am komisiis xelmZRvanelis moadgile mogvaxsenebs. vidre<br />

am moxsenebaze gadavidodeT, me minda, Tqveno uwmidesobav, mogarTvaT<br />

Cvens mecnierebaTa akademiaSi Seqmnili es xati (gadascems xats).<br />

saqarTvelos kaTolikos-patriarqi,<br />

uwmidesi da unetaresi ilia II<br />

me madlobas gwiravT, es aris namdvilad istoriuli dRe da istoriuli<br />

xati. daviT aRmaSenebelma daglocoT Tqven da sruliad saqarTvelo!<br />

mama-demetre _ sityva eZleva saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis<br />

akademikoss, baton roin metrevels.<br />

akad. r. metreveli<br />

Tqveno uwmidesobav,<br />

batono prezidento,<br />

dRes WeSmaritad bednieri dRea, saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli<br />

akademia Tavisi sruli SemadgenlobiT stumrobs wmida samebis didebul<br />

taZars da me minda Cemi gamosvla daviwyo imiT, rom, Tqveno uwmidesobav,<br />

uRrmesi madloba mogaxsenoT Tqveni didi TaosnobisaTvis, im didi<br />

RvawlisaTvis, romelic gaswieT am brwyinvale taZris agebisaTvis da<br />

madloba vuTxra yvela imaT, vinc mxarSi gedgaT Tqven da am grandiozul<br />

Senobas agebda. es aris sulieri savane qarTveli erisa da ar SeiZleba<br />

madloba ar vTqvaT amisaTvis.<br />

me paraleli minda gavavlo, rom saqarTvelos pirvelma patriarqma<br />

melqisedekma sveticxovlis didi taZari aago da ar SemiZlia uRrmesi<br />

madliereba ar gamovxato Cveni patriarqisadmi, romelic saqarTvelos<br />

sapatriarqo taxtze aRsaydrebis umal, am 30 wlis winaT, 1977 wlis<br />

25 ianvridan moyolebuli, zrunavs erze, zrunavs xalxze, zrunavs qarTvel<br />

sazogadoebaze, qarTul kulturaze, qarTul mecnierebaze da es<br />

taZari damagvirgvinebeli gaxlavT yovelive amisa.<br />

Cven kargad gvaxsovs is didi roli, romelic qarTulma samociqulo<br />

eklesiam Seasrula saqarTvelos istoriaSi, kargad gvesmis didi damsaxureba<br />

saeklesio moRvaweebisa, gvesmis maTi amagi, viciT maTi Rvawli da<br />

minda mogaxsenoT, rom ukve me-20 saukunis dasawyisidan, mas Semdeg, rac<br />

qarTulma avtokefaliurma eklesiam Tavisi damoukidebloba daibruna<br />

1917 wlidan, qarTveli patriarqebi Cadgnen saqarTvelos istoriis, qarTuli<br />

kulturis, qarTuli mecnierebis da aRmSeneblobis samsaxurSi.<br />

212


minda mivmarTo Cems kolegebs, rom wlevandeli weli_ es aris saiubileo<br />

weli: 30 weli sruldeba sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

ilia meoris aRsaydrebidan. saqarTvelos mecnierebaTa erovnulma<br />

akademiam, albaT, mTel qarTvel sazogadoebasTan erTad unda izrunos<br />

imaze, rom RirsebiT aRniSnos es TariRi, aRniSnos saqarTvelos sulieri<br />

aRorZinebis TariRi, saqarTvelos sulieri aRmavlobis TariRi.<br />

minda kidev erTxel madloba movaxseno mis uwmidesobas, minda davarwmuno<br />

igi, rom qarTveli mecnierebi, rogorc yovelTvis, amieridanac<br />

ukuniTi ukunisamde qarTuli eklesiis, qarTuli samociqulo,<br />

marTlmadidebeli eklesiis gverdiT iqnebian.<br />

didi madloba.<br />

mama-demetre _ sityva eZleva saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis<br />

qristianuli Teologiisa da religiis istoriis Semswavleli<br />

komisiis Tavmjdomaris moadgiles baton zaza abaSiZes.<br />

b-ni zaza abaSiZe<br />

Tqveno uwmidesobav,<br />

batono prezidento,<br />

yovlad samRvdelo meufeno,<br />

batonebo da qalbatonebo!<br />

CemTvis didi pativia aseTi saocari sazogadoebis, akademiuri<br />

sazogadoebis winaSe gamosvla; me ubralod ramdenime sityviT minda<br />

Sevexo im samuSao gegmebs, romlebic am komisias aqvs Tavisi momavali<br />

muSaobis perspeqtivis TvalsazrisiT.<br />

aq damswreTagan albaT yvelas kargad moexseneba, Tu rodis daiwyo<br />

misma uwmidesobam zrunva saqarTveloSi sarwmunoebisa da mecnierebis<br />

gaerTianebisa da daaxloebisTvis. albaT, yvelas kargad gaxsovT 70-<br />

iani wlebis bolo, rodesac misma uwmidesobam ganaaxla is tradicia,<br />

romelic saqarTvelos eklesiaSi SemoiRo misma uwmidesobam, saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqma kalistratem, daawesa ra e.w. `xuTSaba-<br />

Tobebi~, sadac ZiriTadad mecnierebTan iyo Sexvedrebi da am Sexvedrebze<br />

Zalian xSirad bWobdnen, baasobdnen mecnierebis aqtualur sakiTxebze.<br />

Semdegi safexuri iyo Tbilisis sasuliero akademiis Seqmna. bevri<br />

Zalian skeptikurad uyurebda am wamowyebas, Tvlida, rom es naadrevi<br />

nabiji iyo, magram 1989 wels misma uwmidesobam gaxsna akademia, akademia,<br />

romelic dRes ukve iqceva saRvTismetyvelo mecnierebis centrad<br />

saqarTveloSi.<br />

saqme isaa, rom skeptikosebis damokidebuleba raRac kuTxiT obieqturic<br />

iyo, radgan Tvlidnen, rom saqarTveloSi ar arsebobs saRvTismetyvelo<br />

skola. marTlac, Cven xom uzarmazari wyvetiloba gvqonda,<br />

daaxloebiT me-16 saukunis Semdeg aRar gvqonia umaRlesi sasuliero<br />

213


ganaTlebis centri, iseTi, rogoric iyo, vTqvaT, gelaTis akademia, magram<br />

es safexuri, Tbilisis sasuliero akademiis Seqmna, Zalian mniSvnelovani<br />

iyo swored am kuTxiTac, mecnierebis da rwmenis daaxloebis<br />

TvalsazrisiT. Tundac is, rom am akademiaSi pedagogiur moRvaweobas<br />

eweodnen da ewevian cnobili mecnierebi, Tundac qalbatoni mariam<br />

lorTqifaniZe, romelic dRidan daarsebisa kiTxulobda da kiTxulobs<br />

leqciebs saqarTvelos istoriaSi; es kidev erTi magaliTia imisa, Tu ra<br />

mniSvneloba aqvs Cveni eklesiis urTierTobas Cvens mecnierebasTan, ker-<br />

Zod, mecnierebaTa akademiasTan. misi uwmidesobis mTeli es moRvaweoba<br />

SarSan dagvirgvinda imiT, rom mecnierebaTa erovnul akademiaSi Seiqmna<br />

religiis istoriisa da RvTismetyvelebis komisia, romelsac evaleba<br />

saRvTismetyvelo da religiis istoriis dargSi yvela kvlevis koordinacia<br />

saqarTveloSi. Cven vapirebT axali wlidan, ianvridan, yovelTviurad<br />

gavmarToT saRvTismetyvelo komisiis sxdomebi, sadac Cveni eklesiis<br />

istoriis, RvTismetyvelebis aqtualuri sakiTxebi ganixileba,<br />

davawesoT dRe da albaT yvelas ecodineba, rom ai am dRes mecnierebaTa<br />

akademiis did an mcire darbazSi iqneba am komisiis sxdoma da komisiis<br />

sxdomaze wardgebian sxvadasxva dargis mecnierebi, romlebic isaubreben<br />

RvTismetyvelebis, religiis da, TavisTavad cxadia, mecnierebisTvis<br />

aqtualur sakiTxebze.<br />

kidev erTi mniSvnelovani sakiTxi, romelic axla dgas am komisiis<br />

winaSe, es aris is, rom praqtikulad misi uwmidesobis da saqarTvelos<br />

mecnierebaTa erovnuli akademiiis prezidentis SeTanxmebiT da maTi surviliT,<br />

Cveni komisiis bazaze gagrZeldeba muSaoba saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis enciklopediaze. am enciklopediaze muSaoba didi<br />

xnis win unda dawyebuliyo, samwuxarod, mwiri biujetis gamo amas ver<br />

vaxerxebdiT, verc dRes davikvexniT Zalian didi biujetiT, magram imedi<br />

gvaqvs, rom mogvxedaven da am saqmes davagvirgvinebT. 2006 wels unda<br />

damTavrebuliyo muSaoba, magram es ver moxerxda am mizezis gamo. magram<br />

vfiqrob, rom Cven 2007 wels davamTavrebT muSaobas am Zalian mniSvnelovan<br />

saqmeze... da es iqneba Zalian kargi im kuTxiT da im TvalsazrisiT,<br />

rom is mieZRvneba misi uwmidesobis aRsaydrebis 30 wlisTavs.<br />

me kidev erTxel Zalian didi madloba minda movaxseno mis uwmidesobas<br />

qarTuli mecnierebis ganviTarebaze marTlac Zalian didi zrunvisaTvis.<br />

is, rom Seqmnilia saerTaSoriso fondi sulierebis da mecnierebis<br />

ganviTarebisa, romelic kaTolikos-patriarqis fondad iwodeba,<br />

esec erT-erTi dasturia am zrunvisa. kidev erTxel didi madloba<br />

mis uwmidesobas.<br />

214


kaTolikos-patriarqi ilia II<br />

qalbatonebo da batonebo,<br />

dRes namdvilad didi dRea. me vfiqrob am 2000 wlis manZilze es<br />

pirveli SemTxvevaa, roca saqarTvelos eklesia maspinZlobs Cvens didebul<br />

adamianebs, Cvens mecnierebs. me vifiqre, Tu riT aRmeniSna es Cveni<br />

Sexvedra da miviRe gadawyvetileba _ Tqven mogerTmevaT sapatriarqo<br />

sigeli _ akademiis yvela wevrs da wevr-korespondents. amasTan erTad,<br />

Tqven gadmogecemaT unikaluri gamocemis pirveli tomi _ `naTeli<br />

qristesi _ saqarTvelo~. es iqneba trilogia, sami wigni _ meore ukve<br />

dabeWdilia; misi prezentacia ukve iyo da axla daiwyeba muSaoba mesame<br />

tomze. mesame wigni moicavs me-20 saukunis meore naxevars. Zalian rTuli<br />

periodia da me minda, rom am wignis SedgenaSi monawileoba miiRon<br />

mecnierebaTa akademiam, sasuliero seminariam da akademiisa da enciklopediis<br />

mecnierebma. me vfiqrob, rom es metad saintereso mesame tomi<br />

male damuSavdeba da gadaecema dasabeWdad. axla gamocxaddeba Tqveni<br />

gvarebi da saxelebi da me gadmogcemT trilogiis pirvel toms, gadmogcemT<br />

sigels da specialur locvas _ vercxlis braslets, sadac aris<br />

Tqveni dalocva.<br />

RmerTma daglocoT, RmerTma gagaxaroT da RmerTma kidev bevri gagakeTebinoT.<br />

minda mogaxsenoT, rom Cveni mecnierebi aRzrdilni arian iseT dros,<br />

roca ikrZaleboda sarwmunoeba, da Zalian xSiri SemTxveva y<strong>of</strong>ila sab-<br />

WoTa kavSiris dros, roca modiodnen CvenTan mecnierebi da Cumad meubnebodnen,<br />

rom me gulSi morwmune varo. es kargia, morwmune unda iyos<br />

adamiani, magram wmida mamebi amboben, rom es ar aris sakmarisi; adamiani<br />

unda iyos eklesiuri, unda miiRos ziareba, unda Tqvas aRsareba, sulieri<br />

ganTavisufleba, sulieri ganwmenda unda moxdes adamianSi. wmida<br />

mamebi amboben _ rom ar y<strong>of</strong>iliyo aRsareba da ziareba, verc erTi adamiani<br />

ver cxondeboda. amitom me minda, rom yovel adamians hyavdes sulieri<br />

moZRvari, romelic ilocebs TqvenTvis da sulierad dagexmarebaT<br />

Tqven. dalocvili da gaxarebuli gamy<strong>of</strong>oT ufalma!<br />

am sigelebis miRebis Semdeg Cven avalT samebis taZarSi da madlobas<br />

SevwiravT ufals da davanTebT sanTels...<br />

CvenTan ars RmerTi!<br />

(Semdeg kaTolikos-patriarqma saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli<br />

akademiis yvela akademikossa da wevr-korespondents sazeimo viTarebaSi<br />

gadasca trilogiis I tomi da sapatriarqos sigeli).<br />

215


saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis<br />

prezidiumis gafarToebuli sxdoma,<br />

2007 wlis 12 oqtomberi<br />

akademikos Tamaz gamyreliZis gamosvla<br />

batonebo, Zvirfaso kolegebo,<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi, saqarTvelos mecnierebaTa<br />

erovnuli akademiis sapatio akademikosi, uwmidesi da unetaresi<br />

ilia II ayenebs Cveni akademiis winaSe sakiTxs misi yovladuwmidesobis,<br />

ms<strong>of</strong>lio patriarq barTolomeos I erovnuli akademiis<br />

ucxoel sapatio wevrad arCevis Sesaxeb.<br />

misi yovladuwmidesoba, ms<strong>of</strong>lio patriarqi barTolomeos I Camodis<br />

saqarTveloSi sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis, uwmidesisa<br />

da unetaresis ilia II aRsaydrebis saiubileo TariRTan dakavSirebiT.<br />

ms<strong>of</strong>lio patriarqi, misi yovladuwmidesoba barTolomeos I aris<br />

sulieri winamZRoli 250 milionamde morwmune marTlmadidebeli adamianisa;<br />

dRidan misi ms<strong>of</strong>lio patriarqad aRsaydrebisa 1991 wels,<br />

misi yovladuwmidesobis gansakuTrebuli mzrunvelobis sagania dialogis<br />

warmoeba qristianul, islamur da ebraul samyaroebs Soris,<br />

rasac arsebiTi mniSvneloba aqvs Tanamedrove aboboqrebul samyaroSi.<br />

es erTgvarad igive saqmianobaa, rasac eweva Cveni kaTolikos-patriarqi,<br />

uwmidesi da unetaresi ilia II kulturaTa da civilizaciaTa Soris<br />

dialogis ganxorcielebis TvalsazrisiT, sapirispirod ms<strong>of</strong>lioSi<br />

gavrcelebuli Tezisisa `civilizaciaTa Setakebis~ Sesaxeb.<br />

ms<strong>of</strong>lio patriarqis maRal misias warmoadgens ms<strong>of</strong>lios iseTi<br />

marTlmadidebeli eklesiebis saqmianobis koordinacia da harmonizacia,<br />

rogoricaa aleqsandriis, antioqiis, ierusalimis, saqarTvelos,<br />

serbeTis, rumineTis da bulgareTis, kviprosis, saberZneTis, polone-<br />

Tis, albaneTis, CexeTisa da slovakiis, fineTisa da estoneTis.<br />

ms<strong>of</strong>lio patriarqis gansakuTrebuli yuradRebis sagania agreTve<br />

garemos dacvis problemebi, gansakuTrebiT Savi zRvis regionisa, ris<br />

gamoc mas `mwvane patriarqi~ Searqves.<br />

mTeli am saqmianobisaTvis, romelic moicavs religiuri Tavisuflebebisa<br />

da adamianis uflebaTa dacvis sferos, ms<strong>of</strong>lio patriarqs<br />

gadaeca jildod amerikis SeerTebuli Statebis kongresis oqros medali;<br />

ms<strong>of</strong>lio patriarqi, misi yovladuwmidesoba gaxlavT amasTanave<br />

gamoCenili mecnieri-Teologi, ms<strong>of</strong>lios mravali universitetis sapatio<br />

doqtori... misi yovladuwmidesobis, ms<strong>of</strong>lio patriarqis arCeva<br />

Cvens akademiaSi ucxoel sapatio wevrad didi pativi iqneboda ara mxolod<br />

TviT ms<strong>of</strong>lio patriarqisaTvis, aramed saqarTvelos mecnierebaTa<br />

erovnuli akademiisaTvisac.<br />

me vayeneb winadadebas ms<strong>of</strong>lio patriarqis, misi yovladuwmidesobis,<br />

barTolomeos I arCevis Taobaze saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli<br />

akademiis ucxoel sapatio wevrad.<br />

216


217


218


moswavle-axalgazrdobis sasaxlis<br />

sarkeebiani darbazi<br />

saqarTvelos sapatriarqosa da<br />

saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis<br />

sxdoma, 2007 wlis 16 oqtomberi<br />

akademikos Tamaz gamyreliZis gamosvla<br />

Tqveno yovladuwmidesobav ms<strong>of</strong>lio patriarqo,<br />

Tqveno uwmidesobav sruliad saqarTvelos kaTolikospatriarqo,<br />

yovladsamRvdelo mRvdelmTavarno,<br />

qalbatonebo da batonebo!<br />

sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqma, saqarTvelos<br />

mecnierebaTa erovnuli akademiis sapatio akademikosma, uwmidesma da<br />

unetaresma ilia II ms<strong>of</strong>lio patriarqi, misi yovladuwmidesoba bar-<br />

Tolomeos I waradgina saqarTvelos mecnierebaTa erovnul akademia-<br />

Si ucxoel sapatio wevrad asarCevad.<br />

Cveni akademiis prezidiumis gafarToebul sxdomaze ms<strong>of</strong>lio<br />

patriarqi, misi yovladuwmidesoba barTolomeos I erTxmad iqna ar-<br />

Ceuli akademiis ucxoel sapatio wevrad rogorc saerTaSoriso mar-<br />

Tlmadidebluri samyaros sulieri winamZRoli, rogorc kulturaTa<br />

da civilizaciaTa Soris dialogisa da TanamSromlobis aqtiuri<br />

xelSemwyobi, risTvisac mas, rogorc gamoCenil mecnier-Teologs,<br />

ms<strong>of</strong>lios sxvadasxva universitetisa da samecniero dawesebulebis<br />

sapatio doqtors, mravali saerTaSoriso jildo aqvs miRebuli,<br />

maT Soris amerikis kongresis oqros medali.<br />

saqarTvelos mecnierebaTa erovnulma akademiam gaamzada saTanado<br />

sapatio diplomi; neba momeciT gadavce es diplomi da Cveni<br />

akademiis saiubileo medali akademiis ucxoel sapatio wevrs – mis<br />

yovladuwmidesobas, ms<strong>of</strong>lio patriarqs barTolomeos I<br />

Your <strong>All</strong> Holiness, Archbishop <strong>of</strong> Constantinople,<br />

New Rome and Ecumenical <strong>Patriarch</strong> Bartholomew<br />

It is my great honour and privilege to inform You that the <strong>Georgia</strong>n National<br />

Academy <strong>of</strong> Sciences has elected You a Foreign Honorary Member<br />

<strong>of</strong> the Academy and has granted unto You all the rights and privileges <strong>of</strong><br />

a Member.<br />

219


As Archbishop <strong>of</strong> Constantinople and New Rome and Ecumenical <strong>Patriarch</strong>,<br />

Your activities facilitate inter-church and inter-faith dialogues and<br />

serve as the primary expresser <strong>of</strong> Church unity, as a whole. As Ecumenical<br />

<strong>Patriarch</strong> you transcend on a global scale every national and ethnic group,<br />

and presently you are the Spiritual Leader <strong>of</strong> approximately 250 million<br />

faithful throughout the world. Your activities as Ecumenical <strong>Patriarch</strong> are<br />

also well-known in support <strong>of</strong> the Orthodox Churches emerging from decades<br />

<strong>of</strong> wide-scale religious persecution behind the Iron-Curtain.<br />

We highly appreciate also your activities in sponsoring Peace and Tolerance<br />

Conferences bringing together Christians, Muslims and Jews and<br />

contributing a great deal to the dialogue between cultures and civilizations,<br />

as opposed to the well-known thesis <strong>of</strong> the “Clash <strong>of</strong> Civilizations”<br />

in the Modern World. <strong>All</strong> these endeavours in obtaining religious<br />

freedom and protecting human rights brought you many awards, as the<br />

U.S. Congressional Gold Medal and Honorary Doctorates from quite a<br />

number <strong>of</strong> World Universities and Scientific Institutions. The <strong>Georgia</strong>n<br />

National Academy <strong>of</strong> Sciences is one <strong>of</strong> them, and we were unanimous<br />

in electing You a Foreign Honorary Member <strong>of</strong> the <strong>Georgia</strong>n National<br />

Academy <strong>of</strong> Sciences. <strong>All</strong>ow me to hand You to this effect the Academy<br />

Diploma and the Academy Medal.<br />

220


misi yovladuwmidesobis ms<strong>of</strong>lio patriarqis<br />

barTolomeos I sityva,<br />

warmoTqmuli misTvis saqarTvelos mecnierebaTa<br />

erovnuli akademiis sapatio akademikosis<br />

wodebis miniWebis ceremonialze<br />

221<br />

moswavle-axalgazrdobis sasaxle,<br />

2007 wlis 16 oqtomberi<br />

didi sixaruliTa da mRelvarebiT vimy<strong>of</strong>ebiT TqvenTan erTad. Cveni<br />

arCeva saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis wevrad did pativad<br />

migvaCnia. am sapatio titulis moniWebiT Tqven pativs miagebT<br />

qristesmier dedaeklesias, madlobas mogaxsenebT am keTilSobiluri<br />

JestisaTvis. am tituls ms<strong>of</strong>lio sapatriarqosadmi qarTveli xalxis<br />

pativiscemis, siyvarulisa da erTgulebis gulwrfeli grZnobebis gamoxatulebad<br />

aRviqvamT.<br />

gansakuTrebiT did madlobas movaxsenebT akademiis prezidents baton<br />

Tamaz gamyreliZes. am ramdenime wlis win Cven mier ganxorcielebuli<br />

vizitisas Tbilisis saxelmwifo universitetSi SevxvdiT Cven erTmaneTs.<br />

asec rom ar momxdariyo, misi saxeli CvenTvis mainc cnobili<br />

iqneboda, radgan mas saerTaSoriso aRiareba aqvs mopovebuli enaTmecnierebis<br />

dargSi miRweuli warmatebebis gamo. igi saqveynod cnobili<br />

araerTi saerTaSoriso samecniero akademiis wevria.<br />

moxaruli varT, rom vimy<strong>of</strong>ebiT akademiaSi, romelsac amSveneben nebismieri<br />

samecniero dargis uSesaniSnavesi warmomadgenlebi, romlebmac<br />

sabWoTa kavSiris periodSi masStaburi wvlili Seitanes nebismieri<br />

dargis ganviTarebaSi da saerTaSoriso aRiarebasac miaRwies rogorc<br />

teqnikuri, aseve humanitaruli mecnierebis dargebSi. Cven SegviZlia<br />

CamovTvaloT humanitaruli mecnierebis saqveynod cnobili qarTuli<br />

gvarebi, esenia: akaki SaniZe da korneli kekeliZe, romelTac didi<br />

wvlili Seitanes qarTuli paleografiis da liturgikuli wignebis<br />

SeswavlaSi; cnobili aRmosavleTmcodne giorgi wereTeli, cnobili<br />

semitologi konstantine wereTeli, arqeologi oTar lorTqifaniZe;<br />

didi maTematikosebi teqnikuri mecnierebidan _ niko musxeliSvili da<br />

ilia vekua. cnobili geologi aleqsandre janeliZe, cnobili fiziologi<br />

ivane beritaSvili, cnobili fsiqologi dimitri uznaZe, cnobili<br />

astr<strong>of</strong>izikosi evgeni xaraZe da sxvani.<br />

gansakuTrebiT gvinda movixsenioT grigol wereTeli, berZnuli<br />

paleografiisa da papirologiis uSesaniSnavesi warmomadgeneli, romelmac<br />

Tbilisis saxelmwifo universitetSi klasikuri filologiis<br />

dargi daafuZna. mis wigns berZnuli paleografiis Sesaxeb jerac<br />

ar daukargavs Tavisi Rirebuleba da samagido wignia am dargSi momu-


vnebaTagan. samoTxidan gaZevebis Semdeg ki mxecebi da Citebi, romelTac<br />

uyvardaT igi, dafrTxnen da ganeridnen. sicive da SimSili tanjavda mas.<br />

mze wvavda da qari uwylulebda sxeuls. avadmy<strong>of</strong>oba da uZlureba moeria,~<br />

– wers igive wmindani.<br />

adamis dacemam adamians ubiZga imisken, rom RmrTis Semcvleli epovna.<br />

is, rac sicarieles Seuvsebda. maSin adamianma Tavis gadasarCenad, RvTis<br />

madlis SemweobiT, teqnologiis ganviTarebasa da mecnierebas miaSura.<br />

mogvianebiT, JamTa svlasTan erTad, teqnologia sul ufro da ufro<br />

viTardeboda da ixveweboda; bevri ram dafaruli da ucnobi gamomzeurda<br />

da cnobili gaxda. adamiani Tavs SezRudulad grZnobs Tavisi planetis<br />

sazRvrebSi da survili uCndeba gamoikvlios samyaro, sxva planetebi.<br />

Tuki yuradRebiT davakvirdebiT kacobriobis istorias, mivxvdebiT,<br />

rom mecniereba, marTlmadidebeli eklesiis swavlebis mixedviT, dacemis<br />

periodis Semdeg Cndeba da mas ar SeuZlia Seuvsos adamians is sicariele,<br />

rasac grZnobs. ramdenma saukunemac unda Caiaros, mecniereba mainc<br />

ver gascems pasuxs y<strong>of</strong>ierebis umTavres sakiTxebs, romlebic aSfoTeben<br />

adamians. aqedan gamomdinare ki mecnierebis progresi verasodes Secvlis<br />

religiasa da eklesias. ar unda agverios mecnierebisa da religiis<br />

sazRvrebi, iseve rogorc maTi miRwevebi.<br />

mecnierebis sazRvrebi sakmaod gafarToebulia religiuri mrwamsis<br />

sazRvrebTan SedarebiT, amasTanave is Cavlili da gacveTili samyaros<br />

CarCoebSia moqceuli. marTlmadidebel eklesias Tavis rigebSi dRes<br />

hyavs adamianebi, romlebsac sakmaod warmatebuli samecniero kariera<br />

gaaCniaT da, aqedan gamomdinare, ar SeiZleba maT CamorCenilebi, ukan<br />

msvlelebi vuwodoT. mama s<strong>of</strong>roniosis swavlebis Tanaxmad, Tuki sulieri<br />

adamiani mecnierebisken miapyrobs mzeras, xels mihy<strong>of</strong>s asketur<br />

cxovrebas, gamoaCens ufro met SesaZleblobebs mecnierebaSi, vidre<br />

is, romelic naklebad sulieria. sxva sityvebiT rom vTqvaT, sulieri<br />

adamiani ufro maRali da didi Rirebulebis sferoebSi moqmedebs, vidre<br />

logikisa da mecnieruli codnis sferoebia. aqedan gamomdinare, isini,<br />

vinc y<strong>of</strong>iT problemebs emsaxurebian, ufro dabal safexurze Camodian.<br />

saxareba gveubneba: `Zeni amis s<strong>of</strong>lisani ugonieres arian ufroÁs ZeTa<br />

naTlisaTa, naTesavTa Soris maTsa“ (luk. 16,8).<br />

axla ki magaliTad kvlav mama siluanosis gamonaTqvams moviyvanT.<br />

I ms<strong>of</strong>lio omis Semdeg (1914_18) aTonis mTis tyis aTviseba Zraviani<br />

xerxiT daiwyes. ikonomosi, aTonis mTis rusuli monastris beri, aRtacebuli<br />

iyo axali teqnologiiT, radgan xerxi germanuli warmoebisa<br />

iyo, dReniadag germanelebs aqebda da rusebs aginebda: `Cven rusebi<br />

arafris maqnisebi varTo“.<br />

wmida siluanosma upasuxa: `me vfiqrob mizezi sxvaa da ara is, rom<br />

rusebi arafris maqnisebi arian. rusebisaTvis upirvelesi RmerTia, TavianT<br />

upirveles Zalas RmerTs uZRvnian da naklebad fiqroben amqveyniur<br />

problemebze. Tuki rusi xalxi mTel Tavis potencials miwier<br />

222


223


224


SaveTaTvis. am dargis pr<strong>of</strong>esorebi mTels ms<strong>of</strong>lioSi axlac am wigniT<br />

xelmZRvaneloben TavianT mowafeebTan muSaobisas am urTulesi sagnis<br />

anbanis swavlebis dros.<br />

aseTi didi da SesaniSnavi tradiciis mqone akademia dResac agrZelebs<br />

Tavis moRvaweobas. es kargad Cans am ukanasknel wlebSi Catarebuli<br />

arqeologiuri gaTxrebis Sedegad gamovlenili masaliT, romelmac<br />

mTeli ms<strong>of</strong>lio samecniero sazogadoebis yuradReba miipyro. arqeologiis<br />

dargSi didi warmatebis nimuSad dmanisis aRmoCenebs davasaxelebT.<br />

iq aRmoCenili Tavis qalebi, mecnierTa azriT, metad mniSvnelovan<br />

monapovars warmoadgenen kacobriobisaTvis. isini Turme `pirveli<br />

evropelebi“ y<strong>of</strong>ilan.<br />

miuxedavad im problemebisa, romlebic sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg,<br />

am bolo 16 weliwadSi, am SesaniSnavma marTlmadidebelma qveyanam<br />

gadaitana, qarTvel mecnierebs erTi wuTiTac ar SeuCerebiaT TavianTi<br />

kvleva-Zieba da im saqmis erTgulni darCnen, romlisTvisac mowodebulni<br />

arian.<br />

Tavs valdebulad vTvliT, mogmarToT Tqven, Zvirfaso mecnierebo da<br />

oriode sityviT Sevexo marTlmadideblobisa da mecnierebis urTierTobas<br />

dRevandel pirobebSi. Zalian xSirad gvesmis ama Tu im wreSi, gansakuTrebiT<br />

ki dasavleTis mecnierTa wreebSi, arakeTili damokidebuleba<br />

eklesiis mimarT. TiTqos eklesia damabrkolebeli organo iyos, romelic<br />

kacobriobis ganviTarebas xels uSlis, TiTqosda adamianebi unda<br />

aRvematebodeT mas; imisaTvis rom Cvenc Tanamedrove adamianebad viqceT,<br />

Tanamedrove realobas unda avuwyoT fexi. amboben, TiTqos teqnologiis<br />

swrafma ganviTarebam religia gaauqma, rom saxareba adamianSi fanatizms<br />

badebso, rom dRevandeli kosmopoliti adamiani `unda idges<br />

religiaze, samSobloze, sazRvrebze maRla“.<br />

modiT, erTad davfiqrdeT imaze, ramdenad Seesabameba zemoT xsenebuli<br />

azri sinamdviles. marTla waSala eklesiis roli da mniSvneloba<br />

teqnologiurma progresma? am sakiTxs marTlmadidebeli eklesiis<br />

ori Tanamedrove mamis swavlebaze dayrdnobiT ganvixilavT. erTi maTgani<br />

aris aw wmindanad Seracxili siluanos aToneli, romelmac 1938<br />

wels miiZina, xolo meore _ misi mowafe da amave dros misi biografi<br />

netari s<strong>of</strong>roniosi, romelmac 1993 wels miiZina.<br />

`adami samoTxeSi RmrTis siyvaruliT iyo Semosili. magram Secodebis<br />

Semdeg, RmrTis siyvaruls moklebuli mwared moTqvamda da godebda.<br />

mTel udabnos esmoda misi oxvra. mxecebi da frinvelebi sevdam Seipyro.<br />

adami ki TavSi xels icemda imis gamo, rom misi Secodebis gamo yvelas<br />

moaklda mSvidoba da siyvaruli~. am STagonebuli sityvebiT Rirsi siluanosi<br />

aRwers adamis mier samoTxis dakargvas, kacobriobis istoriisaTvis<br />

am umniSvnelovanes faqts.<br />

manamde adamians aranairi problema ar gaaCnda dedamiwaze, `samoTxeSi<br />

bednierad grZnobda Tavs. suli RmrTisa axarebda mas da Tavisufali iyo<br />

225


problemebs miuZRvnida da marto am sakiTxiT iqneboda dakavebuli, ue-<br />

Wvelad gauswrebda germanelebs, radgan y<strong>of</strong>iTi problemebis mogvareba<br />

gacilebiT ufro advilia~.<br />

wmindanis es sityvebi namdvilad winaswarmetyveluri aRmoCnda, radgan<br />

sabWoTa kavSiris arsebobis pirobebSi, meore ms<strong>of</strong>lio omis Semdeg,<br />

ruseTi zesaxelmwifod iqca, radganac aTeizmis gabatonebis pirobebSi<br />

am qveynis liderebma TavianT programad teqnologiisa da mecnierebis<br />

ganviTareba daisaxes.<br />

maT arnaxul warmatebebs miaRwies am sferoSi. swored im programis<br />

farglebSi moxda saqarTvelos mecnierebaTa akademiis dafuZneba. igi<br />

1941 wels daarsda. sabWoTa kavSiris pirobebSi saqarTvelos akademias<br />

gaaCnda uamravi instituti, samecniero-kvleviTi centri, sakmaod mdidari<br />

biblioTeka da mniSvnelovani gamomcemlobac.<br />

yovelive zemoTqmuliT sulac ar vgmobT teqnologiisa da mecnierebis<br />

ganviTarebas. didi Secdoma iqneba, Tuki vinme ifiqrebs, rom marTlmadidebeli<br />

eklesia ewinaaRmdegeba mecnierebas, magram valdebulni<br />

varT, rom yvelafers Tavisi adgili mivuCinoT da isic vaRiaroT, rom<br />

marTlmadidebeli eklesia dakavebulia im mecnierebiT, romelic yvela<br />

sxva mecnierebaze maRla dgas, da amitomac mas mecnierebaTa mecnierebas<br />

da xelovnebis xelovnebasac uwodeben.<br />

marTlmadidebeli eklesiis es damokidebuleba sruliadac ar niSnavs<br />

mecnierebis ugulebely<strong>of</strong>as. piriqiT, eklesia yovelTvis TanamSromlobda<br />

mecnierebTan, cdilobda daxmareba gaewia mecnierebis<br />

ganviTarebisaTvis da misi miRwevebic gamoeyenebina. eklesiisa da mecnierebis<br />

TanamSromlobis araCveulebrivi magaliTis dasaxeleba Tqvenive<br />

realobidan SeiZleba. amis araCveulebrivi magaliTia `sinis mTaze<br />

wm. ekaterines monasterSi 1975 w. aRmoCenil qarTul xelnawerTa aRweriloba“,<br />

romelic 2005 wels aTenSi gamoica. paleografiis SesaniSnavi<br />

specialistebi: SaniZe, aleqsiZe, qavTaria, xecuriani da mesxi<br />

mowmeni arian mecnierebisa da eklesiis mWidro TanamSromlobisa. eklesia<br />

aRiarebs, pativs scems da afasebs maT did Rvawls, vinaidan es<br />

monumenturi wigni maTi udidesi ZalisxmeviTa da Tavganwirvis fasad<br />

daiwera. am mecnierebma urTules pirobebSi imuSaves. maT ar hqondaT is<br />

pirobebi da SeRavaTebi, romlebic dasavleTis did mecnierebs gaaCniaT.<br />

miuxedavad imisa, rom maT normaluri saarsebo pirobebi ar gaaCndaT,<br />

mainc Tavdadebulad iSromes, raTa qarTveli xalxisTvis miewodebinaT<br />

uZvirfasesi masala maTi mravalsaukunovani istoriisa da maRali sulieri<br />

faseulobebis Sesaxeb.<br />

sulierebisa da mecnierebis harmoniuli Serwymis magaliTad SegviZlia<br />

davasaxeloT agreTve yirimis mTavarepiskoposi luka. misi wvlili<br />

samedicino dargSi aRiarebuli da dafasebuli aRmoCnda TviT aTeisturi<br />

saxelmwifos mier. wmida lukam, erTi mxriv, gamoiyena Tavisi mecnieruli<br />

niWi, xolo, meore mxriv, ganuwyveteli locvisa da adamianisad-<br />

226


mi usazRvro siyvarulis wyalobiT namdvili saswaulebi moaxdina. man<br />

warmoudgeneli qirurgiuli operaciebi gaakeTa. amitomac mas RmerTma<br />

gankurnebis madli misca da dResac, sikvdilis Semdeg, igi saswaulebs<br />

axdens.<br />

isic unda aRvniSnoT, rom arc mecniereba ewinaaRmdegeba Cveni eklesiis<br />

moZRvrebas, Cveni marTlmadidebeli dedaeklesiis rwmenas. mecnieruli<br />

kvleva ver SeZlebs wmida werilis gauqmebas.<br />

is winaaRmdegobebi, romelTa Sesaxebac xSirad saubroben or-<br />

Todoqsologi mecnierebi, fenomenaluria da samyaros Sesaxeb ukve<br />

ganvlil da nakleb codnas moicavs, romlebsac miviwyebul da naklul<br />

mtkicebulebebad miviCnevT.<br />

miuxedavad mecnierebis udidesi miRwevebisa, Cveni codna mainc umniSvneloa<br />

samyaros ganzomilebebTan SedarebiT. WeSmaritad didi<br />

da gulwrfeli mecnierebi, mravalwliani da dauRalavi kvlevis Semdeg,<br />

aRiareben sakuTar uZlurebas. adamians rom SeZleboda mTlianad<br />

ar STanTqmuliyo kvleva-ZiebaSi da sruly<strong>of</strong>ili da sferuli codna<br />

hqonoda saganTa da movlenaTa Sesaxeb, mixvdeboda, rom arsebiTad arc<br />

arsebobs winaaRmdegoba mecnierebasa da religias Soris, mecnierebasa<br />

da biblias Soris.<br />

amis magaliTad saqarTvelos mecnierebaTa akademiis prezidentis,<br />

cnobili enaTmecnieris, baton Tamaz gamyreliZis gamokvlevebs davasaxelebdiT.<br />

misma Teoriam indoevropelebisa da indoevropuli enebis<br />

Sesaxeb, romelic rus mecnierTan, pr<strong>of</strong>esor viaCeslav ivanovTan<br />

TanamSromlobiT Camoayaliba, axali ganzomilebebi misca indoevropelTa<br />

warmomavlobis sakiTxs, romlisganac momdinareobs Tanamedrove<br />

evropel xalxTa umetesoba. cxadia, yvela sakiTxze ver gavamaxvilebT<br />

yuradRebas, magram aRvniSnavT, rom maT mier dadgenili sazRvrebi,<br />

kavkasiis samxreTiT da mesopotamiis CrdiloeTiT, savsebiT eTanxmeba<br />

bibliis genealogias, romlis Tanaxmadac iafeti, anu indoevropelTa<br />

mama, berZnuli miTologiis Tanaxmad _ iafetosi, noes Ze iyo, romelmac,<br />

rogorc cnobilia, kidobnis meSveobiT miaRwia kavkasiis samxre-<br />

TiT da mesopotamiidan CrdiloeTiT mdebare araratis mTas (dab. 8,4).<br />

am regionidan, sadac akurTxa RmerTma is da Zeni misni, `romelTac ganiyvnes<br />

Walakni warmarTTani qveyanasa maTsa, TiToeul, enad-enad tomTa<br />

Sina maTTa da naTesavTa Sina maTTa“. (dab. 10,5), anu jer kidev ar iyo<br />

dawyebuli enebis day<strong>of</strong>a.<br />

eklesias miznad ara aqvs dasaxuli adamianebs aswavlos, rogor<br />

Seicnon gonebisa da logikis meSveobiT samyaro, misi Seqmna da ganvi-<br />

Tareba, ise rogorc amas mecniereba cdilobs. amitomac, ar aris dakavebuli<br />

mecnieruli problemebiT, arc mecnieruli kvlevis Sedegebs<br />

aqcevs dogmebad da arc mecnieruli kvlevis Sedegebis eSinia. eklesias<br />

ar aviwydeba, rom es Sedegebi mis sferos ar warmoadgens. eklesiam ramdenjerac<br />

daiviwya Tavisi funqcia, rogorc es araerTgzis momxdara<br />

227


dasavleTis eklesiaSi, da Seecada, Careuliyo mecnierul problemebSi,<br />

seriozul winaaRmdegobebs waawyda da istoriuli Secdomebic Caidina.<br />

amis magaliTi inkviziciaa.<br />

Tuki, magaliTad, romelime samecniero dargs aviRebT, davuSvaT _<br />

enaTmecnierebas, davinaxavT, rom igi Sedarebis meTodis gamoyenebiT<br />

Tavdapirveli enis aRdgenas cdilobs da midis indoevropul enebTan,<br />

an enasTan, romelzec pirveli indoevropelebi saubrobdnen. eklesiis<br />

saqme ar aris pirveladi enis aRdgena, aramed adamianis modgmis gaTi-<br />

Suloba, vinaidan ampartavnobiT gamowveulma gaTiSulobam moitana kidevac<br />

enebis day<strong>of</strong>a. misi aRdgena moxda sulTm<strong>of</strong>enobisas, suliwmidis<br />

gardamosvlis Sedegad, rogorc amas dResaswaulis kondaki gvauwyebs.<br />

msgavsi gziT mecniereba dRes adamianisagan bevri ucxo enis codnas<br />

moiTxovs, raTa Seiswavlos ama Tu im eris miRwevebi da am gziT aiTvisos<br />

uzarmazari bibliografia. magram RmerTi, pavle mociqulis piriT,<br />

adamianisagan mxolod erTi enis codnas moiTxovs, am enas siyvaruli<br />

hqvia. `kacTa da angelozTa enebzec rom vmetyvelebde, siyuaruli Tu<br />

ara maqvs, mxolod rvali var moJRriale, mxolod wkriala winwili“ (I<br />

kor. 13,1). asketi mamebi gveubnebian: `momaval saukuneTa ena dumilia“.<br />

rogorc vxedavT, eklesia ufro martivad azrovnebs, magram ufro did<br />

siRrmeebs swvdeba.<br />

imaves gulisxmobda aToneli beri mama paisi, rodesac am aTiode<br />

wlis win erT gamoCenil amerikel mecniers mimarTa kiTxviT: `ras miaRwieT<br />

Tqven?“ mecnierma upasuxa: `mTvareze avediT, kosmosSi gavediT“.<br />

`ra dagijdaT?“ – hkiTxa kvlav paisim. `uTvalavi raodenobis fuli,<br />

milionobiT dolari“ – iyo amerikelis pasuxi. paisim ki dialogi ase<br />

daamTavra: `Cven, marTlmadideblebi, mxolod gamxmari puris natexiT<br />

RmerTTan avdivarT“. da ase aswavla amerikel mecniers adamianis WeSmariti<br />

daniSnuleba. amitom yovelTvis unda ganvasxvaoT mecnierebisa da<br />

religiis roli da daniSnuleba.<br />

marTlmadidebeli tradiciis Tanaxmad, RmerTis sruly<strong>of</strong>ili codna<br />

azrovnebiT ar miiRweva. wmida siluanem ucdomeli kriteriumi dagvitova<br />

gamosacnobad WeSmaritad sulieri adamianisa, WeSmariti mecnierisa,<br />

romelmac sruly<strong>of</strong>il codnas miaRwia. igi wers: `raoden brZenic unda<br />

iyos adamiani, rogori mecnieric unda iyos igi, rogori mSvenieric<br />

unda iyos, Tuki mas Tavisi mteri ar uyvars an nebismieri adamiani, mas<br />

RmerTi ver Seucvnia. da piriqiT, Tundac ubralo, Raribi, uvici iyos<br />

adamiani, magram gulSi siyvaruli aqvs, `igi RmerTSia, da masSi aris<br />

RmerTi“. is, visac aseTi siyvaruli SeuZlia, igi maradiuli cxovrebis<br />

Tanaziaria, da amis dasturi mis gulSi arsebobs. igi suliwmidis Wur-<br />

Welsa da sadgoms warmoadgens da suliwmidis meoxebiT Seicnobs mamasa<br />

da Zes. yoveldRiuri cxovrebis wesiT xdeba Zma da megobari qristesi.<br />

mecniereba da filos<strong>of</strong>ia, mama s<strong>of</strong>roniosis Tanaxmad, Tavis Tavs<br />

aseT SekiTxvas usvams: `ra aris WeSmariteba?~ namdvili qristianuli<br />

228


sindisi ki WeSmaritebisken imzireba da misi SekiTxva aseTia: `vin aris<br />

WeSmariteba?“ mecnierebis warmomadgenlebi, romlebic brals sdeben eklesias<br />

imaSi, rom igi damabrkolebelia, qristianebs niadaggamoclil<br />

meocnebeebad miiCneven, xolo TavianTi Tavi myar safuZvelze mdgomi<br />

hgoniaT. imas ki ver xvdebian, rom absoluturi WeSmariteba mxolod<br />

erTaderTia: `vin“ da araviTar SemTxvevaSi `ra“, radgan WeSmariteba<br />

ar aris Teoriuli saxis, arc abstraqtuli idea, aramed cxovrebaa. aki<br />

gviTxra uzenaesma: `me var WeSmariteba da cxovreba“. qristianoba arc<br />

`filos<strong>of</strong>osoba da arc moZRvreba ar aris, igi cxovrebis wesia. logikiT<br />

moxibluli kacobrioba dabanguli cxovrobs – ambobs siluane. ara<br />

mxolod teqnikuri mecnierebi da filos<strong>of</strong>osebi usvamen TavianT Tavs<br />

SekiTxvas: `ra aris WeSmariteba?“, aramed TviT religiurad mcxovreb<br />

adamianebSic SeimCneva msgavsi cduneba: ase magaliTad, rodesac religiurad<br />

moazrovne goneba cdilobs, gaigos WeSmariteba RvTisa da misi<br />

Zalis Sesaxeb, imave Secdomas uSvebs, rasac mecniereba Tavisi mizezSedegobrivi<br />

dasabamiT, da filos<strong>of</strong>ia Tavisi racionalizmiT, anu mcdelobiT,<br />

WeSmaritebas Caswvdes kiTxviT: `ra“. WeSmariteba ki logikis meSveobiT<br />

ar Seicnoba. RmerTi, romelic aris `vin“, mxolod y<strong>of</strong>ierebaSi<br />

Seicnoba anu _ suliwmidiseuli gamocxadebiT.<br />

namdvili codna sabolood romelime saganze dakvirvebis Sedegs ar<br />

warmoadgens. igi cocxal RmerTTan `pirispir“ urTierTobis Sedegia.<br />

RmerTis marTlmadidebluri gaazreba sikeTis, siyvarulisa da sxva<br />

grZnobaTa abstraqtuli Teoria ar aris. avTentikuri sulieri cxovreba<br />

fantaziisagan gansxvavebulia da RmerTis sulSi damkvidrebiT xdeba,<br />

_ rodesac sulma aRiqva `igi“ da ganicada ontologiurad, rom mas<br />

uyvars, aris keTili, didebuli, maradiuli.<br />

kidev erTxel did madlobas mogaxsenebT yvelas moniWebuli pativisaTvis,<br />

romelic aris dasturi Tqveni siyvarulisa; Tqveni qveynis sulieri<br />

adamianebi gamsWvalulni arian marTlmadidebluri azrovnebiT<br />

da mWidro kavSiri aqvT qristianul marTlmadideblur moZRvrebasTan.<br />

sarwmunoebas Rrmad aqvs fesvebi gamdgari qarTveli xalxis y<strong>of</strong>aSi.<br />

mTeli guliT gisurvebT, rom RmerTma dalocos saqmeni Tqvenni,<br />

xolo Tqvenma xelisuflebam yoveli Rone ixmaros am saqmianobis xelSesawyobad,<br />

vinaidan kargad organizebuli da ganviTarebuli mecnierebaTa<br />

akademia xels Seuwyobs mTeli qveynis winsvlasa da ganviTarebas. eklesia,<br />

Tavisi gamorCeuli meTauris, Cveni sayvareli Zmis, sruliad saqarTvelos<br />

kaTolikos-patriarqis, meufe ilias meSveobiT, romelsac Tqven<br />

ase Zalian uyvarxarT da romelic esoden uwyobs xels Tqvens saqmianobas,<br />

gansakuTrebiT ki saeklesio xelovnebis dargSi, mwams, rom mudam Tqven<br />

gverdiT iqneba da ilocebs Tqveni Sromis winsvlisa da dafasebisaTvis.<br />

madli da wyaloba uflisa Cvenisa iyos Tqven yovelTa Tana. amin!<br />

229


sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />

uwmidesisa da unetaresis<br />

ilia II sityva,<br />

warmoTqmuli sarkeebian darbazSi<br />

Tqveno yovladuwmidesobav ms<strong>of</strong>lio patriarqo,<br />

Tqveno aRmatebulebav, saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli<br />

akademiis prezidento,<br />

batono akademikosebo,<br />

qalbatonebo da batonebo,<br />

dRevandeli dRe kidev erTxel mowmobs imas, Tu ramdenad axlosaa<br />

erTmaneTTan mecniereba da rwmena. me maxsendeba erTi SemTxveva _ sabWoTa<br />

kavSiris meTauri ekiTxeba akademikos pavlovs: `nuTu Tqven, ms<strong>of</strong>lioSi<br />

aRiarebuli mecnieri, morwmune brZandebiT?~. akademikosi pavlovi pasuxobs:<br />

`roca Cven vswavlobT adamianis sisxls, morwmune ki ara, SeiZleba<br />

wmindani gaxde~; ai, amdenad amtkicebs es RvTis arsebobas. . .<br />

kargad mogexsenebaT, rom es sakiTxi _ codnisa da rwmenis urTier-<br />

Tobisa _ uZvelesi sakiTxia da jer kidev I_II saukuneebSi ganixileboda.<br />

am sakiTxs gansakuTrebiT vrclad Seexo klimenti aleqsandrieli. is<br />

ambobs, rom pirveladi aris rwmena da rwmenaze dafuZnebulia codna.<br />

ufali Cveni ieso qriste brZanebs: `iyaviT sruly<strong>of</strong>ilni, viTarca<br />

mamaTqveni zecieri sruly<strong>of</strong>il ars~. es kidev erTxel mowmobs imas, rom<br />

ar SeiZleba adamianis ganviTareba, iqneba es sulieri Tu mecnieruli<br />

sruly<strong>of</strong>a, Sewydes raRac garkveul etapze, es dausrulebeli procesia;<br />

es kidev erTxel mowmobs imas, rom kacobriobam gansakuTrebuli yurad-<br />

Reba unda miaqcios orive faqtors – rwmenasa da codnas. is liberalizmi,<br />

romelic evropaSi warmoiSva, ganviTarda da aman Sedegad migviyvana<br />

aTeizmamde. magram adamianSi aRmoCnda imdeni sulieri Zala, rom igi<br />

gamovida am burusidan da realurad Sexeda movlenebs...<br />

urwmuno adamianis xelSi mecniereba, mogexsenebaT, saSiSia da is vi-<br />

Tareba, romelic am bolo saukuneebis manZilze Seiqmna, aixsneba imiT,<br />

rom kacobriobam mecnierebas ufro meti yuradReba miaqcia, vidre sulierebas.<br />

suliereba da mecniereba Tu ar ganviTarda paralelurad, es<br />

ukanaskneli SeiZleba saSiSic gaxdes. ai, amitom, saWiroa es ori faqtori<br />

harmoniulad ganviTardes.<br />

me maxsendeba erT-erTi Cemi pr<strong>of</strong>esoris leqcia; is ambobda, rom iyo<br />

ori astronomi, cnobili pirovnebebi... erTi maTgani amtkicebda, rom<br />

RmerTi arsebobs, meore ambobda: `mTeli sicocxle vuyureb cas, vswavlob<br />

planetebs, varskvlavebs da me iq arasdros minaxavs RmerTi~; da im<br />

pirvelma upasuxa: `Sen dagaviwyda erTi ram: Sen unda Caixedo Sens gulSi<br />

da iq dainaxav RmerTs~. ai, aseTi adamiani marTlac matarebelia suli<br />

230


wmidisa. saerTod unda iTqvas, rom adamianis sulieri samyaro arasdros<br />

carieli ar rCeba; is aris taZari an sulisa wmidisa, an boroti<br />

sulisa.<br />

wmida mama ambobs: `he, ufalo, momaniWe me gancdaÁ TvisTa codvaTa da<br />

ara gankiTxva Zmisa Cemisa~. ai, es sulieri ganwmenda aucilebelia, rom<br />

adamianma dainaxos RmerTi da ufali Sevides adamianis gulSi.<br />

me minda vTqva, rom saqarTvelo yovelTvis gamoirCeoda imiT, rom<br />

mecniereba da rwmena mudam erTad viTardeboda; mogexsenebaT, rom yoveli<br />

monasteri iyo ara marto sulierebis centri, aramed didi mecnieruli<br />

centric da Cven gvinda, rom Cveni es tradicia gagrZeldes.<br />

me minda visargeblo am SemTxveviT da vTxovo mis yovladuwmidesobas<br />

erTi ram: XIX saukunis bolos aTonis mTaze cxovrobda berZeni beri,<br />

romelsac erqva kirilos lavrioTisi. es beri Zalian bevrs muSaobda<br />

saRvTo werilze da gansakuTrebul yuradRebas aqcevda ioane RvTismetyvelis<br />

apokalifss; mas aqvs Zalian saintereso gamokvlevebi da sulieri<br />

xedva; gamokvlevis erT-erT adgilas is ambobs, rom filadelfiis<br />

eklesiaSi igulisxmeba swored saqarTvelos eklesia da saqarTvelo. es<br />

xdeba im dros, roca saqarTvelo kargavs Tavis politikur damoukideblobas,<br />

xolo saqarTvelos eklesia kargavs avtokefalias. kirilos<br />

lavrioTisis Sesaxeb waikiTxa leqcia Cvens universitetSi erT-erTma<br />

berZenma pr<strong>of</strong>esorma. Cveni xalxi metad dainteresebulia am mecnieri<br />

beris moRvaweobiT. CvenTvis cnobilia, rom nawili am Sromisa aris<br />

aTonis mTaze, xolo meore nawili _ aTenis mecnierebaTa akademiaSi.<br />

kargi iqneboda, am gamokvlevis asli Cvenc gvqonoda; es CvenTvis metad<br />

saintereso iqneboda da gvinda Tqveni locva-kurTxeva amis Taobaze.<br />

dasasrul, Cveni eklesiisa da Cveni mecnierebaTa erovnuli akademiis<br />

saxeliT, Cveni akademikosebis saxeliT, minda mivuloco mis yovladuwmidesobas<br />

es maRali wodeba; me minda vTqva, rom misma yovladuwmidesobam<br />

miiRo es jildo ara marto imisaTvis, rom es didi pativia da<br />

es pativi ekuTvnis piradad mas rogorc ms<strong>of</strong>lio patriarqs, aramed es<br />

man daimsaxura rogorc mkvlevarma misi gamorCeuli Sromebisa gamo;<br />

mogexsenebaT, misi yovladuwmidesoba brZandeba didi Teologi da didi<br />

mecnieri.<br />

kidev erTxel gilocavT, Tqveno yovladuwmidesobav, am maRal<br />

wodebas.<br />

231


saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademia<br />

_ sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqs<br />

didi iubile<br />

Tamaz gamyreliZe<br />

milocvebi<br />

zurab wereTeli<br />

fridon Todua<br />

ana kalandaZe<br />

merab berZeniSvili<br />

anzor erqomaiSvili<br />

Rvawli patriarqisa<br />

Tamaz gamyreliZe<br />

roin metreveli<br />

guram TevzaZe<br />

zaza aleqsiZe<br />

SoTa nadiraSvili<br />

mariam lorTqifaniZe<br />

mama giorgi zviadaZe<br />

joni xecuriani<br />

gvanca koplataZe<br />

jaba samuSia<br />

damana meliqiSvili<br />

serqo vardosaniZe<br />

sergo vardosaniZe<br />

goGa guguSvili<br />

Tamila mgalobliSvili<br />

qronika<br />

romis papi da saqarTvelos patriarqi<br />

ms<strong>of</strong>lio patriarqis viziti<br />

Semdgeneli _ akad. roin metreveli<br />

redaqtorebi _ nodar gioSvili, margo inasariZe<br />

mxatvar-dizaineri _ dea jabua<br />

kompiuteruli uzrunvely<strong>of</strong>a _ giorgi bagrationi,<br />

nana qvaGaxia<br />

ISBN 978-9941-9018-0-5<br />

saarqivo foto masalis mowodebisaTvis madlobas movaxsenebT<br />

saqarTvelos sapatriarqos arqivs<br />

232

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!