ERDI-AHOZKOTASUNAREN LITERATUR ESTILOAZ - Euskaltzaindia

40 EUSKERA - XXXIV (2. aldia)
ditu berekin: testu finko, bakar, autoredun eta ahozkotasunak dituen
kezkarik gabea. Baina kontsumoko literatur moldeetara isuria, funtzionala,
eredu apaletan oinarritua, itzulpen edota egokitze-Iana eskuarki. Rala
ere, testuak idatzia izatetik bereganatzen dituen abantail guztiak dituena.
Ahozkotasuna, berriz, autorearen herri-ondaretik datorkio, eta hartzaileen
giza eta etnika mundutik. Autoreak ez daki ahozko erreferentziarik
gabe idazten. Eta bildu ohi ditu testugintzan tradizioz datorzkion eta
memorizatu dituen esaldiak, espresioak, teknikak, hitzezko esamolde bitxienak,
mintzabiderako baliabide egokienak. Eta ahozkotasunean dabilen
aldetik, testigu bat da hitzegiten duena, honek berekin dituen alderdi on
askorekin.
Aspaldian euskalduna erdaraz bederen, eta erdaraz gehienik orainstu
arte, alfabetatua denez, ez da harritzeko idatzizko estiloaren eragina eta
marka nolerebait nabari izatea. Baina agian teori mailan dihardugunean,
ez ditugu behar adinbat kontuan hartzen, testu bat noiz den ahozko
huts, noiz idazki huts, eta noiz bien erdiko, horrelako bereizketak egin
litezkeen neurrian, noski. Eta behar-ordutan, ez dugu adierazten prasis
mailan, erdi-ahozkotasun bat hor dagoela, tratamentu berezia eskatzen
duena, geure adierazpenak egiterakoan.
2. Balio erlatiboko estiloa
Folkloristen ildotik doazenentzat, bertso-papera eta liburusketan emaniko
testuek ez bide dute interesik, ahozko tradiziozkoak diren testuekin
konpara balitez (36). Merkeak omen beren edukinez, forrnez eta artez.
Eta egon badago arrazoibiderik aski, gure artean ere horrelako irizpideak
nonean-nonean ager daitezen. Jakintz arloan, ezer bada eta, etnologiak
eta antropologiak egin dute aurrerapen gure ikaskuntzetan. Beraz, aztertuago
eta preziatuago daukagu tradizioa bertso-paperetako testugintza
baino.
Antzeko jarrerari eutsiz, literaturako teorigile eta kritikoak leudeke.
Mertxeroen eta kinkilarien testugintza honi eskerrik ez hartzea ez da
harritzeko, papera horietako ereduak eta errazkeriak ikusiz. Eta egiaz,
idatzizko estiloa eredu bakartzat onartzen bada, zail da horrelako beste
irizpide batzutara eramaten, gutxiestera izan ezik.
Beste muturrean, berriz, ahozkotasunean berezko giroan bezala bizi
direnen irizpide eta jokamoldeak leudeke. Teori mailan mintzatzerakoan,
(36) Id., ibid., 95 or.