ERDI-AHOZKOTASUNAREN LITERATUR ESTILOAZ - Euskaltzaindia

26
EUSKERA - XXXIV (2. aldia)
1.2. Buruz ikasi beharrik ez du
Piezaren iraunpenerako oroitzapena beste biderik ez zenean, artistak
kontuan zuen beti mnemotekniaren arazoa testua sortzerakoan. Kontuan
zituen, adibidez, estrofatik estrofarako loturak errepiken bidez eginak,
sekuentzien egitura paralelistikoak, kontzeptuen kontrajartzeak, eskema
erritmikoen barruan dauden tinkapen akustikoak, hoskidetzak, isuri fonikoak
eta abar.
Oroitzapenarekiko zerikusi hau ezkutuago geratzen da testu idatzian.
Iadanik ez da beharrezko prozedura guzti horietaz baliatzea, memoriari
laguntzeko behintzat. Beraz, estetikagatik erabil daitezke eskuarki aurrerantzean.
Eta galdu ere gal litezke eta ahaztu, batez ere horrelako baliabideak,
ahotan dabiltzan eta modan dauden ereduetan, erabiltzen ez badira.
Adibidez, euskal ahozkotasunak bere-bereak dituen errepikak egiteko
prozeurak, ezkuta litezke aurrerantzean, memoriari guztiz beharrezko ez
zaizkionez, eta beti ikusten ere ez denez berorien balio estetikoa.
1.3. Bapatekotasuna galtzen du
Ahozkolaritzak, inprobisazio edo bapateko ihardunean ari denean,
asko du mimetikatik eta entzuleen eta ingurugiroaren aldetik. Ez da
berdin bertso-saioa zuzenean entzutea eta gero haren transkripzioa irakurtzea.
Bertsolarien keinuek, entzuleen eta plazako mila zirkunstantzien
eraginek osatzen dute espresio poetikoaren maila betea. Eta gerta liteke,
idazkiz bakarrik ezin ulertu izana bapateko bertsoen esanahia. Edota
gerta liteke, bi kantuk entzuterakoan efektu bera guri egitea era irakurtzerakoan
aide haundia ikustea saio baten eta bestearen artean.
Testu idatziekin, berriz, ez da horrelakorik. Paperak du erreferentzi
ia bakarra, esanahiaren aldetik behintzat. Testuak, une eta leku jakinak
ezezik, ingurune geografiko eta historikoak gainditu behar ditu, halako
unibertsaltasun bat hartuz.
104. Xehetasunetan irabazten du
Ahozkotasunaren beste ezaugarri bat "ideien eta irudien mugimendu
azkarra" baldin bada (13), idazkerak honi beste jokabide logikoago eta
zehatzago bat kontrajartzen dio.
(13) M. LEKUONA: Lileralura oral vasca, in "Idaz-lan Guztiak", 1 I., "Kardaberaz
Bilduma", 22 L, "Eset", Gasteiz, 1978, 267-269, eta 276 eta hur. or.