27.09.2013 Views

yofierebis esTetika

yofierebis esTetika

yofierebis esTetika

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

gigi TevzaZe<br />

momavlis niSnebi<br />

(<strong>yofierebis</strong> <strong>esTetika</strong>)<br />

1995<br />

1


sarCevi:<br />

<strong>yofierebis</strong> esTetikis aucilebeli winasityvaoba ..................................................... 3<br />

Sesavali ............................................................................................................................. 7<br />

I nawili. axali personaJi ........................................................................................... 13<br />

I ........................................................................................................................................................................ 13<br />

II ........................................................................................................................................................................18<br />

III .................................................................................................................................................................... 24<br />

damateba: daskvnebi filosofiuri gamocdilebisaTvis ................................................... 28<br />

II nawili. tragediis gagrZeleba ................................................................................ 40<br />

I ....................................................................................................................................................................... 40<br />

II ...................................................................................................................................................................... 42<br />

III ..................................................................................................................................................................... 45<br />

IV..................................................................................................................................................................... 48<br />

V ......................................................................................................................................................................50<br />

III nawili. filosofiis axali miznebi ..................................................................... 59<br />

I ....................................................................................................................................................................... 59<br />

II ...................................................................................................................................................................... 64<br />

III .................................................................................................................................................................... 67<br />

IV..................................................................................................................................................................... 71<br />

damateba: esTetikis ilustracia inflaciuri kosmologiis saSualebiT ......... 75<br />

bolosityvaobis magivrad ............................................................................................. 82<br />

cnobierebis da <strong>yofierebis</strong> esTetikis damateba (1997).<br />

paradigma da urCxuli (filosofiuri gonebis saqmis gamoZieba) ........................ 88<br />

SeniSvnebi <strong>yofierebis</strong> da cnobierebis esTtikis damatebisaTvis: ....................... 115<br />

2


<strong>yofierebis</strong> esTetikis aucilebeli winasityvaoba<br />

"momavlis niSnebi" aris 1993 wels gamoqveynebuli wignis "Cveni dro,<br />

sfinqsi da Zenonis isari (cnobierebis <strong>esTetika</strong>)" gagrZeleba. am<br />

winasityvaobaSi me minda "cnobierebis esTetikis" ramdenime ZiriTad debulebas<br />

Sevexo, romelTa codnis gareSe mkiTxvels gauWirdeba <strong>yofierebis</strong> esTetikis<br />

aRqma.<br />

esTetikis mniSvneloba Cems wignebSi gansxvavdeba filosofiaSi am<br />

sityvis sayovelTaod miRebuli axsnidan. berZnuli aisjhsic-is erT-erTi<br />

ganmarteba aris kvali - romelsac cxoveli tovebs da romlis mixedviTac<br />

mcodne monadires eqmneba warmodgena kvalis damtovebelze da romelsac igi<br />

sabolood mekvlemde mihyavs.<br />

<strong>esTetika</strong> aris Cemi meTodi, romlis saSualebiTac "vakeTeb" filosofias;<br />

cnobierebisadmi (aseve <strong>yofierebis</strong>admi) esTetikis miyeneba niSnavs im kvalis<br />

gayolas, romelsac cnobiereba Cvens garemoSi tovebs (cnobierebis beWedi ki<br />

CvenSi da Cvens garSemo yvelafers adevs), da kvalis xasiaTis mixedviT<br />

cnobierebis Sesaxeb warmodgenis Seqmna, sabolood ki, Tu gagvimarTlebs,<br />

cnobierebis "povnac".<br />

cnobierebis kvalze siarulisas gamoirkva, rom is arsebobs droebis<br />

saSualebiT. dro - am SemTxvevaSi niSnavs ara maTematikur, e.w. vul-garul<br />

dros, aramed princips, "kanons" romlis mixedviTac adamiani istoriis<br />

sxvadasxva wertilSi agebs samyaros da sakuTar cxovrebas (drois es gageba<br />

axlos aris berZnuliis mniSvnelobasTan. yovel SemTxvevaSi, rogorc<br />

mas heraklite iyenebda).<br />

aseTi dro--i - ganmsazRvreli principi aris sami - miTi, JamTa-<br />

aRmwerloba da istoria. Tuki movindomebT am droebis msoflmxedvelobrivi<br />

gamoxatulebis povnas, aRmoCndeba, rom maT Seesabamebian tradiciuli,<br />

3


eligiuri da nacionalisturi msoflaRqmebi. yoveli dro iwyebs arsebobas,<br />

mTavrdeba da icvleba momdevnoTi.<br />

rac Seexeba cnobierebis, rogorc movlenis bunebas, is esTetikis<br />

saSualebiT daxasiaTda, rogorc tragikuli, anu, dasasrulisken,<br />

katastrofisken mswrafi. "cnobierebis <strong>esTetika</strong>Si" nacadia Sinagani kavSi-ris<br />

danaxva tragediis struqturasa da cnobierebis '"beds"' Soris.<br />

cnobierebis kvals enasTan movyevarT; irkveva, rom ena aris lamis<br />

mTavari fenomeni, romelic, SeiZleba iTqvas, cnobierebis formebis (droebis)<br />

monacvleobasac ki gansazRvravs. ena xasiaTdeba, rogorc ukve momxdari,<br />

dasrulebuli tragedia, romelic gaCerebulia da romlis mixedviTac<br />

cxovrobs cnobiereba. ena - gveubneba cnobierebis <strong>esTetika</strong>, aris cnobierebis<br />

paradigma, tragediis siuJeti, romlis mTavari personaJi - cnobierebaa.<br />

droebi gvevlinebian cnobierebis formebad, anu, im fenomenebad,<br />

romlebSic cnobiereba Tavis Tavs poulobs. cnobierebis Sinaarsi aris is<br />

yoveldRiuri (da arayoveldRiuri) moqmedebebi, Cvevebi, adamians rom<br />

axasiaTebs - lamis arsebobis dawyebidan da romlebic principulad ar<br />

Secvlilan (am fenomens me rituals vuwodeb). rituali universaluria da<br />

aqvs unari nebismier formas daeSinaarsos, anu, nebismier formaSi Sinaurad<br />

igrZnos Tavi.<br />

cnobierebis formebs sxvadasxva struqtura gaaCniaT; <strong>esTetika</strong> ad-gens<br />

oTx sazRvriT cnebas, romlebic sxvadasxva urTierTSesabamebiT qmnian<br />

sxvadasxva drois struqturas. esenia; SemTxveva, dro, sivrce, subieqti.<br />

SemTxveva samive droSi erTi saxisaa - dasrulebuli, damTavrebuli (esec<br />

albaT, cnobierebis [enis] tragikulobis fenomenia);<br />

miTi aris sazRvriTi cnebebis iseTi gawyoba, romelSic dro<br />

ganusazRvrelia, sivrce gansazRvruli, subieqti ki - ramdenime.<br />

JamTaaRmwerloba aris SemTxveva, romelSic sivrce ganusazRvrelia, dro -<br />

4


gansazRvruli, subieqti ki - erTi konkretuli. istoria aris ambavi,<br />

romelSic subieqti aris zogadi, romelic Tavis TavSi moicavs dro-sivrces<br />

da sakuTari Tavidan sazRvravs maT.<br />

rogorc vTqviT, es sami forma mimdevrobiT xorcieldeba. sabolood,<br />

istoriis drois dadgomasTan erTad - droebi mTavrdebian - anu, sazRvriTo<br />

cnebebis yvela urTierTSesabameba amowurulia. es ki niSnavs, rom cnobierebis<br />

gza dasasruls, katastrofas uaxlovdeba.<br />

swored am dros, rodesac cnobiereba, erTi SexedviT, sakuTar gzas<br />

amTavrebs, da adamians dasasrulis auRelvebeli (an piriqiT) Wvretis meti<br />

aRaraferi darCenia, <strong>esTetika</strong> aRmoaCens or ucnaur fenomens, or kvals,<br />

romlebic sxvanairad gamoiyurebian - nacnob anabeWdebTan SedarebiT.<br />

es fenomenebia zRapari da TamaSi.<br />

zRaparSi, da gansakuTrebiT mis Tanamedrove formaSi Fantasy -<br />

cnobierebis <strong>esTetika</strong> xedavs gansxvavebul teqsts, ambavs, romelic TiTqos -<br />

cnobierebis yvela formis kvintesenciaa; erTsa da imave dros masSi erTi,<br />

ramdenime da zogadi subieqtebi monawileoben, dro da sivrcec - xan<br />

gansazRvrulia, xan ganusazRvreli. yovelive es cnobierebis <strong>esTetika</strong>s<br />

afiqrebinebs, rom zRapari aris cnobierebis bolo, "uformo forma" -<br />

romlis meSveobiTac aRiniSneba katastrofuli "dro".<br />

meore fenomens - TamaSs - <strong>esTetika</strong> axasiaTebs, rogorc meta-rituals,<br />

anu, ritualisaTvis, arsebobisaTvis, yofnisaTvis momzadebas. Tanamedrove<br />

garemoSi SeimCneva rogorc zRapris, aseve TamaSis gatotalureba.<br />

<strong>esTetika</strong> askvnis, rom katastroful droSi meta-samyaros (rac niSnavs<br />

samyaros suraTs, masasadame is yvela msoflmxedvelobis saxelia) usabamdeba<br />

meta-rituali. anu, ixsneba cnobierebisaTvis arsebiTi winaamRdegoba -<br />

ritualsa da meta-samyaros Soris. aseTi damTxveviT cnobiereba Tavis Tavs<br />

utoldeba, e.i. Cerdeba (cnobierebis esTetikis mixedviT, cnobierebis<br />

5


gauCereblobis, droebis cvalebadobis "mizezi" iyo forma-Sinaarsis damTxvevis<br />

"survili", swrafva maTi urTierTSesabamebisken [rac tragediis Sinaarsia]. es<br />

ar xdeboda 'ritualis "xasiaTis" gamo. damTxvevis, anu, cnobierebis orive<br />

modusis metad qcevis Semdeg, "win" moZraoba aRar xdeba).<br />

* * *<br />

aseTia is zogadi sqema, romelSic "cnobierebis <strong>esTetika</strong>a" ganlagebuli.<br />

es sqema, iseve, rogorc saerTod sqematuri gadmocema, bevrs "agebs". magram<br />

Seicavs, marTalia, mxolod zedapiruli informaciis saxiT, im ZiriTad<br />

punqtebs, romelic <strong>esTetika</strong>m cnobierebis kvalze dadgomis Semdeg gaiara.<br />

nakvalevis gavlam cnobierebis Sesaxeb garkveuli warmodgena Seqmna, magram<br />

TviTon saZiebelis "saboloo" moxelTeba ar moxerxda. amjerad saWiroa sxva<br />

kvalze siaruli. im mekvles devna, romelic filosofiur tradiciaSi xSirad<br />

uigivdeba cnobierebas, anda, masTan Zalze axlo mdgomadaa gamocxadebuli.<br />

esTetikis yuradRebam <strong>yofierebis</strong>aken gadainacvla.<br />

6


Sesavali<br />

"WeSmaritad es iyo Tavidan erTi atmani. ar iyo sxva araferi.... man<br />

gaifiqra: "axla me Sevqmni samyaroebs"... man Seqmna samyaroebi.... man gaifiqra:<br />

"ai samyaroebi. axla me Sevqmni samyaros mcvelebs"" ("upaniSadebi" 1 naw. 1-3).<br />

"pirvelad iyo qaosi"... "qaosidan warmoiSva "farTomkerdiani gea...<br />

tartarosi geas siRrmeSi, erosi,... qaosidan warmoiSvnen erebosi da Savi Rame"<br />

(hesiode "Teogonia" 116-124).<br />

"es aris Txroba imis Sesaxeb, Tu rogor iyo yvelaferi ucnob,<br />

gaugebar mdgomareobaSi, yvelaferi iyo Cumi, civi, umoZrao, uxmauro; cis<br />

sivrcec iyo carieli; ar iyo arc adamiani, arc cxoveli, arc frinvelebi,<br />

arc Tevzebi, arc kiboebi, xeebi, gamoqvabulebi, xeobebi, balaxebi, ar iyo<br />

tyeebi,... jer araferi ar iyo SekavSirebuli.... ar iyo araferi, rasac<br />

SeiZleboda earseba"... arafridan warmoiSvnen qal-RmerTi tepevi, RmerTebi<br />

kukumani da xurakani" ("popol-vuxi" centra-luri amerika. maias kultura.<br />

Мифы Народов Мира.том þ<br />

yvela es ambavi mogviTxrobs samyaros warmoSobis Sesaxeb; anu, samive<br />

erTiandeba sayovelTaod cnobil fenomenSi, romelsac "kosmogoniuri miTi"<br />

ewodeba.<br />

kosmogoniuri miTis Semdegi, am pasaJebis momdevno nawili CvenTvis<br />

Cveul miTebis samyaroSi gvabrunebs. masSi aRiwereba RmerTebis da (an)<br />

adamianebis urTierTobiT Camoyalibebuli an gamyarebuli, mdgradoba miRebuli<br />

samyaro.<br />

7


odesac Cven cnobierebis <strong>esTetika</strong>Si "miTi"'ganvsazRvreT, vTqviT, rom<br />

masSi aRiwereba SemTxveva, romelic xdeba sul - anu, ambavi, romelSic<br />

subieqti aris ramdenime konkretuli, sivrce gansazRvruli, dro ki -<br />

ugulvebelyofili da ganusazRvreli.<br />

kosmogoniur miTs "miTi" ewodeba, magram, rogorc vxedavT, is ar jdeba<br />

miTis arsobriv gansazRvrebaSi; sakuTriv miTi - rogorc garkveuli ambavi -<br />

mxolod mis im nawils SeiZleba davarqvaT, sadac laparakia samyaros kanonebis<br />

(miTebis) qmnadobaze.<br />

Tuki moyvanil fragmentebs davakvirdebiT, vnaxavT, rom SesaZlebelia<br />

isini oTx nawilad gavyoT; pirveli - ambavi, romelic mogviTxrobs da<br />

aRgviwers mdgomareobas samyaros Seqmnamde ("...Tavidan erTi atmani",<br />

"...yvelaferi ucnob, gaugebar mdgomareobaSi", "pirvelad iyo qaosi...") da meore<br />

- romelic gviyveba samyaros, arsebobis Seqmnas, anu, saerTod qmnadobis<br />

dasawyiss.<br />

cnobierebis kvalze siarulisas Cven vnaxeT, rom nebismieri ambavi,<br />

SemTxveva SeiZleba aRiweros sami elementiT. esenia; dro, sivrce da subieqti.<br />

maTi sxvadasxvanairi urTierTSesabameba gvaZlevs ambis yvela arsebul formas.<br />

am kuTxiT rom mivudgeT or ambavs, romlebic kosmogoniur miTSi<br />

aRiwera (garda sakuTriv miTisa), vnaxavT, rom isini principulad<br />

gansxvavdebian erTmaneTisagan. pirvel ambavSi - arc droa gansazRvruli, arc<br />

sivrce, arc subieqti (anu, samive Tanabradaa gansazRvruli). ufro sworad,<br />

mocemulia am sayovelTao gansazRvrulobis saxeli (atmani, qaosi, araferi),<br />

romelic Tavis TavSi moicavs yovelives rac aris. anu, SeiZleba iTqvas, rom<br />

mocemulia yovlismomcveli, zogadi subieqti, da dro da sivrce masSi arian.<br />

meore ambavSi iwyeba qmnadoba. yovlismomcveli subieqti - an TviTon<br />

iwyebs samyaros keTebas, an qmnis e.w. "damxmareebs", romlebic Semdeg qmnian<br />

samyaros. am ambavSi subieqti aris erTi, romelic moqmedebs: raki Seqmna xdeba<br />

8


erTimeoris Semdeg, dro gansazRvrulia. sivrce ki - ganusazRvreli da<br />

ugulvebelyofili (raki is am ambis gadmocemisaTvis ar aris saWiro).<br />

pirveli nawili - struqturulad emTxveva cnobierebis esTetikiT<br />

dadgenil istoriul ambavs, meore - JamTaaRmwerlobas.<br />

rogorc vxedavT, kosmogoniur miTSi aRiwera sami ambavi; istoria,<br />

JamTaaRmwerloba, miTi. anu, samive is gawyoba, romelic SesaZlebelia ambad<br />

gaformdes.<br />

kosmogoniuri miTi saSualebas gvaZlevs davinaxoT cnobierebis samive<br />

ZiriTadi anabeWdi. is ar aris am samis ubralo konglomerati - masSi samive<br />

anabeWdi - cnobierebis samive formis kvali - organuladaa gaerTianebuli da<br />

erT kvalad warmogvidgeba.<br />

anu, am kvalis aRwera rom movindomoT, unda vTqvaT, rom kosmogo-niuri<br />

miTi aris ambavi, romelSic dro da sivrce xan gansazRvrulia, xan<br />

ganusazRvreli, subieqti xan zogadia, xan konkretuli, konkretuli subieqti<br />

ki - xan erTi, xan ramdenime.<br />

kosmogoniur miTs, aseTi gansazRvrebis Semdeg, romelime drois<br />

fenomens veRar daarqmev. is Tavis TavSi moicavs yvela drois formas.<br />

amitomac ver gansazRvrav (am etapze). erTaderTi swori mimarTuleba iqneba<br />

vnaxoT, rame xom ar Segvxvda Cvens gzaze iseTi, romelic aseT ambavs waagavs.<br />

aseTi Semomxvedris aRmoCenam unda migviTiTos mainc, ras niSnavs<br />

cnobierebisaTvis kosmogoniuri miTis arseboba. aseTi miTi xom pirveli sruli<br />

da yovlismomcveli msoflxedvelobaa.<br />

rodesac cnobierebis kvals mivyvebodiT, sruliad SemTxveviT vnaxeT<br />

erTi anabeWdi, romelsac ar gavyeviT, magram romelic aRvniSneT; zRapari,<br />

romelic Cvens garemoSi axali literaturuli fenomenis - Fantasy-s saxes<br />

iRebs. am fenomenis rogorc garkveuli ambis struqtura aRiwera iseve,<br />

rogorc axla kosmogoniuri miTi aRvwereT; masSi dro da sivrce xan<br />

9


gansazRvrulebi arian, xan ganusazRvrelebi, subieqtic - xan erTi<br />

konkretulia, xan ramdenime, xan zogadi (keTilis da borotis brZolis Tema,<br />

Tumca garkveuli azriT "ontologizirebuli", am literaturuli formis<br />

ZiriTadi mimarTulobaa).<br />

cnobierebis <strong>esTetika</strong>m es forma daadgina bolo gawyobad, romelSic<br />

mTavrdeba cnobierebis moZraoba da romelSic is Tavisi Tavis toli xdeba.<br />

amaze dayrdnobiT SeiZleba mivuTiTod, rom es struqtura, es forma<br />

aris ara marto bolo adgili, sadac midis Cveni cnobiereba, aramed misi<br />

pirveli "namdvili" sacxovrebeli;<br />

kosmogoniuri miTi aerTianebs da saerTo safuZvels uZebnis im miTebs,<br />

romlebic mis warmoSobamde arseboben. kosmogoniuri miTi yovelTvis<br />

"namdvili" miTis Semdeg iqmneba; garda imisa, rom amaze migviTiTebs debuleba<br />

"rac pirvelia CvenTvis (grZnobebisaTvis - g.T.), boloa bunebisaTvis"<br />

(aristotele), igives gveubneba faqtiuri mocemulobac; Cvens droSi arseboben<br />

tomebi, romlebsac ar gaaCniaT kosmogoniuri miTebi. maTTvis qmnadobis<br />

fenomeni ifargleba mxolod garkveuli sagnebis da arsebebis genezisis<br />

codniT (mag: samxreT amerikeli indielebi).<br />

amitom, Tavad miTis struqturaSi, mis fenomenebSi unda iyos impulsi,<br />

romelic ganapirobebs kosmogoniuri miTis Seqmnas.<br />

cnobierebis <strong>esTetika</strong>m migviTiTa, rom miTi vlindeba tradiciulobaSi<br />

iseve, rogorc JamTaaRmwerloba religiaSi da istoria nacionalizmSi. es<br />

niSnavs, rom tradicia aris miTis empiriuli arsebobis forma. anu, miTis<br />

drois adamiani samyaros aRiqvams tradiciul fenomenad, e.i. iseT ramed, rac<br />

odesRac moxda da Semdeg arsebobs rogorc gameoreba (magaliTad SeiZleba<br />

moviyvanoT antikur saberZneTSi arsebuli drois, rogorc maradiuli<br />

wrebrunvis, ukve myofis principuli gameorebis, aRqma [platonis "kritiasi"]).<br />

anu, Tuki "transcendenturad"' - miTSi aRwerili SemTxveva xdeba sul,<br />

10


"empiriulad" is xdeba gameorebiT. aseTi transformaciis mizezi ki<br />

empiriulobaSi unda veZeboT, - jer-jerobiT ki unda davkmayofildeT imis<br />

TqmiT, rom mizezi konkretuli SemTxvevis droul-sivrcobriv<br />

gansazRvrulobaSi mdgomareobs.<br />

amitomac, miTiuri msoflaRqma rom sruli iyos, mas sWirdeba droSi<br />

raRac adgili, saidanac miTi daiwyebs moqmedebas. amis gamo xdeba<br />

JamTaaRmwerluri ambis konstruireba, romelSic safuZveli udgindeba<br />

gatradiciebul, anu, gaempiriebul, garealurebul miTebs. amiT miTi xdeba<br />

"namdvili"'da erTxel da sabolood dadgenili - marTalia misi sawyisi aris<br />

gadatanili am samyaros arsebobamde, magram mainc odesRac - "drois"<br />

gansazRvrul wertilSi.<br />

tradiciuli msoflmxedvelobisaTvas samyaro - tradiciebis erTianobaa.<br />

es erTianoba mtkicdeba maTTvis saerTo safuZvlis dadgeniT. magram drosac da<br />

erT, konkretul subieqtsac sWirdebaT TavianTi adgili, is garemo, saidanac<br />

isini warmoiSvnen. imisaTvis, rom tradiciulobis principi bolomde gatardes,<br />

iqmneba istoriuli ambavi, romelic sxva araferia, Tu ara enobrivi gamoxatvis<br />

mcdeloba, romelsac unda gviTxras, rom tradiciamde, anu, tradiciis<br />

dasawyisamde araferi iyo. aq moqmedebs enis buneba, romlis mixedviTac<br />

SeuZlebelia gamoTqva ararseboba zmna "yofnis" gamo. erTaderTi enobrivi<br />

SemTxveva, rodesac es SesaZlebelia, aris maqsimalurad ganurCeveli da<br />

"wynari" garemos warmodgena, romelSic, isev da isev enis gamo, SemTxveva da<br />

subieqti erTni arian.<br />

ase unda xdebodes, albaT, kosmogoniuri miTis konstruireba. ratom<br />

apirobebs mis Seqmnas empiriuli fenomeni, Semdgom gveqneba laparaki. amjerad<br />

ki mxolod aRvniSnavT, rom, rogorc Cans, imisaTvis rom cnobierebis<br />

konkretuli forma sruli, anu yovlismomcveli gaxdes, saWiroa am<br />

formisaTvis ucxo struqturebis qmnadoba; ase - rodesac xdeba saWiro, rom<br />

11


miTma droc - elementi, romelic misTvis ucxoa - moicvas, eyreba safuZveli<br />

sxva struqturebis qmnadobas. SeiZleba vivaraudoT, rom amiT iwyeba drois<br />

dasasruli.<br />

tradiciuli msoflmxedveloba gveubneba; tradiciebamde araferi ar iyo,<br />

yvelafris safuZveli arian SemTxvevebi, romlebic miTebSi aRiwerebian. amiT es<br />

msoflmxedveloba Tavis yovlismomcvelobas da utyuarobas aRniSnavs. magram,<br />

rogorc Cans, swored am sisruliT, sistemis am yvelgangamWolobiT, drois<br />

principis aseTi ideolo-gizaciiT xdeba SesaZlebeli drois Semdeg principze<br />

gadasvla.<br />

es msjeloba moiTxovs Cvengan miTiur debulebas; kosmogoniuri miTi<br />

aris arqetipi, romelSic moicema samyaros suraTis yvela SesaZlebloba. amave<br />

dros, "zRaparTan" misi struqturuli analogia migviTiTebs, rom is TviTon<br />

aris (mTlianad) samyaros suraTis [bolo] SesaZlebloba.<br />

es bolo debuleba ara marto miTiuria, aramed tradiciulic. Cveni<br />

gzac, romelic axla iwyeba, am saintereso iZulebis gamosakvlevad enda<br />

mivmarTod.<br />

12


I nawili. axali personaJi<br />

I<br />

aTiode wlis winaT Tanamedrove Teoriul fizikaSi SemuSavda<br />

garkveuli orientiri, struqtura, romlis elementebis da maT Soris<br />

urTierTobebis dazustebas eZRvneboda es mecniereba; es iyo mecnieruli<br />

ööwarmodgena kosmogoniis Sesaxeb; ambobdnen, rom Tavidan araferi ar iyo.<br />

Semdeg am arafridan warmoiSva super-Zala, romelic gaiyo oTx ZiriTad Zala-<br />

urTierTqmedebad. am oTxi Zalis urTierTmoqmedebis Sedegad Camoyalibda da<br />

dadginda yvelaferi (pol devisi Суперсилаю. Москвасinglisuri<br />

gamocema 1986 wels).<br />

rogorc vxedavT, fizikuri kosmogonia yvelaferSi emTxveva<br />

kosmogoniuri miTis struqturas; garda amisa, aseTi kosmogoniis warmoSobis<br />

pirobebi empiriulad emTxveva kosmogoniuri miTis gaCenas; samyaros kanonebi,<br />

romlebsac fizika adgens, erTiandebian da saerTo safuZvels pouloben<br />

kosmogoniis TeoriaSi.<br />

rogorc cnobierebis <strong>esTetika</strong>m migviTiTa, fizika (saerTod mecnierebac)<br />

axal droSi, anu, istoriis principis mTavrobisasaa Seqmnili. kosmogoniis<br />

problema am epoqaSi aSkarad dgeba (kantis da laplasis kosmogoniebi). es ki<br />

niSnavs, rom istoriis principSic iseve unda iyos kosmogoniuri ambis Seqmnis<br />

safuZveli, rogorc es miTis droSi vnaxeT.<br />

istoriuli ambavi aris SemTxveva, romelic xdeba sivrcesa da droSi.<br />

anu, mocemulia yovlismomcveli subieqti, romelic am or parametrs Tavis<br />

TavSi Seicavs. es aris pirveli ambavi, romelic gvxvdeba kosmogoniur miTSi.<br />

aq iwyebs muSaobas empiriuli, e.i. am SemTxvevaSi nacionalisturi faqtori,<br />

romelic gveubneba, rom 1) es subieqti yvelaze Zvelia da 2) am subieqtisagan<br />

13


warmoiSva yvelaferi. anu, sxva sityvebiT rom vTqvaT, yovlismomcveli<br />

subieqti moiTxovs yovlismomcvel istorias. amitomac, es subieqti warmoSobs<br />

samyaros ZiriTad elementebs (II ambavi), am elementebidan ki mTeli samyaro<br />

warmoiSoba (III ambavi). aqac, rogorc vxedavT, kosmogoniuri ambavi drois<br />

principis empiriuli modusis mier iqmneba. iseve, rogorc miTis drois<br />

SemTxvevaSi.<br />

(aqve bunebrivad unda wamoiWras kiTxva JamTaaRmwerluri, anu<br />

religiuri drois Sesaxeb; samyaros religiur suraTSic igulisxmeba samive<br />

ambavi. magaliTad: I ambavi - "pirvelad iyo sityva", II ambavi - samyaros<br />

Seqmna da sxva Sesabamisi ambebi, RmerTis gankaceba an mociqulis gamogzavna, da<br />

III ambavi - cxovrebis wesi, romelic am gankacebam daadgina).<br />

Cven aRvwereT, rom mecniereba warmoiSoba istoriul droSi, rogorc<br />

sagnis genezisis kvleva. amave dros mecnierebis mowodebaa mogvces samyaros<br />

sruli suraTi. samyaros mecnieruli suraTi ki, lokis mier dadgenili<br />

arsebis mixedviT, aris samyaros genezisis codna. es niSnavs, rom mecnierebis<br />

miznad igulisxmeba kosmogoniuri problemis gadawyveta. es principi yvelaze<br />

kargad da naTlad fizikaSi vlindeba; man daiwyo samyaros kanonebis dadgeniT.<br />

Semdeg, rodesac es kanonebi ase Tu ise "gairkva", daiwyo fiqri am kanonebis<br />

warmoSobis, any, samyaros genezisis Sesaxeb. Cvens droSi kosmogoniis<br />

problemis realuri dayeneba, rodesac xdeba samyaros warmoSobis modelireba<br />

da rogorc vnaxeT, mTeli fizikis mecniereba mimarTuli iyo didi afeTqebis<br />

kvlevaze, - niSnavs, rom am mecnierebaSi dadga zRvruli kiTxva. anu, fizika,<br />

rogorc mecniereba daemTxva Tavis Tavs. kosmogoniuri problema imitomaa<br />

"bolo kiTxva", rom mis "iqiT" kiTxvis dasma SeuZlebelia. mecnierebisaTvis<br />

damaxasiaTebeli kiTxva (da saerTod kiTxvac) niSnavs SekiTxvas ukve myofis<br />

Sesaxeb. meore mxriv, es niSnavs, rom kiTxva winaswar SemosazRvravs pasuxis<br />

sazRvrebs. anu, mecniereba kiTxvas svams mxolod myofi (namyofi) arsebulis<br />

14


Sesaxeb, arsebulis Sesaxeb, romelic ukve aris. amitomac, raki fizika<br />

kiTxulobs arsebobis dawyebis Sesaxeb, imis iqiT, "Tu ra iyo manamde"-s<br />

sakvlevad is veRar wava; is aris araras sauflo, romelsac, rogorc<br />

haidegeri ambobs, mecniereba ugulvebelyofs da Cqmalavs ("ra aris<br />

metafizika?").<br />

mecnierebis am mimarTulebis bedi marTlac aseTi rom SeiZleba iyos,<br />

gveubneba cnobierebis esTetikiT dadgenili gza - romelic aRwers cnobierebis<br />

mimarTulobas rogorc Tavis TavTan damTxvevisaken swrafvas (rodesac<br />

cnobiereba daemTxveva Tavis Tavs, rogorc mizans, misi moZraoba Sewydeba). es<br />

SemTxveva, rogorc vxedavT, kargad gamoixateba mis erT-erT modusSi -<br />

fizikis mecnierebaSi.<br />

kvalis sworad gansazRvraze migviTiTebs isic, rom es mecniereba xdeba<br />

meta-eqsperimentuli. - raki ikvlevs ara empiriul mocemulobas,<br />

eqsperimentebis saSualebiT, aramed kanonebis warmoSobas "mofiqrebuli"<br />

eqsperimentebiT, romelTa Sedegebic erTmniSvnelovnad ver amtkiceben msgavsi<br />

procesebis bunebaSi arsebobas. Tu am mecnierebas ganvixilavT rogorc miTis<br />

da ritualis erTianobas, - rituals vuwodebT eqsperiments, miTs ki kanons,<br />

Sedegad miviRebT, rom Cvens garemoSi orive gaxda "meta-"; meta-miTi -<br />

kosmogoniuri problemis "realuri" dasmiT, da meta-rituali - "Zveli",<br />

damkvirvebel-dasakvirveblad dayofili eqsperimentebis principuli<br />

cvlilebiT.<br />

iseve, rogorc miTidan kosmogoniuri miTis miRebisas, xolo istoriidan<br />

kosmogoniuri problemis gamoyvanisas, aqac dgeba, da kargad Cans ga-meta-ebis<br />

fenomeni. SeiZleba vivaraudoT, rom iseve, rogorc "zogadobebis" (miTi,<br />

JamTaaRmwerloba, istoria), konkretuli gamovlinebebis SemTxvevaSic, mizezi<br />

empiriulSi unda veZeboT.<br />

15


fizikis magaliTze ukve vaCveneT mecnierebis "bedi". magram aris ki es<br />

magaliTi yovlismomcveli? Tanamedrove filosofias, rodesac is mecnierebis<br />

Sesaxeb msjelobs, rogorc wesi, fizika da maTematika mohyavs ilustraciebad.<br />

ra Tqma unda, cnobierebaSi amas eqneba Tavisi safuZveli. magram, Cveni amocanis<br />

mixedviT, mecniereba yvela modusSi unda Semowmdes.<br />

fizika Zalian kargad emTxveva "sawyisiseuli" mecnierebis amocanebs da<br />

gzas. rac Seexeba sxvebs: maTgan mxolod maTematika SeiZleba amovuyenoT<br />

gverdiT fizikas. es mecniereba Cvens garemoSi swavlobs da ikvlevs sakuTari<br />

kanonebis (romlebic empiriulad marTldebian) saerTo safuZvels da cdilobs<br />

erTiani Senoba aagos (klaini Утрата Определенности.Москва.. amitom,<br />

SeiZleba vTqvaT, rom maTematikac gaxda meta-, da rom isic mecnierebis<br />

pirvandeli miznis erTgulia.<br />

magram sxva mecnierebebi principulad gansxvavebul suraTs gvaZleven:<br />

qimiam, biologiam, humanitarulma Tu socialurma mecnierebebma TavianTi<br />

ganviTarebis gzaze dakarges mizani, romelsac samyaros genezisis kvleva hqvia<br />

(zogierTs arc hqonia es miznad - isini Semdeg warmoiSvnen, ukve<br />

"mizandakarguli dargebis" analogiiT). Tumca meTodi - sagnis genezisis codna<br />

- igive rCeba. es mecnierebebi mimarTulni arian empiriulze, realurze,<br />

mocemulze - ikvleven am mocemulobas da swavloben-gvaswavlian maT ukeTes<br />

gamoyenebas.<br />

"realurad" samyaros genezisis kvleva am mecnierebebis mizani arasdros<br />

yofila. '"istoriuli" TvaliT rom SevxedoT mecnierebas, davinaxavT, rom is<br />

ori ZiriTadi mimarTulebiT ganviTarda; lokis (sagnis genezisis codna) da<br />

frensis bekonis (codna Zalaa). nebismier mecnierebaSi mocemulia es orive<br />

mimarTuleba. magram, imis mixedviT Tu romeli maTgani mTavrobs, isazRvreba am<br />

mecnierebis specifika. ra Tqma unda, fizikis da maTematikis miRwevebi<br />

16


gamoiyeneba praqtikaSi, mgram es "gamoyeneba" ar aris is pirdapiri mizani,<br />

romelic am mecnierebebs amoZravebT.<br />

rac Seexeba, magaliTad, kibernetikas, biologias, filologias Tu<br />

sociologias, isini TavianTi sferos sruli dauflebisaken da gardaqmnisaken<br />

arian mimarTuli. ra Tqma unda, maTSic iqneba genezisis problemis miznobrivi<br />

dayenebis faqtebi, magram ZiriTadi gezi aris kargad gamoyeneba.<br />

aq ukve gamoiyo ori gza, romelic arsebobs erTmaneTis gverdiT Cveni<br />

drois im fenomenSi, romelic ganuyofeli da mTliani gvegona; aqamde,<br />

mecnierebis bunebis ganxilvisas, mxolod lokis filosofiaze gvqonda<br />

orientacia. aRmoCnda, rom aranaklebi mniSvneloba hqonia bekonis sityvebs.<br />

mecnierebis "maTematikur-fizikuri", anu "Teoriuli" gza kargad<br />

eTanadeba im drois specifikas, romelSic warmoiSva. magram meore<br />

mimarTuloba, romelsac pirobiTad SeiZleba "praqtikuli" davarqvaT, ar<br />

gamoiyureba rogorc mxolod istoriis drois kuTvnileba (jer-JerobiT<br />

mxolod formalurad).<br />

mecnierebis istoriaSi mecniereba warmogvidgeba, rogorc uZvelesi<br />

droidan mosuli fenomeni. am crurwmenis (prejudice) miTiur-kanonuri<br />

safuZveli cnobierebis <strong>esTetika</strong>m gviCvena. istoriuli drois faqtoris<br />

Carevac am warmodgenis SeqmnaSi aSkaraa. magram aris kidev erTi momenti,<br />

romelic mecnierebas aseT aRqmadaT aqcevs; is "faqtebi", romlebic<br />

"faqtiurobis" gamo empiriulni arian da "naTlad" gviyvebian "mecnierebis"<br />

mdgomareobis Sesaxeb, anu, ra Zala hqonda mecnierebas, codnas ama-Tu-im<br />

epoqaSi (iqneba es sarwyavi sistemebi Tu sabrZolo manqanebi).<br />

rogorc vxedavT, "empiriuli" iWreba mecnierebis SefasebaSi da<br />

afarToebs mas, iseve, rogorc mis paradigmas - istorias, da isev mniSvnelovan<br />

Sedegebs iZleva. Cven ar viciT ra SeiZleba daerqvas am faqtors drois<br />

principebis SemTxvevaSi, an saerTod ra aris es faqtori. magram TiTqmis<br />

17


mivadeqiT am faqtoris saxels Tu moduss mecnierebis Sesaxeb msjelobisas. es<br />

aris teqnika. marTlac, is empiriuli masala, romelic "aiZulebs" mecnierebis<br />

istorias mecnierebis dasawyisi civilizaciis saTaveebTan gadaitanos, meore<br />

mxriv ki - mizniT ara-mecnieruli fenomenebi Seiyvanos mecnierebebis rigSi,<br />

aris teqnika da teqnikis qmnadoba. teqnika, romlis Sedegic aris dRevandeli<br />

garemo.<br />

Cveni Semdgomi nabijebis aTvla teqnikidan iwyeba.<br />

II<br />

sanam teqnikis gansazRvrebas daviwyebdeT, oriode sityva unda vTqvaT<br />

saerTod gansazRvrebis wesze, romelic Cvens garemoSi arsebobs; miRebulia,<br />

rom yoveli konkretuli sagani isazRvreba zogadis saSualebiT; anu, yoveli<br />

sagani CarTulia zogadSi. TviTon zogadis cnebis SemoRebis istorias rom<br />

gadavxedoT, saintereso suraTi warmogvidgeba; pirvelad zogadis cneba<br />

SemoiRes platonistebma. maT Tqves, rom zogadi aris idealuri sagani, nivTi,<br />

romlis konkretuli SemTxvevebi arian arsebulebi. es niSnavs, rom zogadi, am<br />

gagebiT, aris konkretuli sagnebis aRweriT konstruirebuli fenomeni,<br />

romelsac Cven yoveldRiurobaSi SevigrZnobT. zogadis es gansazRvreba<br />

platonis mimdevrebis xelSi darCa da ar ganviTarebula. aristotelem es<br />

Tvalsazrisi mkacrad gaakritika "metafizikaSi" da SemoiRo zogadis meore<br />

gansazRvreba; man Tqva, rom zogadi aris predikati, anu is, rac sagani ar<br />

aris, magram rac sagans axasiaTebs. es niSnavs, rom zogadi aris sagnis Tviseba.<br />

zogadis es gansazRvreba produqtiuli aRmoCnda. mas Semdeg mTeli<br />

logika am safuZvlidan amodis. erTi SexedviT orive gansazRvreba uwyinaria<br />

da arafris maniSnebeli. magram CvenTvis am cvalebadobas evropuli<br />

civilizaciis saTaveSi fundamenturi mniSvneloba aqvs. rodesac Cven vambobT -<br />

18


arsebobs cxenis idea, romlis konkretuli gamovlenaa cxeni - niSnavs, rom<br />

Cven vfiqrobT, rom cxens gaaCnia sakuTari, damoukidebeli arseba, da rom es<br />

arseba sxvadasxvanairad, srulad Tu arasrulad, gamoixateba sxvadasxva<br />

sagnebSi. es Sexeduleba gveubneba, rom sagnebs, konkretulobebs aqvT<br />

yvelafrisagan damoukidebeli arseba, mniSvneloba.<br />

zogadis, rogorc predikatis aristoteleseuli gansazRvreba ambobs:<br />

zogadobebi sxva araferia, Tu ara predikatebi. anu, zogadi aris is, riTac<br />

xasiaTdeba yoveli konkretuli. es niSnavs, cnobili gamoTqmis odnavi<br />

perifrazi rom gavakeToT: sagnebi arian TvisebaTa kompleqsebi. xolo Tviseba<br />

sxva araferia, Tu ara am Tvisebis gamovlena. anu, yoveli Tviseba arsebobs<br />

rogorc mimarTeba. aseTi midgoma gveubneba, rom arcerT arsebuls ara aqvs<br />

TavisTavadi mniSvneloba, aramed, yvelani arian rogorc garkveuli funqciis<br />

Semsruleblebi. ase - skami asrulebs skamobis funqcias, cxeni - cxenobis<br />

funqcias da a.S. aRsaniSnavia, rom am funqciis Sesruleba xdeba adamianis<br />

mimarT. anu, zogadis, rogorc predikatis gansazRvreba samyaros adamianis<br />

garSemo ajgufebs da aqcevs garkveuli funqciis ganmaxorcieleblad.<br />

es ar niSnavs, rom zogadis "pirveli" gansazRvreba saerTod miiCqmala.<br />

kulturis istoriaSi amis sawinaamRdego bevri magaliTis monaxva SeiZleba.<br />

Tundac - goeTes survili daexata "pirveli" mcenare. SeiZleba vivaraudoT,<br />

rom pirveli zoologiuri klasifikaciebi zogadis "platonuri" cnebis<br />

mixedviT mimdinareobdnen. magram logika, romelic ambobs rom is swavlobs<br />

swor azrovnebas, mxolod meore, aristoteliseul gansazRvrebas misdevs<br />

(Tumca, am "Teoriis" farglebSi savsebiT SesaZlebelia dauSva universaliebis<br />

zogadi arseboba. es arafers cvlis principulad. swored zogadis<br />

predikatulma gagebam aTqmevina Sopenhauers - platonis ideebi sinamdvileSi<br />

erTi adamianis idea arisoМир, как воля и представление.<br />

СПБс<br />

19


isev Sopenhauriseul garCevas rom mivmarTod, msgavsi kiTxva unda<br />

davsvaT; Tu Cvens samyaroSi orgvari sagnebi - bunebrivi da xelovnuri -<br />

arseboben, rogor aris maT mimarT zogadobebis saqme? Sopenhauerma am kiTxvas<br />

martivi pasuxi mouZebna - Tqva, rom xelovnur sagnebs ideebi ara aqvT.<br />

CvenTvis saintereso kuTxiT rom SevxedoT am situacias, Semdegi suraTi<br />

warmogvidgeba; adamiani qmnis sagnebs daniSnulebiT. anu, garkveuli<br />

funqciebisaTvis. ar arsebobs adamianis Seqmnili sagani, funqciuri Sesruleba<br />

mainc rom ar axasiaTebdes. gansxvavebiT maTgan, bunebrivi sagnebi<br />

mravalfunqciurni arian, raki maT sicocxle "axasiaTebT".<br />

kacobriobis istoria gveubneba, rom adamianma daiwyo cocxali samyaros<br />

ganadgureba da cocxali arsebebis Canacvleba Tavis mier Seqmnili funqciuri<br />

sagnebiT. xelovnuri sagani sxva araferi ar aris, Tu ara funqcia, romelic<br />

mas eniWeba. cocxali bunebis saqme sxvagvaradaa. SeiZleba vTqvaT, rom jer<br />

kidev guSin iq "SeiZleboda" sakuTari arsebis mqone konkretulis danaxva.<br />

bunebis ganadgurebis raRac zRvramde misulma adamianma dainaxa, rom<br />

bunebis gaqroba mis gaqrobasac gulisxmobs, da daiwyo misi aRdgena. oRond, am<br />

SemTxvevaSi - ukve rogorc raRac funqciis mqonesi. Tuki dRevandeli<br />

kacobriobis erT-erTi humanuri idea ganxorcielda da aRdgenil tyeebSi<br />

dabrundnen cxovelebi, es iqneba ara "Zveli", cocxali buneba, aramed, ukve da<br />

mxolod raRac funqciis Semsrulebeli fenomeni. mecniereba, romelic dRes<br />

sicocxleze muSaobs - biologia - aseve cdilobs sicocxle gansazRvruli,<br />

garkveuli funqciis Sesrulebaze mimarTos. genetika, fiziologia -<br />

gardaqmnian sicocxles funqciur fenomenad. eTologiac ki - romelsac erTi<br />

SexedviT gamoyenebasTan araviTari kavSiri ara aqvs, da cxovelTa yofnis<br />

dauinteresebeli Wvretaa, miiswrafis gansazRvros cxoveli qcevis, anu<br />

funqciis mixedviT. Tuki am mecnierebis xelSewyobiT bunebaSi wonasworoba<br />

20


aRdga, da cxovelebi isev gamoCndnen, isini iqnebian ara bunebrivi arsebebi,<br />

aramed, "bunebaSi wonasworebis SenarCunebis" funqciis Semsruleblebi.<br />

sxva kuTxiT es sayovelTao gafunqciureba niSnavs, rom "zogadi" sul<br />

ufro da ufro konkretuli xdeba, sul ufro da ufro qreba "platonuri"<br />

ideebi. xdeba funqciebis ganivTeba, ris gamoc yoveli funqcia, anu predikati<br />

warmogvidgeba rogorc arsebuli da xelSesaxebi. yvelaferi Cvens garSemo<br />

iqceva funqciurad arsebulad.<br />

es niSnavs, rom sagani, arsebuli, yofieri iqceva funqciurad, anu,<br />

mxolod raRac funqciis Semsruleblad. misi arseba - raRacis keTeba xdeba.<br />

es niSnavs, rom yofieri 'kargavs' TavisTavad zogads, TavisTavad<br />

gansazRvrebas. Cvens istoriul, anu mecnierul epoqaSi es dakargva albaT ukve<br />

aris aRqmuli rogorc progresi, - samyaros mecnieruli suraTis Seqmnis<br />

gzaze. Tumca, es msoflmxedvelobis saqmea da ara filosofiis. samyaros am<br />

"gafunqciurebiT" paradigmuli arseboba, paradigmebis Seqmna xdeba adamianis<br />

uSualo saqme. adamiani ukve nivTebs aRar qmnis, aramed - funqciebs, Tvisebebs,<br />

mimarTebebs.<br />

amitomac, Cveni upirvelesi saqme unda iyos dadgena am arsebobis,<br />

yvelafris ganmsazRvrelad rom qceula.<br />

imisaTvis rom gavigoT, Tu ras niSnavs funqciuri arseboba, unda<br />

vnaxoT, - Cvens garemoSi ra aris iseTi, romelic Tu mTlianad ara, ZiriTadad<br />

mainc ganisazRvreba rogorc funqciis Sesruleba. aseTi yofna niSnavs<br />

mdgomareobas, rodesac fenomeni mxolod Ffunqciis Sesrulebazea mimarTuli<br />

da misi arseba xasiaTdeba rogorc funqcia.<br />

aseTi fenomeni adamians '"arsebobis dawyebis dRidan" sdevs. es aris<br />

teqnika. anu, is nivTebi, sagnebi, romlebsac adamiani qmnis sakuTari Sromis da<br />

saerTod cxovrebis gasaadvileblad. e.w. funqciur nivTebs funqciuri xasiaTi<br />

aqvT; Toxi da xelSubi isazRvrebian rogorc garkveuli daniSnulebis sagnebi,<br />

21


sxva yvelaferi - maTi forma, materia - araZiriTadia. aseve isazRvreba<br />

traqtori da Tofi. es niSnavs, rom teqnikuri sagnis arsebiTi gansazRvreba<br />

aris funqcia, romelsac is axorcielebs. (SeiZleba gviTxran, rom xelSubs<br />

muzeumSi sakuTari arseba aqvs - esTetikuri. magram xelSubi swored imitom<br />

Zevs muzeumSi, rom is istoriuli iaraRia, da ara imitom, rom gamouwrTobi<br />

rkinis buniki aqvs).<br />

magram teqnika marto nivTi ar aris da marto xelSesaxebi gamoxatva<br />

ara aqvs. teqnika ewodeba meTods, romlis saSualebiTac adamiani advilad da<br />

ukeTesad (e.i. naklebi Zalebis xarjviT) akeTebs imas, rasac am meTodis gareSe<br />

meti Zalebis xarjviT miaRwevda. teqnika rogorc meTodi, da teqnika rogorc<br />

nivTi, umetes SemTxvevaSi 'erTad arian. - yvela teqnikuri sagani moiTxovs<br />

meTods am sagnis amuSavebisaTvis.<br />

Cvens droSi teqnika TandaTan yovlismomcveli xdeba. garda imisa, rom<br />

Cveni garemo savsea sxvadasxva manqanebiT da teqnikuri nivTebiT, adamianis<br />

ubralo, yoveldRiuri moqmedebebic ki teqnicizirdeba; anu, yovel maTgans<br />

eZebneba Sesabamisi meTodi. Cvens droSi yvelafers aqvs Tavisi teqnika; seqss,<br />

dasvenebas, sunTqvas, megobrobas. es yvelaferi gveubneba, rom adamiani TandaTan<br />

xdeba teqnologiuri subieqti.<br />

teqnika mieSureba yvela funqciis Tavis TavSi mocvisaken. simarTlisagan<br />

Sors ar dgas ukve gacveTili fraza, rom manqana mowodebulia Secvalos<br />

adamiani. teqnikis kulminacia - kompiuteri - swored rom mravalfunqciuri<br />

manqanaa. amave dros teqnika aris - moqmedebis gamartiveba. kompiuteri orive<br />

moTxovnas akmayofilebs; masSi mravali funqcia damyarebulia martiv<br />

principze, romelic kompiuterul "tvins" udevs safuZvlad.<br />

TiTqosda ukve vnaxeT pasuxi kiTxvaze, Tu ra aris da rogoria<br />

funqciuri arseboba. magram es yvelaferi - zedapiruli, e.w.<br />

22


kulturologiuri daxasiaTebaa. teqnikis kvals ufro Sors unda gavyveT da<br />

vnaxoT, ra SemTxveva ganapirobebs aseT viTarebas.<br />

teqnika aris funqciuri arseboba. funqcia, romelsac teqnika asrulebs,<br />

aris adamianis "yofili" moqmedeba. imisaTvis rom adamianma teqnikuri fenomeni<br />

"Seqmnas", saWiroa "ganudges", "gauucxovdes" sakuTar moqmedebebs, gansazRvros<br />

isini cal-calke da misTvis saWiro aqtiobis ganivTeba", gameTodeba moaxdinos.<br />

es ki niSnavs, rom teqnika aris meta-, anu is, rac a-meta-ebs da rac meta-obs.<br />

anu, teqnika aris is, rac imeorebs adamianis moqmedebas, e.i. meta-rituali.<br />

rodesac '"cnobierebis <strong>esTetika</strong>Si" adamianis moqmedeba davaxasiaTeT,<br />

mudmivi ganmeoradobis da principuli igiveobis gamo, rituali davarqviT.<br />

rituali, rogorc gameoreba, anu "Cveulebrivi" moqmedebis wesad gadaqceva<br />

aris meta-. adamianis moqmedebis wesi (rituali) meta- rom ar iyos, man "yovel<br />

wams" axali moqmedeba unda ganaxorcielos. analogiurad SeiZleba<br />

davaxasiaTod cxovelis arsebobac. aseTi TvalTaxedviT Cans, rom "arsebobis<br />

Sinaarsi", romlis bunebazec miuTiTebs ritualis cneba, aris meta-. meore<br />

mxriv, Tuki Cven movindomebT samyaros, universumis Sesaxeb azris Seqmnas,<br />

yvelaze neitraluri ganxilvac ki (Tundac imitom rom azrs vqmniT),<br />

dagvixatavs "Cvens adgils" rogorc sistemas, anu sistemebis erTobliobas,<br />

anu, cnobierebas. es sistemebi, rogorc Cveni adgilis Zebnisas vnaxeT,<br />

erTmaneTSia. amotomac, samyaros CvenTvis arsebobis principic SeiZleba<br />

avRniSnoT meta-Ti: yoveli sistema raRacis mimarT aris meta-. da Tu<br />

warmovidgenT sistemas, romelic ar Seicavs Tavis TavSi aranair sistemas,<br />

aseTi fenomeni meta- iqneba konkretuli arsebobisaTvis.<br />

es aRwera gviCvenebs, rom Cvens garemoSi ar aris araferi, rac meta- ar<br />

aris. TiTqosda, ga-meta-ebas mentaluri daZabva sWirdeba, magram, am<br />

daxasiaTebidan Cans, rom aseTi samuSao saWiroa diametralurad sawinaamRdego<br />

miznisaTvis - "wminda" moqmedebis dasanaxad.<br />

23


ogorc vxedavT, '"bunebrivi garemos" daxasiaTebaSi principulad<br />

araferi Secvlila. rogorc cnobierebis <strong>esTetika</strong>m gviTxra, aseTi arseboba<br />

(cxoveli-buneba) xasiaTdeba rogorc harmoniuli, anu, meta-moqmedeba - meta-<br />

samyaro. rac Seexeba adamianis arsebobas, am SemTxvevaSi is warmogvidgeba,<br />

rogorc mimarTeba meta-moqmedebas da meta-meta-samyaros Soris, romelSic<br />

meta-moqmedeba (rituali) miiswrafis gaxdes meta-meta-moqmedeba, anu meta-<br />

rituali. - imisaTvis rom gautoldes meta-meta-samyaros mdgomareobas.<br />

esTetikis am mxriv mimarTvam dagvanaxa, rom meta-, anu teqnika -<br />

yovlismomcveli da yvelgangamWolia. amjerad unda vilaparakoT am sayovelTao<br />

principis Sesaxeb.<br />

III<br />

rogorc vxedavT, meta aris faqtori, romelic arsebulis yvela<br />

modusSi vlindeba. is arc marto bunebisaTvis aris damaxasiaTebeli, da arc<br />

marto konkretuli adamianisaTvis. aqedan gamomdinare, yofierebas sruli<br />

uflebiT SeiZleba vuwodoT meta-. rac niSnavs, rom <strong>yofierebis</strong> saxeli aris<br />

teqnika;<br />

imitom, rom mxolod teqnika aris Cvens garemoSi, romelic srulad da<br />

"naSTis gareSe" isazRvreba rogorc ga-meta-eba. meore mxriv, teqnika hqvia<br />

adamianis im unars, romlis saSualebiTac is aRwevs meta-ritualis<br />

mdgomareobas, anu, cnobierebis Sinaarsis da formis damTxvevas. aseve, teqnika<br />

aris is iaraRi, romlis daxmarebiTac adamiani bunebas aqcevs teqnikurad, anu,<br />

garkveuli funqciis mqoned.<br />

(aq unda aRiniSnos, rom teqnicizireba, anu, ga-meta-eba aris, amave dros<br />

ga-meta-ebulisaTvis garkveuli funqciis miniWeba. yoveli ga-meta-eba xdeba<br />

24


aRacisaTvis, raRac mizniT. amitomac, iseve rogorc ga-meta-eba, funqciuri<br />

gamniSvnelovanebac <strong>yofierebis</strong> "bunebaSi" unda iyos. am safuZvelze unda<br />

iTqvas, rom e.w. "gamoyenebiTi midgoma",'romelic Cvens garemoSia gabatonebuli,<br />

<strong>yofierebis</strong> bunebidanaa gamomdinare).<br />

zemoT Cven davsviT SekiTxva raRac '"empiriulis " Sesaxeb, romelic<br />

iwvevs drois principis gatotalurebas da am gatotalurebiT -<br />

msoflmxedvelobrivi gamoxatulebis miRebas. Cans, rom es iyo kiTxva<br />

<strong>yofierebis</strong> Sesaxeb; drois yoveli principi totalurdeba meta-obiT; miTis<br />

principi aris pirveli meta-, romelic ki saerTod xdeba. amitomac is<br />

ritualidan arc gansxvavdeba. orive maTgans safuZvelad SemTxvevis maradiuli<br />

gameoreba udevT. amitom, SeiZleba iTqvas, rom samyaro pirvelad gveZleva<br />

mxolod da mxolod rogorc miTi. miTis ga-meta-ebiT miiReba<br />

JamTaaRmwerloba. am ga-meta-ebis Sedegia tradiciuli msoflmxedveloba. magram<br />

raki meta- yofierebaa, is bolomde unda mihyves Tavis gzas; Semdegi, da<br />

principulad bolo ga-meta-eba aris istoriis forma, da sabolood -<br />

kosmogoniuri miTi. Semdegi dro, romelic cnobierebis <strong>esTetika</strong>m migviTiTa,<br />

aris JamTaaRmwerloba. drois am monakveTSic xdeba kosmogoniuri ambis sruli<br />

mocema,magram ise Cans, TiTqos JamTaaRmwerloba totalurdeba. am dros xdeba<br />

JamTaaRmwerlobis principis gamosvla scenaze (rogorc "cnobierebis<br />

<strong>esTetika</strong>Si" vnaxeT, es gamosvlebi enis bunebazea damokidebuli), romlis ga-<br />

meta-ebiT - religiuri msoflmxedveloba miiReba. Semdeg, istoriisagan,<br />

romelic meta-vdeba, viRebT nacionalizms.<br />

rogorc vxedavT, yofiereba teqnikis, anu meta-s saSualebiT miiswrafis<br />

yvelaferi moicvas. tradiciuli cnebebiT rom vTqvaT, yofiereba aris ara<br />

"arsi", aramed "jer-arsi". anu, is aris arsi, romelic unda iyos. oRond,<br />

gansxvavebiT am cnebis Cveulebrivi mniSvnelobisagan, "arsi" romelic<br />

aucileblad iqneba. es yofiereba TandaTan msWvalavs yvelafers, da nel-nela,<br />

25


ukve SesamCnevad, cdilobs moicvas "cnobierebis Sinaarsi", anu, adamianis<br />

yoveldRiuri moqmedebac. anu, cdilobs - ga-meta-eba, romelic aq ukve<br />

dawyebulia, daasrulos.<br />

rac Seexeba cnobierebis Fformas, anu, meta-meta-samyaros, masSi ga-<br />

meta-eba ukve bolomdea momxdari. rogorc vTqviT, miTi aris pirveli<br />

mocemuloba. amitom is unda aRviqvaT ara rogorc meta (Tumca is ukve metaa),<br />

aramed rogorc empiriuli faqti. misi ormagi ga-meta-ebis Semdeg axali meta-<br />

axal formas aRar iZleva. is iqneba mxolod meta-metas gameoreba. amitomac,<br />

droebi arseboben mxolod rogorc <strong>yofierebis</strong> gatotalurebis da<br />

yovlisganmsWvalvis saSualebebi, romlebic aiZuleben adamians bolomde a-meta-<br />

os.<br />

meore mxriv, droebis arsebobis realur mizezad unda CavTvalod<br />

adamianis ga-meta-ebis, anu, funqciebis miniWebis unari. Tuki warmovidgenT, rom<br />

adamiani meta-meta-samyaros ateqnicizirebs, anu, misgan gamoyofs "moqmedebebs"<br />

da maT raRac (am SemTxvevaSi - msoflmxedvelobriv) funqciebs aniWebs, am<br />

mxriv droebis yofnac gasagebi xdeba.<br />

meta- adamianis arsebobis Sinaarsia. ar arsebobs arcerTi misi moqmedeba<br />

- cnobier Tu empiriul doneze - meta- rom ar edos safuZvlad. (anu,<br />

yvelaferi xorcieldeba raRac teqnikiT da ara "bunebrivad"). iseTi<br />

yvelasaTvis cnobili moqmedebac ki, rogoric aris cxovelis moSinaureba,<br />

"kacobriobis gariJraJze" unda momxdariyo ara "pirdapiri kontaqtiT", aramed,<br />

jer gareuli cxovelis sakralizaciiT, da Semdeg, sakralizebulis<br />

paginizaciiT. amas adasturebs materialur Zeglebsa Tu kulturul<br />

cnobierebaSi SemorCenili yvela gareuli da aseve Sinauri cxovelis<br />

"wmindebad"' daxasiaTeba.<br />

aqedanac Cans, rogorc zemoT vnaxeT, rom adamianis arsebobisaTvis<br />

Fformis mimniWebeli aris meta-.<br />

26


teqnika aris yvelgangamWoli. magram, rogorc cnobierebas <strong>esTetika</strong>m<br />

migviTiTa, Cvens garemoSi aris erTi fenomeni, romelic "arsobrivad" emTxveva<br />

teqnikas. es aris TamaSi. TamaSic, iseve rogorc teqnika, ganisazRvra rogorc<br />

meta-rituali. anu, teqnikis da TamaSis gansazRvrebebi funqciurad daemTxvnen<br />

erTmaneTs.<br />

is, rasac TamaSis saxeliT aRvwerdiT, amjerad gamogvecxada, rogorc<br />

teqnika. zemodTqmulis fonze es misaRebi xdeba. Tuki teqnika (meta-) aris<br />

<strong>yofierebis</strong> upirvelesi modusi Cvens garemoSi, ar unda iyos moulodneli,<br />

rom cocxali arseba yofnisaTvis teqnikis daxmarebiT emzadeba. rodesac Cven<br />

TamaSs funqciurad ganvsazRvravdiT rogorc meta-rituals, mxedvelobaSi<br />

gvqonda arsebobisaTvis momzadeba, ritualebis daxvewa da Semowmeba. aseTi<br />

"meToduri varjiSi" ki absoluturad emTxveva <strong>yofierebis</strong> im '"Sinaarss",<br />

romelic Cven teqnikis saSualebiT davinaxeT.<br />

TamaSis teqnikur Sinaarsze isic migviTiTebs, rom Tanamedrove TamaSebi<br />

sul ufro da ufro aSkarad xdebian teqnikurni. Cvens garemoSi ar arsebobs<br />

TamaSi, teqnikuri gamoxatva rom ar hqondes. arsebulTagan mxolod TamaSis<br />

Sesaxeb ver ityvi, rom is teqnikam ganmsWvala - ise, rogorc adamianis sxva<br />

moqmedebebi da buneba. TamaSi, Cveni garemos TvalTaxedviT, Tavidanve aris<br />

meta-fenomeni da masasadame - teqnika. am fonze ukve gasagebi xdeba TamaSis<br />

"bumi" Tanamedrove samyaroSi;<br />

Tuki teqnika Cvens droSi xdeba totaluri, anu xorcieldeba meta-<br />

meta-moqmedebis da meta-meta-samyaros damTxveva, rodesac teqnika xdeba<br />

yvelganmyofi da yvelgangamWoli, unda xdebodes yvelafris gansazRvreba ukve<br />

rogorc teqnikuri fenomenebis. es asecaa; Cveni arseboba, politika, ena,<br />

urTierTobebi, yvelaferi - TandaTan TamaSad iwodeba.<br />

TamaSis da teqnikis urTierToba ornairad SeiZleba warmovidginoT;<br />

pirveli - TamaSi aris <strong>yofierebis</strong> modusi, misi gamovlena, misi principi.<br />

27


magram, am SemTxvevaSi misi "funqcia" gaurkvevelia; teqnika ufro<br />

yovlismomcvelia da TamaSis, rogorc calke fenomenis gamoyofa ar aris<br />

saWiro. meore mxriv, Tu vityviT, rom TamaSi meoreulia teqnikis mimarT, arc<br />

es iqneba swori; amis sawinaamRdegod gangvawyobs TamaSis sawyisiseuli<br />

sisrule Tavis TavSi, da Tanamedrove empiriul cnobierebaSi arsebuli TamaSis<br />

totalurobis SegrZneba. cnobierebis esTetikis mixedviT ki, yvelafers, rac<br />

ki aris empiriul cnobierebaSi, aqvs safuZveli, romelic cnobierebis kvalSi<br />

unda inaxos. es bolo debuleba migviTiTebs SesaZlebeli ganxilvis meore<br />

variantze; rom TamaSi aris kidev raRac sxva, axali ucnobi, romelic jer<br />

kidev gasarkvevi da gamo-sakvlevia. erTi SexedviT es zedmetia; Tuki meta<br />

aris yofiereba, maSin TamaSi, rogorc yofnis damwyebi, savsebiT misaRebia. am<br />

SemTxvevaSi SeiZleba mimarTeba teqnika-TamaSi Seabruno kidec, da Tqva, rom<br />

teqnika aris TamaSis, <strong>yofierebis</strong> saxelis da modusis Semdgomi gamoxatva.<br />

magram es zemod Tqmulis gameoreba iqneba. Tuki Cven isev gavakeTebT<br />

"abstraqcias", da warmovidgenT, rom TamaSi aris arsebobis dawyebis TamaSi,<br />

rom am dros sxva araferi ar arsebobs, Tu warmovidgenT rom vuyurebT<br />

"pirvel" TamaSs, romelic arafris gameoreba da daxvewa ar aris, SeiZleba<br />

sul sxva suraTi warmogvidges, romelic saintereso kvalze dagvayenebs.<br />

damateba: daskvnebi filosofiuri gamocdilebisaTvis<br />

Cven vTqviT, rom yofiereba SesaZlebelia daxasiaTdes rogorc meta-, da<br />

aRvwereT misi yvelaze cxadi modusi teqnika. magram es orive miTiTeba ar<br />

aris damakmayofilebeli; pirveli Zalian abstraqtulia da ar gveubneba, Tu ra<br />

"aris"'yofiereba, meore ki - zedmetad konkretuli - amis gamo usargeblo da<br />

damabnevel asociaciebs iwvevs. amitomac, <strong>yofierebis</strong> am sazRvriTi aRwerisas,<br />

28


unda moinaxos is "Sualeduri rgoli", romelic migviTiTebs im farglebs,<br />

romlebSic xdeba <strong>yofierebis</strong> moazreba. iseve, rogorc cnobierebis aRwerisas<br />

migveTiTa.<br />

yofiereba aris meta-. es niSnavs, rom is aarsebulebs yvelafers,<br />

rogorc meta-s. anu, Tuki gvinda rame vTqvaT sagnebis "pirveladi"<br />

mdgomareobis Sesaxeb, unda miviRoT, rom isini "iwyeben" arsebobas ara rogorc<br />

"sakuTrivebi" an "TavisTavadebi", aramed rogorc "meta"-ebi. amis warmodgena<br />

SeuZlebelia. SeuZlebelia warmoidgino jer meta-yofna da Semdeg - yofna.<br />

SeuZlebelia imitom, rom "saRi azri" mTeli ZalebiT ilaSqrebs aseTi<br />

debulebis winaamRdeg. empiriuli azrovnebisaTvis jer yovelTvis aris sagani,<br />

misi "damoukidebeli" arsebobiT, da mxolod Semdeg xdeba masze nebismieri<br />

zemoqmedeba, maT Soris - ga-meta-ebac.<br />

magram, Tuki yofiereba - romelic sxva araferia, Tu ara yovelive<br />

arsebulis yofna, "yofnis wesi" - aris meta-, sxva suraTi gvexateba. (meta-d<br />

<strong>yofierebis</strong> gagebas isic uSlis xels, rom yofiereba filosofiur<br />

gamocdilebaSi aRiqmeba rogorc sawyisi. meta-s sawyisad warmodgena ki<br />

SeuZlebelia).<br />

tradiciuli (klasikuri hegelianuri) filosofiis enaze rom<br />

vTargmnoT zemod Tqmuli, miviRebT, rom pirveli, gonis fenomenologiisaTvis<br />

aris ara yofna Tavis TavSi, aramed gaucxoebuli yofna. ufro Tanamedrove<br />

filosofiuri ena ki gviTargmnis, rom sakuTrivi aris yvelaze ufro<br />

daSorebuli yofierebidan yofierTa Soris.<br />

<strong>yofierebis</strong> sawyisad warmodgena ki, rogorc cnobierebis <strong>esTetika</strong>m<br />

migviTiTa, aris istoriuli drois Sedegi, anu, mTlianad eyrdnoba drois<br />

princips.<br />

magram, warmodgenisaTvis Tu ara, kargad gaazrebisaTvis mainc, saWiroa<br />

bolomde mivyveT meta-s;<br />

29


meta aris, sayovelTaod miRebuli azris Tanaxmad, iqiT, miRma. es iseTi<br />

miRma gasvlaa, romelic Tavis TavSi moicavs imasac, ris miRmadac gadixar;<br />

meta-fizika aris iseTi meta, romelic Tavis TavSi fizikasac moicavs, rogorc<br />

metafizikidan gamomdinares. meta-mecniereba, romelsac bevrni filosofias<br />

uwodeben, aris moZRvreba, romelic moicavs mecnierebas, rogorc meta-<br />

mecnierebidan gamomdinares. ase rom, meta-, upirveles yovlisa, rogorc es<br />

Sesabamisi sityvebidanac Cans, mimarTulia imaze, risi ga-meta-ebac xdeba. es<br />

mimarTeba axdens gasa-meta-ebeli obieqtis dafiqsirebas da gamoyofas. Tuki<br />

meta-s aseT gansazRvrebas miviRebT, ufleba gveZleva vTqvaT, rom nebismieri<br />

gansazRvreba aris meta- im sagnis mimarT, risi gansazRvrebac xdeba. anu,<br />

debuleba - "adamiani aris iaraRis mkeTebeli cxoveli"' - aris meta- adamianis<br />

mimarT. amitomac, nebismier gansazRvrebaSi mniSvnelovani da "mTavari" aris ara<br />

is, rom yoveli gansazRvreba SemosazRvravs gansasazRvrs, aramed is, rom<br />

yoveli gavsazRvreba aris meta Tavisi gansasazRvris mimarT, anu, yoveli<br />

gansazRvreba aZlevs gansasazRvrs mniSvnelobas. mxolod amis "Semdeg"<br />

isazRvreba mniSvneloba sakuTari sazRvrebiT da emijneba sxva mniSvnelobebs<br />

(Bedeutung da ara Geltung).<br />

am safuZvelze ukve SegviZlia vTqvaT, Tu ra aris meta; mniSvneloba.<br />

anu, yofiereba aris mniSvneloba (mniSvnelobis miniWeba). yofna sxva araferia,<br />

Tu ara mniSvneloba. yofierebaze aseTi miTiTebiT ixsneba zRvari, romelic<br />

sakmaod Semawuxebeli iyo filosofiisaTvis; zRvari SesaZlebel, namdvil da<br />

sxva "aTasnair" arsebobas Soris. aseTi mimarTeba gveubneba, rom arsebobs is,<br />

rasac aqvs mniSvneloba (meaning, Bedeutung). anu, yofiereba aris mxolod iq,<br />

sadac SeiZleba raime mniSvnelobis Sesaxeb vilaparakoT.<br />

am msjelobis pasuxad SeiZleba gviTxran, rom amdeni sirTule ar iyo<br />

saWiro amis saTqmelad. magram, erTis mxriv, yofiereba, rogorc haidegerma<br />

sTqva, yoveldRiuri Semomxvedria da amitom SeumCneveli, meore mxriv ki,<br />

30


<strong>yofierebis</strong>, rogorc mniSvnelobis gasaazreblad saWiroa yovelive zemoT<br />

Tqmuli - SecdomiT rom ar moxdes misi gaigiveba garkveulobasTan.<br />

<strong>yofierebis</strong> es aRwera gveubneba, rom ukiduresi sazRvari, sanamdec<br />

midis <strong>yofierebis</strong> miTiTeba, aris mniSvnelobis miniWeba. filosofiaSi arsebuli<br />

yvelaze sruli gansazRvrebebic igives gveubnebian; hegelis filosofia,<br />

romelic arsebobas gansazRvravs rogorc TavisTvis da sxvisTvis yofnis<br />

erTianobas, sxva araferia, Tu ara mniSvnelobis gansazRvreba, romelic aris<br />

Tavis TavSi da amave dros sxvisTvis - rogorc sazRvari. haidegeris<br />

filosofia, romelic eZebs <strong>yofierebis</strong> gamoxatvis saSualebebs '"yofierebas",<br />

"<strong>yofierebis</strong>"' da "SemTxvevis" gamoyenebiT, sxva araferia, Tu ara cda "zusti"<br />

Tqmisa, rom arsebuli arsebobs mxolod rogorc mniSvneloba, romelic mas<br />

SemTxvevaSi eZleva.<br />

amitomac, rodesac vambobT, rom samyaro SeiZleba ganixilos, rogorc<br />

meta-ebis rigi, mijra, es sxva araferia, Tu ara Tqma imisa, rom samyaro aris<br />

mniSvnelobebis erToba. rodesac vambobT, rom adamiani samyaros aRiqvams jer<br />

rogorc meta-s (mag. rogorc sakralurs), da Semdeg "iSinaurebs" mas,<br />

igulisxmeba, rom adamianisaTvis "pirveli" Semomxvedri yovelTvis meta-a, da<br />

Semdeg, am Semomxvedris Semdgomi ga-meta-ebiT xdeba misi daaxloeba adamianTan<br />

da TiTqosda meta-sgan dacla. anu, es niSnavs, rom adamiani axorcielebs<br />

mniSvnelobis dakargvas da Semdeg, ukve teqnikis saSualebiT, mis kvlav<br />

miniWebas.<br />

kvlav istoriuli cnobierebis farglebSi rom davbrundeT, unda vTqvaT,<br />

rom adamianis da garemos "pirveli" gawyoba aris adamianis urTierToba<br />

yofierebasTan, anu, mniSvnelobasTan. "gaTavisebis", anu "SeTvisebis" saSualebiT,<br />

adamiani TandaTan ukargavs samyaros mniSvnelobas, anu, yofierebas, rac masve, -<br />

raki <strong>yofierebis</strong> ganadgureba xdeba - katastrofiT emuqreba. es muqara kargad<br />

gamoixateba, Tundac ekologiuri katastrofebis SesaZleblobiT. Semdeg<br />

31


adamiani kvlav iwyebs garemosaTvis mniSvnelobebis miniWebas, da amiT -<br />

yofierebas abrunebs sakuTar garemoSi. e.i. yofiereba, anu mniSvnelobis<br />

miniWeba ormxriv moqmedebs: erTo mxriv, swored misi saSualebiT xdeba<br />

mniSvnelobis gagdeba garemodan - teqnikis daxmarebiT, rodesac yvelaferi,<br />

rac teqnika ar aris, xdeba umniSvnelo. meore mxriv, teqnikis daxmarebiT<br />

xdeba kvlav ga-mniSvnelobeba. anu, yofiereba Tavisi modusis saSualebiT ori<br />

gziT moqmedebs da es ori gza Tavs iyris adamianSi: erTi mxriv adamiani xdeba<br />

teqnologiuri subieqti, xolo meore mxriv, garemo xdeba teqnikis Sedegi, anu<br />

funqciurad arsebuli. Tanac, adamianis mimarT funqciuri. amiT yofiereba<br />

emTxveva Tavis Tavs rogorc mniSvneloba.MmTeli samyaro aqeTken miiswrafis.<br />

iseve, rogorc cnobierebis gza, <strong>yofierebis</strong> gzac mTavrdeba.<br />

<strong>yofierebis</strong> aseT aRweras kidev erT mniSvnelovan Sedegamde mivyevarT:<br />

rodesac cnobierebis <strong>esTetika</strong>Si vcadeT samyaros sazRvriTi daxasiaTebis<br />

mocema, is aRiwera rogorc cnobiereba. exlac, rodesac yofiereba aRvwereT<br />

sazRvriTad, aRmoCnda, rom is xasiaTdeba rogorc mniSvneloba. anu, Tuki<br />

cnobiereba aris sistema, sistema ki xasiaTdeba meta-ebis "mibjriT", es niSnavs,<br />

rom samyaro, rogorc cnobiereba "arsebobs" mniSvnelobebis ZaliT. anu, is,<br />

rac saSualebas aZlevs samyaros iyos, arian is mniSvnelobebi, romelTa<br />

kavSiriTac xdeba samyaros, rogorc cnobierebis mocema.<br />

amis "iqiT" is cnobiereba, romelSic Cven vcxovrobT da romlis<br />

farglebSic vazrovnebT, ver unda wavides.<br />

rogor iqneba am SemTxvevaSi cnobierebis formebis saqme; rogorc<br />

vnaxeT, maTSi meta-s mniSvnelovani adgili uWiravs.<br />

<strong>yofierebis</strong> ukve Catarebuli aRweridan rom amovideT, vnaxavT, rom Cvens<br />

mier SemCneuli gawyoba am mxrivac ar irRveva; zemod vTqviT, rom yoveli<br />

forma meta-vdeba kosmogoniur ambavSi. anu, cnobierebis konkretuli forma<br />

mniSvnelobas kargavs ga-meta-ebiT. anu; miTiuri forma aris pirveli<br />

32


mocemuloba - meta ga-meta-ebis gareSe. Semdegi meta, rogorc aRvniSneT,<br />

ukargavs mas mniSvnelobas da aqcevs sakuTrivad, Cveulad da Sinaurad (Cven<br />

vTqviT, rom meta [yofiereba], aris mniSvnelobis miniWeba. cnobierebis<br />

formebis SemTxvevaSi, rodesac vambobT, rom ga-meta-ebiT xdeba mniSvnelobis<br />

dakargva, es gawyoba Semdegnairad gamoiyureba; yofieri "ukve" aris meta-,<br />

rodesac adamiani mis ga-meta-ebas axdens. pirveli mocemuloba, rogorc ukve<br />

aRvniSneT, aris meta [miTiuri forma], romelic Semdgomi ga-meta-ebiT kargavs<br />

mniSvnelobas. anu, am SemTxvevaSi meta-moqmedeba xdeba ara raRac<br />

"gaurkvevlobis", aramed meta-s 'mimarT; am moqmedebisas mniSvneloba eniWeba<br />

meta-s [meta-meta-s gziT], da am ukanasknelis mier miniWebuli mniSvneloba<br />

uqmdeba. uqmdeba imitom, rom pirveli ga-meta-ebiT [kosmogoniur ambavSi] meta-s<br />

mniSvneloba xdeba mTavari, anu, meta iZens mniSvnelobas. es gawyoba ki<br />

migviTiTebs im "momentze", rodesac meta xdeba adamianuri mun<strong>yofierebis</strong><br />

damaxasiaTebeli - ukve TviTon adamianisaTvis). aqedan ukve gasagebia, Tu ratom<br />

xdeba kosmogoniuri miTis warmoSobasTan erTad arsebuli formis gauqmeba; is<br />

uqmdeba rogorc mniSvneloba dakarguli da rogorc mo-Sinaurebuli.<br />

bunebrivia, rom amis Semdeg mniSvneloba ukve Semdeg ambavs aqvs miniWebuli.<br />

Semdeg, am ambis mo-SinaurebiT momdevno, istoriuli ambavi gamodis asparezze,<br />

sadac igive SemTxveva meordeba.<br />

aq kidev erTi momenti gaxda gasagebi: gauqmeba, anu mniSvnelobisagan<br />

dacla, anu <strong>yofierebis</strong> mo-Sinaureba, saWiro yofila <strong>yofierebis</strong>aTvis Tavisi<br />

miznis Sesasruleblad, - upirveles yovlisa, cnobierebis mosacvelad.<br />

TviTon kosmogoniuri miTis warmoSobis safuZveli unda iyos, isev da<br />

isev, ormagi ga-meta-eba. e.i. meta-s, anu mniSvnelobis miniWebis bolomde<br />

gatareba; Tuki miTi aRiqmeba, rogorc pirveli mocemuloba, amas mosdevs misi<br />

pirveli, da Semdeg, meore ga-meta-eba. iseve, rogorc adamianis da garemos<br />

damokidebulebaSi, aqac ori meta moqmedebs, Tumca, es moqmedeba "xdeba"<br />

33


pirveli mocemulobis mimarT, romelic, rogorc vTqviT, aris meta. magram,<br />

rogorc aRvniSneT, es meta ar aris ga-metaebuli: adamiani garemos aRiqvams<br />

jer rogorc meta-s, Semdeg rogorc Sinaurs, ara-meta-s da umniSvnelos, da<br />

Semdeg, kvlav rogorc meta-s. kosmogoniuri miTis SemTxvevaSic ori meta-s<br />

principi moqmedebs, romelic gveubneba, rom namdvili meta, anu ga-meta-eba,<br />

mxolod ori SeiZleba iyos. imaT iqiT - mxolod gameorebaa SesaZlebeli.<br />

amrigad, bolo kosmogoniuri ambis Seqmnis dros istoriuli forma<br />

kargavs mniSvnelobas. magram, arc darCenili ori formis mier xdeba<br />

mniSvnelobebis SeZena; isini ukve yofiereba dakarguli formebi arian. es<br />

niSnavs, rom samive es forma xdeba mo-Sinaurebuli da yofierebas yofnis<br />

saSualebiT eZleva maTi ga-meta-ebis SesaZlebloba. rasac warmatebiT asrulebs<br />

teqnikis, <strong>yofierebis</strong> modusis saSualebiT.<br />

rodesac vambobT, rom forma mniSvnelobas kargavs, vgulisxmobT, rom<br />

is xdeba mo-Sina-urebuli, anu, sagrZnobi, grZnobadi, gverdiT myofi da<br />

TavisTavad cxadi. aseTi mdgomareoba SeiZleba paradoqsuladac mogveCvenos,<br />

magram, rogorc Cans, cnobierebis forma maSin xdeba msoflmxedveloba,<br />

rodesac is mniSvnelobas kargavs. anu, eqsistencialisturi filosofiis<br />

sityvebiT rom vTqvaT, cnobierebis forma xdeba man-uri moSinaurebis Semdeg.<br />

Cvens droSi, rodesac cnobierebis yvela forma ukve mniSvneloba<br />

dakargulia, sakiTxavia, Tu ra iZleva saSualebas es moSinaureba kvlav meta-d<br />

iqces da kvlav SeiZinos mniSvneloba. erTi mxriv, rogorc vTqviT, es aris<br />

teqnika. teqnika, rogorc misi aRwerisas vnaxeT, a-meta-ebs, magram es ga-meta-<br />

eba xdeba, SeiZleba iTqvas, ara cnobierebis formis, aramed misi Sinaarsis<br />

doneze. es niSnavs, rom teqnikis saSualebiT cnobierebis Sinaarsic sabolood<br />

erTveba <strong>yofierebis</strong> gagebaSi. anu, <strong>yofierebis</strong> es gageba ase xdeba<br />

yovlismomcveli. amdenad, SeiZleba iTqvas, Tanamedrove cnobiereba garkveuli<br />

azriT Seqceuli, amotrialebulia; cnobierebis formebi arian grZnobadni da<br />

34


sagrZnobni. teqnika, ra ucnauric ar unda iyos, orientiri (rogorc<br />

<strong>yofierebis</strong> gagebis misaRwevi bolo instancia). es xdeba imis gamo, rom meta-Si<br />

mosaqcevi mxolod adamianis yoveldRiuri moqmedebaRaa. mxolod is aris<br />

"darCenili" meta-s absolutizaciis gareSe. es moqmedeba ki xorcieldeba da<br />

TandaTan - adamianis aqtiobis yvela sferos ipyrobs ormagi meta (meta-meta).<br />

Cvens droSi, rodesac cnobierebis yvela forma moSinaurebulia,<br />

realurad SeuZlebeli xdeba "man"-s Tavi daaRwio. "wina" droebSi es<br />

SesaZlebeli iyo drois momdevno formisadmi Tavis mikuTvnebiT da amotom<br />

"progresulad" yofniT. magram dRes (an xval) es ukve SeuZlebelia; erT<br />

jgufs, romlis "man"-sac (cnobierebis mniSvneloba dakargul formas)<br />

warmoadgens istoria, SeiZleba sxva jgufi daupirispirdes JamTaaRmwerlobiT,<br />

sxva kidev - miTiT. cnobierebis am etapze mTavrdeba samyaros axali aRweris<br />

mocemis SesaZlebloba. amitom, yovel "man"-ur jgufs meore jgufis mimarT<br />

SeuZlia "progresulad" warmoidginos Tavi. es Yyvelaferi ki aris im<br />

moqmedebis foni, romelsac pirdapir da ganurCevlad mivyevarT <strong>yofierebis</strong><br />

(cnobierebis) Tavis TavTan damTxvevisaken. es aqtioba aris teqnika; Tu is<br />

SeiZleba miesadagos nebismier formas (rasac istoria gvidasturebs), aseve is<br />

SeiZleba iyos erTad ramdenime formis "Sinaarsi". cnobierebis formebis aseTi<br />

moSinaureba gveubneba, rom Cvens droSi, dRes, ukve aRar arsebobs "ara-man-<br />

uri" yofna. yvelaferi, rac "adre" iTvleboda garRvevad, gaswrebad da<br />

gabedulebad, dRes sagrZnobi da Cveuli gaxda.<br />

unda iTqvas, rom <strong>yofierebis</strong> im gagebam, romelSic Cven vcxovrobT, da<br />

romelSic "daviwyeT" cxovreba, Tavis Tavi amowura. "win" moZraoba am gagebaSi<br />

SeuZlebeli xdeba. es yofiereba Tavis Tavs asrulebs Cvens droSi. cnobierebis<br />

axali formis Seqmna ukve aRar SeiZleba moxdes. - kosmogoniur miTSi<br />

mocemuli SesaZleblobebi amoiwura. mniSvneloba dakarguli formebi ki<br />

35


usasrulod SeiZleba arsebobdnen. maTi gaqroba damokidebulia mxolod da<br />

mxolod maTi matareblebis - Cveni, adamianebis - yofna-aryofnaze.<br />

SeiZleba gviTxran, rom Tu arsebobs <strong>yofierebis</strong> erTi gageba, maSin<br />

meorec SeiZleba arsebobdes. magram, cnobili metafizikuri msjelobis<br />

mixedviT, erTis arseboba ar niSnavs oris arsebobas, oris arseboba ki -<br />

aucileblobiT gulisxmobs mravals.<br />

<strong>yofierebis</strong> Tavis TavTan damTxvevis epoqaSi adamiani saintereso<br />

movlenis winaSe aRmoCndeba; gadasvla, <strong>yofierebis</strong> axal gagebaze, ise, rogorc<br />

cnobierebis erTi formidan meoreSi xdeboda moZraoba, ar SeiZleba moxdes.<br />

anu, Tuki cotaoden metafizikurobas SemovuSvebT msjelobaSi, unda vTqvaT,<br />

rom samyaros, <strong>yofierebis</strong> kanonebi ar gulisxmoben <strong>yofierebis</strong> erTi gagebis<br />

meore gagebiT Secvlas. ar gulisxmoben swored im sisrulis da<br />

yovlismomcvelobis gamo, romlebTanac xSirad gvqonda Sexeba msjelobisas;<br />

yofiereba, anu, misi arsebuli gageba imdenad zogadia, da amave dros,<br />

konkretuli, rom masSi, rogorc "obieqtur" mocemulobaSi ar SeiZleba "axali<br />

gagebis" danaxva. anu, gadasvla ver ganxorcieldeba ise, rogorc xdeboda<br />

cnobierebis erTi formis meoreTi Secvla, anu, garkveuli azriT, "TavisTavad".<br />

aseTi gadasvla aucileblobiT moiTxovs "naxtoms". naxtomisaTvis ki<br />

saWiroa akvris wertili. aseTi wertili <strong>yofierebis</strong> arsebul gagebaSi unda<br />

moinaxos. SesaZlebelia es fenomeni absoluturad am gagebis kuTvnileba iyos.<br />

magram, "raRacis", Tundac iluziis gamo, SeiZleba gamodges Cveni miznisaTvis.<br />

zemod vTqviT, rom aseTi wertili SeiZleba iyos TamaSi.<br />

magram, sanam uSualod TamaSis ganxilvaze gadavidodeT, erTi, Cvens mier<br />

ukve SemCneuli fenomeni unda gavixsenoT. es aris zRapari. vnaxeT, ron<br />

zRapris struqtura emTxveva kosmogoniuri miTis struqturas. am faqtma<br />

SeiZleba migviTiTos, rom zRapari da kosmogoniuri miTi erT dros<br />

warmoiSvnen, rogorc cnobierebis mniSvneloba dakarguli formis gamoxatvebi.<br />

36


magram, Tu zRapari kosmogoniuri miTia arsobrivad, ra saWiroa misi arseboba?<br />

<strong>yofierebis</strong> principis, gagebis mixedviT, romelic, rogorc aRvniSneT,<br />

gamoixateba funqciur arsebobaSi, ori erTfunqciani fenomenis (arsebis)<br />

arseboba dauSvebelia. es principi yvelaze kargad logikaSi, <strong>yofierebis</strong> am<br />

gagebis srul manifestaciaSi, gamoixata okamis samarTeblis saSualebiT; ar<br />

gaakeTo metiT is, risi gakeTebac naklebiTaa SesaZlebeli.<br />

maSasadame, zRapars raRac sxva daxasiaTebac unda hqondes.<br />

zRapari, raki masSi samive forma "ukve" mocemulia, gvelaparakeba<br />

mTlianad samyaros Sesaxeb. Tanac es samive forma masSi - mniSvneloba<br />

dakargulia.<br />

(sanam am msjelobas gavagrZelebdeT, unda aRvniSnoT, rom aqac, iseve<br />

rogorc TamaSi-teqnikis SemTxvevaSi, xdeba funqciuri gansazRvrebis, anu,<br />

formaluri daxasiaTebis dublireba; TamaSi da teqnika, rogorc vnaxeT,<br />

erTnairad aRiwera. aseve erTnairad aRiwereba kosmogoniuri ambavi da zRapari.<br />

amiT ukve raRacnairad gamoixata is kavSiri zRaparsa da TamaSs Soris,<br />

romlis arsebobasac aqamde mxolod intuiciis doneze aRvniSnavdiT).<br />

Cven mxolod formalur, struqturul doneze ganvixileT<br />

kosmogoniuri ambavi da zRapari. magram ar dagvifiqsirebia yvelaze ufro<br />

sagrZnobi, anu, empiriuli gansxvaveba maT Soris; es gansxvaveba mokled<br />

SeiZleba ase gamoixatos; kosmogoniuri ambavi aris samyaros namdvili suraTi,<br />

zRapari aris gamonagoni, gasarTobi, aranamdvili SemTxvevebis aRwera. es<br />

debuleba ar aris RirebulebiTi midgomis Sedegi. aseTi midgoma mTlianad am<br />

ori ambis Sinaarsobrivi, anu, lite-raturuli aRnagobidan gamomdinareobs;<br />

amis gaTvalsaCinoebisaTvis sakmarisia kosmogoniuri ambis dasawyisis<br />

"pirvelad iyo" da zRapris dasawyisis "iyo da ara iyo ra"-s Sedareba.<br />

kosmogoniuri ambavi gveubneba, rom, rasac is mogviTxrobs, iyo da aris,<br />

exlac xorcieldeba Cvens gverdiT. zRapari gveubneba, rom mis mier<br />

37


monaTxrobi Tan iyo (aris), da Tan ar iyo (ar aris). es SeiZleba mniSvneloba<br />

dakargulobis gamoxatvadac CavTvaloT; rogorc vnaxeT, zRaparSi<br />

cnobierebis mniSvneloba dakarguli formebia mocemuli. es unda niSnavdes,<br />

rom iseve rogorc kosmogoniuri ambavi, zRaparic grZnobadis, konkretulad<br />

arsebulis Sesaxeb gviambobs. magram zRaparSi mniSvneloba dakarguloba,<br />

dasawyisis gamo, sxvanair SesaZlebel yofnaze miuTiTebs. es niSnavs, rom Tu<br />

kosmogoniuri ambavi iwyeba im yofniT, romlis formebsac is warmogvidgens<br />

(iyo), zRapari iwyeba <strong>yofierebis</strong> sxva principiT, romelsac Cvens garemoSi ver<br />

vxedavT da verc vgrZnobT (iyo da ara iyo ra). aseT fonze <strong>yofierebis</strong><br />

mniSvneloba dakarguli formebi gvevlinebian ara rogorc grZnobadi,<br />

msoflmxedvelobrivi fenomenebi, aramed rogorc e.w. paraleluri samyaros<br />

aRwera, romelSic SeiZleba Cvenc aRmovCndeT. anu, zRapari gviyveba sxva<br />

samyaros Sesaxeb, romelic <strong>yofierebis</strong> am gagebaSi ar arsebobs, magram<br />

romelSic SesaZlebelia Cven viarseboT, raki masSi samyaros Cveni yvela<br />

grZnobadi aRqma (cnobierebis mniSvneloba dakarguli forma) monawileobs.<br />

yvela drois da epoqis zRapari am "funqcias"'asrulebs. amis<br />

gaTvalsaCinoebisaTvis Tanamedrove zRapars - fantasy-s mivmarToT; klasikuri<br />

fantasy (Zylansy, Farmer da sxva) iwereba rogorc yoveldRiuri samyaros<br />

"sivrculi" gagrZeleba. ufro sworad, Cveni garemo, samyaro aris im samyaros<br />

erT-erTi mcire nawili, romelsac fantasy-s ostatebi aRweren. amiT pirdapir<br />

migviTiTeben sxvanairi yofnis, <strong>yofierebis</strong> sxva gagebis "SesaZleblobas".<br />

zRapari gveubneba, rom yvela adamiani, ganurCevlad asakisa,<br />

mdgomareobisa, sivrcisa da droisa, SeiZleba moeqces <strong>yofierebis</strong> sxva gagebaSi.<br />

es ki niSnavs, rom SeiZleba gadailaxos <strong>yofierebis</strong> gagebis is wre, romelSic<br />

dReisdReobiT vimyofebiT; rom SeiZleba katastrofas ganveridoT, da metic,<br />

es ukve axal gagebazea damokidebuli, saerTod averidoT katastrofas.<br />

38


zRapars adamiani ismens bavSvobidan. es ar aris "SemTxveviTi". arc is<br />

aris ubralo istoriuli faqti, rom zRapari yalibdeba maSin, rodesac<br />

sabolood moicema <strong>yofierebis</strong> Cveneuli gageba kosmogoniuri miTis saxiT.<br />

mxolod da mxolod metaforis doneze ukve SeiZleba iTqvas, rom,<br />

visac odesme zRapari mosmenili aqvs da visac am zRapriT gatacebuls, ucdia,<br />

sibneleSi Tu tyeSi, jadosnuri arseba daenaxa, misTvis <strong>yofierebis</strong> axali<br />

gageba ucxo ar aris.<br />

amitomac, <strong>yofierebis</strong> axali gageba "bunebis kanoni"'ki ar aris, romelic<br />

"adre Tu gvian moxdeba". is konkretuli adamianis konkretuli Zalisxmevis<br />

Sedegi unda iyos.<br />

rogorc vnaxeT, am Zalisxmevis gza zRaparze gadis. am gzis zRapruloba<br />

upirveles yovlisa migviTiTa faqtma, romelic funqciuri yofnis da meta-<br />

yofnis fonze ucnaurad gamoCnda; ori fenomenis funqciuri igiveoba.<br />

<strong>yofierebis</strong> "kanonis" mixedviT ase ar unda momxdariyo. amitomac, savaraudo<br />

iyo erT-erT fenomens sxva daniSnuleba hqonoda, Sesabamisad, sxva arsobrivi<br />

daxasiaTebac. es ori fenomeni arian kosmologiuri miTi da zRapari. maTi<br />

funqciuri igiveobis dafiqsirebiT SesaZlebeli aRmoCnda gvevarauda zRapris<br />

"namdvili" arseba. ratom da rogor xdeba am arsebis Seqmna-dadgena, isev enis<br />

ganxilvam unda gvipasuxos.<br />

aseTive funqciuri igiveoba dadginda teqnikasa da TamaSs Soris. maTi<br />

formaluri, struqturuli aRwera, iseve, rogorc kosmogoniuri miTis da<br />

zRapris, igiveobrivi aRmoCnda. es ki saSualebas gvaZlevs meti yuradReba<br />

mivapyroT TamaSs da masSi, rogorc cnobierebis Sinaarseul fenomenSi,<br />

vecadoT vnaxoT ganmasxvavebeli mniSvneloba, romelic iseve, rogorc zRapari,<br />

gadasvlis SesaZleblobas migviTiTebs.<br />

maSasadame, aq ori problema kidev dagvesaxa; enis da TamaSis<br />

mniSvnelobebis, e.i. maTi <strong>yofierebis</strong> sakiTxebi. amis gasarkvevad isev<br />

39


heraklites unda mivmarTod, romlis fragmentebSi es ori sityva ucnaurad<br />

ejaWveba erTmaneTs.<br />

II nawili. tragediis gagrZeleba<br />

I<br />

<br />

(Hippolytus<br />

"Refutatio omnium Haeresicum" IX. 9.1.).<br />

"rac Seexeba heraklites, man Tqva, rom yvelaferi gayofadi aris<br />

ganuyofeli, warmoSobili warmouSobeli, mokvdavi ukvdavi, logosi -i,<br />

mama Ze, RmerTi samarTliani..."<br />

amave traqtatSi moipoveba heraklites cnobili 52-e fragmenti,<br />

romelic gveubneba, rom dro () aris - bavSvi rom TamaSobs qvebis gdebiT.<br />

- bavSvis sabrZanebeli" (Ref..IX.9.1).<br />

-is drod Targmna iseTive pirobiTia, rogorc -is sityvad.<br />

filologiuri tradiciiT es sityvebi an uTargmnelad gamoiyenebian, an -<br />

Targmans gverdiT uweren berZnul sityvas.<br />

zedapiruli SexedviTac ki sainteresoa am ori, erTnairi "bedis" mqone<br />

sityvis dakavSireba heraklites fragmentebSi.<br />

-is mniSvneloba CvenTvis ase-Tu-ise davadgineT "cnobierebis<br />

<strong>esTetika</strong>Si"; es aris dro, periodi, ufro swored, drois principi, romelic<br />

safuZvlad udevs cnobierebis arsebobas da romelic hyofs mis gzas<br />

sxvadasxva msoflaRqmebze damokidebul monakveTebad.<br />

amjerad unda gavigoT, Tu ras gulisxmobda heraklite, rodesac -<br />

is Sesaxeb laparakobda.<br />

40


1(DK) fragmentSi laparakia logos-is Sesaxeb, romelsac adamianebi<br />

usmenen. aseve "mosasmen" logosze miuTiTeben ipolites traqtatis<br />

adgilebi:z<br />

(Hip. Ref. IX.9.3). "am logosis<br />

arsebobiT mudam umecarni xdebian adamianebi, sanam moismenen da rom moismenen<br />

merec".<br />

am fragmentebSi logoss Targmnian an rogorc metyvelebas Лебедев an<br />

rogorc azrs (Sinn - Kranz). raki teqstSi "mosmenasTan" gvaqvs saqme,<br />

metyvelebad Targmna ufro swori unda iyos. magram, "mosasmenis" maindamainc<br />

metyvelebad gageba ufro sosiuriseul cnobil dayofas unda mivaweroT,<br />

vidre saqmis namdvil viTarebas.<br />

rodesac "cnobierebis <strong>esTetika</strong>Si" enas vixilavdiT, misi buneba aRmoCnda<br />

im TamaSis identuri, bavSvi rom axorcielebs 52-e fragmentSi (rodesac is<br />

sazRvriTi cnebebis urTierTqmedebiT qmnis droebs). amitomac, ufro swori<br />

iqneba, Tu logoss am SemTxvevaSi vTargmniT rogorc enas, oRond, ara<br />

Tanamedrove enaTmecnieruli mniSvnelobiT (romelic enas da metyvelebas hyofs<br />

erTmaneTisagan da istoriulad enas aniWebs upiratesobas. am SemTxvevaSi ena<br />

gvevlineba gramatikuli wesebis erTobliobad, romelic metyvelebisas<br />

dgindeba), aramed, rogorc enas, romelic metyvelebs da romelSic "yofierebaa<br />

moTavsebuli".<br />

Tuki -i da -i erTi da igivea, maSin 52-e fragmenti SeiZleba<br />

Semdegnairad wavikiTxoT: "ena aris - bavSvi rom TamaSobs, qvebis gdebiT..." ras<br />

niSnavs "qvebis gdeba" - ase Tu ise gairkva cnobierebis esTetikiT - sazRvriT<br />

cnebebTan analogiiT. magram ar viciT, Tu ras niSnavs gamoTqma, rom ena aris<br />

TamaSi.<br />

cnobierebis kvalze siarulisas TamaSi ganisazRvra, rogorc meta-<br />

rituali. magram es aris misi funqciuri da ara "arsobrivi" daxa-siaTeba.<br />

41


gamoirkva, rom funqciuri gansazRvrebiT TamaSi da teqnika emTxvevian<br />

erTmaneTs. am faqtma migviTiTa, rom SesaZlebelia TamaSi iseve iyos<br />

"<strong>yofierebis</strong>" axali gagebis niSani, rogorc zRapari (romelic struqturulad<br />

daemTxva kosmogoniur miTs). is, rom TamaSs SeiZleboda sxva gansazRvrebac<br />

hqonoda garda "meta-ritualisa", cnobierebis <strong>esTetika</strong>mac dagvanaxa:<br />

heraklites fragmentis interpretacia, anu, TamaSi heraklites mixedviT ar<br />

emTxveva "TamaSis fenomenologiis" Sinaarss. rogorc exla irkveva, "TamaSis<br />

fenomenologia" aris ara TamaSis, aramed teqnikis kvleva, romelic Tavis<br />

TavSi moiqcevs da faravs TamaSs. savaraudoa, rogorc "sxvas" da "ucxos"<br />

(iseve rogorc kosmogoniuri miTi da misi fenomenebi [mag. zusti mecnierebebi]<br />

zRapars umniSvnelo da araseriozul adgils uZebnian da ketaven masSi. -<br />

saerTod, RirebulebiTi midgoma SeiZleba aRiweros, rogorc <strong>yofierebis</strong> am<br />

gagebis gamovlena; RirebulebiTi midgoma SeiZleba orad davyoT:<br />

mniSvnelovanad da umniSvnelod Sefasebebad. raki yofiereba aris meta da<br />

mniSvnelobis miniWeba, is Tavisi sauflodan agdebs "ucxos"'da cdilobs u-<br />

mniSvnelo mniSvneloba mianiWos).<br />

II<br />

Cven davaxasiaTeT yofiereba rogorc meta-, anu, mniSvneloba da<br />

mniSvnelobis miniWeba. imisaTvis rom gavigoT, Tu ra aris ena, mas <strong>yofierebis</strong><br />

TvaliT unda SevxedoT. albaT, mxolod ase iqneba SesaZlebeli misi "namdvili<br />

arsis" gageba da TamaSTan misi kavSiris gamo-kvleva.<br />

magram, sanam uSualod enis kvlevaze gadavidodeT, unda mi-mo-vixiloT<br />

is sfero, romelSic TamaSi da ena (ara-sosiuriseuli gagebiT) vlindebian da<br />

"xelSesaxebni" arian. es sfero aris empiriuli samyaro, rac Cveni<br />

gamocdilebis mixedviT, uigivdeba empiriul cnobierebas.<br />

42


Tuki "meta", anu, mniSvnelobis miniWeba marTlac aris <strong>yofierebis</strong><br />

sazRvriTi aRwera, is empiriul cnobierebaSic unda vlindebodes. Tanac -<br />

totalurad. anu, rogorc yofnis "transcendentalur" doneebze, Cvens<br />

yoveldRiurobaSic, Cvens garemoSic unda aRmovaCinoT meta-s kvali.<br />

cnobilia, rom adamianis fsiqika, romelic ver axerxebs garemoSi<br />

wesrigis danaxvas (mag. rodesac usasrulod bevri wertilebis uwesrigo<br />

moZraobas uyurebs) ireva. es, da bevri sxva magaliTi, romelTa moxmobas ar<br />

daviwyebT, gveubneba, rom adamiani garemos uyurebs im "azriT", rom mis "ukan",<br />

"masSi" da mis "iqiT" aris raRac, romelic am garemos udevs safuZvlad da<br />

gansazRvravs mas. anu, adamiani garemos uyurebs, rogorc raRac sistemis<br />

Sedegs da nawils. adamianis moqmedebis yovel sferoSi SeiZleba aRvweroT<br />

movlenebi, romlebic am "gegmiT" arseboben.<br />

es ganwyoba ki sxva araferia, Tu ara rwmena. rwmena aris survili Tu<br />

moTxovnileba, rom yvelaferSi meta- iyos danaxuli. anu, rwmena aris midgoma<br />

samyarosadmi, rogorc raRac meta- mqonesadmi, rogorc fenomenisadmi, romlis<br />

"ukan" raRac aucileblobiT dgas.<br />

rwmenas uamravi modusi gaaCnia - RmerTis rwmena, mecnieruli rwmena<br />

(romelsac wams samyaros "ukan" misi kanonebis arseboba). adamianis rwmena<br />

(romelic ambobs, rom yvela adamianSi, anu, "garegnobis ukan", misi qcevebis<br />

miuxedavad, aris raRac amaRlebuli da wminda) da mravali sxva. rwmena isea<br />

SeWrili Cvens cxovrebaSi, rom verc vamCnevT mis yvelgangamWolobas; mxolod<br />

da mxolod rwmena iZleva saSualebas adamiani miemarTos samyaros Semecnebaze.<br />

mxolod da mxolod rwmenazea damyarebuli adamianebs Soris normaluri<br />

urTierTobis SesaZlebloba da a.S.<br />

amrigad, rwmena aris meta-fenomeni. ukve SeiZleba iTqvas, rom empiriuli<br />

cnobiereba, romlis saSualebiTac adamiani erkveva da cxovrobs samyaroSi,<br />

aris rwmena, anu meta.<br />

43


maSasadame, rwmena, anu empiriuli cnobiereba aris is "pirveli"<br />

fenomeni, romelic "Semdeg" mTel transcendentalur "samyaros" udevs<br />

safuZvlad. Cven SegviZlia ar daveTanxmoT cnobil debulebas da vTqvaT, rom<br />

rac pirvelia grZnobisaTvis, is pirvelia <strong>yofierebis</strong>aTvis. mxolod da<br />

mxolod rwmeniT eniWebaT mniSvneloba arsebulebs. im rwmeniT, romlis<br />

mixedviTac yvela arsebuls Tavisi mniSvneloba gaaCnia. arsebulTaTvis<br />

mniSvnelobis MminiWeba ki qmnis im sistemas, romlis gareSec adamiani ver<br />

arsebobs.<br />

mniSvneloba ki, empiriuli cnobierebis sferoSi, rwmenis sferoSi<br />

niSnavs niSans. anu, rwmenas, rom am niSans ganuyoflad da ganurCevlad<br />

axasiaTebs es da mxolod es mniSvneloba.<br />

niSani sxva araferia, Tu ara arsebulis ga-meta-eba da amiT misTvis<br />

zusti mniSvnelobis miniWeba. es aris empiriuli cnobierebis, anu, empiriuli<br />

<strong>yofierebis</strong> done, romelic cnobierad arsebulTaTvis saerToa. cnobierad<br />

arsebulebSi marto adamiani da cxoveli ar igulisxmeba. aramed, saerTod<br />

buneba, romelic "mecnierul doneze" SeiZleba ganvixiloT, rogorc niSanTa,<br />

anu, kodebis sistema. romelSic yovel niSans (Tuki niSnad nebismier qmedebas<br />

CavTvliT), garkveuli pasuxi aqvs (aq igulisxmeba, rom es qmedeba<br />

determinirebulia erTgvarovnad). rac Seexeba cxovels da adamians - aq es<br />

debuleba ufro gasagebia; yoveli niSani, rogorc konkretuli adamianisaTvis,<br />

aseve cxovelisaTvis, niSnavs raRacas. marTalia adamians ena axasiaTebs, magram,<br />

konkretuli adamianisaTvis ar arsebobs gansxvaveba niSanTa sistemas da enas<br />

Soris.<br />

magram, SeiZleba vivaraudoT, rom ena raRac sxvaa, niSanTa sistemasTan<br />

SedarebiT. <strong>yofierebis</strong> funqciuri principis mixedviT, erTi da igive arsebis<br />

gamosaxatavad ori sxvadasxva forma ar unda yofiliyo saWiro. anu, - Tuki<br />

"saWiro" iyo, rom adamians niSnebis sistemiT emoqmeda, enis "gaCena" ar<br />

44


moxdeboda. meore mxriv, erTaderTi, rac realurad ganasxvavebs adamians<br />

cxovelisagan, aris ena.<br />

amjerad enis gamo-kvlevisaken unda gaveSuroT.<br />

III<br />

erTi SexedviT, ena marTlac SeiZleba aRviqvaT, rogorc niSnebis<br />

erToblioba da enis Semadgenel niSnebs sityvebi vuwodoT. magram, Tuki kargad<br />

davakvirdebiT, gansxvavebiT niSnebisagan, sityvebs ara aqvT erTxel da<br />

samudamod dadgenili mniSvnelobebi; sityva TavisTavad, calke aRebuli,<br />

arafers ar gveubneba im mniSvnelobebis Sesaxeb, romelic mas axasiaTebs.<br />

sityva mniSvnelobas iZens mxolod da mxolod teqstSi, sadac cxadi xdeba,<br />

Tu ra mniSvnelobiTaa es sityva aq gamoyenebuli. es niSnavs, rom sityvas,<br />

gansxvavebiT niSnisagan, ara aqvs mniSvneloba. Tu am sakiTxs "istoriulad"<br />

SevxedavT, miviRebT, rom sityva, romelic warmoSobiT aris niSani, enaSi<br />

kargavs mniSvnelobas. anu, niSani, romelic aris meta-yofieri, enaSi kvlav<br />

meta-vdeba da mas ekargeba mniSvneloba. e.i. "amis Semdeg" sityvebs mniSvneloba<br />

eniWebaT mxolod da Mxolod enebSi, anu, im meta-Si, romelSic niSnebma<br />

mniSvnelobebi dakarges.<br />

es yvelaferi gveubneba, rom enaSi ukve ganxorcielebulia ormagi meta,<br />

anu, <strong>yofierebis</strong> gageba bolomdea miyvanili da dasrulebuli. iseve, rogorc<br />

kosmogoniuri miTis SemTxvevaSi, enaSi mniSvnelobebi arseboben mxolod da<br />

mxolod rogorc mTlianSi. Tanamedrove enaTmecniereba ambobs, rom enis<br />

Semadgeneli nawili aris teqsti. es marTlac asea, raki sityvis mniSvneloba<br />

teqstSi isazRvreba. magram, rogori teqsti SeiZleba iyos enis "atomi", Tu<br />

ara iseTi, romelSic "SemTxveva" sruladaa mocemuli. anu, romelSic<br />

45


figurirebs enis yvela ZiriTadi sazRvriTi cneba - SemTxveva, dro, sivrce,<br />

subieqti (ix. "cnobierebis <strong>esTetika</strong>" nawili mesame).<br />

rogorc vxedavT, ena yofierebiTi kvleviTac iseTive aRmoCnda, rogoric<br />

cnobierebis kvalze siarulis Sedegad: Tavis TavSi dasrulebuli da meta-<br />

bolomde ganxorcielebuli. magram msjelobis ase damTavreba iqneba enis<br />

Sesaxeb calmxrivi Sexedulebis dadgena.<br />

rodesac cnobierebis kuTxidan vixilavdiT, ena dagvexata rogorc<br />

damTavrebuli, gaCerebuli da Tavis TavSi myofi. magram, <strong>yofierebis</strong>, anu, meta-<br />

s kuTxidan xedva gveubneba, rom es ase ar aris da rom enaSi kidev arsebobs<br />

moqmedeba, Tanac, arsobrivi moqmedeba, romelic SeiZleba aseve meta-Ti<br />

aRiweros;<br />

ena aris ormagi meta-. es niSnavs, rom ena Tavadaa meta, rom aseTi<br />

TvalTaxedviT ena sxvagvarad ver daxasiaTdeba, Tu ara meta-, anu, mudmivi<br />

meta-oba; ena "jer" a-meta-ebs da amiT mniSvnelobas ukargavs meta-garemos.<br />

"Semdeg", kvlav ga-meta-ebiT sityva mniSvnelobas iZens teqstSi. unda iTqvas,<br />

ron enaSi meta, erTi mxriv, bolomde ganxorcielebulia, meore mxriv ki -<br />

marad ganxorcielebadi.<br />

enaSi mudam iqmneba axali sityvebi, xdeba axali niSnebis dadgena.<br />

Semdeg am niSnebisaTvis mniSvnelobebis "warTmeva". es axali niSnebi da<br />

simboloebi sxva araferia, Tu ara ukve arsebuli sityvebis gaerTianebiT<br />

Seqmnili fenomenebi. anu, ena, ukve arsebuli enis (enebis) safuZvelze, qmnis<br />

axal niSnebs, da Sesabamisad, sityvebs da teqstebs.<br />

erTi SexedviT, meta-oba enaSi kvlav grZeldeba. magram, am meta-obas<br />

<strong>yofierebis</strong> arsebuli gagebis mixedviT, ara aqvs arc "azri" da arc funqcia:<br />

ena ukve ga-meta-ebulia, ormagi meta masSi ganxorcielebulia, is<br />

dasrulebulia Tavis TavSi. SeiZleba Tqvan, rom am gziT ena ufro da ufro<br />

met arsebuls iqcevs Tavis TavSi da a-meta-ebs maT. magram, saqme imaSia, rom<br />

46


arsebuli, enis "daxmarebis" gareSec, metavdeba teqnikis saSualebiT. da Tu ena<br />

marTlac amas "akeTebs", <strong>yofierebis</strong> gagebis "davalebiT", aqac funqciur<br />

dublirebasTan gvaqvs saqme (enasa da teqnikas Soris).<br />

ena iRebs ukve arsebul sityvebs, adgens maTgan axal niSnebs, anu axal<br />

meta-samyaroebs, Semdeg mniSvnelobas ukargavs, anu auqmebs maT da ukve<br />

gauqmebul mraval niSanTa, anu, samyaroTa Soris aTavsebs.<br />

ase aRwerili moqmedeba ki sxvas arafers waagavs, Tu ara "bavSvi rom<br />

TamaSobs qvebis gdebiT". anu, enis es moqmedeba sxva araferia Tu ara TamaSi.<br />

romelsac arc funqcia aqvs da arc azri. e.i. ena, <strong>yofierebis</strong> arsebuli gagebis<br />

mixedviT, ufunqcio da umizno moqmedebas eweva. es ki sxva araferia, Tu ara<br />

TamaSi.<br />

rogorc vxedavT, ena da TamaSi, sruliad moulodnelad, ucnaurad<br />

daemTxva erTmaneTs iseT sferoSi, romelic erTi SexedviT <strong>yofierebis</strong><br />

arsebuli gagebis utyuari da ucvleli sauflo iyo. maSasadame, enaSi<br />

SesaZlebeli aRmoCnda sxvagvarad yofnis, "sxva samyaros", "sxva gagebis"<br />

garemos danaxva. magram es yofna pasiuri da faruli yofnaa. aseTi buneba mas<br />

"Tavidanve" mosdgams. garRveva da axali gagebis mopoveba enaze ar unda iyos<br />

damokidebuli da misgan aucileblobiT ar unda gamomdinareobdes. Tumca, es<br />

"garRveva" rom warmatebiT ganxorcieldeba, amis garantad ena gvevlineba. is<br />

gveubneba, rom "axali" gageba iseve "mSobliurad" igrZnobs Tavs enaSi, rogorc<br />

"arsebuli" gageba grZnobs. enis Secvla, axali enis "gamogoneba" aRar gaxdeba<br />

saWiro.<br />

("istoriulad" rom SevxedoT enis "warmoSobas" da samyaros<br />

moSinaurebas, miviRebT, rom mo-Sina-ureba, anu, niSnis ga-meta-eba iwyeba enis<br />

Seqmnis dros. istoriulad ena didi xnis ganmavlobaSi yalibdeba, ris<br />

Sedegadac miiReba mniSvneloba dakarguli sityvebi, romlebic "Semdeg" enaSi<br />

iZenen mniSvnelobebs [Semdgomi ga-meta-ebisas]. manamde ki, SeiZleba iTqvas,<br />

47


pirvelyofili adamianis ena sruli ar aris da masSi jer kidev mTavroben<br />

niSnebi da simboloebi. adamiani "memkvidreobiT iRebs" meta-samyaros. ukve enis<br />

Camoyalibebis "dawyebisas" man unda aRiqvas samyaro rogorc "sakraluri".<br />

Semdeg, TandaTan, enis srulyofasTan erTad, romlis procesSic niSani<br />

mniSvnelobas kargavs, iwyeba garemos mo-Sina-ureba [romelic kvlav meta-vdeba<br />

teqstebis doneze. am debulebis ganaTebisaTvis SeiZleba aseTi magaliTi<br />

moviyvanoT; empiriuli cnobierebisaTvis, e.w. man-isaTvis samyaro, garemo,<br />

saidumlos da kiTxvas ar warmoadgens. am kiTxvis dasma xdeba e.w.<br />

inteleqtualur, anu, transcendentur, meta, mecnierul doneze, romelic ukve<br />

teqstis saufloa]. SeiZleba iTqvas, rom garemos mo-Sinaureba iwyeba enis<br />

qmnadobasTan erTad.<br />

erTad.<br />

anu, garemos moSinaureba dawyebulia pirveli metaforis gaCenasTan<br />

es mTeli pasaJi aris mxolod axsna istoriuli cnobierebis<br />

TvalsazrisiT, da ara realoba. Tumca, savsebiT SesaZlebelia, sinamdvileSic<br />

ase yofiliyo).<br />

IV<br />

enis aseTi gamokvleva gvixsnis, Tu ras SeiZleba niSnavdes <strong>yofierebis</strong><br />

esTetikis TvalsazrisiT "pirvelad iyo sityva". sityva igive araraa,<br />

ararseboba, romelsac ara aqvs mniSvneloba da maSasadame, arc yofiereba<br />

gaaCnia. gamoTqma "pirvelad iyo sityva" aris araras yvelaze ufro kargi da<br />

naTeli gamoxatva. gansxvavebiT sxva kosmogoniuri ambebis dasawyisebidan,<br />

romlebic gveubnebian, rom "pirvelad iyo arara", an "pirvelad araferi ar<br />

iyo", ioanes saxareba gvesaubreba araras arsebobis wesis Sesaxeb; es iseTi<br />

48


"arsebobaa", romlis "iqiT" da "sxvanairad" raimes moazreba SeuZlebelia. arara<br />

"aris" araferi, romelsac araviTari kavSiri ara aqvs yofierebasTan, raki<br />

mniSvnelobisagan absoluturad daclilia, magram romelic "aucileblad"<br />

SeiZens mniSvnelobas da gaxdeba yofiereba. mxolod da mxolod imis gamo, rom<br />

is aris sityva. sityva ki - swored misi arara-obis da u-mniSvnelobis gamo<br />

gulisxmobs enas.<br />

gamoTqmiT "pirvelad iyo sityva" aridebulia "araras yofnis" Tqmis<br />

uazroba da amave dros, samyaros warmoSobis "kanonicaa" gamoxatuli, romlis<br />

mixedviTac, marTalia samyaro araradan iqmneba, magram, es Seqmna ar SeiZleba<br />

ar momxdariyo im araras "bunebis" gamo.<br />

me aq mxolod ioanes saxarebis sityvebis axsnas vcdilob esTetikis<br />

saSualebiT, da ar vapireb am sityvebSi Cadebuli ioanes dafaruli azri<br />

amovikiTxo. <strong>esTetika</strong>, romelic aris Cemi filosofiis meTodi, yovelgvari<br />

pirovnuli, "fsiqologiuri" azrisagan damoukideblad eZebs im kvals, im<br />

niSans, romelsac saZiebeli tovebs. amjerad es saZiebeli aris yofiereba. aqac<br />

ar unda Seiqmnas iseTi warmodgena, TiTqos me arsebobis warmoSobis<br />

saidumlos axsnas vcdilobde. es mecnierebis saqmea. aseTi Tamami mizniT<br />

Ffilosofia sakuTar Tavs uRalatebs da sasacilo gaxdeba. <strong>yofierebis</strong> kvalis<br />

povna niSnavs im anabeWdebis da suraTebis naxvas Cvens garemoSi, romlebic<br />

swored ase, da ara sxvagvarad "aiZuleben" adamians iazrovnos, swored ase, da<br />

ara sxvagvarad mimarTaven adamianis moqmedebas.<br />

amitomac, iseve rogorc cnobierebaze esTetikis mimarTvisas, Cemi<br />

filosofia eZebs <strong>yofierebis</strong> sazRvriT aRweras, romelic yalibdeba da<br />

amoikiTxeba <strong>yofierebis</strong> arsebul gagebaSi. am miznis gansaxo-rcieleblad<br />

"pirvelad iyo sityva"-s analizi iseTive samsaxurs giwevs, rogorc<br />

Tanamedrove fizikis monacemebis gaTvaliswineba da dRevandeli, lamis<br />

apokalifsuri cnobierebis gamovlinebebis dakvirveba.<br />

49


amitomac "pirvelad iyo sityva"-s Cemeuli analizi, anu, am gamoTqmis<br />

<strong>esTetika</strong>, ar aris Teologiis sferoSi gadavardna. filosofia iseve uaryofs<br />

Tavis Tavs TeologiaSi SeWriT, rogorc mecnierebaSi, rodesac am SeWras<br />

naturfilosofias arqmevs.<br />

amrigad, "pirvelad iyo sityva" gvelaparakeba im formulis Sesaxeb,<br />

romlis mixedviTac SeiZleba imsjelo araradan raimes warmoqmnaze "garedan<br />

Carevis gareSe". es mxolod da mxolod sazRvriTi aRweraa da esTetikis<br />

Sedegi. ase rom, Cems "axsnas" im realobasTan, romelSic am frazis dawera da<br />

gaazreba xdeba, araferi "saerTo" ara aqvs.<br />

amjerad, rodesac, albaT SeiZleba iTqvas, rom ena <strong>yofierebis</strong> esTetikis<br />

mxrivac ganaTda, Cveni Zalebi ukve Tavad TamaSze unda mivmarTod, da vnaxoT,<br />

SesaZlebelia Tu ara misi ramenairi arsobrivi daxasiaTeba-moniSvna. is, rom<br />

<strong>yofierebis</strong> am gagebaSi misi gansazRvreba ar SeiZleba, <strong>esTetika</strong>m gviambo.<br />

magram, iseve rogorc zRapris SemTxvevaSi, raki ena gagvaCnia, misi moniSvna<br />

mainc unda iyos SesaZlebeli.<br />

V<br />

rogorc aRvniSneT, TamaSis arsobrivi moniSvna SeiZleba, Tuki<br />

warmovidgenT TamaSs, romelic arafers imeorebs da arafers xvewavs. anu, im<br />

SemTxvevaSi, Tuki vecdebiT TamaSs <strong>yofierebis</strong> arsebuli gagebis niSnebi<br />

movaSoroT.<br />

aseTi "raRacis" warmodgena ubralod ar xdeba. marTalia ena, rogorc<br />

<strong>yofierebis</strong> nebismieri gagebis "universaluri veli" gvexmareba am warmodgenis<br />

SeqmnaSi (raki misi gamoTqma da dawera SeiZleba), "realurad" aseTi moqmedeba<br />

SeuZlebelia; Tuki Cven warmovidgenT TamaSs, romelic arafers imeorebs da<br />

arc xvewavs, maSin mxolod erTi gza gvrCeba; warmovidginoT is rogorc<br />

50


"pirveli" TamaSi, romelic ayalibebs samyaros. pirveloba da istoriuloba ki,<br />

rogorc cnobierebis <strong>esTetika</strong>m gviTxra, <strong>yofierebis</strong> arsebuli gagebis<br />

ganuyofeli da aucilebeli fenomenia.<br />

magram mainc, aseTi warmodgeniTac ki, raki SesaZlebelia TamaSi meta-s<br />

daupirispiro, anu, Tqva, rom pirveli aris ara meta, aramed TamaSi (ris<br />

pasuxadac <strong>yofierebis</strong> arsebuli gageba gaocebiT migviTiTebs maT igiveobas),<br />

SesaZlebelia ilaparako TamaSis, rogorc axali gagebis raRacnairi miniSnebis<br />

Sesaxeb, Tumca namdvilad is gageba ar mogvecema. e.i. amas danamdvilebiT ver<br />

vityviT.<br />

TamaSis aseTi aRweris aucilebloba gvixsnis heraklites moqmedebis<br />

gegmas, romelic albaT, msgavsis warmodgenas cdilobda. Tumca, "sufTa"<br />

warmodgenis SeuZleblobac kargad esmoda; amaze misi fragmentebis "sibnele"<br />

da metaforuloba migviTiTebs.<br />

TamaSi, romelSic arafris daxvewa ar xdeba, ar aris teqnika da,<br />

maSasadame, ar aris meta. anu, is meta ar aris raRacis mimarT. isev<br />

herakliteseul analogias rom mivmarToT, unda vTqvaT, rom TamaSi aris<br />

"elementebis" sxvadasxvanairi gawyobebis mocema. maTematikurad am<br />

sxvadasxvanairi gawyobebis ricxvi sasruloa. magram Tuki elementebs aRviqvamT<br />

ara rogorc maTematikur erTeulebs (anu, ara wertilovnad), miviRebT, rom<br />

aseTi gawyobebis rigi usasruloa, an usasrulobasTan miaxloebuli. nebismieri<br />

kuTxe, gradusi, romliTac erTi elementi ganlagdeba sxvebis mimarT, ukve<br />

principulad axali gawyobaa, Tumca ukve na-myofidan umciresad gansxvavebuli.<br />

yoveli aseTi mcire gansxvaveba ukve sxvaa, da am gansxvavebebs moTamaSe<br />

"hipoTeturi" bavSvis Tvali kargad aRiqvams. - mas xom TamaSis garda araferi<br />

ainteresebs da awuxebs.<br />

51


TamaSis aseTi axsna gveubneba, rom "saTamaSoebis" ricxvi sasruloa. anu,<br />

yvela gawyoba, romelic ki moicema, erTi da igive elementebisganaa Sedgenili.<br />

gawyobebs Soris yvelaze ufro gansxvavebulebic ki.<br />

yvela es gawyoba, SeiZleba iTqvas, TavisTavadia da arafris mimarT arc<br />

meta-obs da arc meta-vdeba. es niSnavs, rom es gawyobebi, verc erTad da verc<br />

cal-calke, maT Semadgenel elementebs mniSvnelobebs ver aniWeben. radganac,<br />

yoveli mniSvneloba, erT gawyobaSi miniWebuli, im wamsve uqmdeba meore<br />

gawyobiT da a.S. magram es gauqmeba xdeba ara <strong>yofierebis</strong> Cveneuli gagebisaTvis<br />

Cveulad (meta-s ga-meta-ebiT), aramed, arsebuli metas mTlianad daSliT da<br />

axali meta-s SeqmniT. es ki ukve, <strong>yofierebis</strong> sruliad gansxvavebuli gagebis<br />

niSnebia.' miuxedavad imisa, rom mas Cveneuli gagebis sityvebiT aRvwer (raki<br />

sxva ar gamaCnia), gansxvaveba aSkarad SeimCneva.<br />

da bolos, raki Cven "pirveli" TamaSis warmodgena daviwyeT, bolomde<br />

gavyveT mas; "elementebis" gawyobis usasruloba ar niSnavs, rom gawyobebi ar<br />

meordebian: ar-gameorebis aucilebloba TamaSSi ar Zevs. da raki es TamaSi<br />

pirvelia da masSi dro (maTematikuri) ar aris, es gawyobebi unda<br />

mdebareobdnen erTmaneTis "gverdiT" (sivrcec ar unda figurirebdes "pirvel"<br />

TamaSSi) da aseve "usasrulod" unda gadadiodnen erTi meoreSi.<br />

heraklitem Tqva ia bavSvi rom TamaSobs<br />

periodSi an droSi. es urTulesi da ubnelesi metafora "sinamdvileSi"<br />

yvelaze kargad da cxadad gadmoscems TamaSis arsebas.<br />

sanam msjelobas gavagrZelebde, unda avxsna heraklites erTi fragmenti,<br />

romelmac didi samsaxuri gamiwia miTiTebiT, rom -i da-i erTni<br />

arian. zemodTqmulis Suqze es ucnauri ar unda iyos, magram heraklite (anu,<br />

ipolite), am frazas ucnaur CarCoSi aTavsebs: "rac Seexeba heraklites, man<br />

Tqva, rom yvelaferi gayofadi aris ganuyofeli, warmoSobadi warmouSobeli,<br />

mokvdavi ukvdavi,, mama Ze, RmerTi samarTliani..."ar unda<br />

52


dagvaviwydes, rom es fraza ipolites traqtatidanaa da SesaZlebelia masSi<br />

mniSvnelovani adgilebi gamotovebuli da Secvlili iyos. magram am fragmentis<br />

ZiriTadi azri "cxadia"; heraklite laparakobs "dapirispirebulTa erTianobis"<br />

Sesaxeb; es fraza saukuneebis ganmavlobaSi ganixileboda rogorc heraklites<br />

dialeqtikosobis sabuTi. logosi da -i "erTni" arian, Cven es vnaxeT.<br />

magram rogor SeiZleba isini erTmaneTs upirispirdebodnen; iseve rogorc<br />

warmoSobili warmouSobels, mokvdavi ukvdavs, mama Zes. aq mxolod erTis Tqma<br />

SeiZleba; am fragmentSi laparakia gamomdinareobis da safuZvlis Sesaxeb. -<br />

warmoSobili gamomdinareobs warmouSobelisagan, Ze mamisagan. xolo<br />

warmouSobeli da mama - warmoSobilis da Zis safuZvlebad gvevlinebian. aseve,<br />

logosidan warmoiSoba aioni. logosi aris aionis, anu <strong>yofierebis</strong> am gagebis<br />

safuZveli. iseve, rogorc samarTlianoba warmoiSoba RmerTisagan, da RmerTi<br />

aris misi safuZveli.<br />

es fragmenti migviTiTebs, rom -i am SemTxvevaSi unda gavigoT,<br />

rogorc <strong>yofierebis</strong> gageba, romelic mTavrobs, da romlis safuZvelic,<br />

rogorc vnaxeT, enaSi mdebareobs.<br />

amitomac, erTsa da imave dros, logosic da aionic aris "bavSvi rom<br />

TamaSobs". aioni imitom, rom masSi enis moqmedebiT iqmneba sxvadasxva droebi,<br />

xolo logosi (ena) imitom, rom enaSi aris <strong>yofierebis</strong> yvelanairi gagebis<br />

garemo da safuZveli. amitom aris is aionis Semqmneli. iseTive urTierToba<br />

aqvs masTan, rogorc RmerTs samarTlianobasTan.<br />

SesaZlebelia enaSi sxva gagebis niSnebic aRmoCndnen, romlebic Cvens<br />

mier SemCneulebisagan gansxvavdebian. magram, amis SeniSvna exla, rodesac dro<br />

(<strong>yofierebis</strong> gageba) mTavrdeba, iseve warmoudgenelia, rogorc am gagebis<br />

dasawyisSi, heraklites cxovrebisas. yovel SemTxvevaSi exla sxva, "mesame<br />

gagebis" niSnebis povna SeuZleblad meCveneba.<br />

53


Cvens garemoSi ganlagebuli fenomenebi TamaSi da zRapari gviTiTeben<br />

"<strong>yofierebis</strong>" sxvanair gagebas: zRapari gveubneba, rom SesaZlebelia sxvanair<br />

principze damyarebuli arseboba da rom es arseboba ar iqneba ucxo da<br />

miuRebeli adamianisaTvis. ar iqneba imitom, rom samyaros modelSi, romelsac<br />

zRapari gvixatavs, iseTive garemoa, rogoric Cvens garSemo. es utyuarad<br />

"gvaniSnebs", rom SesaZlebelia <strong>yofierebis</strong> sxva gagebiT cxovreba. TamaSis<br />

gamokvlevam ki gviCvena samyaros sxvanairi aRqmis SesaZlebloba.<br />

samyaros aseTnairi, "axleburi" aRqma upirispirdeba arsebul,<br />

empiriul, mniSvnelobadakargul "msoflmxedvelobas", romelsac safuZveli<br />

jer kidev platon-aristoteles dros Caeyara. am empiriul cnobierebas<br />

vuwodeT funqciuri da davaxasiaTeT rogorc rwmena. funqciac, iseve rogorc<br />

rwmena, gulisxmobs yovel saganSi garkveul mizans, daniSnulebas. SeuZlebelia<br />

dRevandel garemoSi warmoidgino samyaro rwmenis gareSe, magram moazreba -<br />

SesaZlebelia; es iqneba samyaros iseTi aRqma, romelSic mkacr funqciurobas<br />

adgili ar eqneba. garemos (albaT) Sexedaven ara rogorc raRac funqciis<br />

Semsrulebels, aramed rogorc TavisTavads (es ar niSnavs, rom <strong>yofierebis</strong><br />

axali gagebis miRweviT "samoTxe" damyardeba. ararsebuli yovelTvis ufro<br />

momxiblavia vidre arsebuli, raki mas empiriuli fenomenebi ar gaaCnia). bevri<br />

iseTi fenomeni, romlis gareSec dRevandel empiriul cnobierebas Tavi ver<br />

warmoudgania, gaqreba (mag. bedis cneba).<br />

gadasasvlelad, ra ucnauric ar unda iyos, TviTon <strong>yofierebis</strong><br />

arsebuli gageba emzadeba. zemodTqmulTan Seusabamod rom ar mogveCvenos, unda<br />

aRvniSnoT, rom es gageba emzadeba imdenad, ramdenadac damTavrebisaken<br />

miiswrafis. rogorc vTqviT, axali gageba aramc da aramc ar dagvxvdeba<br />

<strong>yofierebis</strong> arsebuli gagebis gzaze. amisaTvis mkveTri naxtomia saWiro. magram<br />

iseve, rogorc cnobierebis esTetikiT danaxuli katastrofis SemTxvevaSi,<br />

naxtomi SeiZleba "nela" ganxorcieldes, ise, rom "verc ki gavigoT".<br />

54


<strong>yofierebis</strong> arsebuli gageba emzadeba sakuTari dasasruliT. rogorc<br />

vTqviT, kompiuteri, rogorc mravalfunqciuri meta-fenomeni, am gagebis kargi<br />

da sruli gamoxatvaa. Tanamedrove teqnikis miRwevebi "paraleluri<br />

samyaroebis" TamaSebis SeqmnaSi aSkaraa. swored es "paraleluri samyaroebi"<br />

miscemen adamians axali gagebis miRebis saSualebas.<br />

ratom xdeba ase, TamaSi aucileblobiT mosdevs teqnikis -s, masSi<br />

imaleba, ebrZvis teqnikas, imarjvebs da sakuTar Tavs afuZnebs, Tu aseTi<br />

mimdevroba erT-erTi SesaZlebeli variantia usasrulod bevridan, filosofia<br />

pasuxs ver gascems. <strong>yofierebis</strong> arsebuli gageba pirvel variants dauWers<br />

mxars. momavali albaT meores.<br />

Tumca erTi ram cxadia; Tuki niSnebi, romlebic <strong>yofierebis</strong> esTetikis<br />

saSualebiT movnaxeT, marTlac momavals ekuTvnis, maSin <strong>yofierebis</strong> am gagebaSi<br />

yvelaze optimisturi daskvna migviRia: Tuki arsebobs ori, arsebobs mravalic.<br />

magram es mxolod am <strong>yofierebis</strong> daskvnaa. me ar vapireb momavali gagebis<br />

SesaZlebeli pasuxis konstruirebas. am gagebaSi aseTi Sroma uSedego iqneba.<br />

bolos gvrCeba erTi kiTxva. kiTxvis dasma filosofiisaTvis<br />

safrTxilo da saTuo saqmea. yoveli kiTxva filosofias aqcevs maZiebel<br />

fenomenad, ris gamoc filosofia imave weTs mecnierebis saxes iRebs. Cvens<br />

garemoSi da <strong>yofierebis</strong> gagebaSi miRebulia, rom samyaros safuZveli unda<br />

eZebo. ris gamoc empiriuli cnobiereba maZiebel obieqtad aqcevs yvelafers,<br />

rac teqstTan aris dakavSirebuli. Zieba ki niSnavs kiTxvis dasmas. kiTxvis<br />

dasma ki SeuZlebelia, Tu pasuxis farglebi winaswar ar gaqvs<br />

SemosazRvruli. es ki gveubneba, rom kiTxvis dasma SeiZleba mxolod da<br />

mxolod maSin, rodesac pasuxi ukve "ici", anu, Tu pasuxi igulisxmeba<br />

kiTxvaSi (ara aucilebeli Sedegi, aramed pasuxis SesaZleblobebi).<br />

araferi ar ewinaamRdegeba imas, rom filosofiac mZebnel fenomenad<br />

gamovacxadoT. araferi, garda misi saxelisa; filosofia - sibrZnis siyvaruli.<br />

55


gansxvavebiT mecnierebebisagan, filosofiis saxeli ar gveubneba rames samyaros<br />

Sesaxeb, anu, amocanad samyaros ar acxadebs. filosofiis "saqme", rogorc misi<br />

saxeli gveubneba, aris sibrZne, anu, adamianis azri samyaros Sesaxeb. magram<br />

esec ar gamoricxavs am '"mizanTan", rogorc saZiebelTan damokidebulebas.<br />

sityvaSi "filosofia" ki aris nawili, romelis am aqtiobas uspobs<br />

saSualebas gaxdes mecniereba da mecnieruli. es aris . rodesac<br />

filosofosebi am sityvas ganmartaven, Targmnian mas rogorc "swrafvas"<br />

(Tanamedrove samyaroSi ise kargad garkveulebic ki, rogorebic arian<br />

haidegeri da natorpi). swrafva ki, aris swrafva nacnobisaken,<br />

"SemosazRvrulisken" da gulisxmobs kiTxvis dasmis SesaZleblobas.<br />

gamosakvlevia, Tu ramdenad SeiZleba siyvaruls swrafva ewodos;<br />

yoveli swrafva aris swrafva raRacis dauflebisaken, anu, dakmayofilebisaken.<br />

<strong>yofierebis</strong> Cveneuli gagebis mixedviT siyvaruli isazRvreba rogorc seqsi.<br />

anu, am gagebis enaze siyvarulis funqcia aris seqsi (empiriul cnobierebaSic<br />

es ori sityva TiTqmis yovelTvis erTsa da imaves niSnavs[seqss]).siyvarulis<br />

seqsad gansazRvreba mTlianad Cveneuli gagebis produqtia. amis magaliTad<br />

froidis Sromebis moyvanac sakmarisia. amitomac aris, rom filosofosebi<br />

(gansakuTrebiT Tanamedrove) -s swrafvad Targmnian, mecnierebis da<br />

<strong>yofierebis</strong> arsebuli gagebis mixedviT. xolo filosofias - sibrZnis<br />

dauflebad, misken swrafvad, e.i. mecnierebad aqceven.<br />

sityva filosofia axali ar aris da lamis <strong>yofierebis</strong> arsebuli<br />

gagebis Camoyalibebis droidan gvelaparakeba. ara-mecnieruli teqstebic (mag.<br />

poezia) xSirad sxva datvirTvas aZleven siyvarulis fenomens. Cven ukve gvaqvs<br />

fenomenebis orgvari gansazRvrebis gamocdileba; erTi - funqciuri da<br />

mecnieruli, da meore - e.w. "arsobrivi", romelsac <strong>yofierebis</strong> sxva gagebidan<br />

"SemoWrili" Tu "Semoparuli" (anu momavlis niSani) SeiZleba vuwodoT.<br />

SesaZlebelia siyvarulic aseT niSnad mogvevlinos.<br />

56


poetebis da Seyvarebulebis enas rom yuri davugdoT, gavigebT, rom<br />

siyvaruli aris ucabedi Semoyra da ucbad sakuTari Tavis siyvarulSi<br />

aRmoCena. "Sepyrobili" adamiani ki yvelgan da yvelaferSi Seyvarebulis kvals,<br />

anabeWds xedavs. mTel garemos Seyvarebulis "gavliT" aRiqvams. Seyvarebuli<br />

yvelgan "grZnobs" Seyvarebulis arsebobas, anu,-Si aris.<br />

siyvarulis aseTi ganmarteba filosofiis mimarT saintereso fenomenze<br />

migviTiTebs; raki siyvaruli "Semoyradia", es albaT filosofiiT "ucbad<br />

dainteresebaze" gvelaparakeba. iseve, rogorc Seyvarebis dros,<br />

filosofosobis drosac ver daadgen amis mizezs. mizezi SeiZleba yvelaferi<br />

iyos, TvaliT SeumCnevelic ki.<br />

sibrZnis siyvaruli ki unda niSnavdes; garemos yoveli fenomenis,<br />

rogorc samyaros Sesaxeb azris, rogorc sibrZnis nakvalevis aRqmas. es kvali<br />

yvelaferSia, da amitom filosofia amouwuravi da usasruloa. iseve, rogorc<br />

cnobierebis (sibrZnis) kvali samyaroSi. samyaroSi, romelic Tavad aris<br />

sibrZne, anu kvali. amdenad filosofia SeiZleba iyos, mxolod - sibrZnis<br />

kvalis Zieba da aRwera. magram am gzidan yoveli gadaxveva da rwmena, rom ukve<br />

mTeli samyaro moculia filosofiaSi, agdebs filosofoss filosofiidan da<br />

mecnierad aqcevs. esec SeiZleba <strong>yofierebis</strong> am gagebis "mzakvrobad" da<br />

"brZolad" CavTvaloT.<br />

amitom aris SeuZlebeli filosofiaSi kiTxvis dasma. - kiTxvas ver<br />

dasvam, sanam Seyvarebuli ar xar. - ara aqvs azri, radgan SeuZlebelia icode<br />

rom Segiyvardeba. "merec" ver dasvam, ukve nanaxi kvalis Sesaxeb kiTxvas ara<br />

aqvs azri, "momaval Semomxvedrs" ki ver gamoicnob - raki mTlianad<br />

Seyvarebuls ar icnob da verc Seicnob, sanam giyvars.<br />

Tu ici ra aris sibrZne da rogor vlindeba, maSin filosofosic aRar<br />

xar. amitom filosofia kiTxvas ver dasvams. es SeiZleba filosofosma<br />

57


gaakeTos <strong>yofierebis</strong> arsebuli gagebis gavleniT. magram amiT mas sul emuqreba<br />

mecnierad qceva. kiTxva amis pirveli niSania.<br />

magram me mainc iZulebuli var kiTxva davsva. kiTxva, romlamdec Cemma<br />

filosofiam mimiyvana: Tuki gadasvla axal gagebaze TavisTavad ar xdeba, ra<br />

aris saWiro imisaTvis, rom moxdes axali gagebis miRweva? es kiTxva<br />

"namdvili" ar aris, da ra pasuxic ar unda gavce, mainc mimTiTebeli da<br />

hipoTeturi iqneba, SeiZleba mcdaric aRmoCndes. magram es simcdare am gagebaSi<br />

ar damtkicdeba, Semdgom gagebaSi ki am pasuxs ukve aRar eqneba mniSvneloba.<br />

<strong>yofierebis</strong> erTi gagebidan meoreze gadasvlis "dros" filosofias<br />

saxifaTo nabijebis gakeTeba uxdeba.<br />

58


III nawili. filosofiis axali miznebi<br />

I<br />

rogorc <strong>yofierebis</strong> mimarT esTetikis gamoyenebam migviTiTa,<br />

SesaZlebelia <strong>yofierebis</strong> axali gagebis arseboba. <strong>esTetika</strong>m am axali gagebis<br />

niSnebic gviCvena. migveTiTa isic, rom arsebuli cnobiereba, anu <strong>yofierebis</strong><br />

gageba dasasrulisakenaa mimarTuli; xdeba katastrofasTan miaxloeba da<br />

gaCereba. magram es miaxloeba SeiZleba usasrulod gagrZeldes. es ki niSnavs,<br />

rom "realurad" <strong>yofierebis</strong> arsebuli gageba SeiZleba arc damTavrdes.<br />

rogorc cnobierebis <strong>esTetika</strong>m gviTxra, cnobierebis dasasrulis ori<br />

SesaZlebloba arsebobs; erTi - SeiZleba moxdes ucabedi katastrofa, da<br />

meore - katastrofulma cnobierebam SeiZleba usasrulod iarsebos.<br />

usasrulad arseboba ki gamoricxavs axali gagebis dafuZnebas.<br />

<strong>yofierebis</strong> is gageba, romelSic vcxovrobT, aris funqciuri<br />

arseboba, <strong>yofierebis</strong> meta-d daxasiaTeba, teqnikis sauflo. gageba, romelic<br />

cdilobs yvelaferi gaa-meta-os, anu, teqnikad da teqnikurad aqcios. es<br />

procesi Cvens garemoSic, dResac grZeldeba. Sinaganad, "arsobrivad", am<br />

moqmedebis usasrulod gagrZelebas win araferi udgas; SesaZlebelia es ga-<br />

meta-eba "sul xdebodes" - adamianis moqmedebebis axal-axali dayofiT (anu,<br />

axali moqmedebebis gamoyofiT da maTi teqnicizaciiT).<br />

rogorc vnaxeT, yvela is niSani, romelic momavals ekuTvnis, Cvens<br />

gagebaSi Tavisuflad interpretirdeba, rogorc am gagebis sakuTreba da<br />

Sedegi. amitomac, Tavad es niSnebi axali gagebis "dabadebas" verafriT ver<br />

gamoiwveven. ga-meta-ebis "usasrulod" gagrZelebis SemTxvevaSi, isev iseT<br />

farul niSnebad darCebian, rogorebic exla arian.<br />

imisaTvis rom katastrofuli arseboba aviciloT Tavidan, Cveni gagebis<br />

eniT rom vilaparakoT, unda vTqvaT, rom <strong>yofierebis</strong> arsebuli gageba<br />

59


iZulebuli unda iqnes damTavrdes da axal gagebas dauTmos adgili<br />

(dRevandel politikur pirobebSi globaluri katastrofa albaT ar moxdeba).<br />

amitomac, raki yofiereba aris meta, da is yvelafers a-meta-ebs, anu,<br />

aniWebs da ukargavs mniSvnelobebs, unda moxdes maqsimaluri ga-meta-eba. anu,<br />

<strong>yofierebis</strong> arsebul gagebas ki ar unda ebrZolo, aramed piriqiT, unda ecado<br />

maqsimalurad yvelaferi ga-meta-vdes, "yvelaferi" moeqces arsebul gagebaSi.<br />

rogorc <strong>yofierebis</strong> <strong>esTetika</strong>m migviTiTa, <strong>yofierebis</strong> am gagebis mTavari<br />

ganmaxorcielebeli Cvens garemoSi aris teqnika. anu, teqnika miiswrafis<br />

yvelaferi gaa-meta-os, anu, gaxados teqnikuri. anu, daukargos yvelafers<br />

"TavisTavadi" mniSvneloba da mxolod funqciurad aqcios; funqciuri arseboba<br />

ki iseTi arsebobaa, romelsac mniSvneloba eniWeba funqciaSi, e.i. mxolod<br />

raRacasTan mimarTebaSi da raRacis gamo.<br />

mecniereba TiTqmis mTlianad teqnikuria da amitom, yvela elodeba<br />

misgan praqtikul Sedegebs. literatura-xelovnebasac Tavisi teqnika aqvs. sxva<br />

saqmea, ramdenad arian maTi funqciebi misaRebi yvelasaTvis. rac Seexeba<br />

adamianis konkretul cxovrebas, misi teqnikurobis Sesaxeb aRar vilaparakebT.<br />

vityviT mxolod, rom ukve didi xania ismis kiTxvebi saerTod cxovrebis<br />

azris Sesaxeb da yoveli konkretuli moqmedebis - azris, daniSnulebis<br />

Sesaxeb.<br />

erTaderTi, risi ga-teqnikurebac ar xerxdeba, Tumca mcdelobebi<br />

lamis <strong>yofierebis</strong> gagebis dasabamidan iwyebian, aris filosofia. filosofiis<br />

ganvlil gzas rom gadavxedoT, kargad davinaxavT, rom erTi idea, filosofiis<br />

miznis da am miznis misaRwevi meTodis Sesaxeb, ar arsebobs; filosofias<br />

mraval sxvadasxva meTods ugoneben da saxels arqmeven; dialeqtika,<br />

fenomenologia, eqsictencializmi, anTropologia da a.S. magram faqtiurad,<br />

yoveli gezis damsaxveli filosofosi Tavis gzas da siarulis wess irCevs.<br />

amitomac, erTi SexedviT Cans, rom filosofia yvelaze ufro Zlierad da<br />

60


didxans ewinaamRdegeba <strong>yofierebis</strong> gagebas - Tavs aridebs teqnikurad qcevas.<br />

marTalia, yovel filosofias aqvs meTodi, yovel or filosofias sxvadasxva<br />

meTodi aqvs. amitomac ar xerxdeba misi erTiani meTodis SemuSaveba. Tanac,<br />

rogorc wesi, filosofiis yoveli meTodi cdilobs moicvas da SeiTavsos<br />

yvela sxva arsebuli, iseTic ki, romelic mas ewinaamRdegeba (an uaryofiT, an<br />

"wina safexurad" gamocxadebiT).<br />

filosofiis mizanic, gansakuTrebiT kantis Semdeg, Zalian xSirad<br />

sxvadasxva SinaarsiT gadmoicema. filosofiis istoria, rogorc mecniereba (is<br />

namdvilad mecnierebaa, raki istoriaa), mowodebulia yvela filosofia<br />

gaaerTianos da erTi "problemis", "miznis" da "saSualebis" produqtad<br />

warmogvidginos. ase cdilobs filosofiis istoria filosofias teqnikis saxe<br />

misces. Tanac, arc is unda daviviwyoT, rom es mecniereba <strong>yofierebis</strong> Cveneuli<br />

gagebis bolo etapze, istoriis droSi Cndeba, maSin rodesac <strong>yofierebis</strong> gageba<br />

samyaroze gadamwyvati "dartymisaTvis" emzadeba - mecnierebis dafuZnebiT.<br />

magram, filosofiis istoriac garedan, mecnierebis mxridanaa laparaki<br />

filosofiis Sesaxeb, da ara TviTon filosofiis Sesaxeb laparaki.<br />

filosofiis ga-meta-ebis yvelaze ufro seriozuli mcdeloba, anu,<br />

filosofiis <strong>yofierebis</strong> gagebis sakuTrebad qcevis cda, XIX saukuneSi<br />

ganxorcielda pozitivistebis mier, rodesac filosofia mecnierebis<br />

meTodologiad gamocxadda. agreTve, misi Sedegebis "ganmazogadeblad"' da<br />

samyaros suraTis Semqmnelad. magram, esec iyo mecnierebis azri filosofiis<br />

Sesaxeb da am Zalisxmevamac didxans ver gastana. Sedegad ki, mecnierebas<br />

sakuTar meTodebSi daeWveba moutana.<br />

imisaTvis, rom <strong>yofierebis</strong> Cveneuli gageba gasruldes, saWiroa<br />

filosofia gaxdes teqnikuri. rogorc aRvniSneT, filosofiis <strong>yofierebis</strong><br />

Cveneuli gagebis sakuTrebad gadaqcevis mcdelobebi sakmaod bevri iyo; erT-<br />

erTi aseTi mcdeloba, romelmac lamis moaxerxa amis gakeTeba, aris<br />

61


metafizika. meta-fizika, <strong>yofierebis</strong> zemoT motanili gansazRvrebis mixedviT,<br />

fizikas, anu, bunebas a-meta-ebs. anu, bunebas, e.i. konkretul arsebuls<br />

ukargavs damoukidebel mniSvnelobas. uyurebs mas, rogorc metafizikuris<br />

gamovlenas. anu, fizika, buneba mniSvnelobas iZens rogorc meta-fizikuri.<br />

esTetikis TvalsazrisiT Tu SevxedavT am fenomens da gaviTvaliswinebT, rom<br />

buneba, -i, ukve meta-a, metafizika gvevlineba meta-s pirvel, totalur<br />

ganma-xorcieleblad, da <strong>yofierebis</strong> gagebis gzis pirvel da ZiriTad miTiTebad<br />

- mniSvnelobis dakargvisaken da teqnikisaken.<br />

magram filosofiis ga-meta-eba mainc ar moxerxda, Tumca amis<br />

cdebi yovelTvis iyo da metafizikis yovel uaryofas filosofiis istoriaSi<br />

misi axali dafuZneba mosdevda.<br />

miuxedavad imisa, rom samyaros moSinaurebis lamis "pirveli" damwyebi<br />

filosofia aRmoCnda, misi bolomde ga-meta-eba TiTqosda ar xerxdeba. es ki<br />

unda niSnavdes, rom metafizika ar aris (an aRar aris) is gza, romliTac<br />

SeiZleba <strong>yofierebis</strong> gageba daasrulo.<br />

metafizika aris saubari imis Sesaxeb, Tu ra aris bunebis iqiT.<br />

metafizikas, rogorc wesi, mTeli samyaro erT principze dahyavs. es ki<br />

niSnavs, rom metafizika samyaros "aqcevs" nacnobad da Sinaurad - am erTi<br />

principis codniT. amitomac iyo, rom Sua saukuneebSi metafizika advilad<br />

gadadioda TeologiaSi da piriqiT; oriveni samyaros moSinaurebas, mis srul<br />

ga-meta-ebas, anu, <strong>yofierebis</strong> gagebaSi srul moqcevas eswrafodnen.<br />

metafizika pasuxobs kiTxvas, Tu risTvis aris samyaro. es ki ueWvelad<br />

funqciuri kiTxvaa. am kiTxviT cxadi xdeba, rom metafizikisaTvis samyaro ar<br />

aris TavisTavadi, aramed raRacisaTvis da raRacis gamo arsebuli.<br />

magram filosofiaSi aris raRac, ris gamoc is bolomde metafizikuri<br />

ar gaxda. Tumca cxadia, da amis Cvenebas mec vcdilobdi, rom yovel<br />

62


filosofias emuqreba metafizikad qceva. swored maSin, rodesac is<br />

damTavrebisaken da dasrulebisaken miiswrafis.<br />

amitomac, rogorc Cans, <strong>yofierebis</strong> Cveneuli gageba verasodes ver<br />

dasruldeba, sanam Tavis "uZveles urC Svils" ar daibrunebs. es "brZola"<br />

<strong>yofierebis</strong> gagebasa da filosofias Soris SeiZleba usasrulod gagrZeldes.<br />

maSasadame, SesaZlebelia swored es iyos <strong>yofierebis</strong> gagebis dausruleblobis<br />

hipoTeturi mizezi.<br />

amitomac, Tuki filosofia unda gaxdes <strong>yofierebis</strong> am gagebis nawili<br />

da amitom teqnikuri, anu meta (filosofiis meta-d qceva niSnavs -s<br />

moSinaurebas da mis gamoyenebas, e.i. misTvis funqciis miniWebas), saWiroa, rom<br />

ga-meta-ebis Semdeg man sam kiTxvas gasces pasuxi: ra aris filosofia?<br />

risTvis aris filosofia? ra xerxiT (teqnikiT) unda miaRwios filosofiam<br />

Tavis mizans?<br />

ra Tqma unda, samive es kiTxva tradiciulia filosofiisaTvis.<br />

gansakuTrebiT XIX-XX saukuneebSi. magram aqac pasuxi mistikasa da<br />

mecnierebis meTodologias Soris trialebda. es kiTxvebi daisva, rodesac<br />

filosofias kategoriulad moTxoves gaerkvia, Tu ra iyo igi. <strong>yofierebis</strong><br />

Cveneul gagebaSi ki aseTi garkvevis mxolod erTi saSualeba arsebobs;<br />

filosofias sakuTari arseba unda gaeqro da TviTgansazRvruliyo, rogorc<br />

raRac funqciis mqone, da maSasadame, saWiro. bolo da yvelaze ufro<br />

produqtiuli gansazRvreba haidegerma SemoiRo, rodesac filosofias<br />

(metafizikas) dauwesa araras kvleva. magram, esec ar iyo sruli gansazRvreba.<br />

Tanac haidegerisaTvis filosofia imTaviTve metafizikaa da metafizikuri (“ra<br />

aris metafizika?”). anu, <strong>yofierebis</strong> am gagebis fenomeni. aseTi TvalTaxedviT<br />

filosofiis mizani aris bolomde ga-meta-fizikuroba. haidegeri cdilobda<br />

metafizikis bolomde ganxorcielebas. rac, misi azriT, metafizikis,<br />

maSasadame, <strong>yofierebis</strong> gagebis gadalaxvisaTvis gamoadgeboda. magram<br />

63


metafizikis gasrulebiT rom misi gadalaxva ar SeiZleba, es daamtkices<br />

haidegeris leqciebma (“bolosityvaoba ra aris metafizikisaTvis”)<br />

metafizikis Sesaxeb.<br />

rogorc Cans, gametafizikurobiT ar xdeba filosofiis <strong>yofierebis</strong> am<br />

gagebis fenomenad qceva. Tanac, rogorc exla gamoCnda, unda gaviTvaliswinoT,<br />

rom SeiZleba filosofiis aseTad qceva yvelaze ufro awyobdes Cveneul<br />

gagebas; radganac, raki metafizika ar da ver gadailaxeba (ix. haidegeris<br />

leqciebi), <strong>yofierebis</strong> gagebis gadalaxvac SeuZlebelia. rac <strong>yofierebis</strong> am<br />

gagebas, anu cnobierebas, maradiulad da usasrulod aqcevs.<br />

II<br />

<strong>yofierebis</strong> gagebis Sesaxeb saubrisas xSirad gamoiyeneba aseTi<br />

gamoTqmebi, rogorebicaa "dasruleba", "bolomde miyvana". magram Cven jer ar<br />

gagvianalizebia, Tu ras niSnavs TviTon es "bolomde miyvana", romelic<br />

<strong>yofierebis</strong> Cveneuli gagebis lamis yvela fenomens Tan sdevs. yvelaferi Cvens<br />

samyaroSi miiswrafis dasrulebisaken; mecniereba cdilobs srulad aRweros<br />

samyaro, anu, misi kanonebis kvleva da gadmocema bolomde miiyvanos. amboben,<br />

rom adamianis cxovrebas gansazRvravs misi sasruloba. amboben rom adamiani<br />

yalibdeba da a.S. ase gvexateba seraTi, rom Cveneul gagebaSi bolomde miyvana<br />

lamis ZiriTadi fenomenia.<br />

bolomde miyvana niSnavs dasrulebas, damTavrebas. anu, sazRvris<br />

dadgenas. sazRvris dadgena ki sxva araferia, Tu ara gansazRvreba. zemoT<br />

aRvniSneT, rom gansazRvrebaSi ZiriTadi ganmsazRvreli aris meta-, anu,<br />

gansazRvreba xdeba meta-s ZaliT, meta aniWebs gansasazRvrs mniSvnelobas.<br />

amdenad, bolomde miyvana, romelsac <strong>yofierebis</strong> am gagebaSi yvelaferi<br />

Seupyria, aris mimarTuloba ga-meta-ebisaken. es ga-meta-eba ki, Cvens mier<br />

ganvlil gzas Tu gaviTvaliswinebT, sabolood gvevlineba rogorc funqciis<br />

64


miniWeba (rogorc vnaxeT, <strong>yofierebis</strong> gageba, anu Cveni gza warmogvidgeba,<br />

rogorc samyarosaTvis "Tavisufali" mniSvnelobis warTmeva da Semdeg misTvis<br />

funqciis miniWeba. anu, "pirveli" aris meta-, Semdeg xdeba am meta-s gauqmeba,<br />

e.i. mniSvnelobis warTmeva, da Semdeg - mo-Sina-ureba, anu funqciis moniWeba).<br />

maSasadame, bolomde miyvana aris gafunqciureba; bolomde miyvana<br />

"aniWebs" adamianis cxovrebas funqcias: nekrologSi amboben, Tu ra gaakeTa man.<br />

bolomde miyvana aZlvs funqcias mecnierul Teorias Tu literaturul<br />

nawarmoebs - mxolod dasrulebis Semdeg SeiZleba ilaparako maTi Sedegebis<br />

Sesaxeb. ukve trivialuri religiur-inteleqtualuri fraza, rom adamianis<br />

sicocxles azri imitom aqvs, rom is sasruloa, anu mokvdavi, gasagebi xdeba;<br />

adamianis sicocxle isazRvreba bolomde miyvaniT da bolomde miyvanaze<br />

orientaciiT.<br />

rogorc irkveva, <strong>yofierebis</strong> Cveneuli gageba, romelsac aqamde meta-s<br />

vuwodebdiT, SeiZleba ganvixiloT, rogorc bolomde miyvana, anu, dasruleba.<br />

aq ukve cxadi xdeba, Tu ratom dadginda cnobierebis <strong>esTetika</strong>Si cnobierebis<br />

katastrofuli Sinaarsi; Cans, es aucileblobiT gamomdinareobda <strong>yofierebis</strong><br />

"bunebidan". amitomac, Cemi survili <strong>yofierebis</strong> gageba bolomde miviyvano, e.i.<br />

davasrulo, niSnavs bolomde miyvanis bolomde miyvanas, anu, bolomde<br />

miyvanisaTvis funqciis miniWebas. marTlac, erTaderTi, rasac funqciis miniWeba<br />

ar exeba da gverds uvlis, aris TviTon yofiereba, anu, misi Cveneuli gageba.<br />

aseve, gasagebi xdeba, Tu ratom aris SeuZlebeli metafizikis dasrulebiT,<br />

anu, metafizikis bolomde miyvaniT <strong>yofierebis</strong> gagebis gadalaxva. metafizika<br />

<strong>yofierebis</strong> gagebis modusia, da rodesac misi bolomde miyvanis Sesaxeb<br />

laparakoben filosofosebi (mag. haidegeri), is "bolomde misayvanebis"<br />

Cveulebriv rigSi dgeba. rogorebicaa mecniereba, adamianis sicocxle da sxva.<br />

amitom, metafizikis bolomde miyvana, <strong>yofierebis</strong> arsebuli gagebis kidev erT<br />

dadgenas niSnavs da ara mis gadalaxvas (es "sayveduri" Tanamedroveobis erT-<br />

65


erT yvelaze cnobil filosofoss - deridasac exeba; mTeli misi filosofia<br />

aris enis da enobrivi fenomenebis bolomde miyvana. magram TviTon "bolomde<br />

miyvana" mis wignebSi bolomde ar miiyvaneba).<br />

xolo rodesac sxvanairad vsvamT sakiTxs, anu, rodesac vambobT,<br />

rom bolomde miyvanas funqcia unda mieniWos, Tavidan vicilebT <strong>yofierebis</strong><br />

arsebuli gagebis wreSi Cavardnis safrTxes: da amiT - bolomde miyvanas<br />

marTlac vuZebniT funqcias; mis funqciad gvesaxeba <strong>yofierebis</strong> gagebis<br />

gadaulaxaobis garantia, anu, meqanizmi, romelic cnobierebas aiZulebs mudam<br />

erT gagebaSi iyos da am gagebis modusebSi itrialos.<br />

bolomde miyvana aris <strong>yofierebis</strong> gagebis safuZveli da principi, da<br />

amave dros - "Tavis dasacavi iaraRi", bolo zRude, zRvari, romelic<br />

gadasalaxavia, da romelic, Tavisi yovlismomcvelobis da yvelgan-zedapirze-<br />

myofobis gamo ar Cans. rogorc azrovnebis gza gviCvenebs, es zRude yvelaze<br />

Zneli gadasalaxavia.<br />

amitomac, yvelaze sagrZnobi bolomde miyvana filosofiaSi xdeba.<br />

filosofia, romelic, erTaderTi arsebulTagan, mimarTulia <strong>yofierebis</strong><br />

gagebaze, mis Sesaxeb azrovnebaze, sabolood bolomde miyvanis tyveobaSi<br />

aRmoaCens Tavis Tavs da iqceva msoflmxedvelobad, anu, azrad samyaros<br />

Sesaxeb. gveubneba samyaros funqcias. amitomaa, rom filosofia sabolood<br />

meta-fizikis saxes iRebs. rac ar unda asrulo da bolomde miiyvano<br />

metafizika, misi "namdvili" dasruleba, kantis dadgenili antinomiebis gamo,<br />

SeuZlebelia, radganac yovelTvis arsebobs samyarosaTvis sxva funqciis<br />

miniWebis SesaZlebloba (raki ga-meta-eba usasrulod SeiZleba).<br />

amis gamo, Cven ar vambobT, rom filosofia bolomde unda mivides. raki<br />

is <strong>yofierebis</strong> gagebis Sesaxeb azrovnebs, da <strong>yofierebis</strong> gagebis funqcia, ase<br />

Tu ise, ukve dadginda, filosofiis Zalebi am funqciis bolomde<br />

ganxorcielebas unda moxmardes; <strong>yofierebis</strong> gagebis funqciis ganxorcieleba<br />

66


ki niSnavs am funqciis gauqmebas, anu, Cvens SemTxvevaSi, <strong>yofierebis</strong> gagebis<br />

gadalaxvis SesaZleblobis monaxvas, zRudis moxsnas, dangrevas. filosofiis<br />

am mxares mimarTviT uqmdeba is "Tavis dasacavi iaraRi", romelsac arsebuli<br />

gageba warmatebiT iyenebs.<br />

aseTi midgomiT filosofia ar sruldeba, da Tuki mkacrad viazrovnebT,<br />

arc dasruldeba (anu, dasruldeba <strong>yofierebis</strong> gagebasTan erTad, rodesac is<br />

gadailaxeba). dausruleblobis gza ki filosofiisaTvis iwyeba misi<br />

gafunqciurebiT, anu, sam kiTxvaze pasuxis gacemiT: ra aris filosofia? ra<br />

aris misi mizani? da ra unda gaakeTos filosofiam am miznis misaRwevad? am<br />

kiTxvebze pasuxis gacemiT ixateba is "usasrulo" gza, romelsac filosofia<br />

unda daadges da romelic mas <strong>yofierebis</strong> gagebis bolosTan miiyvans. Tumca, es<br />

albaT yvelaze rTuli gzaa, romelsac ki filosofia dasdgomia, radganac<br />

Cvens samyaroSi yvelaferi, da maT Soris gzac, gulisxmobs bolomde miyvanas,<br />

anu, dasasruls.<br />

III<br />

da mainc, jer pasuxi unda gaeces kiTxvas, Tu ratom maindamainc<br />

filosofiis saSualebiT unda moxdes <strong>yofierebis</strong> gagebis daZleva.<br />

zemodTqmulidan gamomdinare, da mTlianad <strong>esTetika</strong>ze dayrdnobiT Cven<br />

vambobT, rom arsebulebs Soris mxolod filosofia ar midis bolomde,<br />

rogorc filosofia. rogorc ki is mTavrdeba, imave wuTs kargavs filosofiis<br />

saxes da Tvisebebs. ra Tqma unda, filosofiis bolomde miyvanac, romelic<br />

Cven gvinda ganvaxorcieloT, ar iqneba sxva arsebulebis bolomde miyvanisagan<br />

gansxvavebuli. magram Cveni mizania iseTi daboloeba ganvaxorcieloT, romlis<br />

Sesaxebac ar SeiZleba sxva azri warmoiSvas, garda TviTon am daboloebis<br />

filosofiurobisa.<br />

67


Tanac, mxolod filosofias SeuZlia bolomde miyvanis bolomde<br />

miyvana (<strong>yofierebis</strong> gagebisaTvis funqciis miniWeba), radganac mxolod is aris<br />

<strong>yofierebis</strong> gagebis Sesaxeb azrovneba, da maSasadame, Tavad <strong>yofierebis</strong> gageba.<br />

rodesac filosofia <strong>yofierebis</strong> gagebas, anu cnobierebas ikvlevs, ra<br />

"Secdomac" ar unda dauSvas da ra mxaresac ar unda gadauxvios, is yovelTvis<br />

cnobierebis anareklad da cnobierebad rCeba; misi yoveli debuleba, mcdari<br />

gamonaTqvamic ki, gvelaparakeba cnobierebis bunebis Sesaxeb.<br />

amitomac, rodesac Cven <strong>yofierebis</strong> gagebis bolomde miyvanis Sesaxeb<br />

vsaubrobT, filosofiis bolomde miyvanasac vgulisxmobT. aseTi da-bolo-eba,<br />

rogorc ukve vTqviT, urTierTSesabamisad aqcevs <strong>yofierebis</strong> gagebis da<br />

filosofiis gzas (rogorc unda iyos), da maT "damTavrebas" erT "wertilSi"<br />

aTavsebs.<br />

amrigad, ucnauri paradoqsis winaSe amovyviT Tavi; <strong>yofierebis</strong> gagebis<br />

(bolomde miyvanis) funqciad ganvsazRvreT sakuTari damTavrebisaTvis xelis<br />

SeSla. raki filosofia aris cnobierebis yvelaze "pirveli" anarekli,<br />

filosofiis funqciadac igive gvevlineba. es ki niSnavs, rom principuli<br />

bolomde miuyvanlobiT da dasrulebuli filosofiis SeuZleblobiT<br />

filosofia asrulebs <strong>yofierebis</strong> gagebis saqmes; axangZlivebs cnobierebis, da<br />

maSasadame, sakuTari Tavis arsebobasac (irkveva, rom is "brZolac", romelic<br />

<strong>yofierebis</strong> gagebasa da filosofias Soris mogveCvena, iluzoruli yofila.<br />

"realurad"'yo-fierebis gagebasTan filosofiaze ufro "SeTanxmebuli"<br />

fenomeni ar arsebula).<br />

es ki niSnavs, raki <strong>yofierebis</strong> gagebas "ucbad" ver SevcvliT, mis<br />

anarekls unda SevucvaloT funqcia. paradoqsuli azrovnebis<br />

mravalsaukunovani gamocdileba gveubneba, rom, Tuki anarekli icvleba,<br />

icvleba "xatic". amitomac, Tuki SegviZlia anarekli SevcvaloT, anu,<br />

68


filosofias mizani da funqcia SevucvaloT, amiT cnobierebis cvlilebac unda<br />

gamoviwvioT; radgan, anareklis SecvliT "imav wams" icvleba xati, da piriqiT.<br />

(raki <strong>yofierebis</strong> gagebasTan da filosofiasTan mimarTebaSi "xati" da<br />

"anarekli" metaforebia, analogiiT aRweraa, aseve metaforulad, aq miRebuli<br />

debulebac sarwmunoa. iseTive sarwmuno, rogorc erTi SexedviT uwyinari<br />

fraza, rom filosofia aris cnobierebis [<strong>yofierebis</strong> gagebis] anarekli).<br />

xolo anareklis, e.i. filosofiis cvlileba SeiZleba mxolod erTi<br />

mxriv; unda SevcvaloT misi funqcia. anu, is Tavisi arsebuli funqciis<br />

sawinaamRdego unda gavxadoT.<br />

Cven vnaxeT, rom filosofiis funqcia aris xeli Seuwyos cnobierebis,<br />

anu, <strong>yofierebis</strong> gagebis usasrulobas. amjerad, Cvens mier SemoRebuli axali<br />

funqcia unda iyos sapirispiro: filosofiam mTeli Tavisi Zalebi unda<br />

moaxmaros <strong>yofierebis</strong> arsebuli gagebis gadalaxvas. es niSnavs, rom amiT<br />

filosofia <strong>yofierebis</strong> arsebul gagebas bolomde miiyvans, oRond ara ise,<br />

rogorc es Cveneul gagebas da cnobierebas "unda", aramed ise, rom misi<br />

Semdgomi "gagrZeleba" SeuZlebeli gaxdes. filosofiam unda ganaxorcielos<br />

bolomde miyvanis bolomde miyvana. rac, filosofiis mxridan, garkveuli<br />

azriT, cnobierebis Cveneuli gzis Sesabamisi nabiji iqneba; svla<br />

TviTganadgurebisaken da katastrofisaken. esec Cvens mier dasaxuli gzis<br />

sisworeze metyvelebs; gveubneba, rom raki filosofiis axali gzac<br />

cnobierebiseul paradigmaSi zis, misi ganxorcieleba SesaZlebelia, rom aseTi<br />

moqmedeba Cveni cnobierebisaTvis warmoudgeneli ar aris.<br />

<strong>yofierebis</strong> erTi gagebis "meore gagebiT" Secvla niSnavs, rom TandaTan<br />

momavlis niSnebi unda gatotalurdnen da ganmsazRvreli adgili daikavon<br />

adamianis cnobierebaSi. Tuki es moxda da <strong>yofierebis</strong> axali gageba damkvidrda,<br />

adamians sruliad axal "fenomenTan" mouwevs Sexvedra. momavlis es SemTxveva<br />

imdenad axali da uprecendento iqneba, rom dRes SeuZlebelia raime<br />

69


analogiiT miuTiTo momavlis cnobierebaze. veranairi istoriuli gamocdileba<br />

ver Segvamzadebs momavlis am nabijisaTvis. erTi drois meore droiT<br />

cvlileba, romelic cnobierebis <strong>esTetika</strong>m dagvanaxa, miaxloebiTac ver<br />

migviTiTebs momavlis Zvrebze.<br />

ra Tqma unda, momavlis cnobiereba, anu, momavali "<strong>yofierebis</strong> gageba"<br />

samoTxe ar aris. magram, rigi siZneleebisa da winaamRdegobebisa (rigoricaa<br />

nacionalizmi, atomuri omis safrTxe, "Tavisuflebis" sxva SemzRudvelebi)<br />

albad gaqreba. amas momavlis amocnobili niSnebi migviTiTeben, romlebSic<br />

aSkarad igrZnoba sxva "msoflmxedveloba".<br />

rac mTavaria, <strong>yofierebis</strong> "meore" gagebis SesaZlebloba gveubneba<br />

(isev da isev, am, arsebuli gagebis mier SemoTavazebuli formulis<br />

gamoyenebiT), rom Tu arsebobs meore, anu, ori, maSin SesaZlebelia<br />

usasrulod bevri gageba arsebobdes. es ki migviTiTebs, rom "cnobiereba"<br />

principulad SeuZlebelia CixSi Sevides, Tumca, yovel cnobierebas SeiZleba<br />

Cixi axasiaTebdes (es bolo frazac Cveni gagebis Sedegia. "momdevno" gagebam<br />

SeiZleba sxvanairi daskvnebi SeimuSaos imave sakiTxTan dakavSirebiT).<br />

am qveTavis dasawyisSi vTqviT, rom mxolod filosofia ar midis<br />

bolomde, rogorc filosofia da dasrulebisTanave gardaiqmneba raRac sxvad,<br />

romelic ucxoa misi bunebisaTvis. Tu filosofia cnobierebis anareklia,<br />

kvlav analogiiT da metaforis moxmobiT unda vTqvaT, rom Cveni cnobierebac,<br />

anu, <strong>yofierebis</strong> es gagebac, Tuki SevecdebiT mis bolomde miyvanas, gadaiqceva<br />

"sxvad", anu, raki sxva <strong>yofierebis</strong> gagebisaTvis TviTon am cnobierebaSi<br />

(sakuTar TavSi) araferia, [sxva] <strong>yofierebis</strong> [sxva] gagebad.<br />

70


IV<br />

ase gaeca pasuxi sam kiTxvas, romlebic am Tavis dasawyisSi davsviT.<br />

vTqviT, rom filosofiaSi kiTxvis dasma, garkveuli azriT, filosofiaze<br />

uaris Tqmas niSnavs. gamoirkva, rom marTlac uari gviTqvams im filosofiaze,<br />

romelic <strong>yofierebis</strong> arsebuli gagebis miniWebul funqcias asrulebda.<br />

filosofiis axali funqciis Sesaxeb gvesaubreba pirveli kiTxva: ra<br />

aris filosofia? filosofia aris <strong>yofierebis</strong> arsebuli gagebis, anu Cveni<br />

cnobierebis Sesaxeb bolomde miyvanili azrovneba. e.i. filosofias Tavis<br />

TavSi <strong>yofierebis</strong> gageba mihyavs bolomde.<br />

filosofiis mizani, romelic misi axali funqciidan gamomdinareobs,<br />

aris mimarTuloba <strong>yofierebis</strong> arsebuli gagebis gadalaxvisaken. Sesabamisad,<br />

axali gagebisaken mimavali gzebis SemuSaveba.<br />

saSualeba, gza, teqnika, romlis daxmarebiTac filosofiam Tavis mizans<br />

unda miaRwios, aris Cvens garemoSi arsebuli momavlis niSnebis gamovlena.<br />

esTetikis mixedviT, srulebiTac ar aris aucilebeli momavlis mxolod<br />

is niSnebi arsebobdnen, romlebsac jer-jerobiT SevexeT. savsebiT<br />

SesaZlebelia aseTi niSnebi inaxos Zalian bevr fenomenSi, romlebic Cvens<br />

garSemo arian da <strong>yofierebis</strong> arsebuli gagebis gamo, SeumCnevlad da<br />

umniSvnelod gveCvenebian. momavlis niSnebi Cvens garemoSi "uwesrigod" arian<br />

gafantulni. Cvens mier SemCneuli ori maTgani: TamaSi, romelic dasabamidan<br />

Tan axlavs adamians da Ffantasy, romelic "exla" iwyebs arsebobas, momavlis<br />

sxva niSnebis arsebobis SesaZleblobas migviTiTeben.<br />

rac Seexeba am TavSi aRweril <strong>yofierebis</strong> gagebis mTavar niSans -<br />

bolomde miyvanas; unda vnaxoT, ra pozicia ukaviaT momavlis or niSans -<br />

TamaSs da fantasy-s <strong>yofierebis</strong> am saxelTan mimarTebaSi.<br />

71


odesac TamaSs, rogorc momavlis niSans vixilavdiT, vTqviT, rom is<br />

aris usasrulo, anu, mas principulad ar SeiZleba bolo hqondes. es ki<br />

niSnavs, rom TamaSi am mTavar aspeqtSic ewinaamRdegeba da upirispirdeba<br />

<strong>yofierebis</strong> arsebul gagebas. rasac Cveneuli cnobiereba, rogorc aRvniSneT,<br />

pasuxobs TamaSis teqnikis sazRvrebSi moqceviT da "TamaSis damTavrebadobis"<br />

dadgeniT. magram es damTavrebadoba gamomdinareobs ara Tavad TamaSis "Sinagani<br />

arsebidan", aramed swored <strong>yofierebis</strong> gagebidan, romelic Yyvela Tavis<br />

Ffenomens sasrulobas, anu, bolomde misvlis unars aniWebs. es ki<br />

xorcieldeba, Tundac, TamaSis aucilebel pirobad mogeba-wagebis SemoRebiT,<br />

empiriuli drois faqtoriT da sxva. am "bolo" analiziT irkveva, rom TamaSi<br />

<strong>yofierebis</strong> arsebul gagebas, rogorc bolomde miyvanas, ewinaamRdegeba.<br />

rac Seexeba zRapris fenomens; klasikur zRapars, romelsac yvela<br />

bavSvi usmens, axasiaTebs damTavreba, anu, is bolomde midis. rom dasasruli<br />

cnobierebis mieraa miniWebuli, aRar vilaparakebT. amjerad sakvlevia, ramdenad<br />

aris "bolomde miyvana" Sinaganad damaxasiaTebeli zRaprisaTvis:<br />

cnobierebis <strong>esTetika</strong>m migviTiTa ramdenime teqstze, romelsac eyrdnoba<br />

cnobiereba da romlebic droebis safuZvlebi arian. yvela am teqsts<br />

axasiaTebs erTnairi struqtura; subieqti, dro, sivrce, SemTxveva. anu,<br />

<strong>yofierebis</strong> Cveneuli gagebis teqsti aRiwereba, rogorc SemTxveva, romelic<br />

xdeba droSi da sivrceSi da romelSic moqmedebs subieqti. cnobiereba iZleva<br />

am teqstis modifikaciebs: SemTxveva, romelSic dro-sivrce ganusazRvrelia da<br />

TviTon SemTxveva gvevlineba subieqtad: SemTxveva, romelSic subieqti<br />

ramdenimea, sivrce gansazRvruli da dro ganusazRvreli, da SemTxveva,<br />

romelSic subieqti erTia, sivrce ganusazRvreli da dro - gansazRvruli.<br />

raki am teqstebSi laparakia subieqtis moqmedebis Sesaxeb, romelic qmnis<br />

SemTxvevas, maTSi igulisxmeba, rom es SemTxveva damTavrebadia, raki is<br />

SemTxvevaa (ukve). es ki niSnavs, rom am teqstSi "winaswaraa" Cadebuli<br />

72


olomde miyvanis SesaZlebloba. anu, es teqstebi arian sasruloebi. am<br />

teqstebis empiriul gamovlinebebsac rom SevxedoT, vnaxavT, rom bolomde<br />

miyvana maTSi kargadaa gamoxatuli: miTi - dasrulebuli SemTxvevaa, romelic<br />

ucvlelad meordeba Sesabamis sivrceSi, JamTaaRmwerloba - dasrulebuli<br />

SemTxvevaa, romelic odesRac daiwyo da damTavrda. istoria - aseve<br />

dasrulebuli SemTxvevaa, romelic moicavs sakuTari Tavis warsul-awmyo-<br />

momavals (warsuliT da awmyoTi sazRvravs momavals).<br />

kosmogoniuri miTic, romelic, rogorc vaCveneT, <strong>yofierebis</strong> Cveneul<br />

gagebaSi arsebuli teqstebis kvintesenciaa, dasrulebuli da bolomde<br />

miyvanilia: masSi aRiwereba samyaros warmoSoba, kanoni, romliTac samyaro<br />

arsebobs, da bolo, dasasruli, romelic aycileblad moxdeba (yoveli<br />

kosmogoniuri miTi aris nawili kosmologiuri ambis, sadac aucileblad<br />

aRiwereba samyaros aucilebeli dasasruli. aucilebeli dasasruli<br />

nawinaswarmetyvelebia im fizikur TeoriaSic, romelic pirvel nawilSi<br />

ganvixileT).<br />

rogor aris am SemTxvevaSi zRapris saqme? Cven aRvniSneT, rom zRapris<br />

struqtura aseTia: masSi an subieqtia gansazRruli, an dro, an sivrce. erTi<br />

SexedviTac naTelia, rom gansxvavebiT cnobierebis "ZiriTadi teqstidan",<br />

zRapars axasiaTebs an. magram es "an"-ic ar miuTiTebs dasrulebis<br />

SesaZlebloba-SeuZleblobas.<br />

fantasy-Si, romelic uSualod zRapridan gamomdinareobs da mas<br />

eyrdnoba, saqme odnav sxvanairadaa; masSi subieqtis rols an dro asrulebs, an<br />

sivrce, an Tavad subieqti. subieqtic masSi an nivTia, an adamiani. es ki<br />

niSnavs, rom raki fantasy-s teqsti mravalsubieqturia (anu, masSi ise, rom<br />

erTi SemTxveva [subieqtis, an subieqtebis erTi moqmedeba] ar mTavrdeba, iwyeba<br />

meore [mag. xmlis da misi patronis ambavi; SeiZleba patronis ambavi<br />

damTavrdes, magram xmlis gagrZeldes, an piriqiT]), is, masSi teqstebis, anu<br />

73


SemTxvevebis gadajaWvulobis gamo, principulad usasruloa da bolomde<br />

miuyvaneli.<br />

es SesaZlebloba zRaparSic Zevs. magram, saukuneebis ganmavlobaSi misi<br />

ganxorcieleba <strong>yofierebis</strong> gagebis mier miCqmaluli iyo. mxolod maSin,<br />

rodesac cnobierebam Tavisi gza daasrula (anu, yvela Tavisi teqsti<br />

amowura), SesaZlebeli gaxda fantasy-s "dabadeba".<br />

axali teqstis mravalsubieqturoba (axali teqsti unda iwodos ara<br />

SemTxvevad, aramed SemTxvevebis "SesaZleblobad", "paralelur" SemTxvevebad)<br />

gansxvavdeba miTis, Cveni cnobierebisaTvis Cveuli teqstis<br />

mravalsubieqturobisagan; miTSi mravali subieqti erTi SemTxvevis monawilea<br />

da erT teqsts qmnis. maSin, rodesac fantasy-Si mravali subieqti TviTon<br />

aris mravali teqsti. yoveli teqsti, romelic cnobierebis "Zveli"<br />

paradigmebiT gaigeboda rogorc erTi, fantasy-Si gaigeba rogorc mravali<br />

paraleluri SemTxvevis nawilebi, romlebic am teqstSi ikveTebian.<br />

arc is aris "SemTxveviTi", rom zRapari warmoiSva maSin (yovel<br />

SemTxvevaSi asea savaraudo), rodesac moica teqstebis pirveli kvintesencia,<br />

rodesac Camoyalibda kosmologiuri miTi, rodesac "pirvelma" drom, miTis<br />

niSniT dabeWdilma, daamTavra arseboba da cnobierebis mniSvnelobadakargul<br />

formad iqca. am dros gaxda "SesaZlebeli" axali gagebis niSnis warmoSoba.<br />

isic unda gaviTvaliswinoT, rom drois dasrulebis "dros" izrdeba<br />

yuradReba zRapris mimarT; axal droSi amis magaliTi Zmebi grimebis Sromaa.<br />

albaT, am SemTxvevaSi, cnobierebis drois, anu, <strong>yofierebis</strong> gagebis erTi etapis<br />

damTavrebasTan erTad "sxva gageba cdilobs ganxorcieldes", rasac arsebuli<br />

gageba Tavis nacad xerxebs upirispirebs.<br />

rogorc vxedavT, momavlis niSnebi gviCveneben principulad axali<br />

teqstis SesaZleblobas. es perspeqtiva uSualod exeba enis fenomensac,<br />

romlis gamokvleviTac am wignis bolosaken gadavinacvlebT.<br />

74


damateba: esTetikis ilustracia inflaciuri kosmologiis saSualebiT<br />

am wignis I nawilSi "axali personaJi" aRvwereT "Zveli"'<br />

kosmogoniuri Teoria, romelic aTiode wlis win iyo miRebuli Teoriul<br />

fizikaSi. esTetikiT gamokvlevam gviCvena, rom es Teoria <strong>yofierebis</strong> arsebuli<br />

gagebis sruluflebiani Sedegi iyo da yvela is niSani gaaCnda, romelic ki<br />

SeiZleba Cveneuli cnobierebis teqstebs axasiaTebdes. garda im niSnebisa,<br />

romelic I nawilSi aRvwereT da fizikur Teorias mivuyeneT, MmTlianad am<br />

kosmologias is niSanic axasiaTebs, filosofiis axali miznebis kvlevisas rom<br />

davadgineT: bolomde miyvana, anu dasrulebadoba.<br />

Zveli Teoriis mixedviT samyaro warmoiSoba (am warmoSobis sqema ukve<br />

aRiwera) da garkveuli xnis Semdeg iRupeba, anu sruldeba Пол Девис.<br />

Суперсилас. . anu, SemTxveva, romelic SemTxvevaa, iwyeba da mTavrdeba -<br />

<strong>yofierebis</strong> gagebis, anu, cnobierebis teqstis "kanonis" mixedviT. <strong>yofierebis</strong><br />

gageba, aq, rogorc vxedavT, Sinaurad grZnobs Tavs da mTlianad xorcieldeba.<br />

aseve, vTqviT, rom fizikis mecnierebam, <strong>yofierebis</strong> gagebis kvalad, daamTavra<br />

Tavisi arseboba principulad. iseve, rogorc MmTlianad mecnierebam. aseTi<br />

daskvna miviReT lokiseuli paradigmis (sagnis codna niSnavs sagnis genezisis<br />

codnas) gaTvaliswinebiT.<br />

magram, raki Cvens droSi vcxovrobT, rodesac <strong>yofierebis</strong> gageba, anu,<br />

cnobiereba Tavis gamovlinebebs amTavrebs da rodesac sul ufro da ufro<br />

cxadi xdeba momavlis niSnebi, savsebiT SesaZlebelia ukve damTavrebul, anu<br />

"daumTavrebel", damTavrebisaken usasrulod mswraf arsebulebSi aRmovaCinoT<br />

momavlis fenomenebi, romlebsac gamovlenis da dadgenis SesaZlebloba<br />

gaaCniaT. radganac, rogorc ukve vaCveneT, ena da adamiani "umtkivneulod"<br />

miiReben axal gagebas, raki aseTi "SesaZlebloba" maTSi "Zevs".<br />

75


aseTi niSnebi marTlac Cans, Tuki Tanamedrove fizikis monacemebs<br />

gadavxedavT; momavlis niSnebze Tanamedrove inflaciuri kosmologia<br />

migviTiTebs (inflacia [inflation] niSnavs gabervas. inflaciuri kosmologia<br />

niSnavs iseT kosmologias, romlis mixedviTac samyaros, kosmosis arsebobis<br />

wesi xasiaTdeba rogorc gabervis [inflaciis] procesi). rogor da ratom<br />

xdeba fizikis mecnierebis SigniT aseTi kosmologiuri suraTis Camoyalibeba,<br />

aq ar SevexebiT. amis Sesaxeb arsebobs specialuri literatura.<br />

esTetikisaTvis sainteresoa is Sedegebi, daskvnebi, romlebsac Tanamedrove<br />

fizika samyaros kvlevisas iRebs.<br />

inflaciuri kosmologiis Sesaxeb saubrisas me veyrdnobi lindes<br />

wigns Физика элементарных частиц и иналасионная космология. (Москва.<br />

pirveli, CvenTvis saintereso Sedegi aris debuleba, rom gabervadi<br />

samyaros erTi are область) warmoSobs bevr gabervad areebs. Tanac, dro-<br />

sivrcis Tvisebebi da elementaruli nawilakebis urTierTqmedebis kanonebi<br />

sxvadasxva areSi sxvadasxva SeiZleba iyos. samyaros, rogorc mTelis<br />

evolucias, gabervadi areebis mudmivi qmnadobis procesis gaTvaliswinebiT, ara<br />

aqvs bolo, da SesaZlebelia, arc dasawyisi hqondes (gv.57).<br />

aseTi midgomiT, rogorc vxedavT, acilebulia <strong>yofierebis</strong> Cveneuli<br />

gagebis ZiriTadi modusi - bolomde miyvana. marTalia, mTlianad kosmosi<br />

Tanamedrove kosmologiis mixedviT ar mTavrdeba, bolomde ar midis, calkeul<br />

gabervad areebs es "bedi"' ar mocilebiaT. is sqema, romelic adre mTel<br />

samyaros mieyeneboda, amjerad calkeuli aris kuTvnileba gaxda. Tumca, Zvel<br />

TeoriasTan SedarebiT, samyaros gabervadi nawilis "sicocxlis dro"<br />

Seudareblad gaizarda (gv. 52).<br />

aq minda Zveli kosmologiis kidev erT moments mivaqcioT yuradReba:<br />

samyaros bolo, am Teoriis mixedviT, ornairad SeiZleboda<br />

ganxorcielebuliyo: "cxeli dasasruliT" samyaros kolafsis pirobebSi, da<br />

76


"civi dasasruliT" usasrulo cariel sivrceSi (gv.261). samyaros dasasrulis<br />

aseTi orgvari warmodgena emTxveva cnobierebis <strong>esTetika</strong>Si miRebul Sedegs<br />

(rodesac cnobierebis dasasrulis ori varianti Camoyalibda). rogorc<br />

vxedavT, <strong>yofierebis</strong> arsebuli gageba Tavis yvela modusSi srulad da<br />

unaklod vlindeba.<br />

amjerad simarTlesTan yvelaze ufro axlosaa azri, rom mTlianad<br />

samyaro iarsebebs maradiulad; dausruleblad warmoSobs axal-axal areebs,<br />

romlebSic kanonebi SeiZleba sxvadasxva iyos. jer-jerobiT ar aris cnobili,<br />

SeiZleba Tu ara sicocxle usasrulod viTardebodes yovel calkeul areSi.<br />

magram, danamdvilebiTaa cnobili, rom sicocxle kvlav da kvlav warmoiqmneba<br />

samyaros yovel sxvadasxva areSi yvelanairi SesaZlebeli saxiT. linde ambobs,<br />

rom aseTi warmodgena samyaros Sesaxeb aris inflaciuri kosmogoniis<br />

ganviTarebis erT-erTi yvelaze ufro mniSvnelovani Sedegi (gv. 261).<br />

esTetikis saSualebiT Segveqmna warmodgena <strong>yofierebis</strong> ori gagebis<br />

Sesaxeb. maTgan erTi, Cveni da CvenSi arsebuli, yvelgan da yvelaferSi<br />

vlindeba. meore ki, romelic SeiZleba ganxorcieldes, mxolod ramdenime<br />

niSnis saSualebiTaa CvenTvis cnobili. Tanamedrove Teoriuli fizikis<br />

monacemebis ganxilvam migviTiTa momavlis niSnebis am sferoSi arsebobis<br />

Sesaxebac. Tumca, es niSnebi jer-jerobiT SeumCneveli da "bolomde"<br />

ganuxorcielebelia. magram, Tanamedrove inflaciur kosmologiaSi aSkarad<br />

SeimCneva axali teqstis SesaZlebloba;<br />

<strong>yofierebis</strong> axali gagebis niSnebi gamokrTis msjelobaSi, rom<br />

samyaros arseboba mTlianad usasruloa, da rom mas ara aqvs arc bolo da<br />

SesaZlebelia arc dasawyisi. aseve, samyaros arsebobis wesSi, romelic axal-<br />

axali samyaroebis qmnadobad warmogvidgeba. am niSnebidan gamomdinare,<br />

mosalodnelia, rom momavalSi uaryofili iqneba yoveli aris dasrulebadobis<br />

debuleba da samyaros gafarToebadi areebic iseTive maradiul fenomenebad<br />

77


mogvevlinebian, rogorc mTlianad samyaro. Tumca, albaT dasasrulis momenti<br />

mainc iqneba SenarCunebuli. oRond, konkretuli arsebobisaTvis dasasrulis<br />

SesaZlebloba albaT raRacnairad iqneba acilebuli.<br />

esTetikisaTvis aseve ar aris ucxo, rom yovel gafarToebad ares<br />

Tavisi dasasruli aqvs - jer-jerobiT. Cvens garemoSi, rodesac erTi<br />

cnobiereba, anu <strong>yofierebis</strong> gageba dasasruls uaxlovdeba, meore ki<br />

horizontze Cans, Cveni arsebobisaTvis sxvanairi gagrZeleba warmoudgenelia.<br />

imitom, rom Cveni gageba aucileblobiT gulisxmobs bolomde miyvanas. anu,<br />

Cven cnobierebas, Cvens samyaros "axali gageba" afasebs Tavad CvenTvis<br />

damaxasiaTebeli mTavari niSniT da gamoaqvs dasasrulis ganaCeni.<br />

rogorc vxedavT, inflaciuri kosmologiis suraTSi Canan axali<br />

teqstis momentebi; SemTxveva, romlis dasawyisi da bolo teqstis sazRvrebia,<br />

gauqmebulia da ufro didi teqstis erT-erT momentadaa warmodgenili.<br />

gafarToebadi areebisagan axal-axali areebis warmoqmnac mTlianad emTxveva<br />

axali teqstis konturebs, romelic <strong>esTetika</strong>m fantasy-sTan mimarTebaSi<br />

daadgina. iseve, rogorc fantasy-Si yoveli teqsti warmoSobs axal teqstebs,<br />

aseve, yoveli gafarToebadi are, yoveli mini-samyaro, inflaciuri<br />

kosmologiis mixedviT, axal samyaroebs warmoSobs. anu, principulad<br />

dausrulebel fenomenTan gvaqvs saqme. es niSnavs, rom "paraleluri"<br />

samyaroebis (teqstebis) fenomeni ukve Semosulia fizikaSi, rac aucileblobiT<br />

miuTiTebs <strong>yofierebis</strong> axali gagebis Tanyofnas.<br />

aseve, momavlis niSnebis mkveTr arsebobas miuTiTebs inflaciur<br />

kosmologiaSi anTropuli principis TandaTanobiTi gaZliereba.<br />

<strong>yofierebis</strong> axali gagebis, axali cnobierebis niSani aris kidev erTi<br />

fenomeni; principuli sxvaoba "Zvel" da "axal" kosmologiebs Soris; ramdenime<br />

wlis winaT Teoriul fizikaSi laparaki iyo did gaerTianebaze<br />

(eleqtromagnituri, gravitaciuli, Zlieri da susti urTierTmoqmedebis),<br />

78


ogorc realur procesze, romelic odesRac iyo da Semdeg daiSala oTx<br />

ZiriTad urTierTqmedebad (es is momentia, romelic safuZvlad daedo<br />

kosmogoniuri Teoriis im variants, romelsac "axal personaJSi" vixilavT).<br />

dRes laparakia oTxi Zalis ara realur, aramed eqsperimentul, e.i.<br />

principul erTianobaze (gv. 117, 154).<br />

es ki niSnavs, rom mecniereba TandaTan, fizikis mecnierebis saxeliT<br />

uars ambobs Tavis Zvel paradigmaze: sagnis codna aris sagnis genezisis codna.<br />

TandaTan axali paradigmis suraTi ixateba.<br />

zedapiruli ganxilviTac ki naTeli xdeba, rom Tanamedrove<br />

Teoriuli fizikis CvenTvis saintereso nawili cildeba sakvlevi sagnis, anu,<br />

samyaros genezisis kvlevas. SesaZlebelia es dacileba TandaTan sul ufro da<br />

ufro SesamCnevi gaxdes. rogorc Cems xelT arsebuli monacemebi gviCveneben,<br />

kosmologiis sagani xdeba samyaro mis yvelanair SesaZlo mdgomareobaSi. iseT<br />

mdgomareobaSic ki, romlis dakvirvebac SeuZlebelia (inflaciur<br />

kosmologiaSi laparakoben samyaros dakvirvebadi nawilis erTgvarovnebaze, da<br />

ara mis mTlian erTgvarovnulobaze). paraleluri samyaroebis sakiTxi,<br />

romelic TandaTan Zalas ikrebs, am viTarebis maCvenebelia.<br />

amitomac, fizikis mecnierebis am nawilis mimarT mainc SeiZleba iTqvas,<br />

rom misi mizania ara sagnis genezisis, aramed sagnis SesaZlebeli<br />

(paraleluri) mdgomareobis kvleva. albaT ar iqneba miuRebeli ganzogadeba,<br />

Tuki saerTod momaval mecnierebas msgavs mizans da paradigmas mivawerT. sxva<br />

sakiTxia, ramdenad SeiZleba momavlis am fenomens "mecniereba" daerqvas. magram<br />

"saxelis SerCeva", Tuki es "prognozi" gamarTldeba, momavlis xelSi unda<br />

davtovoT.<br />

(aseve ar aris gamoricxuli, rom momavlis msgavsi niSnebi sxva<br />

mecnierebebSic aRmoCndes. savsebiT SesaZlebelia, Tuki mecnierebebs<br />

79


daaxloebiT erTi paradigma da warmoSoba gaaCniaT, gagrZelebis da dasrulebis<br />

konturebic saerTo hqondeT ).<br />

sagnis SesaZlebeli mdgomareobis kvleva niSnavs misi yvelanairi<br />

mdgomareobis codnas. inflaciuri kosmologia ukve gveubneba, rom<br />

SesaZlebelia yvelanairi arseboba. sxva sakiTxia, ramdenad dakvirvebadni arian<br />

isini.<br />

isev da isev, axali teqstis struqturasTan analogiiT, aseT<br />

kvlevas bolo ara aqvs, radganac yoveli sakvlevi mimarTuleba, "sagnis"<br />

yoveli SesaZlebeli mdgomareoba, Tavis TavSi warmoSobs axal-axal areebs,<br />

romelTa mdgomareobebic aseve sakvlevi da dasadgenia.<br />

es ki niSnavs, rom mecnierebis axal paradigmasTan erTad icvleba<br />

TviTon sagnis cnebac. sagani (Gegenstand, предмет) zogierT enaSi Sedgenili<br />

sityvaa (swored mecnierebis warmoSobis Semdeg) da niSnavs win mdgoms, imas,<br />

rasac uyureb, anu, imas, risi dakvirvebac SesaZlebelia. axali paradigmis<br />

mixedviT ki, sagani SeiZleba dakvirvebadi ar iyos, magram mainc "sakvlev<br />

obieqtad" darCes. amitomac, axali principis mixedviT, verc erTi konkretuli<br />

sagani veRar iqneba mecnierebis sakvlevi obieqti. radganac is imTaviTve iqneba<br />

dadgenili ara rogorc sakvlevi, aramed rogorc sakvlevis erT-erTi variacia.<br />

es ki niSnavs, rom Tuki "momavalSi" <strong>yofierebis</strong> axali gageba ganxorcielda,<br />

"calke" arc erTi mecniereba ar iarsebebs. yvelani gaerTiandebian da<br />

gamoikvleven samyaros SesaZlebel variaciebs (me ar vgulisxmob marto<br />

sabunebismetyvelo mecnierebebis erTobas). konkretuli, dakvirvebadi sagnis<br />

kvleva gaxdeba ara mizani (rogorc es dResaa "teqnikur" mecnierebebSi [ix.<br />

"axali personaJi"]), aramed, samyaros SesaZlebeli yofnis erT-erTi gamoxatvis<br />

analizi.<br />

amitomac, raki momavlis niSnebi gviTiTeben mecnierebis arsebuli<br />

paradigmis mTlian uaryofas (uariyofeba sagani, rogorc Zalian viwro<br />

80


mecnierebis miznebisaTvis, da genezisi, rogorc ukve "ganvlili" etapi),<br />

mecnierebis axali paradigma albaT Camoyalibdeba rogorc samyaros<br />

SesaZlebeli (paraleluri) mdgomareobebis kvleva.<br />

samyaros SesaZlebeli mdgomareobebis kvlevaSi gadaikveTebian<br />

dReildReobiT erTmaneTisaTvis iseTi ucxo mecnierebebi, rogorebicaa fizika,<br />

biologia, filologia da sxva. aqamde ambobdnen, rom sxvadasxva mecnierebebis<br />

monacemebis gaerTianeba gvaZlevs samyaros suraTs. "suraTi" xisti da<br />

mouqnelia. amasTanave, gulisxmobs statikurobas, erTadarTobas da aucilebel<br />

WeSmaritobas. axali, momavlis gaerTianeba, Tuki es momavali ganxorcielda,<br />

mogvcems samyaroebs, rac yovel adamians Seudereblad gauxsnis horizonts.<br />

da bolos, unda gavceT pasuxi kiTxvas, romelic aucileblad<br />

wamoeWreboda mkiTxvels: ratom maindamainc fizikaSi da ara sxva mecnierebaSi<br />

gaxda SesaZlebeli momavlis cxadi niSnebis danaxva? saqme imaSia, rom fizika<br />

aTeulobiT wlebis ganmavlobaSi axorcielebda imas, rasac filosofias<br />

abralebdnen da rasac filosofia ibralebda xolme; fizika akonstruirebda,<br />

agebda msoflmxedvelobebs, anu, samyaros suraTebs (yovel samyaros suraTs ki<br />

Sesabamisi ganwyoba mosdevs. maT Soris iseTive damokidebulebaa, rogorc miTsa<br />

da rituals Soris). amitomac mosalodneli iyo <strong>yofierebis</strong> arsebuli gagebis<br />

Sesabamisi samyaros suraTebis amowurva da "sxvis" gamokrToma (rogorc zemoT<br />

aRvniSneT, <strong>yofierebis</strong> gagebas unda axasiaTebdes namdvili dasrulebisas sxvad<br />

qceva). me ubralod vcade es gamokrToma SememCnia da aRmewera.<br />

ra Tqma unda, savsebiT SesaZlebelia <strong>yofierebis</strong> axal gagebaSi, anu, sxva<br />

cnobierebaSi, Cvens mier navaraudevi situacia ar ganxorcieldes, an,<br />

sxvanairad ganxorcieldes. magram, Zneli SesamCnevi ar unda iyos, rom<br />

momavlis niSnebi, romlebsac esTetikis saSualebiT veZebdiT, aRmoCndnen<br />

swored iq, sadac mosalodneli iyo; "adgilebSi", sadac <strong>yofierebis</strong> arsebuli<br />

81


gageba "kriziss" ganicdis. Tanac am niSnebis erTgvarovneba naTeli da advili<br />

SesamCnevia.<br />

magram, momavlis niSnebis arseboba ar niSnavs, rom isini TavisiT<br />

ganxorcieldebian da garkveul Zalisxmevas ar moiTxoven. <strong>yofierebis</strong> arsebul<br />

gagebas Seswevs unari fsevdo-interpretaciebiT maT sakuTari fenomenebis saxe<br />

misces. rogorc TamaSs eZleva teqnikis saxe, iseve axal teqsts Zveli<br />

teqstebis erT-erTi axali variacia erqmeva. da rac mTavaria da yvelaze ufro<br />

damaluli, bolomde miyvanas - Cveulebrivi, sayovelTao, uwyinari da<br />

"TavisTavadgasagebi" xasiaTi eniWeba.<br />

aseTi xerxiT, Cvens cnobierebas aqvs "Sansi" kvlav gaagrZelos arseboba<br />

- usasrulobamde (rodesac cnobierebis <strong>esTetika</strong>Si Cveni cnobiereba aRvwereT,<br />

momavlis niSnebi, romelic marTalia SevamCnieT, TavianTi arsobrivi mxariT<br />

dafarulni aRmoCndnen CvenTvis. rac <strong>yofierebis</strong> arsebuli gagebis moqmedebis<br />

erT-erTi magaliTia. filosofia ki, raki is anareklia, Tavisi SecdomebiTac<br />

ki, areklilis bunebas miuTiTebs).<br />

bolosityvaobis magivrad<br />

<strong>esTetika</strong>m migviTiTa, rom Cveni cnobierebis, anu, <strong>yofierebis</strong> Cveneuli<br />

gagebis erT-erTi ZiriTadi moqmedeba aris mniSvnelobis (da sabolood<br />

funqciis) miniWeba. yvela "gonieri" fenomeni, romelic Cvens garSemo da Cvens<br />

garemoSi arsebobs, dabeWdilia am niSniT. rogorc ukve aRvniSneT, am<br />

moqmedebis erT-erTi ZiriTadi ganmaxorcielebeli aris rwmena. kacobriobis<br />

istoriaSi rwmenis erT-erTi yvelaze ufro sruli gamoxatva "mwams radgan<br />

absurdia" (tertuliane) amis Sesaxeb gvelaparakeba.<br />

82


am kuTxiT rwmena aris saSualeba, wesrigi, urTierTSesabameba da<br />

moTxovnileba sakuTari, nacnobi garemo dainaxo iq, sadac amis danaxva<br />

"logikurad" ar SeiZleba. anu, rac TavisTavad ar meta-vdeba, risi mTlianad<br />

ga-meta-ebac sxvanairad SeuZlebelia. anu, esTetikis gamocdilebas Tu<br />

gaviTvaliswinebT, rwmena mieyeneba im fenomens, romlis mTlianad mniSvnelobis<br />

dakargva, bolomde miyvana, gansazRvrebaSi moqceva ar xerxdeba (TviTon gasa-<br />

meta-ebeli fenomenidan gamomdinare).<br />

rwmena mowodebulia yvelaferi gaa-meta-os da yvelafris ukan<br />

dainaxos ganmsazRvreli da mniSvneloba-damkargveli. Cvens garemoSi arsebobs<br />

erTi fenomeni, romlis kavSirzec erTi mxriv rwmenasTan, meore mxriv ki<br />

gonebasTan, logikasTan, am movlenis sxvadasxva enebze gamoxatva migviTiTebs;<br />

crurwmena, prejudice, vorurteil, предрассудок).<br />

yoveli crurwmena aris am crurwmenis obieqtisaTvis mniSvnelobis<br />

miniWeba, samyaroseuli funqciiT dabeWdva. crurwmena aris SemTxvevisaTvis<br />

mniSvnelibis micema, e.i. yoveli SemTxvevis gansazRvreba, anu, misi ga-meta-eba<br />

da bolomde miyvana. rac, rogorc ukve aRvniSneT, samyaros yovel SemTxvevas<br />

aqcevs funqciurad.<br />

raime SemTxvevis funqciad qceva ki sxva araferia, Tu ara imis<br />

aRiareba da SemoReba, rom es SemTxveva dasrulebulia, damTavrebulia,<br />

bolomde miyvanilia da aRaraferi darCenia, raime funqciis Sesrulebis garda.<br />

rogorc vxedavT, aq aSkaraa, rom crurwmeniT (e.i. rwmeniT) xdeba<br />

yoveldRiuri SemTxvevebis <strong>yofierebis</strong> gagebis wreSi Cagdeba. anu, rwmeniT<br />

xdeba nebismieri arsebulis iZuleba <strong>yofierebis</strong>aTvis.<br />

(rac Seexeba sityva "crurwmenas"; albaT es sityvebi am fenomens eniWeba<br />

"sxva rwmenis" mier. anu, interpretirebuli SemTxvevis sxvanairi<br />

interpretaciis mosurnes. es mosurne SeiZleba iyos religia, mecniereba da<br />

a.S. crurwmena faqtiurad cnobierebis mniSvnelobadakarguli formaa).<br />

83


yovelive zemodTqmulidan gamomdinareobs, rom <strong>yofierebis</strong><br />

Cveneul gagebaSi samyaro, anu samyaros suraTi aniWebs mniSvnelobas<br />

SemTxvevebs da SemTxvevis monawileebs, romlebic masSi arseboben. da<br />

Sesabamisad, samyaroSi arsebuli xdeba funqciuri, anu <strong>yofierebis</strong> fenomeni,<br />

samyaros suraTis "gamo" (es ra Tqma unda ar niSnavs, rom yoveli konkretuli<br />

adamianis TavSi samyaros mwyobri suraTi arsebobs. konkretul cnobierebaSi,<br />

<strong>yofierebis</strong> Cveneuli gagebis eniT rom vilaparakoT, darCenili reliqturi<br />

mniSvnelobebiT da funqciebiT aisaxeba da arsebobs, met-naklebad samyaros<br />

yvela suraTi, romelsac ki istoriulad uarsebia cnobierebis gzis<br />

ganmavlobaSi).<br />

mdgomareobis aseTi aRwera ki enis bunebis identuria, romelsac<br />

esTetikiT, anu, Sesabamis kvalze siaruliT mivadeqiT. enis aRwerisas vTqviT,<br />

rom sityvebs, romlebic arian mniSvneloba dakarguli niSnebi, funqcia<br />

eniWebaT teqstSi. anu, TavisTavad sityvas, enis gareSe, ara aqvs mniSvneloba.<br />

Tumca, isic aRvniSneT, rom konkretuli cnobierebisaTvis ena sxva araferia,<br />

Tu ara niSnebis erToba, sadac niSnebs sakuTari mniSvnelobebi gaaCniaT. am<br />

mxriv ena, rogorc "komunikaciis saSualeba" arafriT ar gansxvavdeba sxva<br />

"sakomunikacio fenomenebidan", romlebic Cvens garemoSi arian Semomxvedrni.<br />

gansxvaveba, anu enis buneba Cndeba da dgindeba e.w. "transcendentur doneze",<br />

sadac cxadi xdeba, rom ena teqctebis erTobaa, romlebic mniSvneloba<br />

dakarguli niSnebisagan arian Sedgenilni.<br />

amrigad, SeiZleba iTqvas, rom samyaro sazRvriTad, Cveni cnobierebis<br />

mixedviT unda aRiweros rogorc teqsti, romelSic sityvebs (waikiTxe<br />

sagnebs) funqciebi eniWebaT. rogorc avRniSneT, teqsti, romelic Cveni<br />

enisaTvis, <strong>yofierebis</strong> Cveneuli gagebisaTvis aris damaxasiaTebeli, anu,<br />

romelic aris Cveni samyaro, aris SemTxvevis, romelsac dro, sivrce da<br />

subieqti asruleben, aRwera. amitomac, <strong>yofierebis</strong> Cveneuli gageba<br />

84


aucileblobiT moiTxovs moqmedi subieqtis cnebas, romelic "ZiriTad<br />

teqstSi", romelsac hqvia samyaro, saxeldeba rogorc RmerTi, kanoni da a.S.<br />

teqstis variantebi, sxvadasxva teqstSi subieqtis, drois da sivrcis<br />

sxvadasxva daxasiaTebebi "teqnikis" ambavia.<br />

es ki migviTiTebs, rom samyaro, romelic Cvens gagebaSi CvenTvis<br />

arsebobs, aris erTgvarovani, erTi SemTxveva, romelic sadRac iwyeba da<br />

sadRac mTavrdeba, da romelic, Tavisi erTgvarovnebis gamo, ar SeiZleba<br />

erTnairad ar "xdebodes" (raki is SemTxvevaa).<br />

<strong>yofierebis</strong> esTetikis miTiTebiT, samyaro sxva araferia, Tu ara<br />

<strong>yofierebis</strong> am gagebis gamovlena, Cveni cnobiereba da aseve, Cveni ena. rogorc<br />

cnobierebis <strong>esTetika</strong>m migviTiTa, da rasac amjerad <strong>yofierebis</strong> <strong>esTetika</strong>c<br />

eTanxmeba, samyaro airekleba enaSi da piriqiT. amitomac, bunebrivia Cndeba<br />

kiTxva; Tuki Cveni ena aris mTlianad Cveni <strong>yofierebis</strong> gageba, rogor SeiZleba<br />

am eniT "<strong>yofierebis</strong> sxva gagebaSi" arseboba, da xom ar moiTxovs "gadasvla"<br />

enis radikalur Secvlas? am kiTxvis bolo nawili faqtiurad auqmebs im<br />

Zalisxmevas, romelic <strong>esTetika</strong>m gaswia axali gagebis misaRwevi gzis kvlevaSi;<br />

enis radikalurad Secvla imdenad warmoudgenelia, rom katastrofuli<br />

cnobierebidan yovelgvar Tavis daRwevaze laparaki zedmeti xdeba.<br />

magram aq isev esTetikis _Sedegebi gvevlinebian mSvelelad;<br />

rogorc irkveva, enis cvlileba unda exebodes ara sakomunikacio sistemis,<br />

aramed ZiriTadi teqstis Secvlas. anu, ena aris mxolod da mxolod is<br />

teqsti, romelic am enis teqstebs sazRvravs, da araviTari Sexeba ara aqvs im<br />

niSnebTan, sakomunikacio saSualebas rom warmoadgenen (Sexeba ara aqvs - es<br />

niSnavs, rom sakomunikacio ena aris teqstis sityvebis kvlav niSnebad qceva,<br />

anu, mniSvneloba dakarguli niSnebisaTvis kvlav mniSvnelobis da niSnobis<br />

miniWeba. metyveleba enis "Semdgomi" safexuria).<br />

85


enis Secvla niSnavs ara yoveldRiuri enis, aramed misi<br />

"saxuravis", misi enad mqcevelis Secvlas. Cveni cnobierebidan SeuZleblad<br />

meCveneba laparaki imis Sesaxeb, Tu ra zegavlenas moaxdens es Secvla TviTon<br />

enis bunebaze. Tumca, albaT axali enac SeiZleba Tavisuflad aixsnas<br />

<strong>yofierebis</strong> Cveneuli gagebidanac - rogorc u-mniSvnelo sityvebisaTvis<br />

mniSvnelobis mimniWebeli - raime axali axsnis gverdiT.<br />

aseTi, axali teqstis SesaZlebloba ki ukve davinaxeT fantasy-Si<br />

da Tanamedrove inflaciur kosmologiaSi (aseve, TamaSia fenomenSic). es axali<br />

teqsti gulisxmobs subieqtis mravalgvarobas da, rogorc ukve iTqva,<br />

teqstebis da Sesabamisad, samyaroebis mravalferovnebasac. axali teqstis<br />

arsebobas inflaciuri kosmologiis is daskvnac miuTiTebs, rom samyaro,<br />

kosmosi ar aris erTgvarovani. anu, SeiZleba iTqvas, rom momaval teqstSi<br />

(momaval samyaroSi) mniSvnelobis (funqciis) miniWeba sxvadasxva teqstSi<br />

sxvadasxvanairad xdeba, an saerTod ar xdeba(zogierTSi).<br />

<strong>yofierebis</strong> <strong>esTetika</strong>m migviTiTa, rom ena TamaSobs, anu, umiznod da<br />

ufunqciod agrZelebs sityvebis qmnas, anu, mniSvnelobebis miniWebas. maSasadame<br />

ena mudam qmnis niSnebs (rogorc wesi, sityvebs aqcevs niSnebad). swored am<br />

unaris gamo xdeba SesaZlebeli ena ise Seicvalos, anu ise Seicvalos<br />

"ZiriTadi teqsti", rom enis empiriuli modusi - metyveleba rogoric iyo,<br />

iseTi darCes ZiriTadaT.<br />

irkveva, rom enaSi, romelic Tavidan gamoiyureboda rogorc <strong>yofierebis</strong><br />

arsebuli gagebis sruli da unaklo anarekli - xati, aRmoCnda fenomeni,<br />

romelic axali gagebis "realurobis" garantiaa. momavlis yvela niSani,<br />

romelic Cven cal-calke vipoveT, erT fenomenSi gaerTianda, erTis sxvadasxva<br />

gamoxatvebad mogvevlina. aseve, ra ucnauric ar unda iyos, <strong>yofierebis</strong><br />

arsebuli gagebis ZiriTadi niSnebis kvalmac enis garemoSi amogvayofina Tavi.<br />

rac gveubneba, rom Tuki ganxorcielda axali gagebis misaRwevi nabijebi, isini<br />

86


warmatebiT dasruldeba, radganac arsebobs misi ganxorcielebis pirobebi.<br />

magram arsebobs mxolod pirobebi, da ara ganmsazRvreli fenomenebi. isev da<br />

isev axali teqstis Sesabamisad, axali gagebis ganxorcieleba (an<br />

ganuxorcielebloba) mxolod da mxolod adamianebze, e.i. konkretul<br />

subieqtebzea damokidebuli. filosofias ar SeuZlia, Tavisi axali miznebis<br />

mixedviTac ki, aseTi gadasvlis aucileblobaze ilaparakos. ZiriTadi motivi,<br />

ramac SeiZleba aseTi gadasvla sasurveli gaxados, aris katastrofuli<br />

cnobierebidan Tavis daRweva da aqedan gamomdinare, misi Sedegebis acilebac.<br />

Tqma, an survili, rom es gadasvla gvinda ar gvinda, aucileblobiT<br />

ganxorcieldes, isev <strong>yofierebis</strong> Cveneul gagebaSi dabruneba iqneba. dabruneba<br />

iqneba imitom, rom ase isev erTxel ganxorcielebul SemTxvevaSi moveqceviT,<br />

anu, davrCebiT Zvel teqstSi.<br />

87


cnobierebis da <strong>yofierebis</strong> esTetikis damateba (1997). paradigma da urCxuli<br />

(filosofiuri gonebis saqmis gamoZieba)<br />

…”..SeiZleba vinmem SeniSnos, rom aq daskvna<br />

win uswrebs “dasabuTebas”. magram gana<br />

vinme daiwyebs imis mtkicebas, risic ar sjera<br />

da ris gavrcelebaSiac ar<br />

aris dainteresebuli”<br />

borxesi “iudas Ralatis sami versia”<br />

gamoZieba istoriis kvleviT unda daiwyos. istoria<br />

msoflmxedvelobebis urTierTCanacvlebaa. iseve, rogorc SeuZlebelia<br />

warmoidgino adamiani msoflmxedvelobis gareSe, aseve SeuZlebelia<br />

warmoidgino “istoriuli” movlena romelsac ara aqvs msoflxedvelobrivi<br />

safuZveli.<br />

SeiZleba iTqvas, rom “pirveli” msoflmxedveloba _ miTi _ mTlianad<br />

moicavda samyaros da masSi paradigmuloba(1) srulad iyo gamoxatuli; erTi<br />

mxriv rogorc nimuSi, da meore mxriv, rogorc msoflmxedvelobis gverdiT<br />

mdgari. amitom, miT ufro sakiTxavia, Tu ratom xdeba am msoflmxedvelobis<br />

totaluri arsebobis sxviT Canacvleba. gamosakvlevia, Tu ra iwvevs<br />

msoflmxedvelobis cvlilebas, ra aiZulebs srul da yovlismomcvel<br />

msoflmxedvelobas ukan daixios da sxva formebs dauTmos adgili.<br />

aseTia paradigmulobis saqmis kvlevisas warmoSobili pirveli rigis<br />

problemebi. miTebi srulad aRweren samyaros. yoveli miTi aris garkveuli<br />

kanoni. am kanonebis erTianoba iZleva Cveni garemos srul axsnas.<br />

88


am ganmartebaSi organuladaa CarTuli miTebis ritualuri Sesruleba,<br />

romlis saSualebiTac xorcieldeba samyaro. ritualis gareSe miTSi aRwerili<br />

SemTxveva ar ganxorcieldeba. miTiur samyaroSi, ise rogorc arsad sxvagan,<br />

adamiani da garemomcveli samyaro organizmul erTobas warmoadgenen. isini<br />

uerTmaneTod ver arseboben. msoflmxedveloba am garemoSi gamoixateba<br />

tradiciulobiT; yoveli movlena aris rogorc odesRac momxdaris anarekli-<br />

gameoreba.<br />

am harmoniul, kosmosur samyaroSi, paradigmulobis am srul da unaklo<br />

gamoxatvaSi, sadac scenari, nimuSi da sanaxaobis ganmsazRvreli erT<br />

“fenomenSi” arian moqceulebi, xdeba raRac, rac paradigmulobas samyaros<br />

axleburad gadawyobas aiZulebs(2).<br />

erT-erTi aseTi movlenaa tragedia.<br />

tragediaSi saqmis viTareba sxvagvaradaa, vidre eposSi. tragedia ar<br />

aris Tanasworuflebiani subieqtebis urTierTqmedebiT Sedgenili siuJeturi<br />

qarga. tragediaSi siuJeti da misi ganviTareba protagonistis garemosTan<br />

“araadekvatur” urTierTobas eyrdnoba; tragediis garemo Cveulebrivi, lamis<br />

yoveldRiuri mimdinareobaa, romelsac tragediis gmiri arRvevs Cveulebrivi<br />

mimarTulebis sawinaamRdgo moZraobiT. SemTxveva, romelic xorcieldeba<br />

tragediaSi, rogorc misi kulminacia, mTlianad protagonistis damsaxurebaa.<br />

anu, movlenis Semoqmedi aris erTi subieqti, romelic Tavisi<br />

gansakuTrebulobis gamo, yvela Tanamonawileze maRla dgas, da siuJetis<br />

SigniT maTi bedis ganmapirobeblad da ganmsazRvrelad gvevlineba.<br />

amave rangis movlena antikur saberZneTSi aris filosofia, romelic<br />

Tavisi metafizikuri SinaarsiT miuTiTebs raRac erT ganmsazRvrelze<br />

(magaliTad _ formis formaze. aristotele).<br />

aseTi msoflgageba, mowesrigebis wesi Cndeba mogvianebiT, qristianuli<br />

religiis gatotalurebasTan erTad. Semodis SemTxvevebis arsebobis axali<br />

89


wesi. Tuki “adre” xdomilebas ramdenime subieqtis (elementis)<br />

Tanasworuflebiani moqmedeba ganapirobebda, axla yvelaferi, rac xdeba, erTi,<br />

gansakuTrebuli subieqtis mieraa gamowveuli da mTeli samyaro mis<br />

biografiaSia CarTuli(3).<br />

aqac, am epoqaSic SeimCneva Seusabamo movlenebi. romlebic iseve,<br />

rogorc tragedia da antikuri filosofia, sxvis BSesaxeb gvelaparakebian(4)<br />

am epoqaSi aseTi movlena aris, upirveles yovlisa panTeizmi; is<br />

gveubneba, rom yvelaferi aris RmerTi, anda, yvelaferi aris RmerTSi (pan-en-<br />

Teizmi. koplstonis termini). samyaros aseTi gawyoba subieqtis da movlenis<br />

igiveobas migviTiTebs. anu, subieqti ki ar gansazRvravs SemTxvevas, TviTon<br />

subieqtia SemTxveva, misi parametrebi. amitom, subieqti da SemTxveva erTad<br />

xdebian. es gawyoba, struqtura, samyaros aRqmis “qronikuli” wesidan ar<br />

gamoiyvaneba. amitomac, SemTxveviTi ar aris aseTi moZRvrebebis eresad<br />

monaTvla.<br />

amgvari movlenebi mravlad daiZebneba. TvalsaCinoebisaTvis gamovyoT ori<br />

maTgani, romlebic Tavisi SinaarsiT, formiT, mimarTulobiT, ar “jdebian” im<br />

dros arsebul totalur da eqs-totalur msoflmxedvelobebSi. esenia X<br />

saukuneSi qarTveli beris ioane-zosimes mier Seqmnili mcire teqsti “qebai da<br />

didebai qarTulisa enisa” da kopernikis heliocentruli sistema.<br />

ptolemeosis geocentrizmi absoluturad misaRebi iyo Sua saukuneebis<br />

ideologiisaTvis, romelic subieqts (iqneboda es moqmedi Tu damkvirebeli)<br />

ayenebda SemTxvevis centrSi, rogorc am SemTxvevis Semoqmeds da mTavar moqmed<br />

pirs.<br />

heliocentruli sistema, romelic mecnierulad daasabuTa kopernikma,<br />

antikur saberZneTSic arsebobda (Zv. w.a. III s. aristarqe samoseli). magram is<br />

ubralod daiviwyes. es Teoria winaswarmetyvelebs samyaros ganxilvis axal<br />

wess, romlis mixedviTac konkretuli subieqti raRac zogadis da mTlianobis<br />

90


mxolod erT-erTi rigiTi monawilea da TavisTavad arafers gansakuTrebuls<br />

ar warmoadgens. aseTi msoflmxedveloba adgens mTlianobas, erTs, romlis<br />

WanWikebic konkretulad arsebulebia. aseT aRweras renesansuli epoqa da<br />

konkretuli adamianis xsnaze mimarTuli eklesia ver miiRebda. amitom, ar aris<br />

SemTxveviTi, rom traqtati “ciur sxeulTa brunvis Sesaxeb” mxolod avtoris<br />

sikvdilis Semdeg gamoqveynda.<br />

“damarxul ars enai qarTuli dRemde meored mosvlisa misisa<br />

sawameblad, raiTa yovel enasa RmerTman amxilos amiT eniTa..<br />

..viTarmed yoveli saidumlo amas enasa Sina damarxul ars..<br />

..da ese ena Semkuli da kurTxeuli saxeliTa uflisaiTa, mdabali da<br />

dawunebuli, moelis dResa mas meored mosvlisa uflisa..”<br />

…Sua saukuneebis msoflxedvelobaSi, ideologiaSi ver vipoviT vercerT<br />

kuTxes, romelSic am frazebis umtkivneulo moTavseba iqneba SesaZlebeli.<br />

ioane zosimes es teqsti qarTul enas acxadebs istoriis subieqtad, adarebs<br />

lazares. mTeli istoria am erTgverdian traqtatSi warmodgenilia rogirc<br />

qarTuli enis biografia: istoria aris qarTuli enis aRdgomis molodini. rac<br />

niSnavs, rom istoria aq gvevlineba zogadi subieqtis Sinagan kanonad, da rom<br />

ara es subieqti, istoriac ar iarsebebda.<br />

aq, erTi SexedviT SeumCnevlad, uaria naTqvami konkretuli adamianis<br />

unikalurobaze, konkretul subieqt-RmerTze. miuxedavad imisa, rom formiT am<br />

teqstis Sinaarsi aris RmerTis molodini, “pirvel” adgilze (Tundac<br />

saTauris mixedviT) qarTuli enaa dayenebuli.<br />

konkretuli adamiani, eTnosis miuxedavad, rac aris im dros<br />

qristianuli eklesiis zrunvis sagani, ar Cans. qarTuli ena zogadi,<br />

yovlismomcveli subieqtia, da teqsti erTi mxriv miuTiTebs am zogadis<br />

upiratesobas sxva zogadobebis (enebis) mimarT, meore mxriv ki axal wesrigze<br />

91


esaubreba, romelSic subieqtebi aseTi zogadobebi iqnebian, da samyaroc maTi<br />

urTierTobis mixedviT mowesrigdeba.<br />

es myvirala Seusabamoba romelic Sua saukuneebis paradigmasa da msgavs<br />

movlenebs Soris arsebobs, maleve iWreba da ixsneba im epoqis dadgomiT,<br />

romelsac axal dros, mecnierebis azRevebis da ganmanaTleblobis xanas<br />

uwodeben.<br />

axali wesrigi, romelic ganmanaTleblobaSi iRebs saTaves da romelSic<br />

bolo dromde vcxorobdiT, gulisxmobs subieqtis, SemTxvevis da dro-sivrcis<br />

erTianobas. am msoflxedvelobiT yvelaferi, rac ki xdeba, aris raRac<br />

saerTos, zogadis mcire nawili. es saerTo ki aris erTaderTi avtonomiuri<br />

arseba(5).<br />

yovelRiurobaSi aseTi paradigma nacionalizmis saxes iRebs;<br />

nacionalizmi sxva araferia, Tu ara istoriis subieqtad eris dasaxva, rac<br />

niSnavs rogorc konkretuli adamianis, aseve sxva erebis daqvemdebarebul<br />

statusSi gadayvanas.<br />

rogorc irkveva, istoriis garkveul adgilebSi warmoiqmnebian<br />

movlenebi, romlebsac im momentSi uparadigmoebi SeiZleba vuwodoT. megram,<br />

rogorc vnaxeT, paradigmuloba saswrafod qmnis am axali SemTxvevis Sesabamis<br />

paradigmas, iTavsebs mas.<br />

istoriaSi siarulisas aRmoCndnen movlenebi, romlebic maTi<br />

konkretuli garemosTvis arian sxva. es faqtebi paradigmis Zaladobis<br />

damadastureblebi unda iyvnen.<br />

92


* * *<br />

M”..mTqmelebi, romlebmac gansazRvrs, rom<br />

damxmare cxoveli SeiZleba iyos<br />

mxolod sami, da daadgines sasjeli<br />

imaTTvis, vinc gabedavda akrZalvis darRvevas”<br />

antonia s. baieti “jini “bulbulisTvlis”<br />

SuSidan damzadebuli boTlidan”<br />

TiTqosda mivediT mizanTan, aRmovaCineT dazaralebuli, romlis povnis<br />

imedic gamoZiebis specifikuri xerxis SemuSavebisas gvqonda.<br />

magram sakiTxavia, Tu ramdenad aris dazaraleba, Zaladoba iSviaTis<br />

sayovlTaod qceva; zaraldeba Tu ara aristotele, ideologiis avtoritetad<br />

qceviT, anda koperniki, imiT rom yvelam icis heliocentruli sistemis<br />

Sesaxeb, an ra akldeba ioane-zosimes misi teqstis lamis identur frazebs<br />

msoflios nebismier kuTxeSi rom gahyvirian? ra Tqma unda, SegviZlia vTqvaT,<br />

rom zaraldeba unikaluroba, auTenturoba, magram es debulebebi argumentebi<br />

ki ara, “keTili survilebia”. amitom gamosakvlevia, xom ar aris<br />

paradigmulobis aseTi moqmedeba Zaladoba, Tundac sakuTari Tavis, anda<br />

arsebuli paradigmis mimarT.<br />

irkveva, rom aq Zaladobis faqts adgili ar hqonia. paradigmuloba<br />

Tavis gasamarTleblad kosmogoniur miTze migviTiTebs;<br />

kosmogoniur miTSi paradigmis yvela SesaZlo mdgomareoba winaswaraa<br />

mocemuli; nebismieri kosmogoniuri ambavi, iqneba es hesiodes Teogonia Tu<br />

“popol-vuxi”, SeiZleba sam struqturul momentad davyoT: yoveli<br />

kosmogoniuri miTi iwyeba gaurkveveli da ganurCeveli garemos aRweriT,<br />

romelSic yovelive (ukve) arsebuli gaerTianebulia da erT organizmad<br />

93


warmogvidgeba. Semdeg, am erTianobidan warmoiSoba erTi _ Semqmneli, RmerTi,<br />

romelic iwyebs damxmare RmerTebis (elementebis) Seqmnas. Semdeg, am<br />

elementebis (damxmare RmerTebis) urTierTganlagebiT (RmerTebis<br />

urTierTqmedebiT) iqmneba samyaro(6).<br />

es niSnavs, rom Zaladoba ar momxdara. miTis paradigmaSi ukve<br />

mocemulia yvela “sxva” msoflmxedveloba. TviTon miTSi, romlis empiriuli,<br />

grZnobadi gamoxatva aris tradiciuloba, arsebobs sxva ambebis konstruirebis<br />

SesaZlebloba. mTlianad kosmogoniuri miTi ki SeiZleba warmovidginoT,<br />

rogorc miTisaTvis myari tradiciuli safuZvelis dadgenis warmatebiT<br />

ganxorcielebuli mcdeloba.<br />

amrigad, raki kosmogoniuri miTi arsebobs, yvela epoqaSi aris samive<br />

msoflxedvelobis ganxorcielebis potencia. amitom, unda iTqvas, rom<br />

ideologia, centraluri msoflmxedveloba aris ara absoluturad, aramed<br />

mxolod totalurad.<br />

paradigmulobis yovel moduss aqvs Tavisi sisuste, romelic amave<br />

dros mis Zalasac warmoadgens: es aris msoflmxedvelobis yvelgangamWolobis<br />

unari; totaluri msoflmxedveloba (ideologia) imdenadaa totaluri, anu,<br />

epoqa imdenadaa raRac epoqa, ramdenadac Sesabamisi paradigma yvelganmyofi da<br />

grZnobadad mocemuli xdeba. anu, is totalurad igulisxmeba, Tanmyofia da<br />

grZnobad-aqsiomaturi xdeba.<br />

swired am dros, rodesac mis Sesaxeb ukve aRar fiqroben, imitom rom<br />

is namdvili para-deigma _ mudam gverdiT myofi gaxda, rodesac azrovnebaSi<br />

misi adgili “Tavisufldeba”, iwyeba axali samyaros Zebna.<br />

Zebnis safexurebi da mimdevroba, paradigmulobis modusiT _<br />

kosmogoniuri miTiTaa gansazRvruli.<br />

ase rom, “uparadigmo” movlenebi, romlebic istoriaSi vipoveT, arian<br />

ara sxva, “ucxoni”, romlebzec paradigma Zaladobs da romelTac isrutavs,<br />

94


aramed scenariT gansazRvruli moqmedeba(ebi), romelic uzrunvelyofs axali<br />

drois dawyebas.<br />

Tumca, uparadigmo movlenebSi arseboben mcire uzustobebi _ “Zalian<br />

adre” warmoSobili formebi; SeiZleba scenaris mesame nawilis winamorbedi<br />

pirvelis dasasrulSi gaCndes. magram es arafriT ar bRalavs paradigmulobis<br />

moqmedebas. jer erTi, rogorc ukve vTqviT, paradigmis yvela forma yovelTvis<br />

mocemulia potenciurad, anu, centraluri msoflmxedvelobis gverdiT<br />

yovelTvis SeiZleba vivaraudoT marginaluris arseboba, romelic miCqmaluri<br />

da dafarulia. meorec, empiriulad, ideologiur doneze, aseTi “gaCenilis”<br />

aucilebeli daviwyeba xdeba (mag. antikur saberZneTSi heliocentruli<br />

sistema). da kidev _ aseTi gadaxvevebi paradigmulobis aramc Tu<br />

damnaSaveobaze, aramed mis poetur sulze metyvelebs, romelic viTomda mkacri<br />

scenaridan mcire gadaxras uSvebs (rac avtoris maRal xelovnebaze<br />

metyvelebs). aucilebel mimdinareobaSi warmoSobili mcire disonansi _ ra<br />

unda iyos amaze kargi moqmedebis gasacocxleblad da mayureblis<br />

dasaintereseblad!(7).<br />

* * *<br />

“istoria jer iwereba da Semdeg xdeba”<br />

robert muzili<br />

am winaswari gamoZiebis safuZvelze ukve SeiZleba vilaparakoT<br />

paradigmulobis mdgomareobis Sesaxeb uSualod Cvens garemoSi.<br />

95


axali dro, rogorc ukve aRvniSneT, aris mecnierebis epoqa, romelsac<br />

istoriuli (ara-JamTaaRmwerluri) xana SeiZleba vuwodoT. mecnierebis<br />

paradigmis empiriuli gamoxatva aris nacionalizmi.<br />

nacionalizmi, iseve, rogorc sxva paradigmebis empiriuli modusebi<br />

odesRac, jer kidev XX saukunis dasawyisSi gaxda empiriulad grZnobadi,<br />

TavisTavad gasagebi da TavisTavadnagulisxmevi. amaze, Tundac misi fasisturi<br />

piki miuTiTebs.<br />

nacionalisturi struqturis gareSe XX saukunis dasawyisidan<br />

moyolebuli, arc saxelmwifo da arc konkretuli adamiani ar moiazreboda.<br />

aseTive movlenebi axlda “wina” paradigmebis gagrZnobadebas; Sua<br />

saukuneebis bolos, rodesac yvelaferi religiur prizmaSi Canda. aseve unda<br />

yofiliyo “sakuTriv-tradiciuli” epoqis dasasrulic.<br />

es imas unda niSnavdes, rom paradigma, romelsac paradigmuloba<br />

gvaCvenebda, rogorc bolos, sakuTari modusebis mimdevrobaSi, damTavrda.<br />

kosmogoniurma miTma gangvisazRvra ara marto es mimdevroba, aramed<br />

samyarosadmi istoriuli midgomac; yvela paradigmaSi istoriuloba<br />

raRacnairi formiT mainc arsebobs, iqneba es tradiciis dasawyisis (miTis)<br />

aRwera, qronikebi Tu istoriul-mecnieruli Txzulebebi, romlebic Cvens<br />

garemoSi imyofebian.<br />

istoriuli paradigmis ganxorcieleba kosmologiuri miTis aqtualuri<br />

gadmocemis damTavrebas niSnavs (potenciurad is yvela droSi arsebobda).<br />

logikurad rom mivyveT paradigmebis mimdevrobas da Semdeg miRebuli sqema<br />

SevudaroT kosmologiur ambavs, aRmoCndeba, rom Semdegi safexuri aris<br />

“araferi”, “is, rac iyo manam, sanam qaosi warmoiSoboda”, anu, gaqroba,<br />

sicariele.<br />

amasve gveubnebodnen Tanamedrove mecnieruli (fizikuri) kosmogoniebi<br />

arc Tu ise didi xnis winaT.<br />

96


mihyavs.<br />

iqmneba STabeWdileba, rom paradigmulobas sakuTari Tavi daRupvisaken<br />

magram es ase ar aris. es saocari scenari kidev gvimzadebs moulodnel<br />

SemTxvevas. amis gaTvalsaCinoebisaTvis sakmarisia Cvens garemos movavloT<br />

Tvali.<br />

dReisdReobiT, rodesac paradigmulobis bolo, totaluri forma<br />

gasrulebulia, ucnauri SemTxvevebis mowmeebi vxvdebiT: Cvens garemoSi<br />

SesaZlebelia samive paradigmis “cocxlad” Wvreta. erTmaneTis gverdiT<br />

Tanaarseboben miTiuri (tradiciuli), religiuri (JamTaaRmwerlobiTi) da<br />

mecnieruli (nacionalisturi) msoflmxedvelobebi. totalurad arcerTi<br />

maTgani ar aris. maT yvelas “arsebobis Tanabari uflebebi” gaaCniaT. msoflios<br />

centri aRar aqvs. centri, romelic paradigmis totalurobas ganapirobebs.<br />

teqnikis gamo centri aris yvelgan, imdenad gaauqmes sivrce informaciul-<br />

komunikaciurma saSualebebma. erTsa da imave dros xdeba sivrcis<br />

ganTavisufleba CarCoebidan da misi gauqmeba.<br />

es gauqmeba ki sxva araferia, Tu ara ganadgurebis, katasrtofis<br />

ritualuri Sesruleba, romliTac realuri procesia Canacvlebuli; swored<br />

sivrcis parametrebis (centri-periferia) anulirebis gamo aris SesaZlebeli<br />

sxvadasxva paradigmebis erTmaneTis gverdiT Tanasworuflebiani arseboba;<br />

paradigmulobam “aRmoaCina”, rom aqtualuri paradigmisaTvis srulebiT ar<br />

aris saWiro centris (sivrcis) gageba. amiT is marTalia, kargavs<br />

totalurobas, romelic aqamde misi aucilebeli niSani iyo, magram es<br />

danakargi mTlianad nazRaurdeba katastrofis acilebiT, anu, misi maradiuli<br />

Tan-yofniT (es is mdgomareobaa, romelsac umberto eko maradiul gardamaval<br />

periods uwodebs, da romlis gatotalurebasac cdilobs Jak derida Tavis<br />

teqstebSi. Tu eko [tradiciul] gamomZieblad gvevlineba, iseve, rogorc<br />

97


ekoni da haidegeri, “dekonstruqcivizms”, filosofosobis am axal saxes<br />

advokatobas anda lobirebas Tu daarqmev).<br />

swored sivrcis parametrebis anulirebis gamo, SeuZlebeli xdeba<br />

mxolod sivrcis moazreba, da Cndeba axali aRwerebi, romlebic geo-<br />

mentalurad warmoidgenen samyaros, radganac cal-calke arc azrovneba da arc<br />

garemo, sivrce aRar arsebobs. azrovneba imitom, rom azris sayovelTaoba, anu,<br />

azris transcendenturoba saeWvodaa miCneuli, sivrce ki imitom, rom arc<br />

ruka da arc am rukis originali, sivrce-buneba aRar arseboben komentarebis<br />

gareSe. maT dakarguli aqvT TavisTavadi Sinaarsi. samyaros erTaderTi aRwera,<br />

romelic SesaZlebelia, aris geo-mentaluri deskrifcia, rodesac sivrce<br />

sakuTari sazRvrebis moazrebaSi, xolo azri sakuTari gavrcelebis sivrceSi<br />

poulobs gamarTlebas, dadasturebas da centrs.<br />

katastrofulobis maradiuli Tan-yofna niSnavs katastrofisagan<br />

maradiul Tavis daRwevas. paradigmuloba, romelic Tavis arsebaSi miTiuria,<br />

amas aRwevs saukeTeso tradiciebis Sesabamisad _ ritualis saSualebiT.<br />

Tan-yofna sxva araferia, Tu ara para-deigma. paradigmuloba, romlis<br />

saqmesac vikvlevT, aris katastrofulobis maradiuli [ritualuri] Tan-yofna.<br />

amiT xdeba realuri dasasrulis acileba. katastrofis ritualuri Sesruleba<br />

xdeba katastrifuli ritualebis modelirebiT, romlebic arasodes ar<br />

mTavrdebian katastrofiT, globaluri katastrofulobis Sesaxeb yviriliT,<br />

romlebic arasodes ar xdebian. “mcire” katastrofebi, romlebic<br />

xorcieldebian, imwamsve anulirdebian, Rirebulebas kargaven saerTosa da<br />

globaluris ganuxorcieleblobasTan SedarebiT(8).<br />

paradigma sabolood yovlismomcveli xdeba. istoriaSi, anu<br />

paradigmulobis ganxorcielebis procesSi jer kidev iyo SesaZlebeli<br />

sayovelTaodan [Tundac iluzoruli] Tavis daRweva uparadigmo movlenis<br />

aRmoCeniT da masze orientaciiT (rogorc irkveva, esec scenarSi yofila<br />

98


gaTamaSebuli). dRes aseTi mdgomareoba SeuZlebelia; mojanyes SeuZlia<br />

mxolod erTi paradigmuli jgufidan (romelsac Tanamedrove azrovneba neo-<br />

traibs uwodebs) meoreSi, Semdeg mesameSi gadavides da ase usasrulod<br />

imogzauros Tavisuflebis wamis devnaSi.<br />

paradigmuloba auqmebs Tavisuflebas, romelic yovelTvis iyo realuri<br />

katastrofisken swrafva. amiT ixsneba da uqmdeba katastrofis realuroba.<br />

TandaTan yvelaferi, katastrofulobis kvalad, sruldeba ritualurad.<br />

paradigmuloba sakuTari magaliTiT gviCvenebs, rom daRupvis sawinaamRdego<br />

erTaderTi iaraRi aris ritualuri moqmedeba, ritualuri Canacvleba<br />

(bodriaris mesame rigis simulirebuli) _ ritualis ritualuri Sesruleba.<br />

am mizans yvelaferi emsaxureba; TamaSi, teqnika _ ai, ori mTavari iaraRi,<br />

riTac paradigmuloba sakuTar Tavs maradiulad afuZnebs da amiT Cven<br />

gvSvelis, sicocxles gvinarCunebs.<br />

am bolo ganxilviT paradigmulobis kidev erTi niSani aRmoCnda:<br />

sakuTari formis ritualuri Sesrulebisaken swrafva. es mimarTuleba<br />

mTavrdeba saocar, vagneris operebis msgavss laitmotivebis simravleSi,<br />

romelic dRes sruldeba da romelSic yvela paradigma saxezea; yvelas aqvs<br />

SesaZlebloba maT Temebs miadevnos Tvalyuri da CaerTos maTSi (rac<br />

gardauvalia).<br />

paradigmuloba saboloo katastofulobas ritualiT upirispirdeba(9).<br />

paradigmuloba yovelmxriv gvicavs, gvifrTxildeba, gviqmnis karg,<br />

myudro saxls, romelSic Tavi kargad unda vigrZnoT. is win gvilagebs,<br />

gadmogviSlis sanaxaobebs (deigma); romel maTganSic ar unda gadavwyvitoT<br />

Sesvla, yvelgan vigrZnobT mis damcav Tanyofnas. amitom momavlis<br />

(katastrofis) ar unda gveSinodes. momavlis, romelic Caiketa Sesabamisi<br />

SelocviT, ritualiT. amjerad _ yvelaferi ukve gansazRvruli da<br />

winaswarnagulisxmevia awmyoSi.<br />

99


araferi ar moxdeba iseTi, rac ar momxdara, yvelaferi axla xdeba da<br />

es axla iqneba maradiuli _ ambobs paradigmuloba.<br />

es sityvebi Selocvas waagavs. magram Cven am SelocvaSic ar unda<br />

SevitanoT eWvi. esec mxolod ritualia, Cvens sasikeTod mimarTuli.<br />

es suraTi, romelic Zalian hgavs hegelis mier Seqmnil sworupovar<br />

alibis, gvawynarebs da garemos simyudroves gvagrZnobinebs. rac ar unda<br />

moxdes _ globaluri, damRupveli SemTxveva ar ganxorcieldeba, yvelaferi<br />

kargad iqneba, sazRvrebi, CarCoebi waiSleba da yvelani erTad, mSvidobianad da<br />

Zmurad vicxovrebT(10).<br />

brZola, omi, siyvaruli, kompleqsebi, laparaki, yvelaferi xdeba<br />

ritualSi. iseve, rogorc daixvewa pirvelyofili ritualebi da<br />

sisxliRvridan da msxverplTSewirvidan uwyinar moqmedebad iqca, aseve moxdeba<br />

Cvens garemoSic _ mTavaria mivyveT paradigmulobas da mis xmas yuri<br />

davugdoT.<br />

* * *<br />

“..gmirSi xdeba procesi, romelsac SeiZleba<br />

vuwodoT paradigmuli dacema. ori elementi,<br />

gayofili gadaulaxavi sazRvriT.. uecrad erwymis<br />

erTmaneTs erT saxeSi: xdeba .. SeuZlebeli<br />

gaerTianeba.”<br />

rolan barti S/Z<br />

jer-jerobiT veranairi msxverplis kvali ver aRmovaCineT. es ki niSnavs,<br />

rom Zaladobas adgili ar hqonia. rogorc Cans, paradigmuloba aramc Tu<br />

Zaladobs, aramed mTel Tavis Zalauflebas mimarTavs Zaladobis gauqmebisaken,<br />

misi ritualur sivrceSi gadatanisaken, arsebuli mtkivneuli winaamRdegobebis<br />

moxsnisaken.<br />

100


paradigmuloba cdilobs yvelanairi ritualis rituali Seasrulos da<br />

am moqmedebiT maT mnSvneloba da aqtualoba daukargos. meore donis rituali<br />

yvelaferSi xorcieldeba _ yvelaferi miiswrafis am mdgomareobisaken:<br />

adamianis aqtiobis yvala sfero SeiZleba ganvixiloT rogorc rituali,<br />

im intersubieqturi xasiaTis gamo, romelic erTi mxriv dafiqsirebulia,<br />

meore mxriv ki gamocalkevebuli da detalurad damuSavebuli. am fonze,<br />

rodesac arsebobs wigni megobrobis damyarebis Sesaxeb, wigni seqsis Sesaxeb,<br />

sxvadasxva teqnikuri gamaZliereblebi da gamaumjobeselebi, romlebic<br />

ukeTesad da ufro efeqturad asruleben “Tavdapirvel” aqtiobas, moqmedeba<br />

iqceva ritualis ritualad, romelic ufro kargia, ufro sasiamovnoa, xinjis<br />

gareSe mimdinareobs. rac mTavaria, yovelTvis arsebobs saSualeba meore rigis<br />

ritualurobas amoefaro; ganuxorcielebloba daabralo ara sakuTar Tavs,<br />

aramed teqnikas, romelic srulyofili ar aris, anda TamaSis formulaSi<br />

daimalo (TamaSi, romelic mogvewodeba kompiuteruli TamaSebiT dawyebuli,<br />

Tanamedrove sportiT damTavrebuli, sxva araferia, Tu ara meta-rituali,<br />

ritualis rituali, romelic sruldeba “pirveli”, saerTo, intersubieqtuli<br />

ritualidan romeliRac momentis gamoyofiT da misi hiperbolizaciiT; ase _<br />

kompiuteruli TamaSSi xdeba bavSvis yuradRebis, reaqciis, destruqciulobis<br />

proeqcia, sportSi _ romelime fizikuri anda gonebrivi aqtiobis damuSaveba<br />

da a.S.), Tqva, rom yvelaferi TamaSia da avtoritetebad Seqspiri da huizinga<br />

daasaxelo.<br />

magram, samyaroSi am mogzaurobiT, romelSic araferi ar aRmoCnda<br />

paradigmulobis garda, gasxlta raRac, romelic erTi SexedviT<br />

paradigmulobis Cveulebrivi fenomenia da sxvaTagan arafriT ar gamoirCeva.<br />

ganxilvis da kvlevis ritualur doneze gadataniT, paradigmulobis<br />

kuTxeSi migdebuli, rogorc Cveulebrivze ufro Cveulebrivi Zvelmani,<br />

romlis gadagdeba genaneba bavSvobis mogonebebis gamo, “aRmoCnda” zRapari.<br />

101


zRapari ratomRac ar aris “dajildoebuli” meore rigis ritualiT,<br />

Tumca, lamis “pirveli” paradigmis droidan arsebulad iTvleba.<br />

es eWvis safuZvelia. ratom ar xdeba Cvens garemoSi zRapris kvlav<br />

ritualuri gaTamaSeba, nuTu misi araseriozulobis gamo?<br />

paradigmulobam yvelaferi gaaTamaSa, mis yovlad mzrunvel moqmedebas<br />

araferi ar gamorCa. magram, sakuTriv zRapris kvlav gaTamaSeba ar xdeba. an _<br />

xdeba da ver vamCnevT.<br />

* * *<br />

„....Кто победил - не помню.<br />

Должно быть, греки: столько мертвецов<br />

вне дома бросить могут только греки...“<br />

iosif brodski “odisevsi telemaqes”<br />

zRapari iqmneba paradigmebis sazRvarze, rodesac miTis forma amTavrebs<br />

arsebobas da horizontze religiuri, anu JamTaaRmwerluri epoqa Cans.<br />

paradigmulobis erTi formidan meoreze gadasvlisas gansakuTrebuli viTareba<br />

iqmneba; jer kidev ar aris dasrulebuli erTi paradigmis totaluroba, Tanac<br />

aqtiurdebian Semdgomis niSnebi. totaluri paradigma xdeba grZnobadi samyaros<br />

eqvivalenturi: misi SegrZneba-danaxva yvelgan da yvelaferSi SeiZleba. am<br />

SegrZnebebs “Tavze efareba” axali, momavali paradigmis inteleqtualuri bade:<br />

SeiZleba iTqvas, rom am dros inteleqtualuri da empiriuli ebrZvian<br />

erTmaneTs: axal formebs axal grZnobadobaze aqvT pretenzia, xolo arsebuli,<br />

gamjdari SegrZnebebi amas mTeli ZalebiT uSlian xels.<br />

102


savsebiT SesaZlebelia zRapari aseTi marginaluri mdgomareobis<br />

anareklad CavTvaloT. gansxvavebiT paradigmuli fenomenebisagan is miuTiTebs<br />

sakuTar ararealurobas. personaJebi, romlebic aqamde mxolod<br />

kanonSemoqmedebaSi (miTSi) iRebdnen monawileobas, aq JamTaaRmwerluri ambavis<br />

monawileebi xdebian. miTis SemTxvevebi, romlebic ar Tanaobdnen am samyaroSi<br />

da iyvnen rogorc arsebuli xdomiebebis ukan, gverdiT, sadRac mdgomni,<br />

gadmovidnen da grZnobad samyaroSi dasaxldnen.<br />

magram zRapari mudam aRniSnavs, rom es axali mobinadreni, mTlianad<br />

samyaro, romelsac is gviyveba, ararealuria.<br />

SeiZleba iTqvas, rom zRapari marginaluri arsebaa. is iqmneba zustad<br />

iq, sadac realobis parametrebi simyares kargaven da ori samyaro erTmaneTs<br />

ejaxeba. zRapari aqamde atarebs am dajaxebis mkveTr kvals: is erTsa da imave<br />

dros JamTaarmwerlobaa (jadosnuri zRapris Sinaarsi gmiris biografiaa) da<br />

miTi (misi personajebi miTis macxovreblebi arian).<br />

zRapris struqturis da Sinaarsis Sesaxeb bevri dawerila. CvenTvis<br />

mTavari isaa, rom yvela zRapars, msoflios nebismier kuTxeSi erTi da igive<br />

ganzomilebebi gaaCnia.<br />

zRapari arasodes ar kvdeba (mxolod mis Sesaxeb mecnieruli naSromis<br />

furclebze); man myari adgili daikava bavSvebis aRzrdaSi da misi gaCenis<br />

dRidan yvela bavSvi, saukuneebis manZilze ismens erTi da igive struqturis<br />

mqone ambebs. SiZleba iTqvas, rom maT erTnairad uxariaT, erTnairad swuxan da<br />

Semdeg, rodesac izrdebian, erTnairad Tvlian zRaparis Sinaarss ararealurad<br />

da araseriozulad.<br />

zRapris warmoSobis Semdeg masze yuradRebis gamaxvileba marginalur,<br />

sazRvriT situaciaSi xdeba; religiis da mecnierebis epoqebis sazRvarze amis<br />

magaliTia Zmebi grimebis Sroma. sazRvriTi gawyoba “qvecnobierad” mimarTavs<br />

103


adamians zRaparze, rogorc Zvel nacnobze, romelic axal situacias<br />

Seesabameba da amitom ufro maxlobeli da Rirebuli xdeba.<br />

zRapari arasodes kvdeba. “uyuradRebeobis” miuxdavad nebismier qveyanaSi<br />

(garda miTis epoqaSi mcxovrebi tomebisa, romlebisTvisac jer ar damdgara<br />

zRapris dro) nebismier bavSvs zRapars uyvebian.<br />

aseTi daJinebuli gameoreba, jiutad erTi da imaves Sesruleba<br />

saukuneebis ganmavlobaSi, niSnavs, rom zRapari mniSvnelovani da sayuradReboa<br />

paradigmulobisaTvis da misi roli bevrad aRemateba damamSvidebelis da<br />

didaqtikosis rols.<br />

es maradiuli gameoreba migviTiTebs, rom zRapari aris rituali,<br />

romelsac paradigmuloba asrulebs. rituali, rogorc CvenTvis cnobili gaxda<br />

paradigmulobis “mokle istoriidan”, sruldeba rogorc raRacis gameoreba<br />

(“warmarTuli” ritualebi imeoreben miTiur SemTxvevebs, anu, “gadmoaqvT”<br />

moqmedeba sivrceSi, romelic im moqmedebam gamoiwvia. ritualis mizani iyo an<br />

raRacisaTvis xelis Sewyoba, an raRacis destruqcia, dangreva. magiuri<br />

ritualebi, romelTac Cven dromde moaRwies da romelTa dRes<br />

ganxorcielebas win aRaraferi daudgeba, orive am funqcias atareben(11).<br />

zRapari, Tu is ritualia, raRacisken unda iyos mimarTuli. Tqma, rom<br />

is aris Selocva mimarTuli axali paradigmis ganxorcielebaze, ar iqneba<br />

amomwuravi pasuxi: radganac maSin sul mcire zRapris ori, erTmaneTis Semdeg<br />

ganxorcielebuli saxe unda iyos cnobili, da isini erTmaneTs unda cvlidnen<br />

marginaluri situaciebis Sesabamisad. e.i. jer jadosnuri zRapari unda<br />

arsebobdes, da Semdeg, mecnierul epoqaSi gardamaval sazRvarze mas<br />

sayofacxovrebo zRapari unda Caenacvlos.<br />

magram zRapris es orive forma erTad arsebobs da axal-axali<br />

variaciebiT kvlav da kvlav iqmnebian. SeiZleba es iyos zRapris, rogorc<br />

104


itualis mizani, magram zRapris SenarCuneba da yofna aramarginalur epoqebSi<br />

gvaiZulebs am Selocvis namdvili mizezi sxvagan veZioT.<br />

* * *<br />

“mojadoebuli sofeli, jadosnuri mTa,<br />

zRvis samyaro: los anJelosi garSemortymulia<br />

am “warmodgeniTi sadgurebiT”, romlebic<br />

kvebaven realobas, im qalaqis realurobis<br />

energias, romlis saidumlo mdgomareobs mxolod<br />

imaSi, rom is sxva araferia, Tu ara Seuwyveteli,<br />

ararealuri cirkulaciis qseli: fabulis<br />

proporciebis qalaqi, magram sivrcis,<br />

anda ganzomilebis gareSe”.<br />

Jan bodriari “simulirebulebi da simulaciebi”<br />

zRapari ar aris raimes ganxorcieleba-arganxorcielebisken mimarTuli<br />

rituali. is imTaviTve gvauwyebs, rom Cven, mis msmenelebs da mkiTxvelebs<br />

aranamdvilTan, ararealurTan gvaqvs saqme.<br />

samyaro, romelic zRaparSi aRiwereba, aris Seqmnili ara odesme<br />

arsebobisaTvis, aramed raRac sxva, gansakuTrebuli miznisaTvis. am samyaroSi<br />

erTsa da imave “dros” Tanaarseboben Cveni garemos grZnobadi Sinaarsebis<br />

sxvadasxva gawyobebi, romlebic erTad zRapris garemos qmnian. amitom,<br />

SeiZleba iTqvas, rom zRapari Tavis TavSi moicavs paradigmulobis yvela<br />

formas. maTi erTianoba qmnis ucnaur garemos, romelic sxva araferia, Tu ara<br />

Cveni saxlebisagan (romlebSic gvicxovria da vcxovrobT) agebuli Senoba.<br />

zRapris saocroba da jadosnuroba swored am saxlebis sxva-da-sxva agurebis,<br />

105


kedlebis jadoqrul urTierTSesabamebaSi mdgomareobs. ase aSenebul saxlSi<br />

xdeba ambavi, romelsac bavSvobaSi vismenT xolme.<br />

ratom iqmneba aseTi garemo ritualis Sesasruleblad, jer-jerobiT<br />

ucnobia.sxva ritualebs paradigmuloba “Cveulebriv” sivrceSi atarebs xolme.<br />

raki am Selocvis mizezi, mizani ritualis gareT ver vipoveT, is mis<br />

SinaarsSi ganxorcielebis wesSi unda veZioT;<br />

jadosnuri zRapris siuJets rom gadavxedoT, masSi saintereso<br />

kanonzomierebas davinaxavT: is yovelTvis gvevlineba keTili da boroti<br />

Zalebis brZolad. keTili Zala personificirebulia Zlier da keTilSobil<br />

gmirSi, boroti ki urCxulSi. urCxuli SeiZleba iyos absoluturi, romelic<br />

wyaros TavSi zis, SeiZleba fardobiTi _ jadoqari, romelic gmirTan<br />

sabrZolvelad urCxulis formas iRebs.<br />

urCxulTan brZola marto zRaparSi ar xdeba. zRapari memkvideobiT<br />

iRebs am konfliqts miTidan, da aseve memkvidreobis kanoniT gadascems am<br />

orTabrZolas saraindo romans. es Setakeba Cvens droSic xorcieldeba<br />

paradigmul fenomenebSi, oRond aq is metaforis CrdilSi imaleba(12)<br />

urCxulTan brZola kulturis erT-erTi ZiriTadi Temaa, kulturis,<br />

romelsac laitmotivad zRapari gasdevs. zRapari, am Temis maradiuli<br />

samyofelia. Tema, romelic sxva da sxva adgilebSi cocxldeba da viTardeba,<br />

izrdeba _ saWiroebis mixedviT.<br />

paradigmuloba saocari daJinebiT atarebs am rituals “dasabamidan”.<br />

ise, rom misi aranairi modifikacia, gadafarva, miviwyeba ar xdeba; Cven yvela<br />

am rituals erT-erT pirvels vswavlobT. dauZlevel da saSiS<br />

winaamRdegobasTan Sejaxebisas isev da isev es metafora mogvdis TavSi. Cvens<br />

warmodgenebSi urCxuli yovelTvis dgas gmiris gzaze, da sikeTis, wesrigis<br />

gamarjvebisaTvis saWiroa misi mokvla-gandevna.<br />

106


unda gairkves, Tu ra aris es urCxuli, romlis mokvlis ritualsac<br />

aTeulobiT saukunea atarebs paradigmuloba.<br />

* * *<br />

“mniSvneladi sxvebi individualur<br />

cxovrebaSi subieqturi realobis<br />

SenarCunebis mTavar agentebad gvevlinebian”<br />

bergeri, lukmani “realobis socialuri konstruireba”<br />

“aviRoT mecxvare ZaRlis Tavi, SevuerTod mas katis Tvalebi, bus<br />

yurebi, mwevari ZaRlis cxviri, lomis warbebi, beberi mamlis safeTqlebi da<br />

wylis kus kiseri..”<br />

leonardo da vinCis am aRweriT cxadi xdeba, rom urCxuli Sedgeba<br />

sxva da sxva arsebebis nawilebisagan, romlebic erTmaneTTan harmoniul<br />

kavSirSi arian, ise, rom erT, gansakuTrebul mTlianobas qmnian.<br />

yvela arseba, romlis atributebsac “sesxulobs” urCxuli,<br />

gansazRvruli da Cveulia. ZaRli, lomi, mamali, ku _ yvela es fenomeni Cvens<br />

garemoSia ganlagebuli da aRiqmeba rogorc miRebuli da Sinauri. urCxulSi<br />

es Cveuli komponentebi uCveulo gawyobad warmogvidgeba.<br />

urCxuli Sedgeba paradigmuli fenomenebisagan. misi organizmis yoveli<br />

niuansis gansazRvra SesaZlebelia nacnobi paradigmiT. magram TviTon urCxuli<br />

aris sxva, vidre am paradigmebis meqanikuri jami. is warmoadgens mTlianobas,<br />

romlia arc erTi paradigmuli nawili TavisTavadobas ar kargavs, magram,<br />

miuxedavad amisa, isini erTad garkveul arsebas qmnian(13).<br />

107


urCxuli principulad sxva arsebobis Sesaxeb gvesaubreba; Tavis TavSi<br />

sxva-da-sxva paradigmuli fenomenebis gaerTianebiT is sxva arsebobaze<br />

migviTiTebs, arsebobaze, romelic am paradigmulobaSi ar da ver xorcieldeba:<br />

aseTi gaerTianeba paradigmulobis katastrofas niSnavs.<br />

aq ukve SeiZleba paradigmulobis aucileblobasa da sayovelTaobaSi<br />

eWvis Setana. saukuneebis ganmavlobaSi is mogvewodeboda, rogorc erTaderTi<br />

da gardauvali, Tanac rogorc iseTi ram, rasac SeuZlia katastrofa<br />

agvacilos da daRupvas gadagvarCinos.<br />

urCxuli gveubneba, rom SesaZlebelia sxvagvarad yofna, romelic albaT<br />

dagvaSorebs katastrofulobis maradiul rituals(14).<br />

urCxuli aris is arseba, razec paradigmuloba Zaladobs saukuneebis<br />

ganmavlobaSi. is aris sxva, romlis ganxorcielebasac ebrZvis paradigmuloba.<br />

saukuneebis ganmavlobaSi mimdinare urCxulis mokvlis rituali migviTiTebs,<br />

rom urCxuli ar momkvdara.<br />

paradigmulobas aqvs ritualuri brZolis gamocdileba, rac warmatebiT<br />

xorcieldeba katastrofulobis mimarT; katastrofis yoveldRiuri gaTamaSeba<br />

Tavidan gvacilebs da auqmebs katastrofas.<br />

paradigmuloba cdilobs urCxulis, rogorc katastrofulobis<br />

warmoCenas. magram, Tuki urCxuli marTlac katastrofaa, anu wminda negacia<br />

da sxva araferi, unda arsebobdes ara misi mokvlis, aramed yoveldRiuri<br />

ganxorcielebis rituali. es ki migviTiTebs, rom urCxuli da katasrofa erTi<br />

rigis movlenebi arian.<br />

urCxuli paradigmulobis dasasrulis maniSnebelia. is migviTiTebs sxva<br />

arsebobaze, romlis SesaZleblobac, rogorc irkveva, arsebobs, da metic,<br />

paradigmulobis mTeli istoriis manZilze arsebula.<br />

ukve gasagebi xdeba, ratom iqmneba zRapari paradigmebis sazRvarze;<br />

urCxulis ganxorcielebis saSiSroeba swored marginalur situaciaSi<br />

108


arsebobs. maSin, rodesac moSlilia totaluri paradigmis ierarqiuli<br />

diqtati “gverdiTi” movlenebis mimarT, erTmaneTSi ireva centri da periferia.<br />

amitom swored sazRvarzea aucilebeli urCxulis mokvlis ritualis<br />

Catareba; manamde es brZola miTSi mimdinareobs _ gmirebi warmatebiT xocaven<br />

urCxulebs. magram rodesac centri yanyalebs da totaluri ganwyoba ukve<br />

aRar gulisxmobs urCxulis mokvlas, paradigmuloba qmnis specialur,<br />

universalur rituals _ zRapars.<br />

paradigmuloba urCxuls uqmnis samyofels, am ukanasknelisaTvis nacnob<br />

sivrces, romelic mis msgavsad Sedgeba grZnobadobis sxvadasxva formebidan.<br />

amiT paradigmulobas ori kurdRelis daWera aqvs gadawyvetili: erTis mxriv<br />

is qmnis urCxulis garemos (e.i. paradigmas), meore mxriv ki, klavs urCxuls<br />

am garemoSi.<br />

magram, rogorc vTqviT, urCxulis mokvlis maradiuli rituali am<br />

ritualis araqmediTunarianobas migviTiTebs.<br />

urCxuli ar eqceva paradigmaSi. piriqiT, is iqcevs Tavis TavSi yvela<br />

paradigmas da gviCvenebs Tavis Tavs, rogorc paradigmaze, da maSasadame,<br />

paradigmulobaze ufro mets. amitom zRapari, romlis funqciac urCxulis<br />

paradigmad yofnaa, ver ipyrobs mas bolomde.<br />

paradigmuloba iZulebuli gaxda zRapris bolod (urCxulis mokvlis<br />

Semdeg) gmiris dabruneba SemoeRo: sxvadasxva samyaroebi, rac ar unda gahyve<br />

maT, yovelTvis mTavrdeba aq, im yofaSi, saidanac gmiri wavida urCxulis<br />

mosaklavad, da sadac is sabolood dasaxldeba. aseTi gza ki garkveuli<br />

garemos, samyaros pirveladobas, centralurobas gulisxmobs.<br />

paradigmulobas zRapris sxvanairi struqtura rom SeemuSavebina, anu,<br />

saerTod gamoericxa ierarqiulobis momenti (mag. gmiri ar brundeba, zRapari<br />

ar mTavrdeba), maSin is warmatebiT moklavda urCxuls, magram imav wams axali<br />

urCxuli gaCndeboda (aseTi viTareba dafiqsirebulia Cinur zRaprebSi, Tumca,<br />

109


sabolood romelime gmiri mainc brundeba saxlSi. gmiri, romelmac daamarcxa<br />

urCxuli magram ar darCa urCxulTan erTad), an TviTon paradigma<br />

gadaiqceoda urCxulad(15)<br />

urCxulis SiSiT paradigmuloba bolomde ver klavs urCxuls. es ki<br />

iZleva urCxulis aRmoCenis imeds. Tu ar momkvdara, igi raRacnairi, Tundac<br />

miCqmaluli da Secvlil saxiT unda cxovrobdes, rogorc istoriaSi, aseve<br />

Cvens gverdiT. zRapris aqtualoba migviTiTebs, rom urCxuli arsebobs, da<br />

rom mas paradigmuloba dasdevs da mis sawinaamRdego Selocvas atarebs.<br />

urCxuli SeiZleba iyos rogorc adamiani, aseve SemTxveva. maTi aRmoCena<br />

ar iqneba Zneli, Tuki maTi ganadgurebis rituals davakvirdebiT; amgvari<br />

rituali SeiZleba orgvari iyos: an saerTod daviwyeba da urCxulis aseTi<br />

gaqroba, anda, gasanadgurebelis yovel wuTs Tvalwin dayeneba, rac igive<br />

efeqts iwvevs.<br />

pirveli TvalSi sacemi urCxuli, romelic zRapris axlos imyofeba<br />

aris TamaSi, romelsac bavSvi TamaSobs, manam sanam es TamaSi gansazRvruli<br />

wesebis da kanonebis erTianoba gaxdeba. bavSvi TamaSobs “uwesod, uwesrigod”.<br />

yvelaferi, rasac is aRiqvams da rac mis samyaros warmoadgens, TamaSSi<br />

harmoniulad erTiandeba da erT arsebad gvevlineba. es TamaSi aris is, rac<br />

imTaviTve ikrZaleba paradigmulobis mier, romlis aqtualuri gamoxatva<br />

mSoblebi da aRmzrdelebi arian: “jobia bavSvma sasargeblo TamaSi iTamaSos,<br />

anda zRapars mousminos”. es fraza ra Tqma unda, mzrunvelobis da<br />

STamomavlobaze fiqris Sedegia, da amave dros, paradigmulobis dadebuli<br />

jadoa, romelic urCxulis mokvlis Seswavlisken mouwodebs bavSvebs da<br />

mSoblebs.<br />

es is jadoa, romelic sabolood TamaSs aqcevs teqnikad da teqnikurad,<br />

ritualad, romelic raRacis daxvewas da dauflebas emsaxureba. urCxulis<br />

ukvdavebas “Tavdapirveli” TamaSi miuTiTebs, romlis Cakvlac maleve xdeba.<br />

110


urCxuli SeiZleba iyos romelime filosofosi, magaliTad heraklite,<br />

romlis fragmentebis siWrele da daulagebloba swored urCxulur bunebas<br />

unda miuTiTebdes. meore mxriv, ganadgurebis rituali aris am fragmentebis<br />

ontologiur-dialeqtikuri interpretacia, romelic heraklites mxolod<br />

istoriul safexurad aqcevs, da romelsac mosyidul-motyuebuli<br />

filosofosebi hegelis (aristoteles?) droidan warmatebiT axorcieleben.<br />

urCxuli SeiZleba iyos Tundac romelime fraza, debuleba, romelic<br />

miviwyebuli da miCqmaluria. dakvirvebuli kleviT SeiZleba aRmovaCinoT, rom<br />

urCxulebiT garSemortymulni varT(16).<br />

* * *<br />

“aRmoCnda, rom TeTri qviT<br />

mokirwyluli gza, romelsac<br />

mivuyvebodiT, iyo urCxulis kudi”<br />

h.k.Cestertoni<br />

erTi SexedviT urCxuli Cvens dRevandel garemos waagavs; Cvens<br />

samyaroSi, iseve, rogorc urCxulSi, sxva-da-sxva saxis paradigmebi<br />

Tanaarseboben ierarqiis gareSe. magram urCxulis “umTavresi” maxasiaTebeli<br />

aris ara es mravalferovneba, aramed gansakuTrebuli Sinagani kavSiri,<br />

romelic am mravalferovnebidan qmnis sxvas, sxva arsebobas. Cvens garemoSi<br />

aseTi kavSiri SeuZlebelia; es gaTiSuloba, qaosuri viTareba katasrofulobis<br />

ritualis aucilebeli nawilia, romlis gareSec paradigmuloba arsebobas<br />

gaqrobiT daamTavrebs.<br />

111


Cven WeSmaritad zRaprul garemoSi vimyofebiT. iseve, rogorc zRapari,<br />

Cveni garemoc Sedgeba sxvadasxva paradigmuli grZnobadi formebisagan,<br />

romelTa Soris CvenTvis (aseve sxvisTvisac) mTavroben isini, romlebSic Cven<br />

(agreTve sxvebic) vcxovrobT.<br />

aseTi garemo, Tavisi zRaprulobis gamo, aRniSnavs, xazs usvams garSemo<br />

myofis ararealurobas da umniSvnelobas. garemos zRapruloba, zRapari,<br />

ganxorcielebuli ritualebis kvlav ritualuri SesrulebiT, aris garanti,<br />

rom aq dabadebuli urCxuli araseriozulad iqnes aRqmuli da sabolood<br />

ganadgurdes(17).<br />

am uyuradRebobiT urCxuli jadovdeba. urCxuli romlis dabadebac<br />

aravis ukvirs, da rodesac ar arsebobs sarke, romelSic urCxuli Tavis<br />

urCxulobas daakvirdeba, ijerebs Tavis Cveulebriobas, da raki masSi yvela<br />

formaa, erT-erTi paradigmuli arseba xdeba. rac ufro didxans rCeba<br />

urCxuli am erT, romelime formaSi, miT ufro Zneli xdeba misi namdvili<br />

arsebis SemCneva-dabruneba: sxva paradigmuli Sinaarsebi atrofirdebian da is<br />

Cveulebrivze ufro Cveulebriv movlenad iqceva.<br />

es aris paradigmulobis bolo, kargad gaTvlili da amave dros,<br />

ganwiruli nabiji. “Cvens garemomde” ar xdeboda urCxulTan pirispir<br />

Sexvedra; paradigmulobas yovelTvis mzad hqonda totaluri paradigma,<br />

romelic urCxuls periferiaze agdebda. dRes totaluri paradigma, Tuki<br />

saerTod SeiZleba mis Sesaxeb vilaparakoT, aris zRapari, romelSic urCxuli<br />

centraluri personaJia. arc is ar unda iyos SemTxveviTi, rom Cvens droSi<br />

parodiuli zRaprebis Seqmna daiwyo (boroti boroti ar aris da aucileblad<br />

gamoswordeba, anda, aseT “sabavSvo” zRaprebSi saerTod ar aris borotebis<br />

Tan-yofnis aucilebloba).<br />

112


paradigmulobis ormxrivi politika, yvelafris ritualad qcevasa da<br />

urCxulis ritualuri mokvlisaken mimarTuli, gaerTianda: urCxuli aRmoCnda<br />

im ritualSi, romelic erTaderTi realobaa.<br />

Cven garSemortymuli varT maqciebiT, romlebis erTi mxriv Cveulebrivi<br />

paradigmuli fenomenebi arian, meore mxriv ki urCxulebi. Tuki kargad<br />

davakvirdebiT, urCxuls davinaxavT. magram sxva sakiTxia, moxerxdeba Tu ara<br />

ase _ urCxulebis ganjadoeba.<br />

ar SeiZleba, da fuWi Sromaa urCxuli struqturebis, ideebis da<br />

paradigmebis doneze eZebo. struqtura, forma, idea, paradigmulobis movlenebi<br />

arian. urCxuli maT Soris sxlteba(18).<br />

adamianis aqtiobis yvela sferoSic unda arsebobdnen maqciebi. uazrobaa<br />

universaluri Selocvis damuSaveba, romlis wakiTxvisTanave xidan, wignidan,<br />

saxlidan, cidan, Cvengan, urCxulebi daiwyeben gamosvlas. aseTi kanonebisaTvis<br />

zrunva isev paradigmulobaSi Cagvagdebs, romelic zogadobebis da wesebis<br />

saufloa.<br />

yoveli urCxuli cal-calke unda ganjadovdes. es ki upirveles<br />

yovlisa konkretuli adamianis saqmea, oRond ara im adamianis, romlis<br />

Sesaxebac eqsistencialuri filosofia, anda hermenevtika laparakobs. es (mag.<br />

Da-sein-uri azrovneba) azrovnebs konkretulis Sesaxeb da amiT auqmebs mas.<br />

* * *<br />

“%^&^%798870^&^%^&%$$%&^<br />

113


)(*()&*&^*&^%&&*(*7878$%^%”<br />

*&^789<br />

paradigmuloba aRmoCnda moZalade. ZaladobaSi xelis SemwyobTa Soris<br />

filosofiac moeqca. filosofiis saSualebiT mosyiduli Tu motyuebuli<br />

gamomZieblebi da advokatebi amkvidrebdnen Zaladobas yvelgan da yvelaferSi<br />

(am damkvidrebis kulminacia aris dekonstruqcivizmi, romelic diskursebis<br />

[Zaladobebis] simravles uwyobs xels. amis Sedegad yvela adgili ukve<br />

Zaladobis [diskursuli] adgili xdeba)(19).<br />

paradigmulobam Tavisive Seqmnil kanons “daujera”, raki mis alibis<br />

swored aseTi konkretuli adamianebi qmnidnen, sxvebze Tavi aRar Seuwuxebia.<br />

filosofiam danaSauli unda gamoisyidos da darCenili dro<br />

urCxulebis ganjadoebas unda moaxmaros. oRond es ganjadoeba unda moxdes<br />

ara konkretulis Sesaxeb azrovnebiT (aseTi mimarTuleba, rogorc vnaxeT,<br />

aucileblobiT iwvevs paradigmulobis alibis Seqmnas), aramed imis Sesaxeb<br />

laparakiT rac paradigmulobas “gverdiT” rCeba, rogorc yvelgangamWolobis<br />

da yovliSemZleobis safasuri(20).<br />

114


SeniSvnebi <strong>yofierebis</strong> da cnobierebis esTtikis damatebisaTvis:<br />

1. paradigma _ para _ gverdiT, deigma _ magaliTi, nimuSi, Cveneba _<br />

aris is, rac movlenis, SemTxvevis gverdiT dgas da aCvenebs, amtkicebs mas<br />

rogorc magaliTs da nimuSs. is aZlevs fenomens magaliTad yofnis Zalas.<br />

Zalauflebis aseTi miniWeba ki nimuSs, magaliTs amravlebs da SemTxvevebis<br />

ganmsazRvrelad, xdomilebis aucilebel wesad aqcevs.<br />

paradigma gvevlineba rogorc wesi, kanoni, romlis mixdviTac ewyoba<br />

garemo, romlis mixedviTac Cvens garemoSi raRaca xdeba.<br />

aseTi ganmartebiT _ paradigmebi arian samyaros kanonebi, miTebi,<br />

yvelaferi is, rac SemTxvevis ganxorcielebis wess gansazRvravs.<br />

paradigma -para _ gverdiT, deigma _ sanaxaoba, bazroba, aris is, rac<br />

sanaxaobis, xilulis gverdiT dgas da gvixsnis mas. anu, apirobebs mis aseTad<br />

da ara sxvagvarad aRqmas. am SemTxvevaSi paradigma msoflmxedvelobrivi<br />

fenomenia, is, rac aris msoflmxedvelobis, anu, samyaroSi Semomxvedrebis<br />

garkveuli interpretaciis safuZveli.<br />

paradigmis am modusis magaliTebia istoriuli epoqebi. yvelaze zerele<br />

ganxilviTac ki istoria kacobriobis cxovrebis gzas sam periodad<br />

warmogvidgens; antikuri xana, Sua saukuneebi, axali dro. droSi gaSlili<br />

adamianebis moqmedebebis etapebad dayofis safuZveli arissxva da sxva<br />

msoflmxedveloba. am msoflmxedvelobebze dayrdnobiT yoveli epoqis adamiani<br />

sxvadasxvanairad aRiqvams samyaros.<br />

paradigmebis am ori mniSvnelobis SejerebiT miviRebT, rom paradigma<br />

aris arsebulis gverdiT mdgari. is, rac aiZulebs arsebuls iyos aseTi, da<br />

ara sxvanairi. es iZuleba movlenis da sanaxaobis gerdiT dgomiT, mudmivi<br />

kontroliT xorcieldeba. erTi mxriv, paadigma aris scenari, meore mxriv ki,<br />

115


is, vinc am scenaris zust ganxorcielebas Tvalyurs adevnebs, is, vinc mudam<br />

imyofeba movlenebis gverdiT.<br />

raki paradigma yvelganmyofi da yvelgangamWolia, is raRac zogad da<br />

saerTo fenomens unda warmoadgendes. magram, amave dros arseboben konkretuli<br />

paradigmebi, iqnebian es aknonebi Tu msoflmxedvelobebi. amitom, “cnebaTa<br />

aRreva” rom aviciloT Tavidan, im zogads da saerTos SeiZleba paradigmuloba<br />

vuwodoT.<br />

paradigmuloba, es makontrolebeli da sakuTari ganxorcielebisaTvis<br />

mzrunveli arseba, rogorc Cans, sami “formiT” gamoixateba: 1. paradigmuloba<br />

gveubneba, rom samyaro xdeba kanonebis (paradigmebis) mixedviT; 2.<br />

paradigmuloba gveubneba rom istoria aris paradigmebis monacvleoba; 3.<br />

paradigmuloba gveubneba, rom paradigma aris aucilebeli da gardauvali.<br />

gavyveT TiToeuli am debulebis kvals da vnaxoT, rogor xdeba maTi<br />

ganxorcieleba, rogor xdeba am sami ZiriTadi “wesis” CvenSi Semosvla.<br />

pirveli “formis” ganxorcieleba iwyeba miTebis qmnadobasTan erTad.<br />

(manamde “ra xdeboda” SeuZlebelia CavwvdeT, momxdaris kvali vnaxoT da<br />

gavyveT). Cveni gamocdilebis pirveli mocemuloba aris miTi.<br />

miTi aris SemTxveva, romelic xorcieldeba gansazRvrul sivrceSi sul,<br />

drois mdinarebis gaTvaliswinebis gareSe ramdenime Tanasworuflebiani<br />

subieqtis mier. magaliTad, “persefonas miTi” aris SemTxveva, romelSic<br />

monawile personaJebi weliwadis droTa monacvleobas gansazRvraven. es ambavi<br />

xorcieldeba yovel weliwads.<br />

miTi gevlineba rogorc magaliTi, nimuSi, romlis mixedviTac Sesabamisi<br />

movlena xdeba.<br />

aseTive struqtura gaaCnia imasac, rasac Cvens garemoSi kanoni ewodeba;<br />

yoveli kanoni SemosazRvravs Tavisi moqmedebis sivrces da xdeba masSi, drois<br />

116


miuxdavad. anu, kanoni gevlineba magaliTad, romlis mixedviTac<br />

xorcieldebian, an unda ganxorcieldnen Sesabamisi movlenebi.<br />

kanonebi (albaT miTebic) “aRmoCndebian” xolme. magram is, rac aseTi<br />

gawyobis saSualebas iZleva, rac gvaiZulebs samyaros rogorc asxmuls,<br />

wesrigs, kosmoss, anda rogorc naqsovs, teqsts vuyuroT da masSi “bolomde”<br />

kanonebis arseboba vigulisxmoT, aris paradigmuloba.<br />

paradigmuloba migviTiTebs rom yvelaferi raRac wesis mixedviT<br />

xocieldeba, is, rac yoveli movlenis gverdiT dgas da amtkicebs mas rogorc<br />

magaliTis, nimuSis, erT-erT kerZo SemTxvevas.<br />

paradigmulobis meore “forma” sxva doneze moqmedebs. misi sfero<br />

adamianebis urTierTobis da urTierTmoqmedebis ganzomilebaa. anu, sanaxaobis,<br />

bazrobis aRqmis sivrce. bazroba aris adgili sadac yvelaferi warmodgenilia,<br />

manufaqturuli nawarmidan Teatralur sanaxaobamde. aseTi siWrele da<br />

mravalferovneba kargad gadmoscems garemos xasiaTs, Sinaarss. garemo,<br />

romelic mosawesrigebeli da dasalagebelia, Tundac imitom, rom bazrobis<br />

stumars Tav-gza ar aebnes da yayanSi gza gaikvlios.<br />

samyaros bazrobaSi gzis sakvlevis, gidis rols msoflmxedveloba<br />

asrulebs. am “cnobariT” SeiaraRebuli mogzauri daculia<br />

moulodnelobebisagan, da icis, sanaxaobis romel nawilSi ra daxvdeba.<br />

msoflmxedveloba miuTiTebs sakuTar matarebels ra gaakeTos, ra iyidos, ras<br />

miaqcios yuradReba da ra CaTvalos umniSvnelod.<br />

rogorc ukve vTqviT, msoflmxedvelobebi istoriaSi arsebuli epoqebis<br />

mixedviT SeiZleba sam “tipSi” gavaerTianoT; am sam sanaxaobas sami sxvadasxva<br />

istoriuli periodi _ antikuroba, Sua saukuneebi da axali dro Seesabameba.<br />

am sam “cnobars”, “gzamkvlevs” SeiZleba “miTi”, “religia” da “mecniereba”<br />

vuwodoT.<br />

117


yovel maTgans sanaxaobis aRweris da maSasadame gagebis sakuTari,<br />

sxvebisagan gansxvavebuli wesi gaaCnia. magram srulebiT ar aris aucilebeli<br />

romelime erT bazobaze yvelas erTi da igive gzamkvlevi ekavos xelSi.<br />

savsebiT SesaZlebelia vinmem, sadRac ori, an sami gzamkvleviTac ki iaros. am<br />

SemTxvevaSi is mogvagonebs turist-bibliofils, romelsac, axali bukletebis<br />

gamosvlis Semdegac Zvelis gadagdeba enaneba. misi gamocdili Tvali amCnevs im<br />

niSnebs, romlebic axal gzamkvlevSi ar meordeba _ iqneba es gauqmebuli<br />

marSruti Tu dangreuli sastumro.<br />

jer-jerobiT paradigmulobis am mxriv moqmedebac gairkva; is<br />

mdgomareobs ara imdenad romeliRaca konkretuli msoflmxedvelobis<br />

aucilebel arsebobaSi, aramed saerTod, sanaxaobis msoflmxedvelobrivi<br />

“interpretaciis” aucileblobaSi. “Sens winaSe sami wignia, airCie romelic<br />

ginda!”<br />

ase _ cxadi xdeba paradigmulobis aqtiobis ori sfero, romlebic<br />

erTad samyaros qmnian. aseTi ganxilviT paradigmas moqmedebisaTvis sxva<br />

adgili aRar rCeba. mesame forma, romelic dasawyisSi aRvniSneT, aris<br />

paradigmulobis ara fenomenuri daxasiaTeba, aramed paradigmulobis arsebobis<br />

wesi, romelic gvauwyebs, rom is aris scenari.<br />

paradigma _ para _ gverdiT, deigma _ magaliTi, nimuSi, sanaxaoba,<br />

bazroba _ aseTi ganxilviT warmogidgeba, rogorc movlenata da SemTxvevaTa<br />

gverdiT mdgomi, mudam Tanmyofi, ganmsazRvreli.<br />

scenari winaswar awesebs moqmedebis gegmas, iTvaliswinebs yvela<br />

SesaZleblobas, niuanss, gvazlevs mosaxdenis detalur aRweras. scenari ar<br />

aris gegma _ zogadi monaxazi, romelSic momavali SemTxveva unda moeqces. arc<br />

_ reziume _ informacia ZiriTadi azris Sesaxeb.<br />

118


scenari aris zusti da Seuvali ganmsazRvreli, romelic awesebs<br />

movlenaTa urTierTganlagebas, rogorc erTmaneTis gverdiT, aseve erTmaneTis<br />

Semdeg.<br />

paradigma, rogorc scenari moiTxovs piruTvnel morCilebas. erTi<br />

SexedviT es moTxovna zedmeti unda iyos; Tuki paradigma erTi mxriv<br />

gvevlineba rogorc kanonebi da miTebi, xolo meore mxriv, rogorc<br />

msoflmxedvelobebi, Cvens garemoSi sxva araferi arsebobs. aseTi ganxilviT<br />

paradigmuloba aris gardauvali aucilebloba, romlis gareSec araferi ar<br />

arsebobs da romlis ar miyolac ubralod SeuZlebelia.<br />

magram kvlevis da kvalze siarulis farTo gamocdileba gveubneba, rom<br />

zedmetad damtkicebuli alibi, daJinebuli miTiTeba udanaSaulobaze<br />

yovelTvis iwvevs eWvs da yovelTvis qmnis ganwyobas eZebo raRac, am<br />

daungreveli alibis ukan, is, erTi SexedviT SeuZlebeli danaSauli, romelic<br />

alibis mflobelma Caidina, da romelic ostaturad imaleba “sxva variantis<br />

SeuZleblobis” ukan.<br />

scenari, rogorc ukve aRvwereT, aris Zaladoba movlenebze, maTi<br />

mxolod erTi, garkveuli gziT wayvana da sxva mimarTulebis gamoricxva.<br />

SesaZlebelia, raki paradigma ZiriTadi parametrebiT emTxveva scenars da<br />

scenurobas, is Zaladobis momentis Semcvelic iyos.<br />

Tavisuflebis filosofiuri kvlevis istoriidan CvenTvis cnobilia<br />

misi, rogorc Segnebuli aucileblobis gansazRvreba. SeiZleba esec<br />

paradigmulobisaTvis alibis Seqmnaa, romelic hegelis did avtoritets<br />

efareba. SeiZleba aseTive rigis movlenebad aRmoCndnen is msjelobebi,<br />

romlebic gviyvebian, rom Tavisufleba yovelTvis aris Tavisufleba raRacidan<br />

(hartmani), anda man-idan (haidegeri). aseve, Tanamedrove filosofiis erT-erTi<br />

ZiriTadi mimarTuleba, romelic centraluri diskursis gauqmebisaTvis iRwvis<br />

da am mxares moZraobas erTaderT SesaZlebel gamosavlad acxadebs (derida).<br />

119


SesaZlebelia, gaCenili eWvis fonze, yvela es debuleba<br />

paradigmulobisaTvis alibis Seqmnis nebiTi Tu uneblie surviliT iyos<br />

gamowveuli.<br />

isic unda gaviTvaliswinoT, rom “realurad” paradigmuloba aravis ar<br />

gamouZaxebia sasamarTloze. “sasamarTlomde” yvirilia atexva, avtoritetebis<br />

moxmoba, mtkiceba, rom Zaladoba ar momxdara da arc SeiZleboda momxdariyo,<br />

imitom rom Zaladobis obieqti ar arsebobs da arc SeiZleba arsebobdes,<br />

damafiqrebelia.<br />

amitom es kvleva-Zieba unda daiwyos. savsebiT SesaZlebelia<br />

paradigmuloba udanaSaulo aRmoCndes. aseTi deteqtiuri qronika CvenTvis<br />

cnobilia martin haidegeris Sromebis saxiT, romelmac tradiciuli<br />

skurpulozurobiT gamoikvlia <strong>yofierebis</strong> gagebis saqme, Ziramde Caswvda mas.<br />

daskvna, romelic am Rrma da safuZvliani gamoZiebis gvirgvinia, gveubneba, rom<br />

sxva <strong>yofierebis</strong> gageba ar arsebobs da ar SeiZleba arsebobdes. rac niSnavs, da<br />

es ukve informaciaa Cveni gamoZiebisaTvis, Zaladobis faqts adgili ar hqonia.<br />

TiTqosda yvelaferi naTelia. magram gamoZieba mainc Casatarebelia.<br />

magram ara im kvalze siaruliT, romelic ukve gamoikvlia germanelma<br />

filosofosma. am ukve Catarebul gamoZiebaSi eWvis Setana, an mis logikaSi,<br />

anda miukerZoeblobaSi, sasaciloa. me unda gamoviZio ara paradigmulobis gza,<br />

aramed sxvis kvali, romelic, Tuki arsebobs, aucileblad aRmoCndeba Zaladbis<br />

msxverpli. anu, misakvlevia is sxva, romelic ar jdeba paradigmis arcerT<br />

modelSi, mis arcerT diskursSi, arcerT mis procesSi. Zieba unda miemarTos,<br />

pirdapir da yovelgvari gadaxvevebis gareSe, dazaralebulis Zebnas. Tuki es<br />

sxva ar arsebobs, es faqti Cvens gverdiT mdgomis udanaSaulobas kidev<br />

erTxel daadasturebs.<br />

120


2. miTi aris Tanasworuflebiani subieqtebis moqmedebis samyaro. oRond es<br />

subieqti aris ara “yoveli”, aramed swored is, romelic sxvebis gverdiT am<br />

ambavSi monawileobs.<br />

CvenTvis am epoqidan yvelaze ufro axlobeli antikuri xanis berZnuli<br />

kulturaa. am kulturis SigniT rom mimovixedoT, aRmovaCenT, rom am viTomda<br />

absolutur miTiurobaSi uecrad Cndebian movlenebi, romlebic aranairad ar<br />

“jdebian” arsebul scenarSi da sxva wesrigis Sesaxeb gvesaubrebian.<br />

3.aseTia samyaros religiuri suraTi. samyaro aRiwereba rogorc RmerTis<br />

moqmedebis gamovlena arsebobis sxvadasxva doneze. ra Tqma unda,<br />

“individualur”, yoveldRiur msoflmxedvelobaSic Zireuli cvlileba xdeba;<br />

cxovrebis wesi aRar aris dialogi, an polilogi, aramed monologi.<br />

yuradReba gadadis konkretul subieqtze. (amis sailustracioT ix. qronikebi<br />

da saraindo romanebi, agreTve wmindanTa cxovrebebi).<br />

4.(SeiZleba am pirvel, anda, ufro sworad pirvel-wvdomad sxvaoba-siaxleSi<br />

Zevs antikuri filosofiis saidumloebis da xiblis lomis wili, romelic<br />

dResac sagrZnobia da maradiuli dabrunebisaken gvibiZgebs).<br />

5.aseTi msoflmxedvelobis Sedegi aris mecniereba (an piriqiT _ empiriulad<br />

rogor xdeboda am struqturebis warmoqmna, am teqstisaTvis ara aqvs<br />

mniSvneloba).mecniereba moiTxovs erTxel da samudamod dadgenil subieqts,<br />

romlis sakvlevadac is mimarTavs Tavis Zalebs. aseTi subieqti, axali<br />

msoflaRqmis mixedviT aris samyaro. sxva-da-sxva mecnierebebi swored am<br />

sagnis sxva da sxva nawilebis istorias swavloben (istorias imitom, rom<br />

sxvanairi mecnieruli kvleva, anu kvleva, romelic am msoflmxedvelobis<br />

wiaRSi daibada, warmoudgenelia. mxolod sagnis warmoSobis, ganviTarebis da<br />

dasasrulis codniT gveZleva sakvlevis mecnieruli arseba).<br />

6.struqturebis am monacvleobaSi paradigmulobis yvela formis aRmoCena<br />

SeiZleba; pirveli gawyoba emTxveva mecnierul, anu istoriul<br />

121


msoflmxedvelobas, romelic samyaros erT mTlian organizmad warmogvidgens<br />

da romelic mxolod am erTianobas Tvlis istoriis subieqtobis Rirsad.<br />

meore “siuJeti” religiuri, anu JamTaaRmwerluri ideologiis igiveobrivia,<br />

romelSic konkretuli subieqtia aRiarebuli samyaros Semqmnelad da<br />

istoriaSi moqmedaT. mesame ambavSi miTis aRnagobas vxedavT, romlis<br />

mixedviTac samyaro ramdenime Tanasworuflebiani subieqtis moqmedebis Sedegia.<br />

7.aseTi, droebiT uparadigmi movlenebi yvela istoriaSi unda arsebobdnen.<br />

amas, ra Tqma unda, kosmogoniuri miTi ganapirobebs. iq, sadac aseTi ambavi ar<br />

aris mocemuli, uparadigmo movlenebsac ver SevamCnevT. aseTi kultura erTis<br />

mxriv SeiZleba gaxistebul, gaqvavebul formad, meore mxriv ki,<br />

paradigmulobis srul formalur gamovlenad CavTvaloT, romelSic paradigma<br />

erTsa da imave dros, erTi da igive formiT, erTi da igive fenomenebiT, aris<br />

kanonic da msoflmxedvelobac.<br />

8.Cvens garemoSi realuradaa mocemuli paradigmulobis yvela niSani, forma da<br />

modusi. anu, is sabolood xorcieldeba _ xelSesaxebi da gverdiT mdgomi<br />

xdeba. ar arsebobs mdgomareoba, romelic aRiwereba Cvens garemoSi da<br />

romelsac ver movunaxavT paradigmas.<br />

9.paradigmulobis paradigmuli gamocdileba ritualis saSualebiT am<br />

ritualis sivrcis gareT myofis Tavidan acilebis Sesaxeb gvesaubreba. es aris<br />

uebari wamali-saSualeba Tavi aSkara safrTxeSi ar Caigdo da Tanac mazans<br />

miaRwio.<br />

10.es mxolod sityvebi ar aris; evropis saxelmwifoebs Soris sazRvrebis<br />

gaqarwyleba da intermecnieruli disciplinebis gamoCena horizontze am<br />

procesis dasawyisis utyuari niSania.<br />

11.rituali aris moqmedeba aqtivaciisatvis, warmatebiT dasrulebisaTvis,<br />

maSin, rodesac uSualod ver erevi da realuri ambis realuri Tanamonawile<br />

ver xdebi. anu, rituali erTis mxriv aRSinavs uZlurebas, meore mxriv mZafr<br />

122


dainteresebas (rogorc es ukve vnaxeT, paradigmulobis da katastrofulobis<br />

emTxvevaSi; paradigmuloba verafers ver uxerxebs katastrofulobas, radgan<br />

is paradigmulobis nawili da “logikuri” Sedegia. amisatvis paradigmuloba<br />

asrulebs katastrof[is]ul ritualebs, raTa saxelis mudmivi gameorebiT<br />

seqmnas katastrofis iluzia da amiT realuri katastrofa aicilos,<br />

umniSvnelo da ganuxorcielebeli gaxados).<br />

12.urCxulTan brZola politikaSi mimdinare procesebis aRmniSvneli gaxda;<br />

SeiZleba ebrZolo faSizmis urCxuls, sibnelis urCxuls, bolos da bolos,<br />

leviaTans.<br />

13.paradigmebis aseTi erToba principulad gansxvavdeba paradigmulobis bolo<br />

gawyobidan, romelsac Cvens garemoSi vakvirdebiT: rogorc ukve vnaxeT, Cvens<br />

garemoSi yvela paradigma moicema, magram maTi gaerTianeba erT organizmSi ar<br />

xdeba. piriqiT, aseTi mocemuloba maqsimaluri daSlilobisaken da<br />

ucentrobisakenaa mimarTuli. es mimarTuloba aris swored id rituali,<br />

romelic katastrofis winaamRdeg tardeba. katastrofa xom sxva araferia, Tu<br />

ara centris gauqmeba-dakargva da nawilebis TavisTavadi tivtivi cariel<br />

sivrceSi.<br />

14.es miTiTeba “guSin” Seqmnili ar aris: urCxuli Cveni yofnis iseTive Zveli<br />

personaJia, rogorc miTi. aseve, kulturis erT-erTi uZvelesi Temaa urCxulis<br />

mokvla-Caketva (romelic aucileblad unda ganxorcieldes, sanam miTiuri<br />

RmerTebis ierarqia Camoyalibdeba), romlis ritualic Cvens droSic<br />

xorcieldeba. paradigmulobas ar ezareba am ritualis Catareba.<br />

15.am xinjiani cixis gamo, romelic paradigmulobam urCxuls Seuqmna,<br />

urCxulis mokvlaar xerxdeba. ase rom ar iyos, ra saWiroaam ritualis aseTi<br />

daJinebiT “zepiroba”.<br />

123


16.magram es istoriuli interesia, romelic axals verafers SegvZens. saWiroa<br />

vnaxoT, Tu ra xdeba dRes, Cvens garemoSi. rogoria paradigmulobis,<br />

urCxulis da Selocvis saqme.<br />

17.Cveni arseboba, romelic Semwynareblobisaken da “kulturaTa dialogisaken”<br />

mogviwodebs, aris bolo maxe, romelic paradigmulobam urCxuls daugo, da<br />

bolo xerxi, romliTac mas urCxulis sabolood damarcxebis imedi aqvs. Cvens<br />

garemoSi, romelic principulad ritualuria, xdeba, realurad, zRapris<br />

ganxorcieleba. es is sivrcea, romelSic urCxuli sabolood unda mokvdes.<br />

urCxuli, gveubneba paradigmuloba, aris omebi, nacionalizmi, mafia, romelsac<br />

axali azrovnebiT, SemwynareblobiT, axali wesrigisaken mimarTulebiT unda<br />

moverioT. zRapris aseTi gaTamaSebiT, am fsevdo-urCxulebTan (rmlebsac aSkara<br />

paradigmuli xasiaTi aqvT) dapirispirebiT, xerxdeba mTeli samyaros CarTva am<br />

fsevdo-brZolaSi, am n xarisxis ritualSi. amis Sedegad, namdvili urCxuli,<br />

romelic ibadeba da aris, uyuradRebod rCeba.<br />

18.aseTi maqcia aris rojer jeliaznis “amberis qronikebi”, romelmac moaxerxa<br />

Fantasy-dan (Tanamedrove zRapris totaluri formidan) Tavis daRweva: gaauqma<br />

dasasruli, dabruneba da Tavisi Txroba principulad usasrulo gaxada.<br />

aseTive maqcia aris inflaciuri kosmologia, romelic Tavs aRwevs<br />

tradiciuli Teoriuli fizikis aucilebeli dasasrulis mtkicebas da<br />

mTlianad samyaros dausruleblobas da usawyisobas uwesebs. aseT samyaroSi<br />

maradiulad iqmneba axal-axali mikro-samyaroebi, sxva-da-sxva mimarTulebiT da<br />

sxva-da-sxva kanonebis mqone.<br />

19.is filosofia, romelic laparakobda trancendentalur apercepciaze, Da-<br />

sein-ze, am gamoZiebis Sedegad diskreditirebuli aRmoCnda. paradigmulobam<br />

filosofiis daxmarebiT yvelaferi SeWama, rac zogadis da sayovelTaobis<br />

saxeliT iyo cnobili. magram, misi yovlisSemZleoba amave dros misi sisustec<br />

aRmoCnda. mas daaviwyda, xeli aRar miuwvda konkretul adamianze, ara Da-sein-<br />

124


ze, aramed vinme “X”-ze, “Y”-ze, konkretuli saxelisa da gvaris mqone<br />

pirovnebaze, romelic, raki is zemoT naxsenebi zogadobis kerZo SemTxvevadaa<br />

gamocxadebuli, daculi iyo paradigmulobis datrymebisagan.<br />

20.filosofiam unda imetyvelos konkretuli adamianis Sesaxeb, konkretuli<br />

adamianidan. unda aRiweros ara Da-sein-i, anda “raRacnairi” subieqti, anda<br />

iseTi pirovneba, romelSic raimes (mag. filosofiis) obieqtivacia xdeba.<br />

aramed, Tundac, roJer Jeliaznis, anda iuda iskariotelis Sesaxeb.<br />

125

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!