23.09.2013 Views

Khasi - Meghalaya State Aquaculture Mission (MSAM)

Khasi - Meghalaya State Aquaculture Mission (MSAM)

Khasi - Meghalaya State Aquaculture Mission (MSAM)

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

F I S H FARMERS D E V ELOPMENT A GENCY M E GHALAYA<br />

( K A K Y N H U N I A T R E I L A N G K I N O N G R I D O H K H A – H A M E G H A L A Y A )<br />

Ka jingpyniar ia ka kam ri dohkha<br />

ha ka Jylla lyngba ka KA<br />

MEGHALAYA STATE AQUACULTURE<br />

MISSION<br />

Na kaba shaniah ha kiwei ia jingkyrduh,<br />

ngin minot noh sha jingpahuh<br />

2012-2017


Dr. Mukul Sangma<br />

Chief Minister<br />

<strong>Meghalaya</strong><br />

KA KHUBOR<br />

Ka “ Integrated Basin Development and Livelihood Promotion<br />

Programme” ka prokram ba kyrpang bad ba ha khmat eh jong ka Sorkar Jylla<br />

kan bishar bniah bad peit bha ia ki lad ki lynti sha ka roi ka par, jong ka Jylla<br />

da kaba wad ruh ia ki lad ki lynti sha ki rukom jingtreikam ba thymmai ban<br />

wan rah ia ka jingkiew ha ka ioh ka kot, bad ha kane ka bynta shibun ki<br />

Jingthmu Jingtrei Kam la sdang ban pyntrei – Ka <strong>State</strong> <strong>Aquaculture</strong> Mishon ka<br />

long kawei na kiba kum kita ba la rai ban pyntreikam.<br />

Office : 0364-2224282<br />

PABX : 2200<br />

Fax : 0364-2227913<br />

(R) 2522752<br />

Da kaba plie paitbah ia ka rukom trei kam jong ka <strong>Meghalaya</strong> <strong>State</strong> <strong>Aquaculture</strong><br />

Mishon (<strong>MSAM</strong>) uwei pat u mawsah kynmaw la buh ha ka khana pateng jong ka Jylla. Ka tien phira<br />

jong kane ka Jingthmu Treikam “Na ka jingshaniah ha kiwei sha ka dap biang halade” ka kdew lynti<br />

aiu ba ngin ioh na kane ka Mat Jingthmu Treikam.<br />

Ka long ka bym lah ban mut dur bad ban pdiang ruh ba ka jylla kaba bun ki um ki<br />

wah bad ki jaka shrah ka don ka jingduna dohkha kaba palat ia ka 15,000 M.T. ha ka shi snem. Ban<br />

pynbiang ia kane ka jingduna kam dei tang ban long ka jingpyrshang kaba shlur hynrei ruh ka<br />

jingtrei ba sani bha ba da don da ki mat jingtreikam ban poi sha ka thong. Kumno ban trei bad kaei<br />

yn leh jong kito kiba dei ban pyndep ia kane ka Jingthmu Treikam ka dei ban kham pher na kiwei<br />

pat ki rukom ba ngi ju leh. Tang ki rukom jingbthah jingpyni ba ka sorkar kan leh kin nym biang,<br />

kumta ka sorkar ka la kut jingmut ban pynbna paitbah ia ka <strong>Meghalaya</strong> <strong>State</strong> <strong>Aquaculture</strong> Mishon<br />

ban pyntreikam ha ka Plan San snem kaba 12 (khad ar) ban pynlong ia ka Jylla ym tang kaba pahuh<br />

ha ka jingpynmih ia ki dohkha, Hynrei kaba lha ruh wat ban shalan shabar jong ka Ri.<br />

Nga ngeit skhem ba kane ka Jingthmu Treikam ym tang ba kan pyndap ia ka jingduna<br />

dohkha ha ka Jylla hynrei kan long ruh ka lad ka lynti ban plié ia ki lad ai kam ai jam ia ki paid<br />

nongshopngshnong khamtam ha ki nongkyndong. Ki jingtrei kam kum kaba pynioh ia ki symbai<br />

dohkha kiba kham bha, ki jingbam dohkha kiba tei, bad ban teh lakam ia ka jingpang dohkha bad<br />

kumjuh ruh kaba leit die ia ki dohkha ha ki thliew Ing ki briew, kan iarap ban ai kam ai jam ia ki<br />

briew kiba sah ha ki nongkyndong ha ka kam ri dohkha. Ha ka jingiohi ka jong nga kane ka<br />

Jingthmu Treikam ka don ia ka lad ka lynti ban roi stet katta katta, ban pynkylla ia ki thain<br />

nongkyndong jong ka Jylla.<br />

Mynta ba ngi la plie paitbah ia ka jingtrei jong kane ka Jingthmu Treikam bun bah ki<br />

jingeh kin don ha ka lynti iaid, hynrei ki ophisar jong ka jylla ki dei ban lah ban jop ia kine bad ban


tur shaphrang da ka jingminot bad jingshlur. Wat la kane ka Jingthmu Treikam ka long kaba sani<br />

bha, nga iohi ia ki lad bad ki kabu thymmai ki ban mih ha ka kam ri dohkha ha ka jylla. Ka jingthmu<br />

Treikam ka kylluid mynsiem ban pdiang ia kino kino ki jingaijingmut, ban poi sha ka thong. Kane ka<br />

dei ka Jingthmu Trei kam kumta dei ban trei kloi kloi ia ka bad ngam artattien ei ei ruh em ba ka<br />

Tnat Trei kam kaba peit ia ki dohkha dohpnat ha ka jylla kan pyndep ia kane ka thong. Nga kubur<br />

ruh ia ka jingkyrshan ba radbah jong ka Sorkar jylla ia ka Tnat Trei kam kaba peit ia ki dohkha ban<br />

pynurlong ia kane ka jingthmu Treikam. Nga kitbok kitrwiang ia ki bad ia ki nongshong Shnong<br />

jong ka Jylla ka jingjop ha ka jingpyrshang jong ki.<br />

21.02.2012


Ka khubor na U Chief Secretary, Shri. W. M. S.Pariat<br />

Ka long kaei kaei kaba pynduh mynsiem ban tip ba la pynbor ia<br />

ngi ban dang shahniah ha kiwei pat ki jylla wat tang ia ka jingdonkam dohkha<br />

ba man ka sngi ha ka miej bam jong ngi. Kane ka jia wat la ngi duna ha ka jing<br />

don briew bad ha kajuh ka por ngi don pat shibun ki jaka lang um, ka khyndew<br />

ka shyiap bad ki briew ba la pyntbit. Khlem artatien ka daw ba kongsan eh ba<br />

ngi long kumne, ka dei namar ba ngim shym mang pisa kaba biang na ka bynta<br />

ka kam ri dohkha la bun bun snem kaba la ialam sha ka jingbymlah ban trei kam<br />

hok ha kane ka liang.<br />

Kine baroh ki la dei ban kut noh. Mynta ngi dei ban phai khmat da kaba khmih jngai<br />

ban pynlong ia la ka Jylla kaba lah ban pynbiang ia ka jingpynmih dohkha khnang ba ngin ym shaniah<br />

shuh ha kiwei pat ki jylla. Ban shu ong ka sngew kumba ka suk than, namar ba ka jingduna la antad ba<br />

kan long palat ia ka 15, 000 M.T. ha ka shi snem, bad ka lah ban shim por da ki snem ban pynurlong ia<br />

kane ka jingphohsniew. Ka donkam ia ka plan trei kam kaba sani bha bad ka jinglen lade met bad<br />

mynsiem jong ki ophisar ha ka Fisheries Department. Nga sngew sarong ba ka Department ka don ki<br />

ophisar khynnah kiba trei shitom, ki ba nud ban ialeh pyrshah ia kane ka jingeh ban pyni sha kiwei pat<br />

ba ka Department jong ki ka lah ban trei kham bha ha kaba pyntrei kam ia kane ka jingthmu.<br />

Nga tip ba ia kane ka Jingthmu Trei kam jong ka Sorkar la pynkhreh janai bha da kaba<br />

peit na baroh ki liang kum kaba ia syllok bad ki paidbah, ka jingpeit bniah na ka Departrment bad<br />

kiwei, bad nga sngewkmen ba nga la don lang bad ki ha ki katto katne kiba kum kine ki jingiakynduh.<br />

Ka Tnat Trei kam jong ka Kam ri dohkha ha ka jylla- ka pdiang kylluid mynsiem ia ki jingai jingmut<br />

kumno ban nang pynbha ia kane ka Jingthmu Trei Kam la ha kano kano ka bynta ruh. Wat la katta ruh<br />

nga tip kin don ki jingeh kiba hap ban ia kynduh bad ngi dei ban ban jop ia ki, bad ngin nang kham<br />

stad bad shemphang katba ngi nang iai trei. Kane ka jingthmu Trei Kam kan urlong ha ka por kaba<br />

biang da ka jingiatrei lang baroh. Kane ka Kot ka la iohi ia ka jingshai jong ka sngi, namar ka jingtrei<br />

shitom bad peit miet peit iong jong ki Ohisar kiba la trei khlem shong thait ban pynlong ia kane ka kot<br />

kumba ka long. Ngam artatien ba kane ka jingpyrshang kan long kaba jop wat la ka kam ka long kaba<br />

khraw.<br />

Nga kitbok kitrwiang ia baroh ki nongtrei jong ka Fisheries Department ba kin ioh ia ka<br />

jingjop kaba khraw ha kaba pynlong ia ka jylla ka jong ngi kaba dap biang bad pahuh ruh ha ka<br />

jingpynmih dohkha.


Shi kyntien<br />

Ka Lamphang<br />

<strong>Meghalaya</strong> <strong>State</strong> <strong>Aquaculture</strong> <strong>Mission</strong><br />

Ki Sker<br />

Lynnong I Jinglamkhmat bad ka jingthmu 1<br />

Sla. No.<br />

Lynnong II Ka jingpruid dak jong kane ka jingthmu trei kam 13<br />

Lynnong III Tnat jingthmu trei kam - I (Mini Mishon I) : 21<br />

Ban pynheh ia ka jaka khnang ban pynkiew ia ka ri dohkha<br />

1. Ban shna ia ki pung jong ki riew shimet 22<br />

2. Kaba shna ia ki pung shnong ban ri dohkha 27<br />

3. Ka jingpynbha ia ki jaka ktieh, jyrsieh bad ahor 30<br />

4. Kaba thep symbai ha ki dam, Ki nan bad kiwei pat ki Den –<br />

Um<br />

Lynnong IV Tnat jingthmu trei kam - II (Mini Mishon II) : 39<br />

Ka jingpyndon kam hok bad janai ia ki jaka ri dohkha<br />

1. Jingpynmih symbai lyngba ki pung jong ka sorkar 40<br />

2. Jingpynmih symbai lyngba ki pung jong ki riew shimet 46<br />

3. Jingpynmih symbai lyngba ki top plastic ba la shna khnang na<br />

ka bynta ka kam ri dohkha (FRP Technology)<br />

4. Jingpynmih symbai lyngba ka buit ki Nong Israel<br />

(Israeli Technology)<br />

5. Ai jinghikai ia ki Nongpynmih Jingbam dohkha 51<br />

6. Ka rukom sumar ia ki dohkha kiba pang – Ka jingbuh ia ki jaka<br />

sumar<br />

7. Ki kamram ha shuwa ban ri bad ynda la dep tong ia ki dohkha 57<br />

8. Ka jingshan bad jingpynkhlain ia ki Fishery bad Multipurpose<br />

Co-operatives<br />

31<br />

48<br />

51<br />

55<br />

66


Lynnong V Tnat jingthmu trei kam - III (Mini Mishon III) : 79<br />

Jingbuh ne shna kyrpang ia ki jaka thwei pynneh pynsah dohkha<br />

(sanctuary) na la ka thain<br />

1. Jingwad bniah ia ki dohkha ba la jan duh jait 80<br />

2. Jingpynbna Paidbah halor ka jingpynneh pynsah dohkha 80<br />

3. Jingpynlong Workshop ha ki Shnong ba biang 84<br />

4. Jingbuh ne shna ia ki jaka ri ne sumar Dohkha ba kyrpang<br />

(Sanctuary)<br />

Lynnong VI Tnat jingthmu trei kam - IV (Mini Mishon IV) : 88<br />

Ban kyntiew ia ka jingnang jingtip bad janai ia ki rukom trei<br />

1. Ban kyntiew ia ka jingnang jingtip jong kiba shimti ia kane ka<br />

kam<br />

a. Ki jingai jinghikai bad jingleit jngoh sha bar jylla ia ki<br />

Ophisar<br />

b. Ka jingai jinghikai bad jingleit jngoh shabar jylla ia ki<br />

Nongri dohkha<br />

c. Ka jingai jinghikai bad jingleit jngoh shabar jylla ia ki<br />

program managers bad MSPs<br />

d. Jingai jinghikai ia ki Fishery Co-operative Society 93<br />

e. Jingkyntiew ha kaba seng kam ba iadei bad ka ri dohkha 93<br />

2. Ban shna thymmai/pynbha ia ki jaka ai jinghikai ne jaka<br />

pyntbit<br />

3. Ka jingai khusnam ia ki nongri Dohkha bad ka jingithuh ia ka<br />

jingtrei jong ki Ophisar jong ka Department<br />

Lynnong VII Tnat jingthmu trei kam - V (Mini Mishon V) : 98<br />

Ka jingpynsaphriang khubor da kiba bun ki lad<br />

1. Jingpynbna ban iawer paidbah 99<br />

2. Jingpynbna paidbah 101<br />

3. Ki prokram wer bad kyntu Paidbah 103<br />

4. Kaba Buh Jingthoh ia ki Jingtrei Kam ka Mishon 106<br />

84<br />

89<br />

90<br />

90<br />

94<br />

95


Lynnong VIII Tnat jingthmu trei kam - VI (Mini Mishon VI) : 112<br />

Ki lad bad ki kabu thymmai kiba mih ha ka kam ri dohkha<br />

1. Ka Jingri ia Ki Kha bun rong 112<br />

2. Ka jingri ia ki dohkha Trout 114<br />

3. Ban wanlam ia ka rukom ri shymprong 116<br />

4. Ban sdang ia ka jingri jong ki Jait dohkha kiba thymmai ne<br />

bympat ju ri<br />

5. Jingjngohkai ne ki jaka iaidkai pyngngad ha kaba ka<br />

jingkhring kan long ka um, ka wah bad ki dohkha ha ki, bad<br />

ka jingkhwai dohkha pynmyllen<br />

Lynnong IX Ka jingiatreilang ki tnat sorkar hapoh ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon 128<br />

Lynnong X Shaphang ka MIS bad ka rukom pyniaid ne ai jingtip 139<br />

Lynnong XI Ka jingpeitngor bad pynshongdor ia ka rukom trei kam 150<br />

Lynnong XII Ka jingpynshongdor ia ka ioh ka kot ia ka <strong>Meghalaya</strong> <strong>State</strong><br />

<strong>Aquaculture</strong> Mishon<br />

Lynnong XIII Ka rukom pyniaid bad pyntrei ia ka kam 171<br />

Lynnong XIV Ban pyndonkam ia ka civil society (seng jong u paidbah) hapoh ka<br />

<strong>Aquaculture</strong> Mishon<br />

Lynnong XV Ka Jingbei tyngka bad jingpyntreikam hapoh ka Mishon 180<br />

Ka jingpynkut bad jingsngewnguh 182<br />

118<br />

126<br />

157<br />

176


Ka Maitphang<br />

Ka <strong>Meghalaya</strong> ka don bun bah ki lad ban pynroi ia ka kam ri dohkha ha la ka jylla<br />

hynrei ka sah dien ban pyntrei kam ia kane ka bynta ban pyndonkam lut ia ki um ki wah kiba don ha<br />

ka jylla na ka bynta ka kam ri dohkha. Wat la jan baroh ki nongshong shnong ha ka jylla ki bam<br />

dohkha hynrei ym pat lah pat ban pynbiang hi ia ka jingdonkam dohkha ha la ka jylla hynrei la hap<br />

ban thied pat na ka jylla Andhra Pradesh. Ka Jylla <strong>Meghalaya</strong> ka kwah ban pynlong ia la ka jylla,<br />

kaba biang bha ban ri dohkha bad na kata ka daw ka la pynbeit ban plie ia ka <strong>Meghalaya</strong> <strong>State</strong><br />

<strong>Aquaculture</strong> Mishon (<strong>MSAM</strong>) ryngkat bad ka Plan San Snem kaba khad ar (2012-13 – 2016-17). Ka<br />

<strong>MSAM</strong> ka don kine ki jingthmu ba kongsan:<br />

a) Ban pynbha ia ki jaka um ba la don lypa, bad shna lane pynheh ia ki jaka pynlang um ban ioh<br />

ri bad pynmih kham bun ki dohkha, kaba kynthup ruh ia kaba pynbha ia ki jaka ktieh bad ahor<br />

ban long kiba bit ban ri dohkha.<br />

b) Ban pynneh bad pynsah ia ki dohkha ki ba la long trai, ki dohkha kiba la jan duh jait, bad bad<br />

kito kiba don kynrei tang ha ki wah jong ngi bad ban shna ia ki pung pynkha bad pynroi ia ki<br />

dohkha ki ba la iaid iew bha.<br />

c) Ban pyntip paidbah bad ai jinghikai da kaba leit jngoh ia ki jaka ri dohkha shabar ka jylla ,<br />

khnang ban iohi ia ka sap bad ka buit trei kam na ka bynta baroh kiba ia trei lang ban ai ia ka<br />

jingkyrshan na ka bynta ka kam ri dohkha.<br />

d) Ban shim kabu ia baroh ki lad ki lynti kiba mih na ka kam ri dohkha.<br />

Namar ka jingiar jong kane ka Jingthmu Trei Kam, la phiah ia ka ha ki hynriew (6) tylli<br />

ki Tnat Trei kam ban kham pynsuk ia ka jingtreikam.<br />

TNAT TREI KAM – I (Mini Mishon I)<br />

Ka iadei bad ka jingheh ka jaka, bad ka rukom pynmih dohkha ka ba lah ban ioh ha ki<br />

saw bynta – i) Ki pung jong ki riew shi met ii) ki Pung Shnong iii) ba pynbha ia ki jaka ba ktieh bad<br />

ahor ban ioh ri dohkha.bad iv) daba buh dohkha ha ki Dam.


TNAT TREI KAM – II (Mini Mishon II)<br />

Kane ka Tnat Trei kam ka kham peit ia ka rukom leh ba janai bad sani bha ha kaba<br />

iadei bad ka jing ri dohkha. Ka don san bynta kum – ban pynmih symbai dohkha, ban pynmih jingbam<br />

dohkha, ban iada na ka jingpang dohkha, ki kamram ynda la ri ia ki dohkha, ha shuwa ban tong ia<br />

ki, ka jingseng bad jingpynkhlain ia ki Fishery bad Multipurpose Co-operatives. Ban kham pynioh bun<br />

ki dohkha yn don ki pung ba pyniaid da ka sorkar bad ki riew shimet da kaba pyndonkam ia ka<br />

jingpynmih symbai lyngba ki top plastic ba la shna khnang na ka bynta ka kam ri dohkha (FRP<br />

Technology) bafd lyngba ba ka buit ki Nong Israel.(Israeli Technology)<br />

TNAT TREI KAM – III (Mini Mishon III)<br />

Kane ka Tnat trei kam kan peit bad pynbha ia ki jaka ha ki wah, ban ri tyngkai ia ki<br />

dohkha kiba la long trai, bad kito kiba don kynrei tang ha ki wah ka ri jong ngi, ka jingleit jurip bad<br />

leit wad ia ki dohkha ba la jan duh jait, ka jingpynlong ia ki Jingialang Paitbah bad kaba pynsaphriang<br />

khubor.Kane ka Tnat Trei kam kan ia snoh kti lang bad ka Tourism Department ban beh ia ka thong<br />

jong ka ban pynneh bad pynsah ia ki Khasaw bad kiwei kiwei ki dohkha ba la jan duh jait.<br />

TNAT TREI KAM – IV (Mini Mishon IV)<br />

Kane ka Tnat Trei Kam kan kham peit ia ka Bor Jinglah jong ki nongri dohkha, ki<br />

ophisar sorkar bad kito kiba don jingiadei bad kane ka jingthmu. Kan ai ka jinghikai bad jingpyntbit ia<br />

ki samla ba la nang la stad bym don kam, ban shim ia kane ka kam.<br />

TNAT TREI KAM – V (Mini Mishon V)<br />

Kane ka tnat trei kam kan peit ia ka jingpynphriang khubor bad kaba buh jingthoh<br />

jingtar ha ki kot ki sla, bad ka jingring dur ia ka jingtrei kam. Kan peit bniah ia kine ki mat – Ba baroh<br />

ki paitbah kin tip ia kane ka jingthmu jong ka sorkar, bad ban lum jingtip, ithuh, bad pynshlur ia kito<br />

kiba la pyntrei bha ia ki jingthmu jong kane ka kam. Ia kine ki jinglah jong ki dei ban da buh ha ki<br />

jingthoh jingtar bad ki jingring dur.<br />

TNAT TREI KAM – VI (Mini Mishon VI)<br />

Kane ka tnat trei kam kan peit ia ki lad ki kabu kiba thymmai kiba wan mih ban nang<br />

pynbha bad pynroi ia kane ka kam Ri Dohkha. Bad haba kum kine ki kabu ki wan, ban pyntrei kam ia<br />

ki kat kum ka jingstad Science ba mynta. Ka jingri ia ki dohkha ha ki Synduk Iit (aquarium), trout,<br />

shymprong, Ka jingsdang ban ri ia ki dohkha bym pat ju ri mynshuwa. Ban buh ia ki jaka jngohkai ba<br />

don ki Den Um (Aqua Tourism) / Jaka jngoh kai ba don bad ki jaka ia leh kai ha um (Aqua park) / bad


ka jingiakop khwai dohkha (Sport Fisheries, aqua tourism, aqua Park bad sports Fisheries ruh ki hap<br />

lang ha kane ka Tnat Trei kam.<br />

Ka <strong>MSAM</strong> kan iatrei lang bad ki lad pyntrei kam jong ka Sorkar pdeng kum ka<br />

MGNREGS, RKVY, NRLM bad kiwei kiwei. Kan ia trei lang ruh bad ki Department ba pher ba pher<br />

jong ka Sorkar Jylla kum ka Tourism, Water Resources & Soil & Water Conservation, ban nang<br />

pynbha ia kane ka kam ri dohkha. Kane ka Tnat Trei Kam kan kit khlieh ban lum ban lang ia ki jingtip<br />

kiba iadei bad kane ka kam, bad ban pyntrei kam ia ki da kaba peitngor bad pynshongdor ia ka jingiaid<br />

ka kam. Kaba peitngor bad pynshongdor ia ka kam kin dei ki kamram kiba ha khmat eh jong kane ka<br />

Tnat Trei Kam namar hangne lah ban pynbeit pynbiang ia kino kino ki jingduna lada don .Da kaba<br />

iatrei lang bad ki kynhun trei mon sngewbha kan iarap na ka bynta ka jingmyntoi ki paid nongshong<br />

shnong.<br />

Ka Tnat Trei Kam kan khein kan diah ruh ia ki jinglut jingsep kiba iadei bad kane ka<br />

kam ban sngewthuh ia ka ioh ka kot jong ki nongri dohkha bad ruh kumno kane ka jingmyntoi kan<br />

kyntiew ia ki shnong ki thaw ha ka ioh ka kot. Ia ka jingdonkam Pisa jong ka <strong>MSAM</strong> ban pyntrei kam<br />

ia baroh ki tnat trei kam haneng la dep mang lypa da kaba peit ruh katno yn lah ban ioh jingiarap na<br />

ki lad Jingiarap Sorkar Pdeng kum ka RKVY, NFDB, NEC, NCDC, SPA.<br />

Ka Jingjop jong ka Jingtrei kam jong kane ka Jingthmu Trei Kam, kan sa lah ban<br />

pynbiang ia ka jingpynmih bad jingdawa dohkha ba ka jylla ka donkam ban long kiba pahuh pahai ha<br />

kane ka liang. Ka don ruh ka lad ba ngin lah ban shalan dohkha shabar ka Jylla shisien ba ka<br />

jingpynmih ka la tam ban ia ka jingdawa. Hangne ngin iohi ruh katno kane ka Jingthmu ka ai kam ai<br />

jam ia ki nongshong shnong ha la ka jylla.<br />

Ka <strong>MSAM</strong> ka dei shi bynta jong ka Integrated Basin Development & Livelihood<br />

Prokram jong ka Government of <strong>Meghalaya</strong> bad la mang ban pyllait la kumno kumno kumba 1200.00<br />

crore hapoh ka PLAN SAN SNEM KABA KHAD-AR. Ia ka <strong>MSAM</strong> yn plie bad pyntrei kam ha<br />

kajuh ka por ryngkat ryngkat bad ka PLAN SAN SNEM KABA KHAD- AR.


1.1 KA JINGLAM KHMAT<br />

Lynnong I<br />

Jinglamkhmat bad ka jingthmu<br />

1. Ka ri India ka dei ka ri ka ba ar ban pynmih bun eh ka dohkha wah ha ka pyrthei. Ka ri dohkha ka<br />

long kawei na ka rukom kamai ja kpoh jong ki nong India. Ka kam ri dohkha ka long ka lad ai<br />

kam ai jam ia kiba bun , nalor ba na kane ka jaid jingtrei ki mih ki karkhana kiba rit kiba pynmih<br />

ia ki jingbam ba la shna na ki dohkha kiba bang bad ba tei ia ka met, kiba ngi lah ban shalan<br />

shabar ri ban pyniohnong ia ka ri India. Kaba kham kongsan eh ka long ba ka kam ri dohkha ka ai<br />

kam ai jam ia kumba 14.49 million ki briew kiba hapoh u lain jingduk. Ka kam ri dohkha ka don<br />

la ka bynta ba kyrpang bha ha ka rep ka riang jong ka ri.<br />

2. Ka <strong>Meghalaya</strong> ka dei ka jylla ba bun ki tyllong um ha ka dur jong ki wah , ki Dam, ki Nan, bad ki<br />

pung, bad ka ioh ia u slap kumba 1200mm ha ka shi snem, bad kine ki iarap shibun eh ia ka kam<br />

ri dohkha ha ka jylla. Hynrei ka jylla ka sahdien ha ka kam ri dohkha namar ba ia kine ki lad ba ka<br />

Mei Mariang ka ai ym shym lah ban pyndonkam hok ia ki. Ka <strong>Meghalaya</strong> ka dei ka jylla ba bun<br />

ki lum ki wah bad ki riat ki ram bad kane ka pynthut ban ioh shna ia ki pung dohkha, kiba heh,<br />

ki ba lah long ki lad kamai pisa. Hynrei ia ka um slap lah ban pynlang ha ka dur jong ki pung na<br />

ka bynta ban ioh ri dohkha, kumta ka kam ri dohkha ka plie ia ka lad ba ki briew ki lah ban<br />

pyndonkam ia kine ki kabu na ka bynta ka kamai kajih jong ki.<br />

3. Ka jylla <strong>Meghalaya</strong> ka dei kaba bun bha ki briew ba bam dohkha hynrei ki dohkha kiba lah ban<br />

ioh na jylla la jong ka duna palat ban pyndap ia ka jingdawa ba nang kiew na ka por sha ka por .<br />

Bad kumta ngi hap ban wan rah dohkha na kiwei pat ki jylla kum na Andhra Pradesh. Ha kawei<br />

pat ka liang ki briew ha ki nongkyndong jong ngi ki im ja sngi da kaba khwai na ki pung bad ki<br />

wah. Ban kham pynkiew ia ki longing baduk baroh, ka long ban shna da ki pung ri dohkha namar<br />

ngi don ia ki briew, ka khyndew, bad ka um ruh ba lah ban leh ia kane. Lah ban pyntrei kam ia<br />

kane tang lada ki riew shi met, bad ka shnong ka thaw ki shim khia ia kane.<br />

4. Ka Jylla <strong>Meghalaya</strong> ka la pynbna ba ka kam ri dohkha ka long kawei na ki lad kamai pisa bad ka<br />

sorkar kan iarap ia ki briew ban shna pung dohkha. Ka sorkar ka la rai ban plie ia ka <strong>Meghalaya</strong><br />

1


<strong>State</strong> <strong>Aquaculture</strong> Mishon (<strong>MSAM</strong>) hapoh ka PLAN SAN SNEM KABA KHAD-AR (2012-13<br />

haduh 2016-17). Ha kane ka kot, phin iohi ia ka jingdonkam dohkha ha ka jylla bad ka bynta ka<br />

jingpynmih dohkha bad kumno kane ka iarap ruh ia ka rep ka riang jong ka Jylla ban pynroi ia ka<br />

ioh ka kot ha ka jylla. Ka Jingthmu jong ka SMAM , bad kumjuh ruh ia ka jingdawa dohkha ha<br />

KA PLAN SAN SNEM KABA KHAD AR BAD KHAD LAI la kdew ha ki bynta kiba shadien<br />

jong ka kot.<br />

1.2 JINGPYNMIH DOHKHA HA MEGHALAYA<br />

1. Ka jylla jong ngi ka bun ki lad pynmih dohkha. Ka NRSA data ka pynpaw shai ba don bun ki jaka<br />

puta kiba lah ban shna pung. Hynrei namar ba ym don ki jingkhein, ki ba biang ym lah ban tip<br />

pura ia ka jingmih dohkha ha kane ka jylla. Ka daw kaba kongsan ka long ba ym pat ju shim khia<br />

ia kane ka bynta. Kane ka Jingthmu Trei Kam ka shim ia kane ka lad ban ioh ia ki jingkhein<br />

jingdiah ba pura ia ka jingdon jong ki pung dohkha ha ka jylla bad ia ka jingkhein ia ka<br />

jingpynmih dohkha na kine ki pung, bad ka jingdonkam dohkha ha ka jylla, khnang ban pynsuk ia<br />

ki nong ai buit bad nongshna ain ban shim ia kino kino ki rai ba kongsan.<br />

2. Ki jingkhein ba ioh wat la kam da biang bha, ka pynpaw ba ka jylla ka pynmih dohkha kumba<br />

4500 MT ha kane ka snem 2010-12. Kane ka pyni ba ka jingpynmih dohkha ka khlem kiew bad<br />

ka sah hajuh naduh ki snem 1990 ter ter.<br />

2


3. Ka jingpynmih ia ki symbai dohkha ruh ka pynpaw ba khlem don ka jingroi lait noh tang ha ki lai<br />

snem ba la dep. Ka jingroi ki kha symbai ka long 10.00 lakh ha u snem 2006-2007 sha ka 29.6<br />

lakh ha u snem 2010-11. Kane ka jingkiew ba lai shah ka dei ba ki briew ki la kham sngewthuh ia<br />

ka kam ri dohkha bad ruh namar ka jingiarap pisa ka scheme Rastriya Krishi Vikas Yogana<br />

(RKVY). Shen yn sa iohi kumno ka kam ri dohkha ka trei ha ka jingmut jingpyrkhat jong ki<br />

briew.<br />

4. Ka jylla <strong>Meghalaya</strong> ka don 14 tylli ki farm pynmih symbai dohkha. Ym don jingkiew ha ka farm<br />

pynmih symbai dohkha haduh u snem 2007-08. Ka don ka jingkiew ha ka jingpynmih symbai<br />

dohkha haba la iarap ka RKVY. Na ki jingthoh la iohi ba ki jaka ktieh bad Ahor ha ka jylla kiba<br />

lah ban pynkylla jaka ri dohkha ki don kumba 399.6 Hectare, bad ki jaka kiba lah ban ri dohkha<br />

ryngkat lang bad kiwei pat ki jaid jingri ka don kumba 404.6 Hectare . Kine ki jingkhein ki paw<br />

ba ki kham duna, kumta ia ki jingkhein kiba bniah dei ban lum thikna bha.<br />

3500<br />

3000<br />

2500<br />

2000<br />

1500<br />

1000<br />

500<br />

0<br />

Jinpynmih kha symbai (fry bad fingerlings)<br />

('000 tons)<br />

5. Ka jylla ka la mad ia ka jingbun briew ba palat eh napdeng ki jylla jong ka ri India (2.5 per cent<br />

Per annum) ha u snem 2001-11 Na ka daw jong kane ka jing kiew ha ka jingbun briew bad ka<br />

jingpynmih dohkha ka sah hajuh, la paw ba ka don ka jinghiar ha ka jingpynmih dohkha na ka<br />

bynta ka jingdonkam jong u briew marwei shimet. Kane ka la ktah ia kiwei pat ki tnat trei kam<br />

jong ka sorkar kiba ia snoh bad ka kam ri dohkha kum ka rep ka riang bad kiwei pat. Ka bhah<br />

jong ka tnat Ri Dohkha ka long tang 1.15 % ha ka jaka ban long 5.20 % kat kum ka jingkhein<br />

3


jong ka Ri India baroh kawei, ha ka snem 2010 – 11. Kane ka bhah ka long kaba rit bha tang 0.21<br />

% katba ha ka ri India ka long saw shah ia kane wat la ka ‘Thousand Pond Scheme’ ka la<br />

pynheh ia ki pung da 500 hectare ka jaka, hynrei ka don ka jingduna ha ka jingpynmih dohkha,<br />

bad ym lah ban sngewthuh ia kane. Lehse ka lah ban long ba ka rukom lum jingtip kam biang,<br />

namar ba ki pung ba dei trai da ki briew shi met ki don sha ki jaka ba kyndong bha.<br />

6. Kaba lum jingtip /Jingkhein ia ka jingdonkam dohkha kan kham thikna lada khein na ki nongbam<br />

dohkha ha ka jylla namar ia kane lah ban ioh na ka National Sample Surveys (NSS). Na ka<br />

jingkhein ba 61 st jong ka NSS ha u snem 2004-05 ka long 6.425kg shi khlieh briew ha Meghlaya<br />

katba ka jingkhein na ka bynta shikhlieh briew ha ka ri India ka long 7.096 kg. Lada kat juh la<br />

bam dohkha ha <strong>Meghalaya</strong> kat kum ba la bam ha ka ri India ha u snem 2011, ka mut baroh ka<br />

dohkha ba la bam ha ka jylla ka long 19,000 MT. Ka don ka jingduna kumba 14,500 MT. na ka<br />

jingmih bad jingdonkam dohkha ha ka jylla baroh kawei.<br />

1.3 Ki Jingthmu Jong Ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon<br />

1. Kumba ka paw ba ka don ka jingduna ha ka jingdawa bad pynmih dohkha na ka bynta ki<br />

nongbam ha ka jylla, ka Sorkar kan ialeh katba lah ban shim ia ki lad ki kabu ba iadei bad ka ri<br />

dohkha bad ban iarap ia ka jingpynmih dohkha ba kham bun, khnang ba u duk u suk un kham ioh<br />

kham kot ha ka kamai jakpoh ba man ka sngi. Ban pynurlong ia kane ka jingthmu ka Jylla<br />

<strong>Meghalaya</strong> ka la pyntreikam ia ka scheme ba la tip kum ka “Thousand Pond Scheme (TPS) ha u<br />

snem 2005. Kane ka scheme ka la wanrah haduh 500 hectare shuh shuh ka jaka ri dohkh,a bad ka<br />

la ai jingiarap ia 2,336 ngut ki nongri dohkha ha ki hynriew snem kiba la leit noh . La ai ram ia ki<br />

nongri dohkha haduh 17 crore lyngba kane ka scheme. Ka la long ka jingsdang kaba rit wat la ym<br />

shym pat iohi jingmyntoi kaba khraw na kane. Wat la lah ban ong ba ka jingpyntrei kam ia kane<br />

kaScheme ka long kaba jop hynrei ka jingnoh synniang jong ka TPS ka dang duna bha namar ba<br />

ka rukom trei kam ka don ki kyndon kiba shim por bad kiba dei ban trei sani bha. Katto katne na<br />

ki kyndon trei kam jong ka TPS la dei ban pyntrei kam kloi katba lah kumta ban pynlong ia kane<br />

ka Sceme trei kam kaba iaid shaphrang. Kan kham bha shuh shuh lada ia ka TPS baroh kawei la<br />

4


khmih biang namar kiba bun ki lad jingtip bad lad trei kam ki la nang mih bad rung ha ka kam ri<br />

dohkha.<br />

2. Ka Sorkar <strong>Meghalaya</strong> na kane ka daw ka la rai ban trei borbah halor kane ka kam ri dohkha da<br />

kaba pynmih ia ka ‘<strong>Meghalaya</strong> <strong>State</strong> <strong>Aquaculture</strong> Mishon’ (<strong>MSAM</strong>) Ban pynkiew ia ka<br />

jingpynmih dohkha ka lah ban long ha ki ar rukom. Ban pynkiew ia ka jingmih na ki pung ba la<br />

don lypa, bad shna pung thymmai. Kane ka bynta kaba ar ka donkam ia ki trai jaka kiba ki jaka<br />

jong ki ki iadei ban shna pung dohkha. Ka jingdon jaka pung baroh ka long 2500 hectare hynrei<br />

dang donkam ban pynheh shuh shuh ia ka.<br />

3. Ka <strong>MSAM</strong> ka don kine ki mat harum:<br />

a. Ban pynbha ia ki pung ri dohkha kiba la don lypa bad ban shna kham bun ki jaka ri dohkha,<br />

ban kham lah ban pynmih shibun ki dohkha.<br />

b. Ban pynbha ia ki um ki ba lang bad ki jaka ba long ahor ktieh bad pynkylla ia ki kum ki jaka<br />

ban ri dohkha, ka juk mynta.<br />

c. Ban pynkyndit bynriew ia kiba bun balang, kyntiew ia ka sap bad buit trei kam jong kiba ia<br />

donkti ban trei lang ha ka kam ri dohkha, ai jinghikai ba ka kam ri dohkha kan neh bad bteng<br />

ha ka jylla, ialam leit jngoh ia ki rukom ri dohkha ba thymmai jong kiwei pat ki jylla.<br />

d. Ban pynneh ban pynsah ia ki dohkha ki ba la long trai, ki ba la jan duh jait, bad kito kiba don<br />

kynrei ha ki wah jong ngi, kum ia ki jait Khasaw, bad ban shna kyrpang ia ki pung ban<br />

pynroi ia kum kine ki dohkha, na ka bynta ka kamai kajih ba kham bha.<br />

e. Ban pynithuh bad pynmih bad ri ia ki kha bun rong ba itynnad (Ornamental) bad ha kajuh ka<br />

por pyniar shuh shuh ia ka rukom trei kam da kaba shim kabu ia ki lad thymmai kiba mih<br />

kum kaba .ri ia ki jaid shymprong kiba im ha ki wah.<br />

f. Ban pynheh ia ki jaka pynlang um, da kaba shna ia ki pung rit, bad kane ruh kan iarap pynneh<br />

ia ka rep ka riang ha ka jylla bad<br />

g. Ban hikai ia ki buit ri dohkha bad ban ai jingiarap ia ki nongri dohkha haduh tyngkong Ing<br />

jong ki hi.<br />

5


4. Da kaba iohi ia ka jingiar ka jingtrei kam jong kane ka Jingthmu Trei Kam , yn pynmih ia ki Tnat<br />

Trei kam kiba kham rit ki ban trei kham sani bha ia ka kam kumba la buh ia ki. Ka Tnat Trei<br />

Kam I (Mini Mishon I) ka dei “ ban pynheh pyniar bad pynbun ia ki jaka ri bad pynmih dohkha”<br />

da kaba bynta ia kane ka jingtrei ha ki saw tylli ki shnat trei kam ( Component) kata Shnat Trei<br />

Kam I (Component – I) Ka dei “ban shna pung hi da u riew shimet ” Kane ka dei ka mat ba ha<br />

khmat eh, namar ba kan kyntiew ha ka jingpynmih dohkha, kan iarap pat ban weng noh ia ka<br />

jingduk, bad kan .ai kam ai jam, bad ki lad ban pynmih ia ki jingbam kiba tei ia ka met na ki<br />

dohkha. Baroh ki briew kiba kwah ban ri dohkha ki dei ban don ka jaka kumba .01 hectare lane<br />

1000 sq meter bad ia kine yn ai ia ki ka jingiarap ha ka liang ka pisa tyngka lane ka ram ban<br />

shna ia ka pung, bad ban pynbiang ia ki dohkha ban ri ha ka snem ka ba nyngkong.<br />

5. Shnat Trei Kam II (Component- II) Ka dei “kaba shna pung da ka shnong lane da kaba ia synrop<br />

lang kawei ka kyntoit bad kawei pat.” Kane ka shnat Trei Kam ka kham ban ha ka mynsiem iatrei<br />

lang bad kaba pyntrei kam ia ki buit jingstad jong ka juk mynta. Ka jingpynmih dohkha hangne<br />

kan kham bun, namar ba ka jingheh jong kawei pa kawei ka pung ka dei ban don 2 hectare. Ki<br />

briew ha ka jylla jong ngi ki don ka jingialong kawei kaba khlain bha ha ka imlang sah lang bad<br />

ban ia kit ia bah lem ia ki kam shnong kam thaw bad ka mon ban ia trei lang na ka bynta u ba<br />

bun balang. Ka Jylla ka don bun bah ki Pung Shnong bad ki jaka pynlang um ha ki khyndew jong<br />

ka Shnong ba lada lah ban pynkylla jaka ri dohkha ia kine, kan nang kham pynkiew ia ka<br />

jingpynmih dohkha ha ka jylla. Haoid kan don ka jingiapher ha ka rukom jingiarap na ka sorkar<br />

sha kine ki ar jait ki pung. Ka jingheh jong ki Pung Shnong kam dei ban duna ia ka 0.5 hectare.<br />

Namar kata ka jingiarap pisa sha kine ki Pung Shnong kin duna khyndiat ka jingiarap namar la<br />

khmih lynti ba ka Shnong kan pynmih ruh khyndiat ki jingdonkam nalade.Katba ki pung ba la<br />

shna da ki riew shimet ki dei jong kito kiba duna ha ka jingioh jingkot bad namarkata ka daw ka<br />

sorkar ka ai ka jingiarap kaba kham heh.<br />

6. Shnat Trei Kam III (Component III) Kane ka bynta ka long ban pynbha ia ki jaka ba long ktieh,<br />

jyrsieh bad ahor. Kane ka long kaba donkam bha namar ka iarap ban pyndonkam ia ki jaka shrah<br />

ba la shu ieh kumto. Ka jinglut ban pynbha ia kine ki jaka ka kham duna, bad ka jingmih kan<br />

kham bun.. Ka jingdon kiba kum kine ki jaka ki bun bha, hynrei la tap lut ia ki da ki niut ki nier,<br />

ki bniap bad ka jingbymneh jong ka um kaba lang.<br />

6


7. Shnat Trei Kam IV (Component – IV) Kane ka bynta ka dei “Ka jingkyntiew ia ka ri dohkha ha<br />

ki dam lane ki pung kiba heh”. Kane ka bynta kam da donkam shibun eh ka jingpynlut bad ka dei<br />

ka jaka kaba biang bha ban ri dohkha. Na baroh ki shnat Trei Kam (Components) ba la kdew, lait<br />

noh kaba nyngkong baroh kiwei pat ki donkam ia ka mynsiem ia trei lang, kaba neh bad shaniah<br />

iwei ia iwei pat.<br />

8. Wat lada don shibun ki rukom ri dohkha ba la pyrshang da ki briew ha ka jylla, hynrei ka<br />

jingpynlut bad ka jingmih ka long kaba duna. Nangta ha ka jingbymdon ki iew ki hat kiba biang<br />

ban thied ia ki symbai dohkha, la pynbor ia ki briew ban thied na shabar jylla kiba haba wan rah<br />

ia ki symbai dohkha ki bun ki symbai dohkha kiba iap noh. Lada ri ia ki symbai dohkha ki bym da<br />

roi bha, bad lada ai sa ki jingbam ki bym tei, ki dohkha kin heh hapdeng 0.3 bad 0.4 kg ban<br />

ianujor bad ki dohkha kiba 1kg bad 2 kg ba ioh na kiwei kiwei ki jylla.<br />

9. Tnat Trei Kam II- Kane ka bynta ka dei ka – “Ka jingpyndon kam hok bad janai ia ki jaka ri<br />

dohkha” (“Critical Infrastructure Development”) - Kane ka bynta ka peit bniah bad shim khia ia<br />

baroh ki bynta kumba la kdew haneng. Ka don kine ki bynta.“Ka jingpynmih symbai dohkha “ha<br />

kane ka bynta ka dei shaphang kumno ban pynbha ia ki pung ba pynmih symbai dohkha kat kum<br />

ka jingdonkam jong u nongri dohkha. “Ka jingpynmih ia ki jingbam dohkha” Ha kane ka bynta ka<br />

dei shaphang kumno ban buh ia ki kor tylliat jingbam dohkha ban ioh ia u jingbam u ba bha ha ka<br />

dor kaba bit. “Iada ia ki jingpang ki dohkha “ Kane ka bynta ka wad bniah ia ka rukom pang bad<br />

ki jingiap pathar jong ki symbai dohkha ba la wan rah na shabar, da kaba ai buit kumno ban iada<br />

bad ban pynjem ia ki jingpang. “Ka jinglong jong ka khyndew bad ka um” kane ka bynta ka peit<br />

ia ka jingheh jingsan ki dohkha ba ri, ha ka jingiadei bad ka jinglong jong ka um, ka khyndew,<br />

bad ka jinglong ka suin bneng. Kane ka bynta ka ai jingmut kiba kumno ki symbai dohkha yn ri ki<br />

kin iadei bad ka jinglong ka suin beng ha kata ka jaka, da kaba kylli pyrthew ia ka jinglap<br />

jingshem jong ki nongri dohkha kiba la kham iaid shakhmat. “Ka jingdie ia ki dohkha ba la tong”<br />

Kane ka bynta kan wad ia ki lad ki lynti ban pyniaid iew ia ki dohkha kiba la tong bad ban<br />

pynbiang ia ki jaka buh kiba bha. Lyngba kane ka Tnat Trei Kam yn hikai ruh ban kumno ban<br />

pynkylla Kha Syang, Kha tyrkhong Ashar Dohkha bad kiba kum kita khnang ba lah ban ioh<br />

jingmyntoi. Ka seng jong ki nongri dohkha.( Fishery Co-operative) Kane ka tnat kan ialeh ban<br />

pynkhlain ia ka seng jong ki nongri dohkha.<br />

7


10. Kane ka Tnat Trei Kam (Mini- Mishon) ka long kaba kongsan bha namar kan pynduh ia ka<br />

jinglong ba la don baroh shi katta ( kata ka jinglut kaba duna bad ka jingmih ruh kaba duna bha)<br />

Lada ym ioh symbai dohkha najan bad lada ki jingbam dohkha ki long ki bym tei, kan don bun<br />

ka jingiap ki symbai dohkha. .Ka jingai da ki jingbam ki bym tei ka pynlong ia ki dohkha ban<br />

nym san bha ki bym palat ia 0.4 kg kawei kawei ka dohkha.<br />

11. Ka jingseng ia ki jaka ban ri tyngkai ia ki dohkha kiba long trai, bad kiba kynrei ha ki wah jong<br />

ngi, ka long ka jingkhmih jong ka Tnat Trei Kam III (Mini-Mishon III) Ia ka jinglong jong kine<br />

ki jaka ri tyngkai dohkha kiba la don lypa, dei ban da peit bad pynbha ia ki bad ruh ban seng ki<br />

jaka ri dohkha ba thymmai ka long ka thong jong kane ka Tnat Trei Kam.<br />

12. Ka jingjop jong ka jingtrei kam jong ka <strong>MSAM</strong> ka shong eh ha ka jinglah ban ai jinghikai ia ki<br />

nongri dohkha, ki ophisar sorkar, bad kiba trei lang ha kane ka bynta. Donkam ia ka<br />

jingpynsaphriang khubor sha ki paidbah ban pyntip ia ki shaphang ki lad jingiarap kiba don. Ka<br />

Tnat Trei Kam IV (Mini- Mishon IV) ka trei ia kane ka bynta.<br />

13. Ar tylli ki mat ki long kiba donkam ha kane ka Tnat Trei Kam (Mishon) - Ban pynsaphriang ia<br />

kane ka khubor sha ki paidbah, bad ban buh jingthoh (record) ha ki kot ki sla bad ki jingring dur<br />

ia ki jingtrei kam ba jop . Ia kine ki 2 tylli ki mat dei ban leh man ka por da kaba pyntip paidbah<br />

lyngba ki lad pathai khuborkumjuh ruh kaba tah poster, ka jingsam ia ki kot lyngkdop, ka jingthoh<br />

ha ki kynroh. Baroh kine ki jingtrei kam kin hap ha kane ka Tnat Trei Kam V (Mini- Mishon V)<br />

kumba la kdew shakhmat.<br />

14. Namar ba ka snem jingtrei kam jong kane ka Tnat Trei Kam (Mishon) ka long haduh san snem<br />

lynter, donkam ban bishar bniah ban thew ban woh ia ka jingtrei kam jong ka bad ban pynbeit<br />

lada don kano kano kaba iaid bakla na ka jingthmu jong ka. Kumta kane ka Mishon kam don<br />

jingpyrkhing ban nym lah ban pynbeit ia kino kino ki jingbakla ha kano kano ka por. Man ba kut<br />

kawei pa kawei ka snem yn ioh ia ka Report jingtreikam jong ka bad lada don kino kino ki<br />

jingpynbeit lah ban leh ia ki ha kata hi ka por, da ki bor ba dei khmih.<br />

15. Ka rukom ri dohkha ha ka jylla ka long kaba shu bud ia kaba hyndai bad ym pat ioh lad ban bud<br />

bad pyndonkam da ka rukon ri dohkha ba thymmai. Lada ka jingpynmih dohkha ka la bun, bad ka<br />

lad ban shalan shabar jylla ka la plie – ka jingpynthmmai ia ka rukom ri dohkha bad kiwei pat ki<br />

8


lad ba kham bha, ki la mih dei ban pynstet ban shim ia ki. Ka Tnat Trei Kam VI (Mini-Mishon –<br />

VI) ka dei kaba peit ia kane ka bynta. Ki lad kiba thymmai kum kaba ri ia ki kha bun rong ba<br />

itynnad ha ki synduk Iit (aquarium,) ban ri ia u kha trout, shymprong,bad kiwei kiwei, ki la mih<br />

ha ka kam ri dohkha. Ban kyntiew ia ki nong seng kam ha kine ki bynta ka dei ka mat trei kam<br />

ba ha khmat. Ka long ruh kaba donkam ia ka a Aqua Tourism bad Aqua Parks bad ban pynlong<br />

ia ki iew die dohkha “Fish Mela” Kiba kum kine ki jingtrei kam kin wan rah ia ka jingsngewthuh<br />

ia ki nongri dohkha ban ithuh bad tip ia kine ki lad.<br />

1.4. Ka jingkdewlypa ia ka jingdonkam.<br />

1. Haba thmu ban theh pisa na ka bynta ban pynkiew shaphrang jong kano kano ka jaid kam, ka<br />

long kaba dei rukom ban da bishar bniah ia ka jingdonkam kata ka jaid kam ha la ka jaka bad ka<br />

jinglah ban shalan ia kaba tam sha kiwei pat ki jaka .Ka jingpyndonkam jong uno uno u briew<br />

shimet ia kano kano ka mar, ka shong ha ka dor jong kata ka mar, da kaba ia nujor bad ka dor<br />

jong kiwei pat ki jaid mar kiba ngi lah ban pyndonkam ha ka jaka jong kata ka mar kaba ngi<br />

donkam, bad ka jinglah bor ka jong u ban thied ia kata ka mar. Ka jingshim jingkhein ia ka<br />

jingdawa ia kano kano ka mar haba khein kyllum lang ka long da kaba khein kat kum ka jingdawa<br />

jong u briew shimet bad da baroh ki briew kiba shong ba sah ha kata ka jaka. Ka long ka rukom<br />

ba ju leh, ban pdiang ba ka dor lang, jong kano kano ka mar ba ka dei ban neh katjuh, haba ngi<br />

kdew lypa ia ka jingdonkam ki por ban sa wan, bad ban shim ba kane ka jingdonkam ka shong ha<br />

ka jingroi jong ki briew, ka jinglah ban trei kam bad ka ioh ka kot jong u briew. Lah ban pyni ia<br />

ka jingdonkam ia kano kano ka mar ha ki ar bynta. Ha ka bynta kaba nyngkong, yn pyni ia ka<br />

jingkiew jong ka jingdonkam ia ka mar kat kum ki daw kiba pher ba pher. Da kaba pynshongrim<br />

halor kane ka jingshisha bad kat kum ka jinglah ban bam, ha ka snem sdang jingkhein, ia ka<br />

jingdonkam jong ki snem kiba bud yn sa lah ban kdew lypa.<br />

9


Table 1.1: Ka jingkhein kaba pyni ia ka jingkiew jong ka jingdonkam ia ka mar (dohkha)<br />

kat kum ki daw ba la kdew.<br />

10<br />

Plan San snem<br />

ba Khad ar<br />

Plan San Snem<br />

ba Khad lai<br />

Ka jingkiew naka jingdonkam u briew shi met. 6.00 6.00<br />

Ka jingkiew ka jingdonkam kat kum ka ka jingioh jingkot. 1.15 1.15<br />

Ka jingkiew ka jingdonkam kat kum ka jingroi ki briew. 2.20 2.10<br />

Ka jingkiew ka jingdonkam haba khein kyllum 9.10 9.00<br />

2. Ka jingdonkam ha ka snem jingkhein kaba nyngkong ka long kaba donkam katta katta ba yn lah<br />

ban kdew lyp ia ki jingdonkam ha ki snem kiba bud. Ka jingpyni jingkhein ia ka jingdonkam jong<br />

u briew shimet ngi ioh tang lyngba ka jing jurip jong ka NSS Kat kum ka jingpyni jingkhein kaba<br />

61 st jong ka NSS ha u snem 2004-05, ka jingbam dohkha jong u briew marwei marwei ha ka jylla<br />

jong ngi ka long tang 528 gram ha ka shi bnai. Ha ka shi snem, ka jingbam dohkha jong uwei u<br />

briew ka long 6.425 kilo. Kane ka pyni ba ka jingbam dohkha jong u briew ka duna bha haba ia<br />

nujor ha ka ri India shi tyllup, kaba long 7.096 Kg shi snem. Ka daw ka long ba ym lah ban<br />

pynmih ne pynioh dohkha ia u briew shimet ha kane ka ri jong ngi kat kum ka jingdawa jong u,<br />

kaba dei ban ia ryngkat bad ki briew shi tyllup ka ri India. Ym shym lah ban ioh jingkhein na ka<br />

bynta u snem 2012, da kaba shu shim antad na ka jingbam dohkha jong u briew shimet ha u<br />

snem 2004-05, ka jingdawa dohkha kyllum lang da baroh ki briew haba shu khein antad ha u<br />

snem 2012 ka dei ban long 19,582 Metric Tonne (MT). Ka jingdawa dohkha ha u snem 2017 la<br />

antad ba kan long 30.184 MT. Kane ka pyni ia ka jingkiew jong ka jingdawa dohkha kaba 12,281<br />

MT ha kaba kut jong ka PLAN SAN SNEM KABA KHAD AR bad 19,769 MT ha kaba kut jong<br />

ka PLAN SAN SNEM KABA KHAD LAI.<br />

3. Ka jingdonkam shuh shuh ia ki jaka ri dohkha ban pyndap ia kane ka jingdawa dohkha ha la ka<br />

jylla ka long sa kumba 4440 hectares ka jaka. Ia ka jingduna jong ka jingdawa dohkha kaba long<br />

15,000 MT lah ban pyndap da kaba pynheh shuh shuh ia ki jaka ri dohkha sa 6,250 hectares.<br />

Kumta, tang ban pynbiang ia ka jingdonkam jaka donkam sa 10,690 hectares ki jaka ban pynmih<br />

dohkha ha kaba kut jong ka PLAN SAN SNEM KABA KHAD AR. Lada ka jingpynmih dohkha<br />

na ka shi hectares kan kiew sha ka 3.0 MT na kaba long mynta tang 2.4 MT, ka jingdonkam ia ki


jaka ri bad pynmih dohkha kan long sa 6480 hectares. Ha ka PLAN SAN SNEM KABA KHAD<br />

LAI. donkam shuh shuh ban pynheh ia ki jaka ri dohkha sa 2334 hectares lada ka jingpynmih kan<br />

sah hi tang 2.4 MT naka shi hectare, bad tang 1867 hectares lada ka jingpynmih kan kiew sha 3.0<br />

MT na ka shi hectare, kaba pyni ba i long iba rit eh haba ia nujor bad ka jingdonkam jaka ha ka<br />

PLAN SAN SNEM KABA KHAD AR. Kumta ym da donkam shuh ban da ialeh shitom ha ka<br />

PLAN SAN SNEM KABA KHAD LAI, na ka bynta ban pynmih dohkha kham bun lada ka<br />

jingpynmih dohkha ha ka PLAN SAN SNEM KABA KHADAR kan lah ban pynbiang iaka<br />

jingdonkam bad jingshalan ia ka dohkha, kumba la kdew.<br />

Table 1.2: Ka jingpyni ia ki jingdonkam dohkha ha kaba kut jong ki PLAN SAN SNEM<br />

KABA KHAD AR BAD KHAD LAI<br />

Snem<br />

Ka jingbam<br />

dohkha<br />

(MT)<br />

Ka jingkiew haka<br />

jingdonkam dohkha<br />

(MT)<br />

11<br />

Ka jingdonkam Ban<br />

pynheh* ia ki jaka<br />

(Hectares)<br />

Ka jingdonkam ban<br />

pynheh** ia ki jaka<br />

(hectares)<br />

2012 19528 - - -<br />

2017 30184 10656 4440 3552<br />

2022 46442 16258 6774 5419<br />

*Lada shim ba ka jingpynmih dohkha kan long 2.4 MT shi hectares.<br />

** Lada shim ba ka jingpynmih dohkha kan long 3.0 MT shi hectares.<br />

1.5 Jingthoh kyllum bad jingpynkut.<br />

Ka jylla <strong>Meghalaya</strong> ka don bun ki lad ban pynroi ia ka jing ri dohkha namar ba ka don<br />

bun ki jaka ba lang um. Hynrei ban pynbha ia kine ki jaka donkam ka jingpynlut kaba bun kum kaba<br />

shna ia ki pung, pynbha ia ki jaka lang um. Namarkata donkam ka jingiarap na ka sorkar ban pynbha<br />

ia kine ki jaka lang um. La plie ia ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon ban pynkylla thymmai ia ka rukom ri<br />

dohkha ha KA PLAN SAN SNEM KABA KHAD AR ban ai kam ai jam, pynroi ia ka kamai kajih,<br />

khnang ba kin ioh ia ka bam ka dih kaba tei ia ki met ki phad. Ka jingwanrah dohkha na shabar ha<br />

kane ka jylla ka wan rah ia ka jinghiar ka kamai ka kajih bad ka khate ia ka ioh kam ioh jam.<br />

1. Ka jinglum jingkhein ia ki jingdon ki pung, wah, ne jaka lang um kaba ngi don ka kdew ba ngi<br />

don duna bha, namarkata donkam ban ioh ia ki jinglum jingkhein kiba thikna.


2. Na ki jinglum jingkhein ba la ioh ka pyni ba ka jingpynmih dohkha na ka bynta ka jingdonkam u<br />

briew shi met ha ka shisnem, ka nang hiar na ka 201 kg sha ka 105 kg ha ki 10 snem kiba la leit<br />

noh, katba ka jingbunbriew ka nangkiew ha kane ka jylla bad ka jingpynmih dohkha pat ka sah<br />

hajuh. Donkam ban pyniar haduh 5000 hectare ki jaka ri dohkha khnang ban pyndap ia ka<br />

jingbam dohkha ha ka PLAN SAN SNEM KABA KHAD AR bad sa 6000 hectare ban pyndap ia<br />

ka jingduna kat kum ka jingdaw bad jingpynmih dohkha. Namarkata ka jingshna biang ia ki jaka<br />

lang um ba la don lypa ban kyntiew ia ka jingmih dohkha kan iarap ban pyndap ia ka jingdonkam<br />

dohkha ha ka jylla.<br />

3. Ka jingplie ia ka <strong>MSAM</strong> jong ka sorkar <strong>Meghalaya</strong> kaba ia iaid ryngkat bad ka PLAN SAN<br />

SNEM KABA KHAD AR ka don 3 tylli ki THONG. kaba nynkong ka dei ban pynkiew iaka<br />

jingpynmih dohkha., bad ia kane lah ban leh ha ki ar bynta – Ban pynroi bad pynbun ia ki jaka ri<br />

dohkha , bad ban shna thymmai ia ki jaka pynlang um kiba la don lypa. Yn kham pyrkhat ia kiba<br />

duk ban ai ia ka jing iarap pisa ban shna ia ki pung jong ki. Yn pynshlur ruh ba ki briew kin shna<br />

ia ki Pung Shnong bad ban pynshlur ban don ka jingiatylli ha pdeng jong ki. Ki jaka ba don um,<br />

kum ki Dam, jaka ahor bad jaka shong ktieh, yn pyndonkam ban ri dohkha ia ki. Ka ba ar ka<br />

thong ka long ban pynkhlain ia ki rukom trei kam, ban ioh ia ki symbai dohkha ba bha, ryngkat<br />

bad ki jingbam dohkha ba bha, bad ba tei ia ki dohkha, bad ka iew ka hat kaba biang. Ha kane ka<br />

liang yn iarap ia ki briew kiba kwah ban shna ia ki pung pynkha symbai da kaba ia trei lang bad<br />

ka sorkar. Kaba lai ka thong jong ka Jingthmu Trei Kam ka long ban ri tyngkai ia ki dohkha ba<br />

long trai, bad kito kiba don tang ha ki wah jong ngi. Ka thong kaba saw bad kaba donkam tam, ka<br />

long ka bor trei kam jong ki briew, Baroh ki nongri dohkha kiba kwah ban trei ia kane ka kam yn<br />

ai jinghikai man ka por, bad kito kiba la jied kyrpang yn ai ka jinghikai kaba kham bniah shuh<br />

shuh.. Nalor kane, ki Ophisar ruh kin ioh jinghikai halor ki buit Science ba thymmai ba la<br />

pyndonkam ha kiwei pat ki jaka . Kane ka jingai jinghikai ia ki ophisar kan iarap ha kaba pynkiew<br />

ia ka jingpynmih dohkha. Kawei pat ka mat kaba ym dei ban klet ka long ka Jingpeitngor bad<br />

pynshong dor ia ka jingtrei kam da kaba pyndonkam da ki jingstad trei kam ka juk mynta (MIS)<br />

ban ioh ia ki jingkhein jingdiah ha ka por kaba biang. Ka jingshem bad jinglap ia ka jingiaid jong<br />

ka kam ha ka snem kab nyngkong kan iarap ban kham pynbha shuh shuh ia ka jingtrei kama ha ka<br />

snem kaba bud.<br />

12


Lynnong II<br />

Ka jingpruid dak jong kane ka jingthmu trei kam<br />

Kumba la ong ha ka lynnong I, ia ka <strong>MSAM</strong> la phiah ha ki 6 tylli ki Tnat Trei Kam ( Mini<br />

Mishon) ban kham pynsuk, bad pynkloi ia ka rukom trei kam kumba la kdew harum:<br />

2.1 Tnat Trei Kam I (Mini Mishon I): Ban pyniar ia ki jaka bad pynroi ia ka jingpynmih<br />

dohkha<br />

1. Ka Department of Fisheries ka la plie ia ka Thousand Pond Scheme (TPS) ha u snem 2005-06<br />

ban wan rah kham bun ki jaka ban ri donkha kaba long haduh kumba 500 hectare ei ei. Na kane<br />

ka jingpynheh, 2336 ngut ki briew ki la long ki nongri bad nongpynmih. Ban kham pynbha ia ka<br />

rukom trei kam jong ka TPS la rai ban plie ia ka <strong>State</strong> Aquauculture Mishon. Lyngba kane ka<br />

Mishon yn wan rah kumba 10,000 hectare ka jaka ha kine ki San Snem ban shna ia ki Pung jong<br />

ki riew shimet nalor kaba pynbha ia ki jaka ktieh, Ahor bad kumjuh ruh kaba pynbha pynbun<br />

shuh shuh ia ki Pung Shnong. Kane ka Tnat Trei kam kan pyrshang ban shna ia ki pung ha ki jaka<br />

ba marjan khnang ban kham suk ka rukom trei kam.<br />

2. Yn pynbha lut ia ki jaka ahor, bad shong ktieh, ia ki Pung shnong bad ban thep ha ki da ki u<br />

symbai dohkha kiba bha. La iohi ba kumba 500 hectare, kum kine ki jaka yn lah ban pynkylla<br />

pung dohkha. Namar ba ki Dam Um ki long ki jaka kiba heh ba lah ban pynroi ia ka Kam ri<br />

Dohkha ka Mishon kan pynroi ia ka kam ri dohkha ha ki lai tylli ki Reservoir hapoh jylla<br />

(Umiam, Kyrdemlulai bad Nongmahir) da kaba thep da ki symbai dohkha kiba bha tam ban<br />

pynkiew ia ka jingpynmih dohkha. Kumjuh ruh ka Mishon kan pynbha ia ki Nan bad kiwei ki<br />

jaka pynlang um da ka juh ka rukom. Kumban shu ong hangno kaba I long ban ri dohkha ka<br />

Mishon kan ialeh ba kin long kiba don jingmih.<br />

2.2 Tnat Trei Kam II (Mini Mishon –II) Ka Jingpyndonkam hok bad janai ia ki jaka ri dohkha<br />

1. Ki Symbai dohkha bad ki jingbam dohkha ki long kiba bynta kiba kongsan eh ha kaba ri dohkha<br />

ha ki pung. Ka Mishon kan ialeh ban weng ia ka jingeh kaba mih na ka jingduna jong ki symbai<br />

dohkha kiba bha da kaba shna thymmai ia ki pung pynmih symbai dohkha ha ki rukon ka juk<br />

mynta bad pynbha ia ki pung barim jong ka Sorkar. Ki Pung pynkha symbai jong ka Jylla ha ki 7<br />

13


tylli ki district dei ban pynbha ban pynbiang ia ka jingduna. Katba don ka lad ia ka jingpynbha ia<br />

kine ki Pung pynkha Symbai yn pyntrei ia ki, da ki riew shi met khnang ban pynkiew bad pynmih<br />

ia ki symbai dohkha kiba bha bad ha ka juh ka por ban kamai pisa ia ka pla pisa jong ka Jylla. Ha<br />

kaba iadei bad ka jingbam dohkha ka Mishon kan seng ia bun tylli ki kor tylliat jingbam kiba rit<br />

ban pyniaid da ki riew shimet. Ka jingpynioh ia ki Top Plastic ri dohkha ( FRP Technology) kan<br />

long ruh kawei ka jingtrei kam jong kane ka Mishon ban pynioh ia ki symbai dohkha kiba bha. Ha<br />

kaba iadei bad ka jingrem bad ka jingbymioh ia ki Jingbam dohkha kiba bha, ka Mishon kan seng<br />

ki karkhana tylliat jingbam lyngba ki riew shimet, ia kiba yn sa ai jinghikai.<br />

2. Yn pyntreikam ruh ia ka rukom ri dohkha kat kum ka buit bad jingstad ki nong Isreal bad ioh<br />

pynmih bun ki symbai dohkha kiba bha . Ka pung ri dohkha ha Mawpun kan long kawei ka ban<br />

shim ia kine ki buit thymmai ba na Isreal. Ka Mishon kan iarap ban pynshai bad ai buit kumno<br />

ban iada ia ki jingpang ki dohkha. Ka jingpang ka dei kawei ka daw ba la pyndkoh ia ka jingri<br />

dohkha, kat ban pyn duna ia ka jingpynmih dohkha. Ki dohkha ki kloi ban kem pang lyngba ki<br />

khniang jingpang kum ki Protozoa ki wieh, ki bacteria, ki Fungi bad Virus. Dei namar kata ka<br />

daw ba donkam ban pdiang ia ki lad kiba don ba iada ia ki jingpang dohkha ha ki Pung. Lyngba<br />

ka Mishon ia ka Research Centre kaba don ha Mawpun yn kyntiew bad pynbiang ki tiar ki tar<br />

kibva donkam bad ki buit jingstad kum ka PCR ban lap ia ki jaid jingpang ba ia bit bad ban ai ia<br />

ki lad jingiada. Ka Jingpynioh ia ki tiar ki tar kiba donkam kum kaba testia ka Um bad khyndew ,<br />

ki jar tong dohkha ki jar Musari ( Happas) ki tynsong etc kin long ki jingttreikam ba ka Mishon<br />

kan leh<br />

3. Ka Mishon ka tyrwa ban pynbha ia ki iew die dohkha ba don mynta, bad ban shna thymmai ruh<br />

da kiwei khnang ban ioh ki jaka die dohkha kiba khuid bad suba bad kiba biang nadong shadong,<br />

kat kum ka juk mynta. Ym tang katta ka Mishon kan iarap ban pynkhlain ia ki co-operative<br />

Sociaties kiba don hapoh jylla, da kaba ai jingiarap bad jinghikai ia ki nongri dohkha ban pynbun<br />

shuh shuh ia ka jingpynmih dohkha. Ka Mishon ka thmu ruh ban tei ia ki jaka ai jinghikai ha ki<br />

District jong ka jylla. Hynrei mnamar ba ka kam ka long kaba shim por la donkam ban nang kham<br />

pynbha ia kiba la don lypa.<br />

14


2.3 Jingthmu Trei Kam III (Mini Mishon – III): Ban pynbha ia ki jaka ha ki wah, ban ri<br />

tyngkai ia ki dohkha kiba la long trai, bad kito kiba don kynrei tang ha ki wah ka ri jong<br />

ngi.<br />

1. Ka jingshna ia ki jaka ri tyngkai ia ki dohkha ba la long trai bad kito kiba don kynrei tang ha ki<br />

wah jong ngi ka long ka jingtrei kam ba ha khmat eh jong ka Mishon. Ka Jingpynneh pynsah ia<br />

kine ki jait dohkha ka long kaba donkam namr kiba bun ki daw. Nyngkong eh – ki dohkha ba la<br />

long trai ki long ka spah beh jong ka jylla. Kaba ar pat ka long ba ki don ia ka dor kaba rem,<br />

khamtam eh ha ki por ki ban wan. Kaba lai – ka long ki long ki jaid jingthaw ba im ha um ba lah<br />

ban pyni ia ka jinglong ka mariang bad khadduh – ki lah ban long ki lad kamai ja kpoh jong ki<br />

briew. Bun ki lad ba lah ban leh da ka Mishon kum kaba pynsngewthuh ia ki briew lyngba ki lad<br />

pathai khubor Ka jingai jinghikai ia ki nongri dohkha, ka jingialap ia wer ia kane ha ki Skul bad ki<br />

College.Ka <strong>Meghalaya</strong> Fisheries Act kan sa long ain ban iada ia ki dohkha la jong ban pynneh<br />

bad pynsah ia ki.<br />

2. Ka nam jong ki Khasaw kum ki dohkha ba khlain bor ka long ba baroh ki tip, bad yn sa ai nam ia<br />

ki kum ki dohkha jong ka jylla. Kumno ban ri bad sumar bha ia ki Khasaw yn sa wad lad bad lynti<br />

da ki briew jong ka Department bad ki Prokram Manager ba la thung kyrpang. Yn sa don ka<br />

jingpahara ha ki jaka ba don ki Khasaw ha kaba tang da u ryngwiang khwai lah ban khwai ia ki.<br />

Yn ai ka jingiada kaba kyrpang ia kito ki jaka kiba don tang ki khasawban ban pynkylla ia kane ka<br />

jaka kum ka jaka jngoh kai. Ka Mishon kan pyniasoh bad ka Tourist Depatment ban pynlong<br />

jaka jngoh kai ki nongleit nongwan ia ki jaka ba shong ki Khasaw. Kane ruh kan long ka kabu ban<br />

pynsngewthuh ia ki briew iaka jingdon kam ban pynneh pynsah ia ki Khasaw kiba long kum<br />

mynta ha tmier ka jingduh jait.<br />

2.4 Jingthmu Trei kam IV (Mini Mishon – IV) : Ka jingpynjanai ia ka sap ri dohkha jong u<br />

briew lyngba ki jinghikai.<br />

1. Ban Pynlong ia ka Mision kaba jop donkam ia ka jingtbit jong baroh kiba shim bynta. Nalor ki<br />

nongtrei kam sorkar jong ka Department yn ai training ruh, ia ki nongri dohkha, ki multi-service<br />

providers bad Co-operators. Ka Jingshna ia ki Ing ai jinghikai ka long ka kamram kaba kongsan.<br />

Yn sa ai jinghikai kiba bha bad bniah, ia ki samla ba la nang la stad bym don kam, don jam<br />

15


kumno ban shna ia ki pung ban pynkha pylleng ia ki dohkha. Yn hikai ruh ban ri bad pynroi ia ki<br />

kha bun rong ba itynnad, bad ki karkhan ban shna ia ki Synduk Iit (Aquarium). Yn pynlong ia ki<br />

jingialang paidbah ban pynrung kyrteng ia ki nongri dohkha kiba kwah ban shim ia kane ka kam<br />

ha baroh ki district jong ka jylla.<br />

2. Ka Mishon ka thmu ban buh 7 tylli ki Training Centres ha kawei pa kawei ka Districts kiba don<br />

lut ki lad ki lynti ban ai jinghikai., kum shi bynta ka jingpyrshang ban pynurlong ia kane ka<br />

jingthmu.. Kine ki jaka ai jinghikai kin don lut ki tiar ki tar bad ki kor ki bor ban ai jinghikai kaba<br />

paka ia ki Nongrep bad ki ophisar.<br />

3. Ia ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon yn pyntrei kam ha <strong>Meghalaya</strong> ha ka PLAN SAN SNEM KABA KHAD<br />

AR da ka Fish Farmer’s Develpment Agency (FFDA). Na ka bynta ka jingtreikam kaba bniah<br />

jong ka Mishon, ka FFDA kan don u Mishon Director bad ki nongtrei hapoh jong u ban pyniaid ia<br />

ki kam. Ki Prokram Manager kiba la pyntbit ha kane ka lain yn thung, shipor (On contractual<br />

basis) ban iatrei lang bad ki nongri dohkha. Ia ki yn iarap lang da ki Multi Service Providers<br />

(MSPs) kiba la pyntbit ban thung shipor (Contractual basis) kiba la kumno kumno ki la pass ia ka<br />

Class XII.<br />

4. Ka Mishon kan trei kam kat kum ki kyndon ba la buh. Ha ka snem kaba nyngkong ka thong jong<br />

ka Mishon kan long kaba rit. Bad katba dang iaid ki snem ynda ka kam ka la kham iaid, ryngkat<br />

bad ki jingtip kiba kham bha, ka thong kan nang kham heh bad ia ka thong yn pynioh ha kaba kut<br />

jong ka snem kaba san. heh. Kane ka Mishon kan ai khusnam ia ki nong ri dohkha kiba lah bna<br />

pynmih bun bad ai ka jingithuh ia ki ophisar kiba lah ban trei kam bha ban pynshlur shuh shuh ia<br />

ki.<br />

2.5 Jingthmu Trei Kam V (Mini Mishon –V) : Ka Jingpynsaphriang khubor da kiba bun ki lad<br />

Kane ka Mishon kan long kaba jop tang lada baroh ki nongri dohkha ki ia shim bynta ha ki kam<br />

bapher bapher. Ban ai jingtip shaphang ka jingtreikam kane ka Mishon sha ki ba bun ba lang,<br />

khamtam eh ia ki nongri dohkha, yn don ka jingpynsaphriang khubor lyngba ki kotkhubor bad<br />

television. Ka jingring dur - ia ka jingiaid ka kam khamtam eh jong kito ki nongri dohkha kiba<br />

jop, bad ki rukom pynsaphriang khubor ba la leh, ki long ki jingtreikam ba ha khmat jong ka<br />

Mishon. Ban thoh kot khubor ia ki nongrep dohkha kiba jop bad ki jKane ka Tnat trei kam kan<br />

16


pynlong ka jingialang paidbah kiba heh, bad ban da ring dur ia kine baroh ha ka rukom kba da<br />

thkna bha. Yn don ki Workshop, Seminar, Iew die dohkha, Tamasa dohkha bad jingpyni nam ia ki<br />

dohkha khnang ban pyntip bad pynsaphriang ia ki kam jong ka <strong>MSAM</strong>. Ki jingthoh bad jingai<br />

jingtip lyngba ki kot khubor, ki jingialang bad ki nongthoh khubor, ka jingaikhubor lyngba ki<br />

Radiao bad Telebishon bad lyngba ki Cable TV yn pyndonkam ban ai jingtip ia ki Paidbah. Ka<br />

FM Radio kan long ruh kawei ka lad ban pynbna paidbah ia kane. Ki kot lyngkdop, ki kot, bad ki<br />

Magazine yn pynmih ha ki ktien khasi bad Garo bad ban sam paitbah. Yn shna ruh ia ki phlim ban<br />

hikai ri dohkha.<br />

2.6 Jingthmu Trei Kam VI (Mini Misssion VI) : Ki lad bad ki kabu thymmai kiba mih ha ka<br />

kam ri dohkha<br />

1. Ka Mishon ka don ka jingiohi jngai ban shim lut ki lad ki kabu ban pynheh bad pyniar ia ka<br />

rukom ri dohkha da ka ba pyndonkam ia ki buit bad jingstad science ba mynta. Ka don ruh bun ki<br />

kabu ban pynkha bad ri ia ki dohkha rit ba bunrong ba buh ha ki synduk ïit (aquarium). La ioh<br />

jingtip ba don kumba 256 ki jait dohkha rit kiba ngi lah ban ri bad pynkha ha ka rukom kaba suk<br />

kaba lah pat ban pyniaid iew ia ki. Ka jinglong ka suinbneng ka iahap bha ban ri ia ki dohkha ki<br />

ba im ha ki um daithah. Ka don ruh ka lad ban ri ia ka dohkha Trout, ia kaba ngi dang dei ban<br />

pyrshang wad buit bad ban trei minot.Ki jait shymprong, ba im ha ki wah ki iadei bha ban ri lang<br />

bad ki jaid ‘khabah.<br />

2. Ki briew jong ka jylla <strong>Meghalaya</strong> ki long ki ba la bna nam ha ka jingieit ia ka khwai dohkha kaba<br />

long kum kawei na ki jait sports. Hapoh jong kane ka Misssion yn sa lah ban kdew ia kum kino ki<br />

wah ba lah ban ai khwai dohkha, ban kyntiew ia ka khwai dohkha bad ban pynlong ia kum kine ki<br />

jaka kum ki jaka jngoh kai pyrthei. Ka Sajar Nangli Festival kaba la pynlong ha Thadlaskein,<br />

hajan Jowai ha Jaintia Hills District, ha ka snem 2010 ka la khring ia u paidbah na kylleng ka ri.<br />

Kane ka Mishon ruh kan sa pynlong ia kum kine kum ki Fishery Festival ha kiwei ki jaka ruh ban<br />

khring ia ki nong jngoh kai pyrthei bad ban pynphriang ia ka jingthmu jang ka <strong>Aquaculture</strong><br />

Mishon.<br />

3. Ka Mishon kan pynshlur ruh ia ka kam ri-shymprong ha ka jylla. Kan seng ruh ia ki jaka ialehkai<br />

um (Aqua parks) ha ki wah, ban pyni ia ki dohkha ba bun jait ban long ruh kum ki lad ai jinghikai<br />

17


ia ki khynnah pule. Ka Mishon kan ialeh tyngeh ban wallam bad pyni paidbah ia ki jaid dohkha<br />

thymmai ba ym pat ju ri mynshuwa, kum ki kha Trout bad ki kha dkhar ( Mirror Carp bad Scale<br />

Carp)<br />

4. Ka Rombagre Fish Sanctuary ha West Garo Hills bad Nongbareh Fish Sanctuary ha Jaintia Hills<br />

ki la pawnam bha bad long ki jaka jngoh kai ia ki nongshang pyrthei. Da kaba shim ia kum kine<br />

ki lad ka Mishon ka thmu ban shna ia kiwei ruh ki jaka ri kyrpang ha kiwei pat ki wah, ki Nan<br />

bad ki den um bad ban pynlong ia ki kum ki jaka jngoh kai.<br />

2.7 Kiwei kiwei ki kam hapoh kane ka Mishon.<br />

1. Ka jingkyllum lang ia baroh ban pynlong kawei.<br />

La khmih lynti ba kan don ka jingiasynrop lang jong ki dkhot kiba don ka jingiadei bad ka <strong>State</strong><br />

<strong>Aquaculture</strong> Mishon kan iarap ban pyniaid stet bad kham pynbha ia ki kam kiba iadei bad ka ri<br />

dohkha. Ka jingiasynroplang ka wan rah ia ka mynsiem iatreilang bad ka jingiasnohkti lang ha<br />

kaba pyntreikam ia ki Prokram bapher bapher. Kan iarap ruh ban nym leh arsien ia kajuh ka kam<br />

da ki lad trei kam ka Sorkar. Ka Jingiasynroplang kan iarap ruh ban ia peit lang, hikai lang ia ki<br />

buit jingstad thymmai ha ka Mishon. Ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon kan iatrei lang bad ki Prokram kum<br />

ka MGNREGS, RKVY, NRLM etc, bad ruh ban kynthup lang ia ki Department jong ka Water<br />

Resources, Soil & Water Conservation bad Tourism.<br />

Ka Nuksa ba paw ha kum kine ki jaid synrop lang ka long ka ka Shnong Nongbareh ha Jaintia<br />

Hills. Hangne kawei ka Dam Um kaba rit ba la shna da ka Soil and Water Conservation<br />

Department/ Water Resource Department la pynbna ia ka kum ka jaka ri ba kyrpang ia ki dohkha,<br />

da ki briew jong kito ki shnong. U Jait Khasaw (Chocolate Mahaseer) ba la jan duh jait la pynneh<br />

bad pynroi hangne bad nangne u la pur bad don ha baroh ki pud jong kane ka wah. Ka Mishon<br />

kan lpyrshang ban leh kumjuh ha kiwei pat ki wah bad wah duid jong ka jylla.<br />

2. Ka jingtip ia ka rukom trei kam bad ban hikai ban kumno ban hikai (Management<br />

Information Syatem) (MIS)<br />

Ka don ka jingdonkam ban kyntiew ia ki lad ai bad lum jingtip ba thikna bad ba biang na baroh ki<br />

tnat jong ka Mishon khnang ban ioh ia ki jingkhein jingdiah kiba biang. Namar kane ka daw ka<br />

18


Mishon kan pyrshang ban thaw ia ka MIS ka ban don ka jingkitkhlieh ban lum ia ki jingkhein<br />

kiba bniah ha kaba iadei bad ki um ki wah, ki nongri ba la ioh jingiarap, bad ia ka pisa ba la<br />

pynlut ne ban sa pynlut.<br />

Ki nongtrei ba la ioh jingpyntbit kin sa pynmih ia kane, ka MIS Ia kane yn shna da ka website<br />

ban pynrung ia baroh ki jingtip ba biang bad ba beit, ba ki briew ki lah ban ioh ha kano kano ka<br />

por ba ki kwah.<br />

3. Ka jingpeitngor, pynshongdor, bad ka khein ka diah. (Monitoring and Evaluation and<br />

Social Audit.)<br />

Ia ka jingtreikam jong baroh ki bynta ba ia hap bad ka Mishon yn khmih bniah man ka por. Kin<br />

don ki report ba man u bnai, shisien lai bnai, bad shisien hynriew bnai ha ki Form ba la pynkhreh<br />

lypa ban phah da ki officer ia kiba yn sa khmih bniah bad pynbeit lada donkam.<br />

Kan don ruh ka jingkhmih bniah ia ki kam jong ka Mishon ha kaba kut jong ka snem ba ar, ban<br />

khmih da ki nongtrei kiba shabar na ka Mishon, ia kiba yn sa jied napdeng kiba kwah bad wan<br />

tyrwa. Ia ki jingshem nangne yn sa pyndonkam ha ka ban pynkylla lada donkam bad pynbha ia ka<br />

rukom trei kam ka Mishon ha ki snem kiba bud. Kan don ruh ka jingkhmih bniah ha kaba kut jong<br />

ka snem ka Mishon ban ioh jingmut ia ka jingioh bad jingbymioh jingmyntoi jong ki nongri<br />

dohkha na ka Mishon. Ia ka jingwanrah jingmyntoi jong ki tnat trei kam bapherr bapher lyngba ka<br />

ioh ka kot, ka kam ka jam, bad ka jingnoh synniang sha ka ioh ka kot jong ka jylla ruh yn sa wad<br />

bniah.<br />

Yn sa thung ruh ia ki nongwad jingkhein jingdiah (Social Audit) ban peit ia ka jingiaid jong ka<br />

kam ha ki jaka ba la pyntrei. Ka jingwad jingkhein jingdiah ka dei ka jingtreikam ha kaba ia ki<br />

jingdon jingem la ha ki tiar ki tar, bad ka pisa pilain, ba la pyndonkam da ki nongtrei sorkar ha<br />

kaba pynroi ia ka kam, bad ban ai jingtip sha ki paitbah, lyngba ki jingialang, ia ki jingtrei bad<br />

jingpynlut. Ka ai lad ruh ia ki briew ban tip shai bad ban ioh jingkhein kaba thikna khnang ba<br />

kiba mut ban pyntrei kam kin ioh khmih bniah ha kaba sdang ia ka jingroi jong ka kam. Ka<br />

Mishon kan don ka jingthmu ban thaw ia kum kane ka kynhun wad bniah ka ban kynthup ia ki<br />

nongioh jingiarap, ki seng trei mon sngewbha, ki nongaikhubor, bad ki riew donburom ban<br />

pynthikna ia ka jingtreihok bad ka jingai jingkhein kaba biang ba kane ka jaid kam ka lah ban ai.<br />

19


4. Ka jingmyntoi na ka jingwadbniah ia ka khein ka diah<br />

Ka jingwadbniah ia ka khein ka diah jong ki tnat trei kam bapher bapher yn sa leh khnang ban<br />

sngewthuh ia ka jingmyntoi ha ka ioh ka kot jong ki nongri dohkha, ki lad ioh kam, bad kiwei pat<br />

ki lad jingmyntoi na ka bynta uba bun uba lang. Bun jaid ki lad ban bishar ia ka jingtrei kam yn sa<br />

pyndonkam ban lap ia ka jingmyntoi ba ioh beit thik na ka Mishon bad na kiwei pat ki liang jong<br />

ka Mishon. Ia ka jingdon bynta jong ka Mishon ha ka jingioh jingkot jong ka jylla (<strong>State</strong><br />

Domestic Product), yn sa lah ban tip lyngba ki jingkhein ban ioh na ka MIS bad na ki report trei<br />

kam.<br />

5. Ka Jingbei tyngka bad jingpyntrei kam<br />

Ia ka jinglut baroh na ka bynta ban pyntrei ia ki tnat trei kam hapoh ka Mishon la dep khein lypa.<br />

Ka jingkhmih lynti ban ioh bhah na ki tnat bapher jong ka Sorkar pdeng kum Ka Ministry of<br />

Agriculture (RKVY), NFDB, NEC, NCDC, SPA bad na ka <strong>State</strong> Plan, la dep pyni bniah. Ka<br />

jingkyrshan da kaba ai ram lyngba ka <strong>Meghalaya</strong> Co-operative Apex Bank bad ka jingkhmih lynti<br />

ban ioh jingkyrshan lyngba kiwei pat ki lad ai jingiarap yn sa pynioh.<br />

20


Ka Lamphang<br />

Lynnong III<br />

Mini Mishon - I<br />

Ban pyniar ia ka jaka bad pynroi ia ka jingpynmih dohkha.<br />

Ban pynkiew ia ka ri<br />

dohkha hapoh ka Jylla khnang ban<br />

pynduna ia ka jingkyrduh kaba don<br />

ha ka jingdawa dohkha bad<br />

jingpynbiang dohkha, ka dei ka<br />

jingthmu ba ha khmat eh jong ka<br />

<strong>Meghalaya</strong> <strong>State</strong> <strong>Aquaculture</strong><br />

Mishon . Ka jingdawa kaba mih ka<br />

pynpaw shai ba ka dohkha ban kiew<br />

heh 9.0 – 10.00 % man la ka snem ha ka PLAN SAN SNEM KABA KHAD AR BAD KHAD LAI.<br />

Ka Mini Mishon I ka thmu ban pyndap ia kane ka jingduna ia kane lah ban leh ha ki ar bynta - Kawei<br />

ka lad ka long ban shna ia ki pung thymmai kum ka Jingpynheh jong ka jaka, bad ka ba ar pat kumno<br />

ban pyndonkam lut ia ki jaka pynlang um ban pynroi ia ka jingri dohkha khnang ban pynjur ia ka<br />

jingpynmih dohkha.<br />

Ban shna ia ki pung thymmai yn leh kham bun ha ki khyndew ne jaka jong ki riew<br />

shimet. Hynrei kin don ruh ki jingshna ia ki pung shnong lada ka shnong ka wan kyrpad, bad ka<br />

jingtyrwa ban trei lang, ha kaba tih ia ki pung. Ka jylla ka don bun ki jaka raij, bad la shem ba kine ki<br />

pung shnong ba la tih ha kum kine ki jaka ki long kiba jop ha ka ba kyntiew ia ka ioh ka kot jong ka<br />

shnong ka thaw bad ka wan rah ia ka jingiatylli ha ka shnong ka thaw.<br />

Ka pung riew shimet ha ka shnong Mawlyngngai (Ri-Bhoi District)<br />

Ka jylla ka don ruh ki jaka ktieh bad ahor kiba hap hapoh ka jingpyniaid jong ka<br />

shnong. Ia kine lah ban pynkylla kum ki jaka ri dohkha, lada ka shnong ka iatrei lang ha kaba shna bad<br />

peit ia ki hadien habud. Ka Jylla ka don ruh ki Nan bad ki Den Um. Wat la ia ka Um la tyngkai na ka<br />

bynta ka rep ka riang, lah ruh ban pyndonkam ha kaba thep dohkha ha kine ki Nan bad Den Um. Kine<br />

ki jingtrei baroh ar jaid kin nang pynbun ia ka jingmih bad pynbha shuh shuh ia ki jaka pynlang um.<br />

21


Ka Mini Mishon I kan pyndonkam lut ia ki lad ban pynroi ia ki dohkha bad ia kane yn<br />

pyntrei kam lyngba kine ki saw bynta harum:<br />

1. Ban shna ia ki pung jong ki riew shi met<br />

2. Ban shna ia ki pung shnong<br />

3. Ban pynbha ia ki jaka ktieh ba jyrsieh bad ahor<br />

4. Ban pynkiew ia ka jingri dohkha ha ki Dam bad ki Nan<br />

Kane ka lynnong ka batai bniah tang ia ki saw jaid ki kam jong ka Mishon ba la pyni<br />

haneng. Ia kane ka lynnong la buh beit ha ki phra bynta. Ka bynta kaba II, III ka kdew thik tang ia ki<br />

pung jong ki riew shimet bad ki pung shnong. Kine ki thmu ban bsa bad ban pynduh ia ka jingduk<br />

jingkyrduh. Katba ka bynta jong ki Pung shnong ruh ka don kajuh ka thong, kum ki pung jong ki riew<br />

shimet, ka iapher pat ha ka jingioh jingiarap na ka Sorkar. Ka bynta ba IV ka kdew tang ia ka<br />

jingpynbha ia ki jaka ktieh bad Ahor, bad ka bynta kaba V ia ka jingpynkiew ia ka ri dohkha ha ki<br />

Dam bad ki Nan. Kine baroh ar kin pynkiew ia ka jingmih dohkha na ki um ba la don lypa. Ha kiwei<br />

pat ki kyntien lah ban ong ba ka jingkiew jong ka jingpynmih dohkha lah ban ioh da kaba pynbha ia<br />

kitei ki jaka ri dohkha ba la don lypa. Ka jinglut baroh jong kawei pa kawei na kine ki saw bynta kat<br />

kum ki snem ba iapher la batai ha ka bynta kaba VI. Ia ka jingbei pisa yn ai bhah da ka Sorkar jylla ha<br />

ka dur jong ka jingiarap, (assistance) da ki bank da kaba ai ram, bad ruh yn sei bor lang da ki shnong<br />

bad ki trai jaka kumjuh. Ia ka bhah ba kine ki lai nongiatrei lang kin pynmih la batai shai ha kane ka<br />

bynta. Ka jinglah trei kam jong kane ka Mini Mishon ban kyntiew ia ka jingmih na kitei ki Saw bynta<br />

la pyni shai ha ka bynta ka VII. Ia ka jingkren kyllum bad pynkut ia kane ka lynnong la kdew ha ka<br />

bynta kaba VIII.<br />

3.1 Ban shna ia ki pung jong ki riew shimet.<br />

Ka jingthmu ba kongsan jong kane ka kam ka long ban<br />

pyndonkam ia ki jaka ba shu ieh shrah, ka um bad ki<br />

nongbylla, ban pynioh jingmyntoi ha ka kamai kajih bad ai<br />

kam ai jam ia ki nongkyndong ba duk ba kin ioh ka bam<br />

ka dih kaba tei ia ka met, khlem da klet ia ka ka<br />

jingpynmih bun ka dohkha. Ka Mishon ka thmu ban<br />

pyniar ia ka jaka ri dohkha da 10,000 hectare ha ki san<br />

snem ki ban wan, na ka bynta shi lak ngut ki nongri dohkha.<br />

22<br />

Ka pung riew shimet ha ka shnong Smit<br />

(East <strong>Khasi</strong> Hills District)


1. Ka thong ba man la ka snem:<br />

Ka mat kaba nyngkong ka long ban pynbynta man ka snem ia ka jaka ba la mang kaba<br />

long haduh 10,000 Hectare. Dei namarkata ban phiah ia ka ha ka rukom kaba biang bha khnang ba ki<br />

jingeh kiba lah ban mih na kaba pyntrei kam, yn lah ban weng naduh kaba sdang. Shuh shuh ka<br />

jingpyntreikam kan kham suk bad iaid beit katba nang iaid ka por. Dei na kine ki daw ba la mang lypa<br />

ia ka thong kaba man la ka snem. Ka thong na ka bynta ka snem kaba nyngkong la buh ban pyndep<br />

haduh 1500 Hectare ka ban nang kiew man la u snem haduh ban da poi 2400 Hectare ha ka snem kaba<br />

san. Ia kane ka jingbynta ia ki jaka ha ki snem kiba iapher la pyni ha ka Table 3.<br />

Table 3.1: ka thong katkum ki snem ban shna ia ki pung jong ki riew shimet<br />

Nombar Snem<br />

Jingiar jong ka jaka hapoh ki pung jong ki riew<br />

shimet (Hectare)<br />

1. 2012-13 1500<br />

2. 2013-14 1800<br />

3. 2014-15 2000<br />

4. 2015-16 2300<br />

5. 2016-17 2400<br />

Jingkhein kyllum 10,000<br />

Ia ka jingpynbynta ia ka jaka ba la mang dei ban pynshong nongrim ha ka jinglah<br />

pynmih dohkha jong kata ka jaka. Namar ka jingiapher ha ka jingshit jingkhriat ka suin bneng, ka jaka<br />

lum bad ki jaka them, ki tyllong um, ka jinglah bor ban pynmih dohkha kan iapher hapdeng ki District<br />

bad ki Block. Ka Table 3.2 ka pyni ia ka jingsam bynta ia ki jaka hapdeng ki District. Na ka 10,000<br />

hectare ka jaka ba la buh ban pyntrei, 58.1 % (5810 Hectare) la mang na ka bynta ka thain Garo, kaba<br />

kdup kumba 36.4% na ka jingheh jong ka jylla bad kaba don kumba 37.5% na ka jingdon ki<br />

nongshong shnong. Ha kawei pat ka liang, ka thain <strong>Khasi</strong> Jaintia kaba kdup haduh 63.6 % na ka<br />

jingheh ka jylla bad kaba don haduh kymba 62.5% na ka jingdon ki nongshong shnong la ai bynta<br />

41.9 % na ka thong ba la buh lypa<br />

Kin don ki jingiapher ha ka jingmang wat hapdeng ki thain ba iajan. Ka Jaintia Hills<br />

District ka ioh 21.0%, katba ka East <strong>Khasi</strong> Hills ka ioh 28.2 % bad ka West <strong>Khasi</strong> Hills pat 24.5%. Ha<br />

ki thain Garo pat, ka West Garo Hills ka ioh bun da 54.4% katba ka East Garo Hills ka ioh 23.9% bad<br />

23


ka South Garo Hills 21.7%. Ka West Garo Hills ka kham paw namar ba ka ioh haduh shi bynta na ka<br />

lai bynta ka jaka ba la buh thong ban pyntrei kam. Ka jingmang ha ki Block ruh la pynshong nongrim<br />

kat kum ka jinglong ka jaka ka puta, kaba biang ban ri dohkha .<br />

Table 3.2: Ka Jingbhah jaka da ki District ia ki pung jong ki riew shimet<br />

Distrik 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Jingkhein<br />

kyllum<br />

24<br />

Percentage<br />

Jaintia Hills 133 158 176 202 211 880 21.0<br />

East <strong>Khasi</strong> Hills 179 213 236 270 282 1180 28.2<br />

Ri-Bhoi 165 199 217 254 265 1100 26.3<br />

West <strong>Khasi</strong> Hills 155 185 205 237 248 1030 24.5<br />

Ha ki thain<br />

<strong>Khasi</strong>-Jaintia<br />

632 755 834 963 1006 4190<br />

100.0<br />

(41.9)<br />

West Garo Hills 471 568 636 728 757 3160 54.4<br />

East Garo Hills 207 250 279 319 335 1390 23.9<br />

South Garo Hills 190 227 251 290 302 1260 21.7<br />

Ha ki thain<br />

Garo<br />

868 1045 1166 1337 1394 5810<br />

Jylla 1500 1800 2000 2300 2400 10000<br />

100.0<br />

(58.1)<br />

Ki jingkhein ba la iohi haneng ki dei ki jingpynbynta ha ka dur jong ka jingkhein percent ia ki jaka<br />

bapher bapher.<br />

2. Jingpynlut ha kaba shna ia ki pung:<br />

Ka Jingpynlut ha kaba shna pung ka long kat kum ka jingheh ka pung, kaba shong ha<br />

ka jingioh jaka ban tih pung. Ka jingdon jaka bad ka jinglong lum ne them ka rai ia ka jingheh jong ka<br />

pung. Ka pung kaba lah ban tih ha ka jaka jong u nong ri dohkha uba shu pdeng ka jingioh jingkot kan<br />

long kaba rit. Kat kum ka jingshem na ka “Thousand Ponds Scheme” la lap ba ka pung 0.2 hectare ka<br />

jingheh ka kham shitom namar ba um kot bor ban trei, kumta donkam ban pynhiar noh sha 0.1 hectare.<br />

Lada pynheh ia kane, ki briew kiba duk kin ym kot bor bad kin duh lad ban ioh pung, kumta la pynbeit<br />

ba ka pung ka dei ban don la kumno kumno 0.1 hectare.<br />

Ka jingtih bad khat khyndew ka dei ka kam ka ba bun eh haba shna pung bad la antad<br />

ba 600 ngut ki briew yn donkam ban tih ia ka pung kaba 0.1 hectare bad jylliew 1.5 m ha ka shi sngi.


Ha ka MGNREGS ka dor trei ka long ` 117/- , shi sngi, ka bai tih bad kit khyndew la<br />

antad ba kan long ` 70200/- haba khein kyllum bad kiwei pat ki jinglut, ka jinglut baroh ban shna<br />

pung kan long ` 71,700/-<br />

Ka jinglut ba man la ka por kan kynthup ia ka bai symbai, jingbam, dawai, bai sngi ban<br />

tong dohkha, nalor ka bai sboh masi, shun, sboh dawai bad bai tiar. Yn donkam 1000 tylli ki symbai<br />

dohkha bad 150 Kg u jingbam na ka bynta ka pung kaba heh 0.1 hectare. Haba khein lang baroh ka<br />

jinglut ba man ka por kan long ` 11950/-<br />

Nalor kane ka jinglut kaba man ka por ha ka snem kaba nyngkong, ka bai jingbam ha<br />

ka snem kaba ar, bad balai, ruh yn kynthup lang ha ka jingiarap ban ai lad ia u nongri dohkha ba un<br />

kyrshan ia ka jingkamai na ka bynta 3 snem namar ba u dei ban siew dep ia ka ram. Kin don ruh kiwei<br />

pat ki jinglut, kum kaba pynkhreh sdang ia ka kam, ban kynshew lypa khnang ban ioh buria lada jia ei<br />

ei, bai kit bai bah, bad ka bai shna bad buh Sign Board ban pynlut hi da u trai pung. Ia kine ki jinglut<br />

ruh yn khein lang bad yn kyntjhup lang ha ka jingai iarap na ka Sorkar khnang ba yn pynduna ia ka<br />

jimglut jong u trai pung. Haba khein lang ia kine lai jaid ki jinglut kan kot sha ka ` 90400/- Ka dei ka<br />

jingshisha ba la tip lypa ba ka dor jong ka jingtrei kan kiew man la ka snem. Khnang ban weng ia kane<br />

ka jingeh ia ka bai bylla sngi yn pynkiew man la ka por ba ka MGMREGS ka pynkiew ia ka dor jong<br />

ka bainong sngi. Ia kane donkam ban leh khnang ba u trai pung un lah shisha ban trei hok ia ka kam.<br />

Ka Scheme ka kynthup ia ka jingiarap na ka sorkar kaba long 60%, ka ram na Bank 25%, bad ka<br />

jingsei bor na u trai pung kaba long 15%. Ka dor jong ka jingiarap kan long ` 54000/- bad ka ram na<br />

Bank kan long ` 22500/- Ia ka jingkhein ba bniah la pyni ha ka Table 3.3<br />

Table 3.3: Ka jinglut bad ka jingai jingiarap ia ki jingdonkam jong ki riew shimet da ka<br />

skim ha kaba iadei bad ki pung<br />

Jingheh jong ka pung (m 2 )<br />

Jingjylliew jong ka pung (m)<br />

Jing ngiam um jong ka pung (m 3 )<br />

Jingdonkam Jingthew Dor (`)<br />

Ka jingtih pung da uwei uwei briew ha ka shi sngi (m 3 )<br />

25<br />

1000 -<br />

1.5 -<br />

1500 -<br />

2.5 -<br />

Ki sngi trei ha kaba tih ia ka pung 600 -<br />

Bai nongtrei ha ka shi sngi (`) 117 -<br />

Ka jing lut baroh ha kaba tih pung (`) 600 x 117 70200<br />

Ki pipe A.C (tylli) 4 1500


Jingdonkam Jingthew Dor (`)<br />

A. Ki jingpynlut naba sdang 71700<br />

Shun 100 kilo haka dor (`) 12/- shi kilo 100 x 12 1200<br />

Sboh 1000 kilo haka dor (`) 1/- shi kilo<br />

Super phosphate 20 kilo haka dor (`) 8/- shi kilo<br />

26<br />

1000 x 1 1000<br />

20 x 8 160<br />

Urea 20 kilo haka dor (`) 8/- shi kilo 20 x 8 160<br />

Ki symbai dohkha IMC bad Exotic Carp (tylli) 1000 2000<br />

Skop kba 75 kilo haka dor (`) 15/- shi kilo 75 x 15 1125<br />

Kheri 75 kilo haka dor (`) 20/- shi kilo<br />

75 x 20 1500<br />

Jingai jingsumar Kyllum 400<br />

Ki tiar khwai Kyllum 3000<br />

Bai trei 12 ngut briew-shi sngi ha ka dor 117/ - u wei u<br />

briew ha ka shisngi.<br />

12 x 117 1404<br />

B. Jingpynlut ha ki por ban wan 11949<br />

Jingbsa bam ha ka snem kaba ar 2625<br />

Jingbsa bam ha ka snem kaba lai 2625<br />

Bai pynbit pynbiang 200<br />

Sign Board 450<br />

Kynshew lypa 450<br />

Bai rah bai rong haduh ha ing 400<br />

K. Kiwei pat ki jingkyrshan 6750<br />

D. Baroh ki jinglut (A+B+C) 90399<br />

Ki jingiarap 54239<br />

Ki jingiarap kyllum 54000<br />

Ka ram na Bank 22500<br />

Jingpynlut nalade 13899


3.2. Kaba shna ia ki pung shnong ban ri dohkha.<br />

Ki briew jong ka jylla ki<br />

don ka mynsiem ban ia treilang kaba<br />

khlain bha kaba pynlah ia ki ban<br />

pyniaid beit ia ki jingdon jong ka<br />

Shnong. Ia kane lah ban iohi na ka<br />

jingtrei kam ba la dep leh da ka Fishery<br />

Department ha ki snem ba la leit noh.<br />

Ka Department ka la shna katto katne<br />

tylli ki pung Shnong ha ki snem ba la<br />

leit noh, hynrei ka jingsumar ia ki da ki<br />

Shnong ka dang iaisah haduh mynta. Ka<br />

Mawphlang Community pond, ka Jaud<br />

Community Pond , Lyniong Community Pond, Khulia Community Pond, Bonbudai Community Pond,<br />

Mawtneng Community Pond ki long kattop katne ki nuksa kiba pynpaw ia ka jingjop jong kane ka<br />

rukom trei kam . Kum ka nuksa ia ka Mawtneng Community Pond ha Ri Bhoi District la pyniaid beit<br />

bha, kaba la pynlah ia ka Shnong ban siew ia ka tulop jong ki nonghikai ha ki skul Shnong. Ka thong<br />

ba la mang ban shna ia ki pung shnongka long 500 Hectare. Ia ki Fishery Co-operative Society bad<br />

Multi Purpose Society ruh yn ai bynta lem ha kaba shna ia ki pung Shnong. Kumba la pyni ha ka<br />

lynnong IV haduh 27.5 hectare yn sam bynta sha kine ki Co-operative Society. Ki juh ki kyndon ba la<br />

buh na ka bynta ki pung Shnong kin trei kam hangne ruh.<br />

1. Ka thong ba man la u snem.<br />

Kane ka tnat trei kam ka thmu ban pynbha haduh 500 hectare ka sla um na ka bynta ki pung<br />

shnongha ka jingkhein kaba 100 hectare shi snem.Ka jingheh jong ka pung na ka bynta ban ioh<br />

jingiarap ka dei ban long 0.5 hectarebad kam dei ban palat ia ka 2.0 hectare kawei. Na ka 500<br />

hectare, ka thong ba la mang lypa, 143 hectare yn ai sha ki Co-Operative Society naka bynta ki<br />

snem kiba iapher.<br />

2. Ka jingpynlut ha kaba shna Pung<br />

Ka jing tong dohkha ha ka pung shnong Khulia (Ri-Bhoi District)<br />

Da kaba pynshong nongrim kat kum ki kyndon jong ka Sorkar Pdeng, ka jinglut na ka bynta ban<br />

pynbha ia ki pung Shnong la khein ba kan long ` 2.50 lak, na ka bynta 0.5 hectare, kata ` 2.00<br />

Lak na ka bynta ban shna pung bad sa ` 50,000/- pat ban thied symbai dohkha, jingbam bad<br />

kiwei. Kane ka kham duna ban ia ka dor ba la ai sha ki riew shimet. Ka jingiapher hapdeng ka<br />

27


jinglut jong kine 2 tylli ki jait pung ka long tang ha ka dor ban shna pung, Namar ba kat kum ki<br />

kyndon jong ka Sorkar pdeng ia ka dor ` 4.00 lak na ka bynta shi hectare la dep buh lypa . La<br />

khmih lynti ba ka Shnong kan noh synniang lang ha kaba shna pung. Dei na kata ka daw ba ia ka<br />

dor ba dei shisha ym shym la shim jingkhein.<br />

Ka jingpynduna ia ka jingai jingiarap sha ki pung Shnong na kaba ai sha ki riew shi met la leh<br />

halor ka nongrim ba ki nongshong Shnong ki dei ban mih paitbah ban tih ia ka pung kasba dei ka<br />

kam kaba bun ka jinglut. Katba u riew shi met pat u don tang khyndiat ki nongiarap na ing la jong<br />

katba un hap pyndep ia ka jingttrei kaba bun hapoh ka por ba la buh. Dei namarkata ka daw na ka<br />

bynta u riew shi met la mang kat kum ka jinglut ba u donkam shisha, katba ia ki pung Shnong pat<br />

kat kum ki kyndon jong ka Sorkar pdeng. Hynrei ha ka juh ka por yn pynkiew ia ka bai trei na ka<br />

bynta ka pung Shnong naduh ka snem kaba ar ter ter. Ia ka bainong sngi yn pynkiew kat kum ka<br />

dor jong ka MGNREGS, katba ka bai symbai, jingbam bad kiwei kan sah kumjuh.<br />

Na ka bynta ka jinglut kaba man la ka por , kata bai symbai, etc kijuh ki kyndon kin trei kam na<br />

ka bynta ki pung shnong bad pung jong ki riew shi met kumjuh ka jingiapher kan long tang ha<br />

kaba ai bam jingbam ka ban neh lai snem ia ki riew shimet bad tang shi snem na ka bynta ki pung<br />

Shnong.La khmih lynti ba ki pung Shnong kin pynbiang hi ia ki symbai, jingbam etc naduh ka<br />

snem kaba ar ter ter. Ka dor trai ban shna ia ki pung shnong kaba 0.5. hectare (5000 sq m) kan<br />

long Rs 2.50 lak ( Ar lak sanphew hajar tyngka), na kane yn ai jingiarap 60 % kaba mut 1.50 lak (<br />

Shi lak sanphew hajar tyngka). Ia kaba sah Rs 1.00 lak yn bei da ka Shnong kaba mut ban tih<br />

pung . Ia ka bai lut ba man ka por ban thied symbai etc la mang kat kum ki kyndon jong ka pung<br />

kaba 0.5 hectare ba la pyni ha ka Table 3.4<br />

Table 3.4: Ki jingpynlut ha ki pung shnong naduh ba sdang bad ha baroh shi lynter<br />

(0.5 hectare)<br />

Nombar Jingdonkam Jingthew Dor ( ` )<br />

A<br />

Ki jingpynlut naba sdang<br />

Jingheh jong ka pung (m 2 ) 5000 ----<br />

Jingjylliew jong ka pung (m) 1.5 ----<br />

Jing ngiam um jong ka pung (m 3 )<br />

28<br />

7500 ----<br />

Ki pipe A.C (tylli) 2 ----<br />

Ki jingpynlut baroh naba sdang (katkum ka ain sorkar<br />

kmie)<br />

2,00,000


Nombar Jingdonkam Jingthew Dor ( ` )<br />

Ki jingpynlut manla ka por ha ka shi snem<br />

Shun 500 kilo haka dor ` 12/- shi kilo 500 x 12 6,000<br />

Eit masi 5000 kilo haka dor ` 1/- shi kilo p 5000 x 1 5,000<br />

Ammonium Super phosphate 100 kilo haka dor ` 8/- shi kilo 100 x 8 800<br />

Urea 100 kilo haka dor ` 8/- shi kilo 100 x 8 800<br />

Ki symbai dohkha IMC bad Exotic Carp haka dor ` 2/- iwei 5000 tylli. 10,000<br />

Skop kba 250 kilo haka dor (`) 5/- shi kilo 250 x 15 3,750<br />

Kheri 250 kilo haka dor (`) 20/- shi kilo 250 x 20 5,000<br />

Jingai jingiada na ki jingpang Kyllum 4,000<br />

Ki tiar khwai Kyllum 10,330<br />

Bai trei 36 ngut briew-shi sngi ha ka dor 120/ - u wei briew<br />

ha ka shisngi<br />

29<br />

36 x 120<br />

4,320<br />

B Ki jingpynlut ha ka shi snem 50,000<br />

C<br />

Ki jingpynlut naba sdang bad baroh ha ka shi snem<br />

(A+B)<br />

D Jingiarap na ka sorkar kumba 60 %<br />

Ka skim bei tyngka<br />

E Ka jingsynniang na u paidbah kumba 40 %<br />

2,50, 000<br />

2,50,000 x 0.6 1,50,000<br />

2,50,000 x 0.4 1,00,000<br />

Jing khein kyllum (D+E) 2,50,000<br />

Ki pung Shnong ki dei ban don ym duna ia ka 0.5 hectare, Yn ym ai jingiarap pisa ia kiba kham<br />

rit ia kane. Ha kajuh ka por yn ym ai jingiarap ia kiba heh palat ia ka 2 hectare. Lada ki shnong ki<br />

kwah ban shna ka pung kaba palalt ia ka 2 hectare ki dei ban pynlut hi na ka Shnong. Kane ka<br />

jingle kan iarap ban pynioh pung ia bun ki Shnong khnang ban kyntiew ia baroh ki thain bad ban<br />

pynshlur ia kane ka mynsiem iatrei lang lyngbaki pung Shnong kylleng sawdong ka jylla.


3.3 Ka jingpynbha ia ki jaka ktieh, jyrsieh bad ahor.<br />

Ki jaka ktieh, jyrsieh bad ahor ki<br />

dei ki jaka lang um bym ju rngat. Ba neh hajuh<br />

bad ba dap da ki niut ki nier ba la san bad ba<br />

pyut kumjuh. Ia kine ki jaka lang um lah ban<br />

pynkylla jaka ri dohkha ha ka jinglut kaba duna.<br />

Hynrei ka dor trai kan bun kum ha ki pung ki<br />

riew shi met bad pung Shnong.Kumba long<br />

mynta ym don jingpynmih dohkha na kine ki<br />

jaka ktieh. Ia kine ki jaka ktieh kiba hap hapoh<br />

ka jingpeit jong ki Shnong, ki dorbar Shnong, ki<br />

Nokma bad ki sordar, lah ban pynbha khnang ba kin long kiba bit ban ri dohkha.Hadien ba la dep<br />

pynbha pat ia kine ki jaka lang um dei ban thep symbai dohkha. Ki dohkha kin im bad san ha kine ki<br />

um khlem da donkam bsa, Namar ba ki la don lypa ki jingthaw ba im ha kine ki sla um kiba long ki<br />

jingbam ia ki dohkha. Ka <strong>Mission</strong> kan sa pynbha ia kine ki um bad yn thep symbai lada ki Shnong ki<br />

treh ban pyntreikam bad ban thep symbai naduh u snem ba ar ter ter, khnang ban iada ia kine ki um ba<br />

yn sinew noh.<br />

1. Ka thong ba man la u snem.<br />

Ia ka mthong la buh da 500 heactare na ka bynta 5 snem bad ia ka thong ba man la u snem la<br />

phiah ha kata ka rukom ba ka snem ba nyngkong bad ba ar kin ioh man 50 hectare, ka snem ba lai<br />

bad basaw mar 100 hectare, bad ka snem ba san pat 200 hectare.kane ka rukom leh kan iarap ban<br />

kdew ia kiba kum kine ki jaka lang um kiba bha tam ban pyntrei kam.Kiba kum kine ki sla um<br />

kim dei ban rit palat ia ka 2 hectare lane heh palat ia ka 5 hectare, lada pan jingiarap na ka<br />

Sorkar.Kane ka jingiakut kan pynlah ia ka Sorkar ban pyntrei kam kham bun tylli kum kine ki jait<br />

sla um ha ka jaka ban pynbha tang iwei ne ar ki sla um kiba heh ne iar palat. Hangne ym donkam<br />

ban pyndap jingbam Namar ba ki dohkha kin sa bam hi da ki jingthaw ba im lane Plankton ba la<br />

don lypa ha sla um, ki Shnong ki deibna shim jingkitkhlieh ia kata ka bynta.<br />

Ka dor trai ban pynbha la mang ha ka dor 4 lak shi hectare, kumba ai ia ki pung Shnong. Hynrei<br />

ka dor jong ka jinglut ba man ka pork an kham duna Namar hangne yn ai tang ia ki kha symbai ha<br />

ka dor `10,000/- shi hectare bad ki tiar ban shong dor Rs 20,000/- Haba khein kyllum baroh kan<br />

long ` 4.4. lak na ka bynta shi hectare. Ka Shnong kan hap ban synniang 40% kaba mut ` 1.76 lak<br />

bad ia kab sah 60 % yn sa ai jingiarap da ka Sorkar. Ka jingmih la khmih lynti ba kan long<br />

1500 Kg ka dohkha na ka shi hectare ka sla um, kat kum ka table 3.5<br />

30<br />

Ka jaka ktieh, jyrsieh bad ahor ba ibit ban pyntrei kam<br />

Marshy/Swampy area at Damal to be developed


Table 3.5: Ki thong jong ka Mishon na ka bynta ki jingpynbha ia ki jaka ba la tap langsah bad<br />

jyrsieh ha manla u snem<br />

Nombar<br />

Snem<br />

Ka<br />

jingheh<br />

(Ha.)<br />

Jinglut ba<br />

tang<br />

shisien<br />

(` Lak)<br />

Ki jinglut<br />

ba manla<br />

ka por<br />

(` Lak)<br />

31<br />

Ki jinglut<br />

baroh<br />

(` Lak)<br />

Ki<br />

jingpynmih<br />

(MT)<br />

( kumba<br />

1.5 MT/Ha.)<br />

Ka dor<br />

jong ka<br />

jingmih<br />

(` Lak)<br />

1. 2012-13 50 200 20 220 75.00 90.00<br />

2. 2013-14 50 200 20 220 75.00 90.00<br />

3. 2014-15 100 400 40 440 150.00 180.00<br />

4. 2015-16 100 400 40 440 150.00 180.00<br />

5. 2016-17 200 800 80 880 300.00 360.00<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

500 2000 200 2200 750.00 900.00<br />

3.4 Kaba thep symbai ha ki dam, Ki nan bad kiwei pat ki Den – Um.<br />

Ka jylla jong ngi ka don lai tylli<br />

ki Dam ba kham kong san, ka Umiam, Ka<br />

Kyrdem Kulai bad Nongmali. Ka dam Umiam<br />

ka long kaba heh tam napdeng kinelai bad ka<br />

don haduh 500 hectare ka jingiar. Ki ar tylli<br />

kiwei pat ki dam ki don tang 160 Hectare ka<br />

jingheh haba khein lang. Kumta ka jingiar baroh<br />

jong kine ki dam ka long tang 650 Hectare.<br />

Nalor kine ki Dam, don ruh bun ki Nan. Ka<br />

Department ka la don jingkhein ia kumba 24<br />

tylli kum kine ki Nan kiba ka jingiar ka long kumba 50 Hectare haba khein lang kiba don ha ki 6 tylli<br />

ki District. Kumta hab khein lang baroh ka jingiar jong ki Dam bad Ki nan ha ka jylla kan kot haduh<br />

700 Hectare.<br />

Ka dur jong ka pung Umïam , <strong>Meghalaya</strong><br />

Ia Ka jingpynmih dohkha na ka jylla lah ban kyntiew tang da kaba thep symbai dohkha<br />

ha kine ki sla um. Kan kham bha lada thep 2000 tylli ki symbai man ka shi hectare, namar ba kine ki<br />

sla um ki kham mut ban pynmih bor ding bad ki symbai dohkha ba pyllait Hangne kin bsa hi da lade<br />

da ki jingbam ba mih ha num. Namar ba kane ka dei ka kamram jong ka Department bad ba ki Shnong<br />

kim don bynta, kumta ia ka jingthep dohkha bad pyllait symbai Hangne yn iaileh ha baroh san snem


a ka <strong>Mission</strong> kan trei kam. Lada khein antad ba kumba 40 % ki dohkha kin iap noh bad lada ka<br />

jingkhia jong kawei kawei ka dohkha kan long 0.15 Kg ka jingmih na ka shi heactare kan long 180<br />

Kg, kata ka mut nka jingmih baroh na ka 700 hectare kan long 16 MT ha ka shi snem lane 630 MT ha<br />

ki san snem kat kumba la pyni ha ka Table 3.6<br />

Table 3.6: Ki jinglut bad ki jingmih na ka jingri ia ki dohkha ha ki den heh bad ki nan<br />

Kyrteng jong ki den<br />

um heh<br />

Jingiar<br />

ka um<br />

(Ha)<br />

Ki symbai<br />

dohkha ban<br />

thep kumba<br />

(2000/ha.)<br />

32<br />

Ka dor jong<br />

ki symbai<br />

dohkha haka<br />

dor Rs. 2<br />

(` Lak)<br />

Jingmih ha<br />

ka shisnem<br />

(MT)<br />

Ka dor<br />

jong ka<br />

jingmih na<br />

ka bynta ki<br />

5snem<br />

Umiam 500 10.0 20.0 90.0 450.0<br />

Kyrdemkulai 80 1.6 3.2 14.4 72.0<br />

Nongmahir 70 1.4 2.8 12.6 63.0<br />

Ka jingdon ki den heh 650 13.0 26.0 117.0 585.0<br />

Ka jingdon ki nan 50 1.0 2.0 9.0 45.0<br />

Ki den heh bad ki nan 700 14.0 28.0 126.0 630.0<br />

3.5 Ka jingairam bad jingiarap na ka bynta ka jingpynheh bad jingpynkiew ia ka kam ri<br />

dohkha:<br />

Ia ka jinglut jong kane ka Program da ki nongaibynta la pyni ha ka Table 3.7. Ka jinglut baroh<br />

kan long ` 933.74 klur. Ka jingpynheh ne pyniar jaka ri dohkha lyngba ki pung jong ki riew shimet ka<br />

dei ka bynta kaba kongsan tam ha ka Mini <strong>Mission</strong> I bad ka jinglut baroh kan long ` 904 klur kaba<br />

mut ba ka <strong>Mission</strong> kan pynlut haduh 96.81 % na ka mang tyngka tang ha kane ka wei ka Program.<br />

Kaba wan ba ar pat ka dei ka jingpyn thymmai ne jingpynbha ia ki jaka ktieh bad ahor.Ka jinglut<br />

Hangne kan long ` 22 klur. Sa ar tylli ki bynta pat ki kham rit ha ka jingpynlut. Ka jingshna ia ki pung<br />

Shnong kan kot tang ` 5 klur ka jinglut bad ka jingthep symbai dohkha ha ki Dam pat kan kot tang<br />

` 2.74 klur.<br />

Ka Sorkar kan hap ban pynlut ` 561.34 klur na ka bynta kane ka Program. Ia kane ka jinglut yn<br />

ai kum ka jingiarap. Kab sah nangta, kata ka mut ` 372.40 klur kan dei ka jinglut ba ki paidbah kin<br />

siew. Shi bynta na kane kaba mut 60.7% lane ` 226 klur kan wan sha ki kum kaba shim ram na ki<br />

Bank bad kaba sah pat kin siew ym mda ka pisa hynrei da kaba tih hi ia ka pung. Ka dor jong ka<br />

jingiarap kan long ` 83.82 klur ha ka snem kaba nyngkong ka ban kiew haduh ` 136.60 klur ha ka<br />

snem kaba kut. Kan don ka jingkiew ha ka dor lada ka MGNREGS kan pynkiew dor ia ka bainong


sngi. Namar ba yn ym don jinglut bun ha kiwei ki bynta jong ka dor trai, kumta ka jinglut ban shna<br />

pung kan ym da kiew than<br />

Table 3.7: Ki jingai jingiarap, jingairam bad ki jingpynlut na u nongrep ha manla u snem<br />

Snem Ki jingdonkam<br />

Pung jong<br />

ki riew<br />

shimet<br />

Pung<br />

shnong<br />

33<br />

Jingpynb<br />

ha ia ki<br />

bir<br />

Ki den<br />

um ba<br />

heh bad<br />

ki nan<br />

Jinglut<br />

baroh<br />

jong ki<br />

jingshna<br />

2012-13 Jingiarap 8136.00 60.00 132.00 54.80 8382.80<br />

Ram 3390.00 - - - 3390.00<br />

Jingpynlut nalade 2034.00 40.00 88.00 - 2162.00<br />

Jinglut baroh 13560.00 100.00 220.00 54.80 13934.80<br />

2013-14 Jingiarap 9763.20 60.00 132.00 54.80 10010.00<br />

Ram 4068.00 - - - 4068.00<br />

Jingpynlut nalade 2440.80 40.00 88.00 - 2568.80<br />

Jinglut baroh 16272.00 100.00 220.00 54.80 16646.80<br />

2014-15 Jingiarap 10848.00 60.00 264.00 54.80 11226.80<br />

Ram 4520.00 - - - 4520.00<br />

Jingpynlut nalade 2712.00 40.00 176.00 - 2928.00<br />

Jinglut baroh 18080.00 100.00 440.00 54.80 18674.80<br />

2015-16 Jingirap 12475.20 60.00 264.00 54.80 12854.00<br />

ram 5198.00 - - - 5198.00<br />

Jingpynlut nalade 3118.80 40.00 176.00 - 3334.80<br />

Jinglut baroh 20792.00 100.00 440.00 54.80 21386.80<br />

2016-17 Jiniarap 13017.60 60.00 528.00 54.80 13660.40<br />

Ram 5424.00 - - - 5424.00<br />

Jingpynlut nalade 3254.40 40.00 352.00 - 3646.40<br />

Jinglut baroh 21696.00 100.00 880.00 54.80 22730.80<br />

Total Jingiarap 54240.00 300.00 1320.00 274.00 56134.00<br />

Ram 22600.00 - - - 22600.00<br />

Jingpynlut nalade 13560.00 200.00 880.00 - 14640.00<br />

Jinglut baroh 90400.00 500.00 2200.00 274.00 93374.00<br />

Percentage 96.81 0.54 2.36 0.29 100.00


3.6 Ka jingtreikam jong ka Mini <strong>Mission</strong> I<br />

Ka jingmih na kaba pynbun bad pynheh lane pyniar ia ki jaka ri dohkha la pyni ha ka<br />

Table 3.8 Ka jaka ri dohkha ba lah ban pynroi lane pyniar ha ki san snem kan kot 11,000 Hectare.<br />

Nalor kane yn thep symbai dohkha ruh ha ka sla um kaba 700 hectare man ka snem. Kumta ka jaka ri<br />

dohkha baroh haba khein kyllum ba lah ban thep symbai lyngba kane ka Program kan long 14,500<br />

Hectare. Kan don ka jingkiew ha ka jingpynmih dohkha da 26,580 MT. Bun na kane ka jingkiew kaba<br />

long haduh 90.3% kan dei na ka daw ba bun ki pung jong ki riew shi met. Ka dohkha ban pynmih kan<br />

shongdor ` 318.96 klur.<br />

Ka jingianujor hapdeng ka bai trai bad ka jingpynmih dohkha kan long 2.93 kaba dei<br />

kaba rit bha lada thew na baroh ki ,liang. Nalorkata ia ka dor trai la pynlut beit tang kum ka bainong<br />

trei, kumta kane ka Program ka iahap bha ban pynduh ia ka jingkyrduh.Ka jingianujor hapdeng ka bai<br />

trei bad ka jingpynmih dohkha kan kiew khyndiat la khein lang iaka bai ai jinghikai. Hynrei la katt<br />

ruh, kane ka jingtrei ka biang bha namar ba kan pynduh da kaba ai ia ka ioh ka kot kaba biang ban jam<br />

ia u pud jingduk.<br />

Wat la ka <strong>Mission</strong> ka angnud nyngkong eh ban iohi ia ka jingkiew, hynrei ka bud pat ia<br />

ka rukom pyniaid ban plie lad ia kiba duk. Da kaba buh kyndon ba ka jaka ban ai jingiarap ka dei ban<br />

don 0.1 hectare, kan lah ban ai jigiarap haduh shi lak ngut ki nongri dohkha. La khmih lynti ba bun na<br />

ki ban ioh jingiarap kin dei kiba duk. Kumta ka Programme ka iadei eh na ka bynta kito kiba la don<br />

lypa ika jingangnud nalade ban ioh shna pung dohkha. Ka Program ka ban ruh ia ka jingkiew ban<br />

kynthup lang ia baroh. Hynrei ha kajuh ka por donkam ban long kiba husiar ha ka jingtrei kam Namar<br />

ba bun ka dei na ka bynta kiba duk. Dei na kata ka daw ba ka <strong>Mission</strong> ka jied ban trei da ka rukom trei<br />

ba shai bad ba trei hok bad ban peit hi ia ka jingthied ia ki mar kum ki symbai dohkha , jingbam, bad<br />

pyniaid iew ia ki dohkha.<br />

Ka jingtreikam kan sdang ha ka jaka kaba rit ha u snem uba nyngkong bad yn sa<br />

pynkiew ter ter naduh u snem uba ar.Kane kan ai lad ban pynbeit ia ki jingduna hateng hateng lada<br />

don. Ka jingpeitngor bad jingiatrei lang ban pynshongdor kin iarap ban kyntiew ia ka jingnang trei<br />

kam.<br />

34


Table 3.8: ka jingiar ka jaka kat kum ki snem, katno ka jingpynmih dohkha tang na kawei ka<br />

pung bad na baroh ki pung ba la ai daka skim bapher bapher<br />

Snem Jingdonkam<br />

Pung jong ki<br />

riew shimet<br />

35<br />

Pung<br />

shnong<br />

Jingpynbha<br />

ia ki bir etc.<br />

Ki den<br />

um ba<br />

heh bad<br />

ki nan<br />

Baroh ki<br />

skim<br />

2012-13 Jaka (Ha.) 1500 100 50 700 2350<br />

Jingpynmih (Kg/Ha.) 2400 2400 1500 180 1.720<br />

Jingmih baroh (MT) 3600 240 75 126 4041<br />

Ka dor (` Lakhs) 4320 288 90 151.2 4849.2<br />

2013-14 Jaka (Ha.) 1800 100 50 700 2650<br />

Jingpynmih (Kg /Ha.) 2400 2400 1500 180 1.797<br />

Jingmih baroh (MT) 4320 240 75 126 4761<br />

Ka dor (` Lakhs) 5184 288 90 151.2 5713.2<br />

2014-15 Jaka (Ha.) 2000 100 100 700 2900<br />

Jingpynmih (Kg /Ha.) 2400 2400 1500 180 1.833<br />

Jingmih baroh (MT) 4800 240 150 126 5316<br />

Ka dor (` Lakhs) 5760 288 180 151.2 6379.2<br />

2015-16 Jaka (Ha.) 2300 100 100 700 3200<br />

Jingpynmih (Kg /Ha.) 2400 2400 1500 180 1.886<br />

Jingmih baroh (MT) 5520 240 150 126 6036<br />

Ka dor (` Lakhs) 6624 288 180 151.2 7243.2<br />

2016-17 Jaka (Ha.) 2400 100 200 700 3400<br />

Baroh<br />

ki snem<br />

Jingpynmih (Kg /Ha.) 2400 2400 1500 180 1.890<br />

Jingmih baroh (MT) 5760 240 300 126 6426<br />

Ka dor (` Lakhs) 6912 288 360 151.2 7711.2<br />

Jaka (Ha.) 10000 500 500 3500 14500<br />

Jingpynmih (Kg /Ha.) 2400 2400 1500 180 1.833<br />

Jingmih baroh (MT) 24000 1200 750 630 26580<br />

Ka dor (` Lakhs) 28800 1440 900 756 31896


3.7 Jingkren kyllum bad pynkut<br />

Ka Mini <strong>Mission</strong> I, da ka jingthmu ban pynheh bad pynbun ia ka jingpynmih dohkha ka<br />

la jied ia ka rukom pyniaid kam ba arban, kata ban pynheh bad pyniar ia ka jaka ri dohkha bad ban<br />

pyndonkam ia ki jaka pynlang um ba la don um lypa khnang ban pynmih dohkha. Ka bynta ban<br />

pynheh bad pyniar jaka ka thmu eh ban ai jingmyntoi ia kiba duk da kaba ai bai lut bai sep ha ka dur<br />

jong ka jingiarap bad ka ram. Kane ka Program kan kynthup shi lak ngut ki nongri dohkha ba duna ka<br />

ioh ka kot. Yn ai jingiarap ia ki ha kaba tih bad shna pung bad ka jingiarap na ka bynta ki jinglut ba<br />

man ka por, na ka bynta shi snem. Nalor kata, ia ka bai thied jingbam, yn ai na ka bynta lai snem<br />

khnang ba kin ymmshem jingeh ban sumar ia ka pung wat ynda ki la dei ban sdang siew noh ia ka<br />

ram.<br />

Ka bai trei ban shna pung bad ka jinglut ba man la ka por ban thied symbai, jingbam,<br />

etc na ka bynta shi snem ryngkat bad ka bai jingbam na ka bynta ki lai snem ki ban wan ka long<br />

` 90, 400/-. Ia ki Pung Shnong la buh kyndon ba ki dei ban heh tang 2 hectare khang ba ka skim kan<br />

kynthup shibun ki Shnong. Ka skim kan ai jingiarap ` 6 lak bad ka Shnong kan noh synniang 4 lak<br />

kaba mut da kaba opynbiang nongtrei ban tih bad shna pung. Ka jingbuh kyndon ba 40 % na ka jinglut<br />

dei ban ai da ka shnong, kan iada na ka jingpyndonkam bakla ia ka Skim. Ka jingiar jong ka jak<br />

baroph na ka bynta ban shna ia ka pung shnong ka long 500 hectare.<br />

Ka jingpynbha ia ki jaka ktieh, jyrsieh bad ahor ka thmu ban pynkiew bad pynjur ia ka<br />

jingpynmih dohkha na kine ki sla um. Yn pynlut tang ha ka bai treibad bai thied symbai ban thep<br />

lanepyllait hakine ki sla um. Kane kan long tang kum ka jingpyrshang bad kan nym dei eh ka<br />

jingpyniar ia ka jak ri dohkha. Lada kane ka jingpyrshang ka long kaba jop yn sa pynheh hadien. Kane<br />

kan donkam ia ka jingtrei bad jingpeit lang bad ka shnong. Tang 500 heactare ka sla um yn kynthup ha<br />

kane ka program.<br />

Ka bynta kaba donkam khnang ban pynbun bad pynjur ia ka jingpynmih dohkha ka<br />

long da kaba kyntiew ia ka jingri dohkha ha ki Dam bad Ki Nan. Ia kane ka bynta la pynshong<br />

nongrim halor ka jingiatrei synrop lang hapdeng ki tnat Sorkar bapher bapher .Lada kane ka jingiatrei<br />

lang ka long kaba jop, kan sa plie lad ia ka jingsdang ban iatrei lang na ka bynta ka jingmyntoi lang.<br />

Ka jingkiew ha ka jingpynmih dohkha ba ka <strong>Mission</strong> ka dei ban ioh ka long 26,580 MT<br />

kaba long san shah palat ia kab pynmih mynta. Ka dor jong ka jingpynmih man la ka snem ha kaba kut<br />

jong ka jingtreikam ka Project kan long Rs 319.96 klur shi snem. Ka jylla kan sa kylla long kaba lah<br />

ban pyndap dohkha hi dalade ha kaba kut jong kajingtrei kamka <strong>Mission</strong>. Ka jinglut baroh na ka bynta<br />

ka Mini <strong>Mission</strong> I kan long Rs 933.74 Klur ( lane khyndaispah laipjhew lai klur bad hynniewphew<br />

saw lak tyngka) bad ka jingai jingiarap da ka Sorkar kan long Rs 56.34 klur lane Sanphew hynriew<br />

36


klur bad laiphew saw lak tyngka. Ka jingiarap ba kongsan tam ha kaba ka bhah ka long haduh 60.1. %<br />

ha ka jingpyntrei kam ia ka jingpynheh bad pynbun jaka ri dohkha. Lada kyllum lang bad kiwei pat ki<br />

bynta ka bhah jong ka Sorkar kan kham kiew shuh. Ia kane ka program la pynshong nongrim halor ka<br />

mat ban iakiew lang namamr la plie lad tang ia kiba kham duna ka bai seng, bad ka jigai jingiarap bk<br />

noh shilaing tang sha kiba duk. Ka thmu tang ia kito kiba don ka jingangnud ban buh thong hi ban<br />

kiew ialade.<br />

Table 3.9: Ka thong ba la buh na uwei u snem sha uwei pat naka bynta<br />

ki pung jong ki riew shimet<br />

Nombar Block/Distrik 2012-13 2013-14<br />

37<br />

2014-<br />

15<br />

2015-16 2016-17 Khein<br />

kyllum<br />

1. Amlarem 52 63 70 81 84 350<br />

2. Khliehriat 33 40 44 50 53 220<br />

3. Laskein 20 23 26 30 31 130<br />

4. Thadlaskein 20 23 26 30 31 130<br />

5. Saipung 8 9 10 11 12 50<br />

Jaintia Hills 133 158 176 202 211 880<br />

1. Pynursula 62 74 82 94 98 410<br />

2. Shella Bholagang 45 54 60 69 72 300<br />

3. Mawsynram 18 22 24 28 28 120<br />

4. Mawphlang 18 22 24 28 28 120<br />

5. Mylliem 12 14 16 18 20 80<br />

6. Mawryngknang 8 9 10 11 12 50<br />

7. Mawkynrew 8 9 10 11 12 50<br />

8. Laitkroh 8 9 10 11 12 50<br />

East <strong>Khasi</strong> Hills 179 213 236 270 282 1180<br />

1. Mawshynrut 52 64 72 83 87 360<br />

2. Nongstoin 32 38 45 52 54 219<br />

3. Mawkyrwat 19 23 26 30 32 130<br />

4. Mawthadraishan 16 20 20 25 26 107<br />

5. Ranikor 16 20 20 25 26 107<br />

6. Mairang 16 20 20 25 26 107


Nombar Block/Distrik 2012-13 2013-14<br />

38<br />

2014-<br />

15<br />

2015-16 2016-17 Khein<br />

kyllum<br />

West <strong>Khasi</strong> Hills 151 185 203 240 251 1030<br />

1. Umling 78 92 102 116 122 510<br />

2. Umsning 52 62 67 78 81 340<br />

3. Jirang 39 45 50 57 59 250<br />

Ri-Bhoi 169 199 219 251 262 1100<br />

1. Selsella 115 145 164 186 190 800<br />

2. Trikrikilla 87 104 116 133 140 580<br />

3. Betasing 87 104 116 133 140 580<br />

4. Zikzak 56 67 74 85 88 370<br />

5. Dalu Gambeggre 35 41 46 53 55 230<br />

6. Dadenggiri 35 41 46 53 55 230<br />

7. Gambeggre 35 41 46 53 55 230<br />

8. Rongram 21 25 28 32 34 140<br />

West Garo Hills 471 568 636 728 757 3160<br />

1. Resubelpara 70 87 97 110 116 480<br />

2. Dombo Rongjung 48 58 64 74 76 320<br />

3. Kharkutta 35 41 46 53 55 230<br />

4. Songsak 27 32 36 41 44 180<br />

5. Samanda 27 32 36 41 44 180<br />

East Garo Hills 207 250 279 319 335 1390<br />

1. Gasupara 72 87 96 110 115 480<br />

2. Chokpot 48 58 63 74 77 320<br />

3. Rongara 35 41 46 53 55 230<br />

4. Bhagmara 35 41 46 53 55 230<br />

South Garo Hills 190 227 251 290 302 1260<br />

Jingkhein kyllum ha ka jylla 1500 1800 2000 2300 2400 10000


Ka jinglamkhmat<br />

Lynnong IV<br />

Mini Mishon - II<br />

Ka jingpyndonkam hok bad janai ia ki jaka ri dohkha<br />

Ka <strong>MSAM</strong> ka thmu ban pyniar<br />

ia ka jaka ri dohkha da kaba pynbun ia ki pung<br />

ban dang tih nalor ki jak pynlang um ba la don<br />

lypa. Ka sla um ba la mang ban pyniar da ka<br />

jingtih biang ki riew shimet kan long 10,000<br />

Hectare. Nalor kane ka <strong>Mission</strong> ka thmu ruh<br />

ban pyndonkam ia baroh ki jaka ktieh, jyrsieh,<br />

bad ahor ban pynkiew ia ka kam ri dohkha. Ha<br />

kine ki jait jaka, ka sla um ba la biang lypa ban<br />

bsa ia ki dohkha, kumta ym da donkam shuh<br />

ban ai jingbam. Kumjuh ruh, ia ki dohkha lah<br />

ban ri ha kiwei pat ki jaka den-um, kum ha Dam bad Nan khlem pynlut ei ei shuh lait noh tang ban<br />

thep lane pyllait symbai dohkha.<br />

Ka jingmih ka dohkha na shi Hectare ka sla um ka shong eh ha ka jingbha jong u<br />

symbai, ka jingbam bad ka rukom ri ne sumar. Ka Mini <strong>Mission</strong> II ka don jingmut ban pynbiang ia ki<br />

jingshna lane jingdonkam ban kyntiew ia ki jaka thymmai ba la dep shna khnang, nalor kaba pynduh<br />

ia ki jingeh ba la ju don baroh shi katta. Ia kine ki jingdonkam lah ban bynta kumne – kito ki ban<br />

pyndonkam ha ka pior ba ri dohkha bad kito ki ban sa pyndonkam pat ynda la dep tong ia ki dohkha.<br />

Ki symbai dohkha, jingbam bad rukom sumar ki dei ki jingdonkam ha ka por ri dohkha , bad ki jaka<br />

buh lane lum ynda la dep tong, ki kali ban kit bad ki jaka iew ban die dohkha ki dei ki jingdonkam<br />

ynda la dep tong. Hynrei kumba ka long mynta donkam donkam ban pynbiang tang katto kattne ki<br />

jingdonkam hadien ba la dep tong ia ki dohkha. Kane ka lynnong ka thmu tang shaphang ka jingshna<br />

ia ki jingdonkam ba kongsan ha ka ri dohkha.<br />

Ia kane ka lynnnong la phiah ha ki 6 bynta Ka Section II ka pynbiang ia ki plan ban<br />

pynmih symbai bad ban sam sha ki bynta ba pher jong ka Jylla. Lah ban pynheh ia ka jingpynmih<br />

symbai da ki lai tylli ki lad kumne harum<br />

Ka pung pynmih Symbai Dohkha ha Digrichiring , West Garo<br />

Hills District<br />

(i) Da kaba kyntiew bad pynbha ia ki jaka pynmih symbai jong ka Department ba la don lypa.<br />

39


(ii) Da kaba shna ia ki jaka pynbha symbai ha ka jaka jong ki riew shimet ryngkat bad ka jingiarap<br />

jong ka Sorkar.<br />

(iii) Mynta lahg ban ioh ia ki Top Plastic ban pynbha symbai ba lah ban rah kat shaba donkam, kiba<br />

la shnakhnang da ka CIFA, Bhubaneswar. Ia kine ki top plastic lah ban wan rah ha ka jylla ban<br />

pynshlur ia ka jingpynmih symbai kylleng ki jaka.<br />

Section III ka batai shapheng ka jingpynmih jingbam. Kumba long mynta, ki nongri<br />

dohkha ki bsa da u skop khaw, bad u kheri ha ka jingthew kaba duna bha. Kiwei pat ki jingbam ba tei<br />

bad pynheh kloi ia ki dohkha kim don satia ha kane ka rukom ai bam. Khnang ban hikai bad pynmlien<br />

ia ka rukom ai bam da ki jingbam kiba tei ia ki dohkha, yn sa seng khyndiat ki karkhana kiba rit da ki<br />

riew shimet ryngkat bad ka jingiarap na ka liang ka Sorkar.<br />

Ka jingbymdon ki jaka sumar ka dei kawei pat ka jingduhlad kaba pynhiar ia ka<br />

jingpynmih dohkha na ki jaka ri ia ki. Ka Section IV ka iadei bad kane ka bynta ban pynbiang ia ki<br />

jingdonkam ha kane ka liang ha kaba yn shna 2 tylli ki Laboratories lane jaka sumar ha ka jylla,<br />

Section V ka tjhmu ban pynbiang ia ki jingdonkam kiba donkam tamkata ynda la dep tong ia ki<br />

dohkha Kumba long mynta donkam kyrkieh ia ki tiar kum kito kiba la shna kyrpang ban thew ia ka<br />

jinglong jong ka um, ki jar, ki lieng, bad ia ki iew ban die dohkha. Ki don haduh kumba 50 tylli ki<br />

Fishery Co-operative ha ka jylla hynrei bun na kine kim shym trei kam. Ka <strong>Mission</strong> kan sa<br />

pynkhlainbad ai kam ia ki. Nalor kane ka <strong>Mission</strong> ka pyrshang ruh ban pynkhlain ia ka Fish Farmers’<br />

Development Agency, kaba long ka nongpyntrei ia ki kam jong ka <strong>Mission</strong>. Section VI ka pynpaw ia<br />

ka jingthoh kyllum bad jingdshem jong kane ka lynnong lane tnat trei kam.<br />

4.1 Ka jingpynmih symbai dohkha lyngba ki pung jong ka Sorkar:<br />

Ka Jingpyniar ia ka jaka lyngba ka “Thousand Ponds Scheme” ka la pynkiew ia ka<br />

jingdawa symbai dohkha ha ka jylla. Ia ka jingpynmih symbai ym shym la buh ha ka Mat Trei Kam<br />

bad bun na ki Farm pynbha symbai jong ka Department ki la sinew lut bad donkam ban pynbha pat ia<br />

ki. Ia ki nongrep lapynbor ban thied symbai na ki jaka ba jngai bad ki hap mad ia ka jingduhnong<br />

nama rka jingiap bun jong ki kha symbai. Ka SAM kadon ka Programme ban pynim/pynheh ia ki<br />

pung ri dohkha haduh 10,000 Hectare. Ki jaka raij bad jaka shnong ba kynthup haduh 500 Hectare,<br />

ruh yn sa pynbha khnang ban ri dohkha. Nalor kine sa 500 hectare ki jaka ktieh, bad ahor ruh yn sa<br />

pynbha na ka bynta ban ri dohkha. Kata ka mut ba ka jaka ba thmu ban pyniar na ka bynta kane ka<br />

kam kan long haduh 11,000 hectare. Kane ka mut ba yn donkam haduh 1100 lak ki symbai dohkha.<br />

Nalor kata yn ri dohkha ruh ha ki Dam bad ki Nan kiba iar haduh 700 hectare ka sla um. Ka jaka ba la<br />

thmu na ka bynta kane ka long 700 hectare. Namarba ym donkam shuh ban bsa, ia ki symbai dohkha<br />

40


an pyllait hangne la kham pynduna kata tang 2000 tylli ha ka shi hectare. Hynrei yn pyllait man ka<br />

snem bad kumta ka jingdonkam kan long 10,000 tylli shi hectare, kaba mut ba ka jingdonkam symbai<br />

hangne kan long 70 lak tylli. Kumta ka jingdawa symbai baroh kan long haduh 1170 lak tylli.<br />

Ka jingdawa symbai dohkha ba dang donkam shuh la pyni ha ka table 4.1 . ka jingdawa<br />

kan kiew na ka 179 lak tylli ha u snem 2012- 13, sha ka 264 lak tylli ha u snem 2016-17. Ia ka<br />

jingdonkam baroh man la u snem dei ban khein lang da kaba shim ia kaba dang donkam shuh bad<br />

kaba ju donkam.<br />

Snem<br />

Table 4.1: Ka jingkiew ha ka jingadawa ia ki symbai dohkha<br />

na u wei u snem sha u wei pat (Lak)<br />

Ki Pung bad jaka ktieh<br />

bala pynbha<br />

Jaka<br />

(ha.)<br />

Symbai dohkha<br />

kumba<br />

10,000/ha.<br />

Ki Den um baheh bad ki<br />

Nan*<br />

Jaka<br />

(ha.)<br />

41<br />

Symbai<br />

dohkha kumba<br />

2000/ha.<br />

Jingkhein Kyllum<br />

Jaka<br />

(ha.)<br />

Symbai<br />

Dohkha<br />

(lak)<br />

2012-13 1650 165 700 14.00 2350 179.00<br />

2013-14 1950 195 700 14.00 2650 209.00<br />

2014-15 2200 220 700 14.00 2900 234.00<br />

2015-16 2400 240 700 14.00 3100 254.00<br />

2016-17 2500 250 700 14.00 3200 264.00<br />

Jingkhein<br />

Kyllum<br />

10700 1070 700 70.00 14200 1140.00<br />

* Kajuh ka jaka ha ki den heh bad ki nan kumba 700 hectares yn shim na ka bynta san snem<br />

Ka jingkhein ia ki symbai dohkha ba ju donkam baroh shi katta ka dap da ki jingeh<br />

suda Namar ba ym don ki jingbuh jingkhein ba thikna ia ka jingdon ki pung bad ka jingpyni ia ka<br />

jingpynmih dohkha ka long kaba shu antad. Namar ba ia ka jingdonkam dohkha baroh shi katta la<br />

khein da kaba pynshong nongrim halor ka jingpynmih khubor ba la dep shon, ka jingkhein kan kham<br />

duna. Ha U snem 2010 – 11 ka jingpynmih dohkha ha ka jylla ka long 4533 MT. Ban pynmih katne ka<br />

dohkha la dei ban donkam haduh 190.35 lak tylli ki symbai dohkha . Hynrei ka jingsam symbai na ka<br />

Department ka long tang 29.63 lak tylli. Namar ba ym shym don jingpynmih symbai na ki riew shimet<br />

la antad ba la dei ban thep shuh sa 160.72 lak tylli ki symbai dohkha ba khlem ioh jingkhein.


Table 4.2: Ka jingdawa bad jingshalan ia ki symbai dohkha ha u snem 2010-11<br />

Ki Mat Jingkhein<br />

Ka jingpynmih Dohkha (MT) 45.33<br />

Ka jingdonkam Symbai dohkha ha manla ka shikilo ka Dohkha (No.) 4.2<br />

Ka jingdonkam Symbai dohkha haba khein kyllum (lak) 190.35<br />

Ka jingshalan ia ki Symbai Dohkha (lak) 29.63<br />

Ka jingduna ia ki Symbai Dohkha (lak) 160.72<br />

Ka jingdawa na ka bynta ka snem ba nyngkong jong ka <strong>Mission</strong> (2012-13) ka long<br />

382.75 lak tylli kaba kynthup ia kiba khlem ioh jingkhein haduh 190.35 lak tylli. Bad kiba dang<br />

donkam shuh sa 192.4 lak tylli. Ka jingdonkam ka nang kiew man u snem haduh ban da kot 1,397.35<br />

lak tylli kat ban kut ka <strong>Mission</strong>. Ka jingdawa ba bun haduh 80 % kan wan na ki pung ki riew shi met<br />

ba long trai da kiba duk. Ka long kaba donkam ban sam ia ki symbai dohkha ha ka por kaba biang<br />

lymda kumta ki nongri dohkha ki lah ban iehnoh ia kane ka kam.<br />

Ia ka jingsam symbai dohkha dei ban sam kat kum ka jingdawa bad ka jingsam baroh<br />

kat ban kut ka <strong>Mission</strong> ka dei ban kot haduh 1397.37 lak tylli. Ban pyndep ia kane ka thong ia ka<br />

rukom sam jingbam ba la ju don dei ban pyntrei kam bha bad ha ka juh ka por dei ruh ban pynbun<br />

shuh shuh.<br />

Table 4.3: Ka Jingkhein Kyllum iaka jingadawa ia ki symbai dohkha<br />

na u wei u snem sha u wei pat (Lak)<br />

Snem<br />

Ka jingkiew ha ka<br />

jingdawa<br />

42<br />

Ka jingdawa haba<br />

khein kyllum<br />

(Lak)<br />

Base Year - 190.35<br />

2012-13 192.4 382.75<br />

2013-14 222.4 605.15<br />

2014-15 247.4 852.55<br />

2015-16 267.4 1119.95<br />

2016-17 277.4 1397.35<br />

Ki jaka pynmih symbai ba donkam eh dei ki Farm jong ka Department. Haduh mynta<br />

don 17 tylli ki Farm pynmih kha symbai nalor ka Trout Farm. Hynrei la jan baroh na kine ki la jot


athai bad donkam ban pynbha kyrkieh. Katto katne na ki la sdang ban pynbha biang lyngba ka<br />

jingiarap pisa jong ka RKVY bad BRGF. Ia kiba dang sah ban pynbha yn sa leh da ka <strong>Mission</strong>. Ka<br />

jingbatai shaphang kine ki Farm la ai harum:<br />

Ka jingbatai shaphang ki Farm jong ka Department<br />

Ki don baroh 17 tylli ki Farm jong ka Department nalor ka Trout Farm ha Shillong.<br />

Bun na kine ki Farm ki lah ban pynmih kha symbai, hynrei ki la sinew lut namarba ym shym ioh pisa<br />

ban pynbha. Ia kine ki Farm baroh yn sa pynbha bad pynbiang bad ki jingdonkam baroh ban pynmih<br />

kha symbai lada donkam. La khmih lynti ba ki Farm pynmih symbai jong ka Department kin sam<br />

haduh 397.35 lak tylli ki symbai dohkha ha ka por ba dang trei kam ka <strong>Mission</strong>. Ia kiba sah haduh<br />

1000 lak tylli dei ban pynmih na ki Farm jong ki riew shimet.<br />

1. Fish Dale Farm kaba don ha Shillong ka don ka jingheh kaba 2.24 ha. Kane ka pung ka la<br />

pynmih 3.04 lakh ha u snem 2008-09 namar kane ka long ha ka jaka ba kham jrong ka iadei bha<br />

ban pynmih ia ki symbai dohkha ‘Kha Dkhar’ kaba bun ki jingdawa ha ka jylla. Ia Kane ka farm<br />

yn kham pynbha khnang ban lah ban ioh ia ka jingpynmih symbai dohkha ba kham bun.<br />

2. Umjar Fish Farm ka don ha Mawkynrew Development Block. Ka don kumba 2.50 ha. Kane ka<br />

Farm ka long ha tbian bad ioh um tang ha ka por slap. Mynta kane ka Farm ka khlem trei kam<br />

shuh. Ynda la dep pynbha iakane ruh yn sa pynmih dohkha bad yn buh ia uwei u FRP.<br />

3. Porsohsat Fish Farm Ka don 7.0 ha Ka jngai kumba 5-7 km na Nongstoin. Kane ka pung, mynta<br />

kam lah ban pynmih symbai dohkha namar ka la sniew palat. Ia kane yn pynbha bad yn pynmih<br />

symbai dohkha biang.<br />

4. Laitblieh Fish Farm ka don 4.41 ha. Ka don ha Mairang. Ym shim lah ban pynmih symbai<br />

dohkha na kane ka pung. Kumjuh ruh yn pynbha biang ban ioh jingmih na ka uwei u FRP yn buh<br />

hangne.<br />

5. Kyrdem Kulai Fish Farm ka don kumba 1.63 ha. Namar ba ka long hapoh ka iadei bha ban<br />

pynmih ia ki dohkha IMC bad Exotic Carp. Ia kane ruh yn shna thymmai ban ioh jingmih.<br />

6. Umsning Fish Farm ka don 3.67 ha. Ia kane ka pung la pynbha da ka RKVY bad kan pynmih<br />

symbai dohkha ha u snem 2012-13.<br />

43


7. Nongpoh Transit Pond ba la shna ban dei ka jaka buh ba pdeng ia ki synbai dohkha shuwa ban<br />

sam sha ki nongri dohkha. Kan eka jaka ka long kaba biang ha ka jingsyiad. Ka um ka long pdeng<br />

bha te ia kane ruh yn pynthymmai pat. Kane ka pung ka don kumba 0.3 ha bad yn buh ia uwei u<br />

FRP.<br />

8. Mawpun Production cum Research Centre ka don kumba 5.05 ha Ia kane ka farm la<br />

pynthymmai ha ka jinglut kaba 2.00 crore da ka RKVY. La don shuh shuh ki jingpyrkhat ban<br />

nang kham pynbha ia kane ka Farm da kaba shim ia ka jingstad jong ka Israeli Technology ha<br />

kaba ki stad science na Israel ki la wan jurip.<br />

9. Umktieh Fish Farm ka don hajan ka ICAR complex bad ka heh 4.70 ha. Kane ka farm ka don 15<br />

tylli ki pung buh kha symbai kaba heh kumba 1514sq m. kan don 4 tylli ki pung ri dohkha. Kine<br />

ki pung kli la julor lut. Namar kane ka Farm ka i don jingkyrmen ban pynmih symbai dohkha<br />

kaba donkam ia ka jingmaramot ba kyrkieh da kaba buh ruh ia kawei ka Eco- Circular Hatchery.<br />

10. Ka Thadlaskein Fish Farm ba rim ka don ka jingheh kaba 9.29 ha. Ia kaba mynta ka jingpynmih<br />

dohkha ka long kaba rit ban yn ialeh ban kham pynmih bun ki dohkha ka kaba buh ia kawei ka<br />

FRP.<br />

11. Thadlaskein Fish farm ba thymmai ka don ka jingheh kaba 1.9 ha. Ym don um hangne, da kaba<br />

tih ia ki pung tube wells kan iarap ban pynmih ia ki kha – Dkhar bad bun ruh ia kawei ka FRP.<br />

12. Gangdubi Fish Farm ka don 0.82ha. Kane ka pung ka lah ban pynmih katto katne ki symbai<br />

dohkha ynda la pynbha ia ka.<br />

13. Williamnagar Tank ka don 0.44ha. Kane ka farm kam don um ba biang bad rngad noh ha ki por<br />

rkhiang. Namar ka dei ha ka jaka ba shit lah ban pynmih symbai dohkha naduh u May-November<br />

da kaba biang ia ka um.<br />

14. Regional Fish Farm, Jmge Ka heh kumba 3.48 ha La pynthymmai da ka RKVY. Ynda la dep<br />

pynbha shuh shuh kane ka farm ka don ka jingkyrmen ban lah ban pynmih shibun ki symbai<br />

Dohkha.<br />

44


Nombar<br />

15. Digrichiring Fish Farm ka don 7.6 ha. La pynthymmai ia kane ka farm da ka BRGF fund. Ka<br />

don ruh ia ka Eco- Circular Hatchery bad ka don ka lad ban pynmih ia ki symbai dohkha jong ki<br />

IMC bad Exotic carp. Kane ka farm ka don kam ka jingbei pisa ban pynlong iaka kaba janai.<br />

16. Dalu Fish Farm ka don ka jingheh kaba 0.66ha. Lynba kanae ka <strong>Mission</strong> lah ban pynlong biang<br />

iaka kaba seisoh.<br />

17. Gasuapara Fish Farm ka don 1.35ha. Kane ka Farm la pynthymmai hapoh ka RKVY bad la<br />

pynlut 1.51 crore. Yn sa buh iaka Eco-circular Hatchery. Kane ka Farm ka don ka jingkyrmen ban<br />

ynmih dohkha khambun namar na ka jinglong ka suin bneng.<br />

Distrik<br />

Table 4.4: Ka jingpynmih ia ki symbai dohkha na ki pham jong ki Department<br />

Kyrteng jong ki<br />

Farm<br />

Jaka<br />

(Ha.)<br />

Ka dor<br />

bala<br />

tyrwa<br />

na ka<br />

bynta<br />

ban<br />

pynbha<br />

(` Lak)<br />

45<br />

Ka<br />

jingpyn<br />

mih<br />

Symbai<br />

Dohkha<br />

kaba<br />

mynta<br />

Ki jaka<br />

pynmih<br />

symbai<br />

dohkha<br />

(Eco-<br />

Circular<br />

Hatchery)<br />

ki ban sa<br />

shna<br />

Ki jaka<br />

pynmih<br />

symbai<br />

dohkha da<br />

ki top<br />

plastic<br />

(FRP) ki<br />

ban sa shna<br />

Ka<br />

jingpynmi<br />

hsymbai<br />

dohkha<br />

ynda la<br />

dep<br />

pynbha ia<br />

ki pham<br />

(Lak)<br />

1. EKH Fish Dale Farm 2.24 300 3.66 - 1 15<br />

2. Umjar FF 2.50 250 2.00 - 1 5<br />

3. RB Kyrdemkulai FF 9.50 300 0.30 1 - 30<br />

4. Nongpoh Transit Pond 0.30 180 0.30 - 1 5<br />

5. Umktieh FF* 4.75 - - 1 - 30<br />

6. Umsning FF** 3.67 200 30.00 - - 50<br />

7. Mawpun FF** 5.05 371 - - 50<br />

8. WKH Porsohsat FF 7.00 300 0.93 - 1 10<br />

9. Lait Blieh FF 4.41 250 0.10 - 1 5<br />

10. JH New Thadlaskein FF 1.90 150 - 1 5<br />

11. Old Thadlaskein FF 0.29 50 - 1 5<br />

12. WGH Digrichiring FF 7.60 230 - - 57.35<br />

13. Dalu FF 0.66 60 - 1 10<br />

14. EGH Gangdubi FF 1.40 120 1 - 10<br />

15. Williamnagar FF 1.50 50 - 1 5<br />

16. Jamge FF** 3.48 100 - - 55<br />

17. SGH Gasuapara FF** 1.35 100 - - 50<br />

Jingkhein kyllum 61.8 3461 3 9 397.35<br />

*Ia ka jingpyntreikam la shim da ka <strong>Meghalaya</strong> <strong>State</strong> <strong>Aquaculture</strong> <strong>Mission</strong> naduh 2011–12 ha ka dor<br />

ba 235.00 lakh.<br />

** Ia ka jingpyntreikam la shim noh hapoh ka RKVY.


La khmih lynti ba ka pham jong ka department kan pynbiang kumba 397.35 lak ki<br />

symbai dohkha (fingerlings) hapoh ka por ba pyntreikam ia ka Mishon. Kaba sah kumba 1,000 lak ki<br />

symbai dohkha (fingerlings) kan wan na ki pung jong ki riew shimet.<br />

4.2 Ka jingpynmih symbai lyngba ki pung jong ki riew shimet:<br />

Namar ba ym don nongpynmih symbai napdeng ki riew shimet ia mynta hi, ia kane ka<br />

rukom pynmih symbai ladei ban hikai noh ia ki trai shnong ban trei hi da lade ia kane ka kam. Na ka<br />

bynta kane, yn ai jinghikai bad ha ka juh ka por yn ai jingiarap na ka bynta ka jinglut. Ka <strong>Mission</strong> kan<br />

kyrshan ia ki riew shimet kiba don jingthmu ban trei ia kane ka kam da kaba pynshna ia ki pung<br />

pynkha symbai bad da kaba ai ia ki top plastic ba la shna khnang ba lah ban buh ha kano kano ka jaka<br />

ba ibit.<br />

Ka jinglong lum long them jong ka jaka bad ka jingioh jingkot ba duna jong ki<br />

briewkam ai lad satia ban shna ia ki Farm symbai kiba heh. Na kata ka daw yniarap tang na ka bynta 2<br />

hectare bad ki trai seng kam kin hap siew ia ka bai lut na ka bynta ka jaka ba dang donkam shuh.Ka<br />

Project kan kyrshan ia ka jingshna haduh 15 tylli ki jaka pynmih symbai lane hatchery bad kawei<br />

kawei ka hatchery ka dei ban lah ban pynmih haduh shi klur ki khunlung dohkha barit kat ki ba dang<br />

shu pait na ki pylleng pyrjong lane spawn. Na ka shi klur kine ki khun dohkha ba dang lung yn im<br />

tang kumba 40 lak tylli bad ynda ki la kham heh bad wan dur dohkha la khot ia ki “fry”. Na kine , ha<br />

kaba kut yn sa ioh tang kumba 24 lak ki symbai ba heh kat ki shympriahkti ba la khot ‘fingerling’ ha<br />

ka ktien nongwei. Kumta ka jingioh pynmih symbai fingerling kan long tang shi bynta na ka lai bynta<br />

jong ki khunlung dohkha ba lah ban kha ha kawei ka hatchery.<br />

1. Ka jingiarap bai lut:<br />

Ia kine ki ‘hatchery’ yn sa bynta bad sam sha ki districts baroh. Namar ba ka jingdawa symbai kan<br />

bun bha ha ka snem ba nyngkong, 7 tylli kaba mut kawei na ka bynta kawei ka District, yn sa<br />

shna ha une u snem. Lai tylli yn sa shna ha u snem uba ar, bad s alai tylli pat ha u snem uba lai<br />

bad ia kiba sah sa ar tylli yn shna ha u snem uba saw. Yn ym shna ei ei shuh ha u snem uba san.<br />

Lait noh tang ha West Garo Hills baroh ki Districts kin ioh mar 2 tylli bad ka West Garo Hills pat<br />

kan ioh 3 tylli. Ka jingmang na ka bynta lai snem ba ia pher la pyni ha ka Table 4.5. Ka jingpynlut<br />

na ka bynta kawei kawei ka Hatchery kan long Rs 16 lak. Ka Sorkar kan kyrshan jingiarap haduh<br />

60 % na ka jingpynlut barohbad kan sa pynbiang 25% kum ka ram na Bank. Ia kaba sah 15 % dei<br />

ban bei da u nongseng. Ka dor jong ka jinglut baroh kan long ` 9.6 lak. Kaba sah ` 2.4 lak kan dei<br />

ka bai seng.<br />

46


Table 4.5 Ka Jingbynta bad ka jingpynlut haba shna ia ki jaka pynmih symbai Dohkha<br />

jong ki riewshimet ha man la ki Distrik<br />

Distrik Ki Phang 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16<br />

47<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

EKH Nomber 1 1 2<br />

Ka jingai jingiarap 9.6 9.6 19.2<br />

Ka Ram 4.0 4.0 8.0<br />

Da Lade 2.4 2.4 4.8<br />

Jingkhein Kyllum 16.0 16.0 32.0<br />

WKH Nomber 1 1 2<br />

Ka jingai jingiarap 9.6 9.6 19.2<br />

Ka Ram 8.0 8.0 8.0<br />

Da Lade 2.4 2.4 4.8<br />

Jingkhein Kyllum 16.0 16.0 32.0<br />

RB Nomber 1 1 2<br />

Ka jingai jingiarap 9.6 9.6 19.2<br />

Ka Ram 4.0 4.0 8.0<br />

Da Lade 2.4 2.4 4.8<br />

Jingkhein Kyllum 16.0 16.0 32.0<br />

JH Nomber 1 1 2<br />

Ka jingai jingiarap 9.6 9.6 19.2<br />

Ka Ram 4.0 4.0 8.0<br />

Da Lade 2.4 2.4 4.8<br />

Jingkhein Kyllum 16.0 16.0 32.0<br />

WGH Nomber 1 1 1 3<br />

Ka jingai jingiarap 9.6 9.6 9.6 28.8<br />

Ka Ram 4.0 4.0 4.0 12.0<br />

Da Lade 2.4 2.4 2.4 7.2<br />

Jingkhein Kyllum 16.0 16.0 16.0 48.0<br />

EGH Nomber 1 1 2<br />

Ka jingai jingiarap 9.6 9.6 19.2<br />

Ka Ram 4.0 4.0 8.0<br />

Da Lade 2.4 2.4 4.8<br />

Jingkhein Kyllum 16.0 16.0 32.0


Distrik Ki Phang 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16<br />

48<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

SGH Nomber 1 1 2<br />

KA JYLLA<br />

Ka jingai jingiarap 9.6 9.6 19.2<br />

Ka Ram 4.0 4.0 8.0<br />

Da Lade 2.4 2.4 4.8<br />

Jingkhein Kyllum 16.0 16.0 32.0<br />

Nomber 7 3 3 2 15<br />

Ka jingai jingiarap 67.2 28.8 28.8 19.2 144.0<br />

Ka Ram 28.0 12.0 12.0 8.0 60.0<br />

Da Lade 16.8 7.2 7.2 4.8 36.0<br />

Jingkhein Kyllum 112.0 48.0 48.0 32.0 240.0<br />

4.3 Ka jingpynmih symbai lyngba ki top plastic ba la shna khnang na ka bynta ka kam ri<br />

dohkha (FRP Technology)<br />

Ki stad saian jong ka CIFA na Bhubaneswar ki la lap ia ka buit pynkha symbai dohkha<br />

ha ki (FRP) lane top Plastic ba la shna khnang ba lah ban rah bad buh hangno hangno ba ibit, ha u<br />

snem 2004 bad ki la sam haduh 126 tylli sha ki <strong>State</strong> ba pher ba pher. Namar ba ki kham rit kumta ki<br />

suk ban wan rah. Ia kane ka buit yn sa wan rah ha ka Jylla lyngba ka <strong>Mission</strong>. Ki Nongri dohkha ba la<br />

kham kiew lane ki seng trei mon sngewbha lane ki Fishery Co-operative Societies, ba don ka jaka<br />

kaba ym duna ia ka shi Hectare yn ai ia ka Scheme kaba don jingiarap, lem bad ka ram na Bank..<br />

Kawei kawei ka hatchery ka don ka jinglah ban pynmih haduh 30 lak tylli ki khun dohkha (Spawn)<br />

kiba pynmih 12 lak tylli ki ‘Fry’ lane khun dohkha ba la kham heh bad khatduh pat 10 lak tylli ki<br />

‘Fingerling’ Ka skhim ka don haduh 77 ngut ki nognioh jingiarap. Ka dor jong kawei kawei ka<br />

hatchery ka long ` 2.34 lak. Ka skjhim kan ai jingiarap 60% kaba ia ryngkat bad ka pisa ` 1,40,400/-<br />

bad 25% ka ram na Bank kaba long baroh ` 58,500/- Ia kaba sah 15% kaba mut ` 35,100/- yn pynmih<br />

hi da u nongioh jingiarap kum ka bynta ba dei ban sei na lade. (Table 4.6)


Table 4.6: Ka Jingbynta bad ka jingpynlut haba shna ia ki jaka pynmih symbai Dohkha da ki<br />

top plastic (FRP Portable Hatcheries) ha man la ki Distrik<br />

Distrik Ki Phang 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Jingkhein<br />

Kyllum<br />

EKH Nomber 3 3 2 2 1 11<br />

Ka Jingai Jingiarap 4.212 4.212 2.808 2.808 1.404 15.444<br />

Ka Ram 1.755 1.755 1.17 1.17 0.585 6.435<br />

Da Lade 1.053 1.053 0.702 0.702 0.351 3.861<br />

Jingkhein Kyllum 7.02 7.02 4.68 4.68 2.34 25.74<br />

WKH Nomber 2 3 2 2 1 10<br />

Ka Jingai Jingiarap 2.808 4.212 2.808 2.808 1.404 14.040<br />

Ka Ram 1.17 1.755 1.17 1.17 0.585 5.85<br />

Da Lade 0.702 1.053 0.702 0.702 0.351 3.51<br />

Jingkhein Kyllum 4.68 7.02 4.68 4.68 2.34 23.4<br />

RB Nomber 3 3 2 3 1 12<br />

Ka Jingai Jingiarap 4.212 4.212 2.808 4.212 1.404 16.848<br />

Ka Ram 1.755 1.755 1.17 1.755 0.585 7.02<br />

Da Lade 1.053 1.053 0.702 1.053 0.351 4.212<br />

Jingkhein Kyllum 7.02 7.02 4.68 7.02 2.34 28.08<br />

JH Nomber 3 2 2 2 1 10<br />

Ka Jingai Jingiarap 4.212 2.808 2.808 2.808 1.404 14.040<br />

Ka Ram 1.755 1.17 1.17 1.17 0.585 5.85<br />

Da Lade 1.053 0.702 0.702 0.702 0.351 3.51<br />

Jingkhein Kyllum 7.02 4.68 4.68 4.68 2.34 23.4<br />

WGH Nomber 3 3 3 2 1 12<br />

Ka Jingai Jingiarap 4.212 4.212 4.212 2.808 1.404 16.848<br />

Ka Ram 1.755 1.755 1.755 1.17 0.585 7.02<br />

Da Lade 1.053 1.053 1.053 0.702 0.351 4.212<br />

Jingkhein Kyllum 7.02 7.02 7.02 4.68 2.34 28.08<br />

EGH Nomber 3 3 2 2 1 11<br />

Ka Jingai Jingiarap 4.212 4.212 2.808 2.808 1.404 15.444<br />

Ka Ram 1.755 1.755 1.17 1.17 0.585 6.435<br />

Da Lade 1.053 1.053 0.702 0.702 0.351 3.861<br />

Jingkhein Kyllum 7.02 7.02 4.68 4.68 2.34 25.74<br />

49


Distrik Ki Phang 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Jingkhein<br />

Kyllum<br />

SGH Nomber 3 3 2 2 1 11<br />

KA JYLLA<br />

Ka Jingai Jingiarap 4.212 4.212 2.808 2.808 1.404 15.444<br />

Ka Ram 1.755 1.755 1.17 1.17 0.585 6.435<br />

Da Lade 1.053 1.053 0.702 0.702 0.351 3.861<br />

Jingkhein Kyllum 7.02 7.02 4.68 4.68 2.34 25.74<br />

Nomber 20 20 15 15 7 77<br />

Ka Jingai<br />

Jingiarap<br />

28.08 28.08 21.06 21.06 9.828 108.108<br />

Ka Ram 11.7 11.7 8.775 8.775 4.095 45.045<br />

Da Lade 7.02 7.02 5.265 5.265 2.457 27.027<br />

Jingkhein Kyllum 46.8 46.8 35.1 35.1 16.38 180.180<br />

Ia ki symbai baroh ban sam na ki Farm Sorkar bad na ki jaka pynmih symbai jong ki<br />

riew shimet la pyni ha ka Table 4.7 Ki Farm Sorkar kin pynkiew ia ka jingpynmih bad jingsam na ka<br />

50 lak ha u snem 2012 – 13 sha ka 150 Lak na ka bynta u snem 2016 -17. Ka jingpynmih symbai na ki<br />

jaka pynmih lane farm jong ki riew shimet kin nang kiew man ka snemkatba nang lah ban pynbun ia<br />

ki. Ka jingdonkam symbai kan kiew na ka 350 Lak tylli ha u snem 2012 – 13 sha ka 1420 lak tylli ha u<br />

snem 2016 – 17. Ka jingsam kan tam khyndiat ia ka jingdawa kumta donkam ban pynbeit bha ia ka<br />

rukom sam.<br />

Snem<br />

Table 4.7: Ka Jingkhein kyllum ia ka Jingshalan kha Symbai<br />

ha ki Pham Sorkar bad Riewshimet (lak)<br />

Pham<br />

Sorkar<br />

Jaka pynmih<br />

symbai dohkha<br />

ki riewshimet<br />

Jaka pynmih<br />

symbai dohkha<br />

lyngba ki FRP<br />

50<br />

Jingkhein<br />

kyllum ia ka<br />

jingshalan<br />

Jingkhein<br />

kyllum ia<br />

ka jingdawa<br />

2012-13 50 100 200 350 353.1<br />

2013-14 80 200 400 680 575.5<br />

2014-15 100 333 550 983 822.9<br />

2015-16 120 500 700 1320 1100.3<br />

2016-17 150 500 770 1420 1387.7


4.4 Ka jingpynmih symbai lyngba ka buit ki Nong Israel (Israeli technology)<br />

Ka buit pynmih symbai jong ki nong Israel ka iadei bha na ka bynta ka jingpynmih<br />

shibun ki dohkha kiba heh bad ba koit ba khiah bha ha ka dor kaba duna. Kane ka jingaibuit kan hikai<br />

nadong shadong naduh ba sdang shna kumno ban thaw dur ia ka jingthmu ka jingshan bad ka rukom<br />

pyntrei kam ban pynkha dohkha da ki buit saian. Kane ka jinghikai kan trei kam kat ki kyndon ba bha<br />

tam ba la pyntrei kam ha kylleng sawdong ka pyrthei ha ka liang ka jaka trei kam, ka jingkoit<br />

jingkhiah bad jingbha jong ki dohkha ban sa pynmih.<br />

Ia kane ka jingai jinghikai jong ki nong Israel yn pyntrei kam ha ki 2 tylli ki Farm- kata<br />

ha Digrichiring Fish Farm ha Tura, bad Mawpun Fish Farm ha Ri Bhoi District. Ia ki tiar ba donkam,<br />

ki rukom ban pynheh ia ki dohkha, ki buit ban pynbha, ka rukom sumar bad kumta ter ter, yn sa<br />

pyntrei kam ha kine ki Farm baroh 2 tylli.<br />

Ka jinglut kaba ` 5 klur la mang ban pyntreikam na ka bynta kane ka buit ki nong<br />

Israel ban pyn,mih symbai ha ka jylla.<br />

4.5 Ai jinghikai ia ki nongpynmih jingbam dohkha<br />

Ka <strong>Mission</strong> ka thmu ban pyniar ia ka jaka ri dohkha haduh 10,500 Hectare ha ki san<br />

snem ban wan. Ha ka snem kaba nyngkong jong ka <strong>Mission</strong> yn pyniar lane pynheh haduh 1600<br />

Hectare ka jaka ri dohkha. Ka jingbam ba donkam na ka bynta kane ka jaka kan long 2400 MT shi<br />

Hectare. Ka jingdonkam jingbam shi sngi shi sngi kan long 8 MT. Lada khein antad ba ia ka jingbam<br />

yn donkam na ka bynta 300 sngi ha ka shi snem, ka jingdonkam jingbam ha kaba kut jong ka snem ba<br />

san kan long 15000 MT lane 50 MT ha ka shi sngi.<br />

Ha ka jingleit jngoh ia ki Nan dohkha ha Ri Bhoi, la ioh jingtip ba ki nong ri dohkha ki<br />

bsa tang da u skop khaw bad u kheri ha ka jingkhein kaba mar shi bynta (1:1) katba ia kiwei pat ki<br />

jingbam ba tei ym shym la pyndonkam. Ki don katta katne ki nongri dohkha kiba tip bad sngewthuh ia<br />

ka jingdonkam ki jingbam ba tei, hynrei kim pat kloi ban pyntrei kam ia kata. Ia mynta hi ia ki<br />

jingbam dohkha la pyndonkam da U Skop Khaw ba ioh hi nangne bad ia U Kheri la wanrah na Assam.<br />

Ynda ka Miission ka la pyniar ia ka jaka ri dohkha da saw shah ia kaba don mynta, kan sa don ka<br />

jingduna ha ka jinglah ban sam jingbam. ka <strong>Mission</strong> kan sa peit ia kane bad kan sa leh ia kaba<br />

donkam. Ka <strong>Mission</strong> ka kwah ruh ban sdang ia ka jingbsa da ki jingbam ba tei ia ki dohkha ha ka jylla.<br />

Da kane ka jingkut jingmut ki Ophisar na ka Department ki la leit jngoh ia ki karkhana shna jingbam<br />

kiba la pyntrei kam da ka Sorkar Andhra Pradesh bad Kerala ki ar tylli ki Jylla kiba la kiew bha ha ka<br />

rukom ri bad pynmih dohkha. Ha ka jingleit jngoh la lap ba bun na ki Nongri dohkha ha Andhra<br />

51


Pradesh ki dang bsa hi da u skop khaw ba la dep pynmih umphniang khlem ki jingbam ba tei. Katto<br />

katne ngut na ki pat ki khleh lang ia kine ki jingbam ba tei bad ki jingbam ba ju don ha ki shnong jong<br />

ki ha ka jingkhein kaba 4 bynta la shi bynta. Hynrei la lap ba kine ruh mynta ki la sdang ban pynkylla<br />

noh ia ka rukom bsa da kaba khleh lang bad ki jingbam ba tei.<br />

Ka jingwad bniah na ki karklhana shna jingbam ha Andhra Pradesh ka jubab ia kine ki<br />

jingkylli. Ka jingkylli kaba nyngkong ka long hato yn kham ioh jingmyntoi lada yn pynmih bun ka<br />

jingbam ban ia kaba pynmih khyndiat ? Lane hato don jingiapher ha ka jingiohnong lada pynmih bun<br />

ne khyndiat? La shem ba ym don jingiapher hynrei haba pynmih bun ka don jingmyntoi Namar ba lah<br />

ban pyniaid iew laitluid, lah ruh banphah sha ki iew ban shalan shabar. Ka jingiapher ha ka dor ban<br />

pynmih ka shong eh ha ka jingdon ki jingbam ba tei ba la pyndonkam ha ka por ba pynkhreh ban shan<br />

ia ki jingbam.<br />

Ka Jingkylli ba ar pat ka long hato kham ioh jingmyntoi lada buh ia ka karkhana tylliat<br />

jingbamkaba lah ban pynmih jingbam na ka bynta kiba bun jait ki jingri? Lane hato don jingmyntoi ha<br />

ka jingthmu ban shna ia kine ki jingbam. La shem ba ym don jingmyntoi ban pynmih jingbam ia ki<br />

dohkha bad kiwei pat ki jingri na kajuh ka karkhana, Namar wat la ka dor trai ka lah ban kham duna<br />

hynrei ki don pat ki jingeh ha ka jingpyntrei kam, nalor kata ia ki tiar dei ban Pynkhuid man ka por ba<br />

dei ban kyll an uwei u jait jingbam sha uwei pat.<br />

Ka jingkylli kaba lai pat ka dei ka dor jong ka jingpynmih. Ka dor die ia ki jingbam ka<br />

long kumba ` 18/- shi Kg na ki karkhana baroh. Ka jingioh ia ki jingdonkamha ka dor kaba rit ka dei<br />

ka daw jong ka jingiohnong kaba rit. Ka dor jong u skop khaw, u kheri bad ki Ktung lyngkhot ka duna<br />

bad ka tad bha. Dei na kata ka daw ba ka dor jingbam ka duna bha.<br />

Ka mat kaba khadduh pat ka dei ka jingiapher ha ka jingheh jingrit jong ka karkhana.<br />

Bun na kine ki karkhana tylliat jingbam ki don ka bor ban pynmih 250 haduh 300 MT haka shi sngi,<br />

katba kiba rit pat ki lah ban pynmih haduh 10MT shisien pynmih. Ka jinglut kaba donkam na ka bynta<br />

ban seng ia kane ka shongdor haduh ` 1.75 Klur tyngka na ka bynta kimachine bad ki tiar bad sa<br />

` 25 lak na ka bynta ka bai trai. Kumba ka long mynta la sngewthuh ba ym pat donkam ia ka karkhana<br />

kaba pynmih bun, kumta lada buh shuwa da kaba pynmih tang 1 MT ruh ka la biang. Ia kiba kum kine<br />

ki jaitla shem ha Kerala. Ia kine la pyniaid da ki Seng trei mon sngewbha. Ka jingpynmih ka long<br />

300 Kg haduh 500 Kg shi sngi. Ia kine ki karkhana rit la sdang ha u snem 2010 ha ka dor ` 9.7 lak<br />

kynthup bad ka bai pyndait nadong shading. Lada buh kum kine mynta kan shong dor kumba ` 12 lak<br />

ei ei. Hynrei hap khein ruh ia ka bai lut ban wan rah naduh Coiumbatore sha ka jylla jong ngi ha kaba<br />

ka dor trai lem bad kiwei pat ki jingpynlut ki lah ba poi sha ka ` 18 lak ei ei. Kawei kawei ka karkhana<br />

52


it ka lah ban ai kam ia 8 ngut ki briew bad ki Kynthei ki lah ban trei ia kane ka kam. Ka jingbam ban<br />

pyn,mih nangne kan kynthup 25% ka protein bad kan shong dor ` 45/- shi Kg kata ka bai jingbam kan<br />

long ` 30/- bad ka bai bylla pat ` 15/-<br />

Kawei kawei ka District kan donkam kumba 5 tylli ki karkhana rit kiba kum kine. Ha<br />

ka snem kaba nyngkong, yn buh kawei ka karkhana rit ha man ka District. Ynda la lah ban pynmih<br />

jingba, yn sab uh shuh sa mar kawei , kata ka mut mabn ka District kan don 2 tylli kine ki karkhana rit.<br />

Ka report trei kam kan sa pyni shai ia ka rukom trei kamjong kine ki karkhana rit bad ia ki jingeh lada<br />

don yn sa lah ban pynbeit bad shim ia ka rai lada dang donkam shuh shuh ne em kum kine ki<br />

karkhana.<br />

Ka mat kaba ar pat ka dei ka jingjied ia ki nongpyniaid ban ai jingiarap na ka Sorkar.<br />

Namar ba kine ki karkhana ki long kiba rit, kumta lah ban pyniaid da ki Kynthei, ia kiba yn sa ai<br />

lyngba ki Seng Trei mon sngewbha lane ki Fishery co- operative, ki noigri dohkha ba la kham kiew<br />

bad ki riew shi met. Ki nongri dohkha kin kham ioh jingmyntoi Namar ba la don lypa ka jingdawa<br />

jingbam. Ia ka bai bylla ym donkam ban da khein bad ka dor ban pynmih kan duna bha. Ia ka jingjied<br />

ym pynshong nongrim ha ki ar kyndon: (i) yn buh ha ki shnong ba bun ka kam ri dohkha bad (ii) yn ai<br />

ha ki nongtrei kam ba smat bad ba lah ban trei kam bha.<br />

Yn pynbna paidbah shaphang kane ka jingiarap bad yn khot applikeshon. Ia ki<br />

applikeshon ba ioh pdiang yn jied kat kum kitei ki kyndonhaneng. Kiwei pat kirukom pyniaid kin long<br />

kat kum ki kyndon ba la buh ia ki pung shnong. Ka jingpynlut ba la thmu na ka bynta kine ki karkhana<br />

rit ban tylliat jingbam la pyni ha ka Table 4.8. Ia ka jinglut na ka bynta kiwei pat ki snem yn sa<br />

pynkiew da Rs 1 lak shi snem ban kynthup ia ka bai lut. La katta ruh ia ka dor shisha dei ban da ioh<br />

lane tip thina bai ia ka bai thied dei ban pynshongdor kat kum kita ki dor ba dei hok.<br />

Table 4.8: Ka Jingbynta bad ka jingpynlut haka jingshna ia ki kharkhana<br />

pynmih jingbam dohkha ha man la ki Distrik<br />

Distrik Ki Phang 2012-13 2013-14<br />

53<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

EKH Nomber 1 1 2<br />

Ka Jingai Jingiarap 10.80 10.80 21.60<br />

Ka Ram 4.50 4.50 9.00<br />

Da Lade 2.70 2.70 5.40<br />

Jingkhein kyllum 18.00 18.00 36.00


Distrik Ki Phang 2012-13 2013-14<br />

54<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

WKH Nomber 1 1 2<br />

Ka Jingai Jingiarap 10.80 10.80 21.60<br />

Ka Ram 4.50 4.50 9.00<br />

Da Lade 2.70 2.70 5.40<br />

Jingkhein kyllum 18.00 18.00 36.00<br />

RB Nomber 1 1 2<br />

Ka Jingai Jingiarap 10.80 10.80 21.60<br />

Ka Ram 4.50 4.50 9.00<br />

Da Lade 2.70 2.70 5.40<br />

Jingkhein kyllum 18.00 18.00 36.00<br />

JH Nomber 1 1 2<br />

Ka Jingai Jingiarap 10.80 10.80 21.60<br />

Ka Ram 4.50 4.50 9.00<br />

Da Lade 2.70 2.70 5.40<br />

Jingkhein kyllum 18.00 18.00 36.00<br />

WGH Nomber 1 1 2<br />

Ka Jingai Jingiarap 10.80 10.80 21.60<br />

Ka Ram 4.50 4.50 9.00<br />

Da Lade 2.70 2.70 5.40<br />

Jingkhein kyllum 18.00 18.00 36.00<br />

EGH Nomber 1 1 2<br />

Ka Jingai Jingiarap 10.80 10.80 21.60<br />

Ka Ram 4.50 4.50 9.00<br />

Da Lade 2.70 2.70 5.40<br />

Jingkhein kyllum 18.00 18.00 36.00<br />

SGH Nomber 1 1 2<br />

KA JYLLA<br />

Ka Jingai Jingiarap 10.80 10.80 21.60<br />

Ka Ram 4.50 4.50 9.00<br />

Da Lade 2.70 2.70 5.40<br />

Jingkhein kyllum 18.00 18.00 36.00<br />

Nomber 7 7 14<br />

Ka Jingai Jingiarap 75.60 75.60 151.20<br />

Ka Ram 31.50 31.50 63.00<br />

Da Lade 18.90 18.90 37.80<br />

Jingkhein kyllum 126.00 126.00 252.00


4.6 Ka rukom sumar ia ki dohkha kiba pang – Ka jingbuh ia ki jaka sumar:<br />

Kawei na ki jingduh ba khraw ba u nongri dohkha u lah ban mad ka dei ka jingpang<br />

dohkha . Ki dohkha rit ne wat kiba la heh ruh lada ki mong ha ka por ba wan rah lane mynsaw ha pung<br />

kin sa shah ktah ha ki khniang jingpang bad ka jingmong kan nang jur.Namar ba ka jaka ri dohkha ka<br />

la nang iar ha ka <strong>Mission</strong>, kumta ka jingpang na ka mangkariang bad kiwei pat ki khniang jingpang ka<br />

la ban jia bad ka department ka dei ban long kaba la pynkhreh lypa. Nalor ki jingpang ba ju don, teng<br />

teng bun bah ki dohkha ha ki wah bad wah duid ki iap khlam. Namar ba ym don ki jaka test kiba biang<br />

ia ka daw jong ka jingiap ym lah ban pynthikn. Kumta donkam ban seng ia ki jaka sumar ba la biang<br />

bad ki tiar ki tar khnang ban lah ban the lakam ia kine ki jingpang.<br />

Ka jinglut ba la thmu ban pynklut na ka bynta ban seng bad pyntreikam na ka bynta<br />

kawei ka jaka sumar la pyni ha ka Table 4.9 Ar tylli ki jaka sumar, kawei ha <strong>Khasi</strong> Hills bad kawei ha<br />

Garo Hills yn sa shan ha ka dor ` 14 Lak . Ka jingpynlut ba man ka snem na ka bynta kawei ka jaka<br />

sumar kan long ` 5.6 Lak. Ka jinglut ban pyntrei kam na ka bynta kine baroh ar ki jaka sumar na ka<br />

bynta san snem kan long ` 56 Lak. Kumta ka jinglut baroh ban shna bad pyntreikam ia kine ki artylli<br />

ki jaka sumar kan long ` 70 Lak. Ka Sorkar kan ai ei tang ban wad bad shem ia ka daw jong ka<br />

jingpang hynrei ia ka bai dawai yn hap siew hi da ki nongshim dawai.<br />

Table 4.9: Ka jingpynlut ha kaba thied tiar bad ha ka jingpyntrei kam<br />

na ka bynta ki jaka ai jingsumar ia ki Dohkha<br />

Nombar Ki jingdonkam Dor(`)<br />

Ki jingpynlut ha kaba thied tiar<br />

1. Thermo Cycler – PCR Machine 1,50,000<br />

2. Ultra Violet Trans illuminator 70,000<br />

3. Gel Electrophoresis Unit 12,000<br />

4. Cyclomixer – Vortex mixer 10,000<br />

5. Micro Centrifuge 20,000<br />

6. Deep Freezer 20,000<br />

7. Microwave Oven 15,000<br />

8. Laminar Flow Chamber 40,000<br />

9. Autoclave 6,000<br />

10. Microscope 30,000<br />

11. PH meter 15,000<br />

55


Nombar Ki jingdonkam Dor(`)<br />

12. Micro pipettes bad ki glass wares 25,000<br />

13. Electronic Balance 30,000<br />

14. Water Bath 7,000<br />

15. Air Conditioner 30,000<br />

16. UPS 35,000<br />

17. Gas Connection and Stove 7,000<br />

18. Furniture 25,000<br />

19. Heat scaling Machine 3,500<br />

20. Gel Rocker 11,000<br />

21. Refrigerator 20,000<br />

22. Micro Centrifuge 20,000<br />

23. Ki tiar ban peit bniah ia ka jinglong jong ka um bad khyndew 75,000<br />

24. Kiwei kiwei 23,500<br />

A Ka jingkhein kyllum ia ki jingpynlut ha kaba thied tiar 7,00,000<br />

Ki jingpynlut ha ka jingpyntrei kam<br />

25. Baiwai ing (Bill lait etc) 12,000<br />

26 Primer na ka bynta 1000 samples 3,50,000<br />

27 Kiwei ki jingpynlut ha ki jingpyndonkam 60,000<br />

28 Tulop - PCR Technician (1) 60,000<br />

29 Lab Assistants (2) 60,000<br />

30 Kiwei kiwei 18,000<br />

B Ka jingkhein kyllum ia ki jingpynlut ha ka jingpyntrei kam 5,60,000<br />

C Ka jingkhein kyllum ia ki jingpynlut baroh (A+B) 12,60,000<br />

D<br />

Ki jingpynlut ha kaba thied tiar na ka bynta ar tylli ki jaka ai<br />

jingsumar ia ki Dohkha<br />

56<br />

14,00,000<br />

E Ki jingpynlut ha ka jingpyntrei kam na ka bynta 5 snem 56,00,000<br />

F Ka jingkhein kyllum ia ki jingpynlut na ka bynta 5 snem (D+E) 70,00,000


4.7 Ki kamram ha shuwa ban ri bad ynda la dep tong ia ki dohkha.<br />

Kawei na ki jingthmu ba kut jong kas Mision ka long ban kyntiew ia ka jingroi jong ka<br />

kam ri dohkha da kaba pynduna ia ka jingduh hadien ba la dep tong.Ban ioh ia kane dei ban leh ia kine<br />

ki Saw tylli ki jingdonkam –<br />

(i) Ban pynbiang ia ki tiar ki tar ba donkam.<br />

(ii) Ban don ka Iew ka hat kaba biang.<br />

(iii) Ban hikai ia ka buit ban pynneh slemn ia ki dohkha ba kin nym sinew kloi.<br />

(iv) Ban hikai ia ka buit ba la leh da ki Research Institute.<br />

1. Ki tiar ki tar kiba donkam<br />

Ka jingpeit bad pule bniah ia ka jinglong ka um bad ka khyndew ka long kaba donkam bha namar<br />

ba ka jingsboh bad jing lah pynmih dohkha ka pung ka shong eh ha ka jinglong jong kine ar<br />

tylli.Ki don ki jinglong tynrai ha ka um kiba donkam bha bad kiba dei ban da thew ban tip katno<br />

ki don kum ka jingsyaid jingkhrait jong ka Um, ka pH ka oxygen ba don hapoh um, ka jingjngut,<br />

ka Carbon Dioxide, ka Nitrogen, Phosphorous, Potassium, Calcium, Magnesium bad kiwei pat ia<br />

kiba dei ban da khmih bniah. Kumba long mynta, ia ka jingwad bniah shaphang ka um bad ka<br />

khyndew ha ka jaka ban tip bad shna pung, ym ju leh satia na ka liang kimntrai pung ne na kaa<br />

liang ka Department, ka daw ka long namamr ba ym don tiar kiba biang ban leh kumta.Ka <strong>State</strong><br />

<strong>Aquaculture</strong> <strong>Mission</strong> kan leh ia kane ka bynta da kaba ai jingiarap ban theid ia ki tiar kiba biang<br />

bad ban phah ia ki Multiple Service Providers ban leit peit ia baroh ki pung hapoh ka <strong>Mission</strong> bad<br />

ban test ia ka jinglong jong ka Um bad ka khyndew khnang ban pynkiew ia ka jingsboh jong ki.<br />

Yn ai ruh ia ki jar tan, khnang ba ki MSPs kin dup lah ban tong bad iohi ia ka jingheh jing san ki<br />

dohkha hapoh pung na ka por. Kane ka jingtan jar kan iarap ban pynkhih ia ka trai pung ban<br />

pyllait na ka jinglong jong ka lyer sinew ha trai pung bad ha kajuh kapor ban iarap ia ki dohkha<br />

ban san kloi.<br />

Na ka bynta ka jingri dohkha da kaba shu bsa da ki jait jingbam ba bun, donkam ban<br />

buh da ki jinggpynkhuid um lane aerators khnang ban pynbun ia ka lyer Oxygen ban Pynkhuid ia<br />

ka um. Ki Aerators, ki pynmih ia ka lyer Oxygen kaba ai lad ia ka lyer khuid ban rung bad ha<br />

kajuh ka por ka lyer jaboh ba don ha trai pung ka mih noh. Don ar jait ki maerators kiba shu<br />

kynshait bad kiba shu tuid. Baroh ar jait yn sa ai ia ki nongri dohkha bad ia ki Farm jong ka<br />

Department kumjuh.<br />

Ka <strong>Mission</strong> ban pynkhlain ia ki Farm jong ka Department da kaba pynbiang ia ki tiar kum ki<br />

jingthew um bad khyndew, ki jar rah, ki happa, ki tynsong bad ki aerators.<br />

57


2. Ka Iew ka hat<br />

a. Ka jingshna/ kyntiew ia ki iew ha ki Distrik<br />

La mang ba lyngba ka jingshna ia sjhi lak tylli ki pung da ka <strong>Mission</strong>, kumba 23 000 MT ka<br />

dohkha yn lah ban pynmih man ka snem, ryngkat bad kaba ju pynmih man ka por. Donkam<br />

ban kyntiew bad pynthymmai ia ki iew dohkha ba la don lypa kat kum ka juk mynta bad<br />

kumjuh ruh ban shna ia ki Iew thymmai ha man ki Districts Headquarters. Wat la ki Iew ba la<br />

don lypa ki iohnong bha, ki long pat kiba khlem buh beit buh ryntih.Bun na ki Iew dohkha<br />

kim don ia ka Um kaba khuid, ki nala ba biang, ki jaka bret jaboh ba biang, kai jaka ia die ia<br />

thied kiba khuid, ka bor ding Electric, ki jaka buh dohkha ba biang bad kumta ter ter. Ia ka<br />

dohkha ym lah ban buh slem namamr ba ka dei ka mar kaba pyut kloi. Kumta donkam ban<br />

lehkhuid ha ka por ba rah ba rong ban pynneh ia ka jingbha bad jingkhuid naduh ka por ba<br />

tong haduh ban da die ha iew.<br />

Ka iew dohkha ba khiuid bad ba koit ba khiah ka dei ban don ha ka jaka kaba heh ba la kerb<br />

ha bad ka jaka rung kaba biang, kadei ban don ka jaka ban pynieng bun ki kali, ki lynti bad<br />

nala kiba biang., ka rynsan miej ban buh ynda la pynhiar ia ki dohkha na ki kali, ki hall ne<br />

karma ban shong paitbah ban lilam dohkha, ka rynsan miej ban ot dohkha, ban biang ka um<br />

bad nala , ka jaka ba iar ban iaid ki nongthied dohkha, ki kynroh bad madan ba suk ban sait,<br />

ka jingshai kaba biang, ki pang kha, ki pangkha kjit lyer, ki jingthang beh skhai, u thah bad ki<br />

jaka buh dohkha ba la pyndaitthah ka um bad ka ding Electric ba biang ka jaka bret ia ki<br />

jaboh ba heh kum ki synduk kot thep dohkha, phong skum kba etc. Ki rukom shna ba ka<br />

jaboh kan tuid shabar bad kumta ter ter. Ki dohkha kim dei ban bit jakhlia, dei ruh ban da tap<br />

bad buh bha khnang ban iada ia ki na ki khniang jingpang, bad kumjuh ruh ia ki kynja dawai<br />

ym dei ban buh hajan ki dohkha.<br />

Namarba ka dohkha ka long ka mar kaba pyut kloi, kumta dei ban don ka rukom trei kaba<br />

iadei bad kaba bniah na ka bynta ban pyniaid iew ia ki dohkha im ba dang shu wanrah ban<br />

pynkylla ia ki sha kiwei pat ki rukom ba lah ban buh slem khlem sinew khnang ba ki dohkha<br />

ba ki nongri dohkha ki la dep tong kin poi sha ki nongthied. Ia kane ka rukom trei ngin dang<br />

sdang ban leh.<br />

Ka NFDB ka la shim ia kine ki lad ban kyntiew ia ki iew die marbam :-<br />

i. Ban ai jingiarap ia ka Fishery Department jong ki Sorkar jylla ban shna lane pynthymmai<br />

ia ki iew dohkha ba die lang bad die khutia, kiba khuiod ba suba klat kum ka juk mynta.<br />

ii. Ban ai jingiarap ia ki Kynthei kiba kwah ban seng iew die dohkha khutia, kiba khuid ba<br />

suba.<br />

58


iii. Ban ai jingiarap ia ka jingpynkylla ia ka dohkhsa im sha kiwei pat ki rukom mar bam ba<br />

neh slem bad ba ioh jingmyntoi.<br />

iv. Ban ai jinghikai ia ki nongkhaii dohkha, ki nongtong dohkha,bad ki nong ri dohkha ia ka<br />

rukom buh dohkha kaba khuid ba suba, ia ka rukom shna ia kiwei pat ki jaid jingbam na<br />

ka dohkha bad ia ka rukom pynneh slem ia ka dohkha ba kan ym sniew.<br />

v. Ban pynlong ia ki iew lehkmne bad ki Fish Mela ban pynsngewthuh paidbah ia ka<br />

jingmyntoi ba ngi lah ban ioh ha ka koit ka khiah lyngba ka jingbam dohkha.<br />

Ka Aqua culture <strong>Mission</strong> kan sa wad jingiarap na ki briew kiba stad bad ka jingiarap bai lut<br />

na ka NFDB na ka bynta bnan shna bad pynwandur ia ki Iew die dohkha. Ki Superuntendent<br />

jong ki District ba pher kin kdewe bad pyni ia ki iew ba la don lypa khnang ban kyntiew bad<br />

pynthymmia I ki bad kumjuh ruh ban shna ia ki iew thymmai. Na ka bynta ki iew thymmai<br />

kin hap ban ia pyndbeit bad ki Syiem/ ki Nokma/ Ki District Council bad kumta ter ter.<br />

Khnang ban ioh jaka kaba ym donkam siew ban shan ia kine ki Iew. Ia ka jingshna ia iine ki<br />

Iew lah ban phah shna ha ki Tnat Sorkar kum ka MeECL, MGCC, etc. Ka <strong>Mission</strong> ka tyrwa<br />

ban shna 7 tylli kiba kum kine ki Iew kata kawei ha man la ki Districts. Ka jingluut ban shan<br />

kawei ka Iew kan long kumba ` 250 Lak . La tyrwa ruh ban shan 2 tylli ha ka snem kaba ar, 3<br />

tylli ha ka snem kaba lai bad sa 2 tylli ha ka snem kaba saw. Ka jingkhein ban buh dor ban<br />

shna ia kawei ka Iew la pyni ha ka ha Table 4.10<br />

Table 4.10 Ka dor ban shna ia ki iew die dohkha<br />

Nombar Ki bynta ban Pynlut<br />

59<br />

Ka Dor<br />

(` lak)<br />

1. Jaka Sangeh Kali 20.00<br />

2. Ki tiar ban kit bad pynhap ia ka mar (5 jaka) 5.00<br />

3. 3 tylli ki kor pyndait thah(ka ban rung 10 ton kawei) 45.00<br />

4.<br />

Ki dukan ba la tap da ki tnum ba paka bad ki madan ba tah da ki<br />

pleit (50 tylli)<br />

55.00<br />

5. Ban song bad kit ia ka mar 7.00<br />

6.<br />

U thah, ka um bad kiwei kiwei ki jingdonkam (4 tylli ki jaka shna<br />

thah sawdong)<br />

42.00<br />

7. Ki tiar ban phah ne ai khubor 2.00<br />

8.<br />

Ki tiar ai jingtip (Digital display board ba pyni ia ka dor jong ki tiar<br />

kiba lah ban ioh)<br />

2.00<br />

9. Ki tiar ban sain dur ia ki jaboh jabain (Effluent treatment plants) 25.00


Nombar Ki bynta ban Pynlut<br />

60<br />

Ka Dor<br />

(` lak)<br />

10. Ki tiar ban shna ia ki jaka shong kai bad painkhana 5.00<br />

11. Ki nala kiba paka 10.00<br />

12.<br />

Ki jingpynbiang um ryngkat ka jingdon jong ki top heh bad ki kor<br />

um<br />

5.00<br />

13. Ka kynroh jong ka Kompon Ba don bad ka khyrdop ban iada 10.00<br />

14. Canteen 7.00<br />

15. Kiwei kiwei bad jinglut bym iohi lypa 10.00<br />

b. Ka jingdie dohkha ha ki Iew Nongkyndong<br />

JINGKHEIN KYLLUM 250.00<br />

Ia ki Iew ba la ju pynlong ha ki nongkyndong yn sa pyndonkam na ka bynta ban iadie iathied<br />

dohkha. Ki briew ha ki nongkyndong ki thied ia ki marbam jong ki na ki iew kiba long<br />

shisien shi taiew kiba ju don ha kylleng sawdong ka jylla. Dei ha kine ki ki iew ba la khot ki<br />

‘hat’ ba ki briew na kyl;leng ki shnnong ba ,marjan ki iawan lang ban iadie iathied. Ka<br />

<strong>Aquaculture</strong> <strong>Mission</strong> ka thmu ban pyniaid iew ia ki dohkha im lyngba kine ki iew ban wan<br />

rah ha ki kali ba la shna khnang ban kit dohkha, ki ban leit lum ia ki dohkha na ki pung jong<br />

ki briew ha ka por mynstep ban wan die pat sha kine ki iew ha ka rukom ba khuid ba suba.<br />

Kawei ka kali yn pynbiang na ka bynta kawei pa kawei ka District ha u snem uba lai jong ka<br />

<strong>Mission</strong>. Ka dor jong kawei ka kali ka long ` 25 lak bad ka jinglut baroh kan long ` 175 Lak.<br />

Ka Refrigerated Van lane ka kali ba la shna khnang na ka bynta ban kit dohkha kan iada ha<br />

ka jingsniew jong ki dohkha bad kumta ia ki dohkha ba dang sah khlem lah die shuh lah ban<br />

buh bad die pat ha ka sngi kaba bud. Da ka jingdon jong kine ki kalai ia ki dohkha lah ban leit<br />

rah sha ki iew ban die khlem pynduhnong ia ki nongri bad ha kajuh ka por ban pynbiang ia ka<br />

jingdonkam ha kine ki Iew. Ka jingdon jong ki dohkha ba tong na ki pung kan iarap ban<br />

pynduna ia ka jingwan shalan ia ki dohkha na kiwei pat ki Jylla.<br />

c. Ka jingbuh ia ki dohkha ha ki jaka ba la jied jong ka District.<br />

La ju iohi ba ki Fish Festival ba la ju pynlong teng ha ki por ba la leit ka long kaba shong shit<br />

bha namar bun ki briew ki kwah thied dohkha. Na ka daw ka jingbun jong kane ka jingdawa<br />

ia ka kha im, ka <strong>Aquaculture</strong> <strong>Mission</strong> ka la tyrwa ban shna 20 tylli ki dukan die dohkha ha<br />

kino kino ki jaka ba biang ha kylleng ki District khnang ba ia ki dohkha ba la tong na ki pung<br />

jong ki nong ri dohkha yn ioh ban die ha kine ki dukan. Ia kiba kum kine ki dukan yn shna ha


phyllaw Ophis jong ki District bad Sub-Division, bad kawei ka duli buh thah (Deep Freezer)<br />

yn sab uh ha man ki dukan. Ia kine ki dukan yn sa aiwai sha ki Samla khlem kam lane ki<br />

Fishery Co-operative Scciety ban die ia kine ki dohkha ha ka dor ba la buh da ka Department<br />

ban khein kynthup lang ia ka bai wai ia ki kali (Refrigerated Van) ban wan rah dohkha. Yn<br />

sa pyntreikam ha ka rukom ba ia ki dohkha yn wan rah man ka sngi na pung jong ki nongri<br />

dohkha sha kine ki dukan. Ka jingjied ia ki Samla khlem kam lane Fishery Co-operative<br />

Society ban pyniaid ia kine ki dukan yn sa leh da ka rukom kaba shai ban ia tip lang baroh.<br />

Ka jinglut na ka bynta ka jingshna ia kine ki dukan la buh dor ba kan long Rs 3 lak bad ka dor<br />

jong ka Refrigerator ban buh ia ki dohkha im kan long Rs 7 Lak. Ka jingbuh ia kine ki dukan<br />

has ki District ba pher ba pher kan long kat kum ba la pyni ha ka Table 4.11. Yn tyrwa ruh<br />

ban shna 20 tylli kum kine ki dukan ha ka jinglut kaba Rs 200 lak, kaba kynthup ia ka bai<br />

shan bad bai thied Deep Freezer.<br />

Table 4.11: Ka dor ha kaba iadei bad ka Jingseng ia ki Jaka die Dohkha ha ki Distrik<br />

Nombar<br />

Distrik<br />

Ka jingbynta ia ki jaka die<br />

dohkha<br />

2014-15 2015-<br />

16<br />

61<br />

Total<br />

Ka Dor<br />

(` Lak)<br />

1. East <strong>Khasi</strong> Hills 2 2 4 40.00<br />

2. West <strong>Khasi</strong> Hills 1 1 2 20.00<br />

3. Ri-Bhoi 2 2 4 40.00<br />

4. Jaintia Hills 1 1 2 20.00<br />

5. West Garo Hills 2 2 4 40.00<br />

6. East Garo Hills 1 1 2 20.00<br />

7. South Garo Hills 1 1 2 20.00<br />

JINGKHEIN KYLLUM 10 10 20 200.00<br />

Ka jinglut ha ka jingshna kumba ` 3.00 lak. Ka dor jong ka Deep Freezer ` 7.00 lak<br />

Man ka District yn pynbiang ia ki kali kit dohkha lane Refrigerated Van, ha ka snem kaba lai<br />

ha ka dor Rs 25 Lak kawei. Ka dor jong baroh 7 tylli ki Refrigerated Van kan long Rs 175<br />

Lak ha ka dor kumba long mynta. Namar ba ia ka jingthied yn sa pyntreikam ha u snem uba<br />

lai ( 2014 – 15) ia ka jingkiew dory n sa pynbiang ha ka por thied. Ka jinglut baroh na ka<br />

bynta ki dukan bad ki Refrigerated Van kin long ` 375 Lak.


3. Ka jingdonkam ynda la dep tong ia ka dohkha<br />

Ka buit lane jingpyntbit ban buh slem ia ka dohkha khlem sinew, ka long kaba donkam bha ynda<br />

la dep tong dohkha, namamr ba ka jingsniew jong ka dohkha ka sdang tang mar shu ioh kem bad<br />

rah shabar na ka um. Ki dohkha ba la thep ha ki duli don thah kin im sah haduh ynda la dep thied<br />

da ki nongthied . Ki don sa kiwei pat ki buit ban pynneh slem kum haba buh ha u thah, kaba thad<br />

sngi. Kaba pdem mluh, kaba thep ha ki tin bym lait lyer bad kaba shu pdem, ia kiba lah ban<br />

pyndonkam. Namarba ym don ba tam ne basah, ym donkam ban leh ia ki rukom pynsah slem.<br />

Hynrei yn sa donkam ban pyntreikam ia ki rukom pynneh slem ki ban pyniohnong lada ka<br />

jingpynmih dohkha ka la bun lyngba ka <strong>Aquaculture</strong> <strong>Mission</strong>. Haba ym don kum kane ka<br />

jingpyntreikam, ki nongri dohkha kin sa duhnong bad ka kam ri dohkha kan sa long pynban ka<br />

jingjot. Namarba ia ki nongrep ba la kyrshan jingiarap da ka <strong>Mission</strong>, ki long kiba duna ka<br />

jingioh, kumta ia kine ki jingdonkam dei ban shna bad sdang da ka <strong>Mission</strong>. Don ar tylli ki jait<br />

kam ba lah ban sdang ban pyndonkam ia ki dohkha kiba sah, kata da kaba shu syang da ka tdem<br />

ding, bad da kaba shu pdem tung tap ia ki kha tyrkhong.<br />

a. Ka Jingseng ia ki MEGFISH Unit<br />

Bun jait ki jingbam dohkha kum ki Cutlet dohkha, pakora dohkha, momo dohkha, chow<br />

dohkha,bad samosa dohkha lah ban shet bad die ban kyntiew ia ka jingbam dohkha. Namar<br />

ba ki nongbam ba na sor ki sngew shaniah ban bam tang ia ki jingbam kiba don kyrteng,<br />

kumta ia ki jingbam ban pynmih lah ban ai ha ka kyrteng ‘MEGFISH’. Ka fishery<br />

Department jong ka Jylla West Bengal, ka la buh ia ka kyrteng ‘BENFISH’ kaba la kylla<br />

pawnam bha hapdeng ki nongbam. La thmu ban seng 4 tylli ki unit jong ka MEGFISH ha ki<br />

jaka ba iapher jong ka Jylla khamtam ki jaka sor. Ki nongseng kam la jong lane ki Samla<br />

khlem kam kiba don jingsngewtynnad ban pyniaid iew yn ai jingiarap ban die ia kine ki<br />

jingbam ba la pynmih lyngba ki dukan ba shu buh bad da kaba shu iaid tyrwa. Ia kane ka mat<br />

lah ban leh tang lada bun ka dohkha ba sah ba ym lahg shuh ban pyniaid iew. Ka jinglut na<br />

ka bynta kawei ka dukan la antad ba kan long ` 7.44 Lak. La thmu ban buh 4 tylli ki unit,<br />

kawei ha ka snem ba lai bad sa kawei ha ka snem kaba saw bad sa ar tylli pat ha ka snem<br />

kaba san. Ka jinglut baroh kan long ` 18.816 Lak. Ia ki number lah ban pynkiew ne pynhiar<br />

kat kum ka jingiaid ka kam bad ki jinglut kiba hap ban da peit biang ha kata ka por. Ka dor ba<br />

la buh mynta la pynshong nongrim ha ka jingantad ba lada shna 2 kamra ha ka jingheh kaba<br />

144 sq. ft ka jinglut kan long ` 7.44 Lak, ban pynbiang um ` 10,000/- bad sa ` 30, 000/- ban<br />

thied tiar shet bad kiwei ki jinglut.<br />

62


Table 4.12: Ka thong ha ka liang ka bor bad ka pisa na ka bynta<br />

Snem<br />

ban shna ia ki dukan MEGFISH STALLS<br />

Ki nomber<br />

jong ki<br />

dukan<br />

Jingkhein<br />

Kyllum ia ka<br />

dor<br />

63<br />

Ka Jingai<br />

Jingiarap<br />

(60%)<br />

Ka Jingai na<br />

Lade (40%)<br />

2014-15 1 7.84 4.704 3.136<br />

2015-16 1 7.84 4.704 3.136<br />

2016-17 2 15.68 9.408 6.272<br />

Jingkhein Kyllum 4 31.36 18.816 12.544<br />

b. Ka jingseng ia ki karkhana rit ban pynmih kha syang.<br />

Ka kha syang kadei kaewei na ki jait jingbam ba ki briew ki bang bha ban bam khamtam ha<br />

Jaintia Hills District bad Garo Hills District. Ki don ar tylli kiba kum kine ha Jaintia Hills ba<br />

la seng ia ki ha ka kyrdan kum ki ‘Cottage Industries’ Ia ki dohkha im la wan thied na ki iew<br />

ba sha jan ban shna “kharang” bad “Khyrwang” Ia kine kii kha syang la die ym tang ha ki iew<br />

ba marjan, hynrei la pyniaid iew sha ki jaka ba jngai ruh.<br />

Ka rukom shna ia kine ki kha syang ba la leh da ki trai shnong kam da long eh kaba khuid<br />

namamr la leh ha ki jaka thang ding ba lait rynghang ha ki Ing skum ha kiba ym don Um lane<br />

ding ilektrik. Donkam ban pynbha ia ki jaka syang ka ban kynthup ia ka jingshna ia ka jaka<br />

synag ba khuid, ki jaka thang ding kiba bha, ki top um ban buh shalor bad kiwei pat ki<br />

jingdonkam.<br />

La thmu ban shna 18 tylli ki karkhana rit kiba kum kine ban buh ha kylleng sawdong ka Jylla,<br />

nalor ban kyntiew bad pynbha ia ki ar tylli kiba la don lypa ha Jaintia Hills. Ka jinglut na ka<br />

bynta kane kan long ` 7 Lak. Ka don ar bynta – Ka jingshna ia ka sem ryngkat bad ka jaka<br />

thang ding, ki nar ban syang tdem, ka top um ban buh shalor, bad ka nala ban tuid um ha ka<br />

dor ` 6.55 Lak ryngkat ruh bad ka jingshna ia ka pung kaba heh 0.05 hectare ha ka dor<br />

` 45,000/- banri ia ki kha thli.Ban pynbha ia kiba la don lypa, la mang ba kan lut ` 7 Lak.<br />

Hynrei ia ka jingai pisa yn sa leh hadien ba la dep khein ia ka jinglut na ka bynta ban pynbha .<br />

ka jinglut baroh ban seng bad shna 18 tylli ki unit kiba thymmai ryngkat bad ar unit kiba la<br />

don lypa, kan long ` 133 Lak, na kane ` 79.80 Lak kan dei ka jingiarap ban ai da ka Sorkar.


Table 4.13: Ka thong ha ka liang ka bor bad ka pisa na ka bynta ban shna<br />

Snem<br />

ia ki Kharkhana syang dohkha barit<br />

Ki nomber<br />

jong ki<br />

kharkhana<br />

Jingkhein<br />

Kyllum ia ka<br />

dor<br />

64<br />

Ka Jingai<br />

Jingiarap<br />

(60%)<br />

Ka Jingai na<br />

Lade (40%)<br />

2013-14 2 7.00 4.20 2.80<br />

2014-15 3 21.00 12.60 8.40<br />

2015-16 8 56.00 33.60 22.40<br />

2016-17 7 49.00 29.40 19.60<br />

Jingkhein Kyllum 20 133.00 79.80 53.20<br />

c. Ka jingpdem ia ki Kha Tyrkhong<br />

Ha ka Jylla <strong>Meghalaya</strong>, ki jingbam tynrai kum ka ‘tung tap ha <strong>Khasi</strong> Jaintia Hills bad<br />

‘Nakham ha Garo Hills, ka long kaba paw bha bad ba rem dor. Ka jingpdem ka pynlong ia ki<br />

kha tyrkhong ban sma bang, ka iarap ia ka jingtylliat bha ka jingbam ha ka met u briew bad<br />

ka long ka jingbam kaba tei. Ka jinglut ban shna ia kawei ka unit ka long ` 37 Lak. Haduh<br />

mynta don tang 6 tylli ki jaka pdem ‘tung tap ha khasi Hills. La thmu ban seng bad shna sa 20<br />

tylli ki Unit ha ka Jylla da kaba ai jingiarap ia ki nongseng kam ba rit. Ka jinglut baroh ban<br />

shna ia kine ki Unit kan long ` 740 Lak, na kane ` 444 Lak kan dei ka jingiarap bad<br />

` 296 Lak kan dei ka bai seng jong u trai.<br />

Table 4.14: Ka thong ha ka liang ka bor bad ka pisa na ka bynta<br />

Snem<br />

ban shna ia ki jaka Pdem Kha tyrkhong<br />

Ka jingbhah<br />

ban shna ia ki<br />

jaka Pdem Kha<br />

tyrkhong<br />

Jingkhein<br />

Kyllum ia<br />

ka dor<br />

Ka Jingai<br />

Jingiarap<br />

(60%)<br />

Ka Jingai<br />

na Lade<br />

(40%)<br />

2013-14 8 296.00 177.60 118.40<br />

2014-15 5 185.00 111.00 74.00<br />

2015-16 4 148.00 88.80 59.20<br />

2016-17 3 111.00 66.60 44.40<br />

Jingkhein Kyllum 20 740.00 444.00 296.00


4. Ka jingpynsngewthuh ia ki buit lane ki jingpyntbit ba kyrpang.:<br />

Don bun ki buit bad ki jingtip ba kyrpang ba la lap da ki riew wad bniah ha ki jaka pule ba pjher<br />

ba pher ha ri India ba dang dei ban pyntrei kam ha ki Pung bad jaka ri dohkha. Bun na kine ki<br />

jinglap bad jingtip kyrpang dei ban hikai bad ban pyni ia ki nongtrei bad nongpyndonkam khnang<br />

ba kin lah ban pyntreikam.khnang ban tip katno kine ki jintglap bad jingtip ba pkyrpangki wan rah<br />

jingmyntoi ia ki nongri dohkha, dei ban pyrshang shwa ha ki jaka trei kam.<br />

Katto katne na ki jingtip ba kyrpang ba lah ban pyrshang bad ban bud ki long kumne:-<br />

a. Ban pyniapher ia ka rukom ri dohkha da kaba wan rah shuh kham bun ki jaid dohkha ba iadei<br />

ban ri ha kine ki jaka bad ban pyntreikam ruh ia kiba bun ki rukom ri dohkha ha ki wah bad<br />

ki pung.<br />

b. Ban pynkha, pynroi, bad ri ia ki dohkha ba rem dor.<br />

c. Ban pynkha bad ri ia ki dohkha rit ba bun rong bad ba itynnat.<br />

d. Ban pynkha bad ri da ki jingtip ba kyrpang ia ki jait dohkha ba lah ban im bad roi ha ki<br />

umkhriat bad um pjah.<br />

e. Ban pynsboh ia ki jaka ri dohkha da kaba ri lang bad kiwei ki jait jingri.<br />

f. Ban ri dohkha ha ki sem bad ki ruh da ki jingtip ba kyrpang ban buh ha ki Dam bad ki jaka<br />

ktieh.<br />

g. Ka jingtip ba kyrpang shaphaang ka jingbsa ia ki dohkha da ki jingthaw ba im kum ki<br />

plankton.<br />

h. Ka rukom ai jingsumar ia ki dohkha ba kin long kiba koit ba khiah.<br />

i. Ki jingtip ba kyrpang ba iadei bad ka mariang ban pynlong ia ka kam ri dohkha ha ki Dam<br />

kaba lah ba neh bad ba kyrshan ia ka ioh ka kot<br />

j. Ki tiar ban pyndonkam ha kaba tong dohkha bad hadien ba la dep tong.<br />

Khyndiat na kitei ki jingtip ba kyrpang haneng yn pyntreikam ha la ki jong ki bynta. Ia kine yn<br />

pyrshang ha ka jaka ri bad pynmih dohkha ban peit haduh katno kine ki buit thymmai kin ai<br />

jingmyntoi ha kaba iadei bad ka mariang, ka imlang sah lang, bad ka jingiohnong ha ka ioh ka<br />

kot. Yn pyni ia kine ki jingtip ba kyrpang ha ki pung jong ki nongri dohkha. Yn pynlong ia ki<br />

Workshop na ka bynta ki Ophisar bad ki nongri dohkha bad batai shaphahng kine ki jingtip ba<br />

kyrpang. Yn pynlong ia ka National Workshop ba shisien shi snemban iatai shaphang ki lad ba<br />

don ban pyntreikam ia ki jingtip ba kyrpang na ka jingwadbniah ba thymmai ha ka jylla jong ngi.<br />

Ia ki jingtip ba kyrpang ba lah ban phah kynthup ia ki kot lyngkdop, ki Video, ki nuksa ban<br />

kyntiew ia ka jingpynsngewthuh paidbah., yn sa pynmih. Ia ki Technology Incubation centres ne<br />

65


ki jaka pynlang ia ki jingtip kyrpang ban pynbna paidbahbad ban pyniaid iew ia kine ki jingtip<br />

kyrpang yn sa khmih bha ynda la dei ka por.<br />

4.8 Ka jingshna bad pynkhlain ia ki Fishery bad Multi- Purpose Co-operation<br />

Ki don haduh 65 tylli ki Fisher Co-operative Societies (FCS) kiba kynthup 2129 ngut ki<br />

dkhot bad 445 tylli ki Multi-Purpose Co-Operative Societies(MPCS) ba kynthup haduh 10640 ngut ki<br />

dkhot . Khyndiat na kine (18 ki FCS bad 51 tylli ki MPCS) kim lah trei kam satia, katba kiba sah pat<br />

ki shu trei malu mala na kawei ka por sha kawei pat na kine ki daw harum:-<br />

1. Ki dkhot jong kine ki Society kim don ka jingtip kaba bniah ia ka kam ri dohkha bad ka rukom<br />

trei kam biang satia.<br />

2. Ia ki symbai dohkha bad ki jingbam ym ju ioh thikna ban buh ha ki pung.<br />

3. Ka pisa ba la ai da ka Co-Operative Department kum ka bai seng kam dap satia na ka bynta<br />

ban shna pung bad ban pyntrei ia kiwei pat ki jingdonkam kiba iadei bad ka kam ri dohkha bad<br />

ki Society kim lah satia ban pynmih pisa ban siew ia ka ram.<br />

4. Bunsien ia ki kam jong ki Society la trei tang da ki Secretary namar ba ki Member lane dkhot<br />

kim don ka mynsiem iatrei lang.<br />

1. Ka Jingkynthup lang ia ki Co-operative ha ka <strong>MSAM</strong><br />

Ka <strong>MSAM</strong> ka thmu ban pynkhlain ia kine ki Co-operative da kaba ai kam ia ki ba kin trei ha ki<br />

tnat Mini <strong>Mission</strong> ba pher ba pher . Ia ki FCS bad MPCS kiba trei kam bha lah ban ai jingiarap<br />

kumne harum:<br />

1. Ki Society kiba trei kam bha kiba biang ki jingkhein jingdiah bad kiba lah ban pynmih bai<br />

seng da lade lah ban ai jingiarap ba kin seng ia ki karkhana rit ban tylliat jingbam bad ban<br />

shna ia ki jaka pynkha symbai.<br />

2. Ka jingdon jong ki Societies ka iahap bha bad ka rukom trei kam ka <strong>Mission</strong>, Namar ba kine<br />

ki Societies ki lah ban rung sha ki Ing briew ban lum jingtip shaphang ka jingri bad jingioh<br />

dohkha bad ban pyniaid iew ia ki.<br />

3. Ia ki Societies kiba la sdang ia ka kam ri dohkha yn ai jingiarap ba kin ioh lad ban nang<br />

pynheh shuh shuh bad ia kito kiba don ki jaka kiba biang bad kiba kwah ban ro dohkha yn ai<br />

jingiarap lyngba ka <strong>Mission</strong>.<br />

4. Ki MPCS bad FCS ki lah ban long ki para nongshimbynta ba kongsan ha ka Mini <strong>Mission</strong> III<br />

kaba thmu ban seng ia ki jaka ri tyngkai ia ki dohkha kiba la long trai ha ki wah bad ki wah<br />

duid bad ia kito kiba ym shem satia sha kiwei pat ki jylla. Ka jingtreikam lyngba ki Society<br />

66


kan kham suk Namar ba ki la don lypa ki dkhot na man la ka shnong kaba kdup ia ki thliew<br />

ing baroh ba don ha ka shnong.<br />

5. Ia ki kam kiba iadei bad ka rukom hikai kaba da pyntbit bad wad bniah lah ban ai ha, ki FCS<br />

bad MPCS kiba nang bha ban trei ia ki kam kiba iadei bad ka ri dohkha.<br />

6. Ia ki Workshop ban ai ia ki jinghikai kiba iadei bad ka Mini <strong>Mission</strong> III lah ban leh da kine ki<br />

co-operative . Lah ruh ban ai lad ia kine ki co-operative ba kin pyniaid ia ki Training<br />

programme bad workshop.<br />

2. Ka rukom pyniaid kam na ka bynta ki jingiatreilang bad ki FCS bad MPCS<br />

1. Ia ki FCS bad MPCS yn ai jingiarap na ka bynta ban shna pung lyngba ki pungshnong kiba<br />

hap hapoh ka Mini <strong>Mission</strong> I , na ka bynta ban seng ia ki kor tylliat jingbam bad ki jaka<br />

pynmih ‘kha symbai ( kiba hap hapoh ka ka Mini <strong>Mission</strong> II) bad na ka bynta ban seng ia ki<br />

jaka ri tyngkai ia ki khasaw bad kiwei pat ki jait dohkha (kiba hap hapoh ka Mini <strong>Mission</strong> III.<br />

Hynrei yn ym khang ia ki dkhot jong ki co-operative kiba kwah ban aplai ia ki pung shimet<br />

na ka bynta ialade, kaba hap hapoh ka Mini <strong>Mission</strong> I<br />

2. Ka Office jong U Registrar, co-operative Society (RCS) kan pynithuh ia ki FCS bad ki MPCS<br />

na ka bynta ban ioh jingiarap na ka <strong>Mission</strong>. Ia ka jingpynithuh yn pynshong nongrim hadien<br />

ba la peit bniah bha ia ka rukom treikam jong ki, ka jinglah ban ai mbad siew ram ka jingdon<br />

ia ka jaka ba biang, ka jingdon ia ka mynsiem ban iatrei lang bad ka jinglah ban kyntiew ia ka<br />

kam ri dohkha.<br />

3. Ia ki Society ba la dep pynithuh yn sa peit bad bishar bniah da ka FFDA halor ka jingtbit bad<br />

ka buit trei kam bad ia ka list jong ki Society ban sa ai jingiarap lyngba ki Mini <strong>Mission</strong> ba<br />

pher ba pher yn sa rai noh artat.<br />

4. Ia ki jingiarap sha ki Society yn sa ai lyngba ki Office jong U RCS ka ban sa shim ia ka<br />

jingkitkhlieh halor ka jingpyntreikam ia ki Project ba pher ba pher hynrei ia ka jingbatai ban<br />

leh bad ban trei yn sa peit bad pyniaid da ka FFDA.<br />

5. Uwei U Officer ha man la ki District bad Sub-Division bad 2 ngut na ka Headquarter jong ka<br />

Co-operation Department yn sa pynithuh kum ki Nodal Officer ki ban sa kit khlieh ban<br />

pyntreikam ia ki Project. Ia ki Nodal Officer yn sa ai jinghikai halor ka kam ri dohkha da ka<br />

FFDA bad kin sa iatrei lang bad ki Fishery Officer ban pynthikna ba ki FCS/MPCS kin ioh<br />

baroh ki jingiarap khnang ba yn lah ban pyntrei hok bad trei dep ia baroh ki project.<br />

6. Ka Co-operation Department kan sa ai ia ka ka bai seng sha ki Society ba la dep jied na ka<br />

<strong>State</strong> Plan Scheme ka ban long kum ka jing noh bynta khnang ban pyndep ia ka jingiatrei<br />

synrop lang.<br />

67


3. Ban shna bad pyntreikam ia ki Fishery Co-Operative Society kiba thmmai.<br />

Ka mynsiem jong ka jingiatreilang bad ka jingiasnohkti lang ka long kaba la ju don lypa ha ki<br />

kam shnong kam thaw hapoh ka Jylla <strong>Meghalaya</strong>, hynrei ym pat ju pyntreikam ia kane na ka<br />

bynta ban seng ia ki Fishery Co-operative Society . Haduh mynta don tang 65 tylli ki FCS ha ka<br />

Jylla baroh kawei. Ka <strong>MSAM</strong> kan ai jingiarap ha ka dor ` 10 Lak marwei, na ka bynta ban seng<br />

sa 150 tylli ki FCS kiba thymmai. Ka jinglut baroh na ka bynta kane kan long ` 1500 Lak.<br />

4. Ka Jingthmu ban mang pisa<br />

Ka jingthmu ban pyniar ia kka jaka ri dohkha lyngba ki pung shnong na ka bynta ki ar snem ba<br />

sha khmat jong ka <strong>MSAM</strong> kata 2012 – 13 bad 2013 – 14 la pyni ha ka Table 4.15. ka jingheh jong<br />

ki jaka baroh ba la thmu ban pyntreikam lyngba ki pung shnong kan long 143 Hectare, na kane 91<br />

Hectare yn pyntrei da ki FCS bad kaba sah 52 Hectare yn pyntrei da ki MPCS. Ka jinglut baroh<br />

kan long ` 715 Lak, na kane ` 429 Lak kan dei ka Subsidy ba yn iarap da ka Sorkar. Ia kaba sah<br />

yn sa pyndap da ki Society na ki Fund la jong lane da kaba shim ram na ki Bank. (Table 4.15)<br />

Nombar Distrik<br />

Table 4.15: Ki Jingtyrwa na ka bynta ban Pynheh ia ki jaka ri dohkha<br />

lyngba ki pung Shnong (Snem ba nyngkong bad ba ar)*<br />

Ka jingbhah<br />

na ka bynta<br />

ki Cooperative<br />

Society<br />

Ka Jingkhein<br />

Kyllum ia ki Jaka<br />

bala Tyrwa (hec.)<br />

FCS MPCS FCS MPCS Total<br />

68<br />

Ka<br />

Jingai<br />

Jingiarap<br />

Ki Thymmei bei pisa (` Lak)<br />

Ka<br />

Ram<br />

Na<br />

Lade<br />

Jingkhein<br />

Kyllum<br />

1. EKH 6 10 15 10 25 75.00 31.25 18.75 125.00<br />

Sohra 3 2 6 4 10 30.00 12.50 7.50 50.00<br />

2. WKH 5 10 10 10 20 60.00 25.00 15.00 100.00<br />

Mawkyrwat 8 5 16 4 20 60.00 25.00 15.00 100.00<br />

3. RB 3 10 6 10 16 48.00 20.00 12.00 30.00<br />

4. JH 2 2 4 2 6 18.00 7.50 4.50 30.00<br />

Amlarem 5 2 10 4 14 42.00 17.50 10.50 70.00<br />

5. WGH 4 2 8 4 12 36.00 15.00 9.00 60.00<br />

6. EGH 5 2 10 2 12 36.00 15.00 9.00 60.00<br />

7. SGH 3 2 6 2 8 24.00 10.00 6.00 40.00<br />

Total 44 47 91 52 143 429.00 178.75 107.25 715.00<br />

*Ia kane ka bynta la dep pyni hapoh ka Mini Mishon-I jong ka Lynnong-III.


Nombar<br />

Ki Society kin seng 12 tylli ki kor tylliat jingbam dohkha ha ka dor kaba Rs 18 Lak kawei. Ka<br />

jingsam bynta ia ki Kor tylliat jingbam sha ki Districts la pyni ha ka Table 4.16. kawei kawei ka<br />

District kan ioh kawei ka kor tylliat jingbam ha ka snem kaba nyngkong . ha ka snem kaba ar, san<br />

tylli ki Distriuct lait noh ka East Garo Hills bad South Garo Hills , kin ioh biang sa mar kawei. Ka<br />

jinglut baroh ban seng ia ki Kor tylliat jingbam kan long Rs 216 Lak bad na kane ka jingiarap ban<br />

ai da ka Sorkar kan long Rs 129 Lak<br />

Table 4.16: Ki Jingtyrwa na ka bynta ban shna ia ki kharkhana pynmih jingbam dohkha<br />

(Snem Ba Nyngkong bad ba ar)<br />

Distrik/<br />

Subdivision<br />

2012-13<br />

2013-14<br />

Jingkhein<br />

Kyllum<br />

69<br />

Jingai<br />

Jingiarap<br />

Ka<br />

Ram<br />

Na<br />

Lade<br />

Jingkhein<br />

Kyllum<br />

1. EKH 1 1 2 21.60 9.00 5.40 36.00<br />

2. WKH 1 1 2 21.60 9.00 5.40 36.00<br />

3. RB 1 1 2 21.60 9.00 5.40 36.00<br />

4. Amlarem SD 1 1 2 21.60 9.00 5.40 36.00<br />

5. WGH 1 1 2 21.60 9.00 5.40 36.00<br />

6. EGH 1 - 1 10.80 4.50 2.70 18.00<br />

7. SGH 1 - 1 10.80 4.50 2.70 18.00<br />

Jingkhein Kyllum 7 5 12 129.60 54.00 32.40 216.00<br />

Ka don ka jingthmu ban seng 10 tylli ki pung pynkha symbai dohkha ha ki Co-operative Sector.<br />

Ka jinglut baroh ban seng ia kine kan long kumba ` 160 lak bad na kane ` 96 Lak yn bei da ka<br />

<strong>MSAM</strong> ha ka dur jong ka Subsidy. Ka jingsam bynta ia kine ki pung pynkha symbai ha ki District<br />

ba pher ba pher lem bad ka bai lut la pyni ha ka Table 4.17


Sker<br />

Table 4.17: Ki Jingtyrwa na ka bynta ban shna ia ki Jaka Pynmih Symbai Dohkha<br />

(Snem Ba nyngkong bad ba ar)<br />

Distrik/<br />

Subdivision<br />

2012-13<br />

2013-14<br />

Jingkhein<br />

Kyllum<br />

70<br />

Jingai<br />

Jingiarap<br />

Ka<br />

Ram<br />

Na<br />

Lade<br />

Jingkhein<br />

Kyllum<br />

1. EKH 1 - 1 9.60 4.00 2.40 16.00<br />

2. Sohra SD - 1 1 9.60 4.00 2.40 16.00<br />

3. Mawkyrwat SD 1 - 1 9.60 4.00 2.40 16.00<br />

4. RB 1 1 2 19.20 8.00 4.8 32.00<br />

5. Amlarem SD 1 1 9.60 4.00 2.40 16.00<br />

6. WGH 1 1 2 19.20 8.00 4.8 32.00<br />

7. EGH 1 - 1 9.60 4.00 2.40 16.00<br />

8. SGH 1 - 1 9.60 4.00 2.40 16.00<br />

Jingkhein Kyllum 7 3 10 96.00 40.00 24.8 160.00<br />

Ia ki Co-operative yn ai jingiarap ba kin seng 20 tylli ki FRP lane ki Top Plastic ban pynkha<br />

symbai ba la shna khnang bad ba suk ban rah. Ka dor jong kawei ka FRP Hatchery kan long<br />

` 2.34 Lak. Ka jingmang ia kine ki Unit na ka bynta ki District bad ki Sub-Division la pyni ha ka<br />

Table 4.18. Ka jinglut baroh kan long ` 46.80 Lak bad ka Subsidy ban ai da ka Sorkar kan long<br />

` 28.08 Lak.<br />

Table 4.18: Ki Jingtyrwa na ka bynta ban shna ia ki jaka pynmih symbai Dohkha da ki top<br />

plastic lane ki FRP Hatcheries (Snem Ba nyngkong bad ba ar)<br />

Distrik/<br />

Subdivision<br />

2012-13 2013-14<br />

Jingkhein<br />

Kyllum<br />

Jingai<br />

Jingiarap<br />

Ka<br />

Ram<br />

Na<br />

Lade<br />

Jingkhein<br />

Kyllum<br />

EKH 1 1 2 2.808 1.170 0.702 4.68<br />

Sohra SD - 1 1 1.404 0.585 0.351 2.34<br />

WKH - 1 1 1.404 0.585 0.351 2.34<br />

Mawkyrwat SD 2 1 3 4.212 1.755 1.053 7.02<br />

RB 1 1 2 2.808 1.170 0.702 4.68<br />

Amlarem 1 1 2 2.808 1.170 0.702 4.68<br />

WGH 2 2 4 5.616 2.340 1.404 9.36<br />

EGH 2 1 3 4.212 1.755 1.053 7.02<br />

SGH 1 1 2 2.808 1.170 0.702 4.68<br />

Jingkhein<br />

Kyllum<br />

10 10 20 28.08 11.70 7.02 46.80


Ki Co –operative Sector kin don bynta ruh ha kab seng ia ki 7 tylli ki jaka ri tyngkai ia ki dohkha<br />

ha ki wah, ha ka jinglut kaba ` 70 Lak, na kane ` 42 Lak kan dei ka Subsidy ba yn iarap da ka<br />

Sorkar. Ia ki jaka kyrpang yn sa pynithuh hadien.<br />

Ki Co-operative kiba biang ka jingmih bad ka jingioh jingkot bad kiba don ka jaka bad ki karma<br />

trei kam ba bha bad ba biang kin sa ioh jinghikai ia ki buit thymmai bad yn sa hikai ruh ia ki, ia ki<br />

rukom ban pynneh slem ia ki dohkha khlem sinew bad kumjuh ruh ia ka rukom pyniaid iew. Wat<br />

la ym shym la pyni hangne ia ka jingsam bynta na ka bynta kitei ki tnat trei kam ba la ong haneng,<br />

hynrei ia kiCo-operative yn pyrkhat nyngkong ha shuwa ia ki riew paitbah, ha kino kino ki kam<br />

jong ka <strong>MSAM</strong>. Ka jingmang pisa ba la pyni mynta na ka bynta ki co-operative ka long kaba shu<br />

antad bad kaba duna bha, ia ka jingmang pisa ba thikna yn sa leh ynda ki co-operative kin wan rah<br />

ia ki jingkwah trei kam kiba ia hap kat kum ki tnat trei kam ba pher.<br />

Ka jinglut baroh na ka bynta ki jingtrei ban aiti sha ki Cooperative Sector ka long Rs 2707.80<br />

Lak, na kane ka Subsidy ban ai da ka Sorkar kan liong ` 2224.68 Lak. La khmih lynti ba ki Co-<br />

operative kin noh bynta lem haduh ` 181.17 Lak na ka liang jong ki. Kane ka jingiarap na ka<br />

<strong>MSAM</strong> ka kynthiup ia ka jingkyrshan ban seng 150 tylli ki Fishery Co-operative Society. Kin don<br />

bun ki jait kam kiba ym pat shym kynthup ha ka jingmang ba mynta kum ka jingpynneh slem ia ki<br />

dohkha khlem sinew, ka jingpyniaid iew ia ki dohkha bad ka jingpynlong ia ki Work shop bad ki<br />

Programme ai jinghika. Ki Society kiba lah ban leh ia kitei ki kam ki lah ban wan iasnoh sha ka<br />

<strong>MSAM</strong> lyngba U Registrar of Co-operative.<br />

Ka jinglut baroh na ka bynta ban pyntrei janai ia ka kam ri dohkha kaba hap ha ka Mini <strong>Mission</strong><br />

III ( Table 4:19 ka long ` 6601. 74 Lak. Na kane ka, ka ram na Bank kan long ` 273. 25 Lak Ki<br />

nongseng kam ki hap ban bei ` 605.69 Lak. Ia kaba sah kata ` 5722 .80 Lak yn sa ai da ka<br />

<strong>MSAM</strong>. Hangne dei ban sngewthuh ba ka jingiarap ba ka <strong>MSAM</strong> ka ai ka la kiew bha, kata da<br />

86.7 per cent bad ka ram na Bank ka duna bha, kata tang 4.1 per cent. Ka jingnoh bynta na ki<br />

nongsengkam ka long 9.2 per cent. Kane ka jingkiew jong ka pisa ba ai jingiarap mna ka <strong>MSAM</strong><br />

ka mih na ka daw jong ka rukom trei kam jong ka <strong>Mission</strong>. Ki don ki jait kam ba ka <strong>Mission</strong> kam<br />

shim satia ia ka jingkitkhlieh ban pynbiang ia ka ram . Hynrei kum ban pyrshah ia kane ka<br />

<strong>MSAM</strong> kan shim ia ka jingkitkhlieh tang ia kito ki riew shimet kiba ioh ban shna pung ban peit<br />

ba ki dei ban ioh ia ka ram na Bank. Lah ban don ki jinglut ba la pyni ha ka <strong>Mission</strong> kiba lah ban<br />

dei ki ram na Bank hynrei ia kine ka <strong>MSAM</strong> kan yn don jingkitkhlieh.<br />

71


Ki Tnat Trei<br />

Kam<br />

Ki Pham Sorkar<br />

Ki jaka pynmih<br />

symbai Dohkha<br />

jong ki<br />

riewshimet<br />

ki jaka pynmih<br />

symbai Dohkha<br />

da ki top plastic<br />

(FRP Portable<br />

Hatcheries)<br />

ki kharkhana<br />

pynmih jingbam<br />

dohkha<br />

ki jaka ai<br />

jingsumar ia ki<br />

Dohkha<br />

(Laboratories)<br />

Table 4.19: Ka dor jong ki Tnat Jingthmu Trei Kam (Mini Mishon II)<br />

Ki Thymmei<br />

bei pisa<br />

2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Jingkhein<br />

Kyllum<br />

Ka thong 3 2 2 2 3 12<br />

Ka jingai<br />

jingiarap<br />

650.00 450.00 480.00 310.00 350.00 2240.00<br />

Ka ram - - - - - -<br />

Na lade - - - - - -<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

650.00 450.00 480.00 310.00 350.00 2240.00<br />

Ka thong 7 3 3 2 - 15<br />

Ka jingai<br />

jingiarap<br />

67.2 28.8 28.8 19.2 - 144.0<br />

Ka ram 28.0 12.0 12.0 8.0 - 60.0<br />

Na lade 16.8 7.2 7.2 4.8 - 36.0<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

112.0 48.0 48.0 32.0 - 240.0<br />

Ka thong 20 20 15 15 7 77<br />

Ka jingai<br />

jingiarap<br />

28.08 28.08 21.06 21.06 9.828 108.108<br />

Ka ram 11.7 11.7 8.775 8.775 4.095 45.045<br />

Na lade 7.02 7.02 5.265 5.265 2.457 27.027<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

46.8 46.8 35.1 35.1 16.38 180.180<br />

Ka thong 2 2 2 2 2 10<br />

Ka jingai<br />

jingiarap<br />

21.60 21.60 21.60 21.60 21.60 108<br />

Ka ram 9.00 9.00 9.00 9.00 9.00 45<br />

Na lade 5.40 5.40 5.40 5.40 5.40 27<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

36 36 36 36 36 180<br />

Ka thong 2 - - - - 2<br />

Ka jingai<br />

jingiarap<br />

25.2 11.2 11.2 11.2 11.2 70.0<br />

Ka ram - - - - - -<br />

Na lade - - - - - -<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

25.2 11.2 11.2 11.2 11.2 70.0<br />

72


Ki Tnat Trei<br />

Kam<br />

ki iew die<br />

dohkha<br />

Ki kali ba don ia<br />

ki kor pynpjah<br />

(Refrigerated<br />

Vans)<br />

Jaka die Dohkha<br />

ki dukan<br />

MEGFISH<br />

ki Kharkhana<br />

syang dohkha<br />

barit<br />

Ki Thymmei<br />

bei pisa<br />

2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Jingkhein<br />

Kyllum<br />

Ka thong - - - 2 - 2<br />

Ka jingai<br />

jingiarap<br />

- - - 500.0 - 500.0<br />

Ka ram - - - - - -<br />

Na lade - - - - - -<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

- - - 500.0 - 500.0<br />

Ka thong - - 7 - - 7<br />

Ka jingai<br />

jingiarap<br />

- - 175 - - 175<br />

Ka ram - - - - - -<br />

Na lade - - - - - -<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

- - 175 - - 175<br />

Ka thong - - 10 10 - 20<br />

Ka jingai<br />

jingiarap<br />

- - 10.0 10.0 - 20.00<br />

Ka ram - - - - - -<br />

Na lade - - - - - -<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

- - 10.0 10.0 - 20.00<br />

Ka thong - - 1 1 2 4<br />

Ka jingai<br />

jingiarap<br />

- - 4.704 4.704 9.408 18.816<br />

Ka ram - - - - - -<br />

Na lade - - 3.136 3.136 6.272 12.544<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

- - 7.84 7.84 15.68 31.36<br />

Ka thong - 2 3 8 7 20<br />

Ka jingai<br />

jingiarap<br />

- 4.2 12.6 33.6 29.4 79.8<br />

Ka ram - - - - - -<br />

Na lade - 2.8 8.4 22.4 19.6 53.2<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

- 7.00 21.0 56.0 49.0 133.0<br />

73


Ki Tnat Trei<br />

Kam<br />

ki jaka Pdem<br />

Kha tyrkhong<br />

Ka jingwanrah ia<br />

ka jingstad ba<br />

mynta<br />

ki kharkhana<br />

pynmih jingbam<br />

dohkha jong ka<br />

tnad Coop<br />

Ki jaka pynmih<br />

symbai dohkha<br />

jong ka tnad<br />

Coop<br />

Ki jaka pynmih<br />

symbai dohkha<br />

da ki FRP<br />

Hatcheries jong<br />

ka tnad Coop<br />

Ki Thymmei<br />

bei pisa<br />

2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Jingkhein<br />

Kyllum<br />

Ka thong - 8 5 4 3 20<br />

Ka jingai<br />

jingiarap<br />

- 177.6 11.0 88.8 66.0 343.4<br />

Ka ram - - - - - -<br />

Na lade - 118.4 74.0 59.2 44.4 296.0<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

- 296.0 185.0 148.0 110.4 639.4<br />

Ka thong 2 2 2 2 2 10<br />

Ka jingai<br />

jingiarap<br />

24.0 24.0 24.0 24.0 24.0 120.0<br />

Ka ram - - - - - -<br />

Na lade 16.0 16.0 16.0 16.0 16.0 80.0<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

40.0 40.0 40.0 40.0 40.0 200.0<br />

Ka thong 7 5 - - - 12<br />

Ka jingai<br />

jingiarap<br />

75.6 54.0 - - - 129.6<br />

Ka ram 31.5 22.5 - - - 54.0<br />

Na lade 18.9 13.5 - - - 32.4<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

126.0 90.0 - - - 216.0<br />

Ka thong 7 3 - - - 10<br />

Ka jingai<br />

jingiarap<br />

67.2 28.8 - - - 96.0<br />

Ka ram 28.0 12.0 - - - 40.0<br />

Na lade 16.8 7.2 - - - 24.0<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

112.0 48.0 - - - 160.0<br />

Ka thong 10 10 - - - 20<br />

Ka jingai<br />

jingiarap<br />

14.04 14.04 - - - 28.08<br />

Ka ram 5.85 5.85 - - - 11.70<br />

Na lade 3.51 3.51 - - - 7.02<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

23.40 23.40 - - - 46.80<br />

74


Ki Tnat Trei<br />

Kam<br />

Ka jingseng ia ki<br />

FCS bathymmai<br />

lyngba ka tnad<br />

Coop<br />

ki jaka iada bad<br />

ri tyngkai ia ki<br />

dohkha<br />

(Sanctuaries)<br />

jong ka tnad<br />

Coop<br />

Ki tnad trei kam<br />

baroh*<br />

Ki Thymmei<br />

bei pisa<br />

2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Jingkhein<br />

Kyllum<br />

Ka thong 20 30 30 35 35 150<br />

Ka jingai<br />

jingiarap<br />

200 300 300 350 350 1500<br />

Ka ram - - - - - -<br />

Na lade - - - - - -<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

200 300 300 350 350 1500<br />

Ka thong - 2 2 2 1 7<br />

Ka jingai<br />

jingiarap<br />

- 12.0 12.0 12.0 6.0 42.0<br />

Ka ram - 5.0 5.0 5.0 2.5 17.5<br />

Na lade - 3.0 3.0 3.0 1.5 10.5<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

Ka jingai<br />

jingiarap<br />

- 20.0 20.0 20.0 10.0 70.0<br />

1172.92 1154.32 1111.96 1406.16 877.44 6222.80**<br />

Ka ram 114.05 80.06 34.78 30.78 15.60 273.25<br />

Na lade 84.43 184.03 122.40 119.20 95.63 605.69<br />

Jingkhein<br />

kyllum<br />

1371.40 1416.40 1269.14 1556.14 988.66 7107.74<br />

* Ka dor jong ka jingpyniar ia ki jaka ri dohkha da ka tnad co-operative kam shym la kynthup lang<br />

ha ka jingpyni haneng ba la jer ‘Ki tnad trei kam baroh’ dei namar ba lah dep pynshai ha ka Mini<br />

Mishon I.<br />

** Ka pisa ba ` 500.00 lakhs ka la kynthup lang ha ka jingwanrah ia ka buit ki nong Israel (Israeli<br />

Technology)<br />

4.9 Jingthoh Kyllum bad jingpynkut<br />

Ka <strong>Mission</strong> ka don ia ka thong bqan wan rah ia ka jingikiew ha ka roi ka par khlem<br />

niew shiliang khmat iano iano ruh. Ka jingjop jong kane ka jingthmu ban kyrshan ia kiba duk ka<br />

shong ha ka jingpyntreikam bniah namarba ki nongioh jingiarap ki dei ki nongrep ba shu pdeng bad<br />

kiba dang duna ka ioh ka kot. Ki Symbai dohkha, ka jingbam, ka rukom sumar bad ka iew ki dei ki<br />

bynta ba donkam eh ban kyntiew ia ka kam ri dohkha.<br />

Ka jinglah ban pynioh ia ki symbai dohkha ka long kaba donkam eh namamr ba ym<br />

don jaka pynkha symbai da ki riew shi met bad ki Farm Sorkar ki donkam ban pynbha bad pynbiang<br />

ia ki tiar kat kum ka juk mynta khnang ba kin lah pynmih symbai dohkha kat kum ka jingdonkam. Ia<br />

mynta ia ki symbai dohkha la wan rah na Assam bad bun na kine ki symbai ki iap noh ha shiteng lynti<br />

75


namamr ba la jngai palat. Ka jingduna symbai kumba long mynta ka long 160 Lak tylli bad ynda la<br />

pyntreikam ia ka <strong>Mission</strong> kan nang kiew sa 119 lak tylli, ha ka snem kaba nyngkong. Ka jingdonkam<br />

symbai ha ka snem kaba nyngkong haba shim kyllum baroh kan long 350 lak tylli. Ka jingdsonkam<br />

ba man la ka snem kan nang kew na ka 220 lak tylli sha ka 270 lak tylli shi snem shi snem. Ka<br />

jingdonkam ha u snem ban kut artatd ka <strong>Mission</strong> kan long kumba 1400 lak tylli shi snem namamr la<br />

khmih lynti ba kan don ka jingkiew ha ka jing ri dohkha kiba khlem kynthup ha ka <strong>Mission</strong>.<br />

Ki Farm jong ka Sorkar kiba don 17 tylli yn sa pynbha badpynthymmai ban pynkiew ia<br />

ka jingpynmih kha symbai na ka 30 lak tylli kumba long mynta sha ka 400 lak tylli. Ka jingtrei ka la<br />

sdang lyngba ka jingioh jingiarap na ka Scheme RKVY bad BRGF bad ia ki jingtrei kiba dang sah<br />

bad dabng dei ban pyndep yn sa shim jingiarap na ka <strong>Mission</strong> kat kum ki jingdonkam ba kham<br />

kyrkieh.<br />

Ia ki riew shimet kiba don bynta ha ka kam ri dohkha yn kyrshan da kaba ai jingiarap<br />

haduh 60 % bad ka ram na Bank 25 % ban sam 10 klur tylli ki symbai dohkha man la ka snem haduh<br />

ban da kut ka Missiion. Ka <strong>Mission</strong> kan ai jingiarap ia 15 tylli ki jaka pynmih symbai dohkha jong ki<br />

riew shimet bad 77 tylli ki FRP Hatcheries lane ki top plastic ba la shna khnang ban pynmih symbai<br />

dohkha ka jinglut ban shna ia ki, pung opynmih kha symbai lane Hatchery kan long ` 15 Lak bad jong<br />

ki FRP Hatchery kan long Rs 2.34 Lak. La antatd ba ki Hatchery kin pynmih bad sam haduh 500 Lak<br />

tylli ki symbai bad ki FRP Hatcheries pat 770 lak tylli shi snem haduh ban dakut ka <strong>Mission</strong>.<br />

Kaba ar pat ka jingdonkam ba kongsan ka dei ka jingbam kaba pyni ia ka jingroi bad<br />

jinglah pynmih dohkha jong ka Pung ba shan da ka <strong>Mission</strong>. Ka rukom bsa bam mynta ka long kaba<br />

duna bha bad la ai tang 1 Metric Tonne na ka bynta shi Hectare. Hynrei da kaba pynkylla noh ia kane<br />

ka jingmlien ai bam duna jong ki nongri dohkha la khmih lynti ba ka ka jingai bam kan kiew noh da<br />

1.5 MT shi Hectare, kata 1 MT u skop bad 0.5 MT u kheri. Ka jingdonkam jingbam haduh ban da kut<br />

ka <strong>Mission</strong> kan long 16, 500 MT, kata 11,00 MT u skop bad 5500 MT u kheri. Namarba ka jingiioh<br />

dohkha kan nang kiew haduh kumba saw shah ia kaba pynmih mynta. Kumta don jingma ba ioh lehse<br />

yn ym dap jingbam ia ki dohkha ha ka Jylla. Lada donkam ban wan rah jingbam na shabar Jylla, kan<br />

kham bha ban wan rah ia ki mar kiba donkam ba yn sa khleh hangne, ban ia kaba wan rah da uba la<br />

khleh lypa, khgnang ba ki briew kiba don hangne ha ka Jylla kin ioh kam ban trei ban ktah.<br />

Khnang ban kyntiew ia ka jingseng kam la jong ha ka ban pyynmih jingbam ia ki<br />

dohkha ka <strong>Mission</strong> kan sdang ban seng ia ki Karkhana tylliat jingbam kiba rit kiba lah ban pynmih<br />

0.5 MT ha ka shi sngi. Ka <strong>Mission</strong> kan kyrshan jingiarap ia 26 tylli ki kor tylliat jingbam . Ka dor jong<br />

kawei ka kor tylliat jingbam ka long ` 18 Lak bad kan pynmih kumba 150 MT ha ka shi snem. Lah<br />

ban nang pynbun shuh shuh ia ki kor tylliat jingbam hadien ba la dep ioh jingkhein ia ka jingpynmih<br />

kiba la don lypa. Kumba long ia kiwei ki jait jingtrei ba la kdew shakhmat ba seng da ki riew shi met,<br />

76


ia kane ka bynta ruh yn ai 60 % ka jingiarap na ka Sorkar bad 25 % ka ram na Bank. Namarba ki<br />

nongri dohkha kin bsa noh ia ki dohkha da ki jingbam ba la khleh lang bad kiwei pat ki jait jingbam ba<br />

tei, kumta yn kham ai lad ia ki Fishery Co-operative bad ka SHG ban seng ia kine ki kor tylliat<br />

jingbam khnang ba ki jingbam ba la dep shna kin poi beit sha ki nongri dohkha.<br />

Ka bynta kaba lai pat ka dei ka rukom sumar ia ka koit ka khiah jong ki dohkha kaba<br />

ym pat ju leh haduh mynta. Ia ka jinglah ban pynmih dohkha na ki bynta ba pher jong ka Jylla ka<br />

shong eh ha ka rukom ai bam bad ka rukom sumar ia ka dohkha, kiba dei ban leh thikna khnang ba ki<br />

dohkha kin heh bad kin san kloi. Ka jingaibam duna, ka pynduna ia ka jingmih bad jingheh jingsan<br />

jong ki dohkha, hynrei kam dei ka daw jong ka jingiap. Ar tylli ki jaka sumar kawei ha <strong>Khasi</strong> Hills<br />

bad kawei pat ha Garo Hills yn sa shna ha ka dor kaba Rs 25.2 Lak ka ban kynthup ia ka bai trei bad<br />

kumjuh ruh ia ka bai trei na ka bynta u snem uba nyngkong. Ka jinglut baroh na ka bynta 5 snem kan<br />

long ` 70 Lak. Kine ki jaka ai jingsumar kin batai bad iathuh ia ka jingpang ki dohkha khlem donkam<br />

jingsiew hynrei ia ka bai dawai ki nongri dohkha kin hap siew hi.<br />

Ka <strong>Mission</strong> kan sab uh pisa ruh na ka bynta ka jingpyntreikam ba donkam hadien ba la<br />

dep tong ia ki dohkha ban pyniaid iew pat ia ki. Ka <strong>Mission</strong> ka don ka jingthmu ban shna 7 tylli ki iew<br />

die dohkha ha ka dor ` 250 Lak kawei. Nalor kane ka <strong>Mission</strong> kan buh ruh 20 tylli ki jaka die dohkha<br />

ha ka dor ` 10 Lak kawei.<br />

Ka <strong>Mission</strong> kan pynshlur ia ki nongri dohkha ba la kham paw ban pyndonkam kattpo<br />

katne ki buit thymmai ba la shem bad pyntreikam ha ki karma trei kam bad ban peit bniah ia ka<br />

jingiahap ban pyntrei kam ia kine ki buit thymmai ha ki jaka ri dohkha. Kan pynlong ruh ia ki<br />

Seminar bad ki Work shop ban pynsngewthuh ia ki paidbah bat ban pynshlur ia ki ba kin bud bad<br />

pyntreikam ia ki bvuit thymmai khnang ban pynroi ia ka kam ri dohkha. Yn pynsngewthuh ruh<br />

shaphahng ka kam ri dohkha lyngba ki jingialang paidbah.<br />

Ka jingpynmih ia ka <strong>Mission</strong> ban trei na ka bynta ka por bala buh ka dei ban pynioh ia<br />

ki jingmyntoi kiba lah ban kyrshan ia ka ioh ka kot jong kiba duna ka jingioh. Na ka bynta kane dei<br />

ban pynkhlain ia ki rukom pyniaid ba kin long kiba neh skhem. Kawei na kine ki rukom pyniaid ka<br />

dei ka Fishery Co-Operative. Ia kine dei ban ai jingkyrshan na ka bynta ka lut ka sep bad ban aiti ha ki<br />

ia ki katto katne ki kam kiba iadei bad ka jingpynttrei bniah khnang ban kyntiew ia ka kam ri dohkha.<br />

Kum ban shu ai nuksa ia ki jaka pynmih kha symbai, kor tylliat jingbam, bad jaka shna dohkha ashar,<br />

bad kiwei kiwei ban pynneh slem ia ki dohkha khlem sinew, lah ban ai sha ki Co-Operative kiba<br />

khlain ban trei kam khnang ba ka jingpynmih kan leit beit sha ki nongri dohkha bad ban yn ym ai lad<br />

ba ki mar ba la pynmih kin poi sha iew sha hat.<br />

77


Ka jinglut baroh ha kaba pyntreikam hojk bad bniah ia ki tnat baroh kiba hap hapoh ka<br />

Mini <strong>Mission</strong> II la antad ba kan long ` 8362.31 lak. Ia ka jingpynlut yn sa pynshong dork at kum ka<br />

jing mang ban dang khein, Namar kan sa don ka jingkiewdor ha ka liang ki mar ki mata. Ka Mini<br />

<strong>Mission</strong> II kan sa ioh jingiarap na ki stad shemphang ban peit bniah halor ka ioh ka ka duh ban khein<br />

ia ka jingiohnong halor ka jingbuh pisa ban phoida, namamr lada bakla ban buh pisa kan sa long ka<br />

jingduhnong kaba khraw.<br />

78


Lynnong V<br />

Mini Mishon - III<br />

Jingbuh ne shna kyrpang ia ki jaka thwei pynneh pynsah dohkha (sanctuary)<br />

na la ka thain<br />

Ia ki dohkha Mahaseer la tip bad bna nam kylleng kum ki kha khlain bor ki rawon. Ha<br />

kane ka jylla ka jong ngi don ar jait ki kha mahaseer, ka Khasaw ne Chocolate mahaseer<br />

(Neolissocheilus hexagonolepis) bad u Khalad ne Golden mahaseer (Tor putitora). Ha kine ki<br />

khyndiat snem ba la leit la shem ba kine ki dohkha ki la hiar bha ha ka jingroi ne jingdon jong ki ha ki<br />

wah bad ki thwei kiba ki ju jyllei bha. Ki daw jong ka jinghiar ha ka jingdon kine ki dohkha ka long ka<br />

jingpyniap pathar ia ki kha kmie bad ruh ia kiba dang rit da kaba pynbthei bom, ber shun khlain, ber<br />

dawai pyniap khniang, ai kynbat bih, kynthah elektrik bad kiwei de ki rukom pyniap. Ha ka jingim<br />

kine ki dohkha ki ju kiew artet ia ki um ki wah haba la dei ka por ban leit kha pylleng bad ruh ban leit<br />

wad bam. Ynda ki la dep kha ki hiar biang arsut sha ki jaka ba kham long thwei. Dei ha kum kine ki<br />

por hiar por kiew ba kine ki dohkha shynrang bad kynthei ki ju shah pyniap na ka jingshoh doh pathar.<br />

Ki jaka ba ju don ki mawrit bad mawshyiap ha ki wah ne um ki dei kiba ki ju ialang shynrang bad<br />

kynthei ha ki por kha pylleng, ki la shah ktah shibun na ka daw ka jingdap noh da ki mawheh,<br />

dewshyiap bad kumjuh ka jingpyntuid jaboh jabain sha ki wah ka la pynjot ia ki jaka kha jong ki<br />

khasaw bad khalad.<br />

Ka jingiakynduh lang jong ka wah Umtrew bad Umraleng ha Ri-Bhoi District<br />

79


Khnang ban iada ia kine ki jait dohkha na ka jingduh jait syndon, ka por ka la dei ban<br />

shim ia ki lad bad iada ba pyrkhing ban pynneh pynsah ia kine ki jait dohkha ka thain jong ngi. Ban<br />

pynneh pynsah ia kine ki dohkha kan long kawei na ki mat trei kam jong ka ‘<strong>State</strong> <strong>Aquaculture</strong><br />

Mishon’. Don saw tylli ki daw ba donkam ban pynneh pynsah ia kine ki dohkha namar:<br />

a) Ki long ki jait dohkha ba im ha ki wah ki um ka jylla jong ngi, ki long ruh ka spah jong ngi bad<br />

ka donkam ban sumar bad pynneh pynsah na ka bynta ka lawei ki longdien<br />

b) Ki long kiba la niew kiba kor ban ioh bam<br />

c) Ki pynioh jingmih bad ai jingmyntoi ia ki nongkhwai<br />

d) Ki long ruh kiba bna nam kum ki kha khlain bor ki nongkhwai bad kiba lah ban kyntiew ia<br />

kawei pat ka lad ai jingmyntoi kum ki jaka jngoh kai.<br />

5.1 Jingwad bniah ia ki dohkha ba la jan duh jait<br />

Khnang ban wanrah ia ka rukom trei kam kaba biang, ka donkam ban pynlong ka<br />

jingwad bniah ban lum bad buh jingtip halor kino ki jait dohkha ba la jan duh jait, ka jingdon jong ki,<br />

ka rukom kharoi, ki bynta jong ki wah ba ki juh ban shong, bad kumno ioh ban tong ia ki. Ki Prokram<br />

manager ia kiba la thung, ryngkat bad ki ophisar ka Department, kin leit ia ka ban wad bad lum ki<br />

jingtip kum ki wah bad um kiba don ha ki shnong, ban ioh tip bad buh jingthoh ia kito ki dohkha ba la<br />

jan duh jait. Ha shwa ban leh ia kine, donkam ban ioh ka jingbit na ki Rangbah shnong, Sordar, nokma<br />

bad kiwei khnang ba ki nongleit lum jingtip ki lah ban sah hajan kito ki jaka ne harud ki wah. Ka<br />

donkam ruh ban pynlong ia ki jingialang ne jingiakynduh bad ki trai shnong ban pynsngewthuh halor<br />

kane ka phang bad ban ioh ka jingiarap na ki trai shnong. Ki tiar ba lah ban donkam ki long ki tiar<br />

tong dohkha, ki iing jain, camera, ki pla plastic, ki pla nep, ki klong oxygen bad kiwei de. Donkam<br />

ban kyrpad ruh ia ki trai shnong ban iarap ha ka ban ai jingtip shaphang ki jait dohkha ba don ha ki um<br />

ki wah jong ki.<br />

5.2 Jingpynbna Paidbah halor ka jingpynneh pynsah dohkha<br />

Lyngba ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon yn pynsngewthuh bad pynshai ia ki paidbah halor ka<br />

jingdonkam ban pynneh pynsah ia baroh ki jait jingim khamtam ia ki dohkha kane ka thain jong ngi da<br />

kaba pynlong ki jingialang paidbah, ai jingtip ne pynbna da kaba tah poster, jingthoh lyngkot, jingsam<br />

kot lyngkdop, pynbna ha ki kot khubor khasi, garo bad phareng, jingiakynduh bad ki nongthoh<br />

khubor, jingleit jngoh kam ryngkat ki nongpathai khubor, pynbna radio, pyni ha telibishon, prokram<br />

iawer ne kyntu paidbah, jingiakop khynnah skul, pynlong drama lyngkot, khubor jingtip bad kiwei.<br />

80


1. Jingialang paidbah (Public Meetings)<br />

Ki nongpyniaid kam ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon kin pynlong ia ki jingialang kyrpang bad ki<br />

nongkit kam shnong/NGO/Nongtrei mon sngewbha/Paidbah khamtam ha kito ki jaka ba donkam<br />

bha ban pynneh pynsah ia ki jait dohkha tynrai. Da kaba pynlong ia kine ki jingialang yn pynshai<br />

bniah ia ki ka jingdonkam ban pynneh pynsah ia ki dohkha ka thain bad ban wad ia ka<br />

jingkyrshan ki paidbah bad ruh ba kin iadon kti lang bad ka Mishon ha kane ka jingthmu. Ka long<br />

kaba shisha ba la don katto katne ki NGO kiba da ka jingiarap ka Department ki la shimkhia ban<br />

pynneh pynsah dohkha bad khang ia ki jingpynjulor ki wah bad ki dohkha. Wat hapdeng kine ka<br />

jingpyniap dohkha pathar ka dang iai don, kumta ka por ka la poi ban kyntu ia ki paid nongshong<br />

shnong ban kin shim khia bad shim ki lad kumno ban pynduh ia kine ki rukom pyniap pathar ne<br />

pynsniew ia ki um ki wah bad ruh ban shim jingkitkhlieh lang ha ka ban pynneh pynsah ia ki<br />

dohum bad ia ka mariang ha la ki jong ki shnong. Ia kine ki jingialang ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon<br />

kan pynlong ha kito ki shnong kiba don harud ki wah bad ki um. Ki briew kiba don ka jingtip ba<br />

bniah halor ki dohkha wah kin wan ban ai jingkren.<br />

2. Jingtah Postar<br />

Ka jingpynmih ia ki jingthoh ne jingpynbna ha ki postar baheh kan iarap ia ka ban pynsngewthuh<br />

ia ki jingthmu ka Mishon ha kaba iadei bad ka pynneh pynsah ia ki jait dohkha. Yn tah ia kine ki<br />

postar ba la pynwandur ha ka rukom ba lah ban khring bad pynsngewthuh ia ki briew. Ka donkam<br />

ban ioh ia ka jingiatrei lang ki samla shnong na ka bynta kane ka thong. Yn shim ia ka jingiarap<br />

jong kito ki kynhun kiba ju don kti ha ki kam pynneh mariang ban pynmih ia ki poster kiba iadei<br />

bad kane ka jingthmu.<br />

3. Ki jingthoh lyngkot (Slogans)<br />

Ki jingthoh lyngkot ne slogans kiba don ki jingthoh ne khubor kiba lah ban khring ia ki jingmut<br />

jingpyrkhat ki briew halor ka jingthmu pynneh pynsah dohkha, yn pynmih bad buh ha man la ki<br />

jaka jong ka jylla baroh kawei, ba ki briew ki lah ban iohi. Yn pynlong ia ka jingiakop thoh ia<br />

kine ki jingthoh lyngkot hapdeng ki khynnah pule skul bad kolej ban ioh jied ia ki jingthoh ba<br />

iahap bad kane ka jingthmu.<br />

4. Ka jingsam kot lyngkdop/kot shisla<br />

Yn pynlong ka jingsam ia ki kot lyngkdop/kot shisla ba la pynbit pynbiang na ka bynta ban khot<br />

bad iawer ia ki briew ban ia snoh kti lang ha ka ban rat dyngkhong ia ki jingsniew ha ka imlang<br />

81


sahlang kiba pynjot bad pyniap ia ki dohkha, bad ban pynneh pynsah ia ki dohkha kiba long ka<br />

spah mariang jong ngi.<br />

5. Jingpynbna/Jingai khubor lyngba ki lad pathai khubor<br />

Ia baroh ki thong bad jingthmu ban sumar bad pynneh ia ki dohkha ba im bad ba don tang ha kine<br />

ki thain bad ia ki jingpyntrei kam halor kane ka phang yn pynmih lyngba ki lad pathai khubor<br />

shisien lai bnai khnang ba ki briew kin ioh jingtip na ka por sha ka por.<br />

6. Jingiakynduh bad ki nongaikhubor<br />

La pynbeit ruh ban pynlong ka jingiakynduh ba shisien lai bnai bad ki nongpathai khubor halor ka<br />

jingiaid shaphrang jong ki kam bad ka jingpyntrei kam na ka liang ka Department ha kaba iadei<br />

bad ki prokram pynneh pynsah ia ki dohkha. Ia ki thwei ne bynta jong ki wah ba la buh kyrpang<br />

na ka bynta ban sumar pynneh ia ki dohkha yn pyni ruh lyngba ki cable TV ha ki channel ai<br />

khubor ban pynsngewthuh bad kyntu ia ki briew jong ka jylla ba ka donkam ban buh ia ki jaka ba<br />

kyrpang ban pynneh pynsah ia ki dohkha.<br />

7. Jingleit jngoh Jaka Pynneh Pynsah ryngkat ki Nongaikhubor<br />

Ia ki nongthoh khubor, nongaikhubor lem bad ki nonglum khubor jong ki channel TV yn khot ia<br />

ka ban ia leit ryngkat bad ki ophisar ban ioh leit jngoh ia ki shnong ha kaba la buh jaka kyrpang<br />

ban pynneh pynsah ia ki dohkha na la ka thain. Kane ka jingleit jngoh kan iarap ban pynphriang<br />

ia ki khubor halor kine ki prokram sumar pynneh pynsah khnang ba ki briew ba ioh pule ne iohi<br />

ia kum kine ki jaka kyrpang, kin kwah ban bud nuksa lem ha la ki jong ki shnong.<br />

8. Jingpynbna ne Jingkren lyngba ka Radio<br />

Ka radio ka dei kawei ki atiar kaba lah ban pynpoi ia ki jingtip sha bun bah ki briew. Ka jingioh<br />

jingtip lyngba ka radio ka kham thikna bad ka jinglut jingsep ha kaba ia dei bad ka jingai khubor<br />

bad ruh jingsngap, ka long kaba kham tad haba ia nujor bad kiwei ki lad pathai khubor. Kino kino<br />

ki jingpynbna ne ki jingkren lah ban pynsngew lyngba ki cable radio, ki cable TV, FM radio ne<br />

internet radio. Lyngba ka radio yn ai jingkren ne jingpynbna khnang ban sam paidbah ia ka<br />

khubor halor ka phang kumno ban pynneh pynsah ia ki dohkha na ka thain.<br />

82


9. Jingpyni lyngba ka telebishon<br />

Ha kane ka ri jong ngi ha kaba dang don bun bah ki bym nang ban thoh bad pule, ka telebishon ka<br />

long ka lad kaba paka bha ban ai ki jingtip ne khubor ba iadei bad ka imlang sahlang ha kaba ki<br />

bym nang pule ki lah ban peit bad sngap ban ioh jingmyntoi. Namar ia ka telebishon baroh ki<br />

smat ban peit bad ka poi wat shaduh ki nongkyndong ruh, ka Mishon ka sngewthuh ia ka<br />

jingbiang jong kane ka lad pathai bad ka thmu ban pyndonkam ha kaba pyni ia ki prokram jong<br />

ka (kumba la batai harum) lyngba ki TV channel jong kane ka thain jong ngi.<br />

a) Ban pynmih ia ki phlim ai jinghikai ba iadei bad ki prokram pynneh pynsah ha ki shnong ba<br />

la pyniaid da ki kynhun kum ha Nongbareh( Jaintia hills), Rombagre ( West Garo Hills) bad<br />

kiwei de. Kine kin pynkhih bad pynsngewthuh ia ka jingmut ki briew ba ka donkam ban shim<br />

ia kum kine ki prokram pynneh pynsah ia ki dohkha ha la ki jong ki shnong.<br />

b) Kan don ka jingpyni ia ki phlim lyngkot halor ka jingpynneh pynsah ia ki dohkha ka thain<br />

jong ngi, na ka por sha ka por khnang pynsngewthuh bad shim ruh ia ka jingsngew ki<br />

paidbah halor ka jingiaid iew jong kine ki dohkha.<br />

10. Jingiakop ia ki khynnah skul (Competitions for School Children)<br />

Ka jingpynlong ia ki jingiakop na ka bynta ki khynnah skul halor ka jingdonkam ban pynneh<br />

pynsah ia ki Khasaw bad kiwei de ki dohkha ha ki um ki wah ha ki shnong ki thaw jong ki,<br />

khnang ban pynsngewthuh ba ka long kaba donkam ban sumar bad pynneh pynsah ia ki dohkha<br />

jong kane ka thain jong ngi na ka bynta ka lawei bad ma ki hi kin long ki nongpynphriang stet ia<br />

kine ki jingtip sha kiwei pat. Kane kan iarap ban wanrah ka jingsngewthuh bad jingtip hapdeng<br />

jong ki ia ka jingdonkam ban sumar ia bad ban ym pynjulor ia ka mariang hi baroh kawei.<br />

11. Jingpynlong ia ki Rynsan Jingialehkai/Jingpynbna markhmat<br />

Ki jingrwai, ki jingak drama, ki drama lyngkot ba ju pynlong ha ki jingialang, ha ki lynti ne surok<br />

ki long shibynta jong ki rukom ai jinghikai ha ka imlang sahlang jong ngi naduh ki por barim bad<br />

ki la kylla long ki jingioh pateng ha ka ri jong ngi. Lyngba ki jingrwai ki jingshad lah ban ioh<br />

jingtip bad jinghikai bad ruh lah ban pynsngewtynnad ia ki briew. Ka Mishon ka thmu ban<br />

pynlong ia kine ki rukom ai jinghikai ne jingtip lyngba kitei ki rukom ba la kdew haneng, da kaba<br />

khot ia ki nongrwai, nongshad bad nongialehkai jong ka thain jong ngi hi ban pynsawa bad<br />

pynsngew ia ki sha ki briew halor ka phang jingpynneh pynsah ia ki dohkha.<br />

83


12. Ki khubor jingtip<br />

Yn pynmih ia ki khubor jingtip ne Newsletter ki ban khring ia ki nongpule. halor ka phang<br />

jingpynneh pynsah ia ki dohkha kane ka thain jong ngi. Ia kine ki ‘khubor jingtip’ yn pynmih na<br />

ka por sha ka por ki ban ai jingtip khamtam halor ki jingpynlong ia ki prokram ba kham kongsan<br />

bad ia ki kam ba la lah ban pyndep/pyntrei hapoh ka Mishon ha kaba iadei bad ka jingpynneh<br />

pynsah.<br />

5.3 Jingpynlong Workshop ha ki Shnong ba biang<br />

Kumba ka long mynta, bun na ki briew ha ki thain nongkyndong kim pat lah ban<br />

sngewthuh ia ka jingdonkam ban pynneh pynsah ia ki jingthaw baroh. Ia ki jingtip halor ka<br />

jingdonkam ban pynneh pynsah kyllum khamtam ia ki jingthaw ba im ha ki um yn lah ia ka ban ai<br />

lyngba ka jingpynlong ia ki workshop ha ki shnong ba don ki wah ne ki um ba biang na ka bynta ban<br />

shna ne pynlong thwei ba kyrpang ban ri, sumar bad pynneh pynsah kyrpang ban pynroi ia ki dohkha<br />

na la ka thain. Ia kine ki workshop ne jingiakynduh yn pynlong ha kito ki shnong ba long pdeng bad ia<br />

jan bad katto katne ki shnong, ha kaba yn khot ia ki Nongkit kam shnong/NGO/Association ki<br />

Nongkhwai, bad kiwei de ban ia shim bynta. Ha kine ki workshop yn wanrah ia ki nonghikai ne<br />

riewtip na ki jaka pule jong ka jylla bad na shabar ruh kum na DCWFR, Bhimtal, CIFA, NFDB,<br />

ICAR, CIFRI, CIFT, bad kiwei de ki ban ia shim bynta ban ai jinghikai bad jingkren halor kane ka<br />

phang pynneh pynsah dohkha. Kane kan wanrah ka jingtip bad jingsngewthuh ba bniah ia ki paid<br />

nongkyndong ba ka donkam ban shim ia ki prokram bad lad ban sumar pynneh ia ki dohkha ha ki um<br />

bad ki wah ha ki shnong jong ki ban iada na ka jingpyniap pathar ba lah ban pynduh jait ia ki dohum<br />

na la ka jaka. Ki nongshong shnong ki long ki nongsumar ia ki um ki wah ha la ki jaka bad dei tang<br />

lyngba jong ka jingiasnoh kti lang ba shit rhem jong ki ba kane ka jingthmu kan long kaba jop. Ia kine<br />

baroh yn ioh ban kheit ne kynjoh da kaba pynlong ia kine ki workshop ha ki shnong.<br />

5.4 Jingbuh ne shna ia ki jaka ri ne sumar Dohkha ba kyrpang (Sanctuary)<br />

Ka jaka kyrpang ne sanctuary ka long ka jaka kaba shngain, ka jaka kyrpang ha kaba<br />

lah ban sumar bad iada kito kiba la don ha ka jingma. Ia ki nan ne thwei jong ki wah ne um lah ban<br />

jied bad pynbna paidbah ba la buh kyrpang na ka bynta ban pynneh pynsah ia ki dohkha, ha kaba la<br />

khang bad mana ban khwai ne tong ia ki dohkha. Lyngba ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon yn sa jied ia ki bynta<br />

ha ki wah ki um ne ki nan ba biang na ka bynta ban ri, sumar bad pynneh ia ki dohkha, ha ryngkat ka<br />

jingiasnoh kti lang ki nongkit kam bad nongshong shnong.<br />

Na ka bynta ban pynlong ia ki bynta ba kyrpang ban sumar bad pynneh ia ki dohkha ha<br />

ki wah ka donkam ban jied ha ki jaka ba kham jylliew jong ki wah ban kham lait na ka jinglang<br />

84


dewshyiap, na ka jinglushia ki briew bad jingkhwai tuh. Yn shim ia ki lad jingkdew ba thikna ban buh<br />

dak ia kito ki jaka ba la jied kyrpang na ka bynta kane ka jingthmu. Yn shim ruh ia ka jingiarap ne ai<br />

jingmut jong ki riewtip riewshemphang halor kane ha ka por ba leit ia ka ban jied ia kine ki jaka. Lada<br />

i donkam, ha kito ki jaka ba thmu ban pyntrei kam ia kine ki prokram kyrpang lah ruh ia ka ban<br />

kynroh ne shna dam ba rit na shiliang sha shiliang khnang ba ka bynta jong ka wah ba thmu ban buh<br />

kyrpang kan kham jylliew ne long thwei.<br />

Kine ki thwei ba kyrpang ba la thmu ban pynlong ne shna hapoh ka Mishon kin long<br />

kyrpang tang na ka bynta ban pynneh pynsah ia ki khasaw, khalad bad kito ki dohkha ba don tang ha<br />

kane ka jylla jong ngi. Ka jingthmu jong ka jingbuh ia kine ki thwei ba kyrpang ka long ban pynneh<br />

pynsah ia ki dohum, ban iada ia ki jaka kha, jaka wad bam bad ban iada ruh na ka jingshongkha khleh<br />

khnang ban pynroi bad pynkiew biang ia ka jingdon jong kine ki jait dohkha ha ki wah jong ngi ban<br />

ioh ia kaei ba ki briew ki khmih lynti na kane. Kine ki thwei ba la buh kyrpang ki khring ruh ia ki<br />

nongwan jngoh kai bad kane kane ka long kawei pat ka lad ban kyntiew ia ka jingioh kamai lyngba<br />

kito ki nongwan kai.<br />

Ia nongpeit nongsumar wah ne River guards jong ka Department yn sa buh ban peit bad<br />

iada ia kine ki thwei ha kano kano ka por ba donkam. Hynrei la khmih lynti ia ki nongshong shnong<br />

ba kin shim khia ia ka ban peit bad sumar ia kine ki thwei ne nan ba la buh kyrpang. Nalor kine dei<br />

ban buh ruh ia ki samla shnong ban khmih bad sumar khamtam ha kito ki bynta ba kongsan ki wah<br />

kum ki jaka kha pylleng, ki sdad bad ban peit bad iada na ka jingpyniap pathar ia ki dohkha khamtam<br />

ha ka por kiew por hiar jong ki ha ki wah. Lada ia kine kiei kiei ym lah ban khanglad, ki jingpyrshang<br />

ban pynneh pynsah baroh kin shu long lehnohei.<br />

Ia ki jingpynlut ba donkam baroh ha kaba iadei bad ka jingbuh ne shna kyrpang ia ki<br />

thwei, kata naduh ki symbai dohkha, jingshna ia ki jaka ap, jingkynroh ban long thwei, lynti iaid, ki<br />

iing jain, bad kiwei de ki jingdonkam yn bei da ka Mishon. Ynda haba lada dep shna bad pynbiang lut<br />

ia baroh ki jingdonkam, yn sa aiti ia kine ki thwei kyrpang ha kino kino ki kynhun ne ki shnong ban<br />

peit bad sumar hi kat kum ki jingbuh kyndon ka Department.<br />

85


Nombar<br />

Table 5.1: Jingpyni bniah ia ka jingmang tyngka naka bynta ban pynneh pynsah ia ki dohkha ba long trai ha ka jylla jong ngi bad<br />

kiba don tang ha ka jylla jongngi.<br />

( ` Lak )<br />

Ki bynta ban pynlut<br />

1. Ki jingleit wad bniah na ka bynta ban ithuh<br />

ia ki dohkha ba la sdang duh jait<br />

2. Jingpynsngewthuh paidbah lyngba ki lad<br />

pathai khubor kaba iadei beit shaphang ka<br />

jingpynneh pynsah<br />

Jingkhein kyllum ia ki jingleit<br />

wad bniah/ /ki kot ki sla /ki<br />

jingtip/ki jingpyni/ ki jingleit<br />

jurip bad kiwei kiwei. Na ka<br />

bynta san snem<br />

250 tylli ha baroh ki 7tylli ki<br />

district<br />

a. Jinghikai paidbah 200 jaka/ bynta bapher bapher<br />

jong baroh ki 7tylli ki distict<br />

b. Jingpynsngewthuh lyngba ki kot dur 200 jaka/bynta bapher bapher<br />

jong baroh ki 7tylli ki distict<br />

c. Da kaba pyrta lyngba ki jingthoh 200 jaka/ bynta bapher bapher<br />

jong baroh ki 7tylli ki distict<br />

d. Jingsam da ki kot jingthoh/sla jingthoh 15,000 tylli ha baroh 3 tylli ki<br />

ktien (Phareng, <strong>Khasi</strong> & Garo)<br />

Jingpyndep<br />

ha ka snem<br />

Buh<br />

jingkhein<br />

lypa ban<br />

pynlut<br />

Jingkhein kyllum ia ki jinglut ha ki<br />

san snem<br />

Ka<br />

jingpyntreikam<br />

haka snem<br />

kaba nyngkong<br />

Kaba sah ban<br />

pyntreikam haki<br />

saw snem<br />

50 tylli 0.20 10.00 40.00<br />

40 tylli 0.50 20.00 80.00<br />

40 tylli 0.10 4.00 16.00<br />

40 tylli 0.10 4.00 16.00<br />

3000 tylli 0.60 0.60 2.40<br />

e. Jingpynbna/lyngba ki lad pathai khubor 20 sien 4 tylli 0.50 2.00 8.00<br />

f. Jingiathir jingmut bad ki nongpathai khubor 20 sien hapoh Shillong 4 tylli 0.25 1.00 4.00<br />

g. Jingleit jngoh da ki nongpathai khubor 35 sien ha baroh ki distrik 7 sien 0.50 3.50 14.00<br />

h. Jingpynbna lyngba ki Radio 20 sien 4 sien 0.10 0.40 1.60<br />

i. Jingpyni lyngba ki Telebishon 20 sien 4 sien 0.75 3.00 12.00


Nombar<br />

Ki bynta ban pynlut<br />

Jingkhein kyllum ia ki jingleit<br />

wad bniah/ /ki kot ki sla /ki<br />

jingtip/ki jingpyni/ ki jingleit<br />

jurip bad kiwei kiwei. Na ka<br />

bynta san snem<br />

87<br />

Jingpyndep<br />

ha ka snem<br />

Buh<br />

jingkhein<br />

lypa ban<br />

pynlut<br />

Jingkhein kyllum ia ki jinglut ha ki<br />

san snem<br />

Ka<br />

jingpyntreikam<br />

haka snem<br />

kaba nyngkong<br />

Kaba sah ban<br />

pyntreikam haki<br />

saw snem<br />

j. Jingpyniakop na ka bynta ki khynnah skul. 39 sien kata ha baroh ki block 8 sien 0.10 0.80 3.20<br />

k. Jingpyni lyngba ki jingialehkai drama/<br />

jingkren paidbah<br />

39 sien kata habaroh ki block 8 sien 0.50 4.00 16.00<br />

l. Phah khubor lyngba ki shithi 20 sien 4 sien 0.10 0.40 1.60<br />

3. Jingpynlong ia ki workshop ia ki shnong<br />

kiba don ia kane ka jingthmu.<br />

40 jaka /ki phang/ki shnong 8 sien 0.80 6.40 25.60<br />

4. Jingshna ia ki jaka ri dohkha ba kyrpang 200 sien 5.00 lakh/<br />

jaka ri<br />

dohkha<br />

kyrpang<br />

200.00 800.00<br />

Khein kyllum 260.10 1040.40<br />

Khein Kyllum lang baroh 1300.50


Lynnong VI<br />

Mini Mishon - IV<br />

Ban kyntiew ia ka jingnang jingtip bad janai ia ki rukom trei kam<br />

Ban kyntiew, pynbha ne pynkhlain ia ki jingtrei bad jinglah, ka donkam ban ai ki<br />

jinghikai ne jingpyntbit ba kyrpang ha kino kino ki kam khnang ba kito kiba dei ban shimti ia ka kam<br />

kin lah ban pyniaid beit ryntih shaphrang. Khnang ban lah pyntyllun ia kiba bun ki prokram, ka<br />

<strong>Aquaculture</strong> Mishon ka thmu ban kyntiew ia ka jingnang jingtip jong kiba iadei bad ka kam ri dohkha<br />

kat kum ka jingdawa ka kam, kata kum halor ka rukom pyniaid ia ki jaka pynkha symbai, rukom<br />

pynmih symbai,, rukom ri dohkha bam bad buh kai, rukom pynheh ha ki pung, rukom sumar jingpang,<br />

shna jingbam dohkha, pyniaid iew ia ki dohkha bad kumta ter ter.<br />

Don artylli ki bynta ha kane ka Mini Mishon kiba long :<br />

1. Ban kyntiew ia ka jingnang jingtip jong kiba shimti kam, bad<br />

2. Ban shna thymmai ne pynbha ia ki jaka ai jinghikai ne jingpyntbit<br />

6.1 Ban kyntiew ia ka jingnang jingtip jong kiba shimti ia kane ka kam<br />

Ka jingkyntiew ia ka<br />

jingnang jingtip ka lah ban long ha ka<br />

kyrdan shimet, ha kyrdan ki jaka ai<br />

jinghikai bad ha ka kyrdan ki kynhun ne<br />

nongshong shnong. Wat la bunsien, ka<br />

jingkyntiew ha ka jingnang jingtip ka ju<br />

long ha ka kyrdan shimet hi, hynrei ha<br />

kitei ki ar kyrdan ruh ki long kiba<br />

donkam bha.<br />

Ha ka kyrdan ki<br />

riewshimet ki don ar jait ki briew kiba<br />

Ka training ha CIFA, Bhubaneswar<br />

donkam ban ioh jinghikai ne kyntiew ia ka jingtip kata ki ophisar ka Department bad ki nongri<br />

dohkha. Ka jingpyntbit ne jingkyntiew shuh shuh ia ka jingtip jong ki ophisar ka long ka ba donkam<br />

haduh katta katta khnang ban ka jingpyntrei kam ia ki prokram ha ka Mishon kin long kiba iaid beit<br />

bad kiba jop. Ki ophisar ki donkam ban tip shuh shuh ia ki rukom ri dohkha ba thymmai bad kiwei<br />

kiwei de ki jingstad thymmai ki por mynta kiba iadei bad ka tnat ri dohkha, bad dei halor kane,


donkam ban phah ia ki sha ki jaka ai jinghikai ba don sha bar ka jylla ban ioh kyntiew bad lum jingtip<br />

ba bniah halor ka rukom ri ne pynmih dohkha jong ka ri hi baroh kawei.<br />

Ha ka kyrdan ki kynhun ne nongshong shnong ka Mishon ka buh lai jait ki jingkyntiew<br />

jingtip, kata lyngba (i) ki jingialang iawer paidbah ban pynbna ne ai jingtip halor ki jingpyntrei<br />

kam ba pher jong ka Mishon, (ii) ka jingpynlong ia ki prokram na ka bynta ki briew kiba i lah<br />

ban trei ia ka kam ri dohkha (kito ki briew kiba la shim kyrteng ha ka por ba ki wan sha ki<br />

jingialang paidbah) khnang ban ioh pynrung ia ki ha ka Mishon bad (iii) ka jingpynlong ia ki<br />

jingiakynduh ne workshop na ka bynta ki nongri dohkha/nongshong shnong ba kwah ban buh<br />

ne shna kyrpang ia ki thwei ne nan ban sumar pynneh (sanctuary) ia ki dohkha. Don tang katto<br />

katne ki thwei ne bynta jong ki wah ba la pynneh bad sumar kyrpang da ki nongshong shnong ne<br />

kynhun trei mon sngewbha, hynrei ka dang donkam ban pynmih shuh shuh ia kine ki jaka pynneh<br />

pynsah ba kyrpang ha kiba bun ki wah ka jylla jong ngi kaba ka jingjrong jong ki wah ka long 5600<br />

Km. Ha ki khyndiat por ba la leit la don katto katne ki nongri dohkha bad ki nongshong shnong kiba la<br />

wan ban iathuh ia ki jingthmu jong ki ban pynlong ia ki jaka sumar bad pynneh ha ki shnong jong ki.<br />

Na ka bynta kum kine ki kynhun ki nongri dohkha ne nongshong shnong kiba don ka jingthmu ba bha,<br />

donkam ban ai jinghikai bad jingtip halor kiba bun ki rukom sumar ban pynneh pynsah ia ki dohkha<br />

ha ki um ki wah.<br />

a. Ki jingai jinghikai bad jingleit jngoh sha bar jylla ia ki Ophisar<br />

i) Ki ophisar kin leit ban ioh jinghikai (training) halor:<br />

a. Ka rukom trei, sumar bad pyniaid ha ki jaka pynkha (Hatchery) - ha CIFA,<br />

Bhubaneshwar/CIFRI, Barrackpore<br />

b. Kumno ban shna bad pynmih jingbam dohkha - ha CIFA, Bhubaneshwar<br />

c. Ka rukom pynkhreh ban pynmih ia ki jingbam ne jingshet ba ioh na ka dohkha - CIFT,<br />

Cochin<br />

d. Ki dohkha ba buh kai - CIFA, Bhubaneshwar<br />

e. Ki dohkha ba iadei ha ki jaka khriat – NRCCWF, Bhimtal<br />

f. Ka jingsumar ia ki jingpang dohkha.<br />

ii) Khnang ba ki ophisar kin kham tip shuh shuh ia ki jinghikai bad jingstad ba thymmai ban iohi<br />

da la ki khmat ia ki rukom leh bad ia ki tiar ka juk mynta ba pyndonkam shabar ka jylla jong<br />

ngi kat ka donkam ia ki ban leit jngoh shabar kat kum ki jingdonkam, sha ki jaka ba la kdew<br />

harum:<br />

89


- Jaka ri, pynmih dohkha bad jaka ia jinghikai ba pawnam ha Andhra Pradesh<br />

- Jaka ri dohkha buh kai ha West Bengal bad Kerala<br />

- Jaka pynkha symbai ba pyniaid da ki nongkhaii ha Andhra Pradesh bad Kerala<br />

- Jaka tylliat / shna jingbam dohkha ki riewshimet ha Andhra Pradesh<br />

- Ki iew die dohkha ba biang ha rukom pyniaid ha Andhra Pradesh bad West Bengal<br />

- Ka jingleit jngoh ia ki jaka pule / jaka ai jinghikai shaphang ka jingri ia ki dohkha buhkai.<br />

b. Ka jingai jinghikai bad jingleit jngoh shabar jylla ia ki Nongri dohkha<br />

Hapoh ka Mishon ia ki nongri dohkha yn ai jinghikai halor ka jingri dohkha kat kum ki jingstad ba<br />

thymmai khnang ba kin ioh ban pyndonkam ia kine ki jingstad/jingtip ha la ki jaka, da kaba ialam<br />

ia ki shabar jylla ba kin iohi da la ki khmat ia ki rukom pyniaid ne trei kam ha ki jaka ri dohkha.<br />

Ki nongri dohkha kin ioh ka jinghikai ba bniah ha ki jaka ai jinghikai kat kum ki mat harum:<br />

a. Rukom ri bad sumar dohkha ha ki pung ne nan – CIFA, Bhubaneshwar<br />

b. Rukom trei, sumar bad pyniaid ha ki jaka pynkha (Hatchery) – CIFRI, Barrackpore bad kiwei<br />

ki Jakahikai.<br />

Yn sa ialam ruh ia ki nongri dohkha ban leit jngoh sha ki jaka ai jinghikai kiba don ha kylleng ka ri<br />

India, kum sha NRC, Bhimtal na ka bynta ban tip shaphang ka rukom ri ia ki jait dohkha ba im ha<br />

ki jaka ba khriat, sha CIFRI, Barrackpore, CIFA, Bhubaneshwar, CIFT, Cochin, bad sha ki jaka ri<br />

bad pynmih dohkha, jaka tylliat/pynmih jingbam dohkha bad jaka pynkha symbai, kiba don ha<br />

Andhra Pradesh, West Bengal bad Kerala.<br />

c. Ka jingai jinghikai bad jingleit jngoh shabar jylla ia ki program managers bad MSPs<br />

Ka donkam ia ki program managers kiba trei hapoh ka Mishon ban ioh ia ka jingshah hikai<br />

(training) kiba katto katne por, kata hapoh ka jylla ne shabar, khnang ba kin ioh ki jingtip ba bniah<br />

khnang ba yn pyndonkam ha kaba pyntrei ia ki program ba pher ha ka Mishon. Kin ioh ruh ia ka<br />

jinghikai ba bniah halo ka rukom trei kam khnang ba kin lah ban trei bha ia ki kam ba la bynshet<br />

ha ki. Yn sa pynbeit ruh ia ki sngi bad ia ki bynta ba donkam ban ai jinghikai ia ki program<br />

managers (theory bad practical) khnang ba kin long kiba bit ban trei ia ki kam kat kum ka<br />

jingkhmih lynti na ki.<br />

Ka don ruh ka lad ban ioh thung ia ki nongtrei ha ka tnad ri dohkha ia kiba yn tip kum ki Multiple<br />

Service Providers (MSPs) kiba lah ban ai jingiarap ia ki nongri dohkha. Ia kine ruh yn sa ai<br />

jinghikai bniah (training) hapoh ka Mishon kat kum ki phang jingtip halor ka kam ki jingdonkam.<br />

Ia kine ki MSPs yn pyndonkam ha kiba bun ki kam kiba iadei ban iarap ia ki nongrep dohkha, kata<br />

ban peit ia ka jingpoi biang por ki symbai dohkha, jingbam dohkha, pynpoi jingiarap kloi lada don<br />

90


ki jingpang dohkha, leit peit ia ki pung dohkha hapoh u pud treikam jong ki, bad ban peit/thew ia<br />

ka jinglong ka um ha ki pung dohkha. Kine ki lah ban iarap ruh ia ki nongrep ha ka por ba ki tan<br />

jar, tong ia ki dohkha bad ban die ia ki. Ia ki MSP yn thung tang ha ki por ba donkam (contract<br />

basis) ia kaba yn thung da ka FFDA hapoh ka <strong>State</strong> <strong>Aquaculture</strong> Mishon tang shisnem bad ka<br />

jingbteng kam jong ki yn pynthymmai shisien shisnem lada donkam ha ka jingsiew ba la mang.<br />

Ki jingtip ba kyrpang ba dawa na ki MSP bad Prokram Managers<br />

A. MSPs<br />

Ki MSP ki dei ban long kiba la pass ia ka class 12. Yn ai jinghikai ia ki halor ki jingdonkam<br />

ba iadei bad kine harum:<br />

a. Kumno ban peit ne thew ia ka jinglong ka um ne khyndew da kaba pyndonkam ia ki tiar<br />

shim jingthew, ban iathuh ia ki jingshem bad ban ai ki jingbatai ba donkam ban leh ia ki<br />

nongri/nongrep dohkha.<br />

b. Kumno ban tan jar khnang ban peit ia ka jingsan ki dohkha bad ban buh jingthoh ia ki<br />

jingshem.<br />

c. Kumno ban pyndonkam ia ki tiar ba iadei haba ri dohkha kum ki happa, ki tynsong, ki<br />

jingkhyrwait lyer (aerators) ha ki pung bad kiwei<br />

d. Kumno ban pynkhuid, ai shun, ai sboh, bad thep symbai<br />

e. Kumno ban sumar, peit ia ka jingkhuid ki pung kynthup ia ka jingai shun, sboh, pynkhih ia<br />

ka trai pung bad ban thew ne peit ia ka jingheh ki dohkha hadien ba la dep thep symbai<br />

f. Kumno ban peit bad sumar ia ki jingpang dohkha bad rukom tong dohkha.<br />

g. Kumno ban pynbeit kynhun ia ki nongri/nongrep dohkha bad kynhun ba mar jan shnong<br />

h. Ban lum jingthoh bad shna ia ki kaiphod halor ki nongri/nongrep dohkha ba ioh jingiarap<br />

na ka Mishon.<br />

Ki MSP kin ioh shi bnai ka jinghikai (training) ba kyrpang na ki ophisar ka tnad<br />

Fishery/FFDA, kum ba la pynbeit da ka Mishon. Ia ka jingai jinghikai yn pynlong kumba la<br />

jingpynwan dur ha ka ‘DACUM’ (Develop a curriculum).Kat kum ka rukom pyniaid ka<br />

‘DACUM’ yn ithuh 8 haduh 10 ki kamram ban bynshet, 20 haduh 25 ki jinglah ban trei ban<br />

pyni katno ki nang ban trei bad pyndep bha ia ka kam ba ki leh. Ia kine ki jinglah ban trei yn<br />

sa bishar sani bha bad nangta yn sa lah ban sngewthuh n ne tip kiei ki sap, ki jingtip bad ki<br />

jinglah ba ki nongtrei ki dei ban don khnang ba kin lah ban pyndep ia kano kano ka kamram ba<br />

91


la bynshet ha ki. Ia ki jingtip baroh ba ioh lum hadien ba la bishar yn sa pynrung lang ha ka<br />

ban hikai ia ki rukom treikam, ka jingpyndonkam ia ki tiar thew bad nangta yn sa sngapthuh<br />

halor kaba ki la ioh jinghikai ban tip katno ki la sngewthuh na ki jinghikai. Ki rukom hikai ba<br />

donkam kin long da kaba shu sngap kum ha ki skul ne jaka pule, da kaba ioh ktah ne leh hi da<br />

lade bad da kaba shu peit, kata, kaba shu pyni da ki phlim lyngkot bad kumta ter ter. Ki rukom<br />

ai jinghikai kin long mar met khnang ban pyntbit ia iwei pa iwei i nongshah hikai. Nalor ki<br />

jinghikai kiba iadei bad ka phang ri dohkha, yn hikai ruh halor ki bynta ba iadei bad ka ioh ka<br />

kot ne jingkamai na kaba ri dohkha, kumno ban pynpoi khubor ne jingtip sha ki paidbah ha<br />

kaba iadei bad ka ri dohkha, bad ki rukom ri ne kem dohkha da kaba pyrkhat bad sngewkit<br />

khlieh bad bym ktah ne pynjot ia ka mariang.<br />

Ki bynta ban ai jinghikai ne training ia ki MSP kin long halor ki mat harum:<br />

1. Ban ai jingbatai halor ki bynta ba pher jong ki jingpyntrei hapoh ka Mishon<br />

2. Ka ioh ka kot ne jingkamai kyllum na kaba ri dohkha ha ka jylla<br />

3. Ki kamram bad jingkit khlieh jong ki MSP ha ka jingpyntrei ka Mishon<br />

4. Ban jied ki jaka ba biang ban shna pung dohkha bad kumno ban shna pung<br />

5. Kumno ban pynkhuid ia ki pung, ai shun , sboh bad thep symbai dohkha<br />

6. Ban thew ia ki jinglong ka khyndew bad um ha ki pung da ki tiar shim jingthew, ban<br />

sngewthuh ia ki jingshem bad iarap ia ki nongri/nongrep dohkha<br />

7. Kumno ban sumar ia ki pung hadien ba la dep thep symbai, ban pynkhuid, ai shun, ai sboh,<br />

pynkhih ia ka khyndew sha trai ki pung, tan jar khnang ban thew bad tip ia ka jingsan jong<br />

ki dohkha<br />

8. Kumno ban pyndonkam ia ki tiar kum ki jar pynkha (happa), ki tynsong, ki jingkhyrwait<br />

lyer (aerators) bad kiwei<br />

9. Ban tip ia ki jait jingpang dohkha bad ai jingsumar<br />

10. Ban pynbeit ia ki kynhun ki nongri/nongrep dohkha bad ki kynhun ba marjan shnong<br />

11. Ka jingri bad pynkha ia ki khadkhar, rukom ri khleh, rukom ri dohkha ryngkat bad kaba ri<br />

sniang, syiar bad kiwei<br />

12. Ban peit, pyniaid ia ki jaka pynkha symbai(hatchery)<br />

13. Ka rukom ai jingbam<br />

14. Kumno ban tong lut ia ki dohkha<br />

15. Kumno ban pynsngew ne pynpoi jingtip sha ki briew halor ka kam ri dohkha<br />

16. Ka jingiada mariang – Ka jingsngewthuh halor ka jingri ne kem/tong dohkha da kaba<br />

don jingkit khlieh ban ym ktah ne pynjot ia ka mariang<br />

92


B. Prokram Managers<br />

Ki Prokram Managers ki donkam ia ka ban don ia ki jingtip harum khnang ba kin lah ban<br />

pyndep ia la ki kamram hapoh ka Mishon.<br />

- Ka jingnang jingtip- kumno ban pyndonkam ne pyniaid ia ki tiar ne jingtip ha ka liang ka ri<br />

dohkha<br />

- Halor kaba ai jinghikai (training)-ban pynbeit bad pyniaid ia kine ki rukom ai jinghikai bad<br />

ban ai jingkhein halor kane<br />

- Ka jingnang ban ai ne pynpoi jingtip – kaba markhmat ne ha ki kynhun ialang<br />

- Ki jingnang ban jingbuh jingthoh bad ai kaiphod- kumno ban thoh kaiphod, ai jingthoh<br />

halor ki nongrep ba la kiew bha, ki kaiphod ban ai ha ki lad pathai khubor<br />

- Ka jingpyniaid stet ia ki kam- Ban pynbeit ia ki kynhun ki nongrep, kynhun trei mon<br />

sngewbha, kiba don bynta ha kaba iadei bad ka ri dohkha, bad ki nongiashim bynta ha kaba<br />

pyniaid bad pyntrei kam<br />

- Jingnang ban pyniaid ia ki projek – kaba iadei bad ka jingpynbiang ia ki jingthmu trei kam,<br />

pyntrei kam ban ai kaiphod halor kine<br />

d. Jingai jinghikai ia ki Fishery Co-operative Society<br />

Kum shibynta ia ka ban pynkhlain ia ki co-operative society, yn ai jinghikai (training) ia ki dkhot<br />

jong ki society halor ka rukom ri dohkha kaba donkam ban sumar bad ai bam thikna (intensive<br />

aquaculture), ka rukom ri bad pynroi ia ki dohkha buh kai, bad ban ioh jinghikai kumno ban<br />

pyndait ia ki FRP hatchery (jaka pynkha symbai ba shna na ki plastic), ha CIFA, Bhubaneshwar.<br />

Yn ialam ruh ia ki sha kiwei de ki jylla ba kin iohi da la ki khmat ia ki rukom ri bad ki tiar<br />

thymmai ban kyntiew ia ka ri dohkha ha la ki jaka jong ki.<br />

e. Jingkyntiew ha kaba seng kam ba iadei bad ka ri dohkha<br />

Kum ba leh ia ki MSP, na ka bynta ki samla kiba don jingangnud ban seng ne kito kiba dang sdang<br />

ia ka kam ri dohkha yn ai jinghikai halor ki jingtip ba kyrpang kiba iadei bad ki kam ba ki kwah<br />

ban seng ha ka kam ri dohkha. Lyngba ka Mishon yn sa pynlong ia ki prokram jingiakynduh<br />

(entrepreneurship development Prokram ne EDP) ha kaba na pdeng kiba wan sha kine ki<br />

jingialang/jingiakynduh yn sa ioh ban jied ia kiba angnud shisha ban seng ia kane ka kam. Hapoh<br />

ka Mishon yn sa phiah ia ki ha ki lai bynta.<br />

93


i) Ki ban pynmih kha symbai shimet- Yn ai jinghikai halor kumno ban pynmih bad pyniaid iew<br />

ia ki kha symbai. Ki jinghikai kin long kat kum kiba la kdew harum:<br />

a. Jinghikai halor kumno ban pynmih ia ki symbai ba bha<br />

b. Kumno ban pyniaid bad pyntrei kam ia ki jaka pynkha (FRP hatchery)- ban pynkha<br />

symbai ba dang shu pait na ki pylleng kat kum ka jinglong ka mariang, ban sumar bad<br />

pynheh ia ki<br />

c. Kumno ban sumar bad pynkhuid ia ki pung rit, pung pynheh symbai, pung buh dohkha ba<br />

la kham heh bad ki pung ba buh kyrpang ia ki kha kynthei/shynrang.<br />

d. Ki jinghikai halor kumno ban pyniaid iew ia ki symbai ne kharit, kumno ban peit bad<br />

pyniaid ia ki kam, kumno ban ioh ia ki ram bad kumno ban buh jingkhein ia ki jingpynlut<br />

pynsep ia ka pisa.<br />

ii) Ki ban seng ia ki kam ri bad pynmih kha buh kai-<br />

a. Jinghikai kumno ban ri bad pynkha ia ki kha buh kai<br />

b. Kumno ban shna bad pynmih ia ki synduk iit<br />

c. Kumno ban peit ne pyniaid ia ki kam, ban ioh ram, kumno ban buh jingkhein ia ki<br />

jingpynlut bad ban pyniaid iew.<br />

iii) Ki ban seng ia ki kam pynmih jingbam dohkha-<br />

a. Jinghikai halor ka jingdonkam ban pynmih ia ki jait jingbam dohkha ba paka bad bha<br />

b. Ki jingbam ban khleh lang<br />

c. Kumno ban khleh bad thew ban ioh thik kat kum ki jingdawa na u jingbam ba bha<br />

d. Ban pynmih ia ki jingbam ba la shain rit ( ba per bad ba ngam)<br />

e. Ka rukom ai bam<br />

f. Kumno ban buh ia u jingbam ban lait na ka ban sniew<br />

g. Ban ioh jinghikai ruh halor kumno ban pyniaid bad pyndonkam ia ki tiar na ka bynta ban<br />

khyrwait ne shna jingbam.<br />

6.2 Ban shna thymmai/pynbha ia ki jaka ai jinghikai ne jaka pyntbit<br />

Ka Mishon ka kwah ruh ban pynbha ia ki jaka ai jinghikai khnang ban kyntiew shuh<br />

shuh ia ka jinglah ban trei bad pyniaid bha shaphrang ia ki kam. Kumba long mynta, ka Fishery<br />

Department kam don ki jaka ai jinghikai kiba biang. Kumta ka Mishon ka thmu ban shna ia ki jaka ai<br />

94


jinghikai ha ki District Headquarter. La mang ban shna 7 tylli ki jaka ai jinghikai ne pyntbit (training<br />

center) ki ban don ia baroh ki jingdonkam kiba iadei bad kane ka bynta. Yn shim ruh ia ki jingiarap na<br />

ki jaka pule ha jylla kum ka St Anthony’s College, ICAR, Umiam, KVK bad Fisheries College na<br />

Tripura, Fisheries College na Jorhat, NERC ka NIRD na Guwahati, ki ban iarap ha ka ban ai jinghikai<br />

khnang ban kyntiew ia ka jingnang jingtip ha baroh ki liang .<br />

Ka Mishon ka thmu ruh ban<br />

thung ia ka kynhun ai jinghikai ka ban don<br />

3 (lai) ngut ki dkhot (arngut ki riew<br />

shemphang ha ka kam ri dohkha bad uwei<br />

u ba shemphang ha ki kor computer) ha<br />

headquarter ki ban pynbeit bad pynbit<br />

pynbiang ia ka jingaihikai ia ki nong ri<br />

dohkha. Kan don ruh ka kynhun ai<br />

jinghikai kaba kynthup ia 6(hynriew) ngut<br />

ki dkhot kiba ka kam jong ki ka long bad ki<br />

district na ka bynta ban pynlong ia ki<br />

workshop bad ki prokram ai jinghikai.<br />

Ka rukom ban thung ia kine ki 2 (ar) tylli ki kynhun ai jinghikai yn sa nang pynbit pynbiang kaba lah<br />

ban long lyngba ki lad jingpynbna lane da kaba shu wan rah na ki jaka ai jinghikai kiba paw khmat.<br />

Ka kynhun ai jinghikai na headquarter kan pynbeit ia ka jinghikai lyngba ki internet halor ki bynta/mat<br />

trei kam ba pher ba pher jong ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon. Ka Mishon kan pynmih ruh ia ki nonghikai ki<br />

ban khlieh ha ka District lyngba ki prokram hikai ia ki nonghikai ban pynbiang ia ki jingdawa ki<br />

rukom hikai ha ki district.<br />

Ha kaba kut jong ka snem nyngkong, ia ki jingmyntoi bad jinglah pyntrei kam na kaba<br />

ioh jinghikai yn sa bishar khnang ban sngewthuh bad ban pynbiang ia ki jingdonkam ba iadei bad ki<br />

rukom ai jinghikai ha ki snem ki ban bud.<br />

6.3 Ka jingai khusnam ia ki nongri Dohkha bad ka jingithuh ia ka jingtrei jong ki Ophisar<br />

jong ka Department<br />

Ka training jong ki ophisar bad ki nongri dohkha ha CIFA, Bhubaneswar<br />

Kum ka dak ban pynpaw ka jingsngew burom ne ban ithuh ia ka jingtrei minot jong ki<br />

nongri ne nongrep dohkha/ki shnong/co-operative society bad kiwei de ki kynhun kiba la trei shitom<br />

ban kyntiew ia ka kam ri dohkha ha ka jylla bad ha ka juh ka por ban pynshlur ruh ia kiwei de ban trei<br />

ia kane ka kam, ka Mishon kan sam ia ki khusnam sha kito kiba la trei shitom bad kane kan long<br />

kawei na ki bynta trei kam jongka. Ka rukom jied na ka bynta ban ai khusnam kan long ia kiba la lah<br />

95


an pynmih dohkha bha, ki kam ba seng thymmai, ki rukom ri ne sumar ba pher, kiba trei shit rhem ia<br />

ka kam, kiba la ioh kamai tam na kaba ri dohkha bad kiwei.<br />

Ia kane ka jingthmu yn pynbna paidbah lyngba baroh ki lad pathai khubor khnang ba<br />

kito ki nongri/nongrep dohkha kin lah ban buh ia ki aplikeshon lyngba ki ophisar jong ki<br />

District/subdivision. Ki ophisar kin sa leit ban peit ia kito ki jaka jong kiba la thep bad kin sa phah ia<br />

ki kaiphod bad ki kyrteng jong kiba dei hok ban ioh sha u CEO,FFDA. Ka Sorkar kan sa thung ka<br />

komiti ba don 5 ngut ki dkhot ki ban kynthup ia ophisar ba la shongthait, na RRTC, Umran, ki dkhot<br />

ka DF&MC , ki nongmih khmat na ki lad pathai khubor bad kiwei de ki heh sorkar ki ban bishar halor<br />

ka jingjied. Ki ban ioh ia ki khusnam ki dei ban long kito kiba la iarap hapoh ka Mishon. Ia ka jingsam<br />

ia ki khusnam yn pynlong da ki jingialang ba heh.<br />

Ki khusnam kin long ha ka kyrdan jylla bad ha ki kyrdan District kiba yn ai da ki tiar<br />

ne da ka pisa ki ban ia ryngkat dor ` 50,000/- ha ka kyrdan jylla bad ` 20,000/- ha ka kyrdan District.<br />

Yn don kiwei de ki jingsam ki ban sam ha ki ar kyrdan. Ki nongioh khusnam ki lah ban shah jied ha<br />

ka kyrdan jylla bad District ruh. Ia ki khusnam yn sam shisien shisnem ha ka lyngkhuh sngi jong ka<br />

<strong>Meghalaya</strong> <strong>State</strong> <strong>Aquaculture</strong> Mishon<br />

Yn pyrkhat ruh halor ka jingai buskit ia ki Ophisar ka Department/ Prokram Managers<br />

bad kiwei de kiba don bynta ha ka jingpyntrei ia ki prokram jong ka Mishon. Ka jingjied ia ka ban ai<br />

buskit kan long halor ki rukom trei kam, rukom pyrkhat, ka jingtrei naduh ba shwa ban sdang pyntrei<br />

kam haduh ban da ioh tong ia ki dohkha. Ia ka jingiohi ne sngew ki nongrep halor ka jingtrei jong ki<br />

yn sa shim bad buh ha khmat ka komiti ban bishar iano ban jied.<br />

96


Nombar<br />

Jingmang tyngka na ka bynta ki jingdonkam ha ka Mini Mishon IV(na ka bynta ki jingai<br />

jinghikai bad HRD)<br />

Jingdonkam ba kyrpang<br />

97<br />

Nombar<br />

Jinglut<br />

ha<br />

manla<br />

kawei<br />

(`Lak)<br />

Jinglut<br />

haba<br />

khein<br />

kyllum<br />

1. Jing pynsngewthuh paidbah 28 3.00 84.00<br />

2.<br />

3.<br />

4.<br />

Jingpynlong training ia ki nongri dohkha kiba don ka<br />

jingthmu ban ioh ka jingpyntbit<br />

Jingpynlong ia ki workshops na ka bynta ki nongri<br />

dohkha/ki nongshong shnong kiba don ka jingthmu ban<br />

shna jaka ri dohkha ba kyrpang<br />

Ka jingpynkhlain ia ka rukom treikam jong kiba don bynta<br />

hakane ka project<br />

a. Ki nongtrei ophis (training bad ki jingleit jngoh ia<br />

kiwei ki jaka ai jinghikai)<br />

b. Ki nongrep ba don jingthmu ia kane ka kam (training<br />

bad ki jingleit jngoh ia kiwei ki jaka ai jinghikai)<br />

c. Jingpynlong ia ki workshop na ka bynta ki nongrep ki<br />

ba hap hapoh ka <strong>Aquaculture</strong> <strong>Mission</strong><br />

75 3.00 225.00<br />

200 0.20 40.00<br />

52 1.65 85.90<br />

30 2.47 74.00<br />

195 0.60 117.00<br />

d. Training na ka bynta ki Programme Manager 4 3.00 12.00<br />

e. Training bad ki jingleit jngoh ia kiwei ki jaka ai<br />

jinghikai na ka bynta ki Multiple Service Providers<br />

kumba 1 programme/year<br />

f. Ka jingpynkhlain ia ka rukom treikam jong ki fishery<br />

co-operators kynthup ia ki jingleit jngoh ia kiwei ki<br />

jaka ai jinghikai<br />

5 1.00 5.00<br />

6 3.33 20.00<br />

g. EDP training 10 4.00 40.00<br />

5. Ban shna/pynkhlain ia ki ing ai jinghikai<br />

a. Ban shna hynniew tylli ki kamra training(kawei ha<br />

man la ki district) ha ryngkat ki tiar ba donkam,<br />

hostels,dormitories, pantry, bad kiwei kiwei<br />

7 100.00 700.00<br />

b. Jingthied ia ki tiar ban ai training 7 20.00 140.00<br />

c. Ban pynlong ia ka wei ka kynhun ha HQ, kynhun ban<br />

trei ha district, nongaijinghikai training, ban ai<br />

jinghikai lyngba ki internet bad kiwei kiwei (lomsom)<br />

300.00<br />

d. Jingai jinghikai ia ki nongri dohkha (lomsom) 150.00<br />

e. Jingai jinghikai ia ki ophisar (lomsom) 50.00<br />

6. Ai khusnam ia ki nongrep bad bai burom ia ki ophisar 12.00<br />

Khein kyllum 2054.90


Jinglamphrang (Introduction)<br />

Lynnong VII<br />

Mini Mishon - V<br />

Ka jingpynsaphriang khubor da kiba bun ki lad<br />

Ha ka Mass media campaign (ka jingiawer paidbah) ka jingthmu ka long kumno ban<br />

pyndonkam ia ki lad pathai khubor jong ka juk mynta ha ka rukom ba biang, khnang ba ki Department<br />

ne ki Agency sorkar kin lah ia ka ban pynpoi ia ki jingtip ba iadei bad ki lad jingiarap ne skim sha<br />

baroh ki briew hapoh ka jylla. Ka jingpyntip paidbah lyngba ki lad pathai khubor ka don ka bynta ba<br />

khraw ha ka ban ktik bad pynkhih paidbah ia ki rukom pyrkhat bad jingsngew jong ki halor ki jingtip<br />

ba ki ioh shaphang kino kino ki jingjia ne ki mat ba kongsan bad khamtam eh, kumno ki sngewthuh ia<br />

kine ki jingtip ba ki ioh lum. Ka jingpynbna paidbah lyngba ki lad pathai khubor (kot khubor, TV,<br />

SMS etc), ka iarap ha ka ban pynpoi kloi kloi ia ki jingpyntip ne jingpynbna sha kiba bun ki paid<br />

nongshong shnong.<br />

7.1 Jingpynbna ban iawer paidbah (Mass Mobilization Campaign)<br />

Ka jingpynbna ban iawer paidbah ha Umsning (Ri-Bhoi District)<br />

98<br />

Ka Mass mobilization campaign ka<br />

mut ka jingiawer paidbah khnang<br />

ban ioh pynsngewthuh paidbah halor<br />

kino kino ki kam ne jingthmu jong<br />

ka sorkar na ka bynta ki paid ka<br />

Jylla, ban kyntu bad pynshlur ia ki<br />

ban shim bynta ne ban trei. Dei halor<br />

kane, ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon kan ai<br />

ki jingpynbna paidbah lyngba ki lad<br />

pathai khubor ba pher, khnang ba ki<br />

briew kin ioh ka jingtip bad jingshemphang ba biang, halor ki thong, ki jingthmu, bad ruh kiwei de ki<br />

prokram ne lad jingiarap ka sorkar lyngba ka Mishon ki ban kyntiew ia ka ioh ka kot jong ki briew<br />

khamtam ha ki thain nongkyndong kiba wan nyngkong ha ka jingthmu jong ka Mishon. Khnang ba ki<br />

briew kin ioh ki jingtip bad jingsngewthuh ba thikna, halor ka kam ri dohkha ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon<br />

kan pyndonkam ia ki lad jingpynbna (Kotkhubor, notice/poster, radio,TV etc) ba ki paidbah kin ioh<br />

jingtip kloi kloi. Kine baroh kin kynthup ia ki jingpynlong ia ki workshop, seminar, ki jingialang<br />

paidbah, ki jingpynmih khubor ia ki jingthmu ka Mishon ha ki kot khubor <strong>Khasi</strong>, Garo bad Phareng,


pynmih jingthoh halor ki nongri dohkha ba la ioh jingmih bad jingmyntoi, bad ruh ka jingshna phlim<br />

lyngkot ban pyni paidbah, ia kiba yn sa batai harum:<br />

1. Jingpynlong Workshop bad Seminar<br />

Ki Workshop bad Seminar ki mut ka jingiakynduh kynhun ha kaba yn don ki<br />

jingiakren, iamir ne phylliew jingmut lang kat kum ki jingtip ne jingiakynduh ba ki nongiashim<br />

bynta halor kino kino ki phang ne mat jingiakren. Ki workshop bad seminar ki long ki atiar kiba<br />

donkam bha ha ka ban iarap ban ai ka jingbatai/hikai ba bniah sha ki paidbah halor ki kam ri<br />

dohkha ha ka Mishon. Lyngba ka Mishon, yn pynlong ia ki workshop bad seminar, ha kaba yn<br />

wanlam ia ki riewstad riewshemphang kiba na ki jaka hikai ba pawnam na la jylla ne na shabar<br />

kum na ka CIFA, NFDB,ICAR, CIFRI, CIFT bad kiwei, ban ai ki jingkren bad pynshai halor ka<br />

kam ri dohkha. Da kaba pynlong ia kine ki jingiakynduh, kan wanrah jingmyntoi ia baroh kiba<br />

don bynta ha ka kam ri dohkha, kata naduh ki nongtrei ka Department ki nongri dohkha bad<br />

kumjuh ruh ia ki nongpyniaid ia ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon. Yn khot sngewbha ruh ia ki NGO, SHG,<br />

ki riewtrei shimet, Cooperative society bad kiwei ban iashim bynta ha ka ban iasam jingmut lem<br />

halor ki phang kumno ban kyntiew ia ka kam ri dohkha ha ka jylla. Ia kum kine ki workshop bad<br />

seminar yn pynlong na ka por sha ka por katba dang pyntrei kam ia ka Mishon.<br />

Kumjuh ruh, yn pynlong ia ki workshop na ka por sha ka por ban ia shim bynta da ki<br />

ophisar bad ki nongpyniaid ia ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon khnang ban pynsted bad pynkloi ia ka ban<br />

pynphriang ia ki jingstad bad jingtip ba thymmai halor ka jingpynmih dohkha bad ban bud dien ne<br />

peit ia ka jingiaid ki prokram hapoh ka Mishon. Kane kan pynsted ia ka jingsam jingtip halor<br />

kumno ban ri pynheh, pynmih bad ban tong ia ki dohkha na ka bynta ban ioh die.<br />

2. Ki jingiakynduh bad ki Nongri dohkha(Interaction Meets)<br />

Ia ka jingiakynduh hapdeng ki Ophisar ka Fisheries Department bad ki nongri dohkha<br />

kaba long kawei na ki lad ban pynsngewthuh ia ki briew, yn pynlong da ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon<br />

na ka por sha ka por ha ki katto katne ki shnong ha kylleng ka jylla ban pynioh kabu ia ki paidbah<br />

ban pynpaw ia la ki jong ki jingsngew halor ki prokram ba pher ha ka jingpyntrei kam ka Mishon.<br />

Ha kine ki jingiakynduh yn ioh lad ia ka ban ia pyni ne kdew ia ki jinduna ne jingeh ba lah ban ia<br />

kynduh ha ka jingpyntrei kam ia ki prokram jong ka Mishon khnang ban ioh shim ki lad ne lynti<br />

ban ioh pynbeit khnang ba ki kam kin iaid shaphrang. Yn ioh ruh ia ka ban ia phylliew jingmut<br />

bad pynsngewthuh ia ki briew ban shimkhia halor ka mat jong ka jingdonkam ban sumar bad<br />

pynneh pynsah ia ki dohkha ha kane ka thain jong ngi , ban sngewthuh ia ka jingdondor jong kine<br />

ki dohkha bad kiwei de ki kabu kiba lah ban mih ha ka kam ri dohkha. Lyngba kine ki<br />

99


jingiakynduh hapdeng ki nongri dohkha bad ki ophisar ka Department, kan iarap ban kyntiew ia<br />

ka rukom pyrkhat thymmai bad wanrah ka jingkylla ha ka jingsngewthuh jong ki briew. Ia kine ki<br />

jingiakynduh yn pynlong ha man la ki Block ha kaba ki ophisar jong ki bank ruh kin wan ia ka<br />

ban pynshai bniah halor ki kyndon jingiateh bad ki bank.<br />

3. Jingialang paidbah (Public Meetings)<br />

Yn pynlong ruh ia ki jingialang paidbah khnang ba yn ioh ia ka ban pynsngewthuh bad<br />

pynshai paidbah halor ka jingsniew ba mih na ka jingpyniap pathar ia ki dohkha da ki dynamite,<br />

ai bih bad kiwei de ki rukom pyniap dohkha, kiba ju jia ha jan man la ki District. Ym tang katne,<br />

ka jingtih dewiong pathar ka pynjaboh bad pynlong bih ia ki um ki wah bad wanrah ka jingiap<br />

julor jong ki dohkha, khamtam ha ki thain Jaintia bad Garo. Da kaba pynlong ia kine ki jingialang<br />

yn pynshai bniah ia ki briew shaphang kine ki jingpynjulor bad kyntu ia ki paid nongshong<br />

shnong ban kin shim khia bad shim ki lad kumno ban pynduh ia kine ki rukom pyniap pathar ne<br />

pynsniew ia ki um ki wah bad ruh ban shim jingkitkhlieh lang ha ka ban pynneh pynsah ia ki<br />

dohum bad ia ka mariang ha la ki jong ki shnong. Ia kine ki jingialang ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon<br />

kan pynlong ha kito ki shnong kiba don harud ki wah bad ki um. Ki briew kiba don ka jingtip ba<br />

bniah halor ki dohkha wah, ki paid nongshong shnong, ki Rangbah shnong, ki sordar shnong, ki<br />

NGO bad kiwei de kin ioh ia ka ban ia don lang ha kine ki jingialang.<br />

4. Jingpyntip paidbah (Mass Awareness)<br />

a. Khnang ban wanrah jingtip halor kiba<br />

bun jait ki dohkha, ki jingbam ba lah<br />

ban shna na ka dohkha, ki lad jingiada<br />

na ki jingpang dohkha bad ki rukom<br />

sumar ia ki jingpang dohkha, bad<br />

pynmih ia ki jinghikai thymmai kiba ia<br />

iadei bad ka ri dohkha, ka jingpynlong<br />

ia ki Fish Festival/Mela/Exhibition<br />

jingpynirong) kan pynkhih ia ki briew<br />

ban ia wan paidbah bad kine kin long ki<br />

atiar ha ka Mishon ki ban rah bad kyntiew ia ka kam ri dohkha ha ka jylla jong ngi.<br />

100<br />

Ka jinpyntip paidbah ha Williamnagar


. Ka jingpynneh pynsah ia ki jait dohkha ba ioh hangne ha thain jong ngi ka long ka ba<br />

donkam bha na ka bynta ki pateng ba hadien. Ka jingiawer paidbah kaba long kawei na ki<br />

mat trei kam jong ka Mishon, kan pynshlur bad pynngeit ia ki nongshong shnong, ki Rangbah<br />

shnong, ki nokma ki sordar bad khamtam ia kito ki briew kiba shong ba sah harud/hajan ki<br />

um bad ki wah, shaphang ka jingdonkam ban pynneh pynsah ia ki dohkha na kiba na kane ka<br />

jylla, bad ban ai ka jingkyrshan ia kito ki kynhun ne ki briew ba trei ia ka ban pynneh pynsah<br />

dohkha. Khnang kane ka jingthmu kan long kaba jop,yn pynlong ia ki workshop na ka bynta<br />

ki nongri dohkha bad kiwei kiba ju trei na ka bynta ka jingpynneh ia ki dohkha.<br />

7.2 Jingpynbna paidbah (Publicity through Mass Media Campaign)<br />

Don ar jait ki rukom ai jingpynbna/jingpyntip sha ki paidbah, kata kat kum ki lad pathai<br />

khubor- i). Lyngba ki jingthoh ba lah ban pule (kot khubor, magazine bad journal) bad- ii) Lyngba ki<br />

tiar pyni ne sngap (Radio, TV, internet). Ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon ka thmu ban pyndonkam bha da kine<br />

baroh ar jait ki lad pathai khubor ban ai jingtip ia ki paidbah shaphang ka Mishon, ki thong, jingthmu<br />

bad kiwei de ki jingtreikam.<br />

1. Jingpynbna lyngba ki kot khubor (Advertisement in Newspaper)<br />

Ia ki thong, jingthmu bad kiwei de ki prokram hapoh ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon la saindur ba kin<br />

iarap ha ka ban kyntiew ia ka ioh ka kot, ka imlang-sahlang jong ki briew khamtam ha ki thain<br />

nongkyndong, yn pynmih ha ki katto katne ki kot khubor khasi, Garo bad Phareng ba kham paw<br />

(ha sor ne nongkyndong), Kane ka long kawei na ki jingthmu jong ka Mishon - ban pynpoi ia ki<br />

jingtip ba donkam bad ba thikna sha ki paidbah khnang ba kin ioh ki jingmyntoi.<br />

2. Jingiakynduh bad ki nongaikhubor (Press Conference)<br />

Ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon ka la pynbeit ruh ban pynlong ka jingiakynduh ba shisien lai bnai bad ki<br />

nongpathai khubor halor ka jingiaid shaphrang jong ki ba bun ki prokram jong ka Mishon. Lada<br />

don kino kino ki jingkylla ha ki prokram trei kam ki ban iarap ha ka ban kot ia ki thong bad<br />

jingthmu ka Mishon, yn ai jingtip lyngba kine ki jingiakynduh bad ki nongaikhubor. Ia kine ki<br />

jingiakynduh bad ki nongaikhubor yn pyni ruh lyngba ki cable TV ha ki channel ai khubor.<br />

3. Jingleit jngoh kam ryngkat ki nongaikhubor (Press Conducted Tour)<br />

Kawei na ki prokram jong ka Mishon ka long ban pynlong ka jingleit jngoh ryngkat bad ki<br />

nongaikhubor ia ki shnong kiba don ki jingtrei/prokram jong ka Mishon khnang ban ioh pynpaw<br />

paidbah lyngba ki kot khubor, radio ne jingpyni TV kumno bad katno ki kam ki la iaid<br />

101


shaphrang. Kane kan iarap ia ki lad pathai khubor ban peit bniah bad sngapthuh ia ka jingsngew<br />

ne jingpyrkhat jong ki briew halor ki kam bad jingtrei kiba iadei bad ka ri dohkha. Kine ki jingleit<br />

jngoh kin iarap ruh ha ka ban sngewthuh haduh katno ka Mishon ka la lah ban kyntu ia ki briew<br />

kiba la ioh jingmyntoi na ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon.<br />

4. Jingpynbna ne Jingkren lyngba ka Radio (Radio Broadcasting)<br />

Ka radio ka dei kawei ki atiar kaba lah ban pynpoi ia ki jingtip sha bun bah ki briew. Ka jingioh<br />

jingtip lyngba ka radio ka kham thikna bad ka jinglut jingsep ha kaba ia dei bad ka jingai khubor<br />

bad ruh jingsngap, ka long kaba kham tad haba ia nujor bad kiwei ki lad pathai khubor. Kino kino<br />

ki jingpynbna ne ki jingkren lah ban pynsngew lyngba ki cable radio, ki cable TV, FM radio ne<br />

internet radio. Ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon ruh kan pyndonkam da kitei ki lad jingpynbna haneng ban<br />

pynpoi ia ki jingtip wat shaduh ki jaka ba kham kyndong kumne harum:<br />

a. Na ka por sha ka por yn ai jingkren lyngba ka radio ia ki thong ka <strong>MSAM</strong> (<strong>Meghalaya</strong> <strong>State</strong><br />

<strong>Aquaculture</strong> Mishon) bad kiwei de ki kam, kynthup ia ki jingkren ne jinghikai halor ki<br />

rukom ba thymmai ha ka jingshna ne tih pung dohkha, kumno ban pynmih bad die symbai<br />

dohkha ne jingbam dohkha, ki jait dohkha aiu ban ri bad ki jingbatai shaphang ki iew dohkha<br />

ba thymmai.<br />

b. Ia ki jingbatai bniah halor ki prokram ka Mishon kum ka Jingshna pung thymmai (Area<br />

Expansion), Jingpynneh pynsah (Conservation of indigenous fish species) ia ki dohkha ki<br />

thain jong ngi bad kiwei de yn pynsngew lyngba ka radio ha la ki jong ki jait ktien.<br />

5. Jingpyni lyngba ka telebishon (Television Telecast)<br />

Ha kane ka ri jong ngi ha kaba dang don bun bah ki bym nang ban thoh bad pule, ka telebishon ka<br />

long kaba biang eh na ka bynta ban ai ki jingtip ne khubor ba iadei bad ka imlang sahlang ha kaba<br />

ki bym nang pule ki lah ban peit bad sngap ban ioh jingmyntoi. Namar ia ka telebishon baroh ki<br />

smat ban peit bad ka poi wat shaduh ki nongkyndong ruh, ka Mishon ka sngewthuh ia ka<br />

jingbiang jong kane ka lad pathai bad ka thmu ban pyndonkam ha kaba pyni ia ki prokram jong<br />

ka (kumba la batai harum) lyngba ki TV channel jong kane ka thain jong ngi.<br />

a. Ban hikai ia ki khynnah skul da kaba pyni ia ki phlim lyngkot shaphang ki prokram ba pher<br />

hapoh ka Mishon.<br />

102


. Ka jingpyni na ka por sha ka por ia ki phlim kumno ban pynneh pynsah ia ki dohkha jong<br />

kane ka thain jong ngi kan pynsngewthuh ia ki briew ia ka jingkordor bad iaid iew jong ki.<br />

c. Yn pyni ruh ia ki video phlim ki ban ai jinghikai bad jingsngewthuh halor ki jaka pynkha<br />

symbai, ki rukom thymmai ha ka jingshna pung, ka jingri ia ki jait dohkha ba ai jingmyntoi<br />

bad ki iew dohkha ba thymmai.<br />

6. Jingpynbna Paidbah kum ka juk mynta (New Media Campaign)<br />

Ka jingpynmih bad jingpyndonkam ia ki tiar bad kor ba thymmai ka juk mynta kum ki komputor<br />

bad kiwei de, la tip kum ki ‘New Media’ ne lad pathai khubor thymmai kiba pynsuk bad pynkloi<br />

ia ka jingioh khubor. Kine ki kynthup ia ki rukom ai jingtip thymmai kum da ki komputor, CD,<br />

lyngba ki mobile bad kiwei de. Da ka jingmih kine ki lad pathai thymmai, ka la wanrah ia ka<br />

jingiamir lang (convergence) jong ki lad pathai khubor kum kito kiba shu shon, ki dur, ki phlim,<br />

ki jingrwai ne radio bad TV. Ka long kaba eh ban pyniakhlad ia ki lad ai jingtip ne pathai kiba rim<br />

na kiba thymmai, hynrei ka internet ka la pynkylla dur ia ka rukom lum bad phah jingtip kloi lan,<br />

la hajan ne ha jngai. Ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon ka thmu ban pyndonkam ia kine ki lad ba thymmai<br />

ka juk mynta na ka bynta ka jingpyntip/jingpynbna paidbah ia kaba yn peit da kiba la tip bad<br />

sngewthuh bha kumno ban pyndonkam ia ki.<br />

7. Jingbuh Website (Website Development)<br />

Ka Web site ka long kum ka kot ba don bun ki sla ha kaba lah ban don ruh ki dur, ki dur ba<br />

khih(videos) bad kiwei kiwei ia kiba la buh ha internet. Ban buh la ka jong ka web site khnang ba<br />

yn ioh ia ka ban thep ia kiei kiei jingtip ba donkam na ka bynta ym tang ia ki paidbah hynrei ia<br />

baroh ka long kawei na ki bynta ba kongsan hapoh ka Mishon. Ia kane ka Web site ka FFDA kan<br />

sa phah shna ne pynbit pynbiang ha kito kiba nang batip ha kane ka bynta. Ia ki jingthoh ne<br />

jingtip ba donkam yn sa pynbiang da kito kiba tip bniah bad iadei ha ka jingpyniaid ia ka Mishon.<br />

Ha kane ka website yn buh ia ki video, ki dur, bad ruh ki jingthoh shaphang ki nongri dohkha ba<br />

la ioh jingmih bad jingmyntoi. Ia ka jingbuh ne shna ia ka website bad ka jingpyndap ia ki<br />

jingthoh ne jingtip ba thymmai (na ka por sha ka por) yn shu ai wai (contract basis).<br />

7.3 Ki prokram wer bad kyntu Paidbah(Outreach Prokram for Mass Mobilization)<br />

Ki prokram ban pynpoi sha ki paidbah na ka bynta ban iawer bad kyntu ia ki sha ka ban<br />

ia shim bynta ki long kum ki jingiakop na ka bynta ki khynnah skul, jingpynlong ia ki Fish Mela,<br />

103


Exhibition (jingpyni rong), jingtah postar, bad jingpynlong ia ki rynsan jingialehkai/jingiashim bynta<br />

(drama lyngkot ha ki jingialang ne surok, jingrwai bad ki jingiakop thoh).<br />

1. Jingiakop ia ki khynnah skul (Competitions for School Children)<br />

Ka jingiakop na ka bynta ki khynnah skul kan long halor ki phang ba bun khamtam halor ka ka<br />

Jingpynneh pynsah ia ki Khasaw bad kiwei de ki dohkha ha ki um ki wah ha ki shnong ki thaw<br />

jong ki, khnang ba kin tip bad sngewthuh ba ka long kaba donkam ban sumar bad pynneh pynsah<br />

ia ki dohkha jong kane ka thain jong ngi na ka bynta ka lawei bad ma ki hi kin long ki<br />

nongpynphriang ia kine ki jingtip sha kiwei pat. Ka Mishon ka thmu ban pynlong ia kine ki<br />

jingiakop ha man la ki Block jong baroh ki District shisien shisnem, halor ki phang ka rukom ri<br />

dohkha ban ym pynjulor mariang bad ka jingsumar bad jingpynneh pynsah ia ki dohkha ha ki um<br />

bad ki wah jong ngi. Kane kan iarap ban wanrah ka jingsngewthuh bad jingtip hapdeng jong ki ia<br />

ka jingdonkam ban sumar ia ka mariang hi baroh kawei.<br />

2. Jingpyni rong (Fish Mela/Exhibition)<br />

Ka jingpynlong ia ki Mela ne ki jingpyni rong ka long kawei na ki lad ban khring ia ki paid nongri<br />

dohkha ban iashim bynta ha ka jingpyni rong ne pyni paidbah ia bun jait ki dohkha ba im, ia ki<br />

jait jingbam ba lah ban shna na ka dohkha, kumjuh ruh ki tiar ki tiar ba pyndonkam ha kaba ri,<br />

pynap, bad tong dohkha.. Ka Mishon ka don ka jingthmu ban pynlong ia kum kine ki jait jingpyni<br />

rong ban pyni paidbah ruh ia kiwei de ki jingstad thymmai ha ka kam pynmih dohkha, rukom<br />

shna pung, bad ruh kumno ban sumar ia ki pung, ki symbai dohkha bad ban ioh tong ia ki dohkha<br />

na ka bynta ban ioh die ia ki. Ia kine ki jingpyni rong yn pynlong shisien shisnem ha ki jaka ba la<br />

pynbeit ha la ki jong ki District khnang ban ioh pyni bad die paidbah ruh ia ki bun jait ki jingbam<br />

ba lah ban shet na ka dohkha, ki ashar bad kiwei de. Yn khot sngewbha ia ki nongri dohkha na<br />

kylleng ki shnong jong ki District, ki ophisar sorkar, ki nongkhaii shimet, ki nongpynmih jingbam<br />

bad tiar ri dohkha, NGO ba iadei bad kam ri dohkha, ki fishery cooperative bad kiwei de ban ia<br />

don lang bad ia shim bynta ha kane ka jingiapyni rong. Ha ka juh ka jaka ba pynlong ia kine ki<br />

jingpyni rong yn pynlong ruh ia ki jingiakynduh ba kyrpang hapdeng ki nongri dohkha, ki ophisar<br />

na kiwei de ki tnat sorkar, ki NGO, ki nongpynmih/nongkhaii mar ne dohkha, ha kaba yn don ka<br />

jingiakren, jingiatai, jingiakylli bad iamir jingmut halor ki mat ne ki lad ba biang ki ban iarap ban<br />

kyntiew ia ka kam ri dohkha bad ruh ba ki nongri dohkha kin ioh ka jingbatai, jingjubab halor ki<br />

jingkylli bad jingpynshai na ki ophisar ka tnat Fishery bad kiwei de ki tnat sorkar kiba la khot ban<br />

iadon lang. Kum kine ki jingiakynduh kyrpang kin iarap shibun ha ka ban pynsted ia ka ban ai ia<br />

104


ki jingtip bad jingstad thymmai kiba donkam ban kyntiew shaphrang ia ka kam ri dohkha ha ka<br />

jylla jong ngi.<br />

3. Jingtah Postar (Poster Campaign)<br />

Ka jingpynmih ia ki jingthoh ne jingpynbna ha ki postar baheh kan iarap ia ka ban pynsngewthuh<br />

bad pynkwah ia ki briew ia ka ban ri dohkha, ha kaba ka Mishon kan pyndonkam ban ai jingtip<br />

bad jingpynbna lyngba ka jingtah ia ki postar. Ia kine ki postar yn pynwandur ha ka rukom ba lah<br />

ban khring bad pynsngewthuh khamtam ia ki briew ha ki thain nongkyndong, bad ruh yn tah ia ki<br />

ha ki jaka ba ki briew ki lah ban iohi bad ban pule ban ioh ia ki jingtip ba donkam kiba iadei halor<br />

ki kam ka Mishon bad ki thong ki jong ka. Ia kine ki postar yn pynbit pynbiang ha kata ka dur ha<br />

kaba baroh ki jingtip shaphang ka Mishon kata kynthup ia ki prokram naduh ki symbai, jingbam,<br />

jinghikai haduh ki lad jingiarap pisa kiba ka sorkar ka thmu ban pynioh lyngba ka Mishon.<br />

4. Jingpynlong ia ki Rynsan Jingialehkai/Jingpynbna markhmat (Onstage/Live Campaigns)<br />

Ki jingrwai, ki jingak drama, ki drama lyngkot ba ju pynlong ha ki jingialang, ha ki lynti ne surok<br />

ki long shibynta jong ki rukom ai jinghikai ha ka imlang sahlang jong ngi naduh ki por barim bad<br />

ki la kylla long ki jingioh pateng ha ka ri jong ngi. Ha kane ka thain jong ngi ka rwai ka siaw, ki<br />

jingak drama lyngkot ki la suhthied ha ki dustur jong ngi naduh ki por ba mynshwa. Lyngba ki<br />

jingrwai ki jingshad lah ban ioh jingtip bad jinghikai bad ruh lah ban pynsngewtynnad ia ki briew.<br />

Kine ki rukom ai jinghikai ne jingtip lyngba kitei ki rukom ba la kdew haneng ki dang iaid bha ha<br />

ka ri jong ngi wat ha kane ka juk mynta bad ka Mishon ka thmu ban pynlong ia ki da kaba khot ia<br />

ki nongrwai, nongshad bad nongialehkai jong ka thain jong ngi hi ban pynsawa ia la ki thong sha<br />

ki paidbah.<br />

a. Ki Jingrwai bad Drama Lyngkot (Songs, Dramas and Street Play)<br />

Ha kum kine ki jingpynlong, ki nongrwai, ki nongialehkai bad ki nongsngap nongpeit ki iohi<br />

iwei ia iwei (ym kum ba long lyngba ka radio ne TV). Ka khubor ne jinghikai ba lah ban ai ki<br />

long kiba suk ban kem ne sngewthuh, bad ki briew kim ngiah ne thait ban sngap ne peit ia ki.<br />

Ki don bun jait ki rukom ai jingtip ne jinghikai pateng la pateng ha ka ri jong ngi nalor kitei<br />

ba la ai ha neng kum ki jingiathuhkhana bad pynshad khunbynriew, kiba lah ban iohi<br />

markhmat. Ia kum kine yn pynlong ha man la ki block ne District, khnang ban kyntiew ia ka<br />

jingsngewthuh bad ka jingpdiang ki paidbah ia ki rukom ri dohkha ba thymmai bad kumno<br />

ban pynneh pynsah ia ki dohkha ka thain jong ngi.<br />

105


. Ki jingthoh lyngkot (Slogans)<br />

Ki jingthoh lyngkot ne slogans ki dei ki jingthoh lyngkot ba ki briew ki lah ban kynmaw ne<br />

bat jingmut. Kine ki long shibynta jong ki jingpynbna ki ban iarap ia ki briew ban sngewthuh<br />

ia ka jingmut jong ki jingthoh ba don ha ka bad ban pdiang ia ki. Lyngba kine ki jingthoh<br />

lyngkot ne slogan lah ia ka ban ai ki jingtip ha ka rukom ban khroh ne khring ia ki briew. Da<br />

kane ka lad ruh ka Mishon ka thmu ban pynmih ki jingthoh ki ba lah ban ktah ne shon ha ka<br />

jingmut ki briew, bad buh ia ki ha ki jaka ba lah ban iohi paidbah khnang ban kyntu ia ki ban<br />

wan sha khmat sha ka jingiashim bynta bad ki prokram ka Mishon.<br />

7.4 Kaba Buh Jingthoh ia ki Jingtrei Kam ka Mishon( Documentation of Mishon’s Activities)<br />

Ia baroh ki jingpynlong kum ki workshop/Seminar, ki thong, jingthmu bad jingtrei kam<br />

ka Mishon, ki prokram, ki jingpynmih jingthoh halor kito ki nongri dohkha ba la ioh jingmyntoi na ka<br />

Mishon, ki jingpynmih khubor ha ki lad pathai khubor, ki jingthoh halor ka jingiamir<br />

lang(convergence), ki kaiphod ba shisien shisnem bad kiwei de ki jingthoh ba donkam halor ki<br />

jingpynbna bad jingkyntu paidbah.<br />

1. Jingpynmih Kot Lyngkdop bad Kot Shisla(Pamphlets and Booklets)<br />

Ka jingpynmih ia ki jingthoh ha ki Kot Lyngkdop ha ryngkat ki jingbatai bniah (kum ia ki skim,<br />

ki jingaihikai, kumno ban thep ia ki aplikeshon phom bad ka rukom iarap pisa) shaphang ki<br />

prokram ka Mishon, ia kiba yn shon ha ka ktien <strong>Khasi</strong>, Garo bad Phareng ban sam sha baroh ki<br />

jaka nongkyndong. Yn pynmih ruh ia ki kot Shisla ki ban ai jingbatai lyngkot shaphang ki thong<br />

bad jingthmu ka Mishon, na ka bynta ban pynbna bad kyntu paidbah sha ki prokram kyntiew ia<br />

ka kam ri dohkha.<br />

2. Kot Jingbatai (Technical Manual)<br />

Ia ka kot jingbatai yn pynkhreh da ka ba shim ia ka jingbit jingbiang na baroh ki liang bad ban<br />

pynmih paidbah. Ha ka kot jingbatai yn pynmih ia ki phang ba kongsan harum kiba iadei bad ka<br />

jingpyntrei kam ia ki prokram ka Mishon :<br />

a) Ka jingjied ia ki jaka ba biang ban shna pung<br />

b) Ki kyndon halor ka rukom shna pung<br />

c) Ki jingdonkam ban leh shwa ban thep symbai/dohkha<br />

d) Ki jingdonkam ban leh hadien ba la thep symbai/dohkha<br />

e) Ki rukom sumar bad pynkhuid pung ba man la ka bnai<br />

f) Ki jait jingpang dohkha bad ki lad jingiada/jingsumar<br />

106


g) Ka rukom ai bam dohkha<br />

h) Ka jingdonkam ban leh ha dien ba la tong ia ki dohkha<br />

i) Ka jingpynneh pynsah ia ki dohkha ka thain jong ngi<br />

j) Ka jingri ia ki dohkha buh kai<br />

k) Kiwei de ki mat ba donkam ia ki paidbah<br />

3. Ki Jingthoh halor kiba la ioh Jingmyntoi (Success Stories)<br />

Ka jingbuh bad jingpynmih jingthoh shaphang kito ki nongri dohkha ba la ioh jingmyntoi ka long<br />

kawei na ki atiar ba donkam bha khnang ban long ka nuksa ia kiwei pat ba ka jingbuh thong bad<br />

ban poi sha ka thong kam long kaba jngai hynrei ka long kaba suk kumba buh hi ia ka thong.<br />

Baroh kiba ioh ban pule ia kine ki jingthoh kin sa sngewthuh kumno kiwei ki lah ban jop ia ka<br />

thong, wat la ki thong ki lah ban iapher kawei na kawei, bad kane hi kan ktik ne pynioh mynsiem<br />

lem ia kiwei ban trei shitom bad trei bha khnang ba ki hi kin ioh jingmyntoi. Ka Mishon ka thmu<br />

ban pynmih jingthoh ia kito briew ne kynhun kiba la ioh ka jingjop bad ioh jingmyntoi na ka kam<br />

ri dohkha kiba kham pher la ka long ha ka jingri dohkha shimet ne kito ki kynhun kiba trei met<br />

bad mynsiem ban pynneh pynsah ia ki dohkha ka thain jong ngi.<br />

4. Jingbuh Jingthoh ia Ki Jingpynbna ne Khubor ba la Pynmih (Documentation of Media<br />

Coverage)<br />

Baroh ki jingpynbna bad jingthoh ha ki kot khubor ki ai jingtip kylla ia ki jingsngew ki paidbah<br />

halor kano kano ka prokram. Ia baroh ki jingpynmih khubor, jingpynbna ne jingthoh ba mih ha ki<br />

kot khubor yn buh jingthoh ha ka Mishon khnang ban ioh jingmut bad sngewthuh kumno ka lah<br />

ban pynioh jingtip ia ki paidbah bad haduh katno ka lah ban kyntu ne khring ia ki paidbah da ki<br />

jingthoh jong ki nonglum khubor.<br />

5. Ki Kaiphod Shisien Shisnem (Annual Reports)<br />

Ki kaiphod ba shisien shisnem ki ai jingtip, ia kito briew ne kynhun ba don bynta ne sngewtynnad<br />

ia ki kam ri dohkha, halor ki jingtrei bad ki jingpynlut pisa ha ka Mishon. Kawei na ki kam ba<br />

kongsan ha ka Mishon ka long ban ai kaiphod ha man ba la kut kawei ka snem jong ka jingpyntrei<br />

kam ka Mishon. Ia kine ki kaiphod yn sam sha kito ki nongiadon bynta bad sha ki lad pathai<br />

khubor ruh, khnang ban ioh jingtip halor ka jingiaid shaphrang ki kam ha ka Mishon. Tang kine ki<br />

mat ba harum yn shim ha ka por ba pynkhreh ia ki kaiphod.<br />

Ka jingiaid ki kam ba iadei bad ki jingpynheh/ pynbun pung dohkha(area expansion)/farm ri<br />

dohkha ha ka Mishon<br />

107


Katno la lah ban pyndep ha kaba iadei bad ka jingpyntrei ia ki kam bad jingthmu ha ka<br />

Mishon bad kaei ka jingmyntoi ba ioh na kane<br />

Ka jingbuh ia ki briew ban iarap bad trei ha ka ban pynsted ia ka jingpyntrei ia ki prokram ka<br />

Mishon<br />

Ka jingmang pisa bad ka jingpynlut halor ki prokram ba pher<br />

6. Ki khubor jingtip (Newsletter)<br />

Ki khubor jingtip ne Newsletter ki dei ki jingpynmih bad jingphah khubor ba tista kiba long beit<br />

halor kawei ka phang kaba khring ia ki nongpule. Ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon kan pynmih ia kine ki<br />

‘khubor jingtip’ ba shisien lai bnai ki ban ai jingtip khamtam halor ki jingpynlong ia ki prokram<br />

ba kham kongsan bad ia ki kam ba la lah ban pyndep/pyntrei hapoh kine ki lai bnai. Kane kan<br />

wanrah ia ka jingiatip paidbah kynthup kiwei de ki ophisar halor ki jingjia/jingiakynduh kiba ka<br />

<strong>Aquaculture</strong> Mishon ka la pynlong bad ki jingmih jingmyntoi ha kane ka por, kata shisien lai<br />

bnai.<br />

Ia ka jingdonkam pisa ia kiba bun ki bynta hapoh ka Mishon kata ki jingpynbna, iawer, kyntu<br />

paidbah, jingbuh Jingthoh bad jingiakynduh la pynpaw ha ka jingpyndait (Annexure).<br />

108


Nombar<br />

Table 7.1: Jingpyni bniah ia ka jingmang pisa na ka bynta ki jingialang paidbah, ki jingbuh jingthoh da ki kot ki sla ne ki dur<br />

Jingdonkam ba kyrpang<br />

1. Ki Workshop bad ki jingiakynduh paidbah<br />

i. ki workshop ba ia dei bad ka jingstad saian/<br />

ki seminar<br />

ii. Ki jingpynlong ia ki workshop na ka por<br />

sha ka por<br />

iii. Ki jingiakynduh lang ban ai ka jing<br />

pynshlur<br />

bad ki prokram ha kylleng ki jaka<br />

Katno ngut ki nong shimbynta/ki kot ki sla/ki<br />

jingtip/ki jingpyni<br />

Jinglut ba la<br />

iohi lypa man<br />

kawei ka<br />

bynta/ka wei<br />

ka jingdawa<br />

(`Lak)<br />

Jinglut kyllum na ka bynta ki<br />

san snem (`Lak)<br />

Jingpyntrei<br />

kam ha ka<br />

snem ba<br />

nyngkong<br />

Kaba sah ban<br />

pyntreikam<br />

haki saw snem<br />

Shisnem kumba 200 ngut ki nongiashim bynta 2.50 10.00 40.00<br />

Saw sien shisnem kumba 100 ngut ki<br />

nongiashimbynta<br />

Saw sien shisnem kumba 100 ngut ki<br />

nongiashimbynta<br />

iv. Ki Jinghikai paidbah Kan iaid man la ka shisien ha ka shisnem ha baroh<br />

ki distrik<br />

2. Jingpyni paidbah lyngba ki lad pathai khubor<br />

i. Jingpynbna paidbah lyngba ki kot khubor Saw sien haki kot khubor shnong ba kham iaid<br />

iew<br />

ii. Jingiathir jingmut bad ki nongpathai<br />

khubor<br />

iii. Ki jingleit peit jaka bad ki nongpathai<br />

khubor<br />

3.00 12.00 48.00<br />

3.00 12.00 48.00<br />

20.00 20.00 80.00<br />

4.00 16.00 64.00<br />

Saw sien ha Shillong 0.25 1.00 4.00<br />

Manla u snem 2.50 2.50 10.00<br />

iv. Jingpynbna lyngba ki Radio Saw sien lyngba ki prokram khasi 0.20 0.80 3.20


Nombar<br />

Jingdonkam ba kyrpang<br />

Katno ngut ki nong shimbynta/ki kot ki sla/ki<br />

jingtip/ki jingpyni<br />

v. Jingpynbna khubor lyngba ki telebishon Saw sien haduh 3-4 jingpyni dur lyngba ki shanel<br />

khasi<br />

vi. Ki jingpynbna paidbah da ki lad ba<br />

thymmai<br />

vii. Ban shna Web site bad ban pynbit<br />

pynbiang<br />

viii. Ban thung ia ki briew kiba tbit ha ka liang<br />

ban ai jinghikai paidbah<br />

3. Ki prokram ha kylleng ki jaka<br />

Manla ka snem lyngba ki briew kiba tbit da kaba<br />

siew kontrak<br />

Manla ka snem lyngba ki briew kiba tbit da kaba<br />

siew kontrak<br />

Lai ngut kiba tbit ia kane ka kam bad uwei u<br />

nongiarap da kaba siew kontrak<br />

110<br />

Jinglut ba la<br />

iohi lypa man<br />

kawei ka<br />

bynta/ka wei<br />

ka jingdawa<br />

(`Lak)<br />

Jinglut kyllum na ka bynta ki<br />

san snem (`Lak)<br />

Jingpyntrei<br />

kam ha ka<br />

snem ba<br />

nyngkong<br />

Kaba sah ban<br />

pyntreikam<br />

haki saw snem<br />

0.75 3.00 12.00<br />

10.00 20.00 8.00<br />

10.00 10.00 10.00<br />

6.00 6.00 24.00<br />

i. Jingpyniakop na ka bynta ki khynnah skul. Manla u snem kawei ha ki 39 tylli ki blok 0.80 0.80 3.20<br />

ii. Jingpynirong(FishMela/Exhibition)<br />

Ki Fish Mela/ Exhibition<br />

Manla u snem kawei ha ki 7 tylli ki distrik haka<br />

dor Rs. 3.00 lak<br />

21.00 21.00 84.00<br />

iii. Jingtah Postar Manla u snem haki 600 tylli ki shnong 30.00 30.00 120.00<br />

iv. Jingrwai / drama/ jingialehkai surok Manla u snem haki 39 ki blokhaka dorRs.<br />

50,000/- kawei<br />

v. Ki jingthoh lyngkot Manla u snem kumba 4-5 sien ha ki jaka bapher<br />

bapher<br />

19.50 19.50 78.00<br />

0.25 0.25 1.00


Nombar<br />

4. Jingbuh jingthoh<br />

Jingdonkam ba kyrpang<br />

i. Kot Lyngkdop bad Kot Shi sla (Pamphlets<br />

and Booklets)<br />

Ki kot bad ki kot lyngkdop<br />

Katno ngut ki nong shimbynta/ki kot ki sla/ki<br />

jingtip/ki jingpyni<br />

Manla u snem 25,000 tylli ki kot bad ki kot<br />

lyngkdop<br />

ii. Ki kot ai jinghikai Manla u snem 7,000 tylli ki kot ai jinghikai ha ki<br />

3 tylli ki jait ktien<br />

iii. Ki Jingthoh halor kiba la ioh Jingmyntoi Manla u snem kumba 3-4 tylli ki jingiathuhkhana<br />

da 1000 kopi<br />

111<br />

Jinglut ba la<br />

iohi lypa man<br />

kawei ka<br />

bynta/ka wei<br />

ka jingdawa<br />

(`Lak)<br />

Jinglut kyllum na ka bynta ki<br />

san snem (`Lak)<br />

Jingpyntrei<br />

kam ha ka<br />

snem ba<br />

nyngkong<br />

5.00 5.00 20.00<br />

3.50 3.50 14.00<br />

5.00 5.00 20.00<br />

iv. Jingpynbna lyngba ki lad pathai khubor Ban iai leh manla u snem 5.00 5.00 20.00<br />

v. Jingiathuh ia ka jingiaid ka kam ha ka snem Manla u snem kumba 1000 kopi 1.00 1.00 4.00<br />

vi. Ki khubor jingtip Saw sien kumba 1000 kopi 2.00 2.00 8.00<br />

vii. Kiwei pat ki jinglut ha kaba iadei bad ki<br />

kot ki sla (lomsom)<br />

20.00 80.00<br />

Khein kyllum 226.35 803.40<br />

Kaba sah ban<br />

pyntreikam<br />

haki saw snem<br />

Ka jingkhein kyllum baroh lang ia ka jingmang pisa na ka bynta ka jingpynbna paidbah kumba la buh por (5 snem) kan long ` 1029.75 lak


Lynnong VIII<br />

Mini Mishon - VI<br />

Ki lad bad ki kabu thymmai kiba mih ha ka kam ri dohkha<br />

Kumba la kdew ha kiwei pat ki bynta jong kane ka kot, ka mission ka buh<br />

bynta kyrpang na ka bynta kito ki lad, ki kabu , kiba mih thymmai ha ka ”Fisheries” ne ka<br />

Jing Ri dohkha. Kane ka bynta ka kdew ia kine ki lad kiba kham pher bad ba kham ai<br />

jingmyntoi ha ki por ki ban wan , bad kiba ai ia ngi ba ngin jam sha khmat bad ban pynkhlain<br />

ha ki rukom ri dohkha.<br />

Kine ki kabu ba la kdew hangne ki long ban pynkha bad Ri ia ki Kha bun rong<br />

kum kawei na ki jingri myllen ne buh kai , ban Ri ia u Kha Trout uba im ha ki jaka Khriat<br />

,ban Ri shymprong,bad kiwei kiwei de. Kane ka mission ka buh bynta ruh ban thud ia ki jaka,<br />

ki pung ne ki wah kiba iahap ban sdang ia ka “Aqua tourism” ne jingjngohkai ha kaba ka<br />

jingkhring kan long ka um, ka wah bad ki dohkha ha ki.<br />

8.1 Ka Jingri ia Ki Kha bun rong (Ornamental / aquarium fishes):<br />

Dohkha Angel<br />

La tip ia Ki briew jong ka Jylla<br />

<strong>Meghalaya</strong> ba kin long ki riew ieit mariang bad ia ki<br />

jingitynnd jong ka, kumta ka long ka kabu ksiar ban thaw<br />

lad thaw lynti lyngba ka “<strong>State</strong> <strong>Aquaculture</strong> <strong>Mission</strong>”<br />

ban ioh ia ki symbai jong ki kha bun rong ba pher bapher<br />

ban buh ha ki “aquarium” ne ki ing ri dohkha ban long<br />

kum ki jingri ban pynsngewtynnad ia ki nongri bad<br />

khamtam ia ki nongpeitkai hi ruh.<br />

Kane ka jingri bad jingpynroi ia kine ki<br />

kha bunrong ka long ka lad iohkam iohjam bad pynmih pisa babha. Ka long da shisha ka lad<br />

kaba ia dei bha bad ka mariang kumjuh ruh ha ka imlang sahlang ha kaba ka jingpynlut ban<br />

sdang ia kane ka kam ka long kaba duna hynrei ka por ban ngin ioh myntoi ka long kaba<br />

lyngkot bad ka pyntikna ia ka jingiohnong kaba heh.


Nombar<br />

1. Ki nongpynkha bad nongpynroi ( breeders and rearers):<br />

Hangne la kynthup ia ki Riewshimet kiba ri ,kiba pynkha bad pynroi ia kiba kum kine ki<br />

jait dohkha bunrong la kidei na la ka jong ka ri bad na bar ruh.<br />

Ka por ban pynroi ka long tang hapdeng ka ar ne lai bnai ,ha kaba la lah ban pyniaid iew<br />

ia kine ki symbai dohkha.<br />

2. Ki Jaka die ia kine ki kha bunrong bad ki jaka shna ia ki ieng ri dohkha<br />

(Hobby/Retail centres cum Aquarium manufacturing /fabrication unit):<br />

Hangne ka don ka jingiadei hapdeng ki nong pynkha bad nongri ia kine ki kha bunrong.<br />

U trai jong kine ki jaka die u thied ia ki symbai dohkha na ki nongpynkha ne nong pynroi<br />

bad u die pat sha kiwei pat ki briew kiba sngewtynnad ban buh ia kine ki ieng ri dohkha<br />

bunrong (aquarium). Nalor ki dohkha bunrong kine ki trai dukan ki pynbiang ruh ia ki<br />

nongri dohkha ki jingbam ba la khreh kyrpang , ki pump ,ki mawria bad kiwei kiwei<br />

kiban pynitynnad ia kito ki ieng ri dohkha wat ki dawai ruh na ka bynta kine ki Kha<br />

bunrong.<br />

Ki ai ruh ki jing hikai ban tip kham bniah ia ja jingsumar sukher ia kine ki jait jingri.<br />

Kane ka kam ka long ka bynta kaba donkam jong ka Khaii Pateng ha kaba ka plie ia ka<br />

lad ioh kam iohjam ia ki samla .<br />

Hapoh kane ka mission, ki nongpynkha , ki nongpynroi bad ki nongdie ia kine ki Kha<br />

bunrong bad ki ieng ri dohkha, nalor ba ki ioh ia ki jingiarap pisa , kin ioh ruh ia ka<br />

training ha CIFA Bhubaneshwar.<br />

Table 8.1: Jingpyni bniah ia ka jingmang tyngka na ka bynta ki dohkha ba bun rong<br />

(` Lak)<br />

Jingdonkam / kyrpang<br />

1. Jingri bad jingpynmih symbai<br />

dohkha bun rong<br />

2. ban seng ia ki jaka shna duli<br />

iit ne Aquarium bad ha ka juh<br />

ka por kum ka jaka<br />

pynbyrngia<br />

Tylli /<br />

nombar<br />

113<br />

Jinglut<br />

kyllum<br />

jong ka<br />

project<br />

kumba 1.00<br />

lak man<br />

kawei<br />

Jingiarap<br />

na ka<br />

skim<br />

60%<br />

Ka ram<br />

na<br />

bank<br />

25%<br />

15%<br />

nalade<br />

25 25.00 15.00 6.25 3.75<br />

10 10.00 6.00 2.50 1.50<br />

Jingkhein kyllum 35.00 21.00 8.75 5.25


Table 8.2: ka jingbhah ha man la ka snem ia ka jingri dohkha bun rong na ka bynta<br />

ban seng ia ki karkhana shna duli iit ne Aquarium bad ha ka juh ka por<br />

Nombar<br />

Jingdonkam/ kyrpang<br />

1. Jingri bad jingpynmih symbai dohkha<br />

bun rong<br />

2. ban seng ia ki jaka shna duli iit ne<br />

Aquarium bad ha ka juh ka por kum<br />

ka jaka pynbyrngia<br />

kum ka jaka pynbyrngia<br />

114<br />

2012-13<br />

2013-14<br />

2014-15<br />

5 5 5 5 5<br />

2 2 2 2 2<br />

Jingkhein kyllum 7 7 7 7 7<br />

3. Ornamental Fisheries Park:<br />

Kine ki dei ki jaka iaidkai pyngngad kaba iadei bad ki jingri ne jingpeit myllen ia ki Kha<br />

bunrong. Ka sorkar <strong>Meghalaya</strong> kan ia teh bad ka MPEDA ban shna ia kine ki jait jaka<br />

hapoh ka jylla da kaba wad ki jaka kiba biang bad ia dei banb kine ki jait kam.<br />

8.2 Ka jingri ia u dohkha Trout: (Trout Farming)<br />

Ka jinglong ka mariang ha <strong>Meghalaya</strong> ka iadei<br />

bha na ka bynta ban Pyniaid ia ka “Cold water aquaculture”<br />

ne ka Jingri bad jingpynroi ia ki jait dohkha ha ki jaka Khriat.<br />

La ioh jingtip ba tikna ba ia u jait dohkha ‘Trout’ la lah ban ri<br />

ne pynroi ha kine ki jaka khriat.<br />

Ki mat ba kongsan kiba iadei ban ri ia une u jait dohkha ki<br />

long kumne harum:<br />

a. Ban jied ia ka jaka: ka jaka ban ri ia une u jait dohkha<br />

ka donkam ia ka um kaba khuid kaba sngur bad ba tuid<br />

baroh shisnem.<br />

b. Rukom shna ia ki pung: ka pung ka dei ban long kaba sawdong ha kaba ka kynyan jong<br />

ka ka kham jrong bad lah ruh ban shna ia ka da ka dewbilat.<br />

c. Ka sam um: ka jing pynpoi um sha kine ki pung kan long lyngba ki jingjiar (filter bed)<br />

kaba la shna kyrpang.<br />

2014-15<br />

Kha Brown Trout<br />

2014-15


d. Ka jinglong jong ka um ka kaban ri ia une u jait dohha trout:<br />

i. Ka jingpjah jong ka um kam dei ban long hapdeng ka 10-18 degree centigrade.<br />

ii. Ka jingdon ka lyer ha ka um( dissolved oxygen) kadei ban long hapdeng ka 5.8-<br />

iii. pH -<br />

9.5 mg ha ka shi litre ka um.<br />

iv. Ka um ka dei ban long kaba sngur ba khuid bad ym kaba jngut.<br />

e. Ki symbai dohkha ki dei ban heh 5 haduh 50 mg ha ka jingbun kaba 20 kg ha ka shi<br />

centi metre square jong ka um.<br />

f. Ka jingbsa bam ka bei ban long ha ki por kiba biang.<br />

g. Hadien ba kine ki dohkha ki kla khia kumba 250 gm eiei a lah ban tong noh bad ban die<br />

ia ki.<br />

h. Ka jinglehkhuid ia ka um ka long kaba donkam bha ban ri ia une u jait dohkha .<br />

Ha ka jylla jong ngi ,la iohi ia ka jingkiew ha ka jingkwah ban rib a pynroi ia<br />

une u jait dohkha. Wat la ka long ka kam kaba eh hynrei ka long pat ka bynta kaba la kynthup<br />

ha kane ka <strong>Aquaculture</strong> <strong>Mission</strong> , bad yn shim bad pynurlong ia kane kum ka jingpyrshang<br />

na liang ka Department bad ka Directorate of Cold Water Fisheries, Bhimtal. La thmu ban<br />

shna 9 tylli kine ki jait farm ha kaba ka jinglut baroh kan long kumba Rs. 14.85 Lakhs bad ka<br />

jing ai jingiarap ia kito kiba don jingthmu ba ri ia kine ki jait dohkha, la bynta ia ka ha ka dur<br />

jong 60% ka subsidy, 25% loan bad 15% ba bei na lade.<br />

Table 8.4: jingbhah ia ki pung riew shimet na ka bynta ban ri dohkha Trout<br />

Distrik<br />

2012-13<br />

2013-14<br />

115<br />

2014-15<br />

2015-16<br />

2016-17<br />

Khein<br />

kyllum<br />

East <strong>Khasi</strong> Hills - 1 1 1 - 3<br />

West <strong>Khasi</strong> Hills - 1 1 1 - 3<br />

Jaintia Hills - 1 1 1 - 3<br />

Khein kyllum - 3 3 3 - 9


8.3 Ban wanlam ia ka rukom ri shymprong:<br />

U Macrobrachium<br />

rosenbergii u jait shymprong uba ki<br />

ju khot ruh u ‘Scampi’ u long uwei na<br />

i jait shymprong kiba im ha ki wah<br />

,ki jaka ba long ahor bad ki jaka kiba<br />

ka wah ka kynduh ia ka duriaw. Une<br />

u shymprong u don ka dohmet kaba<br />

bang bha bad kaba bun protein kiba<br />

lah ban tei ia ka met jong kiba bam ia U. U lah ban heh kloi ban ia nujor bad kiwei pat ki<br />

shymprong kiba ngi ju iohi ne lap.<br />

Ka jingri jong une u shymprong ka la ban long kaba ngi ri ia u hi tangshi jait<br />

na bad kiwei pat ki jait dohkha. Une u shymprong u long uba kham lah ban iai shah ia ki<br />

jingpher jong ka mariang ban ban iaishah ia jki jingpang haba la ia nujor bad kiwei pat ki<br />

shymprong jong ka duriaw.<br />

Ki jingdonkam ba kongsan eh haban ri ia une u shymprong ka long :<br />

Ka jaka kaba biang ha kaba ka jinglong ka suinbneng ,ka khyndew, ka um<br />

kaba khuid bad pahuh, ki long kiwei na ki mat ba kongsan ban ia nujor .ka jingri jong une u<br />

shymprong ka long hapdeng ka 6 haduh 12 bnai, kane ka pher kum ka rukom bad jaka ri.<br />

Donkam ban tong ne khwai ia une u shymprong man la ka por hapdeng jong ka por ri ban ai<br />

jaka ia u ba un heh un san. Une u shymprong u lah ban heh haduh 50 ne 200 gm kane ka<br />

shong eh ha ka jingjrong jong ka por ri, jingbun jong u ha kajka ri, ka um, bad ka bam.<br />

Ha kane ka <strong>Mission</strong> la thmu ban wanlam, ia ka rukom ri une u shymprong bad<br />

kiwei pat ki dohkha kiba ngi ju ri, ha kaba buh bynta noh da une u shymprong ha ka jaka jong<br />

ki dohkha kiba im sha rum eh jong ka pung. Ia kane ka rukom ri yn pyrshang ban sdang<br />

shuwa ha ki “Private sectors” ne ki riew shimet kiba don ka jing angnud, bad ki jingheh jong<br />

ki jaka kin long hapdeng ka 0.1ha haduh 0.3ha. la thmu ban sdang kumba 20 tylli kine ki jait<br />

farm hapoh kane ka 5 snem (2012-2017) ha ka jinglut kaba pura kaba kot haduh Rs.34.40<br />

Lakhs.<br />

15% ba la bei na lade.<br />

Ia ka jingiarap ban ioh la bynta ha ka dur jong 60% subsidy, 25% ka loan, bad<br />

116<br />

U Shymprong Wah


Table 8.5: ki jinglut bad jingai jingiarap ia ki jingdonkam jong ki pung riew shimet na<br />

ka bynta ban ri shymprong ha ka jingheh kaba 0.1 ha<br />

Jingdonkam Jingthew Dor (`)<br />

Jingheh jong ka pung (m 2 ) 1000 -<br />

Jingjylliew jong ka pung (m) 1.5 -<br />

Jingngiam um jong ka pung (m 3 ) 1500 -<br />

Ka jingtih pung da uwei uwei briew ha ka shi sngi (m 3 )<br />

117<br />

2.5 -<br />

Ki sngi trei ha kaba tih ia ka pung 600 -<br />

Bai nongtrei ha ka shi sngi (`) 120 -<br />

Ka jinglut baroh ha kaba tih pung (`) 600 x 120 72000<br />

Ki pipe A.C (tylli) 4 1500<br />

A. Ki jingpynlut naba sdang 73500<br />

Shun 40 kilo ha ka dor ` 12/- shi kilo 40 x 12 480<br />

Eit masi 1000 kilo ha ka dor ` 1/- shi kilo 1000 x 1 1000<br />

Ammonium super phosphate 20 kilo ha ka dor ` 8/- shi kilo 20 x 8 160<br />

Urea 20 kilo ha ka dor ` 8/- shi kilo 20 x 8 160<br />

Ki symbai shymprong (PL-5) 2,000 tylli ha ka dor ` 20/- iwei 2000 x 20 40000<br />

Jingbam 370 kilo ha ka dor ` 60/- shi kilo 370 x 60 22200<br />

Jingai jing sumar Lomsom 2000<br />

Ki tiar khwai ryngkat ki aerator (pangkha pyn shad um) bad<br />

kiwei kiwei<br />

Bai trei 12 ngut briew-shi sngi ha ka dor ` 117/ - u wei u briew<br />

ha ka shisngi.<br />

Lomsom 31096<br />

12 x 117 1404<br />

B. Jingbei ban pynlut 98500<br />

D. Jingkhein kyllum (A+B) 172000<br />

Jingiarap 103200<br />

Ram na bank 43000<br />

Jingpynlut nalade 25800<br />

Table 8.6: Jingbhah ha ka jingiar ka jaka jong ki pung riew shimet na ka bynta ban ri<br />

shymprong ha ki district bapher bapher<br />

Distrik 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Khein<br />

kyllum<br />

Ri-Bhoi - 2 1 1 - 4<br />

West Garo Hills - 2 2 2 1 7<br />

East Garo Hills - 1 1 1 1 4<br />

South Garo Hills - 2 1 1 1 5<br />

Khein kyllum - 7 5 5 3 20


8.4 Ban sdang ia ka jingri jong ki Jait dohkha kiba thymmai ne bympat ju ri :<br />

Kumba ka long mynta ka rukom ri dohkha ba mynshuwa ha ka jylla ka<br />

kham iadei bad ka jingpynmih ia ki jait dohkha ‘carps’ kum ki Khabah, Khabaw etc.Ka<br />

jingpyniar ia ka rukom ri ia ki jait dohkha ki bym ju kham ri koit ha ki por ba mynshuwa,<br />

kum ki shymprong, ki Kha skop, Kha Shitor , Kha blang, Kha ski, Kha puthia bad kiwei pat<br />

ki jait dohkha kum u kha mukur bad kiwei kiwei de. Kane ka jingPyniar ia ka kam ri dohkha<br />

bad pynmih dohkha kan long kum u synniang ba donkam bha ban pyntikna ia ka jingkiew<br />

bad jingroi na ka kam ri dohkha. Kan long ruh kum ka atiar ban pyndap pynbiang ia ki<br />

jingdawa jong ki nongbam kaba kylla na ka por sha ka por.<br />

Dei lyngba kane ka <strong>State</strong> aquaculture <strong>Mission</strong> ba lah ban trei bor bah bad ban<br />

bud ia ki kyndon ban wanlam thymmai ia ka rukom ri ia ki jait dohkha bym pat ju ri koit.<br />

1. Polyculture ( ba Ri lang ne ryngkat) jong ka Kha Shitor bad Kha Tilapia:<br />

(Ka rukom ri ia ka kha Shitor ryngkat bad ka Kha Tilapia)<br />

Kha Shitor<br />

118<br />

Ka kha Shitor ka dei ka jait dohkha<br />

kaba bam ia kiwei pat ki dohkha<br />

kiba kham rit, Ka Kha Tilapia pat ka<br />

bam ia ki phlang kiba mih ha pung<br />

dohkha kumta ka pyn duna ia ka bai<br />

pynkhuid ia ka pung,. Kumta ka<br />

jingri lang ia ka kha Shitor bad ka kha tilapia ka kham ai jingmyntoi ban ia kaba ri tang<br />

shi jait. Namar ba ka Kha tilapia ka kham kha roi bun shah, ki khun Kha Tilapia ki long<br />

kum ki jingbam ia ki Kha Shitor bad kumta ka jingdonkam ban bsa bam ia ki Kha Shitor<br />

ka kham duna ne hiar. Ka Kha Shitor ka kham rem dor la kumno kumno ` 400 haduh `<br />

600 shi kilo, bad ka kham ai ia ka jing iohnong ia u nongrep.<br />

Ia kane ka scheme yn wanlam thymmai<br />

kum ka jingpyrshang ha baroh ki 7 tylli ki<br />

district jong ka jylla. Kan kynthup lang<br />

kumba 40 hectare ka jaka, bad ka<br />

jingpynlut kan long kumba Rs. 444 Lakh<br />

bad ka subsidy kan long 60%, 25% ka<br />

loan, 15% ka jing bei na lade.<br />

Tilapia


Table 8.7: Jinglut bad ka jingai jingiarap ia ki jingdonkam jong ki pung riew shimet<br />

na ka bynta ban ri lang ia ki dohkha Shitor bad ki Tilapia ha ka jingheh<br />

ka jaka kaba 0.1 ha<br />

Jingdonkam Jingthew Dor (`)<br />

Jingheh jong ka pung (m 2 ) 1000 -<br />

Jingjylliew jong ka pung (m) 1.5 -<br />

Jingngiam um jong ka pung (m 3 ) 1500 -<br />

Ka jingtih pung da uwei uwei briew ha ka shi sngi (m 3 )<br />

119<br />

2.5 -<br />

Ki sngi trei ha kaba tih ia ka pung 600 -<br />

Bai nongtrei ha ka shi sngi (`) 120 -<br />

Ka jinglut baroh ha kaba tih pung 600 x 120 72000<br />

Ki A.C. pipe (tylli) 4 1500<br />

A. Ki jingpynlut naba sdang 73500<br />

Shun 100 kilo ha ka dor ` 12/- shi kilo 100 x 12 1200<br />

Eit masi1000 kilo ha ka dor ` 1/- shi kilo 1000 x 1 1000<br />

Ammonium super phosphate 20 kilo ha ka dor ` 8/- shi kilo 20 x 8 160<br />

Urea 20 kilo ha ka dor ` 8/- shi kilo 20 x 8 160<br />

Symbai dohkha Tilapia 1,600 tylli ha ka dor ` 1/- iwei<br />

(jingheh ba50-70mm)<br />

Symbai dohkha shitor 400 tylli ha ka dor ` 50/- iwei (jingheh<br />

ba 100-150mm)<br />

Jingbam<br />

a. Jingbam dohkha (Fish meal) 100 kilo ha ka dor ` 25/- shi<br />

kilo<br />

1600 x 1 1600<br />

400 x 50 20000<br />

100 x 25 2500<br />

b. Skop kba 50 kilo ha ka dor ` 15/- shi kilo 50 x 15 750<br />

c. Kheri 50 kilo ha ka dor ` 20/- shi kilo 50 x 20 1000<br />

Jingai jingsumar lomsom 2000<br />

Fishing equipment lomsom 5726<br />

Bai trei 12 ngut briew-shi sngi ha ka dor ` 117/ - u wei u briew<br />

ha ka shisngi<br />

12 x 117 1404<br />

B. Jingbei ban pynlut 37500<br />

D. Jingkhein kyllum (A+B) 111000<br />

Jingiarap 66600<br />

Ram na bank 27750<br />

Jingpynlut nalade 16650


Table 8.8: Jingbhah ia ki pung riew shimet ha ka jingheh kaba 0.1 ha. na ka bynta ban<br />

ri lang ia ki dohkha Shitor bad Tilapia (distrik bapher bapher )<br />

Distrik<br />

2012-13<br />

2013-14<br />

120<br />

2014-15<br />

2015-16<br />

2016-17<br />

Khein<br />

kyllum<br />

East <strong>Khasi</strong> Hills 1 1 0.5 0.5 0.5 3.5<br />

Ri-Bhoi 2 1 1 1 1 6<br />

West <strong>Khasi</strong> Hills 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3<br />

Jaintia Hills 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3<br />

West Garo Hills 4 2 2 2 2 12<br />

East Garo Hills 2 1 1 1 0.5 5.5<br />

South Garo Hills 3 1 1 1 1 7<br />

Khein kyllum 14 7 6.5 6.5 6 40<br />

2. Polyculture jong ka kha Puthia (Puntius Sarana) bad ki Carp:<br />

(Ka rukom ri ia ka kha puthia ryngkat bad ki Carp)<br />

Kine ki jait dohkha ki long kiba kynrei ha<br />

ki wah ba don ha ki thain shatei la mihngi<br />

kynthup ruh ia ka jylla jong ngi . Ki lah ban<br />

heh haduh kumba 31 cm ha ka shi snem.<br />

Kine ki jait dohkha ki long kiba bam<br />

naphang kynthup ia ki phlang ki kynbat<br />

bad ki jait khniang ba don hapoh um. Ki bam ruh ia kiwei ki dohkha rit bad u sohpailen.<br />

Ka jingri khleh ia kine ki jait dohkha ryngkat bad ki saw tylli ki “carps” kiba kham<br />

kongsan kum ki Kha Bah, Kha Bow, yn sa pyrshang ha boroh ki 7 tylli ki district jong ka<br />

jylla <strong>Meghalaya</strong> ka ban kot sha ka 20 hectare ka jaka bad la kumno kumno kumba 200<br />

tylli ki pung kiba 0.1 hectare kawei . Hangne ruh ka jing iarap pisa kan long ha ka dur<br />

jong ka60% ka subsidy, 25% ka loan bad 15% kaba bei na lade.<br />

Kha Puthia


Table 8.9: Jinglut bad ka jingai jingiarap ia ki jingdonkam ki pung riew shimet na ka<br />

bynta ban ri lang ia ki dohkha Puthia ( Puntius Sarana) bad ki carp<br />

ha ka jingheh ka jaka kaba 0.1 ha<br />

Jingdonkam Jingthew Dor (`)<br />

Jingheh jong ka pung (m 2 ) 1000 -<br />

Jingjylliew jong ka pung (m) 1.5 -<br />

Jingngiam um jong ka pung (m 3 ) 1500 -<br />

Ka jingtih pung da uwei uwei briew ha ka shi sngi (m 3 ) 2.5 -<br />

Ki sngi trei ha kaba tih ia ka pung 600 -<br />

Bai nongtrei ha ka shi sngi (`) 120 -<br />

Ka jinglut baroh ha kaba tih pung (`) 600 x 120 72000<br />

Ki A.C. pipe (tylli) 4 1500<br />

A. Ki jingpynlut naba sdang 73500<br />

Shun 100 kilo ha ka dor (`) 12/- kilo 100 x 12 1200<br />

Eit masi 1000 kilo ha ka dor (`) 1/- shi kilo 1000 x 1 1000<br />

Ammonium super phosphate 20 kilo ha ka dor (`) 8/- shi kilo 20 x 8 160<br />

Urea 20 kilo ha ka dor (`) 8/- shi kilo 20 x 8 160<br />

IMC & symbai 'Kha dkhar 1,400 tylli ha ka dor 2/- iwei<br />

(ka jingheh kaba100-150mm)<br />

Symbai dohkha Puntius sarana 600 tylli ha ka dor (`) 2/-<br />

iwei (ka jingheh ba 50-70mm)<br />

Jingbam<br />

a. Jingbam dohkha (Fish meal) 50 kilo ha ka dor (`) 25/-<br />

shi kilo<br />

121<br />

1400 x 2 2800<br />

600 x 2 1200<br />

50 x 25 1250<br />

b. Skop kba 50 kilo ha ka dor kaba 15/- shi kilo 50 x 15 750<br />

c. Kheri 50 kilo ha ka dor kaba 20/- shi kilo 50 x 20 1000<br />

Jingsumar Lomsom 2000<br />

Ki tiar khwai Lomsom 5576<br />

Bai trei 12 ngut briew-shi sngi ha ka dor ` 117/ - u wei u<br />

briew ha ka shisngi<br />

12 x 117 1404<br />

B. Jingbei ban pynlut 18500<br />

C. Jingkhein kyllum (A+B) 92000<br />

Jingiarap 55200<br />

Ram na bank 23000<br />

Jingpynlut nalade 13800


Table 8.10: Jingbhah ia ki pung riew shimet ha ka jingheh kaba 0.1 ha. na ka bynta ban<br />

ri lang ia ki dohkha Puthia (Puntius sarana) bad ki carp (distrik bapher bapher )<br />

Distrik 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17<br />

122<br />

Khein<br />

kyllum<br />

East <strong>Khasi</strong> Hills 0.5 0.5 0.4 0.3 0.3 2.00<br />

Ri-Bhoi 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3.00<br />

West <strong>Khasi</strong> Hills 0.5 0.3 0.3 0.2 0.2 1.50<br />

Jaintia Hills 0.5 0.3 0.3 0.2 0.2 1.50<br />

West Garo Hills 2 1 1 1 1 6.00<br />

East Garo Hills 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3.00<br />

South Garo Hills 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3.00<br />

Khein kyllum 6.5 3.6 3.5 3.2 3.2 20.00<br />

3. Polyculture jong ka kha Ski bad ki “Carps”:<br />

(Ka rukom ri ia ka kha Ski ryngkat bad ki ‘Carp’ kum ki Kha bah bad kiwei kiwei)<br />

Ka Kha ski ka long ka jait dohkha kaba la<br />

duna bha ha ki wah ha ka jylla jong ngi.<br />

Bad kumta ka long kaba donkam bha ban<br />

pynthymmai ia ka rukom ri ia kine ki jait<br />

dohkha khnang ban pynneh pynsah ia ki.<br />

Ka long ka jait dohkh kaba rem dor la<br />

kumno kumno Rs.200 haduh Rs.250 shi<br />

kilo . Ka jingri Khleh ia kine ki jait dohkha bad kiwei pat ki dohkha kum ki Kha bah,<br />

Kha bow, Kha Mirkha, bad kiwei kiwei yn sa pyrshang shen ha ka jylla jong ngi. Lada<br />

kane ka jingri khleh ia kane ka jait dohkha kan long kaba seisoh yn pynheh shuh shuh ia<br />

kane ka rukom ri ha ka rukom ban iaid iew bad hangta ka jingpynmih ia ki dohkha ruh<br />

kan nang kiew bad kan pyniohnong shibun ia ki nongri dohkha. Bad hapdeng kine ki 5<br />

snem jong ka jingpyntreikam la khmih lynti la kumno kumno ba kane ka rukom ri kan<br />

kot sha ka 20Hectare, kata kamut kumba 200 tylli ki pung kiba 0.1 hectare kawei.<br />

Hangne ruh ka jingiarap pisa kan long ha ka dur jong ka 60% ka subsidy, 25% ka loan<br />

bad 15% kaba bei na lade.<br />

Kha Ski


Table 8.11: ki jinglut bad jingai jingiarap ia ki jingdonkam jong ki pung riew shimet na<br />

ka bynta ban ri lang ia ki dohkha Ski (Labeo gonius ) bad<br />

ki carp ha ka jingheh kaba 0.1 ha<br />

Jingdonkam Jingthew Dor (`)<br />

Jingheh jong ka pung (m 2 ) 1000 -<br />

Jingjylliew jong ka pung (m) 1.5 -<br />

Jingngiam um jong ka pung (m 3 ) 1500 -<br />

Ka jingtih pung da uwei uwei briew ha ka shi sngi (m 3 ) 2.5 -<br />

Ki sngi trei ha kaba tih ia ka pung 600 -<br />

Bai nongtrei ha ka shi sngi (`) 120 -<br />

Ka jinglut baroh ha kaba tih pung (`) 600 x 120 72000<br />

Ki A.C. pipe (tylli) 4 1500<br />

A. Ki jingpynlut naba sdang 73500<br />

Shun 100 kilo ha ka dor (`) 12/- kilo 100 x 12 1200<br />

Eit masi 1000 kilo ha ka dor (`) 1/- shi kilo 1000 x 1 1000<br />

Ammonium super phosphate 20 kilo ha ka dor (`) 8/- shi kilo 20 x 8 160<br />

Urea 20 kilo ha ka dor (`) 8/- shi kilo 20 x 8 160<br />

IMC & symbai 'Kha dkhar 1,400 tylli ha ka dor 2/- iwei<br />

(ka jingheh kaba100-150mm))<br />

Symbai kha Ski 600 tylli ha ka dor (`) 5/- iwei (jingheh kaba<br />

100-150mm)<br />

Jingbam:<br />

a. Jingbam dohkha (Fish meal) 50 kilo ha ka dor (`) 25/- shi<br />

kilo<br />

123<br />

1400 x 2 2800<br />

600 x 5 3000<br />

50 x 25 1250<br />

b. Skop kba 50 kilo ha ka dor kaba 15/- shi kilo 50 x 15 750<br />

c. Kheri 50 kilo ha ka dor kaba 20/- shi kilo 50 x 20 1000<br />

Jingai jingsumar Lomsom 2000<br />

Ki tiar khwai Lomsom 5576<br />

Bai trei 12 ngut briew-shi sngi ha ka dor ` 117/ - u wei u briew<br />

ha ka shisngi<br />

12 x 117 1404<br />

B. Jingbei ban pynlut 20300<br />

C. Jingkhein kyllum (A+B) 93800<br />

Jingiarap 56280<br />

Ram na bank 23450<br />

Jingpynlut nalade 14070


Table 8.12: Jingbhah ia ki pung riew shimet ha ka jingheh kaba 0.1 ha. na ka bynta ban<br />

ri lang ia ki dohkha kha Ski (Labeo gonius) bad ki carp (distrik bapher bapher )<br />

Distrik 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Khein<br />

kyllum<br />

East <strong>Khasi</strong> Hills 0.5 0.5 0.4 0.3 0.3 2.00<br />

Ri-Bhoi 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3.00<br />

West <strong>Khasi</strong> Hills 0.5 0.3 0.3 0.2 0.2 1.50<br />

Jaintia Hills 0.5 0.3 0.3 0.2 0.2 1.50<br />

West Garo Hills 2 1 1 1 1 6.00<br />

East Garo Hills 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3.00<br />

South Garo Hills 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3.00<br />

Khein kyllum 6.5 3.6 3.5 3.2 3.2 20.00<br />

4. Ka ban sdang ia ka Jingri ia u Kha Mukur ( magur):<br />

U Clarius batrachus ne u kha mukur<br />

la tip ia u kum u dohkha uba lah ring<br />

Mynsiem na lyer ne shabar jong ka<br />

um, u long u dohkha uba lah ban im<br />

pathar ha kano kano ka jinglong ka<br />

suin bneng ne ka um (la ha ktieh ne<br />

ahor ne ha ki um khuid ha ki wah). Une u jait dohkha la h ban ri ruh tang shijait ne lah<br />

ban ri lang bad kiwei pat ki jait dohkha. Ka doh jong u kha mukur ka don ruh ka<br />

jingmad kaba bang bad ba pher na kiwei ki jait dohkha. Lah shem ha kine ki thain shatei<br />

lah mingi jong ka ri India ia une u jait dohkha lah ban pynim ne pynmih jingmyntoi tang<br />

da kaba shu ri malu mala khlem da donkam jingiarap na ki stad saians ne ki jingsumar<br />

kyrpang.<br />

Dei na kane ka daw ba ha jylla jong ngi , lah ban ri ia une u jait dohkha da kaba suk bad<br />

lah ban ri kham bun shah ha kajuh ka pung kata haduh 5 ne 10 shah ban ia kiwei ki jait<br />

dohkha kiba ngi ju ri. Lah ban ri ia ki kum ha ki pung dewbilat, ne ki pung rit ha kper<br />

bad lah ban ri ne thep kumba 50,000 haduh 70,000 tylli ha ka 1 (shi) hectare ka jingiar ka<br />

pung um. Ia Une u jait dohkhala lah ban die hadien ba u lah heh bad khia hapdeng ka<br />

100gm bad 150 gm uwei hapoh ka shi snem. La thmu ha ka jingkhein kaba 100 hectare<br />

124<br />

Magur


ka jingiar jong ka um, ha kaba kumba 5000 tylli ki unit kiba don ka jingheh kaba 0.02<br />

hectare kawei kawei ka pung yn pyntreikam ha ka jingri kha mukur. Ka jingiarap ba lah<br />

ban ioh hapoh kane ka <strong>Mission</strong> kan long ha ka dor jong ka 60% subsidy, 25% ka ram,<br />

bad 15% ban bei da ki nongri na lade.<br />

Table 8.13: ki jinglut bad jingai jingiarap ia ki jingdonkam jong ki pung riew shimet na<br />

ka bynta ban ri ia ki dohkha Mukur (C.batrachus) ha ka jingheh kaba 0.02 ha<br />

Jinglut naba sdang<br />

Jingdonkam Ka dor (`)<br />

Jingtrei ha kaba tih ia ki pung ha ka jing heh kaba 0.02 ha bad ka jingjylliew<br />

kaba 1m bad ban shna kynroh da ka dew bilat bad maw-it da kaba ai ia ki<br />

jaka rung bad jaka mih<br />

Ki jinglut ba manla ka por<br />

Ki dor jong ki jingpynlut<br />

125<br />

20,000.00<br />

(a) Shun 25 kilo ha ka dor (`)12/- shi kilo 300.00<br />

(b) Eit masi 200 kilo ha ka dor (`) 1/- shi kilo 200.00<br />

(c) Jingthep dohkha 600 tylli ha ka dor (`) 10/- iwei 6,000.00<br />

(d) Jingbam 3 kwintal ha ka dor (`) 2000/- shi kwintal 6,000.00<br />

(e) Jingai jingiada ia ki dohkha na ki jingpang lomsom 500.00<br />

(f) Kiwei kiwei lomsom 1,000.00<br />

Khein kyllum 14,000.00<br />

Khein kyllum lang 1 & 2 = (20,000 + 14,000) 34,000.00<br />

Table 8.14: Jingbhah ia ki pung riew shimet ha ka jingheh kaba 0.2 ha. na ka bynta ban<br />

ri dohkha Mukur (C.batrachus) (distrik bapher bapher )<br />

Distrik 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Khein<br />

kyllum<br />

East <strong>Khasi</strong> Hills 4 4 4 4 4 20<br />

Ri-Bhoi 4 4 4 4 4 20<br />

West <strong>Khasi</strong> Hills 2 2 2 2 2 10<br />

Jaintia Hills 2 2 2 2 2 10<br />

West Garo Hills 4 4 4 4 4 20<br />

East Garo Hills 2 2 2 2 2 10<br />

South Garo Hills 2 2 2 2 2 10<br />

Khein kyllum 20 20 20 20 20 100


8.5 Jaka jngohkai ne ki jaka iaidkai pyngngad ha kaba ka jingkhring kan long ka<br />

um, ka wah bad ki dohkha ha ki, bad ka jingkhwai dohkha pynmyllen<br />

(Aqua – Tourism / Aqua Park /Sport Fisheries.)<br />

Kine ki long ki<br />

jaka pynmyllen bad<br />

pynsngewbha kiba pyni ia ki<br />

jinglehkai hapoh um bad kiwei<br />

kiwei ki jaka sum bad jngi<br />

myllen ha ryngkat kane kan<br />

kynthup ruh ia ki rukom ri<br />

dohkha ba bunjait ha ki wah ne<br />

ki pung ha kaba um ka iaid lat<br />

lat , da kine la lah ban khring ia<br />

ki nongjngohkai pyrthei. Ki<br />

jingthmu ia ki 2 tylli ki aqua<br />

park ha ka jylla jong ngi , kawei ha <strong>Khasi</strong> Hills bad kawei ha Garo hills. Ka Nongkhnum<br />

kaba la paw pyrthei bha kum ka dewlynnong bah eh tam ha <strong>Meghalaya</strong>, Ka Kshiad Lashiang<br />

kaba la tip kum kawei na ki Kshiad ba jrong duh jong ka Ri India ki lah ban long kiwei na ki<br />

jaka ha kaba kine ki jait jakajngohkai (park) yn lah ban shna ha kine ki thain ri <strong>Khasi</strong>. Ka<br />

Naphak Lake ruh kaba don sha Garo Hills ka lah ban long kawei pat na ki jaka sha kithie ki<br />

thain. Ki jingwad jingthud kan nang iaid shakhmat pat na liang ka Department hapoh ka<br />

jingialam jong ki riewstad ha kane ka liang, ban nang lap shuh ia kiwei pat ki jaka kiba kum<br />

kine pat.<br />

Ka Wah Ranikor, West <strong>Khasi</strong> Hills<br />

126<br />

Ka Ksaid ha Mawrap, West <strong>Khasi</strong> Hills<br />

Kat ba nang heh ka sor,<br />

kumta ruh ka heh ka jingkwah ne<br />

jingwad ia ki jaka pyngngad kiba dang<br />

jan bha bad ka mariang . La tip ia ki<br />

briew jong ka jylla <strong>Meghalaya</strong> ba ki<br />

long kiba ieit bha ia bun jait ki<br />

jinglehkai, hapdeng kine ka jinhkhwai<br />

dohkha ka long kawei kumta la shong<br />

nia bha ban wadbad ithuh ia ki khap<br />

jong ki wah ban pynkiew ia kane ka<br />

rukom khwai pynmyllen. La donkam


pat ba ka wah kan long kaba pahuh ha kine ki jait dohkha ban lah ban kynduh ia ka jingkwah<br />

jong kine ki rawon. Kum kine ki jaka kin long ruh ki jingkhring ia ki nongjngoh pyrthei bad<br />

ka iarap ruh ban pynneh pynsah ia ki doh ha kine ki wah jong ka jylla. Ka Department kan<br />

wad , thud bad pynithuh ia kine ki jaka , kan shna ia kino kino ki jingdonkam ban pynurlong i<br />

kane ka rukom khwai myllen. Kine ki jaka kin wanlam spah sha kane ka jylla. Ynda la dep<br />

ban shna ban pyniaid ia kine ki jaka yn aiti noh ia ki sha ki shnong, NGO ne kiwei pat ki<br />

organisation ban pyniaid bad peit ia ki. Ha kine ki jaka ka jingkhwai kan long kaba la siew da<br />

ka dor bad kane ka jingmih na kane ka rukom kan iarap ia ka shnong ,ka NGO kaba peit bad<br />

kan leit ruh sha kaban siew ia ki samla kiba la buh ,ban peit bad pynsah ia kine ki jaka.<br />

Ka jingmih ne ithuh ia<br />

kum kine ki jaka khwai myllen kan<br />

wanlam ia ka spah ha kane ka jylla da<br />

kaba kin mih ki dukan bam, ki jaka<br />

sahkai bad ki dukan die tiar khwai<br />

hajan kine ki jaka. Kan ai kam ai jam<br />

ruh ia ki samla jong kito ki shnong.<br />

Ban Shna ia kine ki jait<br />

Jaka Khwai Myllen la lah ruh ban iateh<br />

lang bad ka Department jong ka<br />

Tourism . Ka <strong>Meghalaya</strong> ka bun ki wah<br />

ha kaba kine ki jaka khwai myllen la lah ban shna, Ka Wah Ranikor, Ka wah Simsang ha<br />

Garo hills, Ka wah Rilang, Ka Wah Khri, Wah Umngot ha <strong>Khasi</strong> bad Jaintia Hills ki long<br />

kiba lah kham paw.<br />

lkane ka kam.<br />

kot sha ka ` 26.43 crore.<br />

Ha kane Ka <strong>Mission</strong> La Buh Kyrpang kumba Rs. 20.00 Crore ban pyntrei ia<br />

Kumta ka Budget ne Pla Tyngka na ka bynta kane ka Mini <strong>Mission</strong> VI :- ka<br />

127<br />

Ki Rawon ha wah Rilang, West <strong>Khasi</strong> Hills


Lynnong IX<br />

Ka jingiatreilang ki tnat sorkar hapoh ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon<br />

Ka jinglamkhmat<br />

1. Ka Jingiatreilang ka lam sha ka jingjop ba lah ban wan rah sha ki briew lyngba ki kam ba<br />

lah ban pyntrei da ki tnat Sorkar ba pher ba pher. Ka Jingiatrei lang (i) ka kiar noh na<br />

kaba pyntrei ar ban ia kajuh ka kam bad khanglad ia ki jingtrei ba kin ym bun palat ban<br />

ia kab donkam, (ii) ka ai lad ban iasam bynta ia ki jingdonkam na ka bynta ka juh ka<br />

jingthmu, (iii) ka pynstet bad pynpoi haba mut ia ki jingthhmu trei kam, (iv) ka kham<br />

pynbha shuh shuh ia ka rukom pyntrei (v) ka kyntiew ia ka jingiadei ha ka jingsdang trei<br />

kam, (vi) Ka iarap ban kdew bad ban jied ia ki lad ai kam, (vii) ka pynthikna ia ka<br />

jingtreihok ba biang jingkhein ha ka rukom pyniaid kam , bad (viii) ha kaba kut ka<br />

pyniaid beit ia ka jingdonkam.<br />

2. Ha Ri India ka kam ri dohkha ka long kaba don jingkyrmen bad ka jylla <strong>Meghalaya</strong> ka<br />

don bun ki lad bad ki kabu ban pynjanai ia kane ka kam. Lada ngi thmu shisha ban trei<br />

hopk ban kyntiew ia ka kam ri dohkha ha ka jylla jong ngi, ka jingiatrei synrop lang bad<br />

kiwei ki tnat Sorkar lane kiwei pat ki Seng ka long kaba donkam bha. La khmih lynti ba<br />

ka jingiatrei synrop lang jong kiwei ki Prokram bad ka <strong>State</strong> Aqua Culture Mishon kan<br />

wan rah ia ka jingtre kam ba da pyrkhat bniah bad ka jingbuh tyngka ba pynphoitda bad<br />

pynmyntoi ha ka kam ri dohkha. Ka Jingiatrei synrop lang ka wan rah ruh ia ka mynsiem<br />

iatrei lang hapdeng ki tnat Sorkar kiba pyntrei ia ki Prokram ba pher jong ka Sorkar bad<br />

ha ka por ba shna ia ki Scheme kynthup lang ia ka jingpyrkhat bniah ka rukom kumno<br />

ban pyniaid ia ka kam bad ka jingtreidep ia ka kam.<br />

9.1 Ka lad lane kabu ban iatrei lang bad ka Aqua Culture Mishon.<br />

1. Ka Jingiatreilang ha ki jaka trei ka lah ban long ha kiba bun jait ki rukom trei. Kawei na<br />

kum kine ki jingtreilang ka lah ban long ka jingpyntrei ia ka jingpynbiang pisa ban ai da<br />

ka Planning Department jong ka Sorkar Jylla. Ka jingiatreilang ka lah ruh ban long ha ka<br />

rukom ban pyndait lang bad kiwei pat ki Scheme kum ka MGNREGS bad ka NWD{RA.<br />

La mang pisa ruh ha ka ban pynbha ia ki pung shnong lyngba ki Scheme RSVY/ BRGF<br />

ban kyntiew ia ka jingtrei kam kaba dei kawei pat ka rukom ia trei synrop lang. Bun sien<br />

128


ka jingiatrei lang ka kynthup ia ka jingaijingmut kumno ban sdang bad ka bai lut. Ka<br />

jingthmu ba kongsan eh jong ka jingiatreilang ka long ban buh dor bad ban pynshongdor<br />

ban wan rah ia ka jingiohnong. Ka jingiatreilang ka don bun jait, kum ka jingiatreilang<br />

hapdeng ki tnat Sorkar ba pher ba pher, hapoh ki tnat Sorkar, kiba don ka juh ka mang<br />

tyngka, kajuh ka buit trei kam bad kumta ter ter.<br />

2. Kawei na ki Prokram ba kongsan jong ka Sorkar India kabna don ka jingthmu ban<br />

pyntreilang hapdeng ki tnat Sorkar ka dei ka MGNREGS kab hap hapoh ka Ministry of<br />

Rural Development. Ki don kiwei pat ki Scheme hapoh jong kiwei pat ki Ministry kiba<br />

don ka juh ka jingthmu ban pyntreilang. Ka MGNREGS ka dei ka Prokram ai bylla sngi<br />

kaba ka mat pdeng ka long ban pynbha ia ki jingdon jong ka mariang ba la don lypa bad<br />

ban shna ia ki lad ki lynti ban kyntiew ia ka im lang sah lang bad ka ioh ka kot. Ka<br />

jingiatreilang bad kiwei ki tnat Sorkar kan kham pynbha bad pynjanai ia ka rukom sain<br />

dur bad pyntreikam hapoh ka MGNREGS. Ka jingiatreilang kan iarap ban pyntreikam<br />

lang ia ka buit thymmai bad ki um ki wah ban kyrshan ia ka jingim kaba dei ka mat<br />

pdeng jong ka <strong>State</strong> <strong>Aquaculture</strong> Mishon , lah ban pyntreikam ryngkat bad ka<br />

MGNREGS. La sngewdei namarkata, ban thaw ia ka District Level Committee hapoh ka<br />

jingpyniaid jong U Project Director, DRDA, khnang ban kham pynbha ia ka<br />

jingiatreilang hapdeng ka MGNREGS bad ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon.<br />

3. Kiba bun na ki kam kiba iadei bad ki tyllong um, ki jingiada ia ki jaka pynlang um bad<br />

kiwei pat ki jingpyntreikam la leh da ka Department of Water Resources (DoWR) bad ka<br />

Department of Land Resources (DoLR) hapoh ka jingpeit ka Misitry of Rural<br />

Development . namarba palt ia ka 50 % na ki kam jong ka MGNREGS ki iadei bad ka<br />

jingiada ia ka um, kumta lada lah ban iatreilang hapdeng ka MGNREGS bad ki Prokram<br />

iada tyllong um jong ka DoWR bad DoLR kin pynkhlain shuhs shuh bad pynneh slem ia<br />

ki jingtei ba shna lyngba ki Prokrams. Ia ki pung ki nan bad kiwei ki jaka pynlang um lah<br />

ban pynkylla sha ki jaka ring um sha ki lyngkha bad ki jaka ri dohkha, khnang ba ka um<br />

kan ym tuid lehnohei bad ba ha ka juh ka por ban plie lad ba ki briew kin ioh kyrshan ia<br />

ka ioh ka kot lyngba ka kam ri dohkha.<br />

4. Ka um ka long ka mat pdeng jong bun tylli ki scheme ba la sdang ban pyntrei kam da ki<br />

Ministry ba ia pher jong ka Sorkar India. Na kata ka daw, don katto katne tylli ki Scheme<br />

ba la sdang pyntreikam da ki tnat Sorkar ba dep peit ha kane ka liang kiba ka jingthmnu<br />

129


Nombar<br />

ba kongsan eh jong ki ka long ban iada ia ka um bad ban sumar ia ka lyngba ki<br />

jingpyntreikam ba pher. Ia ki project ba la shan kyrpang ban iada ia ka um la pyntreikam<br />

ha kylleng ka ri lyngba ka Prokram ba la tip kyrteng kum ka “Integrated Wasteland<br />

Development Project(IWDP). Ka project iada um ha shnong ka long ka phang pdeng ha<br />

kaba bun jait kiwei pat ki jait jingtrei ki wan iasnoh lang.<br />

5. Namar ba ka jingmih na ka kam ri dohkha ka shong eh nha ka um, kumta ka um ka dei<br />

ban shong ha ka dohnud ne ka kajak pdeng eh jong ka Mishon, ia kab dei ban shim kabu.<br />

Ka Mishon kan ialeh ban shna ia ki jingtrei lyngba ka um ba lah ban bsa bad ban kyrshan<br />

ia ka jingim khnnag ban pynthikna ba ki briew kin ioh ia ki jingbam kiba tei. Ka Mishon<br />

kan iatrei lang bad ki tnant Sorkar ba iapher na ka bynta ban pynneh ia ki tyllong um ha<br />

ka jylla.<br />

9.2 Ka Workshop iatrei lang bad ki nongiashim bynta.<br />

1. La pynlong ia ka Workshop ban “Pyntreilang ia ka <strong>Meghalaya</strong> <strong>State</strong> <strong>Aquaculture</strong> Mishon<br />

bad kiwei pat ki tnant Sorkar “ ha ka 28 th November 2011 ha Shillong bad bun ki<br />

nongshim bynta. Hadien ba la pynshong nongrim halor ki jingiakren bad ki jingiatai sani<br />

bha da ki nongshim bynta, la pynkhreh hangne ia ka Plan trei kam kumba la ai jingmut<br />

ban iatreilang hapoh ki hynriew tylli ki Mini Mishon<br />

2. Jingiasnoh kti lang ban pynlong ia ka Mini Mishon I:<br />

Ki kam<br />

1. Ka jingiar ka jaka<br />

jong ki pung riew<br />

shimet<br />

Ki Department/Agency<br />

lane ki skim ki ba lah ban<br />

ia snoh kti lang bad ka<br />

Mishon<br />

Horticulture Mishon<br />

( Dept of Agriculture)<br />

MGNREGS (C&RD)<br />

NWDPRA (Agriculture<br />

Department)<br />

IWMP (Soil &Water<br />

Conservation)<br />

130<br />

Ki jingtrei ba la tyrwa<br />

hapoh ka Mishon<br />

- ki jinglamphrang ba<br />

thymmai halor ka<br />

jingiasnohkti lang na ka<br />

bynta ban pynkhreh ban<br />

pyndonkam ia ki jaka<br />

um<br />

- ka jingiakohnguh lang<br />

halor ka<br />

jingpyndonkam ia ki<br />

jaka um na ka bynta ka<br />

Ki thymmei<br />

ba bei<br />

tyngka<br />

TMNEH,<br />

MGNREGS,<br />

NWDPRA,<br />

IWMP,<br />

<strong>MSAM</strong>


Nombar<br />

Ki kam<br />

2. Ka jingiar ka jaka<br />

jong ki pung<br />

shnong<br />

3. Ka jingpynbha ia<br />

ki jaka ktieh,<br />

jyrsieh bad ahor.<br />

4. Ka jingpynkhlain<br />

ia ki jingmih na ki<br />

den heh<br />

5. Jingthep symbai<br />

dohkha ha ki nan<br />

bad kiwei ki jaka<br />

um barit.<br />

Ki Department/Agency<br />

lane ki skim ki ba lah ban<br />

ia snoh kti lang bad ka<br />

Mishon<br />

Kumba halor. Baroh ki saw<br />

tylli ki department ba la jer<br />

kyrteng halor ka idonkam<br />

ban ia snoh kti lang na ka<br />

bynta kane ka jingthmu.<br />

Kumjuh ruh ka Department<br />

ba ia trei lang kan pynshlur<br />

ban ia shim bynta ha kane<br />

ka jin trei.<br />

MGNREGS ( C&RD)<br />

NWDPRA (Agri Dept)<br />

Department jong ka Tourism<br />

MeECL<br />

NWDPRA (Agri Dept)<br />

IWMP (S&W C)<br />

MRDS,<br />

NERCOMP<br />

131<br />

Ki jingtrei ba la tyrwa<br />

hapoh ka Mishon<br />

Fisheries<br />

- ka jingai jinghikai kat<br />

kum ka jingstad halor<br />

ka fisheries sha ki<br />

kynhun ba pyndonkam<br />

um<br />

- ka jingai jinghikai kat<br />

kum ka jingstad halor<br />

ka fisheries sha ki<br />

nongtrei ophis jong ki<br />

department ba ia don<br />

bynta<br />

- ban pynioh ia ki tiar ki<br />

tar da ka Fisheries<br />

Department<br />

- Kum halor -<br />

- Kumjuh ruh ka jingai<br />

jinghikai ban tyrwa sha<br />

ki fishery co-operator.<br />

- Kum halor -<br />

Ban pynshisha ia ka<br />

hok jong ki nongri<br />

dohkhai.<br />

Jingai jinghikai ia ki<br />

shnong shaphang ki den<br />

um heh. Jingpynlong ia<br />

ki cooperative jong ki<br />

nongri dohkha ba<br />

marjan. (RCS)<br />

Ban pynioh ia ki tiar Ai<br />

jinghikai na ka bynta ki<br />

bym dei ki fisheries<br />

officer<br />

Ki thymmei<br />

ba bei<br />

tyngka<br />

TMNEH,<br />

MGNREGS,<br />

NWDPRA,<br />

IWMP,<br />

Prokram jong<br />

ka RCS,<br />

<strong>Meghalaya</strong>.<br />

MGNREGS,<br />

NWDPRA,<br />

Soil & Water<br />

Conservation<br />

Department,<br />

<strong>MSAM</strong><br />

Tourism<br />

Department,<br />

NEC,<br />

<strong>MSAM</strong><br />

MGNREGS<br />

NWDPRA<br />

MRDS/IFAD


Nombar<br />

Nombar<br />

3. Jingiasnoh kti lang ban pynlong ia ka Mini Mishon II:<br />

Ki kam<br />

1. 1. Ka jingpynmih<br />

symbai dohkha<br />

lyngba ki pung<br />

sorkar.<br />

2. Ban shna ia ki iew<br />

die dohkha<br />

3. Jingshna ia ki<br />

lynti/ki surok ban<br />

iaid sha ki kynhun<br />

ba buh pung<br />

dohkha<br />

4. Ban shna ia ki jaka<br />

ban pyndonkam ha<br />

ki ba bun rukom<br />

ha ki shnong ba<br />

don pung dohkha<br />

5. Ban pynkhlain ia ki<br />

seng nongri dohkha<br />

(fish farmers cooperative<br />

societies)<br />

Ki Department/ ki skim<br />

ki ba lah ban ia snoh kti<br />

lang bad ka Mishon<br />

RKVY (Agri Dept)<br />

NFDB (Sorkar pdeng)<br />

BADP (Sorkar jylla)<br />

NFDB (Sorkar pdeng)<br />

DRDA (C& RD dept)<br />

BADP (Sorkar jylla)<br />

DRDA (C& RD Dept)<br />

BADP<br />

DRDA<br />

Department jong ka Cooperation<br />

NCDC<br />

4. Jingiasnoh kti lang ban pynlong ia ka Mini Mishon III:<br />

Ki kam<br />

1. Jingleit wad bniah<br />

ia ki dohkha ba la<br />

jan duh jait<br />

2. Jingpynbna<br />

paidbah halor ka<br />

jingpynneh pynsah<br />

Ki Department/ ki skim<br />

ki ba lah ban ia snoh kti<br />

lang bad ka Mishon<br />

Ki jaka pule jong ka St.<br />

Anthony’s College,<br />

ICAR, bad kiwei ki seng<br />

bhalang jong ki nong<br />

shong shnong<br />

Ka St. Anthony’s College<br />

CSOs, shon bad pathai<br />

khubor lyngba ki kor<br />

pathai khubor, ki ing<br />

pathai khubor jong ki riew<br />

132<br />

Ki jingtrei ba la tyrwa<br />

hapoh ka Mishon<br />

Ban pynkhlain ia<br />

/pynkiew ia ki jaka<br />

pynkha symbai dohkha<br />

Ban pynkiew ia ki iew<br />

ba la don lypa/shna ia<br />

ki iew thymmai rynkat<br />

ki jing donkam kat kum<br />

ka juk<br />

Ka khyndew ban ioh<br />

NOC na u Rangbah<br />

shnong<br />

Ban pyntrei kam da ka<br />

jingiasynrop lang bad<br />

bad ki bor distrik<br />

Ban ai jinghikai ia ki<br />

Co-operator<br />

Ki jingtrei ba la tyrwa<br />

hapoh ka Mishon<br />

Ban pynlong ia ka<br />

kynhun ba pdeng, ban<br />

ai jinghikai<br />

Ban thung ia ki kynhun<br />

pathai khubor, kum ki<br />

jingialehkai lyngkot,<br />

drama, pyni phlim,bad<br />

kiwei kiwei<br />

Ki thymmei<br />

ba bei<br />

tyngka<br />

RKVY<br />

NFDB<br />

NFDB<br />

SPA<br />

BADP<br />

SPA<br />

NFDB<br />

NCDC<br />

Ki thymmei<br />

ba bei<br />

tyngka<br />

<strong>Aquaculture</strong><br />

Mishon<br />

<strong>Aquaculture</strong><br />

Mishon


Nombar<br />

Nombar<br />

Ki kam<br />

3. Jingpynlong ia ki<br />

workshop na ka<br />

bynta ki nongshong<br />

shnong<br />

4. Jingshna ia ki jaka<br />

ri kyrpang ia ki<br />

dohkha bad ki jaka<br />

iaid kai ha ryngkat<br />

kiwei ki jingtei<br />

5. Jingshna ia ki jaka<br />

ri kyrpang ia ki<br />

dohkha ba don ha<br />

ki wah jong ngi<br />

Ki Department/ ki skim<br />

ki ba lah ban ia snoh kti<br />

lang bad ka Mishon<br />

shimet, MBDA, MRDS<br />

Ka St. Anthony’s College,<br />

MRDS, SIRD<br />

Dept of Tourism, DRDA<br />

MBDA, MRDS, NGOs<br />

IWMP (S&WC)<br />

RKVY (Agri dept)<br />

5. Jingiasnoh kti lang ban pynlong ia ka Mini Mishon IV:<br />

Ki kam<br />

1. Jingkhein ba<br />

donkam ha ka<br />

jingai jinghikai<br />

2. Ban shna ia ka plan<br />

ai jinghikai<br />

3. Ban ai jinghikai ia<br />

ki nong ai prokram<br />

hikai<br />

4. Ki workshop ha ki<br />

distrik<br />

5. Jingleit jngoh sha<br />

bar jylla da ki<br />

ophisar bad ki<br />

Ki Department/ ki skim<br />

ki ba lah ban ia snoh kti<br />

lang bad ka Mishon<br />

Jaka ai jinghikai SIRD,<br />

St. Anthony’s College,<br />

ICAR<br />

133<br />

Ki jingtrei ba la tyrwa<br />

hapoh ka Mishon<br />

Ki kynhun treikam ki<br />

ban pynlong ia ki<br />

workshop halor ka ain<br />

ban pynneh pynsah.<br />

Ban ithuh da ki bor<br />

sorkar distrik ia ki jaka<br />

ba long ban shna jaka ri<br />

kyrpang ia ki dohkha.<br />

Jingiamir jingmut, jingai<br />

jinghikai.<br />

Jigai jinghikai ia ki<br />

bym dei ki ophisar<br />

Ki jingtrei ba la tyrwa<br />

hapoh ka Mishon<br />

Jingpule bniah ban ai bor<br />

shisnem hadien ki jing ai<br />

jinghikai.<br />

-do- Ban shna ia ka almanak<br />

jing ai jinghikai ba man<br />

la u snem<br />

-do- Ban buh ia u nong ai<br />

jinghikai na ka bynta ka<br />

Mishon<br />

MRDS, DRDA Ban buh ia ka kynhun ba<br />

pyniaid ia ki jing<br />

pynsngewthuh paidbah<br />

Jaka ai jinghikai jong ka<br />

ICAR, ki Fisheries<br />

College, ki Jaka ai<br />

Ban pynlong ia ia ka<br />

jingbatai shaphang ki<br />

pham ha ka jylla hadien<br />

Ki thymmei<br />

ba bei<br />

tyngka<br />

<strong>Aquaculture</strong><br />

Mishon<br />

MBDA<br />

VGF<br />

NEC<br />

RKVY<br />

Ki thymmei<br />

ba bei<br />

tyngka<br />

<strong>Aquaculture</strong><br />

Mishon<br />

-do-<br />

-do-<br />

DRDA,<br />

MRDS<br />

<strong>Aquaculture</strong><br />

Mishon


Nombar<br />

Ki kam<br />

Ki Department/ ki skim<br />

ki ba lah ban ia snoh kti<br />

lang bad ka Mishon<br />

nongri dohkha jinghikai jong ki riew<br />

shimet, ki nong ri dohkha<br />

ba la nang iaid shaphrang<br />

6. Jingai jinghikai ia<br />

ki ophisar ka<br />

Fisheries dept<br />

7. Jingai jinghikai na<br />

ka bynta ki nongri<br />

dohkha<br />

8. Ban tei ia ki jaka ai<br />

jinghikai bad jaka<br />

ialang paidbah ha<br />

HQ<br />

9. Jing pynioh ia ki<br />

tiar IEC<br />

10. Ban kdew ia ki jaka<br />

ai jinghikai<br />

11. Ban pynkiew ia ki<br />

jaka ai jinghikai<br />

12. Jingsdang ban<br />

pynlong ia ki<br />

workshop na ka<br />

bynta ki briew ki<br />

ban sa shim bynta<br />

ha ka kam ri<br />

dohkha<br />

13. jingpynkiew ia ka<br />

jinglah jong ki fish<br />

co-operator<br />

14. Ban jinghikai<br />

pyntbit ia ki ba trei<br />

kam lajong<br />

Jaka ai jinghikai jong ka<br />

ICAR, ki Fisheries<br />

College, St. Anthony’s<br />

college, NIRD, IIE, IIM<br />

(B)<br />

Jaka ai jinghikai jong ka<br />

ICAR, St. Anthony’s<br />

college, SIRD, MRDS,<br />

RRTC<br />

134<br />

Ki jingtrei ba la tyrwa<br />

hapoh ka Mishon<br />

ka jing leit jngoh sha bar<br />

ka jylla<br />

Jingpynjanai ia ka sap ri<br />

dohkha jong ki briew<br />

halor ka jingpeit<br />

jingjngoh ia ka projek,<br />

MDP, bad pyniaid beit<br />

kat kum ki buit trei kam<br />

ba mynta<br />

Ban pynlong da ki<br />

nongai jinghikai ha poh<br />

ki distrik<br />

ATMA, NFDB, DoPT Ban thaw ia ki jaka ai<br />

jinghikai da ki ing ai<br />

jinghikai ha HQ<br />

SIRD, NIRD, St.<br />

Anthony’s College, Jaka<br />

ai jinghikai jong ka<br />

ICAR<br />

Ban tei bad pynkhlain ia<br />

ki jingpathai khubor da<br />

ka Mishon<br />

SIRD, DRDA Ban thaw ia ki ing ai<br />

jinghikai ha <strong>Meghalaya</strong><br />

Ki thymmei<br />

ba bei<br />

tyngka<br />

-do-<br />

NFDB<br />

-do-<br />

NFDB<br />

DoPT<br />

NFDB<br />

<strong>Aquaculture</strong><br />

Mishon<br />

-do-<br />

NFDB,RKVY, ATMA Ban buh ing ai jinghikai RKVY,<br />

ATMA<br />

SIRD, St. Anthony’s<br />

College, Jaka ai jinghikai<br />

jong ka ICAR<br />

SIRD, St. Anthony’s<br />

College<br />

RRTC, SIRD, St.<br />

Anthony’s College<br />

Ban pynlong da u khlieh<br />

ba ai jinghikai ha la ki<br />

distrik<br />

Jingai jinghikai kat kum<br />

ki buit stad bad ki jingai<br />

jinghikai kum ka EDP<br />

Ban pynlong ia ki<br />

jinghikai pyntbit na ka<br />

bynta ka jing ri dohkha<br />

bun rong, buh jaka shna<br />

duli iit ban ri dohkha<br />

bunrong<br />

<strong>Aquaculture</strong><br />

Mishon<br />

NCDC<br />

<strong>Aquaculture</strong><br />

Mishon


Nombar<br />

Nombar<br />

6. Jingiasnoh kti lang ban pynlong ia ka Mini Mishon V:<br />

Ki kam<br />

1. Jingkyntu iawer<br />

paidbah<br />

2. Jingpynbna<br />

paidbah lyngba ki<br />

lad pathai khubor<br />

3. Jingbuh jingthoh<br />

jingtar ia ka<br />

jingsei soh ka<br />

kam jong ki<br />

nongri dohkha<br />

4. Ban pynlong fish<br />

mela/festivals<br />

Ki Department/ ki skim<br />

ki balah ban ia snoh kti<br />

lang bad ka Mishon<br />

DRDA, MRDS, NGOs,<br />

Ki jaka pathai khubor<br />

DRDA, MRDS, NGOs,<br />

Ki jaka pathai khubor,<br />

Dept jong ka I &PR<br />

MBDA, MRDS, NGOS,<br />

Ki jaka pathai khubor<br />

Dept jong ka Tourism,<br />

DRDA, Wild life, NGOs,<br />

Ki jaka pathai khubor<br />

7. Jingiasnoh kti lang ban pynlong ia ka Mini Mishon VI:<br />

Ki kam<br />

1. Jingpynlong ia ki<br />

jingialeh kai sport<br />

um ha ki jaka bala<br />

jeid ha ka dur<br />

jong ka PPP<br />

2. Ki jaka sah kai ba<br />

hap siew pisa, jaka<br />

iaid kjat, jaka<br />

jngoh kai ia ki sim<br />

ba don ha ki jaka<br />

sngem<br />

3. Ban buh ia ki duli<br />

iit baheh ba ri<br />

dohkha bun rong<br />

ha ki jaka jngoh<br />

Ki Department/ ki skim<br />

ki balah ban ia snoh kti<br />

lang bad ka Mishon<br />

Dept of Tourism,<br />

C & RD, MeECL,<br />

MRDS, NGOs, DRDA<br />

Dept of Tourism, DRDA,<br />

Wild life, NGOs<br />

Dept jong ka Tourism,<br />

MPEDA, NFDB<br />

135<br />

Ki jingtrei ba la tyrwa<br />

hapoh ka Mishon<br />

Ban pyntrei da ka<br />

jingiashim bynta lang<br />

DRDA bad ki bor distrik<br />

ha la ki blok<br />

Ki kotkhubor ki<br />

jingpynbna, ki jingpule<br />

khubor ha ki telebishon,<br />

ki report, jingpynbna ha<br />

ki radio, jingpyni ha ki<br />

cable shanel<br />

Jingring phlim ia ki<br />

nongri dohkha ba lah<br />

ban pynsei soh bad ia ki<br />

jingtrei jong ki yn pyni<br />

paidbah<br />

Jingpynbna paidbah da<br />

ka Mishon, jingia shim<br />

bynta da ki karkhana leit<br />

bad wan<br />

Ki jingtrei ba la tyrwa<br />

hapoh ka Mishon<br />

-jingpyntip paidbah lang<br />

da ka Mishon bad ka<br />

Tourism Department<br />

-jingia shim bynta da ki<br />

karkhana jingleit<br />

jingwan<br />

- jingpyntip paidbah lang<br />

da ka Mishon bad ka<br />

Tourism Department<br />

-jingia shim bynta da ki<br />

karkhana jingleit<br />

jingwan<br />

Ki nong ri dohkha<br />

shimet ki lah ban bei<br />

tyngka nalade ha ka jing<br />

shna ia ki duli iit baheh<br />

Ki thymmei<br />

ba bei<br />

tyngka<br />

<strong>Aquaculture</strong><br />

Mishon<br />

-do-<br />

-do-<br />

Jingbei<br />

tyngka da ka<br />

dept.<br />

Tourism<br />

Ki thymmei<br />

ba bei<br />

tyngka<br />

Ka<br />

<strong>Aquaculture</strong><br />

Mishon,<br />

Ka jingbei<br />

tyngka na ka<br />

Tourism<br />

Jingbei<br />

tyngka na ka<br />

Tourism<br />

Jingbei<br />

tyngka<br />

NFDB


Nombar<br />

Ki kam<br />

Ki Department/ ki skim<br />

ki balah ban ia snoh kti<br />

lang bad ka Mishon<br />

136<br />

Ki jingtrei ba la tyrwa<br />

hapoh ka Mishon<br />

Ki thymmei<br />

ba bei<br />

tyngka<br />

kai ban ri dohkha bun rong na kaTourism<br />

4. Ban shna ia ki<br />

jaka iaid kai ba<br />

don um hasyndah<br />

ki den heh bad ki<br />

jaka um baheh<br />

5. Jingpynpaw<br />

pyrthei ia ka jingri<br />

ia ki dohkha trout<br />

6. Jingpynpaw<br />

pyrthei ia ka jingri<br />

ia ki shymprong<br />

wah<br />

-do-<br />

National Research Centre<br />

for Coldwater Fisheries,<br />

Progressive farmers<br />

CIFA, Progressive<br />

farmers, NGOs<br />

9.3 Ka Jingiakynshew bai seng :<br />

- jingpyntip paidbah lang<br />

da ka Mishon bad ka<br />

Tourism Department<br />

-jingia shim bynta da ki<br />

karkhana jingleit<br />

jingwan<br />

Ban pynshlur ia ka jingri<br />

dohkha Trout ha ki jaka<br />

ba iahap ban ri ia une u<br />

dohkha<br />

Ban pynshlur ia ka jingri<br />

ia ki shymprong um ha<br />

kito ki jaka ba iahap ban<br />

ri ia une u jait<br />

Ka<br />

<strong>Aquaculture</strong><br />

Mishon,<br />

Ka jingbei<br />

tyngka na ka<br />

Tourism<br />

NFDB<br />

NFDB<br />

Khnang ban pynmih bai seng na ka bynta ki kam ba bun jait jong ka Aqua<br />

culture Mishon yn shim ia kine ki lad harum:<br />

1. Ia ka bai seng na ka bynta ki kam kiba iasriem kumjuh kiba hap ha ki Scheme jong ki<br />

tnat kiba iapher yn ia shim bynta lang katba lah. Kum ban shu ai nuksa – ka jingshna<br />

pynlang um hapoh ka Scheme IWMP jong ka tnat Soil and Water Conservation<br />

Department bad jong ka tnat Department of Water Resources.<br />

2. Ia ki Prokram kiba la mang tyngka na ka juh ka Head yn sa khmih bha bad yn sabuh<br />

lang. Kum ban shu ai nuksa, don hynriew tylli ki Prokram jong ka Sorkar India kiba don<br />

ia ka mang pisa na ka bynta ka “Capacity Development” kata ka Watershed Prokram, K<br />

MGNREGS, BRGF, NFSM, RKVY, bad NHM. Lah bvan shna ia ka Prokram ai<br />

jinghikai ban iadei lang na ka bynta kine ki Schemebad ha ka juh ka por ia ka pisa lah<br />

ban ia siew lang. Yn sa pyrshang ban pynttrei kam ia kane.<br />

3. Ia ka bai seng ba la mang na ka bynta ban pyntrei ia ki kam ba khlem buh pisa lypa yn sa<br />

pyndonkam. Kum ban shu ai nuksa- ia ka Scheme BRGF yn sa pyndonkam ban shna ia


ki jingtei bad kiwei pat ki kam ba khlem dap pisa na ka jing mang ba la dep don lypa . Ia<br />

ka VGF (Viability Gap Funding) ruh yn sa pyndonkam ha ka juh ka rukom. Yn sa shna<br />

ruh ia ka “Infrastructure Gap Filling Fund ha kajuh ka rukom kumba leh ka Sorkar<br />

Tamilnadu ha ka RD & PR Department. Ka don ruh ka jingtyrwa ban buh ia ka mang<br />

pisa ba kyrpang haduh Rs 50 Klur ban ai bai seng ia ki kam ban sdang da kiwei pat ki<br />

tnat Sorkar. Ia ki kyndon ban pyndonkam ia kane ka Fund yn sa pynmih da ka<br />

<strong>Aquaculture</strong> Mishon.<br />

4. Ia ka jingkynshew pisa ban pyniaid ia ki kam kiba iadei bad ka jingpynneh mariang<br />

hapoh ki Sceme bapher ba pher kum ka NRM, NICRA, (National Initiative on climate<br />

Resilient Agriculture) Water Mishon bad kiwei pat yn sa pyrkhat hadien.<br />

5. Ia ka jingkynshew pisa na ka mang tyngka jong ki paidbah bad jong ki riewshimet yn sa<br />

pynlang lang na ka bynta ban pyntrei ia ki Scheme kiba iadei bad ka tnat shang pyrthei<br />

lane Tourism bad ban shna ia ki kor tylliat jingbam ( na ka bynta ki projects kiba hap<br />

hapoh ka PPP mode).<br />

9.4 Katto katne ki kam ia trei lang ha ka juk mynta :<br />

Don katto katne ki kam ba iatrei lang ha ki jaka trei, don kiba shu jia ryngkhat<br />

bad don pat kiba sa thmu khnang. Katto katne na kine ki kam iatrei lang kiba la pyntreikam<br />

mynta ki long kumne harum :<br />

1. Ha ka shnong Nongbareh ha Jaintia Hills, la shna ia ka Dam halor shi bynta jong ka Wah<br />

Amlaye bad ia kane ka bynta la rai ban pynlong jaka ri tyngkai ia ki dohkha da ki<br />

paidbah jong kata ka shnong. Ia ki Khasaw ba la jan duh jait ruh la ri tyngkai hangne bad<br />

mynta kine ki la nang kha bad nang roi bad ki la dap ha shi linter kane ka wah.<br />

2. Ka don sa kawei pat ka Seng trei mon sngewbha ha West Garo Hills ba la tip kyrteng<br />

kum ka Rombagre Natural Management Resource Group, kiba la trei shitom ban pynneh<br />

pynsah ia ki dohkha bad kiwei pat ki jaid jingthaw ba im ba la ju don lypa ha ka Wah<br />

Simsang kaba don haruh ka surok Tura – Williamnagar. Kane ka jaka ri tyngkai ia ki<br />

dohkha ka la kylla long ka jaka jngoh kai ba pawnam ha kaba ki briew ba wan hangne ki<br />

da I phyla shisha ia ki dohkha ba la ri tyngkai hangne. Ha Rombagre Fish Sanctuary, ia<br />

ka jaka peitkai bad kka lynti iaid kjat la shna da ka tnat Tourism, bad ia ka pisa ba mih na<br />

ka bai rung la pyndonkam ban sumar mia kane ka wah. Kane ka long ka nuksa jong ka<br />

137


Jingiatreilang hapdeng ka tnat Tourism bad tnat Fisheries kaba la pynlah ban ioh ia kane<br />

ka lad ban ri tyngkai ia ki Kha saw ba rem dor.<br />

3. Ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon kan iatrei lang ruh bad ka tnat Tourism bad tnat Water Resource<br />

na ka bynta ban iada ia ki jait dohkha bad ha ka juh ka por ban shna ia ki jaka ban ri<br />

tyngkai ia ki dohkha ha ka Jylla. Ka Mishon kan iatrei ryngkat ruh bad ka DRDA bad<br />

kumjuh ruh bad kiwei pat ki Seng trei mon sngewbha ha kaba iadei bad ki kam ban<br />

iatreilang, bad na ka bynta kane la dep buh lypa haduh Rs 50 Klur ba la mang kum ka<br />

Convergence Fund.<br />

138


Jinglamphrang<br />

Lynnong X<br />

Shaphang ka MIS bad ka rukom pyniaid ne ai jingtip<br />

1. Ka Management Information System (MIS) ne ka rukom pyniaid jingtip ka long kawei<br />

na ki rukom trei kam kaba lah ban ai jingtip kiba donkam halor kumno ban pyniaid ia ki<br />

kam hapoh kano kano ka kynhun (organization) ne seng ha kaba biang bad beit ryntih.<br />

Ka MIS (rukom pyniaid ne ai jingtip) ka kynthup ia lai jait ki tynrai ioh jingtip: kata na<br />

ki briew, jingstad thymmai (technology) bad ki thup jingtip. Ka MIS ka pher na kiwei pat<br />

ki rukom ai jingtip namar hangne ki da peit bad pynshong nia ia ki jingiaid ki kam hapoh<br />

ki kynhun. Mynshwa, ha ka rukom trei kam jong kino kino ki jait kam la ki long ha ki<br />

kam seng shimet ne kynhun, ia ki ia ki jingai kaiphod la leh da ki briew shisien lano,<br />

hadien ba la dep shim jingkhein ryngkat bad kiwei de ki jingdonkam lada idonkam.<br />

Nalor ba ioh tang khyndiat ki jingtip, ban ioh jingtip halor ka jingiaid shaphrang ki kam<br />

ruh ka shim por slem. Ha kane ka rukom ba mynshwa, ia ki jingbuh jingthoh ne bui ruh<br />

la pynbiang da ki briew kat kum ki jingdonkam jong ki kynhun ne seng. Hadien ka<br />

jingmih jong ki kor kompiwtor, ia ki jingtip la lah ban pyniapher na kito kiba la buh<br />

jingkhein (data). La lah ruh ban pynwandur ia ki rukom trei kam ba thymmai khnang<br />

ban ioh pynmih bad buh ryntih ia ki jingmut kyllum, ki jingthoh lyngkot, ki rukom<br />

sngewthuh bad ki mat kyllum ia kiba la ioh na ki jingtip ba la buh jingkhein(data).<br />

2. Ki kor kompiwtor ba mih nyngkong ki long ki bym pat da bun ki jnit ki jnat, bad la<br />

pyndonkam ha kaba buh jingthoh halor kaba mih naba die jingdie bad ia ki tulop. Kat<br />

nang iaid ki por la nang pynmih shuh shuh da ki kompiwtor kiba ki rukom trei kam jong<br />

ki, ki la nang stet bad kham bha ha kaba la lah ban buh shibun ki jingtip ne jingthoh bad<br />

khamtam la lah ban pyniasoh ia kiba bun ki rukom trei kam. Katba nang bun ki jingthoh<br />

ne jingtip ba la buh ha ki kompiwtor katta ki nongpyniaid ne trei kompiwtor ki la nang<br />

wad ki lad jingtip kyllum, kiba ka jingthmu ka long ban thaw ki lad ne rukom pyntrei<br />

kam ia ki jingtip ba la buh jingkhein. Ka kyntien MIS ka la mih ban pynshai shaphang ki<br />

jingpyntrei kam kiba ai jingtip ia ki nongpyniaid kam shaphang ka die ka thied, kiei kiei<br />

kiba la buh jingthoh , bad kiwei de ki jingtip ia kiba la buh jingkhein ki ban iarap ha ka<br />

ban pyniaid ryntih ia ki kam hapoh ki kynhun ne seng trei kam.<br />

139


3. Kane ka MIS kan ai jingkyrshan ia ka Mishon halor ki jingthmu, jingai kaiphod kat kum<br />

ka jingiaid shaphrang ki kam khamtam ha kito kiba iadei bad ki jingthmu jong ka<br />

Mishon, lyngba ki jingtip ba ioh na kiwei pat ki ban ailad ban kyntiew ne pynbha biang<br />

ia kino kino ki kam kynhun seng ne riewshimet da kaba ai kam bad ai jinghikai(training).<br />

Lyngba ka MIS, ym tang ba yn tip kumno ki long ki kam, hynrei yn tip ruh balei bad<br />

hangno ka don ka jingbakla ne jingbymiaid ki kam kiba khanglad ia ka ban poi sha ka<br />

thong.<br />

10.1 Ka MIS ha ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon jong ka Jylla:<br />

Ka long kaba donkam ban buh la ka jong ka tnat treikam MIS ha ka<br />

<strong>Aquaculture</strong> Mishon ha kaba baroh ki jingthoh, jingtip kiba iadei bad ka jingpyrkhat kam,<br />

jingpyniaid kam, jingpeit kam bad shim jingkhein, khnang ba yn lah ban ioh ia ki jingtip ba<br />

lah ban donkam ha kano kano ka por ruh. Ki mat ne bynta jong ka jingtrei kam ka MIS ha ka<br />

<strong>Aquaculture</strong> Mishon kin long kumne harum:<br />

1. Jingkyntiew Kyrteng ia ki Nongioh jingiarap (Nongri/Nongrep dohkha):<br />

Ki jingthoh ba iadei bad ki Nongioh jingiarap kum ki kyrteng, EPIC ID, ki dur bad kiwei<br />

kiwei de kiba donkam jong ki Kynhun ne ki riewshimet yn kyntiew ha ka MIS. Ki<br />

jingthoh bniah ban kyntiew ki long ruh kum ka kyrteng jaka, ki jait pung aiu, ki jait<br />

dohkha aiu ba ri, ka jinglah pynmih ne die dohkha, ka rukom ri dohkha ba kumno, ka por<br />

tong dohkha, ka jingmih ba shisien lai bnai, ka rukom siew ram bad ka jingiaid ne<br />

jingkiew shaphrang ka kam na man la ki nongioh jingiarap. Ia ka jingiaid shaphrang ha<br />

ka jingtrei kam jong kito kiba ioh jingiarap kum ha kaba shna pung, shna jaka pynkha<br />

symbai, da ki tiar bad kumta ter ter yn ai kaiphod halor ka rukom sumar ne pyniaid kam,<br />

lyngba ki kaiphod lyngkot, ka jingmang tyngka bad ka jingai jingkhein ia ki jingtip baroh<br />

ha ka dur ka graph. Ia ki jingdonkam na ka bynta kito kiba ioh jingiarap kan kynthup ruh<br />

ia ki jait jaka ne jinglong ka mariang ha kito ki jaka, ka tyllong um, ka rukom pynpoi um,<br />

rukom pynkhuid um, rukom ri dohkha, rukom sumar bad pyniaid, bad ruh ki jingkhmih<br />

lynti ha ka jingpynmih dohkha.<br />

140


2. Ki jingbuh jingkhein halor ka jingpyniaid Pisa:<br />

Khnang baroh kin lah ban ioh jingtip ia ka jingpyniaid ia ka pisa, yn buh jingthoh ne<br />

kaiphod kata naduh ka kyrdan ha ka Jylla, District haduh ki nongioh jingiarap kat kum ki<br />

jingdonkam harum:<br />

i) Receipt ne Risit ( ba la dep siew)<br />

ii) Jingsiew pisa/Jingpyllait pisa<br />

iii) Jinglut jingsep ha kaba pyniaid kam<br />

iv) Kiwei de ki jinglut<br />

3. Ki Kaiphod:<br />

Lyngba ka MIS yn lah ia ka ban pynmih ki kaiphod ha man la ki por ba donkam, naduh<br />

kiba iadei ha ka kyrdan Jylla, ha District bad haduh ki nongioh jingiarap. Ki jait kaiphod<br />

kin kynthup ia:<br />

i) Ka jingdon ki nongioh jingiarap<br />

ii) Ka jingdon ki Um ki Wah kynthup ia ki pung bad kiwei<br />

iii) Ka jingdon jong ki jait dohkha aiu hapoh kano kano ka District<br />

iv) Ka jingpynmih dohkha kaba shisien shi bnai/shi snem<br />

v) Ka jingthoh ne jingtip halor u wei pa u wei u nongioh jingiarap<br />

vi) Kiwei de ki jingtip ba donkam<br />

vii) Kiwei de ki jingpynbna ne pyntip lada don ban pynmih da ka MIS kiba iadei halor<br />

ka jingpyntrei kam<br />

4. Ki rai ban shim halor ki rukom trei ne pyniaid kam:<br />

Ia ki jingtip ne jingkhein ba la ioh lum kylleng, donkam ban peit bad puson bniah khnang<br />

ban ioh tip bad sngewthuh bniah ia ka jingiaid shaphrang ki kam ha ka Mishon. Ki<br />

kaiphod ba bniah kin iarap ia ka kynhun ki nongpyntrei/nongpyniaid kam hapoh ka<br />

Mishon ban shim ia ki rai ki ban pynwan dur ia ki rukom pyntrei kam ban kyntiew<br />

khamtam ha kito ki bynta kiba dang duna ka jingsngewthuh kiba iadei bad ka phang ri<br />

dohkha. Khnang ba yn lah ban peit ne pule sani bha ka donkam ia ka ban lum ia ki<br />

jingtip/jingkhein kiba thikna. Ka MIS ka lah ruh ban pynrung shuh ki jingpynbit/kyndon<br />

khnang ban sngewthuh shai ia ki jingtip ba la ioh lum na ki jaka ba la pyntrei kam. Ia<br />

kine ki jingpynrung donkam ban pyrkhat sani bha namar ki dei kiba lah ban pynrung ne<br />

thep tang shisien ha ka software ne prokram kompiwtor. Kum ban shu pyni nuksa, lada<br />

ngi lum ia ki jingmih na kawei pa kawei ka pung, kata ngi la lah ban pynshong jingkhein<br />

141


ia ka jingmih na ki um ki wah ne pung jong ngi. Kine ki jingkhein ne jingtip ba la ioh<br />

lum man la u bnai/snem kin iarap ha ka ban shim jingthew/jingkhein kaba biang la ka<br />

kiew ne hiar ka jingmih dohkha. Lada ki jingtip/jingkhein ki pynpaw ba ka don ka<br />

jingpher/jingduna ha ka jingmih, ka donkam ban wad bniah ban lap ia ka daw jong ka<br />

jingpher. Kumjuh ruh lah ban buh kiwei de ki jingpynbeit na ka bynta ban pynkhreh ha<br />

kaba lum jingtip halor ka jingheh ki dohkha, ki jingpang dohkha, jait jingbam, ki aiom<br />

pynmih dohkha, ka jingioh kamai bad kiwei de. Ka jingpeit bad puson bniah ia ki jingtip<br />

jingkhein ba la ioh lum kan iarap shibun ha kaba wanrah ia ka rukom trei ne pyniaid kam<br />

bad ki rai kiba kumno ban shim.<br />

10.2 Ki jingdonkam ha kaba pynwan dur ia ki software (prokram) ha ka <strong>MSAM</strong>:<br />

Ka jingthmu ba kongsan tam ha kaba pynmih ia kane ka kot ka long ban pyni<br />

lyngba ki jingpynwan/jingdro dur ia ki jingdonkam na ka bynta ka MIS bad ka tnat pyniaid<br />

jingtip jong ka <strong>Meghalaya</strong> <strong>State</strong> <strong>Aquaculture</strong> Mishon. Kaba kongsan eh ka long ban pynmih/<br />

pynwan dur ne shna ia ka software ne prokram na ka bynta ka jingpyrkhat/jingpyntrei kam ha<br />

ka Mishon ki ban don ki jingtip (khyndiat ne baroh) kiba yn kdew harum. Yn sa nang pynbha<br />

shuh ia kine hadien ba la ioh ban iamir jingmut lang bad kiba don bynta bad ka Mishon na ka<br />

por sha ka por.<br />

1. Ka jingpynrung Kyrteng kan kynthup ruh ia ki kyrteng jaka, jait pung, jait dohkha ba ri<br />

ne don, katno ka jingpynmih dohkha, rukom ri, rukom/aiom tong, ka jingmih na kaba die<br />

shisien lai bnai, rukom siew ram, bad katno la kynjoh ha ka jingiaid ka skim, kata na ka<br />

bynta u wei pa u wei u nongioh jingiarap;<br />

2. Ka jingbuh jingtip/jingthoh halor ki tiar ne jingshna ba la ai jingiarap bad ka rukom ri ne<br />

pynheh dohkha;<br />

3. Ka jingbuh jingtip ia ki tyllong ioh ia ki tiar ba donkam bad ka rukom mang tyngka jong<br />

ki;<br />

4. Ki nong pyndonkam ia ki jingtip ba la buh bad ka jinglah pynioh ne pyntrei kam ia ki<br />

jingtip.<br />

a.) Ki nong pyndonkam: Ka jingpynrung jingthoh ia ki jingtip ba la lum hapoh ka<br />

MIS, kan long naduh ka kyrdan ha ka Jylla bad ha ki District ruh kumjuh da ki<br />

nongtrei kiba tbit ha kane ka kam. Ka jingthmu ban buh ia ka website ha kaba ka<br />

jingpynrung ia ki jingtip kan long mar mar lyngba ka internet. Ki jingtip baroh kiba<br />

iadei bad ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon lah ban ioh beit na ka internet ha kano ma kano ka<br />

142


por ba donkam. Lah ban ioh ruh ia ki kaiphod ba pynmih baroh na ka website ha<br />

kaba lah ban ioh lut ia ki jingtip ba kwah baroh. Ia kane ka jingtyrwa ban buh ia ka<br />

MIS dei ban pynwan dur ha kata ka rukom ba yn lah ban pyndonkam wat ha ki por<br />

ki ban sa wan ruh.<br />

b.) Namar ba ia ka MIS la tyrwa ban buh ha ka Jylla bad ha ki District ruh, ka long kaba<br />

donkam ban buh lad jingiada na ka bynta ka jingiaid beit ki kam ki jam. Kin don bun<br />

jait ki nong pyndonkam/nong shim jingtip na ka MIS, kumta ka donkam ban don ka<br />

ID ne password ka ban lah plie ia ki jingtip kiba kwah baroh.<br />

c.) Ka software ne prokram ba la shna kyrpang kan pynlah ia ka ban phah lut ia ki<br />

jingtip ne jingthoh baroh kiba iadei bad ka Mishon na man la ki District sha ka<br />

centre buh jingtip ka Jylla (central database). Ki Jingtip kiba wan dei ban da pyniaid<br />

bad khmih bha da ki riew shemphang bad ki briew kiba la ioh jinghikai ha kane ka<br />

phang na ka state kumjuh ruh na ki district. Ka Software ka lah ruh ban pynmih ia<br />

baroh ki jingtip ha ki kyrdan kiba pher ba pher kat kum ki jingkwah. Ka jingpynwan<br />

dur ia ka website ka dei ban long ha kata ka rukom ban pynsuk ia ki<br />

nongpyndonkam haba ki wad jingtip.<br />

10.3 Jingdonkam ia ka ICT na ka bynta ka MIS<br />

1. Database Server: Ba ka jingtrei kam kan long kaba jop ka donkam ban buh ia ki jingtip<br />

ha ki jaka buh jingtip ban long pdeng ia baroh, kata jong ka Jylla. Donkam ban thaw<br />

kyrpang ia ka jingbuh bniah bad ryntih ia ki jingtip ki ban hap hapoh ka jingkhmih jong<br />

ka NIC.Baroh ki jingtip ba la buh yn pyniaid ia ki lyngba kane ka central database ne<br />

NIC ka ban pynsuk ia baroh.<br />

2. Ka jingdonkam iaka Network: Namar ia baroh ki jingtip lah ban ioh lyngba ka<br />

internet, ka long kaba donkam ban ring ia ka internet. Ia kane lah ban leh da kaba ring ne<br />

pynioh ia kaba ki ong ka Broadband Connection ha ka <strong>State</strong> bad kumjuh ha ki District<br />

Head Quarters. Lada ym lah ban ioh ia ka Broadband, lah ban buh da ka VSATs ha kata<br />

ka jaka buh/lum jingtip ia kaba lah ban ioh da kaba wad ia ka RFP kaba biang bad ban<br />

thied kat kum ki jingdonkam ba la buh da ka NIC<br />

143


3. Jing donkam ia ka Hardware: Ka long kaba donkam ban pynbiang ia ki hardware ne<br />

tiar kompiwtor ha ka Jylla bad ki district hi ruh ryngkat bad ki jingdonkam ba lah ban<br />

pyniasoh ne pynsuk ai jingtip ia kiba la tip kum ki LAN<br />

a.) Server – na ka bynta ka jaka lum/buh jingtip jong ka Jylla ha kaba yn pyniaid bad<br />

khmih da ka NIC<br />

b.) Ki Desktop PC ne Laptop- Na ka bynta ka Jylla bad ki District.<br />

c.) Printers, Scanners and UPS – Ia kiba yn thied ne pynbiang kat kum ka jingdonkam<br />

bad hadien ba la pyrkhat bniah.<br />

d.) LAN peripherals – Ki tiar kum ki switch/Hub, RJ-45 connector, LAN Cables, LAN<br />

Cards.<br />

e.) Jingring Internet lyngba ka VSAT ne Broadband ka long kaba donkam.<br />

4. Ka jingdonkam ia ki briew ba la pyntbit ban trei ia kane ka kam: Ban pyniaid ia ki<br />

kam ha ka jaka buh jingtip, ban pynrung ne buh ia ki jingthoh/jingtip, ban shna ne<br />

maramot lada don kano kano ka jingthut ha ki tiar bad kiwei de ki jait kam ba iadei bad<br />

ka jingtrei kam ki kompiwtor, donkam ban thung da ki briew ba la pyntbit ban trei ia<br />

kine ki jait kam, kata ha ka Jylla bad ha ki District ruh. Ki nongpyniaid kam ne<br />

Administrator ki ban peit halor ki jingtrei kam kin don ha ki ar kyrdan hapoh ka Mishon.<br />

a.) Ki Data Administrator ha ka kyrdan Jylla: Ki nongpyniaid kam ki ban don ha ka<br />

kyrdan Jylla kin long u <strong>State</strong> Data Manager bad u Data Entry Operator<br />

(i) Ki <strong>State</strong> Data Manager – U ne ka briew ia kiba yn thung da kaba ai nong ki<br />

dei ban long kiba la pass ia ka kyrdan BE/B.Tech Computer Science/IT/ne ba<br />

ia ryngkat kyrdan ne kiba la pass MCA lane kat kum ki kyndon ba la buh da ka<br />

NIC ha ka jingsiew kaba naduhRs. 25,000/- haduhRs. 30,000/- shi bnai.<br />

(ii) Data Entry Operator – Donkam ban thung ha kane ar ngut kiba dei ki<br />

graduate ha ryngkat ka jingtip kompiwtor ne kat kum ka jingbuh kyndon ka<br />

NIC ia ki ban thung da kaba shu ai nong ha ka jingsiew kabaRs. 8,000/-<br />

haduhRs. 10,000/- shi bnai.<br />

b.) Ki Data Administrator ha ki District: Kine kin kynthup ia ki District Data<br />

Manager bad Data Entry Operator<br />

(i) Ki District Data Manager – Na ka bynta kane yn donkam u wei u ba la pass<br />

ia ka BCA/BSc Computer/ ‘A’ level DOEACC lane kat kum ki kyndon ba la<br />

144


uh da ka NIC ia kiba yn thung da kaba shu ai nong ha ka jingsiew kabaRs.<br />

15,000/- shi bnai.<br />

(ii) Data Entry Operator- Donkam ban thung ha kane u/kawei kiba la dei ki<br />

graduate ha ryngkat ka jingtip kompiwtor ne kat kum ka jingbuh kyndon ka<br />

NIC ia ki ban thung da kaba shu ai nong ha ka jingsiew kabaRs. 8,000/-<br />

haduhRs. 10,000/- shi bnai.<br />

5. Ka jingpyndonkam ia ka GIS:<br />

Ki map, ki dur satellite, ki<br />

jingkhein statistic etc<br />

STATE MIS CELL<br />

<strong>State</strong> Data Manager - 1 nos<br />

Data Entry Operators - 2 nos.<br />

DISTRICT MIS CELL<br />

District Data Manager - 1 nos<br />

Data Entry Operators - 1 nos.<br />

JINGTIP BA IOH NA<br />

U SATELLITE<br />

COMPUTER<br />

SYSTEM<br />

145<br />

NIC<br />

Date management Team.<br />

Jaka buh hardware &<br />

software, jingpyni<br />

KI<br />

NONGPYNDONKA<br />

MM<br />

Jingbuh ia ki jingthew, ki<br />

jingtip thymmai bad<br />

jingpyntrei kam


1. GPS<br />

Ka jingpyndonkam ia ka Geo Positioning System ne GPS kaba mut ka jingpyndonkam ia<br />

ki rukom trei kam da kaba shon dur satellite kan iarap shibun ha ka ban tip bad ithuh ia<br />

ki um ki wah ne ki pung dohkha bad ia ka jingheh jong ki. Lyngba kane ka jingstad ai<br />

jingtip yn buh ia u nombar ba la mang na ka bynta jong ki pung ryngkat bad kiba ioh<br />

jingiarap. Ha ki por ban sa wan yn sa pyndonkam ruh ia ki GIS ne Geographical<br />

information system ki ban ai jingtip halor ki bynta ne jaka bad ka jinglong jingman jong<br />

ki, kumjuh ruh ban pyndonkam ia ki Remote sensing. Da kaba pyndonkam ia kine ki<br />

atiar treikam ia kino kino ki jingtip ne ki dur lah ban peit ha kano kano ka por ba<br />

donkam, kum ka jaka ha kaba don ki pung, jait pung/um ne kiwei de ki jingtip ba lah ban<br />

iohi ha ka map kaba lah ban peit ha kano ma ka por. Kane ka donkam ia ka jingiatrei<br />

lang ba jan bha bad kito ki kynhun kiba pyniaid ia ka remote sensing kiba la ioh jingbit<br />

ban pyndonkam ia ki jingtip lyngba u satellite kum ka North East Space Application<br />

Centre (NESAC), ha Umiam, bad ka Geo Spatial Technology Mishon Authorities ha<br />

Delhi.<br />

Context Level Diagram<br />

Jylla<br />

Ioh Jingtip<br />

Ioh Jingtip<br />

Fisheries<br />

Department<br />

Phah Jingtip<br />

<strong>Meghalaya</strong> Online<br />

<strong>Aquaculture</strong> <strong>Mission</strong><br />

Software (NIC Server)<br />

Phah Jingtip<br />

Data<br />

146<br />

Phah Jingtip<br />

Data<br />

District<br />

Ioh Jingtip<br />

Ioh Jingtip<br />

Nongioh bynta/<br />

Nongpyndonkam


Nombar<br />

KI JINGPYNBEIT NA KA BYNTA BAN PYNTREIKAM IA KA MIS-MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSION<br />

Kyrteng jong ki kam Jingtrei<br />

1. SOFTWARE DEVELOPMENT Ka jingpyntreikam ia ka Online<br />

Website na ka bynta ka <strong>Meghalaya</strong><br />

Aqua Culture <strong>Mission</strong><br />

2. SOFTWARE TESTING Ban pyrshang ia ka software ba la<br />

dep shna ban lap bniah ioh don ki<br />

khniang ne ioh ba kam treikam<br />

bha<br />

3. ICT INFRASTRUCTURE Ka jingring Internet<br />

(VSAT/Broadband)<br />

Ka Network ha ophis treikam ka<br />

jylla kumjuh jong ka distrik.<br />

4. KI NONGTREI Ban thung ia ki nongtrei ha ki<br />

ophis jylla kumjuh ruh ha ki<br />

distrik<br />

5. TRAINING Jingai jinghikai na ka bynta ki<br />

nongtrei jong ki ophis jylla<br />

kumjuh ruh ha ki distrikl<br />

Ka por ban pyndep ia<br />

ka jingtrei/Ka por ba<br />

la tyrwa ban pyndep ia<br />

ka jintrei<br />

La shaniah halor<br />

6 bnai Ia ka Mishon website yn sa peit, pynitynnad bad<br />

pynbit pynbiang da ka NIC Shillong ryngkat bad<br />

ka jingiasnoh kti lang jong ka <strong>State</strong> Level Data<br />

Management Cell.<br />

Ia ka jingpynbit pynbiang yn sa peit da ka NIC<br />

bad kumjuh ruh da ki nongtrei jong ka Jylla bad<br />

ka Distrik.<br />

2 bnai Ki kynhun treikam kin shim ka jingkit khlieh na<br />

ka bynta ban pyrshang ban pyntreikam ia kine ki<br />

tiar.<br />

2 bnai Hapoh ki distrik ha kaba ka BSNL Broadband ka<br />

don, dei ban jied kum ia kita.<br />

Ia ki distrik ha ka ba ka Broadband kam don, dei<br />

ban pynioh da ka VSATs da kaba khot lyngba ka<br />

RFP.<br />

1 bnai -<br />

1 bnai Jingai jinghikai ban pynlong da ka NIC.


KA JINGMANG IA KI JINGLUT NA KA BYNTA KA JINGPYNTREI KAM IA KA<br />

MIS HAPOH KA MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSION<br />

a.) Jingpyni bniah ia ka dor jong ki kor<br />

Jingpynlut<br />

ba ha<br />

khlieh duh<br />

Ki kor ICT<br />

Ka jingring<br />

Internet<br />

Kyrteng<br />

jong ki tiar<br />

Dor/tylli<br />

(`)<br />

Ka jingthew Ka jinglut baroh (`)<br />

jylla Distri<br />

k<br />

Ba shisien<br />

lut<br />

Desktop PC 45,000/- 3 14 7,65,000/-<br />

UPS 5,000/- 3 14 85,000/-<br />

Printer (B&W) 10,000/- 1 7 80,000/-<br />

Scanner 8,000/- 1 7 64,000/-<br />

ki tiar LAN 10,000/- 1 7 80,000/-<br />

Kor VSAT 50,000/- 0 6 3,00,000/-<br />

Jingsiew bnai<br />

ia ka VSAT<br />

BSNL<br />

Broadband<br />

(Shi sien<br />

siew)<br />

Ka bai ring<br />

bad jingsiew<br />

bnai ia ka<br />

BSNL<br />

Broadband<br />

Ba iai<br />

bteng<br />

Jinglut ba<br />

iai bteng<br />

ha ka<br />

shisnem<br />

10,000/- 0 6 - 60,000/- 7,20,000/-<br />

5,000/- 1 1 10,000/-<br />

3,000/- 1 1 - 6,000/- 72,000/-<br />

Ka jinglut baroh 13,84,000/- 66,000/- 7,92,000/-<br />

b.) Ka jingpyni bniah ia ka jinglut ha kaba iadei bad ki nongtrei<br />

Jingpynlut<br />

ba ha<br />

khlieh duh<br />

Ki nongtrei<br />

Kyrdan<br />

Tulop /<br />

Bnai<br />

(in `)<br />

Baroh ( s) Ka<br />

jingpynlut<br />

man la ka<br />

Jylla Distrik bnai ha ka<br />

tulop<br />

(in `)<br />

Ka<br />

jingpynlut<br />

ba shisnem<br />

ha ka tulop<br />

(in `)<br />

<strong>State</strong> Data Manager 25,000/- 1 0 25,000/- 3,00,000/-<br />

Distrik Data Manager 20,000/- 0 7 1,40,000/- 16,80,000/-<br />

Data Entry Operators 10,000/- 2 7 90,000/- 10,80,000/-<br />

Ka jinglut baroh 2,55,000/- 30,60,000/-


Ka jingantad ha ka jinglut na ka bynta ban pyntreikam ia ka MIS ha ka <strong>Meghalaya</strong><br />

<strong>State</strong> <strong>Aquaculture</strong> <strong>Mission</strong><br />

1. Ka jingpynlut ba tang shisien na ka bynta ban thied bad pyndait ia ki kor = ` 13,84,000/-<br />

2. Ka jingpynlut ba iai bteng man la u bnai na ka bynta ban ring internet bad nongtrei<br />

= ` 3,21,000/-<br />

3. Ka jingpynlut ba iai bteng man la u snem na ka bynta ban ring internet bad nongtrei<br />

Jinglut ba<br />

halor eh ban<br />

iai bteng<br />

= ` 38,52,000/-<br />

Jingpyni bniah ia ka jingkiew ha ki jingpynlut ba iai bteng manla u snem<br />

na ka bynta 5 snem<br />

Snem<br />

Banyngkong<br />

Snem Baar Snem Balai<br />

149<br />

Snem<br />

Basaw<br />

Snem<br />

Basan<br />

Jinglut<br />

kyllum<br />

Bai pyndait 13,84,000/- - - - - 13,84,000/-<br />

Bai ring bad<br />

siew bnai jong<br />

ka VSAT<br />

Bai ring bad<br />

siew bnai jong<br />

ka BSNL<br />

Ki jingpynlut<br />

ha ka tulop<br />

7,20,000/- 7,56,000/- 7,93,800/- 8,33,490/- 8,75,164/- 39,78,454/-<br />

72,000/- 75,600/- 79,380/- 83,349/- 87,516/- 3,97,845/-<br />

30,60,000/- 33,66,000/<br />

-<br />

(`)<br />

37,02,600/- 40,72,860/- 44,80,146/- 1,86,81,606/-<br />

Khein kyllum ia ka jinglut ba iai bteng na ka bynta 5 snem 2,44,41,905/-<br />

Jingmang lypa 5% 12,22,095/-<br />

Jingmang kyllum ha ki jingpynlut na ka bynta ban pyntrei kam ia ka MIS ha ka<br />

<strong>Meghalaya</strong> <strong>State</strong> <strong>Aquaculture</strong> <strong>Mission</strong><br />

(Dor ha ki kyntien: ar klur sanphew hynriew lak hynriew phew saw haja)r<br />

Ki jinglut ha ka Internet bad VSAT: kiew da 5% na ka snem ba 2 ter ter<br />

Tulop : kiew da 10% na ka snem ba 2 ter ter<br />

Jingmang lypa kynthup ia ka ba lah ban pyndonkam<br />

2,56,64,000/-


Ka lamphrang<br />

Lynnong XI<br />

Ka jingpeitngor bad pynshongdor ia ka rukom trei kam<br />

Ka jingpyniaid beit bad ka jingpynshongdor ka dei ka bynta ba kongsan bha<br />

ha kane ka projek namar ba ka wanrah ia ka lad ban ia treikam, kham bha ha ka por ba<br />

pyntrei ia ka jingtrei bad ha kano kano ka por ban ia pyni lang lada don kano kano ka<br />

jingduna.Kane ka program ka kynthup hynriew tylli ki mini-mission ha la ki jingthmu kiba<br />

shai. Ka jingpyniaid beit bad ka jingpynshongdor ka long kaba khlain bor bha ha kaba ka<br />

iarap ba ka program ka dei ban long kumba ngi thmu. Ka jingpyniaid beit lane ka monitoring<br />

ka dei ka jingpeit sani bha ia ka rukom treikam man la ka por hynrei ka jingpynshongdor lane<br />

ka evaluation ka dei ka jingpeit sani bha ia ka jinglah treikam kaba ngi leh shisien lano. Ka<br />

jingpyniaid beit bad ka jingpynshongdor ki pyndap pynbiang mar kylliang bad kim ju ialeh<br />

pyrshah. Ka jingpyniaid beit ka peit bniah ia ka jinglum tista ia ki thup jingpyntip hynrei ka<br />

jingpynshongdor ka peit bniah ia ka jingpyniakhlad ha la ka jaid ka jaid ia ki thup jingpyntip.<br />

Ka jingpyniaid beit ka peit bniah ia ka jingiaid shakhmat jong ka project hynrei ka<br />

jingpynshongdor ka ai ba haduh katno ka project ka khlain ban treikam bad kaei ka jingmih<br />

na kane ka project. Ka jingpyniaid beit ka thew ia ka jingtbit ban pyntreikam hynrei ka<br />

jingpynshongdor ka pynshisha bad ka wanrah ia kino kino ki jingmih na ka projek<br />

ka jingpyniaid beit kan iarap ban tip haduh katno ia ka jingkhlain pyntreikam bad ka<br />

jingpynshongdor kan iarap ban sngewthuh haduh katno ngi la poi sha ki jingthmu. Kane ka<br />

jingpynshongdor kan jubab ia artylli ki jingkylli ba ha khmat duh. Kiei ki jingstad treikam ne<br />

ki intervention kiba jop bad balei? Kiei ki jingroi jingpar ha kine ki jingstad treikam kiba<br />

iarap shibun ia ki nongri dohkha?<br />

Ia kane ka lynnong la aiti ban ai jingmut ia ka jingpyniaid beit bad ka<br />

jingpynshongdor na ka bynta ka <strong>MSAM</strong>. Ia kane ka lynnong la phiah ha ki lai bynta. Ka<br />

jingbatai kyllum ia ka jingpyniaid beit la ai ha ka Section II. Ka rukom pynwandur ia ka<br />

jingpyniaid beit bad ka jingpynshongdor jong ka <strong>MSAM</strong> la batai ha ka Section III. Ia ka<br />

jingtip ba lyngkot jong kane ka lynnong la ai ha ka Section IV.<br />

11.1 Ki rukom kumno ban pyn wandur ia ka jingpyniaid beit bad ka jingpynshongdor<br />

Ka don ka jingkylla ha ka jingpeit ia ka jingpyniaid beit bad ka<br />

jingpynshongdor ha ki por ba mynta. Ha ki por ba mynshuwa, ngi peit bniah ia ka rukom<br />

pyntreikam hynrei ia mynta ngi peit ia kaei kaei kaba mih ne ka result ha ka kam ba ngi la<br />

150


trei. Kane ka rukom pyntreikam, jingpyniaid ia ka kam ka long ban shim khia bha ha ka<br />

jingpyndonkam ia ki tiar ki tar, ki kam ban pyndep bad kaei ka jingmih na ka kam ne ka<br />

output. Ka jingmih ba la raikut na ka jingpyniaid ia ka kam kynthup bad ka jingmih kaban<br />

sawan na ka projek kan long kum kawei ka kyndon ba kongsan tam ha kaba iadei ia ka<br />

jingpyntrei kam bad ka jingtyllun jong ka kam.<br />

Kino kino ki jingmih ne ki impact la khmih lynti ba kin sdang hadien ba la<br />

pyndep ia ka jingsdang pyntrei ia ka kam. Ki jingmih ki lah ban dei kiba bha ne kiba sniew,<br />

kiba kongsan ne kiba shim por, ba don jingmut ne ki bym don jingmut. Kumba ju long, ka<br />

jingroi jingpar ha ka jingim ki symbai dohkha, ka jingkiew ha ka jingheh jingsan jong ki<br />

dohkha ka dei kaei kaei kaba ngi da don ka jingthmu ba kin long kumta. Lada ka jingkiew<br />

shaphrang ha ki pung dohkha ka ialam sha ki kam pynroi, kam kamai ha kiwei pat ki jait kam<br />

kata ka dei ka jingmyntoi kaba wan hadien.Ka jingshna ia ki pung ka ialam sha ka jingrep ia<br />

ki jhur-ki jhep ha ka por ba kyrduh um. Ka lah ban wanrah ia ka jingkiew ha ka um ba don<br />

sha trai ka khyndew(ground water) da ka jingksam jong ka um na ki pung dohkha. Kine<br />

baroh ki dei ki jingktah kiba wanrah ia ka jingbha.Teng teng ki don ruh ki jingtyngktah kiba<br />

sniew kum ka jingktah ha ka jaka rep ba marjan jong ki pung dohkha. Ki jingktah ba neh<br />

slem la khmih lynti ban sdang hadien ba la pyndep san snem ia ka jingpyntreikam ia ka<br />

projek. Ki nongri dohkha kiba hap hapoh ka mission ki lah ban pyniar ia ka kam jong ki ha<br />

kiwei pat ki jaka na ka bynta ban im jakpoh.<br />

Ki don san tylli ki kyrdan ha kaba la pynwandur ia jingpyniaid beit bad ka<br />

jingpynshongdor. Kine ki dei kumne harum:<br />

1. Ka jingpynmih ia ki jingthmu bad jingmyntoi<br />

Balei ngi donkam ia ka jingpyniaid beit bad ka jingpynshongdor? Ha ka jaka ban ia<br />

sdang da kita ki jingkdew ba pyni ia ka jingtreikam, ngi dei ban pynshisha shuwa da ki<br />

jingkylli ia ka jingtreikam.Kane ka iarap ban peit bniah ia ka jinglum ia ki thup jingtip ba<br />

kumno ngi donkam ban sngewthuh bad pynbha shuh shuh ia ka jingtreikam jong ka<br />

projek. Ban pynshisha ia ka jingtreikam da ki jingkylli ka long kaei kaei ka ba ngi bteng<br />

ia ka juh. Ha kaba nyngkong, ngi pynshisha ia ki jingkylli, hadien ngi bishar ia ka jinglah<br />

ban ioh ia ki thup jingtip bad ngin sa pdiang ne kyntait ia ka. Hadien, ngi shim ne pynbud<br />

sa kawei ka jingkylli katkum ka jingioh ia ki thup jingtip.<br />

151


2. Ka jingithuh ia ki thup jingtip katkum ka jingdonkam bad ryngkat ki jingkylli<br />

Da kaba pyndonkam ia ki jingkylli ba iadei bad ka jingtreikam, ngi lah da kaba suk ban<br />

pynshisha kiei kita ki jingkdew bad kiwei pat ki thup jingtip kiba donkam ba ngi dei ban<br />

lum. Tang ki jingtip kiba iarap ban jubab ia ki jingkylli ba iadei bad ka jingtreikam ba ki<br />

long kiba donkam bha. Kane ka iarap ban lum ia ki thup jingtip kumba ngi la donkam.<br />

3. Ka jinglum ia ki thup jingtip naduh tynrai<br />

Ngi hap ban pyrkhat ia ka jingdonkam ia ki thup jingtip kiba naduh na trai ban jubab ia<br />

ki jingkylli. Lada ym donkam ia kine ne ki thup jingtip kiba naduh na trai ki la don lypa,<br />

ym dei shuh ban lum ia ki.<br />

4. Ka jingjied ia ki rukom leh ban lum ia ki thup jingtip<br />

Shisien ba ngi la rai ne kut jingmut ba kiei ki thup jingpyntip ba ngi dei ban lum bad kiei<br />

ki jingkdew ba dei ban pyndonkam, ka kam kaba bud ka dei ban rai kiei ki rukom leh<br />

ban lum ia ki thup jingpyntip. Man la ka rukom leh ka don la ka jong ka dor bad ka ai ia<br />

ki thup jingpyntip ha man la ki kyrdan. Ngi lah ban pyndonkam ki thup jingpyntip kiba<br />

ha la ki jong ki jong. Ngi lah ban shim ia ka rukom leh kum ka jingiaphylliew jingmut<br />

lang hapdeng ki nongri dohkha bad ki nonglum jingtip ne da kaba ngi iaid ha man la ki<br />

thliew iing.<br />

5. Ka jingpynbeit ia ka jingpule bniah, ka jingkynthoh bad ka jingpynkylla<br />

Ia ki thup jingpyntip dei ban wad bniah ha la ka jong ka jong bad ia ka jingkynthoh dei<br />

ban phah sha kiba halor, kiba shim ia ka rai ba ki lah ban pynbeit lada i donkam.<br />

11.2 Ka jingpyniaid beit bad ki rukom pynshongdor na ka bynta ka <strong>MSAM</strong><br />

Ka <strong>MSAM</strong> kan pynlong ia ka jingpyniaid beit ha ki ar kyrdon bad ka<br />

jingpynshongdor ruh ha ki ar kyrdan. Ka kyrdan ba nyngkong ha ka jingpyniaid beit ka dei ka<br />

jingpynlong ia ka survey ha man la ki thliew iing ban tip kham bniah ia ka rukom im ha ka<br />

imlang sahlang. Ia kine ki thup jingpyntip yn sa pynrung ha ki computer da ki ACCESS ne<br />

DBASE ne SPSS format. Kane kan iarap ban kham tip bniah shuh shuh ia ka<br />

jingpynshongdor / Ka kyrdan ba ar ka dei ka jinglum ia ki thup jingpyntip na ka bynta ka<br />

MIS. Kane kan iarap ban sngewthuh ia ka jingiaid shaphrang jong ka jingpyntreikam.Kane<br />

kan long kum ka khanasamari ia baroh ki nongri dohkha kiba ioh jingiarap ha kane ka<br />

mission.<br />

152


Yn sa pyn wandur ia kawei ka form ba don ki jingkylli ba lah ban pyndap hi<br />

bad yn sa shna ruh ia ka rukom pynrung ia ki thup jingpyntip ha kata ka rukom ba ngi lah ban<br />

buh, pynneh pynsah ia ki thup jingtip ha ki kor computer.<br />

Ia kane ka jingpynshongdor ne ka evaluation yn sa aiti ban leh ha kiwei pat ki<br />

kynhun bad kin sa leh ha ki lai bynta.Ka bynta ba nyngkong kin sa leh ha ba kut jong u snem<br />

nyngkong. Kane kan iarap ban pynshisha ia ki jingduna ha ka jingpyntreikam ia ki kam. Ia ka<br />

kaiphod yn sa pyndep hapoh saw bnai, yn leh ha kata ka rukom ba ngi lah ban pynbeit ia ki<br />

jingduna lada don ha u snem u ba ar. Ka kaiphod kan long katkum ka jingheh jong ka jaka.<br />

Ka jingkhein ia ka jinglut jingsep kaba ar kan long hadien ba la kut u snem ba ar. Kane kan<br />

peit bniah ia ki jingeh ha ka por ba pyntrei kam bad ruh ia ki jingmyntoi ba la ioh da ki<br />

nongri dohkha. Ki jingai jingmut ba la ai katkum ka kaiphod kan long kaba iarap shibun ha<br />

ka jingpyntreikam ia ka skim ha u snem ba saw bad ba san. Ia ka jingpyniaid beit kaba lai yn<br />

sa leh ha ba kut jong u snem ba san. Kane kan kynthup ia ki nongri dohkha kiba la ioh<br />

jingmyntoi ha ki snem bapher bapher ba ngi lah ruh ban pynshisha kiei ki jingmyntoi ba ki la<br />

ioh.<br />

11.3 Ki jingkylli ba dei ban kylli ha ba kut jong u snem nyngkong bad ka<br />

jingpynshongdor ba ngi leh hapdeng snem<br />

Halor ka jingtih pung<br />

Hato ngi la ioh nongbylla ha ka dor ba la buh da ka mission?<br />

Hato ngi lah ban pyndep ia ka jingtih pung dohkha hapoh 600 sngi?<br />

Katno ngut ki nongtrei na la iing ba lah ban pyndonkam ha ka jingtih pung dohkha?<br />

Hato ia ki jingbei pisa la pyllait ha ka por ba biang na ka bynta ban tih ia ka pung?<br />

Ka jingpynioh ia ki symbai dohkha bad kiwei pat ki tiar ba donkam<br />

Katno ka jingpynlut naka bynta ka ka shun, ka eit bad ki dawai sboh?<br />

Kumba katno tylli ki symbai dohkha yn ai?<br />

Hato don ka jingiap jong ki symbai dohkha ha ka por ba ai ia ki?<br />

Kumba katno ka jingiap jong ki symbai dohkha haduh ba kut?<br />

153


Ka jingpynioh ia u jingbam dohkha bad jingpeit jingjngoh ia ki jingpang ha ki dohkha<br />

Hato ngi ai ia u jingbam ha ka por ba biang?<br />

Hato ia u jingbam ba ngi ai ha phi u long uba bha bad phi sngew hun ia uta?<br />

Kumba katno ei ei man la u jingbam la lah ban pynbiang sha phi?<br />

Hato phi ju ai da u wei pat u jingbam nalor ki jingbam ba la ai sha phi?<br />

Hato la ju jia ki jingpang ha ki dohkha?<br />

Kumba katno phi la pynlut ha ka jingri-sumar ia ki jingpang ha ki dohkha?<br />

Ka jingtong ia ki dohkha bad ka jingpyniaid iew ia ki<br />

Hato phi la tong ia ki dohkha ha ka por kaba biang?<br />

Kumno phi tong ia ki dohkha?<br />

Katno ngut ki nongbylla phi pyndonkam ban tong ia ki dohkha?<br />

Katno ka jingkhia-antad jong ka dohkha ba lah tong na pung?<br />

Katno la pyndonkam ia ka dohkha ban bam ha iing bad katno la die ia ki?<br />

Hato phi shem jingeh ha ka ban pyniaid iew ia ki dohkha jongphi?<br />

Kumba katno ei ei ka jingmih ka wan na ka pung dohkha jong phi?<br />

11.4 Ka jingshim nuksa ia ki nongri dohkha bad ka jingkhein jingdiah na ka bynta<br />

ban tip ia ka jingpynlut<br />

Ka jingshim briew na ka bynta ban pule bniah ia ka jingpynlut ha ba kut jong<br />

u snem nyngkong kan long 1000 ngut ki nongri dohkha.Ka don ka jingkhmih lynti ba hadien<br />

ka jingpeit bniah, ba la kumno 900 tylli ki form jingkylli kin don.Kan don ka jingiashim<br />

bynta na ka bynta ki distrik bapher bapher. Ia ka jingpule bniah yn sa pyniaid ha ki saw tylli<br />

ki distrik, ar tylli na <strong>Khasi</strong>-Jaintia distrik bad ar tylli pat na Garo districts. Ki blok ba kham<br />

heh ha ka jaka yn sa jied na ka bynta ka jingpule bniah.<br />

Ka jingkhein ba hapdeng snem yn sa kynthup 1500 tylli ki thliew iing. Ha<br />

kane ka jingpeit jingjngoh, yn batai kham bniah ia ki jaka ki bym kynthup ha ba kut jong u<br />

snem nyngkong.<br />

154


Ia ki jingkhein ba khadduh yn sa leh hadien ba la kut ka mission.Ha kane ka<br />

jingkhein, ka jingshim briew kan dei na ki nongri dohkha jong ki lai snem ba nyngkong ha<br />

kata ka rukom ba ngi lah ban iohi shisha ia ka jingmih. Ki shnong nongkyndong ha kine ki lai<br />

snem ba nyngkong yn sa shim ban pule bniah. Nalor ba ngi leh ia ka jingleit peit leit jngoh,<br />

kin sa don khyndiat ki shnong nongkyndong kiba ngin sa jied ban leh PRA ban tip ia ka<br />

jingiapher hapdeng kiwei ki shnong ki bym don ha ka projek bad ruh na ka bynta ka<br />

jingkhein jingdiah hapoh imlang sahlang.<br />

Ki nongtrei ne ki seng ban ialam ia kine ki jingpule bniah, yn pynshisha ne<br />

jied ia ki ha ki hynriew bnai ba nyngkong jong ka mission ba ki lah ban sngewthuh ia ki kam<br />

ki jam jong ka <strong>Mission</strong>. Yn lum ia ki thup jingpyntip jong baroh ki jingwad bniah kynthup<br />

ruh ia ka jingpule bniah naduh tynrai ne ka jingwad bniah ba iathuh ia ka jinglong jingman<br />

jong ka shnong-ka thaw bad ki nong shong shnong.Ka pisa na ka bynta kine ki peit bniah yn<br />

sa rai kham hadien. Ki nongtrei ki dei ban shim khia ban pynrung ia kine baroh ki thup<br />

jingpyntip ha ki kor computer khamtam kiba iadei bad ki jingpule bniah naduh tynrai ba ngi<br />

lah ban buh record bad kumjuh ruh kiba iarap ia ngi hadien habud. Ka jingantad ia ka pisa ka<br />

long 28 lakh na ka bynta kawei ka jingpule bniah bad 16 lak ban pynrung ia ki thup<br />

jingpyntip kiba iadei bad ki jingpule bniah naduh tynrai ha ki kor computer jong ki shi lak<br />

ngut ki nongri dohkha. Kaba mut ka jinglut jingsep na ka bynta kiwei pat ki kynhun ne ki<br />

third party na ka bynta ka jingpyniaid beit bad ka jingpynshongdor kan long 100 lakh ia<br />

baroh lai tylli ki jingpule bniah ne ki study.<br />

11.5 Ka jingbatai lyngkot bad ka jingpynkut<br />

Ka jingpyniaid beit kan iarap ban bishar ia ka jingkhlain ha kaba pyntreikam<br />

ia ka projk bad ka jingpynshongdor kan peit bniah la haduh katno ngi la kynjoh ne jop ia ki<br />

mat treikam. Ka jingpynshongdor kan jubab ar tylli ki jingkylli kiba don nongrim. Ha ka por<br />

mynta, ka jingpyniaid beit bad ka jingpynshongdor ban peit bniah bha ha kaba ka kynthup<br />

lang ia ki result ne ki jingmih jong ka projek.<br />

Ka jingiar jong ka jaka ka long kaba donkam eh bad ban pynduna ruh ia ka<br />

jingduk, dei ha kane ka bynta ba ka jingpyniaid beit ka dei ban long kaba tista. Kawei ka<br />

bynta jong ka jingpyniaid beit yn leh da ka FFDA bad kawei ka bynta yn leh dawei pat ka<br />

kynhun ne ka third party. Ka jingpyniaid beit jong ka FFDA kan long ka jinglum ia ki thup<br />

jingpyntip shaphang ka jinglong jingman jong ki nongri dohkha, pynthymmai ia ki thup<br />

jingpyntip ha ka MIS bad pynkhreh ia ka ka kaiphod jingtyllun ka kam shi samoi ne ka<br />

kaiphod ba shisien ha ka saw bnai.<br />

155


Ka bynta ba ar jong ka jingpyniaid beit yn sa leh da ki nongtrei riew shimet.<br />

Kane kan iarap ban pynshisha lada donkam ban pynbeit bad ruh ban peit lada ngi lah ioh ne<br />

em ia ki jingthmu ba la buh naduh myn nyngkong. Kane ka bynta yn sa ai ha kawei ka<br />

kynhun ne ka third party bad baroh ki ishu ba dei ban pule bniah yn sa ia rai lang. Ka bynta<br />

jong ka jingpynshongdor yn sa pyniaid lai sien, shisien ha ka kut snem jong u snem<br />

nyngkong ban ai jingmut, ban ia jingpynbeit lada don ha ka por ba pyntreikam, kaba ar<br />

hadien ba la pyndep ia ka ar snem shiteng bad kaba khatduh ha ka kut snem jong u snem ba<br />

san. Ki nongtrei ne ki seng la khmih lynti ban pynkhreh ia ki soft kopi kiba don ki thup<br />

jingpyntip jong ka jingpule bniah naduh tynrai bad ruh ba la lum da ki nongtrei ne ki seng ha<br />

baroh lai tylli ki jingpynshongdor. Ka jing antad na ka bynta ka jingpynshongdor jong kawei<br />

pat ka kynhun ne ka third party la buh kumba ` 100 lak ba la mang kyrpang na ka bynta kane<br />

ka kam.<br />

156


Lynnong XII<br />

Ka jingpynshongdor ia ka ioh ka kot ia ka <strong>Meghalaya</strong> <strong>State</strong> <strong>Aquaculture</strong><br />

Mishon<br />

Jinglamphrang<br />

Katba ka Jingroi ba kynthup lang dei ka thong bakongsan tam, ka Mehgalaya<br />

<strong>State</strong> <strong>Aquaculture</strong> Mishon ka thmu ban shna shi lak ki Individual Fish Ponds (Pung Riew<br />

Shimet) ha ka dor Rs. 904.99 klur khnang ban kyntiew ia ka jingpynroi dohkha bad ban<br />

pynioh ki thymmei jingmih bad lad iohkam. Ka bhah ba kham bun na kane ka jingpynlut pisa<br />

(60 percent laneRs. 540 klur ) yn ai da ka Sorkar <strong>Meghalaya</strong> kum ka jingiarap. Ki bank kin ai<br />

25% neRs. 225 klur ha ka dur jong ka ram ia ki nongioh jingiarap bad ka pisa kaba duna pat,<br />

kata 15% neRs. 138.99 klur yn pyndap hi da ki nongioh jingiarap. Uwei pa uwei u nongrep<br />

un pynlut kumbaRs. 36000/- ka pisa la jong ne ba iapan kylliang. Ar tylli ki mat hap ban peit<br />

bniah bha ha shuwa ban pyniaid ia kane ka jingpynlut. Kawei ka mat ka long ka jingkiew<br />

jong ka jingioh u nongrep ha ka shisnem. Ka baar ka mat ka long ka jingdon jong ka pisa ha<br />

kane ka jingpynlut. Ban piet bniah ia ka mat ba ha shwa, ka jingtuid pisa sha ki nongrep na ka<br />

jingpynlut dei ban ioh. Ka mat ba hadien lah ban piet bniah da kaba pyniaid da ka Social<br />

Benefit Cost Analysis(SBCA).<br />

Ka thymmei jong kane ka lynnong dei kitei ki ar tylli ki mat haneng. Ka Bynta<br />

II la buh kyrpang ban piet bniah ia ka jingshon jong ka skim halor ka jingioh jong ki nongri<br />

dohkha ba kham duna ka ioh ka kot. Ka Bynta III ka ai ia ka jingpynbynta ia ka jingpynlut<br />

adkar na ki Individual Pond Skim. Kane ka jingwad bniah ka ai ki jingthew bapher ia ka<br />

jingbuhdor ki projek bad ruh ka jingshon ka projek ha ki lad iohkam iohjam ha ki<br />

nongkyndong. Namar kano kano ka jingwad bniah ia ka ban sa wan ka dap da ki jingbym<br />

thikna, kumba ju leh ha SBCA, da ka jingwad bniah ka bakhlain ka jingsngew la pyndonkam<br />

khnang ban sngewthuh ia ki lad jingdon jong ka program hapoh ki jingbym thikna. Ka rai na<br />

ka jingwad bniah bakhlain la pynpaw ha Bynta IV. Ka jinglumlang bad jingkut jong ka<br />

lynnong la pynpaw ha Bynta V.<br />

12.1 Jingiohnong Ki Nongri dohkha Ba Duna Ka Jingioh.<br />

Ka jingkhein ia ka jingiohnong ki nongrep hap ban da leh bha namar khyndiat<br />

ka jingiohnong u nongrep ka wan na ka jingiohnong ba shu pynkynriah bad kawei pat ha ka<br />

dur jong ka jingiohnong ia kaei kaba la pynlut. Lah ban ong ruh ba ka Sorkar <strong>Meghalaya</strong> ka<br />

ai jingiarap ym tang ia ka jingthaw ki mar ki mata hynrei ban pynbiang ruh ia ka dor ki<br />

157


symbai dohkha namar baron ki nongrep ki long kiba duna ha ka jingioh. Ia ka skim lah shna<br />

hi na ka bynta kiba duk da kaba buh ia ka jingheh jong ka pung 0.1 ha. La antad ba baroh ka<br />

jingioh na kane ka skim kan long kaba iai kiew namar bun bah ki jaka ki bym shim la<br />

pyndonkam bha mynta.<br />

Ka mat ba kongsan eh ban rai ia ka jingioh u nongri dohkha ka long da kaba<br />

khein ia ka jingpynmih ba la lut shisha da u nongri dohkha. Katba don katto katne ki<br />

jingpyrkhat ban buh dor la pyndonkam ha ka ban khein ia ka jingbuh dor ia ka jingpynmih<br />

jong ki mar ki mata ha ka rep ka riang da ka Commission for Agricultural Costs and Prices<br />

(CACP), ka jingpyrkhat ba la pyndonkam ha kane ka jingwad bniah la iadei bad ka dor C2.<br />

Ka jingpyrkhat ka kynthup ia ka jingniewkor ia ka jingkynshew ha ka dur ka jaka, jingtrei<br />

bad ka jinglut ba shisien nalor ka jinglut ha kiwei kiwei ki tiar. Namarkata, ym donkam ban<br />

siew bai lut ia ka khyndew namar yn shim tang ia kito ki jaka ki bym seisoh bad yn<br />

pyndonkam ha kaba shna ia ki pung. Shi bynta jong ka jingpynlut jong u nongri dohkha ka<br />

wan na ka jingbei ba la shim na ki commercial bank ha ka dor ba duna 7% ha ka shisnem. Ia<br />

ka pisa kaba tam yn ai da u nongri dohkha. Ka sut halor ki jingbei tyngka nalade la khein<br />

kumba 10% shisien namar ka jingpynlut ka long bunsien ha ka dur jong ka jingtrei bad<br />

jingthied ia ki tiar ki ban saphriang baroh shisnem. Kumban shu antad ba ka jingim jong ka<br />

pung ka long kumba 20 snem, te ka jinghiar ha ka liang ka pung la shim kumba 5% shisnem.<br />

Ka jingneh jong ki tiar ka long naduh 2 haduh 4 snem bad dei namar kata ka daw ka jinghiar<br />

ha ka pung la khein ha ka 33.3% shisnem.<br />

Ka jingioh la pynmih ha bakut jong ka snem hadien ba la shna ia ka pung. Ka<br />

jingmih ba la ioh da u nongri dohkha ka iapher ha ki san snem banyngkong namar kine ki<br />

daw. Nyngkong, ka jingkyrshan pisa la ai da ka sorkar ha ka snem banyngkong. Ba baar, ka<br />

jingsiew biang ia ka ram ban sdang naduh ka snem baar bad kan kut haduh ka snem basan. Ia<br />

ka sut la khein halor ka jingduna ha ka ram ba sah. Kumta, ka jingsiew lyngkhot lyngkhot ka<br />

iapher na uwei u snem sha uwei pat bad kan long kum shibynta na ka dor jong ka jingpynmih<br />

na ka snem ka baar sha ka snem ka basan. Ia ka ram dei ban siew dep ha ba kut jong ka snem<br />

ka basan. Kumta, ka jingmih na ka snem ka bahynriew kan long ka bym kylla namar ym<br />

donkam shuh ban siew ia ka ram.<br />

Ka jingioh na ka snem banyngkong sha ka snem bahynriew la pyni ha ka<br />

Table 12.1. Ka jingioh la khein ha ka dor ka bym juh kylla. Ki jinglut kyllum sha u nongrep<br />

ki kynthup ia ki san tylli ki jingdonkam kum, jingbei nalade, ka sut halor ka jingbei nalade,<br />

ka jinghiar dor jong ka pung katkum ka jinglong jong ka, ka jinghiar ha ka jinglong ki tiar ba<br />

la pyndonkam bad ka jingsiew dep ia ka ram.<br />

158


Ka jinglut kyllum ha ka snem banyngkong ka kynthup ia jinglut ba shisien bad<br />

ka jinglut ba iai bteng kan lonmg ha dor kaba ` 85149/-. Ia kane ka jinglut la ioh jingkyrshan<br />

na ka sorkar kumba ` 48750/-, ka ram na bank ` 22500/- bad ka jingbei tyngka na ki nongri<br />

dohkha ` 13899/-. Ka jinglut jong u nongri dohkha ka long ha ki san bynta – ka dor jong ki<br />

tiar ki tar ba la pynlut nalade, ka sut halor ka jingbei nalade, ka jinghiar dor ha jinglong jong<br />

ka pung, ka jinghiar ha ka jinglong jong ki tiar ba la pyndonkam bad ka jingsiew dep ia ka<br />

ram. Kumta, ka jingsiew dep ia ka ram ka sdang na ka snem ka baar bad kan kut ha ka snem<br />

ka basan. Ka jinglut kyllum sha u nongri dohkha ha ka snem ka banyngkong ka long ` 9874/-<br />

. Ka jingmih dohkha ha bakut ka snem la buh antad kumba 240 kg na ka shih ajar tylli ki<br />

symbai dohkha ba la pyllait ha ka pung, kiba dohkha kiba im kin long kumba 600 tylli bad ka<br />

jingkhia jong iwei iwei i dohkha in long 0.4 kg ha ka jingkhein bapdeng. Ka dor jong ki<br />

dohkha la buh antad kumba ` 28800/-. Ka jingiohnong jong u nongri dohkha hadien ba la dep<br />

siew lut ia ki jinglut baroh la buh antad kumba ` 8926/- ha ka snem banyngkong.<br />

Ka jingmih ha ka snem ka baar ka iaoher na katei ka snem banyngkong<br />

namarba ka jingsiew dep ia ka ram kan rung lang ha ka jingkhein ia ka jinglut bad yn ym don<br />

jingpynlut ba shisien. Jingsiew dep ia ka ram ka kumba ` 7200/- bad ka jingdonkam na ka<br />

bynta ka jingbei nalade kan hiar kumba ` 7174/- na ka ` 13899/-. Kumta ka sut halor ka<br />

jingbei nalade ka hiar noh sha ` 717/- na ` 1390/-. Kum ka jingmih na kine ki jingpynkylla,<br />

ka jingmih ha ka snem ka baar ka kiew sha ` 9129/-. Ka jingmih ha ka snem ka balai ka kiew<br />

tang ` 394/- namar ka jingduna ban siew noh ia ka ram. Naduh ka snem ka basaw ka<br />

jingkyrshan ha ka jingbam dohkha la pynduh noh. Na kane ka daw ba ka jingioh ha ka snem<br />

ka basaw ka la hiar sha ka ` 7029/- bad ha ka snem ka basan sha ka ` 7422/-. U nongri<br />

dohkha u sngewthuh ba ka jingiohnong ha ka liang ka pisa bad ka jingmih na ka snem ka<br />

bahynriew ter ter ka long ` 13441/-.<br />

Ia ka jingkhein jong ka jingioh ba la kdew haneng la shim ba ka dei ka<br />

jingkhein ka barit namar la shu mutdur ba ka jingiap ki symbai dohkha ka long kumba 40 %.<br />

Da ka jingdon jong ki symbai ki ba bha ba la pynbiang da ki hatchery ha ka Jylla bad ka<br />

jingpynbiang jingai jingsumar, te la lah ban pynduna ia ka jingiap ki dohkha sha ka 20% ha<br />

kaba ka jingmih ka kiew sa sha ka 80 kg bad ka jingmih sha ka ` 9600/-. Te kumta ka<br />

jingktah jong ka skim halor ka jingpynduna ia ka jingduk kan shong jingpynbiang ia ki<br />

symbai dohkha babha bad ban ai jingsumar babiang.<br />

Dei ban buh jingthoh ba ka jingkhein ia ka jingmih la pynlong ia kiba neh lane<br />

kid or u snem 2011. Lada kid or ki tiar ki tar ba hap pyndonkam bad ka jingmih ki kiew mar<br />

mar kat juh, ka jingmih ba paka jong u nongri dohkha ka iai kiew. Haba wad bniah ia ka<br />

159


Nombar<br />

jingktah jong ka skim halor ka jingduk, hap ban da peit bha ban pynlong ki jingpynbeit ba<br />

thikna ia ki tiar ki tar bad ki jingmih ba donkam.<br />

Ka long kaba lah ban ai ka jingkhein antad ia ka jingktah jong ka prokram<br />

halor ka jingduk. Lada ka jingioh u baduk la shim kum ` 60000/- shi ing shi snem ha u 2012,<br />

ka skim kan ai kumba 25% ia ka jingioh u baduk. Kum ban shu ong noh ba baroh ki thliew<br />

ing kiba ka jingmih ka duna na u lain jingduk da shipawa ne duna kin tam noh ia u lain<br />

jingduk. Kumne ka skim ka aid a kawei pat ka lad jingioh ia ki nongri dohkha kiba da ka<br />

jingsdang barit.<br />

Table 12.1: Ka Jingiohnong sha ki Nongri dohkha na ka Individual Pond Skim<br />

Ki Jingdonkam<br />

Snem<br />

Banyngkong<br />

160<br />

Snem<br />

Baar<br />

Snem<br />

Balai<br />

Ka Dor jong ka Jingshna bad Ki mar ki mata<br />

Snem<br />

Basaw<br />

Snem<br />

Basan<br />

Naduh<br />

Snem ba<br />

hynriew<br />

1. Ka dor jong ka jingtih ia ka pung 71700 - -- - - -<br />

2. Ka dor Jong Ki tiar 3000 - - - - -<br />

3. Ka shun, eit bad sboh 2520 2520 2520 2520 2520 2520<br />

4. Symbai dohkha 2000 2000 2000 2000 2000 2000<br />

5. Jingbam 2625 2625 2625 2625 2625 2625<br />

6. Ban pynpoi ia ki mar 400 400 400 400 400 400<br />

7. Jingai jingsumar 400 400 400 400 400 400<br />

8. Bai nongtrei (12ngut shisngi) 1404 1404 1404 1404 1404 1404<br />

9. Inshoran 450 450 450 450 450 450<br />

10. Jingpynbit pynbiang bad sain<br />

board 650 - - - - -<br />

11. Ka Dor Kyllum (1 haduh 10) 85149 9799 9799 9799 9799 9799<br />

Ki Thymmei Bei Pisa<br />

12. Jingiarap Na Ka Sorkar 48750 2625 2625 - - -<br />

13. Ka ram na Bank 22500 - - - - -<br />

14. Ka jingbei pisa nalade 13899 7174 7174 9799 9799 9799<br />

15. Khein Kyllum (12 haduh 14) 85149 9799 9799 9799 9799 9799


Nombar<br />

Ki Jingdonkam<br />

Snem<br />

Banyngkong<br />

161<br />

Snem<br />

Baar<br />

Snem<br />

Balai<br />

Ka Dor Jong Ki Jinglut Bad Jingioh<br />

Snem<br />

Basaw<br />

Snem<br />

Basan<br />

Naduh<br />

Snem ba<br />

hynriew<br />

16. Jinglut (kilo) (1000 x 0.6 x 0.4) 240 240 240 240 240 240<br />

17. Ka dor jong ki jinglut<br />

(` 120 x 240) 28800 28800 28800 28800 28800 28800<br />

18. Ba bei nalade (jingshna bad ki<br />

tiar ki tar)<br />

13899 7174 7174 9799 9799 9799<br />

19. Ka sut ba ioh na ka jingbei<br />

tyngka nalade (10%) 1390 717 717 980 980 980<br />

20. Ka jinglut hadien ba la dep shna<br />

ia ka pung (5%) 3585 3580 3580 3580 3580 3580<br />

21. Ki dor ba la buh ban thied ia ki<br />

tiar 1000 1000 1000 1000 1000 1000<br />

22. Ban siew biang ia ka ram ha ka<br />

7% 0 7200 6806 6412 6019 -<br />

23. Ka jingsiew kyllum sha u nongri<br />

dohkha (18 haduh 22)<br />

24. Ka jingioh kyllum (17<br />

shimnoh 23)<br />

19874 22296 21902 21771 21378 15359<br />

8926 9129 9523 7029 7422 13441<br />

* Ka jinglut kyllum ka long kumba ` 90399/- haba ka dor jong ki jingbam ha snem baar bad<br />

balai la kynthup lang kumta ia ka ram la khein ha kata ka rukom. Naduh ka snem ba 4<br />

shakhmat, ki nongri dohkha kin lah ban siew hi noh na ka bynta u jingbam.<br />

12.2 Ka Jingwad bniah Ha Ka Lut Ka Sep Jong Ka Individual Pond (Pung<br />

Riewshimet) Skim<br />

Katba dang wan ka jingmih katta dang weng ka jingduk hapdeng ki nongioh<br />

skim. Ka projek barabor ka dei ban pynkiew ia ka ioh ka kot haba ngi peit ha ka imlang<br />

sahlang namar ka jingpynlut ka wan na ka pisa u paidbah. Ka jingpeit bniah ia ka ioh ka kot<br />

ka long barabor ban ialeh ban pynduna ia ka jinglut lane ban khein ia ka ioh ka kot jong kano<br />

kano ka skim. Namar bay m don kano kano ka project kaba ialeh pyrshah ia kane ka bynta, te<br />

ka jingwad bniah ka thew noh tang ia ka jingpeit bniah ia ka ioh ka kot. Ia kane ka jingwad<br />

bniah la tip kum ka Social Benefit Cost Analysis, kaba la pyntreikam hangne.


1. Ka Social Benefit Cost Analysis.<br />

Ka jingkhein antad ia baroh ka kynthup ha ki jingiohnong bad ki jinglut la iohi shai kdar,<br />

hynrei dang don katta katne ki jingiohi na ka bynta ban shemphang kam shym seisoh ban<br />

pyni kumba la buh. Don ar tylli ki nongrim ba shongnia ha kane ka jingwadbniah. Ka<br />

banyngkong ka long ba baroh ki jingiohi jong ka projek, ba dei ne ba lait dei ban pyni ha<br />

ka liang ka pisa. Ka baar ka long ba ki jingiohnong bad jingpynlut jong ka projek dei ban<br />

pyni da ki tyngka ha ka por kaba biang. Ka tyngka kaba ioh mynta ka kham kordor<br />

shibun ban ia ka tyngka kaba ioh hadien khyndiat por namar na kata lah ban ioh ia ka sut.<br />

Khnang ba ngi lah ban ianujor ia ka jingwan phai ka pisa ha baroh ki por, ka jingiohnong<br />

bad jinglut jong ka projek dei ban pynkylla sha ka dor kaba mynta da kaba ngi pynskhem<br />

ia ka daw jong ka jingduna ha ka dor.<br />

Ka jingwadbniah kan shimti ia baroh ki rai ha kaba iadei bad ka jingjied ne ka jingkyntait<br />

ia ki projek. Ki jingbishar ki kynthup ia ar tylli ki bynta--- ka jingthew ka bym duna dor<br />

bad ka jingthew ba duna dor. Ka por ban siew pat ka long kaba donkam tam napdeng ki<br />

jingthew ki bym duna dor. Ka ai ia ki snem kiba bun na ka bynta ban pynioh pat ia ka<br />

jingpynlut. Kane ka jingthaw ka long kaba donkam na ka bynta ka khaii pateng ryngkat<br />

ka jingkylla stet ha ki buit ki bor ka juk mynta. Namar ka jingma ha ka jingkynshew, u<br />

nongkynshew barabor u ialeh ban sei ia ka seng ka dang ha kaba kloi.<br />

Ia ki projek ba don jingmyntoi kiba neh slem, don saw tylli ki jingthew---ka dor kyllum<br />

ba mynta, ka jingwanphai ka jingioh ha ka dor bad ka por ba lah buh, ka jingiapher ia ka<br />

jingioh halor ka jingpynlut. Ka dor kyllum ba mynta ka dei ka dor mynta jong ki<br />

jingiohnong kyllum jong baroh ki dor kynthup lang ia ka dor ba pynlut tang shisien. Ia ka<br />

jingkiew jong ki jingiohnong baroh (jingiohnong kyllum-dor kyllum) jong uwei u snem<br />

yn sa pynduna bad khein kyllum. Ka jingwanphai ka jingioh ha ka dor bad ka por ba la<br />

buh ka dei ka dor ba pyniasnoh ia ka jingkiew jong ka jingiohnong ba mynta bad ka<br />

jingkiew dor ba mynta hi. Ka jongioh kyllum jong ka jingkynshew ka long ka jingiadei<br />

ha ki jingduna jong ka jingkiew ba thikna ki jingioh kyllum ia baroh ki jingduna jong ka<br />

jingkiew bym thikna ki jingioh kyllum. Ha kine ki lai bynta, la pyndonkam ia ka lynti<br />

iaid ha ka jingduna ia ki jingioh kyllum ban ia ki jingioh bad jinglut la kajong kajong.<br />

Ha ka jingwad bniah ia ka ioh ka kot, ki dor babit kiba shat ia ki thymmei jong ki dor<br />

bashihsa hap pyndonkam. La katta ruh, ym da dei eh ban pyndonkam ia ki dor ba paw<br />

malu mala ha ka por ba mynta namar ym don subsidy lane khajna ba pynkynriang ia ki<br />

tiar ba la pyndonkam ha ka lynti iaid jingshna lane jingmih.<br />

162


Ka jingduna dor ha ka jingwad bniah ia ka ioh ka kot dei ban shat ia ka lad jinglut ba<br />

shisien. Ha ki rib a la sdang paw, la antad ba ka long la kumno kumno hapdeng 8 bad 15<br />

per cent bad ka jingjied ba juh iohi bha ka long 12 per cent. Nalor ka lad jinglut, sa kawei<br />

ka jingduna dor ba ju pyndonkam bha ka long ka jingpyllait por ban jied ia ka dor ba<br />

mon. Kumba ka imlang sahlang ka don la ka por ban shemphang, ka jingduna dor ka<br />

kham hiar. Kumta, ka jingduna dor ba la pyndonkam ka long 10 per cent khnang ba kan<br />

shat ia baroh ar ki lad jinglut ba shisien bad ruh ka jingpyllait por ban jied ia ka dor ba<br />

mon.<br />

Ngi la khein ia ki jinglut jong ki jingioh baroh ha kawei pa kawei ka snem ha ka jingim<br />

jong ka projek bad la khate ia ka jinglut bashisien bad ka dor jong ki jingdonkam kum ka<br />

shun, ka eit, ka sboh, ki symbai dohkha, ki jingbam dohkha, ki lad jingsumar, nongtrei<br />

bad ki tiar donkam. Ia kiba tam ne ki jingioh kyllum lah ban pynioh biang ia ka<br />

jingkynshewhaka projek bad ban pyniabiang na ka bynta ka jingpyndonkam ia ki tiar ba<br />

la buh ha ka projek. Da kaba khate ia ka ‘without project net benefit’ na ka lain<br />

jingiohnong jong ka projek, ngi ioh ia ka lain jingkiew ha ka jingioh kyllum. Namar ka<br />

jingpyndonkam ia ka jaka na ka bynta ka jingshna ia ki pung dohkha kam long hapoh ka<br />

jingpyndonkam ba seisoh, ngi shu antad noh ba u lain jingiohnong khlem ka projek u<br />

long not bad kumta ym don jingpyniapher hapdeng u lain jingioh kyllum bad u lain<br />

jingkiew ka jingioh kyllum.<br />

U lain jingioh kyllum u kynthup baroh ar ki jingioh jong ki jinglut bashisien bad ki<br />

jingioh sha ki jinglut bashisien. Ngim ju khate ki jingduhnong namar u lain jingkiew<br />

jingioh kyllum u ailad lypa ia ka jingioh bashisien halor ka jingim jong ka projek. Ngim<br />

ju khate sut halor ka jingpynlut shisien namar ka jingmih ka dei ka jingailad na ka bynta<br />

ka jingioh bashisien.<br />

Ki jingai jingtip ba la pyndonkam na ka bynta ka jingkhein ia ki jingthew bapher la pyni<br />

ha Table 12.2. Ka jingkor kyllum ba mynta jong ki Individual Pond Skim la khein ha ka<br />

jingduna dor ba 10%. Ka jingantad ba kongsan jingwad bniah ka dei ba ka jingim jong<br />

ka pung ka long 20 snem bad ki tiar pyndonkam ki jar bad kiwei pat ki tiar trei kam hap<br />

ban bujli shisien shisnem. Kum ban shu ong noh, ka dor jong ki tiar pyndonkam kan long<br />

` 1000/- lak man u snem. Ka jinglut ha ka jingpyntreikam la antad ba kan long 5 per cent<br />

na ka jinglut baroh bad kan sa urlong ha ka snem banyngkong. Watla ka jingtrei jong ki<br />

nongri dohkha yn sa peit thuh bha ha ki snem ban sa wan, ka jinglut na ka bynta kane ym<br />

pat pyni la ka jong namar yn sa pyndep haki san snem ryngkat bad ka jingpyntreikam ia<br />

ka skim ha kiwei pat ki snem.<br />

163


Nombar<br />

Ka Jinglut ba kongsan<br />

Table 12.2: Ka dor kyllum ba mynta jong Ka Individual Pond Skim<br />

Ka dor ban pyndap shuh shuh<br />

Ka Jingpnlut ha ka<br />

Equipment & Capacity<br />

Building<br />

ha ka dor kaba duna da 10%<br />

Dor jingpyniaid ia ka kam<br />

164<br />

(` Lak)<br />

Ki dor ba shu antad jong saw tylli ki jingthew la pyni ha Table 12.3. Lada ka jingpynlut<br />

baroh ka long ` 89616/- bad ka jingioh pat ha ka shisnem ka long ` 16151/-, kan shim<br />

5.5 snem ban ioh pat ia ka jingpynlut baroh. Kum ban ong, ka por jingsiew pat ka long<br />

Jinglut baroh<br />

Jingioh jingmyntoi<br />

baroh ki jingioh jingmyntoi<br />

Jingduna dor da 10%<br />

Ka dor<br />

kyllum<br />

ba<br />

mynta<br />

1. 71700 11649 2000 4267 89616 - -89616 1 -89616<br />

2. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.909090 14683<br />

3. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.826446 13348<br />

4. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.751315 12134<br />

5. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.683013 11031<br />

6. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.620921 10029<br />

7. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.564474 9117<br />

8. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.513158 8288<br />

9. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.466507 7535<br />

10. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.424098 6850<br />

11. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.385543 6227<br />

12. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.350494 5661<br />

13. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.318631 5146<br />

14. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.289664 4678<br />

15. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.263331 4253<br />

16. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.239392 3866<br />

17. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.217629 3515<br />

18. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.197845 3195<br />

19. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.179859 2905<br />

20. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.163508 2641<br />

45486


5.5 snem. La katta ruh kan ym don ka jingeh ba kane ka jingpynlut kan long lehnohei. Te<br />

ngi jied noh ia ki jingthew ba lah ban duna ban sngewthuh ia ka jingioh sha ka pisa ba la<br />

buh shisien.<br />

Ka jingthew banyngkong, jingshondor kyllum ba mynta jong ka skim, la antad ban long<br />

` 454.86 klur la pynmih ha ki 20 snem hadien ba la ioh pat ia ka jingpynlut banyngkong.<br />

Ka jingthew baar ka dei ka jingwanphai jong ka jingioh ha ka por bad ka dor ba la buh ia<br />

kaba la khein antad ban long 17.13 per cent. Kane ka long kham heh ban ia ka<br />

jingwanphai ki jingioh ba ngi khmih lynti ia kano kano ka projek kaba thmu ban<br />

pynduna ia ka jingduk.<br />

Ka jingiadei jong ka jingioh kyllum-jingpynlut ka long 1.508 bad ka pyni ba ka<br />

jingiohnong ka kham heh ban ia ka jingpynlut da ka 50.8 per cent. Ia ka jingiadei jong ka<br />

jingioh-jinglut la antad ban long 1.2328 kaba mut ba ka dor ba mynta jong ka jingioh<br />

kyllum ka long 23.28 per cent kham heh ban ia ka jinglut. Kumba ju long, ia ka projek la<br />

pynithuh lada ka jingiadei ka kham heh ban ia 1.1 bad lada ka pynhun ia kiwei ki thong<br />

kum ka jingpynduna ha ki jingiapher ka jingsam jingioh bad ka jingpynmih kam. Kumta<br />

baroh saw tylli ki jingthew jongka jingkhmih projek ka pyni ba ka Individual Pond Skim<br />

ka don ka dor kaba heh.<br />

2. Jingktah Ia Ka Jingioh Kam Ioh Jam<br />

Ka jingktah halor ka skim jong ka jingpynmih kam pynmih jam ka long ruh kaba<br />

kongsan bha namar ka rep ka riang ha ka Jylla kam lah ban ai kam ai jam lyngba baroh<br />

kawei ka snem. Ka projek ka sei ar jait ki rukom ioh kam-ka lad ioh kam lyngba ka<br />

jingshna ia ki pung ba long ruh ka jingtrei kaba tang shisien bad ka jingioh kam ha ka<br />

jingpynmih dohkha baroh shisnem. Ka banyngkong ka long kaba kit jingmut shibun,<br />

hynrei kaba hadien ka long kaba donkam eh. Ka jingsdang ha ka ban tih pung kan long<br />

barabor ban pyndonkam da ka bor met ne jingtrei jong u briew katba ka jingpyntreikam<br />

da ki tiar kalong khyndiat khynsoit. Kane ka prokram ka lah ban iasynrop langbad ka<br />

MGNREGS namar ka jingpyntreikam bor met ka kynthup ia ka jinglut baroh kaba kham<br />

bun.<br />

Ban shna ia ki pung donkam kumba 600 ngut ki briew shisngi kaba long ruh ka lad ai<br />

kam ia ki hynriew tylli ki longing katkum ki kyndon jong ka MGNREGS kata 100 sngi<br />

ka jingai kam shi longing shisnem. Ka Mishon ka pynpaw markhmat ba kan shna 20,000<br />

ki pung dohkha ha kawei ka snem kaba pyni ba 1.2 lak ki thliew ing kin ioh kam na ka<br />

bynta 100 sngi. Ka jylla ka don ka jingbun briew kumba 30 lak ne 6 lak ki thliew ing.<br />

165


Lada ngi shim ba 4 lak ki thliew ing ki donkam kam hapoh ka MGNREGS, ka prokram<br />

kan pynmih ka lad ai kam ia 30% ia ki longing ba wad jingiarap ha ka liang ka kam<br />

hapoh ka MGNREGS. Namar ka prokram kan tyllun ha ki san snem, kumba 30% ki lad<br />

ai kam ai jam hapoh MGNREGS ha ka 12 plan yn lah ban phikir.<br />

Ia ka lad ai kam lah ruh ban pynmih na ka rukom pynroi dohkha na ka bynta 12 sngi kata<br />

kawei kawei ka pung dohkha ha ka shisnem. Kane ka jingduna ha ka jingioh kam ka dei<br />

kawei na ki mat ba ju pyndonkam namar ka pyni ia ka jingkiew ha ka jingbylla. Ka dor<br />

jong ka jingmih ha ka shisngi ka kiew kumba Rs. 24,00/-. Kumta ka skim ka pynmih ki<br />

lad kiba bun. Te, ki ar tylli ki mat kiba iadei bha bad ka prokram ki long ka jingbylla<br />

shitom ban kyntiew ia ka jingioh bad ka jingseisoh na ka jingtrei shitom ha ka<br />

jingpyniaid kam.<br />

Ka skim ka don ka jingktah kaba khiah halor ka jingbate jingmih namar ka ai tam nalor<br />

kaei kaba ki don khlem da shim noh ia ka por jong ki. Namar ka jingioh kyllum jong ki<br />

longing ba ioh jingiarap ka duna ban ia kiwei, ka jingpyniahap ha ka jingbate jingioh yn<br />

sa pynduna da ka projek. Ka jingiohnong bashisha ka long kham bun ban ia kaei kaba<br />

shat ha ka dor kyllum ba mynta.<br />

12.3 Ka Jingwad bniah ba Phikir<br />

Ha bun na ki projek jingkynshew don ki tynrai ka jingartatien ha kaba<br />

jingiathuh lypa ia ki jingwad bniah ia ka jinglut-jingioh ka lah ban bakla. Kine ki jingartatien<br />

ki mih na ki daw ba bun kum ka jingkylla ha ka dor, jinglynshop ka mariang, kumta ter ter.<br />

Khnang ban sngewthuh ia ka jingiapher ha ka jingioh, la ai jingmut ban pyndonkam da ka<br />

jingwadbniah ba phikir.<br />

Ha ka jingwabniah ba mynta, la shna lai tylli ki jingpynduna – la pynhiar ia ka<br />

jingim jong ka pung dohkha na ka 20 snem sha ka 15 snem, la pynkiew ia ka dor jingmih da<br />

10% ne baroh ar dor jingmih bad kumjuh ruh ka jingkiew ha ka jingmih la shim da 10%.<br />

Ia ki saw tylli ki jingthew la khein lem bad kine ki jingkylla ba la antad bad la<br />

pyni ia ki jingmih h aka Table 12.3. Haba ka jingim jong ka pung la pynduna sha ka 15 snem,<br />

ka jingshongdor kyllum ba mynta jong ka projek ka hiar sha kaRs. 203.63 klur. Kata ka dei<br />

ka jinghiar da 35.4%. Wat hadien kane ka jinghiar, ka projek ka dang treikam ha ka liang ka<br />

ioh ka kot. Ka jingioh h a ka dor bad por ba la buh ka hiar sha ka 15.67% na ka 17.13% bad<br />

ka jingiadei hapdeng ka jingioh-jinglut ka hiar sha ka 1.16 na ka 1.23. ka jingiadei hapdeng<br />

ka jingioh kyllum-jingpynlut ka hiar sha ka 1.328 na ka 1.508. Baroh ki jingiadei ki kylla<br />

166


shibun, tangba ka projek ka dang treikam. Baroh kine ki jingiadei ki kiew wat hadien ka<br />

jinghiar bad jingkyrshan skhem ia ka jingpynlut.<br />

Watla ka dor jong ki tiar ka kiew da 10%, ka jinghiar haka jingiadei ka long<br />

hapdeng bad ka projek ka dang treikam ha ka liang pisa. Ka jingshongdor ha ka jingioh<br />

kyllum ba mynta ka hiar sha kaRs. 345.76 klur, ka jinghiar ba 24.0%. Ka jingiadei hapdeng<br />

ka jingioh kyllum-jingpynlut ka hiar sha ka 1.38 na ka 1.51. Kine ar tylli ki mat ki kham kiew<br />

ban ia kito kiba ioh ha ki 15 snem ka jingim jong ka pung. Ki lai tylli ki jingiadei pat kum ka<br />

jingioh ha ka dor bad por ba la buh bad ka jingioh-jinglut, ki hiar bad ki kham jan sha kid or<br />

ba ioh ha ki 15 snem jingim jong ka projek. Kumta, ka jingkiew ha ka dor jong ki tiar da 10%<br />

kan ym pynkylla ia ka rai bad ka jinglong hangne ka kham bha ban ia ka jinglong jong ka<br />

jinghiar ha ka jingim jong ka projek ha ki 15 snem.<br />

Ka jingktah ba jur da 10% jingkiew ha ka dor ka kham duna ban ia ka jinghiar<br />

ha ka jingim jong ka projek. Ka jingioh kyllum ba mynta ka heh haduh 345.76 klur bad ka<br />

jingiadei hapdeng jingioh kyllum-jingpynlut ka long 1.38. Sa ar tylli ki jingiadei ki iajan bad<br />

ka jinglong jong jong ka projek ha ki 15 snem.<br />

Ka long kaba donkam ban ithuh ba don ka lad ban pynkiew ia ka jingiohnong<br />

lem bad ka jingkiew ha ka dor jong ka jinglut namar ka rukom long jong ka jingiap ki symbai<br />

dohkha mynta ka kiew. Ngi antad ba ka jingpynmih ka kiew da 10% lem bad ka jingkiew ha<br />

ka jinglut da 10%. Ka jingshongdor kyllum ba mynta ka kiew sha ` 586.67 klur, ka jingkiew<br />

kaba 29% na ka jinglong ha ka basdang. Ka jingiadei hapdeng ka jingioh kyllum-jingpynlut<br />

ka kiew sha ka 1.64 na ka 1.51. Ka jingioh ha ka dor bad por ba la buh ka kiew da 2% bad ka<br />

poi sha ka 19%. Ka jingiadei ha ka jingioh-jinglut ka kiew arsut sha 1.28. Dei ban buh<br />

jingthoh ba ka jinglong ka basaw ka kham dei ban siew bun shah ban ia ka projek palat ban ia<br />

kaei ba khmih lynti mynshuwa.<br />

167


Nombar<br />

Table 12.3: Ki jingthew ba ngi lah ban sangewthuh ia ka jingtrei kam ka Projek<br />

Jingthew<br />

1. Ka jingshongdor kyllum ia mynta<br />

(` crores)<br />

2. Jingiohnong kyllum na ka dor ba<br />

la buh<br />

3. Ka jingioh na ka dor ba la mang<br />

(%)<br />

4. Jingiadei ha ka Jingiohnong- Dor<br />

jingpynlut<br />

12.4 Jinglum kyllum bad jingpynkut.<br />

Ki<br />

jingiohi<br />

naduh<br />

basdang<br />

168<br />

Ka jinghiar<br />

dor/ jinglong<br />

ka pung sha<br />

ki 15 snem<br />

Ki jingkiew<br />

dor halor ka<br />

jingmih da<br />

10%<br />

Ka jingkiew<br />

ha ka dor<br />

bad<br />

jingpynmih<br />

da 10%<br />

454.86 293.63 345.76 586.67<br />

1.508 1.328 1.3809 1.6462<br />

17.13 15.676 15.43 18.95<br />

1.2328 1.1606 1.1676 1.2843<br />

Ban shna ia ki Individual Fish Ponds, ka bynta ba donkam jong ka <strong>MSAM</strong> ka<br />

don ar tylli ki jingthmu – jingpyniar ia ka jingpynmih dohkha bad jingpynduna ia ka jingduk.<br />

Dei ban ioh jingjop ha ka ban pyniar ia ka jingpynmih dohkha lem bad ka jingdon ka pisa na<br />

ka bynta peit thuh ba kano ka jingthew hapdeng jinglut-jingioh ka long kaba biang. Lah ban<br />

pynduna ia ka jingduk lada ka skim ka ai jingiarap shuwa ia kiba duk da kaba ai kam bad<br />

pynbiang ia ka jingioh jong ki.<br />

Ia ka skim la shna ba ka jingheh jong ka pung kan long naduh 0.1 hectar.<br />

Namar ki nongioh jingiarap ki long kiba duk, la ai jingkyrshan ha ka liang ka pisa. Na ka<br />

jinglut baroh kaba long ` 90000/-, ka Sorkar <strong>Meghalaya</strong> ka ai jingiarap haduh Rs. 54000/-<br />

bad ka pynbiang ram kaba ` 22500/- ha ka sut kaba biang.<br />

Ka jingioh kyllum ba ioh da u nongri dohkha ha ka shisnem la antad ban<br />

longRs. 8926/-. Ka jingioh ha ka shisnem ka shong hapdeng ` 6241/- bad ` 7422/- hapdeng<br />

ki snem baar bad basan namar ka jingsiew pat ia ka ram na ka bank. Ia ka ram yn sa siew dep<br />

ha snem ka basan bad ka jingioh ha ka shisnem ka kiew sha ` 13441/- na snem ka ba hynriew<br />

ter ter. Ka jingkiew ka bashisha ha ka jingioh kan long kham bun ban ia ki jingantad ba la ai<br />

hangne namar ia ka jingiap jong ki symbai dohkha la antad ba kan hiar da ka jingpynbiang ia<br />

ki symbai dohkha babha bad ka jingsumar babha. Ka long kaba lah ban pynduna ka jingiap<br />

ia ki symbai dohkha sha ka 20 per cent ha kaba ka jingroi ki dohkha ka kiew sa 80 kg bad ka<br />

jingiohnong sa ` 96000/-. Kumta, ka jingpynbiang ia ki symbai dohkha babha bad ka jingai<br />

jingsumar ki long kiba kongsan ia ka jingktah jong ka skim halor ka jingduk. Ia ka jingkhein


ha ka jingioh la shna ha kid or jong u snem 2011. Lada ki dor jingpynlut bad ki jingmih ki<br />

kiew ha kajuh ka rukom, ka jingioh ba thikna jong u nongrep ka kiew. Ka skim ka ai tyllong<br />

jingiarap ha ka jingioh sha ki nongri dohkha ba dang shu sdang ri. Baroh ki thliew ing kiba ka<br />

jingioh ka duna ia u lain jingduk da ka shi pawa ne duna yn sa pynkiew ia ki halor u lain<br />

jingduk.<br />

Ka jingshongkhia ka dor kyllum ba mynta jong ki Individual Pond Skim la<br />

khein ha ka dor ba duna kata 10%. Ka jingantad bakongsan jong ka jingwadbniah ka long ba<br />

ka jingim jong ka pung ka long 20 snem bad ki tiar kum ki net bad kiwei kiwei ki tiar<br />

pyndonkam hap ban bujli shisien lai snem. Kum ban ong ba ka dor jong ki tiar ka long Rs<br />

1000/-lak man ka snem. Ka jinglut ha ka jingpyntreikam la antad ba kan long 5 per cent na ka<br />

jinglut baroh bad kane kan long nem.iwei pat ki sskim ha kong ka ka snem banyngkong.Wat<br />

la ka jingpyntreikam jong ki nongri dohkha yn peit bha ha ki snem ban sa wan, ka jinglut ha<br />

kane khlem pyni la ka jong namar yn sa leh na ka bynta 5 snem lem bad ka jingpyntreikam ia<br />

ki skim ha kiwei pat ki snem.<br />

Ka jingwdbniah ha ka ioh ka kot ka pyni ha ka skim ka im bad ka ai ki jingioh<br />

kiba bha. Ka jingpynlut lah ban ioh biang ha ki 5.5 snem. Ki mat ba la pynduna ki kyrshan<br />

tyngeh ia ka skim.<br />

Ka jingpynlut ba ` 896.16 klur ka pynmih ka jingioh sa ` 454.56 klur ha ki 20<br />

snem hadien ba la ioh biang kaba la pynlut. Ka jingioh ha ka dor bad ka por ba buh la antad<br />

ba ka long 17.13 per cent kaba kham heh ban ia ka jingioh ha ka dor bad ka por ba khmih<br />

lynti na kano kano ka project ba thmu ban pynduna jingduk.<br />

Ka skim kan ai kam ha ka jingshna pung na ka bynta 1.2 lak ki thliew ing ha<br />

ka dor 100 sngi na ka bynta kawei pa kawei kaba mut ba ka skim kan pynmih kam na ka<br />

bynta 30% ki thliew ing hapoh ka MGNREGS ha ka Twelfth Plan Period. Ki kam ba mih ha<br />

ka jingpynkha roi dohkha kam long kaba bun hynrei ka long kaba ioh jingmih bha. Ka<br />

jingmih ha ka shi sngi ka long ` 2400/-.<br />

Ka skim ka ktah shibun ia ka jingbate jingioh namar ka ai jingiohnong ia ki<br />

briew khlem da shim palat ia ka por jong ki. Namar ka jingioh kyllum jong ki thliew ing ba<br />

ioh jingiarap ka kham duna ban ia kiwei pat, ia ka jingbym iabiang ha ka jingioh yn sa<br />

pynduna da ka projek. Ka jingiohnong ba shisha kan sa shat ha ka jingioh kyllum ba mynta.<br />

Yn tip shaphang ka jingbha ha ka ioh ka kot wat hadien ba ki jingartatien ki<br />

wan. Ynda ka jingim jong ka pung la pynduna sha ki 15 snem ka jingshongdor kyllum jong<br />

ka projek ka hiar sha ` 293.63/- klur bad ka jingwan phai ha ka jingpynlut ka dang heh. Ka<br />

jingioh ha ka dor bad ka por ba la buh ka hiar sha ka 15.67 per cent bad ka jingiadei hapdeng<br />

169


ka jingioh-jinglut sha ka 1.16 na ka 1.23. baroh kine ki jingiadei ki kiew wat hadien ka<br />

jinghiar bad jingkyrshan skhem ia ka jingpynlut.<br />

Lada ka dor jong ki tiar ka kiew da 10 per cent, ka jinghiar ha ka jingiadei ka<br />

long hapdeng bad ka jingioh ka long kham heh ban ia ka jinghiar ha ka jingim jongka projek.<br />

Ka jinglong bashisha ka long ka jingkiew ha ka dor pynmih ryngkat bad ka<br />

jingpynmih dohkha namar ka jingiap jong ki synbai dohkha la khmih lynti ba kan hiar da<br />

kaba pyndonkam da ki lad thymmai. Lada ka dor pynmih bad ka jingpynmih dohkha ki kiew<br />

da 10%, ka skim kyllum ba mynta kan kiew sha ` 586.67 klur, ka jingkiew kaba long 29% na<br />

ka banyngkong eh. Ka jingiadei hapdeng ka jingioh kyllum-jinglut ka poi 19.0 per cent. Ka<br />

jingiadei hapdeng ka jingioh bad dor ka kiew ar sut sha 1.28. Kumta, ka skim kaba long ka<br />

bynta ba kongsan tam jong ka mishon ka don ki tynrai ba khlain bad ka long ruh kawei na ki<br />

lad ban ia ryngkat bad ka jingban jur halor ka jingroi ne jingiaid shaphrang bad ka<br />

jingpynduh jait ia ka jingduk.<br />

170


Lynnong XIII<br />

Ka rukom pyniaid bad pyntrei ia ka kam<br />

Ka jingpynkhlain ia ki seng ne kynhun treikam.<br />

Ki seng hi ki long ki mat ba kongsan ia ka ioh ka kot jong ka jylla. Ka<br />

Misssion ka donkam ia ka jingiatreilang jong ki ar tylli ki seng, kaba nyngkong ka dei ka Fish<br />

Farmer Development Agency(FFDA) bad ka ba ar ka dei ka Fishery Co-operative<br />

societies(FCS) ne ki Seng iatreilang. Kaba nyngkong ka dei kaba pyniaid ia ki kam bad kaba<br />

ar ka dei ka jingkyrshan jong ki briew ia ki nongrep ha kan pynioh ia ki mar bad ban die ia ki.<br />

13.1 Fish Farmer Development Agency (FFDA)<br />

Ka Fish Farmer Development Agency ka dei ka seng kaba thmu ban pyntrei ia<br />

ki kam/ thong jong ka Mishon. U Myntri u ba dei peit ia ka tnad Fisheries, u dei u nongialam<br />

jong kane ka Agency kan don ar bynta ha ka rukom treikam. Kawei ka dei ha ka <strong>State</strong> Level,<br />

kawei pat ha ka District Level. U Director ka Fisheries u dei u Chief Executive Officer<br />

(CEO) ha ka <strong>State</strong> Level bad ia u, la iarap da u Deputy Chief Executive Officer (DYCEO) ha<br />

ka ba ia dei ba ki kam Technical bad ruh ha ka rukom pyniaid ia ka kam.<br />

Ha ka District Level, ki Superintendent jong ka Fisheries ki trei kum ki<br />

District Executive Officers (DEO) jong ka FFDA, ki ban pyntreikam ia ka Scheme jong ka<br />

Mishon. Arngut ki nongtrei contract ba la thung ki iarap ia ki DEO nalor ki Fishery Officer,<br />

kum ki Sub Divisional Officers, ki Fishery Demonstrators etc. Ia ki Prokram Manager ba la<br />

thung contract ki bal ah pass ia ka BFSc/BSc (Pisciculture) kin iarap ia ki DEO ha ka<br />

jingpyntreikam ia ka Mishon. Ka Level ba ar ka kynthup ia ki Multiple Service Providers<br />

(MSP). Yn jied kiba las pass ia ka class XII. Bad ia kine kin hap ban leit iakynduh ia ki<br />

Nongrep bad ia ka Training yn sa ai da ka FFDA. Yn buh kumba 6 ngut ki MSP’S man ka<br />

District, bad baroh kin long kumba 42 ngut MSP’S ha ka jylla. Yn thung kam ia ki ha ka por<br />

ba pyntreikam ia ka Mishon. Ka kam jong kine ruh ka dei beit tang ka kam contract.<br />

13.2 Ki kam jong ki Nongtrei ka FFDA:<br />

a.) CEO<br />

1. U CEO, FFDA un khot ia baroh ki jingialang jong ka Agency ryngkat bad ka<br />

jingiaphylliew jingmut bad u Chaiman (FFDA) bad ruh u ComMishoner &<br />

Secretary/Principal Secretary (Fisheries).<br />

171


2. Pyniaid bad khmih ia baroh ki kam kiba iadei bad ka jingtreikam ka ban long kat<br />

kumba lah thoh ha ka Aqua Mishon Document ha baroh kawei ka <strong>State</strong>.<br />

3. Ban mynjur ia ki jingai jingmut ba ai da ka Governing body bad ruh ka Executive<br />

Committee jong ka FFDA na ka por sha ka por.<br />

4. Kine ki kam 1 kin long kiba la pynkhamti ia u CEO nalor kiwei pat ki kam ki ba u<br />

dei ban leh.<br />

b.) Deputy CEO.<br />

1. Un iarap ia u Mishon Director-cum-CEO ha ka rukom synshar bad ruh ha ka ia dei<br />

ba ka kam Technical.<br />

2. Un long ruh u nongkhmih ha ka ba iadei bad ka jingpyntrei kam ia ka Mishon.<br />

Un iarap ha kaba pynlong ia ki workshop, jingialang paidbah, awareness program,<br />

training program bad kiwei kumta ter ter.<br />

Un hap peit ha kaba ia dei ia ki jingpynmih jongki kot jinghikai ri dohkha, ki<br />

booklets, jingkhein katba dang iaid ka scheme kumta ter ter.<br />

Un hap peit ia ka rukom pyniaid jong ka MIS.<br />

3. Kiwei kiwei ruh ki kam kiba lah ai ha u naka por sha ka por da ka Government lane<br />

ka FFDA.<br />

c.) District Executive Officers (Supdt. of Fisheries) & Sub- Divisional Executive Officer<br />

(Fishery Officers).<br />

1. Nalor ki kam ba ki trei kumba lah mang da ka Government ha ka SPA, <strong>State</strong> Plan<br />

etc. ki DEO’s jong ka FFDA bad ki Sub-Divisional EO’s, ki dei ruh ki nong pyntrei<br />

ia ka kam jong ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon met bad mynsiem. Ki long kiba kongsan ha<br />

kaba iadei ba ka jingpyntrei ia ki kam katkum ka rukom jong ka Mishon khlem<br />

artatien, ha kaba bniah bad ruh jingminot ia ka thong.<br />

2. Naduh ka por ba pynkhreh haduh ban da dep ki kam jong ka Project, ka kam jong ki<br />

DEO’s bad Sub-Divisional EO ban pynrung ha ki bank ha kaba iadei bad ka loan<br />

bad scheme, bad ban iarap ia ki kam ba iadei bad ki bank na ka por sha ka por.<br />

3. Ki dei ruh ban ai jubab ha kaba iadei bad ka MIS data, bad ruh ban pynbit pynbiang<br />

ha ka ba iadei bad ka jingwan jngoh ia ki kynhun ba napoh ka Jylla bad shabar Jylla.<br />

172


d.) Prokram Manager:<br />

1. Kin iarap ban pynbiang ha kaba sdang kaba kynthup kum ki Project Proposal, ban<br />

lum data, an pynlong ia ki seminar/ workshop/jingialang/phylliew jingmut bad ki<br />

stad pyrthei, ban lum ia ki jingtip kumta ter ter.<br />

2. Kin iarap ha kaban ialam bad pynbiang ki kot ki sla jongkita ki jaka um bal ah don<br />

lypa ha ka <strong>State</strong>.<br />

3. Kin iarap ha kaban pynithuh ia ki wah, wahduid ban shna ia ki jaka ri kyrpang ia ki<br />

dohkha bad ruh ia ka sport khwai ha ki wah, kumta ter ter.<br />

4. Kin ai technical training ia baroh ki nongrep kiba ioh scheme hapoh ka “<strong>Meghalaya</strong><br />

<strong>State</strong> <strong>Aquaculture</strong>”.<br />

5. Kin peit ia ka jingiaid shaphrang jong ka Mishon.<br />

6. Kin iarap ia ka FFDA ha kaba iadei bad ka jingpynbiang ka kot ki sla bad ruh ki wei<br />

ki kam Ophis.<br />

7. Kin thoh ha ki kot bad ruh ki dur naduh bas dang haduh ba kut jong ki project bad<br />

iarap ha ka MIS.<br />

8. Kin peit ia ka jingshna ki pung, ka jingsboh ki pung shwa ban thep dohkha bad<br />

hadien ba lah tong.<br />

9. Kin peit ha ka ba iadei ka jingheh bad jingkoit jingkhiah jongki dohkha na ka por<br />

sha ka por.<br />

10. Kin khmih ia ka jingtong jong ki dohkha bad khein ka jingmih kum ka jingheh ka<br />

pung, iarap ka jingdie dohkha and hadien kata kumno ban leh.<br />

11. Kiwei kiwei ruh ki kam balah ban ai ha ki naka por sha ka por.<br />

e.) Multiple Service providers (MSPs).<br />

1. Ia kine yn pyndonkam ha ka ba kin hap ban leit iakynduh ia ki nongrep dohkha ha ki<br />

ing bad ban pyntikna ba kin ioh ia ki symbai dohkha, jingbam dohkha man ka por.<br />

2. Kin hap ban leit khmih ia man la ki pung hapoh ka jingpeit jong ki, ban check ia ka<br />

jinglong sboh jong ka pung bad ban iarap ban pynbeit ia ka jingduna lada don.<br />

3. Kin iarap ruh ia u nongrep ha ka por tong dohkha man ka bnai ban tip katno ka<br />

dohkha ka heh ha ka shi bna, ban tong ruh ynda ki dohkha ki la heh haba lah ri<br />

shisnem bad ruh ban iarap ban pyndie ia ki.<br />

173


13.3 Fishery Co-operative Societies<br />

Ka thong jong ka Mishon ka dei na ka bynta kiba duk ba rangli ki bym lah ban<br />

thied ia ki jingdonkam ha ka jingri dohkha shimet. Lada ki nongrep dohkha ki wan lang ban<br />

seng ia ki Society, kin lah ban pyniaid ia ka jingioh jingkot bad ka thong kan kham suk. Bun<br />

ki jingiarap jong ka Mishon lah ban iarap lyngba ki Co-operative. Ka jingiarap ba lah ban ioh<br />

lyngba ki Co-operatives ki long: (a) ban shna ia ki co-operatives pung dohkha, (b) ban ioh ia<br />

ki FRP pynkha dohkha (c) rukom pynbiang ia ki jaka shna bam dohkha (d) kymno ban thep<br />

ia ki dohkha bad ban die (e) Bad ruh ban ioh jinghikai kumno ban pyniar ia ka jingmut ha<br />

kaba dei bad ka ri dohkha.<br />

Don bun bha ki fishery co-operatives ki ba lah seng, hynrei ki long duhnong<br />

lane kim don ka thong. KaMishon ka sdang ban pyniar ia ki jaka ri dohkha kaba heh bha<br />

rynkat ym tang ki pung hynrei ruh ban pynbha ia ki infrastructure, rukom ri dohkha ba<br />

thymmai bad ban ai training ia ki nongri dohkha. Khyndiat na kine ki kam lah ban ai ha ki co-<br />

operatives bad kan long kaba shongkhia. Ban pynkhlain ia ki co-operatives ki jingiarap yn ai<br />

ia ki. Ki societies ki ba duh nong (ka jingduh ka bun ia ka jingioh) kin ym lah ban ioh la ka<br />

jingiarap. Ban ioh ia ka jingiarap lada shna pung ka society ka dei ban ioh jaka wai haduh<br />

shiphew snem lada kim don jaka la jong. Ki societies ba trei bha ka jingiarap kan kynthup ia<br />

ki (a) ban shna ia ki co-operatives pung dohkha (b) ioh ia ki FRP pynkha dohkha (c) rukom<br />

thep dohkha badei (d) rukom ri dohkha thymmai (e) jinghikai. Ki pisa ba lah mang na ka<br />

bynta ki co-operatives societies lapyni ha ka jingkhein Table 4.15. Baroh ka longRs. 400<br />

lakhs tyngka. Kane ka pisa lah ban ai hadien ba lah jied ia ki society ki ba lah ban leh ia ka<br />

kam.<br />

174


Table 4.16: Ka thong ha ka liang ka bor bad ka jingpynlut na ka bynta ban pynkhlain<br />

ia ki Fishery Co-operative<br />

Jingdonkam<br />

2012-13<br />

2013-14<br />

175<br />

2014-15<br />

2015-16<br />

2016-17<br />

Khein<br />

kyllum<br />

Pung dohkha Katno tylli 5 5 5 5 5 25<br />

Jaka pynkha<br />

symbai da ki<br />

FRP<br />

Jingpynkylla<br />

dur ia ki<br />

dohkha<br />

Jingri<br />

dohkha kat<br />

kum ki buit<br />

thymmai<br />

Dohkha<br />

bunrong<br />

Jingiarap 15.0 15.0 15.0 15.0 15.0 75.0<br />

Nalade 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 50.0<br />

Khein kyllum 25.0 25.0 25.0 25.0 25.0 125.0<br />

Katno tylli 2 2 2 2 2 10<br />

Jingiarap 1.398 1.398 1.398 1.398 1.398 6.99<br />

Na lade 0.932 0.932 0.932 0.932 0.932 4.66<br />

Khein kyllum 2.33 2.33 2.33 2.33 2.33 11.65<br />

Katno tylli - - - 1 1 2<br />

Jingiarap - - - 4.2 22.20 26.40<br />

Na lade - - - 2.80 14.80 17.6<br />

Khein kyllum - - - 7.0 37.0 44.0<br />

Katno tylli 2 2 2 2 2 10<br />

Jingiarap 24.0 24.0 24.0 24.0 24.0 120.0<br />

Na lade 16.0 16.0 16.0 16.0 16.0 80.0<br />

Khein kyllum 40.0 40.0 40.0 40.0 40.0 200.0<br />

Katno tylli - 2 2 - - 4<br />

Jingiarap - 0.96 0.96 - - 1.92<br />

Na lade 0.64 0.64 1.28<br />

Khein kyllum - 1.60 1.60 - - 3.2


Lynnong XIV<br />

Ban pyndonkam ia ka civil society (seng jong u paidbah) hapoh ka<br />

<strong>Aquaculture</strong> Mishon<br />

Ka Civil Society ka long kaba donkam ban pyniaid ia ka mon u paidbah bad<br />

ban shna ia ki mat treikam ha ka ri. Don ki por, ka la shim ruh ka jingkitkhlieh ha ki tyrpeng<br />

la jong ban pynlait katto katne ki prokram ai jingkren jong ka Sorkar baroh hapoh ka<br />

jingpynwan dur jong ka bor Sorkar bad teng teng, khlem ma ka ruh. Ha kane ka liang, lah ban<br />

pyndonkam pura ia ka Civil Society ha ka ban pynkhih ne ktik bad ai jingstad ia u paidbah,<br />

katba ki jaka ai jinghikai sorkar ki lah ban ai ki kor jingiarap bad ki jingdonkam. Kaba<br />

kongsan ban buh jingthoh hangne ka dei ba don ki shnong kiba kham heh ki la sdang ban ia<br />

phylliew jingmut lang na ka daw ka jingshim bynta ba shitrhem jong ka civil society. Bad ka<br />

jingiatehsong jong ka ha ka <strong>Aquaculture</strong> Mishon kan iarap bha ban shakri ia ka mon<br />

sngewbha jong ki briew ka Jylla.<br />

Ka jingwan jong ka Mishon ban iateh ia ki nongmihkhmat ka civil society<br />

kumta kan hap long kaba biang bha baroh ha ka liang ka jingjied ia ki jingtrei kiba kit ka<br />

jingmut kaba shai bad kumjuh ruh ha ka jingithuh ia ki kam kiba lah ban khring shibun ka<br />

jingiashim bynta jong ki briew bad ka shnong hi baroh kawei. Ka jingwan jong ka civil<br />

society ha ki shong heh ka long ban wanrah ka jingkylla kaba jur ha ka liang ban kham<br />

pynphriang ia ki jinghusiar kiba donkam, nang pynjanai ka rukom long ba ai jingkren,<br />

khnang ban ialam sha ka jingbha, kham long kiba tip bad ba ki shnong kiba kham jynjar ban<br />

ia sngewthuh jingmut kin lah ban pyndonkam noh ia ki kyndon kiba la pynshong nia da ka<br />

<strong>Aquaculture</strong> Mishon. Ka jingiaid ban shimti ia ka jingtreikam da ki tiar ka juk mynta kam<br />

long barabor ba dep noh hi wud wud, hynrei ka jingdonkam ban buh da u nongiarap ka lah<br />

ban pynstet ia ka kam. Ka Civil Society ka lah ban shim ia ka bynta ha ka ban ai mynsiem ia<br />

ki briew ban long ki nongtrei kiba shitrhem jong ka Mishon.<br />

La ong ba donkam ban buh jingthoh hangne ba ka rukom long jong ka jingai<br />

jingkren jong kano kano ka kam ba tikna ka shong halor ka jingpynwan dur jong ki kam,<br />

kumba long ka jinglong jong u nongiashah ha ka jingpyntrei kam. Ha ka Jylla kum ka<br />

<strong>Meghalaya</strong>, donkam ban pyntbit ia ka jinglong bad ka jingtrei kham bniah jong ki<br />

nongkitkam ka civil society kumba long ki nongtrei ka sorkar. Ban shu ia kren, ka jingweng<br />

noh ia ka bynta jong kino kino ki prokram sorkar kam don ka jingiasnoh kti lang jong ka civil<br />

society da leilei ruh, bud da ka jingjied ka bym biang jong ki bym pat da kot bha ka jingpule<br />

ne ki seng civil society ki bym lah ban trei bha la ki kam, kaba ialam sha ka jingpulom ha<br />

176


kaba khatduh. Nangta, ka don khyndiat ka jingpyrshang ban pyntbit ia ka bor trei kam jong ki<br />

nongialeh ka civil society. Te, kawei na ki jingdonkam kaba lah ban donkam ka jingpynithuh<br />

ka dei ka jinglah ban tei ia ki nongialeh ka civil society hi, ha kaba da pyrkhat kan long ka<br />

jingpyrshang kaba jrong bha, tangba mano ba lah ban iai bteng haduh ka por kaba jrong, ha ki<br />

jingioh bakhraw hadien habud kata ruh kam bym pat nang ban ong. Kane ka dei ka<br />

jingpynmih pisa kaba ka sorkar kan sa shna hapoh ka Mishon. Ha kane ka rukom, ka Mishon<br />

ka ialeh ban pynlong ia ka civil society ban treikam kum ki nongpyniaid kiba la tbit bha. Ka<br />

bynta jong ka jingpyniaid da ka civil society ka dei ban ialam ia ki paidbah ban wad jingtip,<br />

ba kin leh ia kaba donkam bad peit bniah ia ka jinglong ba shisha jong ka shnong ka thaw da<br />

lade, bad ban ai ka bor pyrkhat shai, ka phang jingtip ban pyrkhat bad leh bniah bha ban<br />

pynkylla ki jingmut jingpyrkhat jong ki.<br />

La wanrah shibun ki jingpynrung ia ki kam ki ba kit jingmut ha ki liang ka ba<br />

iadei bad ki kam ki jam na ka bynta ka Civil society bad kumjuh ruh la phiah ia ki ha ki bynta<br />

bapher bapher kum ka jingpynbna paidbah, jingpynkhih bad ka jingpynshai kaba kham bniah<br />

halor kumno ban iada ia ki jiat dohkha kiba la jan duh noh kiba don ha ka Jylla bad ka social<br />

audit (jingpynbeit) jong ka jingpyniatreikam jong ka Mishon. Ban ioh ia ki jingpynrung ia ki<br />

kam kiba paka bha na ka bynta ka jingbha ka seng kan long ka jingpyrshang kaba kham shem<br />

jingeh, kumta dei ruh ban da trei janai bad husiar bha khnang ban wanrah ka jingiaid beit ha<br />

ki kam ki jam ba la bynta.<br />

Yn sa don ka jingpyrshang ban jied ia ki seng na ki seng kiba bun kiba pyni ia<br />

ki jingthrang jong ki ha ka ban shimti ia ka jingpyniaid ia ki kam ba la ithuh hapoh ka<br />

Mishon. Katkum ki katto katne ki jiingthmu ba la buh, yn sa pyntreikam ia ki seng na ka<br />

bynta ban peit ia ki jingduna jong ki kam bad ba nang pyntbit shuh shuh ia ki. Katto katne ki<br />

mat kiba kongsan kin long –<br />

a.) Ka jingshaniah jong ka seng kumba la sakhi na ki khubor ka press, ka jingsngew u<br />

paidbah, web site, kumta ter ter.<br />

b.) Ka jingpynstet ban pynrung ia ki kam ba kit jingmut jong ka seng ha kaba iadei bad ki<br />

jjingpynkyndit bynriew ia u paidbah ban ia khih na ka bynta ka jingbha ka Jylla bad ban<br />

pynlong ia ki jingai jingtip.<br />

c.) Ki jigntreikam ha kaba ia dei bad ka jingsdang/jingpynkhlain bor ia ki seng u paidbah ba<br />

la shimti da ka seng.<br />

d.) Jingiasnoh/jingiasynrop bad kiwei ki agency ba don nam ba la pynithuh da ka seng.<br />

e.) Ka jingioh jingtip na ki kam ba la trei mynshuwa bad ki department jong ka sorkar bad ki<br />

skim sorkar.<br />

177


Yn sa khein ia ki jinglut jingsep bad la khmih lynti ba ka civil society ruh kan<br />

nohsynniang ha ka liang ban ai ia ki nongtrei bad kiwei ki jingdonkam na ka bynta ban<br />

shimti ia ki kam. Da ka jinglong jong ka Civil Society hi, ka jingpyntbit jong ka ia ki kam<br />

kan nang iai kiew na ka por sha ka por hapoh ka jingiar jong ki kam ba la thaw da ka<br />

Mishon bad kan sa don ka jingjynjar ban pyndap ia ka jinglut ba donkam na ka bynta<br />

kane ka lynnong. Te, la sngew ba ka jinglut baroh lang kum ban shu khein ` 10.00 klur la<br />

bhah na ka bynta kane ka lynnong ka ban pynlut ha ka por kaba san snem, te ban antad ka<br />

jingpyllang ka lah ban kot sha kabaRs. 2.00 klur kum ban shu buh ha ka shisnem.<br />

Ki jingtrei kam ba la jied thik ban shimti hapoh kane ka lynnong kin long kumne harum:<br />

1. Ki workshop ba na ka por sha ka por bad ka civil society ha ka phang ba la jied jong ka<br />

Mishon da kaba buh jingmut ban pynsgewthuh pynshai ia ki kumjuh ruh ban tei ia ki buit<br />

ki bor kiba ki lah ban sei.<br />

2. Ban pynlong ia ka kynhun jong ki Nongshna, Nongiarap bad Nonghikai batbit tam hapoh<br />

ka civil society ban iateh ia ki ha ka Jingpynkhreh jong ki Jingpynkhih bad Jingpyntip<br />

Paidbah.<br />

3. Ka jingai khusnam ba shisien shisnem ia ki seng jong ka civil society ba tbit tam katkum<br />

ka jingpeit na ka jingthmu bad jingthrang jong ka jingtrei jong ki.<br />

4. Ka jingpynbiang ia ki jingdonkam sha ki nongiatreilang bad ka Mishon ha ka jingai<br />

khubor ba kham bha shaphang ki symbai dohkha, jingbam dohkha, jingiada na ki<br />

khniang jingpang dohkha, jngpyniaid iew, ka jingpyndonkam ia ki dohkha ha ki babun<br />

rukom, kumta ter ter.<br />

5. Ka jingialam sha ki ing ai jinghikai jong ka Mishon, ba kynthup naduh ka jingpynkiew ia<br />

ka jingiatip lem hapdeng ki briew shaphang ki kabu ksiar, ban pynshlur ia ki bad ka<br />

jingpynkhlain ia ka Mishon lyngba ka jingpyniadei bad ki.<br />

6. Ban pyndonkam ia ki buit ba la buh da ka Matsya Mitras kumba la leh ha kiwei pat ki<br />

jaka jong ka Ri, da ka jingthmu ban pynmih ia ka kynhun ba la ai jinghikai kiba don ka<br />

mon ban nohsynniang na ka bynta ka jingkiew ha ka liang ka jingri dohkha ha ka Jylla.<br />

7. Kumjuh, ban buh da ki River Defence Parties (Ki kynhun nongpahara ia ki wah) ban iada<br />

ia ki wah ryngkat bad ki jingdon jingem jong ki na ka jingpyndonkam pathar bad bakla,<br />

kumjuh ruh ban iada ia ki jingim ba im ha ki kum ki dohkha na ka jingshah pyniap<br />

dusmon da ki rukom ba bakla kum ki jingai bih, jingpynbtei bom, jingtong rhah ia ki na<br />

kaei kaba donkam, kumta ter ter.<br />

178


8. Kiwei pat ki jingtreikam ki ban pyniar ia ki jingthmu jong ka Mishon ki long da kaba ai<br />

lad ia ka jingiashim bynta ka civil society.<br />

Ban pynkut, ki kam ba la jer haneng ki dei tang ban shu ai ia ka jingbatai kaba<br />

iar jong ka jingthmu jong ka sorkar ban iateh ia ka civil society ha ka rukom ba don<br />

jingmut,ba iaid beit bad ba sei soh na ka bynta ka jingkiew ha baroh ki liang jong ka kam ri<br />

dohkha ha ka Jylla. Ia ki jingbatai haneng ngim lah da kino kino ki lad ruh ban pyndep ia ka<br />

jingpeit bniah bad pynkut ia ki. Kane ka jingbishar kan iai neh da kiba bun snem, ki jinghikai<br />

na ka jingtrei bad ki jingsngewthuh jong ka jinglong ha ka Jylla kan nang iar, katba ka<br />

jingtrei bha jong baroh ki nongtrei ka sorkar bad ki nongialeh ka civil society ruh kan sa<br />

kiew. Wat la katta ruh, na ka bynta ka jingtreikam kaba kham bha jong ka Mishon, la shim ba<br />

ka sien jam ha ka lynti kaba ka dei kan long ban iateh ia ka civil society ha ki kam kiba bun<br />

jong ka Mishon<br />

179


Lynnong XV<br />

Ka Jingbei tyngka bad jingpyntreikam hapoh ka Mishon<br />

Ka jinglut baroh ha ka jingpyntreikam ia baroh ki jingdonkam jong ka Mishon<br />

la shu khein kyllum ba kan poi sha ka ` 1138.645 klur, ha kaba ` 795.328 klur kan long ka<br />

jingbei na ka Sorkar/Agencies kum ka jingiarap.<br />

La khmih lynti ba katto katne na ka jingpynlut yn lah ban ioh na kiwei kiwei<br />

ki bynta kum ka RKVY kaba don hapoh ka Ministry ka Agriculture, NFDB, NEC, SPA, <strong>State</strong><br />

Plans bad kiwei kiwei ki scheme hapoh ka sorkar pdeng. La katta ruh, ka lah ban nym long<br />

ban peit lypa lane pyni lypa ia ki jingdon ka tyngka kaba lah ban pyntreikam kloi ha kane ka<br />

kynti.<br />

Ban pyntrei kam ia ka Mishon, yn sa pynbeit ia ki jaka ai jingiarap ha ka liang<br />

ka pisa lyngba ka <strong>Meghalaya</strong> Co-operative Bank. Ha kajuh ka rukom, yn sa wad jingtip shuh<br />

shuh ia kiwei pat ki jaka ba lah ban ai jingiarap.<br />

Yn sa pynlong ia ki jingkhmih bniah kiba na ka por sha ka por ban khein ia ka<br />

pisa na baroh ka ban dang donkam bad ka jingpyndonkam ia ka ha ka jingpyntreikam ia ka<br />

Mishon bad yn sa buh jingkhein na ka por sha ka por ia ka jingdon jong ka pisa.<br />

180


JINGDONKAM<br />

Mini Mishon – I: Ka jingpyniar ia ki jaka & ki<br />

jingmih na ki<br />

Mini Mishon – II: Ka jingialeh bajur na ka bynta<br />

ban pynkiew ia ka roi ka par<br />

Mini Mishon – III: Ban wad ia ki jaka pynneh<br />

ban iada ia ki jait dohkha ba mih na ri jong ngi<br />

bad kiba la jan duh jait<br />

Mini Mishon – IV: Ki jingtei kiba biang bad ban<br />

kyntiew ia ka roi ka par jong jong ki jait bynriew<br />

Mini Mishon – V: Ban phriang khubor lyngba ki<br />

kor ka juk mynta, buh jingthoh bad pynpoi sha<br />

ki jaka ba kham jngai<br />

Mini Mishon – VI: Ban pynmih ki la ki lynti ha<br />

ka liang ka jingpynmih dohkha<br />

KA JINGANTAD IA KI JINGLUT JINGSEP JONG KI JINGDONKAM<br />

Ka jingkynshew<br />

kyllum ba<br />

donkam na ka<br />

bynta ka 5 snem<br />

(2012–17)<br />

Jingiarap<br />

933.74 561.34<br />

71.02 62.23<br />

13.005 13.005<br />

20.55 20.55<br />

10.30 10.30<br />

26.43 26.43<br />

Ka jingiadei ha ka jingpynmih pisa 50.00 50.00<br />

MIS bad ki lad ki lynti ban pyniaid kam 2.60 2.60<br />

Ban pyniaid beit bad khmih ia ki 1.00 1.00<br />

Ban pyniasnoh ia ki Seng Paidbah ha ka<br />

<strong>Aquaculture</strong> Mishon<br />

10.00 10.00<br />

Ka Dor Jong Ka Project Baroh Kawei 1138.645 757.455<br />

Ka Jinglut Jingsep Ha Ka 5% Na Ka Dor Jong<br />

Ka Project Baroh Kawei<br />

37.873<br />

Ka Jinglut Jingsep Jong Baroh Kyllum 1138.645 795.328<br />

NFDB<br />

Sorkar<br />

pdeng<br />

Sorkar<br />

Jylla<br />

(Plan)<br />

RKVY<br />

SPA<br />

NEC<br />

(` lak)<br />

Jingbei tyngkla<br />

NCDC<br />

MPEDA


Ki kyntien pynkut, ka jingsngewnguh, bad ai khublei<br />

Shri K. N. Kumar, IAS, Principal Secretary, Fisheries.<br />

‘Ka miaw ka bam ia ki dohkha, hynrei khlem da pynjhieh<br />

ia la ki kjat’ kumta la ong da ka Mem U Macbeth, kawei na ki<br />

nongiashim bynta ha ka Sawangka U Shakesphere ia la u lok la jong. Ban<br />

thrang bad angnud ban ioh ia kaei kaei, khlem da kwah ban da pynlut por<br />

bad ka bor, ban ioh ia kata kaba ngi kwah, ka long thik kum kito ki<br />

nongleit thied tiar ba shu peit kai ia ka mar ne ka tiar ba la kwah, tang na ki Duli Iit jong ki<br />

dukan. Ki briew kiba kwah ban bam dohkha ki dei ban leh ei ei – nyngkong ban tip ia ki lad<br />

ki lynti kumno ban ioh ia ka dohkha, bad nangta ban kamai spah na kata.<br />

Ban pyrkhat bad mutdur ba yn lah ban pynmih 15000 M.Ts. ka dohkha tang ha<br />

ki san tylli ki snem ! Ki ba dei ban leh ia kane ki la dei ban shu khynniuh. Da shisha ha ka<br />

jingiaid lynti sha kane ka thong kaba khraw ngin ia kynduh ia ki jingeh bad ki jingshitom.<br />

Hynrei ka mon ba u briew u don, ka kham khraw ia kata ka lynti iaid, ne ba un shu jied ia ka<br />

jingiaid lynti kaba suk. Ka jingma kaba ap ba ka <strong>Mission</strong> kaba khraw kat kane, ka lah ban ia<br />

kynduh, ka long ka jabieng u briew ka ban kynran dien noh, bad pyrshang iaid ha ka jingsuk,<br />

bad jinghun, ha pyrshah jong ka len lade bad ka jingkyrmen ia kaba bha. Ban pyrshang ia kiei<br />

kiei kiba khraw- wat lada kin nym wan jia da kaba suk, ka long ka lynti ban tur shaphrang, ba<br />

mano mano ruh kim dei ban kynran dien, da kaba sngewthuh ba ka jingim ka dei ka jingialeh,<br />

ym tang ba la shu im.<br />

Kawei shuwa ka nam ba ka Fisheries Department ka la jop, ka long ka jinglah<br />

jong ka ban pynmih ia kane ka kot pruid dak trei kam, kaba ma ka hi, ka la thmu ban kynjoh<br />

sha kane ka thong, kaba ha ki por ba la leit noh ym ju la don mano mano ruh kiba la<br />

phohsniew, ne pyrshang ban leh. Ka jingpynkhreh ia kane ka kot trei kam, ka la long hi da<br />

shisha ka jingtreikam kaba khraw eh, ka jingiamir jingmut lang, nyngkong ban kyrsiew thiah<br />

ia ka jingmut jong baroh bad ruh ban ai lad ia I phliah ding jingshai I ba rit jong ka<br />

jingkyrmen ban bsut ha ka lyngkha ba la thait bad jrem jong ka Fisheries. Wat la ka I kum ka<br />

bym lah ban long, hynrei la paw ba ka la sdnag trei kam. Ka jingsarong ‘ba ngin lah’, kaba ki<br />

Ophisar jong nga ki la pynpaw, ka long u soh pyni jong ka lyer ki jingkylla. Nga niew ia ki<br />

mynta kum ki jingjop kiba rit ria, ban siang lynti sha ka jingjop kaba khraw.


Ym don mano mano ruh ba lah ban kam kynti ba kane ka kot jingthoh ka long<br />

kaba janai. Lada U Blei U long ka jingjanai, u briew ba artatien kum ma nga, nga nud ban<br />

ong shai ba baroh ar kine, kata kane ka kot bad U Blei hi kim don. Ngin sa nang tip shuh<br />

shuh katba ngi nang iaid, da kaba pynbeit ia kino kino ki jingbakla la da don kiba kum kita,<br />

tangba ngin trei shitom. San Snem nangne sha khmat, ka dohkha ha ka miej bam jong ngi,<br />

kam dei shuh kato kaba wan na ka jingjngai kaba 2000 KM, ne ka bym shim por haduh 15<br />

sngi ban poi ha ki Ing ki jong ngi. Ngi khot ia ka jingiatreilang baroh ban btin ia ka Jylla jong<br />

ngi ha ka lynti kaba ngin nym kyrtiang dien shuh ne phai dien biang. Ka pyrthei kaba ngi im<br />

lehse kan nym ai jingkyrmen ia ki ‘Peit Jngai’ kiba kum ma ngi, hynrei ka ‘Artatien’ ruh<br />

kam dei kawei pat ka lad. Kumta ngi tur shaphrang.<br />

Ka kot pruid dak jingtrei kam kaba kat kane, kam dei ka jingtrei tang jong<br />

uwei u briew marwei, ne tang ki katto katne ngut ki khraw pyrkhat. Ka jingpyrkhat ban don<br />

ka <strong>Mission</strong> ban trei na ka bynta ka kam ri dohkha, ka la suh thied naduh u bnai Jymmang ka<br />

snem 2011. Ka la sdang nyngkong eh da ka jingiatainia halor ki kot jingthoh. Da kaba ioh<br />

mynsiem na kane ka jingiatainia,bad na kito kiba la ia shim bynta, la pynmih ia ka kot pruid<br />

dak pyrshang, ha u Nailar jong ka snem 2011. Ka shim por lai bnai ban nang pynbha ia kane<br />

ka kot pruid dak pyrshang, da kaba twad jingmut na ki nongri dohkha ,ki stad ri dohkha, bad<br />

kiwei pat kiba ia don bynta ha kiba kum kine ki kam. I Dr. Subrahmanyam, I Dr. R.M.Prasad,<br />

bad I Dr. R.P.Singh, ki nongaibuit jong ka Basin Development Authority, ki la iarap shibun<br />

eh ia ngi ban pynkhreh ia kane ka kot mynta.<br />

La thung ia ka Committee jong ki ophisar rangbah jong ka Tnat Fisheries, kiba<br />

la ai shibun ki jingaijingmut ha kiba bun ki lynnong ban kham pynjanai ia kane ka kot. Ngi<br />

la iohpdiang ruh ki jingkynthoh, bad ki jingaijingmut na kiba bun ki Research Institution, ki<br />

ophisar jong ka Sorkar Kmie bad ka Sorkar jylla, halor kine ki jingthoh. Shibun na kum kine<br />

la pynrung ha kane ka Kot.<br />

Nga la ioh ruh shibun ki buit, na ki jingiakynduh lang, bad ki stad Saian, ki<br />

nongtrei Bank, bad kiwei pat ki ophisar na Ka MRDS bad NERCOMP. Ki jingaijingmut jong<br />

ki ki paw ha kane ka kot ha ki rukom kiba pher. U CEO jong ka NFDB I Dr. P.Krishnayya, ki<br />

Director jong ka CIFA bad CIFRI jong ka Fishery Survey of India, ki stad Saian jong ka<br />

ICAR, bad ki nonghikai jong ka Tnat Ri dohkha ka St. Anthony’s College Shillong, ki la ai<br />

shibun ki jingaijingmut ha kiba bun ki por. Kaba sah ia kine ki jingaijingmut bad buit ba la<br />

ai, ka long mynta tang ban pyntreikam ia ki.<br />

183


Ngan da kdew kyrpang ia ka kyrteng jong I Bah A.F.Syiem. Dy CEO, FFDA,<br />

iba la pynsting ia ka jingmut jingpyrkhat jong nga ha ki por jingpynkhreh ia kane ka kot, ym<br />

eh da ki jingaijingtip jong I, hynrei da ki biria dei por, bad ki khana pynsting jabieng. Ki biria<br />

dei por ki dei ban ioh jaka ha ki por trei kam ruh.<br />

184<br />

K.N.Kumar, IAS<br />

Principal Secretary<br />

Department

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!