qarTul-afxazur lingvokulturul urTierTobaTa istoria akaki wereTlis ...
qarTul-afxazur lingvokulturul urTierTobaTa istoria akaki wereTlis ...
qarTul-afxazur lingvokulturul urTierTobaTa istoria akaki wereTlis ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
soxumis saxelmwifo universiteti<br />
<strong>afxazur</strong>i enisa da kulturis instituti<br />
<strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong> <strong>lingvokulturul</strong><br />
<strong>urTierTobaTa</strong> <strong>istoria</strong><br />
wigni I<br />
<strong>akaki</strong> <strong>wereTlis</strong> poema “gamzrdeli”<br />
damxmare saxelmZRvanelo universitetebis studentTaTvis<br />
poemis <strong>qarTul</strong>i teqsti dimitri guliaseuli<br />
<strong>afxazur</strong>i TargmaniTurT gamosacemad moamzada, winasityvaoba daurTo,<br />
<strong>afxazur</strong>-<strong>qarTul</strong>i da <strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong>i saswavlo leqsikonebi Seadgina<br />
Teimuraz gvancelaZem<br />
meore Sevsebuli gamocema<br />
gamomcemloba “inteleqti”<br />
Tbilisi<br />
2010
Аҟəатəи аҳəынҭқарратə университет<br />
Аҧсуа бызшəеи культуреи ринститут<br />
АҚЫРҬУА-АҦСУАТƏ АЛИНГВОКУЛЬТУРАТƏ<br />
ЕИМАДАРАҚƏА РҬОУРЫХ<br />
АКТƏИ АШƏҞƏЫ<br />
АКАКИ ҴЕРЕҬЕЛИ ИПОЕМА «АБАƷƷЕИ»<br />
Арҵагатə цхыраагʒа ауниверситетқəа рстудентцəа рзы<br />
Апоема ақырҭуа теқсти Д. Гулиа еиҭeuгаз аҧсуа теқсти акьыҧхьраз ирхиеит,<br />
аҧхьажəа иҩит, аҧсуа-қырҭуатəи ақырҭуа-аҧсуатəи арҵага жəарқəа<br />
еиқəиршəеит<br />
Ҭеимураз Гванцелаʒе<br />
Аҩбатəи ихарҭəаау аҭыжьра<br />
Ашəҟəыҭыжьырҭа «Интелеқти»<br />
Қарҭ<br />
2010<br />
- 2 -
winamdebare wigniT iwyeba saqarTvelos universitetebis studentTaTvis<br />
gamiznuli damxmare saxelmZRvaneloTa axali seriis “<strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong><br />
<strong>lingvokulturul</strong> <strong>urTierTobaTa</strong> istoriis” gamocema. wignSi Sevida <strong>akaki</strong><br />
<strong>wereTlis</strong> klasikuri poemis “gamzrdelis” <strong>qarTul</strong>i teqsti <strong>afxazur</strong>i<br />
mxatvruli literaturis fuZemdeblis dimitri guliaseuli <strong>afxazur</strong>i<br />
TargmaniTurT. wigns erTvis winasityvaoba, <strong>afxazur</strong>-<strong>qarTul</strong>i da <strong>qarTul</strong><strong>afxazur</strong>i<br />
saswavlo leqsikonebi.<br />
wigni gamoadgebaT studentebs, <strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong>i <strong>lingvokulturul</strong>i<br />
urTierTobis samecniero kvlevis dargSi momuSave enaTmecnierebs,<br />
literaturaTmcodneebs, kulturologebs, agreTve am sakiTxebiT<br />
dainteresebul farTo sazogadoebas.<br />
redaqtori _ manana tabiZe<br />
recenzentebi: Tamar giTolendia<br />
© T. gvancelaZe<br />
ISBN<br />
sofiko Waava<br />
- 3 -
winasityvaoba<br />
samwuxaro realobaa, rom XX-XXI saukuneTa mijnaze ruseTis<br />
imperiulma Zalebma moaxerxes TavianTi xangrZlivi bneli ocnebis<br />
nawilobriv miRweva saqarTvelos ZirZvel da ganuyofel nawilSi _<br />
afxazeTis avtonomiur respublikaSi da dRes am regionSi aRar<br />
vrceldeba misi legitimuri mflobelis, saqarTvelos iurisdiqcia,<br />
masobrivadaa gamodevnili <strong>qarTul</strong>i da sxva erovnebis mosaxleobis (maT<br />
Soris afxazTa) udidesi nawili, <strong>qarTul</strong> enas aralegitimurad CamoerTva<br />
erT-erTi saxelmwifo enis konstituciuri statusi, ukiduresad<br />
Seviwroebulia meore saxelmwifo enis, <strong>afxazur</strong>is gamoyenebafunqcionirebis<br />
sferoebi da es ena gaqrobis realuri safrTxis winaSe<br />
dgas, qarTvelTa genetikurad monaTesave afxazi xalxi masobrivi<br />
garusebis zRvarzea, ar arsebobs <strong>afxazur</strong>i sityvieri Tu materialuri<br />
kulturis ganviTarebis aranairi pirobebi...<br />
aranakleb savalaloa isic, rom <strong>afxazur</strong>i sazogadoebis erT nawils<br />
Caenerga qarTvelis, rogorc afxazTa mtris, xati da afxazi<br />
axalgazrdebi izrdebian qarTvelTmoZuleobis ganwyobiT, praqtikulad<br />
daviwyebas eZleva afxaz-qarTvelTa WeSmaritad Zmuri, uangaro<br />
urTierTobis xangrZlivi da sanimuSo istoriis konkretuli magaliTebi,<br />
vinaidan <strong>afxazur</strong>i skola da <strong>afxazur</strong>i universiteti realurad<br />
gadaqceulia rusuli imperiuli saganmanaTleblo sistemis danamatad,<br />
garusebis mZlavr iaraRad da xels uwyoben afxazTa Soris anti<strong>qarTul</strong>i<br />
ganwyobis gaRrmavebas.<br />
regionSi amJamad gabatonebuli rusuli saokupacio reJimi, ra Tqma<br />
unda, aravis miscems saSualebas, obieqturad iqnes gamokvleuli <strong>qarTul</strong><strong>afxazur</strong>i<br />
urTierTobebis <strong>istoria</strong>. arada swored am istoriis Rrma<br />
codna TvalnaTliv daanaxebda Cvens moZme afxazebs, rom qarTvelebi<br />
arasodes yofilan maTi mtrebi, rom mraval qarTvel saero da<br />
sasuliero moRvawes miuZRvis udidesi Rvawli monaTesave xalxis enisa da<br />
kulturis samecniero kvlevisa Tu afxazTa identobis (TviTobis)<br />
gadarCena-ganviTarebis saqmeSi, rom qarTvels afxazi mudam Tavis<br />
uaxloes naTesavad da axloblad miaCnda.<br />
raki, rogorc iTqva, amJamindel afxazeTSi SeuZlebelia <strong>qarTul</strong><strong>afxazur</strong><br />
<strong>lingvokulturul</strong> <strong>urTierTobaTa</strong> obieqturi kvleva da swavleba,<br />
saqarTvelos, rogorc saxelmwifos, ormagad ekisreba vali am<br />
strategiuli mniSvnelobis saqmis sworad warmarTvisaTvis: am<br />
mimarTulebiT momuSave qarTvel mecnierTa da specialistTa axali<br />
Taobebis mudmiv aRzrdas aqvs ara marto wminda SemecnebiTi, samecniero<br />
da pedagogiuri, aramed udidesi strategiuli mniSvneloba.<br />
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetSi<br />
<strong>afxazur</strong>i enis swavlebas xangrZlivi <strong>istoria</strong> aqvs. saTanado saleqcio<br />
kursis SemoReba Tsu-Si am saswavleblis daarsebisTanave, 1918 wels<br />
surda did ivane javaxiSvils. mas ganzraxuli hqonda am mizniT <strong>afxazur</strong>i<br />
enis SesaniSnavad mcodne petre Waraias an niko janaSias mowveva, magram,<br />
- 4 -
samwuxarod, es im dros ver moxerxda dasaxelebuli qarTveli<br />
specialistebis gardacvalebis gamo. mogvianebiT, 1924 wels SesaZlebeli<br />
gaxda aRniSnuli mizniT Tsu-Si <strong>afxazur</strong>i mxatvruli literaturis<br />
fuZemdeblis dimitri gulias mowveva, romelic xalisiT Seudga muSaobas<br />
da am saqmes ori wlis manZilze emsaxureboda. 1926 wlidan <strong>afxazur</strong>i enis<br />
saleqcio kursis kiTxva miendo momaval akademikoss, maSin sruliad Wabuk<br />
simon janaSias, romelmac brwyinvaled icoda <strong>afxazur</strong>i ena (igi<br />
izrdeboda <strong>afxazur</strong> sofel aZvibJaSi, sadac dedaenis doneze SeiTvisa es<br />
ena). 1937 wlidan 1994 wlamde <strong>afxazur</strong>i enis kurss uZRveboda s. janaSias<br />
Rirseuli mowafe, aseve momavali akademikosi, <strong>afxazur</strong>i enis udidesi<br />
mkvlevari qeTevan lomTaTiZe, romelmac Tsu kavkasiur enaTa kaTedris<br />
bazaze aRzarda 60-mde momavali afxazi enaTmecnieri, folkloristi,<br />
literatori, Jurnalisti, mwerali da pedagogi. marTalia, 1994-2006<br />
wlebSi kaTedraze arc muSaobda da arc miwveuli iyo am enis<br />
praqtikulad mcodne specialisti, magram enis kursi garkveul doneze<br />
mainc ikiTxeboda.<br />
2006-2009 wlebi iyo axali etapi Tsu-Si afxazologiis ganviTarebis<br />
saqmeSi, rac imiT gamoixata, rom kavkasiur enaTa da kavkasiis xalxTa<br />
istoriis kaTedrebis reorganizebiT Seqmnil kavkasiologiis institutSi<br />
am striqonebis avtoris mcdelobiT SemuSavda <strong>afxazur</strong>i enis axleburi<br />
saleqcio kursebi rogorc sabakalavro, ise samagistro programebze<br />
moswavle studentebisaTvis. axal kursebSi tradiciad qceuli Teoriuli<br />
nawilis paralelurad gansakuTrebuli yuradReba eqceoda studentebis<br />
mier enis praqtikulad Seswavlasac, rac udavod aucilebelia. amasTanave<br />
bakalavriatSi 2008 wlidan am striqonebis avtorma daaarsa<br />
afxazologiis saspecializacio moduli, romelic 2010 wlis<br />
zafxulisaTvis gamouSvebs afxazolog magistrTa pirvel nakads. Cvenive<br />
iniciativiT sauniversiteto swavlebis orive doneze (bakalavriatsa da<br />
magistraturaSi) pirvelad Tsu <strong>istoria</strong>Si SemoRebul iqna iseTi<br />
saleqcio kursebic, rogoricaa: “<strong>afxazur</strong>i folklori”, “<strong>afxazur</strong>i<br />
literaturis <strong>istoria</strong>”, “afxazi xalxis eTnografia”, “<strong>afxazur</strong>i teqstis<br />
lingvisturi analizi”, “<strong>afxazur</strong>-abazuri dialeqtologia”.<br />
meore umaRlesi saswavlebeli, sadac am mimarTulebiT mimdinareobs<br />
muSaoba, aris soxumis saxelmwifo universiteti (Tsu yofili soxumis<br />
filiali). am saswavlebelSi, filologiis fakultetis <strong>qarTul</strong>i enisa da<br />
literaturis specialobis studentTaTvis 2000 wels SemoRebul iqna<br />
<strong>afxazur</strong>i enis orsemestriani fakultaturi kursi, romelsac am<br />
striqonebis avtori uZRveboda. SemdgomSi kursi gafarTovda da 2006 wlis<br />
gazafxulis semestrisaTvis ukve Svid semestrad ikiTxeboda, magram 2006<br />
wlidan reformis saxeliT es kursi Seikveca erT semestramde, rac<br />
faqtobrivad wyalSi yrida miRweul Sedegebs, vinaidan erT semestrSi<br />
yovlad SeuZlebelia nebismieri enis struqturis Seswavla da<br />
praqtikuli aTviseba, miT umetes, rom <strong>afxazur</strong>i ena msoflios enaTa<br />
Soris gamoirCeva imiT, rom metad rTuli sistemis mqone enaa. mxolod<br />
2008 wlisaTvis gaxda SesaZlebeli am Cavardnis aRmofxvra, raSic didi<br />
daxmareba gagviwia universitetis axalma xelmZRvanelobam reqtoris,<br />
prof. joni afaqiZis meTaurobiT. swored misi aqtiuri mxardaWeriT<br />
soxumis saxelmwifo universitetis humanitarul mecnierebaTa<br />
fakultetze 2008 wels daarsda <strong>afxazur</strong>i enisa da kulturis instituti,<br />
romelic dakompleqtda axalgazrda perspeqtiuli kadrebiT, xolo<br />
- 5 -
akalavriatis studentebisaTvis 2009-2010 saswavlo wels gaixsna axali<br />
specialoba “<strong>afxazur</strong>i ena da literatura”.<br />
2000 welsve <strong>afxazur</strong>i enis fakultaturi kursi filologiis<br />
mecnierebaTa kandidatis manana bukias iniciativiT SemoRebul iqna<br />
Tbilisis saxelmwifo universitetis zugdidis filialSic, magram imave<br />
2006 wlisaTvis kvlav reformis saxeliT (?!) gauqmda es kursi.<br />
winamdebare wigni warmoadgens damxmare saxelmZRvanelos<br />
universitetebis im studentebisaTvis, vinc Tavis ZiriTad Tu meore<br />
specialobad afxazTmcodneobas irCevs. am gamocemiT viwyebT <strong>qarTul</strong><strong>afxazur</strong><br />
<strong>lingvokulturul</strong> <strong>urTierTobaTa</strong> istoriis amsaxveli<br />
saxelmZRvaneloebis seriis beWdvas, rac saSualebas miscems studentobas,<br />
Seiswavlon enobriv-literaturul masalaSi asaxuli xangrZlivi da<br />
Rrma <strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong>i kulturuli urTierTobani. am seriis pirvel<br />
wignad <strong>akaki</strong> <strong>wereTlis</strong> poema “gamzrdelis” <strong>qarTul</strong>i originalisa da misi<br />
<strong>afxazur</strong>i Targmanis SerCeva SemTxveviTi sulac ar aris:<br />
cnobilia, rom <strong>akaki</strong> wereTeli mWidrod iyo dakavSirebuli mowinave<br />
<strong>afxazur</strong> inteligenciasTan, gansakuTrebiT ki afxazeTis ukanasknel<br />
mTavarTan giorgi SarvaSiZesTan. es ori moRvawe erTnairad miiCnevda, rom<br />
afxazi da qarTveli xalxebi urTierTmonaTesave xalxebia, maT uamravi<br />
ram akavSirebs erTimeoresTan da am xangrZlivi da Rrma istoriuli<br />
urTierTobis ganmtkiceba sasargebloa maTTvis; <strong>akaki</strong>s aseve mWidro<br />
megobroba akavSirebda Tavis gimnaziis TanaklaselTan, afxaz moRvawe<br />
kiWin marRaniasTanac, romelsac igi sofel aZvibJaSic stumrebia.<br />
<strong>akaki</strong> <strong>wereTlis</strong> mier daarsebul “<strong>akaki</strong>s Tviur krebulSi” TviT <strong>akaki</strong>s<br />
iniciativiT qveyndeboda <strong>afxazur</strong>i folkloris saukeTeso nimuSebi;<br />
<strong>akaki</strong>s Semoqmedebis erT-erTi mwvervalis, poema “gamzrdelis” siuJetis<br />
nawili viTardeba afxazeTSi da misi personaJi, afxazi baTu gamoirCeva<br />
saukeTeso adamianuri TvisebebiT. es aris kaci, romelic metad rTul<br />
viTarebaSi iRebs erTaderT swor gadawyvetilebas: man SeZlo moreoda<br />
Tavs da misi ojaxis siwmindisa da ZuZumteobis amamaRlebeli tradiciis<br />
SembRalav kacs miuteva danaSauli, Tumc es misTvis ioli sulac ar<br />
yofila.<br />
mkvlevarTa Soris azrTa sxvadasxvaobaa imis Taobaze, Tu saidan<br />
momdinareobs poemis siuJeti: erTni miiCneven, rom <strong>akaki</strong>s SeeZlo es ambavi<br />
moesmina Tavisi uaxloesi megobrisa da Tanamoazrisagan, giorgi<br />
SarvaSiZisagan (o. WurRulia), magram arsebobs cnobili mewarmisa da<br />
mecenatis mitrofane laRiZis cnoba, romlis Tanaxmadac <strong>akaki</strong>saTvis es<br />
siuJeti uambia jansuR (giorgi) Tengizis Ze dadeSqelians, poetis<br />
diswulis aneta dadianis meuRles. rogorc miiCnevs mkvlevari julieta<br />
gaboZe, es ukanaskneli cnoba ufro sandoa (ix.: j. gaboZe, <strong>akaki</strong>s<br />
TxzulebaTa gamocemebi. Tbilisi, 2009, gv. 283-284).<br />
ara marto poema “gamzrdelma”, aramed mTlianad <strong>akaki</strong>s poeziam didi<br />
gavlena moaxdina <strong>afxazur</strong>i mxatvruli literaturis fuZemdeblis<br />
dimitri gulias Semoqmedebaze. magaliTad, TbilisSi 1912 wels gamocemul<br />
d. gulias leqsebis pirvel krebulSi, romliTac iwyeba <strong>afxazur</strong>i<br />
mxatvruli literaturis <strong>istoria</strong>, aSkarad igrZnoba <strong>akaki</strong>seuli<br />
leqsTwyobis gavlena. garda amisa, d. guliam uSualod <strong>qarTul</strong>i enidan<br />
<strong>afxazur</strong> enaze brwyinvaled Targmna ara marto <strong>akaki</strong>s poema “gamzrdeli”,<br />
aramed SoTa rusTavelis “vefxistyaosani”, Ddaniel WonqaZis moTxroba<br />
“suramis cixe”, nikoloz baraTaSvilis leqsebi “xma idumali”, “sayure”,<br />
“sumbuli da mwiri”, ilia WavWavaZis poema “ramdenime suraTi, anu epizodi<br />
- 6 -
yaCaRis cxovrebidam (kako yaCaRi)”, <strong>akaki</strong> <strong>wereTlis</strong>ave leqsebi “poeti” da<br />
“sizmari”, sandro SanSiaSvilis leqsi “Cemi baRi”. poets dawerili aqvs<br />
leqsebi ilia WavWavaZis “gazafxulis” (“tyem moisxa foToli...”), agreTve<br />
<strong>qarTul</strong>i simRerebis _ “miyvars facxa me megruli”-sa da “xuWuWa gogo”-s<br />
motivebze;<br />
d. guliam poema “gamzrdeli” <strong>afxazur</strong> enaze marTlac rom maRal<br />
doneze Targmna 1919 wels (es Targmani pirvelad 1923 wels gamoica calke<br />
wignakad), riTac Tavisi wvlili Seitana <strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong> kulturul<br />
<strong>urTierTobaTa</strong> ganmtkicebis saqmeSi. poemis Targmanma sayovelTao<br />
mowoneba daimsaxura afxaz xalxSi. igi imdenad aqtualuria Tavisi<br />
SinaarsiTa da ideiT, imdenad Seerwya afxazi xalxis mxatvrul<br />
gemovnebasa da eTnofsiqologias, rom poema erT-erT usayvarles<br />
mxatvrul nawarmoebad miiCneva da igi dResac ki Sedis <strong>afxazur</strong>i skolis<br />
programaSi, Tumca, saubedurod, igive <strong>afxazur</strong>i skola, rogorc zemoT<br />
aRiniSna, sulac ar uwyobs xels <strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong> <strong>urTierTobaTa</strong><br />
ganmtkicebas.<br />
<strong>akaki</strong> <strong>wereTlis</strong> poema “gamzrdeli” Tavisi ideiTa da mxatvruli<br />
RirsebebiT gamorCeuli Txzulebaa. Tamamad SeiZleba iTqvas, rom mas<br />
ilias, vaJas, al. yazbegis TxzulebaTa msgavsad uzarmazari mniSvneloba<br />
aqvs ara marto zogad<strong>qarTul</strong>i TvalsazrisiT, aramed zogadkavkasiuri<br />
masStabiTac. cnobilia, rom qarTvel mweralTa da sazogado moRvaweTa is<br />
Taoba, romelsac ekuTvnoda <strong>akaki</strong>, e.i. Tergdaleulebi, gansakuTrebul<br />
yuradRebas aqcevdnen zneobisa da amaRlebuli tradiciebis erTgulebis<br />
problemebs. maT esmodaT, rom adamiani susti arsebaa da eSmakis<br />
zegavleniT iolad SeiZleba daeSvas uzneobis WaobSi. TergdaleulTa<br />
mTavari mizani qarTveli erisa da saqarTvelos ruseTis borkilebisagan<br />
gamoxsna iyo. isini am miznis misaRwev gzaze sazogadoebis zneobis<br />
amaRlebas gansakuTrebul mniSvnelobas aniWebdnen da miiCnevdnen, rom<br />
dabadebiTve uzneo, an zneobis sacalfexo bilikze Tundac wamierad<br />
waforxilebuli kaci saxifaToa mTeli sazogadoebisaTvis. aseT kacs<br />
SeuZlia saqveyno saqmec daRupos da moyvassac gamousworebeli ziani<br />
miayenos (gavixsenoT onise da ZiZia al. yazbegis moTxroba “xevisberi<br />
goCa”-dan, romelTa zneobrivma danaSaulma imsxverpla onises mravali<br />
TanamebrZoli da ojaxi daungria onises megobar gugua fiCitaurs).<br />
aranakleb mniSvnelovania isic, rom Tergdaleulebs erisa da qveynis<br />
ganTavisufleba SeuZleblad miaCndaT mezobel kavkasiel xalxebTan<br />
erovnul-ganmaTavisuflebeli brZolis koordinirebis gareSe. magaliTad,<br />
ilia WavWavaZe poema “aCrdilSi” mkiTxvels im azrs unergavda, rom<br />
qarTvelTa erTobliv brZolas TavisuflebisaTvis mxolod maSin mohyveba<br />
sasurveli Sedegi, Tu kavkasiis sxva xalxebic aitaceben amgvari brZolis<br />
droSas da amiT ganidideben Tavs. es azri asea Camoyalibebuli:<br />
rodisRa vnaxav mSveniersa am qveyanasa<br />
TvisTa didebis naSTsa zeda kvlavca aRmdgarsa,<br />
drosTan danTqmulsa sxvadasxvaTa kavSirTa brZolas,<br />
erTis cxovrebis, erTis sulis Zliersa qrolas?<br />
ros ese totni erT cxovrebis, erTarsebisa,<br />
exla gayrilni, erT mdinared SeerTdebian?<br />
ros igi tomni cad miRweul mZlavr kavkasisa<br />
erTisa azriT, erTis fiqriT gandiddebian?<br />
Tavisuflebis mSvenieris sxivT mxurvaleba<br />
- 7 -
odis daadnobs daJangebuls did xnis borkilsa<br />
da qarTveloba siqadulad rodis eqneba<br />
qveynis winaSe yovel qarTvlis erTgulsa Svilsa?<br />
igive idea gamoTqmulia ilias poemaSi “qarTvlis deda (scena momaval<br />
cxovrebidam)”:<br />
Cemi mamuli, saqarTvelo, dRes micocxldeba!<br />
xalxi azvirTda, xalxi aRsdga, xalxi moqmedobs,<br />
kaspiis zRvidam Sav zRvamdina erTs fiqrsa hfiqrobs, _<br />
da eg fiqria mTel kavkasis Tavisufleba!..<br />
ra Tqma unda, <strong>akaki</strong>c iziarebda am ideas da igi gamoxata kidec poema<br />
“gamzrdelSi”. vinc yuradRebiT gaecnoba <strong>akaki</strong>s am brwyinvale nawarmoebs,<br />
SeuZlebelia, ver SeniSnos, rom poemaSi personaJebad sami<br />
urTierTmonaTesave kavkasieli xalxis warmomadgenlebi arian<br />
Semoyvanilni: nazibrola qarTvelia (“samegrelos asulia”), baTu da<br />
almasxit inal-ifa afxazebi arian, xolo safar-begi, haji-usubi da ziaxanumi<br />
_ yabardoelebi (Cerqezebi). amaTgan avtori gansakuTrebuli<br />
siyvaruliTa da pativiscemiT gvixatavs afxaz baTusa da yabardoel<br />
(Cerqez) haji-usubs, romlebic gamoirCevian kidevac maRali zneobiTa da<br />
metad gamaxvilebuli pasuxismgeblobiT. am orma vaJkacma SeZlo is, rac<br />
yvela mokvdavs ar xelewifeba: baTum misi ojaxis siwmindis SembRalav<br />
safar-begs miuteva danaSauli, xolo haji-usubma Tavisi aRzrdilis<br />
uzneoba sakuTar danaSaulad miiCnia da Tavs sicocxlis uflebac ki<br />
aRukveTa. am poemiT <strong>akaki</strong> aSkarad migvaniSebs imaze, rom Cven, kavkasiel<br />
xalxebs, stumarmaspinZlobisa da ZuZumteobis institutTa saxiT gvaqvs<br />
zogadkavkasiuri civilizaciis damamSvenebeli metad Rrmaazrovani<br />
mravalsaukunovani tradiciebi, romlebsac adamianis sulis amaRleba,<br />
sxvadasxva erovnebisa da rjulis mqone adamianTa daaxloeba ZaluZT da<br />
maTi miviwyeba ar egebis. sayuradReboa isic, rom mweralma es poema<br />
pedagogebs miuZRvna, riTac mkiTxvels mianiSna kavkasiel xalxTa Soris<br />
gavrcelebuli humanuri tradiciebis safuZvelze axali Taobebis aRzrdis<br />
gansakuTrebul mniSvnelobaze.<br />
<strong>akaki</strong>s poema “gamzrdeli” gansakuTrebiT hyvarebia. sikvdilis win<br />
loginad Cavardnil poets aneta iurkeviCisaTvis, romelic mas Tavs adga<br />
da uvlida, uTxovia, Cemi nawerebi wamikiTxeo. a. iurkeviCi wers:<br />
“bevri ram wavukiTxe im Rames da sxvaTa Soris “gamzrdelis” kiTxvac<br />
daviwye. rodesac dasasruls mivuaxlovdi da es taepi wavikiTxe:<br />
“magram usuf eubneba:<br />
_ Sen sikvdilis ra Rirsi xar?<br />
sasikvdilo me var mxolod,<br />
rom kacad ver gamizrdixar!”<br />
sayvarelma moZRvarma tirili daiwyo... me SeSinebulma movaxsene, rom<br />
kiTxvas srulebiT Tavs davanebeb-meTqi. man aRelvebiT mibrZana: ”ara, ara,<br />
me ara vstiri, magram es marTla kargad damiweria”.<br />
rac Seexeba <strong>akaki</strong>s poemis <strong>afxazur</strong>i Targmanis <strong>lingvokulturul</strong><br />
Taviseburebebs, unda aRiniSnos, rom d. guliaseuli Targmani am mxrivac<br />
mdidar masalas awvdis rogorc studentebs, ise iberiul-kavkasiuri<br />
enaTmecnierebis, lingvokulturologiis, literaturaTmcodneobis,<br />
- 8 -
Targmanis Teoriisa da praqtikis istoriis, EeTnofsiqologiisa da sxva<br />
momijnave dargebSi momuSave mkvlevrebsac.<br />
or enaze mowodebuli mxatvruli teqsti saSualebas iZleva,<br />
daubrkoleblad SevudaroT erTmaneTs <strong>qarTul</strong>i da <strong>afxazur</strong>i teqstebis<br />
saziaro da gansxvavebuli enobrivi (leqsikuri, frazeologiuri,<br />
morfologiuri, sintaqsuri), saxismetyvelebiT-mxatvruli Taviseburebani<br />
(ritmi, riTma, Sedareba-metaforebi...), veZioT enaSi kodirebuli <strong>qarTul</strong><strong>afxazur</strong>i<br />
kulturuli kavSirebi, Tu orive xalxis xangrZlivi istoriis<br />
amsaxveli metad saintereso masala. amgvari kvlevis gasaadvileblad<br />
wigns davurTeT <strong>afxazur</strong>-<strong>qarTul</strong>i da <strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong>i saswavlo<br />
leqsikonebi, romlebSic warmodgenili da meore enaze Targmnilia yvela<br />
is sityva, romlebic gamoyenebulia, erTi mxriv, <strong>qarTul</strong> originalSi da,<br />
meore mxriv, poemis <strong>afxazur</strong> TargmanSi. amiT mkiTxvels eZleva<br />
SesaZlebloba, daadginos, Tu ra leqsikuri saSualebani SeinarCuna<br />
mTargmnelma ucvlelad da ra Secvala sxva enobrivi saSualebebiT.<br />
aviRoT, magaliTad, <strong>akaki</strong>s poemis saTauri. ukve saTauridanve mwerali<br />
xazs usvams, rom poema axali Taobis aRzrdis, Rirseuli pirovnebis<br />
Camoyalibebis aqtualur problemas eZRvneba. roca mkiTxveli teqsts<br />
bolomde ecnoba, igi rwmundeba, rom <strong>akaki</strong> am problemas marTlac imdenad<br />
did mniSvnelobas aniWebs, rom haji-usubs, viTarca pasuxismgeblobis<br />
grZnobiT aRsavse aRmzrdels, Tavisi bunebisagan vernaSvelebi aRzrdilis<br />
danaSaulis gamo TviTmkvlelobiT daasjevinebs Tavs.<br />
<strong>qarTul</strong> samwignobro enasa da qarTvelur dialeqtebSi sityva<br />
“gamzrdelis” ramdenime sruli Tu nawilobrivi sinonimi arsebobs:<br />
aRmzrdeli, gamdeli (aRniSnavs qals), mordu, ZiZa (aRniSnavs qals),<br />
mamamZuZe, lala... TiToeul maTgans Tavisi semantikuri da konotaciuri<br />
Tavisebureba aqvs. Tavisi poemis saTaurad <strong>akaki</strong>m am sityvaTagan SedarebiT<br />
zogadi semantikisa da neitraluri konotaciis mqone gamzrdeli airCia,<br />
romelic gulisxmobs nebismier adamians, qalsac da mamakacsac, vinc<br />
zrdis nebismieri asakis sakuTar Tu sxvis bavSvs. poemis teqstidan cxadi<br />
xdeba, rom yabardoel (Cerqez) TavadiSvil safar-begs ori gamzrdeli<br />
hyolia: mas Cvilobis asakSi ZuZus afxazi qali, baTus deda awovebda da<br />
es qalbatoni safaris ZiZa iyo, xolo SemdgomSi safar-begi aseve<br />
yabardoeli (Cerqezi) haji-usubisaTvis miubarebiaT vaJkacisa da<br />
TavadisaTvis saWiro codnisa da, rogorc axla ityvian, unar-Cvevebis<br />
misaRebad, e.i. haji-usubi safaris aRmzrdeli, misi maswavlebeli,<br />
moZRvaria.<br />
<strong>afxazur</strong> enaSic arsebobs zemoT dasaxelebul qarTvelur terminTa<br />
Sesabamisi ramdenime sityva: aaʒaҩы (aaZave) “gamzrdeli, aRmzrdeli”,<br />
агандал (agandal) “gamdeli” (nasesxebia <strong>qarTul</strong>i enidan, aRniSnavs qals),<br />
аʒʒеи (aZZeÁ) “ZiZa” (nasesxebia <strong>qarTul</strong>idan, aRniSnavs qals), анаʒʒеи<br />
(anaZZei) “ZiZa” (zedmiwevniT “dedaZiZa”, hibriduli, <strong>afxazur</strong>-<strong>qarTul</strong>i<br />
kompozitia, aRniSnavs qals), абаʒʒеи (abaZZeÁ) “mamamZuZe, ZiZis qmari”<br />
(hibriduli, <strong>afxazur</strong>-<strong>qarTul</strong>i kompozitia, aRniSnavs mamakacs).<br />
<strong>qarTul</strong>i teqstis <strong>afxazur</strong> enaze Targnisas d. gulias SeeZlo<br />
gamoeyenebina sityva ааʒаҩы “gamzrdeli, aRmzrdeli”, romelic zusti<br />
Sesatyvisia <strong>qarTul</strong>i “gamzrdelisa”, magram man sityva абаʒʒеи “mamamZuZe,<br />
ZiZis qmari” airCia, riTac TiTqos Secdoma dauSva, raki haji-usubi arc<br />
baTus mama yofila da arc baTus dedis qmari. am sityvis SerCeva, erTi<br />
- 9 -
SexedviT, gaumarTlebeli Cans kidev erTi semantikuri Taviseburebis<br />
gamoc: bagrat janaSias “<strong>afxazur</strong>-<strong>qarTul</strong>i leqsikonis” (1954 w.)<br />
mixedviT (ix. am wignis sveti 10), абаʒʒеи sityvas <strong>afxazur</strong>Si, garda<br />
miTiTebuli mniSvnelobisa, naTlimamis semantikac aqvs, haji-usubi ki<br />
safar-begis ojaxis naTlimama ver iqneboda, is SeiZleboda safaris<br />
naTlia yofiliyo, rom ara maTi mahmadianoba.<br />
amrigad, iqmneba STabeWdileba, rom dimitri guliam am SemTxvevaSi<br />
zustad ver gadmosca poemis saTaurSi <strong>akaki</strong>s mier nagulisxmevi azri.<br />
magram gasuli saukunis 70-80-ian wlebSi Cven mier <strong>afxazur</strong> soflebSi<br />
mopovebuli saeqspedicio masalebi gvidastureben, rom am sityvas kidev<br />
erTi is mniSvneloba hqonia, rac ar asaxula arc xsenebul da arc sxva<br />
leqsikonSi: termini абаʒʒеи naTliasac niSnavs. es faqti gvixsnis, Tu<br />
ratom gamoiyena es termini d. guliam, romelic brwyinvaled flobda<br />
dedaenas da XIX-XX saukuneTa mijnaze aqtiuradac monawileobda bibliis<br />
<strong>afxazur</strong> enaze Targmnis saqmeSi _ man icoda dasaxelebuli sityvis yvela<br />
mniSvneloba. vfiqrobT, cxadia, rom mTargmnelma swored gansaxilveli<br />
sityvis SerCeviT mianiSna mkiTxvels, rom haji-usubi safar-begisTvis<br />
ubralod maswavlebeli ki ara, aramed misi sulis iseTive megzuri unda<br />
yofiliyo, rogoric, qristianuli moZRvrebis mixedviT, unda iyos naTlia<br />
naTlulisaTvis.<br />
amrigad, es erTi konkretuli magaliTic gviCvenebs, Tu rogori<br />
pasuxismgeblobiT mohkidebia dimitri gulia <strong>akaki</strong> <strong>wereTlis</strong> poemis<br />
Targmnis saqmes, Tu ra Rrmad wvdeboda igi nawarmoebis saTqmels. amgvari<br />
magaliTi TargmanSi sxvac araerTia, ris gamoc Tamamad SeiZleba iTqvas,<br />
rom afxazi poeti marTlac rom ostaturad cdilobda <strong>qarTul</strong>i<br />
Txzulebis saTqmelis srulyofilad gadmocemasac da misi mxatvruli<br />
surnelis SenarCunebasac. man marTlac didi saqme gaakeTa <strong>akaki</strong>s poemis<br />
Tavis dedaenaze SesaniSnavad gadaRebiT. amiT d. guliam Tavisi wvlili<br />
Seitana, erTi mxriv, <strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong> kulturul <strong>urTierTobaTa</strong><br />
gaRmavebis saqmeSi, meore mxriv ki xeli Seuwyo afxaz mkiTxvels,<br />
gascnoboda da Seeyvarebina <strong>qarTul</strong>i klasikuri mwerlobis erT-erTi<br />
saukeTeso nawarmoebi, romelic miznad adamianis sulis daxvewas isaxavs.<br />
damatebiT oriode sityva winamdebare saxelmZRvanelosaTvis darTuli<br />
<strong>afxazur</strong>-<strong>qarTul</strong>i da <strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong>i saswavlo leqsikonebis Sesaxebac<br />
unda iTqvas. mkiTxvelma unda gaiTvaliswinos, rom:<br />
1. <strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong> leqsikonSi <strong>afxazur</strong> enaze ganimarteba <strong>akaki</strong>seul<br />
teqstSi warmodgenili yvela <strong>qarTul</strong>i sityvis is mniSvnelobebi,<br />
romlebic maT poemaSi aqvT;<br />
2. <strong>afxazur</strong>-<strong>qarTul</strong> leqsikonSi <strong>qarTul</strong>ad ganimarteba <strong>afxazur</strong><br />
sityvaTa is mniSvnelobebi, romlebic maT aqve warmodgenil<br />
Targmanis teqstSi aqvT;<br />
3. orive leqsikonSi xSirad miTiTebulia originalsa da TargmanSi<br />
gamoyenebul sityvaTa sxva ZiriTadi mniSvnelobanic, rac<br />
saSualebas miscems studentsac da mecniersac, daakvirdes sityvaTa<br />
semantikur cvlilebebsa da axal mniSvnelobaTa warmoqmnis<br />
Taviseburebebs, Tu frazeologiur erTeulTa Camoyalibebis<br />
kanonzomierebebs, rac mniSvnelovania rogorc saswavlo, ise<br />
kvleviTi TvalsazrisiT.<br />
- 10 -
<strong>akaki</strong> wereTeli<br />
gamzrdeli<br />
namdvili ambavi<br />
I<br />
- 11 -<br />
vuZRvni Cvens pedagogebs<br />
mTis mwvervalze, cis maxloblad,<br />
mercxlis buded raRac moCans;<br />
TvalT isari Senatyorci<br />
ver arCevs mis sigrZes da gans.<br />
is facxaa mRvimis pirad<br />
miwnuli da migrexili,<br />
dro da Jamis Sesaferad<br />
zamTar _ Tbili, zafxul_ grili.<br />
rodesac mTa bars da vakes<br />
emuqreba warRvna-Relvas,<br />
facxac Rrubels gars iburavs,<br />
ekrZaleba Weqa-elvas.<br />
magram roca dahqaTqaTebs<br />
Tavze iqve mze da mTvare<br />
da Tvalis win fiandazad
efineba aremare,<br />
maSin facxa ubralobiT<br />
momxiblavad lamazia<br />
da imasTan yvela tyuis,<br />
rac ki cixe-darbazia.<br />
gza mouZRvis sacalfexo,<br />
mixveuli, moxveuli;<br />
masze gamvlels unda hqondes<br />
marjve Tvali, mtkice guli;<br />
anu hyavdes raSi cxeni,<br />
mTaSi gazrdil-gamowvrTnili:<br />
kldidan kldeze gadamfreni,<br />
uSiSari da Tan frTxili.<br />
am Soreul facxa-mRvimes<br />
vin hpatronobs, visi aris?<br />
da saamo kar-midamos<br />
vin Sestrfis da vin Sehxaris?<br />
erTi vinme axalgazrda<br />
afxazia, am mTis Svili,<br />
rTul cxovrebis uarmyofi,<br />
mcirediTac kmayofili.<br />
kargi Tofi, kargi xmali,<br />
kargi cxeni da nabadi!...<br />
ras inatrebs sxvas, amis mets,<br />
kaci misebr danabadi?<br />
mxolod erTs ki… da is erTic<br />
aris marto siyvaruli,<br />
riTac mxolod qveyniuri<br />
netareba aris sruli.<br />
bedma esec ar daaklo,<br />
ganasxvava, viT rCeuli,<br />
siyvarulsa, mis monaSuqs,<br />
miaSuqa siyvaruli:<br />
erTi Tvea, rac rom colad<br />
- 12 -
miiyvana, vinc uyvarda,<br />
visac gulSi casqveSeTi<br />
Seuwona, Seufarda...<br />
nazibrola _ saxelia,<br />
samegrelos asulia,<br />
mowyvetili ciT varskvlavi<br />
edems alvad asulia!...<br />
elferobiT vardi aris,<br />
sinaziT ki _ morcxvi ia...<br />
trfobisaTvis jer pirvelad<br />
gulis kari gauRia.<br />
ca da qveynis Suamavlad<br />
miaCnia mas afxazi!..<br />
gulSi guls sdebs, sulSi suls<br />
scvlis<br />
xorcs ewmaxvnis suro-vazi!..<br />
netavi maT!.. maT siyvaruls<br />
da maT uxmo aRsarebas!..<br />
erTad hgrZnoben am qveynadve<br />
sasufevlis netarebas...<br />
magram xangrZliv es sofeli<br />
gaaxarebs visme gana?<br />
TaflSi urevs mware naRvels!<br />
mtrisas misi gamocana!...<br />
- 13 -<br />
II<br />
bnela ise, rom aRar Cans<br />
TiTi TvalTan mitanili!..<br />
ca mrisxanebs, elva-Weqam<br />
nadirsac ki ufrTxo Zili!..<br />
qari zuis gulsaklavad,<br />
wvima uSvebs kokis pirad;
xan aq, xan iq mTa-RreebSi<br />
gavardeba mexi xSirad.<br />
TiTqo marTla TviT jojoxeTs<br />
auSvia qveynad zari!<br />
aitana SiSis qarma<br />
Tanasworad mTa da bari!<br />
am dros xolme TviT eSmakic<br />
eZebs ZrwoliT TavSesafars,<br />
magram, daxeT, viRac mgzavri<br />
stumrad mosdga afxazis kars!!!<br />
daureka da xma misca:<br />
“gamomxedeT!.. vin xarT Sina?<br />
stumari RvTis karze vdgavar,<br />
cxens da kacsa gvinda bina!”<br />
gaukvirda afxazs da sTqva:<br />
“am TavsxmaSi es vin ari?!”<br />
Seukida cecxls da ucbad<br />
gamoaRo facxis kari.<br />
gavida da SemouZRva<br />
fexebamde dasvelebuls,<br />
miiyvana cecxlis pirad,<br />
udgams samfex skams _ daRaluls.<br />
xmas ar iRebs jer stumari,<br />
nabdis Tasmebs nela ixsnis.....<br />
Tav-piri aqvs Sebudnuli<br />
yabalaxiT da icinis!..<br />
jer nabadi miayuda,<br />
bnel kuTxisken midga wynara<br />
da, baSliyi rom gadiZro,<br />
motrialda ukan Cqara:<br />
_“maspinZelo! _ siciliT sTqva, _<br />
- 14 -
waxda Cemi xumrobao!..<br />
ver micani, Tu gewyina<br />
es udroo stumrobao?”<br />
_”safar, Sen xar?.. enacvalos<br />
ZiZis Svili mag Sens Tavso...<br />
es Tvalebi raRas naxven<br />
Sens ukeTes sanaxavso?<br />
moexvia, gadakocna,<br />
rogorc Zma da Tvisi toli,<br />
da mere ki gaaRviZa<br />
SigniT mwoli misi coli.<br />
Seexvewa: _” aba, Cqara,<br />
moamzade vaxSamio:<br />
Sori gza aqvs gamovlili,<br />
ar eqneba naWamio”.<br />
_ “ara, baTu, vaxSams ar vWam,<br />
ar mcalia imisTviso!<br />
me sxva mada maqvs aSlili,<br />
sxvanairi gulisTqmiso...”<br />
upasuxa da mouyva:<br />
_“minda giTxra Cemi Wiri:<br />
dRemdis mtkice piriansa,<br />
dRes mitydeba, Zmao, piri!<br />
almasxits xom kargad icnob,<br />
Tavmomwone inal-ifas?<br />
mis cxensa da mis iaraRs<br />
vervin dasdebs Rirseul fass.<br />
vaJkacia Tval-tanadi,<br />
cxenosani uebari!..<br />
metoqea Cemi mxolod<br />
erTaderTi saSiSari.<br />
Sors gaismis misi qeba,<br />
CvenSic xSiri stumaria;<br />
biWobiT da silamaziT<br />
qalebic ki gadaria.<br />
- 15 -
erTi mxolod zia-xanum<br />
arad agdebs, arc uyurebs,<br />
radgan icis, rom sxvebsaviT<br />
imas is ver imsaxurebs.<br />
zia-xanum, Senc ki ici,<br />
rom mSvenebiT ganTqmulia;<br />
bevri kargi axalgazrda<br />
misi eSxiT dabmulia!..<br />
mTvaresaviT xeluxlebi, _<br />
sxivebs hfens da arvis aTbobs;<br />
momxiblavi Soreulad<br />
Tanasworad yvelas atkbobs.<br />
jer gahRalavs, miibirebs,<br />
daimonebs, igdebs xelSi,<br />
mere unda gamoscados:<br />
agdebs mis msxverpls<br />
gansacdelSi!..<br />
mec momxibla jadosanma,<br />
damamarcxa, damimona!..<br />
da, Tu qali majobebda,<br />
ar vfiqrobdi, ar megona...<br />
damaCema: _“Tu giyvarvar<br />
da xar Cemi mogvareo,<br />
inal-ifas lurji cxeni<br />
am sam dReSi momgvareo!”<br />
inal-ifa mis bedaurs<br />
ar dauTmobs nebiT gamCens<br />
da, Tu vinme Zalas ixmars,<br />
Seakvdeba, ar SearCens!<br />
sxva gza ar maqvs: moparvaa<br />
mxolod erTaderTi Rone,<br />
Tumc ki sxva dros ar ikadrebs<br />
amas kaci Tavmomwone.<br />
- 16 -
ai, risTvis movsulvar aq,<br />
Cemo kargo megobaro!<br />
me minda, rom almasxitis<br />
lurji lafSa moviparo.”<br />
mousmina ZiZis Svilma,<br />
yvela kargad gaigona,<br />
magram saqmem ukuRmarTma<br />
Seawuxa, daaRona.<br />
uTxra: _ “vwuxvar, rom eg saqme<br />
ukadrisi gikisria,<br />
magram radgan siyvarulis<br />
tkbili seni Senc Segyria,<br />
gza aRar gaqvs!.. unda guli<br />
daudva da emsaxuro,<br />
rom satrfos win Sen sircxvilis<br />
ofli aRar moiwuro:<br />
mis ocnebas, mis gulisTqmas<br />
unda mihyve, daemono,<br />
gind sicocxlec Seni tkbili<br />
mware sikvdils Seuwono.<br />
es Senc ici, _ ar xar qveynis<br />
ucadi da umecari, _<br />
savaJkacod gamosuli,<br />
udreki da uSiSari!<br />
magram marto uSiSroba<br />
ZlevisaTvis ara kmara,<br />
Tu sifrTxilec gonivruli<br />
droze mas ar daexmara.<br />
erTmaneTis minamsgavsi,<br />
SiSi sxvaa, sifrTxile _ sxva,<br />
ise, rogorc sxvadasxvaa<br />
RvTis wyaloba da RvTis risxva.<br />
rom midixar, sad midixar?<br />
marTalia., giWris Tvali,<br />
magram CvenSi, rogorc ucxos,<br />
- 17 -
agebneva gza da kvali.<br />
Sen eg saqme me momande,<br />
me vizam Sens magivrobas:<br />
an mogiyvan im cxens, an Tavs<br />
Sevwirav Sens megobrobas!<br />
Sen aq darCi, daiZine,<br />
gamoSuSdi cecxlis piras!..<br />
da, Tu damrCa gamarjveba,<br />
maSin mogTxov fexis qiras”.<br />
gaexumra, gamoewyo<br />
samgzavrod da gavlo kari.<br />
midis, elva gzas unaTebs<br />
da dahzmuis Tavze qari.<br />
III<br />
iriJraJa, qari Cadga,<br />
gadiyara, dadga dari;<br />
lurj bedaurs moagelvebs<br />
megobrisTvis megobari.<br />
moiyvana, daaba da<br />
Sin Sevida wynarad, frTxilad.<br />
grZel nabadSi gamoxveuls<br />
stumars sZinavs iqve Tbilad.<br />
auara gverdi, midis<br />
iq, sadac is eguleba,<br />
vinc sicocxles urCevnia,<br />
suls swiravs da Tavs evleba.<br />
gulSi ambobs: _ “erTs davxedav<br />
tkbilad mZinar nazibrolas,<br />
Tu gavuZel gulis Zgeras,<br />
sulis brunvas, xorcis JrJolas”...<br />
sasoebiT Sedis qvabSi<br />
da ras hxedavs iq sakvirvels!?<br />
- 18 -
nazibrola Cumad stiris,<br />
pirs ixokavs, ikawravs yels!..<br />
TmagaSlili, tinis kedels<br />
Tavs axlis da xmas ar iRebs...<br />
mingreuls da mongreulsa<br />
hxedavs iqve mis qveSagebs!!.<br />
mixvda qmari, rac momxdara;<br />
zarma dahkra, elda eca!..<br />
da rom krintic ar dauZravs,<br />
iqve uxmod Caikeca.<br />
didxans ijda retdasxmuli,<br />
uyurebda colis tanjvas;<br />
bolos Rone moikrifa<br />
da moego isev Wkuas.<br />
mivida da uTxra mtirals:<br />
_“Cu, nu stiri, genacvale!<br />
rac ginaxavs _ sizmaria,<br />
daiviwye isev male!<br />
yovelgvari mosavali<br />
kacis Tavze uneburi,<br />
RvTis risxvaa da tyvilad beds<br />
ras uCivi, raT emduri?<br />
gadaigde gulidan eg<br />
cru zRapari da sizmari!..<br />
me da Seni siyvaruli<br />
wminda aris, viT lampari”.<br />
moexvia da cremlebi<br />
amouSro TvalSi kocniT,<br />
daawynara, daamSvida<br />
alersiT da bevri xvewniT.<br />
maSin mxolod gamobrunda<br />
stumrisaken da uTxra es:<br />
_“ade, Zmao, gaRviZebas<br />
ar apireb, mgonia, dRes!”<br />
- 19 -
wamovarda zeze safar<br />
SemkrTali da darcxvenili!..<br />
magram roca mSvid saxeze<br />
SeamCnia mas Rimili,<br />
gaifiqra: _ “madloba RmerTs!<br />
araferi Seutyvia,<br />
Tvara gul-mkerds gamixvretda<br />
xanjlis wveri da an tyvia!<br />
ar uTqvams qals, rac Sevcode,<br />
sCans, namusi Seunaxavs.<br />
Cems saqciels, samarcxvinos,<br />
vin gaigebs, vin damZraxavs?”<br />
mere uTxra mis ZiZis Svils:<br />
_“gatyob, rom xar kmayofili,<br />
Seasrule gana Cemi<br />
Zneli natvra da survili?”<br />
_ “Sevasrule: mogiyvane,<br />
droa, aw ki gaeSure!<br />
nu damZraxav, sakadrisad<br />
Tu rom veras gemsaxure!”<br />
xan esa sTqves, xan isa sTqves,<br />
isaubres jer erTxanad,<br />
mere wyalic moutana<br />
mas xel-piris dasabanad.<br />
gamoawyo, ar daaklo,<br />
rac wesia, samsaxuri,<br />
rom stumari ar gauSvas<br />
gulnakli da umaduri.<br />
Seukazma cxeni, Sesva,<br />
TviTon Sejda naqurdalze<br />
da orivem maTraxebi<br />
atkacunes erTxans Zalze.<br />
gaaxurves miT cxenebi,<br />
aaRelves, aaCqares<br />
da viwro gziT is daRmarTi<br />
sul kuntruSiT Caatares.<br />
- 20 -
om Cavidnen Sori-axlos<br />
mindvris pirad, iqve, dabla,<br />
maspinZelma SeaCera<br />
cxeni da xma aimaRla:<br />
_” safar-bego! pirSavoba<br />
Seni vici, Semityvia!..<br />
da dReidan Cven ors Sua<br />
mociquli aris tyvia!<br />
ara sTqva ra!.. arc me gkiTxav:<br />
aris zogi Secodeba,<br />
rom saTqmelad saZneloa,<br />
arc Sendoba uxerxdeba!<br />
axla wadi! damekarge!<br />
frTxilad! arsad Semeyaro,<br />
rom cud gulze ucabedad<br />
Seni sisxli ar davRvaro!”<br />
es rom uTxra, SekrTa safar,<br />
gaSra, feri daedva mkvdris,<br />
Cauvarda ena pirSi,<br />
gaqvavda da aRar iZvris...<br />
Zlivs warmosTqva: _ “marTali xar!..<br />
aRara maqvs me saTqmeli!..<br />
Semacdina TviT eSmakma<br />
da damria codvis xeli!..<br />
Seni tyve var!.. ha, xom xedav,<br />
iaraRi damiyria...<br />
sasikvdilod Cemi nebiT<br />
Sen win Tavi damixria...<br />
Cems sicocxles sikvdili sjobs!<br />
momkal... tanjuls ram miSvele,<br />
mazRvevine, rac Segcode,<br />
sinidisi gamimrTele!...”<br />
_ “ara! Sen ver Segexeba<br />
sasikvdilod Cemi tyvia:<br />
- 21 -
dediCemis gazrdili xar,<br />
misi ZuZu giwovia...<br />
rac qveyanas miaCnia<br />
rjulze ufro umtkicesad,<br />
rom gastexe, is geyofa<br />
sikvdilamde Sen sakvnesad.<br />
wadi Cemgan Sendobili,<br />
magram Sors ki... da mSvidobiT!..<br />
dReidan Cven wmindis guliT<br />
erTmaneTs ver mivendobiT!<br />
magram erTs ki dagavaleb,<br />
amisrule ueWvelad:<br />
rom mixvide yabardoSi,<br />
icode, rom sul pirvelad<br />
wadi, naxe is moZRvari,<br />
vinc SviliviT gamogzarda,<br />
da uambe Seni piriT,<br />
rac sircxvili dagemarTa!”<br />
gadmoxta da lurji lafSa<br />
misca xelSi, Caabara,<br />
motrialda da aRmarTi<br />
Zlivs barbaciT aiara!<br />
IV<br />
arc gvariT, arc vaJkacobiT,<br />
arc simdidriT, arc qonebiT, _<br />
haji-usub cnobilia<br />
mxolod WkuiT da gonebiT.<br />
WirSi, lxinSi sazogadod<br />
umisoba ar iqneba;<br />
xelisgulze uweria<br />
TviT mahmadis wminda mcneba.<br />
- 22 -
zRva da xmeli movlili aqvs,<br />
mnaxvelia ca da qveynis;<br />
jer iseve Wanmakia,<br />
Tumc ar aris ki mcire xnis.<br />
xel-fexs erCis, Tvalsac uWris, _<br />
ar tyuili qadilia;<br />
sadac kia gvariSvili,<br />
yvela misi gazrdilia.<br />
safar-begic man gazarda<br />
ise, rogorc sxvebi yvela,<br />
magram marto wrTvna ras izams,<br />
Tu bunebamc ar uSvela?<br />
ai, swored am usubTan<br />
midis axla safar-begi,<br />
morduobis gamtexi da<br />
Cveulebis gadamdegi.<br />
eubneba yovelifers,<br />
uneburad rac SeemTxva;<br />
cremlebi sdis da eCreba<br />
burTad yelSi mware sityva.<br />
yurs ugdebda haji-usub,<br />
saxe moinaRvliana:<br />
sidiade am muxTlobis<br />
Tvalwin gaisigrZegana.<br />
oxvriT hkiTxa: _ “mere? mere?<br />
rom gaigo, ra sTqva qmarma?”<br />
_ “mapativa Secodeba,<br />
rogorc Zmam da megobarma!..<br />
mxolod es ki damavala:<br />
naxe Seni gamzrdelio<br />
da mag Seni saqcielis<br />
pasuxs misgan movelio!”<br />
_” mesmis, mesmis da pasuxic<br />
Cemi mxolod es ario,<br />
rom namusis gasawmendad<br />
Cemi xeliT sisxls davRvrio!.<br />
- 23 -
Seayena zeda fexze<br />
man dambaCa gatenili;<br />
morCilebiT gul-mkerds uSvers<br />
safar, misi gamozrdili.<br />
magram usub eubneba:<br />
_“Sen sikvdilis ra Rirsi xar?!<br />
sasikvdilo me var mxolod,<br />
rom kacad ver gamizrdixar!”<br />
warmosTqva da safeTqelSi<br />
miiWeda cxeli tyvia!..<br />
Caikeca sulTambrZoli,<br />
wamlis kvamlSi gaexvia...<br />
- 24 -<br />
1898 w.
Акаки Ҵереҭели<br />
Абаʒʒеи<br />
Иҟалазҵəҟьа ахҭыс<br />
Ажəҩан иаҵəа азааигəа,<br />
Ашьха ҳарак ду аҿы,<br />
I<br />
Ауреи ҭбаареи узеилмырго,<br />
Ҵыс ҭыҩраҵас акы убоит.<br />
- 25 -<br />
Ирыхьʒынҩылоуп ҳарҵаҩцəа<br />
Ʒынгьы ҧхынгьы аамҭақəа ззеиҧшу,<br />
Иааилышу ҧсыуа ҧацхоуп.<br />
Аʒын иҧхоуп, аҧхын ихьшəашəоуп,<br />
Ашьха наара иадҟаҵалоуп.<br />
Дыди мацəыси еилаҩынтуа,<br />
Ашьхеи агеи анарʒыʒо,<br />
Аҧсҭҳəа еилач аҽыларҟəны,<br />
Абри иахьчоит иахаҧаны.<br />
Амза каҧха анақəыҷҷо,
Амра цаҳəцаҳə ианарлашо,<br />
Аҧсҭеи ашьхеи еибаргəырҕьо,<br />
Дара абарҭқəа ианырҧыло.<br />
Абри аҩны гəырҕьахəхаʒоит,<br />
Бааи хани аҵанарʒуеит,<br />
Урҭқəа абри иузадкылом,<br />
Игəазырҳагахоит, иҧшʒаʒахоит.<br />
Наҟ, аҧацхахь, неига мҩасы,<br />
Иаҿагылоуп ашьха наара,<br />
Имҩа цəгьаны, мҩахəасҭаны,<br />
Шəарахымзар егьзаҿамло.<br />
Уахь инеирц иақəызкызгьы<br />
Имазароуп инеигымкəа<br />
Агəы еицамкуеи абла ҵари,<br />
Аихаҩа зхоу алабашьеи.<br />
Ма дхаҵа ҕəҕəаны дақəтəазароуп,<br />
Ладеи ҩадеи зегьы ззеиҧшу,<br />
Ашьха иааʒаз, шəара ззымдыруа,<br />
Арашь ҧҵəаха, аҽы бзиа.<br />
Уа инхада жəлар ирылкьны,<br />
Ҟəаҧаҿаҧа, ашьха ақəцəан?<br />
Аҧсҭа, арха, аҧшʒарақəа,<br />
Дабатəиу урҭ ирылкыу?<br />
- 26 -
Ҳəараҭахым, уи даҧсыуоуп,<br />
Деилҟьа-еилҕəыцəʒа, деилыххаʒа,<br />
Хəыҷы изырха, ду рацəамшьо,<br />
Ацəгьеи бзиеи зегь изеиҧшуп.<br />
Аҽы ҭоуҕан, абџьар бзиа,<br />
Ихҭырҧа рқьақьа, ачыхə ыргьало,<br />
Иуапа хəылда еилаҳауа...<br />
Уаҳагь акы деилаҳауам.<br />
Аха дырҩегь акы ацҵатəуп,<br />
Абзиабара зегь ирыцкыу,<br />
Зегь ирҧхьаʒо гəыҟаҵагас,<br />
Абригь мам ҳəа азиҳəозма?<br />
Анасыҧгьы ааизыгьагьан,<br />
Абри азгьы дхəыданамтəит, -<br />
Абзиақəа хкыла иреиҕьыз,<br />
Убри ишҟа лхы нанархеит.<br />
Абар иҵуеит мызкы иаша,<br />
Дааиган димоуп лыла ҭшаша,<br />
Алмас ҧҵəаха, ахьырҵəаҵəа,<br />
Гəазырҳага, аихышəашəа.<br />
Лара илыхьʒуп Назиброла,<br />
Одышь далиааит - Агыртəыла,<br />
Леиҧш дыҟамызт, хьыʒла-ҧшала,<br />
Деиҭаҳəатəын уи зегь рыла.<br />
- 27 -
Лгəацаҧха, абзиабара<br />
Изаалыртит зегь раҧхьаʒа,<br />
Еижьарамкəа нагʒарала<br />
Абри аҧсуа лылашара.<br />
Урҭ рынхашьа, реибабашьа,<br />
Излаҟаз ҳəа узҳəаʒашам,<br />
Калам ҵаргьы нап ҟазала<br />
Амсыр қьаадыш иазанҵашам.<br />
Дгьыли жəҩани ирыбжьанакыз<br />
Лаҧсуа иеиҕьыз аʒəгьы лбомызт,<br />
Ҟармеи ʒахəеи аҵла ишакəшо еиҧш,<br />
Иара дикəшон, дагьызʒатəуан.<br />
Гəылеи ҧсылеи еибадырны,<br />
Разҟи насыҧи иеидыркылаз,<br />
Арҭ иреиҧшны насыҧ змаз<br />
Даара ирацəам аҧсабара...<br />
Избахьада насыҧ нагʒа?<br />
Ишнеи-шнеиу, ргəаҟгак нахьʒоит:<br />
Ацха хаагьы иналалоит<br />
Зны-зынла аз еиҧш ашак.<br />
II<br />
- 28 -
Аҧсҭҳəа еилачи аҵых лашьцеи<br />
Унарылҧшны акы убашам,<br />
Адыд-мацəыс убасҟак иҕəҕəоуп,<br />
Шəарахкгьы уа изыцəашам.<br />
Ақəа леиуеит ҧҳалк хышəҭызшəа,<br />
Афарҭын суеит аҵла хыжəжəо,<br />
Абна-абра адыд-мацəыс<br />
Аџьқəа ирысуеит аҕьҕьа-гəгəаҳəа.<br />
Абри еиҧш азы аџьаҳаным<br />
Иеибаргəырҕьон иҭази иареи,<br />
Аҧсабара аҵыхəтəа ҧҵəарцы<br />
Егьагʒамызт уажəы-уашьҭан.<br />
Аџьнышҵəҟьагьы игəы ҭʒыʒауа<br />
Дзаҧырҵуамызт иџьаҳаным.<br />
Харатə сасык убри еиҧш азы<br />
Аҧсуа ишəгəашə уа днылагылеит.<br />
Ибжьы рҕəҕəаны аҧшəма иқəҿиҭит:<br />
«Еи, аҧшəма! Сас дуҭоуп-ҳəа,<br />
Иаамҭам, аха уҩагылеишь»-ҳəа,<br />
Аҧсуа «ҳаи»-ҳəа ииарҭа дҩылҟьеит.<br />
Иҽеилаҳəауа амца дҩацхеит,<br />
Аха иџьеишьон, абри еиҧшха<br />
Дабатəхари сара исҭааз ҳəа,<br />
- 29 -
Ашə ааимиҧааит ашацаҳəа.<br />
Саламышьҭахь дааҩнашылеит<br />
Асас ааҧса аҩны аҩнуҵҟа,<br />
Ихҭырҧа-иуапа еилабааʒа<br />
Аʒы ихьыкəкəон ишьап аҟынʒа.<br />
Асас ҿымҭкəа иуапа ишəихит,<br />
Ихҭырҧагьы ихашьҭахь дҩахеит,<br />
Иара убасҟан асас изы<br />
Аҧшəма асқам амцахь днахеит.<br />
Асас иуапа наҟ инкнеиҳаит,<br />
Ихҭырҧагьы навакнеиҳаит,<br />
Акгьы мҳəакəа дааҧышəырччан,<br />
Ишьхəа даақəгьежьт аҧшəма ишҟа.<br />
«Аҧшəма, уаахьаҧш, са сузымдру,<br />
Сара сааира угəы иалсу,<br />
Амца еиқəуҵоит асас изы,<br />
Асас идырра уашьҭаʒами?»<br />
«Сафар уоума? Ухаҵкы сыҧсааит<br />
Убзыцəашьа, иузгəаҟуа!<br />
Са сыблақəа уа иуеиҕьаршьо<br />
Адунеи аҿы дарбан ирбо?»<br />
Игəыдибакылт, еибагəыʒит<br />
Ҩыџьа аишьцəа иеиқəлацəоу реиҧш,<br />
Нас дныҩналан, дарҿыхеит<br />
Абырфын лых иҧҳəыс шаша.<br />
- 30 -
«Нас, амарџьа, бааццакыроуп,<br />
Асас изы фатəык бырхиароуп,<br />
Харатə даауеит, дааҧса дыҟоуп,<br />
Иҟамлари чаҕьак имфацзар!»<br />
«Моумоу,Баҭа, фатəы сҭахым,<br />
Уи ахагьы дук исымам,<br />
Ус дук сашьҭоуп, исылшозар,<br />
Даҽак уаҳагь акгьы сҭахым...»<br />
Абри ҳəаны, ус нациҵеит:<br />
«Са исҭахуп иуасҳəарцы:<br />
Уажəраанʒа суаҩ иашан,<br />
Уажəы ишубо, исцəеилагеит!<br />
Алмахсиҭ ҳəа дудырыр ҟалап,<br />
Арҧыс еилҟьак, Инал-иҧа ҳəа,<br />
Иҽи икəадыри ахьынеимоу,<br />
Дагьымариам рыхə зшьаша.<br />
Зегьы ирҳəоит иара иҭыʒшəа,<br />
Даара дшьахəуп, ҽыла дҟазоуп...<br />
Иареи сареи ҳаимабзиам,<br />
Кыргьы сицəшəоит, изызʒозеи!<br />
Хара инаҩуеит иара иажəахə,<br />
Неирҭас имоуп ҳара ҳахьгьы,<br />
Иуаҩышьа-иҧшʒарала<br />
Иҿхагаахоит ҳаҳəсахəыҷқəа.<br />
- 31 -
Ҵоуп, ииашоуп, Зиа-Ҳаным<br />
Дук дизхьаҧшуам, длыдылкылом,<br />
Егьырҭ дреиҧшны дылҿынҵəаауа,<br />
Дзыҟамлар ҳəа дицəшəаны.<br />
Зиа-Ҳаным леиҧш аҧҳəызба,<br />
Сахьеи, ҧшралеи, уаҩышьалеи,<br />
Макьа дыҟам, дагьысымбеит,<br />
Зегь лызгəаҟуеит уаҩы ишимбац.<br />
Амза каҷҷо, ҧхара амамкəа,<br />
Аҧсабара шарлашо еиҧш,<br />
Лыҟазшьала, лыҧшʒарала<br />
Зегьы лтəылтəуеит жəа рымҭакəа.<br />
Зынʒа длашо илыдлыҧхьалоит,<br />
Уи анахыс рхы дхалыршҭуеит,<br />
Урҭ иралҳəо, рнапы ианылҵо,<br />
Иҧсы-инха инарыгʒароуп.<br />
Сара сақəшəеит убри еиҧш аус,<br />
Гəыла сылгеит, блала сылблит,<br />
Нас исалҳəо, исыдылҵауа,<br />
Инасмыгʒар, сабацахуа.<br />
Са исыдылҵеит, убас салҳəеит:<br />
«Абри ахымшк ирхымгакəа,<br />
Аинал-иҧа иҽыхəа иаҵəа<br />
Иҧаџь-ҧаџьуа саҧхьа иааргыл!»<br />
- 32 -
Аинал-иҧа иҽы ҭоуҕан<br />
Изласоури? Хəыла иҭиуам,<br />
Мчыла зҳазгьы, бзала дишьҭуам,<br />
Иҧсы ихыхны, цəгьала дишьуеит.<br />
Убас сҳəаргьы, анс сҳəаргьы,<br />
Зхы бзиа избо иаҭəамзаргьы,<br />
Ма изʒароуп, ма сыҧсыроуп,<br />
Уи сыманы уа слызнеироуп.<br />
Ари зʒаʒом, аиаша сҳəоит,<br />
Уи Алмахсиҭ иҽларџь акəар<br />
Са изгароуп, илызназгароуп,-<br />
Са сыззаазгьы уи азыҳəаноуп».<br />
Дизыʒырҩуан ибзыцəашьа,<br />
Зегьы иирҳаит, дагьазхəыцит.<br />
Игəы иамыхəаз иаҳазаргьы<br />
Гəахəас икны аҭакс иеиҳəеит:<br />
«Даара иқəнаган, абри еиҧш аус<br />
Иуаҭəашьаны уаламларцы,<br />
Уи аҭыҧҳа лажəа хаазаап,<br />
Уара иуиааит, уагаʒазаап.<br />
Абри еиҧш ашьҭахь ишҧоуури,<br />
Ҳəараҭахым, ма уҧсыроуп,<br />
Ма иноугʒароуп лара лгəахəа<br />
Ахы инаркны аҵыхəанынʒа.<br />
- 33 -
Ас сҳəеит ҳəа, уара иудыруеит,<br />
Урҭқəа зыгхо аʒə уакəʒам,<br />
Аҕəҕəарагьы, аџьбаррагьы<br />
Ирылоу удыруеит, зегь ҧушəахьеит.<br />
Арҭ аҩбагьы дук иагьеиҧшым,<br />
Шəара захьʒу даҽакыуп,<br />
Ахыхьчарак уи даҽакыуп,<br />
Иеилаҩашьом, иеилаʒҩахом.<br />
Уцашт, аха уабацари?<br />
Аашьара ҳəа улоуҵашам.<br />
Амҩа ззымдыруа, цқьа иашьцылам,<br />
Абри дхымҟьар ҧсыхəа имам.<br />
Ари аус сара исыдҵа,<br />
Уара уҧсы шьа, ухы нкыдҵа,<br />
Ма иузаазгап убри аҽы,<br />
Ма схы ақəысҵап, бзала схынҳəрым.<br />
Уара уҟаз, абра унышьҭал,<br />
Амца унырҧха, цқьа уҧсы шьа,<br />
Сманшəаланы аҽы сзаагар,<br />
Нас ҳаицəажəап сџьабаазы!»<br />
Абас иаҳəо дааихыхəмарын,<br />
Ишаха шьҭыхны ашə дындəылҵит.<br />
Адыд-мацəыс имҩа арлашоит,<br />
Абри еиҧшқəа игəы архаҵоит.<br />
- 34 -
III<br />
Иаацəылашоит. Аҧсаа ҿыхоит,<br />
Адыд-мацəыс аҽеиқəнакуеит:<br />
Аларџь ҭоуҕан нықəырҧало,<br />
Абзыцəашьа ашҭа дҭалоит.<br />
Иҽы нҿеиҳəан аҩны дааҩналт.<br />
Ара дыцəоуп иуапа икəырша,<br />
Аҽы ззаигаз - ахəыҧҳа бзиахə,<br />
Амҩа иашьыз, амца иаршыз.<br />
Уи днаиҩсит, дмырҿыхакəа,<br />
Диаша днеиуеит иҿаҧарашҟа,<br />
Уа дышьҭами иҧҳəыс лаша,<br />
Дынлацəажəашт шьыжь фатəы ҳəа.<br />
Цəгьа иагьибом Назиброла<br />
Дынлыхəаҧшыр, дҭахəхəа дшыцəоу;<br />
Абар димбацт иахаижьҭеи,<br />
Иҧсы еиҧш иибо иҧҳəыс шаша!<br />
Иҟалазеи, ара иибазеи?<br />
Иҧҳəыс ҧшʒа, алмаз хьыбла,<br />
Длаҕырʒышо, лыхцəы нашьҭны,<br />
Лиарҭа бзиахə еилажəжəаʒа.<br />
Лыбжьы ныҵак, лыла ҭырчаа,<br />
Дҕызы-ҕызуа лиарҭа дықəтəоуп.<br />
Арҭқəа аниба, нас идырит,<br />
Иҧҳəыс дшақəшəаз амчымхара.<br />
- 35 -
Лхаҵа дшанхан, ииуа изымдыруа,<br />
Хара дтəаны лгəаҟра даҧшуан,<br />
Нас днахəыцны, цқьа даахəыцны,<br />
Дышныҟəашаз иҳасабқəеит.<br />
Дналхагылан, дынлацəажəеит:<br />
«Шьҭа бымҵəыуан, уи азхазааит,<br />
Бара бзықəшəаз зегь ҧхыʒқəазааит,<br />
Урҭ иаарласны наҟ ибхашҭқəааит!<br />
Уаҩ дзынио зегь лахьынҵазаап,<br />
Уаҩ иҧеиҧшу дзахымҧозаап,<br />
Бара бзықəшəаз бара ибхарам,<br />
Бақəшəеит, ииаст, анцəа ихаран».<br />
Дгəыдкыл-дхыдкыл, дигəыʒуа,<br />
Лылаҕырʒқəа уа ирбеит,<br />
Длыҳəо-дылчо, дыҵəи-ҵəиуа,<br />
Зегь башоушəа агəра лиргеит.<br />
Нас длагьежьит асас ишҟа,<br />
Жəа хаала дыниацəажəеит:<br />
«Амра халеит, уҩагыл шьҭа,<br />
Умҩа хароуп, аамҭа уцəцоит!»<br />
Сафар длаҵҟьеит дыцəаʒамшəа,<br />
Дшəа-дырҳауа, игəы ҵысуа,<br />
Аха аҧшəма дычча-хəмаруа,<br />
Гəалак змам иеиҧш даниҿаҧшы,<br />
- 36 -
Даахəыцит: «Анцəа иџьшьоуп,<br />
Иҧҳəыс акгьы иалымҳəазаап,<br />
Мап анакəха, ма ҟамала,<br />
Ма ҳəызбала уа дсылгауан.<br />
Дыҧхашьазаап аҭаца хəыҷы,<br />
Илымҳəазаап дзықəшəаз акы<br />
Шьҭа издыруада, изаҳауада,<br />
Убри азыҳəан сзырҧхашьода?»<br />
Иҽааибиҭан, усгьы наиҳəеит:<br />
«Ухха-учча узлазбауала,<br />
Иҟалап, узцаз ноугʒазар,<br />
Исзааугама са сзызгəаҟуаз?»<br />
Анс иеибырҳəеит, ас иеибырҳəеит,<br />
Згəы егьҭаʒам реиҧш инеихəмарит.<br />
Асас изы ʒык ааҭиган,<br />
Иҿы-инапы уаҟа иирʒəʒəеит.<br />
Сас иқəнага уи игхомызт,<br />
Фатəи-жəтəи рзы деиҵахомызт.<br />
Егьымфа-егьымжə дагьышҧацоз,<br />
Дцаʒозаргьы, дышҧаишьҭуаз?<br />
Иҽы кəадырны дынҽыжəиҵан,<br />
Ларџь маʒарах иара дҩақəтəан,<br />
Дəы еиужьҵас, еиҟараҵас<br />
Рыҽқəа идырхəмарт, инықəдырҧалт.<br />
- 37 -
Нас икəалаауа, ишəарҭаʒамшəа,<br />
Амҩахəасҭа, амҩа ҿҟьарҭа<br />
Иҩуа, ихəмаруа, икəараҵауа<br />
Лаҕьа инҭалоит ахҿа иеиҧшшəа.<br />
Уаҟа иахьылбааз, аҧсҭаҿы,<br />
Амҩаду иаша адəы аҿы,<br />
Иҭаххеит аҧшəма игəала иҳəарцы –<br />
Ус неиҳəеит ибжьы неиҵыхны:<br />
«Сафар-бег! Ушламысдаз еилсыргеит,<br />
Сыхəшьад шуҳəаз блала избеит.<br />
Ехьарнахыс уареи сареи<br />
Иҳабжьоуп ашьауга ахы ҕəҕəа.<br />
Хы рқьиага ажəа умам,<br />
Акы сҳəоит ҳəагьы уагьаламган,<br />
Иаҳа ҳаргəаап, ҳгəы ҧнажəап,<br />
Уажə иахҳарҧо ҳнанаргʒап.<br />
Шьҭа уца, усҧырҵ наҟ иаарласны!<br />
Уҽысцəыхьча, усҧымҳалан,<br />
Иахьа иахсырҧаз уара ушьра<br />
Иаарласны иноумыгʒан!»<br />
Убри ажəа ихы ланарҟəын,<br />
Сафар игəы убас инҭнаҟьеит,<br />
Ихəаҧштəы бзиахə наихҟьан,<br />
Дцəышʒа, асы ҧшра неихатəеит.<br />
- 38 -
Аарла иҳəеит: «Иуҳəо ииашоуп!<br />
Акы шҧасҳəо, ҳəатə сымаʒам,<br />
Са сымдырхеит, сара сҩашьеит,<br />
Са сеилагеит, анцəа сишəиит!..<br />
Унапы сануп, сбаандаҩуп,<br />
Иумбои, сабџьар ишнышьҭасҵа!<br />
Унапала са сушьразы<br />
Схы ласырҟəуеит уара уахьҟа...<br />
Сыҟазар аиҳа сыҧсыр еиҕьуп,<br />
Сшьы унапала,сааурҭынчып,<br />
Инароуны сгəаҟра аҵкыс<br />
Иааркьаҿны абра усылга!..»<br />
«Мап, сара схы уара ушьыгас<br />
Сабџар ахьынтə инеирым ушҟа,<br />
Са сан гəакьа илааʒаз уоуп,<br />
Убри лакəын зкыка уахоз...<br />
Аҵас, адаҭ иеилоугақəаз<br />
Ҧсызхоу аʒəы иуџьишьашам,<br />
Ҽыҧныҳəаси, рҧхашьагаси<br />
Уара иузхоуп уҟанаҵы.<br />
Уца, усҧырҵ ус, ушеибгоу!<br />
Иахьарнахыс егьаҳзеилам,<br />
Гəы цқьала, ма бла хаала<br />
Ҳагəра еибаго ҳзеибабашам!<br />
- 39 -
Аха ак уасҳəоит, иноугʒароуп,<br />
Уа ушнеилак уа Ҟабарда,<br />
Зегь раҧхьаʒа иухоумыршҭыкəа,<br />
Аха умоузшəа, уҽахымгакəа,<br />
Унеи, дба уи, уа ууаҩызтəыз,<br />
Ҵара узҭаз, зегь иаҳəа иара:<br />
Иууз, уламысгьы шеилоугаз,<br />
Ахьмыʒҕ бааҧсы шысургаз.<br />
Нас убри ашьҭахь сшазыҧшу<br />
Аҭак ажəа иара иахьынтə.<br />
Ҳаџьы-Иусуф ас наиаҳар,<br />
Ацкы сзааицҳааит убри мцымкəа».<br />
IV<br />
Ҳаџьы-Иусуф дыззымдыруада,<br />
Зегь рзыҳəан дхəарҭа дууп,<br />
Ҵареи дырреи иара игым,<br />
Ацəгьеи абзиеигьы дрызкуп.<br />
Уи дыҟамкəа егьрызҳəаʒом,<br />
Изымҵаакəа егьырзуʒом;<br />
Моҳамед ду иҧҟарақəа<br />
Қьаад шьҭымхʒақəоуп ишидырқəо.<br />
Дгьыли жəҩани еимидахьеит,<br />
- 40 -
Ацəгьеи бзиеи зегь ибахьеит,<br />
Зынʒак дажəʒам, макьа дагьҿоуп,<br />
Ишлеи иеиқəеи неиҟароуп.<br />
Абар...Бег днеит Иусуф иҟны...<br />
Уа иҳəароп ииаша-ҵабырг,<br />
Ааʒара уҳəа, ахəыҧҳара,<br />
Зегь иара уа ишеилеигаз.<br />
Дцəажəоит, иеиҳəоит егьынмыжкəа,<br />
Ииуз, ииҳəаз, ацк иаҳази.<br />
Уаҟа дҵəыуоит, игəы инарҳəом,<br />
Рҵыхəа ҧҵəаʒом илаҕырʒқəа...<br />
Илымҳа ииҭан дизыʒырҩуеит,<br />
Уажəы-уажəгьы дааилашəоит...<br />
Дизыʒырҩит, зегь еилиргеит,<br />
Иаҵанакуаз зегьгьы иʒбит.<br />
Нас иааџьеишьан, ус днеизҵааит:<br />
«Иуеиҳəазеи, нас уи лхаҵа?»<br />
«Ажəытə-аҿатə днарызхəыцын,<br />
Исанеижьт са сымдырра.<br />
Аха уалс уи исыдиҵеит:<br />
Унеи, дба уи уабаʒʒеи ҳəа.<br />
Убри иахьынтə са сазыҧшуп<br />
Уара исзууз ацк ажəа ҳəа».<br />
«Зегьы саҳаит уара исоуҳəаз,<br />
Са сыламыс цқьахаразы<br />
Иара иҧхеишьаз, инаимгʒаз<br />
Са снапала инасыгʒароуп!»<br />
- 41 -
Уа иаашьҭихит итапанча,<br />
Иеиҵоуп иара еиҵарпапа,<br />
Сафар днеины игəы имҵеикуеит,<br />
Абџьар шьҭызхыз иабаʒʒеи,<br />
Аха Иусуф<br />
Абри еиҧш иеиҳəоит уа иара:<br />
«Иуқəнагом уара ашьра,<br />
Уи иақəнаго сара соуп.<br />
Усзымааʒеи уара цқьа».-<br />
Абри ҳəаны<br />
Итапанча илыҵеикит.<br />
Иааиқəикшан иныҭҟьеит,<br />
Иусуф Ҳаџьы наҟ дынхышəҭит,<br />
Ахəышəблы фыҩгьы неихатəеит.<br />
- 42 -<br />
Ақырҭшəахьтə еиҭеигеит<br />
Дырмит Гəылиа
<strong>afxazur</strong>-<strong>qarTul</strong>i saswavlo leqsikoni<br />
Аҧсуа-қырҭуатə арҵага жəар<br />
A<br />
аагара motana, moyvana. ҧҳəыс аагара colis moyvana, colis<br />
SerTva, daqorwineba (mamakacisa). ҧҳəыс дааигеит coli moiyvana,<br />
coli SeirTo, daqorwinda<br />
аазыгьагьара saqmis sakeTeblad momzadeba. gadat.: risame<br />
moxveWa; risame xelT mogdeba. анасыҧ ааизыгьагьеит bedi xelT<br />
igdo, marifaTi gamoiCina da beds ewia<br />
ааʒара aRzrda, gazrda. диааʒеит man (mamak.) igi (adam.)<br />
aRzarda, gazarda. са сан гəакьа илааʒаз уоуп Sen (mamak.) xar is,<br />
vinc Cemma RviZlma dedam aRzarda<br />
ааиқəыкшара 1. erTmaneTze risame moxvedreba, mirtyma,<br />
dacemineba. 2. Caxmaxis dacemineba, CaxmaxisTvis TiTis gamokvra.<br />
итапанча иааиқəикшан иныҭҟьеит man (mamak.) Tavisi dambaCis<br />
Caxmaxs daacemina da (dambaCa) gavarda<br />
ааилашəара moRuSva, Sublis SeWmuxna. уажəы-уажəы<br />
дааилашəоит igi (adam.) xSir-xSirad iRuSeba, Subls xSirad<br />
iWmuxnis<br />
- 43 -
ааимҧаара kar-fanjris swrafad da farTod gaReba. ашə<br />
ааимҧааит man (mamak.) kari swrafad da farTod gaaRo<br />
аа(и)ра mosvla. даа(и)уеит igi (adam.) modis, mova<br />
аақəгьежьра rameze mdgomis aqeT motrialeba, mobruneba.<br />
ишьхəа даақəгьежьт quslze Semotrialda, Semobrunda<br />
аамҭа dro, xani; vada<br />
ааҧса daRlili, daqanculi, ilajgawyvetili<br />
ааҧышəырччара Cacineba, CaRimeba. дааҧышəырччеит man (adam.)<br />
Caicina, CaiRima<br />
ааргылара visime an risame aqeTken dayeneba. дааиргылеит man<br />
(mamak.) igi (adam.) aqeT daayena<br />
ааркьаҿра risame Semokleba, damokleba, Sekveca. иааркьаҿны<br />
mokled, SemoklebiT<br />
аарла Zlivs, ZlivZlivobiT, gaWirvebiT<br />
ааҭгара saidanme risame amoReba, amoyvana. ʒык ааҭигеит man<br />
(mamak.) cota wyali amoiRo (Widan, WurWlidan)<br />
аахыхəмарра vinmesTan gaxumreba. дааихыхəмарит igi (mamak.)<br />
mas (adam.) gaexumra<br />
аахьаҧшра aqeT moxedva, gamoxedva. аҧшəма, уаахьаҧш!<br />
maspinZelo, gamoixede!<br />
аацəылашара odnav ganaTeba, gariJraJeba. иаацəылашеит odnav<br />
inaTa, iriJraJa<br />
аашьара sizarmace, mconaroba. аашьара ҳəа улоуҵашам Sen<br />
(mamak.) sizarmaces ar ahyvebi, ar izarmaceb, sizarmaces ar<br />
gamoiCen (zedmiw.: sizarmacis msgavss SenSi ar SeuSveb)<br />
ааҩналара SenobaSi Semosvla. дааҩналт SenobaSi Semovida<br />
ааҩнашылара SenobaSi Semovardna, SemoWra. дааҩнашылт igi<br />
(adam.) SenobaSi Semovarda, SemoiWra<br />
абаʒʒеи 1. mordu, mamamZuZe, ZiZis qmari. 2. naTlia. aq:<br />
aRmzrdeli, gamzrdeli<br />
абар ai aq, ager, age<br />
абарҭ eseni, egeni (xilulni). дара абарҭ swored isini<br />
абас ase, amnairad, amgvarad<br />
абна iq (xilul adgilas). абна-абра aqa-iq<br />
абра aq. абна-абра aqa-iq<br />
абри es, eg (xiluli)<br />
- 44 -
Агыртəыла samegrelo, egrisi, odiSi<br />
адаҭ adaTi<br />
ажəра 1. sibere, moxucebuloba. 2. dabereba, moxuceba. зынʒак<br />
дажəʒам igi (adam.) mTlad moxuci ar aris, sulac ar aris<br />
beberi<br />
ажəытə Zveli, Zveleburi. ажəытə-аҿатə Zveli da axali<br />
аʒəы 1. erTi (adam.). 2. vinme, viRac<br />
аʒəгьы (uaryofiT formaSi mdgom zmnasTan) aravin<br />
аибабара erTmaneTis naxva, erTmaneTis danaxva. ҳзеибабашам<br />
Cven erTmaneTs ver vnaxavT, erTmaneTs ver davinaxavT<br />
аибадырра 1. erTmaneTis cnoba. 2. erTmaneTis gacnoba.<br />
(и)еибадырит maT erTmaneTi icnes, erTmaneTi gaicnes<br />
аибабашьа urTierTsiyvarulis Tavisebureba<br />
аибагəыʒра erTmaneTisTvis kocna, erTimeoris gadakocna.<br />
(и)еибагəыʒит maT erTmaneTs akoces, erTimeore gadakocnes<br />
аибагəырҕьара 1. erTad gaxareba, erToblivi sixaruli.<br />
(и)еибагəырҕьеит maT erTad gaixares. 2. erTmaneTis gaxareba.<br />
иеибагəырҕьон isini erTmaneTs axarebdnen<br />
аибга 1. mTeli,MmTliani. 2. xeluxlebeli, dauzianebeli. уца<br />
ушеибгоу! wadi xeluxleblad! wadi dauzianeblad!<br />
аибыҳəара erTmaneTisTvis risame Tqma. (и)еибырҳəеит maT<br />
erTmaneTs raRac uTxres<br />
аиҕь ukeTesi, umjobesi. еиҕьу rac ukeTesia, rac umjobesia.<br />
иреиҕьу maTgan ukeTesi, maT Soris ukeTesi, maTgan umjobesi,<br />
maT Soris umjobesi<br />
аиҕьашьара risame an visime miCneva ukeTesad, umjobesad,<br />
mjobineba. дуеиҕьасшьоит Sens (mamak.) Tavs igi (adam.) mirCevnia,<br />
SenTan SedarebiT mas vamjobineb<br />
аиҕьра umjobesoba, ukeTesoba. сыҧсыр еиҕьуп umjobesia<br />
movkvde, sjobs movkvde, ukeTesia movkvde<br />
аидкылара 1. erTad daWera, erTad dakaveba. 2. raRacebis<br />
SeerTeba, gaerTianeba. иеидикылеит man (mamak.) isini erTad<br />
daiWira, erTad daikava; man isini SeaerTa, gaaerTiana<br />
аижьара visime motyueba, gacureba, gacucurakeba. деижьеит<br />
moatyua, gaacura, gaacucuraka<br />
- 45 -
аиқəа (// аиқəаҵəа) Savi<br />
аиқəлацəа tolni, Tanatolni, erTmaneTis kbilani<br />
аиқəҵара 1. risame erTmaneTze dawyoba, erTmaneTze dalageba.<br />
2. cecxlis anTeba, danTeba, gaCaReba. амца еиқəуҵоит Sen (mamak.)<br />
cecxls anTeb, cecxls aCaReb<br />
аиҟара erTmaneTis tolni, Tanasworni, Tanabarni. еиҟараҵас<br />
tolebiviT, rogorc tolebs SeeferebaT, TanabarTa wesiT,<br />
TanasworTa wesiT. ишлеи иеиқəеи неиҟароуп misi (mamak.) WaRara<br />
da Savi (Tma) Tanabaria, igi (mamak.) naxevrad WaRaraa<br />
аилагара 1. raRacebis TavisiT areva, erTmaneTSi Sereva. 2.<br />
vinmes mier raRacebis erTmaneTSi areva, Sereva. аҵас, адаҭ<br />
иеилоугақəаз wesi, adaTi, romlebic Sen (mamak.) erTmaneTSi<br />
aurie. gadat.: wesi, adaTi, romlebic Sen daarRvie, Selaxe. 3.<br />
Secdoma. 4. visime Secdena. 5. gonebis areva. сеилагеит Sevcdi;<br />
goneba ameria<br />
аилажəжəара areva, arev-dareva, awewva. аиарҭа еилажəжəоуп<br />
logini areulia, areul-dareulia<br />
аилазаара erTad yofna, erTmaneTSi Sereulad yofna.<br />
иахьарнахыс егьаҳзеилам dReis Semdeg Cven saerTo veraferi<br />
gveqneba<br />
аилаʒҩара siTxeebis erTmaneTSi Sereva. иеилаʒҩахом isini<br />
erTmaneTs ar Seerevian<br />
аилаҳара Zalian mowoneba. деилаҳауеит mas (adam.) raRac<br />
Zalian moswons<br />
аилач gasivebuli. gadat.: sqeli. аҧсҭҳəа еилач sqeli<br />
Rrubeli<br />
аилаҩашьара erTmaneTSi areva. иеилаҩашьом isini erTmaneTSi<br />
ar airevian<br />
аилаҩынтра siTxeebis erTmaneTSi Sereva, areva, arev-dareva.<br />
(и)еилаҩынтит isini erTmaneTs Seerivnen, erTmaneTSi airivnen,<br />
air-dairivnen<br />
аилҟьа sazriani, gonebamaxvili. арҧыс еилҟьа sazriani,<br />
gonebamaxvili Wabuki<br />
аилыргара garkveva, gamorkveva, garCeva, dadgena.<br />
(и)еилсыргеит gavarkvie, gamovarkvie, gavarCie, davadgine<br />
аилыхха 1. naTeli, cxadi, aSkara. 2. naTlad, cxadad, aSkarad<br />
- 46 -
аимабзиара erTmaneTTan kargad yofna, kargi urTierTobis<br />
qona. ҳаимабзиоуп Cven erTmaneTTan kargi urTierToba gvaqvs.<br />
ҳаимабзиам Cven erTmaneTTan kargi urTierToba ara gvaqvs<br />
аимдара Semovla. дгьыли жəҩани еимидахьеит mas (mamak.) ca<br />
da miwa Semovlili aqvs, igi (mamak.) yvelganaa namyofi<br />
аиҧш 1. msgavsi, -nairi, -gvari, -isTana. 2. msgavsad, -nairad, -<br />
gvarad, -viT, -ebr. аиҧшқəа erTmaneTis msgavsni. сеиҧш Cemi<br />
msgavsi, Cemnairi, Cemgvari, CemisTana; Cemnairad, CemsaviT, Cemebr.<br />
абри еиҧш amis msgavsi, amnairi, amgvari, amisTana; amis<br />
msgavsad, amnairad, amgvarad, amasaviT<br />
аиҭаҳəатə 1. kvlav saTqmeli, gasameorebeli. 2. sasaxelo,<br />
saxelovani, saxelganTqmuli. деиҭаҳəатəуп igi (adam.)<br />
sasaxeloa, saxelovania, saxelganTqmulia<br />
аиужь vrceli. адəы еиужь vrceli, triali mindori, tramali.<br />
еиужьҵас vrceliviT<br />
аихаҩа rkinisa. аихаҩа зхоу алабашьа rkiniswvetiani alabaSa<br />
(mujra)<br />
аихышəашəа gaognebuli, gaognebisagan enaCavardnili<br />
аихəмарра 1. erTmaneTTan gaTamaSeba. 2. erTmaneTTan<br />
gaxumreba. инеихəмарит erTmaneTs gaeTamaSnen; erTmaneTs<br />
gaexumrnen<br />
аицамк: агəы еицамк uSiSari, gambedavi guli<br />
аицəажəара 1. erTmaneTTan laparaki, saubari. 2. molaparakeba,<br />
SeTanxmeba. нас ҳаицəажəап mere vilaparakebT, mere visaubrebT;<br />
mere movilaparakebT, mere SevTanxmdebiT<br />
аиҵазаара sisavse. итапанча еиҵоуп misi (mamak.) dambaCa savsea,<br />
gatenilia<br />
аиҵарпапа iaraRis gatena. (и)еиҵарпапоуп gatenilia<br />
аиҵахара risame TavisiT dakleba, mokleba, Semokleba. фатəи-<br />
жəтəи деиҵахомызт mas (adam.) saWmel-sasmeli ar akldeboda<br />
аиҵыхра risame gaWimva. ибжьы неиҵыхны gadat.: man (mamak.)<br />
xma aimaRla ra, xmis amaRlebiT, xmis aweviT<br />
аишьцəа erTmaneTis Zmebi (mx. r.: а-иашьа)<br />
- 47 -
акгьы (uaryofiT formaSi mdgom zmnasTan) araferi. иҧҳəыс<br />
акгьы иалымҳəазаап cols misTvis Turme araferi uTqvams.<br />
акгьы имҳəеит man (mamak.) araferi Tqva<br />
акы 1. erTi (nivTi). 2. ra(i)me, raRac(a). 3. (uaryofiT formaSi<br />
mdgom zmnasTan) araferi, veraferi, nuraferi, arara, verara.<br />
акы убашам Sen (mamak.) raimes ver dainaxav, verafers Sexedav<br />
акəзаара yofna, arseboba. уара уоуп Sen (mamak.) xar. лара<br />
лакəын is (qali) iyo<br />
алмас // алмаз almasi<br />
Амсыр 1. misri, misreTi, egvipte. 2. misrisa, misreTuli,<br />
egvipturi<br />
ан deda. сан dedaCemi<br />
анс 1. ase, amgvarad, amnairad. 2. egre<br />
аҧсуа 1. afxazi, afsua. 2. <strong>afxazur</strong>i, afsuuri<br />
аҧхьа win, winaSe<br />
аҧхьаʒа yvelaze win, Zalian win, uwinares(ad). зегь раҧхьаʒа<br />
yvelaze win, uwinaresad, uwinares yovlisa, upirveles yovlisa,<br />
Tavdapirvelad<br />
ара aq<br />
ари es (xiluli)<br />
арҭ // арҭқəа eseni, egeni (xilulni)<br />
ас ase, amnairad, amgvarad<br />
аура simaRle<br />
ахá I. dro. аха сымам dro ara maqvs. аха умоузшəа TiTqos<br />
dro ar gaqvs, TiTqos dro ver geSovos<br />
ахá II.1.magram. 2. Tumca<br />
ахь 1. -ken. амцахь cecxlisken. 2. -mde. ҳара ҳахь Cvenken;<br />
Cvenamde<br />
ахьҟа -ken. схы ласырҟəуеит уара уахьҟа Tavs vixri Senken<br />
(mamak.), Tavs vixri Sen winaSe<br />
ахьынтə 1. -gan. убри иахьынтə misgan (mamak.). 2. -idan. сабџар<br />
ахьынтə Cemi iaraRidan<br />
аҩбагьы orive (nivTi)<br />
- 48 -
а-баа 1. cixe, cixe-simagre. 2. eklesia<br />
а-баандаҩы patimari, tusaRi<br />
бара Sen (qalo)<br />
Б<br />
а-бара 1. xedva, danaxva, Sexedva. дибоит igi (mamak.) mas (adam.)<br />
xedavs. димбеит man (mamak.) igi (adam.) ar dainaxa, ver dainaxa.<br />
ишубо rogorc Sen (mamak.) mas (nivTs) xedav. акы убашам Sen<br />
(mamak.) verafers dainaxav. 2. miCneva. цəгьа иагьибом mas (mamak.)<br />
raRaca cud ramed sulac ar miaCnia<br />
баша 1. amao, fuWi. 2. amaod, fuWad, tyuilad. зегьы башоуп<br />
yvelaferi amaoa<br />
а-бжьазаара SuaSi, Soris yofna, SuaSi mdebareoba. иҳабжьоуп<br />
Cven Soris aris<br />
а-бжьакра saganTa Soris risame daWera, dakaveba<br />
а-бжьы xma. ибжьы неиҵыхны xmis amaRlebiT, xmis aweviT,<br />
xmamaRla<br />
а-бза cocxali. бзала cocxali, cocxlad. бзала схынҳрым<br />
cocxali ar davbrundebi. бзала дишьҭуам igi (mamak.) mas (adam.)<br />
cocxals ar gauSvebs<br />
а-бзиа kargi, keTili<br />
а-бзиабара 1. siyvaruli. 2. Seyvareba. бзиа дибеит man (mamak.)<br />
igi (adam.) Seiyvara. зхы бзиа избо visac Tavisi Tavi uyvars,<br />
Tavmoyvare<br />
а-бзиахə kargi, mSvenieri<br />
а-бзыцəашьа ZuZumte, ZiZiSvili<br />
а-бла 1. Tvali. абла ҵар maxvili Tvali. блала избеит TvaliT<br />
vnaxe. 2. mzera, gamoxedva. бла хаала tkbili, alersiani mzeriT,<br />
alersiani gamoxedviT, kargi TvaliT<br />
- 49 -
а-бџьар abjari, iaraRi<br />
а-былра wva, dawva. блала сылблит man (qalma) TvalebiT,<br />
mzeriT damwva, cecxli wamikida<br />
а-бырфын abreSumi. абырфын лых rCeuli, saukeTeso abreSumi.<br />
gadat.: mSvenieri, nazi qali<br />
Г<br />
а-га 1. zRva. 2. zRvis napiri. 3. samxreTi. 4. bari. геи шьхеи mTabari<br />
а-гара 1. waReba, wayvana. 2. gataceba. уагаʒазаап Sen (mamak.) mas<br />
(nivTs) mTlad gautacnixar<br />
а-гзаара nakleboba. ҵареи дырреи иара игым mas (mamak.)<br />
ganaTleba da codna ar aklia. егьагʒамызт raRacas aRaraferi<br />
aklda<br />
а-гхара dakleba, mokleba. игхеит mas (mamak.) raRac daaklda,<br />
moaklda. игхомызт mas (mamak.) raRac ar akldeboda. урҭқəа<br />
зыгхо аʒə уакəʒам Sen (mamak.) is vinme ara xar, visac isini<br />
akldeba<br />
Гь<br />
а-гьежьра triali, brunva. дгьежьит igi (adam.) datrialda<br />
- 50 -
Гə<br />
а-гəаара visime gabrazeba, gajavreba. иаҳа ҳаргəаап isini ufro<br />
gagvabrazeben, ufro gagvajavreben<br />
а-гəазырҳага 1. saamo, gulis gamxarebeli, gunebis<br />
gamomkeTebeli. 2. saamayo, sasaxelo<br />
а-гəазырҳагахара risame saamayod gadaqceva. дгəазырҳагахеит<br />
igi (adam.) saamayod iqca, saamayo gaxda<br />
а-гəакьа RviZli naTesavi<br />
а-гəаҟра tanjva, wameba, wvaleba, wuxili. дгəаҟуеит itanjeba,<br />
ewameba, wvalobs, wuxs<br />
а-гəала wyena, brazi. гəалак змам visac raime wyena ara aqvs,<br />
vinc nawyeni ar aris<br />
а-гəалсра wyena, gulis mosvla. сара сааира угəы иалсу? Cemi<br />
mosvla Tu gewyina? Cemi mosvla gwyins? Cemi mosvla xom ar<br />
gewyina?<br />
а-гəахəа survili, neba, gulis wadili. иноугʒароуп лара<br />
лгəахəа Sen (mamak.) misi (qalis) neba unda aRasrulo<br />
а-гəахəара mowoneba, siamovnebis gancda. игəы иахəеит mas<br />
(mamak.) raRac moewona, esiamovna, eama. игəы иамыхəеит mas<br />
(mamak.) raRac ar moewona, ar esiamovna, ar eama, ar eWaSnika<br />
гəахəас sasiamovnod, saamod, gulis gasaxarad, mosawonrad.<br />
гəахəас икит man (mamak.) raRac sasiamovnod, saamod CaTvala<br />
а-гəацаҧха gulis gasaRebi, gulis klite. aq: saidumlo,<br />
gulisnadebi, gulis murazi, xvaSiadi<br />
а-гəра ndoba. агəра аибагара erTmaneTis ndoba,<br />
urTierTndoba. ҳагəра еибагоит Cven erTmaneTs vendobiT<br />
а-гəраргара visime darwmuneba, dajereba. агəра лиргеит man<br />
(mamak.) igi (qali) daarwmuna, daajera<br />
- 51 -
а-гəы 1. guli. игəы ҭ(а)ʒыʒоит mas (mamak.) guli ukankalebs,<br />
guli uTrTis, guli ufancqalebs (SiSisagan). агəы еицамк<br />
uSiSari, gambedavi guli. агəы аҵысра SiSisagan gulis<br />
afancqaleba. игəы ҵысуеит mas (mamak.) SiSisagan guli<br />
ufancqalebs. длаҵҟьеит игəы ҵысуа igi (adam.) wamoxta<br />
SiSisagan gulafancqalebuli. гəы цқьала wminda, sufTa guliT.<br />
гəылеи ҧсылеи suliTa da guliT. 2. mkerdi. Сафар днеины<br />
игəы имҵеикуеит safari midis da mas (nivTs) mkerds uSvers<br />
а-гəыдибакылара erTmaneTs gadaxveva, Caxuteba, Caxveva.<br />
игəыдибакылт isini erTmaneTs gadaexvivnen, Caexutnen, Caexvivnen<br />
а-гəыдкылара visime mkerdSi Cakvra, Caxuteba, mkerdze<br />
mikvra. дгəыдикылт man (mamak.) igi (adam.) mkerdSi Caikra,<br />
Caixuta, mkerdze miikra. дгəыдкыл-дхыдкыл mkerdSi CakvriT,<br />
CaxutebiT<br />
а-гəыʒра kocna, ambori. дигəыʒит man (mamak.) mas (adam.) akoca,<br />
igi mas eambora. дигəыʒуа igi (mamak.) mas (adam.) hkocnida ra,<br />
eamboreboda ra<br />
а-гəыҟаҵага gulis gasakeTebeli, karg xasiaTze momyvani,<br />
karg gunebaze damyenebeli<br />
а-гəыҧжəара gulis gaxeTqva, gulis gaskdoma (brazisagan,<br />
dardisagan). ҳгəы ҧнажəап igi (nivTi) guls gagvixeTqavs<br />
а-гəырҕьахəхара risame gadaqceva sasixarulod, salxinod.<br />
игəырҕьахəхеит igi (nivTi) sasixarulod, salxinod gadaiqca<br />
а-ҕызы-ҕызра qviTini. дҕызы-ҕызуеит igi (adam.) qviTinebs<br />
а-ҕьҕьа-гəгəаҳəа (xmabaZviTi) Zlieri guguniT, grialiT<br />
Ҕ<br />
Ҕь<br />
- 52 -
Ҕə<br />
а-ҕəҕəа Zlieri, Ronieri, mZlavri, mZle. ахаҵа ҕəҕəа mZle<br />
vaJkaci. иҕəҕəоуп igi (nivTi) Zlieria, Ronieria<br />
а-ҕəҕəара siZliere, Roniereba, simZlavre, mZleoba<br />
даара Zalian, Zalze, metad, didad<br />
Д<br />
дабатəи? sadauri? (adam.). дабатəхари сара исҭааз? netav<br />
sadauri unda iyos, vinc mewvia? дабатəиу? sadauria?<br />
дара isini. дара абарҭ swored eseni<br />
дарбан? vin? romeli? (adam.)<br />
даҽа sxva<br />
даҽакы sxva<br />
а-дгьыл 1. miwa, dedamiwa. 2. miwis nakveTi. дгьыли жəҩани ca<br />
da miwa, ca da dedamiwa, ca da qveyana<br />
а-дкылара miReba. длыдылкылом igi (qali) mas (adam.) ar<br />
iRebs, ar ikarebs<br />
а-дҟаҵалара risame gverdidan ramis gakeTeba, mimagreba,<br />
midgma, miSeneba. иадҟаҵалоуп mas (nivTs) gverdidan raRac<br />
ukeTia, gverdzea mimagrebuli, midgmuli, miSenebuli<br />
а-дҧхьалара TavisTan mixmoba, miwveva, daZaxeba.<br />
илыдлыҧхьалоит igi (qali) maT TavisTan ixmobs, iwvevs, eZaxis<br />
а-ду 1. didi. 2. didad, Zalian, metad. арҭ аҩбагьы иагьеиҧшым<br />
eseni oriveni erTmaneTs didad arc ki hgvanan<br />
а-дунеи samyaro, msoflio, mTeli qveyana, dunia<br />
а-дҵара 1. dadeba. 2. dakisreba. уалс адҵара valad dadeba,<br />
valad dakisreba. уалс исыдиҵеит man (mamak.) me valad damado,<br />
valad damakisra. 3. vinmesaTvis risame davaleba. исыдылҵеит man<br />
(qalma) me is damavala. ари аус сара исыдҵа! es saqme me<br />
damavale!<br />
- 53 -
а-дыд quxili, grgvinva, mexis gruxuni. адыд-мацəыс elWeqi,<br />
elva-quxili. дыди-мацəыси elWeqi, elva da quxili<br />
а-дырра 1. codna. идыруеит man (mamak.) is icis. амҩа<br />
ззымдыруа vinc gza ar icis. шəара ззымдыруа vinc SiSi ar<br />
icis, visac ar eSinia, uSiSari. 2. cnoba. дудырыр ҟалап Sen<br />
(mamak.) mas (adam.) SeiZleba, albaT icnob. са сузымдру? Sen<br />
(mamak.) Tu mcnob? 3. gageba, mixvedra. идырит man (mamak.) gaigo,<br />
igi mixvda<br />
дырҩегь 1. kvlav, kvlavac, kidev. 2. garda amisa<br />
а-дəы mindori, veli<br />
Дə<br />
а-дəылҵра gareT gasvla. дындəылҵит igi (adam.) gareT gavida<br />
егьымфа-егьымжə usmel-uWmelad<br />
егьынмыжькəа uklebliv. ix. а-ныжьра<br />
егьырҭ sxvebi, danarCenebi<br />
еи! hei!<br />
еижьарамкəа moutyueblad, utyuvrad<br />
Е<br />
еиҟараҵас tolebiviT, TanatolebiviT, tolebis Sesaferisad<br />
еилабааʒа mTlad sveli, erTianad sveli, galumpuli<br />
еилҟьа-еилҕəыцə mardi, moqnili da tanadi adamiani<br />
еиҧшха: абри еиҧшха aseT dros, amisTana dros<br />
еиҵарпапа gadatenili (iaraRi)<br />
ехьарнахыс dReidan, dReis Semdeg, dReis mere<br />
- 54 -
Ж<br />
-<br />
Жь<br />
_<br />
Жə<br />
а-жəа 1. sityva. жəа хаала tkbili sityviT. 2. piroba, aRTqma.<br />
зегьы лтəылтəуеит жəа рымҭакəа igi (qali) yvelas atyvevebs<br />
pirobis miucemlad<br />
а-жəахə ambavi<br />
а-жəлар xalxi<br />
а-жəтəы sasmeli. фатəи-жəтəи sasmel-saWmeli<br />
а-жəҩан ca, zeca. дгьыли жəҩани ca da miwa, ca da qveyana, ca<br />
da xmeli<br />
а-з naRveli. аз еиҧш ашак naRveliviT mware raRac<br />
З<br />
а-заагара vinmesTvis motana, moyvana. иузаазгап убри аҽы me Sen<br />
(mamak.) mogiyvan im cxens. исзааугеит Sen (mamak.) me is (nivTi)<br />
momitane, momiyvane<br />
а-зааигəа risame, vinmes axlos, siaxloves, maxloblad<br />
а-заа(и)ра raRacisTvis, raRacis gamo mosvla. дизааит igi<br />
(adam.) masTan (mamak.) movida, mas mouvida. са сыззаазгьы уи<br />
азыҳəаноуп me amis gamo, amisaTvis movedi<br />
- 55 -
а-заартра vinmesTvis risame gaxsna, gaReba. изаалыртит man<br />
(qalma) mas (mamak.) raRac gauxsna, gauRo<br />
а-заацҳара vinmesTvis risame SemoTvla. ацкы сзааицҳааит man<br />
(mamak.) samagiero, sapasuxo ram SemomiTvalos<br />
а-задкылара erTmaneTTan Sedareba, mimsgavseba. иузадкылом<br />
maT erTmaneTs ver Seadareb, ver miamsgavseb, maTi Sedareba ar<br />
SeiZleba<br />
а-згəаҟра 1. ramis gamo tanjva, rameze dardi. дазгəаҟуеит igi<br />
(adam.) mis (nivTis) gamo itanjeba, masze dardobs. длызгəаҟуеит<br />
igi (adam.) mis (qalis) gamo itanjeba. 2. Zalian monatreba.<br />
сузгəаҟуеит Sen (mamak.) gamo vitanjebi, Senze vdardob; Sen<br />
menatrebi<br />
зегьы yvela, yvelani, yoveli, yovelive. зегьы ззеиҧшу<br />
visTvisac yvelaferi sulerTia. зегь рыла yvelafriT,<br />
yoveliveTi; yvelanairad, yovelnairad, yovelgvarad<br />
а-зеиҧш saerTo, sazogado, saziaro, sayovelTao. зегьы<br />
ззеиҧшу visTvisac yvelaferi sulerTia<br />
а-зʒатəра vinmesTvis Tavis Sewirva, vinmes Tavs Semovleba,<br />
gaRmerTeba. дизʒатəит man (adam.) mas (mamak.) Tavi Seswira, Tavs<br />
Semoevlo, man igi gaaRmerTa<br />
а-зкра ramisadmi Tavis miZRvna. ацəгьеи абзиеигьы дрызкыуп<br />
igi (adam.) Tavs uZRvnis cudsa da kargsac (igulisxmeba: igi avkargis<br />
garCevas uZRvnis Tavs, misi mTavari saqme av-kargis<br />
garCevaa)<br />
а-знеира vinmesTan, ramesTan misvla. слызнеироуп me masTan<br />
(qalTan) unda mivide, me mas unda mivuvide<br />
зны erTxel, odesRac<br />
зны-зынла xandaxan, zogjer, drodadro<br />
а-зура vinmesaTvis risame qmna, damarTeba, gakeTeba, yofa. уара<br />
исзууз rac Sen (mamak.) miqeni, rac Sen dammarTe, rac Sen<br />
gamikeTe, rac Sen miyavi<br />
а-зхара kmareba, sakmarisoba, myofineba. иазхоуп kmara,<br />
sakmarisia, sakmaoa, samyofia. иузхоуп is (nivTi) Sen gyofnis,<br />
SenTvis sakmarisia, sakmaoa, samyofia, geyofa<br />
а-зхьаҧшра 1. risame, visime gamo moxedva. 2. ramisken,<br />
vinmesken moxedva. 3. ramisTvis, vinmesTvis yuradRebis miqceva,<br />
angariSis gaweva, ramed Cagdeba. дизхьаҧшуам igi (adam.) mas<br />
- 56 -
(mamak.) zedac ar uyurebs, yuradRebas ar aqcevs, angariSs ar<br />
uwevs, arafrad agdebs<br />
а-зхəыцра rameze dafiqreba, ramis gamo Cafiqreba.<br />
дагьазхəыцит igi (adam.) mis (nivTis) gamo, masze dafiqrda,<br />
Cafiqrda kidevac. дрызхəыцит igi (adam.) maT gamo, maTze<br />
Cafiqrda<br />
а-зҳəара rameze risame Tqma. мам ҳəа азимҳəеит man (mamak.)<br />
masze (nivTze) uari ar Tqva<br />
а-зцара raimes gamo wasvla, vinmesTan wasvla. узцаз<br />
risTvisac Sen (mamak.) waxvedi<br />
а-зҵаара vinmesTvis SekiTxva. дсызҵааит igi (adam.) SemekiTxa,<br />
man mkiTxa, igi damekiTxa. изымҵаакəа егьырзуʒом misTvis<br />
(mamak.) ukiTxavad isini verafers akeTeben<br />
а-зы 1. -Tvis. 2. gamo<br />
а-зыʒырҩра vinmesTvis mosmena, yuris migdeba. дизыʒырҩуан<br />
igi (adam.) mas (mamak.) usmenda, yurs ugdebda<br />
зынʒа mTlad, sul, sruliad, srulebiT, erTianad<br />
зынʒак mTlad, sul, sruliad, srulebiT, erTianad<br />
а-зыҧшра visime, risame lodini, dalodeba, cda. сизыҧшуп<br />
me mas (mamak.) veli, velodebi, vucdi. иаҳəа сшазыҧшу аҭак!<br />
uTxari, rom pasuxs velodebi!<br />
а-зырхара myofineba, kmareba. изирхеит man (mamak.) is (nivTi)<br />
imyofina, ikmara<br />
а-зыҳəан 1. -Tvis. 2. gamo. убри азыҳəан imis (nivTis) gamo,<br />
imisTvis<br />
Ʒ<br />
а-ʒара 1. damalva, dafarva. изʒеит me is (nivTi) davmale,<br />
davfare. изызʒозеи? ratom davmalo? ratom davfaro? 2. moparva.<br />
изʒеит me igi (nivTi) movipare. изʒароуп me is (nivTi) unda<br />
moviparo. изʒаʒом me mas (nivTs) ver moviparav<br />
- 57 -
а-ʒахəа vazi<br />
а-ʒбра sakiTxis gadawyveta. иʒбит man (mamak.) sakiTxi<br />
gadawyvita<br />
а-ʒы wyali<br />
а-ʒыʒара caxcaxi, kankali. дʒыʒеит igi (adam.) acaxcaxda,<br />
akankalda<br />
а-ʒын 1. zamTari. 2. zamTarSi. ʒынгьы ҧхынгьы zamTar-zafxul,<br />
zamTarSic da zafxulSic<br />
Ʒə<br />
иааилышу rameSi Cawnuli, amownuli<br />
_<br />
И<br />
а-иааира moreva, visime damarcxeba, dajabna, vinmeze<br />
gamarjveba. уара иуиааит is (nivTi) Sen (mamak.) mogeria, man Sen<br />
dagamarcxa, dagjabna, man Senze gaimarjva<br />
иаамҭам dro ar aris; udroo dro<br />
иааркьаҿны mokled, SemoklebiT, sxartad<br />
иаарласны swrafad, Cqara, male, saswrafod<br />
иара 1. is, igi (mamak.). 2. is, igi (nivTi). 3. swored, -ve. иара<br />
убасҟан swored maSin, maSinve<br />
а-иарҭа 1. sawoli. 2. logini, QqveSagebi<br />
а-иасра gavla, Cavla. ииаст man (nivTma) gaiara, Caiara<br />
иаха wuxel, wuxelis. иахаижьҭеи wuxels aqeT, wuxels<br />
Semdeg<br />
иахьа dRes<br />
иаҳа metad, ufro, umetesad<br />
- 58 -
а-иаҵəа 1. mwvane. 2. lurji, cisferi. аҽыхəа иаҵəа<br />
mtredisferi, molurjo cxeni, lurja cxeni<br />
а-иаша 1. sworad, pirdapir. диаша днеуеит igi (adam.)<br />
sworad, pirdapir midis. 2. swori, pirdapiri. амҩаду иаша swori<br />
gza, swori gzatkecili. 3. marTali. ауаҩы иаша marTali<br />
adamiani. ииашоуп marTalia, sworia, WeSmaritia, simarTlea. 4.<br />
gadat.: mTeli. иҵуеит мызкы иаша mTeli Tve gadis, ukve mTeli<br />
Tvea<br />
а-иаша-ҵабырг simarTle da WeSmariteba<br />
-ижьҭеи mas aqeT, mas Semdeg. иахаижьҭеи wuxels aqeT<br />
имҳəакəа uTqmelad, usityvod, ubrad<br />
имцымкəа utyuvrad, moutyueblad<br />
инаркны raRacidan, saidanme moyolebuli, dawyebuli,<br />
mokidebuli. ахы инаркны аҵыхəанынʒа Tavidan moyolebuli<br />
bolomde, Tavidan bolomde. ix. а-накра<br />
инароуны gangrZobiT, gaxangrZlivebiT, xangrZlivad<br />
инеигымкəа ukleblad, uklebliv<br />
а-иоура Sovna, miReba, mopoveba. исоуит viSove, miviRe,<br />
movipove. изласоури? riT, rogor viSovo? аха умоузшəа TiTqos<br />
Sen (mamak.) dro ver iSove<br />
ишнеи-шнеиуа TandaTan, TandaTanobiT, DdroTa ganmavlobaSi<br />
а-калам kalami<br />
К<br />
а-каҧхара zemodan danaTeba. икаҧхоит zemodan anaTebs,<br />
dahnaTis<br />
а-каҷҷара kaSkaSi. амза каҷҷоит mTvare kaSkaSebs<br />
а-кнаҳара risame dakideba, Camokideba. асас иуапа наҟ<br />
инкнеиҳаит stumarma Tavisi nabadi iqiT dakida, miakida,<br />
Camokida<br />
- 59 -
а-кыка ZuZu. убри лакəын зкыка уахоз is (qali) iyo, vis<br />
ZuZusac Sen (mamak.) wovdi<br />
а-кыр 1. bevri, mravali. 2. cota, mciredi, mcireodeni. кыргьы<br />
сицəшəоит me misi (mamak.) cota meSinia kidec<br />
а-кəадыр unagiri<br />
Кь<br />
_<br />
Кə<br />
а-кəадырра cxenis Sekazmva, cxenisTvis unagiris dadgma. аҽы<br />
икəадырит man (mamak.) cxeni Sekazma, cxens unagiri daadga<br />
а-кəалаара gaqroleba, gaqaneba, gaWeneba. икəалаауеит miqris,<br />
mieqaneba, miaWenebs, miWenaobs<br />
а-кəар CorTiT mavali cxeni, CorTmavali<br />
а-кəараҵара mixvev-moxveviT svla, klakvniT gaqceva.<br />
дкəараҵоит igi (adam.) mixvev-moxveviT mirbis, miiklakneba<br />
а-кəшара 1. irgvliv TavisiT Semoxveva, gars Semovleba. 2.<br />
gadat.: vinmes Tavs Semovleba, Tan gadayola. иакəшеит igi<br />
(nivTi) mas (nivTs) Semoexvia, gars Semoevlo. дикəшоит igi<br />
(adam.) mas (mamak.) Tavs evleba, Tan hyveba (pativis sacemad)<br />
а-кəыршара vinmes mier risame rameze Semoxveva. иуапа<br />
икəиршеит man (mamak.) Tavisi nabadi Semoixvia<br />
Қ<br />
- 60 -
а-қьаад qaRaldi<br />
а-қьаадыш TeTri qaRaldi<br />
_<br />
Қь<br />
Қə<br />
а-қəа wvima. ақəа леиуеит wvima modis, wvims<br />
а-қəнага saTanado ram, Sesaferisi, sakadrisi. асас иқəнага<br />
stumris Sesaferisi, stumris sakadrisi<br />
а-қəнагара 1. saWiroeba, aucilebloba. иқəнагоуп saWiroa,<br />
aucilebelia, xams. 2. Sesaferisoba, risame Rirsad yofna, rgeba.<br />
иуқəнагом Sen (mamak.) misi (nivTis) Rirsi ara xar, igi Seni<br />
Sesaferisi ar aris, igi ar gergeba<br />
а-қəтəара 1. rameze jdoma. аҽы дақəтəоуп igi (adam.) cxenze<br />
zis. лиарҭа дықəтəоуп igi (qali) Tavis sawolze zis. 2. rameze<br />
dajdoma, Sejdoma. аҽы дҩақəтəеит igi (adam.) cxenze Sejda,<br />
cxens moajda<br />
а-қəцə 1. mwvervali. 2. kenwero, wvero<br />
а-қəцəан 1. mwvervalze. 2. kenweroze, wveroze<br />
а-қəҵара risame rameze dadeba. ахы ақəҵара risame an vinmes<br />
gamo Tavis dadeba, Tavis Sewirva, Tavis gawirva. схы ақəысҵап<br />
me mas (nivTs) Tavs Sevwirav, misTvis Tavs gavwirav<br />
а-қəҿыҭра vinmesTvis SeZaxeba, visime daZaxeba. иқəҿиҭит man<br />
(mamak.) mas (mamak.) SesZaxa, dauZaxa<br />
а-қəшəара 1. risame rameze moxvedra, mortyma, mirtyma. 2.<br />
Sexvedra. 3. SemTxveva, damarTeba, risame mosvla. сара<br />
сақəшəеит убри еиҧш аус me SememTxva. damemarTa, momivida<br />
- 61 -
iseTi saqme. бзықəшəаз rac Sen (qals) SegemTxva, dagemarTa,<br />
mogivida. амчымхара ақəшəара zedmiw.: uZlurebis damarTeba,<br />
Zaladobis msxverplad qceva. амчымхара дақəшəеит mas (adam.)<br />
uZlureba SeemTxva, Zaladobis msxverplad iqca, masze Zala<br />
ixmares<br />
а-қəыкра 1. risame rameze daWera, dakaveba. 2. gadat.: risame<br />
gadawyveta, ganzraxva, miznis dasaxva. иақəикит man (mamak.)<br />
raRac gadawyvita, ganizraxa, miznad daisaxa<br />
а-қəырҧалара risame an visime rameze xtuneba. рыҽқəа адəы<br />
инықəдырҧалт maT TavianTi cxenebi mindorze axtunes,<br />
akuntruSes<br />
а-қəыҷҷара zemodan kaSkaSi. иақəыҷҷоит dahkaSkaSebs<br />
Ҟабарда yabardo<br />
Ҟ<br />
а-ҟаза 1. ostati, xelosani. 2. xelovani. ҽыла дҟазоуп igi<br />
(adam.) cxenosnobis ostatia, daxelovnebuli mxedaria,<br />
cxenenjia<br />
а-ҟазаара yofna, arseboba. дыҟоуп igi (adam.) aris, imyofeba.<br />
дааҧса дыҟоуп igi (adam.) daRlilia. леиҧш дыҟамызт misi<br />
(qalis) msgavsi ar arsebobda, misi msgavsi aravin iyo. иара<br />
дыҟамкəа егьрызҳəаʒом Tu is (mamak.) ar aris, isini verafers<br />
amboben, umisod verafers amboben. уара уҟаз! Sen (mamak.) iyavi!<br />
а-ҟазшьа 1. xasiaTi, buneba, 2. saqcieli, qceva, manera<br />
а-ҟалара moxdena. иҟалеит moxda. иҟалазеи? ra moxda? иҟалап<br />
moxdeba; gadat.: iqneb, SeiZleba, SesaZloa, vinZlo, albaT.<br />
иҟамлари? ar SeiZleba? xom SeiZleba? aki SeiZleba! иҟамлари<br />
чаҕьак имфацзар? xom SeiZleba, mas (mamak.) jer puris lukmac<br />
ar eWamos?!<br />
а-ҟама satevari, xanjali, yama. ҟамала satevriT, xanjliT,<br />
yamiT<br />
а-ҟарма svia, fSala (mcen.)<br />
- 62 -
а-ҟны -Tan<br />
а-ҟынʒа -mde<br />
а-ҟəаҧаҿаҧа oRroCoRro<br />
Ҟь<br />
_<br />
Ҟə<br />
á-ла Tvali. áла ҭырчаа Tvaldasiebuli<br />
Л<br />
а-лабашьа alabaSa, mujra (rkinis wvetiani joxi, xeljoxi)<br />
а-лабара riTime xedva. aq: узлазбауала rogorc Sen (mamak.)<br />
gxedav, rogorc gatyob, rogorc gamCnev<br />
а-лагара dawyeba. салагеит daviwye. уагьаламган! Sen (mamak.)<br />
arc ki daiwyo! nurc daiwyeb! nurc daapireb! nurc ecdebi!<br />
а-лагылара 1. erTgvar sagnebs Soris dadgoma, Cadgoma. 2.<br />
ramesTan midgoma. харатə сасык аҧсуа ишəгəашə днылагылеит<br />
Soreuli stumari afxazis WiSkars miadga<br />
а-лаҕырʒ cremli, kurcxali<br />
а-лаҕырʒышара cxare cremliT tirili, cremlis Rvra,<br />
cremlis frqveva. длаҕырʒышоит igi (adam.) cxare cremliT<br />
tiris, cremlebs Rvris, cremlad iRvreba, cremlebs afrqvevs<br />
а-лаҕьа daRmarTi, TavdaRmarTi. лаҕьа дынҭалеит igi (adam.)<br />
TavdaRmarTze daeSva<br />
- 63 -
а-лада 1. qvemoT, qveviT, dabla, qvemoTken. 2. qvemo, qveda. 3.<br />
samxreTi. ладеи ҩадеи zemoT-qvemoT, aRma-daRma<br />
а-лазаара rameSi yofna, rameSi Sereva, gareva. ирылоу visac<br />
isini (Tvisebebi) urevia<br />
а-лаҟазаара risame gamoyenebiT yofna-arseboba. излаҟаз riTac<br />
igi (nivTi) arsebobda<br />
а-лалара risame rameSi Sereva, Sesvla, SeerTeba. иалалеит<br />
gaeria, Seeria, SeuerTda. абри еиҧш аус уаламлан! Sen (mamak.)<br />
aseT saqmeSi nu gaerevi!<br />
а-ламысда unamuso, usindiso<br />
лара is, igi (qali)<br />
а-ларҟəра vinmes mier risame dabla daweva, Zirs daxra,<br />
daxrevineba. убри ажəа ихы ланарҟəит im sityvam mas (mamak.)<br />
Tavi daaxrevina. схы ласырҟəуеит Tavs vxri, Tavs vixri<br />
а-ларџь lurja, mtredisferi (cxeni)<br />
а-лахьынҵа bediswera, momavali bedi, gangeba. zedmiwevniT:<br />
Sublze dawerili<br />
а-лаҵара raimeSi risame Setana, Seyvana, SeSveba. аашьара ҳəа<br />
улоуҵашам Sen (mamak.) sizarmaces ar ahyvebi, (zedmiw.:<br />
sizarmaces SenSi ar SeuSveb)<br />
а-лаша naTeli, mbrwyinavi, manaTobeli, kaSkaSa, mokaSkaSe<br />
а-лашара 1. sinaTle, Suqi. 2. brwyinva, naTeba, kaSkaSi.<br />
илашоит brwyinavs, anaTebs, kaSkaSebs<br />
а-лашьца bneli. аҵых лашьца bneli Rame<br />
а-лбаара dabla, qveviT Casvla, Camosvla, Zirs daSveba.<br />
дылбааит igi (adam.) dabla, qveviT, Zirs Cavida, Camovida, daeSva<br />
а-лгара 1. gaTaveba, damTavreba, morCena. 2. gadat.: visime<br />
gaTaveba, daRupva, mospoba, mokvla, bolos moReba. гəыла<br />
сылгеит man guliT (grZnobiT) momkla. усылга! gamaTave!<br />
momkali! дсылгауан igi (adam.) me bolos momiRebda, gamaTavebda,<br />
momklavda<br />
- 64 -
а-леира zemodan Camosvla. ақəа леиуеит wvima modis. ақəа<br />
леиуеит ҧҳалк хышəҭызшəа ise wvims, TiTqos koka waiqcao,<br />
kokispirulad wvims<br />
а-лиаара sadme dabadeba, amozrda<br />
а-лкра gamoyofa, gamocalkeveba. ирылкуп igi (nivTi) maTgan<br />
gamoyofilia, gamocalkevebulia<br />
а-лкьра ganze gadgoma, gandgoma, ganrideba. дрылкьит igi<br />
(adam.) maT ganze gaudga, ganudga, maT ganerida<br />
а-лшара SeZleba. исылшоит SemiZlia. исылшозар Tu SemiZlia,<br />
Tu SevZleb<br />
а-лымҳа yuri. алымҳа аҭара yurisgdeba, mosmena. илымҳа<br />
ииҭеит man (mamak.) mas (mamak.) yuri miugdo, mousmina<br />
а-лых rCeuli, saukeTeso. абырфын лых rCeuli abreSumi;<br />
gadat.: nazi, mSvenieri qali<br />
ма an, anda<br />
М<br />
а-мазаара qoneba, yola. исымоуп me is (nivTi) maqvs, me is<br />
(sulieri, an adamiani) myavs, me isini maqvs, me isini myavs. измам<br />
visac is (nivTi) ara aqvs, visac is (sulieri, an adamiani) ara<br />
hyavs, visac isini ara aqvs, visac isini ara hyavs. иҽи икəадыри<br />
ахьынеимоу, дагьмариам рыхə зшьаша mas (mamak.) rom cxenunagiri<br />
aqvs, ioli mosaZebnic, advilad sapovnelic ar aris is,<br />
vinc maT Sefasebas SeZlebs, mis cxen-unagirs fass vervin<br />
dasdebs<br />
а-маʒарах naqurdali, naparavi, moparuli<br />
макьа jer, jerac, jer kidev, jerjerobiT<br />
макьана jer, jerac, jer kidev, jerjerobiT<br />
мам ara. мам ҳəа ara meTqi, ara-Tqo, arao<br />
а-маншəалара gamarTleba, xelis momarTva. сманшəаланы аҽы<br />
сзаагар Tu gamimarTla, Tu xeli momemarTa da cxeni moviyvane...<br />
мап ara. мап анакəха Torem, Tu ara da<br />
- 65 -
а-мариа 1. ioli, advili. 2. gadat.: ioli mosaZebni, advilad<br />
sapovneli. иҽи икəадыри ахьынеимоу, дагьмариам рыхə зшьаша<br />
mas (mamak.) rom cxen-unagiri aqvs, ioli mosaZebnic, advilad<br />
sapovnelic ar aris is, vinc maT Sefasebas SeZlebs<br />
а-марџьа! marjved! yoCaRad!<br />
а-мацəыс elva. дыди мацəыси elva da quxili. адыд-мацəыс<br />
elva-quxili, elWeqi<br />
а-мдыр uvici, Seugnebeli<br />
а-мдырра uvicoba, Seugnebloba<br />
а-мдырхара uvicad, Seugneblad gadaqceva. сымдырхеит<br />
Seugnebeli gavxdi<br />
а-мза mTvare<br />
моумоу ara<br />
а-мра mze. амра халеит mze amovida<br />
мҳəакəа ix. имҳəакəа<br />
а-мц tyuili, sicrue<br />
мцымкəа ix. имцымкəа<br />
а-мца cecxli. амца еиқəуҵоит Sen (mamak.) cecxls anTeb<br />
а-мҵакра 1. risame daWera, dakaveba qvemodan, qvevidan. 2.<br />
risame miSvera qvevidan, SeSvera. Сафар днеины игəы имҵеикуеит<br />
safari midis da mas (iaraRs) guls, mkerds uSvers qvemodan<br />
а-мч Zala, Rone. мчыла ZaliT, ZaldatanebiT<br />
а-мчымхара uZlureba, Zalis ukmarisoba. амчымхара ақəшəара<br />
uZlurebis damarTeba; gadat.: Zaladobis msxverplad gaxdoma.<br />
амчымхара дақəшəеит igi (adam.) Zaladobis msxverpli gaxda<br />
а-мш dRe. ахымшк sami dRe<br />
а-мыз Tve<br />
а-мҩа gza. мҩасы gzad, gzaSi<br />
а-мҩаду didi gza, gzatkecili<br />
а-мҩахəасҭа biliki<br />
- 66 -
а-наара 1. daxriloba. 2. ferdobi, mTis kalTa<br />
Н<br />
а-навакнаҳара risame iqiTken, risame gverdiT dakideba.<br />
(и)навакнеиҳаит man (mamak.) igi (nivTi) raRacis gverdiT miakida<br />
а-нагʒа 1. sruli, mTeli, mTliani. 2. srulyofili<br />
а-нагʒара Sesruleba, aRsruleba. инасыгʒеит Sevasrule,<br />
aRvasrule. инарыгʒароуп maT unda Seasrulon, unda<br />
aRasrulon. нагʒарала SesrulebiT, aRsrulebiT; gadat.:<br />
srulad, srulyofilad, uklebliv<br />
а-нажьра 1. migdeba, mitoveba. 2. datoveba. 3. miteveba, patieba.<br />
исанеижьт man (mamak.) me momiteva, mapatia. 4. gamotoveba,<br />
gamokleba<br />
а-накра iqiTken daWera, iqiT dakaveba<br />
наҟ 1. iqiT, iqiTken, iq. усҧырҵ наҟ! iqiT gamSordi! iqiT<br />
gamecale! 2. ganze, gverdiT, gverdze<br />
а-налҧшра rameSi gamWolad gaxedva, gaWvreta. унарылҧшны<br />
Sen (mamak.) gamWolad gaixedav ra...<br />
а-напы xeli. нап ҟазала ostatis xeliT, xelovanis xeliT,<br />
daxelovnebuli xeliT. анапы анызаара visime xelT yofna.<br />
унапы сануп Sens (mamak.) xelTa var. анапы анҵара xelze risame<br />
dadeba; gadat.: davalebis micema, saqmis Cabareba. рнапы<br />
ианылҵоит igi (qali) maT raRacas avalebs, davalebas aZlevs,<br />
saqmes abarebs<br />
а-наргʒара Sesrulebineba, aRsrulebineba. ҳнанаргʒап igi<br />
(nivTi) Cven raRacas Segvasrulebinebs, aRgvasrulebinebs<br />
а-нархара raimesken gadaxra, gadaweva; gadat.: mimarTulebis<br />
arCeva.<br />
нас mere, Semdeg, Semdgom<br />
а-насыҧ bedi, bedniereba, iRbali<br />
а-нахара risame iqiT miweva. аҧшəма асқам амцахь днахеит<br />
maspinZelma skami cecxlisken miswia<br />
а-нахыс mas mere, mis Semdeg<br />
- 67 -
а-нацҵара 1. mimateba. 2. naTqvamze risame damateba, daZena.<br />
инациҵеит man (mamak.) dasZina<br />
-наҵы vidre, vidremdis, sanam, sanamde. уҟанаҵы vidre, sanam<br />
Sen (mamak.) iarsebeb<br />
а-нашьҭра 1. miSveba, gaSveba. 2. ZaRlis miteveba, miqseva,<br />
miqsianeba. 3. migzavna. 4. Tmis gaSla, gadaSveba. лыхцəы<br />
нашьҭны дыҟоуп igi (qali) TmagaSlilia, nawnavi daSlili aqvs<br />
а-наҩра xmis miwvdena, xmis gavrceleba, xmis miRweva. хара<br />
инаҩуеит иара иажəахə misi (mamak.) ambavi Sors aRwevs, igi<br />
saxelganTqmulia<br />
а-наҩсра vinmesTvis, ramesTvis gverdis avla, gverdiT Cavla.<br />
уи днаиҩсит man (adam.) mas (mamak.) gverdi auara, gverdiT Cauara<br />
а-неига misasvleli, misavali, riTac misvla SeiZleba<br />
а-неира misvla. днеиуеит igi (adam.) midis. схы инеирым ушҟа<br />
Cemi tyvia Senamde (mamak.) ar mova<br />
а-неирҭа misasvleli, wasasvleli. неирҭас имоуп ҳара ҳахьгьы<br />
mas (mamak.) Cvenamdec moesvleba, mas Cvenamde mosasvleli gzac<br />
aqvs<br />
а-ниара 1. Sexvedra. 2. damarTeba, SemTxveva. даниеит mas (adam.)<br />
raRac daemarTa,SeemTxva. дзынио rac mas (adam.) emarTeba<br />
а-нкыдҵара risame rameze dadeba, Camodeba, Semodeba. ухы<br />
нкыдҵа! Sen (mamak.) Tavi midevi! Tavi Camodevi (baliSze)! cota<br />
waiZine!<br />
а-нҭҟьара iaraRis gavardna, gasrola. атапанча иныҭҟьеит<br />
dambaCa gavarda, dambaCam gaisrola<br />
а-нхара cxovreba. дынхоит igi (adam.) cxovrobs<br />
а-нхашьа cxovrebis wesi, cxovrebis manera<br />
а-нцəа RmerTi, RvTaeba, ufali. анцəа иџьшьоуп! madli<br />
ufals! madloba RmerTs! анцəа сишəиит RmerTma damwyevla<br />
а-нҵара 1. risame rameze dadeba. 2. gadat.: davalebis micema,<br />
saqmis Cabareba. рнапы ианылҵоит igi (qali) maT raRacas<br />
avalebs, davalebas aZlevs, saqmes abarebs. 2. Cawera, warwera.<br />
иазанҵашам raRaca ver Caiwereba<br />
- 68 -
а-ныжьра 1. migdeba, mitoveba. 2. datoveba. инижьит man (mamak.)<br />
raRac datova. 3. gamotoveba, gamokleba. егьынмыжькəа<br />
uklebliv. 4. miteveba, patieba<br />
а-нықəырҧалара risame xtunviT, kuntruSiT tareba, xtuneba.<br />
аларџь нықəирҧалоит igi (mamak.) lurjas miaxtunebs,<br />
miakuntruSebs<br />
а-ныҟəара 1. mgzavroba. 2. mogzauroba. 3. moqceva, qceva.<br />
дышныҟəашаз иҳасабқəеит man (adam.) iangariSa, gaTvala,<br />
gansazRvra, Tu rogor moqceuliyo<br />
а-нырҧхара gaTboba, SeTboba. амца унырҧха! cecxlTan<br />
gaTbi! cecxliT SeTbi!<br />
а-ныҵакра risame dabla daweva. лыбжьы ныҵак дҵəыуоит igi<br />
(qali) xmis daweviT tiris, xmadabla tiris<br />
а-нышьҭалара wamowola, miwola. унышьҭал! Sen (mamak.)<br />
wamoweqi!<br />
Одышь odiSi, samegrelo<br />
а-ҧацха facxa, wnuli qoxi<br />
О<br />
П<br />
_<br />
Ҧ<br />
- 69 -
а-ҧаџьҧаџьра lamazad, mSvenivrad gamoyureba.<br />
дҧаџьҧаџьуеит igi (adam.) lamazad, mSvenivrad gamoiyureba<br />
а-ҧеиҧш bediswera, momavali bedi, gangeba<br />
а-ҧҟара wesi, gadawyvetileba, dadgenileba<br />
а-ҧсаа(тə) frinveli<br />
а-ҧсабара buneba<br />
а-ҧсра 1. sikvdili. 2. kvdoma. сыҧсыроуп unda movkvde.<br />
а-ҧсҭа xeoba<br />
а-ҧсҭҳəа Rrubeli. аҧсҭҳəа еилач sqeli Rrubeli<br />
а-ҧсшьара dasveneba, mosveneba, sulis moTqma. уара уҧсы шьа!<br />
Sen (mamak.) daisvene, moisvene, suli moiTqvi!<br />
а-ҧсы I. suli. ҧсыла suliT. гəылеи ҧсылеи suliTa da<br />
guliT<br />
а-ҧсы II. mkvdari. иҧсы-инха mkvdari, an gadarCenili,<br />
cocxali, an mkvdari. иҧсы-инха [аус] инарыгʒароуп maT<br />
cocxlebma, an mkvdrebma saqme unda aRasrulon<br />
ҧсызхоу sulieri, suldgmuli<br />
а-ҧсыхəа saSveli, gamosavali. ҧсыхəа имам mas (mamak.)<br />
saSveli ara aqvs, sxva gamosavali ara aqvs<br />
а-ҧха Tbili<br />
а-ҧхара siTbo. ҧхара амамкəа siTbos uqonlad<br />
а-ҧхашьара 1. sircxvili. 2. darcxvena. дыҧхашьоит rcxvenia,<br />
ercxvineba, ircxvens. дыҧхашьазаап аҭаца rZals Turme<br />
Sercxva, rZalma Turme isircxvila. иҧхеишьоз rac man (mamak.)<br />
samarcxvinod miiCnia, rac man isircxvila<br />
а-ҧхыʒ sizmari<br />
а-ҧхын zafxuli. ʒынгьы ҧхынгьы zamTaric da zafxulic,<br />
zamTar-zafxul, zamTarSic da zafxulSic<br />
а-ҧхьаʒара 1. Tvla, daTvla. 2. CaTvla, miCneva. иҧхьаʒеит man<br />
(mamak.) isini miiCnia, CaTvala<br />
а-ҧҳал koka, foxali. ақəа леиуеит ҧҳалк хышəҭызшəа ise<br />
wvims, TiTqos koka waiqcao, kokispirulad wvims<br />
а-ҧҳалара moulodnelad Sexvedra, gadayra. усҧымҳалан! Sen<br />
(mamak.) moulodnelad ar Semxvde! arsad gadameyaro!<br />
а-ҧҳəызба qaliSvili, qalwuli, axalgazrda qali<br />
- 70 -
а-ҧҳəыс 1. qali. 2. coli, meuRle<br />
а-ҧҵəара gawyveta, mowyveta. аҵыхəаҧҵəара gaTaveba,<br />
damTavreba, moTaveba, moleva, bolos gamoCena, bolos moReba,<br />
daboloeba. рҵыхəа ҧҵəаʒом илаҕырʒқəа ar mTavrdeba, ar ileva<br />
misi (mamak.) cremlebi, mis cremlebs bolo ar uCans<br />
а-ҧҵəаха 1. natexi. 2. nagleji. 3. namsxvrevi. 4. namtvrevi. 5.<br />
nawyveti. gadat.: Zalian msgavsi. арашь ҧҵəаха raSis msgavsi,<br />
raSiseburi<br />
а-ҧшʒа lamazi, mSvenieri<br />
а-ҧшʒара silamaze, mSveniereba<br />
а-ҧшʒахара TavisiT galamazeba, damSveneba, gamSveniereba.<br />
иҧшʒахеит is (nivTi) galamazda, damSvenda, gamSvenierda<br />
а-ҧшра 1. cqera, yureba. диҧшуеит igi (adam.) mas (mamak.)<br />
Sescqeris, Sehyurebs, uyurebs. 2. Sesaxedaoba, garegnoba.<br />
ҧшрала SesaxedaobiT, garegnobiT. асы ҧшра Tovlisferi,<br />
Tovlis Sesaxedaobisa<br />
а-ҧшəма 1. maspinZeli. 2. patroni. 3. qmari, meuRle<br />
а-ҧылара Sexvedra, daxvedra, migebeba, Segebeba. диҧылт igi<br />
(adam.) mas (mamak.) Sexvda, daxvda, miegeba, Seegeba<br />
а-ҧырҵра vinmesagan, ramisagan moSoreba, CamoSoreba,<br />
Camocileba, gacla, Tavis danebeba. дзаҧырҵуамызт igi (adam.)<br />
mas (nivTs) ver eleoda. усҧырҵ наҟ! iqiT gamSordi! iqiT<br />
gamecale!<br />
а-ҧышəара gamocda. иҧушəеит is (nivTi) Sen (mamak.)<br />
gamoscade<br />
а-разҟы bedi, iRbali, bedniereba<br />
Р<br />
а-рацəа 1. bevri, mravali. 2. bevrad, mravlad, metad, blomad.<br />
ирацəоуп bevria, mravalia, blomadaa<br />
а-рацəашьара bevrad miCneva, bevreba. ирацəеишьеит man (mamak.)<br />
isini bevrad miiCnia, mas isini ebevra<br />
- 71 -
а-рашь raSi. арашь ҧҵəаха raSis msgavsi, raSiseburi<br />
а-рбара daSroba, gaSroba, amoSroba. иирбеит man (mamak.)<br />
isini daaSro, gaaSro, amoaSro<br />
а-ргара wayvanineba, waRebineba. ахьмыʒҕ аргара vinmes mier<br />
sxvisi Sercxvena, lafSi amosvra, Tavis moWra, sircxvilSi<br />
Cagdeba. иаҳəа ахьмыʒҕ бааҧсы шысургаз! Sen (mamak.) mas (mamak.)<br />
uTxari, rogor saSinlad Semarcxvine, rogor amomsvare lafSi,<br />
rogor momWeri Tavi, rogor Camagde saSinel sircxvilSi!<br />
а-ргьалара risame gaqneva, gaqaneba, gakonwialeba. иргьалеит<br />
man (mamak.) is (nivTi) gaaqnia, gaiqnia, gaaqana, gaakonwiala<br />
а-ргəаҟга mtanjveli ram, satanjveli, gamawamebeli ram<br />
а-рҕəҕəара risame gamagreba, gaZliereba. абжьы арҕəҕəара<br />
xmis gaZliereba, xmis amaRleba, xmis aweva, xmis gamkacreba.<br />
ибжьы рҕəҕəаны xmamaRla, xmis aweviT, mkacri xmiT<br />
а-рʒəʒəара dabanineba. иҿы-инапы иирʒəʒəеит man (mamak.) mas<br />
(mamak.) xel-piri daabanina<br />
а-рқьақьара risame rameze gadafena, gadaSveba. ихҭырҧа<br />
рқьақьаны имоуп mas (mamak.) yabalaxi (mxrebze) aqvs gadafenili<br />
а-рқьиага Tavis gasamarTlebeli. хы рқьиага ажəа Tavis<br />
gasamarTlebeli sityva<br />
а-рлашара ganaTeba, gabrwyineba. (и)ирлашеит man (mamak.) is<br />
(nivTi) gaanaTa, gaabrwyina. адыд-мацəыс имҩа арлашоит mas<br />
(mamak.) elva-quxili gzas unaTebs. дкаҷҷоит амза аҧсабара<br />
шарлашо еиҧш igi (adam.) ise kaSkaSebs, rogorc mTvare<br />
anaTebs, abrwyinebs bunebas<br />
а-рҧыс Wabuki<br />
а-рҧхашьага samarcxvino, Semarcxveneli ram. ҽыҧныҳəаси<br />
рҧхашьагаси иузхоуп Sen (mamak.) isini geyofa, gyofnis<br />
sasayvedurod da samarcxvinod<br />
а-рҧхашьара vinmesagan visime Sercxvena, saqcielis gamo<br />
daZraxva, sayveduris Tqma. убри азыҳəан сзырҧхашьода? imis<br />
(nivTis) gamo vin damZraxavs?<br />
а-рҭынчра visime damSvideba, dawynareba. сааурҭынчып Sen<br />
(mamak.) me damamSvideb, damawynareb<br />
а-рха mindori, veli<br />
- 72 -
а-рхаҵара vinmesagan visime dakaceba, davaJkaceba. агəы<br />
архаҵара gulis gamamaceba, gaguladeba, gulis gamxneveba. игəы<br />
архаҵоит mas (mamak.) raRaca guls umamacebs, aguladebs, guls<br />
umxnevebs<br />
а-рхиара risame gamzadeba, momzadeba. фатəык бырхиароуп Sen<br />
(qalo) raime saWmeli unda gaamzado, moamzado<br />
а-рхəмарра risame, visime aTamaSeba. рыҽқəа идырхəмарт maT<br />
TavianTi cxenebi aaTamaSes<br />
а-рҳарá I. gagonebineba, mosmenineba. зегьы иирҳаит man (mamak.)<br />
mas (mamak.) yvelaferi moasmenina, gaagona (e. i. uTxra)<br />
а-рҳарá II. dafrTxoba. дырҳаит igi (adam.) dafrTxa.<br />
длаҵҟьеит дшəа-дырҳауа igi (adam.) wamoxta SeSinebuldamfrTxali<br />
а-рҳəарá 1. Tqmevineba. иирҳəеит man (mamak.) mas (mamak.) raRac<br />
aTqmevina. игəы инарҳəом mas (mamak.) raRacas guli ar<br />
aTqmevinebs, guli uSlis Tqmas. 2. dakvra (musikaluri<br />
sakravisa)<br />
а-рҵаҩы maswavlebeli, pedagogi<br />
а-рҿыхара visime gaRviZeba. дирҿыхеит man (mamak.) igi (adam.)<br />
gaaRviZa. дмырҿыхакəа mis (adam.) gauRviZeblad<br />
а-ршра risame gacxeleba, gaxureba. амца иаршыз vinc<br />
cecxlma gaaTbo, gaaxura<br />
са me (сара nacvalsaxelis mokle varianti)<br />
С<br />
а-салам salami, misalmeba. саламышьҭахь salmis Semdeg,<br />
misalmebis Semdeg<br />
сара me<br />
а-сас stumari. сасык viRac stumari, romeliRac stumari, erTi<br />
stumari<br />
а-сахьа saxe<br />
- 73 -
а-сқам skami<br />
а-сра 1. cema, dartyma. афарҭын аџьқəа ирысуеит qariSxali<br />
muxebs scems, urtyams. 2. qaris daberva, qrola. афарҭын суеит<br />
qariSxali uberavs, qariSxali qris<br />
а-сы Tovli<br />
а-тапанча dambaCa, revolveri, pistoleti<br />
Т<br />
Тə<br />
а-тəара 1. jdoma. дтəоуп igi (adam.) zis. 2. dajdoma. дтəоит<br />
igi (adam.) jdeba<br />
а-тəытəра datyveveba, damoneba. gadat.: moxiblva. зегьы<br />
лтəылтəуеит igi (qali) yvelas atyvevebs, imonebs, yvelas<br />
xiblavs<br />
Ҭ<br />
а-ҭаара stumris mosvla, stumris wveva. дабатəхари сара<br />
исҭааз? sadauri unda iyos CemTan stumrad mosuli, vinc mewvia?<br />
а-ҭазаара 1. rameSi yofna. gadat.: ganzraxva. сгəы иҭоуп<br />
gulSi maqvs, ganzraxuli maqvs. ргəы егьҭаʒам maT gulSi<br />
araferi aqvT, cudi araferi aqvT ganzraxuli. 2. stumris yofna<br />
maspinZelTan. сас дуҭоуп Sen (mamak.) stumari gyavs.<br />
иеибагəырҕьон иҭази иареи erTmaneTs Sehxarodnen stumrad<br />
myofi da igi (mamak.)<br />
а-ҭ(а)ʒыʒара: агəы аҭ(а)ʒыʒара SiSisagan gulis akankaleba,<br />
SiSisagan gulis acaxcaxeba, SiSisagan gulis afancqaleba. игəы<br />
- 74 -
иҭ(а)ʒыʒоит SiSisagan guli ukankalebs, guli ucaxcaxebs, guli<br />
ufancqalebs<br />
а-ҭак 1. pasuxi. аҭакс pasuxad. 2. sapasuxo. аҭак ажəа sapasuxo<br />
sityva<br />
а-ҭалара 1. SemozRudulSi Sesvla. ашҭа дҭалоит igi (adam.)<br />
ezoSi Sedis, Semodis. 2. gadat.: daRmarTze daSveba. лаҕьа<br />
дынҭалеит igi (adam.) daRmarTze daeSva<br />
а-ҭара vinmesTvis risame micema. дба уи, ҵара узҭаз! naxe is<br />
(adam.), vinc Sen (mamak.) ganaTleba mogca. жəа рымҭакəа maTTvis<br />
sityvis, pirobis miucemlad. алымҳа аҭара vinmesTvis yuris<br />
Txoveba, yuris dagdeba, yuris migdeba. алымҳа ииҭеит man (mamak.)<br />
mas (mamak.) yuri aTxova, yuri daugdo, yuri miugdo<br />
а-ҭахра ndoma, survili. исҭахуп minda, msurs. исҭахым ar<br />
minda, ar msurs<br />
а-ҭаххара mondomeba, mosurveba. (и)иҭаххеит man (mamak.) raRac<br />
moindoma, moisurva, mas raRac mounda, moesurva<br />
а-ҭахəхəа Rrmad da mSvidad, gulianad Zili. дҭахəхəа<br />
дыцəоуп mas (adam.) Rrmad da MmSvidad, gulianad sZinavs<br />
а-ҭаца 1. rZali. 2. patarZali. аҭаца хəыҷы patarZali<br />
а-ҭбаара sivrce, sifarTove, sigane, sisrule<br />
а-ҭи(и)ра 1. visime an risame gagzavna. 2. gayidva. иҭиуеит igi<br />
(mamak.) mas (nivTs) yidis. иҭиуам igi (mamak.) mas (nivTs) ar yidis<br />
а-ҭҟьара raRacidan risame amovardna. агəы аҭҟьара gulis<br />
amovardna (SiSisagan, eldisagan, sixarulisagan). иажəа Сафар<br />
игəы инҭнаҟьеит misma (mamak.) sityvam safars guli (eldisagan)<br />
amougdo, guli aufancqala, misma sityvam safari daafrTxo<br />
а-ҭоуҕан Ronieri, nasuqali (cxeni)<br />
ҭшаша: лыла ҭшаша qalis cecxliviT mwveli, cecxlovani,<br />
sxivosani Tvalebi<br />
а-ҭыʒшəа ambavi, saTqmeli, salaparako. зегьы ирҳəоит иара<br />
иҭыʒшəа yvelani mis (mamak.) ambavs hyvebian<br />
а-ҭырчаара Signidan dasieba, SeSupeba. лыла ҭырчаауп mas<br />
(qals) Tvalebi dasiebuli, SeSupebuli aqvs<br />
а-ҭыҩра 1. bude. 2. bunagi, soro<br />
- 75 -
Ҭə<br />
а-ҭəазаара risame sakadrisoba, Sesaferisoba. иаҭəам igi<br />
(nivTi) sakadrisi ar aris, Sesaferisi ar aris<br />
а-ҭəашьара kadreba, risame sakadrisad, Sesaferisad miCneva.<br />
исаҭəашьеит igi (nivTi) Cems sakadrisad, Sesaferisad miviCnie<br />
уа I. iq<br />
У<br />
уа II. Sen (mamak.) (уара nacvalsaxelis mokle varianti). дба уи,<br />
уа ууаҩызтəыз! naxe is (adam.), vinc Sen (mamak.) adamianad, kacad<br />
gaqcia!<br />
уажəраанʒа aqamde, am dromde<br />
уажəы axla, amJamad, aw<br />
уажəы-уажəы xSir-xSirad<br />
уажəы-уашьҭан sadacaa, sacaa, male, swrafad<br />
уаҟа iq, im adgilas<br />
а-уал 1. vali. 2. movaleoba. уалс исыдиҵеит man (mamak.) valad<br />
damakisra, damavaldebula, damavala<br />
а-уапа nabadi<br />
уара Sen (mamak.)<br />
уахь iqiT, iqiTken, iqiTa mxares<br />
уаҳа 1. metad, ufro. 2. sxvanairad, sxvagvarad<br />
а-уаҩы 1. adamiani, kaci. ауаҩы иаша marTali kaci, marTali<br />
adamiani. 2. kaciSvili, aravin (uaryofiT formaSi mdgom<br />
zmnasTan). уаҩы ишимбац adamians jer rom ar unaxavs, aravis<br />
rom ar unaxavs, arnaxulad, arnaxuli<br />
- 76 -
а-уаҩытəра visime adamianad, kacad qceva. дба уи, уа<br />
ууаҩызтəыз! naxe is (adam.), vinc Sen adamianad, kacad gaqcia!<br />
а-уаҩышьа adamianoba, kacoba<br />
убас ise, imnairad, imgvarad<br />
убасҟан maSin, im dros, imJamad<br />
убри is, igi (Sors myofi, an uxilavi). убри еиҧш iseTi,<br />
imnairi, imgvari; ise, imnairad, imgvarad<br />
уи is, igi (Sors myofi, an uxilavi) (убри zmnisarTis mokle<br />
varianti)<br />
а-ура risame keTeba, qmna, moqmedeba, Cadena. ишҧоуури? Sen<br />
(mamak.) rogor imoqmedeb? ras izam? rogor moiqcevi? иууз rac<br />
Sen (mamak.) Caidine. ииуа изымдыруеит man (mamak.) ar icis, ra<br />
qnas; ar icis, ra moimoqmedos<br />
урҭ isini (Sors myofni, an uxilavni) (убарҭ zmnisarTis mokle<br />
varianti) // урҭқəа<br />
ус ase, amnairad, amgvarad (убас zmnisarTis mokle varianti)<br />
а-ус saqme. аус ду didi saqme<br />
уҳəа da ase Semdeg, da ase Semdgom, da sxva<br />
Ф<br />
а-фара Wama, SeWma. иҟамлари чаҕьак имфацзар! xom SeiZleba,<br />
mas (mamak.) jer puris lukmac ar eWamos!<br />
а-фарҭын // а-фырҭын qariSxali. афарҭын суеит qariSxali<br />
uberavs<br />
а-фатə saWmeli, sakvebi. фатəи-жəтəи saWmel-sasmeli.<br />
дынлацəажəашт шьыжь фатəы ҳəа igi (adam.) mas (qals)<br />
moelaparakeba dilis saWmlis, sauzmis Sesaxeb<br />
а-фҩы suni. aq: boli, kvamli. ахəышəблы фыҩгьы неихатəеит<br />
mas (mamak.) damwvari Tofiswamlis bolic gadaefara<br />
- 77 -
Х<br />
а-хаа 1. tkbili. 2. gemrieli. 3. alersiani, Tbili. ажəа хаа<br />
tkbili sityva. лажəа хаазаап misi (qalis) sityva tkbili<br />
yofila. жəа хаала tkbili sityviT. бла хаала alersiani, Tbili<br />
TvaliT, alersiani mzeriT<br />
а-хагылара 1. rameze dgoma. 2. rameze Sedgoma, dadgoma. 3.<br />
vinmes Tavs dgoma (sneulis movla). 4. vinmesTvis Tavze<br />
wamodgoma, visime Tavs dadgoma. дылхагылеит igi (adam.) mas<br />
(qals) Tavs wamoadga, Tavs daadga<br />
а-хазаара risame Tavze, wverze yofna, zed wamocmuloba. зхоу<br />
visac, rasac axuravs, wamocmuli aqvs rame. аихаҩа зхоу<br />
алабашьа rkinis wvetiani, rkinawamocmuli alabaSa, mujra.<br />
ҧсызхоу sulieri, suldgmuli<br />
а-халара maRla, zemoT asvla. амра халеит mze amovida, mzem<br />
maRla aiwia<br />
а-хан sasaxle<br />
а-хаҧара raimeze risame gadakvra, gadafareba. иахаҧеит mas<br />
(nivTs) raRac gadaekra, gadaefara<br />
хара 1. Sors. 2. Sori, Soreuli. умҩа хароуп Seni (mamak.) gza<br />
Soria, Sori gza gaqvs, Sori gza gidevs win<br />
á-хара 1. moweva, moqaCva. 2. wova. убри лакəын зкыка уахоз is<br />
(qali) iyo, vis ZuZusac Sen (mamak.) wovdi<br />
а-хáра brali, danaSauli. бара бзықəшəаз бара ибхарам rac<br />
Sen (qals) SegemTxva, Seni brali ar aris<br />
харатə Sori, Soreuli. харатə сасык Soridan mosuli,<br />
Soreuli stumari<br />
а-харшҭра 1. daviwyeba. иухоумыршҭыкəа is Sen (mamak.) ar<br />
daiviwyo ra, dauviwyeblad, dauviwyrad. 2. daviwyebineba. рхы<br />
дхалыршҭуеит igi (qali) maT Tavs aviwyebinebs, TavdaviwyebaSi<br />
agdebs<br />
а-хатəара 1. zed, Tavze, TavTan jdoma. 2. zed, Tavze, TavTan<br />
dajdoma. 3. rameze risame gadakvra, gadafareba, zed dadeba.<br />
zedsiZed Sesvla. асы ҧшра неихатəеит mas (mamak.) Tovlis<br />
- 78 -
ferma gadahkra, Tovlis feri daedo. ахəышəблы фыҩгьы<br />
неихатəеит mas (mamak.) damwvari Tofiswamlis bolic gadaefara<br />
а-хаҵа 1. mamakaci, kaci. 2. qmari. 3. vaJkaci<br />
а-хаҵкы: ухаҵкы сыҧсааит! Sen (mamak.) magier movkvde!<br />
genacvale!<br />
а-хашҭра daviwyeba. ибхашҭит Sen (qals) is (nivTi)<br />
dagaviwyda, Sen is daiviwye<br />
а-хашьҭахь Tavis ukana mxares, kefisken<br />
а-хкы saxeoba, nairsaxeoba, nimuSi<br />
а-хҟьара 1. zedapiris, feris swrafad Secvla. ихəаҧштəы<br />
наихҟьеит mas (mamak.) saxis feri, garegnoba uceb Seecvala,<br />
ferma gadahkra. 2. gzis areva, gzis SeSla, gzis abneva, swori<br />
gzidan gadavardna. дхымҟьар ҧсыхəа имам mas (mamak.) gza rom<br />
ar aebnes, sxva gamosavali ara aqvs; mas gza ueWvelad aebneva<br />
а-хҭырҧа // а-хҭарҧа yabalaxi, baSliyi<br />
а-хҭыс SemTxveva, ambavi<br />
а-хха-чча sicili<br />
а-хцəы nawnavi<br />
а-хҿа isrispiri. лаҕьа инҭалоит ахҿа иеиҧшшəа isini<br />
daRmarTze eSvebian isariviT<br />
а-хы I.1. Tavi (sxeulis nawili). 2. Tavi, dasawyisi. ахы инаркны<br />
аҵыхəанынʒа Tavidan mokidebuli bolomde, Tavidan bolomde<br />
а-хы II. 1. tyvia. 2. isari<br />
а-хыгара 1. risame zemodan gadatana, visime zemodan gadayvana.<br />
2. drois gayvana, drois gadacileba, vadis darRveva. абри<br />
ахымшк ирхымгакəа am sam dReze gadaucileblad<br />
а-хыдкылара Tavis Sefareba. ихы рыдикылеит man (mamak.)<br />
maTTan Seafara Tavi, maT Tavisi Tavi Seafarebina<br />
а-хыжəжəара gadamtvreva, gadatexa, msxvreva, lewva. афарҭын<br />
суеит аҵла хыжəжəо qariSxali uberavs da xeebs amtvrevs,<br />
lewavs<br />
- 79 -
а-хыҧара rameze gadaxtoma. уаҩ иҧеиҧшу дзахымҧозаап<br />
Turme adamiani Tavis bedisweras ver gadaaxteba, ver aicdens,<br />
Tavidan ver aiSorebs<br />
а-хырҧара 1. visime, risame gadaxtuneba rameze, gadaskupeba. 2.<br />
saqmis gadadeba. аус иахсырҧеит saqme gadavde<br />
а-хыхра 1. zemodan risame moxsna, axda, moxda. 2. zemodan<br />
risame amoReba, amoZroba, amoxda. иҧсы ихихит man (mamak.) mas<br />
(mamak.) suli amoxada, suli amoaZro<br />
а-хыхьчара Tavis dacva, Tavdacva<br />
а-хышəҭра gulaRma waqceva, amoyiraveba, amotrialeba.<br />
дынхышəҭит igi (adam.) gulaRma waiqca, amoyiravda,<br />
amotrialda. ақəа леиуеит ҧҳалк хышəҭызшəа ise wvims, TiTqos<br />
koka waiqcao, kokispirulad wvims<br />
ХЬ<br />
а-хьʒ saxeli. ихьʒуп mas (mamak.) hqvia. захьʒу rasac hqvia, visac<br />
hqvia<br />
а-хьʒара visime, risame daweva, wamoweva. инахьʒеит daewia,<br />
wamoewia<br />
а-хьʒынҩылара vinmesadmi, ramisadmi naweris miZRvna<br />
а-хьмыʒҕ sircxvili, augi, avi saxeli. ахьмыʒҕ бааҧсы<br />
saSineli sircxvili, saSinlad saaugo ram. ахьмыʒҕ аргара<br />
sakuTari qceviT sxvisi Sercxvena, sxvisi lafSi gasvra,<br />
sircxvilSi Cagdeba, sircxvilis Wmeva. иаҳəа ахьмыʒҕ бааҧсы<br />
шысургаз! uTxari mas (mamak.), rom Sen (mamak.) saSineli<br />
sircxvili maWame!<br />
а-хьчара dacva, movla, patronoba, darajoba. (и)ихьчеит man<br />
(mamak.) igi (nivTi) daicva, mas mouara, upatrona, udaraja<br />
а-хьшəашəа civi<br />
а-хьыбла oqrosTvaleba, TvalmSvenieri<br />
хьыʒла-ҧшала saxel-didebiT, saxelovnad, didebiT<br />
- 80 -
а-хьыкəкəара wylis wurwuriT Camodineba, Camowreta. аʒы<br />
ихьыкəкəон mas (nivTs) wyali wurwuriT Camosdioda<br />
а-хьырҵəаҵəа gadat.: namdvili oqro, oqros msgavsi, Zvirfasi<br />
adamiani<br />
Хə<br />
а-хəаҧшра vinmesTvis, ramisTvis Sexedva. длыхəаҧшит man<br />
(adam.) mas (qals) Sexeda<br />
а-хəаҧштəы saxis feri<br />
а-хəарҭа 1. saSveli. 2. damxmare, mSveleli. зегьы рзыҳəан<br />
дхəарҭа дууп igi (adam.) yvelasaTvis didi damxmarea, mSvelelia<br />
а-хəдатəра visime wilis gareSe, uwilod datoveba.<br />
дхəыдеитəит man (mamak.) igi (adam.) wilis gareSe, uwilod<br />
datova<br />
а-хəмарра 1. TamaSi. 2. xumroba. дычча-хəмаруа диҿаҧшит man<br />
(adam.) mas (mamak.) sicil-xumrobiT saxeSi Sexeda<br />
а-хəшьад Ralati, saRalato (saqme, sityva). сыхəшьад шуҳəаз<br />
блала избеит Cemi TvaliT vnaxe, rom Sen (mamak.) Cemi saRalato<br />
ram Tqvi<br />
а-хəы fasi. хəыла fasiT, fasad<br />
а-хəылда bewvdawyobili. ауапа хəылда bewvdawyobili nabadi<br />
а-хəыҧҳа ZuZumte, ZiZis mier aRzrdili<br />
а-хəыҧҳара ZuZumteoba<br />
а-хəыцра 1. fiqri. 2. dafiqreba, Cafiqreba. дхəыцит, даахəыцит<br />
dafiqrda, ifiqra<br />
а-хəыҷы 1. patara, mcire. 2. cota, mciredi<br />
а-хəшьара risame Sefaseba, fasis dadeba. дагьымариам рыхə<br />
шьаша ioli sulac ar aris maTi Sefaseba<br />
а-хəышəблы damwvari Tofiswamali<br />
- 81 -
ҳаи! hai! oh! uh!<br />
ҳара Cven<br />
Ҳ<br />
а-ҳарá I. 1. gagoneba, mosmena. ас наиаҳар Tu is (mamak.) ase<br />
gaigonebs, ase moismens. изаҳауада? amas vin gaigonebs? vin<br />
moismens?<br />
а-ҳарá II. SeZena, dasakuTreba. [аҽы] мчыла зҳазгьы, бзала<br />
дишьҭуам vinc cxens ZaliT daisakuTrebs, igi (mamak.) mas (adam.)<br />
cocxals ar gauSvebs<br />
а-ҳарак maRali<br />
а-ҳасабра 1. angariSi. 2. gansazRvra. дышныҟəашаз<br />
иҳасабқəеит man (mamak.) gansazRvra, rogor moqceuliyo<br />
Ҳə<br />
ҳəа 1. meTqi, Tqo, -o. 2. saxelad. Алмахсиҭ ҳəа saxelad<br />
almasxiti. 3. Sesaxeb. дынлацəажəашт шьыжь фатəы ҳəа igi<br />
(adam.) mas (qals) moelaparakeba sauzmis Sesaxeb<br />
á-ҳəара Txovna, xvewna, mudara. длыҳəо-дылчо агəра лиргеит<br />
man (mamak.) xvewna-mudariT daarwmuna igi (qali)<br />
а-ҳəарá 1. ramis Tqma. (и)иҳəеит man (mamak.) raRac Tqva. 2.<br />
vinmesTvis ramis Tqma. иалҳəеит man (qalma) mas (mamak.) raRac<br />
uTxra<br />
ҳəараҭахым ra Tqma unda, ra saTqmelia, ra laparaki unda,<br />
rasakvirvelia<br />
а-ҳəатə saTqmeli<br />
а-ҳəсахəыҷқəа qaliSvilebi, qalwulebi, axalgazrda qalebi<br />
а-ҳəызба dana. ҳəызбала daniT<br />
- 82 -
а-цара wasvla. сабацахуа? sadRa waval? rogorRa waval?<br />
Ц<br />
а-цаҳəҳə Zalze cxeli, mxurvale, mcxunvare. амра цаҳəцаҳə<br />
mcxunvare mze<br />
а-цкра 1. raRacebis erTad Wera, erTad dakaveba. 2. rame<br />
saqmiT erTad dakaveba. ирыцкуп raRaciT erTad arian<br />
dakavebulni<br />
а-цк(ы) samagiero, sanacvlo, sapasuxo. ацк ажəа sapasuxo<br />
sityva<br />
а-цқьа 1. sufTa. 2. wminda. 3. sufTad. 4. wmindad. 5. kargad.<br />
амҩа цқьа иашьцылам vinc gzas kargad ar aris SeCveuli<br />
а-цқьахара wmindad, sufTad gadaqceva, gasufTaveba,<br />
ganwmenda. сыламыс цқьахаразы Cemi namusis gansawmendad<br />
а-цха Tafli<br />
а-ццакра 1. siCqare. 2. aCqareba. бааццакыроуп! Sen (qalo) unda<br />
iCqaro, unda aCqarde!<br />
а-цҵатə dasamatebeli, misamatebeli, dasaZeni<br />
Цə<br />
а-цəажəара 1. laparaki, saubari. дцəажəоит laparakobs,<br />
saubrobs. 2. vinmesTan dalaparakeba, gasaubreba. длацəажəеит<br />
igi (adam.) mas (qals) daelaparaka, gaesaubra. 3. molaparakeba.<br />
длацəажəеит igi (adam.) mas (qals) moelaparaka<br />
а-цəара 1. Zili. дыцəоуп mas (adam.) sZinavs. 2. daZineba.<br />
дыцəоит igi (adam.) iZinebs, daiZinebs. изыцəашам isini ver<br />
daiZineben<br />
- 83 -
а-цəгьа 1. cudi. 2. cudad. цəгьа абара gadat.: risame cud<br />
saqmed miCneva. цəгьа иагьибом mas (mamak.) raRaca cud saqmed<br />
sulac ar miaCnia. цəгьала cudad. ицəгьаны cudad. 3. Zalian<br />
а-цəеилагара 1. uneburad Secdoma, SeSla, Secdomis mosvla.<br />
исцəеилагеит uneburad Sevcdi, SemeSala, Secdoma momivida;<br />
uneburad mcdar gzaze davdeqi<br />
а-цəцара vinmesagan, ramisagan wasvla. аамҭа уцəцоит dro<br />
wagiva, dro gageqceva, dagagviandeba<br />
а-цəшəара visime, risame SiSi. сицəшəоит me misi (mamak.)<br />
meSinia<br />
а-цəыш nacrisferi<br />
Ҵ<br />
а-ҵа simarTle, WeSmariteba. ҵоуп marTalia, WeSmaritia,<br />
sworia<br />
а-ҵакра 1. qveS, qvemodan risame daWera, dakaveba. итапанча<br />
игəы илыҵеикит man (mamak.) Tavisi dambaCa gulze miibjina,<br />
gulSi daimizna. 2. aRniSvna. иаҵанакуеит is raRacas niSnavs,<br />
raRacas aRniSnavs<br />
а-ҵар maxvili, mWreli, basri, kargad alesili. абла ҵар<br />
maxvili Tvali, maxvili mzera<br />
а-ҵара 1. swavla. иҵоит igi (mamak.) swavlobs. 2. codna,<br />
ganaTleba. дба уи, ҵара узҭаз! naxe is (adam.), vinc Sen (mamak.)<br />
ganaTleba, codna mogca! ҵареи дырреи иара игым codna da<br />
ganaTleba mas (mamak.) ar aklia<br />
а-ҵарʒра 1. risame qveS moqceva da gaqroba. 2. gadat.: jobna,<br />
damarcxeba. аҵанарʒит man (nivTma) mas (nivTs) ajoba, man igi<br />
daamarcxa<br />
а-ҵас 1. wesi, rigi. 2. msgavsad, Sesaferisad, -viT, -ebr.<br />
еиужьҵас vrceli ramis Sesaferisad. еиҟараҵас tolTa,<br />
TanasworTa msgavsad<br />
- 84 -
а-ҵкыс 1. nacvlad, magier, magivrad. 2. vidre<br />
а-ҵҟьара wamovardna, wamoxtoma, wamoWra. длаҵҟьеит igi (adam.)<br />
wamovarda, wamoxta, wamoiWra<br />
а-ҵла xe<br />
а-ҵра drois gasvla. хымш ҵит sami dRe gavida<br />
а-ҵыс Citi<br />
а-ҵых Rame. аҵых лашьца bneli Rame<br />
а-ҵыхəа kudi, bolo. аҵыхəаҧҵəара kudis, bolos mowyveta;<br />
gadat.: vinmes mier risame gaTaveba, damTavreba, dasruleba,<br />
bolos moReba; TavisTavad gaTaveba, bolos gamoCena. рҵыхəа<br />
ҧҵəаʒом илаҕырʒқəа misi (mamak.) cremlebi ar ileoda, ar<br />
Tavdeboda, mis cremlebs bolo ar uCanda<br />
а-ҵыхəтəа bolo, dasasruli. аҵыхəтəа аҧҵəара bolos<br />
moReba, mospoba, ganadgureba. аҧсабара аҵыхəтəа ҧҵəарцы<br />
егьагʒамызт bunebis mospobas, ganadgurebas aRaraferi aklda<br />
Ҵə<br />
а-ҵəи-ҵəира 1. aqeT-iqiT brunva, triali. 2. wriali дҵəи-<br />
ҵəиуеит igi (adam.) wrialebs. дҵəи-ҵəиуа igi (adam.) wrialebs<br />
ra<br />
-ҵəҟьа namdvilad, marTlac, swored, sworedac, diaxac, ...c ki.<br />
аџьнышьҵəҟьа eSmakic ki<br />
а-ҵəыуара tirili. дҵəыуоит igi (adam.) tiris<br />
а-чаҕьа puris lukma<br />
Ч<br />
- 85 -
а-ччара sicili, gacineba. дыччоит igi (adam.) icinis. дычча-<br />
дыхəмаруа диҿаҧшит man (adam.) mas (mamak.) sicil-xumrobiT<br />
saxeSi Sexeda<br />
а-чыхə Zafisagan damzadebuli burTula an funji, yabalaxis<br />
funji<br />
Ҷ<br />
_<br />
Ҽ<br />
а-ҽааибыҭара ramis sakeTeblad momzadeba, Zalis mokreba.<br />
иҽааибиҭеит igi (mamak.) moemzada, gaemzada, Zala moikriba<br />
а-ҽахгара ramisTvis Tavis arideba. уҽахымгакəа Tavis<br />
aurideblad, Sen (mamak.) mas (nivTs) Tavi ar aarido ra<br />
а-ҽеиқəыкра 1. Tavis Sekaveba. 2. risame Sesusteba, dakleba.<br />
адыд-мацəыс аҽеиқəнакуеит elva-quxili sustdeba, iklebs<br />
а-ҽеилаҳəара Cacma, gamowyoba. иҽеилеиҳəеит man (mamak.)<br />
Caicva, igi gamoewyo<br />
а-ҽларџь lurja cxeni, mtredisferi cxeni<br />
а-ҽҧныҳəа sayveduri. ҽыҧныҳəаси, рҧхашьагаси иузхоуп Sen<br />
(mamak.) is (nivTi) geyofa sasayvedurod da samarcxvinod<br />
а-ҽцəыхьчара Tavis dacva ramisagan,vinmesagan.иҽисцəыхьчеит<br />
man (mamak.) Cemgan Tavi daicva, mifrTxilda. уҽысцəыхьча! Sen<br />
(mamak.) Cemgan Tavi daicavi! mifrTxildi!<br />
а-ҽы cxeni. ҽыла cxeniT. ҽыла дҟазоуп igi (adam.) kargi<br />
cxenosania, cxenosnobis ostatia, cxenenjia<br />
а-ҽыжəҵара visime Sesma cxenze, cxenze dasma. дҽыжəиҵеит<br />
man (mamak.) igi (adam.) cxenze Sesva, cxenze dasva<br />
а-ҽыларҟəра 1. Tavis daxra. 2. saidanme Zirs, qveviTken<br />
daSveba. иҽылаирҟəит man (mamak.) Tavi daxara; igi (mamak.) Zirs,<br />
qveviTken daeSva<br />
- 86 -
а-ҿа axalgazrda, norCi. макьа дагьҿоуп igi (adam.) jerac<br />
axalgazrdaa<br />
Ҿ<br />
а-ҿагылара vinmes, ramis pirispir dgoma, pirdapir, win dgoma.<br />
иаҿагылоуп igi (nivTi) mis (nivTis) pirispir, pirdapir, win dgas<br />
а-ҿалара aRmarTs, ferdobs ayola. иаҿалт igi (nivTi)<br />
aRmarTs, ferdobs auyva<br />
а-ҿаҧара minaSeni, farduli<br />
а-ҿаҧшра saxeSi Sexedva. диҿаҧшит man (adam.) mas (mamak.)<br />
saxeSi Sexeda<br />
а-ҿатə axali. ажəытə-аҿатə Zveli da axali<br />
а-ҿаҳəара risame rameze mibma, dabma. иҽы нҿеиҳəеит man<br />
(mamak.) Tavisi cxeni miaba, daaba<br />
а-ҿҟьарҭа cicabo. амҩа ҿҟьарҭа cicabo gza<br />
а-ҿхагаахара visime gagiJeba, gadareva, moxiblva, Wkuis<br />
dakargvineba. иуаҩышьа-иҧшʒарала иҿхагаахоит ҳаҳəсахəыҷқəа<br />
igi (mamak.) Tavisi adamianobiTa da mSvenierebiT agiJebs,<br />
xiblavs, Wkuas akargvinebs Cvens qaliSvilebs<br />
а-ҿы 1. piri. 2. -Si. 3. -Tan. 4. -ken. аҿы-анапы xel-piri. иҿы-<br />
инапы иирʒəʒəеит man (mamak.) mas (mamak.) xel-piri daabanina<br />
ҿымҭкəа xmis amouReblad, Cumad, uxmod<br />
а-ҿынҵəаара visime Zalian, metismetad, nametnavad Seyvareba,<br />
vinmes siyvaruliT kvdoma, visime TavgadakvliT Seyvareba.<br />
дылҿынҵəаауеит mas (adam.) igi (qali) Zalian uyvars,<br />
nametnavad uyvars, TavgadakvliT uyvars, igi misi siyvaruliT<br />
kvdeba<br />
а-ҿыхара gaRviZeba. дҿыхеит man (adam.) gaiRviZa<br />
Ш<br />
- 87 -
а-шанхара dabneva, dabneuloba. дшанхеит igi (adam.) daibna<br />
а-шаха Toki, bawari, bagiri<br />
а-шацаҳəа swrafad, uceb, ucbad<br />
а-шаша 1. mbrwyinavi, manaTobeli. 2. pirnaTeli, saxesxivosani<br />
qali. 3. pirmsuqani, pirsavse<br />
а-шҟа 1. -ken. 2. -Tan. асас ишҟа stumrisken, stumarTan<br />
а-шла WaRara<br />
а-шҭа 1. ezo. 2. moedani<br />
а-шьапы fexi<br />
Шь<br />
а-шьауга iaraRi, riTac sisxls iRebdnen, riTac Surs<br />
iZiebdnen<br />
а-шьахə kargi, SesaniSnavi, mSvenieri<br />
а-шьра visime mokvla. дишьуеит igi (mamak.) mas (adam.) klavs.<br />
gadat. амҩа иашьыз ахаҵа kaci, romelic gzam mokla, gzisgan<br />
mokluli kaci, mgzavrobisagan Ronegamoleuli kaci<br />
шьҭа amieridan, amis mere, amis Semdeg, aw<br />
а-шьҭазаара I. 1. visime, risame kvalze dgoma, devna. 2. Zebna,<br />
Zieba. 3. raRacis miznad qona. ус дук сашьҭоуп erTi didi saqme<br />
maqvs miznad. асас идырра уашьҭаʒами? stumris cnobas ar<br />
daeZeb? stumris vinaobis gageba ar gainteresebs?<br />
а-шьҭазаара II. wola. дышьҭоуп igi (adam.) wevs. дышьҭами?<br />
igi (adam.) xom wevs? gana ar wevs? aki wevs?<br />
а-шьҭахь 1. ukan. 2. Semdeg, Semdgom, mere. убри ашьҭахь imis<br />
(nivTis) ukan, mas Semdeg, mis Semdgom, mis mere<br />
а-шьҭаҵара 1. visime dawvena. 2. risame Zirs dadeba, dalageba,<br />
dawyoba. иумбои, сабџьар ишнышьҭасҵа?! xom xedav, rom iaraRi<br />
Zirs davde?!<br />
а-шьҭра gagzavna, gaSveba. бзала дишьҭуам igi (mamak.) mas<br />
(adam.) cocxals ar gauSvebs. егьымфа-егьымжə дышҧаишьҭуаз?!<br />
igi (mamak.) mas (adam.) uWmel-usmels rogor gauSvebda?!<br />
а-шьҭыхра risame aweva, aReba. иаашьҭихит итапанча man (mamak.)<br />
Tavisi dambaCa aiRo. ақьаад шьҭымхʒакəа qaRaldis auReblad;<br />
- 88 -
gadat.: wignis gareSe, uwignod, zepirad, sagangebo ganaTlebis<br />
gareSe. ақьаад шьҭымхʒакəа идыруеит uwignodac icis, zepirad<br />
icis<br />
а-шьха mTa<br />
а-шьхəа qusli. ишьхəа даақəгьежьт quslze Semotrialda,<br />
swrafad motrialda<br />
а-шьцылара 1. Cveva, Cveuleba. 2. vinmesTan, ramesTan SeCveva,<br />
Segueba. амҩа цқьа иашьцылам vinc gzas kargad ar aris<br />
SeCveuli, Seguebuli, vinc is gza kargad ar icis<br />
а-шьыга mkvlelobis iaraRi, mkvlelobis saSualeba, riTac<br />
mokvla SeiZleba. сара схы уара ушьыгас сабџьар ахьынтə<br />
инеирым Cemi tyvia Cemi iaraRidan Sens (mamak.) mosaklavad ar<br />
wamova<br />
а-шьыжь 1. dila. 2. dilisa. ашьыжь фатəы dilis saWmeli<br />
sauzme<br />
а-шə kari<br />
Шə<br />
а-шəара 1. SiSi. 2. SeSineba. дшəеит igi (adam.) SeSinda, mas<br />
SeeSinda. длаҵҟьеит дшəа-дырҳауа igi (adam.) wamoxta<br />
SeSinebul-damfrTxali. шəара ззымдыруа vinc SiSi ar icis,<br />
visac arafrisa eSinia, uSiSari<br />
а-шəарҭа saSiSroeba, safrTxe. ишəарҭаʒамшəа TiTqos<br />
safrTxe saerTod ar arsebobs<br />
а-шəарах nadiri, sanadiro cxoveli<br />
а-шəгəашə WiSkari, karibWe<br />
а-шəи(и)ра dawyevla. анцəа сишəиит RmerTma damwyevla<br />
а-шəыхра tansacmlis gaxda, moxda, moxsna. иуапа ишəихит<br />
man (mamak.) Tavisi nabadi moixada, moixsna<br />
Ы<br />
- 89 -
_<br />
Ҩ<br />
а-ҩагылара wamodgoma, adgoma. уҩагыл! Sen (mamak.) wamodeqi!<br />
adeqi! уҩагылеишь! aba, wamodeqi! aba, adeqi!<br />
а-ҩада 1. zemoT, maRla, aRma. 2. zemo, zeda, zeviTa. 3.<br />
CrdiloeTi. ладеи-ҩадеи zemoT-qvemoT; maRla-dabla; zedaqveda;<br />
aRma-daRma; samxreTiTa da CrdiloeTiT<br />
а-ҩахара 1. risame maRla, zeviT aweva. 2. risame gadaweva.<br />
дҩахеит man (adam.) raRac maRla, zeviT aswia; man raRac<br />
gadaswia<br />
а-ҩацхара // а-ҩаҵҟьара 1. wamovardna, wamoxtoma. 2. cecxlis<br />
uceb, swrafad avardna, uceb anTeba, agizgizeba, abrialeba<br />
(TavisiT). 3. vinmes mier cecxlis uceb anTeba, dagizgizeba,<br />
abrialeba. амца дҩацхеит man (adam.) cecxli uceb, swrafad<br />
aanTo, daagizgiza, aabriala<br />
а-ҩашьара uneblieT Secdoma. сҩашьеит uneblieT Sevcdi<br />
а-ҩналара SenobaSi Sesvla. дныҩналт igi (adam.) SenobaSi<br />
Sevida<br />
а-ҩнуҵҟа Sig, SigniT, rameSi<br />
а-ҩны saxli<br />
а-ҩра sirbili, rbena, rbola. дыҩуеит igi (adam.) darbis,<br />
mirbis, garbis. иҩуа sirbiliT, rbeniT, rboliT<br />
а-ҩылҟьара raRacidan wamovardna, wamoxtoma. ииарҭа<br />
дҩылҟьеит igi (adam., mamak.) Tavisi sawolidan wamovarda,<br />
wamoxta<br />
ҩыџьа ori (adam.)<br />
Џ<br />
- 90 -
_<br />
Џь<br />
а-џь muxa. [афарҭын] аџьқəа ирысуеит qariSxali muxebs scems<br />
а-џьабаа didi Sroma, garja, jafa<br />
џьаҳаным jojoxeTi<br />
а-џьашьара gaoceba, gancvifreba, gakvirveba. иџьеишьеит igi<br />
(mamak.) gaocda, gancvifrda, mas gaukvirda<br />
а-џьбарра 1. siZliere, simZlavre, simtkice. 2. simkacre<br />
а-џьныш eSmaki, satana<br />
а-џьшьара madliereba, madlierebis gamoxatva, madlobis<br />
Tqma, damadleba (dadebiTi SinaarsiT). анцəа иџьшьоуп! madloba<br />
RmerTs! madli ufals! аʒəы иуџьишьашам amis gamo Sen (mamak.)<br />
madlobas aravin getyvis, amis gamo aravin dagimadlebs<br />
- 91 -
<strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong>i saswavlo leqsikoni<br />
Ақырҭуа-аҧсуатə арҵага жəар<br />
a<br />
aba амарџьа, аҳы, gadmoicema agreTve <strong>afxazur</strong> zmnaSi<br />
CarTuli -ишь sufiqsiT. aba, Cqara, moamzade vaxSami! амарџьа,<br />
ирласны уаххьа рхиа!<br />
abneva: gza-kvalis abneva ахҟьара. agebneva gza da kvali амҩа<br />
ухҟьоит<br />
adgoma агылара. adga дгылеит. ade(qi)! угыл!<br />
avla: 1. gverdis avla авсра. auara gverdi давсит. 2.<br />
aRmarTis avla амарда аиасра. aRmarTi aiara амарда диасит<br />
ai аа, абар, аҳа<br />
alers-i агəыбзыҕра. alersiT гəыбзыҕрала<br />
alva аҧслыш. edems alvad asuli (qali) зҽаҧашьа бзиоу,<br />
џьанаҭ иҭагылоу аҧслыш иаҩызоу (аҧҳəыс)<br />
am абри, ари; убри, уи. am dros абри аамҭазы, убри аамҭазы<br />
amaRleba арҳаракра. xmis amaRleba абжьы аиҵыхра. xma<br />
aimaRla ибжьы неиҵихит<br />
- 92 -
ambav-i ажəабжь, аҭыʒшəа<br />
amis-i абри иатəу, абри итəу. amis meti абри ада, адлаҧса,<br />
уаҳа. ras inatrebs amis mets? абри ада ииҭаххои? уаҳа<br />
ииҭаххои?<br />
amoReba аҭыхра. xmis amoReba аҿыҭра, абжьы аргара. xmas<br />
iRebs ҿиҭуеит, ибжьы аиргоит. xmas ar iRebs ҿиҭуам, ҿиҭʒом<br />
amoSroba арбара. cremlebi amouSro ллабжьышқəа ирбеит<br />
amqveynad аарцə, ҳдунеи аҿы. amqveynadve аарцəҵəҟьа<br />
an ма. an mogiyvan im cxens, an Tavs Sevwirav Sens<br />
megobrobas ма иузаазгап убри аҽы, ма схы ақəысҵап уҩызара<br />
сфом<br />
anu (anda) ма<br />
ar gadmoicema <strong>afxazur</strong> zmnaSi CarTuli м elementiT.<br />
ara мап, мамоу, моумоу. ara, vaxSams ar vWam мап, уаххьа<br />
arad акыс, аʒəыс: zia-xanumi almasxits arad agdebs Зиа-<br />
ҳаным Алмахсиҭ дук дизхьаҧшуам<br />
ar(a)vin аʒəгьы. zia-xanumi arvis aTbobs Зиа-ҳаным лҧхара<br />
аʒəгьы илҭом<br />
arafer-i акгьы. araferi Seutyvia акгьы еилимкаацт<br />
aremare акəша-мыкəша<br />
aris иоуп, лоуп, ауп; дыҟоуп, иыҟоуп. visi aris facxa?<br />
изтəыда аҧацха? xar уоуп, боуп; уыҟоуп, быҟоуп. Sen xar? уара<br />
уоума? бара боума? ar xar qveynis ucadi уара адунеи аҿы<br />
аҧышəара змам уакəʒам<br />
arsad џьаргьы. arsad Semeyaro! џьаргьы усҧымлан!<br />
asruleba анагʒара. aasrula инаигʒеит. davaleba amisrule!<br />
сыдҵа сызнагʒа!<br />
asul-i I. аҧҳа. samegrelos asulia лара Агыртəыла даҧҳауп<br />
asuli II. иҵиаау. edems alvad asulia џьанаҭ иҵиаау<br />
аҧслыш даҩызоуп (аҧҳəыс)<br />
atana: aitana SiSis qarma даараʒа дшəеит<br />
afxaz-i аҧсуа. afxazia даҧсуоуп<br />
aq абра, ара. xan aq, xan iq зны абра, зны убра<br />
- 93 -
aqv-: aqvs иимоуп, илымоуп, иамоуп. aRara maqvs me saTqmeli<br />
уаҳа аҳəатə сымаʒам<br />
aRar(a) gadmoicema уаҳа “metad” sityviTa da <strong>afxazur</strong> zmnaSi<br />
CarTuli м elementiT. sxva gza aRar gaqvs уаҳа мҩак умам; даҽа<br />
ҧсыхəа умаʒам. gaqvavda da aRar iZvris дшанханы дҵысуам.<br />
aRara maqvs me saTqmeli уаҳа аҳəатə сымаʒам<br />
aRelveba 1. (zRvisa) аисра, ацəқəырҧара; 2. (adamianisa)<br />
аҧсеилахра, агəжəажəара; 3. (cxenis Sexureba) cxeni aaRelves<br />
рыҽқəа дыршит<br />
aRmarT-i амарда<br />
aRsareba аҽаартра, аҽаахтра<br />
aSveba (dabmulisa) аҧыртлара. zaris aSveba азар аушьҭра<br />
aSla (madisa) афатə аилаҳара, афатə даара аҭаххара<br />
aCqareba арццакра. cxenebi aaCqares рыҽқəа дырццакит<br />
aw шьҭа, уажəшьҭа. droa, aw ki gaeSure! иаамҭоуп, шьҭа<br />
уццакы!<br />
axalgazrda ауаҩы ҿа<br />
axla уажəы, уажəшьҭа. axla wadi! уажəшьҭа уца!<br />
b<br />
bar-i акаршəра, адəышшара. mTa da bari ашьхеи акаршəреи,<br />
геи шьхеи<br />
barbac-i агыргырра, агарыгаҽара. barbaciT aiara дгыргыруа,<br />
дгарыгаҽо хыхь диасит<br />
baSliy-i (yabalaxi) ахҭарҧа, ахҭырҧа<br />
bed-i анасыҧ, аразҟы. beds ras uCivi? унасыҧ, уразҟы<br />
уазашшуазеи?<br />
bedaur-i аҽы ҭоуҕан<br />
bevr-i рацəа, рацəаҩык<br />
bina 1. (sacxovrisi) аҩны; 2. (TavSesafari) ахыҵакырҭа. bina<br />
gvinda ахыҵакырҭа ҳҭахуп<br />
- 94 -
iWoba арҧысра; афырхаҵара; ахаҵашьа, ауаҩышьа<br />
bnel-i алашьца, илашьцоу. bneli kuTxe акəакь лашьца. bnela<br />
илашьцоуп<br />
bolos аҵыхəтəан<br />
brunva агьежьра. sulis brunva аҧсыҧ лага-ҩагара<br />
bude аҭра, аҭыҩра. buded moCans ҭыҩраҵас иаабоит<br />
buneba (adamianisa) аҟазшьа. marto wrTvna ras izams, Tu<br />
bunebamc ar uSvela? абжьара мацара иҟанаҵари аҧсабарагьы<br />
аницымхраауа?<br />
burTad мпылс, ампыл еиҧш. sityvis yelSi burTad gaCra<br />
ажəақəа аҟырҟ аҿы ампыл еиҧш акылахара. eCreba burTad<br />
yelSi sityva ажəақəа иҟырҟ аҿы ампыл еиҧш икылахоит<br />
g<br />
gageba аилкаара. vin gaigebs? иеилызкаауада? rom gaigo, ra<br />
sTqva qmarma? ианеиликааз ииҳəазеи лхаҵа?<br />
gagoneba аҳара. gaigona иаҳаит<br />
gadagdeba акажьра. gadaagdo икаижьит. dardis gulidan<br />
gadagdeba агəхьаа акажьра. gadaigde gulidan! агəхьаа икажь!<br />
gadakocna агəыʒра. gadakocna man is дигəыʒит<br />
gadamdeg-i: Cveulebis gadamdegi аҵасқəа реилагаҩы<br />
gadamfren-i иҧыруа. kldidan kldeze gadamfreni cxeni<br />
ахрантə даҽа ахрахь иҧыруа аҽы<br />
gadareva аҿхагаахара, архагара. biWobiT da silamaziT<br />
qalebic ki gadaria иуаҩышьа-иҧшʒарала иҿхагаахеит аҳəсақəа<br />
gadayra (Rrublebisa) аҧҭақəа реимпра. gadiyara, dadga dari<br />
аҧҭақəа еимпын амш бзиахеит<br />
- 95 -
gadaZroba ихашьҭахь аҩахара. baSliyi rom gadiZro... ихҭарҧа<br />
ихашьҭахь данҩаха...<br />
gadmoxtoma (cxenidan) аҽыжəҧара. gadmoxta cxenidan<br />
дҽыжəҧеит<br />
gavardna (mexisa) аф асра. gavardeba mexi аф асуеит<br />
gavla ашə адəылҵра. gavlo kari ашə дындəылҵит<br />
gazrda ааʒара. gazarda диааʒеит. kacad ver gamizrdixar<br />
усзымааʒеит хаҵас<br />
gazrdil-i ааʒамҭа. gazrdil-gamowvrTnil-i иааʒаз-ииабжьаз.<br />
dediCemis gazrdili xar сан илааʒаз уоуп. yvela misi<br />
gazrdilia зегьы иара иааʒамҭацəа роуп<br />
gaTboba арҧхара. aTbobs ирҧхоит. zia-xanumi arvis aTbobs<br />
Зиа-ҳаным лҧхара аʒəгьы илҭом<br />
gakvirveba аџьашьара. gaukvirda afxazs иџьеишьеит аҧсуа<br />
gamarjveba аиааира. Tu damrCa gamarjveba... аиааира згар...<br />
gamvlel-i аиасҩы<br />
gamzrdel-i ааʒаҩы<br />
gamobruneba шьҭахьҟа ахынҳəра. maSin gamobrunda stumrisaken<br />
асас иахь дхынҳəит<br />
gamovlil-i ииасыз. Sori gza aqvs gamovlili мҩа харала<br />
дныҟəеит<br />
gamozrda ааʒара. gamozarda диааʒеит. vinc SviliviT<br />
gamogzarda ихылҵ еиҧш узааʒаз<br />
gamozrdil-i ааʒамҭа. misi gamozrdili иааʒамҭа<br />
gamosul-i: savaJkacod gamosuli xar ахаҵа ихьʒ уоурц уҭахуп<br />
gamoReba (karisa) ашə аартра. ucbad gamoaRo facxis kari<br />
аҧацха ашə иаалырҟьаны ааимҧааит<br />
gamoSuSeba аҧсшьара. gamoSuSdi! уҧсы шьа!<br />
gamoCena ацəырҵра. moCans ицəырҵуеит, иубарҭоуп. aRar Cans<br />
ицəырҵуам, иубарҭам<br />
gamocana (gamocda) аҧышəара<br />
gamocda аҧышəара. gamoscdis иҧишəоит, иҧнашəоит unda<br />
gamoscados иҧишəарц ахəҭоуп<br />
- 96 -
gamoZRola аҧызара. gza mouZRvis (win Caudis) аҧхьа ииасуеит<br />
gamowvrTnil-i ииабжьаз. gazrdil-gamowvrTnili иааʒаз-<br />
ииабжьаз<br />
gamowyoba 1. (Cacma) аҽеилаҳəара, ашəҵара. gamoewyo<br />
samgzavrod аныҟəараз иҽеилеиҳəеит, ишəиҵеит. 2. (momzadeba)<br />
архиара. gamoawyo дирхиеит<br />
gamoxedva адəылҧшра. gamomxedeT! сара сахь шəдəылҧш!<br />
gamoxveul-i илаҳəоу. grZel nabadSi gamoxveuli stumari<br />
ауапа ау зкəыршоу асас<br />
gamrTeleba аибгас аҟаҵара. gaamrTela аибгас иҟаиҵеит.<br />
gaumrTela аибгас изыҟаиҵеит. sinidisi gamimrTele! сламыс<br />
еиқəырха!<br />
gamtex-i иҧызҽуа. morduobis gamtexi ахəыҧҳара аҵас ҧызҽуа<br />
gamCen-i ҳазшаз, анцəа<br />
gan-i аган<br />
gana Cveulebriv, gadmoicema <strong>afxazur</strong> zmnaSi ау- prefiqsisa<br />
da -х sufiqsis erToblivi CarTviT, an zmnaze -еи sufiqsis<br />
mimatebiT. es sofeli gaaxarebs visme gana? ари аҧсҭазаара аʒə<br />
дауагəырҕьаху?<br />
ganaTeba арлашара. elva gzas unaTebs амацəыс имҩа арлашоит<br />
ganTqmul-i еицырдыруа. mSvenebiT ganTqmulia лара<br />
лыҧшʒарала еицырдыруа лоуп<br />
gansacdel-i ашəарҭа. gansacdelSi Cagdeba ашəарҭаҿ иҭажьра<br />
gansxvaveba аиҧшымтəра. bedma igi ganasxvava (sxvebs ar<br />
daamsgavsa, gamoarCia) инасыҧ иара деиҧшнатəит<br />
gariJraJeba ашарҧазхара. iriJraJa шарҧазхеит<br />
gars иакəыршаны. gars iburavs иакəнаршоит<br />
garCeva (gamocnoba) аиҩдыраара. ver arCevs еиҩидыраауам<br />
gasawmendad арыцқьаразы. namusis gasawmendad Cemi xeliT<br />
sisxls davRvrio аламыс арыцқьаразы снапала ашьа касҭəоит ҳəа<br />
gasvla (gareT) адəылҵра. gavida дындəылҵит<br />
gasigrZeganeba ахи аҵыхəеи рызхəыцра. gaisigrZegana<br />
дрызхəыцит<br />
- 97 -
gasma анаҩра. Sors gaismis misi qeba иҽхəаҧхьыʒ хара<br />
инаҩуеит<br />
gatexa (mcnebisa) аилагара. gastexe еилоугеит<br />
gafiqreba агəахəра. gaifiqra игəахəит<br />
gaqvaveba ашанхара. gaqvavda дшанхеит<br />
gaRalva (moxiblva) аргачамкра, аршанхара. gaRalavs<br />
илыргачамкуеит, илыршанхоит<br />
gaReba аартра. karis gaReba ашə аартра. gulis kari gauRia<br />
лгəы аатуп<br />
gaRviZeba 1. аҿыхара. gaRviZebas ar apireb, mgonia, dRes иахьа<br />
уҿыхарц угəы иҭаʒам ҳəа сыҟоуп. 2. арҿыхара. mere gaaRviZa<br />
coli уи ашьҭахь дирҿыхеит иҧҳəыс<br />
gaSveba анашьҭра. gauSva днаишьҭит<br />
gaSroba (gaqvaveba) ашанхара. gaSra дшанхеит<br />
gaSureba аццакра. droa, aw ki gaeSure! иаамҭоуп, шьҭа<br />
уццакы!<br />
gaCra акылахара. sityvis yelSi burTad gaCra ажəақəа аҟырҟ<br />
аҿы ампыл еиҧш акылахара. eCreba burTad yelSi sityva<br />
ажəақəа иҟырҟ аҿы ампыл еиҧш икылахоит<br />
gacvla (gadat.: dakavSireba) аимдара. sulSi suls scvlis<br />
иҧсы лыҧсы еимидоит<br />
gacineba ахыччара. icinis дхыччоит<br />
gaZleba ачҳара. Tu gavuZel... сычҳар...<br />
gaWra (Tvalisa): Tvali giWris убла ҵаруп<br />
gaxareba аргəырҕьара. gaaxarebs дигəырҕьоит. es sofeli<br />
gaaxarebs visme gana? ари аҧсҭазаара аʒə дауагəырҕьаху?<br />
gaxveva (gadafareba) анахатəара. wamlis kvamlSi gaexvia<br />
ахəышəблы алҩа неихатəеит<br />
gaxvreta акылҵəара. gaxvrets икылиҵəоит. gul-mkerds<br />
gamixvretda xanjlis wveri da an tyvia сгəышҧы кылнаҵəарын<br />
аҟама аҧынҵа, ма ахы<br />
- 98 -
gaxsna аҧыртлара. Tasmebis gaxsna аҟаитанқəа рҧыртлара.<br />
nabdis Tasmebs nela ixsnis иуапа аҟаитанқəа имыццакəа<br />
иҧыритлоит<br />
gaxumreba ааихыхəмарра. gaexumra дааихыхəмарит<br />
gaxurveba аршра. cxenebi gaaxurves аҽқəа дыршит<br />
genacvale ухаҵкы сцеит, бхаҵкы сцеит. nu stiri, genacvale!<br />
бымҵəыуан, бхаҵкы сцеит!<br />
gvar-i ажəла. gvariT cnobili жəлала издыруа<br />
gvariSvil-i ажəла бзиа змоу. sadac kia gvariSvili, yvela misi<br />
gazrdilia ажəла бзиа змоу зегьы иара иааʒамҭацəа роуп<br />
gverd-i авара. gverdis avla авсра. auara gverdi дивасит<br />
gza амҩа. viwro gza амҩа ҭшəа. gza mouZRvis аҧхьа амҩа<br />
цоит. Sori gza амҩа хара. sxva gza ar maqvs даҽа мҩак сымам.<br />
agebneva gza da kvali амҩа ухҟьоит<br />
gind аҭахызар<br />
goneba I. агəаанагара. mgonia сгəы иаанагоит, сыҟоуп. ar megona<br />
сгəы иаанагомызт, сыҟамызт. gaRviZebas ar apireb, mgonia, dRes<br />
иахьа уҿыхарц угəы иҭаʒам ҳəа сыҟоуп<br />
goneba II. ахшыҩ. haji-usub cnobilia mxolod WkuiT da<br />
gonebiT Ҳаџьы-Иусуф дидыруп хшыҩла мацара<br />
gonivrul-i иҟəыҕоу. gonivruli sifrTxile иҟəыҕоу<br />
агəҽанра<br />
gril-i аҟəанда, иҟəандоу<br />
grZel-i ау. grZeli nabadi ауапа ау<br />
grZnoba ацəанырра. erTad hgrZnoben рцəа еицныруеит<br />
gul-i агəы. gulSi Tqma гəаныла аҳəара. gulSi ambobs<br />
гəаныла иҳəоит. gulis kari агəы ашə, агəацаҧха. gulSi guls<br />
sdebs даара бзиа дибоит. gulis dadeba агəы кəырбанс аҭара.<br />
unda guli daudva угəы кəырбанс илуҭароуп. dardis gulidan<br />
gadagdeba агəхьаа ахаршҭра. dardi gadaigde gulidan! агəхьаа<br />
ихаршҭ! cud gulze (cud gunebaze) агəалаҟара цəгьа. wminda<br />
guliT гəы цқьала. guliT mindoba агəрагара<br />
guleba џьара ак ыҟоуп, ма аʒəы дыҟоуп ҳəа ахəыцра.<br />
- 99 -
gulisTqma аҭаххара. sxvanairi gulisTqma даҽакала аҭаххара<br />
gulisZgera агəеисра<br />
gul-mkerd-i агəышҧы. gul-mkerds gamixvretda xanjlis<br />
wveri da an tyvia сгəышҧы кылнаҵəарын аҟама аҧынҵа, ма ахы<br />
gulnakl-i згəы намʒаз<br />
gulsaklavad игəыҭшьаагоу. qari zuis gulsaklavad аҧша<br />
ууеит игəыҭшьаагаха<br />
da (kavSiri) gadmoicema -и, an -гьы nawilakebiT.<br />
dabla ҵаҟа<br />
dabma аҿаҳəара. cxeni daaba иҽы ҿеиҳəеит<br />
d<br />
dabmul-i иҿаҳəоу. bevri axalgazrda misi eSxiT dabmulia<br />
ирацəаҩны арҧар лыбзиабарала иҿаҳəоуп<br />
dagdeba акажьра. yuris dagdeba алымҳа аҭара, азыʒырҩра.<br />
yurs ugdebda илымҳа ииҭан дизыʒырҩуан<br />
dadgoma агылара. daris dadgoma амш абзиахара, амш аилгара.<br />
dadga dari амш бзиахеит, амш еилгеит<br />
dadgma аргылара. dadga ииргылеит. udgams samfex skams<br />
изиргылоит х-шьапык зҵоу асқам<br />
dadeba ақəҵара, ашьҭаҵара. mkvdris feris dadeba аҧсы ҧшра<br />
ахатəара, асы ҧшра ахатəара. feri daedva mkvdris аҧсы ҧшра<br />
неихатəеит, асы ҧшра неихатəеит. fasis dadeba ахəшьара. fass<br />
dasdebs ахə ишьап. mis iaraRs vervin dasdebs Rirseul fass<br />
иабџьар ахə аʒəгьы рызшьом. gulis dadeba агəы кəырбанс аҭара.<br />
unda guli daudva угəы кəырбанс илуҭароуп<br />
davaleba адҵара. dagavaleb иудысҵоит. damavala исыдиҵеит<br />
daviwyeba ахашҭра. daiviwya ихашҭит. daiviwye! ихашҭ!<br />
dazmuileba ауура. dahzmuis Tavze qari хыхьынтə аҧша ууеит<br />
daTmoba анажьра, аҭара. dauTmobs изынижьып, ииҭап. ar<br />
dauTmobs изынижьым, ииҭом<br />
dakargva ацəыʒра. axla wadi! damekarge! шьҭа уца! усҧырҵ!<br />
- 100 -
dakvra асра. dahkra man mas дисит. zaris dakvra (Tavzaris<br />
dacema) ашанхара. zarma dahkra (Tavzari daeca) дшанхеит<br />
dakleba агырхара. daaklo иагирхеит. ar daaklo<br />
иагимырхеит<br />
damarTeba ахьра. daemarTa ихьит. sircxvilis damarTeba<br />
ахьмыʒҕ агара. uambe, rac sircxvili dagemarTa! иаҳəа иара<br />
ахьмыʒҕ шугаз!<br />
damarcxeba аҵахара; аҵархара. damamarcxa саҵаирхеит<br />
dambaCa атапанча. dambaCis fexze Seyeneba атапанча архиара.<br />
dambaCa fexze Seayena атапанча ирхиеит<br />
damoneba атəытəра. daimonebs дтəитəуеит. siyvaruls unda<br />
daemono абзиабара тəыс уамазароуп<br />
damuqreba ақəмақарра. emuqreba диқəмақаруеит<br />
damSvideba аҭынчхара; арҭынчра. damSvidda дҭынчхеит.<br />
daamSvida дирҭынчит<br />
danabad-i ииз, иихьаз<br />
danacvleba: genacvale ухаҵкы сцеит, бхаҵкы сцеит. enacvalos<br />
ZiZis Svili mag Sens Tavs ухаҵкы дыҧсааит убзыцəашьа!<br />
dapireba агəы аҭазаара. apirebs игəы иҭоуп. gaRviZebas ar<br />
apireb, mgonia, dRes иахьа уҿыхарц угəы иҭаʒам ҳəа сыҟоуп<br />
dar-i амш бзиа. dadga dari амш бзиахеит, амш еилгеит<br />
dareva: eSmakma damria codvis xeli аҩысҭаа гəнаҳарала сиааит<br />
darekva (dakakuneba) karze darekva ашə асра. karze daureka<br />
ишə дизасит<br />
darCena аанхара. Sen aq darCi! уара ара уаанха! gamarjvebis<br />
darCena аиааира агара. Tu damrCa gamarjveba... аиааира згар...<br />
darcxvenil-i дыҧхашьа-ҧхаҵо<br />
dasabanad аʒəʒəаразы<br />
dasvelebul-i еилабааʒа. fexebamde dasvelebuli ишьап<br />
аҟынʒа еилабааʒа<br />
datkboba архаара. zia-xanumi yvelas atkbobs Зиа-Ҳаным зегьы<br />
лырхаауеит<br />
dafena: fiandazad efineba имаҵ иуеит<br />
- 101 -
dafrTxoba (Zilisa) арҿыхара. Zili ufrTxo ирҿыхеит<br />
daqaTqaTeba ақəыҷҷара. dahqaTqaTebs Tavze иақəыҷҷоит<br />
daRalul-i дкараха<br />
daRvra акаҭəара. sisxlis daRvra ашьа акаҭəара. ucabedad<br />
Seni sisxli ar davRvaro! исҭахымкəа ушьа касымҭəааит! sisxls<br />
davRvrio ашьа касҭəоит ҳəа<br />
daRmarT-i анаара, ахылаҕьара<br />
daRoneba агəы каҳара; аргəамҵра. daRonda игəы каҳаит.<br />
daaRona даргəамҵит<br />
dayra акажьра, акаҧсара, ашьҭаҵара. dayara икаижьит,<br />
икаиҧсеит, ишьҭеиҵеит. xom xedav, iaraRi damiyria?! сабџьар<br />
касыҧсхьеит, умбои?<br />
daSveba алеира. wvimis daSveba ақəа алеира. wvima uSvebs ақəа<br />
леиуеит<br />
daCemeba адҵара. damaCema исыдылҵеит<br />
daZvra: krintic ar dauZravs ҟытгьы имҳəеит<br />
daZineba ацəара. daiZine! уцə!<br />
daZraxva арҧхашьара. daZraxa дирҧхашьеит. nu damZraxav!<br />
сырҧхамшьан! vin damZraxavs? сзырҧхашьода?<br />
dawynareba аҭынчхара; арҭынчра. dawynarda дҭынчхеит.<br />
daamSvida дирҭынчит<br />
daxedva ахəаҧшра. daxeT! шəахəаҧш! davxedav слыхəаҧшып<br />
daxmareba ацхыраара. daexmara дицхрааит. ar daexmara<br />
дицымхрааит<br />
daxra аларҟəра. Tavis daxra ахы аларҟəра. Tavi damixria схы<br />
ласырҟəхьеит<br />
dgoma агылара. stumris RvTis karze dgoma асас анцəа<br />
ихьʒала ааира. stumari RvTis karze vdgavar ссасуп, анцəа<br />
ихьʒала сааит<br />
dedaCem-i/dediCem-i сан. dediCemis gazrdili xar сан<br />
улааʒамҭоуп<br />
- 102 -
dena алеира. cremlebis dena алаҕырʒқəа рлеира. cremlebi<br />
sdis илаҕырʒқəа леиуеит<br />
di- ацара, аҩналара. midis дцоит. wadi! уца! Sedis дыҩналоит<br />
didxans акыраамҭа<br />
dro аамҭа. am dros уи аамҭазы. droze ианаамҭоу, ианаамҭаз.<br />
droa аамҭоуп<br />
dRe амш<br />
dReidan иахьарнахыс<br />
dRemdis иахьанʒа<br />
dRes иахьа. gaRviZebas ar apireb, mgonia, dRes иахьа уҿыхарц<br />
угəы иҭаʒам ҳəа сыҟоуп<br />
e<br />
eg абри, ари; абни, ани. eg saqme ари аус. mag абри, ари; абни,<br />
ани. enacvalos ZiZis Svili mag Sens Tavs ухаҵкы дыҧсааит<br />
убзыцəашьа!<br />
edem-i Едем, џьанаҭ. edems alvad asulia џьанаҭ иҵиаау<br />
аҧслыш даҩызоуп (аҧҳəыс)<br />
elda: eldis cema ашанхара. elda eca дшанхеит<br />
elva амацəыс<br />
elva-Weqa адыд-мацəыс<br />
elferoba аҧшра. elferobiT vardi aris ҧшрала агəил еиҧш<br />
дыҟоуп<br />
ena абз. enis pirSi Cavardna абз ахəлашəара. Cauvarda ena<br />
pirSi ибз хəлашəеит<br />
erT-i 1. erTi vinme аʒəы. 2. erTi rame акы. 3. (erTxel) знык.<br />
erTs davxedav знык слыхəаҧшып<br />
erTad еицны, аиц-<br />
erTaderT-i заҵəык. 1. (adamiani) аʒəзаҵəык. erTaderTi metoqe<br />
аимакҩы заҵəык, аиндаҭлаҩы заҵəык. 2. (nivTi) акзаҵəык.<br />
- 103 -
erTmaneT-i gadmoicema <strong>afxazur</strong> zmnaSi CarTuli аи-, аиба-<br />
prefiqsebiT. erTmaneTis minamsgavsi еиҧшу. erTmaneTs mindoba<br />
агəра аибагара. erTmaneTs ver mivendobiT агəра ҳзеибагом<br />
erTxanad ҳамҭак. isaubres jer erTxanad еицəажəеит ҳамҭак<br />
erTxans ҳамҭак<br />
es абри, ари. am абри, ари. esec абригь, аригь. es Tvalebi<br />
абарҭ аблақəа. es Senc ici ари уаргьы иудыруеит<br />
eSmak-i аҩысҭаа, аџьныш. Semacdina TviT eSmakma аҩысҭаа<br />
ихаҭа схихит<br />
eSx-i абзиабара<br />
vaz-i аʒахəа. suro-vazi ашəчи аʒахəеи<br />
v<br />
val- ааира, анеираб ацара. moval сааиуеит. mival снеиуеит,<br />
сцоит<br />
vake акаршəра, арха, адəышшара<br />
vaJkac-i ахаҵа, афырхаҵа. vaJkacia дфырхаҵоуп<br />
vaJkacoba ахаҵара, афырхаҵара. vaJkacobiT cnobili<br />
ифырхаҵарала деицырдыруа<br />
vard-i агəил, агьыл<br />
varskvlav-i аиаҵəа. ciT mowyvetili varskvlavi (qali) ажəҩан<br />
икыдҧааз аиаҵəа (аҧҳəыс)<br />
vaxSam-i уаххьа<br />
ver gadmoicema <strong>afxazur</strong> zmnaSi CarTuli з- prefiqsiT. ver<br />
arCevs изеилыргом. ver micani? усзымдыри?<br />
vervin gadmoicema zmnis win mdgomi аʒəгьы “vinmec” sityvasTan<br />
erTad zmnaSi CarTuli з- prefiqsiT. mis iaraRs vervin dasdebs<br />
Rirseul fass иабџьар ахə аʒəгьы рызшьом<br />
vid- 1. анеира. mivida днеит. rom mixvide yabardoSi... Ҟабарда<br />
уаннеилак... 2. аҩналара. Sevida дыҩналеит. 3. албаара. Cavidnen<br />
илбааит.<br />
viT аиҧш, -шəа. viT rCeuli иналукаашашəа<br />
- 104 -
vin дзусҭада. vin hpatronobs facxas? ҧшəымас иамоу<br />
аҧацха? vin xarT Sina? аҩны иҟода? vin gaigebs, vin<br />
damZraxavs? иеилызкаарыда, сзырҧхашьода?<br />
vinme аʒəы<br />
vinc gadmoicema <strong>afxazur</strong> zmnaSi CarTuli и- da з-<br />
prefiqsebiT. vinc uyvarda бзиа иибоз, бзиа илбоз. visac<br />
uyvarda бзиа дызбоз<br />
visi изтəу. visi aris facxa? аҧацха изтəыда?<br />
viRac(a) аʒəы, -к. viRac mgzavri мҩасҩык<br />
viwro аҭшəа, иҭшəоу. viwro gza амҩа ҭшəа<br />
zam- аура, аҟаҵара. vizam изуеит, иҟасҵап<br />
zamTar-i аʒын. zamTar Tbili ʒынраан иҧхоу<br />
z<br />
zar-i 1. асаркьал. 2. (SiSi) jojoxeTs zari auSvia џьанаҭ<br />
ашəара аушьҭит. zaris dakvra (Tavzaris dacema) ашанхара.<br />
zarma dahkra (Tavzari daeca) дшанхеит<br />
zafxul-i аҧхын. zafxul grili ҧхынраан ицəыхьшəашəоу<br />
zeze gadmoicema zmnaSi CarTuli ла- zmniswiniT. wamovarda<br />
zeze safar Сафар длаҵҟьеит<br />
zog-i 1. (nivTi) руак, -қəак. aris zogi Secodeba... иыҟоуп<br />
гəнаҳақəак... 2. (adamiani) руаʒəк<br />
zuil-i ауура. zuis иууеит. qari zuis аҧша ууеит<br />
zRapar-i 1. алакə. 2. (sicrue) амц<br />
zRva амшын<br />
zRvevineba ахə аршəара. azRvevina ахə ииршəит. mazRvevine,<br />
rac Segcode! гəнаҳас изуз ахə сыршəа!<br />
T<br />
- 105 -
Tav-i ахы. Tavs axlis хыла дасуеит. Tavis daxra ахы<br />
аларҟəра. Tavi damixria схы ласырҟəхьеит. Tavze daqaTqaTeba<br />
ақəыҷҷара. dahqaTqaTebs Tavze иақəыҷҷоит. Tavze dazmuileba<br />
хыхьынтə ауура. dahzmuis Tavze qari хыхьынтə аҧша ууеит. Tavis<br />
Sewirva аʒə изы, аказы ахы ақəҵара. Tavs Sevwirav Sens<br />
megobrobas уҩызараз схы ақəысҵап. enacvalos ZiZis Svili mag<br />
Sens Tavs! ухаҵкы дцааит убзыцəашьа!<br />
Tavmomwone зхы патыу ақəызҵо<br />
Tav-pir-i ахаҿы<br />
Tavsxma ақəаршыҩ<br />
TavSesafar-i ахыҵакырҭа<br />
Tan (Tanac) -гьы. uSiSari da Tan frTxili cxeni аҽы<br />
гəымшəа, зыгəгьы зҽану<br />
Tanasworad еиҟараны<br />
Tasma аҟаитан. nabdis Tasmebi ауапа аҟаитанқəа<br />
Tafl-i ацха<br />
Tbil-i аҧха, иҧхоу, аҟəанда, иҟəандоу<br />
Tval-i абла, ала. Tvalis win аблақəа раҧхьа. TvalTan<br />
аблақəа раҧхьа. Tvalis gaWra абла аҵарра. giWris Tvali убла<br />
ҵаруп<br />
Tvaltanad-i зҽаҧашьа бзиоу, ибзианы еиҿартəу<br />
Tvalwin аблақəа раҧхьа<br />
Tvara (Torem) мамзар, мамзаргьы<br />
Tve амза. erTi Tvea абар мызкы ҵуеит<br />
TviT ахаҭа, ихаҭа, лхаҭа<br />
TviTon ахаҭа, ихаҭа, лхаҭа<br />
Tvis-i ахатəы, иара итəы, лара лтəы<br />
TiT-i 1. (xelisa) анацəкьыс. 2. (fexisa) ашьацəкьыс<br />
TiTqo(s) gadmoicema zmnas mirTuli -шəа sufiqsiT<br />
TmagaSlil-i зыхцəы нашьҭу<br />
Tof-i ашəақь<br />
Tu 1. ма, иа. is Tu me ма иара, ма сара. 2. gadmoicema zmnis<br />
pirobiTi kilos formiT. ukeTesia, Tu movkvdebi сыҧсыр<br />
- 106 -
еиҕьуп. 3. gadmoicema sityis boloSi darTuli -у sufiqsiT.<br />
micani, Tu ver micani? судыруоу сузымдыруоу?<br />
Tumc(a) аха<br />
Tqma аҳəара. eubneba иеиҳəоит, илеиҳəоит. Tqva ииҳəеит,<br />
илҳəеит<br />
Txroba аҳəара. uTxra иеиҳəеит, илеиҳəеит<br />
ia адəкрын<br />
i<br />
iaraR-i абџьар. misi iaraRi иабџьар. iaraRis dayra абџьар<br />
шьҭаҵара. xom xedav, iaraRi damiyria?! абџьар шьҭасҵахьеит,<br />
умбои?!<br />
igi иара, лара. man иара, лара. mas иара, лара<br />
imasTan иара иҿы, лара лҿы, иара аҿы, иааигəа, лааигəа, ааигəа<br />
imisTvis иара изы, лара лзы, иара азы<br />
is 1. (piris nacvalsaxeli) иара, лара. 2. (CvenebiTi<br />
nacvalsaxeli) абни, ани, убри, уи. is cxeni уи аҽы. mogiyvan im<br />
cxens иузаазгоит уи аҽы<br />
ise абас, ас, убас, ус<br />
isev аиҭа<br />
isar-i ахымпал, ахəымпал<br />
iq убра, уа. xan aq, xan iq зны абра, зны убра<br />
iqve убраҵəҟьа, уаҵəҟьа<br />
k<br />
kadreba аҭəашьара. ikadrebs иаҭəеишьап. ar ikadrebs<br />
иаҭəеишьарым<br />
- 107 -
kar-i ашə. mgzavri mosdga kars асас ашə днылагылеит. gavlo<br />
kari ашə дындəылҵит. gulis kari агəы ашə, агəацаҧха.<br />
stumris RvTis karze dgoma асас анцəа ихьʒала ааира. stumari<br />
RvTis karze vdgavar ссасуп, анцəа ихьʒала сааит<br />
karg-i абзиа, ибзиоу. kargi Tofi ашəақь бзиа.<br />
kargad ибзианы. almasxits xom kargad icnob? Алмахсиҭ<br />
ибзианы дузымдыруеи? kargad gaigona ибзианы иаҳаит<br />
kar-midamo аҩни амʒырхеи<br />
kac-i 1. (adamiani) ауаҩы. kacad ver gamizrdixar уаҩыс<br />
усзымааʒеит. 2. (mamakaci) ахаҵа<br />
kawvra абҕыҷра. ikawravs илыбҕыҷуеит. ikawravs yels<br />
лыхəдацəа лыбҕыҷуеит<br />
kval-i ашьҭа, ашьҭамҭа, акəал. agebneva gza da kvali амҩа<br />
ухҟьоит<br />
kvaml-i алҩа. wamlis kvamlSi gaexvia ахəышə алҩа неихатəеит<br />
ki ааи, аиеи, гьы-, -гьы. rac kia (rac ki aris) иҟоугьы<br />
kiTxva азҵаара. hkiTxa дизҵааит, диазҵааит, днеизҵааит. arc<br />
me gkiTxav саргьы суазҵаауам<br />
kisreba адҵара. vikisre исыдысҵеит. gikisria иудуҵаап<br />
klde ахра, ацаҟьа. kldidan kldeze gadamfreni ахрантə даҽа<br />
ахрахь иҧыруа аҽы<br />
kmayofil-i 1. (kmayofili saxis mqone). зхы згəы ахыу иҧшра<br />
змоу. 2. (raRaciT kmayofili) агəахəара змоу, гəахəас змоу.<br />
gatyob, rom xar kmayofili гəахəас ишумоу удызбалоит<br />
koka аҧҳал. wvimis kokis pirad daSveba ақəаршыҩ алеира,<br />
аҧҳал хышəҭызшəа ақəа алеира<br />
kocna агəыʒра. kocniT гəыʒрала<br />
kmareba азхара. kmara иазхоит. ar kmara иазхом<br />
krint-i ҟыт. krintic ar dauZravs ҟытгьы имҳəеит<br />
kuTxe акəакь. bneli kuTxe акəакь лашьца<br />
kuntruS-i акəарра, анықəырҧалара. kuntruSiT икəаруа,<br />
инықəырҧало<br />
- 108 -
lamaz-i аҧшʒа, иҧшʒоу. lamazia дыҧшʒоуп, иҧшʒоуп<br />
l<br />
lampar-i алампа, акəаҷаб. me da Seni siyvaruli wminda aris,<br />
viT lampari бареи сареи ҳабзиеибара цқьаʒоуп<br />
lafSa (cxeni) алаша (аҽы)<br />
lodin-i азыҧшра. pasuxs misgan movelio аҭак иара иҟнытə<br />
сазыҧшуп ҳəа<br />
lurj-i аиаҵəа. lurji cxeni (mtredisferi cxeni) аҽларџь.<br />
lurji bedauri алаша ларџь<br />
lxin-i агəырҕара, абзиара. WirSi, lxinSi umisoba ar iqneba<br />
ацəгьареи абзиареи иара ида иҟалаʒом<br />
magivroba ацынхəра<br />
magram аха<br />
mada агьама, аҭахра<br />
madloba аџьшьара. madloba RmerTs! анцəа иџьшьоуп!<br />
maT-i дара ртəы, дара рхатəы<br />
maTrax-i аҟамчы<br />
male ирласны<br />
m<br />
marTal-i аиаша, ииашоу. marTalia ииашоуп. marTali xar<br />
уиашоуп, биашоуп<br />
marTla ииашаны, -ҵəҟьа<br />
marto амацара. marto siyvaruli абзиабара мацара. marto<br />
uSiSroba ar kmara агəымшəара мацара иазхом. marto wrTvna<br />
ras izams, Tu bunebamc ar uSvela? абжьара мацара иҟанаҵари<br />
аҧсабарагьы аницымхраауа?<br />
marjve аилҟьа-еилҕəыцə, абаҩцəылас. marjve Tvali абла ҵар<br />
mas иара, лара<br />
- 109 -
maspinZel-i аҧшəма. maspinZelma SeaCera cxeni аҧшəма иҽы<br />
ааникылеит<br />
maSin усҟан<br />
maxloblad ааигəа<br />
mboba аҳəара. 1. gulSi ambobs игəаныла иҳəоит. 2. uambobs<br />
иеиҳəоит, илеиҳəоит. uambe! иаҳəа!<br />
mgzavr-i амҩасҩы, аныҟəаҩы. viRac mgzavri мҩасҩык, ныҟəаҩык<br />
mdureba ацəгəыршра. emduris дицəгəыршуеит. beds raT<br />
emduri? избан унасыҧ уацəгəыршуа?<br />
me сара<br />
megobar-i аҩыза. megobrisken иҩыза иахь<br />
megobroba аиҩызара, аҩызара. Tavs Sevwirav Sens megobrobas<br />
уҩызараз схы ақəысҵап<br />
mere нас, ашьҭахь. mere ki насгьы, ашьҭахьгьы<br />
mercxal-i ажəҵыс. mercxlis bude ажəҵыс аҭра<br />
metoqe аимакҩы, аиндаҭлаҩы<br />
mex-i адыд, адыдра; афы, афасра. gavardeba mexi афы асуеит<br />
mze амра<br />
mTa ашьха. mTis mwvervali ашьха ацəқə, ашьха ақəыцə. mTa<br />
da bari ашьхеи акаршəреи, геи шьхеи. mTaSi ашьхақəа рҿы.<br />
mTis Svili ашьхауаҩы<br />
mTa-Rreeb-i ашьхақəеи аиҩхаақəеи<br />
mTvare амза<br />
mibireba (damorCileba) армашьцара. miibirebs дирмашьцоит<br />
migrexil-i ихəоу<br />
midgoma анаскьагылара, акҿагылара. bneli kuTxisken midga<br />
днаскьагылеит, дыкҿагылеит<br />
miT иара ала<br />
minamsgavs-i еиҧшшəа, иеиҧшу<br />
mingreul-i (areuli) иеилаҧсоу, еилажəжəоу<br />
mindoba агəрагара. miendo игəра игеит. erTmaneTs mindoba<br />
агəра аибагара. erTmaneTs ver mivendobiT агəра ҳзеибагом<br />
mindor-i адəы. mindvris pirad адəы асанʒҕə аҿы<br />
- 110 -
mis-i иара итəы, лара лтəы, иара атəы. misi coli иара иҧҳəыс.<br />
misi cxeni иара иҽы<br />
misgan иара иҟнытə. pasuxs misgan movelio аҭак иара иҟнытə<br />
сазыҧшуп ҳəа<br />
misebr иара иеиҧш<br />
misvla анеира. mivida днеит. rom mixvide yabardoSi... Ҟабарда<br />
уаннеилак...<br />
mitanil-i инагоу, инаргаз. TvalTan mitanili TiTi аблақəа<br />
рааигəа инагоу анацəкьыс<br />
miyvana анагара. miiyvana днеигеит. colad miyvana ҧҳəысс<br />
аагара. colad miiyvana ҧҳəысс дааигеит<br />
miyola ацныҟəара. gulisTqmas miyola аҭаххара ацныҟəара.<br />
mis gulisTqmas unda mihyve аҭаххара уацныҟəароуп<br />
miyudeba ақəыргылара. jer nabadi miayuda зны иуапа<br />
ықəиргылеит<br />
miSuqeba арлашара. miaSuqa ирлашеит<br />
miCneva агəаанагара. miaCnia игəы иаанагоит. Suamavlad<br />
miaCnia абжьагылаҩыс диҧхьаʒоит<br />
micema аҭара. misca ииҭеит, илиҭеит<br />
miZRvna (nawerisa) ахьʒынҩылара. vuZRvni ихьʒынзҩылоит<br />
miwnul-i ишшу<br />
miWedeba аархара, алаҵара. miiWeda tyvia ахы ааирхеит<br />
mixvedra адырра, аилкаара. mixvda идырит, иеиликааит<br />
mixveul-i ахəарҭақəа змоу. mixveuli gza ахəарҭақəа змоу амҩа<br />
mixla асра. kedels Tavs axlis аҭʒамц хыла дасуеит<br />
mkvdar-i аҧсы, иҧсхьаз. mkvdris feri аҧсҧшра, аҧсы ҧштəы,<br />
-цəышʒа. mkvdris feris dadeba аҧсҧшра ашьҭыхра, дцəышʒа<br />
ааҟалара. feri daedva mkvdris аҧсҧшра аашьҭихит, дцəышʒа<br />
дааҟалеит.<br />
mnaxvel-i избо, избахьаз. mnaxvelia ca da qveynis дгьыли<br />
жəҩани ибахьеит, акыр идыруеит<br />
moburva ахҩара. pirs iburavs ихаҿы хиҩоит<br />
- 111 -
mogeba: Wkuas mogeba ахдырра. Wkuas moego ихы идыруа<br />
дааҟалеит<br />
mogelveba аҽы арыҩра. lurj bedaurs moagelvebs аҽларџь<br />
иаарыҩуеит<br />
mogvare (misi msgavsi, misi Tanaswori, Sesaferisi) аʒə иеиҧшу<br />
mogvra аʒəы изаагара. momgvare! исзаага!<br />
modgoma анылагылара. mgzavri mosdga kars амҩасҩы ашə<br />
днылагылеит<br />
movlil-i: zRva da xmeli movlili aqvs мшыни дгьыли<br />
деимдахьеит<br />
moTxovna адҵара. mogTxov иудысҵоит<br />
mokvla ашьра. mokla дишьит. momkal! сшьы!<br />
mokrefa (mokreba) аибарххара. Ronis mokrefa амч аибарххара.<br />
Rone moikrifa имч ааибаирххеит<br />
mokrZaleba (Tavis dacva) ацəыхьчара. ekrZaleba igi mas<br />
ицəихьчоит<br />
momzadeba архиара. Cqara, moamzade vaxSami! ирласны уаххьа<br />
рхиа!<br />
momsaxureba амаҵзура. unda emsaxuro! имаҵ изуроуп!<br />
momxiblav-i узыргачамкуа, узыршанхо<br />
momxiblavad узыргачамкуа, узыршанхо<br />
monaRvlianeba: saxis monaRvlianeba алахь еиқəра. saxe<br />
mounaRvlianda илахь еиқəхеит<br />
monaSuq-i иаарлашаз<br />
mongreul-i (areuli) иеилаҧсоу, еилажəжəоу<br />
mondoba: Sen eg saqme me momande ари аус сара исыдҵа!<br />
moparva ацəʒара, ацəҕьычра. mohpara ицəиʒеит, ицəиҕьычит<br />
morduoba ахəыҧҳаи абаʒʒеи ирымоу аизыҟазаашьа. morduobis<br />
gamtexi ахəыҧҳара аҵас ҧызҽуа<br />
morCileba азыʒырҩра. morCilebiT ҿагыларада<br />
morcxv-i иҧхашьо. morcxvi ia иҧхашьо адəыкрын<br />
mosaval-i (dasamarTebeli, rac unda daemarTos) иҟалаша,<br />
иихьша<br />
- 112 -
mosvla ааира. ai, risTvis movsulvar aq абар, сзааиз<br />
mosmena азыʒырҩра. mousmina дизыʒырҩит<br />
motrialeba агьажьра, ахынҳəра. motrialda ukan ишьҭахь<br />
дгьажьит, шьҭахьҟа даахынҳəит<br />
motyueba амц аҳəара. tyuis амц иҳəоит<br />
mofena анашьҭра. zia-xanumi sxivebs hfens Зиа-Ҳаным<br />
лшəахəақəа налышьҭуеит<br />
moyvana 1. аагара. cxeni moiyvana аҽы ааигеит. 2. азаагара. cxens<br />
mogiyvan иузаазгап аҽы<br />
moyola аҳəара. mouyva иеиҳəеит<br />
mociqul-i ацҳаражəҳəаҩы<br />
mocla аамҭа амазаара. ar mcalia аамҭа сымам, аха сымам<br />
moZRvar-i (maswavlebeli, aRmzrdeli) ааʒаҩы<br />
mowyvetil-i икыдҧаау. ciT mowyvetili varskvlavi ажəҩан<br />
икыдҧааз аиаҵəа<br />
moxdena аҟалара. moxda иҟалеит. mixvda qmari, rac momxdara<br />
ахаҵа идырит иҟалаз зегьы<br />
moxerxeba алшара. uxerxdeba иалшоит. Sendoba ar uxerxdeba<br />
анажьра залшом<br />
moxveva агəыдкылара. moexvia дгəыдикылеит<br />
moxveul-i: moxveuli gza аҿаҵəирҭақəа змоу амҩа<br />
moxiblva аргачамкра, аршанхара. mec momxibla саргьы<br />
слыргачамкит, саргьы слыршанхеит<br />
mrisxaneba ицəгьаны агəаара. mrisxanebs цəгьа дгəаауеит<br />
msaxureba 1. аҽаҧсатəра. imas is ver imsaxurebs иҽаҧсаитəым.<br />
2. амаҵура. unda emsaxuro имаҵ ууроуп. sakadrisad ver<br />
gemsaxure иуқəнагаз еиҧш умаҵ аура сылымшеит<br />
msxverpl-i акəырбан<br />
mter-i аҕа. mtrisas уаҕеимшхара<br />
mtiral-i иҵəыуо<br />
mtkice аҕəҕəа, иҕəҕəоу<br />
muxTloba аижьара<br />
mRvime аҳаҧы. mRvimis pirad аҳаҧы аҭаларҭаҿ<br />
- 113 -
mSveneba аҧшʒара. mSvenebiT ganTqmulia лыҧшʒарала<br />
деицырдыруоуп<br />
mSvid-i аҭынч, иҭынчу. mSvidi saxe иҭынчу ахаҿы<br />
mSvidobiT! бзиала! бзиаʒа!<br />
mcire амаҷ. mcire xnis зықəра маҷу. ar aris mcire xnis иқəра<br />
маҷым<br />
mcired-i амаҷ. mcirediTac kmayofili амаҷгьы изхоит<br />
mcneba аҧҟара. wminda mcneba аҧҟара цқьа<br />
mZinar-i ицəоу<br />
mware аша, ишоу. mware naRveli агəырҩа хьанҭа. mware<br />
sikvdili аҧсра хьанҭа<br />
mwverval-i ацəқə, ақəыцə<br />
mwol-i ииоу<br />
mxolod заҵəык, мацара<br />
n<br />
nabad-i ауапа. grZeli nabadi ауапа ау. nabdis Tasmebi ауапа<br />
аҟаитанқəа<br />
nadir-i ашəарах; агыгшəыг<br />
namdvil-i ииашоу, -ҵəҟьа<br />
namus-i 1. аламыс. 2. (saidumlo) амаʒа. namusi Seunaxavs амаʒа<br />
илымҳəазаап, амаʒа лҵəахызаап<br />
natvra агəыҕра<br />
naqurdal-i амаʒарах. naqurdali cxeni аҽы маʒарах<br />
naRvel-i агəырҩа. mware naRveli агəырҩа хьанҭа<br />
naWam-i иифаз. vaxSami ar eqneba naWami уаххьа имфацзар<br />
акəхап<br />
naxva абара. naxavs иибап. rac ginaxavs _ sizmaria иббаз<br />
ҧхыʒуп. naxe! иба! дба!<br />
- 114 -
ndoma аҭахра, аҭаххара. unda hqondes имазароуп, илымазароуп,<br />
иамазароуп. bina gvinda ахыҵакырҭа ҳҭахуп. minda giTxra Cemi<br />
Wiri сгəырҩа уасҳəарц сҭахуп<br />
neba 1. азин. 2. ахатəгəаҧхара. nebiT хатəгəаҧхарала. Cemi<br />
nebiT схатəгəаҧхарала<br />
nela имццакəа<br />
netavi шьыри, -нда<br />
netareba аҭхаџьра<br />
nu gadmoicema zmnaSi CarTuli uaryofis м nawilakiTa da -н<br />
sufiqsiT. nu stiri! бымҵəыуан!<br />
-o -ҳəа<br />
o<br />
or-i 1. (nivTi) ҩба. 2. (adamiani) ҩыџьа. Cven ors Sua ҳҩыџьа<br />
рыбжьара<br />
orive 1. (nivTi) аҩбагьы. 2. (adamiani) аҩыџьагь<br />
ofl-i аҧхʒы. sircxvilis ofli аҧхашьара аҧхʒы. oflis<br />
mowurva аҧхʒы арыцқьара<br />
ocneba агəыҕра<br />
oxvra ақьра, аҕызра, ақəыҧсычҳара. oxvriT hkiTxa<br />
дқəыҧсычҳаны дизҵааит<br />
p<br />
pasux-i 1. аҭак. 2. pasuxis gacema аҭакс аҳəара. upasuxa аҭакс<br />
иеиҳəеит<br />
patieba анажьра, аҭамҵара. apatia ианеижьит, даҭеимҵеит<br />
patronoba аҧшəмара, атəра. vin hpatronobs facxas? изтəыда<br />
аҧацха?<br />
pedagog-i апедагог, арҵаҩы<br />
- 115 -
pir-i аҿы 1. enis pirSi Cavardna ииҳəо аҿамшəара. Cauvarda<br />
ena pirSi ииҳəо иҿамшəеит. 2. (saxe) ахаҿы, ахаҿсахьа. piris<br />
xokva ахаҿы абҕыҷра. pirs ixokavs лхаҿы лыбҕыҷуеит. 3. (ena)<br />
абз. uambe Seni piriT! иаҳəа иара! 4. piris gatydoma<br />
арҧхашьара, ахьымʒҕ агара. dRes mitydeba piri иахьа ахьымʒҕ<br />
згоит<br />
pirad 1. wvima uSvebs kokis pirad ақəа леиуеит аҧҳал<br />
хышəҭызшəа. 2. cecxlis pirad амца ааигəара, аҽҳəаҟны.<br />
miiyvana cecxlis pirad днеигеит амца ааигəара.<br />
piras: cecxlis piras амца ааигəара, аҽҳəаҟны<br />
pirvelad раҧхьаʒа. sul pirvelad зегьы раҧхьаʒа<br />
pirian-i ламыс змоу, зҿаҭахьа назыгʒо<br />
pirSavoba аламысдара. pirSavoba Seni vici, Semityvia<br />
уламысдара атəы здыруеит, еилыскааит<br />
Jam-i аамҭа<br />
JrJola ақыџьқыџьра<br />
ra закəызеи<br />
radgan избан акəзар<br />
ram(e) акы. ram(e) miSvele! акала усыцхраа!<br />
raRac акы<br />
J<br />
r<br />
rac gadmoicema zmnaSi CarTuli и- da з- prefiqsebiT. rac<br />
ginaxavs _ sizmaria иббаз ҧхыʒуп<br />
raS-i арашь<br />
retdasxmul-i дгачамкны, дшанханы иаанхаз<br />
- 116 -
Tul-i ауадаҩы, иуадаҩу. rTuli cxovreba аҧсҭазаара<br />
уадаҩы<br />
risTvis иззы? избан?<br />
risxva агəаара. RvTis risxva анцəа игəаара<br />
rogorc аиҧш, -шəа. rogorc Zma аиашьа иеиҧш<br />
rodesac gadmoicema zmnaSi CarTuli ан- elementiT<br />
rom 1. (rogorc) gadmoicema zmnaSi CarTuli ш- elementiT. 2.<br />
(roca, rodesac) gadmoicema zmnaSi CarTuli ан- elementiT<br />
roca gadmoicema zmnaSi CarTuli ан- elementiT<br />
rC-: xel-fexs erCis деибгоуп, инапқəеи ишьапқəеи еибгоуп<br />
rCeul-i еиҕьу, еиҕьʒоу<br />
rCevn-: mirCevnia еиҕьысшьоит. urCevnia еиҕьишьоит,<br />
еиҕьылшьоит<br />
rjul-i адин. rjulze ufro umtkicesi адин аҵкьыс иҕəҕəоу<br />
saamo агəахəатə<br />
sad иаба?<br />
sadac gadmoicema zmnaSi CarTuli ахь- elementiT<br />
s<br />
savaJkacod афырхаҵараз, хьыʒрацараз. savaJkacod gamosuli<br />
xar хьыʒрацараз уқəуп<br />
sazogadod егьарааны, есқынагь<br />
saTqmel-i аҳəатə. aRara maqvs me saTqmeli уаҳа аҳəатə<br />
сымаʒам<br />
saTqmelad иуҳəартə. saTqmelad saZneloa иуҳəартə уадаҩуп<br />
sakadrisad ишақəнаго<br />
sakvirvel-i уамашəа иубаша, иџьоушьаша. ras xedavs iq<br />
sakvirvels? иџьоушьаша иибозеи уа?<br />
sakvnesad ақьраз, аҕызраз. geyofa sakvnesad ақьраз иузхоит<br />
sam-i 1. (nivTi) хҧа. 2.(adamiani) хыҩык<br />
- 117 -
samarcxvino арҧхашьагатə. samarcxvino saqcieli<br />
арҧхашьагатə алеишəа<br />
samgzavrod аныҟəараз. gamoewyo samgzavrod иҽирхиеит<br />
аныҟəараз<br />
samegrelo Агыртəыла, Одышь. samegrelos asuli Агыртəыла<br />
аҭыҧҳа<br />
samfex-i хшьапык зҵоу. samfexi skami хшьапык зҵоу аҟəардə<br />
sanaxav-i иубаша<br />
sasikvdilo зышьра иақəнаго. sasikvdilo me var mxolod<br />
ашьра сара исықəнагоит<br />
sasikvdilod ашьразы<br />
sasoeba агəыҕра ду. sasoebiT агəыҕра ду ала<br />
sasufevel-i џьанаҭ. sasufevlis netareba џьанаҭтəи аҭхаџьра<br />
satrfo бзиа иибо<br />
saubar-i аицəажəара. isaubres иеицəажəеит<br />
safeTqel-i аргəыҵысҭа<br />
saqme аус. ukuRmarTi saqme иҽеим аус, аус бааҧс<br />
saqciel-i алеишəа<br />
sacalfexo: sacalfexo gza амҩа ҭшəа<br />
saSiSar-i ишəарҭоу<br />
saZnelo иуадаҩу<br />
saxe ахаҿы, ахаҿсахьа. mSvidi saxe иҭынчу ахаҿы<br />
saxel-i ахьʒ<br />
sen-i ачымазара. siyvarulis seni Senc Segyria абзиабара<br />
ачымазара уаргьы иухьзаап<br />
sigrZe аура<br />
sidiade адунагʒара<br />
sizmar-i аҧхыʒ. rac ginaxavs _ sizmaria иббаз ҧхыʒуп<br />
sikvdil-i аҧсра. mware sikvdili аҧсра бааҧс. Cems<br />
sicocxles sikvdili sjobs! сыбзазар аиҳа сыҧсыр еиҕьуп!<br />
sikvdilamde аҧсранʒа. Sen sikvdilis ra Rirsi xar?! иуқəнагом<br />
уара аҧсра!<br />
silamaze аҧшʒара<br />
- 118 -
sinaze аҧшқара, агəыҧшқара. sinaziT гəыҧшқарала<br />
sin(i)dis-i аламыс. sindisis gamrTeleba аламыс аиқəырхара.<br />
sindisi gaumrTela иламыс еиқəирхеит. sinidisi gamimrTele!<br />
сламыс еиқəырха!<br />
sircxvil-i аҧхашьара. sircxvilis ofli аҧхашьара аҧхʒы.<br />
sircxvilis damarTeba аҧхашьара ахьра. uambe, rac sircxvili<br />
dagemarTa! иаҳəа иара ҧхашьарас иухьыз!<br />
sisxl-i ашьа. sisxlis daRvra ашьа акаҭəара. ucabedad Seni<br />
sisxli ar davRvaro! ушьа исамхакамҭəааит! sisxls davRvrio<br />
ашьа касҭəоит ҳəа<br />
sifrTxile агəҽанызаара<br />
siyvarul-i абзиабара. vinc uyvarda бзиа иибоз. Tu giyvarvar<br />
бзиа субозар<br />
sicil-i аччара. siciliT Tqva дыччо иҳəеит<br />
sicocxle абзазара. tkbili sicocxle абзазара хаа. Cems<br />
sicocxles sikvdili sjobs! сыбзазар аиҳа сыҧсыр еиҕьуп!<br />
smena аҳара. mesmis исаҳауеит<br />
sofel-i (cxovreba) ари адунеи<br />
srul-i анагʒа. sruli netareba аҭхаџьра нагʒа<br />
stumar-i асас. stumrad сасыс<br />
stumroba асасра. udroo stumroba ианаамҭам азы сасра<br />
анеира<br />
sul: sul pirvelad зегьы раҧхаʒа<br />
sul-i аҧсы. sulSi suls scvlis иҧсы илиҭоит лыҧсы<br />
ацынхəрас. suls swiravs mas иҧсы кəырбанс ииҭоит. sulis<br />
brunva аҧсыҧ лагаҩагара<br />
sulTambrZol-i иҧсуа<br />
survil-i аҭаххара, агəыҕра<br />
suro ашəч. suro-vazi ашəчи аʒахəеи<br />
swored -ҵəҟьа, хьыʒҳəала. swored am usubTan midis днеиуеит<br />
хьыʒҳəала ари Иусуф иҟны<br />
sxva даҽа<br />
sxvadasxva еиуеиҧшым<br />
- 119 -
sxvanair-i даҽактəи<br />
sxiv-i ашəахəа<br />
tanjva агəаҟра<br />
tanjul-i згəаҟуа<br />
tin-i ахра. tinis kedeli ахратə ҭʒамц<br />
t<br />
tiril-i аҵəыуара. tiris дҵəыуоит. Cumad stiris ҿымҭʒакəа<br />
дҵəыуоит. nu stiri! бымҵəыуан!<br />
tkacun-i аҷҷа ахыргара. maTraxebi atkacunes рҟамчқəа аҷҷа<br />
хдыргеит<br />
tkbil-i ахаа, ихаау. siyvarulis tkbili seni абзиабара ихаау<br />
ачымазара<br />
tkbilad ихааны. tkbilad mZinari дҭахəхəа ицəоу<br />
trfoba абзиабара. trfobisaTvis абзиабаразы<br />
tyve атҟəа. Seni tyve var сутҟəоуп<br />
tyvia ахы<br />
tyvilad (tyuilad) баша<br />
tyuil-i амц. tyuilis Tqma амц аҳəара. tyuis амц иҳəоит. ar<br />
tyuili qadilia ибашоу хырҽхəараʒам<br />
uar-: auara gverdi диавсит<br />
uarmyof-i мап зҳəо<br />
ubn-: eubneba иеиҳəоит<br />
ubralooba аиламзаара. ubralobiT аиламзаарала<br />
udrek-i аҕəҕəа. udreki xar уара уҕəҕəоуп<br />
udroo иаамҭам. udroo stumroba иаамҭам азы сасра анеира<br />
uebro зеиҧш дыҟам<br />
u<br />
- 120 -
ueWvelad хымҧада amisrule ueWvelad! хымҧада исзынагʒа!<br />
ukadris-i аиаҭəам. ukadrisi saqme аиаҭəам аус<br />
ukan шьҭахьҟа. motrialda ukan шьҭахьҟа дгажьит<br />
ukeTes-i еиҕьу<br />
ukuRmarT-i: ukuRmarTi saqme ишəииз аус<br />
umadur-i (nawyeni) згəы нырхоу<br />
umecar-i амдыр<br />
umisoba идлаҧсара<br />
umtkices-i иҕəҕəоу<br />
unda аҭахуп, ахəҭоуп. unda hqondes имазароуп, имазар<br />
ахəҭоуп<br />
unebur-i машəырны, машəыршақə<br />
uneburad машəырны, машəыршақə, ишиҭахымыз,<br />
ufro еиҳа<br />
uSiSar-i агəымшəа<br />
uSiSroba агəымшəара<br />
ucabedad 1. (swrafad) иаразнак. 2. (uneburad) ишиҭахым<br />
ucad-i (gamoucdeli) аҧышəара змам, иҧымшəаз<br />
ucbad иаразнак, ашацаҳəа<br />
ucxo атəым<br />
uxmo абжьыда, ибжьыдоу<br />
uxmod ҿымҭʒакəа<br />
f<br />
fas-i ахə, аҧса. Rirseuli fasi иақəнагоу ахə, иақəнагоу аҧса<br />
facxa аҧацха<br />
facxa-mRvime аҧацха-ҳаҧы<br />
fer-i аҧштəы. mkvdris feri аҧсҧшра. mkvdris feris dadeba<br />
аҧсҧшра ашьҭыхра. feri daedva mkvdris аҧсҧшра аашьҭихит<br />
fex-i ашьапы. fexebamde dasvelebuli шьапаҟынʒа ибааʒаз.<br />
fexis qira аџьабааҧса. dambaCis fexze Seyeneba атапанча<br />
- 121 -
ахысраз архиара. dambaCa fexze Seayena итапанча дхысырц<br />
ирхиеит<br />
fiqr-i ахəыцра. fiqrobs дхəыцуеит. ar vfiqrobdi<br />
схəыцуамызт, сгəы иаанагомызт, сыҟамызт<br />
frTxil-i згəы зҽану<br />
frTxilad 1. (wynarad) ашьшьыҳəа. frTxilad Sevida<br />
ашьшьыҳəа дыҩналт. 2. гəыҽанрыла. frTxilad! угəуҽаныз!<br />
q<br />
qadil-i (trabaxi) ахырҽхəара. ar tyuili qadilia ибашоу<br />
хырҽхəараʒам<br />
qal-i аҧҳəыс<br />
qar-i аҧша. qaris Cadgoma аҧшасра аҟəыҵра. qari Cadga<br />
аҧшасра иаҟəыҵит. SiSis qari ашəаʒыʒара. aitana SiSis qarma<br />
дшəаʒыʒеит<br />
qeba арҽхəара, ахьʒ-аҧша. Sors gaismis misi qeba ихьʒ-иҧша<br />
хара инеит<br />
qvab-i (mRvime, gamoqvabuli) аҳаҧы<br />
qveyana адунеи<br />
qveyniur-i адунеи аҿтəи. qveyniuri netareba адунеи аҿтəи<br />
аҭхаџьра<br />
qveSageb-i аиарҭа<br />
qira ақьыра. fexis qira аџьабааҧса<br />
qmar-i ахаҵа<br />
qona амазаара. aqvs имоуп, илымоуп, иамоуп.<br />
Rimil-i аҧышəырччара, ақьышəырчаара<br />
R<br />
- 122 -
Rirs-i иаҧсоу<br />
Rirseul-i иақəнагоу<br />
RmerT-i анцəа. madloba RmerTs! анцəа иџьшьоуп!<br />
Rone амч<br />
Rrubel-i аҧҭа, аҧсҭҳəа<br />
yabalax-i ахҭарҧа, ахҭырҧа<br />
yabardo Ҟабарда<br />
yel-i ахəда, ахəдацəа. ikawravs yels лыхəдацəа лыбҕыҷуеит<br />
yovelifer-i зегьы. eubneba yovelifers зегьы иеиҳəоит<br />
y<br />
yola амазаара. hyavs имоуп, димоуп. hyavdes имазароуп,<br />
димазароуп<br />
yvela зегьы. yvela misi gazrdilia зегьы иааʒамҭацəа роуп<br />
yovelgvar-i дарбанзаалакь, иарбанзаалакь<br />
yofna азхара. hyofnis иазхоит<br />
yur-i алымҳа. yuris dagdeba алымҳа аҭара, азыʒырҩра. yurs<br />
ugdebda илымҳа ииҭон, дизыʒырҩуан<br />
yureba ахəаҧшра. uyurebs дихəаҧшуеит. ar uyurebs<br />
дихəаҧшуам<br />
Sebudnul-i ихҩоу. Tav-piri aqvs Sebudnuli ихаҿы хҩоуп<br />
S<br />
Sekazmva акəадырра. Sekazma cxeni аҽы икəадырит. Seukazma<br />
cxeni иҽы икəадырит<br />
Sekvdoma адҧсылара. Seakvdeba дидҧсылоит<br />
Sekideba аиқəҵара, аҩацхара. cecxlisTvis Sekideba амца<br />
аиқəҵара, амца аҩацхара. Seukida cecxls амца еиқəиҵеит,<br />
амца дҩацхеит<br />
- 123 -
SekrToma ацəаҭаʒыʒара. SekrTa ицəа дҭаʒыʒеит<br />
SemTxveva ахьра. SeemTxva иихьит<br />
SemkrTal-i зцəа дҭаʒыʒаз<br />
Semovleba акəыхшара, ахылаҧшра. Tavs Semovleba<br />
акəыхшара, ахылаҧшра. Tavs evleba дикəыхшоит,<br />
дихылаҧшуеит<br />
SemoZRola аʒə иаҧхьа днеиуа аҩналара. SemouZRva иаҧхьа<br />
днеиуа дыҩналеит<br />
SemCneva агəаҭара. SeamCnia игəеиҭеит<br />
Sen 1. (mamakaci) уара. Sen xar? уара уоума? Senc уаргьы. Senc<br />
ici уаргьы иудыруеит. Sen win уара уаҧхьа. 2. (qali) бара. Sen<br />
xar? бара боума? Senc баргьы. Senc ici баргьы ибдыруеит. Sen<br />
win бара баҧхьа<br />
Sen-i уара утəы, бара бтəы. Seni sicocxle уара уҧсҭазаара<br />
Senatyorcn-i иршəыз<br />
Senaxva аҵəахра. Seinaxa иҵəахит, илҵəахит. namusis Senaxva<br />
(saidumlos dacva) амаʒа аҵəахра, амаʒа амҳəара. namusi<br />
Seunaxavs амаʒа лҵəахызаап, амаʒа лымҳəазаап<br />
Sendoba анажьра, аҭамҵара. arc Sendoba uxerxdeba<br />
анажьрагьы зыҟалом<br />
Sendobil-i изанажьыз<br />
Sereva аилаʒҩара. urevs еилеиʒҩоит, еилалыʒҩоит,<br />
еиланаʒҩоит. TaflSi urevs mware naRvels ацха еиланаʒҩоит<br />
ишоу аз<br />
SerCena (patieba, miteveba) анажьра, аҭамҵара. SearCens<br />
ианеижьуеит. ar SearCens ианеижьуам<br />
Sesaferad ишақəнаго<br />
Sesvla аҩналара. Sedis дыҩналоит. Sevida дыҩналеит<br />
Sesma (cxenze) аҽыжəҵара, аҽы ақəыртəара. cxenze Sesva<br />
дҽыжəиҵеит, аҽы дақəиртəеит<br />
Sesruleba анагʒара. Seasrula инаигʒеит. Sevasrule<br />
инасыгʒеит. Seasrule? инаугʒама?<br />
- 124 -
Setrfialeba абзиабара. Sestrfis бзиа дибоит. vin Sestrfis?<br />
бзиа дызбода?<br />
Setyoba 1. (gageba) адырра, аилкаара. Seityo (gaigo) идырит,<br />
иеиликааит. araferi Seutyvia акгьы изымдырит, акгьы<br />
изеилимкааит. pirSavoba Seni vici, Semityvia!.. уламысдара<br />
здырит, уламысдара еилыскааит. 2. (SemCneva) агəаҭара. atyobs<br />
игəеиҭоит. gatyob, rom xar kmayofili игəасҭоит уи гəахəас<br />
ишумоу<br />
Sefardeba (gatoleba, Sedareba) аиҟаратəра. Seufarda<br />
еиҟареитəит. qals casqveSeTi Seufarda аҧҳəыси адунеи<br />
еиҟареитəит<br />
Seyeneba ахысраз архиара. dambaCis fexze Seyeneba атапанча<br />
ахысраз архиара. dambaCa fexze Seayena итапанча дхысырц<br />
ирхиеит<br />
Seyra 1. (damarTeba) ахьра. siyvarulis seni Senc Segyria<br />
абзиабара ачымазара уаргьы иухьзаап. 2. (Sexvedra) ақəшəара.<br />
Seeyara диқəшəеит. arsad Semeyaro! џьара усықəымшəааит!<br />
SeSvera амҵакра. SeuSvers имҵеикуеит. safari gul-mkerds<br />
uSvers Сафар игəы имҵеикуеит<br />
SeCereba 1. аангылара. SeCerda даангылеит. 2. аанкылара.<br />
SeaCera иааникылеит. maspinZelma SeaCera cxeni аҧшəма иҽы<br />
ааникылеит<br />
Secdena арҩашьара. Seacdina дирҩашьеит. Semacdina TviT<br />
eSmakma аҩысҭаа ихаҭа сирҩашьеит<br />
Secodeba 1. агəнаҳа. aris zogi Secodeba... иыҟоп гəнаҳақəак...<br />
mapativa Secodeba гəнаҳа санеижьит. 2. агəнаҳа ҟаҵара, агəнаҳа<br />
ура. Sevcode агəнаҳа ҟасҵеит, агəнаҳа зуит<br />
Sewirva: Tavis Sewirva аʒəы изы, аказы ахы ақəҵара. Tavs<br />
Sevwirav Sens megobrobas уҩызараз схы ақəысҵап<br />
Sewona аиҟаратəра. Seuwona еиҟареитəит. qals casqveSeTi<br />
Seuwona аҧҳəыси адунеи еиҟареитəит<br />
Sewuxeba 1. агəаҟра. Sewuxda дгəаҟит. 2. аргəаҟра. Seawuxa<br />
даргəаҟит, диргəаҟит<br />
- 125 -
Sexareba азгəыдура. Sehxaris дазгəыдууп<br />
Sexeba акьысра. Seexeba дакьысуеит<br />
Sexvewna аҳəара. Seexvewa даҳəеит<br />
Sejdoma ақəтəара. cxenze Sejda аҽы дақəтəеит<br />
Svela ацхыраара. uSvela дицхрааит. miSvele! усыцхраа!<br />
Svil-i ахшара, аҧа, аҧҳа. mTis Svili ашьха аҧа<br />
SigniT аҩнуҵҟа<br />
Sin аҩныҟа. vin xarT Sina? аҩныҟа аʒə шəыҟоума? Sin Sevida<br />
иҩны дыҩналеит<br />
SiS-i ашəара. SiSis qari ашəара ду. aitana SiSis qarma даара<br />
дшəеит<br />
Sor-i хара, харатəи. Sori gza амҩа хара<br />
Soreul-i харатəи<br />
Soreulad (Soridan) харантə<br />
Sori-axlos (odnav moSorebiT) ааигəа, ихарамкəа<br />
Sors хара. Sors gaismis misi qeba ихьʒ-иҧша хара инеит<br />
Sua абжьара. Cven ors Sua ҳҩыџьа рыбжьара<br />
Suamaval-i абжьацəажəаҩы<br />
Cabareba аҭара. Caabara ииҭеит<br />
C<br />
Cagdeba 1. arad Cagdeba акыс амҧхьаʒара. arad agdebs акыс<br />
иҧхьаʒом. 2. xelSi Cagdeba анапаҿы аагара. xelSi igdebs<br />
инапаҿы ааигоит, инапаҿы дааигоит. 3. gansacdelSi agdebs<br />
ашəарҭаҿ дҭаижьуеит<br />
Cadeba аҭаҵара. gulSi guls sdebs даара бзиа дибоит<br />
Cadgoma аҭагылара. qari Cadga аҧшасра иаҟəыҵит<br />
Cavardna аҭажьра. Cavarda иҭажьит. enis pirSi Cavardna ииҳəо<br />
аҿамшəара. Cauvarda ena pirSi ииҳəо иҿамшəеит<br />
Cakecva иҟəыҷны акаҳара. Caikeca дҟəыҷны дкаҳаит<br />
Casvla албаара. Cavidnen илбааит<br />
- 126 -
Catareba (zemodan qvemoTken) албаагара. cxenebi Caatares<br />
аҽқəа лбаадыргеит<br />
Cawmaxvna акəшара. ewmaxvnis икəшоит, дикəшоит<br />
Cem-i сара стəы. Cemi Wiri сара сгəырҩа. Cemi mogvare (Cemi<br />
Sesaferisi) сара исзеиҧшу, исаҟароу. Cemi natvra сгəыҕра. Cemi<br />
nebiT сара сгəаҧхарала. Cems sicocxles sikvdili sjobs!<br />
сыҟазар аиҳа сыҧсыр еиҕьуп! Cemi xeliT снапала<br />
Cemgan сара сҟнытə<br />
Cena 1. ацəырҵра. gamoCndeba ицəырҵуеит, дцəырҵуеит. 2.<br />
(albaT) иҟалап, -зар акəхап. sCans, namusi Seunaxavs амаʒа<br />
лҵəахызар акəхап<br />
Cven-i ҳара ҳтəы<br />
CvenSi ҳахьыҟоу аҿы, ҳахьынхо аҿы<br />
Cveuleba (wesi, adaTi) адаҭ, аҵас. Cveulebis gadamdegi адаҭ<br />
еилагаҩы, аҵас еилагаҩы<br />
Civil-i ашшра, ашшыҧхьыʒ аҳəара. Civis дашшуеит,<br />
ашшыҧхьыʒ иҳəоит. uCivis аказы дашшуеит, аказы ашшыҧхьыʒ<br />
иҳəоит. beds ras uCivi? унасыҧ азы ашшыҧхьыʒ изуҳəои?<br />
Cu ҿумҭын! ҿбымҭын!<br />
Cumad ҿымҭкəа. Cumad stiris ҿымҭкəа дҵəыуоит<br />
Cqara ирласны<br />
c<br />
ca ажəҩан. cis maxloblad ажəҩан ааигəара. ca da qveyana<br />
дгьыли жəҩани<br />
casqveSeT-i ажəҩан аҵаҟа иыҟоу зегьы, адунеи<br />
cecxl-i амца<br />
cixe-darbaz-i абааи ахани<br />
cnoba адырра. icno дидырит. ver micani? сузымдыри?<br />
almasxits xom kargad icnob? Алмахсиҭ ибзианы думдыруеи?!<br />
cnobil-i еицырдыруа<br />
- 127 -
codva агəнаҳа. eSmakma damria codvis xeli аҩысҭаа гəнаҳара<br />
сирҟаҵеит<br />
codna адырра. icis идыруит. es Senc ici ари уаргьы<br />
иудыруеит. icode! иудыруазааит!<br />
col-i аҧҳəыс. colad miyvana ҧҳəысс аагара. colad miiyvana<br />
ҧҳəысс дааигеит<br />
creml-i алаҕырʒ. cremlebi sdis илаҕырʒқəа, ллаҕырʒқəа<br />
аауеит<br />
cru амц, имцу<br />
cud-i ацəгьа. cud gulze (cud gunebaze) агəалаҟара бааҧс<br />
анимоу<br />
cxel-i аца, ашы, ацаҳəцаҳə. cxeli tyvia ахы цаҳəцаҳə<br />
cxen-i аҽы<br />
cxenosan-i 1. (cxenze mjdomi) аҽыуаҩы. 2. (cxenosnobis ostati)<br />
аҽыбҕаҟаза. uebro cxenosani зеиҧш дыҟам аҽыбҕаҟаза<br />
cxovreba аҧсҭазаара. rTuli cxovreba еилоу аҧсҭазаара<br />
Zala амч<br />
Zalze даара, даараʒа<br />
Zebna аҧшаара. eZebs иҧшаауеит. eZebs xolme иҧшаалоит<br />
Z<br />
Zvra аҵысра, аҽырҵысра. iZvris иҵысуеит. aRar iZvris уаҳа<br />
иҵысуам<br />
Zil-i ацəара. sZinavs дыцəоуп. Zilis dafrTxoba арҿыхара.<br />
Zili daufrTxo дирҿыхеит.<br />
ZiZisSvil-i абзыцəашьа<br />
Zleva аиааира. marto uSiSroba ZlevisaTvis ara kmara<br />
аиааираз агəымшəара мацара иазхом<br />
Zlivs аарла. Zlivs warmosTqva аарла иҳəеит<br />
Zma аиашьа. rogorc Zma аиашьа иеиҧш<br />
Znel-i ауадаҩы, иуадаҩу<br />
- 128 -
Zrwola аʒыʒара<br />
ZuZu акыка. misi ZuZu лкыка. ZuZus wova акыка ацəара, акыка<br />
ахара. ZuZus wovs акыка ицəоит, акыка дахоит. misi ZuZu<br />
giwovia лкыка уцəахьеит, лкыка уахахьеит<br />
wamal-i (Tofiswamali) ахəышə. wamlis kvamli ахəышə алҩа<br />
wamovardna аҩаҵҟьара. wamovarda zeze дҩаҵҟьеит<br />
warmoTqma аҳəара. Zlivs warmosTqva аарла иҳəеит<br />
warRvna-Relva аʒхыҵра дуи аилашреи<br />
w<br />
wasvla ацара. midis дцоит. rom midixar, sad midixar? уцоит,<br />
аха уабацо? wadi! уца! бца!<br />
waxdoma абжьысра. waxda Cemi xumroba сыхəмарра бжьысит<br />
wer-: uweria иара изы иҩуп. xelisgulze uweria<br />
(brwyinvaled icis) ибзиаʒаны идыруеит. xelisgulze uweria<br />
mahmadis mcneba ибзиаʒаны идыруеит Моҳамед иҧҟарақəа<br />
wes-i аҵас. rac wesia ҵасс иыҟоу<br />
wvima ақəа. wvimis daSveba ақəа аура. wvima uSvebs ақəа ауеит<br />
wvrTna абжьара, ааʒара. wvrTnis диабжьоит. marto wrTvna ras<br />
izams, Tu bunebamc ar uSvela? абжьара мацара иалшозеи ауаҩы<br />
аҧсабара иимцхраакəа?<br />
win аҧхьа, иаҧхьа, лаҧхьа. satrfos win бзиа иибо лаҧхьа.<br />
Sen win уара уаҧхьа<br />
wminda ацқьа, ицқьоу. me da Seni siyvaruli wminda aris бареи<br />
сареи ҳабзиеибара цқьоуп. wminda/wmindis guliT гəы цқьала.<br />
wminda mcneba аҧҟара цқьақəа<br />
wuxil-i агəамҵра, агəхьаагара. vwuxvar сгəамҵуеит, агəхьаа<br />
згоит<br />
wyal-i аʒы. wyali moutana аʒы изнеигеит<br />
wyaloba алыҧха. RvTis wyaloba анцəа илыҧха<br />
wyena агəалсра. gewyina? угəы иалсма?<br />
wynara(d) ашьшьыҳəа<br />
- 129 -
Wanmak-i (Warmagi) згəамч бзиоу абырг<br />
Weqa-elva адыд-мацəыс<br />
W<br />
Wir-i 1. агəхьаа. Cemi Wiri сыгəхьаа. 2. ацəгьара. WirSi,<br />
lxinSi ацəгьареи абзиареи раан<br />
Wkua ахшыҩ. WkuiT хшыҩла. Wkuas mogeba ахдырра. Wkuas<br />
moego ихы идыруа дааҟалеит<br />
Wra аҧҟара. Tvali uWris // Tvals uWris ибла ҵаруп<br />
x<br />
xan зны. xan aq, xan iq зны абра, зны абна. xan esa sTqves, xan<br />
isa sTqves зны акы рҳəеит, зных - даҽакы<br />
xan-i 1. аамҭа. 2. ақəра. mcire xnis зықəра маҷу. ar aris mcire<br />
xnis иқəра маҷым<br />
xangrZliv акыраамҭа<br />
xanjal-i аҟама. xanjlis wveri аҟама аҧынҵа<br />
xedva абара. xedavs иибоит, илбоит, дибоит, дылбоит. ras<br />
xedavs? иибозеи? илбозеи? xom xedav? иумбои?<br />
xel-i анапы. eSmakma damria codvis xeli аҩысҭаа гəнаҳара<br />
сирҟаҵеит. xelSi micema анапаҿы аҭара. misca xelSi инапаҿы<br />
ииҭеит. Cemi xeliT снапала<br />
xelisgul-i анапсыргəҵа. xelisgulze uweria (brwyinvaled<br />
icis) ибзиаʒаны идыруеит. xelisgulze uweria mahmadis mcneba<br />
ибзиаʒаны идыруеит Моҳамед иҧҟарақəа<br />
- 130 -
xel-pir-i аҿи анапи, анапқəеи ахаҿи. wyalic moutana xel-<br />
piris dasabanad аʒгьы инеигеит иҿи инапқəеи рыʒəʒəаразы<br />
xel-fex-i ашьапи анапи. xel-fexs erCis ишьапқəеи инапқəеи<br />
еибгоуп, амч имоуп<br />
xeluxleb-i кьыс змам<br />
xvewna аҳəара. exveweba диҳəоит. xvewniT ҳəара дула<br />
xma абжьы. xmis amoReba абжьы аҭгара, аҿыҭра. xma amoiRo<br />
ибжьы ааҭигеит. xmas ar iRebs ҿиҭуам. xmis micema (daZaxeba)<br />
азҿыҭра. xma misca (dauZaxa) изҿиҭит. xmis amaRleba абжьы<br />
ардура. xma aimaRla ибжьы ирдуит, ибжьы неиҵихит<br />
xmal-i аҳəа<br />
xmareba: Zalas ixmars мчыла иҟаиҵап<br />
xmel-i (xmeleTi) адгьыл. zRva da xmeli дгьыли мшыни, геи<br />
шьхеи. zRva da xmeli movlili aqvs дгьыли жəҩани<br />
еимидахьеит<br />
xokva абҕыҷра. piris xokva ахаҿы абҕыҷра. pirs ixokavs лхаҿы<br />
лыбҕыҷуеит<br />
xolme gadmoicema zmnaSi CarTuli -ла sufiqsiT. eZebs<br />
xolme иҧшаалоит<br />
xom gadmoicema zmnis kiTxviT-uaryofiTi formiT. almasxits<br />
xom icnob? Алмахсиҭ дузымдыруеи? xom xedav? иумбои?<br />
xorc-i 1. (dakluli saqonlisa da frinvelisa) акəац. 2.<br />
(cocxali sxeulisa) ажьы. 3. (sxeuli, tani) ацəеижь<br />
xSir-i лассы-лассы иҟалало. xSiri stumari лассы-лассы иааиуа<br />
асас<br />
xSirad лассы-лассы<br />
jadosan-i аҟҩы<br />
jdoma атəара. zis дтəоуп. ijda дтəан<br />
j<br />
- 131 -
jer макьа, макьана. jer Wanmakia макьа дбыргуп<br />
jobna 1. еиҳа аиҕьра. Cems sicocxles sikvdili sjobs!<br />
сыбзазар аиҳа сыҧсыр еиҕьуп! 2. иаҵкьыс аиааира, аҧыжəара<br />
агара. ajobebs иаҵкьыс диааип. Tu qali majobebda, ar<br />
vfiqrobdi аҧҳəыс саҵкьыс диааип ҳəа сыҟамызт<br />
jojoxeT-i џьаҳаным<br />
h<br />
ha абар, аа. ha, xom xedav, iaraRi damiyria аа, иумбои, сабџьар<br />
шьҭасҵеит<br />
- 132 -
Sinaarsi<br />
winasityvaoba ...................................................................................................................<br />
<strong>akaki</strong> wereTeli, “gamzrdeli” (<strong>qarTul</strong>i teqsti).........................<br />
<strong>akaki</strong> wereTeli, “gamzrdeli” (<strong>afxazur</strong>i Targmani).................<br />
<strong>afxazur</strong>-<strong>qarTul</strong>i saswavlo leqsikoni...............................................<br />
<strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong>i saswavlo leqsikoni..............................................<br />
Ахқəа<br />
Аҧхьажəа...........................................................................<br />
Акаки Ҵереҭели, «Абаʒʒеи» (ақырҭуа теқст)......................<br />
Акаки Ҵереҭели, «Абаʒʒеи» (аҧсуа аиҭага)......................<br />
Аҧсуа-қырҭуатə арҵага жəар.......................................<br />
Ақырҭуа-аҧсуатə арҵага жəар.......................................<br />
- 133 -