23.09.2013 Views

qarTul-afxazur lingvokulturul urTierTobaTa istoria akaki wereTlis ...

qarTul-afxazur lingvokulturul urTierTobaTa istoria akaki wereTlis ...

qarTul-afxazur lingvokulturul urTierTobaTa istoria akaki wereTlis ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

soxumis saxelmwifo universiteti<br />

<strong>afxazur</strong>i enisa da kulturis instituti<br />

<strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong> <strong>lingvokulturul</strong><br />

<strong>urTierTobaTa</strong> <strong>istoria</strong><br />

wigni I<br />

<strong>akaki</strong> <strong>wereTlis</strong> poema “gamzrdeli”<br />

damxmare saxelmZRvanelo universitetebis studentTaTvis<br />

poemis <strong>qarTul</strong>i teqsti dimitri guliaseuli<br />

<strong>afxazur</strong>i TargmaniTurT gamosacemad moamzada, winasityvaoba daurTo,<br />

<strong>afxazur</strong>-<strong>qarTul</strong>i da <strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong>i saswavlo leqsikonebi Seadgina<br />

Teimuraz gvancelaZem<br />

meore Sevsebuli gamocema<br />

gamomcemloba “inteleqti”<br />

Tbilisi<br />

2010


Аҟəатəи аҳəынҭқарратə университет<br />

Аҧсуа бызшəеи культуреи ринститут<br />

АҚЫРҬУА-АҦСУАТƏ АЛИНГВОКУЛЬТУРАТƏ<br />

ЕИМАДАРАҚƏА РҬОУРЫХ<br />

АКТƏИ АШƏҞƏЫ<br />

АКАКИ ҴЕРЕҬЕЛИ ИПОЕМА «АБАƷƷЕИ»<br />

Арҵагатə цхыраагʒа ауниверситетқəа рстудентцəа рзы<br />

Апоема ақырҭуа теқсти Д. Гулиа еиҭeuгаз аҧсуа теқсти акьыҧхьраз ирхиеит,<br />

аҧхьажəа иҩит, аҧсуа-қырҭуатəи ақырҭуа-аҧсуатəи арҵага жəарқəа<br />

еиқəиршəеит<br />

Ҭеимураз Гванцелаʒе<br />

Аҩбатəи ихарҭəаау аҭыжьра<br />

Ашəҟəыҭыжьырҭа «Интелеқти»<br />

Қарҭ<br />

2010<br />

- 2 -


winamdebare wigniT iwyeba saqarTvelos universitetebis studentTaTvis<br />

gamiznuli damxmare saxelmZRvaneloTa axali seriis “<strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong><br />

<strong>lingvokulturul</strong> <strong>urTierTobaTa</strong> istoriis” gamocema. wignSi Sevida <strong>akaki</strong><br />

<strong>wereTlis</strong> klasikuri poemis “gamzrdelis” <strong>qarTul</strong>i teqsti <strong>afxazur</strong>i<br />

mxatvruli literaturis fuZemdeblis dimitri guliaseuli <strong>afxazur</strong>i<br />

TargmaniTurT. wigns erTvis winasityvaoba, <strong>afxazur</strong>-<strong>qarTul</strong>i da <strong>qarTul</strong><strong>afxazur</strong>i<br />

saswavlo leqsikonebi.<br />

wigni gamoadgebaT studentebs, <strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong>i <strong>lingvokulturul</strong>i<br />

urTierTobis samecniero kvlevis dargSi momuSave enaTmecnierebs,<br />

literaturaTmcodneebs, kulturologebs, agreTve am sakiTxebiT<br />

dainteresebul farTo sazogadoebas.<br />

redaqtori _ manana tabiZe<br />

recenzentebi: Tamar giTolendia<br />

© T. gvancelaZe<br />

ISBN<br />

sofiko Waava<br />

- 3 -


winasityvaoba<br />

samwuxaro realobaa, rom XX-XXI saukuneTa mijnaze ruseTis<br />

imperiulma Zalebma moaxerxes TavianTi xangrZlivi bneli ocnebis<br />

nawilobriv miRweva saqarTvelos ZirZvel da ganuyofel nawilSi _<br />

afxazeTis avtonomiur respublikaSi da dRes am regionSi aRar<br />

vrceldeba misi legitimuri mflobelis, saqarTvelos iurisdiqcia,<br />

masobrivadaa gamodevnili <strong>qarTul</strong>i da sxva erovnebis mosaxleobis (maT<br />

Soris afxazTa) udidesi nawili, <strong>qarTul</strong> enas aralegitimurad CamoerTva<br />

erT-erTi saxelmwifo enis konstituciuri statusi, ukiduresad<br />

Seviwroebulia meore saxelmwifo enis, <strong>afxazur</strong>is gamoyenebafunqcionirebis<br />

sferoebi da es ena gaqrobis realuri safrTxis winaSe<br />

dgas, qarTvelTa genetikurad monaTesave afxazi xalxi masobrivi<br />

garusebis zRvarzea, ar arsebobs <strong>afxazur</strong>i sityvieri Tu materialuri<br />

kulturis ganviTarebis aranairi pirobebi...<br />

aranakleb savalaloa isic, rom <strong>afxazur</strong>i sazogadoebis erT nawils<br />

Caenerga qarTvelis, rogorc afxazTa mtris, xati da afxazi<br />

axalgazrdebi izrdebian qarTvelTmoZuleobis ganwyobiT, praqtikulad<br />

daviwyebas eZleva afxaz-qarTvelTa WeSmaritad Zmuri, uangaro<br />

urTierTobis xangrZlivi da sanimuSo istoriis konkretuli magaliTebi,<br />

vinaidan <strong>afxazur</strong>i skola da <strong>afxazur</strong>i universiteti realurad<br />

gadaqceulia rusuli imperiuli saganmanaTleblo sistemis danamatad,<br />

garusebis mZlavr iaraRad da xels uwyoben afxazTa Soris anti<strong>qarTul</strong>i<br />

ganwyobis gaRrmavebas.<br />

regionSi amJamad gabatonebuli rusuli saokupacio reJimi, ra Tqma<br />

unda, aravis miscems saSualebas, obieqturad iqnes gamokvleuli <strong>qarTul</strong><strong>afxazur</strong>i<br />

urTierTobebis <strong>istoria</strong>. arada swored am istoriis Rrma<br />

codna TvalnaTliv daanaxebda Cvens moZme afxazebs, rom qarTvelebi<br />

arasodes yofilan maTi mtrebi, rom mraval qarTvel saero da<br />

sasuliero moRvawes miuZRvis udidesi Rvawli monaTesave xalxis enisa da<br />

kulturis samecniero kvlevisa Tu afxazTa identobis (TviTobis)<br />

gadarCena-ganviTarebis saqmeSi, rom qarTvels afxazi mudam Tavis<br />

uaxloes naTesavad da axloblad miaCnda.<br />

raki, rogorc iTqva, amJamindel afxazeTSi SeuZlebelia <strong>qarTul</strong><strong>afxazur</strong><br />

<strong>lingvokulturul</strong> <strong>urTierTobaTa</strong> obieqturi kvleva da swavleba,<br />

saqarTvelos, rogorc saxelmwifos, ormagad ekisreba vali am<br />

strategiuli mniSvnelobis saqmis sworad warmarTvisaTvis: am<br />

mimarTulebiT momuSave qarTvel mecnierTa da specialistTa axali<br />

Taobebis mudmiv aRzrdas aqvs ara marto wminda SemecnebiTi, samecniero<br />

da pedagogiuri, aramed udidesi strategiuli mniSvneloba.<br />

ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetSi<br />

<strong>afxazur</strong>i enis swavlebas xangrZlivi <strong>istoria</strong> aqvs. saTanado saleqcio<br />

kursis SemoReba Tsu-Si am saswavleblis daarsebisTanave, 1918 wels<br />

surda did ivane javaxiSvils. mas ganzraxuli hqonda am mizniT <strong>afxazur</strong>i<br />

enis SesaniSnavad mcodne petre Waraias an niko janaSias mowveva, magram,<br />

- 4 -


samwuxarod, es im dros ver moxerxda dasaxelebuli qarTveli<br />

specialistebis gardacvalebis gamo. mogvianebiT, 1924 wels SesaZlebeli<br />

gaxda aRniSnuli mizniT Tsu-Si <strong>afxazur</strong>i mxatvruli literaturis<br />

fuZemdeblis dimitri gulias mowveva, romelic xalisiT Seudga muSaobas<br />

da am saqmes ori wlis manZilze emsaxureboda. 1926 wlidan <strong>afxazur</strong>i enis<br />

saleqcio kursis kiTxva miendo momaval akademikoss, maSin sruliad Wabuk<br />

simon janaSias, romelmac brwyinvaled icoda <strong>afxazur</strong>i ena (igi<br />

izrdeboda <strong>afxazur</strong> sofel aZvibJaSi, sadac dedaenis doneze SeiTvisa es<br />

ena). 1937 wlidan 1994 wlamde <strong>afxazur</strong>i enis kurss uZRveboda s. janaSias<br />

Rirseuli mowafe, aseve momavali akademikosi, <strong>afxazur</strong>i enis udidesi<br />

mkvlevari qeTevan lomTaTiZe, romelmac Tsu kavkasiur enaTa kaTedris<br />

bazaze aRzarda 60-mde momavali afxazi enaTmecnieri, folkloristi,<br />

literatori, Jurnalisti, mwerali da pedagogi. marTalia, 1994-2006<br />

wlebSi kaTedraze arc muSaobda da arc miwveuli iyo am enis<br />

praqtikulad mcodne specialisti, magram enis kursi garkveul doneze<br />

mainc ikiTxeboda.<br />

2006-2009 wlebi iyo axali etapi Tsu-Si afxazologiis ganviTarebis<br />

saqmeSi, rac imiT gamoixata, rom kavkasiur enaTa da kavkasiis xalxTa<br />

istoriis kaTedrebis reorganizebiT Seqmnil kavkasiologiis institutSi<br />

am striqonebis avtoris mcdelobiT SemuSavda <strong>afxazur</strong>i enis axleburi<br />

saleqcio kursebi rogorc sabakalavro, ise samagistro programebze<br />

moswavle studentebisaTvis. axal kursebSi tradiciad qceuli Teoriuli<br />

nawilis paralelurad gansakuTrebuli yuradReba eqceoda studentebis<br />

mier enis praqtikulad Seswavlasac, rac udavod aucilebelia. amasTanave<br />

bakalavriatSi 2008 wlidan am striqonebis avtorma daaarsa<br />

afxazologiis saspecializacio moduli, romelic 2010 wlis<br />

zafxulisaTvis gamouSvebs afxazolog magistrTa pirvel nakads. Cvenive<br />

iniciativiT sauniversiteto swavlebis orive doneze (bakalavriatsa da<br />

magistraturaSi) pirvelad Tsu <strong>istoria</strong>Si SemoRebul iqna iseTi<br />

saleqcio kursebic, rogoricaa: “<strong>afxazur</strong>i folklori”, “<strong>afxazur</strong>i<br />

literaturis <strong>istoria</strong>”, “afxazi xalxis eTnografia”, “<strong>afxazur</strong>i teqstis<br />

lingvisturi analizi”, “<strong>afxazur</strong>-abazuri dialeqtologia”.<br />

meore umaRlesi saswavlebeli, sadac am mimarTulebiT mimdinareobs<br />

muSaoba, aris soxumis saxelmwifo universiteti (Tsu yofili soxumis<br />

filiali). am saswavlebelSi, filologiis fakultetis <strong>qarTul</strong>i enisa da<br />

literaturis specialobis studentTaTvis 2000 wels SemoRebul iqna<br />

<strong>afxazur</strong>i enis orsemestriani fakultaturi kursi, romelsac am<br />

striqonebis avtori uZRveboda. SemdgomSi kursi gafarTovda da 2006 wlis<br />

gazafxulis semestrisaTvis ukve Svid semestrad ikiTxeboda, magram 2006<br />

wlidan reformis saxeliT es kursi Seikveca erT semestramde, rac<br />

faqtobrivad wyalSi yrida miRweul Sedegebs, vinaidan erT semestrSi<br />

yovlad SeuZlebelia nebismieri enis struqturis Seswavla da<br />

praqtikuli aTviseba, miT umetes, rom <strong>afxazur</strong>i ena msoflios enaTa<br />

Soris gamoirCeva imiT, rom metad rTuli sistemis mqone enaa. mxolod<br />

2008 wlisaTvis gaxda SesaZlebeli am Cavardnis aRmofxvra, raSic didi<br />

daxmareba gagviwia universitetis axalma xelmZRvanelobam reqtoris,<br />

prof. joni afaqiZis meTaurobiT. swored misi aqtiuri mxardaWeriT<br />

soxumis saxelmwifo universitetis humanitarul mecnierebaTa<br />

fakultetze 2008 wels daarsda <strong>afxazur</strong>i enisa da kulturis instituti,<br />

romelic dakompleqtda axalgazrda perspeqtiuli kadrebiT, xolo<br />

- 5 -


akalavriatis studentebisaTvis 2009-2010 saswavlo wels gaixsna axali<br />

specialoba “<strong>afxazur</strong>i ena da literatura”.<br />

2000 welsve <strong>afxazur</strong>i enis fakultaturi kursi filologiis<br />

mecnierebaTa kandidatis manana bukias iniciativiT SemoRebul iqna<br />

Tbilisis saxelmwifo universitetis zugdidis filialSic, magram imave<br />

2006 wlisaTvis kvlav reformis saxeliT (?!) gauqmda es kursi.<br />

winamdebare wigni warmoadgens damxmare saxelmZRvanelos<br />

universitetebis im studentebisaTvis, vinc Tavis ZiriTad Tu meore<br />

specialobad afxazTmcodneobas irCevs. am gamocemiT viwyebT <strong>qarTul</strong><strong>afxazur</strong><br />

<strong>lingvokulturul</strong> <strong>urTierTobaTa</strong> istoriis amsaxveli<br />

saxelmZRvaneloebis seriis beWdvas, rac saSualebas miscems studentobas,<br />

Seiswavlon enobriv-literaturul masalaSi asaxuli xangrZlivi da<br />

Rrma <strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong>i kulturuli urTierTobani. am seriis pirvel<br />

wignad <strong>akaki</strong> <strong>wereTlis</strong> poema “gamzrdelis” <strong>qarTul</strong>i originalisa da misi<br />

<strong>afxazur</strong>i Targmanis SerCeva SemTxveviTi sulac ar aris:<br />

cnobilia, rom <strong>akaki</strong> wereTeli mWidrod iyo dakavSirebuli mowinave<br />

<strong>afxazur</strong> inteligenciasTan, gansakuTrebiT ki afxazeTis ukanasknel<br />

mTavarTan giorgi SarvaSiZesTan. es ori moRvawe erTnairad miiCnevda, rom<br />

afxazi da qarTveli xalxebi urTierTmonaTesave xalxebia, maT uamravi<br />

ram akavSirebs erTimeoresTan da am xangrZlivi da Rrma istoriuli<br />

urTierTobis ganmtkiceba sasargebloa maTTvis; <strong>akaki</strong>s aseve mWidro<br />

megobroba akavSirebda Tavis gimnaziis TanaklaselTan, afxaz moRvawe<br />

kiWin marRaniasTanac, romelsac igi sofel aZvibJaSic stumrebia.<br />

<strong>akaki</strong> <strong>wereTlis</strong> mier daarsebul “<strong>akaki</strong>s Tviur krebulSi” TviT <strong>akaki</strong>s<br />

iniciativiT qveyndeboda <strong>afxazur</strong>i folkloris saukeTeso nimuSebi;<br />

<strong>akaki</strong>s Semoqmedebis erT-erTi mwvervalis, poema “gamzrdelis” siuJetis<br />

nawili viTardeba afxazeTSi da misi personaJi, afxazi baTu gamoirCeva<br />

saukeTeso adamianuri TvisebebiT. es aris kaci, romelic metad rTul<br />

viTarebaSi iRebs erTaderT swor gadawyvetilebas: man SeZlo moreoda<br />

Tavs da misi ojaxis siwmindisa da ZuZumteobis amamaRlebeli tradiciis<br />

SembRalav kacs miuteva danaSauli, Tumc es misTvis ioli sulac ar<br />

yofila.<br />

mkvlevarTa Soris azrTa sxvadasxvaobaa imis Taobaze, Tu saidan<br />

momdinareobs poemis siuJeti: erTni miiCneven, rom <strong>akaki</strong>s SeeZlo es ambavi<br />

moesmina Tavisi uaxloesi megobrisa da Tanamoazrisagan, giorgi<br />

SarvaSiZisagan (o. WurRulia), magram arsebobs cnobili mewarmisa da<br />

mecenatis mitrofane laRiZis cnoba, romlis Tanaxmadac <strong>akaki</strong>saTvis es<br />

siuJeti uambia jansuR (giorgi) Tengizis Ze dadeSqelians, poetis<br />

diswulis aneta dadianis meuRles. rogorc miiCnevs mkvlevari julieta<br />

gaboZe, es ukanaskneli cnoba ufro sandoa (ix.: j. gaboZe, <strong>akaki</strong>s<br />

TxzulebaTa gamocemebi. Tbilisi, 2009, gv. 283-284).<br />

ara marto poema “gamzrdelma”, aramed mTlianad <strong>akaki</strong>s poeziam didi<br />

gavlena moaxdina <strong>afxazur</strong>i mxatvruli literaturis fuZemdeblis<br />

dimitri gulias Semoqmedebaze. magaliTad, TbilisSi 1912 wels gamocemul<br />

d. gulias leqsebis pirvel krebulSi, romliTac iwyeba <strong>afxazur</strong>i<br />

mxatvruli literaturis <strong>istoria</strong>, aSkarad igrZnoba <strong>akaki</strong>seuli<br />

leqsTwyobis gavlena. garda amisa, d. guliam uSualod <strong>qarTul</strong>i enidan<br />

<strong>afxazur</strong> enaze brwyinvaled Targmna ara marto <strong>akaki</strong>s poema “gamzrdeli”,<br />

aramed SoTa rusTavelis “vefxistyaosani”, Ddaniel WonqaZis moTxroba<br />

“suramis cixe”, nikoloz baraTaSvilis leqsebi “xma idumali”, “sayure”,<br />

“sumbuli da mwiri”, ilia WavWavaZis poema “ramdenime suraTi, anu epizodi<br />

- 6 -


yaCaRis cxovrebidam (kako yaCaRi)”, <strong>akaki</strong> <strong>wereTlis</strong>ave leqsebi “poeti” da<br />

“sizmari”, sandro SanSiaSvilis leqsi “Cemi baRi”. poets dawerili aqvs<br />

leqsebi ilia WavWavaZis “gazafxulis” (“tyem moisxa foToli...”), agreTve<br />

<strong>qarTul</strong>i simRerebis _ “miyvars facxa me megruli”-sa da “xuWuWa gogo”-s<br />

motivebze;<br />

d. guliam poema “gamzrdeli” <strong>afxazur</strong> enaze marTlac rom maRal<br />

doneze Targmna 1919 wels (es Targmani pirvelad 1923 wels gamoica calke<br />

wignakad), riTac Tavisi wvlili Seitana <strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong> kulturul<br />

<strong>urTierTobaTa</strong> ganmtkicebis saqmeSi. poemis Targmanma sayovelTao<br />

mowoneba daimsaxura afxaz xalxSi. igi imdenad aqtualuria Tavisi<br />

SinaarsiTa da ideiT, imdenad Seerwya afxazi xalxis mxatvrul<br />

gemovnebasa da eTnofsiqologias, rom poema erT-erT usayvarles<br />

mxatvrul nawarmoebad miiCneva da igi dResac ki Sedis <strong>afxazur</strong>i skolis<br />

programaSi, Tumca, saubedurod, igive <strong>afxazur</strong>i skola, rogorc zemoT<br />

aRiniSna, sulac ar uwyobs xels <strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong> <strong>urTierTobaTa</strong><br />

ganmtkicebas.<br />

<strong>akaki</strong> <strong>wereTlis</strong> poema “gamzrdeli” Tavisi ideiTa da mxatvruli<br />

RirsebebiT gamorCeuli Txzulebaa. Tamamad SeiZleba iTqvas, rom mas<br />

ilias, vaJas, al. yazbegis TxzulebaTa msgavsad uzarmazari mniSvneloba<br />

aqvs ara marto zogad<strong>qarTul</strong>i TvalsazrisiT, aramed zogadkavkasiuri<br />

masStabiTac. cnobilia, rom qarTvel mweralTa da sazogado moRvaweTa is<br />

Taoba, romelsac ekuTvnoda <strong>akaki</strong>, e.i. Tergdaleulebi, gansakuTrebul<br />

yuradRebas aqcevdnen zneobisa da amaRlebuli tradiciebis erTgulebis<br />

problemebs. maT esmodaT, rom adamiani susti arsebaa da eSmakis<br />

zegavleniT iolad SeiZleba daeSvas uzneobis WaobSi. TergdaleulTa<br />

mTavari mizani qarTveli erisa da saqarTvelos ruseTis borkilebisagan<br />

gamoxsna iyo. isini am miznis misaRwev gzaze sazogadoebis zneobis<br />

amaRlebas gansakuTrebul mniSvnelobas aniWebdnen da miiCnevdnen, rom<br />

dabadebiTve uzneo, an zneobis sacalfexo bilikze Tundac wamierad<br />

waforxilebuli kaci saxifaToa mTeli sazogadoebisaTvis. aseT kacs<br />

SeuZlia saqveyno saqmec daRupos da moyvassac gamousworebeli ziani<br />

miayenos (gavixsenoT onise da ZiZia al. yazbegis moTxroba “xevisberi<br />

goCa”-dan, romelTa zneobrivma danaSaulma imsxverpla onises mravali<br />

TanamebrZoli da ojaxi daungria onises megobar gugua fiCitaurs).<br />

aranakleb mniSvnelovania isic, rom Tergdaleulebs erisa da qveynis<br />

ganTavisufleba SeuZleblad miaCndaT mezobel kavkasiel xalxebTan<br />

erovnul-ganmaTavisuflebeli brZolis koordinirebis gareSe. magaliTad,<br />

ilia WavWavaZe poema “aCrdilSi” mkiTxvels im azrs unergavda, rom<br />

qarTvelTa erTobliv brZolas TavisuflebisaTvis mxolod maSin mohyveba<br />

sasurveli Sedegi, Tu kavkasiis sxva xalxebic aitaceben amgvari brZolis<br />

droSas da amiT ganidideben Tavs. es azri asea Camoyalibebuli:<br />

rodisRa vnaxav mSveniersa am qveyanasa<br />

TvisTa didebis naSTsa zeda kvlavca aRmdgarsa,<br />

drosTan danTqmulsa sxvadasxvaTa kavSirTa brZolas,<br />

erTis cxovrebis, erTis sulis Zliersa qrolas?<br />

ros ese totni erT cxovrebis, erTarsebisa,<br />

exla gayrilni, erT mdinared SeerTdebian?<br />

ros igi tomni cad miRweul mZlavr kavkasisa<br />

erTisa azriT, erTis fiqriT gandiddebian?<br />

Tavisuflebis mSvenieris sxivT mxurvaleba<br />

- 7 -


odis daadnobs daJangebuls did xnis borkilsa<br />

da qarTveloba siqadulad rodis eqneba<br />

qveynis winaSe yovel qarTvlis erTgulsa Svilsa?<br />

igive idea gamoTqmulia ilias poemaSi “qarTvlis deda (scena momaval<br />

cxovrebidam)”:<br />

Cemi mamuli, saqarTvelo, dRes micocxldeba!<br />

xalxi azvirTda, xalxi aRsdga, xalxi moqmedobs,<br />

kaspiis zRvidam Sav zRvamdina erTs fiqrsa hfiqrobs, _<br />

da eg fiqria mTel kavkasis Tavisufleba!..<br />

ra Tqma unda, <strong>akaki</strong>c iziarebda am ideas da igi gamoxata kidec poema<br />

“gamzrdelSi”. vinc yuradRebiT gaecnoba <strong>akaki</strong>s am brwyinvale nawarmoebs,<br />

SeuZlebelia, ver SeniSnos, rom poemaSi personaJebad sami<br />

urTierTmonaTesave kavkasieli xalxis warmomadgenlebi arian<br />

Semoyvanilni: nazibrola qarTvelia (“samegrelos asulia”), baTu da<br />

almasxit inal-ifa afxazebi arian, xolo safar-begi, haji-usubi da ziaxanumi<br />

_ yabardoelebi (Cerqezebi). amaTgan avtori gansakuTrebuli<br />

siyvaruliTa da pativiscemiT gvixatavs afxaz baTusa da yabardoel<br />

(Cerqez) haji-usubs, romlebic gamoirCevian kidevac maRali zneobiTa da<br />

metad gamaxvilebuli pasuxismgeblobiT. am orma vaJkacma SeZlo is, rac<br />

yvela mokvdavs ar xelewifeba: baTum misi ojaxis siwmindis SembRalav<br />

safar-begs miuteva danaSauli, xolo haji-usubma Tavisi aRzrdilis<br />

uzneoba sakuTar danaSaulad miiCnia da Tavs sicocxlis uflebac ki<br />

aRukveTa. am poemiT <strong>akaki</strong> aSkarad migvaniSebs imaze, rom Cven, kavkasiel<br />

xalxebs, stumarmaspinZlobisa da ZuZumteobis institutTa saxiT gvaqvs<br />

zogadkavkasiuri civilizaciis damamSvenebeli metad Rrmaazrovani<br />

mravalsaukunovani tradiciebi, romlebsac adamianis sulis amaRleba,<br />

sxvadasxva erovnebisa da rjulis mqone adamianTa daaxloeba ZaluZT da<br />

maTi miviwyeba ar egebis. sayuradReboa isic, rom mweralma es poema<br />

pedagogebs miuZRvna, riTac mkiTxvels mianiSna kavkasiel xalxTa Soris<br />

gavrcelebuli humanuri tradiciebis safuZvelze axali Taobebis aRzrdis<br />

gansakuTrebul mniSvnelobaze.<br />

<strong>akaki</strong>s poema “gamzrdeli” gansakuTrebiT hyvarebia. sikvdilis win<br />

loginad Cavardnil poets aneta iurkeviCisaTvis, romelic mas Tavs adga<br />

da uvlida, uTxovia, Cemi nawerebi wamikiTxeo. a. iurkeviCi wers:<br />

“bevri ram wavukiTxe im Rames da sxvaTa Soris “gamzrdelis” kiTxvac<br />

daviwye. rodesac dasasruls mivuaxlovdi da es taepi wavikiTxe:<br />

“magram usuf eubneba:<br />

_ Sen sikvdilis ra Rirsi xar?<br />

sasikvdilo me var mxolod,<br />

rom kacad ver gamizrdixar!”<br />

sayvarelma moZRvarma tirili daiwyo... me SeSinebulma movaxsene, rom<br />

kiTxvas srulebiT Tavs davanebeb-meTqi. man aRelvebiT mibrZana: ”ara, ara,<br />

me ara vstiri, magram es marTla kargad damiweria”.<br />

rac Seexeba <strong>akaki</strong>s poemis <strong>afxazur</strong>i Targmanis <strong>lingvokulturul</strong><br />

Taviseburebebs, unda aRiniSnos, rom d. guliaseuli Targmani am mxrivac<br />

mdidar masalas awvdis rogorc studentebs, ise iberiul-kavkasiuri<br />

enaTmecnierebis, lingvokulturologiis, literaturaTmcodneobis,<br />

- 8 -


Targmanis Teoriisa da praqtikis istoriis, EeTnofsiqologiisa da sxva<br />

momijnave dargebSi momuSave mkvlevrebsac.<br />

or enaze mowodebuli mxatvruli teqsti saSualebas iZleva,<br />

daubrkoleblad SevudaroT erTmaneTs <strong>qarTul</strong>i da <strong>afxazur</strong>i teqstebis<br />

saziaro da gansxvavebuli enobrivi (leqsikuri, frazeologiuri,<br />

morfologiuri, sintaqsuri), saxismetyvelebiT-mxatvruli Taviseburebani<br />

(ritmi, riTma, Sedareba-metaforebi...), veZioT enaSi kodirebuli <strong>qarTul</strong><strong>afxazur</strong>i<br />

kulturuli kavSirebi, Tu orive xalxis xangrZlivi istoriis<br />

amsaxveli metad saintereso masala. amgvari kvlevis gasaadvileblad<br />

wigns davurTeT <strong>afxazur</strong>-<strong>qarTul</strong>i da <strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong>i saswavlo<br />

leqsikonebi, romlebSic warmodgenili da meore enaze Targmnilia yvela<br />

is sityva, romlebic gamoyenebulia, erTi mxriv, <strong>qarTul</strong> originalSi da,<br />

meore mxriv, poemis <strong>afxazur</strong> TargmanSi. amiT mkiTxvels eZleva<br />

SesaZlebloba, daadginos, Tu ra leqsikuri saSualebani SeinarCuna<br />

mTargmnelma ucvlelad da ra Secvala sxva enobrivi saSualebebiT.<br />

aviRoT, magaliTad, <strong>akaki</strong>s poemis saTauri. ukve saTauridanve mwerali<br />

xazs usvams, rom poema axali Taobis aRzrdis, Rirseuli pirovnebis<br />

Camoyalibebis aqtualur problemas eZRvneba. roca mkiTxveli teqsts<br />

bolomde ecnoba, igi rwmundeba, rom <strong>akaki</strong> am problemas marTlac imdenad<br />

did mniSvnelobas aniWebs, rom haji-usubs, viTarca pasuxismgeblobis<br />

grZnobiT aRsavse aRmzrdels, Tavisi bunebisagan vernaSvelebi aRzrdilis<br />

danaSaulis gamo TviTmkvlelobiT daasjevinebs Tavs.<br />

<strong>qarTul</strong> samwignobro enasa da qarTvelur dialeqtebSi sityva<br />

“gamzrdelis” ramdenime sruli Tu nawilobrivi sinonimi arsebobs:<br />

aRmzrdeli, gamdeli (aRniSnavs qals), mordu, ZiZa (aRniSnavs qals),<br />

mamamZuZe, lala... TiToeul maTgans Tavisi semantikuri da konotaciuri<br />

Tavisebureba aqvs. Tavisi poemis saTaurad <strong>akaki</strong>m am sityvaTagan SedarebiT<br />

zogadi semantikisa da neitraluri konotaciis mqone gamzrdeli airCia,<br />

romelic gulisxmobs nebismier adamians, qalsac da mamakacsac, vinc<br />

zrdis nebismieri asakis sakuTar Tu sxvis bavSvs. poemis teqstidan cxadi<br />

xdeba, rom yabardoel (Cerqez) TavadiSvil safar-begs ori gamzrdeli<br />

hyolia: mas Cvilobis asakSi ZuZus afxazi qali, baTus deda awovebda da<br />

es qalbatoni safaris ZiZa iyo, xolo SemdgomSi safar-begi aseve<br />

yabardoeli (Cerqezi) haji-usubisaTvis miubarebiaT vaJkacisa da<br />

TavadisaTvis saWiro codnisa da, rogorc axla ityvian, unar-Cvevebis<br />

misaRebad, e.i. haji-usubi safaris aRmzrdeli, misi maswavlebeli,<br />

moZRvaria.<br />

<strong>afxazur</strong> enaSic arsebobs zemoT dasaxelebul qarTvelur terminTa<br />

Sesabamisi ramdenime sityva: aaʒaҩы (aaZave) “gamzrdeli, aRmzrdeli”,<br />

агандал (agandal) “gamdeli” (nasesxebia <strong>qarTul</strong>i enidan, aRniSnavs qals),<br />

аʒʒеи (aZZeÁ) “ZiZa” (nasesxebia <strong>qarTul</strong>idan, aRniSnavs qals), анаʒʒеи<br />

(anaZZei) “ZiZa” (zedmiwevniT “dedaZiZa”, hibriduli, <strong>afxazur</strong>-<strong>qarTul</strong>i<br />

kompozitia, aRniSnavs qals), абаʒʒеи (abaZZeÁ) “mamamZuZe, ZiZis qmari”<br />

(hibriduli, <strong>afxazur</strong>-<strong>qarTul</strong>i kompozitia, aRniSnavs mamakacs).<br />

<strong>qarTul</strong>i teqstis <strong>afxazur</strong> enaze Targnisas d. gulias SeeZlo<br />

gamoeyenebina sityva ааʒаҩы “gamzrdeli, aRmzrdeli”, romelic zusti<br />

Sesatyvisia <strong>qarTul</strong>i “gamzrdelisa”, magram man sityva абаʒʒеи “mamamZuZe,<br />

ZiZis qmari” airCia, riTac TiTqos Secdoma dauSva, raki haji-usubi arc<br />

baTus mama yofila da arc baTus dedis qmari. am sityvis SerCeva, erTi<br />

- 9 -


SexedviT, gaumarTlebeli Cans kidev erTi semantikuri Taviseburebis<br />

gamoc: bagrat janaSias “<strong>afxazur</strong>-<strong>qarTul</strong>i leqsikonis” (1954 w.)<br />

mixedviT (ix. am wignis sveti 10), абаʒʒеи sityvas <strong>afxazur</strong>Si, garda<br />

miTiTebuli mniSvnelobisa, naTlimamis semantikac aqvs, haji-usubi ki<br />

safar-begis ojaxis naTlimama ver iqneboda, is SeiZleboda safaris<br />

naTlia yofiliyo, rom ara maTi mahmadianoba.<br />

amrigad, iqmneba STabeWdileba, rom dimitri guliam am SemTxvevaSi<br />

zustad ver gadmosca poemis saTaurSi <strong>akaki</strong>s mier nagulisxmevi azri.<br />

magram gasuli saukunis 70-80-ian wlebSi Cven mier <strong>afxazur</strong> soflebSi<br />

mopovebuli saeqspedicio masalebi gvidastureben, rom am sityvas kidev<br />

erTi is mniSvneloba hqonia, rac ar asaxula arc xsenebul da arc sxva<br />

leqsikonSi: termini абаʒʒеи naTliasac niSnavs. es faqti gvixsnis, Tu<br />

ratom gamoiyena es termini d. guliam, romelic brwyinvaled flobda<br />

dedaenas da XIX-XX saukuneTa mijnaze aqtiuradac monawileobda bibliis<br />

<strong>afxazur</strong> enaze Targmnis saqmeSi _ man icoda dasaxelebuli sityvis yvela<br />

mniSvneloba. vfiqrobT, cxadia, rom mTargmnelma swored gansaxilveli<br />

sityvis SerCeviT mianiSna mkiTxvels, rom haji-usubi safar-begisTvis<br />

ubralod maswavlebeli ki ara, aramed misi sulis iseTive megzuri unda<br />

yofiliyo, rogoric, qristianuli moZRvrebis mixedviT, unda iyos naTlia<br />

naTlulisaTvis.<br />

amrigad, es erTi konkretuli magaliTic gviCvenebs, Tu rogori<br />

pasuxismgeblobiT mohkidebia dimitri gulia <strong>akaki</strong> <strong>wereTlis</strong> poemis<br />

Targmnis saqmes, Tu ra Rrmad wvdeboda igi nawarmoebis saTqmels. amgvari<br />

magaliTi TargmanSi sxvac araerTia, ris gamoc Tamamad SeiZleba iTqvas,<br />

rom afxazi poeti marTlac rom ostaturad cdilobda <strong>qarTul</strong>i<br />

Txzulebis saTqmelis srulyofilad gadmocemasac da misi mxatvruli<br />

surnelis SenarCunebasac. man marTlac didi saqme gaakeTa <strong>akaki</strong>s poemis<br />

Tavis dedaenaze SesaniSnavad gadaRebiT. amiT d. guliam Tavisi wvlili<br />

Seitana, erTi mxriv, <strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong> kulturul <strong>urTierTobaTa</strong><br />

gaRmavebis saqmeSi, meore mxriv ki xeli Seuwyo afxaz mkiTxvels,<br />

gascnoboda da Seeyvarebina <strong>qarTul</strong>i klasikuri mwerlobis erT-erTi<br />

saukeTeso nawarmoebi, romelic miznad adamianis sulis daxvewas isaxavs.<br />

damatebiT oriode sityva winamdebare saxelmZRvanelosaTvis darTuli<br />

<strong>afxazur</strong>-<strong>qarTul</strong>i da <strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong>i saswavlo leqsikonebis Sesaxebac<br />

unda iTqvas. mkiTxvelma unda gaiTvaliswinos, rom:<br />

1. <strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong> leqsikonSi <strong>afxazur</strong> enaze ganimarteba <strong>akaki</strong>seul<br />

teqstSi warmodgenili yvela <strong>qarTul</strong>i sityvis is mniSvnelobebi,<br />

romlebic maT poemaSi aqvT;<br />

2. <strong>afxazur</strong>-<strong>qarTul</strong> leqsikonSi <strong>qarTul</strong>ad ganimarteba <strong>afxazur</strong><br />

sityvaTa is mniSvnelobebi, romlebic maT aqve warmodgenil<br />

Targmanis teqstSi aqvT;<br />

3. orive leqsikonSi xSirad miTiTebulia originalsa da TargmanSi<br />

gamoyenebul sityvaTa sxva ZiriTadi mniSvnelobanic, rac<br />

saSualebas miscems studentsac da mecniersac, daakvirdes sityvaTa<br />

semantikur cvlilebebsa da axal mniSvnelobaTa warmoqmnis<br />

Taviseburebebs, Tu frazeologiur erTeulTa Camoyalibebis<br />

kanonzomierebebs, rac mniSvnelovania rogorc saswavlo, ise<br />

kvleviTi TvalsazrisiT.<br />

- 10 -


<strong>akaki</strong> wereTeli<br />

gamzrdeli<br />

namdvili ambavi<br />

I<br />

- 11 -<br />

vuZRvni Cvens pedagogebs<br />

mTis mwvervalze, cis maxloblad,<br />

mercxlis buded raRac moCans;<br />

TvalT isari Senatyorci<br />

ver arCevs mis sigrZes da gans.<br />

is facxaa mRvimis pirad<br />

miwnuli da migrexili,<br />

dro da Jamis Sesaferad<br />

zamTar _ Tbili, zafxul_ grili.<br />

rodesac mTa bars da vakes<br />

emuqreba warRvna-Relvas,<br />

facxac Rrubels gars iburavs,<br />

ekrZaleba Weqa-elvas.<br />

magram roca dahqaTqaTebs<br />

Tavze iqve mze da mTvare<br />

da Tvalis win fiandazad


efineba aremare,<br />

maSin facxa ubralobiT<br />

momxiblavad lamazia<br />

da imasTan yvela tyuis,<br />

rac ki cixe-darbazia.<br />

gza mouZRvis sacalfexo,<br />

mixveuli, moxveuli;<br />

masze gamvlels unda hqondes<br />

marjve Tvali, mtkice guli;<br />

anu hyavdes raSi cxeni,<br />

mTaSi gazrdil-gamowvrTnili:<br />

kldidan kldeze gadamfreni,<br />

uSiSari da Tan frTxili.<br />

am Soreul facxa-mRvimes<br />

vin hpatronobs, visi aris?<br />

da saamo kar-midamos<br />

vin Sestrfis da vin Sehxaris?<br />

erTi vinme axalgazrda<br />

afxazia, am mTis Svili,<br />

rTul cxovrebis uarmyofi,<br />

mcirediTac kmayofili.<br />

kargi Tofi, kargi xmali,<br />

kargi cxeni da nabadi!...<br />

ras inatrebs sxvas, amis mets,<br />

kaci misebr danabadi?<br />

mxolod erTs ki… da is erTic<br />

aris marto siyvaruli,<br />

riTac mxolod qveyniuri<br />

netareba aris sruli.<br />

bedma esec ar daaklo,<br />

ganasxvava, viT rCeuli,<br />

siyvarulsa, mis monaSuqs,<br />

miaSuqa siyvaruli:<br />

erTi Tvea, rac rom colad<br />

- 12 -


miiyvana, vinc uyvarda,<br />

visac gulSi casqveSeTi<br />

Seuwona, Seufarda...<br />

nazibrola _ saxelia,<br />

samegrelos asulia,<br />

mowyvetili ciT varskvlavi<br />

edems alvad asulia!...<br />

elferobiT vardi aris,<br />

sinaziT ki _ morcxvi ia...<br />

trfobisaTvis jer pirvelad<br />

gulis kari gauRia.<br />

ca da qveynis Suamavlad<br />

miaCnia mas afxazi!..<br />

gulSi guls sdebs, sulSi suls<br />

scvlis<br />

xorcs ewmaxvnis suro-vazi!..<br />

netavi maT!.. maT siyvaruls<br />

da maT uxmo aRsarebas!..<br />

erTad hgrZnoben am qveynadve<br />

sasufevlis netarebas...<br />

magram xangrZliv es sofeli<br />

gaaxarebs visme gana?<br />

TaflSi urevs mware naRvels!<br />

mtrisas misi gamocana!...<br />

- 13 -<br />

II<br />

bnela ise, rom aRar Cans<br />

TiTi TvalTan mitanili!..<br />

ca mrisxanebs, elva-Weqam<br />

nadirsac ki ufrTxo Zili!..<br />

qari zuis gulsaklavad,<br />

wvima uSvebs kokis pirad;


xan aq, xan iq mTa-RreebSi<br />

gavardeba mexi xSirad.<br />

TiTqo marTla TviT jojoxeTs<br />

auSvia qveynad zari!<br />

aitana SiSis qarma<br />

Tanasworad mTa da bari!<br />

am dros xolme TviT eSmakic<br />

eZebs ZrwoliT TavSesafars,<br />

magram, daxeT, viRac mgzavri<br />

stumrad mosdga afxazis kars!!!<br />

daureka da xma misca:<br />

“gamomxedeT!.. vin xarT Sina?<br />

stumari RvTis karze vdgavar,<br />

cxens da kacsa gvinda bina!”<br />

gaukvirda afxazs da sTqva:<br />

“am TavsxmaSi es vin ari?!”<br />

Seukida cecxls da ucbad<br />

gamoaRo facxis kari.<br />

gavida da SemouZRva<br />

fexebamde dasvelebuls,<br />

miiyvana cecxlis pirad,<br />

udgams samfex skams _ daRaluls.<br />

xmas ar iRebs jer stumari,<br />

nabdis Tasmebs nela ixsnis.....<br />

Tav-piri aqvs Sebudnuli<br />

yabalaxiT da icinis!..<br />

jer nabadi miayuda,<br />

bnel kuTxisken midga wynara<br />

da, baSliyi rom gadiZro,<br />

motrialda ukan Cqara:<br />

_“maspinZelo! _ siciliT sTqva, _<br />

- 14 -


waxda Cemi xumrobao!..<br />

ver micani, Tu gewyina<br />

es udroo stumrobao?”<br />

_”safar, Sen xar?.. enacvalos<br />

ZiZis Svili mag Sens Tavso...<br />

es Tvalebi raRas naxven<br />

Sens ukeTes sanaxavso?<br />

moexvia, gadakocna,<br />

rogorc Zma da Tvisi toli,<br />

da mere ki gaaRviZa<br />

SigniT mwoli misi coli.<br />

Seexvewa: _” aba, Cqara,<br />

moamzade vaxSamio:<br />

Sori gza aqvs gamovlili,<br />

ar eqneba naWamio”.<br />

_ “ara, baTu, vaxSams ar vWam,<br />

ar mcalia imisTviso!<br />

me sxva mada maqvs aSlili,<br />

sxvanairi gulisTqmiso...”<br />

upasuxa da mouyva:<br />

_“minda giTxra Cemi Wiri:<br />

dRemdis mtkice piriansa,<br />

dRes mitydeba, Zmao, piri!<br />

almasxits xom kargad icnob,<br />

Tavmomwone inal-ifas?<br />

mis cxensa da mis iaraRs<br />

vervin dasdebs Rirseul fass.<br />

vaJkacia Tval-tanadi,<br />

cxenosani uebari!..<br />

metoqea Cemi mxolod<br />

erTaderTi saSiSari.<br />

Sors gaismis misi qeba,<br />

CvenSic xSiri stumaria;<br />

biWobiT da silamaziT<br />

qalebic ki gadaria.<br />

- 15 -


erTi mxolod zia-xanum<br />

arad agdebs, arc uyurebs,<br />

radgan icis, rom sxvebsaviT<br />

imas is ver imsaxurebs.<br />

zia-xanum, Senc ki ici,<br />

rom mSvenebiT ganTqmulia;<br />

bevri kargi axalgazrda<br />

misi eSxiT dabmulia!..<br />

mTvaresaviT xeluxlebi, _<br />

sxivebs hfens da arvis aTbobs;<br />

momxiblavi Soreulad<br />

Tanasworad yvelas atkbobs.<br />

jer gahRalavs, miibirebs,<br />

daimonebs, igdebs xelSi,<br />

mere unda gamoscados:<br />

agdebs mis msxverpls<br />

gansacdelSi!..<br />

mec momxibla jadosanma,<br />

damamarcxa, damimona!..<br />

da, Tu qali majobebda,<br />

ar vfiqrobdi, ar megona...<br />

damaCema: _“Tu giyvarvar<br />

da xar Cemi mogvareo,<br />

inal-ifas lurji cxeni<br />

am sam dReSi momgvareo!”<br />

inal-ifa mis bedaurs<br />

ar dauTmobs nebiT gamCens<br />

da, Tu vinme Zalas ixmars,<br />

Seakvdeba, ar SearCens!<br />

sxva gza ar maqvs: moparvaa<br />

mxolod erTaderTi Rone,<br />

Tumc ki sxva dros ar ikadrebs<br />

amas kaci Tavmomwone.<br />

- 16 -


ai, risTvis movsulvar aq,<br />

Cemo kargo megobaro!<br />

me minda, rom almasxitis<br />

lurji lafSa moviparo.”<br />

mousmina ZiZis Svilma,<br />

yvela kargad gaigona,<br />

magram saqmem ukuRmarTma<br />

Seawuxa, daaRona.<br />

uTxra: _ “vwuxvar, rom eg saqme<br />

ukadrisi gikisria,<br />

magram radgan siyvarulis<br />

tkbili seni Senc Segyria,<br />

gza aRar gaqvs!.. unda guli<br />

daudva da emsaxuro,<br />

rom satrfos win Sen sircxvilis<br />

ofli aRar moiwuro:<br />

mis ocnebas, mis gulisTqmas<br />

unda mihyve, daemono,<br />

gind sicocxlec Seni tkbili<br />

mware sikvdils Seuwono.<br />

es Senc ici, _ ar xar qveynis<br />

ucadi da umecari, _<br />

savaJkacod gamosuli,<br />

udreki da uSiSari!<br />

magram marto uSiSroba<br />

ZlevisaTvis ara kmara,<br />

Tu sifrTxilec gonivruli<br />

droze mas ar daexmara.<br />

erTmaneTis minamsgavsi,<br />

SiSi sxvaa, sifrTxile _ sxva,<br />

ise, rogorc sxvadasxvaa<br />

RvTis wyaloba da RvTis risxva.<br />

rom midixar, sad midixar?<br />

marTalia., giWris Tvali,<br />

magram CvenSi, rogorc ucxos,<br />

- 17 -


agebneva gza da kvali.<br />

Sen eg saqme me momande,<br />

me vizam Sens magivrobas:<br />

an mogiyvan im cxens, an Tavs<br />

Sevwirav Sens megobrobas!<br />

Sen aq darCi, daiZine,<br />

gamoSuSdi cecxlis piras!..<br />

da, Tu damrCa gamarjveba,<br />

maSin mogTxov fexis qiras”.<br />

gaexumra, gamoewyo<br />

samgzavrod da gavlo kari.<br />

midis, elva gzas unaTebs<br />

da dahzmuis Tavze qari.<br />

III<br />

iriJraJa, qari Cadga,<br />

gadiyara, dadga dari;<br />

lurj bedaurs moagelvebs<br />

megobrisTvis megobari.<br />

moiyvana, daaba da<br />

Sin Sevida wynarad, frTxilad.<br />

grZel nabadSi gamoxveuls<br />

stumars sZinavs iqve Tbilad.<br />

auara gverdi, midis<br />

iq, sadac is eguleba,<br />

vinc sicocxles urCevnia,<br />

suls swiravs da Tavs evleba.<br />

gulSi ambobs: _ “erTs davxedav<br />

tkbilad mZinar nazibrolas,<br />

Tu gavuZel gulis Zgeras,<br />

sulis brunvas, xorcis JrJolas”...<br />

sasoebiT Sedis qvabSi<br />

da ras hxedavs iq sakvirvels!?<br />

- 18 -


nazibrola Cumad stiris,<br />

pirs ixokavs, ikawravs yels!..<br />

TmagaSlili, tinis kedels<br />

Tavs axlis da xmas ar iRebs...<br />

mingreuls da mongreulsa<br />

hxedavs iqve mis qveSagebs!!.<br />

mixvda qmari, rac momxdara;<br />

zarma dahkra, elda eca!..<br />

da rom krintic ar dauZravs,<br />

iqve uxmod Caikeca.<br />

didxans ijda retdasxmuli,<br />

uyurebda colis tanjvas;<br />

bolos Rone moikrifa<br />

da moego isev Wkuas.<br />

mivida da uTxra mtirals:<br />

_“Cu, nu stiri, genacvale!<br />

rac ginaxavs _ sizmaria,<br />

daiviwye isev male!<br />

yovelgvari mosavali<br />

kacis Tavze uneburi,<br />

RvTis risxvaa da tyvilad beds<br />

ras uCivi, raT emduri?<br />

gadaigde gulidan eg<br />

cru zRapari da sizmari!..<br />

me da Seni siyvaruli<br />

wminda aris, viT lampari”.<br />

moexvia da cremlebi<br />

amouSro TvalSi kocniT,<br />

daawynara, daamSvida<br />

alersiT da bevri xvewniT.<br />

maSin mxolod gamobrunda<br />

stumrisaken da uTxra es:<br />

_“ade, Zmao, gaRviZebas<br />

ar apireb, mgonia, dRes!”<br />

- 19 -


wamovarda zeze safar<br />

SemkrTali da darcxvenili!..<br />

magram roca mSvid saxeze<br />

SeamCnia mas Rimili,<br />

gaifiqra: _ “madloba RmerTs!<br />

araferi Seutyvia,<br />

Tvara gul-mkerds gamixvretda<br />

xanjlis wveri da an tyvia!<br />

ar uTqvams qals, rac Sevcode,<br />

sCans, namusi Seunaxavs.<br />

Cems saqciels, samarcxvinos,<br />

vin gaigebs, vin damZraxavs?”<br />

mere uTxra mis ZiZis Svils:<br />

_“gatyob, rom xar kmayofili,<br />

Seasrule gana Cemi<br />

Zneli natvra da survili?”<br />

_ “Sevasrule: mogiyvane,<br />

droa, aw ki gaeSure!<br />

nu damZraxav, sakadrisad<br />

Tu rom veras gemsaxure!”<br />

xan esa sTqves, xan isa sTqves,<br />

isaubres jer erTxanad,<br />

mere wyalic moutana<br />

mas xel-piris dasabanad.<br />

gamoawyo, ar daaklo,<br />

rac wesia, samsaxuri,<br />

rom stumari ar gauSvas<br />

gulnakli da umaduri.<br />

Seukazma cxeni, Sesva,<br />

TviTon Sejda naqurdalze<br />

da orivem maTraxebi<br />

atkacunes erTxans Zalze.<br />

gaaxurves miT cxenebi,<br />

aaRelves, aaCqares<br />

da viwro gziT is daRmarTi<br />

sul kuntruSiT Caatares.<br />

- 20 -


om Cavidnen Sori-axlos<br />

mindvris pirad, iqve, dabla,<br />

maspinZelma SeaCera<br />

cxeni da xma aimaRla:<br />

_” safar-bego! pirSavoba<br />

Seni vici, Semityvia!..<br />

da dReidan Cven ors Sua<br />

mociquli aris tyvia!<br />

ara sTqva ra!.. arc me gkiTxav:<br />

aris zogi Secodeba,<br />

rom saTqmelad saZneloa,<br />

arc Sendoba uxerxdeba!<br />

axla wadi! damekarge!<br />

frTxilad! arsad Semeyaro,<br />

rom cud gulze ucabedad<br />

Seni sisxli ar davRvaro!”<br />

es rom uTxra, SekrTa safar,<br />

gaSra, feri daedva mkvdris,<br />

Cauvarda ena pirSi,<br />

gaqvavda da aRar iZvris...<br />

Zlivs warmosTqva: _ “marTali xar!..<br />

aRara maqvs me saTqmeli!..<br />

Semacdina TviT eSmakma<br />

da damria codvis xeli!..<br />

Seni tyve var!.. ha, xom xedav,<br />

iaraRi damiyria...<br />

sasikvdilod Cemi nebiT<br />

Sen win Tavi damixria...<br />

Cems sicocxles sikvdili sjobs!<br />

momkal... tanjuls ram miSvele,<br />

mazRvevine, rac Segcode,<br />

sinidisi gamimrTele!...”<br />

_ “ara! Sen ver Segexeba<br />

sasikvdilod Cemi tyvia:<br />

- 21 -


dediCemis gazrdili xar,<br />

misi ZuZu giwovia...<br />

rac qveyanas miaCnia<br />

rjulze ufro umtkicesad,<br />

rom gastexe, is geyofa<br />

sikvdilamde Sen sakvnesad.<br />

wadi Cemgan Sendobili,<br />

magram Sors ki... da mSvidobiT!..<br />

dReidan Cven wmindis guliT<br />

erTmaneTs ver mivendobiT!<br />

magram erTs ki dagavaleb,<br />

amisrule ueWvelad:<br />

rom mixvide yabardoSi,<br />

icode, rom sul pirvelad<br />

wadi, naxe is moZRvari,<br />

vinc SviliviT gamogzarda,<br />

da uambe Seni piriT,<br />

rac sircxvili dagemarTa!”<br />

gadmoxta da lurji lafSa<br />

misca xelSi, Caabara,<br />

motrialda da aRmarTi<br />

Zlivs barbaciT aiara!<br />

IV<br />

arc gvariT, arc vaJkacobiT,<br />

arc simdidriT, arc qonebiT, _<br />

haji-usub cnobilia<br />

mxolod WkuiT da gonebiT.<br />

WirSi, lxinSi sazogadod<br />

umisoba ar iqneba;<br />

xelisgulze uweria<br />

TviT mahmadis wminda mcneba.<br />

- 22 -


zRva da xmeli movlili aqvs,<br />

mnaxvelia ca da qveynis;<br />

jer iseve Wanmakia,<br />

Tumc ar aris ki mcire xnis.<br />

xel-fexs erCis, Tvalsac uWris, _<br />

ar tyuili qadilia;<br />

sadac kia gvariSvili,<br />

yvela misi gazrdilia.<br />

safar-begic man gazarda<br />

ise, rogorc sxvebi yvela,<br />

magram marto wrTvna ras izams,<br />

Tu bunebamc ar uSvela?<br />

ai, swored am usubTan<br />

midis axla safar-begi,<br />

morduobis gamtexi da<br />

Cveulebis gadamdegi.<br />

eubneba yovelifers,<br />

uneburad rac SeemTxva;<br />

cremlebi sdis da eCreba<br />

burTad yelSi mware sityva.<br />

yurs ugdebda haji-usub,<br />

saxe moinaRvliana:<br />

sidiade am muxTlobis<br />

Tvalwin gaisigrZegana.<br />

oxvriT hkiTxa: _ “mere? mere?<br />

rom gaigo, ra sTqva qmarma?”<br />

_ “mapativa Secodeba,<br />

rogorc Zmam da megobarma!..<br />

mxolod es ki damavala:<br />

naxe Seni gamzrdelio<br />

da mag Seni saqcielis<br />

pasuxs misgan movelio!”<br />

_” mesmis, mesmis da pasuxic<br />

Cemi mxolod es ario,<br />

rom namusis gasawmendad<br />

Cemi xeliT sisxls davRvrio!.<br />

- 23 -


Seayena zeda fexze<br />

man dambaCa gatenili;<br />

morCilebiT gul-mkerds uSvers<br />

safar, misi gamozrdili.<br />

magram usub eubneba:<br />

_“Sen sikvdilis ra Rirsi xar?!<br />

sasikvdilo me var mxolod,<br />

rom kacad ver gamizrdixar!”<br />

warmosTqva da safeTqelSi<br />

miiWeda cxeli tyvia!..<br />

Caikeca sulTambrZoli,<br />

wamlis kvamlSi gaexvia...<br />

- 24 -<br />

1898 w.


Акаки Ҵереҭели<br />

Абаʒʒеи<br />

Иҟалазҵəҟьа ахҭыс<br />

Ажəҩан иаҵəа азааигəа,<br />

Ашьха ҳарак ду аҿы,<br />

I<br />

Ауреи ҭбаареи узеилмырго,<br />

Ҵыс ҭыҩраҵас акы убоит.<br />

- 25 -<br />

Ирыхьʒынҩылоуп ҳарҵаҩцəа<br />

Ʒынгьы ҧхынгьы аамҭақəа ззеиҧшу,<br />

Иааилышу ҧсыуа ҧацхоуп.<br />

Аʒын иҧхоуп, аҧхын ихьшəашəоуп,<br />

Ашьха наара иадҟаҵалоуп.<br />

Дыди мацəыси еилаҩынтуа,<br />

Ашьхеи агеи анарʒыʒо,<br />

Аҧсҭҳəа еилач аҽыларҟəны,<br />

Абри иахьчоит иахаҧаны.<br />

Амза каҧха анақəыҷҷо,


Амра цаҳəцаҳə ианарлашо,<br />

Аҧсҭеи ашьхеи еибаргəырҕьо,<br />

Дара абарҭқəа ианырҧыло.<br />

Абри аҩны гəырҕьахəхаʒоит,<br />

Бааи хани аҵанарʒуеит,<br />

Урҭқəа абри иузадкылом,<br />

Игəазырҳагахоит, иҧшʒаʒахоит.<br />

Наҟ, аҧацхахь, неига мҩасы,<br />

Иаҿагылоуп ашьха наара,<br />

Имҩа цəгьаны, мҩахəасҭаны,<br />

Шəарахымзар егьзаҿамло.<br />

Уахь инеирц иақəызкызгьы<br />

Имазароуп инеигымкəа<br />

Агəы еицамкуеи абла ҵари,<br />

Аихаҩа зхоу алабашьеи.<br />

Ма дхаҵа ҕəҕəаны дақəтəазароуп,<br />

Ладеи ҩадеи зегьы ззеиҧшу,<br />

Ашьха иааʒаз, шəара ззымдыруа,<br />

Арашь ҧҵəаха, аҽы бзиа.<br />

Уа инхада жəлар ирылкьны,<br />

Ҟəаҧаҿаҧа, ашьха ақəцəан?<br />

Аҧсҭа, арха, аҧшʒарақəа,<br />

Дабатəиу урҭ ирылкыу?<br />

- 26 -


Ҳəараҭахым, уи даҧсыуоуп,<br />

Деилҟьа-еилҕəыцəʒа, деилыххаʒа,<br />

Хəыҷы изырха, ду рацəамшьо,<br />

Ацəгьеи бзиеи зегь изеиҧшуп.<br />

Аҽы ҭоуҕан, абџьар бзиа,<br />

Ихҭырҧа рқьақьа, ачыхə ыргьало,<br />

Иуапа хəылда еилаҳауа...<br />

Уаҳагь акы деилаҳауам.<br />

Аха дырҩегь акы ацҵатəуп,<br />

Абзиабара зегь ирыцкыу,<br />

Зегь ирҧхьаʒо гəыҟаҵагас,<br />

Абригь мам ҳəа азиҳəозма?<br />

Анасыҧгьы ааизыгьагьан,<br />

Абри азгьы дхəыданамтəит, -<br />

Абзиақəа хкыла иреиҕьыз,<br />

Убри ишҟа лхы нанархеит.<br />

Абар иҵуеит мызкы иаша,<br />

Дааиган димоуп лыла ҭшаша,<br />

Алмас ҧҵəаха, ахьырҵəаҵəа,<br />

Гəазырҳага, аихышəашəа.<br />

Лара илыхьʒуп Назиброла,<br />

Одышь далиааит - Агыртəыла,<br />

Леиҧш дыҟамызт, хьыʒла-ҧшала,<br />

Деиҭаҳəатəын уи зегь рыла.<br />

- 27 -


Лгəацаҧха, абзиабара<br />

Изаалыртит зегь раҧхьаʒа,<br />

Еижьарамкəа нагʒарала<br />

Абри аҧсуа лылашара.<br />

Урҭ рынхашьа, реибабашьа,<br />

Излаҟаз ҳəа узҳəаʒашам,<br />

Калам ҵаргьы нап ҟазала<br />

Амсыр қьаадыш иазанҵашам.<br />

Дгьыли жəҩани ирыбжьанакыз<br />

Лаҧсуа иеиҕьыз аʒəгьы лбомызт,<br />

Ҟармеи ʒахəеи аҵла ишакəшо еиҧш,<br />

Иара дикəшон, дагьызʒатəуан.<br />

Гəылеи ҧсылеи еибадырны,<br />

Разҟи насыҧи иеидыркылаз,<br />

Арҭ иреиҧшны насыҧ змаз<br />

Даара ирацəам аҧсабара...<br />

Избахьада насыҧ нагʒа?<br />

Ишнеи-шнеиу, ргəаҟгак нахьʒоит:<br />

Ацха хаагьы иналалоит<br />

Зны-зынла аз еиҧш ашак.<br />

II<br />

- 28 -


Аҧсҭҳəа еилачи аҵых лашьцеи<br />

Унарылҧшны акы убашам,<br />

Адыд-мацəыс убасҟак иҕəҕəоуп,<br />

Шəарахкгьы уа изыцəашам.<br />

Ақəа леиуеит ҧҳалк хышəҭызшəа,<br />

Афарҭын суеит аҵла хыжəжəо,<br />

Абна-абра адыд-мацəыс<br />

Аџьқəа ирысуеит аҕьҕьа-гəгəаҳəа.<br />

Абри еиҧш азы аџьаҳаным<br />

Иеибаргəырҕьон иҭази иареи,<br />

Аҧсабара аҵыхəтəа ҧҵəарцы<br />

Егьагʒамызт уажəы-уашьҭан.<br />

Аџьнышҵəҟьагьы игəы ҭʒыʒауа<br />

Дзаҧырҵуамызт иџьаҳаным.<br />

Харатə сасык убри еиҧш азы<br />

Аҧсуа ишəгəашə уа днылагылеит.<br />

Ибжьы рҕəҕəаны аҧшəма иқəҿиҭит:<br />

«Еи, аҧшəма! Сас дуҭоуп-ҳəа,<br />

Иаамҭам, аха уҩагылеишь»-ҳəа,<br />

Аҧсуа «ҳаи»-ҳəа ииарҭа дҩылҟьеит.<br />

Иҽеилаҳəауа амца дҩацхеит,<br />

Аха иџьеишьон, абри еиҧшха<br />

Дабатəхари сара исҭааз ҳəа,<br />

- 29 -


Ашə ааимиҧааит ашацаҳəа.<br />

Саламышьҭахь дааҩнашылеит<br />

Асас ааҧса аҩны аҩнуҵҟа,<br />

Ихҭырҧа-иуапа еилабааʒа<br />

Аʒы ихьыкəкəон ишьап аҟынʒа.<br />

Асас ҿымҭкəа иуапа ишəихит,<br />

Ихҭырҧагьы ихашьҭахь дҩахеит,<br />

Иара убасҟан асас изы<br />

Аҧшəма асқам амцахь днахеит.<br />

Асас иуапа наҟ инкнеиҳаит,<br />

Ихҭырҧагьы навакнеиҳаит,<br />

Акгьы мҳəакəа дааҧышəырччан,<br />

Ишьхəа даақəгьежьт аҧшəма ишҟа.<br />

«Аҧшəма, уаахьаҧш, са сузымдру,<br />

Сара сааира угəы иалсу,<br />

Амца еиқəуҵоит асас изы,<br />

Асас идырра уашьҭаʒами?»<br />

«Сафар уоума? Ухаҵкы сыҧсааит<br />

Убзыцəашьа, иузгəаҟуа!<br />

Са сыблақəа уа иуеиҕьаршьо<br />

Адунеи аҿы дарбан ирбо?»<br />

Игəыдибакылт, еибагəыʒит<br />

Ҩыџьа аишьцəа иеиқəлацəоу реиҧш,<br />

Нас дныҩналан, дарҿыхеит<br />

Абырфын лых иҧҳəыс шаша.<br />

- 30 -


«Нас, амарџьа, бааццакыроуп,<br />

Асас изы фатəык бырхиароуп,<br />

Харатə даауеит, дааҧса дыҟоуп,<br />

Иҟамлари чаҕьак имфацзар!»<br />

«Моумоу,Баҭа, фатəы сҭахым,<br />

Уи ахагьы дук исымам,<br />

Ус дук сашьҭоуп, исылшозар,<br />

Даҽак уаҳагь акгьы сҭахым...»<br />

Абри ҳəаны, ус нациҵеит:<br />

«Са исҭахуп иуасҳəарцы:<br />

Уажəраанʒа суаҩ иашан,<br />

Уажəы ишубо, исцəеилагеит!<br />

Алмахсиҭ ҳəа дудырыр ҟалап,<br />

Арҧыс еилҟьак, Инал-иҧа ҳəа,<br />

Иҽи икəадыри ахьынеимоу,<br />

Дагьымариам рыхə зшьаша.<br />

Зегьы ирҳəоит иара иҭыʒшəа,<br />

Даара дшьахəуп, ҽыла дҟазоуп...<br />

Иареи сареи ҳаимабзиам,<br />

Кыргьы сицəшəоит, изызʒозеи!<br />

Хара инаҩуеит иара иажəахə,<br />

Неирҭас имоуп ҳара ҳахьгьы,<br />

Иуаҩышьа-иҧшʒарала<br />

Иҿхагаахоит ҳаҳəсахəыҷқəа.<br />

- 31 -


Ҵоуп, ииашоуп, Зиа-Ҳаным<br />

Дук дизхьаҧшуам, длыдылкылом,<br />

Егьырҭ дреиҧшны дылҿынҵəаауа,<br />

Дзыҟамлар ҳəа дицəшəаны.<br />

Зиа-Ҳаным леиҧш аҧҳəызба,<br />

Сахьеи, ҧшралеи, уаҩышьалеи,<br />

Макьа дыҟам, дагьысымбеит,<br />

Зегь лызгəаҟуеит уаҩы ишимбац.<br />

Амза каҷҷо, ҧхара амамкəа,<br />

Аҧсабара шарлашо еиҧш,<br />

Лыҟазшьала, лыҧшʒарала<br />

Зегьы лтəылтəуеит жəа рымҭакəа.<br />

Зынʒа длашо илыдлыҧхьалоит,<br />

Уи анахыс рхы дхалыршҭуеит,<br />

Урҭ иралҳəо, рнапы ианылҵо,<br />

Иҧсы-инха инарыгʒароуп.<br />

Сара сақəшəеит убри еиҧш аус,<br />

Гəыла сылгеит, блала сылблит,<br />

Нас исалҳəо, исыдылҵауа,<br />

Инасмыгʒар, сабацахуа.<br />

Са исыдылҵеит, убас салҳəеит:<br />

«Абри ахымшк ирхымгакəа,<br />

Аинал-иҧа иҽыхəа иаҵəа<br />

Иҧаџь-ҧаџьуа саҧхьа иааргыл!»<br />

- 32 -


Аинал-иҧа иҽы ҭоуҕан<br />

Изласоури? Хəыла иҭиуам,<br />

Мчыла зҳазгьы, бзала дишьҭуам,<br />

Иҧсы ихыхны, цəгьала дишьуеит.<br />

Убас сҳəаргьы, анс сҳəаргьы,<br />

Зхы бзиа избо иаҭəамзаргьы,<br />

Ма изʒароуп, ма сыҧсыроуп,<br />

Уи сыманы уа слызнеироуп.<br />

Ари зʒаʒом, аиаша сҳəоит,<br />

Уи Алмахсиҭ иҽларџь акəар<br />

Са изгароуп, илызназгароуп,-<br />

Са сыззаазгьы уи азыҳəаноуп».<br />

Дизыʒырҩуан ибзыцəашьа,<br />

Зегьы иирҳаит, дагьазхəыцит.<br />

Игəы иамыхəаз иаҳазаргьы<br />

Гəахəас икны аҭакс иеиҳəеит:<br />

«Даара иқəнаган, абри еиҧш аус<br />

Иуаҭəашьаны уаламларцы,<br />

Уи аҭыҧҳа лажəа хаазаап,<br />

Уара иуиааит, уагаʒазаап.<br />

Абри еиҧш ашьҭахь ишҧоуури,<br />

Ҳəараҭахым, ма уҧсыроуп,<br />

Ма иноугʒароуп лара лгəахəа<br />

Ахы инаркны аҵыхəанынʒа.<br />

- 33 -


Ас сҳəеит ҳəа, уара иудыруеит,<br />

Урҭқəа зыгхо аʒə уакəʒам,<br />

Аҕəҕəарагьы, аџьбаррагьы<br />

Ирылоу удыруеит, зегь ҧушəахьеит.<br />

Арҭ аҩбагьы дук иагьеиҧшым,<br />

Шəара захьʒу даҽакыуп,<br />

Ахыхьчарак уи даҽакыуп,<br />

Иеилаҩашьом, иеилаʒҩахом.<br />

Уцашт, аха уабацари?<br />

Аашьара ҳəа улоуҵашам.<br />

Амҩа ззымдыруа, цқьа иашьцылам,<br />

Абри дхымҟьар ҧсыхəа имам.<br />

Ари аус сара исыдҵа,<br />

Уара уҧсы шьа, ухы нкыдҵа,<br />

Ма иузаазгап убри аҽы,<br />

Ма схы ақəысҵап, бзала схынҳəрым.<br />

Уара уҟаз, абра унышьҭал,<br />

Амца унырҧха, цқьа уҧсы шьа,<br />

Сманшəаланы аҽы сзаагар,<br />

Нас ҳаицəажəап сџьабаазы!»<br />

Абас иаҳəо дааихыхəмарын,<br />

Ишаха шьҭыхны ашə дындəылҵит.<br />

Адыд-мацəыс имҩа арлашоит,<br />

Абри еиҧшқəа игəы архаҵоит.<br />

- 34 -


III<br />

Иаацəылашоит. Аҧсаа ҿыхоит,<br />

Адыд-мацəыс аҽеиқəнакуеит:<br />

Аларџь ҭоуҕан нықəырҧало,<br />

Абзыцəашьа ашҭа дҭалоит.<br />

Иҽы нҿеиҳəан аҩны дааҩналт.<br />

Ара дыцəоуп иуапа икəырша,<br />

Аҽы ззаигаз - ахəыҧҳа бзиахə,<br />

Амҩа иашьыз, амца иаршыз.<br />

Уи днаиҩсит, дмырҿыхакəа,<br />

Диаша днеиуеит иҿаҧарашҟа,<br />

Уа дышьҭами иҧҳəыс лаша,<br />

Дынлацəажəашт шьыжь фатəы ҳəа.<br />

Цəгьа иагьибом Назиброла<br />

Дынлыхəаҧшыр, дҭахəхəа дшыцəоу;<br />

Абар димбацт иахаижьҭеи,<br />

Иҧсы еиҧш иибо иҧҳəыс шаша!<br />

Иҟалазеи, ара иибазеи?<br />

Иҧҳəыс ҧшʒа, алмаз хьыбла,<br />

Длаҕырʒышо, лыхцəы нашьҭны,<br />

Лиарҭа бзиахə еилажəжəаʒа.<br />

Лыбжьы ныҵак, лыла ҭырчаа,<br />

Дҕызы-ҕызуа лиарҭа дықəтəоуп.<br />

Арҭқəа аниба, нас идырит,<br />

Иҧҳəыс дшақəшəаз амчымхара.<br />

- 35 -


Лхаҵа дшанхан, ииуа изымдыруа,<br />

Хара дтəаны лгəаҟра даҧшуан,<br />

Нас днахəыцны, цқьа даахəыцны,<br />

Дышныҟəашаз иҳасабқəеит.<br />

Дналхагылан, дынлацəажəеит:<br />

«Шьҭа бымҵəыуан, уи азхазааит,<br />

Бара бзықəшəаз зегь ҧхыʒқəазааит,<br />

Урҭ иаарласны наҟ ибхашҭқəааит!<br />

Уаҩ дзынио зегь лахьынҵазаап,<br />

Уаҩ иҧеиҧшу дзахымҧозаап,<br />

Бара бзықəшəаз бара ибхарам,<br />

Бақəшəеит, ииаст, анцəа ихаран».<br />

Дгəыдкыл-дхыдкыл, дигəыʒуа,<br />

Лылаҕырʒқəа уа ирбеит,<br />

Длыҳəо-дылчо, дыҵəи-ҵəиуа,<br />

Зегь башоушəа агəра лиргеит.<br />

Нас длагьежьит асас ишҟа,<br />

Жəа хаала дыниацəажəеит:<br />

«Амра халеит, уҩагыл шьҭа,<br />

Умҩа хароуп, аамҭа уцəцоит!»<br />

Сафар длаҵҟьеит дыцəаʒамшəа,<br />

Дшəа-дырҳауа, игəы ҵысуа,<br />

Аха аҧшəма дычча-хəмаруа,<br />

Гəалак змам иеиҧш даниҿаҧшы,<br />

- 36 -


Даахəыцит: «Анцəа иџьшьоуп,<br />

Иҧҳəыс акгьы иалымҳəазаап,<br />

Мап анакəха, ма ҟамала,<br />

Ма ҳəызбала уа дсылгауан.<br />

Дыҧхашьазаап аҭаца хəыҷы,<br />

Илымҳəазаап дзықəшəаз акы<br />

Шьҭа издыруада, изаҳауада,<br />

Убри азыҳəан сзырҧхашьода?»<br />

Иҽааибиҭан, усгьы наиҳəеит:<br />

«Ухха-учча узлазбауала,<br />

Иҟалап, узцаз ноугʒазар,<br />

Исзааугама са сзызгəаҟуаз?»<br />

Анс иеибырҳəеит, ас иеибырҳəеит,<br />

Згəы егьҭаʒам реиҧш инеихəмарит.<br />

Асас изы ʒык ааҭиган,<br />

Иҿы-инапы уаҟа иирʒəʒəеит.<br />

Сас иқəнага уи игхомызт,<br />

Фатəи-жəтəи рзы деиҵахомызт.<br />

Егьымфа-егьымжə дагьышҧацоз,<br />

Дцаʒозаргьы, дышҧаишьҭуаз?<br />

Иҽы кəадырны дынҽыжəиҵан,<br />

Ларџь маʒарах иара дҩақəтəан,<br />

Дəы еиужьҵас, еиҟараҵас<br />

Рыҽқəа идырхəмарт, инықəдырҧалт.<br />

- 37 -


Нас икəалаауа, ишəарҭаʒамшəа,<br />

Амҩахəасҭа, амҩа ҿҟьарҭа<br />

Иҩуа, ихəмаруа, икəараҵауа<br />

Лаҕьа инҭалоит ахҿа иеиҧшшəа.<br />

Уаҟа иахьылбааз, аҧсҭаҿы,<br />

Амҩаду иаша адəы аҿы,<br />

Иҭаххеит аҧшəма игəала иҳəарцы –<br />

Ус неиҳəеит ибжьы неиҵыхны:<br />

«Сафар-бег! Ушламысдаз еилсыргеит,<br />

Сыхəшьад шуҳəаз блала избеит.<br />

Ехьарнахыс уареи сареи<br />

Иҳабжьоуп ашьауга ахы ҕəҕəа.<br />

Хы рқьиага ажəа умам,<br />

Акы сҳəоит ҳəагьы уагьаламган,<br />

Иаҳа ҳаргəаап, ҳгəы ҧнажəап,<br />

Уажə иахҳарҧо ҳнанаргʒап.<br />

Шьҭа уца, усҧырҵ наҟ иаарласны!<br />

Уҽысцəыхьча, усҧымҳалан,<br />

Иахьа иахсырҧаз уара ушьра<br />

Иаарласны иноумыгʒан!»<br />

Убри ажəа ихы ланарҟəын,<br />

Сафар игəы убас инҭнаҟьеит,<br />

Ихəаҧштəы бзиахə наихҟьан,<br />

Дцəышʒа, асы ҧшра неихатəеит.<br />

- 38 -


Аарла иҳəеит: «Иуҳəо ииашоуп!<br />

Акы шҧасҳəо, ҳəатə сымаʒам,<br />

Са сымдырхеит, сара сҩашьеит,<br />

Са сеилагеит, анцəа сишəиит!..<br />

Унапы сануп, сбаандаҩуп,<br />

Иумбои, сабџьар ишнышьҭасҵа!<br />

Унапала са сушьразы<br />

Схы ласырҟəуеит уара уахьҟа...<br />

Сыҟазар аиҳа сыҧсыр еиҕьуп,<br />

Сшьы унапала,сааурҭынчып,<br />

Инароуны сгəаҟра аҵкыс<br />

Иааркьаҿны абра усылга!..»<br />

«Мап, сара схы уара ушьыгас<br />

Сабџар ахьынтə инеирым ушҟа,<br />

Са сан гəакьа илааʒаз уоуп,<br />

Убри лакəын зкыка уахоз...<br />

Аҵас, адаҭ иеилоугақəаз<br />

Ҧсызхоу аʒəы иуџьишьашам,<br />

Ҽыҧныҳəаси, рҧхашьагаси<br />

Уара иузхоуп уҟанаҵы.<br />

Уца, усҧырҵ ус, ушеибгоу!<br />

Иахьарнахыс егьаҳзеилам,<br />

Гəы цқьала, ма бла хаала<br />

Ҳагəра еибаго ҳзеибабашам!<br />

- 39 -


Аха ак уасҳəоит, иноугʒароуп,<br />

Уа ушнеилак уа Ҟабарда,<br />

Зегь раҧхьаʒа иухоумыршҭыкəа,<br />

Аха умоузшəа, уҽахымгакəа,<br />

Унеи, дба уи, уа ууаҩызтəыз,<br />

Ҵара узҭаз, зегь иаҳəа иара:<br />

Иууз, уламысгьы шеилоугаз,<br />

Ахьмыʒҕ бааҧсы шысургаз.<br />

Нас убри ашьҭахь сшазыҧшу<br />

Аҭак ажəа иара иахьынтə.<br />

Ҳаџьы-Иусуф ас наиаҳар,<br />

Ацкы сзааицҳааит убри мцымкəа».<br />

IV<br />

Ҳаџьы-Иусуф дыззымдыруада,<br />

Зегь рзыҳəан дхəарҭа дууп,<br />

Ҵареи дырреи иара игым,<br />

Ацəгьеи абзиеигьы дрызкуп.<br />

Уи дыҟамкəа егьрызҳəаʒом,<br />

Изымҵаакəа егьырзуʒом;<br />

Моҳамед ду иҧҟарақəа<br />

Қьаад шьҭымхʒақəоуп ишидырқəо.<br />

Дгьыли жəҩани еимидахьеит,<br />

- 40 -


Ацəгьеи бзиеи зегь ибахьеит,<br />

Зынʒак дажəʒам, макьа дагьҿоуп,<br />

Ишлеи иеиқəеи неиҟароуп.<br />

Абар...Бег днеит Иусуф иҟны...<br />

Уа иҳəароп ииаша-ҵабырг,<br />

Ааʒара уҳəа, ахəыҧҳара,<br />

Зегь иара уа ишеилеигаз.<br />

Дцəажəоит, иеиҳəоит егьынмыжкəа,<br />

Ииуз, ииҳəаз, ацк иаҳази.<br />

Уаҟа дҵəыуоит, игəы инарҳəом,<br />

Рҵыхəа ҧҵəаʒом илаҕырʒқəа...<br />

Илымҳа ииҭан дизыʒырҩуеит,<br />

Уажəы-уажəгьы дааилашəоит...<br />

Дизыʒырҩит, зегь еилиргеит,<br />

Иаҵанакуаз зегьгьы иʒбит.<br />

Нас иааџьеишьан, ус днеизҵааит:<br />

«Иуеиҳəазеи, нас уи лхаҵа?»<br />

«Ажəытə-аҿатə днарызхəыцын,<br />

Исанеижьт са сымдырра.<br />

Аха уалс уи исыдиҵеит:<br />

Унеи, дба уи уабаʒʒеи ҳəа.<br />

Убри иахьынтə са сазыҧшуп<br />

Уара исзууз ацк ажəа ҳəа».<br />

«Зегьы саҳаит уара исоуҳəаз,<br />

Са сыламыс цқьахаразы<br />

Иара иҧхеишьаз, инаимгʒаз<br />

Са снапала инасыгʒароуп!»<br />

- 41 -


Уа иаашьҭихит итапанча,<br />

Иеиҵоуп иара еиҵарпапа,<br />

Сафар днеины игəы имҵеикуеит,<br />

Абџьар шьҭызхыз иабаʒʒеи,<br />

Аха Иусуф<br />

Абри еиҧш иеиҳəоит уа иара:<br />

«Иуқəнагом уара ашьра,<br />

Уи иақəнаго сара соуп.<br />

Усзымааʒеи уара цқьа».-<br />

Абри ҳəаны<br />

Итапанча илыҵеикит.<br />

Иааиқəикшан иныҭҟьеит,<br />

Иусуф Ҳаџьы наҟ дынхышəҭит,<br />

Ахəышəблы фыҩгьы неихатəеит.<br />

- 42 -<br />

Ақырҭшəахьтə еиҭеигеит<br />

Дырмит Гəылиа


<strong>afxazur</strong>-<strong>qarTul</strong>i saswavlo leqsikoni<br />

Аҧсуа-қырҭуатə арҵага жəар<br />

A<br />

аагара motana, moyvana. ҧҳəыс аагара colis moyvana, colis<br />

SerTva, daqorwineba (mamakacisa). ҧҳəыс дааигеит coli moiyvana,<br />

coli SeirTo, daqorwinda<br />

аазыгьагьара saqmis sakeTeblad momzadeba. gadat.: risame<br />

moxveWa; risame xelT mogdeba. анасыҧ ааизыгьагьеит bedi xelT<br />

igdo, marifaTi gamoiCina da beds ewia<br />

ааʒара aRzrda, gazrda. диааʒеит man (mamak.) igi (adam.)<br />

aRzarda, gazarda. са сан гəакьа илааʒаз уоуп Sen (mamak.) xar is,<br />

vinc Cemma RviZlma dedam aRzarda<br />

ааиқəыкшара 1. erTmaneTze risame moxvedreba, mirtyma,<br />

dacemineba. 2. Caxmaxis dacemineba, CaxmaxisTvis TiTis gamokvra.<br />

итапанча иааиқəикшан иныҭҟьеит man (mamak.) Tavisi dambaCis<br />

Caxmaxs daacemina da (dambaCa) gavarda<br />

ааилашəара moRuSva, Sublis SeWmuxna. уажəы-уажəы<br />

дааилашəоит igi (adam.) xSir-xSirad iRuSeba, Subls xSirad<br />

iWmuxnis<br />

- 43 -


ааимҧаара kar-fanjris swrafad da farTod gaReba. ашə<br />

ааимҧааит man (mamak.) kari swrafad da farTod gaaRo<br />

аа(и)ра mosvla. даа(и)уеит igi (adam.) modis, mova<br />

аақəгьежьра rameze mdgomis aqeT motrialeba, mobruneba.<br />

ишьхəа даақəгьежьт quslze Semotrialda, Semobrunda<br />

аамҭа dro, xani; vada<br />

ааҧса daRlili, daqanculi, ilajgawyvetili<br />

ааҧышəырччара Cacineba, CaRimeba. дааҧышəырччеит man (adam.)<br />

Caicina, CaiRima<br />

ааргылара visime an risame aqeTken dayeneba. дааиргылеит man<br />

(mamak.) igi (adam.) aqeT daayena<br />

ааркьаҿра risame Semokleba, damokleba, Sekveca. иааркьаҿны<br />

mokled, SemoklebiT<br />

аарла Zlivs, ZlivZlivobiT, gaWirvebiT<br />

ааҭгара saidanme risame amoReba, amoyvana. ʒык ааҭигеит man<br />

(mamak.) cota wyali amoiRo (Widan, WurWlidan)<br />

аахыхəмарра vinmesTan gaxumreba. дааихыхəмарит igi (mamak.)<br />

mas (adam.) gaexumra<br />

аахьаҧшра aqeT moxedva, gamoxedva. аҧшəма, уаахьаҧш!<br />

maspinZelo, gamoixede!<br />

аацəылашара odnav ganaTeba, gariJraJeba. иаацəылашеит odnav<br />

inaTa, iriJraJa<br />

аашьара sizarmace, mconaroba. аашьара ҳəа улоуҵашам Sen<br />

(mamak.) sizarmaces ar ahyvebi, ar izarmaceb, sizarmaces ar<br />

gamoiCen (zedmiw.: sizarmacis msgavss SenSi ar SeuSveb)<br />

ааҩналара SenobaSi Semosvla. дааҩналт SenobaSi Semovida<br />

ааҩнашылара SenobaSi Semovardna, SemoWra. дааҩнашылт igi<br />

(adam.) SenobaSi Semovarda, SemoiWra<br />

абаʒʒеи 1. mordu, mamamZuZe, ZiZis qmari. 2. naTlia. aq:<br />

aRmzrdeli, gamzrdeli<br />

абар ai aq, ager, age<br />

абарҭ eseni, egeni (xilulni). дара абарҭ swored isini<br />

абас ase, amnairad, amgvarad<br />

абна iq (xilul adgilas). абна-абра aqa-iq<br />

абра aq. абна-абра aqa-iq<br />

абри es, eg (xiluli)<br />

- 44 -


Агыртəыла samegrelo, egrisi, odiSi<br />

адаҭ adaTi<br />

ажəра 1. sibere, moxucebuloba. 2. dabereba, moxuceba. зынʒак<br />

дажəʒам igi (adam.) mTlad moxuci ar aris, sulac ar aris<br />

beberi<br />

ажəытə Zveli, Zveleburi. ажəытə-аҿатə Zveli da axali<br />

аʒəы 1. erTi (adam.). 2. vinme, viRac<br />

аʒəгьы (uaryofiT formaSi mdgom zmnasTan) aravin<br />

аибабара erTmaneTis naxva, erTmaneTis danaxva. ҳзеибабашам<br />

Cven erTmaneTs ver vnaxavT, erTmaneTs ver davinaxavT<br />

аибадырра 1. erTmaneTis cnoba. 2. erTmaneTis gacnoba.<br />

(и)еибадырит maT erTmaneTi icnes, erTmaneTi gaicnes<br />

аибабашьа urTierTsiyvarulis Tavisebureba<br />

аибагəыʒра erTmaneTisTvis kocna, erTimeoris gadakocna.<br />

(и)еибагəыʒит maT erTmaneTs akoces, erTimeore gadakocnes<br />

аибагəырҕьара 1. erTad gaxareba, erToblivi sixaruli.<br />

(и)еибагəырҕьеит maT erTad gaixares. 2. erTmaneTis gaxareba.<br />

иеибагəырҕьон isini erTmaneTs axarebdnen<br />

аибга 1. mTeli,MmTliani. 2. xeluxlebeli, dauzianebeli. уца<br />

ушеибгоу! wadi xeluxleblad! wadi dauzianeblad!<br />

аибыҳəара erTmaneTisTvis risame Tqma. (и)еибырҳəеит maT<br />

erTmaneTs raRac uTxres<br />

аиҕь ukeTesi, umjobesi. еиҕьу rac ukeTesia, rac umjobesia.<br />

иреиҕьу maTgan ukeTesi, maT Soris ukeTesi, maTgan umjobesi,<br />

maT Soris umjobesi<br />

аиҕьашьара risame an visime miCneva ukeTesad, umjobesad,<br />

mjobineba. дуеиҕьасшьоит Sens (mamak.) Tavs igi (adam.) mirCevnia,<br />

SenTan SedarebiT mas vamjobineb<br />

аиҕьра umjobesoba, ukeTesoba. сыҧсыр еиҕьуп umjobesia<br />

movkvde, sjobs movkvde, ukeTesia movkvde<br />

аидкылара 1. erTad daWera, erTad dakaveba. 2. raRacebis<br />

SeerTeba, gaerTianeba. иеидикылеит man (mamak.) isini erTad<br />

daiWira, erTad daikava; man isini SeaerTa, gaaerTiana<br />

аижьара visime motyueba, gacureba, gacucurakeba. деижьеит<br />

moatyua, gaacura, gaacucuraka<br />

- 45 -


аиқəа (// аиқəаҵəа) Savi<br />

аиқəлацəа tolni, Tanatolni, erTmaneTis kbilani<br />

аиқəҵара 1. risame erTmaneTze dawyoba, erTmaneTze dalageba.<br />

2. cecxlis anTeba, danTeba, gaCaReba. амца еиқəуҵоит Sen (mamak.)<br />

cecxls anTeb, cecxls aCaReb<br />

аиҟара erTmaneTis tolni, Tanasworni, Tanabarni. еиҟараҵас<br />

tolebiviT, rogorc tolebs SeeferebaT, TanabarTa wesiT,<br />

TanasworTa wesiT. ишлеи иеиқəеи неиҟароуп misi (mamak.) WaRara<br />

da Savi (Tma) Tanabaria, igi (mamak.) naxevrad WaRaraa<br />

аилагара 1. raRacebis TavisiT areva, erTmaneTSi Sereva. 2.<br />

vinmes mier raRacebis erTmaneTSi areva, Sereva. аҵас, адаҭ<br />

иеилоугақəаз wesi, adaTi, romlebic Sen (mamak.) erTmaneTSi<br />

aurie. gadat.: wesi, adaTi, romlebic Sen daarRvie, Selaxe. 3.<br />

Secdoma. 4. visime Secdena. 5. gonebis areva. сеилагеит Sevcdi;<br />

goneba ameria<br />

аилажəжəара areva, arev-dareva, awewva. аиарҭа еилажəжəоуп<br />

logini areulia, areul-dareulia<br />

аилазаара erTad yofna, erTmaneTSi Sereulad yofna.<br />

иахьарнахыс егьаҳзеилам dReis Semdeg Cven saerTo veraferi<br />

gveqneba<br />

аилаʒҩара siTxeebis erTmaneTSi Sereva. иеилаʒҩахом isini<br />

erTmaneTs ar Seerevian<br />

аилаҳара Zalian mowoneba. деилаҳауеит mas (adam.) raRac<br />

Zalian moswons<br />

аилач gasivebuli. gadat.: sqeli. аҧсҭҳəа еилач sqeli<br />

Rrubeli<br />

аилаҩашьара erTmaneTSi areva. иеилаҩашьом isini erTmaneTSi<br />

ar airevian<br />

аилаҩынтра siTxeebis erTmaneTSi Sereva, areva, arev-dareva.<br />

(и)еилаҩынтит isini erTmaneTs Seerivnen, erTmaneTSi airivnen,<br />

air-dairivnen<br />

аилҟьа sazriani, gonebamaxvili. арҧыс еилҟьа sazriani,<br />

gonebamaxvili Wabuki<br />

аилыргара garkveva, gamorkveva, garCeva, dadgena.<br />

(и)еилсыргеит gavarkvie, gamovarkvie, gavarCie, davadgine<br />

аилыхха 1. naTeli, cxadi, aSkara. 2. naTlad, cxadad, aSkarad<br />

- 46 -


аимабзиара erTmaneTTan kargad yofna, kargi urTierTobis<br />

qona. ҳаимабзиоуп Cven erTmaneTTan kargi urTierToba gvaqvs.<br />

ҳаимабзиам Cven erTmaneTTan kargi urTierToba ara gvaqvs<br />

аимдара Semovla. дгьыли жəҩани еимидахьеит mas (mamak.) ca<br />

da miwa Semovlili aqvs, igi (mamak.) yvelganaa namyofi<br />

аиҧш 1. msgavsi, -nairi, -gvari, -isTana. 2. msgavsad, -nairad, -<br />

gvarad, -viT, -ebr. аиҧшқəа erTmaneTis msgavsni. сеиҧш Cemi<br />

msgavsi, Cemnairi, Cemgvari, CemisTana; Cemnairad, CemsaviT, Cemebr.<br />

абри еиҧш amis msgavsi, amnairi, amgvari, amisTana; amis<br />

msgavsad, amnairad, amgvarad, amasaviT<br />

аиҭаҳəатə 1. kvlav saTqmeli, gasameorebeli. 2. sasaxelo,<br />

saxelovani, saxelganTqmuli. деиҭаҳəатəуп igi (adam.)<br />

sasaxeloa, saxelovania, saxelganTqmulia<br />

аиужь vrceli. адəы еиужь vrceli, triali mindori, tramali.<br />

еиужьҵас vrceliviT<br />

аихаҩа rkinisa. аихаҩа зхоу алабашьа rkiniswvetiani alabaSa<br />

(mujra)<br />

аихышəашəа gaognebuli, gaognebisagan enaCavardnili<br />

аихəмарра 1. erTmaneTTan gaTamaSeba. 2. erTmaneTTan<br />

gaxumreba. инеихəмарит erTmaneTs gaeTamaSnen; erTmaneTs<br />

gaexumrnen<br />

аицамк: агəы еицамк uSiSari, gambedavi guli<br />

аицəажəара 1. erTmaneTTan laparaki, saubari. 2. molaparakeba,<br />

SeTanxmeba. нас ҳаицəажəап mere vilaparakebT, mere visaubrebT;<br />

mere movilaparakebT, mere SevTanxmdebiT<br />

аиҵазаара sisavse. итапанча еиҵоуп misi (mamak.) dambaCa savsea,<br />

gatenilia<br />

аиҵарпапа iaraRis gatena. (и)еиҵарпапоуп gatenilia<br />

аиҵахара risame TavisiT dakleba, mokleba, Semokleba. фатəи-<br />

жəтəи деиҵахомызт mas (adam.) saWmel-sasmeli ar akldeboda<br />

аиҵыхра risame gaWimva. ибжьы неиҵыхны gadat.: man (mamak.)<br />

xma aimaRla ra, xmis amaRlebiT, xmis aweviT<br />

аишьцəа erTmaneTis Zmebi (mx. r.: а-иашьа)<br />

- 47 -


акгьы (uaryofiT formaSi mdgom zmnasTan) araferi. иҧҳəыс<br />

акгьы иалымҳəазаап cols misTvis Turme araferi uTqvams.<br />

акгьы имҳəеит man (mamak.) araferi Tqva<br />

акы 1. erTi (nivTi). 2. ra(i)me, raRac(a). 3. (uaryofiT formaSi<br />

mdgom zmnasTan) araferi, veraferi, nuraferi, arara, verara.<br />

акы убашам Sen (mamak.) raimes ver dainaxav, verafers Sexedav<br />

акəзаара yofna, arseboba. уара уоуп Sen (mamak.) xar. лара<br />

лакəын is (qali) iyo<br />

алмас // алмаз almasi<br />

Амсыр 1. misri, misreTi, egvipte. 2. misrisa, misreTuli,<br />

egvipturi<br />

ан deda. сан dedaCemi<br />

анс 1. ase, amgvarad, amnairad. 2. egre<br />

аҧсуа 1. afxazi, afsua. 2. <strong>afxazur</strong>i, afsuuri<br />

аҧхьа win, winaSe<br />

аҧхьаʒа yvelaze win, Zalian win, uwinares(ad). зегь раҧхьаʒа<br />

yvelaze win, uwinaresad, uwinares yovlisa, upirveles yovlisa,<br />

Tavdapirvelad<br />

ара aq<br />

ари es (xiluli)<br />

арҭ // арҭқəа eseni, egeni (xilulni)<br />

ас ase, amnairad, amgvarad<br />

аура simaRle<br />

ахá I. dro. аха сымам dro ara maqvs. аха умоузшəа TiTqos<br />

dro ar gaqvs, TiTqos dro ver geSovos<br />

ахá II.1.magram. 2. Tumca<br />

ахь 1. -ken. амцахь cecxlisken. 2. -mde. ҳара ҳахь Cvenken;<br />

Cvenamde<br />

ахьҟа -ken. схы ласырҟəуеит уара уахьҟа Tavs vixri Senken<br />

(mamak.), Tavs vixri Sen winaSe<br />

ахьынтə 1. -gan. убри иахьынтə misgan (mamak.). 2. -idan. сабџар<br />

ахьынтə Cemi iaraRidan<br />

аҩбагьы orive (nivTi)<br />

- 48 -


а-баа 1. cixe, cixe-simagre. 2. eklesia<br />

а-баандаҩы patimari, tusaRi<br />

бара Sen (qalo)<br />

Б<br />

а-бара 1. xedva, danaxva, Sexedva. дибоит igi (mamak.) mas (adam.)<br />

xedavs. димбеит man (mamak.) igi (adam.) ar dainaxa, ver dainaxa.<br />

ишубо rogorc Sen (mamak.) mas (nivTs) xedav. акы убашам Sen<br />

(mamak.) verafers dainaxav. 2. miCneva. цəгьа иагьибом mas (mamak.)<br />

raRaca cud ramed sulac ar miaCnia<br />

баша 1. amao, fuWi. 2. amaod, fuWad, tyuilad. зегьы башоуп<br />

yvelaferi amaoa<br />

а-бжьазаара SuaSi, Soris yofna, SuaSi mdebareoba. иҳабжьоуп<br />

Cven Soris aris<br />

а-бжьакра saganTa Soris risame daWera, dakaveba<br />

а-бжьы xma. ибжьы неиҵыхны xmis amaRlebiT, xmis aweviT,<br />

xmamaRla<br />

а-бза cocxali. бзала cocxali, cocxlad. бзала схынҳрым<br />

cocxali ar davbrundebi. бзала дишьҭуам igi (mamak.) mas (adam.)<br />

cocxals ar gauSvebs<br />

а-бзиа kargi, keTili<br />

а-бзиабара 1. siyvaruli. 2. Seyvareba. бзиа дибеит man (mamak.)<br />

igi (adam.) Seiyvara. зхы бзиа избо visac Tavisi Tavi uyvars,<br />

Tavmoyvare<br />

а-бзиахə kargi, mSvenieri<br />

а-бзыцəашьа ZuZumte, ZiZiSvili<br />

а-бла 1. Tvali. абла ҵар maxvili Tvali. блала избеит TvaliT<br />

vnaxe. 2. mzera, gamoxedva. бла хаала tkbili, alersiani mzeriT,<br />

alersiani gamoxedviT, kargi TvaliT<br />

- 49 -


а-бџьар abjari, iaraRi<br />

а-былра wva, dawva. блала сылблит man (qalma) TvalebiT,<br />

mzeriT damwva, cecxli wamikida<br />

а-бырфын abreSumi. абырфын лых rCeuli, saukeTeso abreSumi.<br />

gadat.: mSvenieri, nazi qali<br />

Г<br />

а-га 1. zRva. 2. zRvis napiri. 3. samxreTi. 4. bari. геи шьхеи mTabari<br />

а-гара 1. waReba, wayvana. 2. gataceba. уагаʒазаап Sen (mamak.) mas<br />

(nivTs) mTlad gautacnixar<br />

а-гзаара nakleboba. ҵареи дырреи иара игым mas (mamak.)<br />

ganaTleba da codna ar aklia. егьагʒамызт raRacas aRaraferi<br />

aklda<br />

а-гхара dakleba, mokleba. игхеит mas (mamak.) raRac daaklda,<br />

moaklda. игхомызт mas (mamak.) raRac ar akldeboda. урҭқəа<br />

зыгхо аʒə уакəʒам Sen (mamak.) is vinme ara xar, visac isini<br />

akldeba<br />

Гь<br />

а-гьежьра triali, brunva. дгьежьит igi (adam.) datrialda<br />

- 50 -


Гə<br />

а-гəаара visime gabrazeba, gajavreba. иаҳа ҳаргəаап isini ufro<br />

gagvabrazeben, ufro gagvajavreben<br />

а-гəазырҳага 1. saamo, gulis gamxarebeli, gunebis<br />

gamomkeTebeli. 2. saamayo, sasaxelo<br />

а-гəазырҳагахара risame saamayod gadaqceva. дгəазырҳагахеит<br />

igi (adam.) saamayod iqca, saamayo gaxda<br />

а-гəакьа RviZli naTesavi<br />

а-гəаҟра tanjva, wameba, wvaleba, wuxili. дгəаҟуеит itanjeba,<br />

ewameba, wvalobs, wuxs<br />

а-гəала wyena, brazi. гəалак змам visac raime wyena ara aqvs,<br />

vinc nawyeni ar aris<br />

а-гəалсра wyena, gulis mosvla. сара сааира угəы иалсу? Cemi<br />

mosvla Tu gewyina? Cemi mosvla gwyins? Cemi mosvla xom ar<br />

gewyina?<br />

а-гəахəа survili, neba, gulis wadili. иноугʒароуп лара<br />

лгəахəа Sen (mamak.) misi (qalis) neba unda aRasrulo<br />

а-гəахəара mowoneba, siamovnebis gancda. игəы иахəеит mas<br />

(mamak.) raRac moewona, esiamovna, eama. игəы иамыхəеит mas<br />

(mamak.) raRac ar moewona, ar esiamovna, ar eama, ar eWaSnika<br />

гəахəас sasiamovnod, saamod, gulis gasaxarad, mosawonrad.<br />

гəахəас икит man (mamak.) raRac sasiamovnod, saamod CaTvala<br />

а-гəацаҧха gulis gasaRebi, gulis klite. aq: saidumlo,<br />

gulisnadebi, gulis murazi, xvaSiadi<br />

а-гəра ndoba. агəра аибагара erTmaneTis ndoba,<br />

urTierTndoba. ҳагəра еибагоит Cven erTmaneTs vendobiT<br />

а-гəраргара visime darwmuneba, dajereba. агəра лиргеит man<br />

(mamak.) igi (qali) daarwmuna, daajera<br />

- 51 -


а-гəы 1. guli. игəы ҭ(а)ʒыʒоит mas (mamak.) guli ukankalebs,<br />

guli uTrTis, guli ufancqalebs (SiSisagan). агəы еицамк<br />

uSiSari, gambedavi guli. агəы аҵысра SiSisagan gulis<br />

afancqaleba. игəы ҵысуеит mas (mamak.) SiSisagan guli<br />

ufancqalebs. длаҵҟьеит игəы ҵысуа igi (adam.) wamoxta<br />

SiSisagan gulafancqalebuli. гəы цқьала wminda, sufTa guliT.<br />

гəылеи ҧсылеи suliTa da guliT. 2. mkerdi. Сафар днеины<br />

игəы имҵеикуеит safari midis da mas (nivTs) mkerds uSvers<br />

а-гəыдибакылара erTmaneTs gadaxveva, Caxuteba, Caxveva.<br />

игəыдибакылт isini erTmaneTs gadaexvivnen, Caexutnen, Caexvivnen<br />

а-гəыдкылара visime mkerdSi Cakvra, Caxuteba, mkerdze<br />

mikvra. дгəыдикылт man (mamak.) igi (adam.) mkerdSi Caikra,<br />

Caixuta, mkerdze miikra. дгəыдкыл-дхыдкыл mkerdSi CakvriT,<br />

CaxutebiT<br />

а-гəыʒра kocna, ambori. дигəыʒит man (mamak.) mas (adam.) akoca,<br />

igi mas eambora. дигəыʒуа igi (mamak.) mas (adam.) hkocnida ra,<br />

eamboreboda ra<br />

а-гəыҟаҵага gulis gasakeTebeli, karg xasiaTze momyvani,<br />

karg gunebaze damyenebeli<br />

а-гəыҧжəара gulis gaxeTqva, gulis gaskdoma (brazisagan,<br />

dardisagan). ҳгəы ҧнажəап igi (nivTi) guls gagvixeTqavs<br />

а-гəырҕьахəхара risame gadaqceva sasixarulod, salxinod.<br />

игəырҕьахəхеит igi (nivTi) sasixarulod, salxinod gadaiqca<br />

а-ҕызы-ҕызра qviTini. дҕызы-ҕызуеит igi (adam.) qviTinebs<br />

а-ҕьҕьа-гəгəаҳəа (xmabaZviTi) Zlieri guguniT, grialiT<br />

Ҕ<br />

Ҕь<br />

- 52 -


Ҕə<br />

а-ҕəҕəа Zlieri, Ronieri, mZlavri, mZle. ахаҵа ҕəҕəа mZle<br />

vaJkaci. иҕəҕəоуп igi (nivTi) Zlieria, Ronieria<br />

а-ҕəҕəара siZliere, Roniereba, simZlavre, mZleoba<br />

даара Zalian, Zalze, metad, didad<br />

Д<br />

дабатəи? sadauri? (adam.). дабатəхари сара исҭааз? netav<br />

sadauri unda iyos, vinc mewvia? дабатəиу? sadauria?<br />

дара isini. дара абарҭ swored eseni<br />

дарбан? vin? romeli? (adam.)<br />

даҽа sxva<br />

даҽакы sxva<br />

а-дгьыл 1. miwa, dedamiwa. 2. miwis nakveTi. дгьыли жəҩани ca<br />

da miwa, ca da dedamiwa, ca da qveyana<br />

а-дкылара miReba. длыдылкылом igi (qali) mas (adam.) ar<br />

iRebs, ar ikarebs<br />

а-дҟаҵалара risame gverdidan ramis gakeTeba, mimagreba,<br />

midgma, miSeneba. иадҟаҵалоуп mas (nivTs) gverdidan raRac<br />

ukeTia, gverdzea mimagrebuli, midgmuli, miSenebuli<br />

а-дҧхьалара TavisTan mixmoba, miwveva, daZaxeba.<br />

илыдлыҧхьалоит igi (qali) maT TavisTan ixmobs, iwvevs, eZaxis<br />

а-ду 1. didi. 2. didad, Zalian, metad. арҭ аҩбагьы иагьеиҧшым<br />

eseni oriveni erTmaneTs didad arc ki hgvanan<br />

а-дунеи samyaro, msoflio, mTeli qveyana, dunia<br />

а-дҵара 1. dadeba. 2. dakisreba. уалс адҵара valad dadeba,<br />

valad dakisreba. уалс исыдиҵеит man (mamak.) me valad damado,<br />

valad damakisra. 3. vinmesaTvis risame davaleba. исыдылҵеит man<br />

(qalma) me is damavala. ари аус сара исыдҵа! es saqme me<br />

damavale!<br />

- 53 -


а-дыд quxili, grgvinva, mexis gruxuni. адыд-мацəыс elWeqi,<br />

elva-quxili. дыди-мацəыси elWeqi, elva da quxili<br />

а-дырра 1. codna. идыруеит man (mamak.) is icis. амҩа<br />

ззымдыруа vinc gza ar icis. шəара ззымдыруа vinc SiSi ar<br />

icis, visac ar eSinia, uSiSari. 2. cnoba. дудырыр ҟалап Sen<br />

(mamak.) mas (adam.) SeiZleba, albaT icnob. са сузымдру? Sen<br />

(mamak.) Tu mcnob? 3. gageba, mixvedra. идырит man (mamak.) gaigo,<br />

igi mixvda<br />

дырҩегь 1. kvlav, kvlavac, kidev. 2. garda amisa<br />

а-дəы mindori, veli<br />

Дə<br />

а-дəылҵра gareT gasvla. дындəылҵит igi (adam.) gareT gavida<br />

егьымфа-егьымжə usmel-uWmelad<br />

егьынмыжькəа uklebliv. ix. а-ныжьра<br />

егьырҭ sxvebi, danarCenebi<br />

еи! hei!<br />

еижьарамкəа moutyueblad, utyuvrad<br />

Е<br />

еиҟараҵас tolebiviT, TanatolebiviT, tolebis Sesaferisad<br />

еилабааʒа mTlad sveli, erTianad sveli, galumpuli<br />

еилҟьа-еилҕəыцə mardi, moqnili da tanadi adamiani<br />

еиҧшха: абри еиҧшха aseT dros, amisTana dros<br />

еиҵарпапа gadatenili (iaraRi)<br />

ехьарнахыс dReidan, dReis Semdeg, dReis mere<br />

- 54 -


Ж<br />

-<br />

Жь<br />

_<br />

Жə<br />

а-жəа 1. sityva. жəа хаала tkbili sityviT. 2. piroba, aRTqma.<br />

зегьы лтəылтəуеит жəа рымҭакəа igi (qali) yvelas atyvevebs<br />

pirobis miucemlad<br />

а-жəахə ambavi<br />

а-жəлар xalxi<br />

а-жəтəы sasmeli. фатəи-жəтəи sasmel-saWmeli<br />

а-жəҩан ca, zeca. дгьыли жəҩани ca da miwa, ca da qveyana, ca<br />

da xmeli<br />

а-з naRveli. аз еиҧш ашак naRveliviT mware raRac<br />

З<br />

а-заагара vinmesTvis motana, moyvana. иузаазгап убри аҽы me Sen<br />

(mamak.) mogiyvan im cxens. исзааугеит Sen (mamak.) me is (nivTi)<br />

momitane, momiyvane<br />

а-зааигəа risame, vinmes axlos, siaxloves, maxloblad<br />

а-заа(и)ра raRacisTvis, raRacis gamo mosvla. дизааит igi<br />

(adam.) masTan (mamak.) movida, mas mouvida. са сыззаазгьы уи<br />

азыҳəаноуп me amis gamo, amisaTvis movedi<br />

- 55 -


а-заартра vinmesTvis risame gaxsna, gaReba. изаалыртит man<br />

(qalma) mas (mamak.) raRac gauxsna, gauRo<br />

а-заацҳара vinmesTvis risame SemoTvla. ацкы сзааицҳааит man<br />

(mamak.) samagiero, sapasuxo ram SemomiTvalos<br />

а-задкылара erTmaneTTan Sedareba, mimsgavseba. иузадкылом<br />

maT erTmaneTs ver Seadareb, ver miamsgavseb, maTi Sedareba ar<br />

SeiZleba<br />

а-згəаҟра 1. ramis gamo tanjva, rameze dardi. дазгəаҟуеит igi<br />

(adam.) mis (nivTis) gamo itanjeba, masze dardobs. длызгəаҟуеит<br />

igi (adam.) mis (qalis) gamo itanjeba. 2. Zalian monatreba.<br />

сузгəаҟуеит Sen (mamak.) gamo vitanjebi, Senze vdardob; Sen<br />

menatrebi<br />

зегьы yvela, yvelani, yoveli, yovelive. зегьы ззеиҧшу<br />

visTvisac yvelaferi sulerTia. зегь рыла yvelafriT,<br />

yoveliveTi; yvelanairad, yovelnairad, yovelgvarad<br />

а-зеиҧш saerTo, sazogado, saziaro, sayovelTao. зегьы<br />

ззеиҧшу visTvisac yvelaferi sulerTia<br />

а-зʒатəра vinmesTvis Tavis Sewirva, vinmes Tavs Semovleba,<br />

gaRmerTeba. дизʒатəит man (adam.) mas (mamak.) Tavi Seswira, Tavs<br />

Semoevlo, man igi gaaRmerTa<br />

а-зкра ramisadmi Tavis miZRvna. ацəгьеи абзиеигьы дрызкыуп<br />

igi (adam.) Tavs uZRvnis cudsa da kargsac (igulisxmeba: igi avkargis<br />

garCevas uZRvnis Tavs, misi mTavari saqme av-kargis<br />

garCevaa)<br />

а-знеира vinmesTan, ramesTan misvla. слызнеироуп me masTan<br />

(qalTan) unda mivide, me mas unda mivuvide<br />

зны erTxel, odesRac<br />

зны-зынла xandaxan, zogjer, drodadro<br />

а-зура vinmesaTvis risame qmna, damarTeba, gakeTeba, yofa. уара<br />

исзууз rac Sen (mamak.) miqeni, rac Sen dammarTe, rac Sen<br />

gamikeTe, rac Sen miyavi<br />

а-зхара kmareba, sakmarisoba, myofineba. иазхоуп kmara,<br />

sakmarisia, sakmaoa, samyofia. иузхоуп is (nivTi) Sen gyofnis,<br />

SenTvis sakmarisia, sakmaoa, samyofia, geyofa<br />

а-зхьаҧшра 1. risame, visime gamo moxedva. 2. ramisken,<br />

vinmesken moxedva. 3. ramisTvis, vinmesTvis yuradRebis miqceva,<br />

angariSis gaweva, ramed Cagdeba. дизхьаҧшуам igi (adam.) mas<br />

- 56 -


(mamak.) zedac ar uyurebs, yuradRebas ar aqcevs, angariSs ar<br />

uwevs, arafrad agdebs<br />

а-зхəыцра rameze dafiqreba, ramis gamo Cafiqreba.<br />

дагьазхəыцит igi (adam.) mis (nivTis) gamo, masze dafiqrda,<br />

Cafiqrda kidevac. дрызхəыцит igi (adam.) maT gamo, maTze<br />

Cafiqrda<br />

а-зҳəара rameze risame Tqma. мам ҳəа азимҳəеит man (mamak.)<br />

masze (nivTze) uari ar Tqva<br />

а-зцара raimes gamo wasvla, vinmesTan wasvla. узцаз<br />

risTvisac Sen (mamak.) waxvedi<br />

а-зҵаара vinmesTvis SekiTxva. дсызҵааит igi (adam.) SemekiTxa,<br />

man mkiTxa, igi damekiTxa. изымҵаакəа егьырзуʒом misTvis<br />

(mamak.) ukiTxavad isini verafers akeTeben<br />

а-зы 1. -Tvis. 2. gamo<br />

а-зыʒырҩра vinmesTvis mosmena, yuris migdeba. дизыʒырҩуан<br />

igi (adam.) mas (mamak.) usmenda, yurs ugdebda<br />

зынʒа mTlad, sul, sruliad, srulebiT, erTianad<br />

зынʒак mTlad, sul, sruliad, srulebiT, erTianad<br />

а-зыҧшра visime, risame lodini, dalodeba, cda. сизыҧшуп<br />

me mas (mamak.) veli, velodebi, vucdi. иаҳəа сшазыҧшу аҭак!<br />

uTxari, rom pasuxs velodebi!<br />

а-зырхара myofineba, kmareba. изирхеит man (mamak.) is (nivTi)<br />

imyofina, ikmara<br />

а-зыҳəан 1. -Tvis. 2. gamo. убри азыҳəан imis (nivTis) gamo,<br />

imisTvis<br />

Ʒ<br />

а-ʒара 1. damalva, dafarva. изʒеит me is (nivTi) davmale,<br />

davfare. изызʒозеи? ratom davmalo? ratom davfaro? 2. moparva.<br />

изʒеит me igi (nivTi) movipare. изʒароуп me is (nivTi) unda<br />

moviparo. изʒаʒом me mas (nivTs) ver moviparav<br />

- 57 -


а-ʒахəа vazi<br />

а-ʒбра sakiTxis gadawyveta. иʒбит man (mamak.) sakiTxi<br />

gadawyvita<br />

а-ʒы wyali<br />

а-ʒыʒара caxcaxi, kankali. дʒыʒеит igi (adam.) acaxcaxda,<br />

akankalda<br />

а-ʒын 1. zamTari. 2. zamTarSi. ʒынгьы ҧхынгьы zamTar-zafxul,<br />

zamTarSic da zafxulSic<br />

Ʒə<br />

иааилышу rameSi Cawnuli, amownuli<br />

_<br />

И<br />

а-иааира moreva, visime damarcxeba, dajabna, vinmeze<br />

gamarjveba. уара иуиааит is (nivTi) Sen (mamak.) mogeria, man Sen<br />

dagamarcxa, dagjabna, man Senze gaimarjva<br />

иаамҭам dro ar aris; udroo dro<br />

иааркьаҿны mokled, SemoklebiT, sxartad<br />

иаарласны swrafad, Cqara, male, saswrafod<br />

иара 1. is, igi (mamak.). 2. is, igi (nivTi). 3. swored, -ve. иара<br />

убасҟан swored maSin, maSinve<br />

а-иарҭа 1. sawoli. 2. logini, QqveSagebi<br />

а-иасра gavla, Cavla. ииаст man (nivTma) gaiara, Caiara<br />

иаха wuxel, wuxelis. иахаижьҭеи wuxels aqeT, wuxels<br />

Semdeg<br />

иахьа dRes<br />

иаҳа metad, ufro, umetesad<br />

- 58 -


а-иаҵəа 1. mwvane. 2. lurji, cisferi. аҽыхəа иаҵəа<br />

mtredisferi, molurjo cxeni, lurja cxeni<br />

а-иаша 1. sworad, pirdapir. диаша днеуеит igi (adam.)<br />

sworad, pirdapir midis. 2. swori, pirdapiri. амҩаду иаша swori<br />

gza, swori gzatkecili. 3. marTali. ауаҩы иаша marTali<br />

adamiani. ииашоуп marTalia, sworia, WeSmaritia, simarTlea. 4.<br />

gadat.: mTeli. иҵуеит мызкы иаша mTeli Tve gadis, ukve mTeli<br />

Tvea<br />

а-иаша-ҵабырг simarTle da WeSmariteba<br />

-ижьҭеи mas aqeT, mas Semdeg. иахаижьҭеи wuxels aqeT<br />

имҳəакəа uTqmelad, usityvod, ubrad<br />

имцымкəа utyuvrad, moutyueblad<br />

инаркны raRacidan, saidanme moyolebuli, dawyebuli,<br />

mokidebuli. ахы инаркны аҵыхəанынʒа Tavidan moyolebuli<br />

bolomde, Tavidan bolomde. ix. а-накра<br />

инароуны gangrZobiT, gaxangrZlivebiT, xangrZlivad<br />

инеигымкəа ukleblad, uklebliv<br />

а-иоура Sovna, miReba, mopoveba. исоуит viSove, miviRe,<br />

movipove. изласоури? riT, rogor viSovo? аха умоузшəа TiTqos<br />

Sen (mamak.) dro ver iSove<br />

ишнеи-шнеиуа TandaTan, TandaTanobiT, DdroTa ganmavlobaSi<br />

а-калам kalami<br />

К<br />

а-каҧхара zemodan danaTeba. икаҧхоит zemodan anaTebs,<br />

dahnaTis<br />

а-каҷҷара kaSkaSi. амза каҷҷоит mTvare kaSkaSebs<br />

а-кнаҳара risame dakideba, Camokideba. асас иуапа наҟ<br />

инкнеиҳаит stumarma Tavisi nabadi iqiT dakida, miakida,<br />

Camokida<br />

- 59 -


а-кыка ZuZu. убри лакəын зкыка уахоз is (qali) iyo, vis<br />

ZuZusac Sen (mamak.) wovdi<br />

а-кыр 1. bevri, mravali. 2. cota, mciredi, mcireodeni. кыргьы<br />

сицəшəоит me misi (mamak.) cota meSinia kidec<br />

а-кəадыр unagiri<br />

Кь<br />

_<br />

Кə<br />

а-кəадырра cxenis Sekazmva, cxenisTvis unagiris dadgma. аҽы<br />

икəадырит man (mamak.) cxeni Sekazma, cxens unagiri daadga<br />

а-кəалаара gaqroleba, gaqaneba, gaWeneba. икəалаауеит miqris,<br />

mieqaneba, miaWenebs, miWenaobs<br />

а-кəар CorTiT mavali cxeni, CorTmavali<br />

а-кəараҵара mixvev-moxveviT svla, klakvniT gaqceva.<br />

дкəараҵоит igi (adam.) mixvev-moxveviT mirbis, miiklakneba<br />

а-кəшара 1. irgvliv TavisiT Semoxveva, gars Semovleba. 2.<br />

gadat.: vinmes Tavs Semovleba, Tan gadayola. иакəшеит igi<br />

(nivTi) mas (nivTs) Semoexvia, gars Semoevlo. дикəшоит igi<br />

(adam.) mas (mamak.) Tavs evleba, Tan hyveba (pativis sacemad)<br />

а-кəыршара vinmes mier risame rameze Semoxveva. иуапа<br />

икəиршеит man (mamak.) Tavisi nabadi Semoixvia<br />

Қ<br />

- 60 -


а-қьаад qaRaldi<br />

а-қьаадыш TeTri qaRaldi<br />

_<br />

Қь<br />

Қə<br />

а-қəа wvima. ақəа леиуеит wvima modis, wvims<br />

а-қəнага saTanado ram, Sesaferisi, sakadrisi. асас иқəнага<br />

stumris Sesaferisi, stumris sakadrisi<br />

а-қəнагара 1. saWiroeba, aucilebloba. иқəнагоуп saWiroa,<br />

aucilebelia, xams. 2. Sesaferisoba, risame Rirsad yofna, rgeba.<br />

иуқəнагом Sen (mamak.) misi (nivTis) Rirsi ara xar, igi Seni<br />

Sesaferisi ar aris, igi ar gergeba<br />

а-қəтəара 1. rameze jdoma. аҽы дақəтəоуп igi (adam.) cxenze<br />

zis. лиарҭа дықəтəоуп igi (qali) Tavis sawolze zis. 2. rameze<br />

dajdoma, Sejdoma. аҽы дҩақəтəеит igi (adam.) cxenze Sejda,<br />

cxens moajda<br />

а-қəцə 1. mwvervali. 2. kenwero, wvero<br />

а-қəцəан 1. mwvervalze. 2. kenweroze, wveroze<br />

а-қəҵара risame rameze dadeba. ахы ақəҵара risame an vinmes<br />

gamo Tavis dadeba, Tavis Sewirva, Tavis gawirva. схы ақəысҵап<br />

me mas (nivTs) Tavs Sevwirav, misTvis Tavs gavwirav<br />

а-қəҿыҭра vinmesTvis SeZaxeba, visime daZaxeba. иқəҿиҭит man<br />

(mamak.) mas (mamak.) SesZaxa, dauZaxa<br />

а-қəшəара 1. risame rameze moxvedra, mortyma, mirtyma. 2.<br />

Sexvedra. 3. SemTxveva, damarTeba, risame mosvla. сара<br />

сақəшəеит убри еиҧш аус me SememTxva. damemarTa, momivida<br />

- 61 -


iseTi saqme. бзықəшəаз rac Sen (qals) SegemTxva, dagemarTa,<br />

mogivida. амчымхара ақəшəара zedmiw.: uZlurebis damarTeba,<br />

Zaladobis msxverplad qceva. амчымхара дақəшəеит mas (adam.)<br />

uZlureba SeemTxva, Zaladobis msxverplad iqca, masze Zala<br />

ixmares<br />

а-қəыкра 1. risame rameze daWera, dakaveba. 2. gadat.: risame<br />

gadawyveta, ganzraxva, miznis dasaxva. иақəикит man (mamak.)<br />

raRac gadawyvita, ganizraxa, miznad daisaxa<br />

а-қəырҧалара risame an visime rameze xtuneba. рыҽқəа адəы<br />

инықəдырҧалт maT TavianTi cxenebi mindorze axtunes,<br />

akuntruSes<br />

а-қəыҷҷара zemodan kaSkaSi. иақəыҷҷоит dahkaSkaSebs<br />

Ҟабарда yabardo<br />

Ҟ<br />

а-ҟаза 1. ostati, xelosani. 2. xelovani. ҽыла дҟазоуп igi<br />

(adam.) cxenosnobis ostatia, daxelovnebuli mxedaria,<br />

cxenenjia<br />

а-ҟазаара yofna, arseboba. дыҟоуп igi (adam.) aris, imyofeba.<br />

дааҧса дыҟоуп igi (adam.) daRlilia. леиҧш дыҟамызт misi<br />

(qalis) msgavsi ar arsebobda, misi msgavsi aravin iyo. иара<br />

дыҟамкəа егьрызҳəаʒом Tu is (mamak.) ar aris, isini verafers<br />

amboben, umisod verafers amboben. уара уҟаз! Sen (mamak.) iyavi!<br />

а-ҟазшьа 1. xasiaTi, buneba, 2. saqcieli, qceva, manera<br />

а-ҟалара moxdena. иҟалеит moxda. иҟалазеи? ra moxda? иҟалап<br />

moxdeba; gadat.: iqneb, SeiZleba, SesaZloa, vinZlo, albaT.<br />

иҟамлари? ar SeiZleba? xom SeiZleba? aki SeiZleba! иҟамлари<br />

чаҕьак имфацзар? xom SeiZleba, mas (mamak.) jer puris lukmac<br />

ar eWamos?!<br />

а-ҟама satevari, xanjali, yama. ҟамала satevriT, xanjliT,<br />

yamiT<br />

а-ҟарма svia, fSala (mcen.)<br />

- 62 -


а-ҟны -Tan<br />

а-ҟынʒа -mde<br />

а-ҟəаҧаҿаҧа oRroCoRro<br />

Ҟь<br />

_<br />

Ҟə<br />

á-ла Tvali. áла ҭырчаа Tvaldasiebuli<br />

Л<br />

а-лабашьа alabaSa, mujra (rkinis wvetiani joxi, xeljoxi)<br />

а-лабара riTime xedva. aq: узлазбауала rogorc Sen (mamak.)<br />

gxedav, rogorc gatyob, rogorc gamCnev<br />

а-лагара dawyeba. салагеит daviwye. уагьаламган! Sen (mamak.)<br />

arc ki daiwyo! nurc daiwyeb! nurc daapireb! nurc ecdebi!<br />

а-лагылара 1. erTgvar sagnebs Soris dadgoma, Cadgoma. 2.<br />

ramesTan midgoma. харатə сасык аҧсуа ишəгəашə днылагылеит<br />

Soreuli stumari afxazis WiSkars miadga<br />

а-лаҕырʒ cremli, kurcxali<br />

а-лаҕырʒышара cxare cremliT tirili, cremlis Rvra,<br />

cremlis frqveva. длаҕырʒышоит igi (adam.) cxare cremliT<br />

tiris, cremlebs Rvris, cremlad iRvreba, cremlebs afrqvevs<br />

а-лаҕьа daRmarTi, TavdaRmarTi. лаҕьа дынҭалеит igi (adam.)<br />

TavdaRmarTze daeSva<br />

- 63 -


а-лада 1. qvemoT, qveviT, dabla, qvemoTken. 2. qvemo, qveda. 3.<br />

samxreTi. ладеи ҩадеи zemoT-qvemoT, aRma-daRma<br />

а-лазаара rameSi yofna, rameSi Sereva, gareva. ирылоу visac<br />

isini (Tvisebebi) urevia<br />

а-лаҟазаара risame gamoyenebiT yofna-arseboba. излаҟаз riTac<br />

igi (nivTi) arsebobda<br />

а-лалара risame rameSi Sereva, Sesvla, SeerTeba. иалалеит<br />

gaeria, Seeria, SeuerTda. абри еиҧш аус уаламлан! Sen (mamak.)<br />

aseT saqmeSi nu gaerevi!<br />

а-ламысда unamuso, usindiso<br />

лара is, igi (qali)<br />

а-ларҟəра vinmes mier risame dabla daweva, Zirs daxra,<br />

daxrevineba. убри ажəа ихы ланарҟəит im sityvam mas (mamak.)<br />

Tavi daaxrevina. схы ласырҟəуеит Tavs vxri, Tavs vixri<br />

а-ларџь lurja, mtredisferi (cxeni)<br />

а-лахьынҵа bediswera, momavali bedi, gangeba. zedmiwevniT:<br />

Sublze dawerili<br />

а-лаҵара raimeSi risame Setana, Seyvana, SeSveba. аашьара ҳəа<br />

улоуҵашам Sen (mamak.) sizarmaces ar ahyvebi, (zedmiw.:<br />

sizarmaces SenSi ar SeuSveb)<br />

а-лаша naTeli, mbrwyinavi, manaTobeli, kaSkaSa, mokaSkaSe<br />

а-лашара 1. sinaTle, Suqi. 2. brwyinva, naTeba, kaSkaSi.<br />

илашоит brwyinavs, anaTebs, kaSkaSebs<br />

а-лашьца bneli. аҵых лашьца bneli Rame<br />

а-лбаара dabla, qveviT Casvla, Camosvla, Zirs daSveba.<br />

дылбааит igi (adam.) dabla, qveviT, Zirs Cavida, Camovida, daeSva<br />

а-лгара 1. gaTaveba, damTavreba, morCena. 2. gadat.: visime<br />

gaTaveba, daRupva, mospoba, mokvla, bolos moReba. гəыла<br />

сылгеит man guliT (grZnobiT) momkla. усылга! gamaTave!<br />

momkali! дсылгауан igi (adam.) me bolos momiRebda, gamaTavebda,<br />

momklavda<br />

- 64 -


а-леира zemodan Camosvla. ақəа леиуеит wvima modis. ақəа<br />

леиуеит ҧҳалк хышəҭызшəа ise wvims, TiTqos koka waiqcao,<br />

kokispirulad wvims<br />

а-лиаара sadme dabadeba, amozrda<br />

а-лкра gamoyofa, gamocalkeveba. ирылкуп igi (nivTi) maTgan<br />

gamoyofilia, gamocalkevebulia<br />

а-лкьра ganze gadgoma, gandgoma, ganrideba. дрылкьит igi<br />

(adam.) maT ganze gaudga, ganudga, maT ganerida<br />

а-лшара SeZleba. исылшоит SemiZlia. исылшозар Tu SemiZlia,<br />

Tu SevZleb<br />

а-лымҳа yuri. алымҳа аҭара yurisgdeba, mosmena. илымҳа<br />

ииҭеит man (mamak.) mas (mamak.) yuri miugdo, mousmina<br />

а-лых rCeuli, saukeTeso. абырфын лых rCeuli abreSumi;<br />

gadat.: nazi, mSvenieri qali<br />

ма an, anda<br />

М<br />

а-мазаара qoneba, yola. исымоуп me is (nivTi) maqvs, me is<br />

(sulieri, an adamiani) myavs, me isini maqvs, me isini myavs. измам<br />

visac is (nivTi) ara aqvs, visac is (sulieri, an adamiani) ara<br />

hyavs, visac isini ara aqvs, visac isini ara hyavs. иҽи икəадыри<br />

ахьынеимоу, дагьмариам рыхə зшьаша mas (mamak.) rom cxenunagiri<br />

aqvs, ioli mosaZebnic, advilad sapovnelic ar aris is,<br />

vinc maT Sefasebas SeZlebs, mis cxen-unagirs fass vervin<br />

dasdebs<br />

а-маʒарах naqurdali, naparavi, moparuli<br />

макьа jer, jerac, jer kidev, jerjerobiT<br />

макьана jer, jerac, jer kidev, jerjerobiT<br />

мам ara. мам ҳəа ara meTqi, ara-Tqo, arao<br />

а-маншəалара gamarTleba, xelis momarTva. сманшəаланы аҽы<br />

сзаагар Tu gamimarTla, Tu xeli momemarTa da cxeni moviyvane...<br />

мап ara. мап анакəха Torem, Tu ara da<br />

- 65 -


а-мариа 1. ioli, advili. 2. gadat.: ioli mosaZebni, advilad<br />

sapovneli. иҽи икəадыри ахьынеимоу, дагьмариам рыхə зшьаша<br />

mas (mamak.) rom cxen-unagiri aqvs, ioli mosaZebnic, advilad<br />

sapovnelic ar aris is, vinc maT Sefasebas SeZlebs<br />

а-марџьа! marjved! yoCaRad!<br />

а-мацəыс elva. дыди мацəыси elva da quxili. адыд-мацəыс<br />

elva-quxili, elWeqi<br />

а-мдыр uvici, Seugnebeli<br />

а-мдырра uvicoba, Seugnebloba<br />

а-мдырхара uvicad, Seugneblad gadaqceva. сымдырхеит<br />

Seugnebeli gavxdi<br />

а-мза mTvare<br />

моумоу ara<br />

а-мра mze. амра халеит mze amovida<br />

мҳəакəа ix. имҳəакəа<br />

а-мц tyuili, sicrue<br />

мцымкəа ix. имцымкəа<br />

а-мца cecxli. амца еиқəуҵоит Sen (mamak.) cecxls anTeb<br />

а-мҵакра 1. risame daWera, dakaveba qvemodan, qvevidan. 2.<br />

risame miSvera qvevidan, SeSvera. Сафар днеины игəы имҵеикуеит<br />

safari midis da mas (iaraRs) guls, mkerds uSvers qvemodan<br />

а-мч Zala, Rone. мчыла ZaliT, ZaldatanebiT<br />

а-мчымхара uZlureba, Zalis ukmarisoba. амчымхара ақəшəара<br />

uZlurebis damarTeba; gadat.: Zaladobis msxverplad gaxdoma.<br />

амчымхара дақəшəеит igi (adam.) Zaladobis msxverpli gaxda<br />

а-мш dRe. ахымшк sami dRe<br />

а-мыз Tve<br />

а-мҩа gza. мҩасы gzad, gzaSi<br />

а-мҩаду didi gza, gzatkecili<br />

а-мҩахəасҭа biliki<br />

- 66 -


а-наара 1. daxriloba. 2. ferdobi, mTis kalTa<br />

Н<br />

а-навакнаҳара risame iqiTken, risame gverdiT dakideba.<br />

(и)навакнеиҳаит man (mamak.) igi (nivTi) raRacis gverdiT miakida<br />

а-нагʒа 1. sruli, mTeli, mTliani. 2. srulyofili<br />

а-нагʒара Sesruleba, aRsruleba. инасыгʒеит Sevasrule,<br />

aRvasrule. инарыгʒароуп maT unda Seasrulon, unda<br />

aRasrulon. нагʒарала SesrulebiT, aRsrulebiT; gadat.:<br />

srulad, srulyofilad, uklebliv<br />

а-нажьра 1. migdeba, mitoveba. 2. datoveba. 3. miteveba, patieba.<br />

исанеижьт man (mamak.) me momiteva, mapatia. 4. gamotoveba,<br />

gamokleba<br />

а-накра iqiTken daWera, iqiT dakaveba<br />

наҟ 1. iqiT, iqiTken, iq. усҧырҵ наҟ! iqiT gamSordi! iqiT<br />

gamecale! 2. ganze, gverdiT, gverdze<br />

а-налҧшра rameSi gamWolad gaxedva, gaWvreta. унарылҧшны<br />

Sen (mamak.) gamWolad gaixedav ra...<br />

а-напы xeli. нап ҟазала ostatis xeliT, xelovanis xeliT,<br />

daxelovnebuli xeliT. анапы анызаара visime xelT yofna.<br />

унапы сануп Sens (mamak.) xelTa var. анапы анҵара xelze risame<br />

dadeba; gadat.: davalebis micema, saqmis Cabareba. рнапы<br />

ианылҵоит igi (qali) maT raRacas avalebs, davalebas aZlevs,<br />

saqmes abarebs<br />

а-наргʒара Sesrulebineba, aRsrulebineba. ҳнанаргʒап igi<br />

(nivTi) Cven raRacas Segvasrulebinebs, aRgvasrulebinebs<br />

а-нархара raimesken gadaxra, gadaweva; gadat.: mimarTulebis<br />

arCeva.<br />

нас mere, Semdeg, Semdgom<br />

а-насыҧ bedi, bedniereba, iRbali<br />

а-нахара risame iqiT miweva. аҧшəма асқам амцахь днахеит<br />

maspinZelma skami cecxlisken miswia<br />

а-нахыс mas mere, mis Semdeg<br />

- 67 -


а-нацҵара 1. mimateba. 2. naTqvamze risame damateba, daZena.<br />

инациҵеит man (mamak.) dasZina<br />

-наҵы vidre, vidremdis, sanam, sanamde. уҟанаҵы vidre, sanam<br />

Sen (mamak.) iarsebeb<br />

а-нашьҭра 1. miSveba, gaSveba. 2. ZaRlis miteveba, miqseva,<br />

miqsianeba. 3. migzavna. 4. Tmis gaSla, gadaSveba. лыхцəы<br />

нашьҭны дыҟоуп igi (qali) TmagaSlilia, nawnavi daSlili aqvs<br />

а-наҩра xmis miwvdena, xmis gavrceleba, xmis miRweva. хара<br />

инаҩуеит иара иажəахə misi (mamak.) ambavi Sors aRwevs, igi<br />

saxelganTqmulia<br />

а-наҩсра vinmesTvis, ramesTvis gverdis avla, gverdiT Cavla.<br />

уи днаиҩсит man (adam.) mas (mamak.) gverdi auara, gverdiT Cauara<br />

а-неига misasvleli, misavali, riTac misvla SeiZleba<br />

а-неира misvla. днеиуеит igi (adam.) midis. схы инеирым ушҟа<br />

Cemi tyvia Senamde (mamak.) ar mova<br />

а-неирҭа misasvleli, wasasvleli. неирҭас имоуп ҳара ҳахьгьы<br />

mas (mamak.) Cvenamdec moesvleba, mas Cvenamde mosasvleli gzac<br />

aqvs<br />

а-ниара 1. Sexvedra. 2. damarTeba, SemTxveva. даниеит mas (adam.)<br />

raRac daemarTa,SeemTxva. дзынио rac mas (adam.) emarTeba<br />

а-нкыдҵара risame rameze dadeba, Camodeba, Semodeba. ухы<br />

нкыдҵа! Sen (mamak.) Tavi midevi! Tavi Camodevi (baliSze)! cota<br />

waiZine!<br />

а-нҭҟьара iaraRis gavardna, gasrola. атапанча иныҭҟьеит<br />

dambaCa gavarda, dambaCam gaisrola<br />

а-нхара cxovreba. дынхоит igi (adam.) cxovrobs<br />

а-нхашьа cxovrebis wesi, cxovrebis manera<br />

а-нцəа RmerTi, RvTaeba, ufali. анцəа иџьшьоуп! madli<br />

ufals! madloba RmerTs! анцəа сишəиит RmerTma damwyevla<br />

а-нҵара 1. risame rameze dadeba. 2. gadat.: davalebis micema,<br />

saqmis Cabareba. рнапы ианылҵоит igi (qali) maT raRacas<br />

avalebs, davalebas aZlevs, saqmes abarebs. 2. Cawera, warwera.<br />

иазанҵашам raRaca ver Caiwereba<br />

- 68 -


а-ныжьра 1. migdeba, mitoveba. 2. datoveba. инижьит man (mamak.)<br />

raRac datova. 3. gamotoveba, gamokleba. егьынмыжькəа<br />

uklebliv. 4. miteveba, patieba<br />

а-нықəырҧалара risame xtunviT, kuntruSiT tareba, xtuneba.<br />

аларџь нықəирҧалоит igi (mamak.) lurjas miaxtunebs,<br />

miakuntruSebs<br />

а-ныҟəара 1. mgzavroba. 2. mogzauroba. 3. moqceva, qceva.<br />

дышныҟəашаз иҳасабқəеит man (adam.) iangariSa, gaTvala,<br />

gansazRvra, Tu rogor moqceuliyo<br />

а-нырҧхара gaTboba, SeTboba. амца унырҧха! cecxlTan<br />

gaTbi! cecxliT SeTbi!<br />

а-ныҵакра risame dabla daweva. лыбжьы ныҵак дҵəыуоит igi<br />

(qali) xmis daweviT tiris, xmadabla tiris<br />

а-нышьҭалара wamowola, miwola. унышьҭал! Sen (mamak.)<br />

wamoweqi!<br />

Одышь odiSi, samegrelo<br />

а-ҧацха facxa, wnuli qoxi<br />

О<br />

П<br />

_<br />

Ҧ<br />

- 69 -


а-ҧаџьҧаџьра lamazad, mSvenivrad gamoyureba.<br />

дҧаџьҧаџьуеит igi (adam.) lamazad, mSvenivrad gamoiyureba<br />

а-ҧеиҧш bediswera, momavali bedi, gangeba<br />

а-ҧҟара wesi, gadawyvetileba, dadgenileba<br />

а-ҧсаа(тə) frinveli<br />

а-ҧсабара buneba<br />

а-ҧсра 1. sikvdili. 2. kvdoma. сыҧсыроуп unda movkvde.<br />

а-ҧсҭа xeoba<br />

а-ҧсҭҳəа Rrubeli. аҧсҭҳəа еилач sqeli Rrubeli<br />

а-ҧсшьара dasveneba, mosveneba, sulis moTqma. уара уҧсы шьа!<br />

Sen (mamak.) daisvene, moisvene, suli moiTqvi!<br />

а-ҧсы I. suli. ҧсыла suliT. гəылеи ҧсылеи suliTa da<br />

guliT<br />

а-ҧсы II. mkvdari. иҧсы-инха mkvdari, an gadarCenili,<br />

cocxali, an mkvdari. иҧсы-инха [аус] инарыгʒароуп maT<br />

cocxlebma, an mkvdrebma saqme unda aRasrulon<br />

ҧсызхоу sulieri, suldgmuli<br />

а-ҧсыхəа saSveli, gamosavali. ҧсыхəа имам mas (mamak.)<br />

saSveli ara aqvs, sxva gamosavali ara aqvs<br />

а-ҧха Tbili<br />

а-ҧхара siTbo. ҧхара амамкəа siTbos uqonlad<br />

а-ҧхашьара 1. sircxvili. 2. darcxvena. дыҧхашьоит rcxvenia,<br />

ercxvineba, ircxvens. дыҧхашьазаап аҭаца rZals Turme<br />

Sercxva, rZalma Turme isircxvila. иҧхеишьоз rac man (mamak.)<br />

samarcxvinod miiCnia, rac man isircxvila<br />

а-ҧхыʒ sizmari<br />

а-ҧхын zafxuli. ʒынгьы ҧхынгьы zamTaric da zafxulic,<br />

zamTar-zafxul, zamTarSic da zafxulSic<br />

а-ҧхьаʒара 1. Tvla, daTvla. 2. CaTvla, miCneva. иҧхьаʒеит man<br />

(mamak.) isini miiCnia, CaTvala<br />

а-ҧҳал koka, foxali. ақəа леиуеит ҧҳалк хышəҭызшəа ise<br />

wvims, TiTqos koka waiqcao, kokispirulad wvims<br />

а-ҧҳалара moulodnelad Sexvedra, gadayra. усҧымҳалан! Sen<br />

(mamak.) moulodnelad ar Semxvde! arsad gadameyaro!<br />

а-ҧҳəызба qaliSvili, qalwuli, axalgazrda qali<br />

- 70 -


а-ҧҳəыс 1. qali. 2. coli, meuRle<br />

а-ҧҵəара gawyveta, mowyveta. аҵыхəаҧҵəара gaTaveba,<br />

damTavreba, moTaveba, moleva, bolos gamoCena, bolos moReba,<br />

daboloeba. рҵыхəа ҧҵəаʒом илаҕырʒқəа ar mTavrdeba, ar ileva<br />

misi (mamak.) cremlebi, mis cremlebs bolo ar uCans<br />

а-ҧҵəаха 1. natexi. 2. nagleji. 3. namsxvrevi. 4. namtvrevi. 5.<br />

nawyveti. gadat.: Zalian msgavsi. арашь ҧҵəаха raSis msgavsi,<br />

raSiseburi<br />

а-ҧшʒа lamazi, mSvenieri<br />

а-ҧшʒара silamaze, mSveniereba<br />

а-ҧшʒахара TavisiT galamazeba, damSveneba, gamSveniereba.<br />

иҧшʒахеит is (nivTi) galamazda, damSvenda, gamSvenierda<br />

а-ҧшра 1. cqera, yureba. диҧшуеит igi (adam.) mas (mamak.)<br />

Sescqeris, Sehyurebs, uyurebs. 2. Sesaxedaoba, garegnoba.<br />

ҧшрала SesaxedaobiT, garegnobiT. асы ҧшра Tovlisferi,<br />

Tovlis Sesaxedaobisa<br />

а-ҧшəма 1. maspinZeli. 2. patroni. 3. qmari, meuRle<br />

а-ҧылара Sexvedra, daxvedra, migebeba, Segebeba. диҧылт igi<br />

(adam.) mas (mamak.) Sexvda, daxvda, miegeba, Seegeba<br />

а-ҧырҵра vinmesagan, ramisagan moSoreba, CamoSoreba,<br />

Camocileba, gacla, Tavis danebeba. дзаҧырҵуамызт igi (adam.)<br />

mas (nivTs) ver eleoda. усҧырҵ наҟ! iqiT gamSordi! iqiT<br />

gamecale!<br />

а-ҧышəара gamocda. иҧушəеит is (nivTi) Sen (mamak.)<br />

gamoscade<br />

а-разҟы bedi, iRbali, bedniereba<br />

Р<br />

а-рацəа 1. bevri, mravali. 2. bevrad, mravlad, metad, blomad.<br />

ирацəоуп bevria, mravalia, blomadaa<br />

а-рацəашьара bevrad miCneva, bevreba. ирацəеишьеит man (mamak.)<br />

isini bevrad miiCnia, mas isini ebevra<br />

- 71 -


а-рашь raSi. арашь ҧҵəаха raSis msgavsi, raSiseburi<br />

а-рбара daSroba, gaSroba, amoSroba. иирбеит man (mamak.)<br />

isini daaSro, gaaSro, amoaSro<br />

а-ргара wayvanineba, waRebineba. ахьмыʒҕ аргара vinmes mier<br />

sxvisi Sercxvena, lafSi amosvra, Tavis moWra, sircxvilSi<br />

Cagdeba. иаҳəа ахьмыʒҕ бааҧсы шысургаз! Sen (mamak.) mas (mamak.)<br />

uTxari, rogor saSinlad Semarcxvine, rogor amomsvare lafSi,<br />

rogor momWeri Tavi, rogor Camagde saSinel sircxvilSi!<br />

а-ргьалара risame gaqneva, gaqaneba, gakonwialeba. иргьалеит<br />

man (mamak.) is (nivTi) gaaqnia, gaiqnia, gaaqana, gaakonwiala<br />

а-ргəаҟга mtanjveli ram, satanjveli, gamawamebeli ram<br />

а-рҕəҕəара risame gamagreba, gaZliereba. абжьы арҕəҕəара<br />

xmis gaZliereba, xmis amaRleba, xmis aweva, xmis gamkacreba.<br />

ибжьы рҕəҕəаны xmamaRla, xmis aweviT, mkacri xmiT<br />

а-рʒəʒəара dabanineba. иҿы-инапы иирʒəʒəеит man (mamak.) mas<br />

(mamak.) xel-piri daabanina<br />

а-рқьақьара risame rameze gadafena, gadaSveba. ихҭырҧа<br />

рқьақьаны имоуп mas (mamak.) yabalaxi (mxrebze) aqvs gadafenili<br />

а-рқьиага Tavis gasamarTlebeli. хы рқьиага ажəа Tavis<br />

gasamarTlebeli sityva<br />

а-рлашара ganaTeba, gabrwyineba. (и)ирлашеит man (mamak.) is<br />

(nivTi) gaanaTa, gaabrwyina. адыд-мацəыс имҩа арлашоит mas<br />

(mamak.) elva-quxili gzas unaTebs. дкаҷҷоит амза аҧсабара<br />

шарлашо еиҧш igi (adam.) ise kaSkaSebs, rogorc mTvare<br />

anaTebs, abrwyinebs bunebas<br />

а-рҧыс Wabuki<br />

а-рҧхашьага samarcxvino, Semarcxveneli ram. ҽыҧныҳəаси<br />

рҧхашьагаси иузхоуп Sen (mamak.) isini geyofa, gyofnis<br />

sasayvedurod da samarcxvinod<br />

а-рҧхашьара vinmesagan visime Sercxvena, saqcielis gamo<br />

daZraxva, sayveduris Tqma. убри азыҳəан сзырҧхашьода? imis<br />

(nivTis) gamo vin damZraxavs?<br />

а-рҭынчра visime damSvideba, dawynareba. сааурҭынчып Sen<br />

(mamak.) me damamSvideb, damawynareb<br />

а-рха mindori, veli<br />

- 72 -


а-рхаҵара vinmesagan visime dakaceba, davaJkaceba. агəы<br />

архаҵара gulis gamamaceba, gaguladeba, gulis gamxneveba. игəы<br />

архаҵоит mas (mamak.) raRaca guls umamacebs, aguladebs, guls<br />

umxnevebs<br />

а-рхиара risame gamzadeba, momzadeba. фатəык бырхиароуп Sen<br />

(qalo) raime saWmeli unda gaamzado, moamzado<br />

а-рхəмарра risame, visime aTamaSeba. рыҽқəа идырхəмарт maT<br />

TavianTi cxenebi aaTamaSes<br />

а-рҳарá I. gagonebineba, mosmenineba. зегьы иирҳаит man (mamak.)<br />

mas (mamak.) yvelaferi moasmenina, gaagona (e. i. uTxra)<br />

а-рҳарá II. dafrTxoba. дырҳаит igi (adam.) dafrTxa.<br />

длаҵҟьеит дшəа-дырҳауа igi (adam.) wamoxta SeSinebuldamfrTxali<br />

а-рҳəарá 1. Tqmevineba. иирҳəеит man (mamak.) mas (mamak.) raRac<br />

aTqmevina. игəы инарҳəом mas (mamak.) raRacas guli ar<br />

aTqmevinebs, guli uSlis Tqmas. 2. dakvra (musikaluri<br />

sakravisa)<br />

а-рҵаҩы maswavlebeli, pedagogi<br />

а-рҿыхара visime gaRviZeba. дирҿыхеит man (mamak.) igi (adam.)<br />

gaaRviZa. дмырҿыхакəа mis (adam.) gauRviZeblad<br />

а-ршра risame gacxeleba, gaxureba. амца иаршыз vinc<br />

cecxlma gaaTbo, gaaxura<br />

са me (сара nacvalsaxelis mokle varianti)<br />

С<br />

а-салам salami, misalmeba. саламышьҭахь salmis Semdeg,<br />

misalmebis Semdeg<br />

сара me<br />

а-сас stumari. сасык viRac stumari, romeliRac stumari, erTi<br />

stumari<br />

а-сахьа saxe<br />

- 73 -


а-сқам skami<br />

а-сра 1. cema, dartyma. афарҭын аџьқəа ирысуеит qariSxali<br />

muxebs scems, urtyams. 2. qaris daberva, qrola. афарҭын суеит<br />

qariSxali uberavs, qariSxali qris<br />

а-сы Tovli<br />

а-тапанча dambaCa, revolveri, pistoleti<br />

Т<br />

Тə<br />

а-тəара 1. jdoma. дтəоуп igi (adam.) zis. 2. dajdoma. дтəоит<br />

igi (adam.) jdeba<br />

а-тəытəра datyveveba, damoneba. gadat.: moxiblva. зегьы<br />

лтəылтəуеит igi (qali) yvelas atyvevebs, imonebs, yvelas<br />

xiblavs<br />

Ҭ<br />

а-ҭаара stumris mosvla, stumris wveva. дабатəхари сара<br />

исҭааз? sadauri unda iyos CemTan stumrad mosuli, vinc mewvia?<br />

а-ҭазаара 1. rameSi yofna. gadat.: ganzraxva. сгəы иҭоуп<br />

gulSi maqvs, ganzraxuli maqvs. ргəы егьҭаʒам maT gulSi<br />

araferi aqvT, cudi araferi aqvT ganzraxuli. 2. stumris yofna<br />

maspinZelTan. сас дуҭоуп Sen (mamak.) stumari gyavs.<br />

иеибагəырҕьон иҭази иареи erTmaneTs Sehxarodnen stumrad<br />

myofi da igi (mamak.)<br />

а-ҭ(а)ʒыʒара: агəы аҭ(а)ʒыʒара SiSisagan gulis akankaleba,<br />

SiSisagan gulis acaxcaxeba, SiSisagan gulis afancqaleba. игəы<br />

- 74 -


иҭ(а)ʒыʒоит SiSisagan guli ukankalebs, guli ucaxcaxebs, guli<br />

ufancqalebs<br />

а-ҭак 1. pasuxi. аҭакс pasuxad. 2. sapasuxo. аҭак ажəа sapasuxo<br />

sityva<br />

а-ҭалара 1. SemozRudulSi Sesvla. ашҭа дҭалоит igi (adam.)<br />

ezoSi Sedis, Semodis. 2. gadat.: daRmarTze daSveba. лаҕьа<br />

дынҭалеит igi (adam.) daRmarTze daeSva<br />

а-ҭара vinmesTvis risame micema. дба уи, ҵара узҭаз! naxe is<br />

(adam.), vinc Sen (mamak.) ganaTleba mogca. жəа рымҭакəа maTTvis<br />

sityvis, pirobis miucemlad. алымҳа аҭара vinmesTvis yuris<br />

Txoveba, yuris dagdeba, yuris migdeba. алымҳа ииҭеит man (mamak.)<br />

mas (mamak.) yuri aTxova, yuri daugdo, yuri miugdo<br />

а-ҭахра ndoma, survili. исҭахуп minda, msurs. исҭахым ar<br />

minda, ar msurs<br />

а-ҭаххара mondomeba, mosurveba. (и)иҭаххеит man (mamak.) raRac<br />

moindoma, moisurva, mas raRac mounda, moesurva<br />

а-ҭахəхəа Rrmad da mSvidad, gulianad Zili. дҭахəхəа<br />

дыцəоуп mas (adam.) Rrmad da MmSvidad, gulianad sZinavs<br />

а-ҭаца 1. rZali. 2. patarZali. аҭаца хəыҷы patarZali<br />

а-ҭбаара sivrce, sifarTove, sigane, sisrule<br />

а-ҭи(и)ра 1. visime an risame gagzavna. 2. gayidva. иҭиуеит igi<br />

(mamak.) mas (nivTs) yidis. иҭиуам igi (mamak.) mas (nivTs) ar yidis<br />

а-ҭҟьара raRacidan risame amovardna. агəы аҭҟьара gulis<br />

amovardna (SiSisagan, eldisagan, sixarulisagan). иажəа Сафар<br />

игəы инҭнаҟьеит misma (mamak.) sityvam safars guli (eldisagan)<br />

amougdo, guli aufancqala, misma sityvam safari daafrTxo<br />

а-ҭоуҕан Ronieri, nasuqali (cxeni)<br />

ҭшаша: лыла ҭшаша qalis cecxliviT mwveli, cecxlovani,<br />

sxivosani Tvalebi<br />

а-ҭыʒшəа ambavi, saTqmeli, salaparako. зегьы ирҳəоит иара<br />

иҭыʒшəа yvelani mis (mamak.) ambavs hyvebian<br />

а-ҭырчаара Signidan dasieba, SeSupeba. лыла ҭырчаауп mas<br />

(qals) Tvalebi dasiebuli, SeSupebuli aqvs<br />

а-ҭыҩра 1. bude. 2. bunagi, soro<br />

- 75 -


Ҭə<br />

а-ҭəазаара risame sakadrisoba, Sesaferisoba. иаҭəам igi<br />

(nivTi) sakadrisi ar aris, Sesaferisi ar aris<br />

а-ҭəашьара kadreba, risame sakadrisad, Sesaferisad miCneva.<br />

исаҭəашьеит igi (nivTi) Cems sakadrisad, Sesaferisad miviCnie<br />

уа I. iq<br />

У<br />

уа II. Sen (mamak.) (уара nacvalsaxelis mokle varianti). дба уи,<br />

уа ууаҩызтəыз! naxe is (adam.), vinc Sen (mamak.) adamianad, kacad<br />

gaqcia!<br />

уажəраанʒа aqamde, am dromde<br />

уажəы axla, amJamad, aw<br />

уажəы-уажəы xSir-xSirad<br />

уажəы-уашьҭан sadacaa, sacaa, male, swrafad<br />

уаҟа iq, im adgilas<br />

а-уал 1. vali. 2. movaleoba. уалс исыдиҵеит man (mamak.) valad<br />

damakisra, damavaldebula, damavala<br />

а-уапа nabadi<br />

уара Sen (mamak.)<br />

уахь iqiT, iqiTken, iqiTa mxares<br />

уаҳа 1. metad, ufro. 2. sxvanairad, sxvagvarad<br />

а-уаҩы 1. adamiani, kaci. ауаҩы иаша marTali kaci, marTali<br />

adamiani. 2. kaciSvili, aravin (uaryofiT formaSi mdgom<br />

zmnasTan). уаҩы ишимбац adamians jer rom ar unaxavs, aravis<br />

rom ar unaxavs, arnaxulad, arnaxuli<br />

- 76 -


а-уаҩытəра visime adamianad, kacad qceva. дба уи, уа<br />

ууаҩызтəыз! naxe is (adam.), vinc Sen adamianad, kacad gaqcia!<br />

а-уаҩышьа adamianoba, kacoba<br />

убас ise, imnairad, imgvarad<br />

убасҟан maSin, im dros, imJamad<br />

убри is, igi (Sors myofi, an uxilavi). убри еиҧш iseTi,<br />

imnairi, imgvari; ise, imnairad, imgvarad<br />

уи is, igi (Sors myofi, an uxilavi) (убри zmnisarTis mokle<br />

varianti)<br />

а-ура risame keTeba, qmna, moqmedeba, Cadena. ишҧоуури? Sen<br />

(mamak.) rogor imoqmedeb? ras izam? rogor moiqcevi? иууз rac<br />

Sen (mamak.) Caidine. ииуа изымдыруеит man (mamak.) ar icis, ra<br />

qnas; ar icis, ra moimoqmedos<br />

урҭ isini (Sors myofni, an uxilavni) (убарҭ zmnisarTis mokle<br />

varianti) // урҭқəа<br />

ус ase, amnairad, amgvarad (убас zmnisarTis mokle varianti)<br />

а-ус saqme. аус ду didi saqme<br />

уҳəа da ase Semdeg, da ase Semdgom, da sxva<br />

Ф<br />

а-фара Wama, SeWma. иҟамлари чаҕьак имфацзар! xom SeiZleba,<br />

mas (mamak.) jer puris lukmac ar eWamos!<br />

а-фарҭын // а-фырҭын qariSxali. афарҭын суеит qariSxali<br />

uberavs<br />

а-фатə saWmeli, sakvebi. фатəи-жəтəи saWmel-sasmeli.<br />

дынлацəажəашт шьыжь фатəы ҳəа igi (adam.) mas (qals)<br />

moelaparakeba dilis saWmlis, sauzmis Sesaxeb<br />

а-фҩы suni. aq: boli, kvamli. ахəышəблы фыҩгьы неихатəеит<br />

mas (mamak.) damwvari Tofiswamlis bolic gadaefara<br />

- 77 -


Х<br />

а-хаа 1. tkbili. 2. gemrieli. 3. alersiani, Tbili. ажəа хаа<br />

tkbili sityva. лажəа хаазаап misi (qalis) sityva tkbili<br />

yofila. жəа хаала tkbili sityviT. бла хаала alersiani, Tbili<br />

TvaliT, alersiani mzeriT<br />

а-хагылара 1. rameze dgoma. 2. rameze Sedgoma, dadgoma. 3.<br />

vinmes Tavs dgoma (sneulis movla). 4. vinmesTvis Tavze<br />

wamodgoma, visime Tavs dadgoma. дылхагылеит igi (adam.) mas<br />

(qals) Tavs wamoadga, Tavs daadga<br />

а-хазаара risame Tavze, wverze yofna, zed wamocmuloba. зхоу<br />

visac, rasac axuravs, wamocmuli aqvs rame. аихаҩа зхоу<br />

алабашьа rkinis wvetiani, rkinawamocmuli alabaSa, mujra.<br />

ҧсызхоу sulieri, suldgmuli<br />

а-халара maRla, zemoT asvla. амра халеит mze amovida, mzem<br />

maRla aiwia<br />

а-хан sasaxle<br />

а-хаҧара raimeze risame gadakvra, gadafareba. иахаҧеит mas<br />

(nivTs) raRac gadaekra, gadaefara<br />

хара 1. Sors. 2. Sori, Soreuli. умҩа хароуп Seni (mamak.) gza<br />

Soria, Sori gza gaqvs, Sori gza gidevs win<br />

á-хара 1. moweva, moqaCva. 2. wova. убри лакəын зкыка уахоз is<br />

(qali) iyo, vis ZuZusac Sen (mamak.) wovdi<br />

а-хáра brali, danaSauli. бара бзықəшəаз бара ибхарам rac<br />

Sen (qals) SegemTxva, Seni brali ar aris<br />

харатə Sori, Soreuli. харатə сасык Soridan mosuli,<br />

Soreuli stumari<br />

а-харшҭра 1. daviwyeba. иухоумыршҭыкəа is Sen (mamak.) ar<br />

daiviwyo ra, dauviwyeblad, dauviwyrad. 2. daviwyebineba. рхы<br />

дхалыршҭуеит igi (qali) maT Tavs aviwyebinebs, TavdaviwyebaSi<br />

agdebs<br />

а-хатəара 1. zed, Tavze, TavTan jdoma. 2. zed, Tavze, TavTan<br />

dajdoma. 3. rameze risame gadakvra, gadafareba, zed dadeba.<br />

zedsiZed Sesvla. асы ҧшра неихатəеит mas (mamak.) Tovlis<br />

- 78 -


ferma gadahkra, Tovlis feri daedo. ахəышəблы фыҩгьы<br />

неихатəеит mas (mamak.) damwvari Tofiswamlis bolic gadaefara<br />

а-хаҵа 1. mamakaci, kaci. 2. qmari. 3. vaJkaci<br />

а-хаҵкы: ухаҵкы сыҧсааит! Sen (mamak.) magier movkvde!<br />

genacvale!<br />

а-хашҭра daviwyeba. ибхашҭит Sen (qals) is (nivTi)<br />

dagaviwyda, Sen is daiviwye<br />

а-хашьҭахь Tavis ukana mxares, kefisken<br />

а-хкы saxeoba, nairsaxeoba, nimuSi<br />

а-хҟьара 1. zedapiris, feris swrafad Secvla. ихəаҧштəы<br />

наихҟьеит mas (mamak.) saxis feri, garegnoba uceb Seecvala,<br />

ferma gadahkra. 2. gzis areva, gzis SeSla, gzis abneva, swori<br />

gzidan gadavardna. дхымҟьар ҧсыхəа имам mas (mamak.) gza rom<br />

ar aebnes, sxva gamosavali ara aqvs; mas gza ueWvelad aebneva<br />

а-хҭырҧа // а-хҭарҧа yabalaxi, baSliyi<br />

а-хҭыс SemTxveva, ambavi<br />

а-хха-чча sicili<br />

а-хцəы nawnavi<br />

а-хҿа isrispiri. лаҕьа инҭалоит ахҿа иеиҧшшəа isini<br />

daRmarTze eSvebian isariviT<br />

а-хы I.1. Tavi (sxeulis nawili). 2. Tavi, dasawyisi. ахы инаркны<br />

аҵыхəанынʒа Tavidan mokidebuli bolomde, Tavidan bolomde<br />

а-хы II. 1. tyvia. 2. isari<br />

а-хыгара 1. risame zemodan gadatana, visime zemodan gadayvana.<br />

2. drois gayvana, drois gadacileba, vadis darRveva. абри<br />

ахымшк ирхымгакəа am sam dReze gadaucileblad<br />

а-хыдкылара Tavis Sefareba. ихы рыдикылеит man (mamak.)<br />

maTTan Seafara Tavi, maT Tavisi Tavi Seafarebina<br />

а-хыжəжəара gadamtvreva, gadatexa, msxvreva, lewva. афарҭын<br />

суеит аҵла хыжəжəо qariSxali uberavs da xeebs amtvrevs,<br />

lewavs<br />

- 79 -


а-хыҧара rameze gadaxtoma. уаҩ иҧеиҧшу дзахымҧозаап<br />

Turme adamiani Tavis bedisweras ver gadaaxteba, ver aicdens,<br />

Tavidan ver aiSorebs<br />

а-хырҧара 1. visime, risame gadaxtuneba rameze, gadaskupeba. 2.<br />

saqmis gadadeba. аус иахсырҧеит saqme gadavde<br />

а-хыхра 1. zemodan risame moxsna, axda, moxda. 2. zemodan<br />

risame amoReba, amoZroba, amoxda. иҧсы ихихит man (mamak.) mas<br />

(mamak.) suli amoxada, suli amoaZro<br />

а-хыхьчара Tavis dacva, Tavdacva<br />

а-хышəҭра gulaRma waqceva, amoyiraveba, amotrialeba.<br />

дынхышəҭит igi (adam.) gulaRma waiqca, amoyiravda,<br />

amotrialda. ақəа леиуеит ҧҳалк хышəҭызшəа ise wvims, TiTqos<br />

koka waiqcao, kokispirulad wvims<br />

ХЬ<br />

а-хьʒ saxeli. ихьʒуп mas (mamak.) hqvia. захьʒу rasac hqvia, visac<br />

hqvia<br />

а-хьʒара visime, risame daweva, wamoweva. инахьʒеит daewia,<br />

wamoewia<br />

а-хьʒынҩылара vinmesadmi, ramisadmi naweris miZRvna<br />

а-хьмыʒҕ sircxvili, augi, avi saxeli. ахьмыʒҕ бааҧсы<br />

saSineli sircxvili, saSinlad saaugo ram. ахьмыʒҕ аргара<br />

sakuTari qceviT sxvisi Sercxvena, sxvisi lafSi gasvra,<br />

sircxvilSi Cagdeba, sircxvilis Wmeva. иаҳəа ахьмыʒҕ бааҧсы<br />

шысургаз! uTxari mas (mamak.), rom Sen (mamak.) saSineli<br />

sircxvili maWame!<br />

а-хьчара dacva, movla, patronoba, darajoba. (и)ихьчеит man<br />

(mamak.) igi (nivTi) daicva, mas mouara, upatrona, udaraja<br />

а-хьшəашəа civi<br />

а-хьыбла oqrosTvaleba, TvalmSvenieri<br />

хьыʒла-ҧшала saxel-didebiT, saxelovnad, didebiT<br />

- 80 -


а-хьыкəкəара wylis wurwuriT Camodineba, Camowreta. аʒы<br />

ихьыкəкəон mas (nivTs) wyali wurwuriT Camosdioda<br />

а-хьырҵəаҵəа gadat.: namdvili oqro, oqros msgavsi, Zvirfasi<br />

adamiani<br />

Хə<br />

а-хəаҧшра vinmesTvis, ramisTvis Sexedva. длыхəаҧшит man<br />

(adam.) mas (qals) Sexeda<br />

а-хəаҧштəы saxis feri<br />

а-хəарҭа 1. saSveli. 2. damxmare, mSveleli. зегьы рзыҳəан<br />

дхəарҭа дууп igi (adam.) yvelasaTvis didi damxmarea, mSvelelia<br />

а-хəдатəра visime wilis gareSe, uwilod datoveba.<br />

дхəыдеитəит man (mamak.) igi (adam.) wilis gareSe, uwilod<br />

datova<br />

а-хəмарра 1. TamaSi. 2. xumroba. дычча-хəмаруа диҿаҧшит man<br />

(adam.) mas (mamak.) sicil-xumrobiT saxeSi Sexeda<br />

а-хəшьад Ralati, saRalato (saqme, sityva). сыхəшьад шуҳəаз<br />

блала избеит Cemi TvaliT vnaxe, rom Sen (mamak.) Cemi saRalato<br />

ram Tqvi<br />

а-хəы fasi. хəыла fasiT, fasad<br />

а-хəылда bewvdawyobili. ауапа хəылда bewvdawyobili nabadi<br />

а-хəыҧҳа ZuZumte, ZiZis mier aRzrdili<br />

а-хəыҧҳара ZuZumteoba<br />

а-хəыцра 1. fiqri. 2. dafiqreba, Cafiqreba. дхəыцит, даахəыцит<br />

dafiqrda, ifiqra<br />

а-хəыҷы 1. patara, mcire. 2. cota, mciredi<br />

а-хəшьара risame Sefaseba, fasis dadeba. дагьымариам рыхə<br />

шьаша ioli sulac ar aris maTi Sefaseba<br />

а-хəышəблы damwvari Tofiswamali<br />

- 81 -


ҳаи! hai! oh! uh!<br />

ҳара Cven<br />

Ҳ<br />

а-ҳарá I. 1. gagoneba, mosmena. ас наиаҳар Tu is (mamak.) ase<br />

gaigonebs, ase moismens. изаҳауада? amas vin gaigonebs? vin<br />

moismens?<br />

а-ҳарá II. SeZena, dasakuTreba. [аҽы] мчыла зҳазгьы, бзала<br />

дишьҭуам vinc cxens ZaliT daisakuTrebs, igi (mamak.) mas (adam.)<br />

cocxals ar gauSvebs<br />

а-ҳарак maRali<br />

а-ҳасабра 1. angariSi. 2. gansazRvra. дышныҟəашаз<br />

иҳасабқəеит man (mamak.) gansazRvra, rogor moqceuliyo<br />

Ҳə<br />

ҳəа 1. meTqi, Tqo, -o. 2. saxelad. Алмахсиҭ ҳəа saxelad<br />

almasxiti. 3. Sesaxeb. дынлацəажəашт шьыжь фатəы ҳəа igi<br />

(adam.) mas (qals) moelaparakeba sauzmis Sesaxeb<br />

á-ҳəара Txovna, xvewna, mudara. длыҳəо-дылчо агəра лиргеит<br />

man (mamak.) xvewna-mudariT daarwmuna igi (qali)<br />

а-ҳəарá 1. ramis Tqma. (и)иҳəеит man (mamak.) raRac Tqva. 2.<br />

vinmesTvis ramis Tqma. иалҳəеит man (qalma) mas (mamak.) raRac<br />

uTxra<br />

ҳəараҭахым ra Tqma unda, ra saTqmelia, ra laparaki unda,<br />

rasakvirvelia<br />

а-ҳəатə saTqmeli<br />

а-ҳəсахəыҷқəа qaliSvilebi, qalwulebi, axalgazrda qalebi<br />

а-ҳəызба dana. ҳəызбала daniT<br />

- 82 -


а-цара wasvla. сабацахуа? sadRa waval? rogorRa waval?<br />

Ц<br />

а-цаҳəҳə Zalze cxeli, mxurvale, mcxunvare. амра цаҳəцаҳə<br />

mcxunvare mze<br />

а-цкра 1. raRacebis erTad Wera, erTad dakaveba. 2. rame<br />

saqmiT erTad dakaveba. ирыцкуп raRaciT erTad arian<br />

dakavebulni<br />

а-цк(ы) samagiero, sanacvlo, sapasuxo. ацк ажəа sapasuxo<br />

sityva<br />

а-цқьа 1. sufTa. 2. wminda. 3. sufTad. 4. wmindad. 5. kargad.<br />

амҩа цқьа иашьцылам vinc gzas kargad ar aris SeCveuli<br />

а-цқьахара wmindad, sufTad gadaqceva, gasufTaveba,<br />

ganwmenda. сыламыс цқьахаразы Cemi namusis gansawmendad<br />

а-цха Tafli<br />

а-ццакра 1. siCqare. 2. aCqareba. бааццакыроуп! Sen (qalo) unda<br />

iCqaro, unda aCqarde!<br />

а-цҵатə dasamatebeli, misamatebeli, dasaZeni<br />

Цə<br />

а-цəажəара 1. laparaki, saubari. дцəажəоит laparakobs,<br />

saubrobs. 2. vinmesTan dalaparakeba, gasaubreba. длацəажəеит<br />

igi (adam.) mas (qals) daelaparaka, gaesaubra. 3. molaparakeba.<br />

длацəажəеит igi (adam.) mas (qals) moelaparaka<br />

а-цəара 1. Zili. дыцəоуп mas (adam.) sZinavs. 2. daZineba.<br />

дыцəоит igi (adam.) iZinebs, daiZinebs. изыцəашам isini ver<br />

daiZineben<br />

- 83 -


а-цəгьа 1. cudi. 2. cudad. цəгьа абара gadat.: risame cud<br />

saqmed miCneva. цəгьа иагьибом mas (mamak.) raRaca cud saqmed<br />

sulac ar miaCnia. цəгьала cudad. ицəгьаны cudad. 3. Zalian<br />

а-цəеилагара 1. uneburad Secdoma, SeSla, Secdomis mosvla.<br />

исцəеилагеит uneburad Sevcdi, SemeSala, Secdoma momivida;<br />

uneburad mcdar gzaze davdeqi<br />

а-цəцара vinmesagan, ramisagan wasvla. аамҭа уцəцоит dro<br />

wagiva, dro gageqceva, dagagviandeba<br />

а-цəшəара visime, risame SiSi. сицəшəоит me misi (mamak.)<br />

meSinia<br />

а-цəыш nacrisferi<br />

Ҵ<br />

а-ҵа simarTle, WeSmariteba. ҵоуп marTalia, WeSmaritia,<br />

sworia<br />

а-ҵакра 1. qveS, qvemodan risame daWera, dakaveba. итапанча<br />

игəы илыҵеикит man (mamak.) Tavisi dambaCa gulze miibjina,<br />

gulSi daimizna. 2. aRniSvna. иаҵанакуеит is raRacas niSnavs,<br />

raRacas aRniSnavs<br />

а-ҵар maxvili, mWreli, basri, kargad alesili. абла ҵар<br />

maxvili Tvali, maxvili mzera<br />

а-ҵара 1. swavla. иҵоит igi (mamak.) swavlobs. 2. codna,<br />

ganaTleba. дба уи, ҵара узҭаз! naxe is (adam.), vinc Sen (mamak.)<br />

ganaTleba, codna mogca! ҵареи дырреи иара игым codna da<br />

ganaTleba mas (mamak.) ar aklia<br />

а-ҵарʒра 1. risame qveS moqceva da gaqroba. 2. gadat.: jobna,<br />

damarcxeba. аҵанарʒит man (nivTma) mas (nivTs) ajoba, man igi<br />

daamarcxa<br />

а-ҵас 1. wesi, rigi. 2. msgavsad, Sesaferisad, -viT, -ebr.<br />

еиужьҵас vrceli ramis Sesaferisad. еиҟараҵас tolTa,<br />

TanasworTa msgavsad<br />

- 84 -


а-ҵкыс 1. nacvlad, magier, magivrad. 2. vidre<br />

а-ҵҟьара wamovardna, wamoxtoma, wamoWra. длаҵҟьеит igi (adam.)<br />

wamovarda, wamoxta, wamoiWra<br />

а-ҵла xe<br />

а-ҵра drois gasvla. хымш ҵит sami dRe gavida<br />

а-ҵыс Citi<br />

а-ҵых Rame. аҵых лашьца bneli Rame<br />

а-ҵыхəа kudi, bolo. аҵыхəаҧҵəара kudis, bolos mowyveta;<br />

gadat.: vinmes mier risame gaTaveba, damTavreba, dasruleba,<br />

bolos moReba; TavisTavad gaTaveba, bolos gamoCena. рҵыхəа<br />

ҧҵəаʒом илаҕырʒқəа misi (mamak.) cremlebi ar ileoda, ar<br />

Tavdeboda, mis cremlebs bolo ar uCanda<br />

а-ҵыхəтəа bolo, dasasruli. аҵыхəтəа аҧҵəара bolos<br />

moReba, mospoba, ganadgureba. аҧсабара аҵыхəтəа ҧҵəарцы<br />

егьагʒамызт bunebis mospobas, ganadgurebas aRaraferi aklda<br />

Ҵə<br />

а-ҵəи-ҵəира 1. aqeT-iqiT brunva, triali. 2. wriali дҵəи-<br />

ҵəиуеит igi (adam.) wrialebs. дҵəи-ҵəиуа igi (adam.) wrialebs<br />

ra<br />

-ҵəҟьа namdvilad, marTlac, swored, sworedac, diaxac, ...c ki.<br />

аџьнышьҵəҟьа eSmakic ki<br />

а-ҵəыуара tirili. дҵəыуоит igi (adam.) tiris<br />

а-чаҕьа puris lukma<br />

Ч<br />

- 85 -


а-ччара sicili, gacineba. дыччоит igi (adam.) icinis. дычча-<br />

дыхəмаруа диҿаҧшит man (adam.) mas (mamak.) sicil-xumrobiT<br />

saxeSi Sexeda<br />

а-чыхə Zafisagan damzadebuli burTula an funji, yabalaxis<br />

funji<br />

Ҷ<br />

_<br />

Ҽ<br />

а-ҽааибыҭара ramis sakeTeblad momzadeba, Zalis mokreba.<br />

иҽааибиҭеит igi (mamak.) moemzada, gaemzada, Zala moikriba<br />

а-ҽахгара ramisTvis Tavis arideba. уҽахымгакəа Tavis<br />

aurideblad, Sen (mamak.) mas (nivTs) Tavi ar aarido ra<br />

а-ҽеиқəыкра 1. Tavis Sekaveba. 2. risame Sesusteba, dakleba.<br />

адыд-мацəыс аҽеиқəнакуеит elva-quxili sustdeba, iklebs<br />

а-ҽеилаҳəара Cacma, gamowyoba. иҽеилеиҳəеит man (mamak.)<br />

Caicva, igi gamoewyo<br />

а-ҽларџь lurja cxeni, mtredisferi cxeni<br />

а-ҽҧныҳəа sayveduri. ҽыҧныҳəаси, рҧхашьагаси иузхоуп Sen<br />

(mamak.) is (nivTi) geyofa sasayvedurod da samarcxvinod<br />

а-ҽцəыхьчара Tavis dacva ramisagan,vinmesagan.иҽисцəыхьчеит<br />

man (mamak.) Cemgan Tavi daicva, mifrTxilda. уҽысцəыхьча! Sen<br />

(mamak.) Cemgan Tavi daicavi! mifrTxildi!<br />

а-ҽы cxeni. ҽыла cxeniT. ҽыла дҟазоуп igi (adam.) kargi<br />

cxenosania, cxenosnobis ostatia, cxenenjia<br />

а-ҽыжəҵара visime Sesma cxenze, cxenze dasma. дҽыжəиҵеит<br />

man (mamak.) igi (adam.) cxenze Sesva, cxenze dasva<br />

а-ҽыларҟəра 1. Tavis daxra. 2. saidanme Zirs, qveviTken<br />

daSveba. иҽылаирҟəит man (mamak.) Tavi daxara; igi (mamak.) Zirs,<br />

qveviTken daeSva<br />

- 86 -


а-ҿа axalgazrda, norCi. макьа дагьҿоуп igi (adam.) jerac<br />

axalgazrdaa<br />

Ҿ<br />

а-ҿагылара vinmes, ramis pirispir dgoma, pirdapir, win dgoma.<br />

иаҿагылоуп igi (nivTi) mis (nivTis) pirispir, pirdapir, win dgas<br />

а-ҿалара aRmarTs, ferdobs ayola. иаҿалт igi (nivTi)<br />

aRmarTs, ferdobs auyva<br />

а-ҿаҧара minaSeni, farduli<br />

а-ҿаҧшра saxeSi Sexedva. диҿаҧшит man (adam.) mas (mamak.)<br />

saxeSi Sexeda<br />

а-ҿатə axali. ажəытə-аҿатə Zveli da axali<br />

а-ҿаҳəара risame rameze mibma, dabma. иҽы нҿеиҳəеит man<br />

(mamak.) Tavisi cxeni miaba, daaba<br />

а-ҿҟьарҭа cicabo. амҩа ҿҟьарҭа cicabo gza<br />

а-ҿхагаахара visime gagiJeba, gadareva, moxiblva, Wkuis<br />

dakargvineba. иуаҩышьа-иҧшʒарала иҿхагаахоит ҳаҳəсахəыҷқəа<br />

igi (mamak.) Tavisi adamianobiTa da mSvenierebiT agiJebs,<br />

xiblavs, Wkuas akargvinebs Cvens qaliSvilebs<br />

а-ҿы 1. piri. 2. -Si. 3. -Tan. 4. -ken. аҿы-анапы xel-piri. иҿы-<br />

инапы иирʒəʒəеит man (mamak.) mas (mamak.) xel-piri daabanina<br />

ҿымҭкəа xmis amouReblad, Cumad, uxmod<br />

а-ҿынҵəаара visime Zalian, metismetad, nametnavad Seyvareba,<br />

vinmes siyvaruliT kvdoma, visime TavgadakvliT Seyvareba.<br />

дылҿынҵəаауеит mas (adam.) igi (qali) Zalian uyvars,<br />

nametnavad uyvars, TavgadakvliT uyvars, igi misi siyvaruliT<br />

kvdeba<br />

а-ҿыхара gaRviZeba. дҿыхеит man (adam.) gaiRviZa<br />

Ш<br />

- 87 -


а-шанхара dabneva, dabneuloba. дшанхеит igi (adam.) daibna<br />

а-шаха Toki, bawari, bagiri<br />

а-шацаҳəа swrafad, uceb, ucbad<br />

а-шаша 1. mbrwyinavi, manaTobeli. 2. pirnaTeli, saxesxivosani<br />

qali. 3. pirmsuqani, pirsavse<br />

а-шҟа 1. -ken. 2. -Tan. асас ишҟа stumrisken, stumarTan<br />

а-шла WaRara<br />

а-шҭа 1. ezo. 2. moedani<br />

а-шьапы fexi<br />

Шь<br />

а-шьауга iaraRi, riTac sisxls iRebdnen, riTac Surs<br />

iZiebdnen<br />

а-шьахə kargi, SesaniSnavi, mSvenieri<br />

а-шьра visime mokvla. дишьуеит igi (mamak.) mas (adam.) klavs.<br />

gadat. амҩа иашьыз ахаҵа kaci, romelic gzam mokla, gzisgan<br />

mokluli kaci, mgzavrobisagan Ronegamoleuli kaci<br />

шьҭа amieridan, amis mere, amis Semdeg, aw<br />

а-шьҭазаара I. 1. visime, risame kvalze dgoma, devna. 2. Zebna,<br />

Zieba. 3. raRacis miznad qona. ус дук сашьҭоуп erTi didi saqme<br />

maqvs miznad. асас идырра уашьҭаʒами? stumris cnobas ar<br />

daeZeb? stumris vinaobis gageba ar gainteresebs?<br />

а-шьҭазаара II. wola. дышьҭоуп igi (adam.) wevs. дышьҭами?<br />

igi (adam.) xom wevs? gana ar wevs? aki wevs?<br />

а-шьҭахь 1. ukan. 2. Semdeg, Semdgom, mere. убри ашьҭахь imis<br />

(nivTis) ukan, mas Semdeg, mis Semdgom, mis mere<br />

а-шьҭаҵара 1. visime dawvena. 2. risame Zirs dadeba, dalageba,<br />

dawyoba. иумбои, сабџьар ишнышьҭасҵа?! xom xedav, rom iaraRi<br />

Zirs davde?!<br />

а-шьҭра gagzavna, gaSveba. бзала дишьҭуам igi (mamak.) mas<br />

(adam.) cocxals ar gauSvebs. егьымфа-егьымжə дышҧаишьҭуаз?!<br />

igi (mamak.) mas (adam.) uWmel-usmels rogor gauSvebda?!<br />

а-шьҭыхра risame aweva, aReba. иаашьҭихит итапанча man (mamak.)<br />

Tavisi dambaCa aiRo. ақьаад шьҭымхʒакəа qaRaldis auReblad;<br />

- 88 -


gadat.: wignis gareSe, uwignod, zepirad, sagangebo ganaTlebis<br />

gareSe. ақьаад шьҭымхʒакəа идыруеит uwignodac icis, zepirad<br />

icis<br />

а-шьха mTa<br />

а-шьхəа qusli. ишьхəа даақəгьежьт quslze Semotrialda,<br />

swrafad motrialda<br />

а-шьцылара 1. Cveva, Cveuleba. 2. vinmesTan, ramesTan SeCveva,<br />

Segueba. амҩа цқьа иашьцылам vinc gzas kargad ar aris<br />

SeCveuli, Seguebuli, vinc is gza kargad ar icis<br />

а-шьыга mkvlelobis iaraRi, mkvlelobis saSualeba, riTac<br />

mokvla SeiZleba. сара схы уара ушьыгас сабџьар ахьынтə<br />

инеирым Cemi tyvia Cemi iaraRidan Sens (mamak.) mosaklavad ar<br />

wamova<br />

а-шьыжь 1. dila. 2. dilisa. ашьыжь фатəы dilis saWmeli<br />

sauzme<br />

а-шə kari<br />

Шə<br />

а-шəара 1. SiSi. 2. SeSineba. дшəеит igi (adam.) SeSinda, mas<br />

SeeSinda. длаҵҟьеит дшəа-дырҳауа igi (adam.) wamoxta<br />

SeSinebul-damfrTxali. шəара ззымдыруа vinc SiSi ar icis,<br />

visac arafrisa eSinia, uSiSari<br />

а-шəарҭа saSiSroeba, safrTxe. ишəарҭаʒамшəа TiTqos<br />

safrTxe saerTod ar arsebobs<br />

а-шəарах nadiri, sanadiro cxoveli<br />

а-шəгəашə WiSkari, karibWe<br />

а-шəи(и)ра dawyevla. анцəа сишəиит RmerTma damwyevla<br />

а-шəыхра tansacmlis gaxda, moxda, moxsna. иуапа ишəихит<br />

man (mamak.) Tavisi nabadi moixada, moixsna<br />

Ы<br />

- 89 -


_<br />

Ҩ<br />

а-ҩагылара wamodgoma, adgoma. уҩагыл! Sen (mamak.) wamodeqi!<br />

adeqi! уҩагылеишь! aba, wamodeqi! aba, adeqi!<br />

а-ҩада 1. zemoT, maRla, aRma. 2. zemo, zeda, zeviTa. 3.<br />

CrdiloeTi. ладеи-ҩадеи zemoT-qvemoT; maRla-dabla; zedaqveda;<br />

aRma-daRma; samxreTiTa da CrdiloeTiT<br />

а-ҩахара 1. risame maRla, zeviT aweva. 2. risame gadaweva.<br />

дҩахеит man (adam.) raRac maRla, zeviT aswia; man raRac<br />

gadaswia<br />

а-ҩацхара // а-ҩаҵҟьара 1. wamovardna, wamoxtoma. 2. cecxlis<br />

uceb, swrafad avardna, uceb anTeba, agizgizeba, abrialeba<br />

(TavisiT). 3. vinmes mier cecxlis uceb anTeba, dagizgizeba,<br />

abrialeba. амца дҩацхеит man (adam.) cecxli uceb, swrafad<br />

aanTo, daagizgiza, aabriala<br />

а-ҩашьара uneblieT Secdoma. сҩашьеит uneblieT Sevcdi<br />

а-ҩналара SenobaSi Sesvla. дныҩналт igi (adam.) SenobaSi<br />

Sevida<br />

а-ҩнуҵҟа Sig, SigniT, rameSi<br />

а-ҩны saxli<br />

а-ҩра sirbili, rbena, rbola. дыҩуеит igi (adam.) darbis,<br />

mirbis, garbis. иҩуа sirbiliT, rbeniT, rboliT<br />

а-ҩылҟьара raRacidan wamovardna, wamoxtoma. ииарҭа<br />

дҩылҟьеит igi (adam., mamak.) Tavisi sawolidan wamovarda,<br />

wamoxta<br />

ҩыџьа ori (adam.)<br />

Џ<br />

- 90 -


_<br />

Џь<br />

а-џь muxa. [афарҭын] аџьқəа ирысуеит qariSxali muxebs scems<br />

а-џьабаа didi Sroma, garja, jafa<br />

џьаҳаным jojoxeTi<br />

а-џьашьара gaoceba, gancvifreba, gakvirveba. иџьеишьеит igi<br />

(mamak.) gaocda, gancvifrda, mas gaukvirda<br />

а-џьбарра 1. siZliere, simZlavre, simtkice. 2. simkacre<br />

а-џьныш eSmaki, satana<br />

а-џьшьара madliereba, madlierebis gamoxatva, madlobis<br />

Tqma, damadleba (dadebiTi SinaarsiT). анцəа иџьшьоуп! madloba<br />

RmerTs! madli ufals! аʒəы иуџьишьашам amis gamo Sen (mamak.)<br />

madlobas aravin getyvis, amis gamo aravin dagimadlebs<br />

- 91 -


<strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong>i saswavlo leqsikoni<br />

Ақырҭуа-аҧсуатə арҵага жəар<br />

a<br />

aba амарџьа, аҳы, gadmoicema agreTve <strong>afxazur</strong> zmnaSi<br />

CarTuli -ишь sufiqsiT. aba, Cqara, moamzade vaxSami! амарџьа,<br />

ирласны уаххьа рхиа!<br />

abneva: gza-kvalis abneva ахҟьара. agebneva gza da kvali амҩа<br />

ухҟьоит<br />

adgoma агылара. adga дгылеит. ade(qi)! угыл!<br />

avla: 1. gverdis avla авсра. auara gverdi давсит. 2.<br />

aRmarTis avla амарда аиасра. aRmarTi aiara амарда диасит<br />

ai аа, абар, аҳа<br />

alers-i агəыбзыҕра. alersiT гəыбзыҕрала<br />

alva аҧслыш. edems alvad asuli (qali) зҽаҧашьа бзиоу,<br />

џьанаҭ иҭагылоу аҧслыш иаҩызоу (аҧҳəыс)<br />

am абри, ари; убри, уи. am dros абри аамҭазы, убри аамҭазы<br />

amaRleba арҳаракра. xmis amaRleba абжьы аиҵыхра. xma<br />

aimaRla ибжьы неиҵихит<br />

- 92 -


ambav-i ажəабжь, аҭыʒшəа<br />

amis-i абри иатəу, абри итəу. amis meti абри ада, адлаҧса,<br />

уаҳа. ras inatrebs amis mets? абри ада ииҭаххои? уаҳа<br />

ииҭаххои?<br />

amoReba аҭыхра. xmis amoReba аҿыҭра, абжьы аргара. xmas<br />

iRebs ҿиҭуеит, ибжьы аиргоит. xmas ar iRebs ҿиҭуам, ҿиҭʒом<br />

amoSroba арбара. cremlebi amouSro ллабжьышқəа ирбеит<br />

amqveynad аарцə, ҳдунеи аҿы. amqveynadve аарцəҵəҟьа<br />

an ма. an mogiyvan im cxens, an Tavs Sevwirav Sens<br />

megobrobas ма иузаазгап убри аҽы, ма схы ақəысҵап уҩызара<br />

сфом<br />

anu (anda) ма<br />

ar gadmoicema <strong>afxazur</strong> zmnaSi CarTuli м elementiT.<br />

ara мап, мамоу, моумоу. ara, vaxSams ar vWam мап, уаххьа<br />

arad акыс, аʒəыс: zia-xanumi almasxits arad agdebs Зиа-<br />

ҳаным Алмахсиҭ дук дизхьаҧшуам<br />

ar(a)vin аʒəгьы. zia-xanumi arvis aTbobs Зиа-ҳаным лҧхара<br />

аʒəгьы илҭом<br />

arafer-i акгьы. araferi Seutyvia акгьы еилимкаацт<br />

aremare акəша-мыкəша<br />

aris иоуп, лоуп, ауп; дыҟоуп, иыҟоуп. visi aris facxa?<br />

изтəыда аҧацха? xar уоуп, боуп; уыҟоуп, быҟоуп. Sen xar? уара<br />

уоума? бара боума? ar xar qveynis ucadi уара адунеи аҿы<br />

аҧышəара змам уакəʒам<br />

arsad џьаргьы. arsad Semeyaro! џьаргьы усҧымлан!<br />

asruleba анагʒара. aasrula инаигʒеит. davaleba amisrule!<br />

сыдҵа сызнагʒа!<br />

asul-i I. аҧҳа. samegrelos asulia лара Агыртəыла даҧҳауп<br />

asuli II. иҵиаау. edems alvad asulia џьанаҭ иҵиаау<br />

аҧслыш даҩызоуп (аҧҳəыс)<br />

atana: aitana SiSis qarma даараʒа дшəеит<br />

afxaz-i аҧсуа. afxazia даҧсуоуп<br />

aq абра, ара. xan aq, xan iq зны абра, зны убра<br />

- 93 -


aqv-: aqvs иимоуп, илымоуп, иамоуп. aRara maqvs me saTqmeli<br />

уаҳа аҳəатə сымаʒам<br />

aRar(a) gadmoicema уаҳа “metad” sityviTa da <strong>afxazur</strong> zmnaSi<br />

CarTuli м elementiT. sxva gza aRar gaqvs уаҳа мҩак умам; даҽа<br />

ҧсыхəа умаʒам. gaqvavda da aRar iZvris дшанханы дҵысуам.<br />

aRara maqvs me saTqmeli уаҳа аҳəатə сымаʒам<br />

aRelveba 1. (zRvisa) аисра, ацəқəырҧара; 2. (adamianisa)<br />

аҧсеилахра, агəжəажəара; 3. (cxenis Sexureba) cxeni aaRelves<br />

рыҽқəа дыршит<br />

aRmarT-i амарда<br />

aRsareba аҽаартра, аҽаахтра<br />

aSveba (dabmulisa) аҧыртлара. zaris aSveba азар аушьҭра<br />

aSla (madisa) афатə аилаҳара, афатə даара аҭаххара<br />

aCqareba арццакра. cxenebi aaCqares рыҽқəа дырццакит<br />

aw шьҭа, уажəшьҭа. droa, aw ki gaeSure! иаамҭоуп, шьҭа<br />

уццакы!<br />

axalgazrda ауаҩы ҿа<br />

axla уажəы, уажəшьҭа. axla wadi! уажəшьҭа уца!<br />

b<br />

bar-i акаршəра, адəышшара. mTa da bari ашьхеи акаршəреи,<br />

геи шьхеи<br />

barbac-i агыргырра, агарыгаҽара. barbaciT aiara дгыргыруа,<br />

дгарыгаҽо хыхь диасит<br />

baSliy-i (yabalaxi) ахҭарҧа, ахҭырҧа<br />

bed-i анасыҧ, аразҟы. beds ras uCivi? унасыҧ, уразҟы<br />

уазашшуазеи?<br />

bedaur-i аҽы ҭоуҕан<br />

bevr-i рацəа, рацəаҩык<br />

bina 1. (sacxovrisi) аҩны; 2. (TavSesafari) ахыҵакырҭа. bina<br />

gvinda ахыҵакырҭа ҳҭахуп<br />

- 94 -


iWoba арҧысра; афырхаҵара; ахаҵашьа, ауаҩышьа<br />

bnel-i алашьца, илашьцоу. bneli kuTxe акəакь лашьца. bnela<br />

илашьцоуп<br />

bolos аҵыхəтəан<br />

brunva агьежьра. sulis brunva аҧсыҧ лага-ҩагара<br />

bude аҭра, аҭыҩра. buded moCans ҭыҩраҵас иаабоит<br />

buneba (adamianisa) аҟазшьа. marto wrTvna ras izams, Tu<br />

bunebamc ar uSvela? абжьара мацара иҟанаҵари аҧсабарагьы<br />

аницымхраауа?<br />

burTad мпылс, ампыл еиҧш. sityvis yelSi burTad gaCra<br />

ажəақəа аҟырҟ аҿы ампыл еиҧш акылахара. eCreba burTad<br />

yelSi sityva ажəақəа иҟырҟ аҿы ампыл еиҧш икылахоит<br />

g<br />

gageba аилкаара. vin gaigebs? иеилызкаауада? rom gaigo, ra<br />

sTqva qmarma? ианеиликааз ииҳəазеи лхаҵа?<br />

gagoneba аҳара. gaigona иаҳаит<br />

gadagdeba акажьра. gadaagdo икаижьит. dardis gulidan<br />

gadagdeba агəхьаа акажьра. gadaigde gulidan! агəхьаа икажь!<br />

gadakocna агəыʒра. gadakocna man is дигəыʒит<br />

gadamdeg-i: Cveulebis gadamdegi аҵасқəа реилагаҩы<br />

gadamfren-i иҧыруа. kldidan kldeze gadamfreni cxeni<br />

ахрантə даҽа ахрахь иҧыруа аҽы<br />

gadareva аҿхагаахара, архагара. biWobiT da silamaziT<br />

qalebic ki gadaria иуаҩышьа-иҧшʒарала иҿхагаахеит аҳəсақəа<br />

gadayra (Rrublebisa) аҧҭақəа реимпра. gadiyara, dadga dari<br />

аҧҭақəа еимпын амш бзиахеит<br />

- 95 -


gadaZroba ихашьҭахь аҩахара. baSliyi rom gadiZro... ихҭарҧа<br />

ихашьҭахь данҩаха...<br />

gadmoxtoma (cxenidan) аҽыжəҧара. gadmoxta cxenidan<br />

дҽыжəҧеит<br />

gavardna (mexisa) аф асра. gavardeba mexi аф асуеит<br />

gavla ашə адəылҵра. gavlo kari ашə дындəылҵит<br />

gazrda ааʒара. gazarda диааʒеит. kacad ver gamizrdixar<br />

усзымааʒеит хаҵас<br />

gazrdil-i ааʒамҭа. gazrdil-gamowvrTnil-i иааʒаз-ииабжьаз.<br />

dediCemis gazrdili xar сан илааʒаз уоуп. yvela misi<br />

gazrdilia зегьы иара иааʒамҭацəа роуп<br />

gaTboba арҧхара. aTbobs ирҧхоит. zia-xanumi arvis aTbobs<br />

Зиа-ҳаным лҧхара аʒəгьы илҭом<br />

gakvirveba аџьашьара. gaukvirda afxazs иџьеишьеит аҧсуа<br />

gamarjveba аиааира. Tu damrCa gamarjveba... аиааира згар...<br />

gamvlel-i аиасҩы<br />

gamzrdel-i ааʒаҩы<br />

gamobruneba шьҭахьҟа ахынҳəра. maSin gamobrunda stumrisaken<br />

асас иахь дхынҳəит<br />

gamovlil-i ииасыз. Sori gza aqvs gamovlili мҩа харала<br />

дныҟəеит<br />

gamozrda ааʒара. gamozarda диааʒеит. vinc SviliviT<br />

gamogzarda ихылҵ еиҧш узааʒаз<br />

gamozrdil-i ааʒамҭа. misi gamozrdili иааʒамҭа<br />

gamosul-i: savaJkacod gamosuli xar ахаҵа ихьʒ уоурц уҭахуп<br />

gamoReba (karisa) ашə аартра. ucbad gamoaRo facxis kari<br />

аҧацха ашə иаалырҟьаны ааимҧааит<br />

gamoSuSeba аҧсшьара. gamoSuSdi! уҧсы шьа!<br />

gamoCena ацəырҵра. moCans ицəырҵуеит, иубарҭоуп. aRar Cans<br />

ицəырҵуам, иубарҭам<br />

gamocana (gamocda) аҧышəара<br />

gamocda аҧышəара. gamoscdis иҧишəоит, иҧнашəоит unda<br />

gamoscados иҧишəарц ахəҭоуп<br />

- 96 -


gamoZRola аҧызара. gza mouZRvis (win Caudis) аҧхьа ииасуеит<br />

gamowvrTnil-i ииабжьаз. gazrdil-gamowvrTnili иааʒаз-<br />

ииабжьаз<br />

gamowyoba 1. (Cacma) аҽеилаҳəара, ашəҵара. gamoewyo<br />

samgzavrod аныҟəараз иҽеилеиҳəеит, ишəиҵеит. 2. (momzadeba)<br />

архиара. gamoawyo дирхиеит<br />

gamoxedva адəылҧшра. gamomxedeT! сара сахь шəдəылҧш!<br />

gamoxveul-i илаҳəоу. grZel nabadSi gamoxveuli stumari<br />

ауапа ау зкəыршоу асас<br />

gamrTeleba аибгас аҟаҵара. gaamrTela аибгас иҟаиҵеит.<br />

gaumrTela аибгас изыҟаиҵеит. sinidisi gamimrTele! сламыс<br />

еиқəырха!<br />

gamtex-i иҧызҽуа. morduobis gamtexi ахəыҧҳара аҵас ҧызҽуа<br />

gamCen-i ҳазшаз, анцəа<br />

gan-i аган<br />

gana Cveulebriv, gadmoicema <strong>afxazur</strong> zmnaSi ау- prefiqsisa<br />

da -х sufiqsis erToblivi CarTviT, an zmnaze -еи sufiqsis<br />

mimatebiT. es sofeli gaaxarebs visme gana? ари аҧсҭазаара аʒə<br />

дауагəырҕьаху?<br />

ganaTeba арлашара. elva gzas unaTebs амацəыс имҩа арлашоит<br />

ganTqmul-i еицырдыруа. mSvenebiT ganTqmulia лара<br />

лыҧшʒарала еицырдыруа лоуп<br />

gansacdel-i ашəарҭа. gansacdelSi Cagdeba ашəарҭаҿ иҭажьра<br />

gansxvaveba аиҧшымтəра. bedma igi ganasxvava (sxvebs ar<br />

daamsgavsa, gamoarCia) инасыҧ иара деиҧшнатəит<br />

gariJraJeba ашарҧазхара. iriJraJa шарҧазхеит<br />

gars иакəыршаны. gars iburavs иакəнаршоит<br />

garCeva (gamocnoba) аиҩдыраара. ver arCevs еиҩидыраауам<br />

gasawmendad арыцқьаразы. namusis gasawmendad Cemi xeliT<br />

sisxls davRvrio аламыс арыцқьаразы снапала ашьа касҭəоит ҳəа<br />

gasvla (gareT) адəылҵра. gavida дындəылҵит<br />

gasigrZeganeba ахи аҵыхəеи рызхəыцра. gaisigrZegana<br />

дрызхəыцит<br />

- 97 -


gasma анаҩра. Sors gaismis misi qeba иҽхəаҧхьыʒ хара<br />

инаҩуеит<br />

gatexa (mcnebisa) аилагара. gastexe еилоугеит<br />

gafiqreba агəахəра. gaifiqra игəахəит<br />

gaqvaveba ашанхара. gaqvavda дшанхеит<br />

gaRalva (moxiblva) аргачамкра, аршанхара. gaRalavs<br />

илыргачамкуеит, илыршанхоит<br />

gaReba аартра. karis gaReba ашə аартра. gulis kari gauRia<br />

лгəы аатуп<br />

gaRviZeba 1. аҿыхара. gaRviZebas ar apireb, mgonia, dRes иахьа<br />

уҿыхарц угəы иҭаʒам ҳəа сыҟоуп. 2. арҿыхара. mere gaaRviZa<br />

coli уи ашьҭахь дирҿыхеит иҧҳəыс<br />

gaSveba анашьҭра. gauSva днаишьҭит<br />

gaSroba (gaqvaveba) ашанхара. gaSra дшанхеит<br />

gaSureba аццакра. droa, aw ki gaeSure! иаамҭоуп, шьҭа<br />

уццакы!<br />

gaCra акылахара. sityvis yelSi burTad gaCra ажəақəа аҟырҟ<br />

аҿы ампыл еиҧш акылахара. eCreba burTad yelSi sityva<br />

ажəақəа иҟырҟ аҿы ампыл еиҧш икылахоит<br />

gacvla (gadat.: dakavSireba) аимдара. sulSi suls scvlis<br />

иҧсы лыҧсы еимидоит<br />

gacineba ахыччара. icinis дхыччоит<br />

gaZleba ачҳара. Tu gavuZel... сычҳар...<br />

gaWra (Tvalisa): Tvali giWris убла ҵаруп<br />

gaxareba аргəырҕьара. gaaxarebs дигəырҕьоит. es sofeli<br />

gaaxarebs visme gana? ари аҧсҭазаара аʒə дауагəырҕьаху?<br />

gaxveva (gadafareba) анахатəара. wamlis kvamlSi gaexvia<br />

ахəышəблы алҩа неихатəеит<br />

gaxvreta акылҵəара. gaxvrets икылиҵəоит. gul-mkerds<br />

gamixvretda xanjlis wveri da an tyvia сгəышҧы кылнаҵəарын<br />

аҟама аҧынҵа, ма ахы<br />

- 98 -


gaxsna аҧыртлара. Tasmebis gaxsna аҟаитанқəа рҧыртлара.<br />

nabdis Tasmebs nela ixsnis иуапа аҟаитанқəа имыццакəа<br />

иҧыритлоит<br />

gaxumreba ааихыхəмарра. gaexumra дааихыхəмарит<br />

gaxurveba аршра. cxenebi gaaxurves аҽқəа дыршит<br />

genacvale ухаҵкы сцеит, бхаҵкы сцеит. nu stiri, genacvale!<br />

бымҵəыуан, бхаҵкы сцеит!<br />

gvar-i ажəла. gvariT cnobili жəлала издыруа<br />

gvariSvil-i ажəла бзиа змоу. sadac kia gvariSvili, yvela misi<br />

gazrdilia ажəла бзиа змоу зегьы иара иааʒамҭацəа роуп<br />

gverd-i авара. gverdis avla авсра. auara gverdi дивасит<br />

gza амҩа. viwro gza амҩа ҭшəа. gza mouZRvis аҧхьа амҩа<br />

цоит. Sori gza амҩа хара. sxva gza ar maqvs даҽа мҩак сымам.<br />

agebneva gza da kvali амҩа ухҟьоит<br />

gind аҭахызар<br />

goneba I. агəаанагара. mgonia сгəы иаанагоит, сыҟоуп. ar megona<br />

сгəы иаанагомызт, сыҟамызт. gaRviZebas ar apireb, mgonia, dRes<br />

иахьа уҿыхарц угəы иҭаʒам ҳəа сыҟоуп<br />

goneba II. ахшыҩ. haji-usub cnobilia mxolod WkuiT da<br />

gonebiT Ҳаџьы-Иусуф дидыруп хшыҩла мацара<br />

gonivrul-i иҟəыҕоу. gonivruli sifrTxile иҟəыҕоу<br />

агəҽанра<br />

gril-i аҟəанда, иҟəандоу<br />

grZel-i ау. grZeli nabadi ауапа ау<br />

grZnoba ацəанырра. erTad hgrZnoben рцəа еицныруеит<br />

gul-i агəы. gulSi Tqma гəаныла аҳəара. gulSi ambobs<br />

гəаныла иҳəоит. gulis kari агəы ашə, агəацаҧха. gulSi guls<br />

sdebs даара бзиа дибоит. gulis dadeba агəы кəырбанс аҭара.<br />

unda guli daudva угəы кəырбанс илуҭароуп. dardis gulidan<br />

gadagdeba агəхьаа ахаршҭра. dardi gadaigde gulidan! агəхьаа<br />

ихаршҭ! cud gulze (cud gunebaze) агəалаҟара цəгьа. wminda<br />

guliT гəы цқьала. guliT mindoba агəрагара<br />

guleba џьара ак ыҟоуп, ма аʒəы дыҟоуп ҳəа ахəыцра.<br />

- 99 -


gulisTqma аҭаххара. sxvanairi gulisTqma даҽакала аҭаххара<br />

gulisZgera агəеисра<br />

gul-mkerd-i агəышҧы. gul-mkerds gamixvretda xanjlis<br />

wveri da an tyvia сгəышҧы кылнаҵəарын аҟама аҧынҵа, ма ахы<br />

gulnakl-i згəы намʒаз<br />

gulsaklavad игəыҭшьаагоу. qari zuis gulsaklavad аҧша<br />

ууеит игəыҭшьаагаха<br />

da (kavSiri) gadmoicema -и, an -гьы nawilakebiT.<br />

dabla ҵаҟа<br />

dabma аҿаҳəара. cxeni daaba иҽы ҿеиҳəеит<br />

d<br />

dabmul-i иҿаҳəоу. bevri axalgazrda misi eSxiT dabmulia<br />

ирацəаҩны арҧар лыбзиабарала иҿаҳəоуп<br />

dagdeba акажьра. yuris dagdeba алымҳа аҭара, азыʒырҩра.<br />

yurs ugdebda илымҳа ииҭан дизыʒырҩуан<br />

dadgoma агылара. daris dadgoma амш абзиахара, амш аилгара.<br />

dadga dari амш бзиахеит, амш еилгеит<br />

dadgma аргылара. dadga ииргылеит. udgams samfex skams<br />

изиргылоит х-шьапык зҵоу асқам<br />

dadeba ақəҵара, ашьҭаҵара. mkvdris feris dadeba аҧсы ҧшра<br />

ахатəара, асы ҧшра ахатəара. feri daedva mkvdris аҧсы ҧшра<br />

неихатəеит, асы ҧшра неихатəеит. fasis dadeba ахəшьара. fass<br />

dasdebs ахə ишьап. mis iaraRs vervin dasdebs Rirseul fass<br />

иабџьар ахə аʒəгьы рызшьом. gulis dadeba агəы кəырбанс аҭара.<br />

unda guli daudva угəы кəырбанс илуҭароуп<br />

davaleba адҵара. dagavaleb иудысҵоит. damavala исыдиҵеит<br />

daviwyeba ахашҭра. daiviwya ихашҭит. daiviwye! ихашҭ!<br />

dazmuileba ауура. dahzmuis Tavze qari хыхьынтə аҧша ууеит<br />

daTmoba анажьра, аҭара. dauTmobs изынижьып, ииҭап. ar<br />

dauTmobs изынижьым, ииҭом<br />

dakargva ацəыʒра. axla wadi! damekarge! шьҭа уца! усҧырҵ!<br />

- 100 -


dakvra асра. dahkra man mas дисит. zaris dakvra (Tavzaris<br />

dacema) ашанхара. zarma dahkra (Tavzari daeca) дшанхеит<br />

dakleba агырхара. daaklo иагирхеит. ar daaklo<br />

иагимырхеит<br />

damarTeba ахьра. daemarTa ихьит. sircxvilis damarTeba<br />

ахьмыʒҕ агара. uambe, rac sircxvili dagemarTa! иаҳəа иара<br />

ахьмыʒҕ шугаз!<br />

damarcxeba аҵахара; аҵархара. damamarcxa саҵаирхеит<br />

dambaCa атапанча. dambaCis fexze Seyeneba атапанча архиара.<br />

dambaCa fexze Seayena атапанча ирхиеит<br />

damoneba атəытəра. daimonebs дтəитəуеит. siyvaruls unda<br />

daemono абзиабара тəыс уамазароуп<br />

damuqreba ақəмақарра. emuqreba диқəмақаруеит<br />

damSvideba аҭынчхара; арҭынчра. damSvidda дҭынчхеит.<br />

daamSvida дирҭынчит<br />

danabad-i ииз, иихьаз<br />

danacvleba: genacvale ухаҵкы сцеит, бхаҵкы сцеит. enacvalos<br />

ZiZis Svili mag Sens Tavs ухаҵкы дыҧсааит убзыцəашьа!<br />

dapireba агəы аҭазаара. apirebs игəы иҭоуп. gaRviZebas ar<br />

apireb, mgonia, dRes иахьа уҿыхарц угəы иҭаʒам ҳəа сыҟоуп<br />

dar-i амш бзиа. dadga dari амш бзиахеит, амш еилгеит<br />

dareva: eSmakma damria codvis xeli аҩысҭаа гəнаҳарала сиааит<br />

darekva (dakakuneba) karze darekva ашə асра. karze daureka<br />

ишə дизасит<br />

darCena аанхара. Sen aq darCi! уара ара уаанха! gamarjvebis<br />

darCena аиааира агара. Tu damrCa gamarjveba... аиааира згар...<br />

darcxvenil-i дыҧхашьа-ҧхаҵо<br />

dasabanad аʒəʒəаразы<br />

dasvelebul-i еилабааʒа. fexebamde dasvelebuli ишьап<br />

аҟынʒа еилабааʒа<br />

datkboba архаара. zia-xanumi yvelas atkbobs Зиа-Ҳаным зегьы<br />

лырхаауеит<br />

dafena: fiandazad efineba имаҵ иуеит<br />

- 101 -


dafrTxoba (Zilisa) арҿыхара. Zili ufrTxo ирҿыхеит<br />

daqaTqaTeba ақəыҷҷара. dahqaTqaTebs Tavze иақəыҷҷоит<br />

daRalul-i дкараха<br />

daRvra акаҭəара. sisxlis daRvra ашьа акаҭəара. ucabedad<br />

Seni sisxli ar davRvaro! исҭахымкəа ушьа касымҭəааит! sisxls<br />

davRvrio ашьа касҭəоит ҳəа<br />

daRmarT-i анаара, ахылаҕьара<br />

daRoneba агəы каҳара; аргəамҵра. daRonda игəы каҳаит.<br />

daaRona даргəамҵит<br />

dayra акажьра, акаҧсара, ашьҭаҵара. dayara икаижьит,<br />

икаиҧсеит, ишьҭеиҵеит. xom xedav, iaraRi damiyria?! сабџьар<br />

касыҧсхьеит, умбои?<br />

daSveba алеира. wvimis daSveba ақəа алеира. wvima uSvebs ақəа<br />

леиуеит<br />

daCemeba адҵара. damaCema исыдылҵеит<br />

daZvra: krintic ar dauZravs ҟытгьы имҳəеит<br />

daZineba ацəара. daiZine! уцə!<br />

daZraxva арҧхашьара. daZraxa дирҧхашьеит. nu damZraxav!<br />

сырҧхамшьан! vin damZraxavs? сзырҧхашьода?<br />

dawynareba аҭынчхара; арҭынчра. dawynarda дҭынчхеит.<br />

daamSvida дирҭынчит<br />

daxedva ахəаҧшра. daxeT! шəахəаҧш! davxedav слыхəаҧшып<br />

daxmareba ацхыраара. daexmara дицхрааит. ar daexmara<br />

дицымхрааит<br />

daxra аларҟəра. Tavis daxra ахы аларҟəра. Tavi damixria схы<br />

ласырҟəхьеит<br />

dgoma агылара. stumris RvTis karze dgoma асас анцəа<br />

ихьʒала ааира. stumari RvTis karze vdgavar ссасуп, анцəа<br />

ихьʒала сааит<br />

dedaCem-i/dediCem-i сан. dediCemis gazrdili xar сан<br />

улааʒамҭоуп<br />

- 102 -


dena алеира. cremlebis dena алаҕырʒқəа рлеира. cremlebi<br />

sdis илаҕырʒқəа леиуеит<br />

di- ацара, аҩналара. midis дцоит. wadi! уца! Sedis дыҩналоит<br />

didxans акыраамҭа<br />

dro аамҭа. am dros уи аамҭазы. droze ианаамҭоу, ианаамҭаз.<br />

droa аамҭоуп<br />

dRe амш<br />

dReidan иахьарнахыс<br />

dRemdis иахьанʒа<br />

dRes иахьа. gaRviZebas ar apireb, mgonia, dRes иахьа уҿыхарц<br />

угəы иҭаʒам ҳəа сыҟоуп<br />

e<br />

eg абри, ари; абни, ани. eg saqme ари аус. mag абри, ари; абни,<br />

ани. enacvalos ZiZis Svili mag Sens Tavs ухаҵкы дыҧсааит<br />

убзыцəашьа!<br />

edem-i Едем, џьанаҭ. edems alvad asulia џьанаҭ иҵиаау<br />

аҧслыш даҩызоуп (аҧҳəыс)<br />

elda: eldis cema ашанхара. elda eca дшанхеит<br />

elva амацəыс<br />

elva-Weqa адыд-мацəыс<br />

elferoba аҧшра. elferobiT vardi aris ҧшрала агəил еиҧш<br />

дыҟоуп<br />

ena абз. enis pirSi Cavardna абз ахəлашəара. Cauvarda ena<br />

pirSi ибз хəлашəеит<br />

erT-i 1. erTi vinme аʒəы. 2. erTi rame акы. 3. (erTxel) знык.<br />

erTs davxedav знык слыхəаҧшып<br />

erTad еицны, аиц-<br />

erTaderT-i заҵəык. 1. (adamiani) аʒəзаҵəык. erTaderTi metoqe<br />

аимакҩы заҵəык, аиндаҭлаҩы заҵəык. 2. (nivTi) акзаҵəык.<br />

- 103 -


erTmaneT-i gadmoicema <strong>afxazur</strong> zmnaSi CarTuli аи-, аиба-<br />

prefiqsebiT. erTmaneTis minamsgavsi еиҧшу. erTmaneTs mindoba<br />

агəра аибагара. erTmaneTs ver mivendobiT агəра ҳзеибагом<br />

erTxanad ҳамҭак. isaubres jer erTxanad еицəажəеит ҳамҭак<br />

erTxans ҳамҭак<br />

es абри, ари. am абри, ари. esec абригь, аригь. es Tvalebi<br />

абарҭ аблақəа. es Senc ici ари уаргьы иудыруеит<br />

eSmak-i аҩысҭаа, аџьныш. Semacdina TviT eSmakma аҩысҭаа<br />

ихаҭа схихит<br />

eSx-i абзиабара<br />

vaz-i аʒахəа. suro-vazi ашəчи аʒахəеи<br />

v<br />

val- ааира, анеираб ацара. moval сааиуеит. mival снеиуеит,<br />

сцоит<br />

vake акаршəра, арха, адəышшара<br />

vaJkac-i ахаҵа, афырхаҵа. vaJkacia дфырхаҵоуп<br />

vaJkacoba ахаҵара, афырхаҵара. vaJkacobiT cnobili<br />

ифырхаҵарала деицырдыруа<br />

vard-i агəил, агьыл<br />

varskvlav-i аиаҵəа. ciT mowyvetili varskvlavi (qali) ажəҩан<br />

икыдҧааз аиаҵəа (аҧҳəыс)<br />

vaxSam-i уаххьа<br />

ver gadmoicema <strong>afxazur</strong> zmnaSi CarTuli з- prefiqsiT. ver<br />

arCevs изеилыргом. ver micani? усзымдыри?<br />

vervin gadmoicema zmnis win mdgomi аʒəгьы “vinmec” sityvasTan<br />

erTad zmnaSi CarTuli з- prefiqsiT. mis iaraRs vervin dasdebs<br />

Rirseul fass иабџьар ахə аʒəгьы рызшьом<br />

vid- 1. анеира. mivida днеит. rom mixvide yabardoSi... Ҟабарда<br />

уаннеилак... 2. аҩналара. Sevida дыҩналеит. 3. албаара. Cavidnen<br />

илбааит.<br />

viT аиҧш, -шəа. viT rCeuli иналукаашашəа<br />

- 104 -


vin дзусҭада. vin hpatronobs facxas? ҧшəымас иамоу<br />

аҧацха? vin xarT Sina? аҩны иҟода? vin gaigebs, vin<br />

damZraxavs? иеилызкаарыда, сзырҧхашьода?<br />

vinme аʒəы<br />

vinc gadmoicema <strong>afxazur</strong> zmnaSi CarTuli и- da з-<br />

prefiqsebiT. vinc uyvarda бзиа иибоз, бзиа илбоз. visac<br />

uyvarda бзиа дызбоз<br />

visi изтəу. visi aris facxa? аҧацха изтəыда?<br />

viRac(a) аʒəы, -к. viRac mgzavri мҩасҩык<br />

viwro аҭшəа, иҭшəоу. viwro gza амҩа ҭшəа<br />

zam- аура, аҟаҵара. vizam изуеит, иҟасҵап<br />

zamTar-i аʒын. zamTar Tbili ʒынраан иҧхоу<br />

z<br />

zar-i 1. асаркьал. 2. (SiSi) jojoxeTs zari auSvia џьанаҭ<br />

ашəара аушьҭит. zaris dakvra (Tavzaris dacema) ашанхара.<br />

zarma dahkra (Tavzari daeca) дшанхеит<br />

zafxul-i аҧхын. zafxul grili ҧхынраан ицəыхьшəашəоу<br />

zeze gadmoicema zmnaSi CarTuli ла- zmniswiniT. wamovarda<br />

zeze safar Сафар длаҵҟьеит<br />

zog-i 1. (nivTi) руак, -қəак. aris zogi Secodeba... иыҟоуп<br />

гəнаҳақəак... 2. (adamiani) руаʒəк<br />

zuil-i ауура. zuis иууеит. qari zuis аҧша ууеит<br />

zRapar-i 1. алакə. 2. (sicrue) амц<br />

zRva амшын<br />

zRvevineba ахə аршəара. azRvevina ахə ииршəит. mazRvevine,<br />

rac Segcode! гəнаҳас изуз ахə сыршəа!<br />

T<br />

- 105 -


Tav-i ахы. Tavs axlis хыла дасуеит. Tavis daxra ахы<br />

аларҟəра. Tavi damixria схы ласырҟəхьеит. Tavze daqaTqaTeba<br />

ақəыҷҷара. dahqaTqaTebs Tavze иақəыҷҷоит. Tavze dazmuileba<br />

хыхьынтə ауура. dahzmuis Tavze qari хыхьынтə аҧша ууеит. Tavis<br />

Sewirva аʒə изы, аказы ахы ақəҵара. Tavs Sevwirav Sens<br />

megobrobas уҩызараз схы ақəысҵап. enacvalos ZiZis Svili mag<br />

Sens Tavs! ухаҵкы дцааит убзыцəашьа!<br />

Tavmomwone зхы патыу ақəызҵо<br />

Tav-pir-i ахаҿы<br />

Tavsxma ақəаршыҩ<br />

TavSesafar-i ахыҵакырҭа<br />

Tan (Tanac) -гьы. uSiSari da Tan frTxili cxeni аҽы<br />

гəымшəа, зыгəгьы зҽану<br />

Tanasworad еиҟараны<br />

Tasma аҟаитан. nabdis Tasmebi ауапа аҟаитанқəа<br />

Tafl-i ацха<br />

Tbil-i аҧха, иҧхоу, аҟəанда, иҟəандоу<br />

Tval-i абла, ала. Tvalis win аблақəа раҧхьа. TvalTan<br />

аблақəа раҧхьа. Tvalis gaWra абла аҵарра. giWris Tvali убла<br />

ҵаруп<br />

Tvaltanad-i зҽаҧашьа бзиоу, ибзианы еиҿартəу<br />

Tvalwin аблақəа раҧхьа<br />

Tvara (Torem) мамзар, мамзаргьы<br />

Tve амза. erTi Tvea абар мызкы ҵуеит<br />

TviT ахаҭа, ихаҭа, лхаҭа<br />

TviTon ахаҭа, ихаҭа, лхаҭа<br />

Tvis-i ахатəы, иара итəы, лара лтəы<br />

TiT-i 1. (xelisa) анацəкьыс. 2. (fexisa) ашьацəкьыс<br />

TiTqo(s) gadmoicema zmnas mirTuli -шəа sufiqsiT<br />

TmagaSlil-i зыхцəы нашьҭу<br />

Tof-i ашəақь<br />

Tu 1. ма, иа. is Tu me ма иара, ма сара. 2. gadmoicema zmnis<br />

pirobiTi kilos formiT. ukeTesia, Tu movkvdebi сыҧсыр<br />

- 106 -


еиҕьуп. 3. gadmoicema sityis boloSi darTuli -у sufiqsiT.<br />

micani, Tu ver micani? судыруоу сузымдыруоу?<br />

Tumc(a) аха<br />

Tqma аҳəара. eubneba иеиҳəоит, илеиҳəоит. Tqva ииҳəеит,<br />

илҳəеит<br />

Txroba аҳəара. uTxra иеиҳəеит, илеиҳəеит<br />

ia адəкрын<br />

i<br />

iaraR-i абџьар. misi iaraRi иабџьар. iaraRis dayra абџьар<br />

шьҭаҵара. xom xedav, iaraRi damiyria?! абџьар шьҭасҵахьеит,<br />

умбои?!<br />

igi иара, лара. man иара, лара. mas иара, лара<br />

imasTan иара иҿы, лара лҿы, иара аҿы, иааигəа, лааигəа, ааигəа<br />

imisTvis иара изы, лара лзы, иара азы<br />

is 1. (piris nacvalsaxeli) иара, лара. 2. (CvenebiTi<br />

nacvalsaxeli) абни, ани, убри, уи. is cxeni уи аҽы. mogiyvan im<br />

cxens иузаазгоит уи аҽы<br />

ise абас, ас, убас, ус<br />

isev аиҭа<br />

isar-i ахымпал, ахəымпал<br />

iq убра, уа. xan aq, xan iq зны абра, зны убра<br />

iqve убраҵəҟьа, уаҵəҟьа<br />

k<br />

kadreba аҭəашьара. ikadrebs иаҭəеишьап. ar ikadrebs<br />

иаҭəеишьарым<br />

- 107 -


kar-i ашə. mgzavri mosdga kars асас ашə днылагылеит. gavlo<br />

kari ашə дындəылҵит. gulis kari агəы ашə, агəацаҧха.<br />

stumris RvTis karze dgoma асас анцəа ихьʒала ааира. stumari<br />

RvTis karze vdgavar ссасуп, анцəа ихьʒала сааит<br />

karg-i абзиа, ибзиоу. kargi Tofi ашəақь бзиа.<br />

kargad ибзианы. almasxits xom kargad icnob? Алмахсиҭ<br />

ибзианы дузымдыруеи? kargad gaigona ибзианы иаҳаит<br />

kar-midamo аҩни амʒырхеи<br />

kac-i 1. (adamiani) ауаҩы. kacad ver gamizrdixar уаҩыс<br />

усзымааʒеит. 2. (mamakaci) ахаҵа<br />

kawvra абҕыҷра. ikawravs илыбҕыҷуеит. ikawravs yels<br />

лыхəдацəа лыбҕыҷуеит<br />

kval-i ашьҭа, ашьҭамҭа, акəал. agebneva gza da kvali амҩа<br />

ухҟьоит<br />

kvaml-i алҩа. wamlis kvamlSi gaexvia ахəышə алҩа неихатəеит<br />

ki ааи, аиеи, гьы-, -гьы. rac kia (rac ki aris) иҟоугьы<br />

kiTxva азҵаара. hkiTxa дизҵааит, диазҵааит, днеизҵааит. arc<br />

me gkiTxav саргьы суазҵаауам<br />

kisreba адҵара. vikisre исыдысҵеит. gikisria иудуҵаап<br />

klde ахра, ацаҟьа. kldidan kldeze gadamfreni ахрантə даҽа<br />

ахрахь иҧыруа аҽы<br />

kmayofil-i 1. (kmayofili saxis mqone). зхы згəы ахыу иҧшра<br />

змоу. 2. (raRaciT kmayofili) агəахəара змоу, гəахəас змоу.<br />

gatyob, rom xar kmayofili гəахəас ишумоу удызбалоит<br />

koka аҧҳал. wvimis kokis pirad daSveba ақəаршыҩ алеира,<br />

аҧҳал хышəҭызшəа ақəа алеира<br />

kocna агəыʒра. kocniT гəыʒрала<br />

kmareba азхара. kmara иазхоит. ar kmara иазхом<br />

krint-i ҟыт. krintic ar dauZravs ҟытгьы имҳəеит<br />

kuTxe акəакь. bneli kuTxe акəакь лашьца<br />

kuntruS-i акəарра, анықəырҧалара. kuntruSiT икəаруа,<br />

инықəырҧало<br />

- 108 -


lamaz-i аҧшʒа, иҧшʒоу. lamazia дыҧшʒоуп, иҧшʒоуп<br />

l<br />

lampar-i алампа, акəаҷаб. me da Seni siyvaruli wminda aris,<br />

viT lampari бареи сареи ҳабзиеибара цқьаʒоуп<br />

lafSa (cxeni) алаша (аҽы)<br />

lodin-i азыҧшра. pasuxs misgan movelio аҭак иара иҟнытə<br />

сазыҧшуп ҳəа<br />

lurj-i аиаҵəа. lurji cxeni (mtredisferi cxeni) аҽларџь.<br />

lurji bedauri алаша ларџь<br />

lxin-i агəырҕара, абзиара. WirSi, lxinSi umisoba ar iqneba<br />

ацəгьареи абзиареи иара ида иҟалаʒом<br />

magivroba ацынхəра<br />

magram аха<br />

mada агьама, аҭахра<br />

madloba аџьшьара. madloba RmerTs! анцəа иџьшьоуп!<br />

maT-i дара ртəы, дара рхатəы<br />

maTrax-i аҟамчы<br />

male ирласны<br />

m<br />

marTal-i аиаша, ииашоу. marTalia ииашоуп. marTali xar<br />

уиашоуп, биашоуп<br />

marTla ииашаны, -ҵəҟьа<br />

marto амацара. marto siyvaruli абзиабара мацара. marto<br />

uSiSroba ar kmara агəымшəара мацара иазхом. marto wrTvna<br />

ras izams, Tu bunebamc ar uSvela? абжьара мацара иҟанаҵари<br />

аҧсабарагьы аницымхраауа?<br />

marjve аилҟьа-еилҕəыцə, абаҩцəылас. marjve Tvali абла ҵар<br />

mas иара, лара<br />

- 109 -


maspinZel-i аҧшəма. maspinZelma SeaCera cxeni аҧшəма иҽы<br />

ааникылеит<br />

maSin усҟан<br />

maxloblad ааигəа<br />

mboba аҳəара. 1. gulSi ambobs игəаныла иҳəоит. 2. uambobs<br />

иеиҳəоит, илеиҳəоит. uambe! иаҳəа!<br />

mgzavr-i амҩасҩы, аныҟəаҩы. viRac mgzavri мҩасҩык, ныҟəаҩык<br />

mdureba ацəгəыршра. emduris дицəгəыршуеит. beds raT<br />

emduri? избан унасыҧ уацəгəыршуа?<br />

me сара<br />

megobar-i аҩыза. megobrisken иҩыза иахь<br />

megobroba аиҩызара, аҩызара. Tavs Sevwirav Sens megobrobas<br />

уҩызараз схы ақəысҵап<br />

mere нас, ашьҭахь. mere ki насгьы, ашьҭахьгьы<br />

mercxal-i ажəҵыс. mercxlis bude ажəҵыс аҭра<br />

metoqe аимакҩы, аиндаҭлаҩы<br />

mex-i адыд, адыдра; афы, афасра. gavardeba mexi афы асуеит<br />

mze амра<br />

mTa ашьха. mTis mwvervali ашьха ацəқə, ашьха ақəыцə. mTa<br />

da bari ашьхеи акаршəреи, геи шьхеи. mTaSi ашьхақəа рҿы.<br />

mTis Svili ашьхауаҩы<br />

mTa-Rreeb-i ашьхақəеи аиҩхаақəеи<br />

mTvare амза<br />

mibireba (damorCileba) армашьцара. miibirebs дирмашьцоит<br />

migrexil-i ихəоу<br />

midgoma анаскьагылара, акҿагылара. bneli kuTxisken midga<br />

днаскьагылеит, дыкҿагылеит<br />

miT иара ала<br />

minamsgavs-i еиҧшшəа, иеиҧшу<br />

mingreul-i (areuli) иеилаҧсоу, еилажəжəоу<br />

mindoba агəрагара. miendo игəра игеит. erTmaneTs mindoba<br />

агəра аибагара. erTmaneTs ver mivendobiT агəра ҳзеибагом<br />

mindor-i адəы. mindvris pirad адəы асанʒҕə аҿы<br />

- 110 -


mis-i иара итəы, лара лтəы, иара атəы. misi coli иара иҧҳəыс.<br />

misi cxeni иара иҽы<br />

misgan иара иҟнытə. pasuxs misgan movelio аҭак иара иҟнытə<br />

сазыҧшуп ҳəа<br />

misebr иара иеиҧш<br />

misvla анеира. mivida днеит. rom mixvide yabardoSi... Ҟабарда<br />

уаннеилак...<br />

mitanil-i инагоу, инаргаз. TvalTan mitanili TiTi аблақəа<br />

рааигəа инагоу анацəкьыс<br />

miyvana анагара. miiyvana днеигеит. colad miyvana ҧҳəысс<br />

аагара. colad miiyvana ҧҳəысс дааигеит<br />

miyola ацныҟəара. gulisTqmas miyola аҭаххара ацныҟəара.<br />

mis gulisTqmas unda mihyve аҭаххара уацныҟəароуп<br />

miyudeba ақəыргылара. jer nabadi miayuda зны иуапа<br />

ықəиргылеит<br />

miSuqeba арлашара. miaSuqa ирлашеит<br />

miCneva агəаанагара. miaCnia игəы иаанагоит. Suamavlad<br />

miaCnia абжьагылаҩыс диҧхьаʒоит<br />

micema аҭара. misca ииҭеит, илиҭеит<br />

miZRvna (nawerisa) ахьʒынҩылара. vuZRvni ихьʒынзҩылоит<br />

miwnul-i ишшу<br />

miWedeba аархара, алаҵара. miiWeda tyvia ахы ааирхеит<br />

mixvedra адырра, аилкаара. mixvda идырит, иеиликааит<br />

mixveul-i ахəарҭақəа змоу. mixveuli gza ахəарҭақəа змоу амҩа<br />

mixla асра. kedels Tavs axlis аҭʒамц хыла дасуеит<br />

mkvdar-i аҧсы, иҧсхьаз. mkvdris feri аҧсҧшра, аҧсы ҧштəы,<br />

-цəышʒа. mkvdris feris dadeba аҧсҧшра ашьҭыхра, дцəышʒа<br />

ааҟалара. feri daedva mkvdris аҧсҧшра аашьҭихит, дцəышʒа<br />

дааҟалеит.<br />

mnaxvel-i избо, избахьаз. mnaxvelia ca da qveynis дгьыли<br />

жəҩани ибахьеит, акыр идыруеит<br />

moburva ахҩара. pirs iburavs ихаҿы хиҩоит<br />

- 111 -


mogeba: Wkuas mogeba ахдырра. Wkuas moego ихы идыруа<br />

дааҟалеит<br />

mogelveba аҽы арыҩра. lurj bedaurs moagelvebs аҽларџь<br />

иаарыҩуеит<br />

mogvare (misi msgavsi, misi Tanaswori, Sesaferisi) аʒə иеиҧшу<br />

mogvra аʒəы изаагара. momgvare! исзаага!<br />

modgoma анылагылара. mgzavri mosdga kars амҩасҩы ашə<br />

днылагылеит<br />

movlil-i: zRva da xmeli movlili aqvs мшыни дгьыли<br />

деимдахьеит<br />

moTxovna адҵара. mogTxov иудысҵоит<br />

mokvla ашьра. mokla дишьит. momkal! сшьы!<br />

mokrefa (mokreba) аибарххара. Ronis mokrefa амч аибарххара.<br />

Rone moikrifa имч ааибаирххеит<br />

mokrZaleba (Tavis dacva) ацəыхьчара. ekrZaleba igi mas<br />

ицəихьчоит<br />

momzadeba архиара. Cqara, moamzade vaxSami! ирласны уаххьа<br />

рхиа!<br />

momsaxureba амаҵзура. unda emsaxuro! имаҵ изуроуп!<br />

momxiblav-i узыргачамкуа, узыршанхо<br />

momxiblavad узыргачамкуа, узыршанхо<br />

monaRvlianeba: saxis monaRvlianeba алахь еиқəра. saxe<br />

mounaRvlianda илахь еиқəхеит<br />

monaSuq-i иаарлашаз<br />

mongreul-i (areuli) иеилаҧсоу, еилажəжəоу<br />

mondoba: Sen eg saqme me momande ари аус сара исыдҵа!<br />

moparva ацəʒара, ацəҕьычра. mohpara ицəиʒеит, ицəиҕьычит<br />

morduoba ахəыҧҳаи абаʒʒеи ирымоу аизыҟазаашьа. morduobis<br />

gamtexi ахəыҧҳара аҵас ҧызҽуа<br />

morCileba азыʒырҩра. morCilebiT ҿагыларада<br />

morcxv-i иҧхашьо. morcxvi ia иҧхашьо адəыкрын<br />

mosaval-i (dasamarTebeli, rac unda daemarTos) иҟалаша,<br />

иихьша<br />

- 112 -


mosvla ааира. ai, risTvis movsulvar aq абар, сзааиз<br />

mosmena азыʒырҩра. mousmina дизыʒырҩит<br />

motrialeba агьажьра, ахынҳəра. motrialda ukan ишьҭахь<br />

дгьажьит, шьҭахьҟа даахынҳəит<br />

motyueba амц аҳəара. tyuis амц иҳəоит<br />

mofena анашьҭра. zia-xanumi sxivebs hfens Зиа-Ҳаным<br />

лшəахəақəа налышьҭуеит<br />

moyvana 1. аагара. cxeni moiyvana аҽы ааигеит. 2. азаагара. cxens<br />

mogiyvan иузаазгап аҽы<br />

moyola аҳəара. mouyva иеиҳəеит<br />

mociqul-i ацҳаражəҳəаҩы<br />

mocla аамҭа амазаара. ar mcalia аамҭа сымам, аха сымам<br />

moZRvar-i (maswavlebeli, aRmzrdeli) ааʒаҩы<br />

mowyvetil-i икыдҧаау. ciT mowyvetili varskvlavi ажəҩан<br />

икыдҧааз аиаҵəа<br />

moxdena аҟалара. moxda иҟалеит. mixvda qmari, rac momxdara<br />

ахаҵа идырит иҟалаз зегьы<br />

moxerxeba алшара. uxerxdeba иалшоит. Sendoba ar uxerxdeba<br />

анажьра залшом<br />

moxveva агəыдкылара. moexvia дгəыдикылеит<br />

moxveul-i: moxveuli gza аҿаҵəирҭақəа змоу амҩа<br />

moxiblva аргачамкра, аршанхара. mec momxibla саргьы<br />

слыргачамкит, саргьы слыршанхеит<br />

mrisxaneba ицəгьаны агəаара. mrisxanebs цəгьа дгəаауеит<br />

msaxureba 1. аҽаҧсатəра. imas is ver imsaxurebs иҽаҧсаитəым.<br />

2. амаҵура. unda emsaxuro имаҵ ууроуп. sakadrisad ver<br />

gemsaxure иуқəнагаз еиҧш умаҵ аура сылымшеит<br />

msxverpl-i акəырбан<br />

mter-i аҕа. mtrisas уаҕеимшхара<br />

mtiral-i иҵəыуо<br />

mtkice аҕəҕəа, иҕəҕəоу<br />

muxTloba аижьара<br />

mRvime аҳаҧы. mRvimis pirad аҳаҧы аҭаларҭаҿ<br />

- 113 -


mSveneba аҧшʒара. mSvenebiT ganTqmulia лыҧшʒарала<br />

деицырдыруоуп<br />

mSvid-i аҭынч, иҭынчу. mSvidi saxe иҭынчу ахаҿы<br />

mSvidobiT! бзиала! бзиаʒа!<br />

mcire амаҷ. mcire xnis зықəра маҷу. ar aris mcire xnis иқəра<br />

маҷым<br />

mcired-i амаҷ. mcirediTac kmayofili амаҷгьы изхоит<br />

mcneba аҧҟара. wminda mcneba аҧҟара цқьа<br />

mZinar-i ицəоу<br />

mware аша, ишоу. mware naRveli агəырҩа хьанҭа. mware<br />

sikvdili аҧсра хьанҭа<br />

mwverval-i ацəқə, ақəыцə<br />

mwol-i ииоу<br />

mxolod заҵəык, мацара<br />

n<br />

nabad-i ауапа. grZeli nabadi ауапа ау. nabdis Tasmebi ауапа<br />

аҟаитанқəа<br />

nadir-i ашəарах; агыгшəыг<br />

namdvil-i ииашоу, -ҵəҟьа<br />

namus-i 1. аламыс. 2. (saidumlo) амаʒа. namusi Seunaxavs амаʒа<br />

илымҳəазаап, амаʒа лҵəахызаап<br />

natvra агəыҕра<br />

naqurdal-i амаʒарах. naqurdali cxeni аҽы маʒарах<br />

naRvel-i агəырҩа. mware naRveli агəырҩа хьанҭа<br />

naWam-i иифаз. vaxSami ar eqneba naWami уаххьа имфацзар<br />

акəхап<br />

naxva абара. naxavs иибап. rac ginaxavs _ sizmaria иббаз<br />

ҧхыʒуп. naxe! иба! дба!<br />

- 114 -


ndoma аҭахра, аҭаххара. unda hqondes имазароуп, илымазароуп,<br />

иамазароуп. bina gvinda ахыҵакырҭа ҳҭахуп. minda giTxra Cemi<br />

Wiri сгəырҩа уасҳəарц сҭахуп<br />

neba 1. азин. 2. ахатəгəаҧхара. nebiT хатəгəаҧхарала. Cemi<br />

nebiT схатəгəаҧхарала<br />

nela имццакəа<br />

netavi шьыри, -нда<br />

netareba аҭхаџьра<br />

nu gadmoicema zmnaSi CarTuli uaryofis м nawilakiTa da -н<br />

sufiqsiT. nu stiri! бымҵəыуан!<br />

-o -ҳəа<br />

o<br />

or-i 1. (nivTi) ҩба. 2. (adamiani) ҩыџьа. Cven ors Sua ҳҩыџьа<br />

рыбжьара<br />

orive 1. (nivTi) аҩбагьы. 2. (adamiani) аҩыџьагь<br />

ofl-i аҧхʒы. sircxvilis ofli аҧхашьара аҧхʒы. oflis<br />

mowurva аҧхʒы арыцқьара<br />

ocneba агəыҕра<br />

oxvra ақьра, аҕызра, ақəыҧсычҳара. oxvriT hkiTxa<br />

дқəыҧсычҳаны дизҵааит<br />

p<br />

pasux-i 1. аҭак. 2. pasuxis gacema аҭакс аҳəара. upasuxa аҭакс<br />

иеиҳəеит<br />

patieba анажьра, аҭамҵара. apatia ианеижьит, даҭеимҵеит<br />

patronoba аҧшəмара, атəра. vin hpatronobs facxas? изтəыда<br />

аҧацха?<br />

pedagog-i апедагог, арҵаҩы<br />

- 115 -


pir-i аҿы 1. enis pirSi Cavardna ииҳəо аҿамшəара. Cauvarda<br />

ena pirSi ииҳəо иҿамшəеит. 2. (saxe) ахаҿы, ахаҿсахьа. piris<br />

xokva ахаҿы абҕыҷра. pirs ixokavs лхаҿы лыбҕыҷуеит. 3. (ena)<br />

абз. uambe Seni piriT! иаҳəа иара! 4. piris gatydoma<br />

арҧхашьара, ахьымʒҕ агара. dRes mitydeba piri иахьа ахьымʒҕ<br />

згоит<br />

pirad 1. wvima uSvebs kokis pirad ақəа леиуеит аҧҳал<br />

хышəҭызшəа. 2. cecxlis pirad амца ааигəара, аҽҳəаҟны.<br />

miiyvana cecxlis pirad днеигеит амца ааигəара.<br />

piras: cecxlis piras амца ааигəара, аҽҳəаҟны<br />

pirvelad раҧхьаʒа. sul pirvelad зегьы раҧхьаʒа<br />

pirian-i ламыс змоу, зҿаҭахьа назыгʒо<br />

pirSavoba аламысдара. pirSavoba Seni vici, Semityvia<br />

уламысдара атəы здыруеит, еилыскааит<br />

Jam-i аамҭа<br />

JrJola ақыџьқыџьра<br />

ra закəызеи<br />

radgan избан акəзар<br />

ram(e) акы. ram(e) miSvele! акала усыцхраа!<br />

raRac акы<br />

J<br />

r<br />

rac gadmoicema zmnaSi CarTuli и- da з- prefiqsebiT. rac<br />

ginaxavs _ sizmaria иббаз ҧхыʒуп<br />

raS-i арашь<br />

retdasxmul-i дгачамкны, дшанханы иаанхаз<br />

- 116 -


Tul-i ауадаҩы, иуадаҩу. rTuli cxovreba аҧсҭазаара<br />

уадаҩы<br />

risTvis иззы? избан?<br />

risxva агəаара. RvTis risxva анцəа игəаара<br />

rogorc аиҧш, -шəа. rogorc Zma аиашьа иеиҧш<br />

rodesac gadmoicema zmnaSi CarTuli ан- elementiT<br />

rom 1. (rogorc) gadmoicema zmnaSi CarTuli ш- elementiT. 2.<br />

(roca, rodesac) gadmoicema zmnaSi CarTuli ан- elementiT<br />

roca gadmoicema zmnaSi CarTuli ан- elementiT<br />

rC-: xel-fexs erCis деибгоуп, инапқəеи ишьапқəеи еибгоуп<br />

rCeul-i еиҕьу, еиҕьʒоу<br />

rCevn-: mirCevnia еиҕьысшьоит. urCevnia еиҕьишьоит,<br />

еиҕьылшьоит<br />

rjul-i адин. rjulze ufro umtkicesi адин аҵкьыс иҕəҕəоу<br />

saamo агəахəатə<br />

sad иаба?<br />

sadac gadmoicema zmnaSi CarTuli ахь- elementiT<br />

s<br />

savaJkacod афырхаҵараз, хьыʒрацараз. savaJkacod gamosuli<br />

xar хьыʒрацараз уқəуп<br />

sazogadod егьарааны, есқынагь<br />

saTqmel-i аҳəатə. aRara maqvs me saTqmeli уаҳа аҳəатə<br />

сымаʒам<br />

saTqmelad иуҳəартə. saTqmelad saZneloa иуҳəартə уадаҩуп<br />

sakadrisad ишақəнаго<br />

sakvirvel-i уамашəа иубаша, иџьоушьаша. ras xedavs iq<br />

sakvirvels? иџьоушьаша иибозеи уа?<br />

sakvnesad ақьраз, аҕызраз. geyofa sakvnesad ақьраз иузхоит<br />

sam-i 1. (nivTi) хҧа. 2.(adamiani) хыҩык<br />

- 117 -


samarcxvino арҧхашьагатə. samarcxvino saqcieli<br />

арҧхашьагатə алеишəа<br />

samgzavrod аныҟəараз. gamoewyo samgzavrod иҽирхиеит<br />

аныҟəараз<br />

samegrelo Агыртəыла, Одышь. samegrelos asuli Агыртəыла<br />

аҭыҧҳа<br />

samfex-i хшьапык зҵоу. samfexi skami хшьапык зҵоу аҟəардə<br />

sanaxav-i иубаша<br />

sasikvdilo зышьра иақəнаго. sasikvdilo me var mxolod<br />

ашьра сара исықəнагоит<br />

sasikvdilod ашьразы<br />

sasoeba агəыҕра ду. sasoebiT агəыҕра ду ала<br />

sasufevel-i џьанаҭ. sasufevlis netareba џьанаҭтəи аҭхаџьра<br />

satrfo бзиа иибо<br />

saubar-i аицəажəара. isaubres иеицəажəеит<br />

safeTqel-i аргəыҵысҭа<br />

saqme аус. ukuRmarTi saqme иҽеим аус, аус бааҧс<br />

saqciel-i алеишəа<br />

sacalfexo: sacalfexo gza амҩа ҭшəа<br />

saSiSar-i ишəарҭоу<br />

saZnelo иуадаҩу<br />

saxe ахаҿы, ахаҿсахьа. mSvidi saxe иҭынчу ахаҿы<br />

saxel-i ахьʒ<br />

sen-i ачымазара. siyvarulis seni Senc Segyria абзиабара<br />

ачымазара уаргьы иухьзаап<br />

sigrZe аура<br />

sidiade адунагʒара<br />

sizmar-i аҧхыʒ. rac ginaxavs _ sizmaria иббаз ҧхыʒуп<br />

sikvdil-i аҧсра. mware sikvdili аҧсра бааҧс. Cems<br />

sicocxles sikvdili sjobs! сыбзазар аиҳа сыҧсыр еиҕьуп!<br />

sikvdilamde аҧсранʒа. Sen sikvdilis ra Rirsi xar?! иуқəнагом<br />

уара аҧсра!<br />

silamaze аҧшʒара<br />

- 118 -


sinaze аҧшқара, агəыҧшқара. sinaziT гəыҧшқарала<br />

sin(i)dis-i аламыс. sindisis gamrTeleba аламыс аиқəырхара.<br />

sindisi gaumrTela иламыс еиқəирхеит. sinidisi gamimrTele!<br />

сламыс еиқəырха!<br />

sircxvil-i аҧхашьара. sircxvilis ofli аҧхашьара аҧхʒы.<br />

sircxvilis damarTeba аҧхашьара ахьра. uambe, rac sircxvili<br />

dagemarTa! иаҳəа иара ҧхашьарас иухьыз!<br />

sisxl-i ашьа. sisxlis daRvra ашьа акаҭəара. ucabedad Seni<br />

sisxli ar davRvaro! ушьа исамхакамҭəааит! sisxls davRvrio<br />

ашьа касҭəоит ҳəа<br />

sifrTxile агəҽанызаара<br />

siyvarul-i абзиабара. vinc uyvarda бзиа иибоз. Tu giyvarvar<br />

бзиа субозар<br />

sicil-i аччара. siciliT Tqva дыччо иҳəеит<br />

sicocxle абзазара. tkbili sicocxle абзазара хаа. Cems<br />

sicocxles sikvdili sjobs! сыбзазар аиҳа сыҧсыр еиҕьуп!<br />

smena аҳара. mesmis исаҳауеит<br />

sofel-i (cxovreba) ари адунеи<br />

srul-i анагʒа. sruli netareba аҭхаџьра нагʒа<br />

stumar-i асас. stumrad сасыс<br />

stumroba асасра. udroo stumroba ианаамҭам азы сасра<br />

анеира<br />

sul: sul pirvelad зегьы раҧхаʒа<br />

sul-i аҧсы. sulSi suls scvlis иҧсы илиҭоит лыҧсы<br />

ацынхəрас. suls swiravs mas иҧсы кəырбанс ииҭоит. sulis<br />

brunva аҧсыҧ лагаҩагара<br />

sulTambrZol-i иҧсуа<br />

survil-i аҭаххара, агəыҕра<br />

suro ашəч. suro-vazi ашəчи аʒахəеи<br />

swored -ҵəҟьа, хьыʒҳəала. swored am usubTan midis днеиуеит<br />

хьыʒҳəала ари Иусуф иҟны<br />

sxva даҽа<br />

sxvadasxva еиуеиҧшым<br />

- 119 -


sxvanair-i даҽактəи<br />

sxiv-i ашəахəа<br />

tanjva агəаҟра<br />

tanjul-i згəаҟуа<br />

tin-i ахра. tinis kedeli ахратə ҭʒамц<br />

t<br />

tiril-i аҵəыуара. tiris дҵəыуоит. Cumad stiris ҿымҭʒакəа<br />

дҵəыуоит. nu stiri! бымҵəыуан!<br />

tkacun-i аҷҷа ахыргара. maTraxebi atkacunes рҟамчқəа аҷҷа<br />

хдыргеит<br />

tkbil-i ахаа, ихаау. siyvarulis tkbili seni абзиабара ихаау<br />

ачымазара<br />

tkbilad ихааны. tkbilad mZinari дҭахəхəа ицəоу<br />

trfoba абзиабара. trfobisaTvis абзиабаразы<br />

tyve атҟəа. Seni tyve var сутҟəоуп<br />

tyvia ахы<br />

tyvilad (tyuilad) баша<br />

tyuil-i амц. tyuilis Tqma амц аҳəара. tyuis амц иҳəоит. ar<br />

tyuili qadilia ибашоу хырҽхəараʒам<br />

uar-: auara gverdi диавсит<br />

uarmyof-i мап зҳəо<br />

ubn-: eubneba иеиҳəоит<br />

ubralooba аиламзаара. ubralobiT аиламзаарала<br />

udrek-i аҕəҕəа. udreki xar уара уҕəҕəоуп<br />

udroo иаамҭам. udroo stumroba иаамҭам азы сасра анеира<br />

uebro зеиҧш дыҟам<br />

u<br />

- 120 -


ueWvelad хымҧада amisrule ueWvelad! хымҧада исзынагʒа!<br />

ukadris-i аиаҭəам. ukadrisi saqme аиаҭəам аус<br />

ukan шьҭахьҟа. motrialda ukan шьҭахьҟа дгажьит<br />

ukeTes-i еиҕьу<br />

ukuRmarT-i: ukuRmarTi saqme ишəииз аус<br />

umadur-i (nawyeni) згəы нырхоу<br />

umecar-i амдыр<br />

umisoba идлаҧсара<br />

umtkices-i иҕəҕəоу<br />

unda аҭахуп, ахəҭоуп. unda hqondes имазароуп, имазар<br />

ахəҭоуп<br />

unebur-i машəырны, машəыршақə<br />

uneburad машəырны, машəыршақə, ишиҭахымыз,<br />

ufro еиҳа<br />

uSiSar-i агəымшəа<br />

uSiSroba агəымшəара<br />

ucabedad 1. (swrafad) иаразнак. 2. (uneburad) ишиҭахым<br />

ucad-i (gamoucdeli) аҧышəара змам, иҧымшəаз<br />

ucbad иаразнак, ашацаҳəа<br />

ucxo атəым<br />

uxmo абжьыда, ибжьыдоу<br />

uxmod ҿымҭʒакəа<br />

f<br />

fas-i ахə, аҧса. Rirseuli fasi иақəнагоу ахə, иақəнагоу аҧса<br />

facxa аҧацха<br />

facxa-mRvime аҧацха-ҳаҧы<br />

fer-i аҧштəы. mkvdris feri аҧсҧшра. mkvdris feris dadeba<br />

аҧсҧшра ашьҭыхра. feri daedva mkvdris аҧсҧшра аашьҭихит<br />

fex-i ашьапы. fexebamde dasvelebuli шьапаҟынʒа ибааʒаз.<br />

fexis qira аџьабааҧса. dambaCis fexze Seyeneba атапанча<br />

- 121 -


ахысраз архиара. dambaCa fexze Seayena итапанча дхысырц<br />

ирхиеит<br />

fiqr-i ахəыцра. fiqrobs дхəыцуеит. ar vfiqrobdi<br />

схəыцуамызт, сгəы иаанагомызт, сыҟамызт<br />

frTxil-i згəы зҽану<br />

frTxilad 1. (wynarad) ашьшьыҳəа. frTxilad Sevida<br />

ашьшьыҳəа дыҩналт. 2. гəыҽанрыла. frTxilad! угəуҽаныз!<br />

q<br />

qadil-i (trabaxi) ахырҽхəара. ar tyuili qadilia ибашоу<br />

хырҽхəараʒам<br />

qal-i аҧҳəыс<br />

qar-i аҧша. qaris Cadgoma аҧшасра аҟəыҵра. qari Cadga<br />

аҧшасра иаҟəыҵит. SiSis qari ашəаʒыʒара. aitana SiSis qarma<br />

дшəаʒыʒеит<br />

qeba арҽхəара, ахьʒ-аҧша. Sors gaismis misi qeba ихьʒ-иҧша<br />

хара инеит<br />

qvab-i (mRvime, gamoqvabuli) аҳаҧы<br />

qveyana адунеи<br />

qveyniur-i адунеи аҿтəи. qveyniuri netareba адунеи аҿтəи<br />

аҭхаџьра<br />

qveSageb-i аиарҭа<br />

qira ақьыра. fexis qira аџьабааҧса<br />

qmar-i ахаҵа<br />

qona амазаара. aqvs имоуп, илымоуп, иамоуп.<br />

Rimil-i аҧышəырччара, ақьышəырчаара<br />

R<br />

- 122 -


Rirs-i иаҧсоу<br />

Rirseul-i иақəнагоу<br />

RmerT-i анцəа. madloba RmerTs! анцəа иџьшьоуп!<br />

Rone амч<br />

Rrubel-i аҧҭа, аҧсҭҳəа<br />

yabalax-i ахҭарҧа, ахҭырҧа<br />

yabardo Ҟабарда<br />

yel-i ахəда, ахəдацəа. ikawravs yels лыхəдацəа лыбҕыҷуеит<br />

yovelifer-i зегьы. eubneba yovelifers зегьы иеиҳəоит<br />

y<br />

yola амазаара. hyavs имоуп, димоуп. hyavdes имазароуп,<br />

димазароуп<br />

yvela зегьы. yvela misi gazrdilia зегьы иааʒамҭацəа роуп<br />

yovelgvar-i дарбанзаалакь, иарбанзаалакь<br />

yofna азхара. hyofnis иазхоит<br />

yur-i алымҳа. yuris dagdeba алымҳа аҭара, азыʒырҩра. yurs<br />

ugdebda илымҳа ииҭон, дизыʒырҩуан<br />

yureba ахəаҧшра. uyurebs дихəаҧшуеит. ar uyurebs<br />

дихəаҧшуам<br />

Sebudnul-i ихҩоу. Tav-piri aqvs Sebudnuli ихаҿы хҩоуп<br />

S<br />

Sekazmva акəадырра. Sekazma cxeni аҽы икəадырит. Seukazma<br />

cxeni иҽы икəадырит<br />

Sekvdoma адҧсылара. Seakvdeba дидҧсылоит<br />

Sekideba аиқəҵара, аҩацхара. cecxlisTvis Sekideba амца<br />

аиқəҵара, амца аҩацхара. Seukida cecxls амца еиқəиҵеит,<br />

амца дҩацхеит<br />

- 123 -


SekrToma ацəаҭаʒыʒара. SekrTa ицəа дҭаʒыʒеит<br />

SemTxveva ахьра. SeemTxva иихьит<br />

SemkrTal-i зцəа дҭаʒыʒаз<br />

Semovleba акəыхшара, ахылаҧшра. Tavs Semovleba<br />

акəыхшара, ахылаҧшра. Tavs evleba дикəыхшоит,<br />

дихылаҧшуеит<br />

SemoZRola аʒə иаҧхьа днеиуа аҩналара. SemouZRva иаҧхьа<br />

днеиуа дыҩналеит<br />

SemCneva агəаҭара. SeamCnia игəеиҭеит<br />

Sen 1. (mamakaci) уара. Sen xar? уара уоума? Senc уаргьы. Senc<br />

ici уаргьы иудыруеит. Sen win уара уаҧхьа. 2. (qali) бара. Sen<br />

xar? бара боума? Senc баргьы. Senc ici баргьы ибдыруеит. Sen<br />

win бара баҧхьа<br />

Sen-i уара утəы, бара бтəы. Seni sicocxle уара уҧсҭазаара<br />

Senatyorcn-i иршəыз<br />

Senaxva аҵəахра. Seinaxa иҵəахит, илҵəахит. namusis Senaxva<br />

(saidumlos dacva) амаʒа аҵəахра, амаʒа амҳəара. namusi<br />

Seunaxavs амаʒа лҵəахызаап, амаʒа лымҳəазаап<br />

Sendoba анажьра, аҭамҵара. arc Sendoba uxerxdeba<br />

анажьрагьы зыҟалом<br />

Sendobil-i изанажьыз<br />

Sereva аилаʒҩара. urevs еилеиʒҩоит, еилалыʒҩоит,<br />

еиланаʒҩоит. TaflSi urevs mware naRvels ацха еиланаʒҩоит<br />

ишоу аз<br />

SerCena (patieba, miteveba) анажьра, аҭамҵара. SearCens<br />

ианеижьуеит. ar SearCens ианеижьуам<br />

Sesaferad ишақəнаго<br />

Sesvla аҩналара. Sedis дыҩналоит. Sevida дыҩналеит<br />

Sesma (cxenze) аҽыжəҵара, аҽы ақəыртəара. cxenze Sesva<br />

дҽыжəиҵеит, аҽы дақəиртəеит<br />

Sesruleba анагʒара. Seasrula инаигʒеит. Sevasrule<br />

инасыгʒеит. Seasrule? инаугʒама?<br />

- 124 -


Setrfialeba абзиабара. Sestrfis бзиа дибоит. vin Sestrfis?<br />

бзиа дызбода?<br />

Setyoba 1. (gageba) адырра, аилкаара. Seityo (gaigo) идырит,<br />

иеиликааит. araferi Seutyvia акгьы изымдырит, акгьы<br />

изеилимкааит. pirSavoba Seni vici, Semityvia!.. уламысдара<br />

здырит, уламысдара еилыскааит. 2. (SemCneva) агəаҭара. atyobs<br />

игəеиҭоит. gatyob, rom xar kmayofili игəасҭоит уи гəахəас<br />

ишумоу<br />

Sefardeba (gatoleba, Sedareba) аиҟаратəра. Seufarda<br />

еиҟареитəит. qals casqveSeTi Seufarda аҧҳəыси адунеи<br />

еиҟареитəит<br />

Seyeneba ахысраз архиара. dambaCis fexze Seyeneba атапанча<br />

ахысраз архиара. dambaCa fexze Seayena итапанча дхысырц<br />

ирхиеит<br />

Seyra 1. (damarTeba) ахьра. siyvarulis seni Senc Segyria<br />

абзиабара ачымазара уаргьы иухьзаап. 2. (Sexvedra) ақəшəара.<br />

Seeyara диқəшəеит. arsad Semeyaro! џьара усықəымшəааит!<br />

SeSvera амҵакра. SeuSvers имҵеикуеит. safari gul-mkerds<br />

uSvers Сафар игəы имҵеикуеит<br />

SeCereba 1. аангылара. SeCerda даангылеит. 2. аанкылара.<br />

SeaCera иааникылеит. maspinZelma SeaCera cxeni аҧшəма иҽы<br />

ааникылеит<br />

Secdena арҩашьара. Seacdina дирҩашьеит. Semacdina TviT<br />

eSmakma аҩысҭаа ихаҭа сирҩашьеит<br />

Secodeba 1. агəнаҳа. aris zogi Secodeba... иыҟоп гəнаҳақəак...<br />

mapativa Secodeba гəнаҳа санеижьит. 2. агəнаҳа ҟаҵара, агəнаҳа<br />

ура. Sevcode агəнаҳа ҟасҵеит, агəнаҳа зуит<br />

Sewirva: Tavis Sewirva аʒəы изы, аказы ахы ақəҵара. Tavs<br />

Sevwirav Sens megobrobas уҩызараз схы ақəысҵап<br />

Sewona аиҟаратəра. Seuwona еиҟареитəит. qals casqveSeTi<br />

Seuwona аҧҳəыси адунеи еиҟареитəит<br />

Sewuxeba 1. агəаҟра. Sewuxda дгəаҟит. 2. аргəаҟра. Seawuxa<br />

даргəаҟит, диргəаҟит<br />

- 125 -


Sexareba азгəыдура. Sehxaris дазгəыдууп<br />

Sexeba акьысра. Seexeba дакьысуеит<br />

Sexvewna аҳəара. Seexvewa даҳəеит<br />

Sejdoma ақəтəара. cxenze Sejda аҽы дақəтəеит<br />

Svela ацхыраара. uSvela дицхрааит. miSvele! усыцхраа!<br />

Svil-i ахшара, аҧа, аҧҳа. mTis Svili ашьха аҧа<br />

SigniT аҩнуҵҟа<br />

Sin аҩныҟа. vin xarT Sina? аҩныҟа аʒə шəыҟоума? Sin Sevida<br />

иҩны дыҩналеит<br />

SiS-i ашəара. SiSis qari ашəара ду. aitana SiSis qarma даара<br />

дшəеит<br />

Sor-i хара, харатəи. Sori gza амҩа хара<br />

Soreul-i харатəи<br />

Soreulad (Soridan) харантə<br />

Sori-axlos (odnav moSorebiT) ааигəа, ихарамкəа<br />

Sors хара. Sors gaismis misi qeba ихьʒ-иҧша хара инеит<br />

Sua абжьара. Cven ors Sua ҳҩыџьа рыбжьара<br />

Suamaval-i абжьацəажəаҩы<br />

Cabareba аҭара. Caabara ииҭеит<br />

C<br />

Cagdeba 1. arad Cagdeba акыс амҧхьаʒара. arad agdebs акыс<br />

иҧхьаʒом. 2. xelSi Cagdeba анапаҿы аагара. xelSi igdebs<br />

инапаҿы ааигоит, инапаҿы дааигоит. 3. gansacdelSi agdebs<br />

ашəарҭаҿ дҭаижьуеит<br />

Cadeba аҭаҵара. gulSi guls sdebs даара бзиа дибоит<br />

Cadgoma аҭагылара. qari Cadga аҧшасра иаҟəыҵит<br />

Cavardna аҭажьра. Cavarda иҭажьит. enis pirSi Cavardna ииҳəо<br />

аҿамшəара. Cauvarda ena pirSi ииҳəо иҿамшəеит<br />

Cakecva иҟəыҷны акаҳара. Caikeca дҟəыҷны дкаҳаит<br />

Casvla албаара. Cavidnen илбааит<br />

- 126 -


Catareba (zemodan qvemoTken) албаагара. cxenebi Caatares<br />

аҽқəа лбаадыргеит<br />

Cawmaxvna акəшара. ewmaxvnis икəшоит, дикəшоит<br />

Cem-i сара стəы. Cemi Wiri сара сгəырҩа. Cemi mogvare (Cemi<br />

Sesaferisi) сара исзеиҧшу, исаҟароу. Cemi natvra сгəыҕра. Cemi<br />

nebiT сара сгəаҧхарала. Cems sicocxles sikvdili sjobs!<br />

сыҟазар аиҳа сыҧсыр еиҕьуп! Cemi xeliT снапала<br />

Cemgan сара сҟнытə<br />

Cena 1. ацəырҵра. gamoCndeba ицəырҵуеит, дцəырҵуеит. 2.<br />

(albaT) иҟалап, -зар акəхап. sCans, namusi Seunaxavs амаʒа<br />

лҵəахызар акəхап<br />

Cven-i ҳара ҳтəы<br />

CvenSi ҳахьыҟоу аҿы, ҳахьынхо аҿы<br />

Cveuleba (wesi, adaTi) адаҭ, аҵас. Cveulebis gadamdegi адаҭ<br />

еилагаҩы, аҵас еилагаҩы<br />

Civil-i ашшра, ашшыҧхьыʒ аҳəара. Civis дашшуеит,<br />

ашшыҧхьыʒ иҳəоит. uCivis аказы дашшуеит, аказы ашшыҧхьыʒ<br />

иҳəоит. beds ras uCivi? унасыҧ азы ашшыҧхьыʒ изуҳəои?<br />

Cu ҿумҭын! ҿбымҭын!<br />

Cumad ҿымҭкəа. Cumad stiris ҿымҭкəа дҵəыуоит<br />

Cqara ирласны<br />

c<br />

ca ажəҩан. cis maxloblad ажəҩан ааигəара. ca da qveyana<br />

дгьыли жəҩани<br />

casqveSeT-i ажəҩан аҵаҟа иыҟоу зегьы, адунеи<br />

cecxl-i амца<br />

cixe-darbaz-i абааи ахани<br />

cnoba адырра. icno дидырит. ver micani? сузымдыри?<br />

almasxits xom kargad icnob? Алмахсиҭ ибзианы думдыруеи?!<br />

cnobil-i еицырдыруа<br />

- 127 -


codva агəнаҳа. eSmakma damria codvis xeli аҩысҭаа гəнаҳара<br />

сирҟаҵеит<br />

codna адырра. icis идыруит. es Senc ici ари уаргьы<br />

иудыруеит. icode! иудыруазааит!<br />

col-i аҧҳəыс. colad miyvana ҧҳəысс аагара. colad miiyvana<br />

ҧҳəысс дааигеит<br />

creml-i алаҕырʒ. cremlebi sdis илаҕырʒқəа, ллаҕырʒқəа<br />

аауеит<br />

cru амц, имцу<br />

cud-i ацəгьа. cud gulze (cud gunebaze) агəалаҟара бааҧс<br />

анимоу<br />

cxel-i аца, ашы, ацаҳəцаҳə. cxeli tyvia ахы цаҳəцаҳə<br />

cxen-i аҽы<br />

cxenosan-i 1. (cxenze mjdomi) аҽыуаҩы. 2. (cxenosnobis ostati)<br />

аҽыбҕаҟаза. uebro cxenosani зеиҧш дыҟам аҽыбҕаҟаза<br />

cxovreba аҧсҭазаара. rTuli cxovreba еилоу аҧсҭазаара<br />

Zala амч<br />

Zalze даара, даараʒа<br />

Zebna аҧшаара. eZebs иҧшаауеит. eZebs xolme иҧшаалоит<br />

Z<br />

Zvra аҵысра, аҽырҵысра. iZvris иҵысуеит. aRar iZvris уаҳа<br />

иҵысуам<br />

Zil-i ацəара. sZinavs дыцəоуп. Zilis dafrTxoba арҿыхара.<br />

Zili daufrTxo дирҿыхеит.<br />

ZiZisSvil-i абзыцəашьа<br />

Zleva аиааира. marto uSiSroba ZlevisaTvis ara kmara<br />

аиааираз агəымшəара мацара иазхом<br />

Zlivs аарла. Zlivs warmosTqva аарла иҳəеит<br />

Zma аиашьа. rogorc Zma аиашьа иеиҧш<br />

Znel-i ауадаҩы, иуадаҩу<br />

- 128 -


Zrwola аʒыʒара<br />

ZuZu акыка. misi ZuZu лкыка. ZuZus wova акыка ацəара, акыка<br />

ахара. ZuZus wovs акыка ицəоит, акыка дахоит. misi ZuZu<br />

giwovia лкыка уцəахьеит, лкыка уахахьеит<br />

wamal-i (Tofiswamali) ахəышə. wamlis kvamli ахəышə алҩа<br />

wamovardna аҩаҵҟьара. wamovarda zeze дҩаҵҟьеит<br />

warmoTqma аҳəара. Zlivs warmosTqva аарла иҳəеит<br />

warRvna-Relva аʒхыҵра дуи аилашреи<br />

w<br />

wasvla ацара. midis дцоит. rom midixar, sad midixar? уцоит,<br />

аха уабацо? wadi! уца! бца!<br />

waxdoma абжьысра. waxda Cemi xumroba сыхəмарра бжьысит<br />

wer-: uweria иара изы иҩуп. xelisgulze uweria<br />

(brwyinvaled icis) ибзиаʒаны идыруеит. xelisgulze uweria<br />

mahmadis mcneba ибзиаʒаны идыруеит Моҳамед иҧҟарақəа<br />

wes-i аҵас. rac wesia ҵасс иыҟоу<br />

wvima ақəа. wvimis daSveba ақəа аура. wvima uSvebs ақəа ауеит<br />

wvrTna абжьара, ааʒара. wvrTnis диабжьоит. marto wrTvna ras<br />

izams, Tu bunebamc ar uSvela? абжьара мацара иалшозеи ауаҩы<br />

аҧсабара иимцхраакəа?<br />

win аҧхьа, иаҧхьа, лаҧхьа. satrfos win бзиа иибо лаҧхьа.<br />

Sen win уара уаҧхьа<br />

wminda ацқьа, ицқьоу. me da Seni siyvaruli wminda aris бареи<br />

сареи ҳабзиеибара цқьоуп. wminda/wmindis guliT гəы цқьала.<br />

wminda mcneba аҧҟара цқьақəа<br />

wuxil-i агəамҵра, агəхьаагара. vwuxvar сгəамҵуеит, агəхьаа<br />

згоит<br />

wyal-i аʒы. wyali moutana аʒы изнеигеит<br />

wyaloba алыҧха. RvTis wyaloba анцəа илыҧха<br />

wyena агəалсра. gewyina? угəы иалсма?<br />

wynara(d) ашьшьыҳəа<br />

- 129 -


Wanmak-i (Warmagi) згəамч бзиоу абырг<br />

Weqa-elva адыд-мацəыс<br />

W<br />

Wir-i 1. агəхьаа. Cemi Wiri сыгəхьаа. 2. ацəгьара. WirSi,<br />

lxinSi ацəгьареи абзиареи раан<br />

Wkua ахшыҩ. WkuiT хшыҩла. Wkuas mogeba ахдырра. Wkuas<br />

moego ихы идыруа дааҟалеит<br />

Wra аҧҟара. Tvali uWris // Tvals uWris ибла ҵаруп<br />

x<br />

xan зны. xan aq, xan iq зны абра, зны абна. xan esa sTqves, xan<br />

isa sTqves зны акы рҳəеит, зных - даҽакы<br />

xan-i 1. аамҭа. 2. ақəра. mcire xnis зықəра маҷу. ar aris mcire<br />

xnis иқəра маҷым<br />

xangrZliv акыраамҭа<br />

xanjal-i аҟама. xanjlis wveri аҟама аҧынҵа<br />

xedva абара. xedavs иибоит, илбоит, дибоит, дылбоит. ras<br />

xedavs? иибозеи? илбозеи? xom xedav? иумбои?<br />

xel-i анапы. eSmakma damria codvis xeli аҩысҭаа гəнаҳара<br />

сирҟаҵеит. xelSi micema анапаҿы аҭара. misca xelSi инапаҿы<br />

ииҭеит. Cemi xeliT снапала<br />

xelisgul-i анапсыргəҵа. xelisgulze uweria (brwyinvaled<br />

icis) ибзиаʒаны идыруеит. xelisgulze uweria mahmadis mcneba<br />

ибзиаʒаны идыруеит Моҳамед иҧҟарақəа<br />

- 130 -


xel-pir-i аҿи анапи, анапқəеи ахаҿи. wyalic moutana xel-<br />

piris dasabanad аʒгьы инеигеит иҿи инапқəеи рыʒəʒəаразы<br />

xel-fex-i ашьапи анапи. xel-fexs erCis ишьапқəеи инапқəеи<br />

еибгоуп, амч имоуп<br />

xeluxleb-i кьыс змам<br />

xvewna аҳəара. exveweba диҳəоит. xvewniT ҳəара дула<br />

xma абжьы. xmis amoReba абжьы аҭгара, аҿыҭра. xma amoiRo<br />

ибжьы ааҭигеит. xmas ar iRebs ҿиҭуам. xmis micema (daZaxeba)<br />

азҿыҭра. xma misca (dauZaxa) изҿиҭит. xmis amaRleba абжьы<br />

ардура. xma aimaRla ибжьы ирдуит, ибжьы неиҵихит<br />

xmal-i аҳəа<br />

xmareba: Zalas ixmars мчыла иҟаиҵап<br />

xmel-i (xmeleTi) адгьыл. zRva da xmeli дгьыли мшыни, геи<br />

шьхеи. zRva da xmeli movlili aqvs дгьыли жəҩани<br />

еимидахьеит<br />

xokva абҕыҷра. piris xokva ахаҿы абҕыҷра. pirs ixokavs лхаҿы<br />

лыбҕыҷуеит<br />

xolme gadmoicema zmnaSi CarTuli -ла sufiqsiT. eZebs<br />

xolme иҧшаалоит<br />

xom gadmoicema zmnis kiTxviT-uaryofiTi formiT. almasxits<br />

xom icnob? Алмахсиҭ дузымдыруеи? xom xedav? иумбои?<br />

xorc-i 1. (dakluli saqonlisa da frinvelisa) акəац. 2.<br />

(cocxali sxeulisa) ажьы. 3. (sxeuli, tani) ацəеижь<br />

xSir-i лассы-лассы иҟалало. xSiri stumari лассы-лассы иааиуа<br />

асас<br />

xSirad лассы-лассы<br />

jadosan-i аҟҩы<br />

jdoma атəара. zis дтəоуп. ijda дтəан<br />

j<br />

- 131 -


jer макьа, макьана. jer Wanmakia макьа дбыргуп<br />

jobna 1. еиҳа аиҕьра. Cems sicocxles sikvdili sjobs!<br />

сыбзазар аиҳа сыҧсыр еиҕьуп! 2. иаҵкьыс аиааира, аҧыжəара<br />

агара. ajobebs иаҵкьыс диааип. Tu qali majobebda, ar<br />

vfiqrobdi аҧҳəыс саҵкьыс диааип ҳəа сыҟамызт<br />

jojoxeT-i џьаҳаным<br />

h<br />

ha абар, аа. ha, xom xedav, iaraRi damiyria аа, иумбои, сабџьар<br />

шьҭасҵеит<br />

- 132 -


Sinaarsi<br />

winasityvaoba ...................................................................................................................<br />

<strong>akaki</strong> wereTeli, “gamzrdeli” (<strong>qarTul</strong>i teqsti).........................<br />

<strong>akaki</strong> wereTeli, “gamzrdeli” (<strong>afxazur</strong>i Targmani).................<br />

<strong>afxazur</strong>-<strong>qarTul</strong>i saswavlo leqsikoni...............................................<br />

<strong>qarTul</strong>-<strong>afxazur</strong>i saswavlo leqsikoni..............................................<br />

Ахқəа<br />

Аҧхьажəа...........................................................................<br />

Акаки Ҵереҭели, «Абаʒʒеи» (ақырҭуа теқст)......................<br />

Акаки Ҵереҭели, «Абаʒʒеи» (аҧсуа аиҭага)......................<br />

Аҧсуа-қырҭуатə арҵага жəар.......................................<br />

Ақырҭуа-аҧсуатə арҵага жəар.......................................<br />

- 133 -

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!