ADB Toolkit: Unpacking the ADB — Khasi Version - Bank ...
ADB Toolkit: Unpacking the ADB — Khasi Version - Bank ...
ADB Toolkit: Unpacking the ADB — Khasi Version - Bank ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 3<br />
Na ka bynta ka thain Asia-Pacific, ka <strong>ADB</strong> ka long ka b alai ha ki jingai jingiarap (hadien ka sorkar Japan bad ka<br />
World <strong>Bank</strong>) haba ki ram kiba ka ai sha ki DMC ki poi kumba $5 haduh $6 billion ha ka shisnem. Ka <strong>ADB</strong> kum ba<br />
ka long mynta ka kham ialeh ban pynkhlain bei tyngka sha ki kam jong ki seng/riew shimet (private sector) ban<br />
kyrshan ia ki prokram jingpynkylla (structural adjustment) kumba lah buh da ka IMF, bad ban pyntreikam ia ki ain<br />
khaii pyr<strong>the</strong>i (global trade rules). Ka long ruh kaei kaei kaba sngewphylla ban tip ba kine ki mat ba la pyntreikam da<br />
kane ka seng ki long kiba dang don jingduna ha ka rukom pyniaid ia ki, ha ka liang ki ain jingiada kiba i troin, bad<br />
ki loan sha ki sorkar khlem ka jingpyntip ia ki nongshong shnong. Ka <strong>ADB</strong> ka dang lah ban leh kumne namar ka trei<br />
ha ka rukom ba jar jar bad lyndet, khnang ban ym khring kano kano ka jing ud ne ujor na ki paitbah. Wat lada ki<br />
sengpyr<strong>the</strong>i khihlang kiba khmih bniah ia kine ki sengpyr<strong>the</strong>i bei tyngka (international financial institutions) ki lah<br />
ban pynseisoh ha da kaba pynbor ia ki MDB- khamtam ia ka World <strong>Bank</strong>- ban kham pynbun ia ka bor synshar sha ki<br />
paitbah bad ban pyntrei ia ki ain treikam ka ban iada ia ka mariang bad ban iarap ia ki kam pynroi kiban neh<br />
(sustainable development), ka <strong>ADB</strong> kam shym pat da long ka kongsan ha ka rukom pyntreikam ia kane, ha ki<br />
mat treikam jong ka.<br />
Ka long kaba donkam eh ba ki seng bhalang ha Asia (Asian civil society) kin <strong>the</strong>w bad peitbha ia ka <strong>ADB</strong>. Ha ka<br />
jingpynkhlain bor ialade da kaba pyniaid ha kata ka rukom, lyngba ka Regional Cooperation Strategies 4 , ba kan<br />
iohnam kum ka nongiarap ha ki jingiasyllok jong ki thain (regional cooperation), ka <strong>ADB</strong> ka la nang oh dur ia ki<br />
kam pynroi jong ki ri synshar khadar paitbah (democracy), sorkar komunist, bad ki ri ba la pyniaid da ki shipai ha ki<br />
thain. Ka <strong>ADB</strong> ka buhrieh ia ki jingkthah halor ka mariang bad ka imlang sahlang da kaba kdew ia ki jingmyntoi ki<br />
bal ah ban ioh na ki loan jong ka. Ka jingairam jong ka, ka long kaba kham kongsan ha kaba iadei bad ka<br />
jingiasngewthuh jong ki MDBs ban pyntreikam ia ki projek kiba bun jingma (risk)/ heh buskit (reward) ha ki<br />
por kiba dang wan.<br />
Ki seng bhalang (Civil Society Organisations- CSO) kiba snoh kti ha ki kam (campaign) ban iakhih bad ban pynkylla<br />
ia ki rukom treikam ka <strong>ADB</strong>, ki kham khuslai ia:<br />
● Ka jingiashimbynta jong ki paitbah (Public participation) ha ki rukom pyrkhat bad jingshna (design),<br />
ki rukom pyntreikam (implementation), ki rukom khmih bad <strong>the</strong>w bniah (monitoring and evaluation)<br />
ia ki projek jong ka <strong>ADB</strong>.<br />
● Ka jingkthah jong ki prokram bad ki projek jong ka <strong>ADB</strong> ia ka imlang sahlang bad ka mariang (<strong>the</strong><br />
social and environmental impacts), ka jingbahkhlieh/ jingmynjur (accountability/willingness) jong<br />
ka <strong>Bank</strong> ia kine ki jingkhtah, bad kumjuh ruh ban wad ia ki lad ki lynti ban pynsangeh noh ia ki.<br />
● Ka jingdonkam ban leh jarjar (secrecy) ia ki rukom pyniaid pyntreikam bad ki jingshimrai jong ka<br />
<strong>ADB</strong>.<br />
Ka Jingduna ha ka jingbympyni hok ki rukom treikam bad ka jingiashim bynta ban seisoh (Lack of<br />
Transparency and Meaningful Participation)<br />
Ka jingkthah ba sniew jong ki projek ka ju long na ka daw ba ia ki kam pynroi la ju pyntreikam khlem ka jingpynkhreh<br />
kaba biang bad/lane ka jingpyntreikam ka long ka bym da biang bha. Ki kam jong ka <strong>ADB</strong> barabor, la ju pyniaid<br />
khlem ka jingpyntip bad khlem ka jingiashim bynta lang jong kito ki briew kiba shah kthah ha kine ki projek, ki<br />
sengbhalang ruh bad teng teng, haduh ki briew sorkar jong ka ri kaba shimram. Bunsien ki sorkar lane ki seng<br />
shimet (companies) kiba iakren bad phylliew bad ka <strong>ADB</strong> ha ka ban shim ia kano kano ka rai, kim ju kynthup ia ki<br />
trai shnong bad ki riew shnong, wat lada dei kine ki nongshong shnong ki ban shah kthah jur ha ki projek. Ka rai<br />
jingpyntreikam ha ki kam pynroi dei ban kynthup ia ki kynhun bad nong ioh bynta (stakeholder) na baroh ki liang<br />
namar ki ri ki dei ban kitkhlieh ha kaban siew biang ia ka tyngka kaba ki shim ram; khatduh khatwai, man la ki<br />
projek thymmai ba lah kohnguh, ki nang pynkiew ia ka jingshah ram jong kine ki ri bad ki nongshong shnong.<br />
Ka <strong>ADB</strong> ka kynthup ia 63 tylli ki sorkar ri, bad ia ki rukom treikam jong ka la bei tyngka da ka pisa siewkhajna jong<br />
ki traishnong jong kine ki ri. Ka jingshisha ba kane ka dei ka seng bei tyngka da ki paitbah (publicly-funded institution)<br />
ka pyni ba ia ki rukom pyntreikam bad ki jingrai jong ka <strong>Bank</strong>, dei ban pyllait paitbah bad ai jubab sha ki paid<br />
nongshong shnong jong kine ki ri khnang ban kham seisoh ha ki rukom treikam jong ka. Ka dei ban mih khmat na ka