19.09.2013 Views

ADB Toolkit: Unpacking the ADB — Khasi Version - Bank ...

ADB Toolkit: Unpacking the ADB — Khasi Version - Bank ...

ADB Toolkit: Unpacking the ADB — Khasi Version - Bank ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Ka<br />

<strong>ADB</strong><br />

Jingpynshai halor ka<br />

Ka Lamphang kumno ban sngewthuh ia ka <strong>ADB</strong><br />

Ka Seng ne Jingialang na ka bynta ki kam ki jam jong ka thain bad ki trai nongshong shnong<br />

Forum for Indigenous Perspectives and Action


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 1<br />

Ka Jingsngewnguh<br />

Ha ka jingialeh ban pyni bad ban iatai nia halor ka jingwan jong ka <strong>ADB</strong> ha shaphang shatei lam mihngi<br />

jong ka ri India, Ka FIPA ka la pynkylla ktien ia kane ka kot ‘<strong>Unpacking</strong> <strong>the</strong> <strong>ADB</strong>’ na ka ktien phareng sha ka<br />

ktien <strong>Khasi</strong> bad Assamese khnang ban ioh jingmyntoi ia kito ki briew ki bym lah ban sngewthuh ia ka ktien<br />

phareng. Kane ka jingialeh jong ka FIPA kan pyrshang ruh ban pynkylla ktien ia ka ‘Guide’ (Jingialam lynti)<br />

bad kiwei kiwei pat ki jaid kot kiba iadei bad ki IFI ha kiwei pat ki jaid ktien. Kane ka Guide la pynmih<br />

nyngkong eh ha ka ktien phareng hi, da ka BIC bad ka NGO forum jong ka <strong>ADB</strong>. Ha ka ktien phareng phi lah<br />

ban ioh na kane ka website www.bicusa.org/bicusa/issues/misc resources/1630.php bad na ka website jong ka<br />

NGO Forum kaba long kumne www.forum-adb.org/pub/toolkits/toolkit.html.<br />

Ka FIPA ka pyni ia ka jingsngewnguh jong ka ia u Richard Mahapatra, Avilash Roul bad ka Shefali jong<br />

ka BIC halor ka jingiarap jong ki ha ka ban shna ia kane ka kot lyngdap. Ngi sngewsnguh ruh ia ka BIC halor ka<br />

jingiarap jong ka na ka bynta ban pynkylla ktien bad ban pymih ia kane ka kot. Ngi sngewruh ia U Teiborlang<br />

Kharsyntiew, Ka Melissa Wallang bad ia u Raplang Synjri, u Ranjit ha ka jingiarap jong ki ha ka ba pynkylla<br />

kyntien ha ka ktien <strong>Khasi</strong> /Assamese. Ia kane ka kot lyngdop phi la ban ioh ruh ha ka ktien English na ka website<br />

ka ba long kumne www.bicusa.org/bicusa/issues/misc resources/1630.php bad na ka website jong ka NGO<br />

Forum ka ba long kumne www.forum-adb.org/pub/toolkits/toolkit.html.<br />

Forum for Indigenous Perspectives & Action (FIPA)<br />

Jupiter Yambem Center<br />

Paona International Market<br />

Imphal – West – 795001, Manipur<br />

Email: inperspectives@gmail.com, jitnyumnam@yahoo.co.in


2 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

1<br />

Ka Lamkhmat shaphang ka kot lyngkdop halor ka <strong>ADB</strong><br />

Balei ngi dei bad tip shaphang ka <strong>ADB</strong>?<br />

Ka Jingdonkam jong kane ka lyngkdop (Purpose of <strong>the</strong> <strong>Toolkit</strong>s)<br />

Ka Lyngkdop jong kane ka kot halor ka <strong>ADB</strong> ka long ban ïarap ïa kito ki bym pat ju ïohsngew ne tip shaphang ka<br />

Asian Development <strong>Bank</strong> ban sngewthuh shaphang kane ka <strong>Bank</strong>, ki kam kiba ka trei, bad balei ka long ka ba<br />

kongsan na ka bynta ki kynhun seng bhalang (civil society group) ban tip ïa ki jingtreikam jong ka. Kane ka kot ka<br />

ai ïa ka lamkhmat shaphang ka <strong>ADB</strong>, ka kynthup ïa ki jingtip halor ki tnat ba pher bapher jong ka <strong>ADB</strong>, ki jaid<br />

jingïarap kiba ka ai sha ki sorkar jong ri kiba dang kiew bad kylla (developing and transitional country) ha ki thaiñ<br />

jong ka Asia bad Pacific, ki jaid projek bad prokram kiba ka bei tyngka, bad ka jingïarap kaba ka ai sha ki seng<br />

shimet (private sector companies) kiba trei ha kane ka thaiñ. Na kabynta kito kiba khmih bniah (monitoring) lane<br />

kwah ban kham tip halor ki kam jong ka <strong>ADB</strong> ha ka ri jong ki, kane ka kot ka kot ka batai ïa kiei ki lad kiba lah ban<br />

ïoh halor ka <strong>ADB</strong> bad lam lynti ruh kumno ban ïoh bad pyndonkam ïa kine ki jingtip (information)<br />

Kane ka kot lyngkdop ka long ruh ka lad na ka bynta kito nongtreikam kiba khmih bniah ïa ki kam jong ka <strong>ADB</strong>.<br />

Kame ka kot ka kynthup ïa ki jingtip kiban ïarap ïa ki nongtreikam kumno ban syllok bad ïasaid/pynbor (lobbying)<br />

bad ka bank, lyngba ka jingphiah ïa ka aiñ rukom treikam jong ka <strong>ADB</strong>, lam lynti kumno ban pyndonkam ïa ka<br />

rukom jingkitkhlieh ba thymmai (accountability mechanism) ha ka <strong>ADB</strong>, bad ki lad ban ïasaid/pynbor (lobbying) ïa<br />

ki Board of Directors bad nong pynïaid (Management) jong ka <strong>ADB</strong>.<br />

Khatduh, ki jingthoh kiba don ha kane ka kot lah ban rah ban pyndonkam ha ki workshop 1 lane ha ki kitab kiba lah<br />

ban pyndonkam ha kaba ai jinghikai (training) halor ka <strong>ADB</strong> sha kito ki ba dang shu tip shaphang ka <strong>ADB</strong>. Kine ki<br />

jinghikai lah ban pynïaid kat kum ka jingsngew bit bad donkam jong kano kano ka shnong/ paid nongshong shnong<br />

kiba pyrshah ïa ka kam kaba ka <strong>ADB</strong> ka bei tygka, lane lah ruh ban pyndonkam ha kata ka dur na ka bynta ka<br />

jingïalang jong baroh ki nongtreikam ha ka ri bad ha ka thaiñ (regional). Ïa kane ka kot lah ruh ban pyndonkam da<br />

ki nongtrei kam ba rim bad thymmai kum ka jingkdew halor ka <strong>ADB</strong>.<br />

Balei ngi dei ban Shim khia ia ka <strong>ADB</strong> (Why should we be concerned about <strong>the</strong> <strong>ADB</strong>)?<br />

Ki Multilateral Development <strong>Bank</strong>s (MDBs 2 ) ki dei ki lad bei tyngka ha ki kam pynroi bah eh tam ha ka pyr<strong>the</strong>i, ka<br />

ju ai ram hapdeng US$30-$40 billion ha ka shisnem sha ki ri kiba duk bad duna ha ka ioh ka kot. Ka <strong>ADB</strong> ka ai loan<br />

da ki billion US dollar 3 sha ki dkhot jong ki ri kiba dang kiew (Developing Member Countries- DMCs). Lyngba<br />

kane ka jingai ram, ka <strong>Bank</strong> ka don bun ki bor pyntreikam ha kaba iadei bad ki jingthmu jong ka ha ki kam pynroi ki<br />

DMC. Ha ki katto katne ki khep ka <strong>ADB</strong> ka lah ruh ban kham khlain bor ban ia ki nongmihkhmat jong ka ri ha kaban<br />

mang tyngka ia ka lut ka sep (budget) bad ka jingpyntreikam ia ka. Ka ba bun na ki jingbei tyngka kaba ka ai, ki dei<br />

ha ki rukom jong ki ‘loan’. Ki DMC bad kumjuh ruh, ki trai shnong, namarkata wat lada ki projek ki dei kiba seisoh<br />

ne duhnong, dei ban siew biang ka pisa sha ka <strong>ADB</strong>. Ki ju don ruh ki por ba ki projek ki long ki bym seisoh bad ki<br />

nongshong shnong hi hap ban ia kynduh ia bun ki jingeh kiba mih na ki. Ha kum kine ki por, ki traishnong ki hap ban<br />

kitkhia ia ki ram bad jingsiew kiba mih na kine ki projek.<br />

Ki MDB ki long ruh ki lad ba nyngkong eh ban ioh jingnang jingstad halor ki ain bad ki kam pynroi pynsan. Lem bad<br />

bun ki jingbei tyngka bad ryngkat ruh ki ain jingbthah, ki MDB ki long kiba kongsan bha ha ka ban shim rai ia ki<br />

rukom pyntreikam ki ain pynroi ha ka ri. ( Nalor kane… <strong>the</strong>p tyngka.) Kum ban ai nuksa, ki ain jong ki kiba iadei<br />

bad ka mariang bad ka imlang sahlang ki lah long ki kyrdan jing<strong>the</strong>w (standard) ba kongsan ha kaba kiwei pat ki<br />

seng ha baroh kawei ka pyr<strong>the</strong>i, ki ju bud dien. Bun na ki seng ai ram ha khaii pateng (Export Credit Agencies), ki<br />

bank (commercial banks) bad ki private company ki ju bud dien ia ki kyrdan jing<strong>the</strong>w jong ka MDB kum ki jong la<br />

jong (kane ka long ruh ban iada ialade na kano kano ka jing shah pharep ha ki seng pyr<strong>the</strong>i). Namar kata ka daw, ia<br />

ki kam pynroi ba iaineh (sustainable development) kumba lah buh ha ki MDB, la ju pyntrei ruh ha kiwei kiwei ki<br />

seng pynroi bad bei tyngka.


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 3<br />

Na ka bynta ka thain Asia-Pacific, ka <strong>ADB</strong> ka long ka b alai ha ki jingai jingiarap (hadien ka sorkar Japan bad ka<br />

World <strong>Bank</strong>) haba ki ram kiba ka ai sha ki DMC ki poi kumba $5 haduh $6 billion ha ka shisnem. Ka <strong>ADB</strong> kum ba<br />

ka long mynta ka kham ialeh ban pynkhlain bei tyngka sha ki kam jong ki seng/riew shimet (private sector) ban<br />

kyrshan ia ki prokram jingpynkylla (structural adjustment) kumba lah buh da ka IMF, bad ban pyntreikam ia ki ain<br />

khaii pyr<strong>the</strong>i (global trade rules). Ka long ruh kaei kaei kaba sngewphylla ban tip ba kine ki mat ba la pyntreikam da<br />

kane ka seng ki long kiba dang don jingduna ha ka rukom pyniaid ia ki, ha ka liang ki ain jingiada kiba i troin, bad<br />

ki loan sha ki sorkar khlem ka jingpyntip ia ki nongshong shnong. Ka <strong>ADB</strong> ka dang lah ban leh kumne namar ka trei<br />

ha ka rukom ba jar jar bad lyndet, khnang ban ym khring kano kano ka jing ud ne ujor na ki paitbah. Wat lada ki<br />

sengpyr<strong>the</strong>i khihlang kiba khmih bniah ia kine ki sengpyr<strong>the</strong>i bei tyngka (international financial institutions) ki lah<br />

ban pynseisoh ha da kaba pynbor ia ki MDB- khamtam ia ka World <strong>Bank</strong>- ban kham pynbun ia ka bor synshar sha ki<br />

paitbah bad ban pyntrei ia ki ain treikam ka ban iada ia ka mariang bad ban iarap ia ki kam pynroi kiban neh<br />

(sustainable development), ka <strong>ADB</strong> kam shym pat da long ka kongsan ha ka rukom pyntreikam ia kane, ha ki<br />

mat treikam jong ka.<br />

Ka long kaba donkam eh ba ki seng bhalang ha Asia (Asian civil society) kin <strong>the</strong>w bad peitbha ia ka <strong>ADB</strong>. Ha ka<br />

jingpynkhlain bor ialade da kaba pyniaid ha kata ka rukom, lyngba ka Regional Cooperation Strategies 4 , ba kan<br />

iohnam kum ka nongiarap ha ki jingiasyllok jong ki thain (regional cooperation), ka <strong>ADB</strong> ka la nang oh dur ia ki<br />

kam pynroi jong ki ri synshar khadar paitbah (democracy), sorkar komunist, bad ki ri ba la pyniaid da ki shipai ha ki<br />

thain. Ka <strong>ADB</strong> ka buhrieh ia ki jingkthah halor ka mariang bad ka imlang sahlang da kaba kdew ia ki jingmyntoi ki<br />

bal ah ban ioh na ki loan jong ka. Ka jingairam jong ka, ka long kaba kham kongsan ha kaba iadei bad ka<br />

jingiasngewthuh jong ki MDBs ban pyntreikam ia ki projek kiba bun jingma (risk)/ heh buskit (reward) ha ki<br />

por kiba dang wan.<br />

Ki seng bhalang (Civil Society Organisations- CSO) kiba snoh kti ha ki kam (campaign) ban iakhih bad ban pynkylla<br />

ia ki rukom treikam ka <strong>ADB</strong>, ki kham khuslai ia:<br />

● Ka jingiashimbynta jong ki paitbah (Public participation) ha ki rukom pyrkhat bad jingshna (design),<br />

ki rukom pyntreikam (implementation), ki rukom khmih bad <strong>the</strong>w bniah (monitoring and evaluation)<br />

ia ki projek jong ka <strong>ADB</strong>.<br />

● Ka jingkthah jong ki prokram bad ki projek jong ka <strong>ADB</strong> ia ka imlang sahlang bad ka mariang (<strong>the</strong><br />

social and environmental impacts), ka jingbahkhlieh/ jingmynjur (accountability/willingness) jong<br />

ka <strong>Bank</strong> ia kine ki jingkhtah, bad kumjuh ruh ban wad ia ki lad ki lynti ban pynsangeh noh ia ki.<br />

● Ka jingdonkam ban leh jarjar (secrecy) ia ki rukom pyniaid pyntreikam bad ki jingshimrai jong ka<br />

<strong>ADB</strong>.<br />

Ka Jingduna ha ka jingbympyni hok ki rukom treikam bad ka jingiashim bynta ban seisoh (Lack of<br />

Transparency and Meaningful Participation)<br />

Ka jingkthah ba sniew jong ki projek ka ju long na ka daw ba ia ki kam pynroi la ju pyntreikam khlem ka jingpynkhreh<br />

kaba biang bad/lane ka jingpyntreikam ka long ka bym da biang bha. Ki kam jong ka <strong>ADB</strong> barabor, la ju pyniaid<br />

khlem ka jingpyntip bad khlem ka jingiashim bynta lang jong kito ki briew kiba shah kthah ha kine ki projek, ki<br />

sengbhalang ruh bad teng teng, haduh ki briew sorkar jong ka ri kaba shimram. Bunsien ki sorkar lane ki seng<br />

shimet (companies) kiba iakren bad phylliew bad ka <strong>ADB</strong> ha ka ban shim ia kano kano ka rai, kim ju kynthup ia ki<br />

trai shnong bad ki riew shnong, wat lada dei kine ki nongshong shnong ki ban shah kthah jur ha ki projek. Ka rai<br />

jingpyntreikam ha ki kam pynroi dei ban kynthup ia ki kynhun bad nong ioh bynta (stakeholder) na baroh ki liang<br />

namar ki ri ki dei ban kitkhlieh ha kaban siew biang ia ka tyngka kaba ki shim ram; khatduh khatwai, man la ki<br />

projek thymmai ba lah kohnguh, ki nang pynkiew ia ka jingshah ram jong kine ki ri bad ki nongshong shnong.<br />

Ka <strong>ADB</strong> ka kynthup ia 63 tylli ki sorkar ri, bad ia ki rukom treikam jong ka la bei tyngka da ka pisa siewkhajna jong<br />

ki traishnong jong kine ki ri. Ka jingshisha ba kane ka dei ka seng bei tyngka da ki paitbah (publicly-funded institution)<br />

ka pyni ba ia ki rukom pyntreikam bad ki jingrai jong ka <strong>Bank</strong>, dei ban pyllait paitbah bad ai jubab sha ki paid<br />

nongshong shnong jong kine ki ri khnang ban kham seisoh ha ki rukom treikam jong ka. Ka dei ban mih khmat na ka


4 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

bynta ki kynhun nongioh bynta ba na shabar (external stakeholders) bad ka dei ruh ban pyntikna ia kane da kaba<br />

shah ia ki nongtrei sorkar ba la jied, kynhun seng bhalang, seng shimet, ki nonghikai ba nongthohkot (academics),<br />

bad khamtam eh ia kito ki paitbah ki ban shah ktahha kine ki projek, ban iashim bynta ha ki jingpynkhreh ia ki projek<br />

lyngba ki jingtip ba biang.<br />

Ki Jingkthah ia ka mariang bad ka imlang sahlang (Environmental and social impacts)<br />

Wat lada ka <strong>ADB</strong> ka pyni ba ki kam jong ka la pyntreikam na ka bynta ka jingmyntoi jong ki paid nongshnong ba<br />

duk jong ka thain Asia Pacific, ki kam ba la bei tyngka da ka <strong>ADB</strong> barabor ki ju long kid aw ba pynjulor ia ka<br />

mariang bad ka imlang sahlang. Kane ka jingkthah ka kham jur shuh ha kito ki briew bad kynhun ba duk raitoi. Ha<br />

man ki por, ki nongshong shnong ki duh ei ia ki iing ki sem bad/lane ka lad kamai kajih; ka kthah ruh ia ka koit ka<br />

khiah, bad ka pynjot ia ki rukom im tynrai. Kham niar ba ki nongshong shnong kiba la shah ktah ha kine ki projek<br />

kin ioh bai lut bai sep ba tikna na ka bynta kine ki jingjot bad julor kiba ki shah.<br />

Dang shen ka <strong>ADB</strong> ka la pyni ba ka don ka jingthrang kaba shyrkhei ban pynbun bad pynkhlain ki jingiarap ha ki<br />

projek jong ki kam pynbha (infrastructure projects). Kane ka long kaei kaei ka ba diaw bad sngew ma namar kumba<br />

ju long barabor, kine ki projek ki ju pynmih ia bun ki jingjynjar kiba kthah ia ki nongshong shnong bad ia ka mariang<br />

ruh kumjuh. Ban pyntreikam bad pyniaid ia ki projek ba heh ka long kaba jynjar namar ha bun ki ri kiba shim ram na<br />

ka <strong>ADB</strong> kim don la ki jong ki ain lne tnat ban khmih bniah ia ki rukom pyniaid ia ki projek. Nalor kane, haduh<br />

mynta, ka <strong>ADB</strong> kam shim la lah ban pyni shai lane ai nuksa lyngba ki kam kiba ka la pyntreikam ha ki por ba<br />

mynshuwa, halor ki sap kiba ka la lah ban pyntreikam hok ia ki ain kiba ka la thmu na ka bynta ka mariang bad ka<br />

imlang sahlang. Ha kane ka rukom, ka jinglah pyntreikam jong kine ki projek ha ka ban rat dynkhong ia ka jingduk<br />

bad ki rukom pyntreikam ban ioh ia ka thong jong ka <strong>ADB</strong>, ha baroh ki liang, ki long kiba khongwain bad lah ban<br />

tohkit ar sien.<br />

Ka Samut Prakarn Wastewater Management Project, Thailand<br />

Ha ki snem kiba dang shen, ka <strong>ADB</strong> ka la bei tyngka na ka bynta ka projek ban pyniaid ia ki um jakhlia ha<br />

Thailand ha kaba la thmu ban rat dynkhong ia ka jingkynrei jong ka um jakhlia ha ki kharkhana ba marjan jong<br />

ka shnong Samut Prakarn (Samut Prakarn industrial area). Hynrei, ha ka por ba ia ka projek dang pynkhreh, ia<br />

ka karkhana pynkhuid um la pynkynriah na ka jaka tynrai (original site) jong ka rud wah ka long ka Chao<br />

Phraya-kaba long wah ba jakhlia tam sha ka rud wah Klong Daan. Kane ka wah ka long ka wah um mluh (salt<br />

water) ka kyrshan ia ka rukom im jong ki trai shnong lynba ki kam rukom tong dohkha ba pher kaba kaba jingai<br />

kumba 20 kilometer na tynrai. Ka <strong>ADB</strong> bad ka sorkar jong ka ri Thailand kim shym la ai kano kano ka jingtip ba<br />

tikna halor ka projek sha ki trai nongshong shnong ha Klong Daan, ha kaba kine ki nongshong shnong ki la tip<br />

shaphang kane ka projek tang ynda la sdang pyntreikam ia ka projek. Ka projek ka thmu ban pynkhuid ia ka um<br />

jakhlia na ki karkhana Ba marjan jong ka shnong Samut Prakram da kaba pyntuid ia kane ka um jakhlia sha ki<br />

karkhana pynkhuid um ha Klong Daan ha shuwa ban pyllait sha duriaw ha jan Klong Daan. Hynrei, kane ka<br />

karkhana pynhuid um ha ka por ba shna ym shym peit jngai ha kaba iadei bad kumno ban iakhun bad ki jakhlia<br />

nar bad kiwei pat ki jakhlia kiba kham shyrkhei jong ki kharkhana. Ha kane ka dur ka um kaba la pyllait sha<br />

duriaw ka iai long ka ba jakhlia. Nalor kane, lynba ka jingpyllait ia kane ka um jakhlia, lah don ka jingktah ba jur<br />

halor ka jinglong jong ka um mluh ha kane ka jaka. Kane kan ialam jingeh ia ki nongshong shnong shnong jong<br />

ka Klong Daan namar ka jingpduna ruh ia ki jait dohkha kum ki shimprong, ki tham, bad kiwei pat ki jait dohkha<br />

kiba ki nongshnong shnong ki donkam na ka bynta ka jingim jong ki. Namar kata, lada ia kane ka projek yn<br />

pyntreikam, kan long kaba ma shi katdei na ka bynta ka mariang ha kane ka rud duriaw bad kane kan kan ktah<br />

ia ka imlang sahlang bad ka rukom im jong ki hynriew phew hajar (60,000) ngut ki briew kiba donkam ia kane<br />

ka duriaw na ka bynta ka im suk im sain jong ki.<br />

Hadien bun snem jong ki jing iakhun bad pyrshah da ki nongshong shnong jong ka Klong Daan (kiba kynthup<br />

ruh ia ka mudui jong jingtohkit(including <strong>the</strong> filing of and inspection case) bad ka jingpynbor na ki seng khilang<br />

pyr<strong>the</strong>i (international monitoring campaign), ka <strong>ADB</strong> ka la rai ba kan ym snoh kti shuh bad kane ka Projek.


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 5<br />

Ka Chashma Right <strong>Bank</strong> Irrigation Project, Pakistan<br />

Ka thong jong kane ka projek ka long ban ring um sha ka jaka kaba 231,000 hectares kaba don ha ka mon ka<br />

liang jong ka rud wah Indus ha Pakistan. Ka jingktah jur ia ka mariang bad ka imlang sahlang kiba mih na kane<br />

ka projek ki long na ka daw ba ia ka projek ym shym la pyrkhat bha, bad ha ka jingduna ban pynkhreh ia ka jaka<br />

sah ha ka ban pynkhriah shnong namar kine ki jingduna halor ki jing pyrshah ka la wanrah ia ka jingslei um ha<br />

kipor lyiur, ha ka ba la ktah ia ka imlang sahlang ha ka shnong ka thaw. Ka la wanrah ruh ia ka jingjular ha ki iing<br />

ki sem ha ka ba ki hap ban phet na la shnong. Nalor kane, ka projek ka wanlam ia ki jingjot jong ki khlaw ki btap,<br />

ki mrad ki mreng, bad jingsynjor jong ka khyndew. Ka <strong>ADB</strong> ka la ialam bakla ha ki dulir ia ki jingktah jong ka<br />

projek ia ka mariang bad ha kane ka rukom kam shym la pynkhreh ne tohkit ia kine ki lamsniew kiba la ktah ia<br />

ka mariang.<br />

Ka Chashma projek ka don ha ka tnat jingtohkit jong ka <strong>ADB</strong>; ka kaiphot ba khatdun (Final Report) jong ka tnat<br />

jingtohkit (Inspection Panel) ka rai Ba ka rukom jingpyniaid jong ka <strong>ADB</strong> ka la pynkhein ia hynriew tylli ki ain<br />

ha ka por ba pynkhreh bad pyntreikam ia ka Chashma project.<br />

Ki nuksa ba la pyni ba ki dei na kito ki projek ha kaba ki trai nong shong shnong kiba la shah ktah ha ka ba ki la lah<br />

ban iakhun bad ka <strong>ADB</strong> ha ka ban pan bad pynbor ia ka bank ba ka dei ban kitkhlieh na ka bynta kine ki jingjulor.<br />

Don bun ki nuksa, ia ki ba ym lah ban kdew hangne, ha kaba ki trai ki trai nong shong shnong jar jar ki la iai shah<br />

shitom lynba ki projek jing ka <strong>ADB</strong>.<br />

Balei yn <strong>the</strong>w ia ka <strong>ADB</strong> na ka bynta ki jingiarap (Why target <strong>the</strong> <strong>ADB</strong> for Advocacy)?<br />

Wat lada ki sorkar jong ka ri ki kitkhlieh lang bad ka <strong>ADB</strong> halor ki projek kiba shem jingeh ka long kaba kongsan<br />

ban kdew ia ka <strong>ADB</strong> na ka bynta kine kid aw harum:<br />

● Ka <strong>ADB</strong> bei tynka sha ki ri shimram, ka don ki bor ban aibor halor ki ain jong ki kam pynroi ha kine ki<br />

ri.<br />

● Ka projek kam lah ban iaid shaphrang khlem ka muhor jingkohnguh jong ka <strong>ADB</strong>, lynba kane ka <strong>ADB</strong><br />

ka la lah ban shim ram na kiwei ki seng bei tyngka (multilateral, bilateral and private sector sources) na<br />

ka bynta kano kano ka projek. 5<br />

● Katto katne na ki jingdonkam jong ka, ka <strong>ADB</strong> ka shaniah ha ki jingai jingiarap ha ki ri kiba iasyllok<br />

dkhot bad ka bank, ki paidbah siew khajna jong kine ki ri namar kata ki lah ban kam ba ka bank ka don<br />

ka kamram ban jubab sha ki. Ka bor jong ki seng pyr<strong>the</strong>i halor kine ki kam ka pynlong ia ki sengkhihlang<br />

ban kdew bad puson ha kito ki mat kiba Ba kongsan hynrei Ba synjor.<br />

● Bun na ki sorkar Ba shim ram na ka bank ki long ki sorkar ki bym da khlain ha ka synshar khaddar<br />

paidbah. Kito ki sorkar thombor (authoritarian government) ki long barabor ki Ba nyngkong ban iuhroit<br />

ia ka imlang sahlang bad ka mariang na ka bynta kine ki projek kiba rem dor. Ki seng khih lang li iasaid<br />

ba kum ha kine ki khyllipmat ka bank ka dei ban kitkhlieh na ka sorkar.<br />

● Ka jing<strong>the</strong>w bad khmih bniah (evaluations) ba hapoh jong ka bank, ka <strong>ADB</strong> ka la kubur ba bun na ki<br />

projek kim shym lah/lane jop ka jingthmu jong ka 6 .<br />

● Ki don ki jingpynshi Ba ia ka jingduk ym pat lah ban pynduh ne rat dyngkhong ha ki katto katne ki ri:<br />

ha man ka por kine ki projek ki wanlam pynban ia ka jingduk Ba ar shah, wat la da bun snem ba la ai<br />

jingiarap da ka <strong>ADB</strong>.<br />

Ka kamram jong ki seng bhalang ha ki kam jong ka <strong>ADB</strong> (Civil society role in <strong>ADB</strong> operations)<br />

Ki don ki kamram jongki ban tohkit ia ka jingtreikam ha ka <strong>ADB</strong> ha ka liang ban pynroi pynsam ia ki ri, da ka Ba ai<br />

jingiarap ka ka pisa, tyngka bad ban rat dyngkhong ia ka jingduh, jingjar jong ki, kine ki seng bhalang ki lah ban leh<br />

ia kane da kaba:


6 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

● Khmih bniah ia ki projek bad prokram Ba la bei tyngka da ka <strong>ADB</strong> ha ka ri jong ki (Monitoring<br />

<strong>ADB</strong>-funded projects and programs in <strong>the</strong>ir country). Ka long kaba iarap ban tip halor ki projek ha<br />

ka por ba dang ‘pyniaid’(kata, ha ka kyrdan Ba dang pynkhreh) khnang Ba ki seng bha lang bad<br />

paidbah ki ioh ki lad ban pynbor bad ai jingmut shaphang ka projek ha shuwa ban kohnguh da ka<br />

Board of Executive Directors. Katba phi dang tip kham kloi halor ki projek, ka kham suk ban pynbor<br />

bad ai jingmut ha ki por Ba dang pynkhreh bad treikam. Da kaba khmih bniah ia ki projek bad prokram<br />

jong ka <strong>ADB</strong>, ki seng bhalang bad paidbah ki lah ban trei kum ki nongkhmih ban pyntikna ba ia ka pisa<br />

la pyndonkam bha.<br />

● Bang lang kum ki jingnong iasaid bad mihkhmat hapdeng ka <strong>ADB</strong> bad kito ki briew kiba la shah ktah<br />

da ka projek (Being a liason between <strong>the</strong> <strong>ADB</strong> bad communities affected by <strong>ADB</strong> projects). Ka <strong>ADB</strong>,<br />

bad ki ri kiba shimram, ki donkam ban iakynduh bad kren bad kito ki trai nongshong shnong kiba lah<br />

ban shah ktah lyngba ka projek bad prokram jong ka <strong>ADB</strong>. Ki seng bhalang ki lah ban iarap ia kine ki<br />

trai nong shong shnong ban batai bad pynsgewthuh halor ka <strong>ADB</strong>, bad iarap ia ki ban ia ki jingdonkam<br />

bad jingwit jong ki markhmat bad ka <strong>ADB</strong>.<br />

1. Naduh u snem 2000 ka <strong>ADB</strong> ka la ai ram sha ki ri jong ka developing member countries (DMC) ha ki thaiñ<br />

Asia Pacific ka long kume : 2000 - $5.6 billion; 2001 – $ 5.3 billion; 2002- $5.6 billion; 2003 – $6.1 billion;<br />

2004 - $5.3 billion (baroh ha ki US dollar)<br />

2. Ha u snem 2004, ka <strong>ADB</strong> ka la lah ban haduh US $2.4 billion ha ka ban bei tyngka lang (co-financing) ia ki<br />

projek kiba ka ïarap, kine kyllum lang ki long kumba 46 percent na baroh ki jingai ram jong ka. 33 ki projek,<br />

ha ki 14 tylli ka la ïarap lang ban bei tyngka bad ka ri China, India bad Vietnam ha kaba ka la ïoh bun eh ka<br />

tyngka.<br />

3. Ha kaba peitbniah ïa ka projek jong ka <strong>ADB</strong> bad ki jingtrei kam jong ka na ka bynta ka ri Indonesia, Pakistan<br />

bad Sri Lanka, la shem ba kumba 70 percent na ki projek jong ka <strong>ADB</strong> ha kine ki ri kham bun sien ki lah ban<br />

long ba kin ym lah ban ïarap ne ïoh jingmyntoi ha ki por ba jngai (long term) ïa ka imlang sahlang bad ka ïoh<br />

ka kot. Ïa kane ka jingkhmih bniah, la tohkit da ka Environmental Defense(nongïada ïa ka mariang), kah ban<br />

ïoh na http://www.environmentaldefense.org/documents/2898_<strong>ADB</strong>initsownwords.pdf


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 7<br />

2<br />

Ka Lam phrang (Introduction)<br />

Ki rukom pyniaid bad ki tnat treikam jong ka <strong>ADB</strong><br />

Kaei ka <strong>ADB</strong>?<br />

Ka Asian Development <strong>Bank</strong> (<strong>ADB</strong>) ka dei ka <strong>Bank</strong> treikam ha kiba bun ki bynta jong ka roi ka par (Multilateral<br />

Development <strong>Bank</strong>-MDB). 1 Ka jingthmu jong kane ka <strong>Bank</strong> ka long ban rat dyngkhong ïa ka jingduk bad ban<br />

kyntiew ïa ka ïoh ka kot ha ki thaiñ Asia-Pacific. Kine ki MDB ki bei tyngka (da kaba ai sut duna-low interest, ai<br />

loan ba jlan (long-term loans) bad grants) bad ruh ai jingmut ba tikna ïa ki ri ba dang kiew shaphrang (developing<br />

countries) ha ka liang ka ïoh ka kot bad ka roi ka par. Ka <strong>ADB</strong> ka dei ruh ka seng ka ba treikam bun ki bynta. Ki<br />

dkhot jong ka bank ki long kito ki ri kiba la siew synñiang sa ka bank. Ha kane ka dur ïa ka bank la kam da baroh kito<br />

dkhot kiba synñiang sha ka.<br />

Na ka bynta ki Developing Member Countries (DMCs) 2 , ka <strong>ADB</strong> ka pyntreikam kumne harum:<br />

● Ai ram bad puroi (investment) ia ki DMCs 3<br />

● Ai jingïarap bad batai kumno ban pyniaid ïa bun jaid ki project bad program.<br />

● Ïarap bad kyntiew ïa ki seng paidbah bad shimet (public and private) ban bei tyngka ha ki kam pynroi.<br />

● Ïarap ïa ki DMC ban pyniasnoh ïa ki buit bad rukom pyntreikam bad na ka bynta ki kam pynroi.<br />

Ha kine ki snem ba la leit, ka <strong>ADB</strong> ka la ai ram kumba 5 bad 6 billion dollars ha ka shi snem. Wat la da ka pisa kaba<br />

ka ABD ka ai ka syriem ïa ki rukom ai jingïarap da ki ri ar mamla (bilateral)(barabor kane ka kynthup ia ka tyngka<br />

kaba kano kano ka dkhot ba bei-donor country) na ka bynta ka roi ka par, ki aiñ ban ïarap tyngka ki long kiba<br />

khongwain bad klumar namar ia ka <strong>ADB</strong> la kam da ki ri ba pher ba pher.<br />

Loan Approvals* (US$ million)<br />

(Tynrai: http://www.adb.org/About/glance.asp)<br />

Ki rukom shna rai ha ka <strong>ADB</strong> (<strong>ADB</strong>’s decision-making structure)<br />

ka <strong>ADB</strong> ka kynthup ia u synñiang na ki 64 member ri, ka Japan bad ka United States ki dei ki ri ki ba bun eh u<br />

synñiang. Man ka ri don u wei u nongmih khmat ha ka Board of Governors kaba long ka khlieh tam ha ka jngpynïad<br />

kam ïa ka <strong>Bank</strong>. 4 Ki Governor jong ka <strong>Bank</strong> (Lat) ki dei ki riew shimet kiba la paw khmat bha ha la ka jong ka ri.


8 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

Kine ki kynthup ïa ki riew shimet kum u Minister ka pla tyngka (Finance Minister) ne u President jong ka Central<br />

bank. Ka Board of Governors ka ïa kynduh man ka shisien shi snem ha u bnai May ha ka Annual General Meeting<br />

(ka meeting ka ba shisien shi snem) jong ka <strong>ADB</strong>. Ka kam-ram jong ki Governors ka long ban mynjur ha ka ban<br />

pynrung dkhot thymmai ha ka <strong>Bank</strong>, ban pyllait khubor ïa ki kam kiba ka <strong>ADB</strong> ka la pyntrei ne seisoh. Kumjuh ruh<br />

lyngba kine ki khubor ki kdew ïa kino ki bynta kiba ka bank ka donkam ban pyntreikam kham bha. Kine ki Governor<br />

ki don tang khyndiat bor ha ka ba iadei bad ka rukom trei kam ba man ka sngi jong ka bank.<br />

Ha kaba ïadei bad ka rukom pyniaid ïa ki kam jong ka bank, ka Board of Governors ka la pynkham bor ïa ki 12 ngut<br />

ki member kiba latip kum ka Board of Executive Directors lane ka Khlieh duh jong ka Board of Directors. 5 Man<br />

la u/ka Executive Directors (ED) ki thung ïa la u/ka jong u/ka nongmih bujli u/ka (ba la tip kum u Alternate ED) ban<br />

mihkhmat ha ka no kano ka por kaba u/ka Executive Director kam don ne lait por. Kumba ka ju long barabor, ka<br />

sorkar jong ka ri mihkhmat ha ka <strong>ADB</strong> ka thung ia kine ki ED bad Alternate ED na ka bynta ar snem kynti. Ïa ki ED<br />

bad Alternate ED la ïarap da ki Development Advisor (Ki nongai jingmut ha ka liang ka roi ka par) bad ki kiwei<br />

kiwei ki nongiarap ba man ka sngi. Ka ophis khliehduh jong ka <strong>ADB</strong> ha Manila, Philippines, ka long ruh ka ophis<br />

treikam jong kine ki Director.<br />

Japan<br />

USA<br />

China<br />

Executive Director Country REPRESENTATION<br />

India; Bangladesh; Bhutan; Lao People’s Democratic Republic; Tajikistan; Afghanistan<br />

Australia; Azerbaijan; Cambodia; Hong Kong, China; Kiribati; Federated States of Micronesia; Nauru; Solomon<br />

Islands; Tuvalu<br />

Germany; United Kingdom; Austria; Luxembourg; Turkey;<br />

Belgium; Italy; France; Portugal; Spain; Switzerland<br />

Canada; Norway; Denmark; Finland; Ne<strong>the</strong>rlands; Sweden<br />

Thailand; Myanmar (Burma); Malaysia; Nepal; Singapore;<br />

Pakistan; Philippines; Kazakhstan; Maldives; Marshall Islands; Mongolia;<br />

Indonesia; New Zealand; Cook Islands; Fiji Islands; Kyrgyz Republic; Samoa; Tonga<br />

Korea; Uzbekistan; Papua New Guinea; Sri Lanka; Taipei,China; Vanuatu; Viet Nam<br />

Note: U/ka Executive Directors bad Alternate Directors ki dei na ki ri kiba la ruid dak rong “iong”.Khyndiat na<br />

ki kyrdan jong ki ED bad AED la bat ha ka ba bujli kylliang hapdeng ki ri ba pher ha ka juh ka constituency.<br />

Ka US, Japan bad China ki dei ki ri kiba bun eh u synñiang. Kine ki laitylli ki ri ki mihkhmat da la ki jong ki ED.<br />

Kiba bud khyndai ngut ki ED ki mihkhmat ïa ki ri ba pher bapher da kaba kyllum lang ha kawei ka kynhun; Ha kane<br />

ka rukom kine ki ri ki ïa sam ka wei ka ED ophis bad ïa phylliew jingmut lang lyngab kane ka ophis. Ha ka ba ia dei<br />

bad ka India bad Australia, kine ki artylli ki ri barabor ki lam khmat ia ki ar kynhun ba pher namar ki long ki ri ki ba<br />

pawkhmat bad bun ruh u synñiang. Ki ba bud ar tylli ki ED ophis la bynta sha ki ri Europe ki ba long ki nongai<br />

synniang snewbha sa ka <strong>ADB</strong>. Ia ka ophis jong kine ki ri la ïa buji man ka por hapdeng ki ri Europe sepngi (Western<br />

Europe). Ka ophis jong ki ri Europe ki ïa bujli man kapor hapdeng ki ri sepngi Europe. Haba shim kyllum, 6 na ka<br />

12 tylli ki Executive Director la pyndap da ki ri ba synniang sngewbha.(Ha ka juh ka por u/ka ED jong ka Australia<br />

ki mihkhmat ia kito ki ri na Pacific bad Cambodia kiba shimram na ka <strong>ADB</strong>)


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 9<br />

Ki ED bad Alternate ED ki trei kam pura ha <strong>ADB</strong> bad ki ju iakynduh ar sien shi taiew ban shim rai ïa ki ram, ki<br />

soskular, bad ki grants. Ïa ki ram (loan) kiba duna ia ka $200 million na ka bynta ki kam pynroi paidbah bad $50<br />

million na ka bynta ki projek shimet la mynjur khlem ka jingujor lane ka ba latip kum ka “no objection basis”. 6<br />

Namarkata, nalor ba ka ïarap myntoi, ka jingkongsan jong ka vote jong u/ka ED ka shong eh ha ka jingbun jong u<br />

synñiang jong ka ri kaba u/ka ED u/ka mihkhmat. Ki ri kiba bun eh ki synñiang ki dei ka US bad Japan. Kine ki ar<br />

tylli ki ri ki bat kumba 13 percent ia ka bor <strong>the</strong>p vote. Ha ka ba ïa nujor bad ka rukom <strong>the</strong>p vote ha ka United Nation<br />

ha kaba “kawei ka ri, kawei ka vote” (one nation, one vote) ka ABD ka vote ha ka dur “kawei ka tyngka dollar,<br />

kawei ka vote” (one dollar, one vote”). Ha kane ka rukom, ha ka <strong>ADB</strong>, ki ri kiba riewspah ki kham don bun bor<br />

namar ka vote jong kawei pa kawei ka ri la pynïahap kat kum ka ïoh ka kot jong kata ka ri bad kumjuh ruh kat kum<br />

u synñiang kaba ka ai sha ka bank. Ka ri China bad India kiba long ki ri kiba khlaiñ shim ram ki long ruh ki ri kiba<br />

kongsan ha ka <strong>ADB</strong> namar khlem ka jingshim ram jong kine ki artylli ki ri ka <strong>Bank</strong> ka lah ban duhnong ha ki kam<br />

khaïi jong ka.<br />

Ki paid nongshongshnong jong ki ri kiba mihkhmat ha ka <strong>ADB</strong> kim dei ban shynraiñ ban ïakynduh ïa ki ED bad<br />

Alternate ED (kiba long ki nongmihkhmat ïa ki ri jong ki) ha kaban phylliew jingmut bad mudui ïa ki rukom<br />

pyntreikam jong ka <strong>ADB</strong>. Barabor ka dei ka kamram jong ki nongmihkhmat ha Board (Board Members) jong ka<br />

<strong>ADB</strong> ban batai bad ai jubab ïa ki nongshongshnong jong ka ri kaba ki mihkhmat.<br />

Ïa ka Board jong ki Executive Directors la pynïaid da u/ka President jong ka <strong>ADB</strong> (President of <strong>the</strong> <strong>ADB</strong>. Ïa u/ka<br />

President la thung na ka bynta san snem. Kumba ka long ha kiwei ki seng ai ram (financial institutions), ïa ki<br />

nongialam jong ka <strong>ADB</strong> (kum ka rukom, wat lada ym juh thoh pynshai) la mang kyrpang sha kito ki ri kiba don<br />

kham bun bor iktiar.<br />

Ki Thaiñ Treikam (Regional Departments)<br />

Ha kaba ïadei bad ka rukom pyntreikam ha ki ri bapher ba pher, ka <strong>ADB</strong> ka la phiah ïa ki rukom pyntreikam jongka<br />

ha ki san tylli ki thaiñ. Ia kine ki thaiñ la shna ha kata ka dur ba kin ïa syriem ha kine ki rukom: ka jaka ba marjan;<br />

kolshor; ka ioh ka kot; imlang sahlang; ka roi ka par; ka jingsuk ha ka rukom pyntreikam; ka lad ban trei ryngkat bad<br />

snoh kti lang bad kiwei ki seng bad kynhun treilang ha ka juh ka thaiñ (sub regional cooperation and sub regional<br />

group). Ha man la ka thaiñ treikam don ka Regional Management Team and Country Teams ( Ka Kynhun ka ba<br />

ïadei ban pyniad bad peit khmih ïa ki thaiñ bad ki ri) ka ba ai jingtip sha ka Regional Director General. Kine ki<br />

thaiñ ki kynthup ïa kine harum:<br />

East and Central Asia Armenia, Azerbaijan, People’s Republic of China, Hong Kong, Kazakhstan,<br />

Republic of Korea, Kyrgyz Republic, Mongolia, Taipei, Tajikistan, Turkmenistan,<br />

Uzbekistan<br />

Mekong Cambodia, Lao People’s Democratic Republic, Burma (Myanmar), Thailand,<br />

Vietnam<br />

Pacific Cook Islands, Fiji Islands, Kiribati, Marshall Islands, Federated States of<br />

Micronesia, Nauru, Palau, Papua New Guinea, Samoa, Solomon Islands, Timor-<br />

Leste, Tonga, Tuvalu, Vanuatu<br />

South Asia Afghanistan, Bangladesh, Bhutan, India, Maldives, Nepal, Pakistan, Sri Lanka<br />

South East Asia Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore<br />

Man la ki thaiñ treikam ki don bun ki tnat (division) kiba la pyniaid bad treikam katkum ki projek. Ki nongpynïaid<br />

jong man ki tnat ki kynthup barabor ïa ki nongthoh tynrai (original author) jong kino kino ki projek kiba ka <strong>ADB</strong> ka<br />

la mang tyngka. Kine ki nongthoh ki kitkhlieh ruh a ka rukom treikam jong kano kano ka project naduh sdang haduh


10 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

kut. Nalor kane ki dei ruh ban pyntikna ba baroh ki project bad prokram la pynwandur bad pynïaid katkum ki rukom<br />

bad aiñ treikam (policies and procedures) jong ka <strong>ADB</strong>. 8<br />

Ki nongpynïaid kiba ïadei bad kine ki tnad ki kham tip bha halor ki rukom pyniaid ia kine ki projek bad prokram.<br />

Man la ki projek/prokram ba la airam la aiti ha u/ka “nongialam jong ka kynhun” (team leader) u/ka ba long ruh u<br />

kongsan ha kaba ïadei bad ki lad ban wad jingtip halor kino kino ki projek. Lyngba u/ka project leader lah ruh ban<br />

mudui lada phi sngew ba kine ki projek don ka jingthuh ne jingma ha ka imlang sahlang. Ia ki kyrteng bad ki jingtip<br />

halor kine ki team leader lah ban ïoh na ki website (internet) jong ka <strong>ADB</strong>.<br />

Ha rum ki long ki nuksa jong ki tnad bapher bapher bad ki jaid projek kiba mih na katei ka tnat.<br />

Ki tnat (Division) Ki jaid projek (Types of Projects)<br />

Ki kam pynbha bad pynroi Surok; ka bor ring ding; ki bor ai ding (Roads; hydopower plants;<br />

(Infrastructure) 10 power transmission facilities)<br />

Ka rep, mariang, bad ki mar Ka ring ne ai um; ka rep ka riang; ri jingri bad ri dohkha na ka<br />

khyndew (Agriculture, Environment bynta ban shalan sha bar (Irrigation; agriculture, livestock and<br />

and Natural Resources) fisheries for export)<br />

Ki bynta kiba ïadei bad ka imlang Ki projek kiba ïadei bad ka koit ka khiah bad ka thoh ka tar (Health<br />

sahlang (Social Sectors) and education projects)<br />

Ka aiñ treikam, pla tyngka bad khaïi Ka bynta kiba iadei bad ka pla tyngka ha ka ban ïarap ban plie ïa ka<br />

pateng (Governance, Finance and Trade) ïew khaïi pateng (Financial sector reforms promoting greater market<br />

liberalization)<br />

Ïa Man ki tnad treikam la pynïaid da u/ka Director General bad ki nongiarap jong u/ka kiba kynthup ïa u/ka Deputy<br />

Director General bad kiwei ki rangbah ai jingmut (senior advisors) bad ki adkar (economists). Haba mudui halor<br />

kano kano ka project, ka long kaba kongsan ban wanrah ïa kino kino ki jingwit ne thud sha u/ka Director General<br />

namar u/ka dei u/kaba peit ba baroh kito kiba trei hapoh jong u kin trei kat kum ki aiñ jong ka ABD. Ki Director<br />

General ki kitkhlieh ruh ia ka rukom pyntreikam jong ki loan bad grant ba pher ba la pynïaid da ki department hapoh<br />

jong ki.<br />

Kiwei pat ki tnat treikam ba kongsan (O<strong>the</strong>r Key Departments)<br />

Harum ki long ki tnad treikam ba kyllum jong ka <strong>ADB</strong> ryngkat bad ki weblink jong ki department bapher bapher na<br />

ka bynta ka jingtip ba khambniah.<br />

Mano ba kitkhlieh (Accountability Mechanism): Ka Accountability Mechanism ka kynthup ïa ar tylli ki ophis:<br />

Ka ophis jong ka projek ba kyrpang, (Office of <strong>the</strong> Special Project Facilitator (OSPF) 7 bad ka Office of <strong>the</strong> Compliance<br />

Review Panel (OCRP). 8 Na ka bynta ka jingtip ba kham bniah halor kine ki ophis, peit ïa ka kot lyngkdop-BIC’s<br />

Asian Development <strong>Bank</strong>’s Policy Framework bad ruh ha kine ki website: (i) SPF – http://www.adb.org/SPF (ii)<br />

CRP – http://compliance.adb.org.<br />

Ka tnat ba peit ia ki kam bamsap (Anticorruption Unit): Kane ka tnad ka tohkit ïa kino kino ki jingmudui bamsap<br />

ha ki kam jong ka <strong>ADB</strong>. Kane ka ophis ka treikam ha poh ka ophis jong u/ka General Auditor (Office of <strong>the</strong> General<br />

Auditor). Kane ka tnad ka shim ruh ïa ki jingmudui na kino kino ki briew bym kwah ban pynpaw kyrteng paidbah.<br />

Kawei ka jingduna ha ka rukom treikam jong kane ka ophis ka long ba wat lada ka pynshlur ban phah ïa ki<br />

jingmudui ne pyni sakhi halor ka jingbamsap, hynrei ia kum kita ki jingmudui la pyntreikam tang ynda la tikna bha.<br />

Ka daw kaba ka ai ka long ban ïarap ïa ki rukom tokit. http://www.adb.org/Anticorruption/unit.asp.


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 11<br />

Ka department khmih Bniah (Operations Evaluations Department- OED): ka OED ka dei ka department ba<br />

marwei (independent) bad ka treikam beit hapoh jong ka <strong>ADB</strong>. Kane ka department ka rupot sha ki Board of<br />

Directors, ym sha u/ka President. Ha kajuh ka por ka bishar ïa ki rukom treikam bad jingseisoh jong ki projek,<br />

prokram, loan bad grant. Katkum ka ruport jong ka <strong>ADB</strong>, ka OED ka khmih bniah kumba 40% na baroh ki projek<br />

kiba ka ABD ka la pyntreikam. Ha ka juh ka por na ka bynta ka jingmyntoi jong ki seng bhalang, ka OED ka pynmih<br />

paidbah ïa kine ki rupot harum: (http://www.adb.org/OED/):<br />

● Project Performance Audit Report (PPAR): kane ka rupot ka <strong>the</strong>w ïa ki jing ktah jong kano kano ka<br />

projek(mariang, kolshor, imlang sahlang bad ter ter) ha baroh ki liang. Kane ka kynthup ïa ki projek ba<br />

ka <strong>ADB</strong> ka la lah ban pyntreikam na ka bynta katto katne por.<br />

● Country Assistance Program Evaluation (CAPE): kane ka rupot ka <strong>the</strong>w habaroh ki liang ïa ka<br />

jingktah jong ka ram kaba <strong>ADB</strong> ka la ai ïa kano kano ka ri naka bynta kata ka snem.<br />

● Special Evaluation Studies (SES): kane ka rupot ka <strong>the</strong>w ïa ka ram kaba ka <strong>ADB</strong> ka la ai ïa kano<br />

kano ka/ki ri kiba la jied kyrpang. Ia kine ki jaid ram la ai ban pyntreikam na na ka bynta kito kam ba<br />

kyrpang (particular sector).<br />

● Technical Assistance Performance Audit Report (TAPAR): kane ka rupot ka <strong>the</strong>w ïa ki jingïaidkam<br />

jong ka loan bad grant kaba ka <strong>ADB</strong> ka la ai.<br />

Private Sector Operations Department (PSOD). Kane ka jingthmu bakongsan jong kane ka department ka long ban<br />

kyntiew ki projek ba la pynïaid da ki kynhun shimet (private sector). Ha kum kita ki jingïarap kham bunsien eh ki ju<br />

leit sha ki projek kiba ïadei bad ka pla tyngka bad kam pynroi. http://www.adb.org/PSOD/<br />

Regional and Sustainable Development Department (RSDD). Kane ka department ka kitkhlieh bad peit ia ki aiñ<br />

jong ka ABD. http://www.adb.org/RSDD/<br />

Strategy and Policy Department (SPD). Ki kam kiba kane ka department ka trei ka long ban peit ïa ki jingiaid beit<br />

ki rukom treikam ha ka <strong>ADB</strong> bad kumjuh ruh ban kdew bad lam lynti ïa ka <strong>ADB</strong> kumno ban pyntrei ki por ba shen<br />

bad jlan kumjuh. Kane ka department ka ruh ia ki rukom treikam bad jingïadei hapdeng ki department ba pher ba<br />

pher; jingiadei jong ka <strong>ADB</strong> bad kiwei ki seng pyr<strong>the</strong>i kiba trei ïa ki kam pynroi(international development community)<br />

bad khamtam eh ha kaba ïadei bad ki rukom wanrah jingmyntoi (resource mobilization). http://www.adb.org/SPD/<br />

default.asp<br />

Department of External Relations (DER). Ki kam pathai khubor na ka bynta ban iarap ia ki paidbah kumno ban<br />

khamtip bha ia ki kam ba ka <strong>ADB</strong> ka pyntrei ki long ki kam ba hakhmat eh jong kane ka ophis. Nalor kane, ka ophis<br />

ka kitkhlieh ruh ia ki kam pathai khubor ka ABD (Public Communications Policy) kumba la mynjur ha u snem<br />

2005. Ban khamtip kham bniah halor kane ka ophis peit ïa ka lyngkdop kot <strong>ADB</strong> Transparency: How to Access<br />

Information from <strong>the</strong> <strong>ADB</strong>. http://www.adb.org/OER/<br />

NGO Center: Ki kam kiba kane ka ophis ka kitkhlieh ki kynthup ïa ki lad ban pynkhlain ïa ka jingïadei hapdeng ka<br />

<strong>ADB</strong> bad ki seng bhalang bad kumjuh ruh jubab ïa ki jingud jong kine ki seng. Kane ka ophis ka treikam hapoh ka<br />

department jong ka Regional and Sustainable Development Department (RSDD). http://www.adb.org/NGOs/<br />

ngocenter.asp<br />

Mano ba bei tyngka ia ka <strong>ADB</strong>?<br />

Ia ka <strong>ADB</strong> la bei tyngka lyngba:<br />

● Ki bond ha ki iew khaïi (issuing bonds (on <strong>the</strong> market) 9 : Ha ka jing<strong>the</strong>w jong ka <strong>ADB</strong> (<strong>ADB</strong> ‘s triple<br />

A-rating) don lai jaid ki rukom kiba ju khyllie hapdeng US$4 billion bad US$5 billion ha ka shisnem<br />

lyngba ki ki bond.


12 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

● Ki ram kiba ki dkhot ki shim (kane ka kynthup ia ka pisa siew khanja jong ki paid nongshongshnong<br />

jong kano kano ka ri ba shim ram na ka <strong>ADB</strong>) (recycling loan repayments from its borrowing members)<br />

● Ka synniang jong ki dhot (kane ka kynthup ia ka pisa siew khanja jong ki paid nongshongshnong jong<br />

kano kano ka ri ba ai synniang sha ka <strong>ADB</strong>) (contributions from its donor members)<br />

Da kaba bei pisa na ka pla tyngka lajong (co financing), ka <strong>ADB</strong> ka pyntrei kam ïa bun ki project. Kine ki kynthup<br />

ruh ïa kaba ka <strong>ADB</strong> ka pan kylliang na kiwei ki seng airam. Kane ka rukom bei tyngka na ka pla la jong ne cofinancing<br />

ka kynthup ruh da kaba ka shim pisa kylliang na ka sorkar jong ka ri kaba shimram na ka <strong>ADB</strong>. Ha u<br />

snem 2004 ka <strong>ADB</strong> ka lum kumba US $2.4 billion da kane ka rukom. Kane ka long kumba 46 percent na baroh ki<br />

lad kiba ka <strong>ADB</strong> ka ai ram. Kane ka rukom bei tyngka kaba ka ABD ka ioh na ki bank paidbah, ki seng bei tyngka<br />

bad kiwei kiwei ki seng haba kyllum lang ka long kumba $1.7 billion. Da kane ka rukom, ka <strong>ADB</strong> lyngba ki soskular<br />

kiba ka iateh bad kiwei ki para dkhot bad seng, ka la lum kumba $713 million tyngka ha ki rukom ki loan bad grant. 11<br />

1. Nalor ka Asian Development <strong>Bank</strong>, kiwei ki MDBs ki kynthup ia ka World <strong>Bank</strong>, ka European <strong>Bank</strong> for<br />

Reconstruction and Development (EBRD), ka Inter-American Development <strong>Bank</strong> (IDB) bad ka African<br />

Development <strong>Bank</strong> (AfDB).<br />

2. Developing Member Countries (DMCs): Kine ki kynthup ia ki ri kiba dang iai kiew ha ka liang ka ioh ka kot<br />

bad ka roi ka par. Kine ki dei ruh ki dkhot jong ka <strong>ADB</strong><br />

3. Na kabynta ki jingtip halor ki projek kiba dang tyrwa bad kiba la mynjur, bad kumjuh ruh ia ki prokram loan<br />

lah ban ioh ha http://www.adb.org/Projects/profiles.asp.<br />

5. Khmih ha appendix I na ka bynta ka <strong>ADB</strong> Organizational Chart. (ka rukomtreikam bad tnad bapher ka<br />

<strong>ADB</strong>).<br />

6. Khmih ha appendix II na ka bynta ka jingtip halor ki Executive Directors bad Alternate Executive Directors<br />

kat kum ha u November 2005. Ka jingtip ba kham bniah bad ba shen halor kine lah ban ioh na ka website<br />

jong ka <strong>Bank</strong> Information Center: www.bicusa.org/bicusa/issues/misc_resources/111.php bad kumjuh ruh na<br />

ka website jong ka <strong>ADB</strong>: www.adb.org/BOD/.<br />

7. Ia ki Grant kiba hapoh ka $ 1 million la mynjur da u/ka President; ki TA ba hapdeng US $150,000 bad<br />

$500,000 la mynjur da u/ka Vice President; ki TA ba $150,000 ne duna la mynjur da u/ka Regional Department<br />

Director General.<br />

8. Khmih ia ka bynta <strong>ADB</strong>’s Policy Framework and Independent Accountability Mechanism ha ka <strong>ADB</strong> <strong>Toolkit</strong><br />

na ka bynta ki jingtip ba khambniah halor ki policy jong ka <strong>ADB</strong>.<br />

9. Ia ki ki jingtip halor kino kino ki projek lah ban shem ha http://www.adb.org/Projects/profiles.asp.<br />

10. Ha ka South Asia Regional Department, ha ka jaka jong ka tnad na kabynta ki kam punroi bad pynbha<br />

(infrastructure division) ka department ka don ar tylli ki tnad (divisions): ka wei na ka bynta ka Transport bad<br />

Communications, bad kaba ar na ka bynta ka Energy.<br />

11. Na ka bynta ka jingtip ia ki kam kiba ka <strong>ADB</strong> ka la bei pisa na ka pla tyngka lajong na ka nynta ki ram ia ki<br />

projek ha u snem 2004 (2004 Cofinancing Activities for Loan Projects) lah ban shem ha http://www.adb.org/<br />

Documents/O<strong>the</strong>rs/Cofinancing/IN94-05.pdf.


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 13<br />

3<br />

Ka Nongrim <strong>the</strong>p tyngka ha ki jingpyntreikam jong ka <strong>ADB</strong><br />

(The Basics of <strong>ADB</strong> Investments)<br />

Kumno ka <strong>ADB</strong> ka treikam<br />

Ka <strong>ADB</strong> ka ai jingïarap ïa ki Ri ba dang kiew shaphrang ha ki bynta jong ka Asia-Pacific lyngba ka jingai ram ha ki<br />

sut kaba rit, ki loan ba lah ban shim por ban siew suki pa suki bad ki jait scheme ne grant. Ka <strong>ADB</strong> ka bthah ruh ïa<br />

kine ki ri halor ka ïoh ka kot bad ka roi ka par ha ka imlang sahlang. Ïa kine ki jingïarap la ai sha ki sorkar jong ka<br />

ri bad sha ki seng shimet (private companies), hynrei ïa kum kine ki jingïarap ym lah ban ai ha uno uno u briew ba<br />

treikam marwei shimet.<br />

Harum ki dei ki jaid bei tyngka kiba ka <strong>ADB</strong> ka tyrwa sha ki Developing Member Countries (DMCs):<br />

● Ki lad bai seng ba ju lah ban ioh (Ordinary Capital Resources). Kumba hynniewphew san percent<br />

(75%) jong ka jingairam jong ka <strong>ADB</strong> ka dei ha ka rukom jong ka Ordinary Capital Resources (OCR).<br />

Ki loan jong ka OCR barabor ki long na ka bynta 15-25 snem, ki don ka shah kat kum ba la pynïad da<br />

ka ïew khaïi tyngka bad ïa kane ka ram la ai sha ki DMC kiba la kham kiew ha ka liang ka ïoh ka kot.<br />

● Asian Development Fund (ADF) 1 . Kane ka jingkynshew ba kyrpang la sdang ha u snem 1973 kum ka<br />

atiar na ka bynta ban ai ram kylliang ïa kito ki dkhot kiba kham duna ha ka ïoh ka kot. Ïa kino kino ki<br />

projek kiba ka ADF ka ai loan, la ju ai kham bun por ïa kine ki ri ban siew ïa kine ki loan (ka por ha<br />

kaba ïa kine ki loan lah ban siew ki long 32 snem2 , kane ka kynthup ïa phra (8) snem kylluid ha kaba<br />

ki ri shimram kim donkam ban siew sut), bad lada donkam, ka sut ka long ha ka dor ka ba rit (1% -<br />

1.5%). Ïa kum kine ki jaid loan la ai tang sha kito ki dkhot kiba duk bha. Don katto katne ki ri kiba ïoh<br />

khleh lang ïa baroh ar jaid ki loan, ka OCR bad ADF.<br />

Ïa ka tyngka na ka bynta ka ADF la ïoh lyngba ka jingkular ai synniang (kaba ïaid kumba saw (4) snem) na ki dkhot<br />

jong ka thaiñ (regional) bad kumjuh ruh na kito ki dkhot ki bym dei na ka juh ka thain (non-regional). Kane ka jingai<br />

synniang la tip kum ki “jingpyndap biang” (Replenishments) ha kaba la rai hadien ka jingïakut hapdeng ki ri synniang<br />

bad ka <strong>ADB</strong>. Kine ki jingïakut ki <strong>the</strong>w ïa ka jingkynshew (kiba ki dkhot kin synniang) bad kumjuh ruh ïa ki kyndon<br />

kiba kine ki dkhot kin buh kum ka dak jong ka jingsynniang jong ki. Kat kum ka “jingpyndap biang” ba khyndai (9th Replenishment) 3 jong ka ADF, 27% jong baroh ki jaid jingïarap ba mynta jong ka <strong>ADB</strong> ki wan na kane ka “jing<br />

pyndap biang ba khyndai” bad 24 tyllli ki ri ki ïoh ïa kine ki jingïarap.<br />

Kumno ki nongshimram ki pyndonkam ïa ki jingai ne ke fund jong ka <strong>ADB</strong>?<br />

Ka <strong>ADB</strong> ka ai ki loan bad ki grant sha ki DMC na ka bynta ki kam pynroi. Ka sut na ka bynta kine ki loan ka kham<br />

duna ban ïa kito ki ram kiba ai da kiwei pat ki bank. Na ka bynta kino kino ki loan, ka <strong>ADB</strong> ka bei tyngka na ka bynta<br />

katto kane bynta, bad ki nongshimram ki dei ban pynbiang bad pyni ïa ki wei pat nong bei tyngka nalor ka <strong>ADB</strong>. Ka<br />

bynta kaba ka <strong>ADB</strong> ka bei tyngka, barabor ka long, kham bun ban ïa kiwei pat ki para bei tyngka.<br />

Ka long kaba kongsan ban buh dak ba ki nongshimram/ri shimram ki dei ban siew ïa ki loan kiba ka <strong>ADB</strong> ka<br />

ai ryngkat bad ka sut. Ïa ka sut dei ban siew wat lada ka projek lane prokram ka long kaba seisoh ne duhnong.<br />

Namarkata, ha kaba khatduh ïa ka lyngkor barabor hap ban siew da ki trai shnong.<br />

La shem da ki seng kiba peitkhmih bniah ïa ki kam jong ka <strong>ADB</strong> ba barabor ki projek bad prokram kim long kiba<br />

seisoh bad barabor kim ju ïarap ïa baroh ia kaei ba ka thmu. Kawei ka nuksa ka long ha ka ban rat dyngkhong ïa ka<br />

jingduk ha ka thain Asia-Pacific. Ka long kaba kongsan ban buh dak ba wat ka Operations Evaluation Department<br />

(OED) jong ka <strong>ADB</strong> ruh ka mynjur ba bun na ki projek jong ka <strong>ADB</strong> kim long satia kiba seisoh lane wat lada seisoh<br />

ruh ki long tang katto katne.


14 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

Ki loan kat kum ki tnat treikam (2004)<br />

Ki lynti syngkien, ka kit ka bah bad ka pathai khubor.<br />

US$ (million) % jong ka jingairam<br />

ha ka shisnem<br />

(Transport and Communications) 2,031 38.4<br />

Ki Bor met kum ka ding, ka um bad kiwei kiwei de. (Energy) 762 14.4<br />

Tnat treikam ba kyllum (Multisector )<br />

Bishar-khadar, rukom pynïaid ïa ka ioh ka kot, bad ka aiñ<br />

651 12.3<br />

paidbah (Law, Economic Management, & Public Policy) 584 11.0<br />

Bei tyngka (Finance) 338 6.4<br />

Ka Thoh- Ka pule (Education)<br />

Ka Koit-ka khiah, Ka bam ka dih, & Ka imlang sahlang (Health,<br />

278 5.2<br />

Nutrition, & Social Protection)<br />

Ka rep ka riang bad ki mar khyndew (Agriculture and Natural<br />

273 5.2<br />

Resources) 199 3.8<br />

Ki kharkhana bad khaïi pateng (Industry and Trade)<br />

Ka Um bam um dih, painkhna, nala bad rukom pynïaid ïa ki<br />

148 2.8<br />

jakhlia (Water Supply, Sanitation, & Waste Management) 30 0.6<br />

Total 5,293 100.0<br />

Tynrai (Source): <strong>ADB</strong> website (http://www.adb.org/About/glance.asp).<br />

Ki Loan na ka bynta ki projek paidbah (Loans for public sector projects). Ka jingthmu ba kongsan jong ka<br />

<strong>ADB</strong> ka long ban ïarap bei tyngka paidbah na ka bynta ki projek– khamtam eh ia ki projek ba heh ba ïadei bad ki<br />

kam pynbha na ka bynta ki kam pynroi – jong bor ding, kit ka bah, pathai khubor, bad ka rep ka riang. Ka nuksa jong<br />

kum kine ki kam ki long ki jing ïarap kiba ïadei bad ka jingshna bad tei ïa ki surok, jingkieng, sainar pathai khubor,<br />

ki dam pynmih bor ding elektrik, jaka sam bor ding, projek jong buh umphniang (petrol) bad gas, bad prokram ring<br />

um na ka bynta ka rep ka riang. Kine ki jaid projek barabor ki long kiba kham ma ha kaba ïadei bad ka<br />

jingktah ïa ka mariang bad kumjuh ruh ïa ki trai shnong kiba shong ha jan jong kito ki jaka kiba ka projek<br />

ka pyntreikam.<br />

Ki loan jong ka Prokram (Program loans). Ka jing ai loan jong ka <strong>ADB</strong> na ka bynta ki prokram ka la sdang naduh<br />

ki por u snem khyndai phew (1990). Ha kaba ïadei bad ki ram jong ka prokram, ki sorkar jong ki ri shimram ki ïoh<br />

ki loan kyllum (lump sum loan) na ka bynta ban ïarap ïa ki na ka bynta ban pyntreikam ïa ka aiñ ban pynbha ïa ki<br />

rukom treikam ha kino kino ki bynta, kum ha kaba ïadei bad ka um lane ka bor ding, bad da kaba pyntikna ba kane<br />

ka bynta la pyntreikam ha ka rukom ba dei. Lyngba kine loan ka <strong>ADB</strong> ka la lah ban pyntreikam ïa ki jingthmu jong<br />

ka ban kyntiew laitluid ïa ki ïew khaïi pateng (market liberalization ideology )jong kine ki ri. Barabor, kine ki<br />

jingïarap ban kylla ki long ru ki lad ha ka ban ïarap ïa ki riewshimet/seng shimet ban shim bynta bad pynïaid ïa kino<br />

kino ki bynta (sectors) kiba ju pynïaid da ka sorkar pdeng ha mynshuwa.<br />

Ki Loan na ka bynta ki projek seng shimet/riewshimet (Loans for private sector projects). Ka <strong>ADB</strong> ka ai loan<br />

tang khyndiat, hynrei kham bun, shah (percentage) na ki loan jong ka sha ki seng shimet (private companies) na ka<br />

bynta ki projek kam pynroi ha DMC. Kumba ka long mynta, ïa ki loan la mang na ka bynta ki kam projek pynbha<br />

bad ki kam bei tyngka. Ha u snem 2004, ka <strong>ADB</strong> ka la mynjur $807 million na ka bynta ki kam ba la pynïaid da ki<br />

seng/riew shimet, kane ka long ka jingkiew kumba 49% ha ka ban ïanujor bad ki jingïarap jong ki snem ba la leit.


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 15<br />

Top borrowers, 2005<br />

Tynrai (Source): <strong>ADB</strong> Annual Report 2005.<br />

Jingïarap ha ka jingtrei jingktah (Technical Assistance -TA). Ha kaba ïadei bad ka jingïarap ha ka jingtrei<br />

jingktah (Technical Assistance), ka <strong>ADB</strong> ka ai loan bad/grant sha ki DMC na ka bynta ban kdew bad pynkhreh ïa ki<br />

projek lane prokram. Ïa ka jingïarap ha ka jingtrei jingktah la mang lyngba kine kine ki bynta harum:<br />

● Ki Projek kiba dang pynkhreh ha ki kam ai jingïarap ha ka jingtrei jingktah (Project Preparatory<br />

Technical Assistance) na ka bynta ban pynkhreh ïa ki jingpule bad khmih bniah ïa ka jinglong jingman<br />

jong ka projek.<br />

● Ka jingpyntreikam ïa ka projek jong ka jingïarap ha ka jingtrei jingktah (Project implementation<br />

technical assistance) ka kynthup ïa ki kam ai jingmut na ka bynta ka jingpyntreikam ïa ka projek, kane<br />

ka kynthup ïa ka jing ai jinghikai (training) ïa ki nongtrei kiba donkti bad ka projek.<br />

● Ka jingbthah kaba ïadei bad ka jingïarap ha ka jingtrei jingktah (Advisory technical assistance) na ka<br />

bynta ban pynkhlain ïa ka seng (institution), tnat (sector) bad jingpule ïa ki aiñ, bad na ka bynta kito ki<br />

kam pynroi ïa ka long briew man briew (human resource development) hynrei ki bym don jingïadei<br />

bad ka projek.<br />

● Ki jingïarap ha ka jingtrei jingktah jong ka thain (Regional technical assistance) na ka bynta ka<br />

jingmyntoi jong ka thain lane ka dong (region or sub region).<br />

Kumba ka long bad kiwei ki kam jong ka <strong>ADB</strong>, donkam ban phylliew jingmut bad kito ki briew kiba shah ktah ha ka<br />

projek bad kiwei pat ki nongïoh bynta ban na shabar (external stakeholder) na ka bynta ki kam pynroi, jingpynkhreh<br />

bad pyntreikam ïa ka TA.<br />

Technical Asssitance grants by sector, 2005<br />

Tynrai (Source): <strong>ADB</strong> Annual Report 2005.


16 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

Jingim jong ka projek (Project Cycle)<br />

Ka long ka ba kongsan ba kin tip ba ha kano ka rukom ka <strong>ADB</strong> ka pyntrei bad pynkhreh ïa ki projek. tang ynda ïa<br />

kine la sngewthuh bha, ki lah ruh ban sngewthuh ïa ki rukom treikam jong ka <strong>ADB</strong> bad kumjuh ruh ïa ki buit ba ki<br />

seng bhalang (civil society) ki lah ban pynbor ne pynkylla ïa ki rukom pyntreikam jong ka <strong>ADB</strong>. Ïa ki kyndon<br />

bapher jong ka projek- dang ba la sdang ban sdang ban pyntreikam haduh ban da dep- la ju tip kyllum kum <strong>ADB</strong>’s<br />

Project Cycle 4 (project cycle jong ka <strong>ADB</strong>). Ha man ki kyrdan bapher jong ka projek cycle don ki lad na ka bynta<br />

ki seng bhalang ban ïoh ïa ki jingtip halor kano kano ka projek, kine ki jingtip ki kynthup ruh ïa ki bor jong ki seng<br />

bhalang kumno ban pynbor ne pynkylla ïa ki rukom treikam jong ka projek lane wat ban pynsangeh ïa ka jingreikam<br />

jong ka projek. Katto katne ki jingtip lah ban ïoh lyngba ka <strong>ADB</strong> Public Communications Policy 5 , ha kaba la<br />

pynshai ba “ïa ki jingtip halor ki projek paidbah ne seng/riewshimet ïa kiba dang pyntrei dei ban ai bad pynbna sha<br />

kito ki briew kiba shah ktah”. Kane ka aiñ ka “kyrshan ïa ki hok jong ki briew ban wad, ïoh, bad pynbna ïa kine ki<br />

jingtip bad jingmut (ideas) halor ki kam kiba ka <strong>ADB</strong> ka kit khlieh lane ïarap”<br />

Ka dur jong ka project cycle harum ka pyni kumno ki jingtip ki kylla ha man ki kyrdan 6 , bad ki ai jingmut ïa ki<br />

kynhun seng bhalang (Civil Society Organizations -CSO) kumno ban lap kham bun ïa ki lad ban ïaleh pyrshah, lane<br />

ban pynbor/pynkylla ïa ki jingtrei jong ka projek. Barabor ka kham suk ban pynbor ïa ki rai jong ka <strong>ADB</strong> halor ka<br />

projek ha ka por ba ïa ka projek dang shu sdang (earlier stages of <strong>the</strong> project cycle). Hadien ba la sdang shna ïa ka<br />

projek, ka long kaba eh ban pynbor ne pynkylla ïa ki dur (design) jong ka projek, bad ka kham eh shuh ban ïasaid<br />

ban pynsangeh ïa ka projek baroh kawei.<br />

The Project Cycle<br />

Evaluation Identification Preparation<br />

Implementation Loan Negotiation<br />

& Board Approval<br />

Appraisal<br />

Tynrai (Source): <strong>ADB</strong> Annual Report 2003.<br />

Kyrdan (Stage) 1: Jingkdew bad jingjied ïa ki Projek (Project Identification)<br />

Ha man ka por jong kane ka kyrdan, ka <strong>ADB</strong> ka phylliew jingmut bad kiba ha khlieh (kum ki minister) jong ka<br />

sorkar kaba shimram ha ka ban pyni ne kdew ïa ki projek bad prokram ba lah ban pyntreikam. Baroh ki projek bad<br />

prokram dei ban ïahap bad ki jingthmu kam pynroi kumba la pyni ha ka Country Strategy and Program (CSP) jong<br />

kata ka ri. Ka <strong>ADB</strong> ka lah ruh ban phah ïa ki briew jong ka ban shem ïa ka jingshisha (fact-finding mission) na kine<br />

ki jaka kiba ka projek ka pyntreikam khamtam lada ka <strong>ADB</strong> ka mut ban pynbiang ïa ka Project Preparatory Technical<br />

Assistance (PPTA) na ka bynta ka projek.


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 17<br />

Kum kino ki jaid jingtip lah ban ïoh (What information is available): Ha katba dang jied ia ki project lah ban<br />

ioh jingtip na ka internet (web page) ha ka sla “Business Opportunities” (“ki lad khaïi pateng”) jong ka <strong>ADB</strong>- http:/<br />

/www.adb.org/Business/Opportunities/prpprjcs.asp. Ki CSO ki dei ban peit janai bha ïa ki jingtyrwa jong ki PPTA,<br />

namar ka lah ban long ba ka <strong>ADB</strong> kan ai ïa ki loan sha ki projek kiba ka kyrshan lyngba kane ka jingïarap ha ka<br />

jingtrei jingktah (Technical Assistance), bad kumjuh ruh kine ki dei ki rukom jingtip kiba ha khlieh tam ïa kiba lah<br />

ban tip shaphang ka projek kaba la bei tyngka da ka <strong>ADB</strong>. Ki CSO ki dei ban peit khmih ïa baroh ar tylli ki kot<br />

kyrteng (list) jong ki PPTA, kine ki kynthup ïa kito kiba dang shu tyrwa (proposed project) bad kumjuh ruh ïa kito<br />

kiba la shah weng noh. Kane ka jingkhmih long kaba kongsan khamtam ha ka kot kyrteng ba ar (jong kito kiba la<br />

weng noh) namar kane ka kot ka batai ïa ki projek bym shym la buh shuh ha ki thup jingtyrwa; ka ju long barabor ba<br />

hadien ba la mynjur, ïa ki projek/ TA la pynkynriah sha ki bynta ba dei pat ban pyntreikam (implementation phase).<br />

Ïa ki jingtip halor ki projek bad jingïarap ha ka jingtrei jingktah (technical assistance) lah ban ïoh na internet ha kaba<br />

la tip kum ki Project Profiles 7 . Kine ki Project Profile ki ai jingtip lyngkot kumba 1-2 sla halor ka projek. Ïa ki<br />

Project Profile lah ban ïoh na ka website kumne- http://www.adb.org/Projects/profiles.asp. Lah ruh ban ïoh ïa ki<br />

jingtip halor kino kino ki projek kiba dang shu tyrwa na ka annexes ha ka CSP bad CSP update jong ka ri ïa kaba ka<br />

projek ka pyntreikam. Ïa kine ki jingtip lah ruh ban ïoh na ka website jong ka <strong>ADB</strong>-http://www.adb.org/Documents/<br />

CSPs/. Kawei na ki annexes ka kynthup ïa ki kot ai jingmut (concept papers) na ka bynta ka projek kaba dang shu<br />

tyrwa hynrei ïa kaba ka sorkar ka la dep ban ïakren bad <strong>ADB</strong>.<br />

Kaei kaba ki seng bhalang ki lah ban leh (What civil society can do): Ki lad khaïi pateng lane ki Project Profile<br />

kumba la buh ha ka website jong ka <strong>ADB</strong> ki buh ïa ki kyrteng, bad kiwei ki jingtip shaphang ki projek ophisar kiba<br />

kitkhlieh ïa ki projek lane kaba iadei bad ki jingïarap ha ka jingtrei jingktah (technical assistance). Lada phi kwah<br />

ban tip kham bun shaphang ka projek, phi lah ban thoh lane phone ïa kine ki ophisar. Lada ki projek ophisar kim<br />

jubab ïa phi lane ki shithi jongphi, phi lah ban leit ne thoh sha u Director General jong ka thaiñ (Director General of<br />

<strong>the</strong> regional department) ha ka ri jong phi. Phi lah ruh ban thoh ne ïa kynduh ha kano kano ka por ïa ka InfoUnit (tnat<br />

ai jingtip) hapoh ka Department of External Relations (DER) lada phi shem jingeh ban ïoh jubab na kitei halor. Ka<br />

InfoUnit/DER ka kit khlieh ha ka ban pyntikna ba ïa baroh ki jingkyrpad jong phi yn ym khein sting. Ïa ki jingtip<br />

halor ka Regional Departments bad ka DER ryngkat bad ki jaka treikam ban ïakynduh lah ban ïoh ha Appendix III.<br />

Nalor kitei ki jingtip halor shaphang ki ophisar kiba ïadei bad projek lane ki jingïarap ha ka jingtrei jingktah (technical<br />

assistance), ki Project Profiles ki kynthup ruh ïa ki jingtip halor ki nongmihkhmat (representive) na ka sorkar. Ki<br />

CSO ki lah ban pyndonkam ïa kine ki jingtip ha ka ban ïakynduh bad kito ki nogpynïaid ïa ka projek bad da kumne<br />

kin lah ban ïoh bun ki jingtip halor ka projek, lane ban pynpaw ïa ki jingud bad jing sngewdiaw jong ki.<br />

Katkum ka aiñ jong ka <strong>ADB</strong>, ka rukom ban pynshisha ïa ki nongioh myntoi na ka projek bad ïa ki briew kiba shah<br />

ktah ha ka projek dei ban sdang ha ka por ba ïa ka projek dang shu kdew ne pyni (identification stage of <strong>the</strong> project).<br />

Ki kynhun seng bhalang, khnang ban kham sngewthuh shaphang ki projek ki ba dang tyrwa ban pyntreikam ha ka ri<br />

jong ki, ki lah ban pyrshang ban ïakren bad ki nongtrei jong ka <strong>ADB</strong> ha ki Resident Mission lane ha ki tnat jong ki<br />

thaiñ (regional department) treikam ha ka ophis khlieh duh jong ka <strong>ADB</strong> ( <strong>ADB</strong> Headquarter).<br />

Kyrdan (Stage) 2: Jingpynkhreh ïa ka Projek (Project Preparation)<br />

Ha man ka por jong kane ka kyrdan ka sorkar ba shimram, lem bad ka jingkyrshan jong ka <strong>ADB</strong>, ki sdang trei ban<br />

pynkhreh na ka bynta ka projek. Nalor kane ka sorkar, bad ka jingïarap jong ka <strong>ADB</strong>, ki dei ban khein bad <strong>the</strong>w ïa<br />

ka jingktah jong ka projek ïa ka mariang. Lada ka long ba ka projek ka lah ban ktah jur ïa ka mariang, ka sorkar ka<br />

dei ban pynkhreh ïa Environmental Impact Assessment (EIA) 8 kaba kdew ïa ka jingma ïa ka mariang bad kumno yn<br />

ïakhun ïa kine ki jingma. Lada ka jingktah ka long ka ba kham jur ar shah, ka sorkar ka dei ban pynkhreh ïa ka Initial<br />

Environmental Examination (IEE) 9 kaba kdew ïa ki jingma ïa ka mariang bad kumno lah ban kiar bad pynduna ïa<br />

kine ki jingma. Ka IEE kam da bniah eh kum ka EIA.


18 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

Ka sorkar, bad ka jingïarap jong ka <strong>ADB</strong>, ka dei ruh ban <strong>the</strong>w bad kheiñ ïa ka jingktah jong ka projek halor ka<br />

imlang sahlang bad kumjuh ruh ban pynshisha ïa mano ban ïohnong, bad man ban shah ktah jur ha ka projek. Kane<br />

ka kynthup ïa ka jingkheiñ ha kaba katno ngut ki briew dei ba pynkynriah jaka shong, ba lada ka rukom im jong ki<br />

nonshong shnong lah ban shah ktah ne em ha ka projek, bad ka jingktah ba tikna jong ka projek kaba lah ban hap ha<br />

ki nongshongshnong, khamtam eh ha ki kyn<strong>the</strong>i/longkmie, briew tynrai (indigenous), bad ki wei ki jaitbynriew rit<br />

paid kiba na kawei ka tynrai ne niam (ethnic and religious minorities). Kine ki jingtip la buh ha ka Initial Poverty<br />

and Social Assessment (IPSA) 10 kaba batai kumno yn ïakhun pyrshah ïa ki jingeh ha ka imlang sah lang.<br />

Shong ha ka jingktah, katto kattne na ki projek lah ban donkam ïa ka sorkar ban pynkhreh ïa ka Resettlement Plan,<br />

kaba batai katno ngut ki briew hap ban pynkynriah na ka daw jong ka projek, shano yn pynkynriah ïa ki, bad kumno<br />

bad katno yn siew bai lut ïa ki. Katto katne na ki projek lah ban donkam ïa ka Indigenous People’s Development<br />

Plan (IPDP), kaba batai ïa ki jingma bad jingktah ba sniew jong ka projek kiba lah ban hap ha ki briew tynrai<br />

(indigenous people), kumno yn pynduna ne kiar, ha kano ka rukom yn siew bai lut ïa ki briew tynrai (indigenous<br />

people), bad ha kano ka dur ka projek ka kitkhia ïa ki jingthrang bad kiwei ki lad jong ki briew tynrai.<br />

Ka jingbuh kyrdan ïa ka mariang ha ka <strong>ADB</strong> (<strong>ADB</strong> Environmental Categorization)<br />

Ki projek ha Kyrdan “A” (Category “A” Projects): Ki projek kiba don ka jingma ba jur halor ka jingktah ïa ka<br />

mariang la buh ha ka kyrdan “A”. Ïa kine donkam ban pyntreikam ïa ka EIA.<br />

Ki projek ha Kyrdan “B” (Category “B” Projects): Ki projek kiba don katto katne ka jingma halor ka jingktah ïa<br />

ka mariang la buh ha ka kyrdan “B”. Ïa kine donkam ban pyntreikam ïa ka IEE khnang ban tip bad <strong>the</strong>w ba lada<br />

donkam ne em ban pyntreikam ïa ka EIA ruh. Lada ym donkam, ka IEE kan long ka dulir ka ba katduh halor ka<br />

mariang.<br />

Ki projek ha Kyrdan “C” (Category “C” Projects): Ki projek ki bym don kano kano ka jingma halor ka jingktah<br />

ïa ka mariang la buh ha ka kyrdan “C”. Wat lada ym donkam IEE lane EIA ban pyntreikam ha kane ka kyrdan,<br />

hynrei donkam ban khmih bniah lada don kano kano ka jingthah.<br />

Ki projek ha Kyrdan “F1” (Category “F1” Projects): Ki projek kiba ïadei bad ki kam pisa tyngka lane bei tyngka<br />

la buh ha ka kyrdan “F1”. Kito kiba ïadei bad ka kam pisa-tyngka ki dei ban <strong>the</strong>p ïa ka rukom pynïaid ïa ka<br />

mariang (environmental management system) lada la khmih bal ah ban don ki jingktah ïa ka mariang).<br />

Source: <strong>ADB</strong> Operations Manual Section F1/OP.<br />

Wat lada ka sorkar ka dei ban kitkhlieh ban pynbiang ïa ki dulir bapher kumba la kdew ha jrong, ka <strong>ADB</strong> ka dei ban<br />

pyntikna ba kine ki dulir ki ïahap bad ki aiñ jong ka <strong>ADB</strong>. Ha man ka por, ka <strong>ADB</strong> kan ai jingïarap da lade ha ki<br />

rukom jong ka PPTA na ka bynta ban pynkhreh ïa ki jing<strong>the</strong>w bad pule kumba la kdew ha jrong bad kumjuh ruh ïa<br />

kiwei ki jingpynkhrei ha ka rukom jingtreikam lada donkam. Kumba ka ju long barabor ka sorkar kan shim wai ïa ki<br />

nongai jingmut (consultants) ha ka ban pynkhreh ïa kine ki dulir.<br />

Kum kano ka jingtip lah ban ïoh (What information is available): Ha mar ka por jong ki kyrdan pynkhreh<br />

(preparation stage) ka sorkar ka dei ban ban pynïoh ïa ki jingtip shaphang ka jingktah bad jingma ïa ka mariang bad<br />

ka imlang sahlang, kumjuh ruh ïa ki jingtip kiba ïadei bad kumno ban kiar ne pynduna ïa kum kita ki jingma. Ka<br />

<strong>ADB</strong> ka donkam ba ka sorkar kan ïaleh ban ai sha ki paid nongshong shnong ba la shah ktah bad sha ki CSO ïa ki<br />

EIA bad IEE ha man ka por ba ki kyrpad. Ïa ki kot/dulir ba malu mala jong ki jingpynkynriah jaka shong (Drafts of<br />

Resettlement Plans) bad ki IPDP lah ban ïoh ka kane ka kyrdan. Ïa kine ki dulir dei ban ai sha kito ki briew kiba la<br />

shah ktah ha ka projek lyngba ki ktien kiba ki lah ban sngewthuh bad dei ruh ban ïoh jubab na ki halor kine ki dulir.<br />

Ka <strong>ADB</strong> ka lah ruh ban thung ïa u/ka briew khnang u/ka ba lah ban ïakynduh man ka por bad kito ki briew kiba la<br />

shah ktah, bad lada donkam, lah ban pyntrei ïa ka rukom ai jingtip ba kyrpang halor kano kano ka projek.


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 19<br />

Na lor kane, ha mar ka por jong ka kyrdan pynkhreh ïa ka projek ka <strong>ADB</strong> ka kitkhlieh ïa ka jingpynthymmai/pynbha<br />

(updating) ïa ka Project Profiles ha ka website jongka ha man ka shisien lai bnai khnang ban lah ban puson halor ki<br />

jingkylla ha ka projek.<br />

Kaei kaba ki seng bhalang ki lah ban leh (What civil society can do): Ka aiñ jong ka <strong>ADB</strong> ka donkam ba ïa kito<br />

ki briew ki ban shah ktah ha ka projek dei ban ïakynduhbad ïakren katba ïa ki dulir ba la kdew halor (EIA, IEE, ISA,<br />

Resettlement Plans, Indigenous People’s Plans) dang pynkhreh. Ka <strong>ADB</strong> ka donkam ruh ïa ka jingpynkhreh ha ki<br />

kam jong baroh ki kyrdan jong ka dur (design) bad jingpyntreikam jong ka projek. Dei ha kane ka rukom, ka sorkar<br />

kan hap ban pyntip sha kito ki nongshong shnong kiba shah ktah halor ka projek bad ai lad ïa ki ban pynpaw kham<br />

kloi ïa ki jingsngew halor jong ka projek. Ki CSO ki lah ban ïakynduh ïa kito kiba pyntreikam ïa ka projek bad <strong>ADB</strong><br />

khnang ban tip ïa ki jinglong jingman jong ka projek halor ka mariang bad ka imlang sahlang, bad ruh kumno ban<br />

leit ban pynpaw ïa ki jingsngew da kaba aï jingmut ïa kine ki dulir kiba ïadei halor ki jing<strong>the</strong>w/khmih (assessment).<br />

Lada ïa kine ki dulir la dep pynkhreh, ki CSO ki dei ban pan ïa kine ki dulir bad lah ban pynpaw ïa ki jingsngew<br />

jongki halor ka projek sha kito kiba nongpynïaid ïa ka projek. Lada ki CSO ki sngew ba don ka jing bakla ha ka<br />

rukom kyrdan ïa ka jingktah ïa ka mariang, ki dei ban pyntip sha ka <strong>ADB</strong>.<br />

Ki CSO ki lah ban kham sngewthuh ïa ki katto katne ki aiñ jong ka <strong>ADB</strong> kiba ïadei bad ki jingbatai ba kumno ka<br />

sorkar ka dei ban leh ha kaba ïadei bad ka jingktah ïa ka mariang bad ka imlang sahlang, jingpynbna paidbah ïa ki<br />

jingtip bad jingïashim bynta jong ki nongshong shnong ba shah ktah. Ki CSO ki lah ruh ban rai ba lada ka sorkar ka<br />

bud ne em ïa ki aiñ bad rukom ba la buh da ka <strong>ADB</strong>. Ka kot lyngkdop (The <strong>Toolkit</strong>) halor ka <strong>ADB</strong> Policy Framework<br />

and Accountability Mechanism ka kdew ïa ki katto katne ki aiñ kiba kham kongsan ïa kiba ki CSO ki dei ban tip<br />

khambha. Lada ki CSO ki sngew bad ngeit ba ka sorkar kam bud ïa kine ki aiñ ha ka por ba dang pynkhreh ïa ka<br />

projek, ïa kane dei ban pyntip mar mar sha ka <strong>ADB</strong>. Ka CSA ka lah ban kham pynkhlaiñ ïa ki jingmudui jong ka<br />

lada ka kdew tikna ïa kum kino ki aiñ ka snew ne ngeit ba la pynkheiñ da ka sorkar. Ka kyrteng ba pura jong ki aiñ<br />

jong ka <strong>ADB</strong> lah ban ïoh na http://www.adb.org/Development/policies.asp<br />

Kyrdan (Stage) 3: Ka jing<strong>the</strong>w bad jing oh dor halor ka Projek (Project Appraisal)<br />

Ha mar ka por ba ka projek dang <strong>the</strong>w ne puson shuwa ban pyntreikam ka <strong>ADB</strong> ka tohkit la ki projek ki lah ban<br />

pyntreikam ne em. Ïa kane la tohkit da ki tnat leit wad jingtip ba tikna (fact-finding mission) bad ka tnat ba ïadei bad<br />

ka leit <strong>the</strong>w ne puson ha shwa ban pyntrei ïa ka projek. Ha mar ka por jong ka jingleit wad jingtip ne <strong>the</strong>w, ka <strong>ADB</strong><br />

ka tohkit ïa ki rukom pyntrei, rukom bei tyngka bad ka ïoh ka kot, bad ruh ïa ki jingtohkit halor ka jingktah jong ka<br />

projek halor ka imlang sahlang bad ïa ka mariang. Ka <strong>ADB</strong> ka dei ban kit khlieh ïa baroh ki jingkhmih bniah ïa<br />

baroh ki bynta jong ka projek khnang ban pyntikna ba ka projek ka ïahap bad ki aiñ bad jingkdew lynti jong ka<br />

<strong>ADB</strong>.Ia ki jingtip ba la ïoh na ka jingleit wad jingtip bad <strong>the</strong>w la pyndonkam da nongtrei jong ka <strong>ADB</strong> ha ka ban<br />

shna ïa ka kot malu mala (draft) jong ka Report and Recommendation of <strong>the</strong> President (RRP) bad ka kot malu mala<br />

(draft) jong ka Loan Agreement.<br />

Ki nongtrei jong ka <strong>ADB</strong> staff ki dei ban ïakynduh bad ki briew kiba lah ban shah ktah ha ka projek ha mar ka por<br />

jong ka jing<strong>the</strong>w halor ka Projek (Project Appraisal stage).<br />

Kum kano ka jingtip lah ban ïoh (What information is available): Ïa ki kot malu mala ba khatduh halor ki<br />

jingpynkhreh pynkyriah jakashong/shnong (Final draft resettlement plans), jingpynkhreh lane ki dur (framework)<br />

kaba ïadei bad ki riew tynrai (indigenous peoples), bad jingktah ïa ka mariang lah ban ïoh ha kane ka kyrdan. Ka<br />

Design and Monitoring Framework 11 , kaba ai por ïa ki jingthmu (target) bad ki dak ban <strong>the</strong>w ïa ka projek lah ban<br />

ïoh ha ka ne ka kyrdan.<br />

Kaei kaba ki seng bhalang ki lah ban leh (What civil society can do): Barabor kane ka kyrdan ka dei ka lad ba<br />

khatduh ha kaba ki CSO ki lah ban pynbor ne ïasaid ha kaban pynkylla ïa ka dur jong ka projek ha shuwa ba ka <strong>ADB</strong><br />

kan rai ban bei tyngka ïa ka projek namar dei ruh ha kane ka por ba ka <strong>ADB</strong> kam pat ïa soi soskular halor ka Loan<br />

bad ka sorkar. Shisien ba ïa ka Loan la ïa soi soskular, ka aiñ jingïakut hapdeng ka sorkar bad ka <strong>ADB</strong> la pyntreikam


20 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

shi syndon. Lada ka <strong>ADB</strong> ka pynkylla ïa ki jingthmu jongka halor ki projek hadien ba la ïa soi ïa ka Loan, kane ka<br />

kdew ïa ka jingpynkhein ïa ka aiñ jingïateh; ka <strong>ADB</strong> ka lah ban leh ïa kane tang ha ki por kiba phyla bad ruh tang<br />

hadien ba la ïoh jingbit na ka sorkar ba shimram.<br />

Lada ki CSO ki don jingwit halor ka projek ki dei ban rah ïa ki sha u/ka Director General jong ka Regional<br />

Department ïa kaba ka projek ka hap. KI lah ruh ban rah ïa ki jingwit jong ki sha u/ka Vice-President bad kumjuh<br />

ruh sha u/ka President jong ka <strong>ADB</strong>. Ïa ki jingtip halor ba ïakynduh ne ki ophis jong kine lah ban ïoh ha ka<br />

Appendix III. Ki CSO ki lah ruh ban ïakynduh ïa ka <strong>ADB</strong> lada ki kwah ban ïakynduh bad ki nongtrei jong ka <strong>ADB</strong><br />

ha mar ka por jong ki jingleit wad jingtip tikna bad <strong>the</strong>w.<br />

Kumba la kdew ha ka kyrdan ba bang pynkhreh (preparation stage), ki CSO ki lah ban kdew ïa ki aiñ kiba ka sorkar<br />

ka la pynkheiñ khnang ban kham pynkhlaiñ ïa ki jingmudui jong ki. Lada ki CSO ki ïarap ne sngewbit ïa ki projek,<br />

hynrei ki sngew ba ki donkam ban kham tip halor ki katto katne ki mat halor ka mariang bad/lane ka imlang sahlang,<br />

ki lah ban pyntip sha ka nongtrei <strong>ADB</strong> bad ong ïa ki ban kynthup ïa katto katne ki jingmana-kiba ki ngeit lah ban<br />

pynduna ne kiar ïa kano kano ka jingma jong ka projek ha ka dulir malu mala jng ka RRP dulir malu mala jong ka<br />

jingïasoi kular ïa ka Loan (Loan Agreement).<br />

Kyrdan (Stage) 4: Ka jingïakren halor ka Loan bad ka rai jong ka Board (Negotiation and Board Approval)<br />

Ha mar ka por jong kane ka kyrdan ïa ka ka dulir ba malu mala jong ka jingïasoi loan ba la pynbiang da ki nongtrei<br />

jong ka <strong>ADB</strong> khmih bad peitbniah biang sha shisien da ka ki nongmihkhmat jong ka ri ba dang kiew (developing<br />

member country), bad ka <strong>ADB</strong> bad baroh ar mamla ki phah ïa ki jingsngew jong ki halor kane ka jngïasoi. Hadien<br />

ba dep ïasoi ïa ka soskular jong ka loan, ïa ka sorkar la khot na ka bynta ban ïakren bad pyrkhat bad ka <strong>ADB</strong>.<br />

Hadien ka jingïakren bad pyrkhat, ïa ka RRP ba khatduh la phah sah ka Board of Executive Directors (Board) jong<br />

ka <strong>ADB</strong> na ka bynta ban shim rai bad kohnguh. Hadien ba ka Board ka la kohnguh, ïa ka dulir la phah sha ka sorkar<br />

jong ka ri shimram na ka bynta ban shimrai bad kohnguh.Hadien ha jingkohnguh, ka soskular jong ka loan la ïasoi<br />

hapdeng u/ka President jong ka <strong>ADB</strong> bad u/ka nongmihkhmat jong ka sorkar. Ka jingïasoi soskular ïa ka loan (The<br />

Loan Agreement) ka dei ka aiñ jingïakut hapdeng ka sorkar shimram bad ka <strong>ADB</strong>.<br />

Kum kano ka jingtip lah ban ïoh (What information is available): Ki RRP bad jingïasoi soskular ïa ka loan<br />

(Loan Agreements) lah ban ïoh hadien ba la rai bad kohnguh da ka Board.<br />

Kaei kaba ki seng bhalang ki lah ban leh (What civil society can do): Ha kane ka kyrdan, ki jingsngew wit ne<br />

thuh haklor ka Projek dei ban ïathuh beit sha ka Board. Ka long kaba kongsan na ka bynta ki CSO ban pyntip/ïathuh<br />

ïa ki jingwit/thuh ha shuwa ba ka Board kan ïakynduh ban pyrkhat shaphang ka Projek. Ka almanac (calendar) jong<br />

ka jingtreikam jong ka Board lah ban ïoh na ka website jong ka <strong>ADB</strong> bad ïa kane la pynbha/pynthymmai ha nam ka<br />

shi sien lai taïew. 12<br />

Lada ka Board ka kohnguh ïa ka projek bad ki CSO ki dang don kano kano ka jiwit/thut halor ka jingktah jong ka<br />

projek ïa ka mariang bad ka imlang sahlang, ïa ki jingmudui lah ban thoh sha ka Accountability Mechanism jong ka<br />

Board. Na ka bynta ban kham tip halor kane peit ïa ka kot lyngkdop jong ka BIC (BIC’s <strong>Toolkit</strong>) halor ka <strong>ADB</strong><br />

Policy Framework and Accountability Mechanism.<br />

Kyrdan (Stage) 5: Jingpyntreikam ïa ka Projek. (Project Implementation)<br />

Ïa ka projek la pyntreikam da ka tnat treikam jong ka ri katkum ki aiñ bad dustur kum ba la kut. Ïa ka jigpyntreikam<br />

la ju shimpor hapdeng ar lane san snem hynrei ïa ka ju long ruh ba ka por pyndep ka shong ha ki rukom bad jaid jong<br />

ka projek.<br />

Ha man ka por pyntreikam ïa ka projek, ka <strong>ADB</strong> ka kitkhlieh ha ka ban peit bad khmih ïa ki rukom treikam jong ka<br />

projek khnang ban pyntikna ba ki nongshimram ki pyntreikam kat kum ki aiñ jong ka soskular halor ka loan bad ki<br />

aiñ jong ka <strong>ADB</strong>. Ka tnat ba pyntreikam ka kitkhlieh ha ka ban pyntikna ba ka projek kam don kano kano ka jingjot<br />

ne jingktah ïa ka mariang, lane pynmynsaw ïa ki nongshong shnong ha ki jaka kiba ka projek ka pyntreikam. Lada


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 21<br />

don kano kano ka jingpynjot ne mynsaw ïa kiba ym shym la thoh ne pynpaw ha ki dulir jing<strong>the</strong>w ïa ka jingktah halor<br />

ka mariang bad ka imlang sahlang, ki nongshim ram ki dei ban peit ïa kine ki jingeh da kaba pynkhreh ïa ki lad<br />

kumno ban pynduna ne kiar ïa ka jingktah bad ruh ban siew bai lut sha kito ki nongshong shnong kiba la shah ktah<br />

ne duhnong.<br />

Kum kino ki jingtip ba lah ban ïoh (What information is available): Ka soskular loan ka lah ban donkam ban<br />

pynkhreh katto katne ki kaiphot halor ki jingkhmih bniah ha mar ka por jong ka jingpyntrei kam ïa ka projek. Ka<br />

<strong>ADB</strong> ka donkam ban pynpaw paidbah ïa kine hadien ba ki nongshim ram ka la phah sha ka <strong>ADB</strong>. Ïa ki khaiphot<br />

halor ki jingïaid shaphrang jong ki loan (Progress reports on loan tranche releases) la pyntip hadien ba la kohnguh<br />

da ka Board lane Ki nongpynïaid (Management). Ïa ki khaiphot ba khatduh jinglong jingman (feasibilities), kaiphot<br />

jong ki nongai jingmut (consultant reports) ba la pynmih katkum ka TA, kano kano ka jingpynkylla ba bun ha ki<br />

rukom treikam bad ia ki lad ki lynti jong ka projek, bad ïa ka jingmynjur halor ki rukom pynïaid ia ka projek (scope<br />

of <strong>the</strong> project, and <strong>the</strong> Project Administration Memorandum) ruh lah ban ïoh.<br />

Kaei kaba ki seng bhalang ki lah ban leh (What civil society can do): Ki CSO ki lah ban peit khmih ïa ki projek<br />

ba lada ki nongshim ram ki bud ïa ki jingkular kiba ki la mynjur ha ka soskular jong ka loan (Loan Agreement), bad<br />

ban pyntikna ba lada ki lad ban pynduna bad kiar ïa ka jingktah ïa ka mariang bad ka imlang sahlang la pyntreikam<br />

ne em. La ju don ki por ba ki nongshim ram kim ju bud ïa kine ki jingkular, ha kum kine ki khep, ki CSO ki dei ban<br />

pyntip sha ka <strong>ADB</strong>. Lyngba kum kine ki jingmudui ka <strong>ADB</strong> ka lah pynshlur ïa kito kiba shimram na ka ban<br />

pyntreikam ïa ki jingkular. Lada ba ïa kine ki jingkular ym shym la pyntreikam, ka Board jong ka <strong>ADB</strong> ki don ka bor<br />

ban pynsangeh shi por ïa ki loan, wat lada ïa kine la ju pyntreikam kat kum ka soskular halor ka Loan (Loan<br />

Agreement), hynrei ka long ka ba kham niar ba ka <strong>ADB</strong> kan shim ïa kum kita ki rai. Wat la katta ruh, phi lah ban pan<br />

ne phah ïa kino kino ki jingkyrpad jong phi kiba ïadei bad kane sha ka <strong>ADB</strong>.<br />

Ki seng bhalang (NGO) kiba la rah ïa ki jingud bad diaw halor ka projek ba mynshuwa jong ka <strong>ADB</strong> ki shem ba ka<br />

<strong>ADB</strong> ka duna shibun eh ha kaba ïadei bad ki jingkhmih bniah (monitoring) ia ki projek ha baroh ki por jong ka<br />

jingpyntreikam ïa ka. Ki NGO ki ngeit ba don khyndiat ki daw kine ki kynthup ïa ka jingnoh shiliang halor ka jiingai<br />

buskit bad jingpynkiew kyrdan ïa ki nongtrei hapoh ka <strong>ADB</strong> ha kaba la ju jied da ka ba shim ba katno tylli ki loan<br />

kine ki nongtrei ki lah ban tyrwa, hynrei ym kumno yn lah ban pyntrei kham bha ïa ka projek. Kumjuh kawei na ki<br />

daw ka long ka jingïalam bakla ba ïa ka jingkitkhlieh ban bud ïa ki aiñ jong ka <strong>ADB</strong> ka hap bad ka sorkar shimram.<br />

Sa kawei ka daw ka long ruh ba ka por bad ki nongtrei kiba donkam ha ka ban khmih bniah ïa ka projek ha ka por<br />

ba pyntreikam ki kham duna shibun ban ïa nujor bad ha ka por ba dang pynkhreh ïa ka projek. Wat la katta, ka aiñ<br />

jong ka <strong>ADB</strong> ka donkam ïa ki nongtrei jong ka <strong>ADB</strong> ban pyntikna ba ïa ki aiñ jong ka la bud thik thik, bad ban ïarap<br />

ïa ka sorkar ba shimram ha kaban bud ïa kine ki ain. Lada ki CSO ki sngew ba kine kim shym la pynurlong, ki dei<br />

ban ujor sha ki nongshim rai jong ka <strong>ADB</strong> kum ka Board, u President bad u Vice-President, bad kumjuh ruh sha u<br />

Director General jong ki thaiñ jong ka tnat treikam (regional department) kiba ïadei bad ka ne.<br />

Lada ha man ka por jong ka jingpyntreikam ki CSO ki dang sngew diaw halor ka mariang bad ka imlang sahlang,<br />

bad ki sngew ba ïa ki jingdiaw bad ud jong ki ym shym la shim da ka <strong>ADB</strong>, ka jingujor lah ban ud ne thoh sha ka<br />

Accountability Mechanism jong ka <strong>ADB</strong>.<br />

Kyrdan (Stage) 6: Ka jingpyndep/jingpeit bniah ïa ka Projek (Project Completion/Evaluation)<br />

Hadien ba ka projek la pyndep bad la pynïaid kam, ka tnat treikam (department) jong ka <strong>ADB</strong> kaba peit ïa ki projek<br />

kiba la dep bad pynïaid kam (operational department) ka kitkhlieh ban pynkhreh ïa ka Project Completion Report<br />

(PCR) khnang ban pynbiang ïa ki dulir kiba ïadei bad ka jinghikai ne jingmad jingshem ha kaba ki la ïoh mad lane<br />

shem haba dang pyntreikam. Ïa kane ka dulir dei ban pynkhreh hapoh 12-24 bnai hadien ba ïa ka projek la pyndep.<br />

Ka Operations Evaluation Department (OED) jong ka <strong>ADB</strong> ka kdew bniah ïa ki rukom pynïaid bad jingpyntreikam<br />

ïa ki projek da kaba jied bad pynkhreh ïa katto katne tylli ki mat kiba ïadei bad ki kaiphot jong ki tnat, kane ka<br />

kynthup ïa ka Performance Audit Reports (PPAR) jong ka <strong>ADB</strong> ïa kaba ju kdew ïa ka rukom pynïaid, jingpyntreikam,


22 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

tyngka, bad ka jingmyntoi ïa ka imlang sahlang, bad jingktah halor ka mariang. Ïa ki kaiphot la ju pyndep kumba<br />

hapoh lai snem hadien ba ïa ka projek la pyndep lane ar snem hadien ba ïa ka PCR la phah sha ka Board.<br />

Kum kano ka jingtip lah ban ïoh (What information is available): Ïa ka Project Completion Reports lah ban ïoh<br />

hadien shi snem lane ar hadien ba ïa ka projek la pyndep. Ïa kane ka kaiphot lah ruh ban ïoh na internet http://<br />

www.adb.org/Projects/reports.asp lane lah ban kyrpad lyngba ka <strong>ADB</strong> Publications Unit 13 . Ki PPAR bad kiwei ki<br />

jing<strong>the</strong>w/khmih bniah (evaluation) jong ka OED halor ki jiing<strong>the</strong>w ia ka jingktah (impact assessment) bad ki jing<br />

pule halor ka jing<strong>the</strong>w/khmih bniah ba kyrpang (special evaluation studies), jing pule ba ar sien halor ka jing<strong>the</strong>w/<br />

khmih bniah (reevaluation studies), bad ka jing<strong>the</strong>w/khmih bniah halor ki prokram jingïarap ïa ka ri lah ban ïoh na<br />

internet ha http://www.adb.org/Evaluation/reports.asp bad ruh lyngba ka Publications Unit.<br />

Kaei kaba ki seng bhalang ki lah ban leh (What civil society can do): Kino kino ki kynhun ki lah ban phah ïa ki<br />

jingsngewthuh jong ki ha ka por ba pynkhreh ïa ka PCR da kaba ïa kynduh ïa ka Regional Department jong ka <strong>ADB</strong><br />

ka ba long ka nongkit khlieh ïa ka projek bad ïa ka PPAR bad ruh ïa kiwei ki jing<strong>the</strong>w/khmih bniah (evaluations) da<br />

kaba ïakynduh ia OED jong ka <strong>ADB</strong>. Ka OED ka pynkhreh ba buh ïa ki jingtreikam jong baroh shi snem ha ka<br />

website jong ka <strong>ADB</strong> ïa kaba lah ban ïoh ha http://www.adb.org/Evaluation/work_prog.asp.<br />

1. Ka kynshew pisa na ka bynta ka roi ka par jong ki ri ha ka dew bah Asia.<br />

2. Ki loan jong ka ADF Program ki don 24 snem ban kut.<br />

3. Kane ka kynthup ia ka jingtyngkai naduh u bnai January 2005 haduh December 2008.<br />

4. Project Cycle ka kdew ïa ka jingim jong ka projek. Ka jingim jong ka projek ka sdang naduh ka por jong ka jingpynkhreh<br />

halor ka projek, bad bud da ka por pyntrei ïa ka projek bad khatduh eh jingpyntreikam ïa ka projek.<br />

5. <strong>ADB</strong> Public Communications Policy: Ki aiñ thymmai jong ka <strong>ADB</strong> kiba ïadei bad ka ai jingtip sha ki paidbah.<br />

6. Na ka bynta ban tip kham bniah ïa ki dulir ba la kdew ha kane ka kot lyngkdop, peit ïa ka Trei hok ha ka <strong>ADB</strong>:<br />

Kumno ban lum jingtip na ka kot lyngkdop jong ka <strong>ADB</strong> (<strong>ADB</strong> Transparency: How to Access Information from <strong>the</strong><br />

<strong>ADB</strong> <strong>Toolkit</strong>).<br />

7. Project Profile: ki jingbatai ba kyllum hynrei ba bniah bha halor ki projek<br />

8. Jingpule ha kaba <strong>the</strong>w bniah ïa ka jingktah jong ka projek ïa ka mariang.<br />

9. Jingpule bad tokit ba ha khmat eh halor ka mariang.<br />

10. Ka kaiphot ha ka phang lum jingtip ïa ka imlang-sahlang<br />

11. Design and Monitoring Framework: Kane ka dei ka kynja nuksa ha ka ban ïarap ban khmih bniah bad <strong>the</strong>w ïa ka<br />

projek bad ki rukom pyntreikam ïa ka.<br />

12. Ka Almanak (Calendar) jong ka Board lah ban ïoh ha: http://wwsw.adb.org/bod/calendar.asp<br />

13. <strong>ADB</strong> Publications Unit13 : Ka tnat shon kot bad pynmih khubor jong ka <strong>ADB</strong>


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 23<br />

4<br />

Ka rukom pynkhreh treikam jong ka <strong>ADB</strong> ha ka ri<br />

Ka Lynti treikam jong ka <strong>ADB</strong> ha ka ri jong phi.<br />

Ka <strong>ADB</strong> ka wad jingtip bad tohkit halor ka jinglong jingman jong ka ïoh ka kot jong ka ri ha baroh ki bynta. Ki<br />

jingshem na kine ki jingtohkit bad jing<strong>the</strong>w la pyndonkam ha ka ban pynbiang ïa ka dulir jong ki buit pyntreikam<br />

kaba la tip kum ka Country Strategy and Program (CSP) 1 . Kane ka dulir ka pynkhreh na ka bynta man la ki ri<br />

shimram, kane ka long ruh ka “jingpynkhreh na ka bynta 5 snem” (“5-year master plan”) jong ka <strong>ADB</strong> na ka nynta<br />

kano kano ka ri. Ka CSP ka ruid dak ïa ki kam pynroi jong ba shipor (medium-term) jong ka <strong>ADB</strong> na ka bynta kano<br />

kano ka ri bad ka kdew ruh ïa ki buit ban pynduna ïa ka jingduk, bad kumjuh ruh na ka bynta kino kino ki mat jong<br />

kano kano ka bynta (sector). Ka <strong>ADB</strong> ka pynmih ruh man u snem ïa ki CSP kiba la pynthymmai man ka por lane kiba<br />

la tip kum ka CSP Updates (CSP-U). Ïa ka CSP-U la pynmih khnang ban lah ban pyni ba lada ka CSP ka dang ïaid<br />

kam ne em ha ki jingmyntoi jong ka bad jinpyntreikam.<br />

Ki CSP la ju khmih lynti ba ki dei ban puson ïa ki thong kiba ka <strong>ADB</strong> ka la buh na ka bynta ki buit treikam ha ki por<br />

ba jlan (Term Strategic Framework) 2 , buit treikam ha shi por (Medium Term Strategy), bad ki buit treikam na ka<br />

bynta ban pynduna ïa jingduk (Poverty Reduction Strategy).<br />

Kumno la shna ïa ki (How are CSPs developed)? 3<br />

Ka kynhun jong ka ri (Country Team) ka kynthup ïa ki nongtrei kiba mih khmat na man ki bynta jong ka tnat<br />

treikam (sector division) 4 hapoh ki tnat jong ka thaiñ (regional department), bad ki nongtrei na ki Resident Mission.<br />

Kine ki kitkhlieh ha ka ban shna ïa ka CSP bad ki rukom treikam jong ka. U/ka prokram ophisar ba rangbah (senior<br />

program officer) na man ki tnat jong ka thaiñ (Regional Department) la thung ïa u/ka kum u/ka nongïalam jong ka<br />

kynhun (Country Team Leader) ha ka ban ïalam bad treilang ha ki kam jong ka kynhun jong ka ri (Country Team).<br />

Ha kaba ïadei bad ka jingpynkhreh ïa ka CSP, ka <strong>ADB</strong> ka ong ba ïa “ka CSP ka pynkhreh ne shna ryngkat bad ka<br />

jingïashim bynta jong ki DMC lem bad ki jingïasyllok bad ka sorkar bad kiwei ki nongïoh bynta(stakeholders)-kum<br />

ki paitbah nongshong shnong, ki seng bhalang,seng shimet (private sector)bad kiwei ki tnatne seng ai jingïarap.”<br />

Ka lad kaba haduh katno ki seng bhalang ki lah ban ïa syllok, bad lada ki jingdonkam ha shuwa ban ïa syllok (peit ïa<br />

ki “Practical Tips” ha ki synduk harum) la kynthup ne em, ki long kiba wit bad bym shai satai nalor ba ki ïa pher na<br />

kawei ka ri sha kawei pat.<br />

Ha shuwa ba ïa ka CSP yn shna, ka Country Team ka tohkit ha man ka ri ïa kine ki harum khnang ban lah ban <strong>the</strong>w<br />

ïa:<br />

● Ka ïoh ka kot (economic growth<br />

● Ka jingduk ha ka ri (level of poverty)<br />

● Ki jing<strong>the</strong>w ha ki mat ba kyrpang kum, jinglong kyn<strong>the</strong>i/shynrang, aiñ pyntreikam, mariang bad seng<br />

shimet (<strong>the</strong>matic assessments, on issues such as gender, governance, environment and <strong>the</strong> private sector)<br />

● Jing<strong>the</strong>w ïa ki bynta ba kyrpang kum um bad bor ding ( sector assessments on areas such as water and<br />

power).<br />

Kane ka Kynhun (Team) ka tohkit ïa kine ki jing<strong>the</strong>w bad khmih bniah (lane ka rai ba lada ki jing<strong>the</strong>w ba mynshwa<br />

ki dang ïaid kam ne em ha ki jingïalang “stock-taking” 5 ba la pynïaid da u/ka Director General jong ka thaiñ) khnang<br />

ban kdew ïa ki mat jong ka kam pynroi ba kongsan bad ki jingtynjuh kiba ki hap ban ïakynduh. Katto katne na kine<br />

ki jing<strong>the</strong>w ne khmih bniah (assessment) la lah ban bei tyngka da ka grant ai jinïarap ha ka trei ka kthah (technical<br />

assistance) bad barabor la ju kynthup ruh ïa ki mission sha ka ri.<br />

Ïa ka country team la aiti kylluid ha ka ban rai kumno ban trei ryngkat bad ka Developing Member Country (DMC)<br />

ha ka ban shna lane pynkhreh ïa ka CSP. Barabor, ki team ki dei ban ïasyllok ba ki bun jaid ki nongïoh bynta<br />

(stakeholders) jong ka DMC, kane ka kynthup kum ïa ki seng bhalang, nalor ka sorkar. Kynnmaw ruh ba ïa ki team


24 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

la pynkham bor ba ki dei ban pyllait ne pynbna ïa ki dulir malu mala jong ki buit pyntreikam (draft strategies) ïa ki<br />

projek sha ki nongïoh bynta khnang ban ai lad ïa ki ban ai jingmut halor kane ka dulir ha shuwa ban shong pyrkhat.<br />

Ka jingpynkhreh ïa ka CSP la pynïahap bad ki jingpynkhreh jong ka CSP jong ka ri. Ïa kane la leh khnang ban<br />

pynïasnoh ïa ka CSP bad ka aïom mang pisa tyngka/ ka lut ka sep (budget) jong ka ri. Ïa ka CSP Update la pynkhreh<br />

ha man ka snem pynmih khnang ban lah ban pyni ba lada ka CSP ka dang ïaid kam ne em ha ki jingmyntoi,<br />

jingpyntreikam, bad ki jingpynïaid kam ïa ki prokram jong ka na ka bynta ki lai snem kynti.<br />

Ka Buit bad Prokram pyntreikam na ka bynta ka ri: Ki jingtip kyndon pa Kyndon (Country Strategy and Program<br />

formulation: Step-by-Step) 6<br />

Kyrdan (Step) 1: Ki jingtohkit bad jing<strong>the</strong>w Ka jingpynkhreh ïa ki jingpule bad tohkit halor ka ïoh ka kot (Economic Growth<br />

la sdang shuwa ban sdang ïa ka CSP Analysis), ka jingduk (Poverty Analysis), Ki jing<strong>the</strong>w ha ki mat ba kyrpang kum,<br />

(Pre-CSP) 7 jinglong kyn<strong>the</strong>i/shynrang, aiñ pyntreikam, mariang bad seng shimet (Thematic<br />

Analysis (gender, governance, environment, private sector), ki rukom treikam jong<br />

Ka Por: 18-23 taïew ki bynta ba pher (Sector Performance Assessments), ka ka rukom treikam jong<br />

kito ki mat ba la buh ha ka jingthoh (Portfolio Performance Assessments).<br />

Kyrdan (Step) 2: Ka jingpynkhreh ïa ka Ka kaiphot halor ki jinglong jingman, kiba kynthup ïa:<br />

CSP– Stock-Taking Meeting ● Ka daw ba balei donkam ïa ka CSP (lada ym lah ban ai ha shisien 5 snem)<br />

● Jingpyntip ba thymmai halor ki jingpule/jing<strong>the</strong>w bad ka jingdonkam na ka<br />

bynta ban pulekham sani.<br />

● Ka ToR na ka bynta ban kheiñ bad <strong>the</strong>w bniah ïa ki CSP ba mynshuwa.<br />

Por: 2 taïew ● Ki lad bad buit kiba donkam na ka bynta ban pule/<strong>the</strong>w.<br />

● Ka kyrteng jong ki Country Team bad ToR<br />

Step 3: Jingpynthymmai ïa ki jingtohkit bad<br />

jing<strong>the</strong>w jong ka Pre-CSP (Pre-CSP Analysis<br />

and Assessments)<br />

Por: 4-6 taïew<br />

● Ka rai ban pynkhreh ïa ka CSP ba thymmai<br />

Kyrdan (Step) 4: Jingpynkhreh ïa ki kot Ka CIP ba la pynkhreh ka kynthup ia ki jingtai nia:<br />

lamkhmat na ka bynta ka CSP (Preparation ● Ki dieng pynkiang ïa ka roi ka par<br />

of CSP Initiating Paper-CIP) ● Ka jingthoh lyngkot halor ki mat ba donkam jong ka kam pynroi<br />

● Ka jingtyrwa ïa ki buit ha ka ban pyntreikam ïa ki kam jong ka <strong>ADB</strong>.<br />

Por: 2 taïew ● Ki dkhot jong ka CSP Mission Members, ki ToR, bad ka por na ka bynta ban<br />

pynkhreh ïa ka CSP (CSP Mission Members, ToRs and Timeframe for CSP<br />

Preparation<br />

Step 5: Ka jingpuson ba nyngkong halor ka Ïa ka kot malu mala (draft) jong ka CIP la pynbna bad ïatai nia bad ki nongïoh<br />

CSP (CSP Initial Consultation) bynta jong ka DMC (sorkar, seng bhalang, seng shimet, ki tnat/seng bei pisa ban<br />

a bar, ba kiwei kiwei. (Draft CIP disclosed and discussed with DMC stakeholders<br />

Por: 2 taïew (government, civil society, private sector, external funding agencies, etc.)<br />

Step 6: Ka meeting na ka bynta ka CSP Ïa ki rai halor ki buit treikam jong ka <strong>ADB</strong> la shim ha kane ka kyrdan (kynthup ïa<br />

(CSP Initiating Meeting) ki bynta/mat/jaka/jigtreilang hapdeng ki thañ) (Decision taken on <strong>the</strong> strategic<br />

P r: 1 taïew focus of <strong>ADB</strong> operations (sector/<strong>the</strong>matic/geographic/regional cooperation).<br />

Step 7: La pynthymmai ïa ki jingpynkhreh Ki jingpynkhreh ba thymmai bad ki kot ai jingmut la pynkhreh ha kane ka por; ki<br />

jong ki mat bad bynta (Updating Sector and lad bei tyngka lang la kdew. (Updated Roadmaps and Concept papers prepared;<br />

Thematic Roadmaps)<br />

Duration: 4-6 weeks<br />

co-financing possibilities identified)<br />

Step 8: Ka CSP Mission Ka Country Team jong ka <strong>ADB</strong> ka leit jngoh sha ka ri ban (Country visited by<br />

<strong>ADB</strong> Country Team to):<br />

Por: 3-4 taïew ● Ïa Jingïalang syllok bad ki nong ïoh bynta (ïa ki sulir malu mala jong ka CSP<br />

la pyllait ha shuwa ki jingïalang)<br />

● Soi ki soskular bad ka sorkar ha ki bynta/mat, thaiñ/thong (Sign agreements<br />

with government on sector/<strong>the</strong>matic selection, geographical focus, goals,<br />

targets)


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 25<br />

● Ïa phylliew jingmut halor ki soskular bad ka sorkar na ka bynta ki kam ai<br />

jingïarap.<br />

● Pytikna ïa ki nong bei tyngka lang bad ki wei pat ki tnat ne seng (Confirm<br />

co-financing with o<strong>the</strong>r agencies)<br />

● Pynkhreh ïa ki kot ai jingmut ba la dep pynthymmai (na ka bynta lai snem)<br />

Ready updated Concept Papers (for initial three years)<br />

● Soi ki soskular jingïasngewthuh jingmut (Sign Memorandum of<br />

Understanding)<br />

● Kohnguh ïa ki kaiphot ba leit biang sha ki ophis (Back-to-Office-Report) da<br />

u /ka Vice president (Endorse Back-to-Office-Report (BTOR) by VP)<br />

Kyrdan (Step 9): Ka jingpyntreikam ïa ka ● Ka kot malu mala ba nyngkong (First draft) jong ka CSP la ïa pyrkhat ha ka<br />

CSP (CSP Finalization) Management Review Meeting8 bad pynkylla kat kum ki ai jingmut na kane<br />

ka jingïalang<br />

Por: 13 taïew ● Ka kot malu mala baa r jong ka CSP la pynkhreh bad phah sha ka sorkar bad<br />

“ai jingbit” (Second draft CSP developed and sent to government for<br />

“endorsement”)<br />

● Ka CSP ba la thoh pynbiang bha la sam sha ka Board bad ruh la batai ïa kane<br />

sha u/ka President jong ka <strong>ADB</strong>.<br />

● Ïa ka CSP la kohnguh da ka Board<br />

● Ha dien kane, ïa ka CSP la shon bad pyllait paitbah na ka bynta ki paitbah<br />

● Ïa ki CSP la pynkylla sha ki ktien ba donkam hapoh 90 sngi hadien ba ka<br />

Board ka la kohnguh.<br />

Ka jingeh bad ki CSP: Ka jingïoh bhah bad shim bynta (Problems with <strong>the</strong> CSPs: Ownership and Participation)<br />

Ka <strong>ADB</strong> ka la kam ba ïa ka CSP la pynkhreh lembad ka jingïashim bynta jong ki seng bhalang bad kiwei ki nongïoh<br />

bynta ka long ka bym shisha. Kum ka nuksa, ka <strong>ADB</strong> kam lah ban pylllait paitbah ïa ka CSP ha shuwa ba kan<br />

kohnguh da ka Board of Directors. Wat ka sorkar jong ka DMC ruh kim shim la kohnguh ïa kane ka CSP hynrei ka<br />

shu pynpaw ki “jingmynjur” (“endorse”) jong ka ïa kane. Ki seng bhalang bad nong ïoh bynta la ju khot teng khat ha<br />

ka ban “ïaphylliew” jingmut halor ki kot malu mala jong ka CSP ïa kaba kim pat ju ïohi.<br />

Ki CSP ki don tang katto katne ki lad treikam ban pynïahap bad ka jing myntoi jong kiba duk ba rangli jong ka<br />

dewbah Asia. Ka jingduna ha ka jingïasnoh kti jong ki nongïoh bynta, ka sorkar, bad ka jingbit na ka parliament ka<br />

mut ba ka dulir jong ka <strong>ADB</strong> halor ki kam bei tyngka ha ki por ban dang wan ki long ki bym don ba kam trai<br />

(ownership). Namarkata ka daw, ïa kano kano ka ram kiba ka <strong>ADB</strong> ka ai, dei ki sorkar jong ka ri kiba hap ban shah<br />

shitom.<br />

Ha kano ka rukom ki seng bhalang ki lah ban ïa treilang ha ki jingpynkhreh ïa ka CSP (How can civil society<br />

participate in <strong>the</strong> development of a CSP)?<br />

Phi lah ban shem ba ha kano bad lano ka por ba ka <strong>ADB</strong> ka mut ban pynkhreh ïa ka CSP ba thymmai na ka bynta ka<br />

ri jong phi da kaba leit jngoh ïa ka website jong ka CSP (http://www.adb.org/Documents/CSPs/), lane ïa kynduh ïa<br />

ka Info Unit (tnat ai jintip) jong ka <strong>ADB</strong>, ka Regional Department (ki tnat jong ka thaiñ) kiba ka ri jong phi ka hap<br />

hapoh, lane ïa ki Resident Mission ha ka ri. Ka jingtip na ka bynta ban leit ïakynduh ïa kine phi lah ban ïoh ha ka<br />

Appendices III bad IV. Kynmaw ban tip ba kat kum ka aiñ pynbna jong u snem 2005 (2005 disclosure policy), Ka<br />

<strong>ADB</strong> ka dei ban buh bad pyni paitbah ha ki website jong ka ïa ka kyrteng jong ki CSP ba thymmai kiba ka mut ban<br />

pyntreikam ha ki snem ki ban sa wan. Ki seng bhalang ki don hok ruh ban ïoh ïa ki kot malu mala (draft) jong ki CSP<br />

na ka bynta ban phylliew jingmut bad phah jingtip kylliang ha shuwa ban phah sha ka CSP Initial Consultation<br />

(peit ïa ka kyrdan ba 5) bad ruh ha shuwa ban phah sha ka CSP Mission consultations (peit ïa ka kyrdan ba 8).


26 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

Ki nuksa jong ki CSP & ki CSP-U kiba lah ban ïoh na ka website jong ka <strong>ADB</strong><br />

Country Por Lah ban ïoh ha<br />

Afghanistan CSP: 2002-2004<br />

CSP-U: 2006-2008<br />

http://www.adb.org/Documents/CSPs/AFG/default.asp<br />

Azerbaijan CSP: Not listed<br />

CSP-U: 2005-2006<br />

http://www.adb.org/Documents/CSPs/AZE/default.asp<br />

Sri Lanka CSP: 2004-2008<br />

CSP-U: 2006-2008<br />

http://www.adb.org/Documents/CSPs/SRI/default.asp<br />

Papua New Guinea CSP: Not listed<br />

CSP-U: 2005-2006<br />

http://www.adb.org/Documents/CSPs/PNG/default.asp<br />

India CSP: 2004-2006<br />

CSP-U: 2005-2007<br />

http://www.adb.org/Documents/CSPs/IND/default.asp<br />

Philippines CSP: 2005-2007<br />

CSP-U: 2004-2006<br />

http://www.adb.org/Documents/CSPs/PHI/default.asp<br />

<strong>ADB</strong> ka him ïa ka CSP kum ki lam khmat ba kongsan ha ka ban ïarap ïa ki kam jong ka. Ka long kaba shisha ba ki<br />

dulir jong ka CSP ki kynthup ïa ki jingtip ba halor tam shaphang kano kano ka projek kaba ka <strong>ADB</strong> ka mut ban<br />

pyntrei kam ha ka ri, ka CSP, namarkata, ka long ka dulir kaba kongsan tam na ka bynta ki kynhun seng bha lang.<br />

Ka long ruh ka ba kongsan ban tip ba ka jingpyntrei ha ka ri ïa kano kano ka projek jong ka <strong>ADB</strong> da ki seng shimet<br />

(private sector) ka dei ban ïahap kat kum ki mat jong ka CSP. Ha ki por ba dang ai jingmut (concept stage), ka <strong>ADB</strong><br />

ka dei ban <strong>the</strong>w ba lada ka projek ba la mut pynïaid da ki seng shimet ki hap ne em bad ki kam pynroi bad jingdonkam<br />

jong ka ri.<br />

Ki buit/nuksa na ka bynta ka jingïashim bynta jong ki seng bhalang ha ki CSP.<br />

Lada la shah khot ban ïa phylliew jingmut halor ka CSP, ki Civil Society Organisation (CSO) 9 ki lah ban ai katto<br />

katne ki mat sha ka <strong>ADB</strong> bad sha ka sorkar ki ba dei ban pyntreikam khnang ba ka jingïaphylliew jingmut kan<br />

long kaba iaid beit. Kine ki mat ki lah ban long ki jingdawa na ka bynta:<br />

1) Ka jingpyntip ba biang bad kloi halor ki CIP. Kan kham bha ba lada kito ki CSO kiba kwah ban kynthoh<br />

halor ka CSP kin lah ban ïashim bynta ha ki kyrdan ba 4-5 jong ka CIP.<br />

2) Ka jingpynbiang ba tikna ïa ki kot ki sla khnang ba ki CSO kin lah ban pynkhreh na ka bynta ka jingïalng<br />

(meeting). Nalor ka kot malu mala jong ka CSP (draft CSP) bad baroh ki annexes jong ka, kine ki kynhun<br />

ki lah ban kyrpad da kaba thoh ïa ki daw kiba ki donkam, ka mat ba kongsan jong ki kot pynkhreh ïa ka CSP<br />

lane ka CSP-U, ka kyrteng jong ki jingpule ba la pyndep ha ka ban pynkhreh ïa ka CSP, bad ka jingthoh ba<br />

lyngkot shaphang ki mat bad ki daw jong ka CSP.<br />

3) Ka jingpynbiang ïa ki kot ki sla ha ki ktien ba pher khnang ban ïarap ïa kito ki don jingeh ha ka ban<br />

sngewthuh ïa ka ktien phareng<br />

4) Ka jingbatai ba shai halor kaei ka daw jong ka jingïaphylliew jingmut. Ka nongpynïaid na ka <strong>ADB</strong> lane ka<br />

sorkar ki dei ban kdew ba ha kano ka rukom ka jingïaphylliew jingmut kan sdang, mano ban ïashim bynta,<br />

bad kaei kaba ki nongpynïaid ki khmih lynti na kane ka jingïaphylliew.<br />

5) Ka long kaba kongsan ban don bun ki lad khnang ban pyntikna ba ïa ki jingsngew bad donkam jong ka CSO<br />

lah ban kythup lang ka ka dulir ba khatduh (kam lei lei wat lada ïa kine ki jingsngew la sha kyntai)<br />

6) Ka rukom jied ïa ki nongmihkhmat na ki seng bhalang dei ban long kaba hok bad khuid


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 27<br />

Kiei ki jingtip don hapoh ka CSP (What information does a CSP contain)?<br />

Ki mat bad ki jinglong jong ki kam pynroi (Development Trends and Issues)<br />

Ka jingbthah lyngkot halor ki jinglong jingman jong ka ïoh ka kot, ka saiñ hima bad ka imlang sahlang, la pynhap ha<br />

kat kum kine ki bynta harum:<br />

● Ka jingroi ha ka ïoh ka kot (Economic growth)<br />

● Jingduk (Poverty)<br />

● Ka lyer saïn hima (Political Environment)<br />

● Ka aiñ bishar lane teikam bad ka bor jong ka bor pynïaid (Governance and Institutional Capacity)<br />

● Jinglong shynrang/kyn<strong>the</strong>i ( bad kiwei ki mat ba ïadei bad ka imlang sahlang ) (Gender and o<strong>the</strong>r<br />

social issues if appropriate)<br />

● Ka bynta ka ba ïadei bad ki seng shimet (Private Sector)<br />

● Ka Mariang (Environment)<br />

● Ka jingïasyllong/treilang jong ki thaiñ (Regional Cooperation<br />

Ki buit kam pynroi jong ka Sorkar (The Government’s Development Strategy)<br />

Kane ka bynta ka kynthup ïa kine harum:<br />

● Ka thong ba jngai (long term goal) jong ka DMC, ki jingthmu ba katto katne por (medium-term<br />

objectives), bad ki jingthoh lyngkot halor ki kam pynroi jong ka DMC, kine ki kynthup ïa ki mat kiba<br />

ka DMC ka la kdew kum kiba kham kongsan tam.<br />

● Ka batai kumno yn bei tyngka ïa ki kam pynroi, haduh katno donkam ïa ki jingïarap na shabar, bad ki<br />

jingpyrshang kiba ka DMC ka ïaleh ban ïoh jingïarap.<br />

● Ka batai ïa ki kam bad jinglut jingsep ba donkam na ka bynta ban bei tyngka ïa ki kam pynroi jingïarap<br />

bal ah ban ïoh lyngba ki jingïarap ba na bar (external assistance)<br />

● Ka kynthup ïa ki jing<strong>the</strong>w/khmih bniah jong ka <strong>ADB</strong> halor ka kam bad buit pynroi jong ka DMC bad<br />

ruh ïa ki jinglong jingman ha kaban pyntreikam ïa ka.<br />

Ka jingmad jong ka <strong>ADB</strong> ha ki kam pynroi (<strong>ADB</strong>’s Development Experience)<br />

● Ka bthah ïa ki jingïarap ba mynshwa jong ka <strong>ADB</strong> sha ki ri bad ka khmih bniah ïa ka jingktah jong kine<br />

ki jingïarap.<br />

● Batai ïa ki jinglong jong ka ri shimram ha ka mynta, kumno ka <strong>ADB</strong> ka sngew halor ki rukom treikam<br />

jong ki projek, bad lada don kano kano ka jingeh ne jingma kiba ka <strong>ADB</strong> ka la kdew.<br />

● Batai ïa ki jingsneng kiba la mad na ki jingïarap kiba <strong>ADB</strong> ka la ai sha ka ri, ka jingtrei jong ki projek/<br />

prokram, bad kuno kine ki jingsneng ki lah ban ïarap ia ka CSP ba thymmai.<br />

Ki Buit treikam jong ka <strong>ADB</strong> (<strong>ADB</strong>’s Strategy)<br />

● Ka kdew ïa ki jingeh ba kongsan ha ka kam pynroi kiba ka ri ka ïakynduh.<br />

● Ka kdew ïa ki thong ba jngai (long-term) bad ka jingthmu ba katto katne por (medium term) kiba la<br />

mynjur hapdeng ka <strong>ADB</strong> bad ka DMC ha ka Poverty Partnership Agreement (PPA) 10<br />

● Ïa phylliew jingmut halor ki buit ban pyntreikam ha ki bynta (sector), mat (<strong>the</strong>matic issues), thaiñ<br />

(geopraphical area) bad, lada don, ki jingïasyllok ne ïatehlok ha ki thaiñ.(regional cooperation)


28 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

Ka Prokram ai jingïarap jong ka <strong>ADB</strong> (<strong>ADB</strong>’s Assistance Program)<br />

● Batai ïa baroh ki lad jingtyrwa ai jingïarap na ka Ordinary Capital Resources (OCR) jong ka <strong>ADB</strong> 11<br />

bad kumjuh ruh ïa ki lad jong ka Asian Development Fund (ADF)<br />

● Batai ïa ki jingïarap na shabar (external funding) bad ki jingmynjur ïateh lok.<br />

● Kdew katno ngut ki nongtrei hapoh ka <strong>ADB</strong> donkam na ka bynta ban pyntreikam ïa jong CSP<br />

Ki jingkhmih bniah bad <strong>the</strong>w ïa ki jingma bad jingtrei (Risks and Performance Monitoring and Evaluation)<br />

● Batai ïa ki jingma ba lah ban ur long ha ka CSP, kane ka kynthup ïa ka jingsynjor ha saiñ hima,<br />

jingduna bei tyngka na ka ri, jingïakhih ba hapoh ne shabar, bad kiwei kiwei.<br />

● Batai khyndiat kumno yn pynïaid bad khmih ïa ki jingtreikam jong ka CSP.<br />

Ki Annexes ba Kongsan ha ka CSP<br />

Bun na ki annexes ha ka CSP ki kynthup ïa ki jingtip ba donkam halor ki projek ban sa pyntreikam bad ki mat kiba<br />

ka kdew. Namarkata ka long ka ba myntoi shibun ban ïaid lyngba kine ki annexes, katto kane na ki la batai harum.<br />

Ki Lynti (Roadmaps)<br />

Ka <strong>ADB</strong> ka pynkhreh ïa ki mat bad ki bynta jong ka jingtreikam (Thematic and Sector Plans), kiba la tip kum ki<br />

“Roadmaps” na ka bynta ka jingpyntrei kam ha kito bynta jong ka ri kiba ka <strong>ADB</strong> ka la ai ram. Kine ki roadmaps ki<br />

batai ïa ki jingtrei jong ka <strong>ADB</strong> ha kito ki bynta, kaba kynthup ïa ka jingpynkylla ha ki aiñ treikam bad ha ki projek<br />

bad prokram ki ba ka mut ban pyntreikam. Namarkata kine ki long ki lad kiba bha tam ha ka ban ïoh jingtip halor ki<br />

projek ba halor. Ka jingkynthup ïa ki projek/prokram ha kine ki roadmaps ki long kiba donkam na ka bynta ban bei<br />

tyngka sha ka ri ha kito ki bynta kiba la kdew ha ka roadmap.<br />

Ki kot ai jingmut na ka bynta ki projek bad prokram ba dang tyrwa treikam (Concept Papers for Proposed Projects<br />

and Programs)<br />

Man la ka CSP ka kynthup ïa ka annex jong ka kot ai jingmut (concept paper) na ka bynta kito ki projek bad prokram<br />

ki ba ka tyrwa ban pyntreikam ha ka ri. Kane ka kot barabor ka kynthup ïa kine ki jingtip harum:<br />

● Ki jaid ai jingïarap (i.e. la ha ki rukom jong ka loan ne grant)<br />

● Ki nongrim ba kyllum halor ki kam jong ka ( nuksa: jingïada ïa ka mariang, ka ïoh ka kot, etc.)<br />

● Ka kyrteng jong ki nongtrei jong ka <strong>ADB</strong> bad ka tnat (department) kiba ki kitkhlieh.<br />

● Ka jingbatai ba lyngkot halor ki phang treikam jong ka projek<br />

● Ki tnat (agency) kiba pyntreikam ïa ka projek<br />

● Ka por kaba ïa ka projek ka dei ban phah na ka bynta ka jingmynjur bad ka snem kaba yn pyntreikam<br />

ïa ka<br />

● Ki lad bei tyngka jong ka ADb (nuksa: OCR, ADF, lane ka grant) bad ki jingkdew ïa kilad bad ki<br />

jingbei tyngka lang (co-financing) ïa ka projek.<br />

Kin buit bad prokram jingïatreilang/ jingïasnohkti ha ka thaiñ bad dong (Regional and Subregional<br />

Cooperation Strategy and Program)<br />

Ka jingïatreilang/snohkti hapdeng ki thaiñ (Regional) ka long ka wei na ki lai tylli ki nongrim kiba la kdew ha ka<br />

Long-Term Strategic Framework of <strong>the</strong> Asian Development <strong>Bank</strong> (2001–2015 12 ) bad ka Poverty Reduction Strategy<br />

(PRS) 13 . Ban pyntikna ïa ki jingïahap ha ki rukom treikam, ki jingïasnohkti ha ka dong kiba la tip ruh kum ka subregional<br />

cooperation strategies and programs (RCSPs) la pynkhreh na ka bynta ki san tylli ki dong kiba hapoh ka<br />

tnat jong ka thaiñ (regional department) jong ka <strong>ADB</strong>, ryngkat ba ki jingpynthymmai ba man u snem (annual<br />

updates lane RCSP-Us). Kat kum ki jingdonkam, ka <strong>ADB</strong> ka ïarap ïa ki DMC ban bei tyngka na ka bynta ka


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 29<br />

jingïasnohkti ha ki thaiñ lyngba ki loan bad grant jingïarap ha ka trei ka ktah (technical assistance). Ka <strong>ADB</strong><br />

Regional and Sub-regional Cooperation Strategies and Programs (RCSP) ki don ha ha ki kyrdan ba pher jong<br />

ki jingtreikam. Kumba ka long mynta, ïa ki RCSP la pyntreikam ha ki thaiñ Mekong (Mekong Region), 14 Ki thaiñ<br />

Asia bapdeng (Central Asia Region), 15 bad ka Pacific, 16 bad kiwei pat ha ki kyrdan ba pher jong ka jingpynkhreh.<br />

Ka <strong>ADB</strong> ka pyrshang ban ïarap ha ki jingïasnohkti ha ka thaiñ da kaba (i) pynkiew ïa ki jingïasngewthuh bad tip<br />

jong ki DMC halor ki lad ki bal ah ban mih na kane ka jingïasnohkti bad kumjuh ruh ka jingkiew halor ki jingsngew<br />

thuh ïa ki kam jong kito ki seng ha ki thaiñ (regional cooperation) bad rukom ïasyllok.(ii) Kdew ïa kito ki projek<br />

kiba lah ban ai jingmyntoi ïa ki thaiñ bar oh kawei da kaba ai lad jingïarap ha ka trei ka kthah, khamtam lyngba ki<br />

grant, na ka bynta ban pule bniah ïa ki jinglong jingman, bad (iii) bei tyngka lane ïarap ban bei tyngka na ka bynta<br />

kito ki projek kiba khlaiñ ha ka liang ka ïoh ka kot bad kiba lah ban ïarap ban pynduna ïa ka jingduk ha ka thaiñ.<br />

Kane ka jingthmu lah ban pynkylla la da ka <strong>ADB</strong> ka ngeit ba ki wei pat ki lad ki long ki ba kham myntoi. Ka <strong>ADB</strong><br />

ka lah ruh, lyngba kane ka jingthmu, ban bei tyngka na ka bynta ki projek jong ka ri kiba lah ban don ki jingmyntoi<br />

na ka bynta ka thaiñ baroh kawei lane kan ïarap ïa kane ka projek lyngba da kaba pynshlur ïa ki sorkar jong kane ka<br />

thaiñ ban bei tyngka ha ka projek jong ka wei pat ka ri.<br />

1. Country Strategy and Program –CSP: Ka Buit ban pynreikam ïa ki prokram ha ka ri: Ka CSP ka dei ka dulir<br />

ne kaiphot jong ka <strong>ADB</strong> halor ki rukom pynkhreh treikam shuwa ban sdang ïa ka projek ha ka ri.<br />

2. Ka Long-Term Strategic Framework (LTSF) ka ruid lain ïa ki kam pynduna jingduk jong ka <strong>ADB</strong> na ka bynta<br />

ki 15 snem ba bud. Peit ha http://www.adb.org/Documents/Policies/LTSF/default.asp. Ïa ka LTSF la pyntreikam<br />

lyngba ka Medium Term Stratgies (MTS) kaba la buh na ka bynta 5 snem lynter. Ka MTS ba nyngkong, ka ba<br />

long ka jingpynïasnoh hapdeng ka LTSF bad ka CSP, ka kynthup ïa ka snem 2001-2005. Peit ha http://<br />

www.adb.org/Documents/Policies/MTS/2001/default.asp<br />

3. Ka <strong>ADB</strong> kan pynkylla ïa ki rukom trekam jong ka CSP ha u snem 2006. Kane ka jingpynkylla la pyntreikam<br />

hapoh ka Innovation and Efficiency Initiative (IEI).<br />

4. Ki bynta jong ki tnat (Sector divisions) barabor ki kynthup ïa ki: kam pynbha (infrastructure); ka rep ka riang<br />

(agriculture), mariang bad mar khyndew (environment and natural resources); bynta jong ka imlang sahlang<br />

(social sectors); aiñ pyntreikam (governance), pisa tyngka (finance) bad khaïi pateng (trade).<br />

5. “stock-taking” –kane ka mut ban puson ïa ki kam ba la dep ne pyntrei.<br />

6. Ki jingtip ha kane ka synduk la shimna ka Appendix 2 jong ka <strong>ADB</strong> Business Processes (2001), CSP Operations<br />

Manual, bad 2005 Public Communications Policy. Peit<br />

http://www.adb.org/Documents/Policies/Reorganized_<strong>ADB</strong>/in296_01.pdf,<br />

http://www.adb.org/Documents/Policies/Review_Business_Process/Business_Process.pdf,<br />

http://www.adb.org/Documents/Manuals/Operations/OMA02_29oct03.pdf, and<br />

http://www.adb.org/Documents/Manuals/Operations/OML03-1sept05.pdf.<br />

7. Ki jingpule kiba ïadei ban pynkhreh ha shuwa ban sdang ïa ka CSP.<br />

8. Ka jingïalang jong ki nongpynïaid ba ha khlieh ban khmih bniah.<br />

9. CSO- Ki kynhun seng bhalang<br />

10. Poverty Partnership Agreement (PPA): ka jingïamynjur ban ïatehlok khnang ban trei ha ki kam pynduna<br />

jingsuk<br />

11. Ki loan jong ka OCR barabor ki long na ka bynta 15-25 snem, ki don ka sut kiba la buh kat kum ka ïew khaïi<br />

tyngka bad la ai sha ki DMC kiba don kam bun ka ïoh ka kot ha ki kam pynroi<br />

12. Long-Term Strategic Framework of <strong>the</strong> Asian Development <strong>Bank</strong> (2001–2015): Ka buit treikam jong ka<br />

<strong>ADB</strong> na ka bynta kip or ba jlan (2001-2015)<br />

13. Poverty Reduction Strategy (PRS): Ki buit treikam ban pynduna ïa ka jingduk.<br />

14. http://www.adb.org/Documents/CSPs/GMS/2004/default.asp<br />

15. http://www.adb.org/CAREC/default.asp<br />

16. http://www.adb.org/Documents/CSPs/PAC/2003/default.asp


30 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

5<br />

Aiñ<br />

(Tarik ba la Mynjur)<br />

Ka Ain jong ka Mariang<br />

(November 2002)<br />

OM F1/BP: October 2003<br />

Ka Aiñ treikam bad jingkitkhlieh ba laitluid ha ka<br />

rukom pyntreikam ha ka <strong>ADB</strong><br />

Kumno phi lah ban pynkitkhlieh ïa ka <strong>ADB</strong>?<br />

Ka <strong>ADB</strong> ka la shna ki aiñ bad lymphang ban batai lynti ha ki jingpyntreikam jong ka. Ki aiñ kiba ka Board ka la<br />

mynjur la pynkylla sha ka Operations Manual (ki jingatai kumno ban pyntreikam) da ki nongtrei jong ka <strong>Bank</strong>. Bad<br />

kane ka kot ka lam lynti ïa ki nongtrei kumno ban pyntreikam ïa ki aiñ. Ka long kaba donkam ïa ki seng bhalang ban<br />

sngewthuh bad phikir ïa ki Policies and Operations Manual (ki aiñ bad ki jingbatai kumno ban pyntreikam) namar<br />

(1) ki ruid laiñ ïa ki hok kiba ki traishnong ki don kam ban tip ha ka por kaba ka <strong>ADB</strong> ka treikam ha ka ri jong ki. Ki<br />

kynthup ïa ka hok ban pyntip, syllok, bad ban ai jingmut jong ki bad jingsngew halor ki project kiba lah ban ktah ïa<br />

ki, (2) ki kynthup ïa ki aiñ na ka bynta ban ïada ïa ka mariang, bad (3) Ka <strong>ADB</strong> kam banse ban kohnguh bad kine ki<br />

aïn ha ka por ba ka pynkhreh ban pyntreikam ïa baroh ki projek.<br />

Ka Strategy and Policy Department (SPD) 1 jong ka <strong>ADB</strong> ka kitkhlieh ha kaba peit ïa ka jingpynmih ïa ki aiñ bad<br />

ki lamkhmat jong ka <strong>ADB</strong>. Ka Regional and Sustainable Development Department (RSDD) 2 ka trei ban peit<br />

bniah bad pyntikna ba ka <strong>ADB</strong> ka bud katkum ki aiñ kiba ka la buh da lade. Ki jingtip halor kumno ban ïakynduh<br />

lane thoh sha kine ki department lah ban ïoh ha Appendix III jong ka kot lyngkdop.<br />

Ki aiñ bad ki jingbatai trei kam jong ka <strong>ADB</strong> (<strong>ADB</strong> Policies and <strong>the</strong> Operations Manual) lah ban ïoh ha ka website<br />

ha:<br />

● Na ka bynta ki Aiñ (Policies)– http://www.adb.org/Development/policies.asp<br />

● Jingbatai Treikam (Operations Manual )– http://www.adb.org/Documents/Manuals/Operations/<br />

default.asp?p=aadb<br />

Katto katne halor ki Aiñ ba kham donkam<br />

Ki dak ba kham donkam<br />

Ki Aiñ jingïada<br />

* Ka donkam ia ki nongshimram ba kin shaindor ne<br />

peit bniah (evaluate) ïa ka jingktah jong ka projek<br />

ïa ka mariang bad ban pyni pynshai ïa ki lad ba<br />

lah ban shim ha ka ban pynduna ïa kine ki jingktah.<br />

* Donkam ba ki paidbah (kham tam ki nongïoh bynta<br />

na ka projek) ban donkti lang ha kane ka jing peit<br />

bniah bad ruh ban khmih bniah (monitoring) ïa ki<br />

jingpyntrei ban pynduna ïa kine ki jingktah.<br />

* Donkam ban pyllait paidbah ïa ki jingthoh lyngkot<br />

halor ka jing<strong>the</strong>w ïa ka jingktah ïa ka mariang 120<br />

sngi ha shuwa ba ka Board kan <strong>the</strong>p vote halor ka<br />

projek. Ïa ki dulir ba pura jong ka jing<strong>the</strong>w ïa ka<br />

jingktah ïa ka mariang lah ban ïoh lada kyrpad.<br />

* Donkam ia ki project kiba la lah ban ktah ia ka<br />

mariang ban peit bniah bad pynduna ia ki jingktah<br />

ne jingjular ban lah ban kiar. 4<br />

Mano/ïano yn ïakynduh<br />

ha <strong>ADB</strong> 3<br />

* Director, Environment and<br />

Social Safeguard Division,<br />

Regional and Sustainable<br />

Development Department<br />

(RSDD)<br />

* Chief Compliance Officer,<br />

RSDD


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 31<br />

Aiñ<br />

(Tarik ba la Mynjur)<br />

Involuntary Resettlement<br />

Policy (August 1995)<br />

OM F2/BP: October 2003<br />

Indigenous Peoples Policy<br />

(April 1998)<br />

OM F3/BP: May 2004<br />

Forestry 6 Policy<br />

(February 1995)<br />

No OM Available<br />

Ki dak ba kham donkam Mano/ïano yn ïakynduh<br />

ha <strong>ADB</strong> 3<br />

Ki Aiñ jingïada<br />

* Ka kdew ba ka jingpynkynriah jaka shong/shnong<br />

jubor dei ban kiar katba lah.<br />

* Ki jingpynkhreh ban pynkynriah jaka shong/<br />

shnong dei ban ïa syllok bad kito ki briew kiba la<br />

shah ktah.<br />

* Ïa ki nongshong shnong kiba shah ktah ha ka projek<br />

dei ban siew dor ia ka jingduh.<br />

* Dei ban pyntip tikna sha kito ki briew kiba shah<br />

ktah.<br />

* Ym dei ban don ka jingwit ne dieng pynkiang na<br />

ka bynta ban ïoh bai lut tang namar ba ym biang ia<br />

ki dulir pata khyndew.<br />

* Kito ki briew kiba shah ktah ki dei ban im bha<br />

kum ha ki por ba mynshuwa ha ka ïoh ka kot bad<br />

ha ka imlang sahlang wat hadien ba la pyndep ïa<br />

ka projek<br />

* Ka ong ba ka bank ka dei ban ïakren beit shuwa<br />

bad ki briew tynrai.<br />

* Kat ba lah, ki jingtrei dei ban da pyrkhat bha,<br />

pynkhreh, bad pyntreikam, ryngkat bad ka jingtip<br />

bad mynjur jong ki nong shong shnong ba shah<br />

ktah.<br />

* Ka jingpynkhreh na ka bynta ki riew tynrai<br />

(Indigenous Peoples Plans) dei ban shna bad<br />

pynkhreh.<br />

* Ki lad ai jingtip ba biang bad ki trai nong shong<br />

shnong dei ban pyndonkam (kata ka mut ba ïa ki<br />

jingstad tynrai halor ki rukom pyntreikam dei ban<br />

pyndonkam)<br />

* Ha iwei pa iwei ki dkhot jong kaDeveloping<br />

Member Country (DMC), ka <strong>ADB</strong> ka shim kynti<br />

ia ki kyndon jong ka national classification na ka<br />

bynta ki trai shnong kumno ban tip shai ia ka<br />

jingmut ka ktien trai shnong kumba ba la batai da<br />

ka sorkar kmie ba la thoh ha ka konstitution<br />

Sector Policies<br />

* Ka mana ïa ka <strong>ADB</strong> ban bei tyngka ïa kito ki projek<br />

kiba lah ban ai jingiarapbeit ban beit ne khongwaiñ<br />

ia ki jingjot ha ki khlaw ki btap lane ka ka khyndew<br />

ka mariang.<br />

* Ka EIA7 dei ban pyntreikam ha kano kano ka<br />

projek kabalah ban ktah ïa ki khlaw ki btap.<br />

* Chief Compliance Officer,<br />

RSDD<br />

* Director, Environment and<br />

Social Safeguard Division,<br />

RSDD<br />

* Deputy DG, RSDD<br />

* Chief Compliance Officer,<br />

RSDD


32 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

Aiñ<br />

(Tarik ba la Mynjur)<br />

Public Communications<br />

Policy (April 2005)<br />

OM L3/BP: September<br />

2005<br />

Project Performance<br />

Management System<br />

OM J1/OP: October 2003<br />

Incorporation of Social<br />

Dimensions in <strong>Bank</strong><br />

Operations<br />

OM 47: January 1997 9<br />

Ki dak ba kham donkam Mano/ïano yn ïakynduh<br />

ha <strong>ADB</strong> 3<br />

Kiwei ki Aiñ ba donkam<br />

* Ka jingthoh ba bniah ha ka jingïalang (meeting)<br />

jong ka Board (Board minutes), Ka almanac jong<br />

ka Board, bad ka jingthoh jong u/ka Chairman<br />

halor ka jingïasyllok jong ka Board dei ban pynpaw<br />

paidbah.<br />

* Ki dulir malu mala jong ka buit/aiñ (Draft country<br />

strategy/policy), ka kaiphot khmih bniah halor ka<br />

mariang/imlang sahlang, bad ka kaiphot malu mala<br />

jong ka OED la pyllait patbah<br />

* Dei ban pyntip hapoh 30 sngi ïa kino kino ki<br />

jingkyrpad jingtip (information requests)<br />

* Ki jingthoh lyngkot halor ki jing<strong>the</strong>w bad khmih<br />

bniah ïa ka mariang lah ban ïoh ha shuwa ban<br />

mynjur ïa ka loan.<br />

* Donkam ba ka <strong>ADB</strong> kam khmih bad <strong>the</strong>w ïa ka<br />

jingtrei jong ka projek ha man ki kyrdan jong ka<br />

jing pynkhreh ïa ka projek.<br />

* Donkam ba ka <strong>ADB</strong> kan shna ïa ki tarik bad por<br />

jong ka thong ban pyndep bad ki dak ba jing<strong>the</strong>w,<br />

ki jingma ba kongsan, ki jingmutdur kiba lah ban<br />

khmih bniah bad <strong>the</strong>w ïa ki ba bun ki kaiphot jong<br />

ka <strong>ADB</strong> kum ka Project/Program Performance<br />

Reports (PPR), Technical Assistance Progress<br />

Reports (TPR), Project/Program Completion<br />

Reports (PCR), Technical Assistance Completion<br />

Reports (TCRs), Project/Program Performance<br />

Audit Reports (PPARs), bad Technical Assistance<br />

Assessment Reports (TPAR).<br />

* Donkam ïa ka Initial Social Assessment (ISA) 10<br />

na ka bynta jong baroh ki projek khnang ban pyni<br />

ïa ki briew kiba lah ban ïoh jiingmyntoi lane shah<br />

ktah jur ha ka projek.<br />

* Donkam ban pyntrei kam ïa ka rukom ïashim bynta,<br />

kynthup ka jingïashim bynta ha baroh ki kyrdan<br />

jong ka jing dro dur ïa ka projek bad jignpyntrei<br />

kam<br />

* Ka ong ba ka <strong>ADB</strong> ka dei ban ai jingïada ha ka<br />

imlang sahlang bad rukom siew bai lut, khamtam<br />

ïa kito ki kynhun ki ba kham duk kiba lah ban shah<br />

ktah jur ha ka projek.<br />

* Director General,<br />

Department of External<br />

Relations<br />

* Director, Operations<br />

Evaluation Department<br />

* Chief Compliance Officer,<br />

RSDD


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 33<br />

Aiñ<br />

(Tarik ba la Mynjur)<br />

Anticorruption Policy<br />

(June 1998)<br />

OM C5/BP: October 2003<br />

Gender and Development<br />

Policy (May 1998)<br />

OM C2/BP: October 2003<br />

Poverty Reduction Policy<br />

(November 1999)<br />

OM C1/BP: October 2003<br />

Economic Analysis of<br />

Projects<br />

OM G1/BP: December<br />

2003)<br />

Ki dak ba kham donkam Mano/ïano yn ïakynduh<br />

ha <strong>ADB</strong> 3<br />

Kiwei ki Aiñ ba donkam<br />

* Ki nongtrei jong ka <strong>ADB</strong> ki dei ban leit sha ka<br />

ophis jong u/ka General Auditor (Office of <strong>the</strong><br />

General Auditor) na ka bynta kino kino ki<br />

jingtohkit lane dak bamsap kiba ki ïoh ne<br />

ïakynduh.<br />

* Ban buh ïa ki rukom treikam bad ki aiñ na ka bynta<br />

ban tohkit bad ban ialeh halor ki jingpharep/<br />

jingkynnoh bam sap ha ki projek bad prokram jong<br />

ka <strong>Bank</strong><br />

* Ïada ïa ka kyrteng jongkito kiba mudui ïa ka<br />

jingbamsap lada ki kwah ban ym don ba tip ïa ki<br />

* Donkam ba ki nongtrei jong ka <strong>ADB</strong> ki ïoh khmih<br />

bniah ïa ki jingma jong ka jingbamsap peit ha baroh<br />

shi lynter jong ka kyrdan jingpyntreikam ïa ka<br />

projek.<br />

* Ka <strong>ADB</strong> ka ruid lain ïong (blacklists) ïa kino kino<br />

ki seng kiba ka shem ki long kiba bam sap, hynrei<br />

ïa ka kyrteng jong kine ki seng ym lah ban pynmih<br />

paidbah<br />

* Donkam ba ïa ka jing<strong>the</strong>w ba nyngkong halor ki<br />

jingduk bad ka imlang sahlang (Initial Poverty and<br />

Social Assessment -IPSA) ban pyntreikam kham<br />

kloi katba lah na ka bynta jong baroh ki loan bad<br />

prokram jong ka <strong>ADB</strong>, ha kaba ka jing<strong>the</strong>w halor<br />

ka jinglong shynrang/kyh<strong>the</strong>i (gender) ka long<br />

kaba kongsan. Kane ka jing<strong>the</strong>w ka donkam ïa ka<br />

jingshim bynta jong ki kynhun kiba lah ban shah<br />

ktah lynba ka projek.<br />

* Baroh ki loan bad ki ai jingïarap ha ka trei ka ktah<br />

(technical assistance) jong ka <strong>ADB</strong> dei banbuh<br />

thong na ka bynta ban pynduna ïa ka jing duk<br />

* Ha ka ba jied ïa ki projek, ka <strong>ADB</strong> ka dei ban<br />

kham noh sha kito kiba kular ban wanrah khambun<br />

ha kaba ïadei bad ki kam pynduna jingduk<br />

* Ka ong ba ki wei ki lad na ka bynta ka projek dei<br />

ban khmih bad <strong>the</strong>w bniah bha, bad ban pyrkhat<br />

bha ba kan long kumno lada ïa ka projek ym shym<br />

la pyntreikam satia.<br />

* Ka daw ba balei la jied ïa kata ka dur ha ka ban ïa<br />

nujor bad kiwei pat ki dur dei ban da batai shai.<br />

* Ki nongtrei ki dei ban kdew ïa ki kynhun kiba lah<br />

ban ïohnong lane duhnong na ka daw jong ka<br />

projek, ki dei ruh ban kdew ïa ka jingkhia jong<br />

kita ki jingduhnong ne ïohnong<br />

* General Auditor<br />

* Director, Poverty<br />

Reduction and Social<br />

Development Division,<br />

RSDD<br />

* Director, Poverty<br />

Reduction and Social<br />

Development Division,<br />

RSDD<br />

* Assistant Chief<br />

Economist, Economic<br />

Analysis and Operations<br />

Support, Economics and<br />

Research Department


34 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

Wat hapdeng kitei ki aiñ treikam, dang don ki projek kiba long ki diengpynkiang<br />

Wat lada ki aiñ kiba la kdew halor ki dei na ka bynta ban ïada ïa ka mariang bad kito ki nongshong shnong na ka<br />

jingktah jong ka jingbei tyngka jong ka <strong>ADB</strong>, hynrei ki jingktah ïa ka mariang bad/lane ka imlang sahlang lyngba ki<br />

projek jong ka <strong>ADB</strong> ki long ki ba kynrei bha. Ha kine ki snem ba la leit, ka jingïalap ban wad bniah da ki seng<br />

bhalang bad ki nongshong shnong halor ki projek, la shem ba ka <strong>ADB</strong> kam shym la lah ban pyntreikam ïa ki aiñ kiba<br />

ka la buh da lade. Ki sengbhalang kiba donkti ha kane ka jingïalap ban pynkylla ïa ka rukom treikam jong ka <strong>ADB</strong><br />

ki la shem ba ka jingban na ka bynta ka jingbun ki projek/prokram pyrshah ïa ka jingbha jong ki ka long ka daw jong<br />

kane ka jingbym lah ban pyntreikam ïa ki aiñ. Ha ka jaka ban ai buskit ïa ki nongtrei jong ka na ka bynta ka<br />

jingpyntreikam hok ïa ki ain, ka <strong>ADB</strong> barabor ka ju ai buskit pynban ïa kito ki nongtrei kiba lah ban pynïaid ïa ka<br />

tyngka jong ka <strong>Bank</strong> sha ki loan lane kiba la tip kum ka tyngka ba “la ngiat sha bar ka jingkhang” jong ka <strong>Bank</strong><br />

(“pushed out <strong>the</strong> door”). Kham niar ruh ba ki nongtrei kin shah pynshitom lada kin bakla ha ki jingpyntreikam ïa ki<br />

aiñ.<br />

Namarkata, tang ka aiñ pyntreikam marwei hi kam lah ban pyntikna ban ïakhun ïa ki jingeh kiba don ha ki projek.<br />

Hynrei, ba ki CSO ki la kham sngewthuh ïa kine ki aiñ, namarkata ïa ki jingeh kaba ki shem ha kano kano ka projek<br />

ki CSO ki lah ban kdew ba dei ki aiñ jong ka <strong>ADB</strong> hi kiba long ki daw jong kine ki jingeh. Haba rah ïa kine ki<br />

jingsngew halor ka projek, ki CSO ki dei ban kdew ïa ki aiñ kiba ka ngeit skhem ba ka <strong>ADB</strong> ka la pynkheiñ bad ruh<br />

ban batai ïa ki diengpynkiang kiba ki ïakynduh na ka daw jong ka jingbym pyntreikam ïa kine ki aiñ. Lada phi<br />

donkam ki jingïarap ha ka ban kdew ïa kito ki aiñ kiba lah ban pynkheiñ, phi lah ban peit ïa ka Appendix VII na ka<br />

bynta ki kyrteng jong ki seng kiba lah ban ai jingïarap.<br />

Ki jingpyntreikam halor ka jingbah khlieh ha ka <strong>ADB</strong> (The <strong>ADB</strong> Accountability Mechanism)<br />

Ka Accountability Mechanism (kumba la mynjur ha u snem 2003) ka dei ka atiar na ka bynta kito nongshong<br />

shnong kiba shah ktah jur ha ki projek jong ka <strong>ADB</strong>. Katkum ki aiñ pyr<strong>the</strong>i (international law), ka <strong>ADB</strong>, kumba<br />

long kiwei pat ki Multilateral Development <strong>Bank</strong>s (MDB), ki laitluid na kano kano ka aiñ, kane ka mut bad da lei lei<br />

ruh ka aiñ bishar jong ka ri kan ym lah ban pyntreikam halor ka <strong>ADB</strong>. Namarkata, dei tang ka Accountability<br />

Mechanism kaba long ka tnat treikam kaba kito kiba la shah ktah ha ka projek ki lah ban rah ïa ki jingsngew jong ki<br />

sha ka <strong>ADB</strong>, bad kumjuh ruh bad shah ïa kine ki jingud ban <strong>the</strong>w bad khmih bniah da ki seng kiba laitluid bad bym<br />

ïashah shiliang.<br />

Ka Accountability Mechanism jong ka <strong>ADB</strong> ka don ar tylli ki rukom pyntreikam ba ïahap markylliang (two<br />

complementary functions), ka consultation phase 11 bad ka compliance review phase. 12 Ka consultation phase<br />

ka dei ka jingïarap na ka bynta kito kiba la shah ktah ha ka projek bad ïa kane la ïarap lang bad ryngkat ka jingïamynjur<br />

jong baroh kito kiba donkti ha ka projek. Ïa kane ka kyrdan la pynïaid da u/ka Special Project Facilitator (SPF) 13 u/<br />

kaba jubab sha u/ka President jong ka <strong>ADB</strong>. Kane ka rukom treikam ka donkam ba ïa baroh ki jingmudui dei ban<br />

phah sha kane ka ophis. Hynrei, lada kino kino kiba pha ïa kine ki jingmudui ki sngew ba kane ka rukom kam long<br />

kaba hun, ki lah ban phah ïa ki jingmudui jongki sha ka Compliance Review Panel (CRP) 14 hadien katto katne la<br />

pyndep ia ki rukom pyniaid.<br />

Ka compliance review phase ka rai ba lada ka <strong>ADB</strong> ka la pynkheiñ ne em ïa ki aiñ treikam jong ka ha baroh shi<br />

lynter jong ka jingpynbiang, pynïaid, lane pyntreikam ïa ka projek kiba lah ban ktah ïa ki trai shnong. Ïa kane ka<br />

kyrdan la pynïaid da 3 ngut ki briew jong ka Compliance Review Panel (CRP) kiba treikam khlem ka jingpynwit na<br />

kano kano ka liang bad kiba jubab beit sha ka Board jong ki Directors jong ka <strong>ADB</strong>.<br />

Kumno ban dawa: Ka ophis ba kyrpang jong ka jingïarap ïa ka projek (How to File a Claim: Office of <strong>the</strong><br />

Special Project Facilitator) 15<br />

Khnang ban lah ban dawa, ïa ki nong mudui dei ban phah ïa ki jingkyrpad jong ki sha ka Office jong ki Special<br />

Project Facilitator. Lada ïa baroh ki jingtip halor ka jingkyrpad ba la thoh tikna, ym donkam satia ïa ki dur kyrpang<br />

(special format).


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 35<br />

Mano ba lah ban dawa (Who is eligible)?<br />

Ki jingmudui sha ka SPF lah ban phah da ki:<br />

(1) Kino kino ki kynhun ba ar ngut ne kham bun (kum ki seng, kynhun) kiba sha ktah beit, lane kiba lah<br />

ban shah ktah ha ka projek kiba ka <strong>ADB</strong> ka bei tyngka kiba don ha ka ri jong ki dkhot shimram, lane<br />

ha ki ri ba marjan.<br />

(2) Ki nongmihkhmat, (kum ki seng bhalang -non-governmental organization-(NGO), kiba dawa na ka<br />

bynta kito ki nongshong shnong kiba sha ktah, khnang ban lah ban dawa, kane ka seng ka dei ban<br />

pynshisha ba ka la ïoh ki jingbit na u/ka nongshong shnong ban kam.<br />

(3) Ha kum ki khep kiba kyrpang ha kaba ki nongmihkhmat jong na ki shnong ym lah ban ïoh, ka nuksa ha<br />

kum ki ri ba ïa ki seng bhalang ym shah ban treikam, lane ha kaba don ki jingtieng ba ka sorkar ka lah<br />

ban pynshitom, ki nongmihkhmat ban na shabar shnong ki lah ban dawa na ka bynta kito ki nongshong<br />

shnong kiba sha kta. Kane ka seng ka dei ban pynshisha ba ka la ïoh ki jingbit na u/ka nongshong<br />

shnong ban dawa. Ka SPF ka dei ban ia mynjur ïa u/kane ka nongmihkhmat.<br />

Ïa ki jingmudui lah ban mudui ha kito ki projek ki bympat pyntrei bad kumjuh ruh ïa kito ki projek kiba la mynjur.<br />

Hynrei, ïa kito ki projek kiba la dep bad kiba ka <strong>ADB</strong> ka la pyllait ïa ki kaiphot pyndep kam (project completion<br />

report) ym lah satia ban mudui; kane barabor ka ju long hapdeng shi snem bad ar snem hdien ba ïa ka projek la<br />

pyndep.<br />

Ïa ki jingmudui dei phah da kaba thoh bad phah kyrpang sha ka Special Project Facilitator. Ïa kine ki jingmudui<br />

lah ban phah lyngba ka dak, email lane da ka kti sha ka SPF ha ka ophis khlieh duh jong ka <strong>ADB</strong> (<strong>ADB</strong> headquarters)<br />

bad sha kino kino ki Resident Mission jong ka <strong>ADB</strong>, ophis jong ki nongmihkhmat (representative office), lane ka<br />

ophis jong ka ri (country office), ïa kine ki jingmudui kiba ym pat plie yn phah pat sha ka SPF. Ïa ki jingmudui lah<br />

ban phah ha kino ki ktien ba la ithuh da ka <strong>ADB</strong> lane ha ki ktien tynrai jong ki DMC. Kino kino kiba mudui ki lah<br />

ban kyrpad ba ïa ka kyrteng bad jingithuh shaphang jong ki ban long kiba buh rieh, wat na ki nongtrei jong ka <strong>Bank</strong><br />

ruh. Ka SPF kam lah ban treh ïa ki jingmudui ki bym don kyrteng ba biang.<br />

Kaei ba dei ban kdew ha ki jingmudui sha ka SPF (What must be said in a complaint to <strong>the</strong> SPF)?<br />

Ka jingmudui ka dei ban kynthup:<br />

(1) Ka jingthoh ba u/ka nongmudui u/ka la shah ktah ha projek lane u/ka lah ban shah ktah ha ka project<br />

jong ka <strong>ADB</strong>.<br />

(2) Ka jingthoh ba kita ki jingma ki mih lane kin mih na ka daw jong ka projek lane ba ka <strong>ADB</strong> ka la<br />

kyntait ïa katto ki aiñ pyntreikam.<br />

(3) Ka jingbatai halor ka jingma ba mih na kane ka jingktah.<br />

(4) Ka jingtip halor ka kyrteng bad jaka shong jong u/ka nongmudui, lane nongmih khmat.<br />

(5) Lada ba ïa ki jingmudui la mudui da ki nongmih khmat na ka bynta ki trai shnong, donkam ïa ka<br />

jingpynshisha ïa ka bor jong ki nongmihkhmat. Ki trai shnong kiba shah ktah ki lah ban soi ïa ka<br />

jingdawa da lade lane da kaba ai jingthoh ban aiti ïa kane sha ki nongmih khmat jong ki.<br />

(6) Ka jingbatai ba lyngkot shaphang ka projek, lada don dei ban kynthup ruh ïa ka kyrteng bad jaka jong<br />

ka projek.<br />

(7) Ki lad kaba ki nongmudui ki lah ban ïarap ïa ka <strong>ADB</strong>.<br />

(8) Ka jingbatai halor ki kyndon kiba ki trai shnong kiba la shah ktah ki shim ha ka ban rah ïa ki jingud<br />

jong ki sha ki nongpynïaid ïa ka <strong>Bank</strong> (<strong>Bank</strong> Management).<br />

Lada ïa ki jingtip ba la kdew ha lor ym lah ban pynbiang, ki nongmudui ki dei ban batai balei ym lah ban ïoh.


36 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

Jai aïu hadien ba la mudui sha ka SPF (What happens after a complaint is filed with <strong>the</strong> SPF) ?<br />

1. Ka SPF ka buh jingthoh bad pynshisha ba ka la ïoh ki jingmudui (Registers and Acknowledges <strong>the</strong> Complaint)<br />

Shisien ba ka SPF ka la ïoh ki jingmudui, u/ka dei ban dei ban pyntip sha phi hapoh 7 sngi, lyngba ki jingthoh<br />

ba biang, ba u/ka la ïoh ïa ka jingmudui. Ka jingmudui la buh jingthoh ruh ha ka “Complaints Registry” (kot<br />

thoh jingmudui), kiba la phah sha ki nongpynïaid jong ka <strong>ADB</strong>, bad la buh ha ka website (internet) jong ka<br />

SPF.<br />

2. Ka SPF ka rai ba la ka jingmudui ki long ki ba donhok (Determines if <strong>the</strong> Complaint is Eligible)<br />

Ka SPF ka don 21 sngi na duh ka por ba ki ïoh ïa ka jingmudui ban rai ba ka don hok ne em (shong katkum<br />

ki jingkdew ba la buh ha ka “mano ba don hok bad ba i bit ne em” (“Who is Eligible?”). Ha ka ban rai lada<br />

don hok ne em, ka SPF ka khmih bniah ïa ki dulir jong ka projek ha ki ophis khlieh duh jong ka <strong>ADB</strong> (<strong>ADB</strong>’s<br />

headquarters) bad ka lah ruh ban leitjngoh ïa ki jaka ban ïakynduh markhmat bad ki nongmudui. Lada ka<br />

SPF ka shem ba ki jingmudui kim long kiba don hok, ïa u/ka yn sa pyntip lyngba ki jingthoh ba biang bad ka<br />

daw jong ka jingkyntait, bad ruh yn sa pyntip sha ki nongmudui ba ki lah ban mudui bad ka CRP.<br />

3. Ka SPF ka khmih bniah ïa jingmudui bad ai jingmut ïa ki lad ban weng ïa ki jingeh/diengpynkiang. (Reviews<br />

<strong>the</strong> Complaint and Proposes a Problem- Solving Method)<br />

Lada ka SPF ka shim ïa ki jingmudui, ki sdang ban khmih bniah bha ïa kine ki jingmudui da ka ba leit jngoh<br />

ïa ki jaka ba ka projek ka pyntreikam, kylli bad ïakren bad baroh kito ki ba donkti ha ka projek (ki nongmudui,<br />

nongpyntrei ïa ka projek, ka sorkar ba shimram bad ki nongtrei na <strong>ADB</strong>), bad ruh khmih bniah ïa ki dulir jong<br />

ka projek. Hamar ba dang khmih bniah, ka SPF kan <strong>the</strong>w kiei kita ki diengpynkiang kiba ka shem bad kan ai<br />

jingmut kumno lah ban weng ïa kine ki diengpynkiang kiba ki nongmudui la phah. 16 U/ka kin thoh ïa ka<br />

jingshem jong u/ka ryngkat bad ki jingai jingmut sha ka Review and Assessment Report 17 . Ïa kane yn phah<br />

sha kito ki nongmudui, ki tnat treikam jong ka <strong>ADB</strong> kiba ïadei bad kane, bad sha u/ka President jong ka<br />

<strong>ADB</strong>.<br />

Ha kane ka por, u/ka nongmudui u don 7 sngi ban jied ïa ki ar tylli ki lad. Lada kim sngew tynnad ne sngew<br />

hun bad ka jingai jingmut jong ka SPF, ki lah ban mih noh na ka jingïasyllok (consultation) bad thoh ki<br />

jingmudui sha ka CRP. Lada ki hun ïa kiei kiba ka SPF ka tyrwa bad ai jingmut, ki lah ban nang shong ha ki<br />

kyrdan jong ka jingïasyllok.<br />

4. ïa ki jingkynthoh jong ki nongmudui bad ki nongtrei jong ka <strong>ADB</strong> halor ki jingtyrwa jong ka SPF; ka SPF ka<br />

phah ïa ki jingtyrwa ba khatduh (final proposa) sha u President jong ka <strong>ADB</strong> na ka bynta ka jingmynjur jong<br />

u/ka.<br />

Lada ki nongmudui ki kwah ban ïai bteng bad ka kyrdan jingïasyllok, baroh ar- u/ka nongmudui bad ka tnat<br />

ba dei peit ïa ki jingpyntreikam jong ka <strong>ADB</strong> (<strong>ADB</strong> operations department) ki don 14 sngi ban phah ïa ki<br />

jingkynthoh sha ka jingtyrwa jong ka SPF. Nangta ka SPF kan sa shim ïa kine ki jingkynthoh na ka bynta ban<br />

pynkhreh ïa ka jingtyrwa ba khatduh, ha kaba u/ka phah sha u/ka President jong ka <strong>ADB</strong> na ka bynta ban<br />

mynjur. Lada u President u mynjur, ïa ki jingtyrwa jong ka SPF kan sdang ban pyntreikam.<br />

5. jingpyntreikam ïa ki ïa ki lad ban weng ïa ki jingeh/diengpynkiang. (Implementation of Problem-Solving<br />

Method)<br />

Ka surok treikam (Course of Action) la pyntreikam, ha kaba la buh ïa ki kyndon jingmynjur jong ki arliang<br />

mamla ha ka ban weng ïa ki jingeh/diengpynkiangkiba don ha ka jingmudui. Ka Kaiphot jinglong jingman<br />

jong ki surok treikam (course of Action) la pyllait paidbah lada baroh ar mamla ki mynjur. Ha ka por ba dang<br />

pyntreikam ia ka SPF, ki nongmudui ki laitluid ban mih noh na ka jingïasyllok ha kano kano ka por lada ki<br />

sngew ba kim hun, bad ki lah ban phah biang ïa ki jingmudui sha ka CRP. Ka long kaba kongsan ban tip ba<br />

lada don kino kino ki mamla, laitnoh ka SPF, kiba donkti lang ha ka jingïasyllok, ki nongmudui ki lah ban<br />

mih noh na kane ka jingïakren ha kano kano ka por lada kim sngew hun satia.


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 37<br />

Ha ka por ba la dep ban pyntreikam ïa ki lad ban weng ïa ki jingeh/diengpynkiang, ka SPF ka thoh ïa ki<br />

kaiphot ba malu mala (draft) ha kaba ka batai ba lada ka jingïasyllok ka long ka ba myntoi bad ïaidbeit, ki ei<br />

ki jingmynjur kiba mih (lada don), kynthup ïa ki lad ban pynbha, bad kumjuh ruh ban ai jingmut. Ka SPF ka<br />

phah ïa kane ka kaiphot sha u/ka President u/ka ban shim ïa ka rai ba khatduh halor kum kino ki lad pynbha<br />

lah ban pyntreikam. Ka kaiphot ryngkat bad ka rai khatduh jong u/ka President la phah sha ki nongmudui bad<br />

kiwei ki mamla kiba donkti ha kane.<br />

Kumno yn phah ia ka jingdawa sha ka Compliance Review Panel (Filing a Claim with <strong>the</strong> Compliance<br />

Review Panel)<br />

Mano ba lah ban dawa (Who is eligible)?<br />

Kito kiba kot ki kyrdan ba la buh ha ka por ba kam ïa ka SPF, bad kito kiba la ju dawa teng, ki lah ban kyrpad ia ki<br />

jingdawa sha ka CRP. Ïa ki jingkyrpad yn pyntip hapoh 128 sngi hadien ba ka <strong>ADB</strong> ka la ïoh ïa ki jingmudui, kine<br />

ki jingpyntip ki kynthup ruh ïa ki rai ba khatduh jong ka <strong>ADB</strong>.<br />

Lada ka SPF ka shem teng ba kane ka jingkyrpad ka long ka ba shong dor, ka CRP kan rai ba lada ki jingktah ki long<br />

na ka daw jong ka jingpynkheiñ ïa ki aiñ bad rukom treikam jong ka <strong>ADB</strong>. Lada ka SPF ka shem ba kine ki<br />

jingkyrpad kim long ki ba shong dor, ka CRP kan rai pyrkhat dalade ba lada ka jingkyrpad na ka bynta ban khmih<br />

bniah ïa ki aiñ pyntreikam (compliance review) ki ïahap ne em katkum ki kyndon kiba ka CRP ka la buh.<br />

Balei yn dawa biang ha ka CRP wat hadien ba la dawa bad ka SPF (Why should a claim be filed with <strong>the</strong> CRP<br />

if it has already been filed with <strong>the</strong> SPF)?<br />

Ki nongmudui ki lah ban kwah ban phah ïa ki jingkam jong ki bad ka CRP lada kawei na kine ka ïatyngkhuh ha ka<br />

por jong ka SPF:<br />

● Ka SPF ka shem ba ka jing mudui kam long ka ba ibit.<br />

● Ki nongmudui kim hun bad ka jing<strong>the</strong>w lane jubab jong ka SPF halor kine ki jingmudui bad ki lad kiba<br />

ka tyrwa ban weng ïa ki jingeh (problem-solving method).<br />

● Lada ki nongmudui kim sngew hun ïa ki rai kiba latyrwa ha mar ka por jong ki jingpyntreikam ïa ki lad<br />

ban weng ïa ki jingeh, lane ki kwah ban mih noh na ki jingïasyllok ha lor kane.<br />

● Lada ki nongmudui ki hun ïa ka rai kiba latyrwa ha mar ka por jong ki jingpyntreikam ïa ki lad ban<br />

weng ïa ki jingeh, hynrei ki ngeit ba don ki jingpynkheiñ ïa ka aiñ jong ka <strong>ADB</strong>, ha ka juh ka por, ki<br />

nongmudui ki lah ban dawa bad ka CRP katba ki dang ïashim bynta ha ki jingïasyllok ban wad ïa ki<br />

lad ban weng ïa ki jingeh (problem-solving method)<br />

Kaei ba dei ban kdew ha ki jingmudui sha ka CRP (What must be said in a complaint to <strong>the</strong> CRP)?<br />

Ka jingmudui sha ka CRP ka dei ban kynthup ïa ki juh ki jingtip kiba la phah ha por ba dawa sha ka SPF. Wat lada<br />

ki nongmudui kim donkam ban kdew thik ïa kum kino ki aiñ ka sngew ba ka <strong>ADB</strong> kam pat bud satia, hynrei u/ka ki<br />

lah ban kdew la da ki kwah. 18<br />

Jia aïu hadien ba ïa ki jingmudui la phah sha ka CRP?<br />

1. Ka CRP ka shim bad buh dak ïa ki jingkyrpad (CRP receives and Files Request)<br />

Ki nongmudui ki thoh ïa ki jingkyrpad ha ka Complainants OCRP hadien ba la dep ïaid lyngba ïa ka “kyrdan<br />

jingïasyllok” (“consultation phase”) bad ka SPF. Ki nongmudui ki lah ban phah ia ki jingmudui sha ka CRP<br />

ha ka Kyrdan ba 3 jong jingtreikam jong ka SPF (lada ka SPF ka shem ba ki jingmudui kim long kiba donhok)<br />

lane ha ka Kyrdan ba 5 (lada ki nongmudui ki shem ba ka jingtreikam jong ka SPC kam long ka ba shong<br />

nia).<br />

2. Ka CRP ka buh jingthoh bad pynshisha ba ka la ïoh ki jingmudui (CRP Registers and Acknowledges Complaint)<br />

Ka CRP kan thoh ïa ki jingmudui hapoh 7 sngi ba ka la ïoh ïa ka. Kan buh ruh ïa kine ha ka website jong ka<br />

<strong>ADB</strong>, pyntip sha ka Board, bad pynmih sha ki kot khubor khnang ban pynshisha ba ka la ïoh ïa ki jingmudui.


38 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

3. La rai ba lada ki jingmudui ki long kiba don hok ne em (Eligibility of Complaint is Determined)<br />

Ka CRP ka rai ha ka 14 sngi ba ki jingmudui ba la thoh ki don hok ne em. Hynrei, lada ïa ki jingkyrpad la<br />

kyntait shuwa da ka SPF, ka CRP kan rai hapoh 21 ba lada ki jingmudui ki don hok ne em. Ha ki khep kiba ki<br />

nongmudui kim shym la batai thik ïa kano kano ka aiñ kaba la pynkheiñ da ka <strong>ADB</strong>, ka CRP kan rai ïa kine<br />

ruh kumjuh. Ka CRP ka lah ban ïasyllok bad baroh ki nongïohbynta (stakeholders) khnang ban ïarap ha ka<br />

ban rai ïa ki hok ban mudui, bad ka lah ruh ban leitjngoh ïa ki jaka kiba ka projek ka pyntreikam.<br />

4. Ki jingbit na ka Board ban pyntreikam ïa ka Compliance Review (Authorization of <strong>the</strong> Board to<br />

conduct Compliance Review)<br />

Ka Board ka ka jubab ha ki rukom “ym don-jingujor” (“no-objection”) sha ka kaiphot jong ka CRP halor<br />

kano kano ka jingmudui hapoh 21 sngi hadien ba ka la ïoh ïa ka. Hapoh 7 sngi jong ka kaiphot jong ka Board,<br />

ka CRP kan pyntip sha kito kiba kyrpad jingtip ïa ka rai jong ka Board halor ka jingbit. Ïa kine ki rai yn buh<br />

ruh ha ka website jong ka <strong>ADB</strong><br />

5. Rukom pynïaid ïa ka Compliance Review (Conducting <strong>the</strong> Compliance Review)<br />

Ïa ka kaiphot khmih bniah (review) jong ka CRP lah ban pyndep ha kano kano ka por. Ka jingkdew halor ki<br />

kam jong ka bad ka por kaba kadei ban pyndep hap ban “pyllait” bad ka Board Compliance Review Committee<br />

(BCRC). Bad ïa kane yn sa pyllait paidbah hapoh 14 sngi hadien ba la ai jingbit da ka Board (kumba la kdew<br />

ha kyrdan 4). Baroh ki nongïoh bynta (stakeholders) yn sa ïasyllok da ka CRP ha mar kane ka por bad ka CRP<br />

kan khmih bniah ïa baroh ki jingthoh bad dulir. Lada ka ri (lane ka seng shimet) kaba ka projek ka pyntreikam<br />

ka ai jingbit, ka CRP ka lah ruh ban leit jngoh ïa kine ki jaka.<br />

6. Ki kaiphot malu mala jong ka CRP (CRP Draft Report Issued)<br />

Ka kaiphot malu mala jong ki jingshem jong ka CRP la ïasam lang sha ki Nongpynïaid jong ka ABD (<strong>ADB</strong><br />

Management) bad sha kito kiba kyrpad tang shu dep khmih da ka CRP.<br />

7. Ki jubab halor ka Kaiphot malu mala da ki Nongpynïaid bad kito kiba kyrpad (Response to Draft Report by<br />

Management and Requester)<br />

Sdang na ka sngi kaba ki ïoh ïa ka kaiphot, u/ka nongmudui bad Nongpynïaid jong ka <strong>ADB</strong> ki don 30 sngi<br />

ban kynthoh ïa ka kaiphot malu mala (draft report) jong ka CRP. Ka rai halor kane ka shong bad ka CRP.<br />

8. Ka kaiphot khatduh jong ka CRP (Final Report of <strong>the</strong> CRP)<br />

Hapoh 14 sngi hadien ba la ïoh ïa ki jubab na ki nongmudui bad Nongpynïaid bad ynda la dep pynkylla ïa kito<br />

ki mat ba donkam, ka CRP ka phah ïa ki kaiphot khatduh sha ka Board. Ka kaiphot khatduh kan don ki<br />

jingshem jong ka jingtohkit bad ai jingmut jong ka CRP ha ka ban pyntikna ba ki projek ki hap kat kum ki aiñ<br />

jong ka <strong>ADB</strong>. Lada donkam, ka CRP ka lah ban tyrwa ïa ki jingkylla ha ki jingtreikam jong ka projek. Ki<br />

jingkynthoh jong ki Nongpynïaid bad ki nongmudui ba la phah mynshuwa yn sa teh lang bad bad ka kaiphot<br />

khaduh. Ïa ka kaiphot khatduh yn ym ïa sam bad ki Nongpynïaid lane ki nongmudui.<br />

9. Ka Board ka rai halor ki jingaijingmut jong ka CRP ( Decides on CRP Recommendations)<br />

Ka Board kan pynmih ïa ki rai ba khatduh jong ka halor ki jingai jingmut ba la tyrwa da ka CRP (kum ha ki<br />

jingpynduna ne kiar ïa ki jingma bad ktah lane kumno ban wanlam ïa ka projek ban bud ïa ki aiñ) hapoh 21<br />

sngi hadien ba la ïoh ïa ka kaiphot khatduh jong ka CRP. U/ka nongmudui un ïoh ïa ka rai jong ka Board, ka<br />

kaiphot khatduh jong ka CRP, bad baroh ki jubab hapoh 7 sngi hadien ba ka Board ka la rai. Ïa kane yn buh<br />

ha ka website jong ka <strong>ADB</strong>.<br />

10. Jingkhmih ïa ki jingai jingmut (Monitoring of Recommendations)<br />

Ka CRP kam khmih ïa ka jingpyntreikam ïa ka jingai jingmut jong ka Board halor ki lad bad lynti ban<br />

pynbha. Kumjuh ruh kan jubab pyrshah halor kine sha ka Board ha man ka snem na ka bynta 5 snem.. 19 Ki<br />

rukom jingïashimbynta yn pyntreikam ha ka kyrdan ba khmih bniah (monitoring stage) bad ïa baroh ki


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 39<br />

nongïohbynta (stakeholders) yn ïa syllok/pyntip khnang ban rai ïa ki jingïaid shaphrang jong ka jingpyntreikam.<br />

Ki jingleitjngoh sha ki jaka kiba ka projek ka pyntreikam lah ruh ban shim.<br />

Kaei ka Board Compliance Review Committee (BCRC)?<br />

Ka BCRC ka dei ka kynhunba rit (sub-committee) jong ka Board jong ki Directors jong ka <strong>ADB</strong>. Ka BCRC ka<br />

donkam ban (i), pyllait ïa ka kot malu mala jong ki jingkdew bad por (Terms of Reference and Timeframe) jong ka<br />

jingmudui kuba la tyrwa da ka CRP bad (ii) khmih bniah ïa ki kaiphot jing<strong>the</strong>w ba malu mala jong ka CRP ha shuwa<br />

ba ïa kine yn pynkhreh khatduh bad phah sha ka Board. Ka BCRC ka kynthup ïa ki 6 ngut ki dkhot jong ka Board<br />

members; 4 ngut ki dei na ki ED jong ki ri na ka thaiñ (regional countries) (la kumno kumno lain gut dei ban wan na<br />

ki ri kiba shimram) bad ar ngut na na ki rib a shabbar jong ka thaiñ (non-regional countries.<br />

Don ne em kino kino ki jingmana ha ka Accountability Mechanism (ki kam jong ki rukom kitkhlieh)?<br />

Ka Accountability Mechanism (kam jong ki rukom kitkhlieh) kam ïadei bad ki jingmudui kiba:<br />

● Shaphang ka kam kaba ym ïahap satia bad kaei kaba ka <strong>ADB</strong> ka dei ban leh lane ka la leh.<br />

● Shaphang ki rai kiba la shim da ka <strong>ADB</strong> lane ki nongshimram, halor ki jingthied ïa ki tiar bad shimwai<br />

ïa ki nongtrei, kane ka kynthup ïa ka kam ai jingmut.<br />

● Shaphang ki jingpharep thok bad bamsap (namar ïa kine la peit da ka tnat kaba ïadei kyrpang bad ka<br />

kambamsap)<br />

● Shaphang ka projek kaba ïa ka kaiphot jong ki projek ba la dep (project completion report-PCR) la<br />

dep pynbiang (ïa kine ki kaiphot la ju pynbiang hapoh 1-2 snem hadien ba ïa ka projek la pyndep)<br />

● Shaphang ki jingmudui kiba la dep pyntreikam da ka Accountability Mechanism (tnat ba ïadei ki<br />

rukom kitkhlieh) lane da ka tnat treikam tohkit ba mynshwa (Inspection Function). 20 Tang lada lah ban<br />

pyni ïa ki jingshisha ba thymmai ïa kiba ym shym la tip ha ka por ba mudui mynshwa.<br />

● Shaphang ki jingbiang bad ïahap jong ki aiñ bad rukom treikam ba mynta jong ka <strong>ADB</strong>.<br />

● Kam kai, bud nam, barit, lane kito ki ban ïoh jingmyntoi ïa lade.<br />

● Shaphang ki kam kiba hapoh ki jingpynïaid jong ka Appeals Committee 21 jong ka <strong>ADB</strong>, lane<br />

Administrative Tribunal 22 jong ka <strong>ADB</strong>, lane kito ki kam kiba ïadei bad ki jingthung kam ha ka <strong>ADB</strong><br />

bad jong ka <strong>ADB</strong> marwei.<br />

● Shaphang kito ki kam ïing kam sem kiba ka <strong>ADB</strong> kam pyntreikam, nuksa kum ka tyngka pisa bad ka<br />

jingpynïaid ïa ka <strong>ADB</strong> (finance and administration).<br />

Katto kane ki jingduna jong ka Accountability Mechanism (Possible Limitations of <strong>the</strong> Accountability<br />

Mechanism)<br />

Ka Accountability Mechanism kaba la sdang ha u snem 2003 ka lasdang trei kam tang ha kine ki khyndiat snem,<br />

namarkata, ka long kaba eh ban tip ba haduh kattno ka long kaba myntoi ha ka ban khmih ïa ki jingud ne jingsngew<br />

jong kito ki briew kiba la shah ktah ha ka projek. Hynrei, wat la katta ruh ngi lah ban mutdur ïa kiei ki jingduna kiba<br />

kane ka tnat ka lah ban ïakynduh. Ki rukom reikam, aiñ bad ki jingmad na ki jingtohkit ba mynshwa ha ka <strong>ADB</strong>,<br />

World <strong>Bank</strong> bad kiwei ki MDBs lah ban pynshai halor kane.<br />

Ka long kaba kongsan ban kynmaw ba ki bor jong ka Accountability Mechanism ki long tang ha ka ban tohkit ïa ki<br />

jingpynkheiñ ïa ki aiñ jong ka <strong>ADB</strong> da ki nongtrei jong ka <strong>ADB</strong>. Kam lah ban rai ba lada ka ri shimram ka pyntreikam<br />

nee m ïa ki jingkular jong ka kumba la soi ha ki jingïateh ïa ka loan. Kumjuh ruh, ka SPF bad ka CRP ki lah tang ban<br />

ai jingmut sha u President bad Board jong ki Executive Directors jong ka <strong>ADB</strong>, shaphang kumno yn leh shaphang<br />

ki jingeh kiba ka projek ka ïashem. Tang u President u lah ban rai khatduh halor ki kam ba bud kumba la aijingmut<br />

da ka SPF, bad tang ka Board jong ki Executive Directors ki lah ban rai khatduh halor ki jingpynkheiñ ïa ka aiñ bad<br />

ki lad ban pynbha kumba la kdew da ka CRP. Namarkata, ki kynhun ba phah ïa ki jingmudui sha ka Accountability


40 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

Mechanism kim don kano kano ka jingpyntikna (wat lada ki jingshem jong ka SPF bad /lane CRP ki don ha ki liang<br />

jong ki) ba kin ïoh bai lut bai sep na ka bynta ka jingjot kiba ki la shah, lane ïa ka projek yn pynsangeh shi syndon,<br />

wat hadien ba ki la ïaid lyngba kine ki lynti.<br />

Ha ka juh ka rukom, ka jingpyntreikam ïa ki lad ban pynbha (remedial measures) ki dei ki jiingkit khlieh jong ki ri<br />

shimram. Namarkata ki nongmudui bad kito ki trai shnong ba shah ktah ki dei ban pynbor ïa ka sorkar jong ki<br />

khnang ban pyntikna ba ka sorkar ka pyntreikam ïa ki lad ban pynbha. Ki jaka kiba leitjnggoh da ka SPF bad/lane<br />

CRP ruh ym shym lah ban pyntikna ha ka Accountability Mechanism; ki jingbit ha shuwa dei ban ïoh da ka <strong>ADB</strong> na<br />

ki sorkar shimram shuwa ban ïoh leit sha kine ki jaka.<br />

Kaei de kaba phi lah ban leh hadien ba phi la <strong>the</strong>p ïa ki jingmudui?<br />

Ka long kaba kongsan ban pyrkhat ban pyndonkam ïa ka Accountability Mechanism kum kawei ka lad na ka bynta<br />

ban ïoh jingïarap na ka bynta ka jingjot kiba ka projek ki la pynurlong. Kiwei ki seng, kum ka sorkar jong ka ri (ka<br />

tnat treikam ba pher jong ka ri –kum ki bor bahalor, ïingthawaiñ, ïing bishar- legislative, executive and judicial<br />

branches), ki kotkhubor, bad seng bhalang jong ka ri bad pyr<strong>the</strong>i (national and international civil society) dei ban<br />

pyndonkam ha ka ban kitkhlieh. Ki jingïateh bad kiwei ki seng bad kynhun lah ban pyndonkam ha ki por ba biang<br />

khnang ban kham ïarap ha ka jingïasaid bad teinia.<br />

Balei don ki briew ki bym kwah ban mudui? 23<br />

Ka long kaba kongsan ban tip ïa kaei kaba hap ïaid lyngba hadien ba phah ïa ki jingmudui na ka <strong>ADB</strong>. Ka jingpynkhreh<br />

ïa ka jingmudui, ryngkat ka jingïawer (ïa kito kiba shah ktah, bad kiwei ki seng bhalang) bad ka jingkhmih bniah<br />

bad ïasam jingtip kiba donkam na ka bynta kane ka jingmudui, ki lah ban long ki ba bam bor shibun. Nakata ka daw<br />

da kaba antad lypa ïa ka bor bad sor kaba kane ka jingmudui ka donkam, bad ki jingpynkhreh ïa ka, ka long ka ba<br />

myntoi lada ba peit sani shuwa ban phah ïa ki jingmudui.<br />

Kymjuh ruh, ki daw ba lah ban shah rah kti pyrshah (ïa kamet lane kiwei pat) dei ban buh jingmut lypa. Kum ka<br />

nuksa, lah ban don bun ki riew shimet bad/lane ki seng ki bym sngew tynnad satia lada ïa ka projek khlem peit shin<br />

ne khmih bniah. Wat lada ka <strong>ADB</strong> ka shah bad ailad ban phah ïa kino kino ki jingmudui ba khlem kyrteng hynrei<br />

don bun ki lad kiba lah ban tip ne antad ïa ka jingtip shaphang ki jingmudui. Na kata ka daw ka jingma ban shah rah<br />

kti ne pynmynsaw dei ban sngewthuh lypa bad ïaleh katba lah ban kiar.<br />

Ha kaba shim kyllum ïa ka lut ka sep, ka jingthoh mudui ka barabor ka long ka kam kaba myntoi. Ka lah ban ïarap<br />

ïa u/ka ban puson ba lada ka por, ka bor bad sor kaba la pynleit ha kane ki long kiba shongdor ne em. Ka<br />

jingpyndonkam ïa ki wei ki buit, bad lyngba ki jingïatreilang jong ka tnat tohkit lane marwei, dei ban pyrsahang ha<br />

ka ban peit ba lada ïa ka Accountability Mechanism lah ban pynïaid na ka bynta kiwei pat ki kam.<br />

Jingtip halor ka ka ophis jong ka Accountability Mechanism jong ka <strong>ADB</strong> kaba phi lah ban leit ïakynduh<br />

(Contact information for <strong>ADB</strong> Accountability Mechanism)<br />

1. Ka Ophis jong ka Special Project Facilitator (Office of <strong>the</strong> Special Project Facilitator-OSPF)<br />

Special Project Facilitator<br />

Asian Development <strong>Bank</strong><br />

6 <strong>ADB</strong> Avenue, Mandaluyong City<br />

0401 Metro Manila, Philippines<br />

Tel: (63-2) 632-4825<br />

Fax: (63-2) 636-2490<br />

Email: spf@adb.org


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 41<br />

2. Ka Ophis jong ka Compliance Review Panel (Office of <strong>the</strong> Compliance Review Panel -OCRP)<br />

Secretary, Compliance Review Panel<br />

Asian Development <strong>Bank</strong><br />

6 <strong>ADB</strong> Avenue, Mandaluyong City 1550<br />

Philippines<br />

Tel: +632 632 4149<br />

Fax: +632 636 2088<br />

Email: crp@adb.org<br />

Website : www.compliance.adb.org<br />

1. Na ka bynta ki kyrteng bad ophis jong ki ophisar kiba bat ïa kane ka kam bad kiba phi lah ban leit ïakynduh<br />

peit Appendix III.<br />

2. Ka aiñ ka donkam ba ïa ki projek la kyrdan kum “A” lada ki don bun ki jingktah ba jur bha ha ka mariang,<br />

bad ka jing<strong>the</strong>w ïane ka jingktah ( Environmental Impact Assessment -EIA) yn sa pyntohkit. Ki Projek ha ka<br />

kyrdan “B” lada ki don katto katne ki jingktah jur ïa ka mariang, hynrei kham duna ban ïa ki projek ha ka<br />

kyrdan “A”. Ka Jingtohkit Ba nyngkong ïa ka Mariang (Initial Environmental Examination -IEE) la donkam<br />

na ka bynta ban rai ba lada ka jingktah ïa ka mariang ki donkam ïa ka EIA ban pyntreikam. Lada ïa ka EIA ym<br />

donkam, ïa ka IEE la pyndonkam kum ka kaiphot ba khatduh ha kaba ïadei bad ka jing<strong>the</strong>w ïa ka mariang.<br />

Na ka bynta ki jingtip ba kham bah halor kine ki kyrdan peit ïa Operation Manual (OM) halor ki jingpyntreikam<br />

jong ka <strong>ADB</strong> bad ka mariang. (EnvironmentalConsiderations). http://www.adb.org/Documents/Manuals/<br />

Operations/OMF01_29oct03.pdf)<br />

3. Na ka bynta ki kyrteng bad jingtip ban ïakynduh ïa ki ophisar ki ba bat ïa kine ki kyrdan peit Appendix III.<br />

4. Haduh kaba kut jong u snem 2004 ïa kane ka aiñ la buh ban hapoh ki jingkhmih bniah (under review). Ïa ka<br />

Operation Manual (OM) ym pat shym pat la pynmih na ka bynta ki aiñ jong u snem 1995.<br />

5. Na ka bynta ki kyrteng bad jingtip ban ïakynduh ia ki ophisar kiba bat ïa kine ki kyrdan peit Appendix III.<br />

6. Ka OM ba dang pynthymmai (up-dated) dang pynkhreh mynta.<br />

7. Peit ruh ïa la Dulir jong ka <strong>ADB</strong> “Ka lynti sha ka kyrdan jingïasyllok halor ka Accountability Mechanism<br />

jong ka <strong>ADB</strong>” (A Guide to <strong>the</strong> Consultation Phase of <strong>the</strong> <strong>ADB</strong> Accountability Mechanism”) ha http://<br />

www.adb.org/SPF/Documents/Guide_consul_phase.pdf bad http://www.adb.org/SPF/Documents/<br />

OSPF_flyer.pdf .<br />

8. Kane ka lah ban kynthup ïa ki jingïarap ïa ka jingïasyllok hapdeng jong baroh ki nongïashim bynta (all parties<br />

involved) kat haduh ban da lah ban rai bad mynjur da baroh, lane tyrwa ban puson biang sha shisien.<br />

9. Review and Assessment Report: ka kaiphot halor ki jingkhmih bad <strong>the</strong>w bniah.<br />

10. Ka aiñ jong ki jingtreikam jong ka <strong>ADB</strong> kiba ïadei bad ka projek kiba hapoh ka jingkhmih bniah (compliance<br />

review) yn sa pyntreikam (i) lada ïa ki projek kiba la pyntreikam ha ka por kaba ïa ki jingmudui la phah sha<br />

ka SPF; bad (ii) lada ïa ka projek kaba dang pyntreikam, kito kiba ha ka por ka Board ka la mynjur halor ki<br />

rukom bad pynïaid kam ïa ka projek, bad ïa kito ki jingpharep halor/ ne kam lyndet jong ka <strong>ADB</strong> ha ka por ba<br />

pyntreikam ïa ka projek. Ka “projek ba la tyrwa” (“proposed project”) ka <strong>the</strong>w ïa ka projek kaba hapoh ki<br />

jingpynkhreh bad kiba ka Board jong ki Directors lane u/ka President (kumba la aiti da ka Board) kim pat<br />

mynjur, bad ka “projek ka ba dang pynïaid” (“ongoing project”) ka <strong>the</strong>w ïa ka projek kaba ka Board jong ki<br />

Directors lane u/ka President (kumba la aiti da ka Board) ka la mynjur bad kaba dang pyntreikam.<br />

11. ka bynta ba khmih ïa ki jingïakaja ne treikam jong ka <strong>ADB</strong><br />

12. Ïa kane ka bynta la pynbud kylliang na ka “Strategic Guide: Strategic Tips for filing complaints with<br />

international financial institutions” kiba la pynkhreh da ka Friends of <strong>the</strong> Earth-International bad International<br />

Accountability Project, 2004. Ïa kane lah ban ïoh ha: http://www.foei.org/publications/pdfs/strategic_guide.pdf


42 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

6<br />

Ki jingtrei hok ha ka <strong>ADB</strong> (<strong>ADB</strong> Transparency)<br />

Kumno ban ioh Jingtip lynba ka <strong>ADB</strong><br />

Ka ka lynnong la pynbiang khnang ban iarap ia kino kino kiba kwah ban tip shaphang ka <strong>ADB</strong> namar ki lah ban:<br />

1. Kwah ban tip ia kino ki projek bad prokram ka <strong>ADB</strong> ka la mang tyngka lane ka mut ban mang tyngka<br />

ha ka ri jong ki<br />

2. Ban shim khia bad ban kham ioh jingshai ia kano kano ka projek ka Ba ka <strong>ADB</strong> ka pyntreikam, lane<br />

3. Ki Ba la shah khot kyrpang da ka <strong>ADB</strong> ban shim bynta ha ka ban ia phylliew jingmut halor ki projek<br />

kiba ka pyntreikam.<br />

Ki trai nongshong shnong ki don ka hok ban ioh jingtip (right to information) shaphang ki projek bad policy kiba lah<br />

ban ktah ia ka imlang sahlang jong ki. Ymdei tang katta, hynrei ki ba lah ruh ban ktah ia ka mariang, ka ioh ka kot,<br />

bad ia ka rukom synshar khaddar ka sorkar. Ki don ruh ka hok ban ioh jingtip janai ha ka por ka ba biang, ym dei tang<br />

ban shu long ki nong sngap ki bam lah ban leh ei ei ruh, hynrei ha kaba ki lah ban pyrshah ne ban ia sngewthuh<br />

jingmut lang.<br />

Ka ain pyntip paidbah ba thymmai (disclosure policy) jong ka <strong>ADB</strong> jong u snem 2005 (Public Communication<br />

Policy ) ka kdew shai ba ka <strong>ADB</strong> ka ong kumne “ Ka dei ban pyntip kloi ha ka por ba biang halor ki kam ki<br />

jam jong ka khamtam sha kito ki briew kiba la shem jingeh, jingjinjar na ki projek khnang ban kin ioh lad ban tip<br />

kumno ban pyntreikam kham bha ia ki projek. Ha ka juh ka por kane ka ain ka kdew shai ba lada don kino kino ki<br />

jingeh halor ki kam ki jam ha kaba kim ju pynpaw, ki don hok ruh ban tip ia ki khlem kano kano ka jingwit. Ki trai<br />

shnong namar kata ki dei ban tip ia kine ki ain bad ban pyndonkam ia kine ki ain khnang ba kin lah ban ia shim bynta<br />

ha ki kam pynroi ka <strong>ADB</strong>.<br />

Kane ka kot lyngkdop ka long ka atiar ha kaba batai kumno ban iaid ban ioh jingtip na ka <strong>ADB</strong>. Ha ka juh ka por<br />

kane ka lyngkdop kot ka batai kumno bad ha kino ki por treikam jong ka projek ki trai shnong ki lah ban ioh ne lum<br />

ia kine ki jingtip. Kine ki jingtip ki long kat kum u snem 2005.<br />

Ki jaid jingtip ki ba lah ban ioh. (Types of documents available)<br />

Harum ki dei ki dolil (document) ba pher ba pher la pynpaw paidbah da ka <strong>ADB</strong>. Kino kino ki dolil, kynthup ia kito<br />

kiba ym shym la niew harum, lah ban kyrpad na ka <strong>ADB</strong>. (see Tips section below).<br />

Ki dolil jong ki projek (Project-specific documents): Ha man ki kyrdan jong ka projek, ka <strong>ADB</strong> ka la pynmih ïa bun<br />

jaid ki dolil. Ki projek kam paidbah (public sector project) la pyntreikam da ka sorkar jong ka ri ba shimram na ka<br />

<strong>ADB</strong>. Kine ki projek ki kynthup ia kum ki kam pynbha ne shna surok, ka dam bad ka sam um dih; ki projeck kiba<br />

iadei bad ka imlang sah lang ki kynthup ïa ka thoh ka pule bad ka koit ka khiah; ki projek bad ki kam pynroi ki long<br />

kum ka tih ia ki mar khyndew, ka rep ka riang bad ka ri dohkha; ha ki projek ai ram (loan sectors) ki ram kiba ïadei<br />

bad ka pla tyngka (financial), ki bor ding (energy), bad um ki long kiba kham kongsan. Ka <strong>ADB</strong> ka bei tyngka ruh<br />

ia ki projek ba la pynïaid da ki riew shimet (private companies) da ka ba bei tyngka-pyntrei-aiti (build-operatetransfer)<br />

1 ïa ki projek ba kumjuh ruh ka kular ban ai jamin na ka bynta kito ki kam ba iadei bad ka khaïi pateng.<br />

Ia ka synduk harum la phiah katkum ki kyrdan jong ka projek ha baroh shi linter (stages of <strong>the</strong> project cycle). Ia kane<br />

la leh khnang ban pyni ïa kum kino ki dolil la pynmih ha kino ki kyrdan bad la ki la kine ki dolil lah ne em ban ïoh<br />

paidbah. Ïa kito dulir kiba ïahap bad ki projek paidbah, hynrei kiba lah ruh ban pyndonkam ha ki projek shimet, la<br />

kdew katkum ki jingdonkam. Nalor ki web link ha ki synduk, ngi la pynkhreh ha ki synduk ba bud kumno lah ban<br />

ïoh ïa kine ki dulir. Ia kine ki jingtip lah ban ïoh tang ha ka ktien phareng.


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 43<br />

Ki jaid dulir<br />

(Document type)<br />

Concept Papers2 Ki kot ai jingmut<br />

Ka dulir ai jingtip<br />

shaphang ka projek<br />

(Project Information<br />

Document (PID)<br />

Ka kaiphot halor ki<br />

projek kiba dang<br />

pynkhreh ha ki kam ai<br />

jingïarap ha ka jingtrei<br />

jingktah (Project<br />

Preparatory Technical<br />

Assistance (PPTA)<br />

Reports)<br />

Ka jingthoh pynkhreh<br />

jong ka projek (Project<br />

Preparatory Note<br />

(PPN) Lyngba<br />

Ka kaiphot ha ka phang<br />

lum jingtip ïa ka ïoh ka<br />

kot ha ka imlangsahlang<br />

(Initial Poverty<br />

and Social Assessment)<br />

Kyrdan 1: Ka Project Identification<br />

Ka jingtip kaba ki kynthup<br />

(Information it contains)<br />

Ki kot ai jingmut (Concept papers) na ka bynta kino kino ki<br />

projek kiba ka <strong>ADB</strong> ka kwah ban pyntreikam ha kano kano ka ri<br />

la bynrap lang ha ka annex sha ki Country Strategy and<br />

Program lane CSP (khmih ia ka synduk na ka bynta ka jingtip<br />

ba kham bniah halor ki ri shimet.). Ka concept paper ka kdew<br />

ïa:<br />

* Ki jaid ai jingïarap (kum ïa ki loan lane grant)<br />

* Ki phang kynthup (General <strong>the</strong>me) (kum ki kam ïada ia ka<br />

mariang, ka ïoh ka kot, bad kiwei kiwei)<br />

* Ki nongtrei ha ka <strong>ADB</strong> bad ka department kaba kitkhlieh ïa ka<br />

projek.<br />

* Ki jingkdew lyngkot halor ki kam jong ka projek ki long<br />

* Ki tnat ki ba pyntreikam ïa ka projek<br />

1. Ka por ne tarik kaba ka projek ka dei ban phah ban ïoh<br />

jingmynjur bad ruh ka snem kaba ka kan pyntreikam.<br />

2. Ki tyllong bei tyngka jong ka <strong>ADB</strong> (OCR, ADF, grant, cofinancing)<br />

ka Project Information Document (PID) ka ai lyngkot ïa ki jingtip<br />

ba tikna halor ki projek, ba ka kynthup ïa kine harum:<br />

* Ka jingbatai lyngkot, ki jingthmu, bad ki jingkhmih lynti ïa ki<br />

jingktah jong ka projek halor ka roi ka par.<br />

* Ka jinglut-jingsep bad ka rukom bei tyngka.<br />

* Ka por, kane ka kynthup ia ka tarik kaba ka projek ka dei ban<br />

pyntip bad kumjuh ruh ban ïoh ïa ka jingmunjur na ka board.<br />

* Ka jingbynta ha kaba ïadei bad ka jingktah jong ka projek ïa<br />

ka mariang (lada ka projek ka lah ne em ban ktah ia ka mariang)<br />

* Ka lyngkdop halor ki mat jong ka mariang bad ka imlang<br />

sahlang.<br />

* Ki jingphylliew jingmut halor ki mat ban pyntreikam.<br />

* Ki lynter ba lada kine ki projek kin long kiba seisoh ne em bad<br />

kumjuh ruh ia ki dolil jingtrei jong ka projek.<br />

* Ki nongtrei ha ka <strong>ADB</strong> bad ki jingtip halor jong ki bad ka kam<br />

kaba u/ka kitkhlieh.<br />

* Ka tnat ka ba pyntreikam (Implementing agency) bad ki jingtip<br />

halor jong ka.<br />

Ka kaiphot jong ka PPTA ka long ka tynrai kaba kongsan tam<br />

ban ïoh jingtip halor kino kino ki projek kiba dang pynkhreh<br />

bad kiba ïadei bad ka jingïarap ha ka jingtrei jingktah (Technical<br />

Assistance). Namar ïa kine ki projek kiba dang pynkhreh la<br />

pynïaid nyngkong eh lyngba ki grant ai jingïarap. Lyngba kine<br />

ki grant, bun na ki sorkar jong ki ri kiba shim ram, ki pyndonkam<br />

ia ki ha kaban pule janai ïa ki jinglong-jingman, jingktah bad<br />

kumno ban kham pynbha ïa ki tnat treikam jong ka sorkar ha<br />

kaba ïadei bad kine ki projek.<br />

ka PPTA, ïa kane ka jngthoh la pynkhreh na ka bynta kito ki<br />

projek kiba ym pat sdang pyntreikam. Kane ka jingthoh ka batai<br />

ïa ki projek kiba mut ban pyntreikam bad kumjuh ruh ïa ka por<br />

bad ki lad ba donkam na ka bynta ban pyntreikam.<br />

Kane ka rupot ka lum jingtip na ka bynta baroh ki projek bad<br />

prokram. Kane ka rupot ka kdew ruh ia ka jingtip shaphang ka<br />

jingktah ne ka jingmyntoi jong ki projek.<br />

Mynno/lano bad nangno<br />

lah ban shem ia ki?<br />

* Ka nuksa jong ki CSP (Draft CSPs)<br />

lah ban ïoh na Resident Missions3 * Ia ka dulir ba khambniah bad<br />

khatduh (Final versions) la buh ha ka<br />

internet (posted online) hadien ba ka<br />

Board ka la mynjur<br />

* Ia ki dulir ba pynkylla sha kiwei ki<br />

ktien lah ban ïoh hapoh 90 sngi hadien<br />

ba ka Board ka la munjur.<br />

* Ki lamkhmat jong ka jingphylliew<br />

jingmut jong ka Shuki jong ka board<br />

jong ka CSP (Chair’s summary of<br />

CSP Board discussion) la buh ha ka<br />

internet hadien ba la mynjur da ka<br />

Board.<br />

* Link: http://www.adb.org/<br />

Documents/CSPs/default.asp lane<br />

http://www.adb.org/Countries/<br />

default.asp<br />

* Ia kane la buh ha internet mar sien<br />

dep pynbiang bad hapoh 30 sngi<br />

naduh ka sngi ba la mynjur ïa ka<br />

concept paper<br />

* Kane ka shong tang ïa kito ki projek<br />

kiba pynïaid da ki riew/seng shimet<br />

(private sector projects)<br />

* Ki nongtrei jong ka <strong>ADB</strong> ki dei ban<br />

pynthymmai ïa ka PID ha man ka lai<br />

bnai jong ka por ba pynbiang bad<br />

treikam jong ka projek.<br />

* Ka <strong>ADB</strong> ka don por ar (2) snem<br />

naduh u September 2005 ban buh<br />

paidbah ia ki projek jong ka PID.<br />

* Link: http://www.adb.org/Projects/<br />

profiles.asp<br />

* Hadien ba la dep, ïa kine ki rupot la<br />

buh ha internet.<br />

* Link: http://www.adb.org/Business/<br />

Opportunities/PPTA.asp<br />

* Hadien ba la mynjur da ka<br />

department ïa kane ka rupot la buh ha<br />

internet.<br />

* Link: http://www.adb.org/Projects/<br />

reports.asp?key= reps&val=PPN<br />

* Hadien ba la dep, ïa kine ki kaiphot<br />

la buh ha internet. Barabor ia kine la<br />

kyllum lang bad ki PPTA ha ka<br />

appendix.<br />

* Link: http://www.adb.org/Projects/<br />

reports.asp?key= reps&val=IPSA


44 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

Ki jaid dulir<br />

(Document type)<br />

Ka kaiphot halor ki dur<br />

bad khmih ïa ki rukom<br />

treikam jong ka projek<br />

(Design & Monitoring<br />

Frameworks)<br />

Ka dulir kaba ïadei bad<br />

ka jingktah jong ka<br />

projek halor ka mariang<br />

(Environmental Impact<br />

Assessment (EIA)<br />

Initial Environmental<br />

Examination (IEE)<br />

Ki jingpynkhreh ha<br />

kaba ïadei bad ka<br />

jingkynriah shnong.<br />

(Resettlement Plans)<br />

Kyrdan 2: Ka Jingpynkhreh ia ka projek<br />

Ka jingtip kaba ki kynthup<br />

(Information it contains)<br />

Kane ka khaiphot ïarap ïa ki projek ophisar (project officer) ban<br />

pynkhreh ïa ki projek bad ïa ki jingtip la ju pynthymmai na kawei<br />

ka por sha kawei pat. Kane ka kaiphot ka <strong>the</strong>w ïa ka por bad<br />

kiwei ki dak kiba ka projek ka dei ban pyndep, kumjuh ruh ka<br />

pyni ïa ki kito ki bynta ba kongsan ha kaba ïadei bad ki jing<strong>the</strong>w<br />

ïa ki rukom jingma bal ah ban mih na ka projek.<br />

Ïa ki EIA la pynkhreh na ka bynta ki projek kiba lah ban don<br />

kino kino ki jingktah ne jingjot ka ba jur ïa ka mariang. (ia kine<br />

la buh ha ka thup “A”). kine ki ju kynthup ïa kine harum:<br />

* Ka jinglong-jingman jong ka mariang katkum ha ka por shwa<br />

ban pyntreikam ia ka projek.<br />

* Kano kano ka jingktah ne jot ia ka mariang kaba lah ban long<br />

ha kano kano ka rukom.<br />

* Ka jingïanujor hapdeng ki lad bapher bal ah ban pyntreikam<br />

ïa ka projek khlem da pynthut ïa ka mariang.<br />

* Ka jingpynkhreh da kiwei ki lad kiba lah ban pynduna ïa kano/<br />

kino ki jingjot da kaba kdew ïa ki rukom ïada, siew bai lut, bad<br />

ka thong ban pyndep.<br />

* Ki lad ban khmih bad pynkhreh halor ki projek bad ka mariang<br />

* Katto katne na ki EIA ki lah ban kynthup ïa i) ki lad bad<br />

rukom ban pynkhreh ha kaba ïadei bad ka pynynriah shnong<br />

lane ii) ha kaba ïadei bad ki jinglong-jingman jong ki traishnong.<br />

Ïa ki IEE la leh na ka bynta kito ki projek kiba lah ban pynthuh<br />

ne julor ïa ka mariang. are done for projects that may or will<br />

have significant environmental impacts (ia kine la buh ha ka<br />

thup “B”). Ïa Ki IEE la pyntreikam ruh na ka bynta kito ki<br />

projek kiba ha ka thup “A”. Barabor kine ki kynthup ïa kum<br />

kine ki jingtip harum:<br />

* Ka jingbatai halor kito ki projek kiba khmih lynti ban don ka<br />

jingjulor ia ka mariang.<br />

* Ki jingpynkhreh ba bniah halor ki lad kiba lah ban pynduna ïa<br />

kano/kino ki jingjot bad ka thong ban pyndep ia ki projek.<br />

* Ki lad ban khmih bad pynkhreh halor ki projek bad ka mariang<br />

Ha man ki projek jong ka <strong>ADB</strong>, ki jingpynkhreh ha kaba ïadei<br />

bad ka jingkynriah shnong ki long kiba kongsan. Ki jingtip halor<br />

kine ki kynthup ïa kine harum:<br />

* Ka jing<strong>the</strong>w ia ki rukom ktah jong kane ka jingkynriah shnong<br />

ha ki paidbah ba la shah pynkynriah.<br />

* Ka rukom pynkhreh na ka bynta kane ka jingkynriah shnong.<br />

* Ka jingtip ba la lum ha kaba ïadei bad ka imlang sahlang bad<br />

ka roi ka par.<br />

* Ka aiñ treikam, kane ka kynthup ïa ki rukom treikam ha kaba<br />

ïadei bad kumno ban teh ïasuk haba don kino kino ki jing ïa<br />

kaja bad ki jingud.<br />

* Ka jing<strong>the</strong>w bad jingsiew ha kaba ïadei bad ki jingduh bad jot<br />

jong ki mar ki mata.<br />

* Trai khyndew, bai wai, shim duh, bai aiti.<br />

* Ka lad ban shah hikai, ioh kam, bad shim shah.<br />

* Ka jaka rieh, pynbha bad pynroi( infrastructure), bad ki kam<br />

pynroi ha ka imlang sahlang.<br />

Mynno/lano bad nangno<br />

lah ban shem ia ki?<br />

* Ki dulir ba dang malu mala(draft)<br />

la pyllait ha shwa ba ki projek kin<br />

pynteikam; ki dulir kiba la kham<br />

pynbha la pyllait kum ki appendix ha<br />

ka RRP<br />

* Link: http://www.adb.org/Projects/<br />

reports.asp?key= reps&val=DME<br />

* Ïa ki EIA la pyllait sha ki paidbah<br />

lada la kyrpad kyrpang.<br />

* Ia ki thup lyngkot jong ki EIA la<br />

buh ha internet hapoh 120 sngi ha<br />

shuwa ba ka loan kan leit sha ka<br />

Board.<br />

* Ia ki “jingtip ki ba donkam”<br />

(“Relevant information”) shaphang ka<br />

mariang lah ban ioh na ki Resident<br />

Mission. Ia kine ki jingtip lah ban ïoh<br />

ha kito ki por kiba ka EIA ka dang<br />

shu sdang ban pynreikam. Ha ka juh<br />

ka por lah ruh ban ïoh ha ki dur ki<br />

dulir ba malum mala (draft)<br />

* Kane ka kynthup ia ki projek shimet.<br />

* Link: http://www.adb.org/Projects/<br />

reports.asp<br />

* Ïa ki IEE la pyllait sha ki paidbah<br />

tang ynda la kyrpad shwa.<br />

* Ia ki thup lyngkot jong ki IEE la<br />

buh ha internet hapoh 120 sngi ha<br />

shuwa ba ka loan kan leit sha ka<br />

Board.<br />

* Ia ki “jingtip ki ba donkam”<br />

(“Relevant information”) kiba ïadei<br />

shaphang ka mariang la pyllait ha<br />

shuwa bad ha ka por ba dang phylliew<br />

sha kito ki briew kiba la shah ktah ha<br />

ka projek.<br />

* Ka kynthup ïa ki projek jong ki riew<br />

shimet<br />

* Link: http://www.adb.org/Projects/<br />

reports.asp<br />

* Ki Dulir ba malu mala (Drafts) lah<br />

ban ïoh ha shwa ban pyntreikam. Ia<br />

kine lah ban ioh na ka kyrdan jong ka<br />

sorkar ba iadei ba ka projek bad ruh<br />

na ka website jong ka <strong>ADB</strong> 4<br />

* Ka jingpynkhreh ba khatduh (Final<br />

plans) la pyllait da ka sorkar hadien<br />

ba la dep bad buh ha ka website jong<br />

ka <strong>ADB</strong>.<br />

* Kine ki jingpynkhreh lah ban ïoh<br />

ruh ha ki ktien trai (local languages)<br />

* Link: http://www.adb.org/<br />

Resettlement/plans.asp


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 45<br />

Ki jingpynkhreh na ka<br />

bynta ki briew tynrai<br />

(Indigenous Peoples<br />

Plans)<br />

Ka jingïa<strong>the</strong>h halor ki<br />

aiñ jingïada (Safeguard<br />

Policy Compliance<br />

Memorandum -SPCM)<br />

Ki jaid dulir<br />

(Document type)<br />

Ka kaiphot bad ka<br />

Report and<br />

Recommendation of <strong>the</strong><br />

President (RRP)<br />

* Ki rukom ïada bad pynbha ïa ka mariang.<br />

* Ka thong ban pyndep, ka lut ka sep (budget), bad ka jingkhmih<br />

bad jing<strong>the</strong>w.<br />

Ka long kaba donkam ïa ki projek ban pynkhreh na ka bynta<br />

kino kino ki jingthuh kiba ka lah ban ktah ia ki briew tynrai<br />

(Indigenous Peoples-IP). Kine barabor ki kynthup ïa kine ki<br />

jingtip harum:<br />

* Kano kano ka jingktah ne thuh kiba lah ban long kiba iohnong<br />

ne duhnong ïa ki riew tynrai.<br />

* Ka lad ban pyntikna ba kine ki riew tynrai kin ïoh ban<br />

shimbynta ha ka projek.<br />

* Ki lad ban iaid lait, pynduna, lane siew bai lut ïa ki jingktah ne<br />

julor jong ka projek halor ki riew tynrai.<br />

* Ban pyntikna ba ki jingïohnong kiba mih na ka projek kin<br />

ïarap ïa ki riew tynrai.<br />

* Ka lut ka sep (budget ) na ka bynta ki riew tynrai.<br />

* Ki rukom khmih bniah bad <strong>the</strong>w ïa kine baroh.<br />

Ka SPCM bad ki kaiphot halor kito ki projek kiba ka <strong>ADB</strong> ka<br />

mut ban pyntrei ki ïahap bad ki lai tylli ki aiñ jingïada ba la buh<br />

da ka <strong>ADB</strong>. Ha kajuh ka por ka SPCM bad ki kaiphot ki bud ïa<br />

ki kyndon kiba donkam ha ka ban pyntreikam ïa kitei ki aiñ.<br />

Kyrdan 3: Ka jingmynjur jong ka Board<br />

Ka jingtip kaba ki kynthup<br />

(Information it contains)<br />

Ka RRP ka dei ka dulir jingkyrpad (proposal) loan kaba la phah<br />

sha ka Board jong ki Directors (Board of Directors) na ka bynta<br />

ka jingmynjur jong ki. Kane ka jingkyrpad ka kynthup ia baroh<br />

ki jingtip kiba donkam ha kaban ïarap ïa ka Board ban rai lane<br />

ban kyntait ïa ka projek. Kine harum ki pyni ïa:<br />

* Mano ba kitkhlieh ïa ka projek ha ka <strong>ADB</strong>.<br />

* Mano ba kitkhlieh ha ka ri jong ka projek. (ka tnat ba<br />

pyntreikam)<br />

* Ka jingtip shaphang ka pla tyngka: ka dor jong ka loan, jingtip<br />

shaphan ki ba ïarap ban bei tyngka, bad ha kano ka por yn sam<br />

ïa ka loan.<br />

* Ka jingtip bad batai bajanai halor ka projek.<br />

* Kumno kata ka projek ka ïarap ïa ki jingthmu jong ka CSP<br />

jong kata ka ri.<br />

* Ka projek kaba jied ha shuwa hynrei bad la kyntait noh bad<br />

kaei ka daw ba la kyntait.<br />

* Ki thup jingtip jong baroh ki jingtohkit ba la lum ha kaban<br />

pynkreh ïa ka projek. Kine ki kynthup ïa ka ISA, EIA lane IEE,<br />

ka jingpynkhreh na ka bynta ki briew tynrai, jingkynriah shnong,<br />

ka ioh ka kot bad kiwei ki jingtohkit ïa ka rukom pyntrikam.<br />

* Mano ban ïashim bynta ha ki kam pynroi jong ka projek: ka<br />

sorkar, ki seng bhalang, ki paidbah ba shah ktah ha ka projek,<br />

kumta ter ter.<br />

* Jingmudui: ia ka projek don ba lah ban pyrshah bad kiei ki<br />

daw ne mat kiba ki pyrshah.<br />

* Jingma: jingma halor ka jingbamsap ha ka projek, ka lah ban<br />

long ba don ka tuh ka thiem lane jingpyndonkam bakla ïa ka<br />

pisa, ka rukom pynïaid ïa ka pisa-tyngka bad ka bor pynïaid<br />

jong ka sorkar.<br />

* Ki aiñ jong ka loan: kaei kaba ka sorkar ka dei ban kohnguh<br />

ha ka ban ïoh ïa ka loan khlem kano kano ka jingthut.<br />

* Kumjuh kum ha ka jingpynkhreh<br />

jingkynriah shnong<br />

* Link: http://www.adb.org/<br />

IndigenousPeoples/plans.asp<br />

* Ïa kane ka dulir la pynkhreh ha<br />

shuwa jong ka meeting jong ka<br />

Management Review (ka tnat ba dei<br />

puson ia ka rukom treikam jong ka<br />

<strong>ADB</strong>). Ia kane ka dulir la pynkhreh<br />

kyrpang tang na ka bynta jong ka<br />

<strong>ADB</strong> ophis. Namarkata ïa kine ki dulir<br />

ym lah ban ïoh paidbah.<br />

Mynno/lano bad nangno<br />

lah ban shem ia ki?<br />

* Ïa ki RRP la buh ha internet hadien<br />

ba ka Board ka la mynjur ïa ka loan<br />

* Ïa kito ki RRP jong ki riew shimet<br />

la pyllait tang hadien ba la khate noh<br />

ïa kito ki jingtip ba rieh.<br />

* Link: http://www.adb.org/Projects/<br />

reports.asp


46 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

Ki rukom mynjur halor<br />

ka loan (Loan<br />

agreement)<br />

Ki jaid dulir<br />

(Document type)<br />

Ka kaiphot halor<br />

jing<strong>the</strong>w khmih ïa ka<br />

imlang-sahlang bad ka<br />

mariang (Social and<br />

Environmental<br />

Monitoring Reports)<br />

Ka kaiphot halor ki<br />

jingïaid beit jong ka<br />

rukom ai loan<br />

(Progress Reports on<br />

Loan Tranche<br />

Releases)<br />

Ka jingïasoi halor ki<br />

rukom pynïaid ïa ka<br />

projek (Project<br />

Administration<br />

Memorandum-PAM)<br />

Ki jingkylla ha ki<br />

jingthmu/jingïaidkam<br />

jong ka projek<br />

(Changes in Project<br />

Scope)<br />

Ki jaid dulir<br />

(Document type)<br />

Ka kaiphot jong ki<br />

projek nba la dep<br />

(Project Completion<br />

Reports-PCR)<br />

Ka kaiphot halor ki<br />

jingkhein ïa projek<br />

ba la dep (Project<br />

Performance Audit<br />

Reports -PPAR)<br />

Ka jingmynjur ïa ka loan ba ïahap bad ki kam paidbah ka dei ka<br />

jingïasoi aiñ hapdeng ka <strong>ADB</strong> bad ka ri ka ba shim ram na ka<br />

bynta kano kano ka loan.<br />

* Ïa ki aiñ jingïasoi bad ki riew shimet ym shym la buh paidbah.<br />

Kyrdan 4: Ka rukom pyntreikam ia ka projek (Project Implementation)<br />

Ka jingtip kaba ki kynthup<br />

(Information it contains)<br />

Kine ki ai jingtip halor ka jingktah jong ka projek ïa ka imlangsahlang<br />

bad ka mariang bad kumjuh ruh ïa ki kyndon kiba ka ri<br />

shim ram bad ka <strong>ADB</strong> ki la shim ha ka ban pynduna iakino<br />

kino ki jingjot ne ktah jong ka projek. Kito ki ba shim ram ki<br />

pynbiang bad <strong>the</strong>p ïa ki dulir halor kine sha ka <strong>ADB</strong>.<br />

Ki kaiphot halor ka jingïaid beit jong ka kyrdon katkum ba la<br />

buh ha ka jingïasoi ïa ka loan. Ia ki Prokram lane ki aiñ jong ki<br />

loan la ju sam ha ki kyrdan.<br />

Ka PAM ka pynbiang ïa ki jingïasoi halor ka jingpyntreikam ïa<br />

ka projek ne prokram. Ia ki jingtip kiba mih nangne la<br />

pyndonkam da kito ki ba shim ram, ki tnat pyntreikam ïa ki loan<br />

bad projek, bad ka ABD ha ka ban peitthuh ïa ki projek bad ki<br />

jingktah jong ki. Ïa kane ka kaiphot la pynthymmai ha man ka<br />

por ba donkam, khamtam eh hadien jong ka jingkhmih ba shiteng<br />

snem bad hadien jong ka jingkylla jong ka jinglut, jingthmu bad<br />

ki rukom pyntreikam ïa ka projek.<br />

Hateng-hateng ïa ki jingthmu jong ka projek la pynkylla noh da<br />

kumwei. Ha kum kine ki jingkylla, ki dulir ba donkam la ju<br />

pynimh.<br />

* Na ka bynta ki jingïasoi mynjur<br />

hadien ka 1tarik u September 2005:<br />

Lah ban ïoh kum ki appendix kiba<br />

ïadei bad ka RRP<br />

* Na ka bynta ki jingïasoi mynjur ha<br />

shwa 1tarik u September 2005: Lah<br />

ban ïoh kyrpad hadien ka jingmunjur<br />

jong ka Board.<br />

* Ïa ki jingtip ba rieh la pyndonkam.<br />

Mynno/lano bad nangno<br />

lah ban shem ia ki?<br />

* La buh ha internet hadien ba la ai<br />

sha ka <strong>ADB</strong><br />

* Na ka bynta ki projek jong ki riew<br />

shimet, ïa kine ki kaiphot la aï sha kito<br />

ki briew kiba la shah ktah da ka<br />

projek.<br />

* Link: http://www.adb.org/Projects/<br />

reports.asp?key=reps&val=SEMR<br />

* La buh ha internet hadien ba la<br />

mynjur da ka Board.<br />

* Link: http://www.adb.org/Projects/<br />

reports.asp?key=reps&val=PRTR<br />

* La ban ïoh hadien ba kla mynjur.<br />

* Link: http://www.adb.org/Projects/<br />

reports.asp?key=reps&val=PAM<br />

* La buh ha internet hadien ba ïa kine<br />

ki jingkylla la munjur.<br />

Kyrdan5: Ka jingpyndep bad pynshongdor ïa ka Projek (Completion and Evaluation)<br />

Ka jingtip kaba ki kynthup<br />

(Information it contains)<br />

Ki PCR ki dei ki jing<strong>the</strong>w ba la <strong>the</strong>w da ka tnat Operations<br />

Evaluation Department (OED) jong ka <strong>ADB</strong> ïa ki projek<br />

hadien ba la pyndep.<br />

Ki PPAR ki dei ki jing<strong>the</strong>w ïa ki jingktah, jingïaidkam bad<br />

kyrsoi jong ki projek hadien ba la pyntreikam ïa ki. Ka<br />

Operations Evaluation Department (OED) jong ka <strong>ADB</strong><br />

ka pynïaid ïa kine ki jing<strong>the</strong>w.<br />

Mynno/lano bad nangno<br />

lah ban shem ia ki?<br />

* La buh ha internet ynda la dep<br />

phah sha ka Board.<br />

* Barabor lah ban ïoh ar snem<br />

hadien ba ka projek ka la dep.<br />

* Link: http://www.adb.org/<br />

Projects/reports.asp<br />

* La buh ha internet ynda la dep<br />

phah sha ka Board<br />

* Barabor lah ban ïoh lai snem<br />

hadien ba ka projek ka la dep.<br />

* ka thup lyngkot jong ka shuki<br />

(chairman) la buh ha internet<br />

hapoh 2 taïew hadien ba ka<br />

Development Effectiveness


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 47<br />

Ka jingpule halor ka<br />

jing<strong>the</strong>w bniah ïa ka<br />

jingktah jong ka<br />

projek (Impact<br />

Evaluation Study-<br />

IES)<br />

Committee (DEC) ka la phylliew<br />

jingmut halor ka kaiphot.<br />

* Kino kino ki jubab ba la ai da ka<br />

Management lane ka OED la da<br />

don la buh lang ha internet hadien<br />

ba la dep.<br />

* Link: http://www.adb.org/<br />

Evaluation/reports.asp<br />

* Kumjuh kum ki PPAR.<br />

Ki dulir airam halor ki jingïarap ha ka jingtrei jingktah (Technical Assistance Lending Documents). Nalor ki<br />

PPTA, don sa kiwei ki dulir halor ki jingïarap ha ka jingtrei jingktah kiba la pynmih ha ki por ba dang shu pynshisha<br />

ïa ki projek ha ki kyrdan ba dang shu sdang. Kine ki TA (Technical Assistance) ki long kiba donkam namar ha man<br />

ki projek/prokram jong ka <strong>ADB</strong> la sdang nyngkong da ki jingïarap ha ka jingtrei jingktah (technical assistance).<br />

Ki jaid dulir<br />

(Document type)<br />

Ki kot ai jingmut<br />

(Concept papers)<br />

Ki kaiphot halor ka<br />

jingïarap ha ka<br />

jingtrei jingktah<br />

(Technical<br />

Assistance (TA)<br />

Reports)<br />

Ki dulir kiba la pyni<br />

hapoh ka jingïarap ha<br />

ka jingtrei jingktah<br />

(Documents under<br />

Technical<br />

Assistance)<br />

Ki IES ki <strong>the</strong>w bniah ïa ki jingktah jong ki projek lane<br />

prokram ha ki por ki ban sa wan. Ki IES ki khmih ïa ki<br />

projek ha ka wei ka kynhun kiba ïahap ha ka juh ka rukom<br />

ne ha ka juh ka ri. Kine ki bniah ruh ïa ka jingktah jong<br />

bad ïa ka kam pynroi.<br />

Ka jingtip kaba ki kynthup<br />

(Information it contains)<br />

Ka dakhor (annex) jong man ki Country Strategy and<br />

Program (CSP) ki kynthup ïa ki kot ai jingmut (concept<br />

papers) na ka bynta ki TA bad loan kiba dang tyrwa. (Peit<br />

ïa ka synduk haneng halor ka CSP na kabynta ki jingtip ba<br />

khambniah)<br />

Ka kaiphot TA ka dei ka jingaibuit ban bei tyngka na ka<br />

bynta ban ai jingïarap ïa ki projek kiba ïahap bad ka jingtrei<br />

jingktah (technical assistance project). Kine ki kynthup ïa<br />

kine ki jingtip harum:<br />

* Jingbatai hakor ki jingeh lane ki mat kiba ka ka TA ka<br />

mut ban shim.<br />

* Kaba la khmihlynti ïa ki jingmih ne ka rai jong ka TA.<br />

* Ki kam ba kham kongsan ha ka TA.<br />

* Ki jinglut, ba ïadei bad ka lut ka sep (budget) bad ka<br />

tynrai jong ki rukom bei tyngka.<br />

* Jingpyntreikam ïa ka TA bad ki jingbatai halor ki bynta<br />

jong ka sorkar, ka <strong>ADB</strong> bad kiwei kiwei ki<br />

nongïashimbynta ha kine ki jingpyntreikam.<br />

* Ki kyndon kdew (Terms of Reference) na ka bynta kito<br />

ki seng aibuit (consultants) kiba ka <strong>ADB</strong> ka la shim wai.<br />

Ka projek jong ka TA ka donkam ïa ki katto katne ki<br />

kaiphot kiba ka dei ban pynmih. Kine ki kynthup ïa:<br />

* Ka jing<strong>the</strong>w bad pule sani ïa ka projek ba lada ka lah<br />

ban long ne em. (Feasibility studies)<br />

* Ki dur ne jingdro ba bniah jong ka projek (Detailed<br />

project designs)<br />

* Ki jingpeit bniah ha man ki bynta (Sectoral reviews)<br />

* Ki kaiphot jong ki seng aibuit (Reports by consultants)<br />

Mynno/lano bad nangno<br />

lah ban shem ia ki?<br />

* Ki dulir kiba dang malu mala bad<br />

ba khatduh la ban ïoh. (peit ha ka<br />

bynta jong CSP haneng)<br />

* Link: http://www.adb.org/<br />

Documents/CSPs/default.asp<br />

* La buh ha internet ynda la dep<br />

mynjur da ki bor bahalor (Board,<br />

President, lane Vice President)<br />

* Link: http://www.adb.org/<br />

Projects/reports.asp<br />

* La buh ha internet ynda la dep,<br />

hynrei ka sorkar ka lah ban mudui<br />

halor ki jingpynpaw ïa ki dulir<br />

hapoh ka advisory TA.<br />

* Lada ka ABD ka sngew donkam,<br />

ïa ki kaiphot ba malu mala jong<br />

kano kano ka ri hapoh ki TA lah<br />

ban sam sha ki nongïoh bynta<br />

(stakeholder) ha ka ri khnang ban<br />

kham ïarap ha ki liang iashimbynta<br />

bad syllok.<br />

* Link: http://www.adb.org/<br />

Projects/reports.asp?key=<br />

reps&val=TACR


48 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

Ki kaiphot halor ka<br />

jingïarap ha ka<br />

jingtrei jingktah<br />

(Technical<br />

Assistance<br />

Completion Reports)<br />

Ki kaiphot halor ka<br />

kheiñ ka diah ïa ki<br />

jingtreikam jong ka<br />

jingïarap ha ka<br />

jingtrei jingktah<br />

(Technical<br />

Assistance<br />

Performance Audit<br />

Reports -TPAR)<br />

Kine ki (kumba 2 sla) kaiphot ki kynthup ïa ka jingtip ba<br />

lyngkot bad bniah jong ka kaiphot ka TA bad kumjuh ruh<br />

ïa kine:<br />

* Jing<strong>the</strong>w ïa ki kam bad myntoi rung ha ka bad min na ka<br />

TA.<br />

* Jing<strong>the</strong>w bad peit ha baroh ki liang ïa ka kam jong ka<br />

TA.<br />

* Ki lynnong ne jingsneng ba kongsan kiba ka ka pule bad<br />

snewthuh.<br />

* Ki kam ba bud ba dei bad pynïaid bad ai jingmut.<br />

Ki TPAR ki <strong>the</strong>w ïa ki dur (design), rukom pyntreikam,<br />

bad ïa ki jingtrei jong ki projek jong ka technical assistance<br />

(TA) hadien katto katne snem hadien ba ki projek ki la<br />

pyntreikam. Man ka por, ïa ki TA la lum lang bad pynmih<br />

ha ka wei ka kaiphot.<br />

Kiwei ki jingtip kiba ïahap bad kano kano kano ka ri. (Country-Specific Information)<br />

Ki jaid dulir<br />

(Document type)<br />

Ka jingïa<strong>the</strong>h lok<br />

halor ki kam rat<br />

dyngkhong ïa ka<br />

jingduk (Poverty<br />

Partnership<br />

Agreement-PPA)<br />

Ka Buit ban<br />

pynreikam ïa ki<br />

prokram ha ka ri<br />

(Country Strategy<br />

and Program -CSP)<br />

Ka Buit ban<br />

pynreikam bad <strong>the</strong>w<br />

ïa ki prokram ha ka ri<br />

(Country strategy and<br />

program<br />

assessments)<br />

Ki Jingkhmih halor ka<br />

ïoh ka kot jong ka ri<br />

(Country Economic<br />

Reviews)<br />

Ka jingtip kaba ki kynthup<br />

(Information it contains)<br />

Ka PPA ka dei ka jingïateh kular hapdeng ka ri ba<br />

shimrambad ka <strong>ADB</strong>. Kane ka jingïateh kular ka thmu ha<br />

ka ban rat dyngkhong ïa ka jingduk. Ïa ka PPA ym donkam<br />

ban pyntreikam na ka bynta kito ki ri kiba don la ka jong<br />

ka prokram ban rat dyngkhong ïa ka jingduk.<br />

Ki CSP ki ruid laiñ ïa ki buit pyntreikam ha ki kam pynroi<br />

jong ka <strong>ADB</strong> na ka bynta ki por ba shen (medium-term).<br />

Ka CSP ka rai ruh ha kano ka dur bad katno ki ri ki lah ban<br />

shim ram. Ki CSP ki long ki tynrai ba bha tam ban ïoh<br />

jingtip halor ki kam jong ka <strong>ADB</strong>.<br />

Kine ki dei ki dulir ba la thoh ha kaba ïadei bad ka<br />

jingpynkhreh ïa ka CSP, bad ki kynthup ïa ki jingbniah<br />

halor ki: jingrat dynkhong ïa ka jingduk, ïoh ka kot,<br />

mariang, aiñ pyntreikam, ïa ki shynrang/kyn<strong>the</strong>i, bad projek<br />

shimet (private sector) jong ka ri. Kine ki jing<strong>the</strong>w<br />

(assessment) kin long ki khmat jong ka CSP Initiating<br />

paper5 (khmih harum) kiba ha ka juh ka por kin ïalam sha<br />

ka draft CSP (dulir malu mala jong ka CSP) bad ïarap ban<br />

phylliew jingmut bad ki nongïohbynta/shimbynta jong ka<br />

ri.<br />

* Ki batai ïa ka ioh ka kot jong ka ri ha ka kata ka por.<br />

* Ki peit bniah ïa ka shen bad shipor (short- and medium<br />

term) jong ki lad ka ïoh ka kot.<br />

* Kheiñ bad <strong>the</strong>w ïa ka rukom treikam jong ka ri.<br />

* Ai jingbatai bniah ïa ki jinglong jingman jong ka ïoh ka<br />

kot bad kumno. Kane ka dulir ka ïarap ruh ia ki ri kumno<br />

ban pynïahap/ïadei ïa ki rukom treikam lada don ka kylla<br />

ha ka ïoh ka kot jong ka ri.<br />

* La buh kha internet hadien ba la<br />

sam sha ka Board<br />

* Link: http://www.adb.org/<br />

Projects/reports.asp<br />

* La buh kha internet hadien ba la<br />

sam sha ki nongpynïaid bad ka<br />

Board<br />

* Link: http://www.adb.org/<br />

Evaluation/reports.asp<br />

Mynno/lano bad nangno<br />

lah ban shem ia ki?<br />

Lah ban ïoh paidbah.<br />

* Link: http://www.adb.org/<br />

Publications/category.asp?id=<br />

4000<br />

Khmih ïa ki Concept Papers ha ki<br />

synduk kiba ïadei bad ki project.<br />

* La buh ha internet ynda la dep<br />

* Ki nongïoh bynta/shimbynta ki<br />

lah ban ïoh ïa ki dulir malu mala<br />

ha ka por ba dang phylliew jingmut<br />

halor ki projek.<br />

* Link: http://www.adb.org/<br />

documents/assessments/<br />

default.asp<br />

* La buh ha internet ynda la dep<br />

* Ki nongïoh bynta/shimbynta ki<br />

lah ban ïoh ïa ki dulir malu mala<br />

ha ka por ba dang phylliew jingmut<br />

halor ki projek.<br />

* Link: http://www.adb.org/<br />

Documents/CERs


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 49<br />

Ki Jingtip kyllum halor ka <strong>ADB</strong> (General <strong>ADB</strong> Information)<br />

Ki jaid dulir<br />

(Document type)<br />

Ki meeting, mat, jong<br />

ka Board (Board<br />

meetings schedule,<br />

minutes and<br />

summaries.)<br />

Ki kaiphot jing<strong>the</strong>w<br />

halor ka projek<br />

(Evaluation Reports)<br />

Ki kaiphot ba shi sien<br />

shi snem jong ka<br />

(<strong>ADB</strong> Annual<br />

Reports)<br />

Ka jingtip kaba ki kynthup<br />

(Information it contains)<br />

Kane ka dulir ka lum ïa ki ki mat, jingthoh bad ka rai jong<br />

ka jingïalang (meeting) jong ka Board jong ki Director<br />

(Board of Directors). Kane ka lah ban kynthup ïa ki jing<br />

buh dak halor ka rukom vote ha ka meeting.<br />

Kine ki kynthup:<br />

* Ki kaiphot jingkheiñ (audit) halor ka jingtrei jong ka<br />

projek.<br />

* Ki jingpule tohkit bad <strong>the</strong>w halor ka jingktah jong ka<br />

projek.<br />

* Ki jing<strong>the</strong>w halor ki prokram jingïarap ha ka ri.<br />

* Ki jing<strong>the</strong>w halor ki jingïarap ïa kito ki prokram kiba<br />

ïadei bad ki tnat (sector) bapher bapher.<br />

* Ki kaiphot halor ka jing<strong>the</strong>w ba shisien shi snem.<br />

Ki kaiphot halor ka jing<strong>the</strong>w ba shisien shi snem ka pyni<br />

ïa ki thup lyngkot (summary) halor ki jing<strong>the</strong>w ïa ki kam<br />

bad jingshem ha kata ka snem. ha ka juh ka por ka <strong>the</strong>w<br />

bad pyni ïa ka jingtrei jong ka <strong>ADB</strong>.<br />

Ka pyni ïa ki dulir jong ka jingtreikam jong ka <strong>ADB</strong> ha<br />

kata ka snem. Ïa kine ki jingtip la buh kyllum ha ka rukom<br />

ïathuh ter ter bad ha ki rukom kot jingkheiñ.<br />

Kumno lah ban ïoh ïa kine ki dulir (How to obtain <strong>the</strong>se documents)<br />

1) Kumno ban wad jingtip ha ka website jog ka <strong>ADB</strong> (Access <strong>the</strong> <strong>ADB</strong> website).<br />

Mynno/lano bad nangno<br />

lah ban shem ia ki?<br />

* Ïa ki jingtip halor ki meeting jong<br />

ka Board la buh ha internet 3 taïew<br />

shuwa ka meeting.<br />

* Ïa ki batai bniah (minute) jong<br />

ka meeting la buh ha internet 60<br />

sngi hadien ka meeting.<br />

* Link: http://www.adb.org/BOD/<br />

default.asp<br />

* La buh ha internet hadien ba la<br />

ai sha ki bor pynïaid<br />

(Management) bad ka Board.<br />

* Ïa ka thup lyngkot jong Ka shuki<br />

ba halor (Chair’s summary) la buh<br />

ha internet hapoh 2 taïew jong ka<br />

jingïaphylliew jingmut jong ka<br />

Development Effectiveness<br />

Committee (DEC)<br />

* Link: http://www.adb.org/<br />

Evaluation/reports.asp<br />

* Lah ban ïoh paidbah ha man ka<br />

shi sien shi snem jong u bnai April.<br />

* Link: http://www.adb.org/<br />

Documents/Reports/<br />

Annual_Report/<br />

Ka website jong ka <strong>ADB</strong>- www.adb.org ka long ka lad ba nyngkong eh ban ïoh ïa ki jingtip halor ka <strong>ADB</strong>. Kumba<br />

la pyni ha ki synduk halor, ïa ki jingtip halor kino kino ki phang ba donkam lah ban ïoh lyngba kine ki weblink. Ka<br />

A website jong ka <strong>ADB</strong> ka kynthup ruh ïa ki lad ban treikam bad khaïi pateng -http://www.adb.org/business/<br />

opportunities/, bad lyngba kane lah ban bud ïa ka jinglong jong ka projek ba dang shu pynbna, ba thymmai, ki loan<br />

bad ki jingïarap ha ka trei ka ktah (technical assistance).<br />

Don katto katne ki por kiba ka <strong>ADB</strong> ka la buh shna kyrpang ki website na ka bynta kano kano ka projek/prokram ne<br />

kam kaba khring ïa bun ki jyngkylli na ki nongshong shnong bad seng bhalang bapher. Ki nuksa ia kum kine ki<br />

website kiba ka <strong>ADB</strong> ka shna ki kynthup ïa ka Chashma Right <strong>Bank</strong> Irrigation Project, Sou<strong>the</strong>rn Transport<br />

Development Project, Dali-Lijiang Railway Project, Nam Theun2 Hydroelectric Project, Nam Leuk Hydropower,<br />

bad ka Tonle Sap Initiative. Ïa kine lah ban ïoh na http://www.adb.org/Projects/proj_websites.asp.<br />

Ki atiar kiba ryngkat bad ki dulir ka <strong>ADB</strong> ha ban lum jingtip ki long ki Index bad ki Style guide, kiba pynkhreh ïa ki<br />

jingtip halor ki ktien (terminology) bad jingbatai ïa ki tien lyngkot (acronyms) bad kam jong ka <strong>ADB</strong>. Ïa kine lah<br />

ban ïoh na: http://www.adb.org/Help/Index/default.asp<br />

2) Kumno ban kyrpad ban ïoh jingtip na ki nongtrei jong ka <strong>ADB</strong> (Request information from <strong>ADB</strong> staff).<br />

Lada ka internet kaba phi don kam shah ban sei (download) ïa ki dulir kiba heh, lane lada ïa ki dulir ym pat buh ha<br />

internet, phah ïa ki jingkyrpad jong phi na ka bynta ban ïoh jingtip sha kine khlieh/ophis jong ka <strong>ADB</strong>:


50 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

● Ki ophisar lane tnat (department) kiba kitkhlieh ïa ka projek (<strong>ADB</strong> officer or department responsible<br />

for <strong>the</strong> project). Ïa ka jingbthah halor U/ka nogpynïaid ïa ka projek lah ban ïoh na ka kot batai lane<br />

(Project Profile) ki dulir jingtip halor ki projek na internet (Project Information Document webpage),<br />

ka synduk halor kan ïarap halor kane. Ki jingbthah jingtip na ka bynta man ki tnat(department) jong ka<br />

<strong>ADB</strong> lah ban shem ha ka Appendix III.<br />

● Ka tnat ïoh jingtip bad ïathuh paidbah (Public Information and Disclosure Unit (InfoUnit), ka tnat jong<br />

ki treikam ba shabar. (Department of External Relations). Phah ïa ki jingkyrpad na ka bynta ki jingtip<br />

sha disclosure@adb.org. 6<br />

● Ki Resident Missions. Ki Resident Missions jong ka <strong>ADB</strong> bad ki ophis jong ka <strong>ADB</strong> ha kano kano ka<br />

ri ki dei ban pyntreikam ïa ka jingtip bad ïathuh paidbah ïa ki dulir kiba la kdew ha neng. Ka dei ruh<br />

ban pynbiang ïa ki jingtip halor ki projek, prokram bad aiñ treikam kiba ïadei bad ka ri jongphi. (khmih<br />

ïa ka Appendix IV na ka bynta ki jingtip jong ki nongpynïaid). Ka <strong>ADB</strong> ka don ki Resident Missions<br />

ha ki 16 tylli ki ri ha kylleng jong ka dewbah Asia. 7 Nalor kine, ka <strong>ADB</strong> ka don ki ophis ha Philippines,<br />

ka mission offices ba pynkha kyrpang ha Gujarat (India), Papua New Guinea, East Timor, bad Vanuatu<br />

na ka bynta ka South Pacific, bad ki Ophis Nong Mihkhmat (Representative Offices) ha ka US<br />

(Washington, DC), Japan (Tokyo), bad Europe (Frankfurt, Germany). 8<br />

U Shalaj na Nepal u dang shu tip ba ka sorkar, lyngba ka jingbei tyngka da ka <strong>ADB</strong>, ka mut ban shna surok<br />

bah ha ka jaka kaba u sah. U Shalaj u don hok ban tip ba jia aïu ha man ki kyrdan jong ka projek. Harum ki<br />

sei ki jing batai ïa ki dulir kiba u Shalaj u lah ban ïoh ha man ka teng jong ka projek jong ka <strong>ADB</strong> (<strong>ADB</strong><br />

Project Cycle).<br />

Ka <strong>ADB</strong> ka mut ban ai ram tyngka sha ka ri Sri Lanka na ka bynta ka surok bah (Highway Project)<br />

Ka <strong>ADB</strong> Country Strategy & Program (drafts & khatduhl)<br />

Lah ban ïoh ha ki ktien trai ri<br />

Ka <strong>ADB</strong> ka pynkhreh ïa ka TA ha ka ban <strong>the</strong>w bniah ïa ki jingmyntoi na ka surok<br />

Ka Project Cycle Ki kaiphot ka PPTA<br />

jong ka <strong>ADB</strong> Initial Poverty & Social Assessment<br />

Ki Dulir jingtip halor ki projek<br />

(Project Information Document (PID)<br />

Ki nongrei jong ka <strong>ADB</strong> staff ki leit sha Sri Lanka bankhmih bniah ia ka projek<br />

Ka jing<strong>the</strong>w ïa ka mariang<br />

Ki jingpynkhreh ha kaba ïadei bad ka jingkynriah shnong.<br />

Ki jingpynkhreh na ka bynta ki briew tynrai<br />

Ïa ka PID la pynthymmai (Updated PID)<br />

Ki jing ring dur & khmih (Design & Monitoring Framework)<br />

Ka <strong>ADB</strong> & ka Sorkar ki mynjuh bad ïaid shaphrang bad ka projek surok<br />

Ia ki Dulir la buh ha<br />

internet lane lah ban ïoh<br />

lada kyrpad<br />

Ka kaiphot bad ai jingmut jong u/ka President (Report & Recommendation of <strong>the</strong> President)<br />

Ki jingmynjur halor ki Loan (Loan Agreement)<br />

Ïa ka PID la pynthymmai (Updated PID)<br />

Ka Sorkar ka sdang ban pyntreikam shna ïa ka Surok<br />

Ki kaiphot halor ka khmih ïa ka imlang sahlang bad ka mariag<br />

Ïa ka PID la pynthymmai (Updated PID)<br />

Ki kaiphot ba khatduh kiba mih na ki TA la ai da ki seng ai jingmuts (Consultants)<br />

Ka jingthoh halor k jingpynïaid ïa ka projek (Project Administration Memo)<br />

Lah ban ïathuh lada don kano kano ka jingpynkylla ha ka projek<br />

Ki kaiphot halor ka jingïaid bei jong ka projek la pynmih da Loan Tranche<br />

Ki kaiphot halor ka Projek ba la dep<br />

Ki kaiphot jingkheiñ halor ki jingtrei jong ka projek<br />

Ka jingpule bniah bad <strong>the</strong>w halor ka jingktah jong ka projek ba la dep


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 51<br />

3) Ki jingtip halor ka ABD lah ban ïoh na ka ophis jong ka <strong>ADB</strong> Public Information Centers lane na ka<br />

Headquarters Library.<br />

Baroh ki dulir kiba la plie paidbah lah ban ïoh na ka Library bad Public Information Centre (PIC) jong ka ophis<br />

khliehduh (Headquarter) jong ka <strong>ADB</strong>. Ïa kine ki jingtip lah ruh ban ïoh na ki PIC jong ki Resident Missions ha<br />

Jakarta, bad ka Pacific Liaison and Coordination Office ha Sydney. Ha man ki PIC ki don ki computer bad internet<br />

ha kaba ki paidbah ki lah ban pyndonkam ha ka ban wad jingtip na ki website jong ka <strong>ADB</strong>. Ïakynduh/ peit ïa kine<br />

ki PIC na ka bynta ki jaka treikam lane ophis ba tikna bad por treikam jong ki: ka PIC ha Manila– adbpub@adb.org,<br />

+632 632 5883 or +632 632 5894; ka PIC ha Jakarta– adbirm@adb.org, +6221 251 2721 lane 5798 0661 (direct);<br />

ka PIC ha Sydney– adbplco@adb.org, pmoala@adb.org lane sshute-trembath@adb.org, +612 8270 9444.<br />

Kan long ruh ka ba ïarap lada phi leit sha ki Resident Mission (wat sha kito ki bym don ki PIC) ban lum jingtip. Da<br />

phone shuwa khnang ba phin lah ban pyn tikna ïa kip or ophis treikam; bad kylli lada ka ophis ka shim pisa ne em<br />

na ka bynta kino kino ki dulir bad kumjuh ruh kylli ba lada donkam ne em ban ïakut shuwa ban leit (appointment).<br />

Ka long ruh kaba bha lada phi rah ryngkat bad ki jaid jingpyn ithuh (Identity card) sorkar kum ki license ñiah kali<br />

(driver’s license) bad election ID, na ka bynta ban kham suk.<br />

4) Synniang ïa ki khubor lyngba ka email jong ka <strong>ADB</strong> (Subscribe to <strong>ADB</strong>’s email notification system).<br />

Phi lah ruh ban synniang ha http://www.adb.org/Disclosure/contact.asp na ka bynta ka khubor lyngba ka email. Ha<br />

ka website haneng phi lah ban kdew ïa kum kino ki jaid jingtip ki kwah ban ïoh. Ha kane ka rukom, phi lah ban ïoh<br />

ïa ki dulir jong ka <strong>ADB</strong> ha man ka por lyngba ka e-mail.<br />

Ki buit ban Kyrpad Jingtip (Tips on Information Requests)<br />

Harum ki dei ki buit kiba phi lah ban pyndonkam ha man ka por ba phi kyrpad jingtipna ka <strong>ADB</strong>.<br />

1) Ïa leh ban ïoh ka kot jong ka aiñ pynbna jong ka <strong>ADB</strong>. (<strong>ADB</strong>’s disclosure policy) na http://www.adb.org/<br />

Documents/Policies/PCP/PCP-R-Paper.pdf. Ïa ka kot halor ki aiñ jong ka Operations Manual (OM) lah ban<br />

ïoh na http://www.adb.org/Documents/Manuals/Operations/OML03-1sept05.pdf. Ka kot halor ka OM ka<br />

ïarap ïa ki nongtrei ka <strong>ADB</strong> ha ka ban pyntreikam ïa ki aiñ jong ka <strong>ADB</strong>.<br />

2) Kdew tikna ïa kum kino ki jaid jingtip kiba phi kwah. Lada lah ban long, synrap lang ha ki kot jingkyrpad<br />

jong phi ïa ki kyrteng jong ka projek, ka tarik kaba ïa ka projek la mynjur, bad ka ri kaba ka projek ka<br />

pyntreikam.<br />

3) Wat lada phi leit mih lade sha ki ophis jong ka <strong>ADB</strong>, buh ïa ki jingkyrpad jingtip jong lyngba ki shithi ba<br />

tikna. Wat lada phim ïoh jubab lane ïa ki jingkyrpad jong phi ym lah ban ai, kane kan lah ban ïarap ïa phi ban<br />

tip kumno ban bud dien ïa ki jingkyrpad jong phi sha ka <strong>ADB</strong>.<br />

4) Buh Carbon copy (cc) ïa ki jingkyrpad jong phi sha ka Department jong ka Director of <strong>the</strong> External<br />

Relations (Director of <strong>the</strong> External Relations Department). 9 Kane ka Department ka kitkhlieh ba baroh<br />

ki nongtrei jong ka <strong>ADB</strong> ki dei ban bud kat kum ka aiñ pynbna (disclosure policy) jong ka <strong>ADB</strong>.<br />

5) Ka <strong>ADB</strong> ka dei ban pyntip ïa phi ba ka la ïoh ïa ki jingkyrpad jong phi hapoh 5 sngi jong ki sngi<br />

treikam. Ka <strong>ADB</strong> ka dei ruh ban pyntip ïa phi hapoh 30 sngi halor ki jingtip kiba phi pan. 10 Lada kim<br />

lah ban ai ïa ki jingtip ki ba phi kyrpad, ki dei ban ai ki jingthoh ba tikna ïa ki daw ba balei kim lah ban ai ïa<br />

kine ki jingtip. Kynmaw ban kdew ïa kitei kamram jong ka <strong>ADB</strong> ha ki shithi kyrpad jongphi, ha kane ka<br />

rukom ka <strong>ADB</strong> kan tip ïa ka hok jong phi.<br />

6) Ïa ki jingtip ba rieh ruh lah ban pynbna lada kine ki jingtip ki long kiba kham kongsan na ka bynta ka<br />

jingbha jong ki paidbah ban ïa ka jingmynsaw ka ba lah ban mih na kane ka jingpynbna paidbah. Ïa kane la tip<br />

kum “public interest override” 11 .<br />

7) Ïai pynkynmaw man ka por: La da phim ïoh ïa ki jubab halor ki jingkyrpad jong phi hapoh 30 sngi , phah<br />

ïa ka shithi pynbud ban pynkynmaw ïa ka jing kyrpad ba nyngkong jong phi. Phi lah ban carbon copy ïa ka<br />

jingkyrpad ba ar jong phi sha u Director General ka department.<br />

8) La da lah shah kyntait noh ia ka jing kyrpad jong phi lane lada ka <strong>ADB</strong> kam shym lah jubab ïa ka<br />

shithi pynbud jong phi, thoh sha ka Public disclosure Advisory Committee (PDAC) jong ka <strong>ADB</strong> bad<br />

kyrpad na ka bynta ka jing peitbniah sa shisien. Ka Public disclosure Advisory Committee (email:<br />

pdac@adb.org, fax: 632-636-2640) ka dei ka tnat peit khmih bad shimti ïa kito ki jingkyrpad kiba la shah


52 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

kyntait. Kane ka tnat ka dei ban pyntip ïa phi ba ka la ïoh ïa ki jingkyrpad jong phi hapoh 5 sngi jong ki<br />

sngi treikam, bad ka dei ruh ban pyntip ïa phi hapoh 30 sngi halor kino kino ki rai kiba ka shim halor<br />

ki jingkyrpad jong phi.<br />

9) Lada PDAC ka pynskhem ba ïa ki jingkyrpad jong phi lah shah kyntait, hynrei phi sngew bad tip tikna ba ki<br />

jingkyrpad jong phi ïa kine ki dulir ki long kiba donkam na ka bynta ban iada ïa ka ka imlang sahlang na kino<br />

kino ki jingmynsaw ne jingjot kiba lah ban mih na ka projek jong ka <strong>ADB</strong>, pyrshang ban leit sha ka department<br />

jong ka Accountability Mechanism hapoh ka <strong>ADB</strong> bad khmih lada ki lah nee m ban ïarap ïa phi.<br />

10) Lada phi dang ïakynduh bun ki jingeh wat hadien ba phi la pyrshang ïa baroh ki lad, leit sha ki Seng NGO<br />

(NGO Forum) kiba ïadei bad ka <strong>ADB</strong> lane ka Jaka ai jingtip jong ka <strong>Bank</strong> (<strong>Bank</strong> Information Center)<br />

na ka bynta ka jngïarap kumno lah ban pyntreikam ïa ki jingkyrpad jong phi.<br />

Dang donkam bun ki jingpynbna<br />

Ki aiñ pynphriang khubor thymmai jong ka <strong>ADB</strong> (new <strong>ADB</strong> communications policy) ha ka ban ïa<br />

nujor bad ki aiñ barim jong ka ki la long kiba kham, hynrei, wat la katta ruh, ki rukom jingpynbna jong<br />

ka <strong>ADB</strong> ki dang duna bun shah ha ka ban ïa nujor bad ki rukom pyntreikam jingpynbna ha tullup<br />

pyr<strong>the</strong>i (international best practices). Ki seng bhalang (Civil society) namarkata ki dei ban tip ba ïa ka<br />

<strong>ADB</strong> dang donkam ban pynbor ban pyntip ba ka jingbun ha ka trei khuid (transparency)-wat la ki dei<br />

ha ki jing kular ne jingtrei- ki long kiba kongsan ha ka ban ïarap ym tang ban tei ïa ka kyrteng jong ka<br />

<strong>Bank</strong> bad kumjuh ruh kan ïarap ha ka ban pyntreikam khambha ïa ki kam pynroi jong ka <strong>Bank</strong>. Ha<br />

kane ka rukom kan pyntikna ba kito kiba dei ban ïoh jingmyntoi na ka projek kin lah ban ïashim bynta<br />

ha ki aiñ pyntreikam jong ka. Harum ki dei kato katne ki buit kiba ki seng bhalang ki lah ban pyndonkam<br />

ha ka ban ngiat ïa ka <strong>ADB</strong> ban pyntreikam bad kham pynbha ïa ki rukom pyntreikam jong ka:<br />

1) Pynbna ïa baroh ki dulir kiba donkam. Kine ki long ki dulir kiba ïa mynta ym pat pynmih<br />

paidbah hynrei ki kynthup ïa ki jingtip ba kham donkam ha ka ban ïarap ïa ki trai shnong ban<br />

kham sngewthuh ïa ki rukom treikam jong ka <strong>ADB</strong> ha ki baroh ki liang: 1) Ki dulir jong ka<br />

Board, kum ki jingthoh(transcripts), ki kot malu mala ba khatduh jong ki RRP (final draft RRPs),<br />

ki buit bad aiñ pyntreikam (strategies and policies), bad 2) Ki dulir kiba ïadei bad ki projek<br />

shimet (private sector documents) kum ki kot ai jingmut jong ka projek (project concept clearance<br />

papers) bad ki kaiphot jong ki projek shimet bala dep (completion reports for private sector<br />

projects).<br />

2) Pynkylla ïa baroh ki dulir ba donkam sha ki ktien trai. Kambun na ki dulir ba kongsan jong<br />

ka <strong>Bank</strong>– kynthup ïa ki aiñ, ki jingtyrwa ïa ki projek (project proposals), jing<strong>the</strong>w ïa ka jingktah<br />

ïa ka mariang bad jingkynriah jaka shong,– lah ban ioh tang ha ka ktien phareng. Namarkata,<br />

kane ka jingtip kan ym lah ban poi sha ki ba bun ki briew kiba shah ktah da ka jingairam jong ka<br />

<strong>ADB</strong>.<br />

3) Pyntreikam ïa ki rukom jingkyrpad ba laitluid. Ban pynïahap bad ki rukom treikam tyllup<br />

pyr<strong>the</strong>i, hapoh ka <strong>ADB</strong> dang donkam ban rah kham hajrong ïa ki rukom pyntreikam<br />

jingkyrpad(PDAC) da kaba pynkup bor ïa kane ka kam sah ki tnat ba laitluid (kan kham bha<br />

lada phah sha ka Compliance Review Panel), kum ka lad na ka bynta kito ki jingkyrpad ba la<br />

shah kyntait.<br />

1. Ïa ki projek la shna, ban pyntreikam da ki seng shimet (private company) na ka bynta katno katne snem<br />

kumba la ïa munjur bad hadien kata la aiti biang sha ka sorkar ban pynïaid.<br />

2. Kine ki kot ki ai jngmut ha ka ban pynkhreh ne pynbiang ha shwa ban sdang ïa kano kano ka kam ne projek.<br />

3. Hadien ba dep pynbiang ïa ki dulir ba pynkhreh (initiating paper) bad ha dien ba ïa ki prokram la dep pynbiang<br />

hynrei ha shwa ba ka meeting jong ki nongpynïaid ba ha khlieh jong ka Board.<br />

4. Ka aiñ jong ka <strong>ADB</strong> halor ka jingpynkynriah shnong/jakashong jubor ka kdew ba dei ban ka kamram jng ka<br />

<strong>ADB</strong> ban pyntip ïa kito ki briew kiba shah ktah ha ka projek ïa ki “jingtip” halor ki jingsiew pisa bad kiwei<br />

pat ki lad ha shuwa ka meeting jong ka Management Review Meeting (MRM). Ka meeting jong ka MRM ka<br />

shong ha ki jaid projek, ka meeting ba nyngkong ka juh long hapdeng 8-32 taïew ha shuwa ba ka Board kan<br />

rai halor ka projek.


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 53<br />

5. Ki kot ha ka ban ïarap ïa ka CSP ha ka ban khmih ïa ki lad ban sdang ïa ka projek.<br />

6. Ïa ki jngkyrpad lah ruh ban phah sha ka Cindy Malvicini (cmalvicini@adb.org) ka ba long ka External<br />

Relations Specialist<br />

7. Ka <strong>ADB</strong> ka don ki Resident Mission ha kine ki ri: Afghanistan, Bangladesh, Cambodia, China, India, Indonesia,<br />

Kazakhstan, Kyrgyz Republic, Lao PDR Mongolia, Nepal, Pakistan, Sri Lanka, Tajikistan, Uzbekistan, Viet<br />

Nam.<br />

8. Ïa ki jaka shong bad jingtip halor kine ki ophis lah ban shem ha http://www.adb.org/About/field.asp bad ha ka<br />

Annex IV jong ka kot lyngkdop (<strong>Toolkit</strong>s).<br />

9. Ka Ann Quon (aquon@adb.org) ka dei ka Director jong ka OER , bad u Jeffrey Hiday (jhiday@adb.org) kum<br />

u Director General.<br />

10. Lada ka <strong>ADB</strong> ka la ïoh ïa ki jingkyrpad ha kiwei ki ktien nalor ka ktien phareng, ka aiñ jong ka ka long ba ïa<br />

ki nongtrei hapoh ka <strong>ADB</strong> la ai pork ham bun khnang ba kin lah ban pynkylla ktien ïa kine ki jingkypad.<br />

11. Kine ki jingpynbna ki kham khia bad don hok ban pyni paidbah namar kilong kiba donkam na ka bynta ka<br />

jingbha/myntoi jong u paidbah.


54 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

7<br />

KA <strong>ADB</strong> HA KA THAIN SHATEI LAMMIHNGI<br />

JONG KA INDIA<br />

(<strong>ADB</strong> in India’s NE1 )<br />

Ka jingwan jong ka <strong>ADB</strong> ha ka thain lammihngi jong ka India ka long kaba thymmai, hynrei ka rukom wan iuh kjat<br />

jong ka kaba long kyndit bad ha ka rukom kaba i pher khamtam lei lei naduh u snem 2004 ka long kaba pynkhuslai<br />

shibun, bad halor kane donkam ban da peit bad bishar bniah. Ki jingpynshai shaphang ka jingwan iuhkjat jong ki IFI<br />

ha ka thain lammihngi ki don ha ka kot ai jingtip ba la ai kyrteng “Insiduous Financial Institutiions in India’s North<br />

East.” Ia kane ka kot jingpyntip la pynmih da ka “Inter cultural Resources and Forum for Indigenous Prospectives &<br />

Action.” Harum ki dei ki jingpyni ba lyngkot na ka kot jingpyntip shaphang ka <strong>ADB</strong> ha ka thain lammihngi.<br />

Ki projek jong ka <strong>ADB</strong> kiba dang iaid mynta (Existing <strong>ADB</strong> Projects)<br />

Bynta Projek Loan Amount Snem ba la mang Jinglong mynta<br />

(Sector) (Jingairam) (Year of Approval) (Status)<br />

Jingpynmih Jingpynmih bording ha Assam 150 M $ US 10 Dec-2003 Dang iaid (Active)<br />

bording (Assam Power Sector Development<br />

(Power/<br />

Energy)<br />

Programme)<br />

Jingpynmih bording ha Assam-II<br />

(Assam Power Sector Development<br />

Programme-II)<br />

100 M $ US 10 Dec-2003 Dang iaid (Active)<br />

Ka jingbei pisa sha ka Lafarge 10% (Katno ym tip) Dang iaid (Active)<br />

Surma Cement (Jingtih mar poh<br />

khyndew ha Meghalaya) <strong>ADB</strong><br />

funding to Lafarge Surma Cement<br />

Mining in Meghalaya<br />

Amount not known<br />

Ka jingpynmih bording (Power and Energy)<br />

Ka <strong>ADB</strong> bad ka JBIC ki iadon bynta da ka jingbei tyngka ha ki kam pynmih bording ha ka thain shatei lammihngi<br />

(NE). Ka jingiarap jong ka <strong>ADB</strong> ha ki kam pynmih bording ki kynthup ia ki bynta ba kham donkam, kum ki<br />

jingpynthymmai ia ki tnat pynmih bording (power sector reform); ban kyntiew ia ka jingpyndonkam ia ki marpoh<br />

khyndew ha ka rukom kaba seisoh (promotion of higher efficiency and low carbon power sources); ki jingpynheh,<br />

weng ia ki jingeh bad ki jingpyndonkam ba pura ia ki rukom T & D (expansion, de-bottlenecking and optimization of<br />

T & D systems); jingpynkhlain ia ki tnat treikam khnang ban pyntreikam ia ki jingpynkylla katkum ka ain Electricity<br />

Act of 2003; ki jingiarap ban kyntiew ia ka jingtreilang ki seng shimet bad jingpynshlur ha ki rukom pyrkhat ban<br />

pynmih bording (promotion of private sector participation and encouraging energy strategy); ki jingpynthikna ban<br />

pynneh bad pynbha ia ka mariang bad ia ka imlang ka sahlang (ensuring environmental and social sustainability). Ka<br />

<strong>ADB</strong> ka kham pynnoh ki jingiarap sha ki jingpynmih, jingpynbha ia ki kor pynmih ding (grid) bad ia ki jingsam ia ka<br />

bording (power transfer).<br />

Ki Prokram pynmih bording ha Assam (Assam Power Sector Development Programme)<br />

Ia ki prokram pynmih bording jong ka Assam (Assam Power Sector Development Programme 2 ) la iarap da ka <strong>ADB</strong>.<br />

Ka Sorkar India bad ka <strong>ADB</strong> ha u snem 2002 ki la iamynjur lang ban kyrshan ia ki jylla Assam ha ki bynta jong ka<br />

jingpynthymmai ia ka mang tyngka bad ki jingpynmih bording. Ia kine ki jingkyrshan la kynthup lang ha ka rukom<br />

pyrkhat treikam ka <strong>ADB</strong> na ka bynta ka ri India (<strong>ADB</strong>’s Country Strategy Program for India). Ka <strong>ADB</strong> ka la buh<br />

kyndon ruh lyngba ka Sorkar Kmie (Central govt 3 ) ba khnang ban ioh ia ka pisa jingiarap, ka sorkar Assam ka dei<br />

shuwa ban pyni ia ka “jingkut jingmut” ban phiah ia ka Assam State Electricity Board (ASEB) ha ki san bynta; Ka


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 55<br />

Assam Power Generation Corporation Limited (APGCL), ka Assam Electricity Grid Corporation Limited (AEGCL),<br />

ka lower Assam Electricity Distribution Company Limited (LAEDCL) ka Central Assam Electricity Distribution<br />

Company Limited (CAEDCL) bad ka Upper Assam Electricity Distribution Company Limited (UAEDCL).<br />

Ia ka jingpynthymmai jong ka ASEB ba la dep sdang katkum ki TA 4 (Technical Assistance) ba mynshuwa, bad ia ki<br />

rukom treikam ban kham myntoi (profit centred approach) la dep pynrung ha ki 14 tylli ki lympung treikam (distribution<br />

circles) kum ka bynta kaba nyngkong ha kaban phiah bad ban pyntreikam (corporatising) ia ki tnat ba pher bapher<br />

jong ka ASEB. Ha kaba iadei pat bad ki jingkhein jingdiah halor ka lut ka sep, ki ophis heh (headquarters) ki la phiah<br />

lypa la ka jong ka jong khnang ba ia ka jingkhein pisa (financial performance) jong kawei kawei ka lympung treikam<br />

(circle) yn lah ban peit bha.<br />

Ki projek pynmih bording ha ka thain shatei lammihngi (North East Power Development Project)<br />

Ki jingiabuit ka <strong>ADB</strong> halor ka North East Power Development Project 5 kan long kum kajingbynrap ia ka jingthmu<br />

“Bording ia baroh ha u snem 2012” (“Power for All by 2012”) da ka sorkar India ha ka thain shatei lammihngi.<br />

Katkum ka jingaibuit jong ka <strong>ADB</strong>, ki lad jingiarap ba la don lypa (locally available resources), kiba kynthup ia ki bor<br />

pynmih ding lyngba ka um (hydro power), kynja lyer ba mih napoh khyndew (natural gas) bad ki bording ba lah ban<br />

ioh shi ioh na ka mariang (renewable energy sources) yn iarap pynioh bad pynwandur da ki jingaibuit ka <strong>ADB</strong>. Nalor<br />

kine, ka <strong>ADB</strong> kan aibuit ruh kumno ban sam (distribution) bad ban pynskhem bha ia ki jingtreikam ka tnat pynmih<br />

bording (power sector). Ia ki jingaibuit (TA) yn pyntreikam ha ki ar bynta : (i) ka jinglum jingtip halor ka jinglong ka<br />

bording ha ka thain shatei lammihngi bad (ii) ka jingpyrkhat bniah halor ki jingthmu bei tyngka (investment) jong ka<br />

<strong>ADB</strong> sha ki katto katne ki jylla jong ka thain shatei lammihngi. Nalor kane, ka Bynta-I (Phase-I) jong kane ka projek<br />

kan kynthup ia ka jinglum ia ki jingpyntip (report) bad ia ki jingpynshongnia halor ki jingpynmih bording (energy<br />

sector-issues) bad ruh ki jingaijingmut (strategy) bad ki bynta ban ioh jingiarap pisa (investment priorities). Ka<br />

Bynta-II (Phase-II) kan kynthup ia ka jingshim jingkhein (evaluation) halor ki jingthmu bei tyngka ba la pynkhreh da<br />

ka MDONER, bad kane kan kynthup lang ia ki jingpynshongnia bad jingsngewthuh ba paka halor ki buit treikam<br />

(technical) jinglong ka mariang (environmental), ka jingdon pisa (financial), ka jinglong ka ioh ka kot (economic), ka<br />

jinglong ka imlang ka sahlang (social), bad ka jinglong ki tnat treikam (institutions)


56 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

<strong>ADB</strong> Technical Assistances (TAs) or Projects in Pipeline<br />

Sector<br />

Energy/<br />

Infrastructure<br />

Energy/<br />

Infrastructure<br />

Energy/<br />

Infrastructure<br />

Energy/<br />

Infrastructure<br />

Energy/<br />

Infrastructure<br />

Energy/<br />

Infrastructure<br />

Energy/<br />

Infrastructure<br />

Energy/<br />

Infrastructure<br />

Infrastructure<br />

Infrastructure<br />

Infrastructure<br />

Governance<br />

Governance<br />

Governance<br />

Governance<br />

Trade<br />

Trade<br />

Agriculture<br />

Tourism<br />

Environment<br />

Assistance Product<br />

PPTA: IND 35290-01. NorthEast<br />

Region Urban Development – I<br />

PPTA IND 38584-01. NorthEast Power<br />

Development Project<br />

TAR: IND 3713. NorthEastern State<br />

Roads<br />

NER Transport Capacity Development<br />

TAR:IND 36012. Inland Water<br />

Transport Sector Development Strategy<br />

PPTA: IND38260-01. NorthEast<br />

Region Urban Development – II<br />

Assam Integrated Flood Control and<br />

River Erosion Mitigation Project (CP)<br />

Urban Management Support in <strong>the</strong><br />

NorthEast Region (CP)<br />

TAR:STU 37030. Subregional<br />

Transport Connectivity Project (India).<br />

SASEC<br />

TAR:STU 36462. Subregional Corridor<br />

Operational Efficiency Study in <strong>the</strong><br />

South Asia Subregion<br />

TAR: OTH Technical Assistance for<br />

SASEC Information & Communication<br />

Technology Development Plan<br />

TAR: IND 36348. Budget procedure<br />

reform, Computerization, and<br />

expenditure Management (Assam)<br />

Capacity Building for Project<br />

Management and Community<br />

Mobilization in <strong>the</strong> NE region<br />

TAR: IND 36055. Capacity building for<br />

fiscal reforms in Sikkim<br />

TAR: IND 36308. Assam Governance<br />

and Public Resource Management<br />

Program<br />

NorthEast Region Assessment and<br />

Development Strategy<br />

TAR: IND 37407. NorthEastern States<br />

Trade & Investment Creation Initiative<br />

Agribusiness Development Support<br />

TAR: IND 037367. SASEC HRD & CP<br />

in <strong>the</strong> Tourism Sector<br />

TAR: OTH 37014. Regional Air<br />

Quality Management Project. SASEC<br />

State/Region<br />

Multi states<br />

Multi sates<br />

Multi states<br />

Multi sates<br />

Multi states<br />

Multi sates<br />

Assam<br />

Multi States<br />

SASEC<br />

SASEC<br />

SASEC<br />

Assam<br />

Multi States<br />

Sikkim<br />

Assam<br />

Multi States<br />

Multi States<br />

Multi States<br />

SASEC<br />

SASEC<br />

Grant/Loan<br />

1000,000 $. DFID<br />

800,000 $ UK Govt<br />

& 200,000 by GOI<br />

900000 $<br />

900000 $ JSF &<br />

225000 $ GOI<br />

800000 $<br />

800000 $<br />

800000 $<br />

800000 $ <strong>ADB</strong> &<br />

200000 $ GOI<br />

250000 $ <strong>ADB</strong><br />

450000 $ <strong>ADB</strong><br />

1,000000 $<br />

UK Government &<br />

262000 $ by GOA<br />

600,000$<br />

600,000 $ (DFID) &<br />

222750 $ by GOS<br />

700,000 $ (DFID) &<br />

175000 $ by GOA<br />

750,000$<br />

500,000 $ (grant) &<br />

125000 $ GOI<br />

1000000$ (DFID)<br />

600000 $<br />

400,000 $ (JSF)<br />

Year<br />

Jun, 2004<br />

Aug 2004<br />

Aug 2004<br />

Nov 2002<br />

Nov 2004<br />

Aug 2004<br />

Aug 2004<br />

Dec 2003<br />

Jul 2003<br />

Feb 2005<br />

June 2003<br />

Aug 2004<br />

Dec 2003<br />

Jul 2003<br />

Aug 2004<br />

Oct 2004<br />

Oct 2003<br />

Dec 2004<br />

Dec 2004<br />

Period<br />

Oct 2004 to April<br />

2005<br />

Cancelled/on hold<br />

Nov 2004-Aug 2005,<br />

Firm loan for 2006<br />

Feb – Aug 2003<br />

September 2005 to<br />

April 2006<br />

PPTA for 2005<br />

Firm loan for 2007<br />

Feb – Sept 2004<br />

Sep 2003 – March<br />

2004<br />

April 1 – Aug 2005<br />

Sept 2003 – Nov<br />

2004<br />

ID 2005<br />

Feb 2004 – Jul 2004<br />

Oct 2003 – Jun 2004,<br />

Firm loan for 2007<br />

PPTA 2005<br />

Dec 2004 to July<br />

2005.<br />

Firm loan for 2006<br />

Jan 2005 – June 2006<br />

Feb 2004 – Jan 2005


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 57<br />

Ka <strong>ADB</strong> ka la kdew shai ba ka thain shatei lammihngi kan long kum ka lynti (corridor) kaban lam sha ka khaii ka<br />

pateng (economic integration) bad kiwei kiwei ki ri jong ka dewbah Asia ba shathie (South Asia) bad kaba shaphang<br />

mihngi jong ka Asia (South East Asia). Ka <strong>ADB</strong> ka shim ia kaban lamkhmat ia ka thain shatei lammihngi (NE) ha<br />

kaban pynbha ia ki rukom kit jingkit da ki kali (transportation) bad ki rukom pyntip (communication), ki jingpynbha<br />

ia ka sor (urban Development), ki jingkyntiew ia ka die ka thied jong ki mar rep (Agri business), ki jingpynbha ia ka<br />

rukom pynmih bording (Power Reforms), khnang ban pynlong (facilitating) ia ka thain shatei lammihngi kum ka lad<br />

ban ia khaii (sub-regional trade) bad kiwei ki rib a marjan jong ka Asia. Ka <strong>ADB</strong> ka shim ba kine ki jingpyrshang<br />

lamkhmat (initiatives) jong ka ha ka liang ka khaii ka pateng (trade) na ka bynta ka thain shatei lammihngi ki long<br />

kiba donkamm khnang ban pynthymmai bad ban pynbha ia ka rukom khaii (trade) bad ban pynmyntoi ia ka jingbei<br />

pisa (investment) jong ka <strong>ADB</strong> ha kine ki jylla jong ka thain shatei lammihngi. Ka jinglam khmat jong ka <strong>ADB</strong> kan<br />

wan rah ruh ia ka jinglong kaba biang ha kaban ioh ia ki jingbei tyngka mna ki seng shimet (private sector investments)<br />

khnang ban pynlah ia kane ka thain ba kan ia shim bynta ha ki jingiakhaii bad ka pyr<strong>the</strong>i baroh kawei (global) bad ruh<br />

ha ki rib a marjan (regional trade) ban pynseisoh ia ka jingshimbynta jong ki riew shimet (private players)<br />

Ki Projek surok ia ki jylla ba shatei ka thain lammihngi (North Eastern State Roads Project)<br />

Ki projek surok (Road Project) jong ka <strong>ADB</strong> ha ka thain lammihngi jong ka India ki <strong>the</strong>w ban iarap ha kaban pynbha<br />

ia ki surok bah bad ruh ban pyniasnoh ia ki lynti bad kiwei kiwei ki surok bah jong ka ri India baroh kawei, nangta ruh<br />

bad ki lynti surok bah jong ki ri b a marjan (sub-regional level network). Ha ka jingpyrkhat jong ka <strong>ADB</strong>, ki phra tylli<br />

ki jylla jong ka kane ka thain lammihngi kin ialong kum kawei ka thain da ka jingpynlong jong kine ki projek surok,<br />

bad da kine ki projek kin sa jied kino ki surok (national highways, state highways bad ki surok district kiba pynbiasoh<br />

bad ki nongbah jong ki jylla, bad kiwei kiwei ki surok rit jong ki district) kiban long ki lad ban pyniatylli ia ka thain<br />

baroh kawei (regional intergration) Kine ki projek surok kin pynsuk (facilitate) ruh ia ka khaii ka pateng jong ka<br />

thain lammihngi bad ka ri India baroh kawei bad ruh sha ki ri ba marjan (neighbouring countries). Ka jingaibuit lane<br />

TA kan shim shuwa (prioritized) kumba 2,500 KM ka surok da kaba shim jingkhein ia ka jinglong ka surok, ki<br />

jingiaid kali, bad ki jingpyniasoh jong kine ki surok (connectivity 6 )<br />

Ki Dulir Pyrkhat kam ha kaba iadei bad ka leit ka wan – Ki surok ha ka thain shatei lammihngi. (Nor<strong>the</strong>astern<br />

Region Transport Capacity Development Concept Paper)<br />

Ki dulir pyrkhat kam ba la tip kum “<strong>ADB</strong>’s Nor<strong>the</strong>astern Region Transport Capacity Development Concept paper of<br />

17 August 2004”, ka pyni ia ki jingthmu ha kaban wanrah ia ki jingmyntoi ba khyndiat snem (medium-term institutional<br />

development), kynthup ruh ia ki prokram ai jinghikai (training), ki rukom ai jinghikai (framework for training), ki<br />

jingthoh bniah halor ki jingiakren (consultants) ban pynbha ia ka jingtrei bad jingkitkhlieh (accountability) jong ki<br />

tnat ba dei peit ia ki surok (road sector institutions) ha ki jylla jong ka thain shatei lammihngi.<br />

Ia ka dulir pyrkhat kam (concept paper) la pynkhreh halor ka nongrim ba ki tnat treikam jong ki 8 tylli ki jylla (public<br />

works departments) ha kane ka thain shatei lammihngi kata ia ka jylla Assam, Arunachal Pradesh, Meghalaya, Nagaland,<br />

Tripura, Mizoram, Manipur bad Sikkim ki duna ha ka bor ban pyrkhat, rukom shna, jingpyntreikam, jingbuddien ia ki<br />

projek surok (planning, engineering, supervision and monitoring of road development works) bad ki duna ka<br />

jingsngewthuh ha kaban pyntreikam ia ki projek heh ba bei tyngka na shabar (externally funded projects), bad ki duna<br />

ka jingtip jingstad ban pynkhreh ia ki jingthoh jingtar kiba iadei bad ki projek baheh (project report) bad kiwei kiwei<br />

ki jingtreikam (investigations)<br />

Ka Bynta-II ki Surok Nongkyndong (Rural Roads Sector-II)<br />

Ka Bynta ba-ar (Second Phase) jong ka Rural Roads Sector-II ka kynthup ia ka jylla Assam na ka bynta ka projek ba<br />

ar-kyrdan (two-stage) ba la kyrshan da ka Asian Development <strong>Bank</strong>. Ia ki rukom surok Nongkyndong (Rural Road<br />

Systems) la thmu ban pyntreikam lyngba ki prokram ba ar kyrdan (2 stage): nyngkong, baroh ki shnong nongkyndong<br />

ba don palat 1000 ngut ki nongshong shnong yn pyniasoh ia ki da ki surok ba paka (all-wea<strong>the</strong>r roads), nangta par ia<br />

ki shnong nongkyndong ba don palat 500 ngut ki briew ruh pyniasoh lang da ki surok. Ka <strong>ADB</strong> ha kaba iadei bad<br />

kane ka liang ka lah da iaid shakhmat (initiated) ha kaba ai jingiarap lyngba ka Rural Roads Sector I project ha ka<br />

jylla Madhya Pradesh bad Chattisgarh bad ka la kynthup ruh ia ka jylla Assam, Orissa bad West Bengal ha ka kyrdan


58 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

ba ar (Second Phase) jong ki jingpyntreikam surok. Ki jingthmu jong kane ka projek ki kynthup ban pynduna ia ka<br />

jingkyrduh (poverty) bad ruh ban kyrshan ia ka roi ka par (economic growth) jong ka thain shatei lammihngi (Nor<strong>the</strong>ast)<br />

da kaba (i) plielad ia ki lynti khaii (markets) ki kam ki jam (jobs) bad ki lad pynbha ia ka imlang sahlang (social<br />

services), kynthup ruh ia ka koit ka khiah bad ka jingpule puthi (health and education); (ii) pynbha ia ki nongkyndong<br />

(rural habitations) da kaba pyniasoh ia ki da ki surok ba paka (all-wea<strong>the</strong>r road connections)<br />

Ka Rukom Leit Jingleit da ki Wah Bynta-I (Inland Waterway Sector-I)<br />

Ka <strong>ADB</strong> ka ia kyrshan pisa ia 3 tylli ki projek (3 waterway projects) ka sorkar India na ka bynta ki rukom leit jingleit<br />

da ki wah (water transport) kaba kynthup ia ka bynta Brahmaputra-Barak kum kawei na ki lynti um (waterway).<br />

Kane ka long katkum ki jingthmu jong ka plan ka <strong>ADB</strong> na ka bynta ka ri India (<strong>ADB</strong>’s 2003-2006 Country Strategic<br />

Plan for India). Ka jingthmu ka kynthup ban pynjur ia ka jingiasnohktilang hapdeng ki ri jong kane ka thain (subregional<br />

cooperation) lyngba kine ki rukom leit jingleit da ki wah hapdeng ka India bad ka Bangladesh (Waterway<br />

linkages between India and Bangladesh). Jingpynkhuid (Dredging) ia ki wah heh bad wah rit ba iaid ki lieng kit<br />

jingkit jong ka thain (navigational fairways in <strong>the</strong> region), ki jingpynbiang ia ki jaka ba paka khnang ban suk ka<br />

jingleit na baroh ki liang jong ka um bad ruh ki surok (intermodal terminals), kine ki long ki mat kiba kham kongsan<br />

jong kane ka projek. Ka jingthmu treikam ka kynthup ruh ia ka jingpynthymmai (redefining) jong ka rukom trei kam<br />

ka tnat Inland Waterways Authority of India bad ka jingpynkhlain ia ki rukom bei pisa (financing capability) nangta<br />

ka kynthup ruh ban pynjur ia ka jingiajan hapdeng ka India bad Bangladesh da kaba pynbha ia ki jingiateh (existing<br />

agreements) khnang ban pynsuk ia ka leit jingleit da ki wah hapdeng kine ki artylli ki ri (cross border inland waterway<br />

transport between India and Bangladesh).<br />

Ka rukom leit jingleit da ki wah Bynta-II (Inland Waterway Sector-II)<br />

Ka thong jong ka Inland Waterway Sector-II kumba la batai ha ka dulir pyrkhat kam (<strong>ADB</strong> Concept paper) jong ka<br />

<strong>ADB</strong> ka long ban pynbha ia ka synshar khadar (good governance) da kaba pynkhlain ia ka tnat ba dei peit ia ka leit ka<br />

wan da ki wah. Ka Inland Waterways Authority of India (IWAI), kum ka tnat ban pyntreikam ia ki jingpynbha bad<br />

jingpynheh ia ki lynti jong ki wahbah (National Waterway System). Kane ka jingthmu ka long ban pynsuk, pynheh,<br />

pynjur bad pynshongtat ia ka leit ka wan lyngba ki wah ha ka thain (sub-region), kan pynjur ruh ia ka jingiadei ba jan<br />

hapdeng ki ri jong ka thain (sub-regional cooperation) khamtam hapdeng ka India bad ka Bangladesh. Ki jingthmu<br />

bei pisa ka long ban pynbha (improving) ia kumba 2500 KM jong ki lynti wah jong ka ri India. Kane ka kynthup ia<br />

ki bynta jong ka National Waterway 2 bad sha lyndet ka Dibrugarh ha ka thain shatei lammihngi bad ka National<br />

Waterway 3 ha Kerela, kan kynthup ruh ia ki jingthmu ka National Waterways ha Orissa da kaba pynkhuid (dredging)<br />

ia ki wahrit (inland waterway), jingshna ia ki jinghikai shaphang ki kam iadei bad ki wah (construction of river<br />

training works), jingpynbiang ia ki jaka ba paka khnang ban suk ka leit ka wan lyngba ki surok bad ki wah bad ruh ki<br />

tiar ki tar ha kum kine ki jaka (intermodal terminals and <strong>the</strong>ir associated equipment 7 )<br />

Ki projek ban pynbha ia ki sor Bynta I & II (Urban Development Project Phase I & II)<br />

Ka jingthmu ka long ban kyntiew ia ka koit ka khiah ki paidbah bad ban pynbha ia ki rukom treikam treijam ha sor.<br />

Ka projek ka ringdur ha kaban pyniar ban pynbha, pynheh ia ki sor bad ban kyntiew ia ka ioh ka kot, ban pynduna ia<br />

ka jingduk jingkyrduh (reduction of poverty), ban pynbha ia ka synshar khadar ha sor (enhancing of urban governance)<br />

bad pynkhlain ia ki rukom treikam jong ki (institutional capacity) Ki jingpynthymmai ia ki tnat treikam b ad ia ki<br />

rukom trei kam (policy and institutional reform) ki long ki kongsan ha kane ka projek. Ki jingaibuit lane Technical<br />

Assistance ba la pynkhreh da ka <strong>ADB</strong> na ka bynta ka thain shatei lammihngi (Nor<strong>the</strong>ast Region Urban Development<br />

(Phase I & II) ka kynthup ia – ka um (water supply), jingkhuid bad jingbred jakhlia (sanitation and waste management/<br />

water supply & sanitation 8 ). Ka Bynta I (Phase I) ka kynthup ia ka Shillong (Meghalaya), Gangtok (Sikkim), Aizawl<br />

(Mizoram), Agartala (Tripura) bad Kohima (Nagaland), nangta ha ka Bynta II (Phase II) kan iarap aibuit ia ka Imphal<br />

(Manipur), Itanagar (Arunachal Pradesh), Dispur & Guwahati (Assam). Ka jingiarap (Technical Assistance) na ka<br />

bynta ka projek kan long ha ka dur jong ka jingshim jingkhein kumno ban pyntrei ia ki projek ha kine ki nongbah,<br />

haduh katno ki donkam ia ka pisa (financing), peit ia ki jingiarap ha ki por ba la leit ha ki sor (review past support to<br />

<strong>the</strong> urban sector), lum jingtip halor ka ioh ka kot jong u paitbah (conduct a socio economic survey), lum jingtip halor<br />

ka duk ka kyrduh (poverty economic survey).


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 59<br />

Ka jingaibuit lane Technical Assistance halor ka phang “Urban Management Support in <strong>the</strong> North East Region” lane<br />

“ka jingiarap ban pynbha ia ki Sor ha ka thain shatei lammihngi” ka pyni ia ki thong bad ki jingthmu ban iarap ia ki<br />

tnat treikam ha sor (urban local bodies), ha kaban pynkhreh bad pyntreikam ia ki jingthmu khnang ban pynlong ia<br />

kine ki tnat kiba seisoh (efficient) bad kiba laitluid ha ka jingtrei jong ki (autonomous local self governments) Ki<br />

jingpynthymmai ia ki rukom khein bad lum khajna (computerization of municipal databases for tax billing collection<br />

and reassessment), lum jingtip halor ki jingdonkam ba kongsan ha ka imlang sahlang (Surveying basic infrastructure<br />

conditions) bad jingpynbiang ia ki kot kdew (preparation of digitized maps), lum jingtip ia ki jaka ki puta bad jingdon<br />

jingem (property and infrastructure databases) khnang ban sngewthuh kumno ban bei pisa ia ki projek bapher bapher<br />

(investment planning), kine ki long ki mat ba kongsan jong ki jingaibuit lane Technical Assistance.<br />

Ka jingkha-i pateng bad ka Jingbuh pisa ban pynmih phoida (Trade and Investment)<br />

Ka jingthmu jong ka <strong>ADB</strong> ka long ban pyndonkam ia ka thain kaba shatei jong ka lam mihngi, haka ban wanrah ka<br />

jingiadei bad jingiatrei lang ha ka jingdie jingthied bad ka thain dewlynnong kaba shathie sharum kaba ki khot ka<br />

South Asia. Ka jingtrei kam jong ka <strong>ADB</strong> hangne ha thain kaba shatei jong ka lam mihngi, kum ki kam ba iadei bad<br />

ka shna surok shna lynti bad ban shna ia ki bormet kiba lah ban wanlam khubor kylleng ka pyr<strong>the</strong>i baroh kawei; ka<br />

jingtei ia ki nongbah; ka jingpynkyntiew ia ka die ka thied halor ki mar kiba mih na rep ka riang; ka jingthaw ia ki bor<br />

met kiba mih na ka um; bad kiwei kiwei de, ki long ba ka <strong>ADB</strong> ka thmu ban pynkiew pynkhlain ha ka jingiadei ha ka<br />

liang ka die ka thied bad ka jingbuh pisa ha katta ka rukom ban iohnong. Ka <strong>ADB</strong> ka la pyllait ia ka TA ia kane ka<br />

jingthmu jong ka hangne ha thain kaba shatei jong ka lam mihngi ha u bnai risaw u snem 2004. Kane ka pyni balei ka<br />

jinkha-i pateng bad jingbuh pisa ban pynmih phoida ha kane ka thain, namar kane ka wanlam ia ka jingbun ne<br />

jingiohnong jong ka ri India hi baroh kawei, ha ka liang ka die ka thied bad jingkynshew pisa kaba la pyntreikam hi<br />

da ka <strong>ADB</strong> bad kiwei kiwei ki IFI. Ka jingai jingiarap kaba ki ong ka TA ka pyni ruh ba hangne ha thain ka long ka<br />

ba duna bha,; bad yn kham iohnong bha lada ki ia trei lang bad ki hima kiba shajan jum ki hima Bangladesh, Bhutan,<br />

Nepal bad ka hima China 9 . Ka <strong>ADB</strong> ka pyrkhat ba ka kam kha-i pateng bad kane ka jingpuhpisa ban pymih phoida<br />

hangne ha thain ka dei kaba donkam, haka ban pynbha, pynkiew ia ka rukom iaid iew jong kane ka thain shane; bad<br />

ban pynkih, pynibang ia ki seng shimet ban kin trei ha kane ka thain. Ka <strong>ADB</strong> ka ong ruh ba dei ban kyrshan bad ban<br />

shim kabu ia kito ki jait kha-i pateng halor ki mar kiba lah ban wanlam bun ha ka liang ka jingiohnong. Kane ka bank<br />

ka kdew ruh ha ka hima Assam , bad kiwei kiwei ki jaka ha kane ka thain, kiba dang long khlaw bha, ki bym pat don<br />

mano mano ruh ban ktah ia ka spah kaba ki don kumba la thaw hi; bad ruh ha ka lynti kaba bteng ia ka hima Nepal bad<br />

Bhutan lynba ka hima West Bengal bad lynba ka hima Sikkim, kine ki long ki jaka ki ban plie lad lynti ban tei ia ka<br />

kam kha-i pateng halor ki mar kiba mih na ka rep ka riang.<br />

Ka TA 10 ka thmu ban pynkiew shuh shuh ia ka bormet jong ki seng riew shimet hangne ha thain kaba shatei jong ka<br />

lam mihngi. Wat lada don ki jingeh ruh, ka jingthmu ka <strong>ADB</strong> ka long ban pyntrei ha katta ka rukom ka ban wanlam<br />

ia kane ka thain sha khmat rynkat bad ki ri ba na shabar India ha ka liang ka iewbah iewsan. Ka TA ruh ka thmu<br />

kumjuh hi, ha kaba ka kam ia die ia thied jong ka SASEC ha kham khlain ban kham jan ha ka jingiadei jong ka na<br />

kawei ka shnong sha kawei pat. Ka <strong>ADB</strong> ruh ka mynjur kumjuh, ban wanlam ia kane ka thain sha khmat, ban ioh ia<br />

shim bynta bad ki iew bah iew san jong ka pyr<strong>the</strong>i hi baroh shi tyllup kaba ki ong ki global market; bad ban pynkhlain<br />

ia kito ki riew shimet ha ka ban wanlam ruh kumjuh ia ki sha khmat; bad ha ka juh ka por kane kan kyntiew ia ka ri<br />

India ha ka jingiadei jong kane ka thain bad ka South Asia bad ki khappud shnong jong ka , kaba ki khot ka Greater<br />

Mekong Subregion.<br />

Tourism<br />

Ka ju iai long ba ka <strong>ADB</strong> ka pyni ia kane ka thain lam mihngi kum ka jaka ka ba iai long ka thain kaba sah kumjuh,<br />

ka bym ju don mano mano ruh ban tip bha shaphang jong ka, ka pyni ia ka kum ka jaka ka dang long sotti ha ka bym<br />

don mano mano ruh ban ktah ia ka, ka ba dang long kumba la thaw, ha jingdap jong ka da ka spah mariang ka ba dang<br />

iphuh iphieng. Kane ka jinglong jong ka, ka plie lad lynti ban shna pisa ha ka ban tei ia ka da kaba wanrah ia ki breiw<br />

na bar ban wan peit kai ia ka, bad ban shna ki jait jingialeh kai ki ba pher ba pher bad pyni ia ki briew ia ka niam ka<br />

rukom jong ki, ban pyni ia ka rukom im ki nongkyndong ha ki shnong rit, bad kiwei kiwei pat. Ka <strong>ADB</strong> ka la kdew<br />

shai ba ka torisim (ki ju ong tourism ia ki nong leit jingleit, nongshang pyr<strong>the</strong>i ne maphusor) ka long ka kongsan baka


60 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

SASEC kan pyntrei kam bha kham kloi kum ha u snem 2000 11 . Ka SASEC ka pyni ba ka tourism kan long ruh ka ba<br />

kongsan ha poh ka iatylli lang ha ka jingtrei jong ka bad ki thain rit ruh. Ka seng kaba ia trei lang na ka bynta ka<br />

tourism (working group) la thaw ia ka da ka SASEC prokram, bad ka pyni shuh shuh ban kan trei khnang na ka bynta<br />

kito ki jait jingiarap ne ki lad ki ban tei ia u jait bynriew jong ka thain. Ka meeting ka ba lai jong ka ne ka seng<br />

(working group) kaba la long ha u July 2003 ka la ia sngewthuh jingmut halor ar tylli ki kyndon kita ki long kumne:<br />

ka Buddhist circuits (ka jingiaid maphusor) bad ka ecotourism ka ba iadei bad ka pyni phuh iphieng ia ka mariang ka<br />

ba ka tynrai jong ka, ka long na ka leh niam leh rukom jong kane ka thain hi. Ka jingpynkhreh ne ka plan kaba ha u<br />

snem 2003 12 ka ba iadei ban tei ia ka tourism jong SASEC, ka la kynthup hi ia kitei ki ar tylli ki kyndon ki ba la kdew<br />

ha neng , bad ki kdew ruh ia kito ki ba kongsan kiba iadei kumno ban pynkhlain bor bad ban tei ia ki spah khyndew,<br />

mariang jong ki briew jong kane ka thain 13 . Ka tnat ba iadei ha ka jingbatai, jingai nuska na ka bynta kane ka seng la<br />

pyni ha ka Regional Cooperation Strategy bad ka prokram na ka bynta u snem 2004 ban kyrshan ia ka seng tourism<br />

hapoh ka SASEC 14 .<br />

North East Region Assement and Development Strategy concept paper<br />

Kane kot shemphang ka ba btai ia ka rukom pyniad kam, bad jing<strong>the</strong>w, jingbniah jong ka thain lam mihngi bad kaba<br />

dei na ka bynta ki buit ki lynti ha ka ban tei ia kane ka thain, ka kdew shai ia ki mat ba kongsan ki ba pynkhlain shuh<br />

shuh halor jong ka jingtrei kam jong ka <strong>ADB</strong> hapoh kane ka thain lam mihngi bad ka jing thaw ia ka seng ka ban ai<br />

buit ai bor, ban pynduna ia ka jingduk jong kane ka thain. Kane ka kot ka kdew ia ki mat kongsan kum ka jingiarap<br />

ban tei ia ka thain hi baroh kawei, kine ki long ba donkam kyrkieh ban pynkhreh na ka bynta kane ka thain lam<br />

mihngi ha ka ioh ka kot jong kane ka thain hi kaba ki ong ka Economic and <strong>the</strong>matic sector work (ESTW). Kane ka<br />

sngewthuh shai ba hangne ha thain lam mihngi ka don ka jingiashaniah jong kawei shnong ha kawei pat ka shnong<br />

ha ka imlang sahlang. Bun ki ESTW ba la thaw la sdang pyntrei kam ha ka shnong Sikkim. Kine ki ESTW kin peit<br />

bniahh ha ki shnong kum ka Assam, Arunachal Pradesh, Meghalaya, Manipur, Mizoram, Nagaland bad ka Tripura.<br />

Kane kot shemphang ka btai halor ki buit ki lynti jong ka <strong>ADB</strong> kumno ka shim nyngkong eh ia kito ki jingtyrwa<br />

projek kiba ia khun ban ioh tyngka. Kane ka kot la buh khmat lypa ban pynwan nia lada don kano kano ka daw ba ha<br />

ka thain lam mihngi, nalor ba ka ioh bai seng, ne kiwei pat ki jingiarap tyngka na ka sorkar kmie (ka long haduh<br />

khyndew phew percent 90% kum ki grant) haduh ba pyni ba ha baroh kawei ka ri shityllup ka ioh bun hi kane ka<br />

thain lam mihngi ha ka liang ka pisa na ka sorkar kmie. Hangne phi iohi ba kat kum ka jingong jong ka <strong>ADB</strong>, ka ioh<br />

ka kot jong kane ka thain lam mihngi ka iai long kabam don lad don lynti ban tei bor met ia la ka shnong, bad haba<br />

phin ia khein bad ka ri hi baroh kawei, ka thain lam mihngi ka dang long ka jaka kaba dang duk , kaba ki trai<br />

nongshong shnong kim lah trei kam trei jam, bym nang trei, bym nang pynroi bad ba ki jaitbynriew ki dang iai sah<br />

bieit. Kane ka kot ka ong shuh shuh ba jingiarap ia ka thain lam mihngi kan dei ban kham long ka ba tyneh, ba jur<br />

shuh shuh ba ka sorkar ka ri India kadei ban pynkhlain shuh shuh na ka bynta ka ne ka thain ka ki ong “ka thain ba<br />

duk, ba bieit ba <strong>the</strong>m ba sah marwei” ba dei ban wanrah rynkat bad kiwei pat ki thain pdeng shnong ka ri kiba ka ioh<br />

ka kot, ka imlang sahlang ka la kiew bha shakhmat.<br />

Ka TA ba kane ka kot shemphang ka tyrwa kan sa tei ia ki (i) jingpule jinputhi kiba iadei bad ka synjuk seng bad<br />

synshar khaddar bad ia ka jingiathuh hyndai hynthai ban tip ia ka tynrai jong kawei pa kawei ka hima hangne ha thain<br />

(ii) Ka jingpule bniah ha ka ioh ka kot ha kawei pa kawei ka hima jong ka thain lam mihngi. (iii) ka jingpule jingputhi<br />

ba <strong>the</strong>w ia ki jingdonkam ban dei ban shim nyngkong ne khmih bniah. (iv) ki buit ki lynti ki ba iadei na ka bynta ban<br />

tei lang ia ka thain baroh kawei shityllup, ka ban iarap ia ka <strong>ADB</strong> kumno ban jied bad ban shim nyngkong eh ia kito<br />

ki projek kiba pan jing iarap kiba kham kongsan.<br />

Assam Governance and Public Resource Management Programme<br />

Ka TA na ka bynta ka Assam bad ka prokram pyniaid ia ka jingdon jingem ki paidbah kan btai hangne ia ki kyndon<br />

kumno ban pyntrei kam kaban pynstet ha ka kiew ka ioh hapoh Asaam, da kaba kyrshan ia ka sorkar Assam ha ka ban<br />

shna dur ia ki kyndon ki ba iadei ia rukom pyniaid ia ka jingdon jingem ki paidbah. Kine ki long ban pynthymmai ia<br />

ki kyndon ki ba rim ki ba la shna ha katta ka rukom ban pyni shai ia ka tynrai jong ka pud ka <strong>the</strong>w kaba ia dei bad ka<br />

jingkynshew pla tyngka ka ba ki ong ka MTFRP (Medium Term Fiscal reform program) ka MoU, (ka jingsngewthuh<br />

rynkat lang hapdeng ki ar tylli ki kynhun) ka ba peit bniah ia kine harum (i) ka jingpynthymmai ia ki ain khajna kiba


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 61<br />

iadei na ka ban pynkhreh ia ka jingdon jingem, ki mar ki matta. (ii) ka jingpynthymmai ia ki ain khajna kiba iadei bad<br />

ka jinglut jingsep jong ki paidbah ban pynkhlain ban ai bor ha kaban pynbha, ban pyniaid ryntih ia ka rukom ai mar<br />

ai matta, ne pisa. (iii) ka jingpyntymmai ia ki ain khajna ban pynskhem ia ka pla tyngka jong ka sorkar bad (iv) ka bor<br />

synshar ne bor pyniaid bad ki jingpynthymmai ia ki ain kiab iadei na ka bynta u paidbah ki ba ai jingiarap , bad ka<br />

jingkit jinkyrshan ia u paidbah lynba ka jingai bor pyniaid ha ki sorkar kiba kitkhlieh kham bha bad ha ki seng shimet.<br />

Ha kat kum ka jingiohi ka <strong>ADB</strong> ka sorkar bad ki seng shimet (public sector) ki dei ban peit tang ia kito ki kam kiab<br />

la buh hi tang ia ki ha kane ka ioh ka kot jong ka pyr<strong>the</strong>i ba mynta, kiba kyrshan ia jingmih khajna bad ka jinglut<br />

jingsep. Ki saw tylli ki kyndon ba pyntreikam da ka TA ki dei ki (i) ki khajna (ii) ki khajna ba iadei bad ka jinglut<br />

jingsep jong ki paidbah, (iii). ki khajna ba dei bad ki ram , bad (iv) ka jingsynshar bad bor pyniaid ha ba pynthymmai<br />

ia ki ain ki rukom.<br />

Ka rukom treikam jong ka TA kan peit bniah ia ka jinglong jong ka sla khyndew bad ia ki kam ki jam ha ka liang ka<br />

ioh ka kot jong ki seng ha thain lam mihngi ha kaba iadei pat bad ki to ki ri kiba hap hapoh ka SASEC. Yn khmih<br />

bniah ruh ia ki kam ki jam jong ki seng kiba dei bad ka kha-i ka pateng, bad ki kam ki bapher bapher kiba iadei bad<br />

ka kam shalan shabar. Baroh ki kam shalan shabar yn peit ia ki kat kum ki ain ki kyndon ba la kdew da ka WTO<br />

(world trade organisation) lane kin pyndonkam da ka ba pyndep jong ka jingioh jong ka ri India na WTO. Ha kawei<br />

pat ka liang, ka TA kan khmih biang sa shisien ia ka rukom kha-i pateng jong ka ri India bad ki ain buh tyngka, bad<br />

kito ruh ki jingbuh tyngka bad ki ri shabar India ka ba ki ong ka Foreign Direct Investment (FDI), kiba lah ban iarap<br />

ne ktah ia ka thain lam mihngi shane. Ka jingpeit bniah ia ka iew bad ia ka seng-ain na ka bynta ka kha-i ka pateng bad<br />

buh pisa tyngka kan long ruh ka bynta jong ka TA ban thuh bniah.<br />

Ka jingpynthymmai ia ki ain ki ba iadei na ka bynta ka jingbatai ban pyniaid ia ka pisa, Ka Komputor bad ka<br />

jingpyniaid ia ka lut ka sep<br />

(Budget Procedure Reform, Computerization and Expenditure Management)<br />

Ka TA ka kyrteng “Budget Procedure Reform, Computerization and Expenditure Management”, jong ka sorkar<br />

Assam 15 kan btai bniah ia ki kyndon kumno ban pynkhlain bor ia ka sorkar ha ka ban lah ban pyntreikam ia ki ain<br />

khajna ba thymmai da ka ba thaw ia ka nuksa ne kyndon ban pynbha ia ki ain khajna, bad ban pynbha ruh ia ki<br />

jingpynkhreh jong ka hima bad ka jingbatai ia ka jingiaid ka pisa tyngka; ban pynkhlain ia ka jingpyniaid pisa tyngka<br />

jong sorkar Assam; ban pynkhlain ia ki seng shimet bad ia ka hima bor synshar; ban pynkhreh, pyntreikam da ka ba<br />

shna bha ia ki seng ha ka liang ka bor met ban pynbha ia ka jingiadei jong ki nongtrei kiba ia trei lang ha ka juh ka<br />

seng.<br />

Capacity Building for Fiscal Reforms in Sikkim<br />

Ban tei ia ka bormet ka ban peit na ka bynta ban pynthymmai ne pynkylla ia ki ain kumno ban kynshew pisa ha ka<br />

hima Sikkim 16 . Kane ka thmu ban iarap ia ka sorkar jong ka Sikkim ban shna dur thymmai ia ki lynti ne rukom<br />

pyniaid pisa ka ba kham bha ha ka ba ki bormet jong ka sorkar hi kiba dei ban peit ia ka jingpyntreikam da ka ba bud<br />

ia kine ki lynti. Ka TA ka ai nuksa bad ai jingbatai kumno ban iaid shakhmat ban ioh ia kane ka thong jong ka. Ka ba<br />

nynkong eh ka long ban iarap ia ka sorkard jong ka Sikkim kumno ban shna ia ki ain lane ki kyndon ban shim khajna,<br />

bad ia kiei pat ban nym shym. Ka ba ar ka long band iarap ia ka sorkar ha ka jingphiah, ne jingtei ia ki ophis kyrpang<br />

ka ki ju khot department khnang ba kine kin kham don bor ha ka jingsynshar, jingpyniaid kam ha liang ka pisa ka<br />

tynka jong ka sorkar. Bad ia kine ki ophis kyrpang la shna ha kata ka rukom ban pyni ia ki jingiaid beit iaid ryntih ha<br />

ka kam pisa bad ka jingtrei kam jong ka la ban iohi paidbah ia ka jingkhuid ha ka rukom treikam. Kaba lai ka TA kan<br />

shna biang ia ka jingpynkhreh ne ka ba ki ju ong ka plan na ka bynta kito ki seng ba dei hi jong ka sorkar. Ka jingthmu<br />

jong ka TA hi baroh kawei: (i) ka long ban pynkhlain bor ia ki seng ki ba rit ki ba dei na ki dong hi khnang ba kin lah<br />

ban trei kam bha. (ii). Ka ophis kyrpang kaba dei peit ia ka jinglut jingsep jong ka hima ka ba ki ong ka Directorate of<br />

Economics and Statistics ka ban lum ia ki dak ki shin kumba ka long ha ka liang ka lut ka sep jong ka hima Sikkim.<br />

Ka rukom pyntreikam jong ka TA ka kynthup ia ka jingpynmih ia ka VAT (value added tax) kane ka mut ia ka<br />

jingbuhdor halor ki mar ki matta ki bym ju buh, kiba iadei bad ka kha-i pateng jong ki paidbah.. Ka jingpymih ia ka<br />

VAT kan long bad ka jingkyrshan jong ka ophis kyrpang ka ba dei pet ia ki khajna halor ka kha-i ka pateng jong ki


62 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

paidbah. Kane ka jingleh jong ka ban pynmih ia ka VAT ka long ban ioh shim khajna na kito ki kam kha-i ki bym la<br />

siew hap ban siew bai khajna, bad ban pynbun ki jingsiew kiba iadei ia ki kam na ka bynta u paidbah. Ka TA ruh ka<br />

pule bad khmih halor jong ka jingsam tyngka da ka ba buh jingthoh, da ka jingthmu ban ioh pynshongnia ia ka rukom<br />

ba pyndonkam pisa, khnang ba ha uwei u snem lah ban btai kumno yn pyniaid ia ka pisa. Kane ka jingthoh jong ka,<br />

kan wanlam ia ka jingpynduna bad kan ai jingiada na ka jingduhnong, jingduk bad jingjot.<br />

Ka prokram jingiada na ka bynta ka jingshlei um ha ka hima Assam (Assam Flood Control Program )<br />

Kane ka kot ai jingmut halor kane ka prokram ka kdew ia ki jingthmu jong kane ka projek ka ba iadei bad ka jingtei<br />

ia ka ioh ka kot ban pynduna ia ka jingduk jong ki briew kiba im ba sah hapoh ka wah Brahmaputra bad ha wah<br />

Barak. Ka TA na ka bynta kane ka prokram kan btai kynthup ia ka jingiada, jingpynduna ban leh kumno ynda don<br />

jingshlei um ne jingbam um ia ka khyndew. Kane ka prokram yn pyntreikam ha ar tylli ki mat ne por ba la phiah. Ha<br />

ka mat nynkong, kine ki long ki kam kiaba hap ban pyndep : ban pynkhreh ia ki ain ka hima ka dei bad ka jingiaid ia<br />

ka um ka wah; ban pynkhreh ia ka jingpyniaid ia ki wah ha Assam, kiba ker kut ker sawdong ia ka rep ka riang, ka jing<br />

ai um, ka khlaw ka btap, ka jingri dohkha, bad ka surok iaid ka kali hapoh ka hima; ban pynkhreh ia ka jingwan ki jait<br />

jingjulor ban iada na kine ha ka dor ka ba kham tad; bad ban shna ia ki rukom trei kam na ka bynta ka jingpyniaid um<br />

bad ki wah bad ban kdew ia ki jingbuh pisa tyngka ki ba kyrpang. Ha kine ki kam ba la kdew ha neng, ha ka phase ne<br />

mat ba ar kin shna ia ki prokram ban ai training na ka bynta kito ki projek rit ha kine ki jaka kat kum na ki jingthoh<br />

jingpule halor ka rep ka riang, ka jingpyniaid um, ka khlaw ka btap, ka jingri dohkha bad kiwei ki jait prokram kiba<br />

ia dei bad ka jingtei ia ka imlang sahlang jong kito ki shnong ba lah shah bam ha ka um, bad ban shna ia ka seng<br />

bormet ha Assam bad ia ki projek shna tyngka na ka bynta ka rukom pyniaid pisa ka <strong>ADB</strong> ruh yn pynkhreh ia ka.<br />

La khmih lynti na ka TA ban pynmih ia ka kot lyngkdap jong ka Assam State Water Policy (ka ain halor jong ka<br />

jingpyniaid um ka hima ka Assam), ka lynti ne rukom trei jong ka sorkar na ka bynta ban iada na ka jingshlei um ne<br />

jing shah bam um; bad ki prokram kiba dei ia ka jingpynbha ia ka imlang sahlang na bynta ki projek ha ki jaka kiba<br />

rit, kiba kynthup ia ki jingpynbha jingtei ia ki jaka, ka rep ka riang, ka jingri dohkha bad kiwei kiwei pat kiba iadei<br />

bad ki kam ki jam ha ka liang ka ri dohkha. Ka jingkhmih lynti na ka projek jong ka TA la pynmih ia ka jingiada jong<br />

ka ioh ka kot ka hima Assam lynba ki kam trei ba janai kiba la iada na ka jingshlei um bad lyngba ki training ba la ai<br />

na ka bynta ka ka wah. b) ka jingailad na ka bynta ki jaidtbynriew ha ka imlang sahlang hapoh ki projek kiba iahap<br />

bad ki jingkyrshan ha ka rukom ban pynmih tulop.<br />

Sikkim Agribusiness Development Support Project<br />

Ka TA ba kyrshan da ka <strong>ADB</strong> ha projek dei ban jingtei ia ka thung ka rep, bad ka jingdie jingthied, kaba ki khot ka<br />

Agribusiness Development Support Project 17 ; ka ju iarap ia ka sorkar jong ka hima Sikkim ban shna dur ne pynkhreh<br />

ia ki project kumno ban kynshew ne seng na ka bynta ban pyniaid pisa shabar, kaba pyrshang ban ialeh ha kaban<br />

pymih tulop, bad ban plie lad lynti ban ai kam ia ki briew lyngba ka die ka thied jong ki jingthung jingrep jong ka<br />

mariang. Kine ki jingkynshew; jingbuh tynka ka long ban pynkiew ia ka jingmih na kine ki jingthung, bad ban die ban<br />

pyniaid sha bar ia kito ki jingrep kiba kham iohnong bha; bad ban tei ia kito ki kynhun ki ba kynshew pisa, ban<br />

kyrshan ia kane ka jingtreikam,; bad ban kyrshan ia ka agribusiness da ka pyrshang ban die ban thied ia ka rep ka<br />

riang, ban pynkhih ia kito ki briew shimet ban ia lum pisa, bad ban kynshew ha ka phang jong ka rep ka riang.<br />

Ka projek ka pyrshang ruh ban ai jingiarap ban pynbun ki lad ki lynti na ka bynta ka die ka thied halor ka mar ka matta<br />

jong ka rep ka riang (i) ban buh dor shuh shuh ha ka die ka thied jong ka rep ka riang, bad ban ialeh ban pynduna ia<br />

ka jingduhnong hadien ba la dep lum ia ki jingthung jingrep; (b) da ka ba tei ia ka ha katta ka rukom ban pynjur ia ka<br />

jingdawa na u paidbah bad na ki jingmih na ki seng riew shimet; bad ban pyniaid ia ki mar ki matta ki iew kiba shabar<br />

hapoh ri la jong bad shabar ri ruh kum juh bad (c) ban pynmih ki jait kam kiba heh tulop na ka bynta ki nongrep lynba<br />

kine ki iew. Ka TA ka ai jingtohkit kaba janai ia kaei ba ka <strong>ADB</strong> ka shem jingeh bad ia ki lad ki lynti hapoh jong ka<br />

hima, bad ka kdew ruh ia ki jingmih jingsep jong mar kha-i. kane ka jingkdew ia ki projek la buh nongrim ha kine ki<br />

mat kongsan kum kine ba bud (i) ka jingpule bad khmih bniah ia ka rukom iaid ka iew, (ii) ka rukom jinpyndap ne<br />

buhai, (iii) ka lad ba ioh na ka jingia khun ki para nongdie nongthied (iv) ki lad kumno ban ioh nong, (v) ka jingpyniar<br />

ia ka jingduhnong haba lum ia ka rep ka riang, bad (vi) ka jingbun ki nongrep kiba lah ban iohnong. Ka TA kan kdew


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 63<br />

ia ki lynti treikam hapoh ka hima, ban rat ia kito ki jingpynwit ha ka liang ka bor synshar na ka bynta ki seng riew<br />

shimet kiba ia lum pisa ha kki kam jingiadawa, jingdie, jingthied jong ki mar ki matta ki ba mih na ka rep ka riang. Ka<br />

pyni nuksa da ka ba lum kawei ka kynhun ka iarap da lade ia lade hi ka bi ki ong ka Self Help Group, ka association<br />

ne kynhun jong ki nongrep, bad ki ki kynhun ba don lang ka juh ka jingthmu. Ban iarap ia ki shnong nongkyndong<br />

bad ia ki nongrep kiba sdang trei ki kam barit, ka TA ka batai da ka ba ai nukssa ban trei kam ha kaban pyndonkam ki<br />

lad lynti kiba thymmai da ka ba shna ia ki kynhun bapher bapher, kum ki seng kiba iatylli lang haka juh ka jingmut,<br />

ki kynhun u riew paidbah, ne ka seng jong u riew shimet lane ban ia snoh kti lang ha kaba bud lang da kine ki lynti<br />

kiba long kumne (i) ban shna lad ban iohnong na ka bynta ki nongrep ban pynmih kum ja jingdonkam jong ka jingbha<br />

ne jingsniew jong ki mar kha-i kat kum ki kyndon ba la ia sngewthuh jingmut lang; (ii) ban pynbiang da ka ba ai<br />

jingmut, ban ai ia ki tiar kiba thymmai ki techonology, bad ban pynshai halor ka dor bad ka jingleh doh iap; (iii) ban<br />

ai ia ka lad ban ioh ia ki technology kiban pynmih bha ha ka jingiohnong; (iv) ban ai ia jingmut halor ka rukom iaid<br />

iew khnang ban sngewthuh kumno ban leh lada la don kano kano ka jingkylla ha ka die ka thied (v) kumno ban leh<br />

ban pynbieit ia kito ki ba ai pisa; bad (vi) ban shim bynta bad kito ki mat kiba iadei bad ka jingdon jingem, ki kynhun,<br />

ka rukom trei kam bad ban khmih bniah ia ka jinglong katta ka jingsniew ne jingbha jong ki mar kha-i.<br />

SASEC for Regional Air Quality Management (TAR: OTH 37014)<br />

Hapoh jong ka SASEC prokram , ka don ka jingdonkam ban tei ia ka Air Quality Management (AQM) hapoh ki thain<br />

rit da ka ba ia trei lang ban ia sam lem, ne ai jingmut lem ha ki rukom khein, rukom treikam ha la ha la ki jong ki hima<br />

kumba la ia don jingsngewthuh lang. Kane ka jingdonkam kumba la thoh da ka SASEC ka wan namar ka daw ka long<br />

ba la mih ki jait pa ki jaid kompany, ka jinglong nongsor ki shnong ki thaw, bad ia ka jingwan jong ki rukom pynmih<br />

bormet na ka mariang kiba la ban ktah ym dei tang ha shnong, ne ri bad ha ki ri shabar ruh. Ym don kam ban ong,<br />

hynrei kaei ba ka TAR ka leh ka long ba ka kham pyni ia ki jingjakhlia, jingjaboh ba la wan rah ha ka tei ia kine ki<br />

bormet ka ba ka <strong>ADB</strong> bad kiwei kiwei ki IFI ki pyntrei kam. Ha ka jaka ban pynthymmai biang ia ki lynti ban iarap ia<br />

ki briew ha kane ka thain, ka jingtrei kam ha ka liang ka mariang ban sumar sukher ia ka, pynban ka la iada ia ki<br />

jingjakhlia, ki jaid bih, ba la mih ha ka jingtrei kam jong ki ha kane ka thain lam mihngi.<br />

Lafarge Cement Plant<br />

Ka Lafarge Surma Cement Limited (LSC) ka la sdang treikam naduh u snem 1997 bad ka parmaw hapoh ka hima<br />

Meghalaya. Kane ka don hapoh ka jaka kaba ki khot ka Chhatak, ha shnong Sylhet ka don kum ba shiphew kilometer<br />

na ka bordar hima Meghalaya. Kane ka par ka lah ban pynmih haduah 1.2 metric ton ka dew bilat ha ka shi snem. Ka<br />

Lum Mawshun Mineral Private Limited (LMMPL) ka dei ban peit ia ka hok jong ki nongtih par. Ka jing ai wai ia ka<br />

khyndew kadei bad ka LSC ka ba dei trai haduh 74 percent bad ka ka Lafarge Umium Mining Private Limited<br />

(LUMPL) ka pyniaid ia ka jingtih par haduh 100 percent kaba dei trai da ka LSC. Ka jingbuh pisa tyngka ka long<br />

haduh 240 million pisa tyngka jong ka USA, ka ba kyntup ruh ia ki jingsiew bad bai nongtrei. Ka <strong>ADB</strong> bad kiwei<br />

kiwei pat ki IFI, bad ka Lafarge ka kynthup ia ki dei ki nong buh pisa kiba kham kyrpang kiba don hok haduh10<br />

percent, bad 10 percent bad 50 percent.<br />

1. La shim na ka dulir Insiduous Financial Intrusion in India’s North East, ICR & FIPA (Extract from <strong>the</strong> Insiduous<br />

Financial Intrusion in India’s North East, ICR & FIPA)<br />

2. <strong>ADB</strong>:TAR:IND 36318, ba la bei tyngka da ka Japan<br />

3. Ka loan “Assam Governance and Public Resource Management” ba la kynthup ha ka prokram jong ka <strong>ADB</strong><br />

2004 ia ka ri India. Ka jingaibuit ba nyngkong eh ha ki jingpyntip ka <strong>ADB</strong> Business Oppurtunities, 1 July<br />

2002. (A loan “Assam Governance and Public Resource Management” included in <strong>ADB</strong>’s 2004 country program<br />

for India. The TA first appeared in <strong>ADB</strong> Business Oppurtunities (Internet Edition) 1 July 2002)<br />

4. <strong>ADB</strong> 2000 : Jingaibuit ia ka India ban kyrshan ia ki tnat pynmih bording, Manila (<strong>ADB</strong> 2000 : Technical<br />

Assistance to India for Support for Power Finance Corporation, Manila)


64 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

5. <strong>ADB</strong> : TAR : IND 38312, December 2004, Jingaibuit ia ka India ban pynkhreh ia ka projek bording ha thain<br />

shatei lammihngi.<br />

6. Da ka jingiarap ka <strong>ADB</strong>, la pynkhreh ia ka list kaba kynthup ia 4, 000-5,000 KM ki surok (With <strong>the</strong> support of<br />

an <strong>ADB</strong> – financed staff consultant, a long list of about 4,000-5,000 KM has been identified)<br />

7. Ki Plan ka <strong>ADB</strong> na ka bynta ka India , 2003-2006 (<strong>ADB</strong> 2003-2006 Country Strategic Plan for India)<br />

8. PPTA : IND38260 – 01 (<strong>ADB</strong>)<br />

9. <strong>ADB</strong> : Jingaibuit halor ka khaii ka pateng bad ka jingbei pisa ha ka thain shatei lammihngi ka India (<strong>ADB</strong> :<br />

Technical Assistance to India for Preparing Nor<strong>the</strong>astern States Trade and Investment Creation Initiative,<br />

TAR: IND37407 Oct 2004)<br />

10. <strong>ADB</strong>: Technical Assistance to India for Preparing NorthEastern States Trade and Investment Creation Initiative,<br />

TAR: IND 37407 Oct 2004 (Ka jingiarap ba shihud na ka bynta ka ri India kumno ban khreh ia ka rukom khai<br />

pateng hangne ha thain lam mihngi)<br />

11. <strong>ADB</strong>: TAR: IND: 37407: Technical Assistance to India for Preparing <strong>the</strong> NorthEastern States Trade and<br />

Investment Creation Initiative<br />

12. <strong>ADB</strong> 2000. TA for Identification and Prioritization of Subregional Projects in South Asia. Manila; and <strong>ADB</strong><br />

2001. TA for South Asia Subregional Economic Cooperation II. Manila.<br />

13. <strong>ADB</strong>,2003: Technical Assistance for SASEC Tourism Development Plan, Manila.<br />

14. The TA first appeared in <strong>ADB</strong> Business Opportunities (Internet Edition) on 25 November 2003. Ka TA ka mih<br />

nyngkong eh ha ka kot kumba la kdew haneng ha ka ktien phareng<br />

15. <strong>ADB</strong>: TAR: IND 36348, on Budget Procedure Reform, Computerization and Expenditure Management<br />

(ASSAM), June 2003.<br />

16. <strong>ADB</strong>: TAR: IND 36055: Technical Assistance to India for “Capacity Building for Fiscal Reforms in Sikkim”,<br />

December 2003.<br />

17. <strong>ADB</strong>: TAR: IND 37091, Agribusiness Development Support Project, Sikkim, October 2004


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 65<br />

ANNEX<br />

I<br />

ASIAN DEVELOPMENT<br />

BANK INSTITUTE<br />

OFFICE OF<br />

THE AUDITOR GENERAL<br />

STRATEGY AND POLICY<br />

DEPARTMENT<br />

OFFICE OF REGIONAL<br />

ECONOMIC INTEGRATION<br />

OFFICE OF THE SPECIAL<br />

PROJECT FACILITATOR<br />

CREDIT RISK<br />

MANAGEMENT UNIT<br />

DEPARTMENT OF EXTERNAL<br />

RELATIONS<br />

EUROPEAN<br />

REPRESENTATIVE OFFICE<br />

JAPANESE<br />

REPRESENTATIVE OFFICE<br />

NORTH AMERICAN<br />

REPRESENTATIVE OFFICE<br />

Ka Dur halor ki tnat treikam jong ka <strong>ADB</strong><br />

MANAGING DIRECTOR<br />

GENERAL<br />

VICE-PRESIDENT<br />

(Knowledge Management and<br />

Sustainable Development)<br />

REGIONAL & SUSTAINABLE<br />

DEVELOPMENT<br />

DEPARTMENT<br />

ECONOMICS AND<br />

RESEARCH DEPARTMENT<br />

OFFICE OF COFINANCING<br />

OPERATIONS<br />

BOARD OF GOVERNORS<br />

BOARD OF DIRECTORS<br />

PRESIDENT<br />

VICE-PRESIDENT<br />

(Operations 1)<br />

SOUTH ASIA DEPARTMENT<br />

AFGHANISTAN<br />

RESIDENT MISSION<br />

BANGLADESH<br />

RESIDENT MISSION<br />

INDIA<br />

RESIDENT MISSION<br />

NEPAL<br />

RESIDENT MISSION<br />

PAKISTAN<br />

RESIDENT MISSION<br />

SRI LANKA<br />

RESIDENT MISSION<br />

MEKONG DEPARTMENT<br />

CAMBODIA<br />

RESIDENT MISSION<br />

LAO PDR<br />

RESIDENT MISSION<br />

VIET NAM<br />

RESIDENT MISSION<br />

OPERATIONS EVALUATION<br />

DEPARTMENT<br />

VICE-PRESIDENT<br />

(Operations 2)<br />

EAST AND CENTRAL ASIA<br />

DEPARTMENT<br />

AZERBAIJAN<br />

RESIDENT MISSION<br />

PRC<br />

RESIDENT MISSION<br />

OFFICE OF THE<br />

COMPLIANCE REVIEW PANEL<br />

VICE-PRESIDENT<br />

(Finance and Administration)<br />

OFFICE OF<br />

THE SECRETARY<br />

OFFICE OF<br />

THE GENERAL COUNSEL<br />

BUDGET, PERSONNEL &<br />

MANAGEMENT SYSTEMS<br />

DEPARTMENT<br />

KAZAKHSTAN<br />

RESIDENT MISSION OFFICE OF<br />

ADMINISTRATIVE SERVICES<br />

KYRGYZ<br />

RESIDENT MISSION CONTROLLER’S<br />

MONGOLIA<br />

RESIDENT MISSION<br />

TAJIKISTAN<br />

RESIDENT MISSION<br />

UZBEKISTAN<br />

RESIDENT MISSION<br />

SOUTHEAST ASIA<br />

DEPARTMENT<br />

INDONESIA<br />

RESIDENT MISSION<br />

PHILIPPINES<br />

COUNTRY OFFICE<br />

THAILAND<br />

RESIDENT MISSION PACIFIC DEPARTMENT<br />

PRIVATE SECTOR<br />

OPERATIONS DEPARTMENT<br />

PACIFIC LIAISON AND<br />

COORDINATION OFFICE<br />

PACIFIC SUBREGIONAL<br />

OFFICE<br />

PAPUA NEW GUINEA<br />

RESIDENT MISSION<br />

SOUTH PACIFIC<br />

REGIONAL MISSION<br />

SPECIAL LIAISON OFFICE<br />

IN TIMOR-LESTE<br />

CENTRAL OPERATIONS<br />

SERVICES OFFICE<br />

DEPARTMENT<br />

TREASURY<br />

DEPARTMENT<br />

OFFICE OF INFORMATION<br />

SYSTEMS AND<br />

TECHNOLOGY


66 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

ANNEX<br />

II<br />

Ka Board jong ki Executive Directors jong ka <strong>ADB</strong> 1<br />

Haruhiko Kuroda<br />

President bad Chair jong ka Board of Directors<br />

Phone: (632) 632-6005/6000<br />

Fax: (632) 636-2000<br />

Email: president@adb.org<br />

Assistant: Stella Torres (sotorres@adb.org)<br />

Executive Director, Alternate, Bad Advisors Ki Ri Ba Mihkhmat<br />

Mr. Masaki Omura – Executive Director Japan<br />

Phone: (632) 632-6095/6014<br />

Fax: (632) 632-6176<br />

Email: momura@adb.org<br />

Location: East, Suite 12, Room 9724<br />

Assistant: Josie Coscolluela<br />

Mr. Atsushi Mizuno – Alternate Director<br />

Phone: (632) 632-6096/6099<br />

Fax: (632) 632-6176<br />

Email: amizuno@adb.org<br />

Location: East, Suite 12, Room 9736<br />

Assistant: Tess Carreon<br />

Mr. Takeshi Murazawa – Director’s Advisor<br />

Phone:(632) 632-6856/6069<br />

Email: tmurazawa@adb.org<br />

Location: East, Suite 12, Room 9728<br />

Mr. Kazuhiro Iryu – Director’s Advisor<br />

Phone: (632) 632-6074/6104<br />

Email: kiryu@adb.org<br />

Location: East, Suite 12, Room 9732<br />

Assistant: Louise Alberto<br />

Mr. Paul W. Speltz – Executive Director United States<br />

Phone: (632) 632-6050/6053<br />

Fax: (632) 636-4003, 636-2084<br />

Email: pspeltz@adb.org<br />

Location: South, Suite 7, Room 9444<br />

Assistant: Shirley Agliam<br />

Mr. Paul Curry – Alternate Director<br />

Phone: (632) 632-6051/6052<br />

Fax: (632) 636-2084<br />

Email: pcurry@adb.org<br />

Location: South, Suite 7, Room 9432<br />

Assistant: Marites Perfecto


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 67<br />

Ms. Barbara Holloway – Director’s Advisor<br />

Phone: (632) 632-6054/5017<br />

Email: bholloway@adb.org<br />

Location: South, Suite 7, Room 9436<br />

Mr. Atticus Weller – Director’s Advisor<br />

Email: aweller@adb.org<br />

Mr. Ashok Saikia – Executive Director India, Bangladesh, Bhutan, Lao<br />

Phone: (632) 632-6040/6028 People’s Democratic Republic,<br />

Fax: (632) 632-5780 Tajikistan, Afghanistan<br />

Email: asaikia@adb.org<br />

Location: South, Suite 10, Room 9644<br />

Assistant: N. Srinivasan<br />

Mr. Nima Wangdi – Alternate Director<br />

Phone: (632) 632-6041/6043<br />

Fax: (632) 632-5780<br />

Email: nwangdi@adb.org<br />

Location: South, Suite 10, Room 9632<br />

Assistant: Cheryl Managuelod<br />

Mr. Ajay Seth – Director’s Advisor<br />

Phone: (632) 632-6106/6177<br />

Email: aseth@adb.org<br />

Location: South, Suite 10, Room 9640<br />

Assistant: Lucy Pery<br />

Mr. Shumsher Sheriff – Director’s Advisor<br />

Phone: (632) 632-6174/6067<br />

Email: sksheriff@adb.org<br />

Location: South, Suite 10, Room 9636<br />

Mr. Xiaosong Zheng – Executive Director China<br />

Phone: (632) 632-6071/6026<br />

Fax: (632) 636-2052<br />

Email: xszheng@adb.org<br />

Location: West, Suite 6, Room 9324<br />

Assistant: Maridel Capulong<br />

Mr. Xialong Mo – Alternate Director<br />

Phone: (632) 632-6034/6073<br />

Fax: (632) 636-2052<br />

Email: xialongmo@adb.org<br />

Location: West, Suite 6, Room 9336<br />

Assistant: Becca Regis<br />

Mr. Wenxing Pan – Director’s Advisor<br />

Phone: (632) 632-6071/6033<br />

Fax: (632) 636-2052<br />

Email: wpan@adb.org<br />

Location: West, Suite 6, 9328<br />

Assistant: Liu Weijie


68 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

Mr. Minwen Zhang – Director’s Advisor<br />

Phone: (632) 632-6110/6012<br />

Fax: (632) 636-2052<br />

Email: wenzhang@adb.org<br />

Location: West, Suite 6, 9332<br />

Mr. Stephen Sedgwick – Executive Director Australia, Azerbaijan, Cambodia,<br />

Phone: (632) 632-6065/6027 Hong Kong, China, Kiribati,<br />

Fax: (632) 636-2072 Federated States of Micronesia,<br />

Email: ssedgwick@adb.org Nauru, Solomon Islands, Tuvalu<br />

Location: North, Suite 4, Room 9232<br />

Assistant: Marilou Tabangay<br />

Mr. Richard Moore – Alternate Director<br />

Phone: (632) 632-6098/6068<br />

Fax: (632) 636-2072<br />

Email: rmoore@adb.org<br />

Location: West, Suite 4, Room 9244<br />

Ms. Senny Phillip – Director’s Advisor<br />

Phone: (632) 632-6072/6025<br />

Email: sphillip@adb.org<br />

Location: West, Suite 4, Room 9236<br />

Assistant: Ja Alcantara<br />

Mr. Vusala Jafarova – Director’s Advisor<br />

Phone: (632) 632-6066/5490<br />

Email: vjafarova@adb.org<br />

Location: West, Suite 4, Room 9240<br />

Mr. Agus Haryanto – Executive Director Cook Islands, Indonesia, Fiji Islands,<br />

Phone: (632) 632-6055/6017 Kyrgyz Republic, New Zealand,<br />

Fax: (632) 636-2076 Samoa, Tonga<br />

Email: aharyanto@adb.org<br />

Location: West, Suite 5, Room 9316<br />

Assistant: Muhammad Jumbeli<br />

Mr. Richard Stanley – Alternate Director<br />

Phone: (632) 632-6056/6058<br />

Fax: (632) 632-5095<br />

Email: rstanley@adb.org<br />

Location: West, Suite 5, Room 9304<br />

Assistant: Tonette Bravo<br />

Ms. Janice Spalding – Director’s Advisor<br />

Phone: (632) 632-6059/6057<br />

Fax: (632) 636-2076<br />

Email: jspalding@adb.org<br />

Location: West, Suite 5, Room 9312<br />

Assistant: Mayette Hernandez<br />

Ms. Sinate Mualaulau – Director’s Advisor<br />

Phone: (632) 632-6087/6019<br />

Email: smualaulau@adb.org<br />

Location: West, Suite 5, Room 9308


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 69<br />

Mr. Chaiyuth Sudthitanakorn – Executive Director Thailand, Malaysia, Myanmar, Nepal,<br />

Phone: (632) 632-6081/6083 Singapore<br />

Fax: Email: chaiyuths@adb.org<br />

Location: South, Suite 8, Room 9464<br />

Assistant: Baby Bolano<br />

Mr. Sein Tin – Alternate Director<br />

Phone: (632) 632-6080/6022<br />

Fax: (632) 636-2080<br />

Email: seintin@adb.org<br />

Location: South, Suite 8, Room 9452<br />

Assistant: Evelyn Aparri<br />

Mr. Lal Shanker Ghimire – Director’s Advisor<br />

Phone: (632) 632-6077/6042<br />

Fax: (632) 636-2081<br />

Email: lghimire@adb.org<br />

Location: South, Suite 8, Room 9460<br />

Assistant: Cynthia Kalingo<br />

Ms. Siti Zauyah Mohd Desa – Director’s Advisor<br />

Phone: (632) 632-6077/6082<br />

Fax: (632) 636-2081<br />

Email: sdesa@adb.org<br />

Location: South, Suite 8, Room 9456<br />

Administrative Assistant: Cynthia Kalingo<br />

Mr. Volker Ducklau – Executive Director Austria, Germany, Turkey, UK,<br />

Phone: (632) 632-6076/6078 Luxembourg<br />

Fax: (632) 636-2056<br />

Email: vducklau@adb.org<br />

Location: East, Suite 11, Room 9704<br />

Assistant: Bles Maca<br />

Mr. David Taylor – Alternate Director<br />

Phone: (632) 632-6079/5079<br />

Fax: (632) 636-2056<br />

Email: dtaylor@adb.org<br />

Location: East, Suite 11, Room 9716<br />

Assistant: Chat Banes<br />

Ms. Nicole Bintner-Bakshian – Director’s Advisor<br />

Phone: (632) 632-6091/5812<br />

Fax: (632) 636-2056<br />

Email: nbintner@adb.org<br />

Location: East, Suite 11, Room 9708<br />

Assistant: Raquel Velasquez<br />

Mr. Ugur Salih Ucar – Director’s Advisor<br />

Phone: (632) 632-6075/6037<br />

Email: uucar@adb.org<br />

Location: East, Suite 11, Room 9712


70 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

Mr. Patrick Pillon – Executive Director Belgium, France, Italy, Spain,<br />

Phone: (632) 632-6035/6032 Switzerland<br />

Fax: (632) 636-2044<br />

Email: ppillon@adb.org<br />

Location: South, Suite 9, Room 9624<br />

Assistant: Clarisse M. Santos<br />

Mr. Niklaus Zingg – Alternate Director<br />

Phone: (632) 632-6036/6093<br />

Fax: (632) 636-2044<br />

Email: nzingg@adb.org<br />

Location: South, Suite 9, Room 9612<br />

Assistant: Angelica Alejandro<br />

Mr. Johan Dubois – Director’s Advisor<br />

Phone: (632) 632-6024/6021<br />

Email: jdubois@adb.org<br />

Location: South, Suite 9, Room 9620<br />

Assistant: Gems Gonzalez<br />

Ms. Paola Pettinari – Director’s Advisor<br />

Phone: (632) 632-5084/6189<br />

Fax: (632) 636-2044<br />

Email: ppettinari@adb.org<br />

Location: South, Suite 9, Room 9616<br />

Mr. Chol-Hwi Lee – Executive Director Republic of Korea, Papua New Guinea,<br />

Phone: (632) 632-6045/6038 Sri Lanka, Taipei-China, Uzbekistan,<br />

Fax: (632) 632-5599 Vanuatu, Vietnam<br />

Email: chlee@adb.org<br />

Location: East, Suite 1, Room 9144<br />

Assistant: Cecille Alcantara<br />

Mr. Batir Mirbabayev – Alternate Director<br />

Phone: (632) 632-6046/6048<br />

Fax: (632) 632-5599<br />

Email: bmirbabayev@adb.org<br />

Location: East, Suite 1, Room 9132E<br />

Assistant: Evelyn Buenaventura<br />

Mr. Chang Huh – Director’s Advisor<br />

Phone: (632) 632-6049/6047<br />

Fax: (632) 632-5599<br />

Email: chuh@adb.org<br />

Location: East, Suite 1, Room 9140<br />

Assistant: Young-Mi Shin<br />

Mr. Yen-Dar Den – Director’s Advisor<br />

Phone: (632) 632-6049/5097<br />

Email: ydden@adb.org<br />

Location: East, Suite 1, Room 9136


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 71<br />

Executive Director (Vacant)<br />

Phone: (632) 632-6030/6018<br />

Fax: (632) 636-2040<br />

Email:<br />

Location: North, Suite 2, Room 9152<br />

Assistant: Bes de Guzman<br />

Ms. Marita Magpili-Jimenez – Alternate Director Kazakhstan, Maldives, Marshall<br />

Phone: (632) 632-6031/6088 Islands, Mongolia, Pakistan, Philippines<br />

Fax: (632) 636-2041<br />

Email: mmjimenez@adb.org<br />

Location: North, Suite 2, Room 9164<br />

Assistant: Marimil Francisco<br />

Mr. Erjan Djalmukhanov– Director’s Advisor<br />

Phone: (632) 632-6197/6044<br />

Fax: (632) 636-2041<br />

Email: edjalmukhanov@adb.org<br />

Location: North, Suite 2, Room 9160<br />

Assistant: Diane Vallado<br />

Mr. Emile Gauvreau – Executive Director Finland, Canada, Denmark,<br />

Phone: (632) 632-6060/6023 Ne<strong>the</strong>rlands, Norway, Sweden<br />

Fax: (632) 636-2048<br />

Email: egauvreau@adb.org<br />

Location: North, Suite 3, Room 9224<br />

Assistant: Zenaida Pangan<br />

Mr. Pasi Hellman – Alternate Director<br />

Phone: (632) 632-6061/6062<br />

Fax: (632) 636-2048<br />

Email: phellman@adb.org<br />

Location: North, Suite 3, Room 9212<br />

Assistant: Vivian Quiroz<br />

The Asian Development <strong>Bank</strong> is located at:<br />

6 <strong>ADB</strong> Avenue, Mandaluyong City 1550 Metro Manila, Philippines<br />

Tel: (632) 632-4444 | Fax: (632) 636-2444 | Email: information@adb.org<br />

1. Ki jingtip ba kham thymmai lah ban ïoh na ka website jong ka BICha http://www.bicusa.org/bicusa/issues/<br />

misc_resources/111.php bad website jong ka <strong>ADB</strong> ha http://www.adb.org/BOD/default.asp


72 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

ANNEX<br />

III<br />

Ki jingtip halor ki ophis jong ki katto katne<br />

ki tnat jong ka <strong>ADB</strong><br />

(Contact Information for Selected <strong>ADB</strong> Departments)<br />

Accountability Mechanism<br />

Office of <strong>the</strong> Special Project Facilitator<br />

Nalin Samarasingha, Special Project Facilitator<br />

Tel: (632) 632-4825<br />

Fax: (632) 636-2490<br />

spf@adb.org<br />

Compliance Review Panel<br />

Augustinus Rumansara, Chair<br />

Tel: (632) 632-4149<br />

Fax: (632) 636-2088<br />

crp@adb.org<br />

Anticorruption Unit<br />

Office of <strong>the</strong> Auditor General<br />

Peter Egens Pederson, Auditor General<br />

Tel.: (632) 632-5004<br />

Fax: (632) 636-2152<br />

anticorruption@adb.org<br />

*Please mark correspondence “Strictly Confidential”<br />

Strategy and Policy Department<br />

Kazu Sakai, Director General<br />

ksakai@adb.org<br />

Tel.: (632) 632-6550<br />

Operations Evaluation Department<br />

Bruce Murray, Director General<br />

bmurray@adb.org<br />

Tel: (632) 632-4100<br />

Private Sector Operations Department<br />

Robert Bestani, Director General<br />

rbestani@adb.org<br />

Tel.: (632) 632-6315<br />

Department of External Relations<br />

Jeffrey Hiday, Director General<br />

Tel: (632) 632-5870<br />

Public Information and Disclosure Unit (InfoUnit,<br />

DER)<br />

Cindy Malvicini, External Relations Specialist<br />

cmalvicini@adb.org, disclosure@adb.org<br />

Public Information Center<br />

Tel: (632) 632-5883<br />

Fax : (632) 636-2648<br />

adbpub@adb.org<br />

NGO Center<br />

Bart Edes, Head NGO Center<br />

bedes@adb.org<br />

Tel: (632) 632-6751<br />

Fax: (632) 636-2195<br />

Regional Departments<br />

East and Central Asia<br />

H. Satish Rao, Director General<br />

hsrao@adb.org<br />

Tel.: (632) 632-6100<br />

Fax: (632) 636-2384<br />

Mekong<br />

Rajat Nag, Director General<br />

rnag@adb.org<br />

Tel.: (632) 632-6201<br />

Fax: (632) 636-2231<br />

Pacific<br />

Philip C. Erquiaga, Director General<br />

perquiaga@adb.org<br />

Tel.: (632) 632-6085<br />

Fax: (632) 636-2441/2442<br />

South Asia<br />

Kunio Senga, Director General<br />

ksenga@adb.org<br />

Tel.: (632) 632-6200/4959<br />

Fax: (632) 636-2212<br />

Sou<strong>the</strong>ast Asia<br />

Shamshad Akhtar, Director General<br />

sakhtar@adb.org<br />

Tel.: (632) 632-6955<br />

Fax: (632) 636-6318


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 73<br />

ANNEX<br />

IV<br />

Ki jingtip halor ki ophis jong ki Resident/<br />

Regional Missions Jong ka <strong>ADB</strong><br />

(Contact Information for <strong>ADB</strong> Resident/Regional Missions)<br />

Ka <strong>ADB</strong> ka don 19 tylli ki Resident Missions bad 2 tylli ki Regional Missions ha Asia. Ka don ruh 3 tylli ki<br />

Ophis jong ki nongmih khmat (Representative Offices) bad 3 tylli ki ophis ba kyrpang (Special Offices).<br />

Afghanistan Resident Mission<br />

Asian Development <strong>Bank</strong><br />

Afghanistan Resident Mission<br />

126, Street 2, Haji Yaqoub Roundabout<br />

Shahar-e-Now, P. O. Box 3070<br />

Kabul, Afghanistan<br />

Tel: + 93 20 2103602<br />

+ 632 632 5535<br />

Azerbaijan Resident Mission<br />

96 Nizami Street, The Landmark Building<br />

4th Floor, Baku, AZ1010, Azerbaijan<br />

Tel. +994 12 496-5800<br />

Fax. +994 12 465 9990<br />

Email: adbazrm@adb.org<br />

Bangladesh Resident Mission<br />

Plot No. E-31<br />

Sher-e-Banglanagar<br />

Dhaka 1207<br />

GPO Box 2100<br />

Tel: +880 2 815 6000 - 8, 815 6009 - 16<br />

Fax: +880 2 815 6018 and +880 2 815 6019<br />

Cambodia Resident Mission Office<br />

# 93-95 Preah Norodom Blvd. (corner of Street 208)<br />

P.O. Box 2436,<br />

Sangkat Boeung Raing, Khan Daun Penh<br />

Phnom Penh<br />

Tel: + 855 23 215 805, 215 806, 216417<br />

Fax: + 855 23 215 807<br />

Email: adbcarm@adb.org<br />

China Resident Mission<br />

7 th Floor, Block D<br />

Beijing Merchants International Financial Center<br />

156 Fuxingmennei Avenue, Beijing 100031<br />

Tel: +86 10 6642 6601 to 6642 6605<br />

Fax: +86 10 6642 6606, 6642 6608<br />

Email: adbprcm@adb.org<br />

India Resident Mission<br />

4 San Martin Marg, Chanakyapuri<br />

New Delhi 110021, India<br />

P.O. Box: 5331, Chanakyapuri H.P.O.<br />

New Delhi 110021, India<br />

Tel. + 91 11 2410 7200<br />

Fax: + 91 11 2687 0955<br />

Email: adbinrm@adb.org<br />

Indonesia Resident Mission<br />

Gedung BRI II, 7th Floor<br />

Jl. Jend. Sudirman Kav. 44-46<br />

Jakarta 10210, Indonesia<br />

P.O. Box 99 JKPSA<br />

Jakarta Pusat, Indonesia<br />

Tel: + 62 21 251 2721<br />

Fax: + 62 21 251 2749<br />

Telex: + 73 65018 <strong>ADB</strong> IA<br />

Email: adbirm@adb.org<br />

Kazakhstan Resident Mission<br />

10th Floor, Astana Tower Business Center<br />

12 Samal Microdistrict<br />

Astana, 473000, Kazakhstan<br />

Tel. + 7 3172 325053<br />

Fax. + 7 3172 328433<br />

Email: adbkarm@adb.org<br />

Kyrgyzstan Resident Mission<br />

52-54 Orozbekov Street,<br />

Bishkek, 720040 Kyrgyz Republic<br />

Tel: +996 312 627343<br />

+996 612 900445 (trunk line)<br />

Fax: +996 312 627344<br />

Email: adbkyrm@adb.org<br />

Lao PDR Resident Mission<br />

Corner of Lanexang Av. and Samsenthai Rd.<br />

P.O. Box 9724<br />

Vientiane, Lao PDR<br />

Tel. 856 21 250 444<br />

Fax. 856 21 250 333<br />

Email: adblrm@adb.org


74 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

Mongolia Resident Mission<br />

MCS Plaza, Second Floor<br />

4 Natsagdorj Street<br />

Ulaanbaatar 46, Mongolia<br />

Tel. + 976 11 329 836<br />

Fax. + 976 11 311 795<br />

Email: adbmnrm@adb.org<br />

Nepal Resident Mission<br />

Srikunj Kamaldi, Ward No. 31<br />

Block 2/597, Na. Na. Pa.<br />

Kathmandu, Nepal<br />

P.O. Box 5017 K.D.P.O.<br />

Kathmandu, Nepal<br />

Tel. + 977 1 227 779, 227 784, 220 305<br />

Fax. + 977 10 225 063<br />

Email: adbnrm@adb.org<br />

Pakistan Resident Mission<br />

Overseas Pakistanis Foundation (OPF) Building<br />

Sharah - e- Jamhuriayat, G-5/2,<br />

Islamabad, Pakistan<br />

Tel. +92 051 2825011-16<br />

Fax. +92 051 2823324, 2274718<br />

Email: adbprm@adb.org<br />

Sri Lanka Resident Mission<br />

49/14-15 Galle Road<br />

Colombo 3 Sri Lanka<br />

Tel. + 94 1 387 055, + 9475 331 111<br />

Fax. + 94 1 386 527<br />

Email: adbslrm@adb.org<br />

Papua New Guinea Resident Mission<br />

Level 13, Deloitte Tower, P.O. Box 1992<br />

Port Moresby, National Capital District<br />

Papua New Guinea<br />

Tel: + 675 321 0400/0408<br />

Fax: + 675 321 0407<br />

E-mail: adbpnrm@adb.org<br />

Tajikistan Resident Mission<br />

107-5, Nozim Hikmat Street<br />

Dushanbe, 734001, Tajikistan<br />

Tel: + 992 372 235 314/ 235 315/ 210 558<br />

Fax: + 992 372 244 900<br />

Thailand Resident Mission<br />

23rd Floor, The Offices at Central World<br />

999/9 Rama 1 Road, Wangmai, Pathumwan<br />

Bangkok 10330 Thailand<br />

Tel: +66 2 263 5350<br />

Fax: +66 2 263 5301<br />

Uzbekistan Resident Mission<br />

1, A. Khodjaev Str., Shaikhantaur District,<br />

Tashkent 700027 Uzbekistan<br />

Tel. + 998 71 120 7921/22/24/25<br />

Fax. + 998 71 120 7923<br />

Email: adburm@adb.org<br />

Vietnam Resident Mission<br />

Unit 701 - 706, Sun Red River Building<br />

23 Phan Chu Trinh Street<br />

Hanoi, Viet Nam<br />

Office Hours: 8:30 AM - 5:00 PM, Monday - Friday<br />

Tel. + 84 4 933 1374<br />

Fax. + 84 4 933 1373<br />

Email: adbvnrm@adbo.rg<br />

Special Offices<br />

East Timor Special Liaison Office<br />

<strong>ADB</strong> Building<br />

Rua Direitos Humanos<br />

Dili East Timor<br />

Tel: + 670 3324 801<br />

Fax: + 670 3324 132<br />

Philippines Country Office<br />

6 <strong>ADB</strong> Avenue, Mandaluyong City 1550<br />

Metro Manila, Philippines<br />

Tel. + 632 683 1000<br />

Fax. + 632 683 1030<br />

Email phco@adb.org<br />

Central Asia Regional Economic Cooperation<br />

Unit (Field Office)<br />

28A Kazibek Bi<br />

Almaty 050010<br />

Republic of Kazakhstan<br />

Tel: + 7-3272 918-513/27<br />

Fax: + 7-3272 918-762<br />

Regional Missions<br />

● Pacific Liaison and Coordination Office, Australia<br />

● South Pacific Sub-regional Office, Fiji.<br />

Representative Offices<br />

● North America<br />

● Japan<br />

● Europe


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 75<br />

ANNEX<br />

V<br />

Ki Jingtip halor ki Nongtrei kiba kitkhlieh ïa ki Aiñ jingïada<br />

(Contact Information for Staff Responsible<br />

for Safeguard Policies)<br />

Ka <strong>ADB</strong> ka don 3 tylli ki aiñ jingïada. Kine ki long ka<br />

Aiñ jingïada ïa ka Mariang (Environment Policy),<br />

Ka Aiñ Jingïada ïa ki briew tynrai (Indigenous<br />

Peoples Policy), bad ka Aiñ jingïada na ka<br />

Jingpynkynraih jakashong/shnong jubor<br />

(Involuntary Resettlement Policy).<br />

Vice President, Knowledge Management and<br />

Sustainable Development<br />

Geert H.P.B. Van Der Linden<br />

Email: vanderlinden@adb.org<br />

Tel: +63-2-632 5006<br />

Director General/Chief Compliance Officer,<br />

Regional Sustainable Development Department<br />

(RSDD)<br />

Bindu N. Lohani<br />

Email: bnlohani@adb.org<br />

Tel.: + 63-2-632 6781<br />

Deputy Director General, RSDD<br />

Klaus Gerhaeusser<br />

Email: kgerhaeusser@adb.org<br />

Tel: + 63-2-632 6717<br />

Director, Environmental and Social Safeguard<br />

Division (ESSD), RSDD<br />

N.J. Ahmad<br />

Email: njahmad@adb.org<br />

Tel.: + 63-2-632 6883<br />

1. Kitkhlieh na ka bynta ka jingpynkynriah jakashong/shnong<br />

2. Kitkhlieh na ka bynta ki briew tynrai.<br />

Principal Safeguard Specialist, ESSD, RSDD<br />

Albab Akanda<br />

Email:aakanda@adb.org<br />

Tel: + 63-2-632 6784<br />

Principal Environment Specialist, ESSD, RSDD<br />

Daniele Ponzi<br />

Email: dponzi@adb.org<br />

Tel: + 63-2-632 6789<br />

Senior Social Development Specialist, ESSD,<br />

RSDD 1<br />

Ruwani Jayewardene<br />

Email: rjayewardene@adb.org<br />

Tel: + 63-2-632 6956<br />

Social Development Specialist, ESSD, RSDD 2<br />

Indira Simbolon<br />

Email: indirasimbolon@adb.org<br />

Tel: + 63-2-632 6912


76 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

ANNEX<br />

VI<br />

Ki kyrteng lyngkot ha ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

(Asian Development <strong>Bank</strong> Acronyms)<br />

<strong>ADB</strong> Asian Development <strong>Bank</strong><br />

ADF Asian Development Fund<br />

AED Alternative Executive Director<br />

BCRC Board Compliance Review Committee<br />

CAPE Country Assistance Program Evaluation<br />

CEA Country Environment Assessment<br />

CIP Country Strategy and Program Initiating<br />

Paper<br />

CRP Compliance Review Panel<br />

CSO Civil Society Organization<br />

CSP Country Strategy and Program<br />

CSPU Country and Strategy Program Update<br />

DER Department of External Relations<br />

DMCs Developing Member Countries<br />

DPL Development Policy Letter<br />

ED Executive Director<br />

EIA Environmental Impact Assessment<br />

GMS Greater Mekong Subregion<br />

IEE Initial Environmental Examination<br />

IES Impact Evaluation Study<br />

ISA Initial Social Assessment<br />

JSF Japan Special Fund<br />

LTSF Long-Term Strategic Framework<br />

MDB Multilateral Development <strong>Bank</strong><br />

MDG Millennium Development Goal<br />

OAG Office of <strong>the</strong> Auditor General<br />

OCR Ordinary Capital Resources<br />

OED Operations Evaluations Department<br />

PCP Public Communication Policy<br />

PCR Project Completion Report<br />

PCR Project Completion Reports<br />

PPA Poverty Partnership Agreement<br />

PPAR Project Performance Audit Report<br />

PPTA Project<br />

Assistance<br />

Preparatory Technical<br />

PRG Political Risk Guarantee<br />

PSOD Private Sector Operations Department<br />

RRP Report and Recommendation to <strong>the</strong><br />

President<br />

RSDD Regional and Sustainable Development<br />

Department<br />

SES Special Evaluation Study<br />

SPD Strategy and Policy Department<br />

SPF Special Project Facilitator<br />

TA Technical Assistance<br />

TASF Technical Assistance Special Fund<br />

TPAR Technical Assistance Performance<br />

Audit Reports


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 77<br />

ANNEX<br />

VII<br />

Ki kyrteng jong ki Seng Bhalang kiba Khmih bniah ïa ki<br />

kam jong ka <strong>ADB</strong><br />

(List of Civil Society Organizations that Monitor <strong>ADB</strong>)<br />

Note: Don bun bah ki seng ha ka dew bah Asia kiba donkti ha kaba khmih bniah ïa ki kam jong ka <strong>ADB</strong>.<br />

Kito ki ba la kdew harum ki dei ki kyrteng jong katto kane ki seng kiba lah ban ïarap kdew lynti ïa phi sha<br />

kiwei pat ki seng ha ka ri jong phi.<br />

Action Aid Asia<br />

13 th Floor, Regent House Building,<br />

183 Rajdamri Road,<br />

Lumpini, Pathumwan,<br />

Bangkok 10330, Thailand.<br />

Website: www.actionaidasia.org<br />

Phone: + 00 662 651 9066 - 9<br />

Email: mail@actionaidusa.org<br />

<strong>Bank</strong> Information Center<br />

1100 H Street, NW<br />

Suite 650<br />

Washington, DC 20005<br />

U.S.A.<br />

Website: www.bicusa.org<br />

Phone: +1 202-737-7752<br />

Fax: + 1-202-737 1155<br />

Email: info@bicusa.org<br />

Delhi Forum<br />

F-10/12, Malviya Nagar,<br />

New Delhi - 11017<br />

India<br />

Phone: + 91-11-26680883/26680914<br />

Email: delforum@vsnl.net<br />

Focus on <strong>the</strong> Global South<br />

c/o CUSRI, Chulalongkorn University<br />

Wisit Prachuabmoh Building<br />

Bangkok 10330<br />

Thailand<br />

Website: www.focusweb.org<br />

Phone: +66 2-2187363-65<br />

Email: admin@focusweb.org<br />

Mekong Watch<br />

2F Maruko Bldg. 1-20-6 Higashi Ueno<br />

Taito-ku, Tokyo 110-0015<br />

Japan<br />

Website: www.mekongwatch.org<br />

Email: info@mekongwatch.org<br />

Phone: +81 3 3832 5034<br />

NGO Forum on <strong>the</strong> <strong>ADB</strong><br />

85-A, Masikap Ext., Central District<br />

Diliman, Quezon City, 1101<br />

Philippines<br />

Website: www.forum-adb.org<br />

Phone: +63 2-921-4412<br />

Email: forum@pacific.net.ph<br />

NGO Forum on Cambodia<br />

Address: #9-11 Street 476, Toul Tompong, P.O.<br />

Box 2295, Phnom Penh 3, Cambodia.<br />

NGO Forum on Cambodia<br />

Website: www.ngoforum.org.kh<br />

Tel: + 855-23-213482/994063<br />

Fax: + 855-23-214 429<br />

Email: ngoforum@ngoforum.org.kh<br />

Oxfam Australia<br />

156 George St<br />

Fitzroy, Victoria 3065<br />

Australia<br />

website: www.oxfam.org.au<br />

Phone: +61 (0)3 9289 9444<br />

Fax: +61 (0)3 9419 5318


78 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

ANNEX<br />

VIII<br />

River Basin Friends (RBF)<br />

PO+Village Akajan via Silapathar<br />

District Dhemaji – 787059, Assam<br />

Email: riverbasinfriends@yahoo.co.in<br />

Tel: 03753-246306, 09435089275<br />

Fax : 03753-245758<br />

Contact Person: Ravindranath<br />

Arunachal Citizens Rights (ACR)<br />

Yara-Tabang Complex<br />

Near Govt. Higher Secondary School<br />

ESS-Sector, Itanagar-791111,<br />

District Papum Pare, Arunachal Pradesh<br />

Email: acr2000@gmail.com,<br />

bamang_anthony@rediffmail.com<br />

Tel: 09436057205<br />

Contact Person: Bamang Anthony<br />

ORGANIZATIONS MONITORING IFIs<br />

IN NE INDIA<br />

Dialogue on Indigenous Culture and<br />

Environment (DICE) Foundation<br />

House No. 47, Nepali Gaon<br />

Near Lions Club<br />

Dimapur – 797112, Nagaland<br />

Email: mkikon@gmail.com<br />

Tel: 09436010419<br />

Contact Person: M. Kikon<br />

Forum for Indigenous Perspectives & Action<br />

(FIPA)<br />

Jupiter Yambem Center<br />

Paona International Market<br />

Imphal – West – 795001, Manipur<br />

Email: inperspectives@gmail.com,<br />

jitnyumnam@yahoo.co.in<br />

Tel: 09862197179<br />

Contact Person: Jiten Yumnam<br />

Center for Peace and Development (CPD)<br />

1 st Floor Ngurthangsangi Building<br />

Canteen Square<br />

Aizawl - 796001, Mizoram<br />

Email: cpdmiz@rediffmail.com<br />

Tel: 09436142699<br />

Contact Person: Angela Ralte<br />

Affected Citizens of Teesta<br />

‘Tasso Lee’ Mushi Colony Development Area<br />

Gangtok – 737101, Sikkim<br />

Email: golden_ hope@hotmail.com<br />

Tel: 03592-203036; 09434033777<br />

Contact Person: Tseten Lepcha<br />

Indigenous and Tribal Development Center<br />

(ITDC)<br />

Mission Compound<br />

A.D. Nagar,<br />

Agartala - 799003, Tripura<br />

Email: sdbarma@lycos.com<br />

itpdc@rediffmail.com<br />

Tel: 09436121877<br />

Contact Person: Sukhendu Debbarma<br />

Intercultural Resources<br />

C-72, South Extension II<br />

New Delhi 110049<br />

Tel: 011- 65665677<br />

Email: wramd@yahoo.com<br />

Website: www.icrindia.org<br />

Contact Person: Ramananda Wangkheirakpam


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 79<br />

ANNEX<br />

IX<br />

Ka ktien<br />

Alternate Director<br />

Asian Development<br />

<strong>Bank</strong> (<strong>ADB</strong>)<br />

Board of Directors<br />

Bretton Woods<br />

Institutions<br />

Compliance Review<br />

Panel (CRP)<br />

Country Assistance<br />

Plans (CAP)<br />

“Peit/khmih ruh ïa”<br />

Peit ia ka Board of<br />

Directors<br />

World <strong>Bank</strong><br />

World <strong>Bank</strong>,<br />

International<br />

Monetary Fund<br />

Inspection Panel<br />

Country Strategy and<br />

Program, Country<br />

Assistance Strategy<br />

Jingbatai<br />

Jingmut<br />

Ki treikam hapoh jong u Executive Director bad u don ka bor treikam ba<br />

kumjuh bad ia u Executive Director; la thung da ki dkhot (member<br />

country).<br />

Ka <strong>Bank</strong> kaba pyntreikam ïa ki bun jaid/rukom treikam ha ki kam pynroi<br />

ha ki thain Asia bad Pacific naduh u snem 1966. Ka <strong>ADB</strong> ka kynthup ïa<br />

ki dkhot jong 63 tylli ki ri.<br />

www.adb.org<br />

Ha ka <strong>ADB</strong>, ki 12 ngut ki dkhot jong ka Board of Directors la jied da ka<br />

Board of Governors. Phra na ki 12 ngut la jied da ki ri napoh ki thaiñ<br />

Asia-Pacific, bad saw ngut kiwei pat la jied na sha bar ka thaiñ Asia–<br />

Pacific da ki ri dkhot jong ka <strong>ADB</strong>. Man la u/ka Director kit hung ïa u/ka<br />

Alternate. U/ka President jong ka <strong>ADB</strong> u pynïaid ïa ka Board of Directors.<br />

Ha ka World <strong>Bank</strong>, ka Boards of Executive Directors ka kitkhlieh na ka<br />

bynta ban pynïaid ïa ki kam ba man ka sngi (day-to-day) jong ka World<br />

<strong>Bank</strong>. Ki Boards ki kynthup ïa ki 24 ngut ki Director, ïa kiba la thung<br />

lane jied da ki ri ba long dkhot lane da ki kynhunjong ki ri (groups of<br />

countries). U/ka President jong ka World <strong>Bank</strong> u/ka long ruh u/ka<br />

Chairman jong ka Boards.( Chairman of <strong>the</strong> Boards)<br />

Ka kyrteng ba kyllum jong ki tnat jong ka World <strong>Bank</strong> bad ka International<br />

Monetary Fund (World <strong>Bank</strong> Group and <strong>the</strong> International Monetary Fund<br />

-IMF), ki kynhun seng (institutions) ba la seng ha u snem 1944 ha Bretton<br />

Woods, U.S.A.<br />

World <strong>Bank</strong>: www.worldbank.org<br />

International Monetary Fund: www.imf.org<br />

Bretton Woods Project (NGO): www.brettonwoodsproject.org<br />

Ka jaid seng kaba ki briew kiba la shah ktah ha ka projek (bad ha ki khep<br />

kiba kyrpang, kino kino ki dkhot jong ka Board of Executive Directors)<br />

lah ban phah/thoh ïa ki jingkyrpad na ka bynta ka jingkhmih biang ba<br />

lada ka <strong>ADB</strong> ka treikam ne em kat kum ki aiñ lajong.<br />

www.adb.org/Documents/Policies/<strong>ADB</strong>_Accountability_ Mechanism/<br />

Ka dulir kaba kongsan tam ha ki jingpynkhreh jong ka <strong>ADB</strong> ha kano<br />

kano ka dkhot ri ba dang kiew (developing member countries). Kane ka<br />

ïasyriem ïa ka Country Assistance Strategy (CAS) ha ka World <strong>Bank</strong>.<br />

Naduh u bnai August jong u snem 2001, ka <strong>ADB</strong> ka la bujli ïa ki CAP da<br />

ki Country Strategy and Programs (CSPs).<br />

www.adb.org/Documents/CAPs


80 Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

Country<br />

Operational<br />

Strategy Study<br />

(COSS)<br />

Country Strategy<br />

and Program (CSP)<br />

Developing member<br />

country (DMC)<br />

Executive Directors<br />

Export credit agency<br />

Greater Mekong<br />

Subregion (GMS)<br />

International<br />

Financial Institution<br />

(IFI)<br />

International<br />

Monetary Fund<br />

(IMF)<br />

Multilateral<br />

Development <strong>Bank</strong><br />

(MDB)<br />

Country Strategy and<br />

Program<br />

Country Assistance<br />

Plan, Country<br />

Assistance Strategy<br />

Asian Development<br />

<strong>Bank</strong><br />

See Board of Directors<br />

International financial<br />

institution<br />

Asian Development<br />

<strong>Bank</strong>, East-West<br />

Economic Corridor<br />

Multilateral<br />

Development <strong>Bank</strong>,<br />

International<br />

Monetary Fund,<br />

Export Credit Agency<br />

Bretton Woods<br />

Institutions<br />

Ka dulir kaba batai ïa ki mat ba donkam kiba ka <strong>ADB</strong> ka lah ban tip<br />

kumno ban pyntrei ïa ki bynta bad ki mat ba donkam (<strong>the</strong>matic and<br />

sectoral) ha ki ri ba dang kiew (priorities in its developing member<br />

countries). Naduh u bnai August 2001, ka <strong>ADB</strong> ka la bujli ïa ka COSS<br />

da ka Country Strategy and Program (CSP).<br />

www.adb.org/Documents/COSSs<br />

Ka jingpynkhreh da ka <strong>ADB</strong> na ka bynta kawei pa kawei ka ri ha ka ban<br />

ruid lain ïa ki prokram bad projek kiba kan pyntreikam. Barabor la ju<br />

pynkhreh shisien san snem bad pynthymmai man u snem.<br />

www.adb.org/Documents/CSPs<br />

Ki dkhot jong ka <strong>ADB</strong> kiba ïoh ïa ki loan bad <strong>the</strong>p tyngka na ka bynta ka<br />

ïoh ka kot bad ka roi ka par ha ka imlang sahlang ha ka ri.<br />

www.adb.org/Countries/default.asp#dmcs<br />

Ka tnat paidbah ba la kyrshan da ka sorkar (government-backed) kaba ai<br />

ia ki loan, jingpyntikna bad ka insurance sha ki seng bapher (seng khaïi)<br />

ha kito ki ri ki ban khaïi pateng sha bar ri bad sha kito ki ri bad ki ïew kiba<br />

dang kiew (developing countries and emerging markets). Bun na ki ri<br />

kiba riewspah ki don la kumno kumno ruh ka wei ka ECA. Ki Export-<br />

Import <strong>Bank</strong>1 ki dei ki ECA.<br />

ECA Watch (NGO): www.eca-watch.org/eca<br />

Ka kam jong ka jingïatrei lang ha ka ïoh ka kot kaba la kyrshan da ka<br />

<strong>ADB</strong>. Ka kynthup ia ki hynriew tylli ki ri: Burma, Thailand, Vietnam,<br />

Laos, Cambodia bad ka Yunnan Province jong ka ri China. Ka GMS ka<br />

don khatwei tylli ki kam ba kongsan kiba la tip kum ka “flagship<br />

initiatives.”<br />

www.adb.org/GMS<br />

Kum ki juh ki seng pisa tyngka kiba treikam ha kyrdan pyr<strong>the</strong>i salonsar,<br />

naduh ki kam pynroi ba bun jaid jong ki <strong>Bank</strong> (Multilateral Development<br />

<strong>Bank</strong>-MDB), kum ka World <strong>Bank</strong> and Asian Development <strong>Bank</strong> (<strong>ADB</strong>),<br />

bad ki seng bei tyngka kiba donbor, kum ka International Monetary Fund,<br />

bad ka export credit agencies (ECAs).<br />

Ka seng bei tyngka ba don bor ba triekam pyr<strong>the</strong>i salonsar ban pyntikna<br />

ba ka ïoh ka kot bad pisa tyngka ha ka pyr<strong>the</strong>i baroh kawei ki long kiba<br />

ïaid beit. Ka ïarap bad pynshlur ha ka khaïi pateng ha ka pyr<strong>the</strong>i, bad ka<br />

ai jingïarap tyngka ba shipor khnang ban ïarap ïa ki ri ba kin lah ban siew<br />

ïa ki ram ki shah (balance of payments adjustment).<br />

www.imf.org<br />

Ka seng pyr<strong>the</strong>i salonsar kaba ki dkhot ki dei ki sorkar jong ki ri. Kane ka<br />

seng ka ïarap pisa tyngka bad sneng ïa ka sorkar ha ka liang ka ïoh ka kot<br />

bad ka ki kam pynroi ha ka imlang sahlang ha ki ri ba dang kiew<br />

(developing countries). Ki san tylli ki MDB kiba kongsan ki long: Ka<br />

World <strong>Bank</strong>, Inter-American Development <strong>Bank</strong>, Asian Development<br />

<strong>Bank</strong>, European <strong>Bank</strong> for Reconstruction and Development, bad African<br />

Development <strong>Bank</strong>.


Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong> 81<br />

Policy<br />

Structural<br />

adjustment loans<br />

World <strong>Bank</strong><br />

World <strong>Bank</strong> Group<br />

International <strong>Bank</strong> for<br />

Reconstruction and<br />

Development,<br />

International<br />

Development<br />

Association, World<br />

<strong>Bank</strong> Group<br />

World <strong>Bank</strong><br />

Ki jinglam lynti ïa ki Multilateral Development <strong>Bank</strong>s (MDBs) ba ki dei<br />

ban bud ha ka por kaba ki pyntreikam. Katto katne na ki aiñ ki long kiba<br />

donklam ha ka ban ïada lane pynduna ïa ki jingktah jong ka mariang bad<br />

ka imlang sahlang ha ka jaka kabaka projek ka pyntreikam lane ha ki trai<br />

shnong. Ïa kum kito ki aiñ la khot ki “safeguard policies.”<br />

Ka sla jong ka <strong>ADB</strong>halor ki aiñ jong ka:<br />

www.adb.org/Development/policies.asp<br />

Ki loan ba la ai da ki multilateral development bank (MDB) kiba donkam<br />

ïa ki nongshimram ban bud ïa ki jingsneng bad ai jingmut jong ka <strong>Bank</strong><br />

ha ka ban ïarap ïa ka ri ban khyllie biang ïa ka ïoh ka kot.<br />

Ka ktien kaba barabor ka ju <strong>the</strong>w ïa ki ar tylli ki seng ha ka World <strong>Bank</strong><br />

Group: International <strong>Bank</strong> for Reconstruction and Development (IBRD)<br />

bad Development Association (IDA).<br />

Ka ktien ba kyllum na ka bynta ki san tylli ki seng: Ka International <strong>Bank</strong><br />

for Reconstruction and Development (IBRD), Ka International<br />

Development Association (IDA), Ka International Finance Corporation<br />

(IFC), Ka Multilateral Investment Guarantee Agency (MIGA), bad ka<br />

International Centre for Settlement of Investment Disputes (ICSID).


Table of Contents<br />

● Ka Jingsngewsnguh 1<br />

1. Ka Lamkhmat shaphang kane kot lyngkdop halor ka <strong>ADB</strong>:<br />

Balei ngi dei bad tip shaphang ka <strong>ADB</strong>?<br />

2<br />

2. Ki rukom pyniaid bad ki tnat treikam jong ka <strong>ADB</strong>: Kaei ka <strong>ADB</strong>? 7<br />

3. Ka nongrim <strong>the</strong>p tyngka ha ki jingpyntreikam jong ka <strong>ADB</strong>: 13<br />

Kumno ka <strong>ADB</strong> ka treikam?<br />

4. Ka rukom pynkhreh treikam jong ka <strong>ADB</strong> ha ka ri: 23<br />

Ka lynti treikam jong ka <strong>ADB</strong> ha ka ri jong phi.<br />

5. Ka Aiñ treikam bad jingkitkhlieh ba laitluid ha ka rukom pyntreikam ha ka <strong>ADB</strong>: 30<br />

Kumno phi lah ban pynkitkhlieh ïa ka <strong>ADB</strong>?<br />

6. Ka Jingtrei hok ha ka <strong>ADB</strong>: 42<br />

Kumno ban ioh jingtip lynba ka <strong>ADB</strong><br />

7. Ka <strong>ADB</strong> ha ka Thain Shatei Lammihngi Jong ka India 54<br />

● Annex<br />

Ka <strong>ADB</strong>: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development <strong>Bank</strong><br />

I. Ka Dur halor ki tnat treikam jong ka <strong>ADB</strong> 65<br />

II. Ka Jingtip halor ka Board jong ki Executive Directors jong ka <strong>ADB</strong> 66<br />

III. Ki Jingtip halor ki ophis jong ki katto katne ki tnat jong ka <strong>ADB</strong> 72<br />

IV. Ki Jingtip halor ki ophis jong ki Resident/Regional Mission jong ka <strong>ADB</strong> 73<br />

V. Ki Jingtip halor ki Nongtrei kiba kitkhlieh ïa ki Aiñ jingïada 75<br />

VI. Ki Kyrteng lyngkot ha ka Asian Development <strong>Bank</strong> 76<br />

VII. Ki Kyrteng jong ki Seng Bhalang kiba Khmih bniah ïa ki kam jong ka 77<br />

VIII. Organization Monitoring IFIs in NE India 78<br />

IX. Jingbatai 79

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!