Jaso - Eibarko euskara

ANDRAKUMIEN HISTORIXIA EUREN AHOTIK
Eibarko euskeriaren unidade didaktikua
Martixan Eibarko andrakumien argazki erakusketia izan zan udaletxeko kultura aretuan. 1900etik
1950era bittarteko hainbat emakumeren erretratuak ipiñi zittuen hango hormetan esegitta. Hori
ekitaldixori aprobetxauta, emakume taldiak ...eta kitto! euskera alkartiakin batera mahainguru bat
antolau zeben: bertan herriko bost emakumek gizaldi hasierako andrakumien bizimoduaren gaiñian
egin zeben berba. Zeregin ta sektore guztietakuak ziran guztiak, azken batian ikuspegi zabalagua
emoteko. Bertan Maria Angeles Zulaika, Leonor Larrañaga, Josefina Alberdi, Aurea Mendizabal eta
Dolores Berasaluzek jardun zeben berbetan. Moderatzaille zeregiñetan Arantxa Lasak jardun zeban.
Mahainguruko emakume guztiak bat etorri ziran puntu baten behintzat: lehengo sasoietan Eibarko
emakumia beste lekuetan baiño aurrerakoiagua zan. Izan be, sasoi baten, antxiña, ogixa karutu zanian
andrak manifestaziñuan urten zeben prezio gorakadiaren kontra protesta egitteko. Mahaingurukuak,
biharbada, ez dabe horren barri eukiko, baiña badago Eibarrren halako kontuak kontatzen daben jente
nagusirik.
Dana dala, honek bost andrakumiok eruren ikuspuntutik aztertzen dabe bertako emakumiaren
historixia. Maria Angeles Zulaika, esate baterako, maistria izan zan ta hamaika urte daroiaz Eibar
aldizdarixan kolaboratzen. Bere artikuluetan sarrittan aztertu dau Eibarko emakumiaren bizimodua.
“Milla gauza pasau dirala emoten dau, oingo gaztieri kontauta, ez dabe siñisten”.Gizaldi hasierako
andrak eskubide gitxiago zekan: emaztiak dirurik ezin zeban etara bankotik gizonaren firmia euki
ezian; famelixan hildakorik egon ezkero urte bi t’erdixan lutua eruan bihar izaten zeban, baiña ez ostera
gizonezkuak; gaiñera, goi maillako ikasketak egitten zittuen gizonezkuak gitxi baziran, emakumiak,
gitxiago.
“Andrakumiak dana egitten zeban: umiak egin, umiak hazi, gaixuak zaindu ta etxe guztia garbittu.
Orduan garbitzia ez zan oingo morokua”. Garbitzeko produktuak asko hobetu dirala uste dau Maria
Angelesek. “Orduan ez zeguan kimika, fisika baiño”
Dolores Berasaluzek Azittaingo erretegixan jardun izan dau urte askuan, baitta hango elixako serora
zeregiñetan be. Taberna munduan gauzak asko aldatu dirala uste dau. Lehen erretegira Bilboko jentia
juaten zan bildotsa jatera, andrak beti gizonekin. Oiñ, ostera emakumiak kuadrillan hurreratzen dira
afarixak eta egittera . Gerra ostian kanbixau ziran horrek gauzok, diru gehixago egoterakuan.
Doloresek, dana dala, ume ta gazte denporia basarrixan emon zeban. Han egitten zittuan biharrak
gogoratzen dittu. Basarrixan jaixua izan arren, kalera juan zan bizi izatera. Josefina Alberdiren kasua,
ostera, alderantzizkua da: kalian jaixo ta gero basarrira. Josefinaren esanetan, krisixa zala ta, Arrateko
bideko azkenengo zatixa egitten jardun zebenian, gizonezkuak biharra egitten zeben ta andrakumiak
janarixa emon.
Basarri ta kalekuen artian, lehen behintzat, desberdintasunak baziran. Antxiñako basarrixetan
emakumiak gizonen biharrak be egitten zittuen. Mahainguruan jardun zebenen arabera, basarrixan
administraziño guztia etxekoandriak egitten zeban. Emakumiaren zeregiñak garrantzi haundixa zekan
basarrixan: matriarkaua zan nagusi.
Aurea Mendizabal ATS izan zan, baiña gizarte girua ezagutu zeban. Praktikante lanetan izebakin
hasi zan. Hareri laguntzen zetsan lehelengo. Gero emakumieri libratzen laguntzen ibiltzen zan ta
hurretik ezagutu zittuan emakumien gorabeherak.
Emakume batzuk taillarretan egitten zeben biharra, baiña gizartian ez zeguan hori onduegi ikusitta.
Leonor Larrañagak, esate baterako, txikittatik gura zeban etxetik kanpo biharra egiñ, taillarrian.
Ugezabak ez zeben taillarrian andrazkorik nahi izaten: eurendako kumunik ez zeguala esaten zetsen.
Halan ta guzti, taillarretan lana egitten zeben andrak askoz be zeregiñ gogorragua eukitzen zeben ta,
gaiñera, gizonezkuak baiño diru gitxiago irabazten zeben.
Oier Narbaiza,...eta kitto! 96-IV-19.
99