Jaso - Eibarko euskara

68
Mikel Sangroniz
aukeratu bihar zan, baiña bide batez, herrixak erregia beran aulkittik kentzeko aukeria ikusi zeban eta danok
juan ziran botua emotera, “seguru geuazen herri haundixetan republikian aldeko partiduak irabazi ezkero
erregiak alde egingo zebala” diñosku Candidok.
Aurreko urtiak nahiko gogorrak izan ziran: Afrikako gerria, krisi ekonomiko latza eta jendia higoinduta.
Secundino eta Salvadorren ustez “republikia derrigor agertu bihar zan. Herrixa aspertuta zeguan,
ekonomixia eta jendian arteko girua ez ziran onak, eta herrixak aldaketia nahi zeban”.
Hauteskunde gabian hasi zan jaixa, eta jairik haundiña “Centro Republikanuan” eta sozialisten “Casa
del Puebluan”. Bertako espillu haundi baten ipiñi zittuen lehelengo datuak: Eibarko udaletxerako,
sozialistak 9 zinegotzi, republikanuak 7 eta abertzaliak 1; monarkiko eta karlistak, bapez. Handik gitxira
hasi ziran telefonuak zarataka eta pizkaka-pizkaka beste herri eta hiri batzuetako barrixak be hasi ziran
heltzen. “Hi! Bilbon be irabazi egin juagu! Eta Donostian be bai!”. Casa del Pueblua jendez gaiñezka;
danak pozik eta kantuan, Marsellesia amaittu eta Internazionalakin hasi. “Gu gaztiak giñuazen, 12 urte
inguru, baiña guretzat be egun haundixa izan zuan”.
Gabeko 12xetarako garbi zeguan herri haundi guztietan republikiaren aldekuak irabazi zebela, bai
Bilbon, bai Madrillen, bai Bartzelonan... “Untzaga plazia jendez jositta, jai egunetan moduan eta Astelena
frontoian jendia dantzan eta kantuan” gogoratzen dau Candidok “Gu Casa del Pueblotik frontoira juan eta
hasi giñuazen danok ¡Viva la República! gora eta behera”. Udaletxerako hauteskundiak ziran, baiña jendiak
bazekixan zer esan gura zeban harek: erregiak alde egin biharko zeban eta republikia ate joka zetorren.
“Bixamona, astelehena (apirillaren 13a), lan eguna zuan, baiña lan gitxi egin zan egun haretan! Jendia
zain jeuan ia erregiak noiz esango ete zeban bazoiala!”. Jendia tabernetan, biharlekuetan eta kale
baztarretan barriketan, Alfonso XIII erregiak egingo zebanaren zain. “Eta erregia ixilik”. Danok republikia
etorriko zalakuan, baiña oindiok Madrildik barririk ez. “Eta holan juan giñuazen ohera. Zain. Zain eta
nerbioso.”
Martitzenian, gaur 69 urte, eguzkixa epel-epel esnatu zan, indar haundixakin, sasoi barrixa zetorrela eta
bera be indar barrittuta. Eta eguzkixakin batera heldu ziran arraindunen kamioiak Donostia aldetik.
Badirudi, arraindun batek Eibartik pasatzerakuan Juan de los Toyos republikazale amorratuaren etxera juan
eta erregiak bere lekua laga zebala aittatu zetsala. Arraindunak benetan hori esan? Ala eibartarrak,
republikia noiz helduko amorratzen, eurak nahi zebena entzun? Ez dogu sekula jakingo, baiña minutu
gitxixan eibartar guztiak urten zeben kalera. Etxerik etxe eta aterik ate, hegaztada bizixan zabaldu zan
notizia eibartar guztiongana “Jaiki! Jaiki! Republikia etorri dok eta!” entzutzen zan etxebarru guztietan.
“Konfusiñua izan zala esaten juek. Toyosek gaizki aittu zebala. Edo nahi zebana entzun zebala. Baiña
hantxe urten genduan danok kalera goizian goiz”.
Eibartarrak nun batuko eta erregiaren izena zekan plazan, Alfonso XIII plazan (gaur egun Untzaga).
Egun bi lehenago eibartarrak aukeratu zittuen zinegotzi guztiak be hantxe alkartu ziran, udaletxera sartu eta
goizeko zazpiretarako republikia aldarrikatu zeben.
Ipuin honetan izen berezixa euki zebenetako bat Secundino Loidi izan zan, sasoi haretan 12 urteko umekoskorra,
“aitta udaletxeko konserjia zuan eta berak esan jestan zentro republikanora juan eta handik
banderia ekartzeko. Nere anaia eta ni juan giñuazen eta holan ipiñi juen banderiori udaletxeko balkoian”.
Goizeko zazpirak besterik ez eta Eibarko herri osuak garbi erakutsi zeban republikiaren aldeko asmo eta
gogua. Candidok ez daka dudarik: “proklamaziñua udaletxeko bateron batek egingo juan, baiña benetan
eibartar guztion biharra izan zuan republikia etortzia”.
Orduan agertu ziran, horraittiok, lehelengo nerbixuak: Bilbo eta Donostiako trenak Eibarrera heldu
ziranian republikiaren barririk ez; egunkarixak be heldu ziran eta republikiaren izenik ez titularretan. “Eibar
izan zuan lehelena, beste guztien aurretik eta jendia larritzen hasi zuan. Zer pasauko ete dok hamen?
Bakarrak izango ete gaittuk?”. Ordu gogorrak izan ziran, baiña zorionez, eguardirako jakin zeben
Barcelonan be aldarrikatu zala republikia eta pizkat geruago Madrillen. Erregiak hanka egin zeban