Jaso - Eibarko euskara

OKTUBREKO REBOLUZIÑUA EIBARREN
1934.eko urriaren laua zan. Toribio Etxebarria, Donostian, bere partiduko agintariekin erabaki ondoren
noiz hasiko zan iraultza edo reboluziñoa, Melitonaneko tabernan, Untzagan, alkartu zan Juan de los Toyos,
Jacinto Galarraga, Enrique de Francisco sozialista gaztien buru zana eta Felix Arrregirekin. Une hartan
erabaki zan hurrengo egunian, hillak 5 , goizeko lau t’erdietan hasiko zala matxinada.
Arratsaldeko 6retan alkartu ziran baitta be, Casa Puebluan, 21 sozialista egin nahi ziran ekintzen
arduradunak. Jose Iñazio Etxeberria botikarixua hasi zan, hango biblioteka onduan, botilla explosibuak
gertatzen. Era berian, Jazinto Galarraga, ALFAn jardun zeban han gordeta eukezen armak banatzen.
ALFAn bertan be kargatzen hasi ziran kanposantuan gordeta euki ebezen bonbak.
Hola gauzak eratuta, goizeko lau t’erdietan entzun ziran lehenengo tiruak guardiazibillen kontra
Errebal kalian. Hauek be organizatzen hasi ziran eta badaezpada STAR fabrikan, kartelan aurrez-aurre
zeguana, sartu ziran. Berihala, baiña, goi aldetik, kuartela atakatzen ezkertarrak gogortu ziran. Era berian,
ezkertar talde bat Tieme alemanaren etxera heldu zan eskatuaz bere Matxariko almazen haundixan
zeguazen milloi bat kartutxoren jabe egitia. Tieme, jantzitzen zan bitxartian, telefonoz berba egiñ ahal izan
zeban guardiazibillekin. Orduan, hauek heldu ziran estaziño ondora eta han tiroketa sortu zan. Momentu
honetan hil zeben tiroteuan Sebastian Landa eta oso estu zaurittuta gertau zan Aitor Orueta. Gitxi
gorabehera, ordu berian, iraultzailliak sartu ziran probaderuan, hango armekin jabetuaz. Hantxen,
deskuidoz, hil zan 19 urteko Pedro Gerrikabeitia gaztia. Goizeko zazpirak inguruan bazoian Eibarko
karlisten buru eitxen zeban Karlos Larrañaga mezatara, eta Ardantzako zubixa pasau ondoren, tiroz hilla
izan zan. Baitta be guardiazibillen tiroz hilda geratu zan kuartel inguruan zeukan hegazti txabolara zoian
Matias Biteri.
Goizeko zortziretan heldu ziran Bilbotik Isasi ingurura asaltoko guardixak. Ezkertarrak Armeria
Eskolan zegozen eta tiroka hasi ziran haien kontra. Guardixetako bat hil eta lau eritxuta gertau ziran. Goiz
guztian, Armeria Eskola ingurua amaigabeko tiroteo baten egon zan. Florentino Vazquez, Armeriko
tellatuan zeguana, hantxe bertan tiroz harrapatu eta lurrera erori zan hilda.
Eguardi inguruan, asaltokuak eta guardiazibillak, treneko makiña baten, Eibarren sartu nahi izan zuten,
baiñan udaletxetik jaurtittako tiruekin atzeruntz egin bihar izan zeben. Guardiazibillak, Untzagan sartzeko
asmuetan, Kalbeton kalian sartu arren, atzera bueltatu ziran hango etxietatik tiroz gogor erasotuak izan
ziralako.
Bestalde, Gasteiztik bazetozen soldaduak matxinada emetatzera. Hola gauzak, iraultzailliak
errenditzeko asmua hartu zeben. Orduan Toribio Etxebarria eta Agapito Etxeberria komunista, zapi
zurixakin hau, abiatu ziran kuartelera. Han, Garrigos nagusiaren aurrian, errendittu ziran. Toribio
Etxebarria giltzapetu zeben eta beste asko berakin. Ahal izan zebenak iges egin zuten.(...)
Matxinada hau zala-ta, 172 eibartar eraman zituzten Iruñako kartzelara. (...)
Febreroko hauteskunde edo eleziñuetan ezkerrak irabazle urtenik, danak askatu zituzten.
ESNATU, ESNATU, REPUBLIKIA ETORRI DOK ETA!
Eibarko euskeriaren unidade didaktikua
Pedro Zelaia, ...eta kitto! 93-XI-12.
Halakotxe berbekin esnatu ziran oin dala 69 urte eibartar guztiak. 1931ko apirillaren 14a zan eta
Eibarko herrixak republikia aldarrikatu zeban, beste edozien herrik baiño lehenago. Egun hori zuzenzuzenian
bizi izan zeben lau lagunekin jardun dogu, Eibarrendako hain haundixa izan zan egun ha gogora
ekartzeko: Secundino Loidi, Nieves Marzana, Salvador Marzana eta Candido Egurenekin.
Hau ipuiñau 1931ko apirillaren 12xan hasi zan. Domekia, egualdi ona eta Udal hauteskundiak. Alkatia
67