30.08.2013 Views

ISBN 978-9941-0-3353-7

ISBN 978-9941-0-3353-7

ISBN 978-9941-0-3353-7

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>ISBN</strong> <strong>978</strong>-<strong>9941</strong>-0-<strong>3353</strong>-7


andro torotaZe<br />

ieso nazareveli, Ze kacisa<br />

(biografiisaTvis)<br />

wigni gamosacemad moamzada sagamomcemlo saxlma<br />

`torotaZe~


sarCevi<br />

winasityvaoba ...................................................................... 5<br />

ramdenime mosazreba iesos gamzrdelis ioseb<br />

nazarevelisa da misi ojaxis Sesaxeb................................ 7<br />

ramdenime mosazreba iesos dabadebis TariRisa da<br />

adgilis Sesaxeb .................................................................23<br />

ramdenime mosazreba iesos jvarcmisa da pontius<br />

pilates rolis Sesaxeb .....................................................41<br />

ramdenime mosazreba ioseb arimaTielisa da iesos<br />

aRdgomis Sesaxeb ...............................................................54<br />

sagamomcemlo saxli `torotaZe~ ....................................81<br />

4


winasityvaoba<br />

saerTo aRiarebiT, axali aRTqma ar warmoadgens is-<br />

toriul dokuments da, amdenad, misgan Znelia ieso naza-<br />

revelis cxovrebis Sesaxeb utyuari biografiuli cno-<br />

bebis mopoveba. miuxedavad amisa, Cven SevecadeT axal<br />

aRTqmaSi arsebuli mwiri informaciis safuZvelze Tavi<br />

mogveyara Cveni mosazrebebisaTvis iesos cxovrebis ama<br />

Tu im epizodTan dakavSirebiT.<br />

xazgasmiT unda aRvniSnoT, rom Cvens mier gamoTqmuli<br />

mosazrebebi Tavisi SinaarsiT istoriuli kvlevis kat-<br />

egorias ganekuTvneba da darwmunebuli varT, rom mkiTx-<br />

velic Seafasebs mas, rogorc mcired istoriul Ziebas.<br />

aqve imasac davamatebT, rom Cven ar varT pionerebi ms-<br />

gavsi xasiaTis kvlevaSi, Tumca qarTul enaze aseTi Si-<br />

naarsis istoriuli Ziebani ver movipoveT.<br />

ilustraciebad gamoyenebuli suraTebi, ra Tqma unda,<br />

pirobiTi xasiaTisaa.<br />

5<br />

avtori


amdenime mosazreba iesos gamzrdelis ioseb<br />

nazarevelisa da misi ojaxis Sesaxeb<br />

saxarebidan cnobilia, rom nazareTis sinagogaSi adgilo-<br />

brivi mcxovrebni, iesos axal swavlebas rom ismenen, erTma-<br />

neTs gakvirvebulni ekiTxebian iesos Sesaxeb. ukvirT, Tu vin<br />

misca mas, xuros Svils, qadagebis ufleba. „gana xuros Svili<br />

ar aris? da gana dedamiss ar hqvia mariami, xolo mis Zmebs ia-<br />

kobi da iose, simoni da iuda?“ (maTe, XIII. 55) „da gana CvenTan<br />

ar arian misi debi?“ (maTe, XIII. 56). nazarevelTa am msjelo-<br />

baSi sainteresoa is, rom isini axseneben iesos da_Zmebs. bune-<br />

brivad Cndeba kiTxva, vin arian „misi Zmebi“, iakobi da iose,<br />

simoni da iuda? vin arian „misi debi“ (savaraudod, mariami da<br />

solomonia)? ra genealogiuri kavSiria maTsa da iesos Soris?<br />

nazarevelTa monayolis mixedviT faqtia, rom isini iosebis da<br />

mariamis ojaxis wevrebad iTvlebian. visi Svilebi arian isini?<br />

rogor gagrZelda maTi cxovreba iesos gardacvalebis Semdeg?<br />

axali aRTqma iosebsa da mariamze da maT mravalSvil-<br />

ian ojaxze Zalian mwir informacias gvawvdis (markozi, VI. 3);<br />

(luka, IV. 22). Cven SevecdebiT ramdenime mosazreba gamovTqvaT<br />

maTi ojaxisa da cxovrebis Sesaxeb.<br />

cnobilia, rom ieso 12 wlis iyo, iosebma da mariamma ieru-<br />

salimSi rom waiyvanes salocavad (luka, II. 42) da 30 wlis iyo,<br />

roca ioanem iordaneSi ganaTla (luka, III. 23). Cveni azriT,<br />

iesos iordaneSi ganaTvlis momentisTvis iosebi 1_2 wlis gar-<br />

dacvlili unda yofiliyo, miuxedavad imisa, rom im droisT-<br />

vis, roca iesom qadageba daiwyo, iosebs awmyo droSi moixse-<br />

nieben (ioane, IV. 42). iosebis awmyoSi moxsenieba swored axlo<br />

warsulSi mis gardacvalebaze unda metyvelebdes. iosebis am<br />

periodSi gardacvalebaze mianiSnebs is, rom iesos xalxSi gasv-<br />

lamde da qadagebis dawyebamde (ioane, II. 4) ramdenime xniT adre<br />

7


8<br />

igi, iosebi, kanaSi qorwilSi ar<br />

aris miwveul stumrebs Soris.<br />

„qorwili iyo galileas kanaSi<br />

da iyo iq iesos deda“ (ioane, II.<br />

1). „qorwilSi miwveuli iyvnen<br />

iesoc da misi mowafeebic“ (io-<br />

ane, II. 2) da „Zmebi misi“ (ioane,<br />

II. 1, 2). mariami qmris, iosebis,<br />

gareSea misuli stumrad, sa-<br />

varaudod, imitom, rom qmari<br />

gardacvlili hyavda. iosebi<br />

cocxali rom yofiliyo, Zneli<br />

warmosadgenia, rom ebraul<br />

tradiciebze aRzrdili mari-<br />

iosebi<br />

ami qmris gareSe wasuliyo qorwilSi,<br />

an avadmyofi iosebi Sin daetovebina da marto wasu-<br />

liyo qorwilSi stumrad. miTumetes, rom qorwili kanaSi iyo<br />

da ara nazareTSi. dabrZenebuli, xanSiSesuli iosebi stumrebs<br />

Soris rom yofiliyo, gverwmuneT, aravis gamorCeboda, iseve<br />

rogorc ar gamorCeniaT misi xseneba maSin, roca 12 wlis iesos<br />

ierusalimSi axlda.<br />

iosebis amave periodSi gardacvalebaze unda metyveleb-<br />

des isic, rom misi ojaxi (yovel SemTxvevaSi, nawili mainc)<br />

nazareTidan kapernaumSi gadasaxlda (markozi, II. 1); (luka, VII.<br />

1); (ioane, II. 12). aseTi tipis movlenebi _ ojaxisa da qonebis<br />

gayofa da migracia _ ojaxSi momxdari radikaluri cvlile-<br />

bebis da (an) socialuri problemis mizeziT Tu moxdeboda.Ta-<br />

vis sicocxleSi iosebi mamis avtoritetiTa da darbaislobiT<br />

kravda da aerTianebda ojaxs, xolo misi sikvdili sakmarisi<br />

mizezi gaxda ojaxisa da qonebis gayofisaTvis _ ris gamoc<br />

mariami, ieso da „misi Zmebi“ nazareTidan calke gadasaxldnen


kapernaumSi. swored kapernaumidan iwyebs ieso xalxSi gasvlas<br />

da qadagebas (ioane, II. 12).<br />

iosebis socialuri wris mamakacis sicocxlis saSualo xan-<br />

grZlivoba imxanad 60 wels ar aRemateboda. amitom SegviZlia<br />

solomonia, iosebis pirveli<br />

iesos dabadebis momentisTvis):<br />

iosebis asaki<br />

iesos dabadebis<br />

momentSi<br />

iosebisa<br />

da iesos<br />

Tanacxovrebis<br />

periodi<br />

iosebis<br />

asaki iesos<br />

dabadebis<br />

momentSi<br />

coli<br />

=<br />

+<br />

+<br />

iosebisa da iesos<br />

Tanacxovrebis periodi<br />

iesos iosebis gareSe<br />

cxovrebis periodi<br />

iesos iosebis<br />

gareSe<br />

cxovrebis<br />

periodi<br />

+<br />

vivaraudoT, rom iosebma,<br />

romelmac sicocxlis meti<br />

wili nazareTSi gaatara,<br />

swored amdeni xani icocxla<br />

da bunebrivi sikvdiliT<br />

gardaicvala. nazareTis<br />

sinagogaSi misi awmyo droSi<br />

moxsenieba swored iosebis<br />

mier nazareTSi gatare-<br />

bul wlebze da xanSiSesul<br />

asakze unda mianiSnebdes.<br />

9<br />

axla SevecdebiT mcire<br />

ariTmetikuli gaTvlebiT<br />

davadginoT iosebis asaki<br />

mis mier mariamis colad<br />

SerTvis momentisTvis (anu<br />

=<br />

=<br />

iosebis gardacvalebis<br />

asaki<br />

iosebis gardacvalebis<br />

asaki<br />

iesos gardacvalebis<br />

asaki<br />

_<br />

iesos<br />

gardacvalebis<br />

asaki<br />

sayovelTao aRiarebiT, ieso jvarze 33 wlis asakSi gar


daicvala. rogorc ukve aRvniSneT, iesos iosebis gareSe<br />

cxovrebis periodi aris minimum 33_[30_(1~2)]=4~5 weli da<br />

maqsimum 33_12=21 weli.<br />

yovelive amis gaTvaliswinebiT miviRebT, rom iosebis asaki<br />

iesos dabadebis momentisTvis unda yofiliyo 31_32 an 48_50<br />

weli. 48_50 wlis iosebi, miTumetes profesiis mqone (xuro), am<br />

asakSi ucolo ar iqneboda. im periodis iudeaSi colis SerT-<br />

vis saSualo asaki mamakacebisaTvis 18_20 weli iyo da, savarau-<br />

simoni, iesos naxevarZma<br />

dod, iosebs colic eyoleboda<br />

da daojaxebuli Svilebic. iqneb<br />

iosebi am droisaTvis daqvrivda<br />

da qvrivma meore colis SerTva<br />

gadawyvita? es azri nakleb sar-<br />

wmunod gveCveneba, radgan Tu<br />

iosebis gaTxovili qaliSvilebi<br />

mamis movlas ver SeZlebdnen,<br />

vaJiSvilebis colebi (rZlebi)<br />

am saqmes ufro advilad gaarT-<br />

mevdnen Tavs. amitom ver vxedavT<br />

aucileblobas imisa, rom Warmag<br />

iosebs meore coli moeyvana,<br />

Tumca arc amis srulad gamor-<br />

icxva SeiZleba.<br />

ufro savaraudoa, rom iosebma, saSualo asakSi myofma,<br />

31_32 wlisam, moiyvana mariami colad. magram nakleb savarau-<br />

dod gveCveneba, rom am asakamde iosebi ucolod yofiliyo.<br />

unda vivaraudoT, rom mas pirveli coli gardacvlili hy-<br />

avda (SeiZleba mSobiarobas gadayva) da mcirewlovani Svilebi<br />

darCa: mariami _ 10_12 wlis, iuda _ 8_10 wlis da simoni _ 6_8<br />

wlis. ucolod darCenil janmrTel da gamrje mamkacs colic<br />

daWirdeboda da bavSvebisa da ojaxis momvlelic. magram mas,<br />

10


iuda, iesos naxevarZma<br />

qvrivsa da wvrilSvilis patrons,<br />

14_16 wlis qaliSvils Znelad Tu<br />

vinme gaayolebda, miuxedavad imisa,<br />

rom iosebi nazareTSi cnobili xuro<br />

iyo da col_Svilis rCena SeeZlo.<br />

amitom iosebma im periodisaT-<br />

vis friad humanuri da keTilSobi-<br />

luri gadawyvetileba miiRo da sx-<br />

visgan fexmZime qali moiyvana colad,<br />

im fiqriT, rom es qali, mariami, mis<br />

bavSvebs da ojaxs mouvlida, TviTon<br />

ki mariams mis momaval Svils gaaz-<br />

rdevinebda.<br />

iosebma da mariamma 28_30 weli<br />

icxovres erTad. am periodSi maT<br />

ojaxs kidev sami Svili _ iose, iakobi da erTi qaliSvili<br />

SeemataT, saxelad, savaraudod, solomonia (salome). SesaZloa<br />

iosebma solomonia (salome) mariamTan SeZenil qaliSvils<br />

pirveli colis pativsacemad daarqva. gadmocemiT ase erqva<br />

iosebis pirvel cols. iosebma Tavisi xelobiT Svidi Svili<br />

gazarda, xolo iesos saxiT aRzarda samaradJamo genia, riTac<br />

fasdaudebeli amagi dasdo kacobriobas da, moxucebuli, naza-<br />

reTSi gardaicvala.<br />

ar aris gamoricxuli, rom iosebis gardacvalebis Semdeg<br />

ojaxSi qonebrivi dava dawyebuliyo, ris gamoc iesom iosebi-<br />

seuli saxli datova, romelic iosebis vaJebs _ iudas da simons<br />

darCaT, xolo TviTon dedasTan, mariamTan da ZmebTan _ ioses-<br />

Tan da iakobTan erTad kapernaumSi gadasaxlda. es swored is<br />

Zmebi arian (umcrosi Zmebi), romlebic TavianT ufros naxevar-<br />

Zmas, iesos yvelgan dayvebodnen misi xalxSi qadagebis dros<br />

(maTe, XIII. 46, 47); (maTe, XIII. 55, 56) da SeZlebisdagvarad icavd-<br />

11


nen da afrTxilebdnen mosalodneli safrTxis Sesaxeb (ioane,<br />

VII. 3). iosebis gardacvalebis momentisaTvis ojaxis genealo-<br />

giuri sqema aseTi unda yofiliyo:<br />

mariami<br />

42-43w<br />

iuda<br />

40-42w<br />

iosebi 60 w. aw<br />

gardacvlili<br />

simoni<br />

38-40w<br />

iose<br />

28-29w<br />

12<br />

mariami<br />

45-46w<br />

salome<br />

26-27w<br />

iakobi<br />

24-25w<br />

ieso<br />

30w<br />

Cvens mier Sedgenili genealogiuri sqema SesabamisobaSia<br />

mariamis asakTanac, romelic, rogorc gadmocemiT viciT, Cv.<br />

w. aR_mde daaxloebiT 22_20 wels<br />

daibada. iosebze qorwinebisas<br />

mariami 16_17 wlis iyo da amave<br />

asakSi SeeZina ieso. iesos jvarcmis<br />

momentisaTvis mariami 49_50<br />

wlisaa. igi 68_70 wlis asakSi 48<br />

wels gardaicvala. vinaidan mamakacis<br />

sicocxlis xangrZlivoba<br />

ufro mcirea, vidre qalisa, mariamis<br />

gardacvalebis asaki kidev<br />

ufro amyarebs Cvens mosazrebas<br />

imis Sesaxeb, rom iosebi daaxloebiT<br />

60 wlisa gardaicvala.<br />

mariami, iesos naxevarda, oTxive saxarebaSi, roca<br />

SemdgomSi mariam kleopasi<br />

iesos Zmebis moxsenieba xdeba,<br />

maT asakis mixedviT aRmavali xaziT, umcrosidan ufrosisken,<br />

moixsenieben, amasTan, wyvil_wyvilad, savaraudod, maTi


dedaze mikuTvnebis mixedviT:<br />

„iakobi da iose, simoni da<br />

iuda“ (maTe, XIII. 55); (markozi,<br />

VI. 2).<br />

13<br />

SeiZleba gaCndes azri,<br />

rom im periodis ebrauli<br />

sazogadoebis tradiciidan<br />

gamomdinare, ufro mosalod-<br />

neli iyo, rom iesos Zmebi<br />

CamoeTvalaT asakis mixed-<br />

viT, ufrosidan umcrosi-<br />

saken: iuda da simoni, iose<br />

iosebi<br />

da iakobi. magram, vfiqrobT,<br />

amas arsebiTi mniSvneloba ara aqvs, radgan maTe iosebis gene-<br />

alogiuri xazis CamoTvlisas iyenebs ufrosidan umcrosisken<br />

mimarTulebas (maTe, I. 1_16), xolo luka piriqiT, umcrosidan<br />

ufrosisken (luka, III. 23_38). aqedan SegviZlia davaskvnaT, rom<br />

saxarebiseuli CamonaTvali informacias gvawvdis Svilebis<br />

dedaze mikuTvnebis Sesaxeb: iakobi da iose _ mariamis Zeni,<br />

xolo simoni da iuda _ iosebis pirveli colis, solomonias<br />

(salomes) Zeni. samarTlianoba moiTxovs aRiniSnos: aris mosaz-<br />

reba, rom isini, ori mainc, (iakobi da iose) iesos biZaSvilebi<br />

arian iosebis mxridan da rom ebrauli tradiciis mixedviT<br />

biZaSvili igive Zmaa. am azrs ver daveTanxmebiT, radgan axal<br />

aRTqmaSi naxsenebia termini „naTesavi“ (luka, II. 44), e. i. xdeba<br />

gradacia da identifikacia, anu Zma aris Zma, da aris da, xolo<br />

biZaSvili aris `naTesavi~, arian kidev „nacnobebi“ (luka, II.<br />

44). iosebis qaliSvils, mariams imitom miviCnevT pirvel<br />

colTan SeZenil Svilad, rom ebrauli tradiciis mixedviT,<br />

Svilebs ded_mamis saxelebs ar arqmevdnen. amitom SeuZlebe-<br />

lia, es Svili iosebs mariamTan SesZenoda da mariami daerqmia.


iosebi da misi umcrosi Zma kleopa<br />

14<br />

iesos naxevarda, mariami,<br />

iosebma Tavis umcros<br />

Zmas, kleopas gaayola<br />

colad. am qorwinebidan<br />

daibada simoni, romelic<br />

iesoze 5_6 wliT um-<br />

crosi iyo. es swored is<br />

simonia, romelic iako-<br />

bis, iesos umcrosi Zmis,<br />

ierusalimis pirveli<br />

episkoposis, daRupvis<br />

Semdeg erTxmad iqna ar-<br />

Ceuli am Tanamdebobaze.<br />

iesos naxevarda, mariami<br />

istorias SemorCa ro-<br />

gorc mariam kleopasi. es aris is „mariam kleopasi“ (ioane, XIX.<br />

25), romelic iesos jvarcmas eswreboda.<br />

sayovelTao aRiarebiT, iesos jvarcmas sxvebTan erTad<br />

misi deda, mariamic eswreboda, Tumca maTe, markozi da luka,<br />

erTi SexedviT, xazgasmiT ar weren amis Sesaxeb: „maT Soris<br />

iyvnen mariam magdaleli, da mariami, deda iakobisa da oisesi,<br />

da zebedes ZeTa deda“ (maTe, XVII. 56). „iyo iq mariam magdaleli,<br />

da meore mariamic, romlebic samarxis win isxdnen“ (maTe, XVII.<br />

61). „iyvnen iq... mariam magdaleli, da mariami, iakob mcirisa<br />

da ioses deda, da salome“ (markozi, XV. 40). „xolo mariam<br />

magdaleli da mariam iosesi xedavdnen, sad daasvenes igi“ (mar-<br />

kozi, XV. 47)“. „... mariam magdalelma, mariam iakobisam da sa-<br />

lomem iyides nelsacxebeli...“ (markozi, XVI. 1). „eseni iyvnen<br />

mariam magdaleli, ioana da mariam iakobisa da sxvebic maT-<br />

Tan erTad...“ (luka, XIV. 10). oTxive saxarebis erTmaneTTan Se-<br />

jerebisas ismeba kiTxva: vin aris mariami? vin aris deda iako


mariami, iosebis meore coli<br />

15<br />

bisa da iosesi? vin aris<br />

meore mariami? vin aris<br />

deda iakob mcirisa da<br />

iosesi? vin aris mariam<br />

iosesi? vin aris mariam<br />

iakobisa, am kiTxvaze na-<br />

Tel pasuxs arc ioanes<br />

saxareba iZleva. „xolo<br />

iesos jvarTan idgnen<br />

deda misi da dedis da<br />

misi, mariam kleopasi da<br />

mariam magdaleli~ (io-<br />

ane, XIX. 25). SevecdebiT<br />

pasuxi gavceT dasmul<br />

kiTxvas, risTvisac<br />

SevadgineT cxrili.<br />

oTxive saxarebidan miyolebiT amoviwereT yvela im „gali-<br />

leveli“ qalis saxeli (mariam magdalelis garda), romlebic<br />

eswrebodnen iesos jvarcmas, gardacvalebas da Semdgom „das-<br />

venebas“. miviReT I cxrili:<br />

1. mariami<br />

2. deda iakobisa da iosesi<br />

3. deda zebedes ZeTa<br />

4. meore mariami<br />

5. deda iakob mcirisa da iosesi<br />

6. deda iakobisa<br />

7. deda iosesi<br />

8. salome


9. ioana<br />

10. dedis da<br />

11. mariam kleopasi<br />

12. deda misi<br />

cxrili I<br />

8 — salome (solomonia) aris 3 — zebedes ZeTa deda. Cveni<br />

azriT, igi iosebis qaliSvilia, mariamTan SeZenili, iesos da.<br />

9 — ioana, herodes ezosmoZRvris coli.<br />

am cnobili personaJebis pirveli cxrilidan amoRebis Sem-<br />

deg miviReT II cxrili:<br />

1. mariami<br />

2. deda iakobisa da iosesi<br />

4. meore mariami<br />

5. deda iakob mcirisa da iosesi<br />

6. deda iakobisa<br />

7. deda iosesi<br />

10. dedis da<br />

11. mariam kleopasi<br />

12. deda misi<br />

cxrili II<br />

sayovelTao aRiarebiT, mariams da_Zma ar hyolia da, romc<br />

hyoloda, orive das mariami ar erqmeoda. amitom SegviZlia<br />

vivaraudoT, rom saqme gvaqvs gadamweris mier daSvebul uzus-<br />

16


tobasTan da sinamdvileSi jvarcmas iesos naxevarda, mariam<br />

kleopasi eswreba _ anu teqsti ase unda ikiTxebodes: „... jvar-<br />

Tan idgnen deda misi da da misi, mariam kleopasi...“ Tumca arc<br />

is aris gamoricxuli, rom mariami da iosebis ufrosi qaliS-<br />

vili, romlebic asakiT TiTqmis tolebi iyvnen, iesos garSemo<br />

myof xalxs debadac mieCnia. 10 — dedis da (da) igivea rac 11<br />

— mariam kleopasi. amitom am personaJebis meore cxrilidan<br />

amoRebis Sedegad miviReT III cxrili:<br />

1. mariami (maTe) (markozi)<br />

2. deda iakobisa da iosesi (maTe)<br />

4. meore mariami (maTe)<br />

5. deda iakob mcirisa da iosesi (markozi)<br />

6. deda iakobisa (luka) (markozi)<br />

7. deda iosesi (markozi)<br />

12. deda misi (ioane)<br />

cxrili III<br />

Tu mesame cxrilis personaJebs anu oTxive saxarebas erTm-<br />

aneTs SevajerebT, miviRebT, rom iesos jvarcmas ukve xsenebul<br />

galilevel qalebTan erTad eswreba kidev Svidi qali, romleb-<br />

sac yvelas mariami hqvia, rac SeuZlebelia ase iyos. zemoTqmu-<br />

lis absurdulobis gamo unda virwmunoT, rom es saxelebi erTi<br />

da imave pirovnebis sxvadasxva kerZo saxelebia. da es pirovneba<br />

aris iesos deda mariami. anu miviRebT naTel da, Cveni azriT,<br />

erTaderT pasuxs, rom 2 — deda iakobisa da iosesi igivea, rac<br />

5 — deda iakob mcirisa da iosesi, igivea, rac 6 — deda iakobisa<br />

da 7 — deda iosesi _ anu es erTi da igive pirovnebaa da aris<br />

17


1 _ mariami _ iesos deda,<br />

anu 12 — deda misi anu<br />

4 — meore mariami. cxri-<br />

lebSi (#2=#5=#6=#7) =<br />

(#1=#4) = #12<br />

aqedan SegviZlia<br />

davaskvnaT, rom iesos, io-<br />

sesa da iakobis deda mari-<br />

amia. ar unda gagvikvirdes<br />

mariamis „meore maria-<br />

mad“ moxsenieba, vinaidan<br />

„pirvel mariamad“ (avt.)<br />

xsenebul mariam magda-<br />

lelTan SedarebiT igi imx-<br />

iakobi, iesos Zma, ierusalimis<br />

anad naklebad popularuli<br />

saqristianos pirveli<br />

iose, iesos Zma<br />

iyo iesos mimdevrebSi.<br />

18<br />

episkoposi<br />

aqve Cndeba kiTxva, ratom ar<br />

ixsenieben mariams rogorc si-<br />

monisa da iudas dedas (mariam<br />

simonisa an mariam iudasi)? jer<br />

erTi, imitom, rom mariami maTi<br />

deda ar aris, meorec, imitom,<br />

rom simoni da iuda iesos da mis<br />

Zmebs, iakobsa da ioses ideolo-<br />

giurad da fizikurad didi xania<br />

daSordnen da iesos xalxSi qa-<br />

dagebis dawyebis dRidan masTan<br />

aRar arian. iesos mowafeebi da<br />

mimdevrebi maT arc ki icnoben


salome, iesos da<br />

(ioane, VII. 5). ratom ar ixsenieben<br />

mariams, rogorc iosebis meuRles,<br />

magaliTad, ase _ mariam iosebisa?<br />

saqme isaa, rom, rogorc ukve<br />

aRvniSneT, iesos xalxSi gasvlisa<br />

da qadagebis dawyebisas iosebi<br />

ukve gardacvlili iyo. iosebis<br />

gardacvalebis Semdeg mariamma,<br />

iesom da misma Zmebma nazareTi da-<br />

toves da kapernaumSi gadasaxld-<br />

nen. is adamianebi, romlebTanac<br />

iesos uwevs yofna, iosebs, mariamis<br />

qmars, an ar icnoben an ukve aRar<br />

axsovT<br />

igi. amitom isini arc mariams<br />

moixsenieben rogorc mariams<br />

iosebisa. ufro metic, zogjer<br />

mas meore mariamsac eZaxian. sam-<br />

agierod, iesos mowafeebi da mim-<br />

devrebi kargad icnoben iesos de-<br />

dasa da Zmebs _ iakobsa da ioses.<br />

`aha, deda Seni da Zmebi Seni ga-<br />

reT dganan da sityvis saTqmlad<br />

geZeben Sen~ (maTe, XII. 47). aqedan<br />

kargad Cans, rom am sityvebis av-<br />

tori icnobs iesos deda mariams da<br />

mis Zmebs _ iakobsa da ioses. ami-<br />

tom sakvirveli ar unda iyos mari-<br />

amis aseTi moxsenieba:<br />

„mariam iakobisa“ anu mariam _<br />

iakobis deda;<br />

19<br />

iesos naxevardis,<br />

mariam kleopas Svili,<br />

romlis qorwilSic sxva<br />

stumrebTan erTad iyo<br />

iesoc


„mariam iosesi“ anu mariam _ ioses deda;<br />

„mariam iakob mcirisa da ioses deda“ anu mariami _ um-<br />

crosi iakobisa da ioses deda, radgan igi isevea iakobisa da<br />

ioses deda, rogorc iesosi.<br />

simoni, ierusalimis<br />

saqristianos meore episkoposi,<br />

iesos dis mariam kleopas Svili<br />

20<br />

aqve erT savaraudo<br />

SekiTxvas gvinda gavceT<br />

pasuxi. saqme isaa, rom sax-<br />

arebaSi naxsenebia iakob<br />

mcire. iakobi iesos ZmebSi<br />

asakiT yvelaze umcrosia,<br />

magram, rogorc wesi, zed-<br />

wodebas „mcire“ an „didi“<br />

xmaroben maSin, roca mSo-<br />

blebs an uaxloes naTe-<br />

savs hqvia igive saxeli,<br />

iesos ojaxSi ki saxeli<br />

`iakobi“ ar meordeba. ma-<br />

Sin ratom ixsenieben iesos<br />

Zmas iakob mcired? Cveni<br />

azriT, iesos ojaxi, am si-<br />

tyvis farTo gagebiT, misi<br />

jvarcmis win gaizarda. mas Seemata mowafeebi, sul cota 12, da<br />

isini ise uyvars iesos, rom da_ZmebSi ar gamoarCevs (maTe, XII.<br />

49, 50). ai, swored am axlad SeZenili Zmebidan erT_erTs hqvia<br />

iakobi (salomesa da zebedes Ze) da Tumca mas iesom metsaxelad<br />

„mexismcemeli“ Searqva, massa da iesos Zmas, iakobs Soris asa-<br />

kobrivi sxvaoba sakmarisia imisTvis, rom am ukanasknels iakob<br />

mcire uwodon.<br />

is faqti, rom mariams iosebTan sxva Svilebic SeeZina, ar<br />

modis winaaRmdegobaSi saxarebasTan. kerZod, maTes saxareba<br />

gveubneba, rom ieso mariamisTvis iyo `pirmSo~ (maTe, I. 25).


saxarebaSi arsad weria, rom ieso dediserTa iyo, pirmSos ki<br />

pirvel Svils uwodeben. Tu mariams hyavda pirmSo, bunebrivia,<br />

momdevno Svilebic eyoleboda. maTes saxarebaSi iqve vkiTxu-<br />

lobT, rom mariams iosebi `ar ucvnia igi, vidre ar Sva Ze Ta-<br />

visi pirmSo, da uwoda saxeli misi ieso~ (maTe, I. 25). aq warmod-<br />

genili viTarebis bunebrivi gagrZelebaa is azri, rom iesos<br />

Sobis Semdeg mariams `ucvnia~, uRiarebia iosebi da misgan mom-<br />

devno Svilebi (iakobi da iose) SesZenia.<br />

iosebze glovis Semdeg „... qorwili iyo galileas kanaSi“<br />

(ioane, II. 1). gadmocemis Tanaxmad, ieso da mariami kanaSi si-<br />

monis mipatiJebiT imyofebian _ es is simonia, iesos naxevarda<br />

mariams kleopasTan<br />

rom SeeZina. qorwili<br />

saojaxo dResaswauli<br />

iyo, Tavs iyridnen<br />

da_Zmebi ojaxebiT.<br />

mariami, ieso da misi<br />

Zmebic axlo naTesavis<br />

qorwilSi Tu iqnebod-<br />

nen miwveulebi. sa-<br />

varaudod, ieso dis-<br />

wulis (simonis dis)<br />

qorwilSia mipati-<br />

Jebuli da mipatiJe-<br />

bulia ara rogorc<br />

cnobili mkurnali an<br />

saswaulmoqmedi da,<br />

miTumetes, ara ro-<br />

gorc zeciT movlenili mesia, vinaidan „... arc mis Zmebs swam-<br />

daT misi“ (ioane, VII. 5), aramed rogorc axlo naTesavi. aki<br />

TviTonac eubneba dedamiss imave qorwilSi, rom „... jer ar<br />

21<br />

qorwili kanaSi


damdgara misi saaTi“ (ioane, II, 4). Sua qorwilSi, Rvino rom<br />

SemoakldaT, „iesos dedam uTxra mas: Rvino ara aqvT“ (ioane, II.<br />

3), razedac iesom miugo: „mereda ra Cemi da Seni saqmea, dedao“<br />

(ioane, II.4). ieso rom dis saxlSi (anu im ojaxSi, romlis wevre-<br />

bic arian iesoc da mariamic) yofiliyo, mariami iesos etyoda,<br />

Rvino gagviTavda, aRar gvaqvso da iesos pasuxic, Sesabamisad,<br />

sxvagvari iqneboda (vgulisxmobT imas, rom Rvinoze ojaxis<br />

ufross an ojaxis wevrs unda ezruna). Tu imasac gaviTval-<br />

iswinebT, rom qorwili kanaSia da ara nazareTSi an kapernaumSi,<br />

unda vivaraudoT, rom qorwili iesos dis (an Zmis) saxlSi ar<br />

xdeba da rom ieso da mariami siZis saxlSi arian miwveulebi<br />

rogorc patarZlis biZa da bebia. am mosazrebas amyarebs isic,<br />

rom „... Tamadam ... mouxmo siZes“ da uTxra: „... Sen ki ukeTesi<br />

Rvino aqamde Semoginaxavs“ (ioane, II. 9,10) ojaxSio.<br />

yovelive zemoTqmuli, ra Tqma unda, ar warmoadgens kat-<br />

egoriul mtkicebas imisa, rom iesos namdvilad hyavda da_Zma<br />

(an naxevar da_Zma) da rom isini mariamis (an iosebis) Svilebi<br />

arian. XXI saukuneSi amis danamdvilebiT garkveva SeuZlebelic<br />

aris. rogorc ar unda iyos _ hyavda iesos da_Zma Tu ara,<br />

es, ra Tqma unda, aranair Crdils ar ayenebs arc mas da arc<br />

mis ojaxs _ mariamsa da iosebs. miTumetes, Crdili ar adgeba<br />

iesos moZRvrebas.<br />

22


amdenime mosazreba iesos dabadebis TariRisa<br />

da adgilis Sesaxeb<br />

saerTo aRiarebiT, axali aRTqma ar warmoadgens istoriul<br />

dokuments da, amdenad, misgan Znelia ieso nazarevelis bio-<br />

grafiuli monacemebis mopoveba. miuxedavad amisa, Cven mainc<br />

SevecdebiT axal aRTqmaSi arsebuli mwiri informaciis safuZ-<br />

velze Tavi movuyaroT ramdenime mosazrebas iesos dabadebis<br />

TariRisa da adgilis Sesaxeb.<br />

gamoTvlebi, romlebic axal welTaRricxvas daedo safuZ-<br />

vlad, 525 wels Caatara romis papis arqivariusma dionisem.<br />

23<br />

imxanad sxvadasxva kal-<br />

endaruli sistema arse-<br />

bobda. zog kalendarul<br />

sistemaSi drois aTvla<br />

romis imperiis daarse-<br />

bidan iwyeboda, zogSi<br />

oqtaviane avgustusis<br />

an diokletianes taxtze<br />

asvlidan da a.S. dion-<br />

isem uari Tqva amgvar<br />

kalendarul sistemebze<br />

da drois aTvla iesos<br />

dabadebis dRidan gadaw-<br />

yvita. man daadgina, rom<br />

ieso Cveni welTaRricx-<br />

vis 1 wels daibada. ma-<br />

axalSobili ieso<br />

gram dionises gamoTvlebSi<br />

aris uneblie Secdoma. da ai ratom: dionises gamoTv-<br />

lebi eyrdnoba axal aRTqmaSi moyvanil cnobil miTiTebas, rom


ieso dedasTan, mariamTan erTad<br />

24<br />

tiberiusis mmarTvelo-<br />

bis meTxuTmete wels,<br />

roca ieso 30 wlis iyo, is<br />

ioanem mdinare iordaneSi<br />

ganaTla. cnobilia, rom<br />

13 wels tiberiusi imper-<br />

ator avgustusTan erTad<br />

imperiis TanammarTveli<br />

gaxda, xolo avgustu-<br />

sis sikvdilis Semdeg 14<br />

wlidan 37 wlamde erT-<br />

pirovnulad marTavda<br />

imperias. maSasadame, ti-<br />

beriusis mmarTvelobis<br />

meTxuTmete wels anu 29<br />

wels Tu gamovaklebT iesos asaks, miviRebT iesos dabadebis<br />

wels. am wels dionisem 1 weli uwoda. saqme isaa, rom am wlisT-<br />

vis dionises 0 weli unda daerqmia (radgan iesos 1 weli jer<br />

ar Sesruleboda). magram romaulad nuli ar arsebobda – 1<br />

aris I, 5 – V, 9 – IX, 10 – X, 20 _ XX da a.S. magram 0? 0 mx-<br />

olod arabul cifrebSi gaCnda. amis gamo mogvianebiT Zveli<br />

welTaRricxvis 1 weli axali welTaRricxvis 1 wels miebjina,<br />

ris Sedegadac miviReT 2_wliani cdomileba. ase rom, Tu dio-<br />

nises mixedviT gamovTvliT, SeiZleba vTqvaT, rom ieso Zveli<br />

welTaRricxvis 2 wels daibada.<br />

maTes da lukas saxarebebi gveubneba, rom ieso herode I<br />

(herode didis) mefobis periodSi daibada (maTe, II. 1); (luka, I.<br />

5). herode ki Cvens welTaRricxvamde 4 wels gardaicvala. Tu<br />

dioniseseul gamoTvlas gverdze gadavdebT, maSin unda vTq-<br />

vaT, rom ieso Cvens welTaRricxvamde 4 wlamde dabadebula.<br />

luka, romelic adasturebs, rom ieso herode didis me


fobis dros daibada (luka, I. 5), ganavrcobs – `siriaSi kvi-<br />

rinusis gamgeblobisas~ (luka, II. 2). lukas mixedviT, mariamis<br />

mSobiarobamde ramdenime xniT adre `gamoqveynda keisar avgus-<br />

tusis brZaneba, aRwera CaetarebinaT mTels qveyanaSi~ (luka,<br />

II. 1). ` . . . es iyo pirveli aRwera . . . ~ (luka, II. 2) da mis<br />

mixedviT yvela im qalaqSi unda Casuliyo, saidanac misi gvari<br />

warmoSobiT momdinareobda. da `wavida iosebic galileidan,<br />

qalaq nazareTidan iudeaSi, daviTis qalaqSi, romelsac hqvia<br />

beTlemi, vinaidan daviTis saxlisa da gvaris iyo~ (luka, II. 4),<br />

`raTa Caweriliyo mariamTan, Tavis daniSnulTan erTad, ro-<br />

melic fexmZimed iyo~ (luka, II. 5). SevecadoT gavarkvioT, ra da<br />

vis mier Catarebul aRwerazea saubari. lukas saxareba iesos<br />

gardacvalebidan ramdenime aTeuli wlis Semdeg daiwera. lu-<br />

kas mizania ` . . . yvelafris Tavidanve gamowvlilviT ganxilvis<br />

Semdeg, Tanmimdevrulad . . . ~ (luka, I. 3) aRwera. da igi aR-<br />

weris dasadastureblad siriis gamgebel kvirinuss imowmebs.<br />

es iyo pirveli aRwera `siriaSi kvirinusis gamgeblobisas~<br />

(luka, II. 2). ki magram, iudeaSi viRam Caatara aRwera? cxadia,<br />

rom siriis gamgebeli kvirinusi herodes samefoSi aRweras ver<br />

Caatarebda. herodes samefoSi aRweris Catareba SeeZlo mx-<br />

olod Tavad herodes sakuTari iniciativiT an keisar avgus-<br />

tusis brZanebiT. magram orive SemTxvevaSi sxvadasxva tipis<br />

aRwerasTan gveqneboda saqme. gavixsenoT, rom romis imperia<br />

imxanad ganuwyvetel omebSi iyo Cabmuli Tavis Crdiloel, aR-<br />

mosavlel Tu dasavlel mezoblebTan. legionebis Senaxva sul<br />

ufro da ufro Zviri jdeboda da romic gadasaxadebs zrdida.<br />

mas kargad awyobili sagadasaxado sistema hqonda uamravi me-<br />

baJiTa da sxva moxeleebiT. gadasaxadi da baJi imdenad mZime<br />

tvirTad awva mosaxleobas, rom aman axal aRTqmaSic ki hpova<br />

asaxva – gavixsenoT, marto sityvebi `baJi~ da `mebaJe~ ramden<br />

aTeul adgilas aris naxsenebi oTxive saxarebaSi. es aRwerac,<br />

25


savaraudod, pirvel rigSi swored baJisa da gadasaxadis reg-<br />

istracias isaxavda miznad – unda aRweriliyo saxnav_saTesisa<br />

da cxvar_Zroxis, menaveTa da meTevzeTa raodenoba da sxva<br />

mravali wvrilmani, raTa es yvelaferi droulad dabegril-<br />

iyo da aravin da araferi gamorCenodaT. imis gamo, rom ro-<br />

mis mier Catarebul aRweras mxolod finansur_statistikuri<br />

xasiaTi hqonda, romisTvis da keisar avgustusisTvis aravi-<br />

Tari mniSvneloba ar SeiZleboda hqonoda, nazareveli iosebi<br />

da misi coli mariami gadasaxadebis gadamxdelebad nazareTSi<br />

dafiqsirdebodnen Tu beTlemSi wavidodnen da iq Caewerebod-<br />

nen. aqve unda SevniSnoT, rom romis kanonebis mixedviT mamak-<br />

acs colisa da Svilebis gareSe SeeZlo misvla saregistracio<br />

SenobaSi. sakmarisi iyo mamakacis mier colisa da Svilebis mx-<br />

olod sityvieri (zepiri) registracia. amdenad, romis kanonebi<br />

ar avaldebulebda iosebs, saregistraciod waeyvana fexmZime<br />

coli nazareTidan 100 _ 120 km_iT daSorebul beTlemSi. Tu<br />

imasac gaviTvaliswinebT, rom es `pirveli aRwera~ iyo da wina<br />

aRweris monacemebi aravin ar icoda, Zneli warmosadgenia, ro-<br />

mael moxeleTagan vinme yofiliyo iseTi, nazareTSi darCenili<br />

iosebisTvis rom eTqva, beTlemel kacs nazareTSi ra ginda,<br />

saswrafod wadi beTlemSi da colic waiyvaneo. dabolos, abso-<br />

luturad SeuZleblad migvaCnia, rom imperatori avgustusi<br />

dainteresebuli yofiliyo imiT, rom rogorme yvela ebrauli<br />

ojaxis gvar_fuZe daedgina.<br />

axla ganvixiloT meore versia. mefe herodes SeeZlo Tvi-<br />

Ton Caetarebina aRwera an keisar avgustusis brZanebisTvis<br />

iseTi punqti daematebina, rom yvela iZulebuli yofiliyo<br />

mSobliur (ufro zustad, winaparTa) qalaqebSi wasuliyo Ca-<br />

sawerad. herode mefe did saamSeneblo saqmianobas eweoda,<br />

aSenebda da ganaaxlebda qalaqebsa da gzebs. manve aRadgina<br />

ierusalimis taZari. mas sakuTari sagadasaxado sistema hqonda<br />

26


da gadasaxadi da baJi misTvis ucxo ar iyo. imxanad ebrauli<br />

sazogadoeba gvarovnul_tomobrivi principiT kastebad cxov-<br />

robda da gamoricxuli ar aris, rom daviTis qalaq beTlemis<br />

romelime sinagogaSi marTlac inaxeboda misi gvaris saregis-<br />

tracio wigni, romelSic daviTis gvaris STamomavalTa reg-<br />

istracia savaldebuloc ki iyo. amdenad, mosalodnelia, rom<br />

ebraul an romaul_ebraul aRweras finansur_statistikur-<br />

Tan erTad gvarovnul_tomobrivi gamokiTxvac daesaxa miznad.<br />

Tumca isic sakiTxavia, ra azri hqonda am gvarovnul_tomo-<br />

briv gamokiTxvas, Tu maTes da lukas saxarebebi iosebis ge-<br />

iosebi, mariami da yrma ieso<br />

nealogiur xazSi erTmaneTs ar daemTxveoda – vgulisxmobT<br />

imas, rom maTes mixedviT iosebis mama iakobia (maTe, I. 16),<br />

xolo lukas mixedviT – elia (luka, III. 23). magram rogori ti-<br />

pis aRwerac ar unda yofiliyo, iosebi arc ebrauli kanonebis<br />

27


mixedviT ar iyo valdebuli, fexmZime coli nazareTidan be-<br />

TlemSi waeyvana Casawerad, Tundac imitom, rom mariami `da-<br />

viTis saxlisa da gvaris~ ar iyo da, romc yofiliyo, Zneli<br />

safiqrebelia, rom is, miTumetes fexmZime, sinagogaSi SeeS-<br />

vaT, Tu gaviTvaliswinebT qalis uuflebo mdgomareobas im<br />

periodis ebraul sazogadoebaSi. yvelafers rom Tavi davane-<br />

boT, herode mefes aranairi aRwera ar Cautarebia. aRwera am<br />

regionSi marTlac Catarda Cveni welTaRricxvis 6 _ 7 wels,<br />

herodes gardacvalebidan 10 – 12 wlis Tavze da iesos dabade-<br />

bidan 12 – 14 wlis Semdeg da es aRwera Caatara swored `kvi-<br />

rinus gamgebelma~, oRond mas mere, rac arqelaosis (herodes<br />

Svili) mmarTvelobidan CamoSorebis Semdeg sirias miuerTes<br />

iudea, samaria da idunea. samarTlianoba moiTxovs aRiniSnos,<br />

rom publius sulpicius kvirinusi Cvens welTaRricxvamde 7 _<br />

6 wels marTlac gamoCnda siriaSi keisar avgustusis special-<br />

uri samxedro davalebiT, roca, gansakuTrebuli uflebebiT<br />

aRWurvilma, siriis mTebSi mTielTa amboxi CaaxSo. am dros<br />

oTxi_xuTi aTasi kaci daatyveves, mSobliuri kuTxidan ayares<br />

da regionis sxvadasxva qalaqebSi gadaanawiles sacxovreblad.<br />

bunebrivia, aseT viTarebaSi kvirinusis mier aRwera Tu ara,<br />

garkveuli mokvleva_gamokiTxva mainc Catardeboda Tundac im<br />

mizniT, rom ganesazRvraT, Tu sad da ramdeni ojaxi Caesaxle-<br />

binaT. es imdenad didi da kargad gaTvlili samxedro_poli-<br />

tikuri operacia iyo, rom kvirinusma regionSi saxeli gaiTqva<br />

da keisar avgustusis ndoba da pativi daimsaxura. amdenad,<br />

kvirinusi, droebiT mainc, siriis gamgebladac ki SeiZleba mi-<br />

viCnioT misi gansakuTrebuli uflebebis gamo. am ambebidan 14<br />

_ 15 wlis Semdeg, kvirinusi meored ukve marTla siriis gamge-<br />

blad iqna daniSnuli keisar avgustusis mier.<br />

SevniSnavT, rom luka ambobs, `pirveli aRwera~ iyoo _ e.i.<br />

man uTuod icis, rom iyo meore aRwerac. Tu luka kvirinu-<br />

28


sis mier siriis teritoriaze Cvens welTaRricxvamde 7-6 wels<br />

Catarebul zemoTxsenebul mokvlevas pirvel aRweras uwo-<br />

debs, maSin meore aRwera Catarebula Cveni welTaRricxviT<br />

mwyemsebis milocva<br />

6-7 wels kvirinusis mier arqelaos_herodes mmarTvelobidan<br />

CamoSorebisa da misi qonebis gadmoformebis Semdeg. SevniS-<br />

navT, rom maTes mixedviT iosebi, mariami da ieso nazareTSi<br />

herode didis sikvdilis Semdeg dabrundnen (maTe, I. 19), roca<br />

iudeaSi arqelaosi mefobda (maTe, I. 22, 23). lukas da maTes<br />

saxarebebs erTmaneTs Tu SevadarebT, miviRebT, rom kviri-<br />

nusi siriis wina aziaSi mTielebs rom ebrZoda, xolo iudeaSi<br />

herode didi mefobda, ieso maSin dabadebula – kvirinusis<br />

mier ganxorcielebuli mokvleva_gamokiTxvis (igive `pirveli<br />

aRweris~) dros, Cvens welTaRricxvamde 6-4 wels.<br />

29


magram bunebrivad ibadeba kiTxva – sad kvirinusis mier<br />

sirieli mTielebis ayra_gadasaxleba da sad herodes iudeaSi<br />

iosebisa da fexmZime mariamis beTlemSi wasvla `Casawerad~?<br />

ra kavSiri SeiZleba iyos am or movlenas Soris? Cveni azriT,<br />

iosebsa da mariams aranair aRweraSi monawileoba ar miuRiaT<br />

da, miTumetes, am mizniT nazareTidan beTlemSi ar wasulan.<br />

iesos winadacveTa<br />

Cven vfiqrobT, rom lukas mtkiceba, rom iosebi da fexmZime<br />

mariami nazareTidan beTlemSi wavidnen aRweraSi monawileobis<br />

mizniT, simarTles ar Seesabameba.<br />

Cveni Rrma rwmeniT, ieso nazareTSi, iosebis saxlSi<br />

daibada. iosebi da mariami sazogadoebis Rarib fenas miekuT-<br />

vnebodnen. maT ierusalimis taZars mcire Sesawiravi – `ori<br />

gvriti, anda ori xundi mtredisa~ (luka, II. 24) Seswires da ara<br />

30


atkani, rogorc amas SeZlebulebi akeTebdnen. savaraudod,<br />

iosebis, rogorc yvela maSindeli Raribi ojaxis, saxli erTi<br />

didi, or nawilad gayofili oTaxisgan Sedgeboda. erT nawilSi<br />

cxvar_Zroxa hyavdaT, xolo meoreSi, `fundukSi~, TviTon eZi-<br />

naT. iosebma mariami qvrivma da wvrilSvilis patronma moiyvana<br />

colad da roca mariamis mSobiarobis Jamma moawia, `fundukSi~<br />

anu saZinebel oTaxSi adgili ar iyo, radgan iq iosebi da misi<br />

bavSvebi iyvnen (an SeiZleba Ramec iyo da iosebs Tu ara, mis<br />

bavSvebs mainc, eZinaT kidec). amitom momxmare qalebma (luka,<br />

II. 18) mariami `meore oTaxSi~, bagaSi gaiyvanes.<br />

ra Tqma unda, iosebsa da mariams yrma iesos dabadebas<br />

miulocavdnen naTesavebi, nacnobebi da mezoblebi, romelTa<br />

Soris mwyemsebic (luka, II, 8) iqnebodnen, mebaJeebic da sxve-<br />

bic. magram es rom 25 dekembers ar SeiZleboda momxdariyo,<br />

iqidanac Cans, rom verc nazareTSi da verc beTlemSi zamTarSi<br />

mwyemsebi velad ver dadgebodnen da faras Ria cis qveS ver<br />

datovebdnen, miTumetes RamiT. aqve SevniSnavT imasac, rom za-<br />

mTarSi arc aRwera Catardeboda.<br />

Semdgom amisa, ` . . . roca gasrulda misi winadacveTis<br />

rva dRe, uwodes mas saxelad ieso. . .~ (luka, II. 21). amis Semdeg<br />

(da es yvelaferi, savaraudod, nazareTSi xdeba), 40 dRis mere<br />

` . . . Tanaxmad moses rjulisa, ierusalimSi waiyvanes igi, raTa<br />

waredginaT uflis winaSe~ (luka, II. 21). ` . . . iyo erTi kaci<br />

ierusalimSi, saxelad simoni~ (luka, II. 25), romelic ` . . . mov-<br />

ida taZrad, roca mSoblebma moiyvanes yrma ieso~ (luka, II. 27).<br />

simonma `xelSi aiyvana igi, akurTxa RmerTi da Tqva. . . ~ (luka,<br />

II. 28). ` . . . wevs igi mravalTa damamxoblad da aRmadideblad<br />

israelSi, da ganxeTqilebis niSnad~ (luka, II. 34). da `iyo iq<br />

agreTve winaswarmetyveli ana, fanuelis asuli~ (luka, II. 36),<br />

`oTxmocda oTxi wlis qvrivi~ (luka, II. 37). `da roca uflis<br />

sjulisamebr aRasrules yvelaferi, galileaSi dabrundnen,<br />

31


TavianT qalaq nazareTSi~ (luka, II. 33).<br />

amrigad, lukas mixedviT, iesos Sobam, milocvebma, wina-<br />

dacveTam, Sobidan 40 dRis Tavze wminda ojaxis ierusalimSi<br />

gamgzavrebam da yrma iesos uflis winaSe wardgenam mSvid,<br />

wynar da harmoniul viTarebaSi Caiara. ojaxi nazareTSi dab-<br />

runda, sadac ` . . . iesos emateboda sibrZne da asaki. . .~ (luka,<br />

II. 52).<br />

sruliad sxva, kardinalurad gansxvavebul suraTs gvixat-<br />

avs maTes saxareba. iesos beTlemSi Sobis Semdeg mefe `herodem<br />

farulad~ (maTe, I. 7) wargzavna mogvebi ` . . . beTlems da uTxra:<br />

wadiT da gamowvlilviT gamoiZieT yrmis ambavi~ (maTe, I. 6 –<br />

8), ` . . . vinaidan herodes surs moZebnos yrma da moakvdinos<br />

igi~ (maTe, I. 13). iosebma, mariamma da yrma iesom Zlivs gaaswres<br />

ganrisxebuli herodes meomrebs, romlebmac ieso xelSi ver<br />

Caigdes, magram beTlemsa da mis SemogarenSi or wlamde asakis<br />

yvela bavSvi gaJlites. wminda ojaxma egviptes Seafara Tavi,<br />

sadac herodes gardacvalebamde darCnen, ris Semdegac dab-<br />

rundnen da nazareTSi daides bina.<br />

axla SevecadoT erTmaneTs SevadaroT es ori sruliad<br />

gansxvavebuli suraTi.<br />

1. gamoqveynda avgustusis brZaneba aRweris Sesaxeb.<br />

iosebic nazareTidan beTlemSi gasamgzavreblad gaemzada<br />

da, muxedavad imisa, rom arc romauli da arc ebrauli<br />

kanonebi colis Tan wayvanas ar avaldebulebda, man Ta-<br />

visi ar daiSala da fexmZime mariami Tan waiyvana (luka).<br />

amave dros, aRmosavleTidan daiZrnen mogvebi, romelTac<br />

win varskvlavi mouZRvis da gzas uCvenebs (maTe).<br />

2. mogvebi ierusalimSi Cavidnen da herodes uTxres,<br />

rom movidnen, raTa Tayvani scen iudevelTa axalSobil<br />

32


mariami da elisabedi SvilebTan<br />

iesosTan da ioanesTan erTad<br />

33<br />

mefes (maTe).<br />

3. herode (da mTe-<br />

li ierusalimi masTan<br />

erTad) SeZrwunda da<br />

mogvebs saidumlo dava-<br />

leba misca (maTe).<br />

4. amasobaSi iosebma da<br />

mariamma beTlemSi CaaR-<br />

wies, gaiares registra-<br />

cia da, im dRes Tu ara,<br />

meore dRes iSva ieso<br />

(luka).<br />

5. im Rames Tu ara,<br />

meore Rames maTTan mwy-<br />

emsebi mividnen da yrmis<br />

Soba miuloces (luka).<br />

6. amasobaSi mogvebmac CamoaRwies ierusalimidan be-<br />

TlemSi, varskvlavis meSveobiT ipoves is adgili, sadac<br />

yrma ieso iwva da mas oqro, muri da gundruki miarTves.<br />

mogvebi imave saRamos, ise rom herodesTan ar mibrunebu-<br />

lan, sxva gziT wavidnen TavianT qveyanaSi (maTe).<br />

7. Sobidan meSvide dRes iesos wina daucviTes (davuS-<br />

vaT, rom es beTlemSi moxda) (luka).<br />

8. mogvebis mier motyuebulma ganrisxebulma herodem


gadawyvita beTlemsa da mis SemogarenSi or wlamde asakis<br />

yvela Cvili amoewyvita (maTe).<br />

9. beTlemSive iosebs angelozi gamoecxada da gaaf-<br />

rTxila, rom herode iesos mosaklavad dasdevs da egvip-<br />

tisTvis Tavis Sefareba urCia (maTe).<br />

10. iosebi da misi ojaxi herodes SiSiT egvipteSi garb-<br />

is (maTe).<br />

11. herode didi gardaicvala, iudeaSi arqelaosi gamef-<br />

da da es ambavi iosebs egvipteSi angelozma auwya (maTe).<br />

12. angelozis rCeviT iosebi galileaSi, nazareTSi dab-<br />

iosebi da ieso sadurgloSi<br />

34<br />

runda da iq dasaxlda<br />

(maTe).<br />

13. amis Semdeg, iesos<br />

Sobidan ormoci dRis<br />

Tavze, ` . . . roca gas-<br />

rulda maTi ganwmen-<br />

dis dReni. . .~ (luka,<br />

II. 22), ` . . . ierusalim-<br />

Si waiyvanes igi, raTa<br />

waredginaT uflis wi-<br />

naSe~ (luka, II. 22).<br />

14. `da roca uflis<br />

sjulisamebr aRas-<br />

rules yvelaferi, gali


leaSi dabrundnen, TavianT qalaq nazareTSi~ (luka, II. 39).<br />

da es Tavgadasavali wminda ojaxs ormoci dRis ganmav-<br />

lobaSi gadaxda Tavs _ ormoc dReSi iosebma da mariamma sul<br />

cota 1000 – 1200 km gaiares _ nazareTidan beTlemSi, be-<br />

Tlemidan egvipteSi, egviptidan nazareTSi, nazareTidan ieru-<br />

salimSi da ukan. warmoudgeneli da daujerebelia, aseT mokle<br />

droSi maT es manZili daefaraT.<br />

amitom logikuri iqneba Tu vityviT, rom mas Semdeg, rac<br />

iosebma da misma ojaxma ormoci dRis Tavze ierusalimis taZ-<br />

ari moiloca, iosebs nazareTSi gamoecxada angelozi da iq<br />

auwya, rom herodes iesos mokvla ganezraxa. magram aqve ismis<br />

mariami da ieso<br />

kiTxva: ratom gawira ange-<br />

lozma iosebi da misi ojaxi<br />

da ratom dauSva maTi ieru-<br />

salimSi (pirdapir lomis<br />

xaxaSi) gamgzavreba, roca man,<br />

angelozma, kargad uwyoda,<br />

rom `herode mefe SeZrwun-<br />

ebulia da mTeli ierusalimi<br />

masTan erTad~ (maTe, II. 1)?<br />

es xom swored is angelozia,<br />

iosebs sul Tan rom dayveba<br />

(maTe, I. 20, 24; II. 13; II. 19, 22)<br />

da romlis gareSec iosebi<br />

nabijs ar dgams? da Tun-<br />

dac asec rom iyos, ratom<br />

ver moaxerxa herodem maTi<br />

ierusalimSi daWera? anam da simonma xom mTel `SeZrwunebul~<br />

ierusalims gaagebines yrma iesos Soba! (luka, II. 38). mkiTxvels<br />

SevaxsenebT, rom es is motyuebuli, SeZrwunebuli da ganrisxe-<br />

buli herodea, romelmac, sxva rom araferi, sikvdilamde xuTi<br />

35


dRiT adre sakuTari ufrosi vaJi moakvlevina taxtis moc-<br />

ileobis sababiT da daibara, rom misi sikvdilis Semdeg yvela<br />

ebraeli warCinebuli amoewyvitaT. iosebma da misma ojaxma ki<br />

ierusalimidan gaaswres mrisxane da daundobel herodes da<br />

mSvidobiT dabrundnen TavianT qalaq nazareTSi. (?)<br />

amrigad, maTes da lukas saxarebebi istoriul nawilSi da,<br />

amdenad, iesos biografiul nawilSi, mxolod im SemTxvevaSi<br />

daemTxveva erTmaneTs, Tu maTi monaTxrobebidan amoviRebT<br />

ararsebul aRweras, iosebisa da mariamis nazareTidan be-<br />

TlemSi mogzaurobas, herodes mier iesos devnas, aRmosavlel<br />

mogvebs, varskvlavebsa da angelozebs da ierusalimel mox-<br />

ucebs simonsa da anas.<br />

SevniSnavT, rom egvipteSi iesos ojaxi SeiZleba marTla<br />

cxovrobda (Tumca amis damadasturebeli aranairi istoriuli<br />

sabuTi ar arsebobs), magram ufro damajerebelia, rom iq naza-<br />

reTidan wasuliyvnen ara naCqarevad, aramed iesos dabadebidan<br />

erTi wlis Semdeg. gadmocemiT cnobilia (Tomas saxareba), rom<br />

iesos swored egvipteSi `emateboda sibrZne da asaki~ (luka,<br />

II. 52; II. 40) da ar aris gamoricxuli, rom nazareTSi 12 wlis<br />

Semdeg, anu jer kidev arqelaosis mefobis dros, 5-6 wels da-<br />

brunebuliyvnen.<br />

rac Seexeba 25 dekembers, is iesos dabadebis dRed abso-<br />

luturad pirobiTad aris aRebuli. saqme isaa, rom am dRes<br />

mTeli romis imperia `mzis dabadebas~ zeimobda. am dRes emTx-<br />

veva e.w. buniaoba _ dRe-Ramis gasworeba. zeimSi da mxiarule-<br />

baSi romis warmarT mosaxleobasTan erTad, tradiciisamebr,<br />

qristianebic monawileobdnen. qristianma mRvdelmTavrebmac<br />

gadawyvites iesos Sobac am dRes ezeimaT.<br />

radgan iosebi da fexmZime mariami beTlemSi ar gamgzavre-<br />

bulan da radgan, maTesa da lukas mtkicebiT, mogvebisa da<br />

mwyemsebis iesosadmi Tayvaniscemis epizodebi beTlemSi moxda,<br />

36


gamovTqvamT varauds, rom es monaTxrobebi miTiuri da ara-<br />

istoriulia. miTumetes, rom Cndeba kiTxvebi: varskvlavma,<br />

romelic mogvebs win miuZRvis, ratom pirdapir yrma iesomde<br />

ar miiyvana isini? ratom ar gaafrTxila angelozma mogvebi,<br />

rom herodesTan saubrisas meti windaxeduleba gamoeCinaT?<br />

mogvebis herodesTan, rbilad rom vTqvaT, gulubryvilo<br />

saubarma xom maprovocireblad imoqmeda mZvinvare mmarT-<br />

velze, rasac or wlamde Cvilebis gaJleta moyva! mogvebis<br />

fonze lukas mwyemsebi alali da uwyinarebi Canan. da Tu iesos<br />

dabadebis scenaris SerCeva gemovnebis sakiTxia, maSin, ra Tqma<br />

unda, lukas monaTxrobi, misi humanurobisa da simSvidis gamo,<br />

CvenTvis metad misaRebia. magram mainc davubrundeT maTesa da<br />

ieso ufros naxevarZmebTan, simonsa da iudasTan da<br />

naxevarda mariamTan erTad iosebis sadurgloSi<br />

lukas saxarebebs da SeZlebisdagvarad SevajeroT isini erT-<br />

maneTs iesos dabadebis aRweris epizodebSi.<br />

maTe gasagebad da xazgasmiT ambobs, rom ` . . . daibada ieso<br />

37


qriste, herodes mefobis Jams. . .~ (maTe, II. 1), xolo ` . . . rode-<br />

sac aResrula herode. . .~ (maTe, II. 19), ` . . . arqelaosi mefobso<br />

iudeaSi mamamisis herodes nacvalad, SeeSinda iq misvla. . .~<br />

(maTe, II. 22). saubaria iosebze, romelmac angelozisgan icoda,<br />

rom ` . . . mokvdnen isini, vinc eZiebdnen yrmis sikvdils~ (maTe,<br />

II. 20), magram mainc SeeSinda herode didis memkvidris (vaJis)<br />

arqelaosis da iudeas galilea arCia `da mivida da daesaxla<br />

qalaqSi, romelsac hqvia nazareTi~ (maTe, II. 23). ibadeba kiTxva:<br />

ar icoda iosebma, arqelaosis SiSiT iudeaSi rom ar dasax-<br />

lda da galileis nazareTi arCia, rom galileis mmarTveli<br />

herodes meore vaJi antipa iyo? ratom antipasi ar SeeSinda<br />

iosebs? Cveni azriT, aq saqme Tavad arqelaosSia. da ai ratom:<br />

mkiTxvels SevaxsenebT, rom herode I didi herodianTa dinas-<br />

tiis damaarsebelia. igi mefobda Cvens welTaRricxvamde 37 –<br />

4 wlebSi. misi sikvdilis Semdeg misi samefo sam nawilad gaiyo:<br />

samariis, iudeisa da iduneis mmarTveli gaxda arqelaosi,<br />

romelmac dairqva saxeli (gnebavT, tituli) herode (Cvens<br />

welTaRricxvamde 4 _ Cveni welTaRricxviT 6 wlebi). galileis<br />

mmarTveli gaxda herode didis meore vaJi antipa (Cvens wel-<br />

TaRricxvamde 4 _ Cveni welTaRricxviT 39 wlebi). es is anti-<br />

paa, ieso `melas~ rom eZaxis (luka, XIII. 32). herodes mesame, ger<br />

vaJs, filipes (Cvens welTaRricxvamde 4 _ Cveni welTaRricx-<br />

viT 34 wlebi) ergo ituria, batanea da siriis samxreTi nawili.<br />

arqelaosi sibrZniT ar gamoirCeoda, xolo sisastikeSi mamas<br />

tols ar udebda. mas mmarTveloba axali dawyebuli hqonda,<br />

roca ierusalimSi didi areuloba moxda. paseqis dros ieru-<br />

salimSi israelis sxvadasxva kuTxidan uamravi xalxi iyrida<br />

Tavs. qalaqSi arqelaos_herodes mowinaaRmdegeebma gamosv-<br />

lebi daiwyes, romelic mRelvarebasa da SfoTSi gadaizarda.<br />

arqelaosma momrigeblebi gagzavna, magram uSedegod. rode-<br />

sac arqelaosis mier gagzavnili samxedro razmi xalxma qvebiT<br />

38


Caqola, arqelaosma ajanyebulTa dasaSoSmineblad ukve mTeli<br />

kavaleria gagzavna. maSin ierusalimis quCebSi sami aTasamde<br />

kaci iqna mokluli, cocxlad gadarCenilebs ki dauyovnebliv<br />

saxlebSi dabruneba ubrZanes. arqelaosis mowinaaRmdegee-<br />

bma da mosaxleobam mas keisar avgustusTan uCivles, rasac<br />

Sedegad moyva is, rom keisarma arqelaos_herode ara mefed,<br />

aramed `mmarTvelad~ daamtkica, Tumca wlebis manZilze ar-<br />

qelaoss mmarTvelobis stili ar Seucvlia. mosaxleobisadmi<br />

gamoCenili simkacrisa da daundoblobis gamo arqelaosi, ro-<br />

gorc ukve aRvniSneT, 6 wels iudeis mmarTvelobas CamoaSores.<br />

keisarma avgustusma is gadaayena, xolo misi samflobeloebi<br />

samarTavad sirias gadaeca, romlis gamgebeli swored lukas<br />

mier naxsenebi `kvirinusia~. am ukanasknelma, rogorc zemoT<br />

aRvniSneT, arqelaos_herodes samflobeloSi misi uZrav_moZ-<br />

ravi qonebis aRsawerad da gadmosaformeblad aRwera Caatara.<br />

SesaZlebelia, rom arqelaosis am sisastikem garkveuli asaxva<br />

hpova maTes saxarebaSi da iosebis ojaxi swored arqelaos_<br />

herodes meomrebs gaeqca beTlemidan da ara egviptes, aramed<br />

galileas Seafara Tavi.<br />

amrigad, orive saxarebis meqanikurad SeerTebiT gamodis,<br />

rom iosebi da mariami nazareTidan beTlemSi ki ar midian Ca-<br />

sawerad, aramed arqelaos_herodes SiSiT beTlems toveben<br />

da nazareTSi saxldebian. iesoc swored arqelaos_herodes<br />

mmarTvelobis dros daibada Cveni welTaRricxviT 6 wels.<br />

maTes da lukas saxarebebi iesos dabadebis nawilSi kidev<br />

erT SemTxvevaSi daemTxvevian erTmaneTs, Tu davuSvebT, rom<br />

luka SecdomiT axsenebs `kvirinuss~ (luka, II. 2) da SeiZleba<br />

es punqti (luka, II. 2) unda ikiTxebodes ase: `es iyo pirveli<br />

aRwera siriaSi kvintilusis gamgeblobisas~. dasaSvebia, rom<br />

lukas saxelebi `kvintilusi~ da `kvirinusi~ SeSloda, iseve<br />

rogorc lisaniaze ambobs, abileTis mTavari iyoo (luka, III.<br />

39


1), maSin rodesac kviprosis gamgebeli lisania am ambebamde<br />

30 wliT adre gardaicvala. isic SesaZlebelia, rom Semdgomi<br />

periodis gadamwerebs mosvlodaT Secdoma. saqme isaa, rom<br />

Cvens welTaRricxvamde 6 _ 4 wlebSi kvintilius variusi ro-<br />

mis legati iyo siriaSi da es periodi herode didis mefobis<br />

bolo periods emTxveva. amasTan, kvintilius variusi sakmaod<br />

aqtiurobda ierusalimSi sxvadasxva amboxis CaxSobisas. arse-<br />

bobs varaudi, rom arqelaos_herodem swored misi daxmarebiT<br />

CaaxSo ramdenime amboxi ierusalimSi. am SemTxvevaSi ieso Cvens<br />

welTaRricxvamde 6 – 4 wlebSi dabadebula.<br />

rogorc ar unda iyos _ zustad sad daibada ieso _ naz-<br />

areTSi Tu beTlemSi, dRes arsebiTi mniSvneloba ar aqvs.<br />

iosebis ojaxSi iSva yrma, saxelad ieso, romelsac istoriam<br />

wilad arguna kacobriobis svlis borbali waRma daetriale-<br />

bina.<br />

40


amdenime mosazreba iesos jvarcmisa da pontius<br />

pilates rolis Sesaxeb<br />

arcerT saxarebaSi ar aris moTxrobili, Tu rogori for-<br />

mis jvarze gaakres ieso. im periodis romis imperiaSi msja-<br />

vrdebulTa jvarze gasakravad sami formis jvari gamoiyene-<br />

boda. es formebi iyo: laTinuri aso T-s formis, sworkuTxa<br />

jvris +-s formis da maxvilkuTxa (blagvkuTxa) X jvris<br />

formisa. amas garda, gamoiyeneboda marto boZic – I , xarixis<br />

gareSe. magram radgan ` da daudges TavTiT dawerili. . . ~<br />

(maTe, XXVI. 37), ` . . . daakra jvars. . . ~ (ioane, XIX. 19) warwera,<br />

unda vifiqroT, rom jvars sworkuTxa forma hqonda, radgan<br />

T formisa da X maxvilkuTxa formis jvrebze warweras ver<br />

dakidebdnen. xarixis zomebi, savaraudod, iqneboda sigrZiT<br />

1,80_2,20 m, vertikaluri boZisa – 2,50_3,00 m, xolo orives<br />

diametri – 25_30 sm.<br />

a tipi<br />

rogori konstruqciis iqneboda<br />

amgvari formis jvari? erT SemTx-<br />

vevaSi (a tipi) xarixas SuaSi amoWrili<br />

aqvs mTel siRrmeze da gakeTebulia<br />

Wrili (Rari), xolo vertikalur boZs<br />

zeda nawili ise aqvs orive mxridan<br />

CaWrili (daviwrovebuli), rom mas (fi-<br />

cris formisas) xarixa zemodan Camoec-<br />

vas. miRebuli konstruqcia sakmarisad<br />

myaria da xarixisa da boZis SeerTebis<br />

adgilas damatebiT lursmnebiT an To-<br />

kiT gamagrebas ar saWiroebs. aseTi<br />

jvris gasakeTeblad marto najaxis<br />

gamoyeneba ar kmara. boZis zeda nawili,<br />

41


tipi<br />

misTvis brtyeli ficris formis mi-<br />

sacemad, SeiZleba orive mxridan na-<br />

jaxiT gaiTalos, magram xarixaSi Wri-<br />

lis (Raris) amosaWrelad najaxi ar<br />

ikmarebs. damatebiT saWiroa soli,<br />

CaquCi. amasTan, samuSao garkveul os-<br />

tatobasac moiTxovs.<br />

meore SemTxvevaSi (b tipi) xar-<br />

ixasa da boZs erTi romelime mxridan<br />

amoWrili aqvs erTnairi zomis CaR-<br />

rmavebebi da maTi gadabma xdeba CaR-<br />

rmavebebis sigrZeze maTi erTmaneTSi<br />

CasmiT. a tipTan SedarebiT es konstruqcia naklebad myaria da<br />

xarixisa da boZis SeerTebis adgilas aucileblad saWiroebs<br />

lursmnebiT gamagrebas. Tumca, a<br />

tipisgan gansxvavebiT, mis dasamza-<br />

deblad mxolod najaxi da ramden-<br />

ime lursmania saWiro. samuSao nak-<br />

lebad Sromatevadi da martivia.<br />

mesame SemTxvevaSi (g tipi) xar-<br />

ixa da boZi yovelgvari damuSavebis<br />

gareSe ebmeba erTmaneTs. maTi da-<br />

magreba ramdenime lursmniT an<br />

TokebiT xdeba (an oriveTi erTad).<br />

miuxedavad imisa, rom asawyobad g<br />

tipi yvelaze iolia (nakleb Sro-<br />

masa da ostatobas moiTxovs), si-<br />

myaris TvalsazrisiT is Camouvar-<br />

deba rogorc a, aseve b tips. Tu gaviTvaliswinebT imas, rom<br />

msjavrdebuli sikvdilis Semdeg kidev ramdenime dRe ekida<br />

jvarze, pirveli da mTavari moTxovna jvris konstruqciis si-<br />

42<br />

g tipi


myare unda yofiliyo. am SemTxvevaSi g tipi gamoiricxeba.<br />

miuxedavad imisa, rom romis armiis samxedro banakSi<br />

(msjavrdebulis jvarze gakvras jariskacebi asrulebdnen)<br />

yvelanairi sadurglo xelsawyoebi iyo, naklebad savaraudoa,<br />

romael jariskacebs a tipis jvris asawyobad dro (albaT erTi<br />

saaTi mainc) da Sroma daexarjaT. ufro sarwmunoa, rom ieso<br />

b tipis jvarze gaakres, radgan sadurglo saqmeSi gamocdili<br />

jariskaci b tipis jvars ramdenime wuTSi Sekravda.<br />

ieso da pontius pilate<br />

43<br />

romauli kanonis mixed-<br />

viT jvarze sikvdilimisjils<br />

Tavisi mkvlelobis iaraRi –<br />

jvari jvarcmis adgilamde<br />

TviTon unda mietana. xar-<br />

ixisa da boZis zomebis mixed-<br />

viT Zneli ar aris maTi wonis<br />

gansazRvra: xarixis wona sa-<br />

varaudod 60_70 kg unda yo-<br />

filiyo, xolo boZisa – 80_90<br />

kg. Tavad jvris, rogorc er-<br />

Tiani konstruqciis, wona sul<br />

cota 150 kg_ia. aseTi (savarau-<br />

dod, b tipis) jvris golgoTa-<br />

mde marto tarebas ieso ver Se-<br />

Zlebda. `da roca mihyavdaT igi, Seipyres vinme simon kirineli<br />

. . . , da ahkides mas jvari, raTa wamoeRo iesos kvaldakval~<br />

(luka, XXIII. 26). jvris marto tareba simon kirinelsac gau-<br />

Wirdeboda. amitom, savaraudod, simon kirinels jvris erT_<br />

erTi nawilis tareba aiZules _ ` . . . da ahkides mas jvari, raTa<br />

wamoeRo iesos kvaldakval~ (luka, XXIII. 26). simon kirineli<br />

iesos kvalSi miyveba. marTalia, maT jvris sxvadasxva nawilebi<br />

miaqvT, magram orives erTad swored iesos mkvlelobis iaraRi


miaqvs golgoTamde. amitom maTze (iesosa da simon kirinelze)<br />

cal_calkec SegviZlia vTqvaT, jvari miaqvTo (maTe, XXVII. 32);<br />

(markozi, XV. 21). jvarcmis adgili, rogorc wesi, gzis piras,<br />

gzajvaredinTan iyo, xSirad _ SemaRlebul adgilze, raTa<br />

erTi an ramdenime jvarcmulis tanjvisTvis aTasebs eyurebi-<br />

naT da sxvadasxva qalaqebSi ambavi CaetanaT. mizani gasagebi<br />

iyo: erTis samagaliTo dasjiT aTasebi morCilebaSi hyoldaT<br />

(ioane, XIX. 20).<br />

romauli kanonebis mixedviT, sikvdilmisjils, jvars<br />

ieso pontius pilates winaSe<br />

44<br />

jvarcmis adgil-<br />

amde rom miitanda,<br />

aSiSvlebdnen da ise<br />

awvendnen jvarze.<br />

magram iudeaSi ro-<br />

maelebiiTval- iswinebdnen ebraelTa<br />

wes_Cveulebebs da<br />

s i k v d i l m i s j i l s<br />

TeZoebze saxvevs<br />

utovebdnen. tanisa-<br />

moss ki jalaTebi in-<br />

awilebdnen (maTe, XX-<br />

VII. 35); (markozi, XV. 24). sikvdilmisjils xarixaze, ise rom xe-<br />

lebi orive mxares gaSlili hqonoda, lursmnebiT aWedebdnen.<br />

amasTan, lursmans xan xelis mtevnebSi arWobdnen, xanac ma-<br />

jebSi, msxvil da wvril Zvlebs Soris, ise rom mTavari sisxl-<br />

ZarRvi ar daezianebinaT _ winaaRmdeg SemTxvevaSi msjavrde-<br />

buli sisxlisgan swrafad daicleboda da jvarze gakvris<br />

mTavari mizani _ neli da mtanjveli sikvdili ar dadgeboda.<br />

xelebis daWedebis Semdeg jalaTebi sikvdilmisjils fexebs<br />

moaxrevinebdnen da erTmaneTze dadebuli fexis terfebiT


(erTad an cal_calke) boZze<br />

miaWedebdnen. jalaTebma SeamC-<br />

nies, rom Tu jvarze gakruls<br />

fexebs moaxrevinebdnen da<br />

boZze mibjenili fexis terfe-<br />

biT (erTad an cal_calke) mi-<br />

aWedebdnen boZze, msjavrdebu-<br />

lis sxeuli jvarze ekideboda,<br />

mTavari Zala xelebs adgeboda,<br />

rbili qsovili ver uZlebda sx-<br />

eulis simZimes da jvarcmuli<br />

jvridan vardeboda an, Tu<br />

fexebiTac jvarze iyo miWede-<br />

buli, sxeuli qvemoT iweoda, muxlebi win gamodioda, msja-<br />

vrdebuls sunTqva uZneldeboda da swrafad igudeboda. amis<br />

gamo jvarcmis mTavari mizani – neli da mtanjveli sikvdili<br />

miuRweveli rCeboda. amitom romaeli jariskacebi jvarc-<br />

mulis fexebs Soris boZisadmi vertikalurad xan xis naWers<br />

aWedebdnen xolme da jvarze gakruls, rogorc unagirze, ise<br />

mjdomare mdgomare<br />

Semosvamdnen zed (am dros fexebi<br />

Tavisuflad kidia da isini boZze<br />

an TokiT aris mibmuli an miWede-<br />

bulia), xan ki boZze ufro qve-<br />

moT aWedebdnen ficars da msja-<br />

vrdebuls am ficarze ayenebdnen,<br />

fexis terfebs ki am ficarzeve<br />

aWedebdnen. ase rom, SeiZleba<br />

iTqvas, sikvdilmisjili jvarze<br />

`ijda~ an `idga~. aseT SemTx-<br />

vevaSi mas neli sikvdili eloda.<br />

sikvdilis daCqarebis mizniT ms-<br />

45<br />

ieso eklis gvirgviniT


jvris zidva simon kirinelTan<br />

46<br />

javrdebuls zogjer<br />

mwvivebs gadaumt-<br />

vrevdnen xolme. es im<br />

SemTxvevaSi xdeboda,<br />

Tu sikvdilmisjili<br />

jvarze `idga~, radgan<br />

Zvlebis gadamtvrevis<br />

SemTxvevaSi sxeuli<br />

ficar_sadgarze ver<br />

dgeba, ficar_sadgarsa<br />

da sxeuls Soris meqan-<br />

ikuri kavSiri, romelic<br />

ZvlebiT xorcieldeba,<br />

wydeba, sxeuli mxolod xelebiT daWedebuli ekideba jvarze<br />

da, rogorc zemoT aRvniS-<br />

neT, gagudvis gamo swrafad<br />

iRupeba. `jdomis~ SemTx-<br />

vevaSi mwvivebis gadamtvre-<br />

vas azri ara aqvs, radgan<br />

aseT dros fexebi Tavisu-<br />

flad kidia, sadgars ar<br />

ebjineba da maTi gadamt-<br />

vrevis SemTxvevaSi sxeuli<br />

jvarze ar ekideba.<br />

erTad<br />

Cven ar viciT, rogor<br />

iyo ieso jvarze gakruli<br />

_ `ijda~ Tu `idga~. mogvi-<br />

anebiT iesos jvarcmis e.w.<br />

`dgomis~ SemTxveva iqna Ser-<br />

Ceuli (igulisxmeba iesos<br />

jvarcmis gamosaxulebebi<br />

jvris aRmarTva


freskebze, tiloebze da sxv.), albaT esTetikuri mosazre-<br />

biT, radgan `jdomis~ SemTxvevaSi fexebs Soris xis mozrdili<br />

naWeri cudad gamoCndeboda. mravalTa azriT, iesos mdgomare<br />

an mjdomare jvarcmis mosazrebas amyarebs is, rom iesos eub-<br />

nebian, ` . . . Camodi jvridan! ~ (markozi, XV. 30). Cveni azriT, es<br />

ar unda niSnavdes imas, rom ieso jvarze `zis~ an `dgas~ _ anu<br />

jvridan Camosvlisas raime meqanikuri moZraoba unda Seasru-<br />

los _ fexsadgamidan an `unagiridan~ unda gadmovides. sityva<br />

`Camodi~ mxolod mimarTulebas unda gviCvenebdes _ iesos<br />

jvari amaRlebul borcvze idga, jvarcmis Semswre xalxi ki,<br />

Wirisuflebic da seiris mayureblebic, iesos qvemodan zeviT<br />

uyurebdnen, amitom qvemoT myofTa poziciidan ieso zemodan<br />

qvemoT unda Camosuliyo. jvari borcvzec rom ar mdgariyo,<br />

jvarze gakruli mainc zemoT imyofeba qvemoT mdgomebTan<br />

mimarTebaSi.<br />

47<br />

Cveni azriT, jvarcmuli<br />

ieso arc `idga~ da arc `ijda~<br />

jvarze _ igi yovelgvari fex-<br />

sadgamisa da `unagiris~ gar-<br />

eSi iyo jvarze gakruli. ro-<br />

gorc zemoT aRvniSneT, aseT<br />

SemTxvevaSi sikvdilmisjili<br />

swrafad iRupeboda, rasac<br />

iesos jvarze swrafi gar-<br />

dacvalebac adasturebs. ieso<br />

ise male gardaicvala jvarze,<br />

rom sikvdilis dasaCqare-<br />

blad misTvis mwvivebis gadam-<br />

tvrevac ki ar dasWirvebiaT.<br />

anu ieso jvarze, romaelTa<br />

ieso jvarze or avazaks Soris<br />

kanonebis sawinaaRmdegod,


neli da mtanjveli sikvdilis nacvlad, swrafi sikvdiliT<br />

gardaicvala. etyoba, asisTavs, iesos jvarcmisas jariskacebs<br />

(jalaTebs) rom xelmZRvanelobda, `daaviwyda~ maTTvis eTqva,<br />

boZze unagiri an fexsadgami daemagrebinaT da jariskacebmac<br />

ieso pirdapir daaWedes jvarze, ramac misi swrafi sikvdili<br />

gamoiwvia. rogorc Cans, asisTavs viRacam ubrZana, ieso ase<br />

gaekraT jvarze (sxva SemTxvevaSi Zneli warmosadgenia, asisTavs<br />

fexsadgamis an unagiris jvarze damagreba daviwyeboda). da es<br />

viRac sxva aravin ar iqneboda, Tu ara Tavad pontius pilate.<br />

Cveni azriT, pontius pilatem iudevelTa mRvdelmTavrebis<br />

daJinebuli moTxovniT iesos jvarze sikvdilis ganaCeni ki ga-<br />

moutana, magram neli da mtanjveli sikvdilisTvis ver gaimeta<br />

da swrafi sikvdili gadauwyvita (es ki namdvilad mis xelSi<br />

jvarcmuli ieso<br />

48<br />

iyo), rac jariskacTa asisTavma<br />

Seasrula kidec. yovelive ze-<br />

moTqmuls adasturebs pon-<br />

tius pilates moqmedebebi<br />

iesos jvarcmamde da jvarcmis<br />

Semdeg.<br />

mravalTa azriT, pontius<br />

pilates iesos sikvdiliT<br />

dasja ar undoda. ` . . . bWoba<br />

gamarTes mRvdelmTavrebma<br />

uxucesebsa da mwignobrebTan<br />

erTad . . .~ (markozi, XV. 1) `da<br />

mRvdelmTavrebi bevr rasme<br />

sdebdnen bralad~ (markozi,<br />

XV. 2). `da adga mTeli xalxi,<br />

da waiyvanes igi pilatesTan~<br />

(luka, XXII. 1). pilatem gamoh-<br />

kiTxa iesos, Tu raSi sdebdnen


als mRvdelmTavrebi. iesos pasuxi rom moismina, ` . . . uTxra<br />

pilatem mRvdelmTavrebs da xalxs: me verafer brals vpoulob<br />

am kacSi~ (luka, XXIII. 4). amis Semdeg pilatem herode_antipa-<br />

sac gaugzavna ieso msjavris dasadebad imis fiqriT, rom iqneb<br />

is, rogorc iudevelTa uSualo gamrige, ukeT garkveuliyo<br />

iesos braleulobis saqmeSi. magram herodemac `ukan gaugzavna<br />

pilates~ (luka, XXIII. 11). ioanes mixedviT, iesosa da pilates<br />

Soris Teologiur sakiTxebze msjelobac ki gaimarTa (ioane,<br />

XVIII. 33_38). ` . . . kvlav gamovida iudevelebTan da uTxra<br />

maT: me veraviTar brals ver vpoulob masSi~ (ioane, XVIII. 38).<br />

`iudevelebma miuges mas: Cvena gvaqvs rjuli, da Cveni rju-<br />

lis mixedviT, sikvdilis Rirsia, vinaidan RmerTis Zed daisaxa<br />

Tavi~ (ioane, XIX. 7). ` . . . cdilobda pilate gaeSva igi. . . ~ (io-<br />

ane, XIX. 12). amis Semdeg mRvdelmTavrebma iesos ukve politi-<br />

kuri braldeba wauyenes, riTac pilate gamouval mdgomareo-<br />

baSi Caayenes _ iesos gaTavisuflebiT is politikur intrigaSi<br />

gardamoxsna<br />

49


iesos datireba<br />

exveoda: `da daiwyes misi braldeba, da ambobdnen: Cven vnaxeT,<br />

rom es aqezebs xalxs da ukrZalavs keisrisTvis xarkis micemas,<br />

da Tavis Tavs uwodebs qristes, meufes~ (luka, XXIII. 2). ` . . .<br />

Tu mas gauSveb, keisris megobari ara xar. radgan visac mefed<br />

moaqvs Tavi, keisars eurCeba~ (ioane, XIX. 12). `xolo isini ay-<br />

virdnen: waiyva, waiyva, jvars acvi igi! uTxra maT pilatem:<br />

Tqveni mefe jvars vacva? mRvdelmTavrebma miuges: ara gvyavs<br />

mefe, keisris garda~ (ioane, XIX. 15). `maSin misca maT jvarze<br />

sacmelad. . . ~ (ioane, XIX. 16). `da dawera warwera pilatem da<br />

daakra jvars. . . ~ (ioane, XIX. 19), `xolo iudevelTa mRvdelm-<br />

Tavrebma uTxres pilates~ (ioane, XIX. 21), Seecvala warweris<br />

Sinaarsi, rac pilatem ar gaakeTa. pilates es ukanaskneli<br />

qmedeba SeiZleba imiT aixsnas, rom mas, rogorc kerZo pirs,<br />

iesos sikvdiliT dasja ar undoda, magram rogorc romis ad-<br />

50


ministraciul_politikuri moxele, iZulebuli gaxda, iude-<br />

velTa daJinebuli moTxovniT, misi sikvdiliT dasjis brZaneba<br />

gaeca. gaRizianebuli pilate (iqneb sakuTar Tavzec gabraze-<br />

buli) mRvdelmTavrebs mkvaxed eubneba, warweras ar Sevcvli,<br />

` . . . rac davwere, davwere~_o (ioane, XIX. 22).<br />

Cvens mier zemoT gamoTqmul mosazrebaze is faqtic me-<br />

tyvelebs, rom pilatem, romauli kanonebis sawinaaRmdegod,<br />

iesos akldamaSi gadatana<br />

ioseb arimaTiels iesos cxedari gamoatana _ wesiT, sikvdilm-<br />

isjili manam unda yofiliyo jvarze gakruli, sanam mis sx-<br />

euls frinvelebi ar daglejdnen.<br />

ra Tqma unda, Cveni mizani ar aris romis moxele pontius<br />

pilates humanur da kacTmoyvare pirovnebad warmoCena. Sesa-<br />

Zlebelia, saxarebaSi pilates es saxe taqtikuri mosazrebiTac<br />

Seiqmna. saqme isaa, rom axali aRTqma iesos sikvdilidan 40 –<br />

80 wlis Semdeg daiwera da wlebis ganmavlobaSi mravalma gad-<br />

51


iesos akldamaSi dadeba<br />

amwerma masSi sakuTari xedva da mosazreba Seitana. es is pe-<br />

riodia, roca qristianebs ebrZvis romis imperiac da iudeac,<br />

xolo qristianebi qristianobis gasavrceleblad da romis<br />

imperiaSi adgilis dasamkvidreblad ibrZvian. am miznis misaR-<br />

wevad qristianebs, ase vTqvaT, or frontze uwevT brZola –<br />

erTi mowinaaRmdege iudeaa, meore ki warmarTuli romi. Tavad<br />

idea, rom ieso qriste RmerTis Zea, romaelTaTvis ucxo ar<br />

aris _ maTi yvela imperatori xom an RmerTia an RvTaebrivi<br />

apolonis STamomavali! idea, romelic romaelTaTvis met_na-<br />

klebad misaRebia, iudevelTaTvis absoluturad miuRebelia.<br />

am uTanasworo brZolaSi qristianebma iudevelTa winaaRmdeg<br />

yvelaze didi mokavSire ipoves _ Tavad romis imperia! pirveli<br />

qristianebis gzavnili romis imperiisTvis aseTia: Cven, qris-<br />

tianebi, arc keisars verCiT da arc romaelebs, piriqiT, mzad<br />

varT `keisars keisrisa~ gadavuxadoT, oRond nurc Tqven gve-<br />

brZviT. Tqveni prefeqti pontius pilatec xom aras gverCoda<br />

52


_ ufro metic, mas arc undoda iesos sikvdiliT dasja, iudeve-<br />

lebs iZulebuli rom ar gaexadaT. aseTma taqtikam gaamarTla<br />

da sabolood romis imperiaSi qristianebma gaimarjves.<br />

53


amdenime mosazreba ioseb arimaTielisa da<br />

ioanes mier iesos monaTvla<br />

iesos aRdgomis Sesaxeb<br />

54<br />

ieso `jvars acves~ `da<br />

ase, mecxre saaTs xmamaRla<br />

SeRaRada iesom~ `da ganuteva<br />

suli~ (maTe, XXVII. 46, 50). iesos<br />

jvarze sikvdilis Semdeg sas-<br />

waulebi iwyeba: `da ganixvnen<br />

saflavni, da wminda gansveneb-<br />

ulTa mravalni gvamni aRdgnen~<br />

`da gadmovidnen saflavebidan<br />

misi aRdgomis Semdeg, Sevidnen<br />

wminda qalaqSi da gamoecxad-<br />

nen mravalT~ (maTe, XXVII. 52-<br />

53). Cveni azriT, es yovelive<br />

maTe evangelistis fantaziis<br />

nayofia. winaaRmdeg SemTx-<br />

vevaSi gamodis, rom saflavebidan wamomdgari micvalebulebi<br />

Sevidnen ierusalimSi, SeaSines xalxi, TavianT saflavebs aRar<br />

daubrundnen da gaagrZeles ierusalimSi daumarxav mkvdrebad<br />

yofna! miuxedavad imisa, rom Cven Teologiur davas ar vapir-<br />

ebT, mainc moviyvanT amasTan dakavSirebiT pavle mociqulis<br />

azrs: `.... qriste aRdga mkvdreTiT da iqmna pirmSo gansveneb-<br />

ulTa~ (1 korinT. XV. 20), anu, pavle mociquli garkveviT am-<br />

bobs, rom qristemde aravin mkvdreTiT ar aRmdgara!<br />

Semdgom amisa `... wyvdiadma moicva mTeli qveyana (maTe,<br />

XXVII. 45); (markozi, XV. 33); (luka, XXIII. 44). es SesaZlebelia<br />

udabnos qarisagan avardnili mtvris (qviSis) gamoc yofiliyo,<br />

Tumca es movlena amosis winaswarmetyvelebis aRsrulebas mi-<br />

aweres: `im dRes iqneba, ambobs ufali, rom SuadRisas Caviyvan


mzes da dRis sinaTleze davabneleb qveyanas~ (amosi, XII. 9),<br />

xolo luka ufro Sors midis da ambobs, rom `dabnelda mze~<br />

(luka, XXIII. 45). mecnieruli TvalsazrisiT es SeuZlebelia,<br />

radgan paseqs ebraelebi zeimoben savse mTvaris dros, xolo<br />

am dros dedamiwa mzesa da mTvares Soris imyofeba, mzis dab-<br />

nelebis dros ki mTvare dgeba mzesa da dedamiwas Soris.<br />

gavrcelebulia azri, rom jvarcmul iesos rom moswyurda,<br />

mas wylis magivrad Zmari miawodes. `iqve idga ZmriT savse Wur-<br />

Weli, xolo maT gauJRinTes Rrubeli ZmriT, usups wamoacves<br />

da pirTan miutanes mas~ (ioane, XIX. 29). saqme is aris, rom wy-<br />

alSi gazavebuli Zmari romaeli jariskacebis kvebis racionSi<br />

Sedioda da misiT savse WurWeli yovelTvis Tan unda etare-<br />

binaT (Zmari wyals gafuWebisagan icavda da wyurvilsac ufro<br />

ieso simonTan da andriasTan erTad<br />

galileis tbaze<br />

55<br />

kargad klavda).<br />

j a r i s k a c m a ,<br />

romelmac Rru-<br />

beli xis tots<br />

wamoacva, is<br />

sasmeli mia-<br />

woda iesos,<br />

romelsac Ta-<br />

vad svamda. Cven<br />

Sors varT im<br />

azrisagan, rom<br />

iesos mimarT<br />

romaeli jariskacebis es saqcieli maT humanurobas mivaw-<br />

eroT, miTumetes, Tu gavixsenebT maT mier iesos usastikesad<br />

garozgvas. magram am SemTxvevaSi jariskacma iesos wyurvili<br />

mainc moukla, SeiZleba imitom, rom is gauwylovanebisagan ar<br />

momkvdariyo, radgan ainteresebdaT, marTla gadmovidoda Tu<br />

ara ieso jvridan: `... moicaT, vnaxoT, mova Tu ara elia mis


iesos qadageba mTaze<br />

56<br />

Camosaxsnelado~ (markozi,<br />

XV. 36).<br />

ioanes saxarebis mixed-<br />

viT, `... erTma meomarma<br />

Subi aZgera ferdSi, da my-<br />

isve gadmosCqefa sisxlma<br />

da wyalma~ (ioane, XIX. 34).<br />

TavisTavad Cndeba azri,<br />

rom Tu ieso ukve gar-<br />

dacvlili iyo _ `xolo<br />

rodesac iesosTan mivid-<br />

nen, dainaxes, rom ukve<br />

momkvdariyo...~ (ioane, XIX.<br />

33) _ Subis Zgerebis Sem-<br />

deg, Tu sisxlma Sededeba<br />

ver moaswro, sxeulidan<br />

mxolod sisxli `gadmosCqefda~, xolo Tu sisxlma Sededeba<br />

moaswro, maSin araferi ar `gadmosCqefda~. Cveni azriT, ioanem<br />

arasakmarisad miiCnia, Subis Zgerebis Semdeg mxolod sisxls<br />

rom `gadmoeCqefa~ da wyalic daumata, wyali, romelic, ro-<br />

gorc RvTaebrivi simbolo, Tan sdevs ioanes saxarebas. magal-<br />

iTad, ieso ambobs: `vinc ar daibadeba wylisa da sulisagan, ver<br />

Seva RvTis sasufevelSi~ (ioane, III. 5); `da visac swams Cemi …..<br />

misi muclidan warmodindebian cocxali wylis mdinareni~ (io-<br />

ane, VII. 38). rac Seexeba Subis Zgerebas, ar aris gamoricxuli,<br />

jariskacebs Subi marTla `eZgerebinaT ferdSi~ iesosTvis imis<br />

gasarkvevad, mokvda Tu ara ieso.<br />

romauli kanonebis mixedviT, gardacvalebis Semdeg<br />

sikvdilmisjili manamade unda yofiliyo jvarze gakruli, sa-<br />

nam mas mtacebeli frinveli ar daglejda. ebrauli kanonebis<br />

mixedviT ki gardacvlils jvridan xsnidnen da mzis Casvlamde


ieso da misi mowafeebi yanaSi<br />

57<br />

marxavdnen qalaqis ga-<br />

reT gaunaTlav saerTo<br />

sasaflaoze. iudeaSi<br />

romauli kanonebi<br />

ebraelebs uflebas<br />

aZlevda jvarcmuli<br />

naTesavebisa da axlo-<br />

blebisaTvis gadaecaT,<br />

Tu es ukanasknelni<br />

isurvebdnen jvarc-<br />

mulis dakrZalvas.<br />

swored am mizniT _<br />

iesos cxedris gamosax-<br />

snelad mivida pilates-<br />

Tan vinme ioseb arima-<br />

Tieli (maTe, XXVII. 57,<br />

58); (markozi, XV. 43-45);<br />

(luka, XXIII. 50-52); (ioane,<br />

XIX. 38). darwmunebiT Sei-<br />

Zleba Tqma, rom ieso nelsacxeblebis cxebis gareSe `dakrZa-<br />

les kldeSi gamokveTil samarxSi~_ micvalebulis gasapatios-<br />

neblad dro aRar rCeboda, radgan SabaTi axlovdeboda: `da<br />

iyo dRe paraskevi da Tendeboda SabaTi~ (luka, XXII. 54), xolo<br />

SabaTs, rjulis mixedviT, marTlmorwmune ebraels yvela mo-<br />

qmedeba (saqmis keTeba) akrZaluli hqonda. `xolo man iyida<br />

tilo (saubaria ioseb arimaTielze _ a. t.) da Camoxsna igi<br />

jvridan, gaaxvia tiloSi da samarxSi daasvena ... ~ (markozi,<br />

XV. 46). amasve gadmogvcems maTesa da lukas saxarebebic (maTe,<br />

XXVII. 59-60); (luka, XXIII. 53). am saxarebebSi ar aris laparaki<br />

imaze, rom iesos dakrZalvis win nelsacxeblebi scxes, lapara-<br />

kia mxolod misi sxeulis tiloSi gaxvevaze. es rom asea, iqi


danac Cans, rom galilevelma qalebma, romlebic jvarcmas da<br />

Semdeg gardamoxsnas eswrebodnen, kargad icodnen, rom iesos<br />

cxedari ar ganubaniaT da nelsacxeblebi ar ucxiaT. amasTan<br />

dakavSirebiT lukas saxarebaSi vkiTxulobT: `da mihynen gali-<br />

leidan iesosTan erTad mosuli qalebic, da ixiles samarxic<br />

da isic, Tu rogor daido misi sxeuli. xolo Semdeg dabrund-<br />

nen da moamzades surnelovani sakmeveli da nelsacxebeli ...<br />

xolo kviris pirvel dRes, gamzadebuli nelsacxeblebiT, di-<br />

ieso da mariam magdaleli<br />

lauTenia mividnen saflavTan...~ (luka, XXIII. 55-56; XXIV. 1).<br />

amasve ambobs markozis saxarebac (markozi, XV. 46-47; XVI. 1-2).<br />

ase rom, iesosTvis nelsacxeblebi rom ecxo vinmes, es gali-<br />

level qalebs aucileblad ecodinebodaT da arc nelsacxe-<br />

blebis momzadeba dasWirdebodaT, rom kviras dilauTenia mi-<br />

suliyvnen iesos akldamasTan. ioane ver egueba im faqts, rom<br />

58


ieso nelsacxeblebis cxebis gareSe dakrZales (imis miuxeda-<br />

vad, rom amisi obieqturi mizezebi arsebobda) da Tavis sax-<br />

arebaSi xazgasmiT ambobs, ieso `Cveulebisamebr~ daikrZala, da<br />

vinme nikodemem `... moitana murisa da aloes nazavi, asiod li-<br />

tra ...~, `... aiRes iesos sxeuli da gaaxvies tiloSi, nelsacxe-<br />

blebTan erTad, rogorc Cveulebisamebr marxaven iudevelni~<br />

(`ioane, XX. 40). ioane nikodemes nelsacxeblebsac ar sjerdeba<br />

da Tavis saxarebaSi imasac ixsenebs, rogor scxo iesos mari-<br />

amma iesos damarxvis dRisaTvis Senaxuli mironi beTaniaSi (io-<br />

ane, XII. 3, 7).<br />

CvenTvis ucnobia, Tu konkretulad sad daikrZala ieso.<br />

markozis da lukas saxarebebi amis Sesaxeb arafers gveubneba,<br />

ieso lazares debis,<br />

marTasa da mariamis<br />

saxlSi<br />

maTes saxarebis mixedviT akl-<br />

dama ioseb arimaTiels ekuT-<br />

vnoda (maTe, XXVII. 60), xolo<br />

ioanes mixedviT ieso naCqare-<br />

vad damarxes baRSi, sadac iyo<br />

`... samarxi, romelSic manamde<br />

aravin daesvenebinaT~ (ioane,<br />

XIX. 41), magram imaze arafers<br />

ambobs, Tu vis ekuTvnoda baRi,<br />

Tumca mogvianebiT gvacnobebs,<br />

rom baRs mebaRec hyavda (ioane,<br />

XX. 15). petres saxarebis av-<br />

toris mixedviT, es baRi ioseb<br />

arimaTiels ekuTvnoda (petres<br />

saxareba, 24).<br />

iesos dapatimrebis Rames<br />

misma mowafeebma, imis SiSiT, rom maTac igive elodaT, miato-<br />

ves TavianTi moZRvari da ierusalimSi miimalnen, mogvianebiT<br />

ki galileaSi gaqceviT uSveles Tavs, riTac gasaocari sulis<br />

59


simdable gamoavlines. ioanes saxareba ki gvimtkicebs, rom io-<br />

ane, iesos sayvareli mowafe, eswreboda iesos jvarcmas da rom<br />

ioanes saxarebac misive dawerilia, rasac TiTqos adasturebs<br />

kidec ioanes saxarebis erT-erTi bolo winadadeba, rom `es<br />

aris mowafe, romelic mowmobs amas, da dawera es. da viciT,<br />

rom WeSmaritia mowmoba misi~ (ioane, XXI. 24), magram es ar See-<br />

sabameba simarTles. ioanes saxareba vinme ucnobi qristianis<br />

mier aris dawerili da meti damajereblobisaTvis ioane masSi<br />

isea moxseniebuli, rogorc cocxali. es saxareba rom ioane<br />

mociqulis dawerili iyos, igi mesame pirSi ar daiwyebda amis<br />

mtkicebas. amasve mowmobs ioanes saxarebis epizodebi (ioane,<br />

XII. 23-25; XIX. 26-27). amas garda, bevri sxva gamokvlevac arse-<br />

bobs, romelic adasturebs, rom ioanes saxareba ioane moci-<br />

qulis kalams ar ekuTvnis, magram axala amaze saubari Sors<br />

wagviyvans. faqtia, rom iesos jvarcmas misi arcerTi mowafe<br />

ar daswrebia.<br />

SevecadoT warmovidginoT iesos jvarcmasa da misi<br />

jvarze sikvdilis scena. jvari, romelzec ieso gaakres, idga<br />

ieso da samariteli qali WasTan<br />

60<br />

SemaRlebul adgilas,<br />

romelsac golgoTa er-<br />

qva. qvemoT mdgomebs<br />

kargad SeeZloT dae-<br />

naxaT iesos tanjva<br />

da Tvali edevnebinaT<br />

misi cxovrebis bolo<br />

wuTebisaTvis. saR-<br />

amovdeboda, udabnos<br />

qari uberavda, SubebiT<br />

SeiaraRebuli romaeli<br />

jariskacebi yviriliTa<br />

da SeZaxilebiT kravdnen wres jvarcmulTa garSemo. iqve idga


seiris mayurebelTa didi<br />

brbo, yoveli mxridan is-<br />

moda iesos da misi mim-<br />

devrebis wyevla-krulva,<br />

dacinva da momakvdavi<br />

iesos abuCad agdeba. mo-<br />

ZaladeTa brboSi Cakar-<br />

guliyvnen umweo gali-<br />

leveli qalebi _ iesos<br />

deda mariami, mariam mag-<br />

daleli, ioana, zebedes<br />

ZeTa deda... maT yursac<br />

miswvda is ambavi, rom<br />

jvarcmulebs, romle-<br />

bic jer kidev cocxlebi<br />

iyvnen, mRvdelTmTavrebi,<br />

maTi rjulisamebr, sikvdilis Semdeg jvarze ver datovebdnen<br />

da mzis Casvlamde unda daemarxaT. Tan SabaTi axlovdeboda.<br />

saWiro iyo jvarcmulTa sikvdilis daCqareba. amitomac gadaw-<br />

yvites kaci gaegzavnaT pilatesTan, rom jvarcmulTaTvis<br />

mwvivebis gadamtvrevis ufleba aeRoT da amiT daeCqarebinaT<br />

maTi sikvdili. ismendnen yovelive amas umweo galileveli qa-<br />

lebi da uZlurni iyvnen win aRdgomodnen borotebas. imasac<br />

xedavdnen galileveli qalebi, rom iesos dalursmuli xel-<br />

fexi da maTraxiT daglejili sxeuli ise ar stkioda, rogorc<br />

imaze swydeboda guli, rom jer sisxlismierma Zmebma miatoves,<br />

axla ki mowafeebmac uRalates.<br />

ieso bavSvebTAn erTad<br />

es sircxvili qristianebs ioseb arimaTielma moswminda.<br />

aravin icis, istoriuli pirovnebaa Tu ara ioseb arimaTieli.<br />

mas axali aRTqma sul ramdenime winadadebiT moixseniebs.<br />

SesaZloa is bibliuri personaJic iyo, msgavsad aRmosavleli<br />

61


mogvebisa. magram swored ioseb arimaTieli aRmoCnda saWiro<br />

adgilas yvelaze saWiro dros. rom ara ioseb arimaTieli, dab-<br />

neuli, SeSinebuli da sasowarkveTili galileveli qalebi ver<br />

gabedavdnen pontius pilatesTan misvlas da iesos cxedris<br />

gamoTxovas. ioseb arimaTielma ki gabedulad itvirTa es huma-<br />

nuri saqme da uSiSrad mivida pontius pilatesTan iesos cxe-<br />

dris gamosaTxovad. man icoda, rom am nabijiT did riskze mid-<br />

ioda da Tavs safrTxeSi igdebda _ mRvdelmTavrebis risxvas<br />

rom udaod daimsaxurebda, es naTeli iyo da SeiZleboda arc<br />

pilates daerTo neba cxedris waRebisa da mRvdelmTavrebis<br />

risxvas pilates guliswyromac damateboda. rom ara ioseb ara-<br />

iesos mier avadmyofis<br />

gankurneba<br />

62<br />

imaTieli, mRvdelmTavrebi<br />

iesos cxedars uwmindur,<br />

gaunaTlav adgilas dafla-<br />

vdnen. SesaZloa, ioseb<br />

arimaTieli arc iyo iesos<br />

mimdevari, magram usamarT-<br />

lobam, TanamoZmeTa ugu-<br />

lobam da galileveli qa-<br />

lebis umweobam SeZra da<br />

gaabedvina am nabijis ga-<br />

dadgma. amitom aris, rom<br />

iesos mimdevrebi, ioseb<br />

arimaTielis saqcieliT<br />

gakvirvebulebi, mas `mdi-<br />

dar~, `warCinebul mrCev-<br />

lad~ moixsenieben. ioane<br />

kidev ufro Sors midis da<br />

ioseb arimaTielze ambobs, `iesos mowafe~ iyoo (ioane, XIX. 38).<br />

mokled, ioseb arimaTieli rom ara, aravin iyo galileveli<br />

qalebis Semwe da nugeSismcemeli.


gardamoxsnis Semdeg ioseb arimaTielma ieso `ebrauli we-<br />

sisamebr~ dakrZala da akldamas lodi miado. swored ioseb<br />

arimaTielis am gabeduli saqcielis wyalobiT Seityves gali-<br />

levelma qalebma, Tu sad iyo ieso dakrZaluli da kvira dRes<br />

mis akldamasTan mividnen. swored ioseb arimaTielis mier<br />

midebuli lodis gadagorebis Semdeg euwya qveyanas iesos aR-<br />

dgoma.<br />

Cven gvinda ramdenime mosazreba gamovTqvaT ioseb ari-<br />

maTielis Sesaxeb. warmoSobiT igi iudeis qalaq arimaTeadan<br />

unda yofiliyo. magram gakvirvebas iwvevs is, Tu raSi das-<br />

iesos qadageba<br />

Wirda warCinebul da mdidar arimaTiels ierusalimis max-<br />

loblad sakuTari akldamis aSeneba (kldeSi gamoWra). msgavsi<br />

akldamis kldeSi gamoWra mas aseTive warmatebiT SeeZlo ari-<br />

maTeis maxlobladac. gakvirvebas kidev ufro aZlierebs is,<br />

63


om misi akldama mdebareobda baRSi golgoTis maxloblad,<br />

im golgoTisa, sadac sikvdilmisjilebs jvarze akravdnen.<br />

ara gvgonia, ioseb arimaTielis SesaZleblobisa da gaqanebis<br />

kacs aseT adgilas moendomebina sakuTari Tavisa da ojaxis<br />

wevrebis dakrZalva. ufro sarwmunoa, rom ioseb arimaTielma<br />

iesos cxedari golgoTis maxloblad mdebare baRSi droe-<br />

biT dakrZala (gadamala) saxeldaxelo akldamaSi, samarxSi,<br />

`romelSic manamde aravin daesvenebinaT~ (ioane, XIX. 41). Cveni<br />

azriT, am winadadebidan Cans, rom es `samarxi~ micvalebulTa<br />

dasamarxad ar iyo gankuTvnili da ai ratom: TavisTavad si-<br />

tyva `samarxi~ niSnavs micvalebulis dakrZalvis adgils,<br />

romelSic imTaviTve carieli adgili igulisxmeba, anu, Tu sa-<br />

marxSi vinme marxia, is axali micvalebulis samarxi ver iqneba.<br />

ioanes saxarebis avtors sityva `samarxisaTvis~ rom ar miewera<br />

winadadeba `romelSic manamde aravin daesvenebinaT~ da marto<br />

samarxis aRniSvniT dakmayofilebuliyo, Cven, ra Tqma unda,<br />

sityvaSi `samarxi~ cariel adgils vigulisxmebdiT. magram am<br />

miniSnebis gamo _ `romelSic manamde aravin daesvenebinaT~ _<br />

unda vigulisxmoT, rom es samarxi is adgili ki ar aris, rasac<br />

es sityva, Cveulebriv, aRniSnavs, aramed raRac uCveulo adg-<br />

ilia, romelsac specialuri ganmarteba dasWirda _ `... samarxi,<br />

romelSic manamade aravin daesvenebinaT~, sxva sityvebiT rom<br />

vTqvaT, iseTi tipis samarxia, romelSic micvalebulebs, ro-<br />

gorc wesi, ar marxaven.<br />

rogorc Cans, ioseb arimaTielma iesos cxedari baRSi ga-<br />

damala da zed lodi miafara. Cveni azriT, rogori uSiSari<br />

da gabedulic ar unda yofiliyo ioseb arimaTieli, jvarc-<br />

muls, romelic, ebrauli kanonebis mixedviT, wesiT, uwmindur<br />

adgilas unda damarxuliyo, vinme warCinebuli adamianis, ucxo<br />

piris cariel akldamaSi ver daasvenebda, Tundac droebiT<br />

(ioseb arimaTielis mier iesos cxedris droebiT dakrZalvaSi<br />

64


cxedris gadamalva igulisxmeba).<br />

es mosazreba amyarebs azrs imis Sesaxeb, rom ieso, savarau-<br />

dod, droebiT, micvalebulTaTvis uCveulo adgilas iqna da-<br />

krZaluli _ baRSi, SesaZloa, kldis napralSi. bunebrivia, am<br />

SemTxvevaSi ioseb arimaTiels mebaRis Tanxmobac dasWird-<br />

eboda. marTalia, saxarebidan ar Cans, magram SesaZloa ioseb<br />

arimaTielma mebaRe saflavs mcvelad dauyena. rogorc Cans,<br />

amis Sesaxeb mariam magdalelmac icis. es rom asea da mebaRec<br />

rom daeswro iesos dakrZalvas, iqidanac Cans, rom kvira<br />

diliT mariam magdalelma `ucxo mamakaci~ rom dainaxa, ucbad<br />

mebaRed miiCnia is.<br />

sainteresoa aRiniSnos, rom egvipteSi aRmoaCines koptur enaze<br />

dawerili e.w. aRdgomis krebuli, saidanac irkveva, rom am mebaRes, rom-<br />

lisTvisac iesos Svili mourCenia, filogeni rqmevia da is iesos<br />

iesos mier bavSvis gankurneba<br />

65<br />

mimdevari yofila.<br />

d a k r Z a l v i s a s<br />

filogens iesos<br />

deda mariamisTvis<br />

uTqvams, iudevel<br />

mRvdelmTavrebs<br />

iesos saidumlo<br />

adgilas da-<br />

krZalva undodaT,<br />

rom mis mowafeebs<br />

neSti ar moeparaT<br />

da me SevTavaze<br />

mRvdelmTavrebs, Cems baRSi arsebul akldamaSi davkrZalav<br />

da meve vudarajeb, rom aravin waiRoso. gulSi ki gavifiqre,<br />

ambobs filogeni, iudevelebi rom daiSlebian, gamoval, iesos<br />

nelsacxeblebs vcxeb da sxva adgilas gadavasvenebo. aseT Sem-<br />

TxvevaSi gasakviri ar aris, kvira diliT misul galilevel


Wirisufal qalebs iesos akldama carieli rom daxvdaT. amas-<br />

Tan, mariam magdaleli Tavis fiqrebSi da iesos mowafeebTan<br />

saubarSi uSvebs im azrs, rom iesos cxedari vinmes SeeZlo<br />

sxvagan waeRo (gadaesvenebina an gadaemala). `... samarxidan wau-<br />

RiaT ufali, da ar viciT, sad dadves igi~ (ioane, XX. 2; XX. 13).<br />

`mas egona, mebaReao, da uTxra mas: batono, Tu Sen waiRe igi,<br />

miTxari, sad dade, da me aviReb mas~ (ioane, XX. 15).<br />

maTes saxareba gveubneba, rom `mRvdelmTavrebma~ `... sa-<br />

marxis dasacavad dabeWdes lodi da daraji dauyenes~ (maTe,<br />

XXVII. 62-66). petres saxarebis mixedviT, pilatem `mRvdelm-<br />

Tavrebs da mwignobrebs~ romaeli jariskacebis dacvac gaay-<br />

ola petroniusis meTaurobiT.<br />

saqme is aris, rom roca iesos pirvel mimdevrebSi car-<br />

ieli saflavis (akldamis) gamo gaCnda iesos aRdgomis idea,<br />

skeptikosebma es idea ar miiRes da gamoTqves azri, rom ieso<br />

ki ar aRdga, aramed misma mimdevrebma moipares misi cxedari<br />

da gadamales. amis sapasuxod pirveli qristianebi iZule-<br />

buli gaxdnen SeeTxzaT legenda, romelic neStis moparvas<br />

imTaviTve gamoricxavda. ase gaCnda versia, rom pilates-<br />

Tan mividnen `mRvdelmTavarni da farisevelni~ da mas iesos<br />

saflavTan dacvis dayeneba mosTxoves, radgan `... gagvaxsenda<br />

... Tqva: sami dRis Semdeg aRvdgebio~ da rom maT (mRvdelmTa-<br />

varT da farisevelT), iesos am sityvebis ar sjeraT, magram<br />

SiSoben, rom iesos mowafeebma `ar moiparon igi da ar uTxran<br />

xalxs: mkvdreTiT aRdgao...~ (maTe, XVII. 63-64), anu iudevelma<br />

mRvdelmTavrebma winaswar ganWvrites, rom gaCndeboda rwmena<br />

iesos aRdgomisa. maTes saxarebis mixedviT, iesos aRdgomis<br />

Semdeg mcvelebi wavidnen qalaqSi da moaxsenes mRvdelm-<br />

Tavrebs, rac moxda (maTe, XXVIII. 11-12). mRvdelmTavrebi maT<br />

naambobs, cxadia, ar daijerebdnen da obieqtur gamoZiebas<br />

moiTxovdnen, romelic simarTles daadgenda. maTes mixedviT<br />

66


ki moxda piriqiT _ mRvdelmTavrebma didi qrTami misces mcve-<br />

lebs `da uTxres: TqviT, rom misi mowafeebi movidnen RamiT<br />

da, vidre geZinaT, moipares igi~ (maTe, XXVIII. 13). maTes sax-<br />

arebidan Cans, rom mRvdelmTavrebma da uxucesebma daijeres<br />

jariskacebis monayoli iesos aRdgomis Sesaxeb da moqrTamviT<br />

aTqmevines sicrue simarTlis nacvlad. aqedan erTi daskvnis<br />

gamotana SeiZleba – Tu mRvdelmTavrebi irwmunebdnen iesos<br />

mkvdreTiT aRdgomas, maSin isini misi mimdevrebi gaxdebodnen<br />

da amiT yvelaferi damTavrdeboda, xolo Tu ar daijerebdnen,<br />

arc qrTams ar miscemdnen jariskacebs.<br />

amis garda, Tu iesos akldama marTlac dabeWdili iyo da<br />

xelisuflebis brZanebiT mas jariskacebi (sulerTia, ieru-<br />

salimis taZris dacva Tu romaelebi) icavdnen, amis Sesaxeb<br />

iesos mimdevrebsac ecodinebodaT. Sesabamisad, galilevel<br />

qalebs, kvira diliT nelsacxeblebiT iesos akldamisken rom<br />

midiodnen, ar unda hqonodaT imis imedi, rom dacva maT iesos<br />

cxedramde miuSvebda. xolo Tu imedi hqondaT, rom iesos nel-<br />

sacxeblebs scxebdnen da erTaderTi dabrkoleba saflavze mi-<br />

yudebuli mZime lodi iyo, maSin maT icodnen, rom saflavTan<br />

dacva ar idga da xelsac veravin SeuSlidaT.<br />

msgavsi naklebad damajerebeli Sinaarsis epizodebi sax-<br />

arebaSi mravlad aris, magram isini erT mizans emsaxureba _<br />

iesos mimdevrebma iudevelebs da Semdeg romis imperias unda<br />

daumtkicon, rom ieso RmerTkacia. xdeba ara mxolod iesos<br />

biografiis, aramed misi genealogiuri xazis Selamazeba. ase<br />

magaliTad, maTe iosebis genealogiur samefo xazs abraamidan<br />

iwyebs da iosebamde Camodis: `... eliazarma Sva matTani; mat-<br />

Tanma Sva iakobi...~ (maTe, I. 15); ... iakobma Sva iosebi...~ (maTe, I.<br />

16), rasac unda mohyoloda logikuri gagrZeleba, rom iosebma<br />

Sva ieso, magram maTe icavs mTavar qristianul dogmats mari-<br />

amis mier iesos `suliwmindisagan~ Sobisa, da brwyinvale gamo-<br />

67


iesos didebiT Sesvla ierusalimSi<br />

savals poulobs _ is wyvets iosebis genealogiur xazs, svams<br />

Sig sityvebs `qmari mariamisa~ da ase agrZelebs: `... iakobma Sva<br />

iosebi, qmari mariamisa, visganac iSva ieso...~ (maTe, I. 16)<br />

amave gzas adgas lukac. lukac amtkicebs, rom iosebi, naz-<br />

areveli xuro, mZime SromiT Zlivs rom gaaqvs Tavi, daviTis<br />

sisxlismieri naTesavia. pirvelive winadadebaSi luka iesoze<br />

ambobs, iosebis Ze egonaTo, da amis Semdeg adamamde da Rmer-<br />

Tamde agrZelebs iosebis genealogiur xazs (luka, II. 23-38).<br />

Tu ieso SecdomiT miiCnies iosebis Zed (`egonaT~), maSin ra<br />

kavSirSia daviTis naTesaoba iesosTan!<br />

zemoT ukve aRvniSneT, rom iesos yvela mowafem, ukve iesos<br />

dapatimrebis Rames Tu ara, meore dRes, saswrafod datova<br />

ierusalimi imis SiSiT, rom mRvdelmTavrebs iesos yvelaze<br />

68


cnobili mimdevrebic ar daepatimrebinaT, da SeSinebulebma<br />

galileas Seafares Tavi. rom ara galileveli qalebi, maT arc<br />

ki ecodinebodaT, sad dakrZales ieso.<br />

warmovidginoT, rom ioseb arimaTieli ar yofiliyo iq<br />

iesos jvarcmisas da ar moemoqmedebina is, rac moimoqmeda<br />

_ anu amoviRoT ioseb arimaTieli da misi qmedebani saxare-<br />

bidan da vnaxoT, rogor ganviTardeba movlenebi ioseb ari-<br />

mevaxSeebis gamodevna taZridan<br />

XVI. 10), erTad Seiyrebodnen.<br />

maTielis gareSe. aseT<br />

SemTxvevaSi marto dar-<br />

Cenili galileveli qa-<br />

lebi iesos cxedars ver<br />

gamoixsnidnen, iudeveli<br />

mRvdelmTavrebi iesos<br />

cxedars qalaqis meore<br />

boloSi arsebul saerTo<br />

saflavSi daflavdnen da<br />

iesos saflavis adgilsa-<br />

myofeli aravis ecodine-<br />

boda, maT Soris, bune-<br />

brivia, arc galilevel<br />

qalebs. ramdenime dRis<br />

Semdeg isini galileaSi<br />

dabrundebodnen, iesos<br />

mowafeebi da mimdevrebi<br />

ki, romlebic `tirodnen<br />

da moTqvamdnen~ (markozi,<br />

swored iq, galileaSi, iesos mowafeebma da mimdevrebma,<br />

TavianTi sulmokleobis misaCqmalad _ gavixsenoT Tundac pe-<br />

tres mier iesos sagzis uaryofa (maTe, XXVI. 70, 72, 74) _ wa-<br />

moayenes idea, rom TiTqos iesom maT Tavisi jvarcmis Semdeg<br />

galileaSi wasvla ubrZana (maTe, XXVII. 7). `... wadiT, auwyeT<br />

69


Cems Zmebs, rom galileas wavidnen, da iq mixilaven me~ (maTe,<br />

XXVII. 10); `xolo Cemi aRdgomis Semdeg wagiZRvebiT Tqven gali-<br />

leisaken~ (markozi, XIV. 28); `xolo TerTmeti moswavle gali-<br />

leas wavida, mTaze, sadac ubrZana maT iesom~ (maTe, XXVIII. 16).<br />

iesos Wirisufali qalebi galileaSi rom dabrundnen da<br />

iesos jvarze sikvdilis ambavi Camoitanes, iqve daibada iesos<br />

`aRdgomis~ idea, rom `qriste aRdga~. magram rogor daumt-<br />

kicon iesos mimdevrebma danarCen iudeas iesos xorcieli<br />

aRdgoma? micvalebulis (gardacvlilis) xorcieli aRdgomi-<br />

saTvis aucilebelia (da ara sakmarisia) aTxrili saflavi an<br />

ieso mowafeebTan erTad<br />

aklamidan gadagorebuli mZime lodi, agreTve akldamasTan<br />

dayrili tiloebi an dakecili sudara da misTanani. anu, roca<br />

vambobT, rom gardacvlili xorcielad aRdga, igulisxmeba,<br />

rom man saxeze dafarebuli tiloebi da tanze Semoxveuli<br />

70


sudara moixsna, iqve daawyo, mZime lodi gadaagora da ak-<br />

ldamidan gamovida. magram es ar aris sakmarisi _ SeiZleba<br />

lodic gadagorebuli iyos, sudara da tiloebic dakecili<br />

ewyos, magram es ar niSnavdes, rom micvalebuli xorcielad<br />

aRdga _ sruliad SesaZlebelia, rom micvalebuli vinmes ga-<br />

daesvenebina, gadaemala da sxva. maSasadame, Tu ieso miusafar<br />

adgilas dakrZales, saWiroa davamtkicoT, rom igi am adgilas<br />

ar daukrZalavT, saWiroa davamtkicoT, rom igi dakrZales<br />

`... rogorc Cveulebisamebr marxaven iudevelebi~ (ioane, XIX.<br />

40). magram rogor movawyoT iesos dakrZalva, Tu mis jvarc-<br />

mas arcerTi mamakaci (igulisxmeba misi mowafeebi) ar eswreba?<br />

ai, swored aq Cndeba `ioseb arimaTieli~, romelic araTu<br />

gamoiTxovs iesos cxedars pilatesagan, aramed dakrZalavs<br />

kidec droebiT, marTalia, ara Cveulebriv `samarxSi~ aramed<br />

samarxSi, `romelSic manamde aravin daesvenebinaT~ da akldama-<br />

sac did lods miafarebs, raTa meore dRes igi gadagorebuli<br />

ixilon. Cveni Rrma rwmeniT, ioseb arimaTieli ar aris istori-<br />

uli pirovneba, is bibliuri personaJia, magram mniSvnelovani<br />

figuraa, romelmac maSinve SeiZina saxeli `ioseb arimaTieli~,<br />

aRmosavleli mogvebisagan gansxvavebiT, romelTac kaspari,<br />

balTazari da melqiori mogvianebiT ewodaT. daujerebelia,<br />

rom iesos mowafeebs uklebliv yvelas ise ewama iesos aRd-<br />

goma, rom amis damadasturebeli araferi ar hqonodaT. miTu-<br />

metes, Cven viciT, rom yvela maTganma SemdgomSi mowameobrivi<br />

sikvdiliT daamTavra sicocxle, anu isini sakuTar rwmenas<br />

Seewirnen. adamianma SeiZleba sakuTari rwmenis gamo gawiros<br />

sicocxle (istoriam amis uamravi magaliTi icis), miuxedavad<br />

imisa, obieqtur simarTles warmoadgens Tu ara misi mrwamsi,<br />

magram sicruisa da tyuilis gamo Tavs aravin wiravs. xom ar<br />

arsebobda kidev raRac Zalian mniSvnelovani, romelmac Seu-<br />

ryevlad ganumtkica maT rwmena iesos aRdgomisa?<br />

71


Cveni azriT, es raRac Zalian mniSvnelovani ram aris swo-<br />

rad is, rom jvarcmidan meore dRes iesos saflavi carieli<br />

iyo _ masSi ieso aRar esvena! iudevelebi dumdnen, roca iesos<br />

mimdevrebi mis aRdgomaze laparakobdnen ierusalimSi. ebrael<br />

ieso nazareveli<br />

72<br />

mRvdelmTavrebs an<br />

romaelebs iesos<br />

cxedari damaluli<br />

rom hqonodaT, ma-<br />

Sinve gamoaCend-<br />

nen mas da amiT<br />

yovelgvar miTqma-<br />

moTqmas erTxel da<br />

samudamod bolos<br />

mouRebdnen. magram<br />

es ase ar moxda.<br />

SevexoT erT<br />

TvalSisacem gare-<br />

moebas: lukas sax-<br />

areba, erTi mxriv,<br />

gvimtkicebs, rom<br />

ieso aRdga da aR-<br />

dga xorcielad.<br />

iesom gatexa puri<br />

(luka, XXIV. 30), mas aqvs xorci da Zvlebi (luka, XXIV. 39-40),<br />

Wams Tevzs da Tafls (luka, XXIV. 41-43), xolo, meores mxriv,<br />

mogviTxrobs iseTi rameebis Sesaxeb, romlebic ar SeiZleba<br />

moimoqmedos xorcielma arsebam: ieso, daelaparaka ra mowa-<br />

feebs, `... maSinve uCinari Seiqmna maTTvis.~ (luka, XXIV. 31),<br />

xolo mogvianebiT maT Soris aseve uecrad Cadga `... TviTon<br />

ieso Cadga maT Soris...~ (luka, XXIV. 36). aq luka im faqts gu-<br />

lisxmobs, romelsac ioane ufro detalurad aRwers: `... roca


saxlis kari, sadac iyvnen mowafeebi, iudevelTa SiSiT dax-<br />

Suli iyo, movida ieso, SuaSi dadga...~ (ioane, XX. 19); `rva dRis<br />

Semdeg kvlav saxlSi iyvnen misi mowafeebi ... da Sevida ieso,<br />

Tumca daxSuli iyo kari, maT Soris dadga...~ (ioane, XX. 26).<br />

pirvelad iesom mxolod xelebi da ferdi uCvena Tavis mowa-<br />

feebs, xolo meore mosvlaze Tomas xelebi uCvena da ferdSi<br />

Caayofina xeli (ioane, XX. 20, 27). amas garda, mowafeebTan er-<br />

Tad man Wama Semwvari Tevzi da puri (ioane, XX. 5-9, 12-15). aq<br />

aSkara winaaRmdegobaa. saqme is gaxlavT, rom biologiur qm-<br />

nilebas, romelsac aqvs Zvlovan-kunTovani da nervul-vegeta-<br />

tiuri sistema, garkveuli simkvrive gaaCnia da ar SeuZlia ga-<br />

vides daxSul karSi an daketili fanjris darabebSi, xolo Tu<br />

is amas axerxebs, mas ar SeiZleba hqondes Zvlovan-kunTovani<br />

da nervul-vegetatiuri sistema da SeZlos saWmlis miReba da<br />

moneleba.<br />

saidumlo seroba<br />

amrigad, ierusalimSi iesos mowafeebTan gamocxadeba aris<br />

an evangelistTa fantaziis nayofi, an iesos mowafeebis halu-<br />

73


cinaciis Sedegi.<br />

bunebrivad Cndeba kiTxva: Tu iesos daxSul sivrceSi<br />

daubrkoleblad SeuZlia Sesvla da gamosvla, maS ratomRa<br />

dasWirda samarxidan gareT gamosasvlelad akldamis lodis<br />

gadagoreba? mas xom, rogorc lukasa da ioanes saxarebidan<br />

gamomdinareobs, ise SeeZlo gareT gamosuliyo, rom lods arc<br />

ki Sexeboda? Cveni azriT, samarxidan gadagorebuli lodi,<br />

iqve dayril sudarasTan da tiloebTan erTad, iesos aRdgomis<br />

mTavari argumentia (Tumca, rogorc zemoT ukve aRvniSneT,<br />

es uciloblad ar mianiSnebs micvalebulis mkvdreTiT aRd-<br />

gomaze). rac Seexeba iesos xilulobasa da uxilavobas, erTi<br />

mxriv, da mis fizikur, Zvlovan-kunTovani sistemis mqone xor-<br />

ciel sxeuls, meores mxriv, Cveni fiqriT, am ori SeuTavsebadi<br />

movlenisa da azris SeTavsebiT, evangelistebi, darwmuneb-<br />

ulebi iesos aRdgomaSi, sxvebisTvisac amis damtkicebas cdi-<br />

loben. acnobiereben ra, rom micvalebulis aRdgoma arabune-<br />

brivi movlenaa, isini iesos ufro moCvenebis elfers aniWeben,<br />

vidre realuri adamianisa. saqme is aris, rom iudevelebi ar<br />

icnobdnen aRdgomis cnebas. Zvel aRTqmaSi arsad weria, Tu<br />

rogor iqceva mkvdreTiT aRmdgari adamiani. amis Sesaxeb ieso<br />

ambobs, rom `... aRdgomisas ... arian rogorc RmrTis angelo-<br />

zebi caSi~ (maTe, XXVIII. 30), xolo angelozebi uxorconi arian<br />

albaT. amitomac evangelistebma mkvdreTiT aRmdgar iesos<br />

erTgvari enigmaturi saxe misces, romelic aris da arc aris,<br />

romelsac cnoben da verc cnoben. ase magaliTad, mariam mag-<br />

dalelma ver icno ieso (ioane, XX. 24), aseve ver icnes igi<br />

misma mimdevrebma sofel emausisken mimaval gzaze (luka, XXIV.<br />

16) da a. S. evangelistebs an iesos mowafeebs mkvdreTiT aRm-<br />

dgari adamianis Sesaxeb zusti saxelmZRvanelo rom hqonodaT,<br />

iesos SemTxvevaSi mas sityvasityviT gaimeorebdnen.<br />

swored amitom maTe da markozi iesos aRdgomisa da Sem-<br />

74


deg mowafeebTan misi gamocxadebis Temas ufro frTxilad<br />

ekidebian. saqme is aris, rom lukas da, miT ufro, ioanes sax-<br />

arebebi ufro gviandel periodSi daiwera, vidre maTes da<br />

markozis saxarebebi (sayovelTao azriT, markozis saxareba<br />

yvelaze Zvelia). lukas da ioanes moRvaweobis periodSi sul<br />

ufro meti da meti argumenti xdeboda saWiro iesos aRdgo-<br />

mis dasamtkiceblad, amitomac maTac sakuTar saxarebebSi meti<br />

fantazia Cades, xolo ioanem, bolo evangelistma (laparakia<br />

kanonikur evangeliebze) aRmdgar iesosa da mariam magdalels<br />

Soris Semdgari saubaric ki `gaixsena~ (ioane, XX. 14-16). `uTxra<br />

mas iesom: nu Semexebi, vinaidan me jer ar avsulvar mamasTan...~<br />

(ioane, XX. 17). gaugebaria, Tu ratom eubneba ieso mariam mag-<br />

dalels, nu Semexebi, me jer ar avsulvar mamasTano. rom avi-<br />

doda, mere SesaZlebeli gaxdeboda misi Sexeba? da imave dRes<br />

ratom misca ufleba Tomas, Sexeboda? `...moita Seni TiTi, da<br />

ixile Cemi xelebi; da moita Seni xeli da Cade Cems ferdSi...~<br />

(ioane, XX. 27).<br />

SevniSnavT, rom Cven realurad ar mogvepoveba iesos aR-<br />

dgomis arcerTi TviTmxilvelis Canaweri. ufro metic, ioseb<br />

flaviusis naSromSi arsebuli mcire epizodis garda Cven ar<br />

gagvaCnia I saukunis araqristian avtorTa aranairi cnobebi<br />

qristianTa Sesaxeb, saxarebebSi moyvanili aRdgomis TviTmx-<br />

ilvelTa monacemebi ki winaaRmdegobrivia. ase magaliTad, mar-<br />

kozi da ioane amtkiceben, rom aRmdgari qriste pirvelad mar-<br />

iam magdalels eCvena (markozi, XVI. 9); (ioane, XX. 14). ebraelTa<br />

evangeliis (arakanonikuri evangelia) avtori ambobs, rom aR-<br />

mdgari ieso pirvelad sakuTar Zmas, iakobs eCvena. luka amt-<br />

kicebs, rom ieso or kacs daemgzavra, romelTagan erT-erTs<br />

kleopa erqva (luka, XXIV. 13-32). maTes mixedviT, aRmdgari ieso<br />

pirvelad mariam magdalels da meore mariams (savaraudod,<br />

iesos dedas) gamoecxada (maTe, XXVI. 9), xolo pavles mtkice-<br />

75


iT, ieso simon-petres, `kefad~ wodebuls gamoecxada (I ko-<br />

rinT. XV. 3-8). verc apokalifsSi wavikiTxavT rame garkveuls<br />

iesos aRdgomaze. masSi mSralad weria: `... mkvdari iyo da ga-<br />

cocxlda~ (gamocxadeba, II, 8).<br />

amis garda, lukas mtkiceba, rom ieso aRdga, gamoecxada<br />

Tavis mowafeebs ierusalimSi da imave dRes `amaRlda zecad~<br />

(luka, XXIV. 51) ewinaaRmdegeba danarCeni mociqulebis<br />

monaTxrobs galileaSi, mTaze iesos gamocxadebis Sesaxeb (io-<br />

ane, XXVI. 1-2).<br />

isev davubrundeT iesos jvarcmas da mis dakrZalvas. ro-<br />

gorc zemoT aRvniSneT, saxarebidan irkveva, rom iesos da-<br />

krZalva ioseb arimaTielma iTava da moaxerxa kidec. Cveni az-<br />

mariam magdaleli<br />

76<br />

riT, ioseb arimaTieli<br />

mxolod bibliuri da,<br />

amdenad, araistori-<br />

uli personaJia, ms-<br />

gavsad aRmosavleli<br />

mogvebisa, magram,<br />

maTgan gansxvavebiT,<br />

mas, misi rolidan<br />

gamomdinare, maSinve<br />

ewoda `ioseb arima-<br />

Tieli~, razec zemoT<br />

ukve gvqonda saubari.<br />

gamovTqvamT varauds,<br />

rom iesos gardamox-<br />

sna da dakrZalva sinamdvileSi mariam magdalelma moaxerxa.<br />

am azrs amyarebs isic, rom ioseb arimaTieli swrafadve qreba<br />

bibliis furclebidan. `mieca samarxi boroteulTa gverdiT<br />

da mdidarTan erTad Tavis sikvdilSi...~ (esaia, 53, 9) _ esaia<br />

winaswarmetyvelis am Tezam xom ar ubiZga evangelistebs, roca


weren: `... movida mdidari arimaTieli kaci, saxelad iosebi...~<br />

(maTe, XXVII. 57), anu, esaias winasarmetyveleba rom asrulebu-<br />

liyo, ieso mdidarTan unda damarxuliyo... da daimarxa kidec!<br />

mariam magdaleli galileis zRvispira sofel magdaladan<br />

iyo. saxarebidan irkveva, rom igi martoxela qalia _ gauTx-<br />

ovari an qvrivi. winaaRmdeg SemTxvevaSi mas qmris an mamis<br />

saxeliT moixseniebdnen, rogorc salomes, zebedes ZeTa de-<br />

das (igulisxmeba, rom salome zebedes meuRlea). mariam mag-<br />

daleli da sxva galileveli qalebi sarCo-sabadebliT emsax-<br />

urebian iesos da mis mimdevrebs (luka, VIII. 3). aqedan irkveva,<br />

iesos deda mariami, mariam<br />

magdaleli da iesos<br />

naxevarda mariam kleopasi<br />

rom mariam magdaleli, iesos<br />

sxva mimdevrebisagan gansx-<br />

vavebiT, ufro SeZlebulia.<br />

savaraudod, mas garkveuli<br />

qoneba mSoblebisagan an<br />

gardacvlili meuRlisagan<br />

darCa. uZRveba ra meurneo-<br />

bas, mariam magdalels iesos<br />

mimdevrebis `yulabaSic~<br />

Seaqvs garkveuli Senatani<br />

fulis saxiT. yovelive amas<br />

ki uunaro qali imdroindel<br />

ebraul sazogadoebaSi ver<br />

moaxerxebda. amasTan, iesos<br />

mamakaci mowafeebisagan gan-<br />

sxvavebiT, mariam magdaleli<br />

Wkua-gonebiTac gamoirCeva<br />

da gulubryvilo SekiTxveb-<br />

sac ar usvams iesos. mariam magdalels arc gambedaoba aklia.<br />

iesos mamakaci mowafeebisagan gansxvavebiT, romelTac miato-<br />

ves ieso, is bolomde iesos gverdiT idga da arc mRvdelmTa-<br />

77


varTa risxvas SeuSinebia. rogorc irkveva, mariam magdaleli<br />

janmrTeli ar unda yofiliyo. saxareba gvubneba, rom iesom<br />

misgan Svidi eSmaki gandevna (luka, VIII. 2). saqme is gaxlavT,<br />

rom cifri Svidi srulyofil qmedebas aRniSnavs. im periodSi<br />

(da kidev didxans Semdegac) yvela daavadebas imiT xsnidnen,<br />

rom RmerTi an satana mouvlendnen adamians ama Tu im daavade-<br />

bas. Tu adamiani satanas hyavda Sepyrobili, es, imdroindeli<br />

rwmenis mixedviT, gansakuTrebiT vlindeboda fsiqo-nervuli<br />

aSlilobebiT, rogoricaa epilefsia, mwvave an qronikuli Sizo-<br />

frenia da sxva. ar aris gamoricxuli, mariam magdalels ama Tu<br />

im formis qronikuli fsiqo-nervuli aSliloba hqonoda (Sei-<br />

Zleba esec iyo misi martoxelobis mizezi), qronikuli daavade-<br />

bebi ki periodulad mwvavdeba, gansakuTrebiT, mZime stresebis<br />

dros. daeswro ra iesos jvarcmas, SeiZleba mariam magdaleli<br />

garkveul safasurad gaurigda kidec mebaRes da sTxova, iesos<br />

cxedari ori-sami dRiT mis baRSi gadaemala Semdgomi gadas-<br />

venebis mizniT da meore mariamTan (iesos dedasTan) erTad<br />

gabeda da wavida pilatesTan cxedris gamosaxsnelad. saqme is<br />

aris, rom, ebrauli kanonebis mixedviT, jvarcmulis dakrZal-<br />

vis uflebas romaelebi mxolod axlo naTesavebs aZlevdnen<br />

(mSoblebi, coli da a. S. ). pilatemac misca mas iesos gar-<br />

damoxsnis ufleba da mariam magdalelma is mebaRisa da sxva<br />

galileveli qalebis daxmarebiT droebiT dakrZala, im gan-<br />

zraxviT, rom kvira dRes misuliyo, nelsacxeblebi ecxo da<br />

gadaesvenebina kidec.<br />

bunebrivia, mariam magdaleli am dros Zlieri emociuri<br />

datvirTvis qveS iqneboda da roca kvira diliT iesos akldama<br />

carieli daxvda, Zlieri stresis momentSi, sruliad SesaZle-<br />

belia, mas halucinaciuri xilvebic hqonoda. da roca mariam<br />

magdalelma Tavisi xilvebis Sesaxeb galileaSi gadamalul<br />

iesos mowafeebs uambo, maTac daijeres misi naambobi, radgan<br />

78


undodaT, rom ase yofiliyo.<br />

iesos sikvdilis Semdeg iesos mowafeebSi pirvelobisTvis<br />

paeqroba daiwyo. ierusalimis pirvel episkoposad iesos Zma<br />

iakobi airCies, romelsac RvTis Zmad moixseniebdnen. rogorc<br />

apokriptuli saxarebebidan vgebulobT, simon-petresa da mar-<br />

iam magdalels Soris uTanxmoeba Camovarda. Tavisi roli Sea-<br />

srula qalis uuflebo mdgomareobam ebraul sazogadoebaSi<br />

da mariam magdalelic nela-nela gaqra iesos biografiidan,<br />

xolo iesos dakrZalvaSi mTavari rolis Semsruleblad Se-<br />

Zlebuli mariam magdalelis nacvlad aseve SeZlebuli ioseb<br />

arimaTieli mogvevlina. magram imdenad didia mariam magdale-<br />

lis roli iesos aRdgomis rwmenis damkvidrebasa da, amdenad,<br />

qristianobis gavrcelebaSi, rom misi saxelis srulad waSla<br />

veRar moxerxda.<br />

ase Tu ise, jvarze gardaicvala adamiani, didi adamiani,<br />

romelmac kacobriobas jerarnaxuli humanurobisa da siyvar-<br />

ulis magaliTi dautova. yovlisSemZle RmerTis sikvdili,<br />

RmerTisa, Tavs jvarze rom gaikravs da yvelas Tvalwin<br />

mokvdeba, pativiscemas ar imsaxurebs, xolo jvarze mowameo-<br />

brivi sikvdili adamianisa, romelic Cvennairi iyo, CvensaviT<br />

stkioda da uxaroda, misadmi Cvens udides TanagrZnobasa da<br />

siyvaruls iwvevs.<br />

Zalian bevr adamians gauwiravs Tavi marTali azrisaTvis,<br />

amasTan, xSirad, bevrad ufro efeqtur situaciaSic, vidre<br />

iesos SemTxvevaSi moxda, magram iesos garda veravin SeZlo<br />

amdeni siyvarulisa da Tayvaniscemis mopoveba, siyvarulisa,<br />

romelic Cvenve agvamaRlebs. rogor ar unda virwmunoT pavle<br />

mociqulis sityvebi: `...sarwmunoba, sasoeba da siyvaruli;<br />

xolo amaTSi umetesi siyvarulia~ ( I korinT. XIII. 13). iesos<br />

cxovrebam da mowameobrivma sikvdilma unda daanaxos yvela<br />

adamians, rom adamis modgma mxolod siyvarulma, TanagrZnobam<br />

79


da sikeTem SeiZleba ixnas `naZraxi sicocxlis~, sulieri da-<br />

cemisa da gadagvarebisagan. iesos siyvarulma adamianebisadmi<br />

da adamianebis siyvarulma iesosadmi SeZlo is, rac mxolod<br />

RmerTs xelewifeba da Tu `RmerTi siyvarulia~ (ioane, IV. 8,<br />

16), iesos cxovrebam da mowameobrivma sikvdilma gviCvena, rom<br />

Tavad siyvarulia RmerTi. jvarcmis Semdeg ieso, RmerTkacad<br />

qmnili, ganagrZobs sicocxles da muhamedTan da budasTan er-<br />

Tad, atlantiviT udgas dedamiwas. swored iesoa beTlemis is<br />

kaSkaSa varskvlavi, ager ukve oci saukuneze metia, gzas rom<br />

unaTebs kacobriobas.<br />

80


sagamomcemlo saxlis `torotaZe~ saTaveebTan dganan:<br />

erasti torotaZe, cnobili Jurnalisti da mestambe, sagamomcemlo<br />

da sastambo saqmis erT-erTi fuZemdebeli saqarTveloSi.<br />

gamomcemloba `saxelgamis~ damfuZnebeli da direqtori.<br />

aqtiurad Jurnalistobda pirveli raspublikis wlebSi<br />

(1918-1921). avtori statiisa `zogi ram ilias Sesaxeb (asoTamwyobis<br />

mogoneba ilia WavWavaZeze)~.<br />

nikoloz torotaZe, mweralTa kavSiris stambis direqtori,<br />

beWvdiTi sityvis kombinatis direqtori.<br />

aleqsandre torotaZe, gazeT `zaria vostokas~ poligrafiuli<br />

bazis direqtori, moskovis gamomcemlobis `socekgizi~<br />

da `leqsikonebis gamomcemloba~ direqtoris moadgile. didi<br />

wvlili miuZRvis Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemlobis<br />

poligrafiuli bazis ganaxleba-rekonstruqciaSi.<br />

rusul-qarTuli leqsikonis (redaqtori _ akademikosi simon<br />

yauxCiSvili) Semdgeneli. am leqsikons, romelic pirvelad moskovSi<br />

gamoica 1959 wels, xolo meored, Sesworebuli da Sevsebuli,<br />

TbilisSi 1969 wels, dResac ar daukargavs praqtikuli<br />

Rirebuleba.<br />

nino mamisaSvili-torotaZe, gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelos~<br />

(SemdgomSi `saqarTvelo~) redaqtori, ufrosi redaqtori<br />

da redaqciis gamge. aleqsandre torotaZis rusulqarTuli<br />

leqsikonis meore gamocemis TanaSemdgeneli. TxuTmetamde<br />

wignis mTargmneli. mravali cnobili gamocemis redaqtori<br />

(maT Soris, niko CubinaSvilis `qarTuli leqsikoni~). misi<br />

TaosnebiT gamoica davit bagrationis `iadigar daudi~.<br />

elza torotaZe-kiSi, aleqsandre torotaZis rusul-qar-<br />

Tuli leqsikonis pirveli gamocemis Tanaavtori. rusuli enis<br />

kaTedris gamge budapeStis (ungreTi) samxedro akademiaSi.<br />

qeTi torotaZe, filologiis doqtori, gamomcemloba `sab-<br />

WoTa saqarTvelos~ redaqtori, ramdenime wignis mTargmneli,<br />

publicisturi werilebis avtori (1989-1991ww.).<br />

andro torotaZe, publicisturi werilebis avtori rusul<br />

da qarTul enebze (1989-1991ww). Tbilisis saxelmwifo universitetis<br />

saxalxo frontis gazeT `dedasamSoblos~ damfuZnebeli<br />

da gamomcemeli (1990 w).<br />

81

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!