Euskal nazionalismoa eta hezkuntza publikoa: ikastolen ... - Euskara

Euskal nazionalismoa eta hezkuntza: eskari deszentralizatzaileetatik ikastolara 331
lortutako finkapen eta onespen sozialaren esangura politikoaz ondo jabeturik, haren
defentsan su eta gar aritu ziren gogaide abertzale ezkertiarrak zein kontserbadoreak:
"Erlijioari eta euskarari buruzko arazoak gora behera (...), ikastolen ereduari tinko eutsi
izan dio familia nazionalistak zapalkuntza frankista bizkar gainean erasoka izan duen
garaian." (Iztueta 1995: 132)
Era hartara, arlo pribatura kasik halabeharrez bideratu zen nazionalismoa gero
eta kontzienteago izan zen ikastola estatuari irabazitako eremu bat zela, hari aurre
egiteko jokaerarako tresna ezin hobea. Ikuspegi nazionalista ezberdinen eragina
alboratu gabe ere, gero eta indartsuago sustatu zen ikastola herriarena zelako ideia;
alegia, ez zegokiola ez arlo pribatuari ezta publikoari ere.
"Sasi iraultzaileak eta eskuin itsuak aho batez mintzo dira askotan. Herriak sortu ditu
ikastolak, arrisku argian eta izkutuan, Euskal Herriari dagokion eskolarik ez zelako
sortu zituen. (...) Ikastolei esker hasi dira beste eskoletan ere euskara sartu nahiaz edo,
gutxienez, behintzat, itxura egiten. (...). Ikastola ez da estatuarena eta ez pribatua.
Ikastola herriarena da. Euskal Herriari dagokion eskola bakarra ikastola da. Beste
guztiak Euskal Herria erdalduntzeko ezarri diren eskolak dira, euskaldunon diruaz
baliaturik gainera." (Herrialde 1976: 17)
Eta ikastolarekiko erabateko atxikimenduarekin batera, eskola publikoaren
errefusapena zetorren, M. Heibergek deskribatzen digun legez:
"..uno podía vivir durante bastante tiempo entre los vascos de Elgeta y no ser
consciente de que existía la escuela estatal. (...).. la escuela estatal se encontraba
considerablemente olvidada. (...). Para muchos, la escuela estatal simbolizaba tiempos
anteriores en que la organización de las instituciones locales se hallaba bajo el mando
absoluto de aquéllos que eran insensibles, cuando no hostiles, a los intereses del pueblo."
(1991: 284; 286-287)
Azaldutako hau guztia aldatzen hasi zen 70eko hamarkadaren amaieratik
aurrera. Batetik, testuinguru soziopolitiko berriak; bestetik, euskal nazionalismoaren
baitako aniztasunaren areagotzeak; eta, azkenik, eskola publikoak zein ikastolak
jasotako aldaketa esanguratsuek abertzaleen hezkuntzari buruzko gogoeta sakona