Euskal nazionalismoa eta hezkuntza publikoa: ikastolen ... - Euskara

Euskal nazionalismoa eta hezkuntza: eskari deszentralizatzaileetatik ikastolara 245
R. M. Azkuek hiru urte baino iraungo ez zuen Euskal Ikastetxea izeneko eskola
pribatua jarri zuen abian 1896an, Bilbon. Azkue bat zetorren Arana eta Campionekin
estatu eskolarekiko eta erdal maisu-maistrekiko arbuioan. Baina aurrekoak ez
bezala, konfiantza tinkoagoa agertu zuen hezkuntzaren onbideratze botereaz.
Honelaxe azaldu zuen:
"No hay vascongado que no esté convencido de que la base de nuestra regeneración
social, política y aún moral, es la implantación de la escuela netamente vascongada. Es
también innegable, por ser un hecho a todos manifiesto, que el elemento oficial está en
esto como en otros muchos puntos, completamente divorciado del verdadero pueblo
euskaldun, siendo, por consiguiente, preciso que sean particulares las iniciativas para la
creación de nuestra escuela." 30
Euskal Ikastetxe honetako ume batek jantzian ikurriña zeramalako, bertako
irakasle batek agirika egin ziolarik, Aranak gogor kritikatu zuen eskola hura, honako
hau esanez:
"Hay pues escuelas donde con las apariencias de patriotismo, se infiere grave daño a la
Patria. Y hay bizkainos que de los mismos caracteres de la Patria, del euskera, se sirven
para ahogar el patriotismo y aniquilar a la Patria misma. Afortunadamente, los niños
que acuden a dicha escuela no pasan de ocho, y sus familias están sumamente
disgustadas porque en esa escuela ni aprenden los niños a hablar en euskera, ni siquiera
el catecismo, ni cosa alguna de fundamento." 31
Ez dugu uste azaldutakoa anekdota huts bezala har daitekeenik, Aranak
esandakoan nahiko argi geratzen baita zein zen euskal nazionalismoak babestu
behar zuen edozein hezkuntza motaren funtsezko ezaugarria: abertzaletasunaren
30 Azkueren berbak dira hauek, jasoak in Arrien 1984: 41. Hain zuzen ere, G. Arrienek, 1898ko
espainiar hondamendiaren ostean, ustelkeriaren kontra eta moral berriaren beharra aldarrikatu
zituen Regeneracionismo delako mugimendu soziokulturalarekin harremanetan jartzen ditu, oro har,
hasierako nazionalismoaren hezkuntzari buruzko kezkak (Ibid: 41). Ez dakigu zein punturaino izan
daitekeen zuzena ideia hau, mugimendu hura espainiar nazionalismo sutsuak ezaugarritzen
baitzuen. Edozelan ere, hezkuntzak nazioaren birreraikuntza moral eta sozialean bete zezakeen
funtzioaz hausnartzea euskal nazionalismoaren historian errepikatzen den ezaugarria da. Eta marko
zabalagoan, onbideratzearen beharra garai ezberdinetako proposamen abertzaleetan agertu izan da,
gerora ere ikusiko ditugun autonomizaleetatik gaur egungo formulazioetara arte. Azken honen
adibide baterako, ikus Jauregui 1996: 113 eta hur.
31 Una escuela antipatriótica, Baserritarra 10, in Arana 1965: 1322.