Euskal nazionalismoa eta hezkuntza publikoa: ikastolen ... - Euskara

Euskal nazionalismoa eta hezkuntza: eskari deszentralizatzaileetatik ikastolara 243
izateaz gain, neurri handi batean hiriguneetako klase ertainetakoak zirela kontuan
hartzen badugu, aurreikus liteke euren joera hobetsia seme-alabak ikastetxe pribatu
katolikoetara bidaltzea izango zela. 27 Azken batez, irakaskuntza pribatua eskola
publikoa bezain erdalduna zela pentsa daitekeen arren, bederen katolikoa zen. 28
Hain zuzen ere, badirudi izaera erlijiosoak libratu egin zuela hezkuntza sare hori
eskola publikoari egotzitako gaitz askotatik. Horrela, eliza katolikoak babes
zezakeen irakaskuntza espainolista edota ikastetxe mota haietan egon zitezkeen
irakasle maketo zirelakoei buruz hitzik ere ez zuen jaulki Aranak (Zabaleta 1997: 209).
Jarrera honen azalpena, logikoki, nazionalismoaren sinesmen kristauen indar
eskergarekin harremanetan jarri behar da, baina Aranaren hezkuntza pentsamendua
azal lezaketen hirugarren eta laugarren ardatzek -arestian aipatutakoek- gakoa
eskain diezaguketela uste dugu. Gogora ditzagun ardatzok: botere politiko falta eta
helburu independentzizaleak aintzat hartu behar dira hasiera-hasierako
nazionalismoaren hezkuntza diskurtso eta jardunaren norabideaz jabetzeko.
Lehenari dagokionez, hurrengo azpiatalean ikusiko dugun legez, EAJren
sorreratik urte gutxitara lehen arrakasta elektoralak eskuratu baziren ere,
mugimenduaren hastapenean ezin daiteke pentsatu hark botere nahikorik zuenik
benetako eraginik eduki zezan garaiko hezkuntzaren gorabeheretan, oro har, ezta
eskola publikoaren diseinuan ere. Edozelan ere, gure ustez, hezkuntza
pentsamenduan garrantzi handiagoa eduki zuten lehen nazionalistek eusten
zituzten helburu politiko independentzizaleek. Alde batetik, estatu eskola lan
27 Ildo honetatik doa Beltza XX. mendeko lehen hamarkadetako irakaskuntzaren eta, oro har, euskal
gizartearen nagusitasun erlijiosoa aipatzen duenean. Haren esanetan, honek eragiten zuen "..la
intensa formación cristiana de muchos de los cuadros del nacionalismo político, educados en colegios
de religiosos (...)." (1974:199). Horretaz aparte, aintzat hartu behar da, jakina denez, irakaskuntza
pribatu erlijiosoa hiriguneetan hedatu zela batez ere.
28 Bestenaz ere, eskola publikoaren izaera antiklerikala izango da euskal nazionalismoak XX.
mendearen erdialdera arte instituzio hari egotzitako gabezia nagusietako bat, eta etengabeko salaketa
eta ondorengo errefusapena eragingo ditu. XX. mendearen hasierako nazionalismoak eskola
laikoarekin garatu zuen erabateko aurkamenduari buruzko azterketa sakona egiten du I. Zabaletak
(1997: 344 eta hur.)