Euskal nazionalismoa eta hezkuntza publikoa: ikastolen ... - Euskara

Euskal nazionalismoa eta hezkuntza: eskari deszentralizatzaileetatik ikastolara 223
Maila politikoan, foruzaletasunak arrakasta txikia lortu bazuen ere, kulturan eta
bereziki hizkuntzaren esparruan egindako ekarpena adierazgarria izan zen. Beronek
isla eduki zuen mugako alde bietan eratu ziren Euskal Jaietan, XIX. mendeko euskal
pizkundearen testuinguruan. Jaiok 1853an hasi ziren Urruñan, A. Abbadiaren
laguntzapean; Hegoaldean, berriz, 1876tik aurrera antolatu ziren. Funtsean, kultura
eta hizkuntza berreskurapen mugimenduak izan ziren, euskal identitatearen
galeraren sentimentuan oinarrituak. Euskarari eta euskaraz egindako ahozko zein
idatzizko literaturari eskaini zitzaien leku nagusia; baina, horrez gain, euskal
kulturaren goraipamenetik harago zihoan azpi ideologikoa landu zutela dioskue
Dávilak eta Eizagirrek, nortzuentzat euskal pizkunde honek ondoren garatu zen
nazionalismoaren funtsezko jitea aurreratzen baitigu:
"...reivindicación fuerista, tendencia etnocéntrica, reivindicación idiomática,
teocentrismo católico y recuperación de la identidad vasca desde esquemas rurales. Es
decir, todos los elementos que configurarán, en mayor o menor medida, el nacionalismo
vasco a finales del siglo XIX." (Dávila/Eizagirre 1995: 263).
Berezitasun historikoen defentsak eta euskararen inguruko kezka hauek
hezkuntzari buruzko planteamenduak plazaratzera bideratu zuten mugimendu
foruzalea. Foruzaletasunak hezkuntza mailan garatu zuen erantzuna modu egokiz
ulertzeko, beharrezkoa da, lehenik eta behin, garaiko euskal gizartearen
hezkuntzaren egoerari buruzko zehaztapen batzuk egitea.
3.1.1.- Hego Euskal Herriko hezkuntza sistemaren osaketa
Batek baino gehiagok zalantzan jartzen du Euskal lurraldean garatu den
hezkuntza sistemari euskal hezkuntza sistema dei dakiokeen: P. Iztuetaren iritziz
(1995), adibidez, inoiz ez baita euskaldun sistemarik izan, hots, euskaraz jardun
duenik; eta P. Dávilaren arabera (1995a), orientabide nagusiak Madrildik etorri