Euskal nazionalismoa eta hezkuntza publikoa: ikastolen ... - Euskara

Nazionalismoa eta hezkuntza 143
moderatuan zein erradikalean, klase ertainen irakaskuntza zuen ardura nagusia, eta
gehienbat irakaskuntza ertain eta unibertsitatekoan aldaketak egitera bideratu zen.
Bitartean, analfabetismo tasak oso motel jaisten ziren. Adibidez, 1800ean %90ekoa
zen; 1860an, %75ekoa da eta %63koa 1900ean. 39
II. Errepublika ezarri zenean, eskola defizita izugarria zen. Moyano Legeak
eskolatzearen derrigortasuna aldarrikatu izan arren, ikerlariek adierazten dutenez,
1931n miloi bat ume baino gehiago zegoen eskolatu gabe. Hori dela eta, eskola
berrien eraikuntza izan zen Errepublikaren zeregin aipagarriena: 1931tik 1933ra
bitarte bakarrik, 12.000 eskola sortu ziren. 40 Errepublikaren hezkuntza asmoek XIX.
mendeko liberalismoaren printzipioak berreskuratu zituzten eta sozialismo
historikoarenak gehitu. Izan ere, hezkuntza arloan, 1931ko Konstituzioak antz
handia gordetzen zuen 1812koarekin (Puelles 1980: 326 eta hur.). Errepublikak
erabateko fedea adierazi zuen hezkuntzaren funtzio sozialaz eta batik bat irakasleak
bete zezakeenaz, frantziar III. Errepublikaren hezkuntza baikortasunarekin bat
eginik (Pérez Díaz 1972: 134). Honelaxe azaltzen du C. Lozanok:
"Como para los liberales del XIX, para la República la educación era (...) un medio de
supervivencia: frente a las dificultades económicas y los obstáculos políticos, si se
lograba educar en republicano a un par de generaciones de españoles, la continuidad y el
perfeccionamiento del régimen estaban asegurados." (Lozano 1980: 137)
Elizarekiko lehian, 1931ko Konstituzioan argi eta garbi adierazi zen oinarrizko
eskola bermatzea estatuaren zeregina zela, ekimen pribatu erlijiosoak errespetatzen
ziren arren. Bestalde, periferiako nazionalismoen presioaz, estraineko aldiz arautu
zen gaztelaniaz beste hizkuntza batean irakasteko eskubidea, autonomia estatutu
39 Ikus honetaz Puelles 1980: 153, eta Pérez Díaz 1972: 132.
40 Lozanok emandako kopurua da (1980: 137). II. Errepublikan abian jarri zen eskola eraikuntza
politikaren azterketarako, ikus, batik bat, Puelles 1980: 319 eta hur.