Euskal nazionalismoa eta hezkuntza publikoa: ikastolen ... - Euskara

Nazionalismoa eta hezkuntza 141
liberalek elkarbizitza baketsua gura zutela Elizarekin eta, hartarako, oinarrizko
eskola guztietan, erlijio katolikoaren irakaskuntza derrigorrezkoa zela agindu zuten.
M. Puellesen ustez, liberalen asmoa euren arteko aurkamenduak saihestu eta
frantziar inbasioaren aurrean batasuna ziurtatzea zen, gerra garaia baitzen, eta barne
banaketak ekidin behar ziren. Elizaren monopolioa apurtu nahi zen eta, zentzu
horretan, "inbasorearen iturrietan edaten zuten", baina, aldi berean, Elizaren eskuetan
zegoen hezkuntza pribatua errespetatu gura zen. Ahalegin hori gerra osoan zehar
mantendu zen, eta Fernando VII.aren itzuliarekin amaitu zen (Puelles 1988: 412-415).
Ordutik aurrera, liberalak eta kontserbadoreak aginte politikoan ordezkatu ziren, eta
lehenak izan ziren, Frantziar Iraultzaren jakobinismoaren eraginez, zentralizazio
politikoaren alde sutsuen lan egin zutenak. Liberalismoak, zentralizazioaren
bitartez, hegemonia politikoa lortu gura zuen eta, bilaketa hartan, Elizarekin egin
zuen topo berriro ere, desamortizazio saioak zirela medio. Desamortizazioak kaltetu
egin zituen Elizaren hezkuntza interesak, baina horren eragin sakonetik ere salbatu
ziren eskolapioak, neurri handi batez (Varela 1979: 181).
Quintana Txostenaren filosofia atzera eta aurrera ibili zen 1857ra arte, noiz
Moyano Legea ebatzi baitzen. Lege hori mende oso batean zehar egon zen indarrean,
nahiz eta denbora gehienean bere indar eraginkorra itxurazkoa baino ez zen izan,
abagadune ezberdinetatik iragan zen eta. Elizak, bitartean, nolabaiteko legitimazioa
irabazi zuen (desamortizatutako zenbait ondare berreskuratu zituen, esate baterako),
eta liberalismoak berarekin bat egin zuen ordena soziala ezarri guran. Horrekin
batera, espainiar nazio-estatuaren lurralde eraketa finkatuz zihoan (probintziak
sortu ziren) eta hezkuntzaren finantzazioak banaketa administratibo horri jarraitu
zion, Napoleonen eredutik oso gertu: oinarrizko irakaskuntza udalen ardura zen; 38
ertaina, diputazioena; eta unibertsitatea, estatuarena.
38 Kontuan hartzekoa da udalek ez zutela inolako autonomiarik eta alkatea botere zentralaren
ordezkari zela. Egoera horren salbuespena euskal foruak ziren (ik. 3.1.1)