Euskal nazionalismoa eta hezkuntza publikoa: ikastolen ... - Euskara

Nazionalismoa eta hezkuntza 139
Hartara, XVIII. mendeko espainiar ilustrazioak ordezkapen partzialari ekin
behar izan zion, baina ekimena ez zen arlo pribatutik etorri; erregearen boterean
oinarritu zen, aitzitik (Puelles 1988: 410-411). Joera sekularizatzaileak ez zuen
helburu Elizak oinarrizko irakaskuntzan zeukan partaidetza ezereztatzea,
hezkuntzaren bideraketa politikoa baizik. Horrela, eskolapioen eskola sarea
funtsezko oinarri instituzionala izan zen eta, horren harira, eskola nazionalaren eta
eskolapioen eskolaren artean ez zela diferentzia nabarmenik egon diosku J. Varelak,
lehena bigarrenaren jarraipen hutsa izan baitzen: haren zeregin nagusia eskolapioek
betetzen ez zituzten hutsuneak betetzea izan zen, eta helburua, berriz, honako hau:
".. frente a un mantenimiento de la Iglesia como autoridad moral primera y a una
sobredosis de enseñanza religiosa, (...) la instauración de un espíritu nacional fuerte
cuyo soberano sea el Estado y cuyos contenidos: geografía, historia, lengua...,
contribuyan a afianzarlo." (Varela 1979: 181). 35
Elizaren monopolioak ia ukitu gabe iraun arren, estatua zilegitasuna irabaziz
joan zen hezkuntzaren kudeantzan, eta eskolapioen eskolak ere erregearen
boterearen menpe jarri ziren, menpekotasun erlatiboa izan bazen ere. Bada, 1762an,
ordena erlijiosioetako kideek ezin zutela maisuekin lehian sartu arautu zen arren,
eskolapioen urrezko garaia 1753tik 1805era luzatu zen. Jesuiten hezkuntza ereduak
ez bezala, 36 garaiko aginte politikoaren ustetan, eskolapioen eredu zurruna ederto
35 J. Varelak darabilen ildo teorikoaren eskutik, logikoa da inolako etenik ez ikustea autoritate
aldaketa horretan, berarentzat estatuaren zein Elizaren ahaleginak helburu berbera eduki baitzuten:
herri klaseen ekimenak bultzaturiko hezkuntza erak oztopatzea, menderatuen obedientzia lortzeko
asmotan. Beste alde batetik, ohartarazi beharra dago azpiatal honetan aipatzen diren egile guztien
ikuspuntuak ez datozela bat espainiar hezkuntza sistemaren osaketaren eragile nagusia
nabarmentzeko orduan. Horrela, Varelarekin bat egiten du, neurri handi batez, R. Jérez Mirrek
(1993). E. Medinak (1977) eta C. Lozanok (1980, 1994), ordea, hezkuntza orokortua herri klaseen eta
ideologia aurrerakoien lormentzat jotzen dute. V. Pérez Díazek (1972) industrializazio prozesuarekin
eta langile mugimenduaren presioekin harremanetan jartzen du hezkuntza sistemaren garapena. C.
Lerenarentzat (1983, 1986) hezkuntza sistemaren garapenak klase nagusietako sektoreen artean
(aristokrazia lurduna, goi mailako burgesia eta burgesia industrial eta modernizatua) gertatutako
borroka islatzen du. Eta, azkenik, J. A. Maravallek (1984) eta M. Puellesek (1980, 1988) enfoke
politikoa hobesten dute, eta biok espainiar hezkuntza sistemaren gorabeherak kontserbadurismoaren
eta liberalismoaren arteko aurkamendu idelogikoak baldintzatuak ikusten dituzte. Ikuspegi horretan,
dudarik gabe, Puellesi zor zaizkio azterketa historiko zorrotz eta sakonenak.
36 Jesuiten hezkuntza ereduak garrantzi handia eduki zuen XVI. mendetik XVII.era bitarte, osatzen