Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia
Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia
Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-III (226) Jainkoaren fedea beeraka dijoan neurrian, morala ere berebat amilka dijoakigu (L. Villasante, Kristaufedearen sustraiak, 95)1 Aipa dezagun hemen, azkenik, orobat."nola egitura ere ageri dela euskalliteraturan (hala...nola, nola...hala zentzuarekin): (227) Kemen emaztekia orobat tabajatzen da, Dola gizakia, mendi lanetan (M. Mendigacha, Cartas a Azkue, 137) (228) Nola hegaztinak ikusten duen saretik ihes egiten baitu, orobat egizu (Zerbitzari, ¡xtorio Saindua, 58) (229) Mahaiña diozu mundu guztiari hedatzen, digneki rezebitzera bat bedera manatzen. Onak eta gaixtoak ere hartzen dute orobat, Dola argitzen baitare iguziak orobat (J. Etchel>erri (Ziburukoa), Noelac, 123) Hauetan aski argi dago egiazki aditzondoa dela 2.5. Behintzat 2.5.1. Lokailu honen forma eta kategoria Hasieran esan dugu emendiozko lokailuak bi sailetan banatzen ditugula. Orain arte ikusi ditugu lehenbiziko multzokoak, nolabaitere 'neutroenak' direnak edo. Gaineratze hutsa egiteko erabiltzen ditugula aitortu dugu sarreran. Orain ematen diogu hasiera bigarren multzoari, baldintza estuagoetan erabiltzen ditugularik lokailu hauek. Eta hauen artean behintzat dugu lehenik aztertuko duguna. Forma aldetik, eta lokailu honen historia kontuan hartzen baldin bada, ongi ikusten abal da, 'behin' adizlagunak eta '-tzat' destinatiboan eta prolatiboan ageri den atzizkiek osatzen dutela lokailu hau. Idazleen artean aldaki bat baino gehiago izan du, ohitura den bezala anitzek ez baitute tarteko 'h' hori erabili eta beste batzuk '-tzat' horren ordez '-zar' nabiago izan baítute, 1 Zenbaitetan, berebat-ek, aditzondo izaki, predikatua osa lezake: (a) Komelio txit ona eta Jainkoaren bildur andikoa zan, eta etxekoak ere berebat ziran. (F.I. Lardizabal, Testamentu zaITeco eta Benico condaira. 498) Hemen, jakina, lokailurik ez dugu. 64
2. Emendiozkoak 'beintzat', 'behintzat', 'beinzat' eta 'behinzat'. Zenbait euskalk:itan "behin" bera bakarrik: ere erabiltzen da: (230) Honek bebintzat, ez dio berriz ere sartuko eskua zakurrari letaginetan (231) Honek bebin, ez dio berriz ere sartuko eskua zakurrari letaginetan (232) Patar gaixtoetan, arbolak du ematen hobekienik; hastapenean ongi arthatuz, oihana nausiarazten bada. Semeak. Gaur bebin erran darotazu xitxurialc egin behar dorela (J. Duvoisin, Laborantzako lwwua, 35) (233) ltsasoa ez othe dugunez, hemen ere ikusi-gabe utzi behar? Hala luke idori, bebin (J. Etchepare, Beribilez, 77) Bestetik, hitz hau bi1tzen duen kategoria eta 'ere' hitza biltzen duena, kategoria bera ez bada, oso hurbilekoa dela esan dezakegu. Biek egiten diote erreferentzia 'beste' zerbaiti, aurreko perpausen batean baieztu nahiz ukaturiko zerbaiti alegia. Horrela, 'ni ere joango naiz' esaldian 'beste norbait' joango dela baieztatzen ari gara. Honen antzera, 'ni behintzat joango naiz' baldin badiogu, berriz, 'beste norbait'-ez ere ari gara, norbait hori ez dakigularik joango den ala ez, dudan jartzen baitugu ekintza hori. Baina ekintza bera dudan jartzen dugun arren, 'behintzat' lokailuak berarekin darama erreferentzia horren egitearen ezinbestekotasuna. Hau da, bi kasuetan (ere-rekin eta behintzat-ekin) erreferentzia hori nahitaezkoa da: halako tasunak dituen multzo batean sartzen naizela ni, diogu batean, ere darabilgunean; behintzatekin, berriz, ez gaudela ziur bestea multzo horretan ere sartzen den ala ez, baina ni bederen, ni hor sarturik nagoela kontu segurua da. 2.5:2. Funtzioa eta erabilera. Mintzagaia eta galdegaia Funtzioari dagokionez, esan denari buruz nolabaiteka muga jartzeko erabiltzen du hiztunak behintzat lokailua. Esanahiaren aldetik bederen, behinik behin, segurik 000 bederik lokailuen baliokide da gehienetan. Izan ere, zenbait kasutan, aurrerago ikusiko dugun moduan, eta batez ere harridurazko esaldi mota batzutan, behintzat bakarrik erabiltzen da, ez gainerakoak. Azken urteetan aski zabaldu den gutxienez lokailua ere sail berekoa da, baina honen erabilera batez ere zenbatasuna adierazten duten sintagmetara mugaturik ageri da literaturan zehar. (234) Gurutzean josirik zegoala ere, iru itz gutxienez otoitzezkoak izan ziran (D. Inza, Kristau ikasbidearen azalpena, 124) 65
- Page 26 and 27: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-il
- Page 28 and 29: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 30 and 31: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 32 and 33: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 34 and 35: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 36 and 37: Euskal Grwnatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 38 and 39: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 40 and 41: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 42 and 43: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 45 and 46: 2. EMENDIOZKOAK 2.0. Sarrera 2. Eme
- Page 47 and 48: 2. Emendtozkoak Beste hiru lokailue
- Page 49 and 50: 2. Emendtozkoak (22) Nahiz ez den h
- Page 51 and 52: 2. EmendioZkoak (37) Txapela kentze
- Page 53 and 54: 2. Emendtozkoak Esaldi hauetan ikus
- Page 55 and 56: (66) Irakurri dugu ere Lehendakaria
- Page 57 and 58: 2. Emendiozkoak 2.1.7. Izan ere, ba
- Page 59 and 60: 2. Emendiozkoak (92) ta egia au da:
- Page 61 and 62: 2. Emendiozkoak perpaus okerra suer
- Page 63 and 64: 19) * X ere ezta 20) * ere bai X 21
- Page 65 and 66: 2. Emendiozkoak (131) Esan det ixil
- Page 67 and 68: 2. Emendtozkoak (147) Mugaz bertzal
- Page 69 and 70: 2.4. Halaber (orobat, berebat) 2. E
- Page 71: 2. Emendiozkoak aldatuko bagenitu,
- Page 75: 2. Emendiozkoak bizibidea; ta ez na
- Page 79 and 80: 2. Emendiozkoak dakigu ziur besteak
- Page 81 and 82: 2. Emendiozkoak Hor ulertzen dugu,
- Page 83 and 84: 2. Emendtozkoak Halako kasuetan, ik
- Page 85 and 86: 2. Emendiozkoak (280) Etxerako zerb
- Page 87: 2. Emendiozkoak (289) -Berantegi he
- Page 90 and 91: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 92 and 93: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 94 and 95: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 96 and 97: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 98 and 99: Euskal Grwnatika. Lehen Urratsak-II
- Page 100 and 101: Euskal Gramatika. Lehen Urraisak-II
- Page 102 and 103: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-il
- Page 104 and 105: 4. AURKARITZAKOAK 4.0. Sarrera 4. A
- Page 106 and 107: 4. Aurkaritzakoak benetako lokailu
- Page 108 and 109: 4. Aurkaritzakoak Harridurazk:o per
- Page 111 and 112: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 113 and 114: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-m
- Page 115 and 116: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-m
- Page 119: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-il
- Page 123 and 124: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-il
- Page 125 and 126: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-il
<strong>Euskal</strong> Gramatika. Lehen Urratsak-<strong>III</strong><br />
(226) Jainkoaren fedea beeraka dijoan neurrian, morala ere berebat amilka dijoakigu<br />
(L. Villasante, Kristaufedearen sustraiak, 95)1<br />
Aipa dezagun hemen, azkenik, orobat."nola egitura ere ageri dela<br />
euskalliteraturan (hala...nola, nola...hala zentzuarekin):<br />
(227) Kemen emaztekia orobat tabajatzen da, Dola gizakia, mendi lanetan (M.<br />
Mendigacha, Cartas a Azkue, 137)<br />
(228) Nola hegaztinak ikusten duen saretik ihes egiten baitu, orobat egizu<br />
(Zerbitzari, ¡xtorio Saindua, 58)<br />
(229) Mahaiña diozu mundu guztiari hedatzen, digneki rezebitzera bat bedera<br />
manatzen. Onak eta gaixtoak ere hartzen dute orobat, Dola argitzen baitare<br />
iguziak orobat (J. Etchel>erri (Ziburukoa), Noelac, 123)<br />
Hauetan aski argi dago egiazki aditzondoa dela<br />
2.5. Behintzat<br />
2.5.1. Lokailu honen forma eta kategoria<br />
Hasieran esan dugu emendiozko lokailuak bi sailetan banatzen ditugula.<br />
Orain arte ikusi ditugu <strong>lehen</strong>biziko multzokoak, nolabaitere 'neutroenak'<br />
direnak edo. Gaineratze hutsa egiteko erabiltzen ditugula aitortu dugu sarreran.<br />
Orain ematen diogu hasiera bigarren multzoari, baldintza estuagoetan<br />
erabiltzen ditugularik lokailu hauek. Eta hauen artean behintzat dugu <strong>lehen</strong>ik<br />
aztertuko duguna. Forma aldetik, eta lokailu honen historia kontuan hartzen<br />
baldin bada, ongi ikusten abal da, 'behin' adizlagunak eta '-tzat' destinatiboan<br />
eta prolatiboan ageri den atzizkiek osatzen dutela lokailu hau. Idazleen artean<br />
aldaki bat baino gehiago izan du, ohitura den bezala anitzek ez baitute tarteko<br />
'h' hori erabili eta beste batzuk '-tzat' horren ordez '-zar' nabiago izan baítute,<br />
1 Zenbaitetan, berebat-ek, aditzondo izaki, predikatua osa lezake:<br />
(a) Komelio txit ona eta Jainkoaren bildur andikoa zan, eta etxekoak ere<br />
berebat ziran. (F.I. Lardizabal, Testamentu zaITeco eta Benico condaira.<br />
498)<br />
Hemen, jakina, lokailurik ez dugu.<br />
64