Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia
Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia
Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-IlI (157) Eskuaraz mintza, eta bertzalde ikas eskuara (J. Hiriart-Urruty, Mintzaira. Aurpegia. Gizon, 218) (158) Garbia ez balinbada, nola atrebitzen zare predikatzerat? -Iftaziok ez du ihardesten. -Eta bertzalde, nondik du zure lagunak planta gabeko arropa hori? (p. Laphitz, Bi saindu hescualdunen bizia, 95) (159) Hala hala da, eta lana ere bururatuxea dugu, ene ustez. -Bai, eta bertzalde, gauerdik ez ginduzke bidean atxeman behar (J. Barbier, Supazter chokoan, 121) Esan dezagun, azkenik, baina juntagailu eta berriz lokailuarekin ere ikusten dela zenbaitetan. Zenbaitetan ere-rekin ere: (160) Bai orixe! Bestaldetik, berriz, naiko eskasak ziran lenago ere gariak-eta, etzetorren andik galkuntza aundirik (T. Agirre, Uztaro, 132) (161) Aren esanetara zeuden Bafieztar guziak. Bestaldetik, berriz, zefiek baretu Guraiatarren aldekoak? (N. Etxaniz, Euskal antzerkiak. Kontu-kontari, 58) (162) Gu ez gira Platon bezain fida gure sortzezko jiteari: beldur gira bekatuak gure begia itsu edo goibel, mundu huntan gireno. Bainao, bertzalde, biziki ausartago gira girixtinoak (J. Zaitegi, Platon'eneko atarían, 919) (163) Erakutsi dugu jadanik hori gezurra dela... Baioao, bestalde, nungo teologiak dauku buman sararazi sakramentu baten hartzeko gizonak behar duela, lehenik, eta bere baitarik grazia horren gai bilakatu? (p. Narbaitz , San Frantses Jatsukoa, 175) (164) Animalien erregeak zilhoan eri zauntzanak bere azpíko guzieri ordena zaien igorri: arraza ziren guziek, adardun, adargabeek, bidal zetzaten gorthera monarka bisitatzera, deputatu hautatuak; zauzkala segurthatuak berak, baita are segidak, lehoifi hitzaren azpian; aurkituren zutela han karifio eta begitarte: segurantza ere bertzalde hortz eta atzaparren kontra: ez baitzen hau gauza alferra (L. Goyhetehe, Fableac edo aleguiac, 122) Euskara mintzatuan 'gainera' eta 'bertzalde' biak batera ere usu aurkitzen ditugu: 56 (165) Hori oso gizon aberatsa da. Gainera bertzalde erranen dizuet, zuen jakineko, hemengo auzapeza dela
2.4. Halaber (orobat, berebat) 2. Emendiozkoak 2.4.1. Azkuek bere hiztegian sartu zuenetík hartu du hedadura jatorriz ekialdeko euskalkietakoa zen lokailu honek: euskalliteratura ikustea aski da konturatzeko batez ere lapurteraz izan dela erabilia hasiera hasieratik, mendebalean ia ia agertzen ez delarik historian zehar. Egungo euskara idatzian, ordea, oso erabilia da. Fonnari begiratuz badirudi "hala" adizlagun modalak eta "ber" morfemak ("berriz", "berrehun", "berregin", "bera", "berau", eta horrelako hitzetan ageri den partikula berak alegia) osatzen dutela. Ez da harritzekoa, honaz, halaber lokailua emendiozkoa izatea, aurreko perpausean esandakoari zeozer gehiago gaineratzeko erabiltzen baitugu. Nolabaitere itzultzekotan "gauza bera", "gisa berean", "modu berean" edo horrelako zerbait esan na4i luke honek: (166) Zorakeria da bizitza luzea desiratzea; zorakeria da halaber etorkizuneko bizitzaz ezoroitzea Kontura gaitezen perpaus honetan ederki ordezka daitekeela ere lokailuaz: (167) Zorakeria da bizitza luzea desiratzea; zorakeria da ere etorkizuneko bizitzaz ez oroitzea (l68) Zorakeria da bizitza luzea desiratzea; zorakeria da etorkizuneko bizitzaz oroitzea ere Esan bezala, perpaus hori honela interpretatzen dugu: (l69) Zorakeria da bizitza luzea desiratzea; gauza bera etorkizuneko bizitzaz ez oroitzea Alegia, zorakeria batí ("bizítza luzea desiratzea"-ri) beste zorakeria bat gaineratzen diogu ("etorkizuneko bizitzaz ez oroitzea"). Horregatik esan dugu lokailu honek zuzenean eransten diola beste zerbait aldez aurretik esandakoari. 2.4.2. Lokailu hau lotura ezartzen dion perpausaren hasieran joaten ahal da: (170) Ezkurretik ezagun da haritz larraiftekoa, bere fruiturik sagarra, bai beretik fikoa. Halaber da ezagutzen beretik herioa, ezen lastimagarria uzten du hatz ondoa (J. Eteheberri (Ziburukoa), Manual Devotionezcoa, 43) 57
- Page 18 and 19: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 20 and 21: Euskal Gramattka. Lehen Urratsak-II
- Page 22 and 23: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 24 and 25: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 26 and 27: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-il
- Page 28 and 29: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 30 and 31: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 32 and 33: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 34 and 35: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 36 and 37: Euskal Grwnatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 38 and 39: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 40 and 41: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 42 and 43: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 45 and 46: 2. EMENDIOZKOAK 2.0. Sarrera 2. Eme
- Page 47 and 48: 2. Emendtozkoak Beste hiru lokailue
- Page 49 and 50: 2. Emendtozkoak (22) Nahiz ez den h
- Page 51 and 52: 2. EmendioZkoak (37) Txapela kentze
- Page 53 and 54: 2. Emendtozkoak Esaldi hauetan ikus
- Page 55 and 56: (66) Irakurri dugu ere Lehendakaria
- Page 57 and 58: 2. Emendiozkoak 2.1.7. Izan ere, ba
- Page 59 and 60: 2. Emendiozkoak (92) ta egia au da:
- Page 61 and 62: 2. Emendiozkoak perpaus okerra suer
- Page 63 and 64: 19) * X ere ezta 20) * ere bai X 21
- Page 65 and 66: 2. Emendiozkoak (131) Esan det ixil
- Page 67: 2. Emendtozkoak (147) Mugaz bertzal
- Page 71: 2. Emendiozkoak aldatuko bagenitu,
- Page 75 and 76: 2. Emendiozkoak bizibidea; ta ez na
- Page 77 and 78: 2. Emendiozkoak 'beintzat', 'behint
- Page 79 and 80: 2. Emendiozkoak dakigu ziur besteak
- Page 81 and 82: 2. Emendiozkoak Hor ulertzen dugu,
- Page 83 and 84: 2. Emendtozkoak Halako kasuetan, ik
- Page 85 and 86: 2. Emendiozkoak (280) Etxerako zerb
- Page 87: 2. Emendiozkoak (289) -Berantegi he
- Page 90 and 91: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 92 and 93: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 94 and 95: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 96 and 97: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 98 and 99: Euskal Grwnatika. Lehen Urratsak-II
- Page 100 and 101: Euskal Gramatika. Lehen Urraisak-II
- Page 102 and 103: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-il
- Page 104 and 105: 4. AURKARITZAKOAK 4.0. Sarrera 4. A
- Page 106 and 107: 4. Aurkaritzakoak benetako lokailu
- Page 108 and 109: 4. Aurkaritzakoak Harridurazk:o per
- Page 111 and 112: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 113 and 114: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-m
- Page 115 and 116: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-m
2.4. Halaber (orobat, berebat)<br />
2. Emendiozkoak<br />
2.4.1. Azkuek bere hiztegian sartu zuenetík hartu du hedadura jatorriz<br />
ekialdeko euskalkietakoa zen lokailu honek: euskalliteratura ikustea aski da<br />
konturatzeko batez ere lapurteraz izan dela erabilia hasiera hasieratik,<br />
mendebalean ia ia agertzen ez delarik historian zehar. Egungo euskara idatzian,<br />
ordea, oso erabilia da. Fonnari begiratuz badirudi "hala" adizlagun modalak<br />
eta "ber" morfemak ("berriz", "berrehun", "berregin", "bera", "berau", eta<br />
horrelako hitzetan ageri den partikula berak alegia) osatzen dutela. Ez da<br />
harritzekoa, honaz, halaber lokailua emendiozkoa izatea, aurreko perpausean<br />
esandakoari zeozer gehiago gaineratzeko erabiltzen baitugu. Nolabaitere<br />
itzultzekotan "gauza bera", "gisa berean", "modu berean" edo horrelako<br />
zerbait esan na4i luke honek:<br />
(166) Zorakeria da bizitza luzea desiratzea; zorakeria da halaber etorkizuneko bizitzaz<br />
ezoroitzea<br />
Kontura gaitezen perpaus honetan ederki ordezka daitekeela ere lokailuaz:<br />
(167) Zorakeria da bizitza luzea desiratzea; zorakeria da ere etorkizuneko bizitzaz ez<br />
oroitzea<br />
(l68) Zorakeria da bizitza luzea desiratzea; zorakeria da etorkizuneko bizitzaz oroitzea<br />
ere<br />
Esan bezala, perpaus hori honela interpretatzen dugu:<br />
(l69) Zorakeria da bizitza luzea desiratzea; gauza bera etorkizuneko bizitzaz ez<br />
oroitzea<br />
Alegia, zorakeria batí ("bizítza luzea desiratzea"-ri) beste zorakeria bat<br />
gaineratzen diogu ("etorkizuneko bizitzaz ez oroitzea"). Horregatik esan dugu<br />
lokailu honek zuzenean eransten diola beste zerbait aldez aurretik esandakoari.<br />
2.4.2. Lokailu hau lotura ezartzen dion perpausaren hasieran joaten ahal<br />
da:<br />
(170) Ezkurretik ezagun da haritz larraiftekoa, bere fruiturik sagarra, bai beretik fikoa.<br />
Halaber da ezagutzen beretik herioa, ezen lastimagarria uzten du hatz ondoa (J.<br />
Eteheberri (Ziburukoa), Manual Devotionezcoa, 43)<br />
57