Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia
Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia
Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-III Hor, lanaren testuinguruak erakusten digunez, ez du esan nahi beste zerbaitez gain jakin ere badakigula, baizik: eskolatu eta ikastolatu hitzak ere zer diren badakigula. Hortaz, zalantzarik egon ez dadin, esan dezagun hiru sail bezala egingo ditugula lokailu honen erabileran: 1. Sintagma baten ondoan jartzen dugunean. Euskaldun guztiontzat berdin. 2. Aditz nagusiaren ondoan dugunean. Euskaldun guztiek interpretazio arrunta, ekialdekoek bigarren interpretazio bat ere bai. Ikus gorago eman adibide eta esplikazioak. 3. Aditz laguntzailearen ondoan dugunean. Oro har ekialdean bakarrik erabilia, oso anbiguoa gerta daiteke: interpretazio arrunta, bigarren interpretazioa eta baita edozein sintagmari lotzeko aukera ere (hirugarren interpretazioa). Nolanahi ere, anbiguetate hau bigarren kasuan ere gertatzen da, ere lokailuaren ondoan sintagma bat baino gehiago suertatzen denean. Beraz, badirudi perpausaren esanahia aski ukitua geratzen dela ere hori 'lekuz kanpo' ikusi bezain laster. Ikus, esaterako, ondoko adibide hau: (73) Aitor dezagun bada euskara orain arte, Euskal Herriko eskoletarik kanpo atxoo izan dugula, hori baita Herrian Herriko mintzaira hiltzera kondenatzea. Ikusi ere da horrelakorik munduan barna "koloniak" deitzen ziren eskualdeetan eta izan du gaitz horrek ondoriorik, ondorio odoltsurik" (Herria 2068) Nola interpretatu behar dugu hori? Hiru interpretazioak dira posible: "kontu guzti hau ez da bakarrik buman daukagun ideia bat, ikusi ere da...". Besterik gabe esan dezakegu "horrelakorik" sintagmarekin doakeela, bigarren interpretazioan ("horrelakorik ere ikusi da kolonietan, alegia... ")? Edo, hirugarren interpretazioan, "koloniak deitzen diren eskualdeetan ere ikusi dela horrelakorik" ulertu behar da hor? Aipa dezagun, azkenik, oso arrunta ez den arren, zenbaitetan indarturik (ba-rekin 000 ez-ekin) ageri dela aditz laguntzailea: 44 (74) Jakin ez ezen, irakurri ere badet oarrez... (Larramendik Mendibururi egin zion kartan) (75) (...) aurki adituko dira ta geienak dagoaneko aditzen ere badira (Larramendik Mendibururi egin zion kartan)
2. Emendiozkoak 2.1.7. Izan ere, baditu beste erabilera batzu lokailu honek. Zenbait kasutan, oso arrunta da perpauseko osagai guztiak ezabatzea, lokailuarekin doan sintagma eta lokailua bera izan ezik (batzutan "bai" edo "ez" erants dakioke lokailuari ondoren, batez ere mendebalean egiten delarik hau): (76) - Pero gaur etorriko omen da - Jone ere (bai) Hala ere, hor aukeran eman ditugun arren "Jone ere" nabiz "Jone ere bai", biak erabiltzen baitira, euskalkien arabera, ez dira bi itzuliak pare parekoak: bai horrek aditz sintagma ordezkatzen du, biak batera ageri ezin direlarik: (77) Jone ere etorriko omen da (78) *Jone ere bai etorriko omen da 2.1.8. Orain arte ikusi ditugun adibideetan ez bezala, zenbait kasutan ere lokailua perpaus koordinatu baten barruan agertzen ahal zaigu. Azkeneko esaldia bera har dezagun lekuko: (79) Pero gaur etorriko omen da eta Jone ere (bai). Koordinazioan ageri den bigarren perpausaren baiezkotasuna azpimarratzeko bai erabil daiteke (egin dugun oharra kontuan hartuz, jakina), adibide horretan bezala edo juntagailuaren ondoren jarriz, itzuli hauek sortzen direlarik orduan: (80) Pero gaur etorriko da eta bai Jone ere Gauza berbera suertatzen da ezezkoetan ere: (81) Pero ez da gaur etorriko eta ez Jone ere Kontua da, ordea, juntagailuak eta baiezko nabiz ezezkotasuna markatzeko erabiltzen dugun partikulak eIkarren artean duten ordena aldaturik ere ager dakigukeela: (82) Pero gaur etorriko da, bai eta Jone ere (83) Pero ez da gaur etorriko, ez eta Jone ere 45
- Page 6 and 7: AURKIBIDEA Aurktbtdea . ... Hitzaur
- Page 8 and 9: Aurkibidea 4.8.1. Forma 116 4.8.2.
- Page 10 and 11: HITZAURRE GISA Hitzaurre gisa Hona
- Page 12 and 13: Hitzaurre gisa Baina amai dezagun.
- Page 14 and 15: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 16 and 17: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 18 and 19: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 20 and 21: Euskal Gramattka. Lehen Urratsak-II
- Page 22 and 23: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 24 and 25: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 26 and 27: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-il
- Page 28 and 29: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 30 and 31: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 32 and 33: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 34 and 35: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 36 and 37: Euskal Grwnatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 38 and 39: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 40 and 41: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 42 and 43: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 45 and 46: 2. EMENDIOZKOAK 2.0. Sarrera 2. Eme
- Page 47 and 48: 2. Emendtozkoak Beste hiru lokailue
- Page 49 and 50: 2. Emendtozkoak (22) Nahiz ez den h
- Page 51 and 52: 2. EmendioZkoak (37) Txapela kentze
- Page 53 and 54: 2. Emendtozkoak Esaldi hauetan ikus
- Page 55: (66) Irakurri dugu ere Lehendakaria
- Page 59 and 60: 2. Emendiozkoak (92) ta egia au da:
- Page 61 and 62: 2. Emendiozkoak perpaus okerra suer
- Page 63 and 64: 19) * X ere ezta 20) * ere bai X 21
- Page 65 and 66: 2. Emendiozkoak (131) Esan det ixil
- Page 67 and 68: 2. Emendtozkoak (147) Mugaz bertzal
- Page 69 and 70: 2.4. Halaber (orobat, berebat) 2. E
- Page 71: 2. Emendiozkoak aldatuko bagenitu,
- Page 75 and 76: 2. Emendiozkoak bizibidea; ta ez na
- Page 77 and 78: 2. Emendiozkoak 'beintzat', 'behint
- Page 79 and 80: 2. Emendiozkoak dakigu ziur besteak
- Page 81 and 82: 2. Emendiozkoak Hor ulertzen dugu,
- Page 83 and 84: 2. Emendtozkoak Halako kasuetan, ik
- Page 85 and 86: 2. Emendiozkoak (280) Etxerako zerb
- Page 87: 2. Emendiozkoak (289) -Berantegi he
- Page 90 and 91: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 92 and 93: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 94 and 95: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 96 and 97: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 98 and 99: Euskal Grwnatika. Lehen Urratsak-II
- Page 100 and 101: Euskal Gramatika. Lehen Urraisak-II
- Page 102 and 103: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-il
- Page 104 and 105: 4. AURKARITZAKOAK 4.0. Sarrera 4. A
<strong>Euskal</strong> Gramatika. Lehen Urratsak-<strong>III</strong><br />
Hor, lanaren testuinguruak erakusten digunez, ez du esan nahi beste<br />
zerbaitez gain jakin ere badakigula, baizik: eskolatu eta ikastolatu hitzak ere zer<br />
diren badakigula.<br />
Hortaz, zalantzarik egon ez dadin, esan dezagun hiru sail bezala egingo<br />
ditugula lokailu honen erabileran:<br />
1. Sintagma baten ondoan jartzen dugunean. <strong>Euskal</strong>dun guztiontzat berdin.<br />
2. Aditz nagusiaren ondoan dugunean. <strong>Euskal</strong>dun guztiek interpretazio<br />
arrunta, ekialdekoek bigarren interpretazio bat ere bai. Ikus gorago eman<br />
adibide eta esplikazioak.<br />
3. Aditz laguntzailearen ondoan dugunean. Oro har ekialdean bakarrik<br />
erabilia, oso anbiguoa gerta daiteke: interpretazio arrunta, bigarren<br />
interpretazioa eta baita edozein sintagmari lotzeko aukera ere (hirugarren<br />
interpretazioa). Nolanahi ere, anbiguetate hau bigarren kasuan ere gertatzen<br />
da, ere lokailuaren ondoan sintagma bat baino gehiago suertatzen denean.<br />
Beraz, badirudi perpausaren esanahia aski ukitua geratzen dela ere hori 'lekuz<br />
kanpo' ikusi bezain laster. Ikus, esaterako, ondoko adibide hau:<br />
(73) Aitor dezagun bada euskara orain arte, <strong>Euskal</strong> Herriko eskoletarik kanpo atxoo<br />
izan dugula, hori baita Herrian Herriko mintzaira hiltzera kondenatzea. Ikusi<br />
ere da horrelakorik munduan barna "koloniak" deitzen ziren eskualdeetan eta<br />
izan du gaitz horrek ondoriorik, ondorio odoltsurik" (Herria 2068)<br />
Nola interpretatu behar dugu hori? Hiru interpretazioak dira posible:<br />
"kontu guzti hau ez da bakarrik buman daukagun ideia bat, ikusi ere da...".<br />
Besterik gabe esan dezakegu "horrelakorik" sintagmarekin doakeela, bigarren<br />
interpretazioan ("horrelakorik ere ikusi da kolonietan, alegia... ")? Edo,<br />
hirugarren interpretazioan, "koloniak deitzen diren eskualdeetan ere ikusi dela<br />
horrelakorik" ulertu behar da hor?<br />
Aipa dezagun, azkenik, oso arrunta ez den arren, zenbaitetan indarturik<br />
(ba-rekin 000 ez-ekin) ageri dela aditz laguntzailea:<br />
44<br />
(74) Jakin ez ezen, irakurri ere badet oarrez... (Larramendik Mendibururi egin zion<br />
kartan)<br />
(75) (...) aurki adituko dira ta geienak dagoaneko aditzen ere badira (Larramendik<br />
Mendibururi egin zion kartan)