Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia

Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia

euskaltzaindia.net
from euskaltzaindia.net More from this publisher
26.08.2013 Views

Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-III Beraz, ahozko hizkeran da erabiliena, eta Gipuzkoan; hor ere osoan ez, ordea, dirudienez. 5.4.2. Perpausean duen lekua Perpausean zein leku dagokion exenpluek erakusten digute: edozein, hasiera, erdia eta azkena. Esate baterako, hasieran dugu ondokoetan: (275) Leitzarrak. asi d.ira: 'gurea gorago'; ortaz, sartu bear dik aizkora bamago (Orixe, Euskaldunak, 148) (276) Gurasuari ikasia da. ez clegu ezer osturik. ortaz euskeraz ikasitzen guk ez degu egin kasturik (Uztapide, Sasoiajoan dan gero, 219) (277) Eder ez dana, ez da nai ta nai ez itsusi; on ez dana ere ez da nai ta nai ez gaizto; ortaz, edertasuna ez Jainko, ez baita eder eta zori oneko (J. Zaitegi, Platon'eneko atarían, 153) (278) Asiera duk polita; ortaz, asi gaitezen alik eta geienetan (Txillardegi, LetlUiaren egunkari ezlaúua, 85) (279) ... munduaren guzitasuna batera argitzeko, ziztriflegia. Ortaz, zer ari naiz ni, ero au, argizagi bat eskuan oia,p izugarrian bi11aka? (Txillardegi, Leturiaren egunkari ezlaúua, 134) (280) Dantzan eta dantza ondoan beti galtza tartean ibiltzen omen duk eta (...). -Ortaz, etzaio senargai aukerarik faltako, ekin zion maltzurki Allandek (Y. Etxaide, Joanakjoan, 54) Perpausaren barnean ere aurki daiteke: (281) Jainkotzat artzen bide gaitu lenengoak; sorkaritzat, ordea, bigarrenak. Au dago, ortaz, bestea baflo sustraizko egiatik bertago (Txillardegi, Leturiaren egunkari ezkutua, 137) (282) Bide bakoitzak bere bide-muga du. Nork garamatzizke, ortaz, egiazko gure elburura? (Txillardegi, Leturiaren egunkari ezkutua, 125) Perpausaren bukaeran -hobe litzateke esatea, ez hasieran- hortaz dutenak ere bildu ditugu: 168

5. Ondortozkoak (283) Horrenbesterekin esan dut ez dudala Oihenart poeta bezala gutxietsi nabí. Egiazko poeta dugu hortaz? (K. Mitxelena, Mitxelenaren idazlan hautatuak, 239) (284) Zertan da handi? Libururik gehienak nobelak ditu. Novelagile handi dugu hortaz? (K. Mitxelena, Mitxelenaren idazlan hautatuak, 271) (285) Kritikorik sonatuenak maíz egin izan dute kolpe huts, obrarik bikainenak txarretsiz eta txepelenak goraipatuz. -Zorrotza behar kritikak, hortaz? (K. Mitxelena, Mitxelenaren idazlan hautatuak 137) (286) Eta geratzen bada, bereala uztatuko do gelditasunari darraikona: ibilli egin bear da, ortaz, awreratu egin bear da.. (Txillardegi, Leturiaren egunkari ezkutua, 120) 5.4.3. 'Hortaz bada' Ondoriozko lokailu hauen 2.3. puntuan 'beraz + modu-aditzondo erakuslea' deitu dugunean aztertu ditugunak bezalaxe lokailu konposatua da hortaz bada, elkar indartzen duten bi ondorlozko lokailu elkartuz sortua. (287) Gallera, langileek arto bearra zuten beren soldata eguberriko sari berexi batekin. Ortaz bada, goiz guzia igaro zuten lan hortan (M. !zeta, Dirua galgarri, 95) s.s. Orduan 5.5.1. Forma eta balloa Formari eta jatorriari bagagozkie, izen arrunt bat dugu hori inesibo kasuan. Jakina da gero denborazk:o aditzondoa izatera luzatu zela ('orduan(txe) ezagutu nuen'), eta gero, ez oso aspaldi literaturan bederen, lokailu eginbideetarako gaitu zuela egunoroko hizkerak, ahozkoak batez ere eta erro handiak egin, gainerako lokailuei lur handia jateraino. Hitz horren hiru ballo horiek zenbait perpausetan ez da batere erraza bereizten eta zeinetan ari den erabakitzen: sintagma arrunta da, ala aditzondo denborazkoa, ala lokailua? Honako honetan, adibidez: (288) Orduan bost kilometro ibili zen 169

<strong>Euskal</strong> Gramatika. Lehen Urratsak-<strong>III</strong><br />

Beraz, ahozko hizkeran da erabiliena, eta Gipuzkoan; hor ere osoan ez, ordea,<br />

dirudienez.<br />

5.4.2. Perpausean duen lekua<br />

Perpausean zein leku dagokion exenpluek erakusten digute: edozein,<br />

hasiera, erdia eta azkena. Esate baterako, hasieran dugu ondokoetan:<br />

(275) Leitzarrak. asi d.ira: 'gurea gorago'; ortaz, sartu bear dik aizkora bamago (Orixe,<br />

<strong>Euskal</strong>dunak, 148)<br />

(276) Gurasuari ikasia da.<br />

ez clegu ezer osturik.<br />

ortaz euskeraz ikasitzen guk<br />

ez degu egin kasturik (Uztapide, Sasoiajoan dan gero, 219)<br />

(277) Eder ez dana, ez da nai ta nai ez itsusi; on ez dana ere ez da nai ta nai ez gaizto;<br />

ortaz, edertasuna ez Jainko, ez baita eder eta zori oneko (J. Zaitegi,<br />

Platon'eneko atarían, 153)<br />

(278) Asiera duk polita; ortaz, asi gaitezen alik eta geienetan (Txillardegi, LetlUiaren<br />

egunkari ezlaúua, 85)<br />

(279) ... munduaren guzitasuna batera argitzeko, ziztriflegia. Ortaz, zer ari naiz ni,<br />

ero au, argizagi bat eskuan oia,p izugarrian bi11aka? (Txillardegi, Leturiaren<br />

egunkari ezlaúua, 134)<br />

(280) Dantzan eta dantza ondoan beti galtza tartean ibiltzen omen duk eta (...). -Ortaz,<br />

etzaio senargai aukerarik faltako, ekin zion maltzurki Allandek (Y. Etxaide,<br />

Joanakjoan, 54)<br />

Perpausaren barnean ere aurki daiteke:<br />

(281) Jainkotzat artzen bide gaitu lenengoak; sorkaritzat, ordea, bigarrenak. Au dago,<br />

ortaz, bestea baflo sustraizko egiatik bertago (Txillardegi, Leturiaren egunkari<br />

ezkutua, 137)<br />

(282) Bide bakoitzak bere bide-muga du. Nork garamatzizke, ortaz, egiazko gure<br />

elburura? (Txillardegi, Leturiaren egunkari ezkutua, 125)<br />

Perpausaren bukaeran -hobe litzateke esatea, ez hasieran- hortaz<br />

dutenak ere bildu ditugu:<br />

168

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!