Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia

Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-III
Hortaz, esaldi kontzeptua eta perpaus kontzeptua bi gauza díra. Hizketa eta
hizkuntza ere bi kontzeptu diferente diren bezala. Hizketarakoap esaldiak
erabiltzen ditugu, baina gramatikaz aritzerak:oan -eta gramatikak, berriro esan,
hiztunak duen ahalmenaren, hots: hizkuntzaren, deskribapen teorikoa izan nahi
du- perpausez arituko gara.
Solasaren oinarrizko osagarriak edo urratsak, hortaz, esaldiak dira.
Esaldiak ekintza komunikatiboak ditugu, hizkuntz ariketaren -hizketarenfruitu.
Perpausak, berriz, egitura sintaktikoak dira. Azken hauek dira, berez,
gramatikaren langai.
Baina hizketarakoan, esaldiak bata bestearekin kateaturik gertatzen diren
bezala, perpausek ere elkarrekiko loturak eta erlazioak izango dituzte. Lotura
hauetariko batzu gramatikaren aztergai izango dira bete betean. Beste batzu,
berriz, beste nonbait aztertu beharko dira. Dena den, perpausen arteko loturaz
arituko gara hemendik aurrera.
1.0.3. Perpausa, gramatikaren lehengaia
Gramatikak, solasalditik abiatuz -gogoan izan hau dela egiazki gauzatzen
den errealitatea- eta abstrakzio eginez, perpaus kontzeptua asmatu duo Baina,
arestian esan bezala, perpausek elkarren arteko erlazioak dituzkete, esaldiek
dituzten bezalaxe. Har dezagun, esaterak:o, honako adibide hau:
(3) "Neure buma berriz ere presondegian ikusi nuenean, haren irudiari lotu nahi
nintzaion eriosuar. Haren beroak inguratzen ninduen ametsetan eta eguargiz.
EIkarri idazten genion. Gero, ez dakit ongi zer gertatu zen. Bitarteko genituen
kartek eskaintzen ziguten gaia idorregia zen, agian, eta alferrik egiten genituen
leherrenak asperturik eta gogaiturik utzi gintuzten azkenean. Dena den, gero eta
bakanago agertzen ziren eskutitzak; azkenik, mututu ziren. Ez diot sekula txartzat
hartu. Horrelaxe garabiltza bizitzak. Hura urrundu zuen eta azken batean nerau
naiz, segur asko, urrutien saihestu nauena." (K. Mitxelena, "Motivo espaflol",
Euskal idazlan guztiak IX, 94-95)
Testu hori, idatzia den arren, solasaldi baten zati ere kontsidera daiteke.
Solasaldi hori zenbait esaldiz josia agertzen zaigu. Hain josia non horietako
esaldi asko nekez agertu ahalko bailirateke berekasa. Izan ere, badituzte
elkarren artean halako lotura sintaktikoak eta semantikoak: erakusleak agertzen
dira, juntagailuak, aditzondoak eta abar, esaldi batetik bestera garamatzatenak.
Testu hori, gramatikalariaren ikuspegitik, perpausez osatua legoke eta perpaus
horiek ere elkarrenganako atxikimendua erakusten dutela agertzen zaizkigu.
4