Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia
Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia
4. Aurkarttzakoak Horrelakoetan zalantzak sortzen zaizkigu dena deJa lokailutzat hartu behar dugun ala ez. Izan ere, adibide horietako 'igarmen izkutu' eta 'diruba, aziendia 000 balijoko gauzia' sintagmak har daitezke dana artikuludun erlatiboaren antezOOentetzat ('den igarmena dela', 'den gauza dela'). Garbi ikusten da azken hau gertatzen dela aditza pluralean doanean: (134) Neurri horren bidez neurtuz gero, gizakiak eta gizalanak, direoak direla, bitarikoak dira bakarrik : handi ala txiki (K. Mitxelena, Mitxelenaren ldazlan Hautatuak,267) Beste zenbaitetan, ordea, inguruko izen sintagmak pluralak izanik ezin da horrelako erlaziorik somatu. Batzutan aditza singularrean dagoelako: . (135) Naiz ta azaletik eta zatika izan, iru irakasleok ezagunak ditugu. Daoa dala, ezaguera oni ertzak atera dezaizkiokegu (J. Zaitegi, Platon'eneko afarian, 29) Bestetan esanahiaren aldetik loturarik ez dagoelako: (136) Eskaldun odoletik biek badukete; deoa deo, arbasoak segitzen dituzte (J.M. Hiribarren, Eskaldunac, 158) Adibideotan ezin da, alegia, dena erlatiboaren eta izen sintagma jakin baten arteko erlaziorik ikusi. Horrelakoetan, beraz, lokailu dira dena den eta dena deJa. 'Kontzesio kutsuk:o esapide' bezala definitu izan dira inoiz lokailu hauek (ikus L. Villasante, Sintaxis de la Oración Compuesta, 197). Ezaguna da, ordea, lotura adbertsatiboaren eta kontzesiboaren artean ez dagoela, sakonean, alderik. Bi perpausen arteko kontrakotasuna ematen da aditzera batean zein bestean, ikuspuntu diferentetatik bada ere: A baina B dio batak eta A bada ere, B besteak. Biek adierazten dute aurkaritza, koordinazioaren bidez hark eta menderakuntzaren bidez honek. Dena den eta dena deJa, ordea, ez dira ez juntagailu ez menderagailu. Lokailu dira eta, alde horretatik, nahikoa da aurkaritza lokailu direla esatea, hortik gorako berezketarik egin gabe. Esan behar da, hori bai, 'kontzesio, aurkaritza' adierazte horretan, lehen zatiak, dena-k, aurreko perpausaren erreferentzia biltzeko balio dezakeela -perpaus osoaren erreferentzia, alegia, ez perpauseko atal bat(zu)ena soilik-, jatorriz erlatibo substantibatua izanik. Baina erlatibo hori fosildu denez, askotan ez dugu halako erlaziorik somatzen. Aurkaritza lokailu gisa ageri zaizkigu, besterik gabe. Horrela, esate baterako, honako adibide hauetan: 117
Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-llI (137) Ez dut nik holakorik erran. Dena dela, ez dut nabí, ene semea, gizonari bezala mintzo natzaizunean, athera dezazun haur-solasik (J. P. Duvoisin, Laborantzako liburua, 255) (138) Euskaldoo edo bretoinen artean egoiten naizen aldikal, herri minoritaten baithango fedea galtzen dut. Dena den, uste dut azken aldian erran nauzun zuzenbidean lan zerbait egin behar gendukeela, laguo zenbait hartarako bildurik (J. Mirande, Miranderen ldazlan Hautatuak, 62) Balio bereko lokailu hauek, euskalkien arabera bereziko ditugu, bestalde. Horrela, den eta dela ekialdeko formak ditugu eta, hori dela eta, dena den eta dena dela lokailuak ere ekialdeko autoreenak OOota euskara batuaz idatzi dutenenak dira. Dan eta dala formak, berriz, rnendebaldekoak direnez, dana dala ere rnendebaldeko lokailua da. Azken euskalki hauetan ez da dana dan lokailua erabiltzen. Hauxe da, hortaz, banaketa: dena dela (dana dala) euskararen erernu osoan erabiltzen da eta dena den ekialdekoetan baizik ez. 4.8.2. Dena dela lokailuaren tokia Bigarren perpausaren hasieran erabiltzen da rnaizenik dena dela lokailua, alborakuntzan -aurreko perpausetik puntuaz 000 puntu gehi kornaz berezi ohi delarik sarritan-. Ikus, esaterako, (135), (137) eta ondoko adibidea: (139) Nik orain eztot gomuta zer euki eban. Dana dala, egunik egunera txarto yoian (Kirikiflo, Bigarrengo Abarrak, 23) Zuzen zuzenean juntagailuren baten ondoren ere joan daiteke: (140) Minoritate madarikagarrion maitasunak ez dit eni sekula profeiturik ekarri, eta dena dela, ezin publika nezake Herrian, ez bainaiz ni aldizkari hortako apezen artean O, Mirande, Miranderen ldazlan Hautatuak, 57) (141) Arimako giro bereziak agertzen dituen lan batean, gauzak eztaude alako logika 000 ordena zorrotz batekin kateatuak. Baiña dana dala, egilleak berak zortzi parte 000 atal nagusitan berezi 18 partitu du bere liburua (Y. Gandiaga, Elo"i, 14) Hortxe da, beraz, lokailu honek gehienetan hartzen duen tokia. Ez du debekurik, hala ere, perpausaren hondarrean joateko: 1I8 (142) Zernai zaar 18 ertizko etxean dezuten orok, gutoo, yazki, bumi landu, ari-loo, . argizaiol, pertza gorri... Nik al-dakit, yar zazute, arren, Eusko-lkaskootza'ren eskuetan, Donostia'n, Aldoodi-Yauregian, Diputazioan, ditoo landoletara bializ.
- Page 77 and 78: 2. Emendiozkoak 'beintzat', 'behint
- Page 79 and 80: 2. Emendiozkoak dakigu ziur besteak
- Page 81 and 82: 2. Emendiozkoak Hor ulertzen dugu,
- Page 83 and 84: 2. Emendtozkoak Halako kasuetan, ik
- Page 85 and 86: 2. Emendiozkoak (280) Etxerako zerb
- Page 87: 2. Emendiozkoak (289) -Berantegi he
- Page 90 and 91: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 92 and 93: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 94 and 95: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 96 and 97: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 98 and 99: Euskal Grwnatika. Lehen Urratsak-II
- Page 100 and 101: Euskal Gramatika. Lehen Urraisak-II
- Page 102 and 103: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-il
- Page 104 and 105: 4. AURKARITZAKOAK 4.0. Sarrera 4. A
- Page 106 and 107: 4. Aurkaritzakoak benetako lokailu
- Page 108 and 109: 4. Aurkaritzakoak Harridurazk:o per
- Page 111 and 112: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 113 and 114: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-m
- Page 115 and 116: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-m
- Page 119: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-il
- Page 123 and 124: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-il
- Page 125 and 126: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-il
- Page 127: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 132 and 133: 4.9. Hala ere, hala eta guztiz ere
- Page 134 and 135: 4. Aurkaritzakoak Bestelakoak ere a
- Page 136 and 137: 4. Aurkaritzakoak artian, juan zan
- Page 138 and 139: 4. Aurkaritzakoak (196) Zenbat bide
- Page 140 and 141: (209) -Au ezta orregatik oitura ona
- Page 142: 4. Aurkaritzakoak Aipatzekoa da, az
- Page 145 and 146: 5. ONDORIOZKOAK 5.0. Sarrera 5. Ond
- Page 147 and 148: 5. Ondoriozkoak (5) Ea beraz ikhas
- Page 150 and 151: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 152 and 153: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 156 and 157: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 158 and 159: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-il
- Page 160 and 161: Euskal Gramattka. Lehen Urratsak-II
- Page 162 and 163: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 165 and 166: (169) -Ez do borrela egin -Nolabada
- Page 167 and 168: (182) -Nik ez diOl esan -Nola daki
- Page 169 and 170: 5. Ondoriozkoak 5.3.2.6. Harridura
- Page 171 and 172: 5. Ondoriozkoak Elkarrizketa gabe,
- Page 173: 5. Ondortozkoak Argudio berriarl bi
- Page 177 and 178: (268) Txerria deito ez zidan, bada,
<strong>Euskal</strong> Gramatika. Lehen Urratsak-llI<br />
(137) Ez dut nik holakorik erran. Dena dela, ez dut nabí, ene semea, gizonari bezala<br />
mintzo natzaizunean, athera dezazun haur-solasik (J. P. Duvoisin, Laborantzako<br />
liburua, 255)<br />
(138) <strong>Euskal</strong>doo edo bretoinen artean egoiten naizen aldikal, herri minoritaten<br />
baithango fedea galtzen dut. Dena den, uste dut azken aldian erran nauzun<br />
zuzenbidean lan zerbait egin behar gendukeela, laguo zenbait hartarako bildurik<br />
(J. Mirande, Miranderen ldazlan Hautatuak, 62)<br />
Balio bereko lokailu hauek, euskalkien arabera bereziko ditugu, bestalde.<br />
Horrela, den eta dela ekialdeko formak ditugu eta, hori dela eta, dena den<br />
eta dena dela lokailuak ere ekialdeko autoreenak OOota euskara batuaz idatzi<br />
dutenenak dira. Dan eta dala formak, berriz, rnendebaldekoak direnez, dana<br />
dala ere rnendebaldeko lokailua da. Azken euskalki hauetan ez da dana dan<br />
lokailua erabiltzen. Hauxe da, hortaz, banaketa: dena dela (dana dala)<br />
euskararen erernu osoan erabiltzen da eta dena den ekialdekoetan baizik ez.<br />
4.8.2. Dena dela lokailuaren tokia<br />
Bigarren perpausaren hasieran erabiltzen da rnaizenik dena dela lokailua,<br />
alborakuntzan -aurreko perpausetik puntuaz 000 puntu gehi kornaz berezi ohi<br />
delarik sarritan-. Ikus, esaterako, (135), (137) eta ondoko adibidea:<br />
(139) Nik orain eztot gomuta zer euki eban. Dana dala, egunik egunera txarto yoian<br />
(Kirikiflo, Bigarrengo Abarrak, 23)<br />
Zuzen zuzenean juntagailuren baten ondoren ere joan daiteke:<br />
(140) Minoritate madarikagarrion maitasunak ez dit eni sekula profeiturik ekarri, eta<br />
dena dela, ezin publika nezake Herrian, ez bainaiz ni aldizkari hortako apezen<br />
artean O, Mirande, Miranderen ldazlan Hautatuak, 57)<br />
(141) Arimako giro bereziak agertzen dituen lan batean, gauzak eztaude alako logika<br />
000 ordena zorrotz batekin kateatuak. Baiña dana dala, egilleak berak zortzi<br />
parte 000 atal nagusitan berezi 18 partitu du bere liburua (Y. Gandiaga, Elo"i,<br />
14)<br />
Hortxe da, beraz, lokailu honek gehienetan hartzen duen tokia. Ez du<br />
debekurik, hala ere, perpausaren hondarrean joateko:<br />
1I8<br />
(142) Zernai zaar 18 ertizko etxean dezuten orok, gutoo, yazki, bumi landu, ari-loo,<br />
. argizaiol, pertza gorri... Nik al-dakit, yar zazute, arren, Eusko-lkaskootza'ren<br />
eskuetan, Donostia'n, Aldoodi-Yauregian, Diputazioan, ditoo landoletara bializ.
Change language