Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia
Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia
Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
4. Aurkarttzakoak<br />
Horrelakoetan zalantzak sortzen zaizkigu dena deJa lokailutzat hartu behar<br />
dugun ala ez. Izan ere, adibide horietako 'igarmen izkutu' eta 'diruba,<br />
aziendia 000 balijoko gauzia' sintagmak har daitezke dana artikuludun<br />
erlatiboaren antezOOentetzat ('den igarmena dela', 'den gauza dela'). Garbi<br />
ikusten da azken hau gertatzen dela aditza pluralean doanean:<br />
(134) Neurri horren bidez neurtuz gero, gizakiak eta gizalanak, direoak direla,<br />
bitarikoak dira bakarrik : handi ala txiki (K. Mitxelena, Mitxelenaren ldazlan<br />
Hautatuak,267)<br />
Beste zenbaitetan, ordea, inguruko izen sintagmak pluralak izanik ezin da<br />
horrelako erlaziorik somatu. Batzutan aditza singularrean dagoelako: .<br />
(135) Naiz ta azaletik eta zatika izan, iru irakasleok ezagunak ditugu. Daoa dala,<br />
ezaguera oni ertzak atera dezaizkiokegu (J. Zaitegi, Platon'eneko afarian, 29)<br />
Bestetan esanahiaren aldetik loturarik ez dagoelako:<br />
(136) Eskaldun odoletik biek badukete; deoa deo, arbasoak segitzen dituzte (J.M.<br />
Hiribarren, Eskaldunac, 158)<br />
Adibideotan ezin da, alegia, dena erlatiboaren eta izen sintagma jakin baten<br />
arteko erlaziorik ikusi. Horrelakoetan, beraz, lokailu dira dena den eta dena<br />
deJa. 'Kontzesio kutsuk:o esapide' bezala definitu izan dira inoiz lokailu hauek<br />
(ikus L. Villasante, Sintaxis de la Oración Compuesta, 197). Ezaguna da,<br />
ordea, lotura adbertsatiboaren eta kontzesiboaren artean ez dagoela, sakonean,<br />
alderik. Bi perpausen arteko kontrakotasuna ematen da aditzera batean zein<br />
bestean, ikuspuntu diferentetatik bada ere: A baina B dio batak eta A bada<br />
ere, B besteak. Biek adierazten dute aurkaritza, koordinazioaren bidez hark<br />
eta menderakuntzaren bidez honek.<br />
Dena den eta dena deJa, ordea, ez dira ez juntagailu ez menderagailu.<br />
Lokailu dira eta, alde horretatik, nahikoa da aurkaritza lokailu direla esatea,<br />
hortik gorako berezketarik egin gabe. Esan behar da, hori bai, 'kontzesio,<br />
aurkaritza' adierazte horretan, <strong>lehen</strong> zatiak, dena-k, aurreko perpausaren<br />
erreferentzia biltzeko balio dezakeela -perpaus osoaren erreferentzia, alegia, ez<br />
perpauseko atal bat(zu)ena soilik-, jatorriz erlatibo substantibatua izanik. Baina<br />
erlatibo hori fosildu denez, askotan ez dugu halako erlaziorik somatzen.<br />
Aurkaritza lokailu gisa ageri zaizkigu, besterik gabe. Horrela, esate baterako,<br />
honako adibide hauetan:<br />
117
Change language