Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia
Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia
4. Aurkarttzakoak (125) Eztakit emaztearen berririk eta alabaña ez naiz birjina (p. de Axular, Guero, 369) 4.7.2.3. Perpausaren hasieran kokatzen da maizenik alabaina adbertsatiboa, goiko adibideetan ageri den bezala. Dena den, ez dira gutxi lokaílua perpausaren barman daramaten perpausak, halere-ren inguro beretsuetan: (126) Nere otoitzak lagun egingo dizute. Auxe da nere burubidea. Badituzu, alabaina, Euskalerrían ni baino bereter jakintsuagoak, ugari (R. MI de Azkue, Ardi Galdua, 102-3) Ez dirudi, azkenik, oso maíz erabiltzen denik lokailu hau juntagaíluekin batera. Dena den, eta-rekin erabiltzen da inoiz: ikus, esaterako, (124) eta (125). 4.7.3. Alabadere Aurreko biak baino askozaz maiztasun urriagokoa da alabadere lokailua. Aurkaritza balioan, alabaina, bizkitartean eta horrelakoen parekoa da: (127) Aspaldikoa da errana, esperantzen erregia hit zela hospitalian la ozartÍa zela astoen berdhüdia Alabadere biak eztütianak mündian dü bide llabÜf eginen (J. Eguiateguy, Filosofo Huskaldunaren Ekheia, 244) (128) Biblia ezla mintzo emazten adinaz, salbü Sara, Judith la Anarenetzaz; bena Evarenaz hitzik eztü aipatzen, alabadere dakigü güziak erhautüstürik daudiala, gu ere halakatüren giradiala (J. Eguiateguy, Filosofo Huskaldunaren Ekheia, 189) Balio esplikatiboan ere erabil daiteke lokailu hau, izan ere-ren pareko: (129) Heldu da ordua, ela orai da, non egiazko adoratzaileek izpirituz ela zintasunean baitute adoraturen Aita; halabadere Aitak holako adoratzaileak ditu galdatzen (J. Duvoisin, Bible Saindua, lo 4,23) 115
Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-III 4.8. Dena deJa, dena den 4.8.1. Forma Bi lokailu hauek nondik sortu diren nahikoa garbi dagoela dirudi: bi perpaus fosilizatuz sorturiko esapide 000 lokuzio dira Hauexek dira lokailuon osagaiak: den (dan) adizki erlatiboa + -a mugatzailea lehen atala, eta adizki subjuntiboa (den) 000 adizkia + -(e)Ja menderagailua bigarrena. Egiturari dagokionez, hortaz, 'datorrena datorren, datorrena datorrela', 'dakiena dakien, dakiena dakiela' lirateke, e.a erabat parekoak dira. Desberdintasuna, aipatu berri ditugunak lokailu ez bilakatzean datza. Dena deJa eta dena den esapideek, aldiz, inoiz jatorrizko balioa gordetzen badute ere, sarritan lokailu eginik erabi1tzen ditugu. Ondoko adibideotan, esate baterak:o, jatorrizko balioa gordetzen dute: (130) Bai, kristinauba; zaarra bazara bere, borondate ona badozu ez ezer ixildu, ta edertuteko, dana dan legez esateko, aterako deutsuz konfesoriak bere itauniakaz pekaturik ezafienak (J.A. Moguel, Confesiño ona, 269) Horrelakoetan lehen atala, dena, bigarrenaren subjektua da eta haren balioa 'gauza guztiak', 'zer guztiak' litzateke: 'dena' den Jegez esateko eta 'dena' deJa Jainkoaren beharrean, hurrenez hurren. Lokailu funtzioa dutenean, berriz, lehen atal horrek, dena-k, 'zer guztiak' adieraren ordez, 'aurretik esandako guztia' adiera hartzen duela esan dezakegu: (131) Sainduak ez dira itsuak. Dena den, gobemadoreak galdeginik, manatu zion Frantsesek bere lagunari irakur zezon sakelan zuen papera (p. Narbaitz, Arradoy, San Frantses Jatsukoa, 229) Zenbait adibidetan, azkenik, erdibideko balioa somatzen dugu: horrelakoetan dena erlatiboa aurreko izen sintagmari dagokio, 000 hala izan daitekeela irudi dakiguke bederen; hau da, dena-ren aurrekaria ez da ordura arte esandak:o guztia, izen sintagma jakin bat baizik: 116 (132) Gerokoen igarmen izkutu ortaz dana dala, badana besterik ez diteke ikusi (Orixe, Aitorkizunak, 322) (133) Agindu onek eragozten dau, ifloren diruba, aziendia, edo balijoko gauzia, dana dala, jaubiaren errazuazko naijaren kontra, norberarentzat gura izatia (F. Bartolome, lcasiquizunac 11, 245)
- Page 75 and 76: 2. Emendiozkoak bizibidea; ta ez na
- Page 77 and 78: 2. Emendiozkoak 'beintzat', 'behint
- Page 79 and 80: 2. Emendiozkoak dakigu ziur besteak
- Page 81 and 82: 2. Emendiozkoak Hor ulertzen dugu,
- Page 83 and 84: 2. Emendtozkoak Halako kasuetan, ik
- Page 85 and 86: 2. Emendiozkoak (280) Etxerako zerb
- Page 87: 2. Emendiozkoak (289) -Berantegi he
- Page 90 and 91: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 92 and 93: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 94 and 95: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 96 and 97: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 98 and 99: Euskal Grwnatika. Lehen Urratsak-II
- Page 100 and 101: Euskal Gramatika. Lehen Urraisak-II
- Page 102 and 103: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-il
- Page 104 and 105: 4. AURKARITZAKOAK 4.0. Sarrera 4. A
- Page 106 and 107: 4. Aurkaritzakoak benetako lokailu
- Page 108 and 109: 4. Aurkaritzakoak Harridurazk:o per
- Page 111 and 112: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 113 and 114: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-m
- Page 115 and 116: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-m
- Page 119: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-il
- Page 123 and 124: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-il
- Page 125: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-il
- Page 129: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-ll
- Page 132 and 133: 4.9. Hala ere, hala eta guztiz ere
- Page 134 and 135: 4. Aurkaritzakoak Bestelakoak ere a
- Page 136 and 137: 4. Aurkaritzakoak artian, juan zan
- Page 138 and 139: 4. Aurkaritzakoak (196) Zenbat bide
- Page 140 and 141: (209) -Au ezta orregatik oitura ona
- Page 142: 4. Aurkaritzakoak Aipatzekoa da, az
- Page 145 and 146: 5. ONDORIOZKOAK 5.0. Sarrera 5. Ond
- Page 147 and 148: 5. Ondoriozkoak (5) Ea beraz ikhas
- Page 150 and 151: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 152 and 153: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 156 and 157: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 158 and 159: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-il
- Page 160 and 161: Euskal Gramattka. Lehen Urratsak-II
- Page 162 and 163: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 165 and 166: (169) -Ez do borrela egin -Nolabada
- Page 167 and 168: (182) -Nik ez diOl esan -Nola daki
- Page 169 and 170: 5. Ondoriozkoak 5.3.2.6. Harridura
- Page 171 and 172: 5. Ondoriozkoak Elkarrizketa gabe,
- Page 173: 5. Ondortozkoak Argudio berriarl bi
<strong>Euskal</strong> Gramatika. Lehen Urratsak-<strong>III</strong><br />
4.8. Dena deJa, dena den<br />
4.8.1. Forma<br />
Bi lokailu hauek nondik sortu diren nahikoa garbi dagoela dirudi: bi<br />
perpaus fosilizatuz sorturiko esapide 000 lokuzio dira<br />
Hauexek dira lokailuon osagaiak: den (dan) adizki erlatiboa + -a<br />
mugatzailea <strong>lehen</strong> atala, eta adizki subjuntiboa (den) 000 adizkia + -(e)Ja<br />
menderagailua bigarrena. Egiturari dagokionez, hortaz, 'datorrena datorren,<br />
datorrena datorrela', 'dakiena dakien, dakiena dakiela' lirateke, e.a erabat<br />
parekoak dira. Desberdintasuna, aipatu berri ditugunak lokailu ez bilakatzean<br />
datza. Dena deJa eta dena den esapideek, aldiz, inoiz jatorrizko balioa<br />
gordetzen badute ere, sarritan lokailu eginik erabi1tzen ditugu.<br />
Ondoko adibideotan, esate baterak:o, jatorrizko balioa gordetzen dute:<br />
(130) Bai, kristinauba; zaarra bazara bere, borondate ona badozu ez ezer ixildu, ta<br />
edertuteko, dana dan legez esateko, aterako deutsuz konfesoriak bere<br />
itauniakaz pekaturik ezafienak (J.A. Moguel, Confesiño ona, 269)<br />
Horrelakoetan <strong>lehen</strong> atala, dena, bigarrenaren subjektua da eta haren balioa<br />
'gauza guztiak', 'zer guztiak' litzateke: 'dena' den Jegez esateko eta<br />
'dena' deJa Jainkoaren beharrean, hurrenez hurren.<br />
Lokailu funtzioa dutenean, berriz, <strong>lehen</strong> atal horrek, dena-k, 'zer guztiak'<br />
adieraren ordez, 'aurretik esandako guztia' adiera hartzen duela esan dezakegu:<br />
(131) Sainduak ez dira itsuak. Dena den, gobemadoreak galdeginik, manatu zion<br />
Frantsesek bere lagunari irakur zezon sakelan zuen papera (p. Narbaitz,<br />
Arradoy, San Frantses Jatsukoa, 229)<br />
Zenbait adibidetan, azkenik, erdibideko balioa somatzen dugu:<br />
horrelakoetan dena erlatiboa aurreko izen sintagmari dagokio, 000 hala izan<br />
daitekeela irudi dakiguke bederen; hau da, dena-ren aurrekaria ez da ordura<br />
arte esandak:o guztia, izen sintagma jakin bat baizik:<br />
116<br />
(132) Gerokoen igarmen izkutu ortaz dana dala, badana besterik ez diteke ikusi<br />
(Orixe, Aitorkizunak, 322)<br />
(133) Agindu onek eragozten dau, ifloren diruba, aziendia, edo balijoko gauzia, dana<br />
dala, jaubiaren errazuazko naijaren kontra, norberarentzat gura izatia (F.<br />
Bartolome, lcasiquizunac 11, 245)