Euskaltzaindia : ekin eta jarrai (PDF, 33,9 MB)
Euskaltzaindia : ekin eta jarrai (PDF, 33,9 MB)
Euskaltzaindia : ekin eta jarrai (PDF, 33,9 MB)
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
170<br />
BATZORDEAK. EGITASMOAK. LANTALDEAK<br />
Koldo Mitxelena<br />
Koldo Mitxelenaren gidaritzapean<br />
hasi ziren Orotariko Euskal Hiztegia<br />
egiteko lanak.<br />
ZER DA OEH?<br />
1932 bukaeran lanek aurreratuta behar zuten, Orixek “Iztegiaren aurreitz edo prologoa”<br />
irakurri baitzuen azaroaren 17ko batzarrean, <strong>eta</strong> hiztegia non argitaratu<br />
aztertzen hasi baitziren hurrengo urteko otsailean, baina lana bukatzeko zegoen,<br />
batzarr<strong>eta</strong>n hitz sortak aztertzen <strong>jarrai</strong>tu baitzuten. Eta horr<strong>eta</strong>n ari zirela etorri zen<br />
gerra, <strong>eta</strong> gerrar<strong>ekin</strong>, etena.<br />
Gerraren ostean <strong>Euskaltzaindia</strong>k egin zuen lehenengo batzarrean, 1941eko apirilaren<br />
28an, bukatu gabe utzitako hiztegi lanari berriro ekitea erabaki zuten, baita<br />
horr<strong>eta</strong>rako batzordea izendatu ere: Azkuek, Juan Irigoienek <strong>eta</strong> Nazario Oleagak<br />
osatu zuten taldea. Hasieratik hasi ziren berriro, A letratik, <strong>eta</strong> badirudi aurreko garaian<br />
baino lan erritmo geldoagoz aritu zirela, hiztegi lanei buruzko aipamenak askoz<br />
urriagoak baitira batzar agiri<strong>eta</strong>n. Batzordea izendatu <strong>eta</strong> bost urtera, 1946an,<br />
B letra amaitu zutela jakinarazi zioten batzarrari batzordekideek <strong>eta</strong>, 1949an, F letraraino<br />
iritsita zeuden.<br />
Mitxelena gidari<br />
Hiztegi deskriptiboa <strong>eta</strong> historikoa da Orotariko<br />
Euskal Hiztegia (OEH), ez arauemailea. Helburua<br />
euskararen hitz-ondarea jasotzea duenez, garai,<br />
toki <strong>eta</strong> mota guzti<strong>eta</strong>ko euskal hitz-ondarea bildu<br />
du 16 liburukitan. Euskaldunak, mende <strong>eta</strong><br />
euskalki<strong>eta</strong>n zehar, zein hitz <strong>eta</strong> esapidez baliatu<br />
diren <strong>eta</strong> nola baliatu diren ahalik <strong>eta</strong> osokien <strong>eta</strong><br />
zehatzen azaltzea da hiztegiaren xedea. Ia<br />
hirurehun liburutatik jasotako corpusetik lau<br />
milioitik gorako hitz-altxorrean oinarritutako<br />
hiztegia da.<br />
Baina egitasmo hura ere ez zuten inoiz bururaino eraman. 1951n Azkue hil zenean,<br />
euskaltzainburu ohiaren hiztegia berriro argitaratzea erabaki zuen <strong>Euskaltzaindia</strong>k<br />
<strong>eta</strong>, handik lau urtera, Azkueren hiztegia osatu <strong>eta</strong> gaurkotzeko egitasmoa proposatu<br />
zion Koldo Mitxelenak euskaltzainen batzarrari. Geroztik, Mitxelenarena izan<br />
zen hiztegiaren ardura nagusia.<br />
1959an Mitxelena hiztegiko idazk<strong>eta</strong> lanak egiten ere hasi zen, urtarrilaren 29ko batzar<br />
agiriaren arabera: “Orainarte Mitxelena jauna iztegirako gaia biltzen ibili da,<br />
baiña asi da idazten”. 1967an hiztegiaren argitaratze kontuei buruz mintzatzen hasi<br />
ziren batzarr<strong>eta</strong>n: hiru liburukitan plazaratzea proposatu zuen Mitxelenak, 25x15<br />
zentimetroko formatuan. Eta hurrengo urtean batzorde bat izendatu zuten, hiztegia<br />
non <strong>eta</strong> nola argitaratu aztertzeko. Argitaletxeek eskaintzak egiteko epea zabaldu zuten<br />
<strong>eta</strong>, 1969an, Financiera Comercial del Libroren eskaintza onartu zuen Akademiak.<br />
Baina urte berean, ustekabean, Jose Maria Martin R<strong>eta</strong>nak La Gran Enciclopedia<br />
Vasca argitaletxean argitaratu zuen Azkueren hiztegia, bi liburukitan. <strong>Euskaltzaindia</strong>k,<br />
hiztegiaren jabetza baitzuen, protesta gogorra igorri zion R<strong>eta</strong>nari, <strong>eta</strong><br />
auzitara jotzekotan ere egon zen, baina Akademiak garai hartan behar bezalako nortasun<br />
juridikorik ez zuenez, ezin izan zion R<strong>eta</strong>naren esku hartzeari aurre egin.<br />
Bitartean, <strong>Euskaltzaindia</strong> beste maila bateko hiztegigintzan ere aritu zen, alorrez<br />
alorreko hiztegi <strong>eta</strong> izendegi espezializatu txikiak lantzen. 1960ko<br />
hamarkadaren bukaeran hasi zen <strong>Euskaltzaindia</strong> alorrez alorreko<br />
hiztegigintzan, hala nola geometria <strong>eta</strong> geografia, etxegintza, zuzenbide,<br />
musika, arkitektura, matematika, zientzia-teknika,<br />
banka, arte, administrazio <strong>eta</strong> merkataritza arlo<strong>eta</strong>ko izendegi<strong>ekin</strong>.<br />
Merkatalgo izendegia-k (1974) <strong>eta</strong> Zortzi urte arteko ikastola<br />
hiztegia-k (1975) ikusi zuten argia hurrengo hamarkadan.<br />
Hogei urte talde lanean<br />
R<strong>eta</strong>nak Azkueren hiztegia berriro argitaratzeko egitasmoa zapuztu<br />
zuen arren, Mitxelenak lanean <strong>jarrai</strong>tu zuen <strong>Euskaltzaindia</strong>ren<br />
hiztegi orokorraren egitasmoar<strong>ekin</strong>. Baina ez zen pertsona<br />
bakarrarentzako lana. 1982an “zuzendaritzarako laguna” izendatzea<br />
erabaki zuen <strong>Euskaltzaindia</strong>k, <strong>eta</strong> Ibon Sarasolari eman
Change language