Euskaltzaindia : ekin eta jarrai (PDF, 33,9 MB)

Aurreneko sortarauetan “yayotzez eta izkuntzaz euskaldunak” izan zitezela esaten
da. Beste zehaztasunik gabe.
Lehenbiziko promozioa osatu zenean, 1920an, alegia, tartean izan ziren uko eta heriotzek
eragindako egoera birmoldatu eta gero, Bizkaiko eta Gipuzkoakoak hiruna
ziren, bina Nafarroa eta Lapurdikoak, Arabako bat eta Paristik zetorrena bestea. Euskalkien
planteamenduen zera horrek nahiko huts egiten du hasieran bertan ere,
are eta gehiago galdetuko bagenu zein euskalki ordezkatzen zuten Urkixo, Campion
edo Olabidek, hirurak euskaldun berriak.
Berariaz hautsi zuen idatzi gabeko lege hori Krutwigek, 1949an hainbat izen bestelako
irizpideekin proposatu zituenean. Bederatzi izango ziren euskalkietako ordezkariak,
erdiak.
Gaur egungo Euskaltzaindian euskalkiek badute bere ordezkapena, eta euskalgintzako
beste jardun-molde batzuek ere bai berea. Hamalau dira euskalkien irizpidez
hautatuak eta hamar bestelakoez. Honela zehazten dute barne-erregelek 4.
puntuan:
A. Art.
Euskaltzain osoak:
4.1. Euskaltzain osoek, sortzez edo jatorriz, Euskal Herri guztikoak izan behar
dute, euskalki guztiek Euskaltzaindian beren ordezkaria izan dezaten. Horretarako
hautagaiak euskaran edo euskal literaturan adituak izango dira.
4.2. Euskaltzainak hautatzeko garaian euskalkien ordezkaritza kontuan hartuko
da, banaketa honen arabera: Arabak, bat; Bizkaierak, hiru; Gipuzkerak, hiru;
Nafarrerak, hiru; Behenafarrera-lapurterak, hiru; Zubererak, bat.
4.3. Beste hamar euskaltzainak euskalki irizpide hau kontuan hartu gabe hautatuak
izan daitezke. Nolanahi ere, euskalki bateko ordezkariek ezin dezakete kopuru
orokorraren herena gaindi.
Ez arauez baina bai ohituraz, Euskal Herriko zazpi herrialdeak ordezkatuta egon dira
euskaltzain osoen artean, salbu eta 1942-1977 urteetan, Arabak Olabide hil ondoren
eta H. Knörr izendatu arte ez zuela izan. Eta urte askotan gainera euskaltzainen
heriotzean, bere jaioterriaren probintzia bereko euskaltzain berria izendatzen
zen. Krutwigen heriotzaren ondoren, 1998an, apurtu zen guztiz ohitura hori.
Betikotasuna
“Les immortels” esaten zaie frantses akademikoei, ez ironiarik gabe. Richelieu kardinal
eta politikaria izan zen Akademia frantsesaren sortzailea, eta horrek 1635ean
Akademiari eman zion seiluan “À l’immortalité” jartzen du. Hortik dator gainerakoa,
makina bat irri eta zirto tartean.
Euskaltzaindiaren kondairan eztabaidarako gaia izan da betikotasuna. Hilezkorrak
al dira euskaltzain osoak? Betiko hautatuak? Ukorik egin al dezakete? Baja emateko
eskubiderik ba ote dute? Erakundetik kanpora egotz al daitezke? Behin aukeratuta
Euskaltzaindiak “betikotzat” hartzen ote ditu beti?
Kontua da euskaltzainen zerrendan badirela baja emandakoak, uko egin dutenak,
eta beste.
De facto-ko egoerak aparte, gai horrek badu bere isla arautegietan.
Euskaltzainak historian
139