Euskaltzaindia : ekin eta jarrai (PDF, 33,9 MB)
Euskaltzaindia : ekin eta jarrai (PDF, 33,9 MB)
Euskaltzaindia : ekin eta jarrai (PDF, 33,9 MB)
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
MANUEL LEKUONA<br />
Hiru urteko hutsartearen ondoren<br />
Manuel Lekuona 1894ko otsailaren 9an jaio zen, Oiartzungo Etxetxiki baserrian.<br />
Akademia 1919an sortu zenetik izan zen euskaltzain laguntzaile, 1950. urtean<br />
izendatu zuten euskaltzain oso, <strong>eta</strong> 1966tik 1970era izan zen euskaltzainburu.<br />
Bera euskaltzainburu zenean egin zen, beraz, Arantzazun 1968ko Biltzar erabakigarria,<br />
euskararen batasunerako bidean mugarri izan zen bilkura.<br />
Hiru urteko hutsartearen ondoren hautatu zuten Euskaltzaindiko presidente Lekuona,<br />
Jose Maria Lojendiok 1963. urtearen bukaeran kargua utzi zuenetik beste<br />
inor ez baitzuten aukeratu, 1966ko abenduaren 30ean bozk<strong>eta</strong> egin zuten arte. Lekuonari<br />
14 boto eman zizkioten, Lojendiori hiru, <strong>eta</strong> Joxe Migel Barandiaran,<br />
Koldo Mitxelena <strong>eta</strong> Luis Villasanteri, bana.<br />
Gatazkaren erdian<br />
Garai gatazkatsuak egokitu zitzaizkion Lekuonari Akademiaren buruzagitzan, batasunerako<br />
lehenengo urratsak ez baitziren errazak izan. <strong>Euskaltzaindia</strong>k Arantzazun<br />
hartutako bidetik gerora aldendu egin bazen ere, euskara idatziaren batasunaren<br />
aldekoa zen Lekuona, Arantzazuko Biltzarraren hasieran <strong>eta</strong> bukaeran<br />
euskaltzainburu gisa egin zituen hitzek adierazten dutenez. “Min oiek gora-beera,<br />
egin-beharreko lana [da], batasun-lana. Ebakuntza bat, operazio bat egin bear danean,<br />
min izaten da; bañan operazioa, egin-bearreko gauza izan oi-da askotan, biziari<br />
laguntzeko, bizirik irauteko”, adierazi zuen sarrera hitzaldian. Eta Biltzarraren<br />
bukaeran, ortografia batuari buruzko ondorioak onetsita zeudenean: “‘Batasuna<br />
egina dago’ esango da. Esan dezagun obeto: ‘Batasunerako bidea ebakia dago’.<br />
Gure billera oiek ez dute, bidea ebaki, bidea autsi besterik egin. Batasuna bera<br />
egin, orain egin behar da, ibillian, joanean, praktikan: idaztean <strong>eta</strong> Ikastol<strong>eta</strong>n azken-itz<br />
oiek beteaz, azken-itz oien neurrian idatziaz <strong>eta</strong> erakutsiaz. Zuena da, beraz,<br />
lana, batez ere: Idazleona, Andereñoona”.<br />
Bidearen hasiera besterik ez zen, Lekuonak iragarri zuenez, <strong>eta</strong> hurrengo urte<strong>eta</strong>n<br />
<strong>Euskaltzaindia</strong>ren batzarr<strong>eta</strong>n ere agerian gelditu zenez. Arantzazun onartutako<br />
irizpideei buruz ez zuten denek irakurk<strong>eta</strong> bera egiten, <strong>eta</strong> “h”-ri buruzko<br />
auziak eztabaida iturri izaten <strong>jarrai</strong>tu zuen. Manuel Lekuona<br />
euskaltzainburuak berak, “h”-rik gabe idazten <strong>jarrai</strong>tu zuen, <strong>eta</strong> 1970eko urtarrilaren<br />
30ean Arantzazun onartutako irizpideak berrikusteko gogoa agertu zuen.<br />
Batzarreko aktan horrela dago jasota: “Euskaltzain-buruak txosten bat irakurri<br />
du, bere hiru urteko burutzaren kontuemanez. Batasunari buruz gertatu diranei<br />
adierazpenak <strong>Euskaltzaindia</strong>k ez dituela gauzak por decreto bezala eman behar,<br />
normativo baizik. Eta <strong>Euskaltzaindia</strong>k neutral izan behar duela holako gauz<strong>eta</strong>n.<br />
Mitxelena jaunaren iritziaz gainera, beste iritzi gehiago ere entzun beharra<br />
zegoela. Batasunak oinarri zabala <strong>eta</strong> denbora eskatzen dituela <strong>eta</strong> abar. Ondoren<br />
zenbait eztabaida sortu da”.<br />
Baina Lekuona gutxiengoan zegoen, Arantzazuko bidea berrikusi nahi horr<strong>eta</strong>n.<br />
Urte bereko uztailaren 29ko batzarrean egiaztatu zen hori, Akademiaren buruzagitza<br />
berritzeko bozk<strong>eta</strong>k egin zirenean. Bozk<strong>eta</strong> egin aurretik, Arantzazuko Biltzarraren<br />
bukaeran irakurritako agiria “bertan ziren jaun euskaltzain osoen artean<br />
harturiko erabakia zela” berresteko eskatu zuen Mitxelenak. Eztabaida luzearen ondoren,<br />
Mitxelenaren proposamena onartu egin zen, baina Lekuonaren ñabardurar<strong>ekin</strong>:<br />
“Azkenean denak onhartzen dute Mitxelenaren proposamendua, bakarrik<br />
Euskaltzainburu izandakoak<br />
Manuel Lekuona<br />
<strong>Euskaltzaindia</strong>ren Batzar Aretoko<br />
koadroa<br />
GARBI EDO MORDOLLO, EGIN<br />
1967ko urtarrilaren 27an<br />
euskaltzainburu aukeratu<br />
zutenean Manuel Lekuonak<br />
egindako hitzak honela jaso<br />
zituen, aktan, idazkariak:<br />
“Leenbizi, Lekuona jaunak,<br />
Euskaltzaindiko buruzagitzaren<br />
aulkia artzen duelarik itz berezi<br />
batsuek esan ditu<br />
batzarkideentzat, bere<br />
izendatzeagatik eskerrak<br />
emanaz, <strong>eta</strong> <strong>Euskaltzaindia</strong>ren<br />
zer-egiñari buruz zerbait esanaz.<br />
<strong>Euskaltzaindia</strong>k bi zeregin dituala<br />
esan zuan: ikaskuntzakoa, <strong>eta</strong><br />
babesle edo aldezlea. Euskerak<br />
ere, bere aldetik, bi auzi dituala:<br />
bizi izatea, ta garbi izatea.<br />
<strong>Euskaltzaindia</strong>k, Euskeraren<br />
biziari lagunduko dio, bere zati<br />
aldezlearen bidez batez ere:<br />
lagundu; bañan egin, erriak egin<br />
bear du, guztiok egin bear dugu:<br />
garbi edo mordollo, egin. Egiten<br />
degun arte, Euskera biziko da”.<br />
121
Change language