Juan Martin Hiribarrenen Eskaraz eguia (1858 ... - Euskaltzaindia

AltZibAr AretxAbAletA, x.: Juan Martin Hiribarrenen Eskaraz eguia (1858), … 1197
tzuk serioak, beste ba tzuk irrigarriak (liburuan orotara 36 istorio labur eta
zenbait alegoria luze bil tzen dira). Aipuak ere franko dira, an tzinako klasikoenak
nahiz modernoagokoenak (Seneka, Zizeron, Epitekto, Galiani,
Robespierre, Voltaire etab.).
II. partean Jesusen Jainkotasuna erakusteko, Jesus konpara tzen du Buda,
Mahoma, Lutero eta abarrekin; konparan tza hau egitean, Hiribarrenen lumari
mal tzurkeria, trufa eta mespre txua dario (egun ez luke graziarik):
Brahma, «zer puticoa» (EE 58); Buda «caprestu gabeco aberea» (EE 65);
Konfuzio «chimino bat» (EE 69); Mahoma «ez Yainko ez profeta» (EE 78),
Koran «buru eta buztan gabea» (EE 78), «ergelkeria dario» (EE 84-85).
Ordea, «Ber tzela kilika tzen dituzte biho tzac eta llullura tzen izpirituac Ciceron,
Virgilio, Demosthenes, Bossuet eta Massillonec» (EE 84). Testuen artean,
hunkigarria da Buddak nola tratatu dituen emakumeak erakusten
duena (EE 64); deskripzio gogor baten ondoren dio:
«Buddac eman du emaztea neskatoac baino areago; Christok
erakusten du handitasun bera dutela guizon eta emazteac, elkharren
lagun direla. Buddaren emazteac tetele ba tzuec dire; Christorenac,
etcheco aingueruac. Buddaren hitz eta eguin tzec erakusten dute hoberenerat
ere guizon bat zela; Christorenec, Yainco zela.» (EE 66).
Egileak bere alde ekar tzen ditu Origenes, Tertuliano, Justino, Augustin,
Fenelon, Bossuet» (EE 52). Ez du onar tzen beste erlijioen zilegitasuna, dogmatikoa
da.
Erlijio katolikoaren ikuspegi inperiala darakusan II. parte hori Napoleon
I.aren fedea goraipatuz hesten du Hiribarrenek, hain zuzen ere. Jakina denez,
Hiribarren haize alde ibili zen: II. Errepublikaren alde jarri zen 1848an
baina laster bilakatu zen bonapartista edo Napoleon III.aren aldekoa. L. L.
Bonaparte dialektologoarekin harremanak izan zituen, hari opatu zion Napoleon
Lehena poema (1856) honela hasten da: «Min tzo naiz guizon batez
higana gorarat, / Beharrez egorria Yaincoac lurrerat, /(...)». Napoleon I.a
autoritate bat zen Hiribarrenen tzat: haren aipuak eta istorio laburrak ugariak
dira liburuan.
III. partean sinestegabeen erakuspenak zein diren azal tzen du: libertatea
(EE 121-122), gozamena bila tzea (EE 122), kon tzien tzia askatasuna (EE
Euskera. 2010, 55, 3. 1191-1224. Bilbo
issn 0210-1564