Juan Martin Hiribarrenen Eskaraz eguia (1858 ... - Euskaltzaindia

1202
AltZibAr AretxAbAletA, x.: Juan Martin Hiribarrenen Eskaraz eguia (1858), …
Laburbilduz: liburuaren izenburuak eta egilearen adierazpen espresek
garbi adierazten dute liburuaren xedea: erlijio katolikoaren eta, batez ere,
Eliza katolikoaren apologia egitea eta beste erlijioei eta ateoei ihardoki tzea;
asmo horrek darama egilea e tsaiei begira irriz, trufaz edo gordinki min tzatzera
eta irakurle euskaldunei begira dotrina modu zorrotz baina
a tsegingarrian –istorioen bidez– azal tzera, liburuaren egitura eta forma literarioak
orekatuz. Aipatu xede eta tonuari dagokie liburu honetako euskara
«errazagoa» (Eskaldunacekin konparatuta) eta estilo erretorikoa, bai eta geroagoko
idazle zenbaitetan egileak u tzitako arrastoa.
3. Erranak eta aforismoak
Hiribarrenek erran eta aforismo ugari ida tzi zituen eta ondoan fran tses
i tzulpena ezarri, baina ez zituen argitaratu. Lhandek eta Lafi ttek jaso zituzten,
Hiribarrenen gainerako eskuizkribuekin batera, eta haien berri laburki
eman, bai eta iri tzi ba tzuk agertu haien balioaz (Lhande 1928:394-405;
1929:81-95; Lafi tte 1979:184-185). Guk hemen berri zeha tzagoak emango
ditugu transmisioaz, eta azalduko dugu zein kaier heldu zaizkigun eta zein
ez (3.1), zer erran eta aforismo mota diren eta zenbat (3.2.), bai eta eztabaidatuko
Lhande eta Azkueren iri tzi erabatekoa eta, ondorioz, bil tzaileen
jokaera Hiribarrenen erranei buruz.
3.1. Lhandek dio hiru kaier («carnet») zirela Hiribarrenen familiak gordetzen
zituenak: 1) «Laborarien erran zaharrak». 2) Higiene-aforismoak. 3) Erran
zahar eta zuhurren, hau da, «aphorismes proverbiaux et aphorismes sapientiaux»
direlakoen sorta bana (1928:394). Hark berak bi mul tzo argitara zituen,
hautu bat eginez: «aphorismes sapientiaux» direlakoetatik 123 (ez dakigu zenbat
ziren mul tzo honetakoak, kaierra desagertu bide delako), eta «Erran zahar» edo
«Aphorismes proverbiaux» direlakoetatik 169 (330 dira guztira mul tzo honetakoak).
Orotara 292 argitaratu zituen eta segi tzea hi tzeman, agian egunen
batez osorik publikatu zituela esan (1928:396) eta «À suivre» jarri zuen bigarren
mul tzoaren hondarrean (1929:95). Baina ez zuen gehiagorik argitaratu.
Hiribarrenen eskuizkribuak Lhanderen eskuetatik Lafi tterenetara pasatu
ziren. Lafi ttek dio bi kaier zirela (1979:184-185), beraz ez hiru, Lhandek
Euskera. 2010, 55, 3. 1191-1224. Bilbo
issn 0210-1564