Juan Martin Hiribarrenen Eskaraz eguia (1858 ... - Euskaltzaindia

AltZibAr AretxAbAletA, x.: Juan Martin Hiribarrenen Eskaraz eguia (1858), … 1201
Hala ere, Hiribarrenen prosa zaildu egiten du zenbait joskerak, noizbehinka
ageri direnak. Esaterako, aposizioak, erlatibo perpausetan gerta tzen
delarik: «etche bi alde direnac eror tzen dire.» (EE 110). Edo inversio delakoak:
«Guizonec sobera eskas zuten maitarazteco bere buruen: (…)» (EE
94). Edo hiperbatonak: «hari erakusteco gure amodioa lehenbicico eta hoberen
aitari bezala.» (EE 34). Eta batez ere haren hiztegi garbiak (hitz teknikoak
ere euskal errokoak nahi ditu, batez ere a tzizki jakin ba tzuekikoak),
joriak (izen, adjektibo edota lokuzioetan) eta bereziak (hitz bakanak edo
asmatuak ugari dira, DGV-OEHn Hiribarrenen adibideak baizik ez dituztenak,
adib. elengatu «ulertu»). Euskara dudarik gabe oso iturri onekoa du,
tradiziokoa, herriaren ahokoa, abera tsa (oroit hiztegi bat egin zuela), apaina
eta irudiz betea.
Prosa erretorikoa da liburu honetakoa. Tonuak (ba tzuetan garra tza, beste
ba tzuetan irrigarria) eta elokuzio formak (predikuak edo azalpenak eta
kontakizunak) aldizka tzen dakiena. Forma horietako bakoi tzak bere gisako
esaldi-taxuketa eta erritmoa du. Tresneria erretoriko abera tsa balia tzen du
egileak: anplifikazioa, akumulazioa eta errepikapena (antitesia, sinonimia,
paralelismoa, anafora, epifonema), irudiak (konparazioak, alegoriak –ik. EE
129-134, 145-146, 149-151–), dialogismoa edo alegiazko hizketak.
Bariazioa dago egituretan eta hiztegian (hizkun tza-maila gorako hi tzak,
hitz tekniko euskal errokoak, lagunarteko mailakoak edo hitz konnotatiboak).
Prediku edo azalpenetan lehenik senten tzia bat edo bizpahiru esaldi
ager tzen dira eta ondoren 3-4 uhin paralelistiko, ber tsolerroak bezalakoak,
joskeraz eta silaba kopuruz berdin tsuak. Erritmo bizia eta la tza
ageri da prediku edo azalpenotan: paragrafo luzea eta esaldi laburrak, perpaus
juntatuak (ba tzuetan juntagailu gabe) eta mendeko perpaus gu txi, eta
galderak zirt-zart etengabe. Laburtasuna eta senten tzia estiloa dira ezaugarri
nagusiak. Baina, bestalde, konparazioetan hedatua da eta hitz-jario harrigarrikoa
ere bai.
Estilo landua eta ahozkoa elkar tzen ditu Hiribarrenek. Uste dugu liburu
honetako tonuak eta estiloak izan duela eraginik: esaterako, J. Hiriart-Urrutiren
artikuluetan (laburtasuna, senten tzia estiloa, artikuluaren ezaba tzea,
inversio eta hiperbatonak…).
Euskera. 2010, 55, 3. 1191-1224. Bilbo
issn 0210-1564