Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia

Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-ill
1.1.3. Juntadura eta menderakuntzaren arteko bereizketa
1.- Juntagailua daukagunean, maila eta izaera bereko perpausak 000
perpaus atalak elkartzen dira. Menderakuntzan, berriz, lotzen diren bi
perpausetarik nagusi dena aldatu ohi ez den bitartean, menpekoak itxuraldatze
handiak jasan ditzake.
2.- Koordinazioan elkartutako bi atalak, normalki ordena jakin batean
onartu behar dira. Ordena aldatuz gero, esanahi aldaketa ere gertatzen da
sarritan. Menderakuntzan, berriz, ez da horrelakorik gertatzen. Perpaus
txertatuek perpaus nagusian OOozein osagaik izango lukeen askatasun berbera
izango dute lekuz aldatzeko. Horrelakorik ez dugu juntaduran. Adibidez:
(29) a. Nerea da tiburoa baina utziko dizul
b. Utziko dizut tiborna baina nerea da.
Ordena desberdinak badu eraginik hemen esanahian. Baina ondokoan ez:
e.a.
(30) a. Irakasleak atzo amari ez nuela ikasi esan zion.
b. Ez nuela ikasi esan zion amari irakasleak atzo
Hemen ordena aldaketa gainerako perpaus lokabeetan agintzen duten
debeku berberen mende dago.
3.- Juntagailu bakoitzak bere berezitasunak ditu erabilpen mugei, balioari
eta horrelakoei dagokienez. Baina badira juntagailu guztiei, juntagailu diren
neurrian, dagozkien berezitasun jakin batzu ere. Hona, azterketa sakonagoak
geroko utzita, bat 000 beste:
a.- Leku jakina eta zehatza betetzen dute juntagailuek perpaus elkartuan:
emendiozkoa (ela) eta hautakariak (edo, ala, ezpa) juntagunean kokatzen
dira beti ere:
(31) a. Irakaslea erabat haserratu zen eta ikasgelatik atoo egin zuen.
b. Gizon hori alkatea da edo haren antz handia du.
Baina aurkariak ere hortxe du kokaleku gehienetan, inoiz atzera pasa
badaiteke ere:
14