Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia

1. PerpaUS elkarketa eta lokaUuak
daiteke, baina iristen da momentu bat non perpausetik gora beste perpausik ez
dagoen. Perpausen hurrenkerak testua osa dezake baina hau ezin da izan
gramatika unitatea. Horregatik, perpausaren gramatika ez bezalako batek
aztertuko du testua.
Bi modu ditu errekurtsibotasunak unitateak luzeago eta konplexuago
egiteko: juntatze-bidezkoa bata eta txertatze-bidezkoa bestea. Perpaus elkartua,
hortaz, bi eratakoa izan daiteke:
a) Juntadura-ren bidez gauzatua, hau da, maila bereko perpaus bi edo
gehiago juntatzen dituena.
b) Menderakuntza-ren bidez gauzatua, hau da, perpaus bat beste baten
barnean osagai gisa txertatua duena.
Hirugarren mota bat ere berezi ohi da inoiz elkartuen sailean,
alborakuntza-z gauzatzen dena, alegia. Hau da, ez juntagailurik ez
menderagailurik ez duena. Ondoko perpaus hauek alderatuta ikus daiteke zer
den alborakuntza hori:
(19) a. Zu hor zaude eta ni hemen.
b. Zu hor zaude. ni hemen.
(20) a. Isilik dago. ezer ez dakielako.
b. Isilik dago. ezer ez daki.
Bai (19a) adibidean eta baita (20a) adibidean ere perpausak elkartzen dituen
"joskailua" agerian dago: eta juntagailua lehenbizikoan eta -elako atzizki
menderatzailea bigarrenean. Beste bi adibideetan, (19b) eta (20b)-n, ordea, ez
dugu horrelakorik: alboratze hutsez sortu da perpaus elkartua bietan ere.
Ez dirudi, halere, alborakuntza hori juntaduraren eta menderakuntzaren
hurren jar daitekeenik, maila bereko hirugarren saila balitz bezala. Haren
egitekoa, izan ere, juntadurari dagokiona baizik ez da: perpausak bata besteari
erantsita juntatzekoa, alegia. Eta erabilera ere juntadurari dagokiona du bai
perpaus elkartuko bigarren perpausean eginkizun diren elipsiei dagokienean,
(21) eta (22), bai banakaritzari dagokionean (23) eta baita hikako alokurlboaren
onargarritasunari dagokionean ere (24):
(21) a. Nik arraina jan dut eta zuk haragia.
b. Nik arraina jan dulo zuk haragia.
11