Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia
Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia
Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-III Adibide horietako (a) perpausak bakunak dira: ez batak ez besteak ez du bere barnean beste perpausik. Bigarren perpausak, berriz, (l4b) eta (15b), alegia, elkartuak dira, hots: errekurtsibotasunaren bidez konplexuago bilakaturiko unitateak dira. Ez gisa berekoak, ordea: (14b) adibidean bi perpaus ditugu (PI eta P2) bainajuntagailuaren bitartez juntatuak, perpaus handiagoa - Po - osatuz: Po[ Pl[ libum bat eman nion] junt[baina] n[ez du irakurri] ] (l5b) adibidean, berriz, mendeko perpaus bat dugu perpaus nagusiaren barnean txertatua, haren osagai delarik: (16) Po[ PI[Dendan ikusi dugu] mendg[-n] laguna bizi da hor] Kategoria bateko ata! batek bere barnean kategoria bereko osagaiak izateko ahalbideari deitzen zaio errekurtsibotasuna. Hau hizkuntzak duen ahalbide guztiz ezaguna da eta horri esker, hain zuzen, lortzen da elementu kopuru mugatu bat behin eta berriro erabiliz, teoriaz azken gabekoa litzatekeen perpaus kopurua lortzea. Errekurtsibitatea perpaus mailan ezezik izen sintagma mailan ere gertatzen da. Adibidez: (17) Gizoo horren gurasoen lagunen etxea izen sintagma dugu, baina izen sintagma horren osagai den gizon horren gurasoen lagunen ere izen sintagma bat da, eta honek, halaber, beste izen sintagma bat du osagai: gizon horren gurasoen, eta honek beste bat: gizon horren. Beti ere izen sintagma bat aurkitzen dugu beste goragoko izen sintagma baten osagai gisa. Hau perpaus mallan ere gertatzen da: (18) Egunkarian bi eta bi lau direla uste dudala idatzi dutela esan didate. Horregatik, gramatikarentzat perpausetik goragoko unitaterik ez dagoela esaten dugunean, bestela badirudi ere, ez dago inolako kontraesanik. Zeren perpausa beste perpaus baten osagai den neurrian gramatikak perpausekin lanean segi dezake. Esan nahi baita, perpaus baten gainetik ez dago gramatikarentzat unitate zabalagorik. Perpaus bat beste baten osagai izan 10
1. PerpaUS elkarketa eta lokaUuak daiteke, baina iristen da momentu bat non perpausetik gora beste perpausik ez dagoen. Perpausen hurrenkerak testua osa dezake baina hau ezin da izan gramatika unitatea. Horregatik, perpausaren gramatika ez bezalako batek aztertuko du testua. Bi modu ditu errekurtsibotasunak unitateak luzeago eta konplexuago egiteko: juntatze-bidezkoa bata eta txertatze-bidezkoa bestea. Perpaus elkartua, hortaz, bi eratakoa izan daiteke: a) Juntadura-ren bidez gauzatua, hau da, maila bereko perpaus bi edo gehiago juntatzen dituena. b) Menderakuntza-ren bidez gauzatua, hau da, perpaus bat beste baten barnean osagai gisa txertatua duena. Hirugarren mota bat ere berezi ohi da inoiz elkartuen sailean, alborakuntza-z gauzatzen dena, alegia. Hau da, ez juntagailurik ez menderagailurik ez duena. Ondoko perpaus hauek alderatuta ikus daiteke zer den alborakuntza hori: (19) a. Zu hor zaude eta ni hemen. b. Zu hor zaude. ni hemen. (20) a. Isilik dago. ezer ez dakielako. b. Isilik dago. ezer ez daki. Bai (19a) adibidean eta baita (20a) adibidean ere perpausak elkartzen dituen "joskailua" agerian dago: eta juntagailua lehenbizikoan eta -elako atzizki menderatzailea bigarrenean. Beste bi adibideetan, (19b) eta (20b)-n, ordea, ez dugu horrelakorik: alboratze hutsez sortu da perpaus elkartua bietan ere. Ez dirudi, halere, alborakuntza hori juntaduraren eta menderakuntzaren hurren jar daitekeenik, maila bereko hirugarren saila balitz bezala. Haren egitekoa, izan ere, juntadurari dagokiona baizik ez da: perpausak bata besteari erantsita juntatzekoa, alegia. Eta erabilera ere juntadurari dagokiona du bai perpaus elkartuko bigarren perpausean eginkizun diren elipsiei dagokienean, (21) eta (22), bai banakaritzari dagokionean (23) eta baita hikako alokurlboaren onargarritasunari dagokionean ere (24): (21) a. Nik arraina jan dut eta zuk haragia. b. Nik arraina jan dulo zuk haragia. 11
- Page 2 and 3: EUSKAL GRAMATlKA. LEHEN URRATSAK-II
- Page 6 and 7: AURKIBIDEA Aurktbtdea . ... Hitzaur
- Page 8 and 9: Aurkibidea 4.8.1. Forma 116 4.8.2.
- Page 10 and 11: HITZAURRE GISA Hitzaurre gisa Hona
- Page 12 and 13: Hitzaurre gisa Baina amai dezagun.
- Page 14 and 15: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 16 and 17: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 18 and 19: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 20 and 21: Euskal Gramattka. Lehen Urratsak-II
- Page 24 and 25: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 26 and 27: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-il
- Page 28 and 29: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 30 and 31: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 32 and 33: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 34 and 35: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 36 and 37: Euskal Grwnatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 38 and 39: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 40 and 41: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-Il
- Page 42 and 43: Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II
- Page 45 and 46: 2. EMENDIOZKOAK 2.0. Sarrera 2. Eme
- Page 47 and 48: 2. Emendtozkoak Beste hiru lokailue
- Page 49 and 50: 2. Emendtozkoak (22) Nahiz ez den h
- Page 51 and 52: 2. EmendioZkoak (37) Txapela kentze
- Page 53 and 54: 2. Emendtozkoak Esaldi hauetan ikus
- Page 55 and 56: (66) Irakurri dugu ere Lehendakaria
- Page 57 and 58: 2. Emendiozkoak 2.1.7. Izan ere, ba
- Page 59 and 60: 2. Emendiozkoak (92) ta egia au da:
- Page 61 and 62: 2. Emendiozkoak perpaus okerra suer
- Page 63 and 64: 19) * X ere ezta 20) * ere bai X 21
- Page 65 and 66: 2. Emendiozkoak (131) Esan det ixil
- Page 67 and 68: 2. Emendtozkoak (147) Mugaz bertzal
- Page 69 and 70: 2.4. Halaber (orobat, berebat) 2. E
- Page 71: 2. Emendiozkoak aldatuko bagenitu,
<strong>Euskal</strong> Gramatika. Lehen Urratsak-<strong>III</strong><br />
Adibide horietako (a) perpausak bakunak dira: ez batak ez besteak ez du<br />
bere barnean beste perpausik. Bigarren perpausak, berriz, (l4b) eta (15b),<br />
alegia, elkartuak dira, hots: errekurtsibotasunaren bidez konplexuago<br />
bilakaturiko unitateak dira. Ez gisa berekoak, ordea:<br />
(14b) adibidean bi perpaus ditugu (PI eta P2) bainajuntagailuaren bitartez<br />
juntatuak, perpaus handiagoa - Po - osatuz:<br />
Po[ Pl[ libum bat eman nion] junt[baina] n[ez du irakurri] ]<br />
(l5b) adibidean, berriz, mendeko perpaus bat dugu perpaus nagusiaren<br />
barnean txertatua, haren osagai delarik:<br />
(16) Po[ PI[Dendan ikusi dugu] mendg[-n] laguna bizi da hor]<br />
Kategoria bateko ata! batek bere barnean kategoria bereko osagaiak izateko<br />
ahalbideari deitzen zaio errekurtsibotasuna. Hau hizkuntzak duen ahalbide<br />
guztiz ezaguna da eta horri esker, hain zuzen, lortzen da elementu kopuru<br />
mugatu bat behin eta berriro erabiliz, teoriaz azken gabekoa litzatekeen perpaus<br />
kopurua lortzea.<br />
Errekurtsibitatea perpaus mailan ezezik izen sintagma mailan ere gertatzen<br />
da. Adibidez:<br />
(17) Gizoo horren gurasoen lagunen etxea<br />
izen sintagma dugu, baina izen sintagma horren osagai den gizon horren<br />
gurasoen lagunen ere izen sintagma bat da, eta honek, halaber, beste izen<br />
sintagma bat du osagai: gizon horren gurasoen, eta honek beste bat: gizon<br />
horren. Beti ere izen sintagma bat aurkitzen dugu beste goragoko izen<br />
sintagma baten osagai gisa.<br />
Hau perpaus mallan ere gertatzen da:<br />
(18) Egunkarian bi eta bi lau direla uste dudala idatzi dutela esan didate.<br />
Horregatik, <strong>gramatika</strong>rentzat perpausetik goragoko unitaterik ez dagoela<br />
esaten dugunean, bestela badirudi ere, ez dago inolako kontraesanik. Zeren<br />
perpausa beste perpaus baten osagai den neurrian <strong>gramatika</strong>k perpausekin<br />
lanean segi dezake. Esan nahi baita, perpaus baten gainetik ez dago<br />
<strong>gramatika</strong>rentzat unitate zabalagorik. Perpaus bat beste baten osagai izan<br />
10
Change language