Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia

1. Perpaus elkarketa eta lokatluak
garen, 000 norbaitek gogoa beste nonbait duenean gerta daitezk:een hutsegiteez.
Horiek denek, nonnalk:i beren helburu komunikatiboa bete dezakete, baina
gramatika ikuspegi batetik begiratuta, perpaus okertzat hartuko genituzk:e, 000,
nolanahi ere, perpaus izatera iristen ez direla esan genezake. Eta alderantziz,
izan daitezk:e benetako perpausak, gramatikaren inongo erregelarik urratzen ez
dutenak, baina haien luzera 000 konplexutasunagatik, adibidez, komunikazio
normalean nekez onartuko genituzk:eenak eta, horrenbestez, esan ere nekez
esango genituzk:eenak. Adibidez:
(1) Joseba gizon zarpail hark aurkezbJ zizkizun haurrekin zihoan emakume arga! hark
buruan zeramatzan asmo guztiak kanporatzeko gai izango zela hain erraz
komentzituko gintuelakoan agureak esan zibJen kontu haiek denak inork sinisbJ
balitu ere, ez dut uste historian zehar izan diren hainbeste eta hainbeste
zorigaitzen erantzuleen aipamena egiteko prest leudekeenetariko inortxok ere
beste horrenbeste egingo lukeenik.
Bestelako onartezinak ere gerta daitezk:e. Esaterako, honako adibide hauek
perpausak izango lirateke gramatikarentzat, eta perpaus zuzenak, gainera, baina
solasaren ikuspegitik aski desegokiak direla esango genuke:
(2) a. Jaun txit argia, kaixo!
b. Arratsaldeko hamaikak eta erdiak ziren.
Perpaus diren aldetik, berriro esan, ez dute inongo gramatika erregelarik
urratzen bi perpaus hauek, baina esaldi gisa aski desegokiak gertatzen direla
ezin uka. Non da desegokitasun horren sustraia? Ez, noski egituraren
konplexutasunean, ez eta egiturari dagokion arauren bat urratzean ere.
Arrazoia, (2a)-n da "jaun txit argia" alde batetik eta "kaixo" bestetik, nekez
uztar daitezkeela, hizketa maila desberdinetakoak baitira: bata hizkera
fonnalekoa eta bestea, guztiz lagunartekoa. Hala ere, (2a)-ko katea hori,
gramatikaren ikuspegitik, honek ezartzen dituen egiturari buruzko arauak
errespetatzen dituen aldetik, perpaus gramatikala dela esan daiteke. Alegia,
katea hori desegokia bada ez da gramatika arazoengatik, beste zerbaitegatik
baizik. Beraz, gramatikatik at egongo litzateke desegokitasun horren berri
ematea. (2b) perpausa ere esaldi desegokia da, baina ez inolako sintaxi arauik
hausten duelako, munduaren ezaguerari dagokion zerbaitegatik baizik. Alegia,
arratsaldeko 11.3o-rik ez baita.
Eman dezagun batek "Zeinen gau ederra!" esaten duela eta hamar bider
errepikatzen duela leku eta garai desberdinetan. Bistan da hor hamar esaldi
desberdin gertatzen direla, nahiz eta perpaus bakarra eta bera izan.
3