Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia
Share Embed Flag
Download ePaper

Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia

Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia

euskaltzaindia.net
from euskaltzaindia.net More from this publisher
26.08.2013 Views

4. Aurkarttzakoak (125) Eztakit emaztearen berririk eta alabaña ez naiz birjina (p. de Axular, Guero, 369) 4.7.2.3. Perpausaren hasieran kokatzen da maizenik alabaina adbertsatiboa, goiko adibideetan ageri den bezala. Dena den, ez dira gutxi lokaílua perpausaren barman daramaten perpausak, halere-ren inguro beretsuetan: (126) Nere otoitzak lagun egingo dizute. Auxe da nere burubidea. Badituzu, alabaina, Euskalerrían ni baino bereter jakintsuagoak, ugari (R. MI de Azkue, Ardi Galdua, 102-3) Ez dirudi, azkenik, oso maíz erabiltzen denik lokailu hau juntagaíluekin batera. Dena den, eta-rekin erabiltzen da inoiz: ikus, esaterako, (124) eta (125). 4.7.3. Alabadere Aurreko biak baino askozaz maiztasun urriagokoa da alabadere lokailua. Aurkaritza balioan, alabaina, bizkitartean eta horrelakoen parekoa da: (127) Aspaldikoa da errana, esperantzen erregia hit zela hospitalian la ozartÍa zela astoen berdhüdia Alabadere biak eztütianak mündian dü bide llabÜf eginen (J. Eguiateguy, Filosofo Huskaldunaren Ekheia, 244) (128) Biblia ezla mintzo emazten adinaz, salbü Sara, Judith la Anarenetzaz; bena Evarenaz hitzik eztü aipatzen, alabadere dakigü güziak erhautüstürik daudiala, gu ere halakatüren giradiala (J. Eguiateguy, Filosofo Huskaldunaren Ekheia, 189) Balio esplikatiboan ere erabil daiteke lokailu hau, izan ere-ren pareko: (129) Heldu da ordua, ela orai da, non egiazko adoratzaileek izpirituz ela zintasunean baitute adoraturen Aita; halabadere Aitak holako adoratzaileak ditu galdatzen (J. Duvoisin, Bible Saindua, lo 4,23) 115

Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-III 4.8. Dena deJa, dena den 4.8.1. Forma Bi lokailu hauek nondik sortu diren nahikoa garbi dagoela dirudi: bi perpaus fosilizatuz sorturiko esapide 000 lokuzio dira Hauexek dira lokailuon osagaiak: den (dan) adizki erlatiboa + -a mugatzailea lehen atala, eta adizki subjuntiboa (den) 000 adizkia + -(e)Ja menderagailua bigarrena. Egiturari dagokionez, hortaz, 'datorrena datorren, datorrena datorrela', 'dakiena dakien, dakiena dakiela' lirateke, e.a erabat parekoak dira. Desberdintasuna, aipatu berri ditugunak lokailu ez bilakatzean datza. Dena deJa eta dena den esapideek, aldiz, inoiz jatorrizko balioa gordetzen badute ere, sarritan lokailu eginik erabi1tzen ditugu. Ondoko adibideotan, esate baterak:o, jatorrizko balioa gordetzen dute: (130) Bai, kristinauba; zaarra bazara bere, borondate ona badozu ez ezer ixildu, ta edertuteko, dana dan legez esateko, aterako deutsuz konfesoriak bere itauniakaz pekaturik ezafienak (J.A. Moguel, Confesiño ona, 269) Horrelakoetan lehen atala, dena, bigarrenaren subjektua da eta haren balioa 'gauza guztiak', 'zer guztiak' litzateke: 'dena' den Jegez esateko eta 'dena' deJa Jainkoaren beharrean, hurrenez hurren. Lokailu funtzioa dutenean, berriz, lehen atal horrek, dena-k, 'zer guztiak' adieraren ordez, 'aurretik esandako guztia' adiera hartzen duela esan dezakegu: (131) Sainduak ez dira itsuak. Dena den, gobemadoreak galdeginik, manatu zion Frantsesek bere lagunari irakur zezon sakelan zuen papera (p. Narbaitz, Arradoy, San Frantses Jatsukoa, 229) Zenbait adibidetan, azkenik, erdibideko balioa somatzen dugu: horrelakoetan dena erlatiboa aurreko izen sintagmari dagokio, 000 hala izan daitekeela irudi dakiguke bederen; hau da, dena-ren aurrekaria ez da ordura arte esandak:o guztia, izen sintagma jakin bat baizik: 116 (132) Gerokoen igarmen izkutu ortaz dana dala, badana besterik ez diteke ikusi (Orixe, Aitorkizunak, 322) (133) Agindu onek eragozten dau, ifloren diruba, aziendia, edo balijoko gauzia, dana dala, jaubiaren errazuazko naijaren kontra, norberarentzat gura izatia (F. Bartolome, lcasiquizunac 11, 245)

<strong>Euskal</strong> Gramatika. Lehen Urratsak-<strong>III</strong><br />

4.8. Dena deJa, dena den<br />

4.8.1. Forma<br />

Bi lokailu hauek nondik sortu diren nahikoa garbi dagoela dirudi: bi<br />

perpaus fosilizatuz sorturiko esapide 000 lokuzio dira<br />

Hauexek dira lokailuon osagaiak: den (dan) adizki erlatiboa + -a<br />

mugatzailea <strong>lehen</strong> atala, eta adizki subjuntiboa (den) 000 adizkia + -(e)Ja<br />

menderagailua bigarrena. Egiturari dagokionez, hortaz, 'datorrena datorren,<br />

datorrena datorrela', 'dakiena dakien, dakiena dakiela' lirateke, e.a erabat<br />

parekoak dira. Desberdintasuna, aipatu berri ditugunak lokailu ez bilakatzean<br />

datza. Dena deJa eta dena den esapideek, aldiz, inoiz jatorrizko balioa<br />

gordetzen badute ere, sarritan lokailu eginik erabi1tzen ditugu.<br />

Ondoko adibideotan, esate baterak:o, jatorrizko balioa gordetzen dute:<br />

(130) Bai, kristinauba; zaarra bazara bere, borondate ona badozu ez ezer ixildu, ta<br />

edertuteko, dana dan legez esateko, aterako deutsuz konfesoriak bere<br />

itauniakaz pekaturik ezafienak (J.A. Moguel, Confesiño ona, 269)<br />

Horrelakoetan <strong>lehen</strong> atala, dena, bigarrenaren subjektua da eta haren balioa<br />

'gauza guztiak', 'zer guztiak' litzateke: 'dena' den Jegez esateko eta<br />

'dena' deJa Jainkoaren beharrean, hurrenez hurren.<br />

Lokailu funtzioa dutenean, berriz, <strong>lehen</strong> atal horrek, dena-k, 'zer guztiak'<br />

adieraren ordez, 'aurretik esandako guztia' adiera hartzen duela esan dezakegu:<br />

(131) Sainduak ez dira itsuak. Dena den, gobemadoreak galdeginik, manatu zion<br />

Frantsesek bere lagunari irakur zezon sakelan zuen papera (p. Narbaitz,<br />

Arradoy, San Frantses Jatsukoa, 229)<br />

Zenbait adibidetan, azkenik, erdibideko balioa somatzen dugu:<br />

horrelakoetan dena erlatiboa aurreko izen sintagmari dagokio, 000 hala izan<br />

daitekeela irudi dakiguke bederen; hau da, dena-ren aurrekaria ez da ordura<br />

arte esandak:o guztia, izen sintagma jakin bat baizik:<br />

116<br />

(132) Gerokoen igarmen izkutu ortaz dana dala, badana besterik ez diteke ikusi<br />

(Orixe, Aitorkizunak, 322)<br />

(133) Agindu onek eragozten dau, ifloren diruba, aziendia, edo balijoko gauzia, dana<br />

dala, jaubiaren errazuazko naijaren kontra, norberarentzat gura izatia (F.<br />

Bartolome, lcasiquizunac 11, 245)

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!