Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia

Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia

euskaltzaindia.net
from euskaltzaindia.net More from this publisher
26.08.2013 Views

4. Aurkarttzakoak (51) (...) beorri gizon ezkongaia la ni berriz alarguna...Ai nere gizarajua bizi izan bazan! (M. Sorna, Gabon. au ostatuba, 41) (52) Liburu gutxi bear da sagardoa potita egiteko: sagar ona. Ta edaten berriz bazekiagu! (A. Labayen, Euskal Eguna, 84) Gainera, bestaldetik eta horrelako lokailuekin batera ere erabiltzen da inoiz, (47) eta (48) adibideetan bezala. Aurkaritzako baina juntagailuarekin batera, berriz, askoz ere gutxiagotan erabiltzen da, arestian esan dugun bezala. 4.3. Ostera 4.3.1. Aditzondoa dugu ostera ere, goiko (7) adibidean ikusi bezala, berriz-en pareko gehienetan eta alderantziz-en pareko inoiz. Lokailu ere bada, ordea, eta horixe da hemen aztertuko duguna. Mendebaldeko euskalkietako lokailua da ostera, bizkaierazkoa bereziki. Berriz, aldiz eta horrelakoen baliokidea da. Hauek bezala, osagai baten ondoan erabiltzen da maiz, osagai hori aurreko perpauseko beste batí kontrajarriz: • (53) Oraindiflo, i bizi aiz; ni, ostera, aspaldiz-gero il niflunan (J. Zaitegi, Sopokel'en antzerkiak, 177) Perpaus osoa kontrajarriz ere erabiltzen da inoiz, ohizkoena ez bada ere: (54) -Eta mio andiak al dilo? -Miflik? Esatekorik eztauka euki. Oso nekatua dago, ostera; jausia, makal, eoon-itxura gelditu da (E. Erkiaga, Arranegi, 81) 4.3.2. Esan dugunez, perpaus barnean hartzen du maiz kokagunea osterak -berriz-ek, aldiz-ek eta horrelakoek bezala-, mintzagaia izan dahekeen osagai baten ondoan, hain zuzen. Ikus (43) eta: (55) Berein edanago ta bizkorrago egoten dira; ni, ostera, edanago eta illago, logureak erreten (R.M. de Azkue, Diccionario Vasco-Español-Francés) Zati handiago baten ondoan ere joan daiteke. Aditzaren ondoan askotan. Ikus (54) eta: 103

Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-m (56) Bildots eder bat erosi eutson. Zegaz ordaindu, ostera, txikirik ez eukan-da? (p. Bilbao, lpuin-barreka,l (0) Rasieran ere erabiltzen da inoiz, gutxitan bada ere: (57) Ikusirik guztijak diríala modu batekuak, dua galdubagaz eukan lotsia, eta dua gitxitubagaz bildurra. Ostera, biurtuten bada eurakgana galtzen dau leen geratu jakan lotsa eta bildur puskia(...) (E. Astadoa, Urteco Domeca, 145) Aurkaritzako beste zenbait lokailu bezala, harridurazko perpausen amaieran erabiltzen da inoiz ostera, harridurari indarra emateko 000: (58) Igel barrabanok atrapetako 003 zala-ta, Markolbek goizean eginiko arto ta ogi guztiak eskuratuta, osifiera bota eutsezan. Au bakarrik balitz ostera! (p. Bilbao, Ipuin-barreka,247) Esan dezagun, azkenik, ostera eta osterantzean ez direla nahasi behar. Ikus azkeneko honetaz dioguna lokailu hautakarien sailean. 4.4.Aldiz 4.4.1. Lokailu honen jatorrian ere aditzondo bat dugula esan genezake, zalantza handirik gabe. Remen, ordea, aldiz lokailua dugu aztergai, ez aldiz aditzondoa. Lokailu bezala ekialdeko euskalkietakoa dugu batipat, gaur egun euskara idatzian erabat zabaldua bada ere. Kontrakotasuna edo kontrastea adierazten du aldiz-ek ere eta, aurkaritza saileko beste zenbait lokailuk bezala, bigarren perpauseko osagairen baten ondo-ondoan kokatzen da maiz, osagai hori aurreko perpauseko beste bati kontrajarriz: (59) Lehenago hi baitinzan lengoajetan azkena,/ orai, a1diz, izanen iz orotako lehena (B. Dechepare, Linguae Vasconumprimitiae, 245) (60) Denbora hartan ohi nizin nik zugatik dolore,/orai aldiz zure faltaz mutatu niz ni ere (B. Dechepare,Linguae Vasconumprimitiae,155-6) Kontrajartzea aski argi dago bi adibide horietan, hala nola zeintzu diren nabarmenduriko osagaiak : 'lehenago / orain' eta 'denbora hartan / orain'. 104

4. Aurkarttzakoak<br />

(51) (...) beorri gizon ezkongaia la ni berriz alarguna...Ai nere gizarajua bizi izan<br />

bazan! (M. Sorna, Gabon. au ostatuba, 41)<br />

(52) Liburu gutxi bear da sagardoa potita egiteko: sagar ona. Ta edaten berriz bazekiagu!<br />

(A. Labayen, <strong>Euskal</strong> Eguna, 84)<br />

Gainera, bestaldetik eta horrelako lokailuekin batera ere erabiltzen da<br />

inoiz, (47) eta (48) adibideetan bezala.<br />

Aurkaritzako baina juntagailuarekin batera, berriz, askoz ere gutxiagotan<br />

erabiltzen da, arestian esan dugun bezala.<br />

4.3. Ostera<br />

4.3.1. Aditzondoa dugu ostera ere, goiko (7) adibidean ikusi bezala,<br />

berriz-en pareko gehienetan eta alderantziz-en pareko inoiz. Lokailu ere<br />

bada, ordea, eta horixe da hemen aztertuko duguna.<br />

Mendebaldeko euskalkietako lokailua da ostera, bizkaierazkoa bereziki.<br />

Berriz, aldiz eta horrelakoen baliokidea da. Hauek bezala, osagai baten<br />

ondoan erabiltzen da maiz, osagai hori aurreko perpauseko beste batí<br />

kontrajarriz: •<br />

(53) Oraindiflo, i bizi aiz; ni, ostera, aspaldiz-gero il niflunan (J. Zaitegi, Sopokel'en<br />

antzerkiak, 177)<br />

Perpaus osoa kontrajarriz ere erabiltzen da inoiz, ohizkoena ez bada ere:<br />

(54) -Eta mio andiak al dilo? -Miflik? Esatekorik eztauka euki. Oso nekatua dago,<br />

ostera; jausia, makal, eoon-itxura gelditu da (E. Erkiaga, Arranegi, 81)<br />

4.3.2. Esan dugunez, perpaus barnean hartzen du maiz kokagunea osterak<br />

-berriz-ek, aldiz-ek eta horrelakoek bezala-, mintzagaia izan dahekeen<br />

osagai baten ondoan, hain zuzen. Ikus (43) eta:<br />

(55) Berein edanago ta bizkorrago egoten dira; ni, ostera, edanago eta illago,<br />

logureak erreten (R.M. de Azkue, Diccionario Vasco-Español-Francés)<br />

Zati handiago baten ondoan ere joan daiteke. Aditzaren ondoan askotan.<br />

Ikus (54) eta:<br />

103

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!