Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia
Share Embed Flag
Download ePaper

Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia

Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia Euskal gramatika lehen urratsak. III - Euskaltzaindia

euskaltzaindia.net
from euskaltzaindia.net More from this publisher
26.08.2013 Views

4. Aurkarttzakoak aldatzen denik leku aldaketa horrekin. Horrela, (37) perpausaren ordez, beste honak:o hau ezar liteke, biak: erabat baliokide direlarik: (38) Mutila, berriz, erditoteldurik eta zorabildurik zegoen, Dorronsoroko alaba edenaren amrean Bestelak:o perpausetan ere horren antzeko erdibitzearekin egin dezakegu topo. Galde perpausetan, esaterak:o: (39) Leen ain zoragarri iruditu zitzaigun udaberriko zerua, goibeldu ta laftatu zaigu; basoaldean ain eder agiri zan loreak. bidariaren oinazpian burua makurtu bear izan duo Nora juan dira, berriz, gure inguruan oartzen genuzan irri-parreak? (T. Agirre, Uztaro, 312) Edo aditza isilpean gorderik agertzen denetan ere: (40) Gure ama emaiak becela ikusi zun, ikaratu gabe itz oriek naasi zitezkela, ta berela berezi zitun; nik ez, berriz, ark adierazi arte (Orixe, Aitorkizunak, 71) Gogoan hartu behar dena hau da: lokailua ez dela agertzen galdegai den sintagmaren eta aditzaren artean. Horrela, (41) adibideko perpausak: zuzenak: dira, baina ez (42)-koa: (41) Aitak amari gona gorria ekarri dio. Ilobak, berriz, osabari txapela ekarri dio / Ilobak osabari, berriz, txapela ekarri dio / Ilobak osabari txapela ekarri dio berriz. (42) *Aitak amari gona ekarri dio. Ilobak: osabari txapela, berriz, ekarri dio. Bestelak:o osagai batzuk bai, ager daitezke lokailuaren ezkerretara. Galde hitzak:, esaterak:o: (43) Inora ez darama adimentuak, bere ezina adieraztera baizik. Nora, berriz, sentimentuak? (Txillardegi, Leturiaren egunkari ezkutua, 136) Dena den, ohart gaitezen, hor galde hitzaren ondoren agertzen bada ere, ez dela aditzik ageri. Beraz, pentsa genezake aditza agerian balego hauxe genukeela: (44) Nora darama, berriz, sentimentuak? Ezin jardaitekeelarik hor ordea. 101

Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-m Aditzondoak ere ager daitezke lokailu honen ezkerrean: (45) Hala eginez, (...) oro xuxen gerthatzen dire; hala BOla berriz, berant jaikitzen denean, oro makhur gerthatzen ohi baitire (M. Duhalde, Meditacioneac gei premiatsuenen gainean, 48) 4.2.4. Juntagailu eta lokailuekin batera Aurrean juntagailuren bat 000 beste lokailuren bat baizik ez duela ere ager daiteke inoiz: (46) Kontzientzia batzuk dira eme, sentikor, minbera, hertsi: eta berriz bertze batzuk loti, hiI, lazo, zabaI, eta ez antsia (p. de Axular, Guero, 275) (47) -Biyotz nereko dama polita, asmoz muda zaite, auxen tori da: hamasei duroko urre fina, sendatu nai zazun nere mina. -Ez, jauna, ez ez; merezi bezin kopeta beltzez esango diyot ezetz ta ezeztz. -Gañera berriz, Juana Bixenta, utziko dizutet etxeko errenta (Bilintx, Bertso ta Jan guziak, 80) (48) Bai orixe! Bestaldetik, berriz, naiko eskasak ziran lenago ere gariak-eta (...) (T. Agirre, Uztaro, 132) Baita perpausaren hasiera hasieran ere: (49) Zein OOerki ta Iaster ikasten duten euskera gaztetxo euskara baflo enzuten ez duteenak. Berriz badator Euskalerrira erdaldun andi 000 azi bat, zein nekez, ta gaizki (J.A. Moguel, Confesioe ta comunioco eracasteac, 215) (50) Arpegia garbitzean (...) igarotzen bada eztarritik... ur tanta bat 000 beste, ez da baraurra galduko, ta ez eragotziko komunioa Berriz nork nai daki aora etorri dan txistu mea, nai loditzarra berriz irentsia gatik, komulgatu ditekela beldur gabe O.A. Moguel, Confesioe ta comunioco eracasteac, 237) Horrelakoetan badirudi perpausen arteko kontrastea markatzen dela, mintzagaia gehiegi berezi gabe. Dena den, esan behar da erabilera hau zaharkitua dela eta ez, beharbada, gomendagarriegia Gorago esan dugun bezala, emendiozko kutsua ere badu berriz-ek, topiko berria nabarmentzeko erabiltzen baita sarri askotan. Ez da harritzekoa, hortaz, eta juntagailuaren 000 emendiozko beste lokailuren baten lagun agertzea maiz. Axularrek, esate baterako, eurrez erabiltzen du eta berriz esapidea, (46) adibidean bezala. Berriz perpaus barruko ohizko lekuetan doala ere erabil daiteke bikote hori: 102

4. Aurkarttzakoak<br />

aldatzen denik leku aldaketa horrekin. Horrela, (37) perpausaren ordez, beste<br />

honak:o hau ezar liteke, biak: erabat baliokide direlarik:<br />

(38) Mutila, berriz, erditoteldurik eta zorabildurik zegoen, Dorronsoroko alaba<br />

edenaren amrean<br />

Bestelak:o perpausetan ere horren antzeko erdibitzearekin egin dezakegu<br />

topo. Galde perpausetan, esaterak:o:<br />

(39) Leen ain zoragarri iruditu zitzaigun udaberriko zerua, goibeldu ta laftatu zaigu;<br />

basoaldean ain eder agiri zan loreak. bidariaren oinazpian burua makurtu bear izan<br />

duo Nora juan dira, berriz, gure inguruan oartzen genuzan irri-parreak? (T.<br />

Agirre, Uztaro, 312)<br />

Edo aditza isilpean gorderik agertzen denetan ere:<br />

(40) Gure ama emaiak becela ikusi zun, ikaratu gabe itz oriek naasi zitezkela, ta berela<br />

berezi zitun; nik ez, berriz, ark adierazi arte (Orixe, Aitorkizunak, 71)<br />

Gogoan hartu behar dena hau da: lokailua ez dela agertzen galdegai den<br />

sintagmaren eta aditzaren artean. Horrela, (41) adibideko perpausak: zuzenak:<br />

dira, baina ez (42)-koa:<br />

(41) Aitak amari gona gorria ekarri dio. Ilobak, berriz, osabari txapela ekarri dio /<br />

Ilobak osabari, berriz, txapela ekarri dio / Ilobak osabari txapela ekarri dio<br />

berriz.<br />

(42) *Aitak amari gona ekarri dio. Ilobak: osabari txapela, berriz, ekarri dio.<br />

Bestelak:o osagai batzuk bai, ager daitezke lokailuaren ezkerretara. Galde<br />

hitzak:, esaterak:o:<br />

(43) Inora ez darama adimentuak, bere ezina adieraztera baizik. Nora, berriz,<br />

sentimentuak? (Txillardegi, Leturiaren egunkari ezkutua, 136)<br />

Dena den, ohart gaitezen, hor galde hitzaren ondoren agertzen bada ere, ez<br />

dela aditzik ageri. Beraz, pentsa genezake aditza agerian balego hauxe<br />

genukeela:<br />

(44) Nora darama, berriz, sentimentuak?<br />

Ezin jardaitekeelarik hor ordea.<br />

101

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!