01.08.2013 Views

saqarTvelos mecnierebaTa akademia

saqarTvelos mecnierebaTa akademia

saqarTvelos mecnierebaTa akademia

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

0<br />

<strong>saqarTvelos</strong> <strong>mecnierebaTa</strong><br />

<strong>akademia</strong><br />

SoTa rusTavelis saxelobis qarTuli<br />

literaturis instituti


ilia WavWavaZis TxzulebaTa<br />

akademiuri gamocemis<br />

m T a v a r i s a r e d a q c i o k o l e g i a<br />

mTavari redaqtori<br />

teqsti gamosacemad moamzada, SeniSvnebi da<br />

saZiebeli daurTo<br />

tomis redaqtori<br />

mxatvari<br />

~ilias fondi~<br />

2007<br />

3


6<br />

cisana yifSiZe, lamara SavguliZe<br />

ilia ilia WavWavaZe<br />

WavWavaZe<br />

TxzulebaTa TxzulebaTa TxzulebaTa akademiuri akademiuri gamocemis<br />

gamocemis<br />

gamocemis<br />

X X tomi<br />

tomi<br />

(anotacia)<br />

ilia WavWavaZis TxzulebaTa akademiuri<br />

gamocemis X tomSi Sedis 1888 wels gaz.<br />

`iveriaSi~ gamoqveynebuli publicisturi werilebi<br />

da qarTuli saTavadaznauro bankis sxdomebze<br />

warmoTqmuli sityvebi. toms axlavs rogorc<br />

samecniero aparati, aseve Tematuri, pirovnebaTa,<br />

geografiul saxelTa da periodul gamocemaTa<br />

anotirebuli saZieblebi.<br />

winamdebare tomSi Semavali werilebi ianvridan<br />

aprilamde momzadebulia cisana yifSiZis mier,<br />

xolo aprilidan wlis bolomde _ lamara<br />

SavguliZis mier.<br />

wels es orive nawili Seerwya erTmaneTs da<br />

mTel tomze Catarda saredaqcio samuSaoebi.


daudgromeloba<br />

tfilisi, 4 ianvari<br />

Zvelma weliwadma iWinWyla, iWinWyla da<br />

bolos sulis amoxdomaze rom mivida, gviTxra: nu<br />

geSinianT, tyuili farTifurToba iyovo,<br />

politikis cazed Tu nisli da burusia, mainc<br />

fiqri nurafrisa gaqvTo, arsaidam ar daiWeqavso.<br />

axali weliwadi baSvia jer da sakvirvelic ar<br />

aris mostyuvdes. gana kai niSani kia, rom axali<br />

weliwadi motyuebiT dawyebul iqmnas? mSvidobianoba,<br />

ra Tqma unda, friad sasurvelia da rac<br />

sasurvelia, imas kaci advilad ijerebs, magram<br />

tyuilis dakvebeba veraferi nugeSia axalis<br />

wlisaTvis: mTeli weliwadi sul tyuiliT ivlis.<br />

TviTon am 1888 wels amiT ara daakldeba ra, da<br />

Cven ki, adamianebs, Cveni dagvemarTeba.<br />

am nislsa da burusSi mcireodeni Suqi da<br />

naTeli rom win gavimZRvaroT, iqneba Zvelis<br />

weliwadis sicrues da orpirobas cotaodeni<br />

kbili movsWraT da mis mier samkvidrod<br />

datovebuls tyuils Tamasuqebs Zalianac ar<br />

mivendneT. jer yvelazed uwinares es unda vTqvaT,<br />

rom mSvidobianobis daurRvevlobis mizezi is ki<br />

ar aris, viTomc Sinagani garemoeba samSvidobod<br />

iyos yvelgan mowyobili da cixe Signidam ara<br />

7


htydebodes. am mxriT, ara gvgonia, kaci tyuils<br />

imedebs miendos. Sinagani mizezebi bevria saqmis<br />

aSlisa da awewvisaTvis da am wylulis gasam-<br />

Teleblad malamos Sedgena TviT imisTana mkurnalsac<br />

ki ver mouxerxebia, rogoric T. bismarkia.<br />

evropis SigneulobaSi didi mousvenari buRi<br />

htrialebs da yvelam icis SigniT datrialebuls<br />

buRs ra boloc mosdevs. marTalia, hcdiloben am<br />

buRs sarqveveli ar axadon, magram esec ician, rom<br />

gangeb dagubebuli buRi ris moqmedi da momavlinebelia.<br />

didxans saqmis ase datoveba SeuZlebelia,<br />

saSiSaria, xolo am xvalindels SiSs<br />

ufro hrCeoben, vidre dRevandelis dRis aSlasa<br />

da xelis gamoRebasa. rada? imitom, rom dRevandeli<br />

dRe moumzadebelia da aravin dajere-buli<br />

ar aris, bedi vis miawvdis xels burTis gamosatanad<br />

moednidam. amitomac didni momqmedni evropis<br />

politikaSi marto imis cdaSi arian, rom Zali da<br />

Rone garedamac moikribon, sxvisiTac gaimagron<br />

zurgi maSin, rodesac arafers ara hzogven Tavisi-<br />

Tac gaZlierebulni dahxvdnen uecars sve-bedsa.<br />

Sesdga amis gamo egredwodebuli samTa kavSiri<br />

germaniisa, avstriisa da italiisa da T. bismarki<br />

yvelas eficeboda, rom am samTa kavSirs sxva ara<br />

aqvs ra azrad, garda mSvidobianobis daurRvevlobisa.<br />

amasve iZaxoda avstria da nametnavad italia.<br />

am bolo xanebSi italiam rogorRac guli gaugrila<br />

samTa kavSirsa da sTqva, rom me arc jibe da<br />

arc xeli ar momdevs sxvisaTvis an fuli vxarjo,<br />

an kacio. am saxiT es samTa kavSiri Signidamve<br />

mohdunda da ablanduli gamodga da ara gviristiT<br />

nakeri.<br />

Tund egec ar iyos, gana marTla evropa marto<br />

am sams saxelmwifozea dandobili da sxva aravin<br />

aris? T. bismarkma es kargad icoda da radganac<br />

danarCenebSi inglisi yvelazed ufro sanatreli<br />

8


iyo germaniisaTvis, amitomac T. bismarkma ingliss<br />

dauwyo laquci da meoTxe mekavSired moiwvia.<br />

xolo inglisi egre advilad ar aeTreva xolme<br />

sxvis survilsa. inglisi minam erTxel gamosWris,<br />

jer aTasjer gahzomavs xolme. inglisma SeuTvala,<br />

rom didad sapatioa CemTvis TqvenTan erTad yofna,<br />

magram, ukacraod, me Cveulsa var yovel SemTxvevaSi<br />

Cems sakuTars interesebs vekiTxebode da marto<br />

im interesebis mixedviT vmoqmedobdeo, Tqveni<br />

kavSiri ki Tavzed momaxvevs Tqvens interesebsac<br />

da amiT xel-fexs ver Sevikravo.<br />

Cvena gvgonia, rom amisTana pasuxma Zalian ukan<br />

daswia saqme aSlisa. eseTi pasuxi imasa hniSnavs,<br />

rom xvalisa xvalem iciso da me dRes xel-fexSi<br />

borkils ar gaviyri; rasac xvale hmagonebs, ise<br />

moviqcevio. SiSic bismarkisa aq aris: xvalem rom<br />

safrangeTis momxreoba agonos imisTana Roniers<br />

saxelmwifos, rogoric inglisia, maSin saswori<br />

gamarjvebisa vin icis saiT gadiwevs. es SiSi<br />

umizezo ar aris, Tu gavixsenebT lord CerCilis<br />

yofnas ruseTSi da safrangeTisa da inglisis<br />

daaxloebas erTmaneTSi morigebiTa. erTsa da<br />

meorezedac xval dawvrilebiT movilaparakebT da<br />

exla ki amas vityviT, rom dRevandeli hoaraoba<br />

politikisa, tokva da nZreva sasworis uRlisa<br />

ufro imazea damokidebuli, Tu viskena iqms pirsa<br />

inglisi. inglisi, rogorca vsTqviT, jerxanad ise<br />

iqceva, rom orad gayofil evropis Sua sdgas da<br />

samoqmedod arc erTs mxares ar emxroba, radganac<br />

TviTveuli mxare calke gamoelis mis gadmobirebas.<br />

amasTan TviTon inglisic arc erTs mxares<br />

imeds ar uwyvets, da inglisis momxreoba xom<br />

TviTveulis mxaresaTvis metad saxarbielo da<br />

sanatrelia, amitomac, Cvena gvgonia, rom mizezi<br />

exlandelis politikis wajeg-ukujegobisa amaSi<br />

unda moinaxos da moiCxrikos.<br />

9


10<br />

TSi<br />

tfilisi, 5 ianvari<br />

lord CerCilis mosvla ruseTSi, Cvenis<br />

fiqriT, umizezo ar aris, Tumca evropis JurnalgazeToba<br />

ki irwmuneba, rom lord CerCili<br />

TavisiT wavida ruseTSi da araviTari<br />

diplomatiuri mindobiloba ara hqoniao. Cvena<br />

gvgonia, rom lord CerCilis misvla pirdapiri<br />

niSania inglisisa da ruseTis daaxloebisa im<br />

zomamde mainc, rom mosarigebels laparaks gza<br />

gaexsnas.<br />

marto Cven ara vfiqrobT ese. gazeTi<br />

“Indenpendance Belge”-i ambobs, rom SesaZloa ruseTis<br />

mTavrobam es SemTxveva gamoiyenos da Sesaferi<br />

RonisZieba ixmaros, rom inglisi gadauyenos samTa<br />

kavSirsao. meore mxriT, isic safiqrebeliao, rom<br />

lord CerCilis wasvla ruseTSi inglisma<br />

moiwadina imisTvis, rom orSi erTi amoirCios: an<br />

miudges samTa kavSirsa, an ruseTsa da<br />

safrangeTsao, imisda mixedviT, romeli mxare<br />

ufro sasargeblod eCveneba inglissao. vin icis,<br />

iqneba inglisma ukve icis, ras dahpirebia<br />

germaniao da exla ki hsurs Seityos, ras<br />

dahpirdeba ruseTi, Tu vincobaa mas miemxroba<br />

inglisio.


inglisis da ruseTis erTmaneTTan daaxloveba<br />

didi muqaraa osmaleTisaTvis. ruseTi Zalian<br />

emdureba osmaleTs, radganac bolgariis saqmeSi<br />

osmaleTi metad orWobad iqceva da vin icis,<br />

osmaleTs rom ruseTTan erTad Tavi gamoedo da<br />

gulaxdilad emoqmedna, iqneba bolgariis saqme ase<br />

ar awewiliyo da am awewvas bolo mohReboda.<br />

inglisic gulamRvreulia osmaleTzed am bolos<br />

xanebSi, jer imitom, rom egviptis konvencia<br />

osmaleTma TiTqmis Tavze daaxia inglissa da mere<br />

stambolSi raRac qseli gaaba, rom dRevandeli<br />

hedifi egviptisa tefik-faSa, kaci inglisisagan<br />

dayenebuli da inglisis saamuri, taxtidam<br />

gadmoabZanos da mis magier winandeli,<br />

inglisisagan gadayenebuli hedifi ismail-faSa, mama<br />

tafik-faSisa, dasvas. am qselis gabmisaTvis<br />

sulTanma ismail-faSas neba misca stambolSi<br />

dabinavebuliyo imisda miuxedavad, rom inglisi<br />

dids uarzed idga da uTvlida sulTans, magis<br />

neba ar misceo. exla vin icis, iqneba am orgziT<br />

gulnatkenma inglisma osmalos javris amoyra<br />

moiwadina da amisaTvis sxvas ukeTes ras ipovida<br />

evropaSi, Tu ar ruseTTan daaxlovebas. esec erTi<br />

mizezia, rom ingliss ruseTSi CerCilisaviT sando<br />

kaci gamoegzavna mosalaparakeblad.<br />

safrangeTsa da ingliss Soris dRes arc erTi<br />

imisTana TvalsaCino mizezi ar aris, rom<br />

daaxlovebas daeSalos. erTi suezis arxis saqme<br />

iyo, romelmac sakmaod didi SuRli Camoagdo<br />

safrangeTsa da ingliss Soris. jer kidev 1885 w.<br />

pariJSi gamarTes am or saxelmwifoTa laparaki<br />

mosarigeblad, magram ver mohSveldnen. am saganzed<br />

laparaki daiwyes xelaxlad 1887 wlis ianvarSi<br />

da 21 oqtombers 1887 wlisas gaaTaves morigebiTa<br />

ise, rom orive mxare kmayofili darCa. hebridisa<br />

da taitis kunZulebzed hqondaT kidev inglissa<br />

11


da safrangeTs erTmanerTzed samduravi da esec<br />

morigebiT da mSvidobianad gaaTaves 16-s noembers<br />

1887 wlisas da exla es orni saxelmwifoni<br />

ermanerTis keTilis msurvelni ufro arian, vidre<br />

mtrobisa. garda amisa, esec unda saxeSi viqonioT,<br />

rom gaZlierebam germaniisam amodena jarebis<br />

Senaxva moitana mTels evropaSi da germaniis<br />

bZanebloba metad mZime tvirTad daedva yvelas.<br />

amas yvelani hgrZnoben da nametnavad inglisi,<br />

romelsac karga xania WkvaSi ar mosdis germaniis<br />

farfaSoba evropaSi.<br />

yvela zemoxsenebuli rom erTad SevkriboT,<br />

advilad mivagnebT, ra atokebs dRevandelis<br />

politikis sasworsa xan iqiT da xan aqeT. Cvenis<br />

fiqriT, sasworis uRlis maqanebeli dRes<br />

inglisia, romelmac kargad icis Tavisis Tavis<br />

yadri da amitomac jer arc erTs mxares<br />

misdgomia da arc meores, vnaxoT sad ufro<br />

samjobinari iqmnebao. rom dRes inglisi ufro im<br />

mxriv aris midrekili, ra mxarec T. bismarks ar<br />

emxroba da WkvaSi ar mosdis, es jer imiTi<br />

mtkicdeba, rom T. bismarki TviTon ekurkureba im<br />

mxares, iqneba mec TviTon gavxde rasmeo, da mere<br />

imiT, rom Jurnal-gazeToba germaniisa rac Zali<br />

da Rone aqvs, iWaWeba da avad ixseniebs inglissa<br />

lord CerCilis ruseTSi wasvlis gamo, TiTqo<br />

alRo aRebuli aqvT, rom inglisi Sors ar aris<br />

miudges ruseTsa da safrangeTsao.<br />

12


sarbielze<br />

tfilisi, 7 ianvari<br />

germania dRes inglissa swamebs orpirobas da<br />

orgulobas. inglisi, mas aqeT, rac germania ase<br />

gahbatonda evropaSi, sul almacerad uyurebda<br />

germaniis farfaSobas. amas cxadad ambobda<br />

inglisi, roca mis saxelmwifo saqmeebs ganagebda<br />

liberalTa dasi gladstonis meTaurobiT. aki<br />

kinklaobac mouvidaT maSin gladstonsa da<br />

bismarksa. mas aqeT, rac inglisis saqmeebi Cauvarda<br />

xelSi konservatorebs, esenic ki Tumca gulSi<br />

hgrZnobdnen tkivilsa germaniis gabatonebis gamo,<br />

magram T. bismarks xaTrs unaxavdnen da, rac<br />

gulSi hqondaT, imis Tqmas cxadad vera hbedavdnen.<br />

germaniis gaZliereba rad unda afrTxobdes<br />

inglissa? sxva yvelafers, evropisaTvis saerTo<br />

mizezebs rom Tavi davaneboT da marto sakuTari<br />

interesi inglisisa viqonioT saxeSi, esec ki<br />

sakmao sabuTs aZlevs inglissa germanias eridos.<br />

germania veRar itevs xalxsa, metismeti viwroobaa<br />

mkvidrTaTvis da iZulebul xdis germanias xalxs<br />

sadme gared auCinos bina, weliwadSi, sul cota<br />

rom vsTqvaT, germaniidam, viwroobisa da umiwobis<br />

gamo, orasi aTasi kaci mainc ixizneba da gared<br />

13


gadis. es amodena xalxi SesaZloa mTlad<br />

daekargos germanias, Tu koloniebi ar daiWira<br />

sxva qveynebSi da iq ar daabinava gaxiznulebi.<br />

Sormxedveloba T. bismarkisa amas hgrZnobs da<br />

amitomac germania am xuT-eqvs weliwadis<br />

ganmavlobaSi ara erTxel waetana sxvadasxva<br />

adgilebs sxvadasxva qveynebSi dasaWerad. amis gamo<br />

SuRlic Camouvarda ispaniasTan da kinaRam omamde<br />

ar miaRwia am SuRlma. amasTan xom esec eWvgared<br />

aris, rom germaniam afrikaSi moiwadina<br />

koloniebis gamarTva da aq fexis mokideba. imas<br />

aRar vaxsenebT, rom sxvaganac xeli waiwvdina da<br />

inglisma da safrangeTma jibri gauwies da gZlad<br />

wawvdenili xeli daumokles.<br />

Tu Tavadi bismarki Sormxedvelia, arc<br />

inglisis saxelmwifo kacni arian Tvalmokleni da<br />

becni, amaT Zalian kargad ician, rom dRes iqneba<br />

Tu xval, germania sakolonio politikas unda<br />

ahyves da uamisod misi xsna da cxovreba Znelia.<br />

amas germania dResac iqmoda, rom Sin, evropaSi,<br />

bevri saSiSi da safrTxe saqme ara hqondes<br />

awewili da daulagebeli. raki germania sakolonio<br />

politikisaTvis moiclis da ise Zlieri iqmneba,<br />

rom am mxriTac Rone hqondes gaiwiv-gamoiwios,<br />

ueWvelia, win unda SeefeTos inglissa, romelic<br />

zRvaTa mflobelad cnobilia, koloniebiTa<br />

suldgmulobs, ikvebeba da cxovrobs da romelsac<br />

koloniebis SemweobiT dRes didi bazari uWiravs<br />

Tavis auarebel saqonlis gasasaReblad.<br />

ai moedani, saca inglisi da germania usaTuod<br />

unda erTmaneTs daejaxnen, Tu germania dReiszed<br />

metad gaZlierda, dReiszed metad gahbatonda da<br />

dReisze metad Rone moica. inglisi mohkvdeba da<br />

sakolonio politikaSi batonobas da<br />

upiratesobas aramcTu ar dauTmobs germanias,<br />

wilsac ki ar daudebs. inglisi rom ganzed udgeba<br />

14


germanias da almacerad uyurebs mis gandidebas da<br />

gaZlierebas, amisi mizezi es mosalodneli<br />

dajaxebaa evropis gared da, rasakvirvelia, rom<br />

inglisi samjobinarod hxedavs mis samermiso<br />

mters didi Rone ar mihyves samermiso<br />

brZolisaTvis.<br />

dRes ingliss amcneven, rom ufro germaniis<br />

winaaRmdegobas hrCeobs da ara hsurs, rom Tavisis<br />

mimxrobiT gaaZlieros egredwodebuli `liga<br />

mSvidobianobisa~, anu samTa kavSiri, romlis<br />

SedgenisaTvis T. bismarki ise Zlier iRvwoda. jer<br />

dResac inglisSi gamovida erTi wigni, dawerili<br />

Carlz darvinis mier da am wignSi es SiSi<br />

mermisisa inglisisaTvis cxadad gamoTqmulia.<br />

avtori am wignisa exlav urCevs inglissa, Sen<br />

Tavs upatroneo, germanias dResve guldagul<br />

dauxvdi da afrikaSi fexs nu moakidebinebo, Torem<br />

mere iqneba gvianRa iyoso.<br />

erTi sityviT, ingliss mizezi aqvs da<br />

sabuTiani mizezic, zurgi Seuqcios germanias da<br />

Tu samtrod ar gamoekidos, meSvelad mainc ar<br />

miekedlos. aravin icis, iqneba am mizezma<br />

imodenadac gasWras, rom inglisma Tu mxari ar<br />

misca, piri mainc ibrunos imaTken, visac guli<br />

natkeni aqvs germaniisagan. eseTi yofa da qceva<br />

inglisisa SemZlebelia sul mTlad Sescvalos<br />

evropis politika da saxelmwifoni erTmanerTSi<br />

sxvarigad moawyos. Cvenis fiqriT, dRes evropiis<br />

politika am xazsa da larzeda sdgas da imis<br />

mayurebelia, Tu inglisi ras gamoamJRavnebs Tavis<br />

Semdegis politikiTa. minam inglisi Tavis hosa Tu<br />

aras saqveynod da cxadad ar ityvis, evropa ise<br />

metnakleblobiT gayofilia dRes, rom arc erTi<br />

mxare omis atexas ver gahbedavs.<br />

15


16<br />

<br />

urTierToba<br />

tfilisi, 11 ianvari<br />

Cvena vnaxeT, rom inglisi veraferi saimedo<br />

saxelmwifoa germaniisaTvis, radganac germaniis<br />

gabatonebas da uSiSrad yofnas evropaSi<br />

aucileblad unda mohyves garedac gawev-gamoweva<br />

da es gared gawev-gamoweva usaTuod daajaxebs<br />

inglissa. aris evropaSi meore saxelmwifoc,<br />

romelTanac kavSiri didad sanatrelia<br />

germaniisaTvis da uromlisod sve-bedi germaniisa<br />

TiTqmis bewvzed unda ekidos. es saxelmwifo<br />

avstri-vengriaa.<br />

Cvens mkiTxvelebs ukve moexsenebaT, rom raki<br />

prusiam avstrias xeli daabanina germaniazed da<br />

gamodevna iqidam, mere SeerTebulma germaniam<br />

avstrias sxva moedani aniSna gasaZliereblad da<br />

samagieros asaRebad. es sxva moedani balkaniis<br />

naxevarkunZulia da aq germania, cxadliv Tu<br />

malulad, Zlier xels uwyobda da xels uwyobs<br />

avstriasa. amiT germanias hsurda da hsurs<br />

avtrias germaniis dakargvis mwvavi tkivili<br />

dauamos da danakargis samagieroTi gulic mougos.<br />

avstrias, damarcxebuls da dauZlurebuls<br />

germaniisagan sxva aRara darCa ra, garda imisa,


om unda asTrevoda germaniis politikas da imis<br />

nebazed earna. esec mohxda, 1866 wlidam<br />

dRevandlamde avstria marto germaniis<br />

mayurebelia da TiTqmis misis brZanebis momlodine.<br />

avstriis politika dReisamde am yofaSia.<br />

es aseTi yofa avstriisa Zalauneburia,<br />

garemoebisagan gamowveuli da garemoebazedve<br />

damokidebuli. Tumca am yofam avstrias piri<br />

balkaniis naxevarkunZulisaken aqmnevina, magram<br />

avstrias cali Tvali mainc isev germaniazeda aqvs<br />

darCenili da gulSi inaxavs imeds isev germaniaSi<br />

dabrunebisas. avstriam kargad icis, rom erTi dro<br />

aravis SerCenia da maxviliT gaZlierebuli<br />

SesaZloa maxviliTve dauZlurdes da maSin, vin<br />

icis, iqneba gzac gaixsnas dakargulis<br />

dabrunebisaTvis.<br />

am saxiT avstria, minam germania Zlieria,<br />

iZulebulia balkaniis naxevarkunZulzed miiqces<br />

mTelis Tavis RoniTa da Tu vinicobaa garemoebam<br />

eg Zliereba germaniisa rogorme Searyia, maSin<br />

bedniers SemTxvevas ar dahkargavs da germaniis<br />

isev xelSi Cagdebas usaTuod moiwadinebs.<br />

amitomac avstriis winaSe ornairni mcdelni<br />

arian dRes. erTis mxriT T. bismarki, romelmac<br />

icis, rom uavstriod evropaSi batonoba yovlad<br />

SeuZlebelia da yovels RonisZiebas hxmarobs,<br />

avstria ise magrad Caabas aRmosavleTis saqmeSi,<br />

rom arc angariSi da arc mocla aRara hqondes<br />

odesme germaniisaken gamoiwios gasabatoneblad.<br />

raki avstria egre Caebmis aRmosavleTis saqmeSi<br />

da germaniaSi gabatonebis survils am saqmes<br />

anacvalebs, maSin araviTari mizezi ar eqneba<br />

germaniasTan xeli-xels gadabmuli ar iyos da<br />

imasTan erTad da Tanxmad ar iaros. bosniisa da<br />

hercogovinis yovlad usabuTod daWera<br />

avstriisagan T. bismarkis saqmea da kargi mozdili<br />

17


naxtomic aris, rom avstrias aRmosavleTis<br />

saqmeSi kargad Seatopinos. dRes yvelani kargada<br />

hxedven, rom T. bismarks jerxanad angariSma ar<br />

umtyuna.<br />

meores mxriT mecadineoben, rom avstrias<br />

germaniaSi xelaxlad Sesvlis imedi ar moukveTon<br />

da daarwmunon, rom Tu evropaSi aSla ram<br />

mohxdeba da exlandeli imperia germaniisa<br />

damarcxdeba, SesaZloa avstriam Tavisi uwindeli<br />

adgili daiWiros germainiaSi, Tu aRmosavleTs<br />

Tavs daanebebs da aq sxvas dauTmobs moedansa.<br />

ra Tqma unda, rom arc erTi mxare arafers ara<br />

hzogavs Tanxebis micemisa da dapirebisaTvis.<br />

Wkviani diplomatia avstriisa amas kargada hxedavs<br />

da bolos gamoaCens, rogor gamoiyenebs avstria am<br />

orpirs garemoebas. dRes avstrias orive mxare<br />

erTsa da imave dros elaparakeba, rogorca sCans.<br />

ar viciT, romelis Tanxebi ufro saimedod<br />

eCveneba da es kia, rom avstria TiTqo cotaodnad<br />

gaucivda germanias da meore mxaresaken gadixara.<br />

amisi zogierTi niSnebia. marTalia, SesaZloa<br />

niSnebi niSnad dahrCes da politikis qaravani ki<br />

Tavis gzazed wavides, magram germaniisaTvis eg<br />

niSnebic didad Casafiqrebelia. germania, romelsac<br />

ori didi saxelmwifo, ruseTi da safrangeTi,<br />

amrezili uyurebs, am bolos xanebSi sul imis<br />

cdaSi iyo, rom xan erTi da xan meore<br />

gaecalkevebina da gaemartovebina. magram koWi<br />

alCud ver daujda. aravin icis: iqneba saqme ise<br />

wavides, rom TviT germania dahrCes martod da<br />

calked. amisaTvis bevri mizezia da sabuTi<br />

evropaSi. didebs emZimebaT germania da patarebi<br />

xom sulac hTriTian, veSapma ar gadagvylaposo.<br />

18


si<br />

tfilisi, 13 ianvari<br />

14 ianvari yovlad sadidebeli dRea yovelis<br />

qarTvelisaTvis. am dResa uqmobs, am dResa<br />

dResaswaulobs <strong>saqarTvelos</strong> eri da es dRea dRe<br />

micvalebisa Cvenis ganmanaTlebelis, mociqulTa<br />

sworis wminda ninosi. am Cvens, RvTismSoblis<br />

wilad xdomils qveyanas RvTismSoblisave locviT<br />

da kurTxeviT moevlina zegardamo STagonebuli<br />

wminda qalwuli, gadmolaxa Tavisis uZluris<br />

fexiTa mTani da kldeni, movida iq, `sadac<br />

RmerTni RmerTobdnen da mefeni mefobdnen~, pirqve<br />

daamxo salocavni kerpTmsaxurebisani da maTs<br />

adgilas aRmarTa jvari qristesi, jvari patiosani.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> erma gadixsna guli, Sig ganibniva<br />

igi jvari patiosani jvarcmulis RmerTisa da<br />

TviTonac jvars ecva da aravis ki ar Searyevina<br />

arc Tavisi guli da arc gulSi Rrmad da<br />

mkvidrad gabneuli jvari. mas aqeT xuTmeti<br />

saukunea da mTeli es xuTmeti saukune gulSi<br />

jvariT da xelSi xmaliT ibrZoda, iRvwoda,<br />

sisxlsa hRvrida qarTveli kaci da naTeli<br />

bnelzed veravin Seacvlevina.<br />

Cvenis istoriis saxeli da dideba, CvenTa<br />

didebulTa winaparTa saswaulTmomqmedi mxneoba,<br />

19


Tavganwirva, Tavdadeba, vaJkacoba sul im naTeliT<br />

aris gansxivebuli, im SaravandediT aris mosili,<br />

romelic `Zelma WeSmaritebisam~, wminda ninos<br />

madliT da RvawliT aRmarTulma, mohfina mTels<br />

Cvens qveyanasa. am Zelzed sxivosanis asoebiT<br />

qristes wminda sisxliT dawerili iyo da aris<br />

igi mcneba, romelic udidesia, uZlieresia yovels<br />

sxva mcnebazed: giyvardes moyvasi Seni viTarca<br />

Tavi Seni.<br />

am mcnebis moZRvars eTayvana Cveni qveyana; igi<br />

aRiara RmerTad da imas aunTo Tavisi guli wminda<br />

sanTlad, romelic dResaqamomde ar gamqrala da<br />

arc gahqreba, minam ar gahqreba TviTon qarTvelica.<br />

am kacTmoyvare RmerTisaTvis iwama Cveni<br />

qveyana, amas anacvala, mas Seswira yovelive, rac<br />

ki adamians sabednierod aqvs moniWebuli, eklis<br />

gvirgvini daidga Tavzed, xuTmeti saukune<br />

gulgaudreklad atara Tavpirdasisxlianebulma,<br />

Cvens dromde Seumwikvlelad moitana da tanjulma<br />

da wamebulma Cven _ Svilebs gadmoqvca,<br />

exla Tqven iciTo.<br />

eklis gvirgvinia, magram TvalmargalitiT<br />

morTuls gvirgvins riTi CamohrCeba? gvirgvini<br />

wamebisa WeSmaritebisaTvis, kacTmoyvarebisaTvis,<br />

gvirgvini wamebis maSvralTa da tvirTmZimeTa<br />

nugeSisaTvis, gvirgvini wamebisa erTmanerTis<br />

Zmurad da siyvaruliT gankiTxvisaTvis, mSierTa,<br />

mwyurvalTa, sneulTa, sapyarTa da patimarTa<br />

Svelisa da xsnisaTvis, obolTa, qvrivTa, upatronoTa<br />

SewynarebisaTvis _ nuTu yovelive es igiv<br />

Tvalmargalitebi da ufro ukeTesnic ar arian?<br />

didi wameba didbunebovanobis niSania, rogorc<br />

didi Zlevamosiloba. didi wameba igiv didi<br />

gamarjvebaa, romelic wilad hxvdeba xolme<br />

didbunebovans kacsa, xolo gamarjvebuli bednieria<br />

imitom, rom TviTonac stkbeba miT, rac<br />

20


gamarjvebas moaqvs da wamebuli ki TviT iwvis<br />

sanTelsaviT da sxvas ki unaTebs.<br />

amitomac ekliani gvirgvini wamebulisa ufro<br />

uangaroa, ufro mimzidvelia, ufro sagulmtkivneuloa<br />

da, maSasadame, ufro mSvenieri, sasaxelo<br />

da sadidebeli. marto am wamebulTa hloculobs<br />

kacobrioba, marto am wamebulTa aRiarebs igi<br />

wmindanebad da Tayvansa scems locviTa da<br />

kurTxeviTa.<br />

ekliani gvirgvini, Cvens dRemde motanili<br />

CvenTa winaparTagan, am mSvenierebiTaA hSvenis, am<br />

saxeliTa saxelovanobs, am didebiT hdidebulobs.<br />

Tu visme samarTlianad eTqmis, rom TviT daiwvnen<br />

da sxvas ki gza gaunaTeso, es Cvens mama-papas<br />

eTqmis da madlobelni Svilni lmobierebiT pirqve<br />

unda davemxoT maT saflavTa winaSe da vugaloboT<br />

dideba didebulTa da qeba qebulTa.<br />

am samarTlian qeba-didebisaTvis sxva ukeTess<br />

dRes ver amoirCevs qarTveli, Tu ar dRes, Cvenis<br />

ganmanaTlebelis saxsovrad dawesebuls. mogvevlina<br />

wminda nino, gvamcno da gvaswava qristes<br />

rjuli da axalma mSvenierma aRTqmam ganaaxla<br />

Cveni qveyana axalis cxovrebisaTvis. qarTvelma am<br />

rjuls, am axals aRTqmas SeuerTa Zvelisagan<br />

yovelive is, rac ki ram Zvirfasia adamianisTvis<br />

da rac Tavis dReSi ar daZveldeba, minam adamiani<br />

adamianobs: SeuerTa mamuli da erovnoba. es sami<br />

erTmanerTis Rirsi sagani ise Caiwnen, ise<br />

Caqsovdnen erTmanerTSi, rom rjulis dacva<br />

<strong>saqarTvelos</strong> miwa-wylis dacvad gardiqmna da miwawylis<br />

dacva _ rjulis dacvad. rjuli Cvenis<br />

mamulis, Cvenis erovnobis xmlad iqca zedmisevisaTvis<br />

da farad _ zedmoseulTaTvis.<br />

qristianoba, qristes moZRvrebis garda, CvenSi<br />

hniSnavda mTelis <strong>saqarTvelos</strong> miwa-wyals, hniSnavda<br />

qarTvelobas. dResac mTels amierkavkasiaSi<br />

21


qarTveli da qristiani erTisa da imave<br />

mniSvnelobis sityvebi arian. gaqristianebis magier<br />

getyvian, gaqarTveldao. Cvenma samRvdeloebam<br />

kargad icoda, rom mamuli da erovnoba, rjulTan<br />

erTad SeerTebuli, rjulTan SexorcTvisebuli,<br />

uZleveli xmalia da Seuleweli fari mtrisa<br />

winaSe. sityvas qadagebisas, swavlas, moZRvrebas<br />

sul imazed miaqcevda xolme, rom mamuli da<br />

erovnoba rjulamde gaapatiosnos, sarwmunoebamde<br />

aRamaRlos, aswios da yovelive am sams wmindas da<br />

udidess sagans, erTad SeerTebuls, TavdadebiT<br />

amsaxuros, TavgawirviT amoqmedos.<br />

ai sad da raSi hpoulobda Cveni uwindeli<br />

samRvdeloeba Tavis suliers da xorciels Rones,<br />

Tavis Zlierebas, pativiscemas! ai riT gaimagra<br />

samRvdeloebam sarwmunoeba qristesi am patara<br />

qveyanaSi, romelsac garSemo veSapi mtrebi exvivnen<br />

da hlamobdnen qristianoba Zirianad amoegdoT. ai<br />

ram moagerebina am patara qveyanas auarebeli<br />

mteri! mamuli da erovnoba miaSvela samRvdeloebam<br />

rjuls, rjuli _ mamulsa da erovnobasa da<br />

egred moZRvrebulma erma es sameba waimZRvara win,<br />

aTas xuTasi weliwadi omiTa da sisxlisRvriTa<br />

gamoiara da qarTvels binac Seunaxa da<br />

qarTvelobaca.<br />

am samTa uwmindaesTa saganTa SeerTebam aswia<br />

Cveni samRvdeloeba da daayena im maRal xarisxzed,<br />

sadac yoveli biji Rvawlia da samsaxuri qveynis<br />

winaSe. moRvawes da mosamsaxures yovelTvis didi<br />

pativi da saxeli aqvs da amitomac uwin<br />

sasuliero wodebaSi Sesvla da yofna did pativad<br />

da did Rirsebad miaCndaT. didni gvariSvilni,<br />

mefeTa ojaxisani da Zenic ki bednierad hracxdnen<br />

TavianT Tavs, Tuki eRirsebodnen sasuliero<br />

wodebis kacad gaxdomas, sasulierobaSi Sesvlas<br />

da samsaxursa. yvelam icoda, ra mZimea jvari<br />

22


qristesi, jvari mamulisa da erovnobisa da<br />

saxelic moRvawisa am simZimeSi iyo, es simZime<br />

apatiosnebda Rvawlsa, es tvirTi asxivosnebda<br />

samsaxursa da am patiosnebasa da sxivosnobaSi iyo<br />

Tavmowonebac da jildoc moRvawisa.<br />

am saxiT wminda ninos mociqulobiT mofenilma<br />

da damkvidrebulma qristianobam gvixsna Cven<br />

aramcTu sulierad, aramed xorcieladac. ima<br />

udidesma moZRvrebam, romelic qriste RmerTma<br />

mouvlina qveyanas xsnad da cxonebad, Tavisi<br />

Zlevamosili kalTa gadaafara CvenSi Cvens mamuls,<br />

Cvens erovnobas, viTa obolni Seikedla, Tavisis<br />

RvTaeburis Zal-RoniT gamohzarda, Sehmosa,<br />

STaudga guli rkinisa, gaumZRvara jvari patiosani<br />

da Zeli WeSmaritebisa da ai aTas xuTasi<br />

weliwadia am Zal-RoniT qristianobam Segvinaxa<br />

Cven Cveni miwa-wyali, Cveni ena, Cveni vinaoba, Cveni<br />

erovnoba.<br />

qristianobis mofena da damkvidreba TviTon<br />

calked, TavisTavad didi Rvawlia da, rom<br />

qristianobam qviTkirsaviT Segvkra da gagvamagra,<br />

rom qristianoba gagviZRva mamulisa da erovnobis<br />

SerCenisa da xsnisaTvis, Rvawli igi gviorkecdeba,<br />

gvididdeba, gviZlierdeba. eg gaorkecebuli, eg<br />

gandidebuli Rvawli dagvdo Cven Cvenma<br />

ganmanaTlebelma wminda ninom. ai riT aris marTla<br />

sadidebeli, marTla sadiddResaswaulo igi dRe,<br />

rodesac Cveni eklesia didebiT ixseniebs am<br />

mociqulTa swors qalwulsa. ama RvTaeburis<br />

madliT mosilma mociqulma dagvawafa dauSrobels<br />

wyaros RvTaeburis WeSmaritebisas da mogvivlina<br />

igi moZRvreba, romelmac iSvila Cveni mamuli,<br />

Cveni erovnoba da erTsac da meoresac upatrona<br />

dRemde.<br />

kurTxeul xar Sen dedaTa Soris! dideba<br />

Senda, dideba!..<br />

23


24<br />

<br />

`meurne~<br />

tfilisi, 16 ianvari<br />

CvenSi saliteraturo moRvaweoba saerTod da<br />

Jurnal-gazeTobis saqme sakuTriv, jer kidev<br />

sxverpls iTxovs moRvawisagan. Jurnal-megazeTe,<br />

garda imisa, rom uwyalo Sromas unda<br />

daetyvevinos, dro da Jami unda Seswiros da<br />

Tvalebi gaiwyalos auarebel jafisgan, xSirad<br />

iZulebulia yovels amas Tavisi cotad Tu bevrad<br />

SeZlebuli jibec zed daabertyos. amnairad<br />

orgziTve unda gaiWiros saqme da gaiorkecos<br />

uamisodac mZime da rTuli saqme mwerlobis da<br />

moRvaweobisa. Cven aq imas aRar vaxsenebT, rom<br />

koRo-buzebis bzuilsac unda gauZlos da<br />

WiaRuebis ukbilo kbenasaca.<br />

amitomac, roca CvenSi kaci vinme Tavs imetebs<br />

da Jurnal-gazeTobas xelsa hkidebs, didis<br />

pativiscemiT saxsenebelia, da umadurobad<br />

migvaCnia, Tu vinme gulistkiviliT da siyvaruliT<br />

ar moeqca amisTana cotad Tu bevrad<br />

Tavganwiruls kacsa.<br />

ra Tqma unda, rom yvelgan da nametnavad<br />

CvenTan yovelgvars Jurnal-gazeTobas pirvel<br />

xanebSi bevri nakli, bevri uZlureba da uRonoba<br />

zed dahyveba xolme, magram amas ki aRaravin


hkiTxulobs, ra Znelia, rom pirvel xanSive axali<br />

saqme, axali dawyobileba, nametnavad axali<br />

saliteraturo organo, mTelis savsebiT, mTelis<br />

sisruliT gamogviCndes da dagvenaxos. amis<br />

argamkiTxveli, amis arSeugnebeli didis Wkuis<br />

patroni ar unda iyos, rogorc is, romelic<br />

moiTxovs, rom dRevandel dRes dargulma vazma<br />

dResve, dargvisave umal, yurZeni daisxas. Cvena<br />

gvgonia, rom amisTana damwunebeli kaci arc kargis<br />

gulisa unda iyos, imitom rom kargi da patiosani<br />

guli ar daavalebs kacs, SeuZlebeli SesZelio,<br />

da arc usayvedurebs, ratom ar SesZelio.<br />

yvelas Tavisi dro aqvs, Tavisi Jami, Tavisi<br />

garemoeba da mizezi, da amaebs Tavzed veravin ver<br />

gadaaxteba, imitom, rom am qveynierobazed araferi<br />

hCndeba, araferi ibadeba savsebiT, sisruliT da<br />

damTavrebiT. yvelafers Tavisi asaki aqvs zrdisa,<br />

warmatebisa da damTavrebisa da es xSirad<br />

aviwydebaT waramarad molaqlaqeTa, romelTac<br />

hgoniaT, rom raki mamalsaviT hyivian da<br />

boTverasaviT iyefebian, sofeli TavisTavad uecrad<br />

aSendebao. yiviliT da yefiT soflebi rom<br />

Sendebodes, maSin tyuilubralo laqlaqsac fasi<br />

daedeboda da ara gvgonia maSin eg exla ufasuri<br />

laqlaqi visme sulelebisaTvis da<br />

WkvapariebisaTvis daeTmo. egredwodebuli Widili<br />

arsebobisaTvis amis nebas ar miscemda.<br />

ybeds munji daaCumebso, naTqvamia. Cvenc am<br />

waramarad molaqlaqeebs davumunjdeT da<br />

mivmarToT im sagans, ramac zemoxsenebuli<br />

gvaTqmevina.<br />

axalma weliwadma mogvivlina axali moZme.<br />

daibada `meurne~. saxeli da dideba im kacs, vinc<br />

eg friad saWiro saqme iTava da ar SeuSinda arc<br />

jafas, arc xarjs, arc gulRvarZlobas<br />

zogierTisas, romelsac CvenSi wesad aqvs kicxva-<br />

25


kicxviT pirvel xanSive guli mouklas saqmis<br />

damwyebsa, xalisi gaufuWos da umadurobis Sxami<br />

gadaasxas wminda saqmes. Cven amiTi imisi Tqma ar<br />

gvinda, rom Tu ram nakli eqmneba am axals gazeTs,<br />

amazed xma aravin amoiRos. `meurnes~ redaqcia<br />

imodenad mixvedrilia, rom TviTonac ar ikadrebs<br />

es mosTxovos Cvens sazogadoebas da amasTan<br />

Zalian kargadac icis, ra Zneli da rTuli saqme<br />

aqvs natvirTi, da aq yvelas gulis mogeba,<br />

yovelisfriT savseoba, yovlad SeuZlebelia.<br />

amitomac yovels keTilmyofels Cvenis qveynisas<br />

farTo gza aqvs gaxsnili Tavisi rCeva amcnos<br />

redaqcias, Tavisi azri gauziaros, xolo<br />

`meurnis~ redaqcias sruli sabuTi da sruli<br />

simarTle aqvs, yvelas Cvengans mosTxovos<br />

pativiscemiT moqceva, gulwrfeli da<br />

gulmtkivneuli rCeva da azri.<br />

Cveni zne literaturuli metad garyvnilia da<br />

zogierTebis mowyalebiT jer karga xani gaivlis,<br />

vidre Tavis bazars dahkargavs tyuili sisini,<br />

tyuili bzuili ukbilo mtrobisa da Surisa,<br />

avyiaobis da kaparCxianobis uRono zedmoseva<br />

kbenisaTvis da dabaxanuri pirwylianoba lanZRvisa<br />

da TrevisaTvis. Cveni guliTadi survili, Cveni<br />

gulwrfeli rCeva yovelT uwinares is aris, rom<br />

Cvenma moZmem `meurnem~ arasfers amisTanas yuri ar<br />

aTxovos, Tvisi mxurvale mecadineoba ar moaklos<br />

Tavis saqmesa, ar gauneldes, ar gaugrildes Tavis<br />

mZime movaleobas da sulmdablobis Cirqiani<br />

umaduroba sulmdablobasve mianebos. Cven viciT,<br />

ra Znels saqmes mohkida `meurnis~ redaqciam xeli,<br />

Cven viciT, ra siZneles unda SeeWidos<br />

yovelisfriT da yovelis mxriT, Cven viciT,<br />

ramodenad unda gaiWiros Tavi SromisaTvis,<br />

ramodenad unda gamoimetos jibe xarjisaTvis. da<br />

marto am sabuTiT SegviZlian utyuarad vsTqvaT,<br />

26


om `meurnis~ daarseba, gaZRola da warmarTva<br />

sxverplia, Tavis gawirvaa.<br />

imedi gvaqvs, rom Cveni amisTanaebSi gulgrili<br />

sazogadoeba dRes iqneba Tu xval dainaxavs am<br />

sxverpls, am uangaro samsaxurs `meurnisas~, imedi<br />

gvaqvs, rom TviTon `meurnec~ Tavisis sikeTiT da<br />

warmatebiT Tavs moawonebs mamulis patronebs da<br />

momvlelebs da `meurne~ Tavis drozed sayvarel<br />

gazeTad Seiqmneba da aucilebel saWiroebad<br />

yovelis ojaxisaTvis sofelSi. magram minam petre<br />

movidao, pavles tyavi gasZvrao, naTqnamia, da ai<br />

Cveni gulgrili sazogadoeba ras unda Caufiqrdes<br />

dResve: sircxvilia, sircxvili, kacma uangarod<br />

iSromos, usasyidlod jafa gaswios CvenTvis da<br />

Cven imodenad daunaxavni viyvneT, rom xarjis<br />

gasastumrebeli Ronsac ki ar vaZlioT.<br />

27


28<br />

<br />

sakiTxebze<br />

tfilisi, 18 ianvari<br />

kavkasiis sastatistiko komitetma SarSan erTi<br />

kargi samecniero ganZi SesZina kavkasias saerToda<br />

da Cvens qveyanas sakuTriv. man ganizraxa yoveli<br />

sastatistiko cnobani amoekribna egredwodebul<br />

`saojaxo siebidam~, romelnic Sedgenil iqmnen<br />

imisaTvis, rom utyuari angariSi hqonoda<br />

mTavrobas mkvidrTa ricxvisa samxedro<br />

begarisaTvis mosawodeblad da amasTanave imis<br />

sacnoblad, Tu ramdeni ojaxia imisTana, romelsac<br />

unda gaeweros sakomlo gardasaxadi.<br />

kavkasiis sastatistiko komitetma miando b-ns<br />

zeidlicsa, rogorc mTavars redaqtors, amokreba<br />

am sastatistiko cnobebisa, maTi ganxilva da<br />

SemuSaveba da mere dabeWdva imisda mixedviT<br />

ramodenadac es saintereso masala mecnierebisa<br />

mzad iqneba dabeWdvisaTvis. amasve, b-ns zeidlics,<br />

daavala komitetma samecniero TvaliT ganixilos<br />

yovelisferi da samecnierod SeimuSavos.<br />

dRes aqamomde b-nma zeidlicma dahbeWda oTxi<br />

rveuli. pirveli rveuli, romelic ipyrobs 115<br />

gverdsa, zaqaTalis olqs ekuTvnis, meore _<br />

axalqalaqis mazras, mesame _ Savi zRvis olqs<br />

(Черноморский Округ) da meoTxe _ darRos olqs


daRistanSi. siRnaRis mazris cnobanic mzad aris,<br />

xolo jer ibeWdeba da ar gamosula stambidam.<br />

Cven es oTxi rveuli dRes mogvivida da marto<br />

movaswariT xeldaxel gadaTvaliereba. rveulebi<br />

rigianad da lamazad aris dabeWdili da savsea<br />

saintereso cnobebiT, romelnic sakmao codniT<br />

Tav-Tavis adgilas rigzea dalagebuli. Cven dRes<br />

marto erTs friad sayuradRebo sagans SevniSnavT<br />

da am saganzed gavuwevT saubars Cvens<br />

mkiTxvelebs. es sagani miT aris SesaniSnavi, rom<br />

imisTana cnobas gvaZlevs, romelic pirdapir<br />

epirispireba da ar eTanxmeba sastatistiko<br />

mecnierebis sazogado daskvnasa.<br />

sastatistiko mecnierebas gamorkveuli aqvs,<br />

rom TiTqmis yvelgan evropaSi dedakacTa ricxvi<br />

sWarbobs mamakacTa ricxvsa. marTalia, mecniereba<br />

amasTan imasac ambobs, rom es metnakleboba<br />

zogjer hmatulobs, zogjer hklebulobs, magram<br />

arasodes ise ar icvleba, rom mamakacTa ricxvma<br />

gadaaWarbos. es ambavi miT ufro SesaniSnavia, rom<br />

dabadebiT mamakacTa ricxvi yovelTvis metia<br />

dedakacTa ricxvzed da maSasadame mamakacni unda<br />

ricxviT aRematebodnen dedakacTa. saqmiT ki ese ar<br />

gamodis. mecnierebas gamocnobili aqvs, rom<br />

xuTmetis wlis asakamde am orisave sqesis ricxvi<br />

Tanasworia da am asaks Semdeg ki mTels danarCens<br />

asakobaSi dedaTa rocxvi metia.<br />

yvelgan da yovelTvisao, ambobs mecniereba, vaJi<br />

ufro bevri ibadeba, vidre qalio, magram esec ki<br />

SeniSnulia, rom yrmobaSive sikvdiliTac vaJi meti<br />

ixoceba vidre qalio. es aris mizezi, romelic<br />

hmoqmedobs am oris sqesTa metnaklebobazed, jer<br />

roca asaksruli ar aris arc vaJi da arc qali.<br />

roca asaki ematebaT da sisruleSi Sedian,<br />

mamakacTa cxovreba ufro bevrs sxverpls iwiravs,<br />

radganac cxovrebas mamakacisas ufro bevri<br />

29


faTeraki da gansacdeli sdevso, magaliTebr,<br />

omebi, mogzauroba, zRvaSi mimavloba, mZime muSaoba<br />

madnebis xaroebsa da TxrilebSi da sxvani<br />

amisTanani.<br />

es faTerakiani da gansacdeliani cxovreba<br />

mamakacisa mohyvandaT Zvels mecnierebs imis<br />

mizezad, rom dedakacTa ricxvi yvelgan metia<br />

mamakacTa ricxvzed. xolo am ukanasknel xanebSi<br />

mecnierebam eWvi Seitana da ambobs, rom am<br />

metnaklebobis mizezi sul sxva unda iyos da<br />

maincdamainc es mizezebi ufro Rrmad mimalulni<br />

da Sors arian imaTzed, rac aqamomde egonaTo. am<br />

saxiT dedakacTa mamakaczed nametnoba Tumca<br />

mecnierebisagan aRiarebulia da damtkicebuli,<br />

magram amisi mizezi ki jer aqamomde gamorkveuli<br />

da napovni ar aris da elis mecnierebis sabuTians<br />

sityvas.<br />

am sazogado movlenas ar eqvemdebareba<br />

evropaSi mxolod belgia, italia, saberZneTi,<br />

serbia da ruminia da iqneba osmaleTica. am<br />

qveynebSi as mamakaczed sul cota rom vsTqvaT<br />

93 1 / 10 dedakaci modis, sul bevri _ 99 4 / 5. ra<br />

Tqma unda, rom evropiis sxva did qveynebSiac aris<br />

imisTana calke adgilebi, saca mamakacni ricxviT<br />

sWarboben dedakacTa, magram TviTveuli eseTi<br />

qveyana, erTad aRebuli, mainc dedakacTa<br />

nametanobas warmoadgens. mecnierebam jer<br />

zedmiwevniT ar icis, ra mizezia dedakacTa<br />

nametanobisa, sayovelTaod SeniSnulisa, da ra<br />

mizezia mamakacTa nametanobisa, gansakuTrebiT<br />

zogierTgan calked aRmoCenilisa, Tumca zogierTs<br />

mizezs ki gvisaxelebs mgoniaobiT.<br />

erTis sityviT, mecnierebas ueWvel<br />

WeSmaritebad miRebuli aqvs, rom ricxvi dedaTa<br />

sqesisa TiTqmis yovelTvis metia mamakacTa<br />

30


icxvzed da orTaSua ricxvi metobisa isea, rom<br />

21-s dedakaczed modis 20-i mamakaci.<br />

CvenSi sul sxva aRmoCenila. zaqaTalis olqSi,<br />

axalqalaqis mazraSi da Savi zRvis olqSi<br />

(Черноморский Oкруг) yvelgan dedakacTa ricxvi<br />

naklebia mamakacTa ricxvzed, xolo darRos<br />

olqaSiRa sWarbobs. zaqaTalis olqSi 53 2 / 3<br />

mamakaczed modis 46 1 / 3 dedakaci, axalqalaqisaSi _<br />

52 1 / 2 mamakaczed modis 47 1 / 2 dedakaci, Savi<br />

zRvisaSi _ 54 2 / 3-zed 45 1 / 3-i, xolo darRosaSi _<br />

49 3 / 4 mamakaczed modis 50 1 / 4-i dedakaci.<br />

metad RirsSesaniSnavi sagania es ambavi<br />

mecnierebis mkvlevarisaTvis rogorc zogadidam<br />

gamorCeuli da gamosaTvleli. rasakvirvelia, jer<br />

minam kavkavsiis Taobazed saerTod da<br />

amierkavkasiazed sakuTrad sruli cnobani ar<br />

daibeWdeba, adrea raime gadawyvetili iTqvas am<br />

saganzed. xolo Tu danarCen adgilebSiac aseTi<br />

Warboba aRmoCndeba mamaTa sqesisa dedaTa sqeszed,<br />

es ambavi metismetad Caafiqrebs mecnierebs da amis<br />

mizezis povna da axsna bevrs gauZlierebs<br />

wyurvils Ziebisas da kvlevisas. marTlada ra<br />

mizezi unda iyos, rom mkvidrT mricxveloba<br />

CvenSi sqesobis mixedviTa aramcTuU emowmeba, ase<br />

pirdapir ewinaaRmdegeba kidec mecnierebisagan<br />

miRebul daskvnasa? nuTu saintereso ar aris jer<br />

amis axsna da gamokvleva da mere imis gamorkveva,<br />

Tu ras hniSnavs da ras moaswavebs es aseTi<br />

gansakuTrebuli ambavi?<br />

31


32<br />

yorani<br />

tfilisi, 19 ianvari<br />

aris qveyanazed bevri imisTana sagani, romlis<br />

gamoc hoc iTqmis da araca, radganac sagani an<br />

gamoZiebuli ar aris jer mTlad an metad rTulia<br />

da daxlarTuli da jer kacis Tvali ver<br />

mimwvdara mravalgvaris xlarTis erT krebulad<br />

danaxvisaTvis. aq amisTana saganzed bevri sabuTi<br />

aqvs kacs gaabas saubari, Tavisic sTqvas da<br />

sxvasac misi aTqmevinos. xolo qveynierobazed<br />

bevri imisTana sagnebic aris, romelT viTarebac<br />

cxadia, rogorc orjel ori _ oTxi. aq saubaris<br />

gabma da erTmanerTTan laparaki, sagnis viTarebis<br />

gadatrial-gadmot-rialeba, waRma-ukuRmad Treva<br />

da wewva, meti bargia. amisTanaebze laparaki<br />

sulgrZelobaa imis mxriT, vinc iZulebulia<br />

eCiCinos meores, rom orjel ori oTxiao, da imis<br />

mxriT ki, vinc am CiCinisaTvis visme<br />

iZulebulhyofs, metismeti sibriyvea da gonebis<br />

daxSuloba.<br />

magram ras izam, rom dRe ar gava, imisTana<br />

kacs ar Sexvde, romelsac bevri kveric rom<br />

uraxuno TavSi, ver gaagoneb, ver daanaxveb orjel<br />

oris oTxobas, Sesdgeba gaqir saxedarsaviT erTs<br />

uarzed da, rac gind bevri niSaduri moscxo, win


ijsac ver gadaadgmevineb, aras hozed ver<br />

Seacvlevineb. zogs es gaqiri dabadebiTve aqvs<br />

TiTqo dayolili da zned gadahqcevia, zogma ki<br />

gaqiri gangeb icis, imitom rom sarfaa, gaqirs<br />

gamorComac mosdevs, da sarfa da gamorComa xom<br />

dRevandelis dRis macxovrebeli sulia. am<br />

ukanasknelis juris gaqirebi metismetad<br />

gamravldnen da fexs ise ar gadasdgams kaci<br />

CvenSi, rom mTels amisTana jgufs ar wamohkras.<br />

aba imazed cxadi da ucilobeli ra aris, rom<br />

mosamarTles moCivaris ena unda usaTuod esmodes<br />

imitom, rom Tavis yuriT gagonili, Tavis yuriT<br />

smenili ufro utyuaria, ufro zedmiwevnilia,<br />

ufro marTalia da, radganac marTalia, ufro<br />

Seucdomels sabuTs aZlevs Seucdomelis gankiTxvisa<br />

da ganaCenisaTvis. mosamarTle da<br />

moCivari, romelTac erTmanerTisa ar esmiT,<br />

erTmanerTis ena ar ician, erTmanerTisaTvis<br />

munjebic arian da yrunica. amisTana mosamarTle<br />

da moCivari erTmanerTisaTvis aRar arian da amaTi<br />

erTad Sehyra swored imasa hgavs, rom mkvdari<br />

mkvdars aekida, saflavamde wamiReo.<br />

CvenSi didi xania naTqvami, rom `saca gageba ar<br />

aris, kargvaa samarTlisao~. aba WkvaTamyofelma<br />

kacma am ubralos da martivad Tqmuls<br />

WeSmaritebas saidamac hnebavs mouaros, Tu erTi<br />

iotis-odena imisTana ram upovos, rom im napovnis<br />

meoxebiT am WeS-maritebas mcireodeni Crdili<br />

uaryofisa Wkvazed xelauReblad miayenos. amas ra<br />

didi lari da xazi unda, rom mTqmels gamgoni<br />

unda da kargi gamgonica, da Tu mTqmels da<br />

gamgons erTmanerTis ena ar esmiT, iq arc Tqmaa da<br />

arc gagoneba, maSasadame, arc gan-kiTxvaa da arc<br />

samarTali.<br />

`Новое Обозрение~-m Tavis meTaurs werilebSi<br />

saWirod dainaxa zogierT publicistisaTvis<br />

33


yurebidam bamba gamoecala da es orjel ori _<br />

oTxi rogorme CaewveTna. Tqvenc ar momikvdeT,<br />

daiwyes bRavili upatrono ZroxasaviT im<br />

zogierTebma: vis gaugonia, rom mTqmels gamgoni<br />

undao, da Tu unda, mTqmelma iswavlos gamgonis<br />

enao. Cveno Wkuis kolofno batoneboo, upasuxa<br />

`Новое Обозрение~-m: _ mTqmelni aTasni da aTi<br />

aTasni arian da gamgonebi ki TiTo-orola, da Tu<br />

swavlaa, am TiTo-orolas swavleba ufro advili<br />

ar aris, vidre aTasebisa da aTi aTasebisao:<br />

samarTali imisTana ram aris adamianisaTvis, rom<br />

marto Tavis daniSnulebas unda emsaxurebodes, da,<br />

Tu samara-Tali ors kurdRels gamoudga, verc<br />

erTs ver daiWerso.<br />

gaiba amazed laparaki da Cven marto<br />

sulgrZeleba `Новое Обозрение~-si gvikvirda, rom<br />

cercvs kedels amaod ayrida. raki `Кaвказ~-is<br />

publicistebma ar imorcxves da kacTa naTesaobas<br />

tanisamosiT arCeven, raki qveynis sasacilod<br />

TavmowonebiT gamoacxades, rom Cven nu gvexumrebiT,<br />

amierkavkasiis avkargianoba zedmiwevniT<br />

gviswavlia imisTana avtoritetebisagan, rogorc<br />

laqiebi da mzareulebi ariano, aba amis Semdeg<br />

rogorRa gauyad-ra Tavi `Новое Oбозрение~-m da ar<br />

moerida imaTTan laparaksa. nuTu `Новое Oбозрение~s<br />

dahviwyebia, rom mkvdari ar gacocx-ldeba da<br />

yorani ar gaTeTrdeba, rac ginda hxexo qviSiTa. an<br />

ra saWiroa? rwmenasTan rom hqondes kacs saqme,<br />

kidev ho, maSin Tqmasa da laparaks sabuTi aqvs,<br />

Caagoneb rasme, daajereb rasme. aq xom sul sxva<br />

mizezi iRvwis da hmoqmedobs. aba erTi sxva<br />

alalma dahqrolos am uarmyofel vaJbatonebs, Tu<br />

sul sxva hangzed ar daiwyon galoba da sul<br />

sxvanairad ar Cahbuqnon. arian qveyanazed imisTana<br />

juris falavnebi, rom rasac dRes mosaklavad<br />

34


sdeven, imas xval fexqveS gaeSlebian fiandazad,<br />

da ra gulmodginebiTac exla sdevnian samtrod,<br />

xval imav gul-modginebiT galobas etyvian:<br />

ui Sen ki Cagegrixe<br />

usurvazis wneliviTao.<br />

35


36<br />

<br />

mildiu<br />

tfilisi, 20 ianvari<br />

Cvens venaxebs SarSandel wels ewvia axali<br />

Wiri, romelsac mildiu daarqves mecnierebma. es<br />

Wiri saSineli Wiria da SeuZlian or-sams dRes<br />

mTelis venaxis mosavali srulad gaanadguros da<br />

venaxis patroni carielazed dasvas. am Wirisagan<br />

yurZnis marcvali hxmeba, scviva da am saxiT an<br />

srulad hRupavs mosavalsa, Tu gaZlierebulia, an<br />

arada bevrs aklebs. saSineli ufro miT aris, rom<br />

eg Wiri SesaZloa uecrad moevlinos da roca<br />

venaxi dasakrebad moweulia, ori-samis dRis winad<br />

gasCndes da gaafuWos.<br />

es mildiu sxvadasxva dros ewveva xolme vazs.<br />

maSinac, jer roca kvirti ar gamosula, kvirtis<br />

gamosvlis drosac, marcvlis gamotanisasac,<br />

TvalSesvlaSiac, mowevisa da damwifebis Jamsac,<br />

erTis sityviT, ar aris imisTana xana<br />

gazafxulidam wlis bolomde, rom es seni ar<br />

gauCndes venaxsa. Tu mildiu yurZnis mowevamde<br />

auCnda venaxs, vazs foTols uWknobs da ayrevinebs<br />

da mze uCrdilo vazzed axmobs da hSuSavs<br />

yurZensa. garda amisa, marcvali ara hsruldeba,<br />

wveni yurZnisa mJavea, radganac ufoTlobis gamo<br />

yurZens sazrdoeba aRara aqvs da Saqars veRar<br />

ikeTebs. mildiuTi dasneulebul vazis yurZeni<br />

gemrieli veRar aris da Rvinoc feriT mcqralia,


gemoTi mJave da ise dabalia, rom gasasyidad aRar<br />

hvargobs, suni da aromati Rvinos srulad<br />

ekargeba.<br />

Tu mildiu Seeyara venaxs maSin, roca yurZeni<br />

moweulia, bevrs aRarafers aklebs imitom, rom<br />

Tumca foTols ayrevinebs, magram damwifebuls<br />

yurZens foToli bevrs aRaras hSvelis, Tu<br />

mildiu ramdenime weliwadi zedazed ewvia venaxs,<br />

vazis zrda dayovndeba xolme, gazafxulzed cota<br />

rqas ikeTebs da imasac uRonos, da TviTon<br />

foTolic moyviTanoa da sneuli. mildiuTi<br />

sneuls vazs zamTris sicive Zalian hvnebs imitom,<br />

rom Ronegamoclili vazi sicives veRar itans.<br />

amboben, am ukanasknel SemTxvevaSi Zaliana hrgebs<br />

vazs barva da sasuqis dayrao.<br />

yovels amazed Cven dResa Tu xval vrclad<br />

movilaparakebT, exla ki gvsurs yuradReba venaxis<br />

patronebisa imazed mivaqcioT, rom aris Turme<br />

zogierTi gvari yurZnisa, romelsac es mildiu<br />

bevrsa aras aklebs da Tamamad uZlebs am sensa.<br />

garda amisa SeniSnulia, rom golvas da notiobas,<br />

sicxes da sigriles didi zedmoqmedeba aqvs am<br />

senis metnaklebobazed da TviTon venaxis<br />

mdebiarobasac, maRlobzea, Tu dablobze, didi<br />

mniSvneloba aqvs Turme. sasurvelia, Cvenma venaxis<br />

patronebma, Tval-yuri adevnon TavianT venaxebs da<br />

SehniSnon: a) sad, ra dros da ra saxiT gamoCndeba<br />

xolme es seni; b) ragvars vazs ufro male da<br />

adre aCndeba; g) ragvari vazi ufro uZlebs da ar<br />

eCagvrineba; d) sad ra ufro xels uwyobs am senis<br />

gaZlierebas; golva, Tu notioba, sicxe Tu<br />

sigrile; e) zena da qvena qari rogor mohqmedobs<br />

am senis metnaklebobazed; v) maRlobs venaxs ufro<br />

etaneba es seni Tu dablobsa; z) urwyuli venaxi<br />

ufro uZlebs Tu morwyuli da sxva amisTanani,<br />

rac ki ase Tu ise gamosadegia, rom am saSinels<br />

37


mters mizezi, Zal-Rone SevutyoT da wamalic ram<br />

vupovoT.<br />

didis yuradRebis Rirsia es samwuxaro ambavi<br />

da am SemTxvevaSi aravin ar unda daizaros Tvalyuris<br />

devna da naxulisa da SeniSnulis anusxva,<br />

rom miT kacs saxsari mieces yovlis mxriT<br />

gamoirkvios es seni da Tu ram eSveleba, eSvelos.<br />

rac am senzed sadme cnobaa sxva qveyanaSi. Cven<br />

vecdebiT Tavis drozed yvelaferi vauwyoT Cvens<br />

mkiTxvelebs da am cnobebs rom Cvenis qveynis<br />

sakuTari cnobanic zed daematos, ufro dids<br />

Rones mogvcems am senTan brZolisas.<br />

38


tfilisi, 26 ianvari<br />

is saSineli Wiri venaxebisa, romelic amas<br />

winad Cvens meTaurSi movixsenieT da romelsac<br />

`mildiu~-s eZaxian, didi xani ar aris, rac<br />

evropaSi gaCnda. 1878 wlamde es Wiri aravis ara<br />

scodnia evropaSi, xolo amerikaSi ki didi xania,<br />

rac yofila da aris. pirvelad mildiu gamoCenila<br />

safrangeTSi da 1880 w. ramdenisame milionis<br />

venaxebi gaufuWebia. rogor gadmosula es Wiri<br />

amerikidam, aravin icis, xolo safrangeTsa swvevia<br />

1878 w. da aqedam mosdebia mTels evropas,<br />

gadasula ispaniasa, Sveicariasa, avstriasa da<br />

germaniaSi, 1881 w. misula samxreTs ruseTSi,<br />

osmaleTsa da saberZneTSi da SarSan zafxulSi<br />

xom Cvens qveyanasac ewvia, nametnavad kaxeTsa.<br />

Tu exlav ara eSvelara am Wirs, aucilebelia,<br />

rom Cvens venaxis patronebs carilezed dasxams<br />

da es Zalovani simdidre xelidam gamogvecleba,<br />

rogorc es moxda samxreTs safrangeTSi da<br />

Crdilo ispaniaSi. Cvenda sanugeSod, mecnierebma am<br />

Wirs wamalic upoves imodenad advilad<br />

mosaxerxebeli da iefi, rom TiTqmis aravis<br />

gauWirdeba ixmaros da venaxi dids gansacdels<br />

gadaarCinos. minam Cven am wamalzed vityodeT<br />

rasme, saWiroa jer SevityoT mizezi am saSinelis<br />

senisa, ra saxis senia da ra niSnebiT icnobeba.<br />

uamisod kaci advilad mostyuvdeba da sxvagvars<br />

rasme sens mildiumad miiCnevs.<br />

mildius movlenis mizezi pawia sokoa, anu obi,<br />

romelic pirvelSi mwvane nawils vazisas Sig<br />

agebulebaSi uCndeba, swovs am nawilis wvensa, am<br />

wveniT ikvebeba, TviTon mwvane nawils ki<br />

39


auZlurebs, sCagravs da bolos hklavs kidec. * am<br />

sokos, rogorc sxva yovelgvars mcenares, Tavisi<br />

Tesli aqvs. es Tesli Stoebian Rerozeda sxeds<br />

da es Rero gared gamodis da Tvalad sCans. ai es<br />

Reroebi, romelsac zed Tesli asxia, ueWvelia,<br />

utyuari niSania, rom vazs mildiu swvevia. es<br />

Tesliani Reroebi sokosi gared gamohyofen Tavs<br />

sneulis foTlidam da foTlis qveda pirzed rZis<br />

ferad, TeTrad daeyreba xolme ToTqo patarpatara<br />

xvavebiao. es TeTri xvavebi erTmanerTs ar<br />

gadaebmian xolme da ufro xSirad cal-calke<br />

arian da kargad gaerCevian erTmanerTisagan,<br />

zogjer ki erTad hgrovdebian. roca soko Tavis<br />

sisruleSi modis, maSin Teslis xvavebi<br />

daxviSrebul marilis xvavsa hgavs, an TiTqo<br />

fxvnilis Saqris jgufiao. Semodgomazed da<br />

nametnavad, roca foToli cvivnas daiwyebs, eg<br />

TeTri xvavebi ise aRar brwyinaven, rogorc winad,<br />

da molurjo feri scems. roca es TeTri xvavebi<br />

jer cotani arian da haoSi, romelic foTols<br />

qvemoTa pirzed aqvs xolme, ver gamoirCeva, maSin<br />

gamadidebelis miniT unda gaisinjos da advilad<br />

dasanaxi iqneba, haos qveS aris Tu ara TerTi<br />

sokos Teslis xvavi.<br />

erTi frangi terrel-de-Seni swers, rom<br />

yvelazed uwinares mildiu aCndeba xolme im<br />

foTlebs vazisas, romelic vazis Zirzed ufro<br />

axlo arian. es ambavi ueWveli marTaliao da<br />

maSasadame, pirvel xanSi mildiu unda eZion im<br />

foTlebzed, romelnic miwazed axloni arian. es<br />

metad didmniSvnelobiani ambavia, radganac<br />

pirdapir aCvenebs Wiris adgils da imasac Tu,<br />

Wiris gamoCenis umal sad unda miaSvelos kacma<br />

* yovelive, rasac mouTxrobT Cvens mkiTxvelebs mildiuzed, amoRebulia<br />

Jurnalidam `Русский Винодел~.<br />

40


wamali. igive terrel-de-Seni ambobs, rom vazi,<br />

rac axalia, ufro Zlier eurCeba am Wirsa da ar<br />

eCagvrinebao, xnieri vazi ki ver uZlebso da male<br />

Seiyris xolme Wirsao. esec meore saxelmZRvanelo<br />

cnobaa, romelic pirvel xanSi Zalian gauadvilebs<br />

kacs Wirian vazis povnas: mildiu axalzed ar<br />

unda eZebos, aramed ufro Zvels vazzeda.<br />

amis Semdeg Cven vacodinebT Cvens mkiTxvels,<br />

ra nawils vazisas erCis es Wiri da ra saxis<br />

niSnebi warmogvidgens TviTon Wirs gamosacnoblad.<br />

41


42<br />

tfilisi, 27 ianvari<br />

Cvena vsTqviT wina werilSi, rom mildiu<br />

yvelazed uwinares Seeyreba xolme miwasTan<br />

maxlobels nawilebs vazisas. sazogadod esec unda<br />

iTqvas, rom marto imisTana nawilebs auCndeba<br />

xolme, romelnic mwvaneni arian, saxeldobr,<br />

foTols, nedls ylortsa, jer ardarqavebuls,<br />

yvavils yurZnisas da TviTon yurZnis marcvals<br />

jer roca isvrimia da mwvane.<br />

foTolzed am saxiT gamoiCens xolme Tavs es<br />

saSineli seni. igi gamoaCndeba xolme foTols<br />

qvemo pirzed da yovelTvis im adgilebSi,<br />

romelic foTlis ZarRveb Suaa. am adgilebSi soko<br />

qula-qulad aCnevia. Zalian iSviaTi ambavia, rom<br />

soko zemo pirs foTlisasac gamoaCndes, an<br />

foTlis ZarRvsa da an Reros, romliTac foToli<br />

mikrulia rqazed. maSasadame, ueWveli niSnebi<br />

mildiusi unda moiZebnos foTlis qveda pirzed,<br />

sadac ufro xSirad gamoCndeba TeTri xvavebi<br />

sokos Teslisa, TiTqo obia mokidebulio. esec<br />

unda ar daviviwyoT, rom es TeTri xvavebi marto<br />

maSin gamoaCndeba xolme foTols, roca soko<br />

damTavrdeba, anu, ukeT vsTqvaT, srulad<br />

momwifdeba. pirvel xanSi ki, roca vazi avad<br />

hxdeba da roca soko foTlis Sinagans<br />

agebulebaSia, maSin gared TeTri xvavi ar etyoba,<br />

amitomac Tu seni axlad swvevia vazsa, qvemo pirs<br />

foTlisas veras Seamcnevs kaci. am SemTxvevaSi<br />

kacma zemo piri foTlisa unda gasinjos. Tu vazs<br />

Sehyria seni, maSin zemo pirs foTlisas usaTuod<br />

unda aCndes winwklebi, anu laqebi da foTlis<br />

feric Secvlili unda iyos. es winwklebi, anu<br />

laqebi jer moyviTanoni arian, mere droTa<br />

mimavlobaSi Ria dariCinis frad iqcevian da<br />

bolos mTlad muq dariCinis feri Seiqmnebian.


zogjer moyviTano laqebi gamoaCndeba xolme<br />

vazis foTols sxva mizeziTac da ara mildiusagan.<br />

imis Sesatyobrad Tu, mizezi mildiu aris, Tu<br />

sxva ram, ai ra Rones hxmaroben: laqebiani<br />

foToli unda dasdoT Tbilsa da namian adgils<br />

da Tu vazs mildiu Sehyria, maSinve foTlis<br />

qvedapirzed TeTri xvavebi gamoCndeba, rogorc<br />

zemod avwereT. amisTana xerxi senis gamosacnobad<br />

metad advilia da saswrafoca. laqebi zemo pirs<br />

foTolzed rgvlebia, cal-calked aCndebian jer<br />

da mere roca izrdebian, erTmanerTSi gaebmian da<br />

gaerTdebian xolme. Tu es laqebi xSiria, SeiZleba<br />

kacma sTqvas, rom mildiu aris mizezi da Tu<br />

cotaa, maSin ki Znelad gamosacnobia, imitom, rom<br />

amisTana laqebi sxva mizeziTac SesaZloa daeyaros<br />

vazsa.<br />

Tu mildius garemoeba hSvelis da izrdeba,<br />

maSin foToli vazisa Savdeba, qvedapirs gabmiT<br />

ekideba obi, bolos foToli xmeba da Camodis<br />

Zirs, scviva. Tu namiani daria, Camocvivnuls<br />

foTolzedac kidev hxeirobs mildiu. maSin<br />

foTols molurjo feri edeba da samudamod<br />

hkvdeba. maSin, roca golviani daria, anu roca<br />

mildiu Semodgomaze gamoaCndeba vazs, soko mZimed<br />

izrdeba da moyviTano laqebic ara diddebian.<br />

zogjer foTlis ZarRveb Sua adgilebi,<br />

mildiusagan gafuWebulebi, gamohxmeba xolme da<br />

gamoscviva da foToli im saxiT hrCeba, TiTqo<br />

daCiTulia da gangeb daxvretilio. Semodgomazed<br />

mildiusagan gafuWebul foTolzed mravali laqa<br />

gamoCndeba xolme, romelnic Riafer yviTlidam<br />

muqyviTlamde bevrs sxvadasxvaobas warmoadgenen.<br />

Cvena vsTqviT, rom nedls ylortsac vazisas<br />

gamoaCndeba xolme mildiu. TeTr-TeTri qula<br />

mildiusi nedls ylorts marto wverebSi<br />

auCndeba. zogjer es wverebi uxmeba ylortsa da<br />

43


moatydeba xolme. rqasa da egredwodebul Savvazsa<br />

Tavis dReSi eg TeTri qula ar gamoaCndeba<br />

xolme. ylorti, romelsac sWirebia mildiu, alagalag<br />

CaSavdeba xolme da es CaSavebuli adgilebi<br />

Cadrekili aqvs. saca foToli hzis rqazed, iqidam<br />

vrceldeba seni, ylorts ciagi lurji feri edeba<br />

da amis Semdeg male kvdeba kidec. Tu amisTana<br />

ylortzed TeTri obi ara sCans, maSin sakmarisia<br />

ylorti cotas xans namian adgilas dasdoT da<br />

mildius TeTri qula maSinve gamoaCndeba mkvdars<br />

nawils ylortisas. yurZnis yvavils ki Zalian<br />

iSviaTad ewveva xolme mildiu. Tumca asea, magram<br />

aqac ki SeumCneviaT TeTri obi sneulebisa 1885 da<br />

1886 wlebSi.<br />

yurZnis marcvalzed, rogorca vsTqviT, maSin<br />

aCndeba mildiu, roca marcvali jer TvalSesuli<br />

ar aris da mwvanea. Tu mouwevars mtevans ewvia<br />

soko imodenad, rom hTeTrdeba mTeli mtevani<br />

sokos Teslian Reroebisagan, maSin marcvali<br />

amoiSriteba da scviva. es iSviaTad mohxdeba<br />

xolme da ufro xSirad SigadaSig uCndeba mtevans<br />

da SigadaSig afuWebs marcvalsa.<br />

zogjer mtevani ise hxmeba, rom garedam arc ki<br />

etyoba is TeTri niSani sneulebisa. visac hsurs<br />

Seityos, mildiusagan hxmeba mtevani, Tu sxva<br />

mizezisagan, gamxmari mtevani namians adgilas<br />

dasdos da Tu mildiu aris, maSinve TeTrad obs<br />

moikidebs. Zalian xSirad es TeTri obi aaCndeba<br />

xolme yunwebs, razedac marcvalni sxedan, maSin,<br />

rodesac sxvagan arsad ar gamoCndeba xolme.<br />

marcvals, ra adgilasac TeTri obi aqvs<br />

mokidebuli, tyavi ufuWdeba, unaoWdeba da bolos<br />

muq-lurjis ferad gauxdeba da gaumagrdeba<br />

xolme. Tu soko Zlierdeba, marcvali sul Zirs<br />

Camodis, scviva da mTeli mosavali iRupeba.<br />

44


ai, ramodenadac SeviZeliT, CamovTvaleT<br />

mizezebi da niSnebi mildiusi. amis Semdeg<br />

movixseniebT, ra uwyobs xels am saSinels Wirs,<br />

ras gadaaqvs erTis adgilidam meoreSi, ra drosa<br />

sCndeba da ra adgilebSi ufro hxeirobs da<br />

bolos vityviT, ra saSveli moupoves mecnierebma.<br />

45


46<br />

tfilisi, 28 ianvari<br />

amerikaSi, saca pirvel gamoCnda mildiu,<br />

SeumcneviaT, rom mildiu ufro hxeirobs<br />

dablobebsa da nestian adgilebSi, nametnavad Tu<br />

burusebis da uxvis namis Semdeg Tbili dari<br />

Sehxvdeba. SeuniSnavT, rom is venaxebi, romelic<br />

dids mdinareebzed axloa, an dids tbebzed,<br />

yvelazed Zalian gafuWebula mildiusagan. egeve<br />

SeumcneviaT safrangeTSiac, romelic yvelazed<br />

Zlier dahzaralda evropaSi am Wirisagan. am saxiT<br />

ueWvelad miRebulia yvelasagan, rom zRvis piras,<br />

mdinareebs da Waobebs axlos da dablob vakeebSi<br />

da nestian adgilebSi Zaliana hxeirobs mildiu.<br />

maRlobebzed, mTis ferdobebzed, anu gorebzed,<br />

romelTac mSrali qari hxvdebaT, nakleb erCis es<br />

seni venaxebsa, xolo Tu maRlobebi zRvis pirTan<br />

axloa, aqac ar indobs da Zlier afuWebs.<br />

esec SeniSnulia, rom wvimebis Semdeg, Tu<br />

siTbo 20 da 25 graduszed naklebi ar aris,<br />

mildiu gamoCndeba xolme. igi Tavs iCens maSinac,<br />

roca dilis nami didi icis, an burusiani, notio<br />

dReebia. mildius saxeireblad, rogorc winad<br />

vsTqviT, saWiroa nestianoba da siTbo. roca es<br />

orive garemoeba xels uwyobs, soko izrdeba,<br />

hmatulobs da vazs zed aCndeba. patara Tu<br />

agrilda, an mSraloba Camovarda, misi zrda<br />

Sehferxdeba xolme da xan sruladac Sesdgeba.<br />

radganac im adgilebSi, saca yurZeni modis,<br />

maisidam RvinobisTTvemde sakmao siTboa, amitomac<br />

mildiu maisidam dawyebuli RvinobisTTvemde<br />

SesaZloa gaCndes da miesios venaxsa. ara erTi da<br />

ori magaliTi yofila, rom am xanSi, maisidam<br />

RvinobisTTvemde, erTsa da imave venaxs mildiu<br />

swvevia eqvsjer da zogs xuTmetjerac.


evrs udevnebia Tvali da amtkiceben, rom Tu<br />

romelsame adgilas Tbili dReebi mohyolia<br />

wvimebs, mildiu uTuod da aucileblad gaCndeba<br />

da gaZlierdeba umalveo. ai magaliTi, ra<br />

siswrafiT moedeba xolme es Wiri venaxsa, erTi<br />

mecnieri safrangeTisa mogviTxrobs:<br />

`kvira dRes erTgvars yurZenzed, romelsac<br />

Jake hqvian, araferi ar emcnevoda, orSabaTs<br />

gamoaCnda yviTeli laqebi zemo pirs foTlisas da<br />

imave feris xveulebi. samSabaTs es laqebi gaSavda<br />

da oTxSabaTs diliT qveda pirs foTlisas<br />

daefina TeTri qula Teslianis sokosi. am saxiT<br />

ormocdarva saaTSi mildium Zalian imata da soko<br />

aramcTu momwifda srulad, aramed Teslic dahyara<br />

da am Teslisgan Wiri advilad gadaedeboda sxva<br />

vazebsa da venaxebsa.~<br />

mSrali qari Zalian hvnebs am Wirsa da<br />

aramcTu imis gaZlierebas abrkolebs, sruladac<br />

hspobs zogjer. es vneba mSralis qarisagan<br />

SeumcneviaT 1881 w. alJirSi, saca es Wiri<br />

srulad mouspia erTnairs mSrals qars, romelsac<br />

sirokkos eZaxian. 1886 w. samxreT safrangeTSi<br />

imedgadawyvetils patronebs venaxebisas mosavali<br />

cotad Tu bevrad SehrCeniaT marto imis gamo,<br />

rom im wels zogierT adgilebSi mSrals qars<br />

udenia. amerikaSi ucdiaT da vazisaTvis zemodam<br />

safaravebi CardaxebsaviT gaukeTebiaT da am<br />

safaravebqveS sneuleba veRar gaZlierebula. amave<br />

mizeziT xeebzed aSvebuli vazi, Tu Zalian<br />

SefoTlili xe yofila, ise ar gafuWebula am<br />

senisagan, rogorc gared usafaravod darCenili<br />

vazi. vazis rqebs, romelic safaravis gared<br />

gamosula, wverebSi mTlad dasdebia TeTri obi<br />

mildiusisa da im nawils, romelic safarvelqveS<br />

dahrCenila, srulad araferi ara dastyobia-ra. am<br />

ambavs imiTi hxsnian, rom vazis foTols, romelic<br />

47


safarvelqveS aris, cvari ara hxvdeba da Tu cvari<br />

ar dahdga foTolzed, soko, Tundac gaCenili<br />

iyos, vera hxeirobs uwyloda. aqedama sCans, rom<br />

mildius saxeireblad aramcTu marto haeris<br />

nestia saWiro, aramed isic, rom es nesti, cvarad<br />

qceuli foTolzed, dagubdes, radganac Tesli<br />

sokosi marto wyalSi hxeirobs kargad.<br />

Cvena vsTqviT, rom roca foTlis SigniT soko<br />

momwifdeba da gared gamodis Tavis Stoian-<br />

ReroebiTa, am Reroebs Teslis parkebi asxia<br />

erTmanerTzed Sekunwluli. TiTo amisTana parki<br />

qinZisTavis odena Zlivs iqneba. am parkebs Tavisi<br />

yunwebi aqvs, romliTac mimagrebulia Rerozed.<br />

roca Tesli gaivseba da dasruldeba, es pawia<br />

parki moswydeba xolme yunwsa da erTi bewo niavi<br />

sakmaoa, rom Tesli aTs da ass verstzed waiRos.<br />

amisTana parkebi TiTo vazzed auarebelia xolme,<br />

marto erTs foTolzed Turme naxevar<br />

milionamdea.<br />

qarisagan motacebuli milionebi Teslisa<br />

wvimasaviT uCinarad daedineba xolme vazis<br />

foTolsa da Tu wvimis wveTi, anu cvari Sehxvda,<br />

maSinve hRvivdeba, gamouSvebs xolme isars, daesoba<br />

foTols, gaebneva Sig, Seva SigniT da asneulebs.<br />

mSrali haeri, agreTve sicivec Zalian swyins<br />

Teslsa, ese rom sneulebiT veRar hRvivdeba da<br />

isars ver ikeTebs foTolSi Sesasvlelad.<br />

amitomac cxadia, rom es Teslis parki zamTars<br />

ver uZlebs da sneulebac veRara hCndeba im<br />

Teslisagan, romelic zafxulSive dasrulebula.<br />

Tu egrea, zafxulSi dayril Teslisgan aRar unda<br />

gaCndes mildiu meore wels? es damtkicebulia,<br />

rom zafxulSi dayril Teslisgan mainc kidev<br />

sCndeba eg seni da amitomac hfiqroben, rom<br />

xsenebul parks garda mildiu imisTana Teslsaca<br />

48


hyris zafxulSi, romelic garSemo magars kans<br />

ikeTebs da amiT eurCeba zamTarsao.<br />

garda amisa, rom mSrali haeri Tu qari da<br />

sicive xels uSlis mildius gaZlierebas, aris<br />

Turme imisTana gvaris vazi, romelic an srulad<br />

ar ikarebs am sensa, an Zlier ar eCagvrineba. im<br />

wignSi, saidamac mTeli es cnobebi amoviReT Cven,<br />

dasaxelebulia amisTana gvaris vazebi da, Cvenda<br />

samwuxarod, mag saxelebSi arc erTis Cveneburis<br />

vazis Cveneburi saxeli ver vipoveT garda erTisa,<br />

romelsac avtori eZaxis `sirajuls~. amitomac<br />

sasurvelia, rom Cvenma venaxis patronebma am<br />

mxriT Tvali adevnon da gamoarkvion, ragvari vazi<br />

ar ikarebs am sens da ragvari eCagvrineba.<br />

49


50<br />

tfilisi, 29 ianvari<br />

Cvena vsTqviT, rom mecnierebma wamali upoves<br />

mildiusa da gvarwmuneben, rom uebari wamaliao.<br />

xolo amas gvirCeven, rom senis gaZlierebas ki ar<br />

unda vucadoT, aramed maSinve mivyoT xeli<br />

wamlobas, ra wamsac sadme vazs, Tundac SigadaSig,<br />

aCndeba seni. niSnebi xom, rac SeviZeliT, vrclad<br />

CamovTvaleT da Tu kacma bejiToba iqonia, am<br />

niSnebiT advilad Seatyobs senis gamoCenas da<br />

movlenas. amasTan amasac gvavaleben, rom Tu<br />

venaxis patronma erTs vazs mainc Seamcnia<br />

avadmyofoba, maSinve mTels venaxs unda dauwyos<br />

wamloba da ara marto sneuls vazsao. garda amisa<br />

axlomaxlo venaxis patronebic, Tundac sneulebis<br />

niSani imaTs venaxebSi ar iyos, unda Seudgnen<br />

Tavis venaxebis wamlobas. Cven ukve viciT, ra<br />

uecrad da ra siswrafiT vrceldeba es saSineli<br />

Wiri venaxisa da amitomac usneulo venaxebis<br />

wamloba marto metismeti sifrTxile ki ar aris,<br />

aramed aucilebeli saWiroebaa.<br />

sens yovelgan male unda miswreba, dasawyisSive<br />

unda Svela, nametnavad amisTana Wirs, rogoric<br />

mildiua, romelsac, Tu gaZlierda, aRara wamali<br />

ar ekideba da kacma venaxzed xeli unda aiRos.<br />

wamali mildiusi spilenZis Sabiamania (Медный<br />

купорос). amisaTvis mTlad lurji Sabiamania<br />

spilenZisa gamosadegi: aramcdaaramc TeTri laqebi<br />

ara hqondes, an mwvanefrad ara scemdes, erTnairad<br />

lurji unda iyos. ramodenadac wmindaa spilenZis<br />

Sabiamani, imdenad uebari wamalia. rkinis Sabiamanic<br />

aris (Железный купорос), magram es wamlad sul ar<br />

varga, usaTuod wminda da Seurevel spilenZisa<br />

unda.<br />

erTs Tixis WurWelSi, an spilenZisa an Tujis<br />

qvabSi sam girvanqanaxevari wminda spilenZis


Sabiamani unda CahyaroT da zed daasxaT oTxi<br />

boTli cxeli wyali. Sabiamani gaixsneba wyalSi da<br />

lurji wveni dadgeba. es kargad unda airios xis<br />

joxiTa da arevis Semdeg daucadoT vidre<br />

gacivdeba. roca gacivdeba, unda CaasxaT ori<br />

boTli niSaduris wyali (Нашатырный спирт). ra<br />

wamsac niSaduris wyali daesxmis, maSinve aiWreba<br />

wveni, Sededdeba sosanisfrad, da roca sul ors<br />

boTls daasxamT, isev male gaiSleba, gaixsneba.<br />

mere Zalian kargad unda mourioT. morevis Semdeg<br />

mSvenier muqi lurji wveni dadgeba wyarosaviT<br />

ankara.<br />

amis Semdeg unda an boWka, an sxva ram magari<br />

WurWeli aiRoT ormocdaToTxmetTungiani, Sig<br />

CaasxiT ormocdaTerTmeti Tungi wyali da<br />

zemoxsenebuli muqi lurji wyali daasxiT da<br />

kargad mourieT. es aris sruli wamali, romelsac<br />

mecnierebma `lurji wyali~ daarqves da Cvenc am<br />

saxels vixmarebT.<br />

`lurji wyali~ Zalian didxans Seinaxeba<br />

kargad dacmul boWkaSi, magram sjobia ki, rom<br />

kacma mzad zemoxsenebuli muqi lurji wveni<br />

iqonios, imitom rom cota WurWels, cota adgils<br />

axafrebs da swrafad SeiZleba `lurj wylad~<br />

gadakeTdes. amisaTvis is muqi lurji wveni<br />

Tungnaxevrians minis WurWelSi unda CaasxaT,<br />

kargad daucoT probkiT, qaRaldi miakraT zed da<br />

daaweroT: `6-i boTli muqi lurji wvenia,<br />

lurjis wylis mosamzadebeli~.<br />

amisTana WurWels Tunda 5-s, 10-s aavsebT am<br />

wveniTa, imisda mixedviT Tu ramodena venaxi gaqvT,<br />

da SeinaxavT, minam dagWirdebaT. winad momzadeba<br />

amisTana uebaris wamlisa da qonva didi ram aris<br />

venaxis patronisaTvis. roca Wiri gauCndeba venaxs,<br />

TiTo amisTana WurWels pirs moxsnis kaci,<br />

ormocdaToTxmetsTungians boWkaSi<br />

51


ormocdaTerTmet Tungs wyals daasxams, erTis<br />

minis WurWlis muq lurjs wvens Caumatebs,<br />

aurevs da wamalic mzad aris. saca mildiu ukve<br />

aris, an yofila, iq yvelgan venaxis patrons es<br />

lurji wveni winadve momzadebuli unda hqondes<br />

da amasTan isic usaTuod saWiroa, rom<br />

zemoxsenebulis zomiT hqondes micemuli spilenZis<br />

Sabiamani, niSaduris wyali da ise wyali.<br />

aris sxva uebari wamalic, romelsac<br />

`bordosis wvens~ eZaxian. amisTvis kacs ori<br />

WurWeli unda hqondes. erTs WurWelSi, ocdaaT<br />

TungianSi, hyrian spilenZis Sabiamans da ocdaoTxs<br />

Tungs wyals asxmen, meoreSi yrian qva-kirsa,<br />

wyaldausxmels, ocdaSvidmet girvanqas da<br />

naxevars da zed asxmen Svid Tungs da naxevars<br />

wyalsa. kiri unda mTlad gaiSalos wyalSi da<br />

comsaviT gasqeldes. Zalian kargad unda daerios<br />

kirsa, rom SigadaSig dagundebuli ara darCes ra.<br />

roca gacivdeba kiri, unda TiTebSua sinjos<br />

gaxsnili kiri, imis Sesatyoblad Tu, xom ara<br />

darCa-ra gauSlelad da gauxsnelad. Tu aRmoCnda<br />

amisTana ram, kidev kargad unda aurios kacma.<br />

roca spilenZis Sabiamani gaixsneba wyalSi da<br />

kiric sul mTlad gaxsnili iqneba da civi, maSin<br />

kiri da Sabiamani erTs dids WurWelSi, 45-<br />

TungianSi, erTad unda moaqcios kacma. gamova<br />

lamazi sosanis feri Txle, magram iseTi sqeli ki<br />

aRara, rogorc kiri iyo. am Txlesa hqvian<br />

`bordosis wveni~. es wveni rom dadgaT, Zirs<br />

sqels sosanis fers leqs gaikeTebs da zemodam<br />

ankara wyali iqneba. roca wamlad unda ixmaros<br />

kacma, unda usaTuod kargad daurios.<br />

roca seni gamoCndeba, maSinve unda es wamali<br />

Seasxa TviTveuls vazsa mTels venaxSi. amisaTvis,<br />

rasakvirvelia, kargi iqneba, rom uqaro da mSrali<br />

dRe iyos, rom wamali SerCes vazis foTolsa.<br />

52


zafxulis ganmavalobaSi ramdenjerme unda<br />

asxuros vazs es wamali, maSin ufro saimedoa da<br />

uebari. es ki unda davixsomoT, rom oris kviris<br />

winad dakrebamde wamali aRar unda ixmaros da<br />

aRar ukeTos vazsa. metad cudi ram aris, Tu es<br />

kacma daiviwya da usaTuod ar aasrula.<br />

15 maisidam dawyebuli mTelis zafxulis<br />

ganmavalobaSi oTxjer mainc es `lurji wyali~<br />

unda Seasxas kacma vazebs da mTeli venaxi am<br />

yofiT unda Semoiaros. am lurjs wyals dids<br />

badiebSi asxmen, Sig cocxs asveleben da amiT<br />

asxureben xolme vazs. Cveneburi kaci, minam amas<br />

yovelsave scdis, winaswarve gaitexs gulsa da<br />

ityvis: eriha!.. modi da Sen TviTveuls vazs calke<br />

es wamali gaukeTeo.<br />

tyuilad gaitexs guls da yovels amaSi Zneli<br />

ar aris ra. aris erTi maSina, romelic Zalian<br />

saxerxoa vazis gawuwvisa da sxurebisaTvis. am<br />

maSinas vermorelis maSina hqvian da<br />

SvidmetmanaTianic aris da ocdaxuTmanaTianic. am<br />

maSiniT erTs kacs dReSi oris dRis venaxis<br />

sxureba SeuZlian Turme.<br />

am saxiT arc wamalia Znelad gasakeTebeli da<br />

arc Zviria, arc maSinaa Zviri da arc bevri xarji<br />

unda vazis wamliT gawuwvas da mxolod survili<br />

da bejiTobaRaa saWiro, rom venaxis patronma<br />

venaxic da mosavalic gadairCinos am saSinelis<br />

Wirisagan.<br />

Cven am saqmes Tvalyurs avadevnebT da Tu rame<br />

sanugeSos SevxvdiT, Cvens mkiTxvelebs Tavis<br />

drozed vacnobebT. Zalian kargi iqneboda, rom<br />

Cveneburma venaxis patronma gvacnobos Tavisi<br />

naxuli, nacadi Tu gagonili im sakiTxavebis<br />

Taobazed, romelnic Cven Cvens werilSi<br />

CamovTvaleT exlaxan Cvenis gazeTis me-14 nomerSi.<br />

53


54<br />

<br />

mimarTuleba<br />

tfilisi, 21 ianvari<br />

lord CerCili rom ruseTSi wavida, Cvenma<br />

gazeTma am ianvris dasawyisis nomrebSi (##3,4)<br />

SehniSna, rom es ambavi axals mimarTulebas<br />

moaswavebs inglisis politikisas, romelsac<br />

dRevandel dRisaTvis didi mniSvneloba aqvs. Cveni<br />

gazeTi ambobda:<br />

dRes ingliss amcneven, rom ufro germaniis<br />

winaaRmdegobas hrCeobs da ara hsurs Tavisis<br />

mimxrobiT gaaZlieros egredwodebuli `liga<br />

mSvidobianobisa~, anu samTa kavSiri, romlis<br />

SedgenisaTvis T-di bismarki ase Zlier iRvwoda.<br />

erTis sityviTa, vambobdiT Cven Semdeg: ingliss<br />

mizezi aqvs da sabuTiani mizezic rom zurgi<br />

Seuqcios germanias da Tu samtrod ara, meSvelad<br />

mainc ar miekedlos. aravin icis, iqneba am mizezma<br />

imodenadac gasWras, rom inglisma Tu mxari ar<br />

misca, piri mainc ibrunos imaTken, visac guli<br />

natkeni aqvs germaniisagan.<br />

guSindelma da guSinwindelma gazeTebma<br />

mogvitanes ambavi da es ambavi emowmeba Cvenis<br />

gazeTis naTqvamsa am oris kviris winad, mere ise


emowmeba, rom TiTqmis sityvasityviT imasve ambobs,<br />

rac Cvena vsTqviT.<br />

korrespondenti erTis gazeTisa iwereba<br />

londonidam, rom germaniis winaaRmdegi<br />

mimarTuleba TandaTan fexs ikidebs ingliasSia da<br />

hlamis mTeli eri inglisisa am mimarTulebas<br />

ahyveso. korrespondents mohyavs sityva erTis<br />

gamoCenilis kacisa, romlis saxelsac, Cvenda<br />

samwuxarod, ar gvatyobinebs da umatebs ki, rom<br />

es erTi imisTana sapolitiko moednis kaciao,<br />

romlis azric inglisSi miRebulia, rogorc<br />

sazogado arzri im didis dasisao, vis saxeliTac<br />

igi hlaparakobs xolmeo. am kacs auweria ra<br />

orpiri da matyuara politika T-dis bismarkisa,<br />

bolos uTqvams: `inglisis erma zurgi unda<br />

Seaqcios germaniasTan kavSirsa da sixaruliT<br />

gauwodos xeli yvelas, vis winaaRmdegac<br />

mimarTulia SeerTebuli Rone `mSvidobianobis<br />

ligisao~.<br />

garda amisa korrespondents mohyavs sityva<br />

gamoCenilis ekonomistisa, baron arCibald<br />

berdetisa, romelic vice-prezidentia erTis<br />

TvalsaCino sazogadoebisa da romelsac am<br />

sazogadoebis uSvelebels krebazed warmouTqvams,<br />

rom `movaleobaa Cvenis mTavrobisa, Cvenis<br />

sazogadoebisa, Cvenis dawinaurebulis kacebisa,<br />

erTis sityviT, TviTveul Cvenganisa, vecadneT,<br />

kisridam gadvigdoT mZime da didis xnis uReli<br />

germaniisao... droa, es yvelam vicodeT da kargad<br />

CaviWdioT gulSiao~.<br />

yovels amas korrespondenti TavisiT umatebs,<br />

rom es amisTana azrebi dadis exla inglisis eris<br />

yovels wodebaSi da imodenad Zlieria, rom<br />

iZulebulhyo salusberi gadawyvetili uari<br />

SeeTvala bismarkisaTvis, TqvenTan erTad kavSirSi<br />

monawileobas ar miviRebTo. `amave dros _ ambobs<br />

55


korrespondenti: roca amisTana winaaRmdegoba aris<br />

germaniis mimarT, inglisma, ra Tqma unda, didi<br />

yuradReba miaqcia imaT, vinc samermisod Tavis<br />

mokavSired eguleba da vis SemweobiTac gamoelis<br />

Tavis donezed daayenos uReli evropis sasworisa,<br />

romelic ase Zlier gadahxara Tavisaken germaniamo.<br />

am mxriT ingliss didi imedi aqvs Tavis<br />

exlandelis elCis safrangeTSi, romlis<br />

sadiplomato niWi da gamocdileba cnobilia<br />

TvalsaCinod da agreTve peterburgSi lord<br />

randolf CerCilisao, romelsac inglisis<br />

mTavrobam didi sapolitiko saqme daavalao~.<br />

Cven es yoveli mogvyavs imisaTvis, rom am<br />

axals mimarTulebas inglisis politikisas didad<br />

didi mniSvneloba aqvs mTelis qveynis politikur<br />

avkargianobazed. es imisTana ambavia, rom<br />

SemZlebelia sve-bedi evropiisa sul axals gzazed<br />

warmarTos da vin ar icis, rom dRes marto<br />

evropaa gamgebeli qveynisa. marto brmani ara<br />

hxedven, rom orgvari reJimi ibrZvis dRes<br />

sapolitiko moedanzed da vis darCeba burTi da<br />

moedani, amazea damokidebuli mermisi yvelasi<br />

gamoukleblad. amitomac Tval-yuris devna, Zieba,<br />

gamorkveva, misi Tu bismarkis reJimi gaimarjvebs<br />

Tu mis winaaRmdegebisa, Cxirkedeloba ar aris,<br />

rogorc zogierTs brmasa hgonia da iqneba imazed<br />

meti da mZime saganic iyos, rac windauxedavebs<br />

Sinauris saqmeebis saxeliT xelzed dauxveviaT da<br />

politikis saqmeebis ayolas da meTvalyurobas<br />

uvicobis didgulobiT cxvir-zeviT icileben da<br />

Calis fasadac ar agdeben. ras izam? brma<br />

imisaTvis aris brma, rom ara dainaxos ra, yru<br />

kidev imisaTvis, rom ara gaigonos ra. rac visTvis<br />

bunebas ar gamoumetnia, dauklia, imas verakaci ver<br />

Seavsebs.<br />

56


gamo<br />

tfilisi, 22 ianvari<br />

qveyanazed mravalgvari avkacobaa, mravalgvari<br />

suldabloba da salaxanaoba, xolo yvelazed<br />

uaresi, yvelazed sazizRari, yvelazed Cirqiani, _<br />

urcxvobaa. qurds, magaliTebr, zogjer qurdoba<br />

epatieba, avazaks avazakoba, zogjer mkvlels<br />

kaciskvlasac ki Seundoben xolme, amisi ara erTi<br />

da ori magaliTia. am SemTxvevaSi qurdsa Tu<br />

avazaks zogjer imisTana mizezebi moepoveba, rom<br />

adamianis gulSematkivarobas gamoiwvevs xolme da<br />

avkacobas damnaSavisas cotad Tu bevrad<br />

Sesawynareblada hxdis da zogjer srulad<br />

misatevebladac.<br />

urcxvoba ki imisTana ram aris, rom arasodes<br />

adamianis guls Tavisaken sibraluliT ver<br />

moaxedebs. igi imodenad myralia, imodenad<br />

biwieria, imodenad sazizRari, rom kacs,<br />

urcxvobis mnaxavs, verasgziT ver moinadirebs da<br />

ver Seirigebs. igi mZovrsa hgavs da ramodenadac<br />

axlo miuxval, ufro hyars, da Tu xelic axeli,<br />

ufro aseTs suns amouSvebs, rom cxviris dacoba<br />

Tu uSvelis adamians, Torem sxva veraferi.<br />

57


iws urcxvobisas sazRvari ara aqvs. raki<br />

erTxel kacma urcxvobisaTvis piri gaixia, imas<br />

aRara daayenebs ra, Tunda aTasi alayi gaukeTo da<br />

aTasi nalo gamoaba. nu ggoniaT ki, rom urcxvoba<br />

uRono ram iyos. ara, igi Zlieria marto miT, rom<br />

urcxvobaa, da raki urcxvobaa, imis xelT<br />

baraqiani tyuilic aris, zorba unamusobac,<br />

samarcxvino sulelobac, sazizRari ciliswamebac,<br />

erTis sityviT _ yovelive Tavslafgadasasxmeli<br />

uwminduroba adamianisa.<br />

patiosans, namusians kacs xelTa aqvs marto<br />

patiosani da namusiani saxsari mtris mogerebisa<br />

da gaZRolisaTvis. Tu ar amisTana saxsars, igi<br />

xels ara hkidebs, Tu ar amisTana iaraRs, igi<br />

sxvas aras hkadrulobs, da amis gamo ufro<br />

hrCeobs damarcxebul iqmnas unamuso mtrisagan,<br />

vidre uwminduris iaraRiT eWidos da gaimarjvos.<br />

urcxvs da unamuso kacs ki amisi dardi ara aqvs:<br />

oRond Tavisi gaitanos da yovelgvars saZaglobas<br />

hkadrulobs, yovelgvars ukadris iaraRs xelsa<br />

hkidebs. ras unda ekrZalebodes da eridebodes!<br />

yovel amiT urcxvi kaci ufro Ronieria, ufro<br />

SemZlebelia patiosan da mocrxvs kaczed,<br />

romelic marto Seuginebel da patiosans farxmals<br />

hkadrulobs saxmareblad mterTan da sxva<br />

yoveli samarTlianad eTakileba, ezizReba. urcxvi<br />

kaci Ronieriao, rom vsTqviT, eg imas ara hniSnavs,<br />

rom gamarjvebulic igia, da Tund gamarjvebulic<br />

iyos, samarcxvino gamarjvebas isev patiosani<br />

damarcxeba sjobia, rogorc naZraxs sicocxles _<br />

saxelovani sikvdili.<br />

viciT, rom am saxarebas mglis Tavzed<br />

vkiTxulobT da amitom am saganzed grZlad<br />

laparaki sjobia SevwyvitoT da Cveni sityva<br />

darbaisel `Кавказ~-s mivmarToT.<br />

58


waikiTxeT am sasacilo gazeTis meTauri<br />

werili, daTariRebuli 21-s ianvriTa? Cven<br />

wavikiTxeT da uneblied wamoviZaxeT gaocebulebma:<br />

erihaa!.. ai, dauStvines rom ityvian, swored es<br />

aris. Tqven vina hyrixarTo, hyroyinebs `Кавказ~-i<br />

Tavmowonebulis yroyiniTa: marTalia, iveria<br />

ZvelisZveladganve cnobilia kacobriobis<br />

istoriisagan, magram Tqven, qarTvelebs, amiT rao?<br />

Tqven vina xarTo? guSindeli mosulebi, saidRanac<br />

moTreulxarT da iZaxiT ori aTasi wlis istoria<br />

gvaqvso? sada gaqvT Tqven istoriao? Tqveni<br />

istoria sul guSindeli ambavia da tyuilad<br />

mogaqvT Tavio.<br />

rogor ggoniaT? yovel amis laRad mTqmels<br />

sad unda amoayofinoT Tavi, Tu qveyanazed<br />

samarTalia? gana WkvaTamyofelma kacma, minam amas<br />

ityodes, yvelazed uwinares Tavis adamianobaze<br />

xeli ar unda aiRos!.. gana yovelive movaleoba<br />

Tavis qveynis winaSe ar unda daiviwyos da<br />

qvemZromsaviT marto miwa ar unda hlokos!<br />

gagigoniaT visme iseTi pirmoxeuli urcxvoba,<br />

rom kacma Tavis uwminduris sityvis gasayvanad<br />

ganZrax uarhyos sajarod, saqveynod, mecnierebac,<br />

istoriis ueWvelni naSTnic, samRTo da saero<br />

matianeTa mowmobac, Tavis Tavic da sxvaca! Tu<br />

kacs RmerTi gaswyromia da yuri daxSuli aqvs<br />

smenisaTvis, TvalTaxedvis unari sad janabaSiRa<br />

dahkargvia, rom Tavis gareSemo veRara hxedavs<br />

aTasis wlebis naSenebs da nakeTebsa. CvenSi xom<br />

ise fexsac ar gadasdgamT, rom amisTana utyuarni<br />

mowmeni Tvalwin ar aRgemarTon Tavisis didebiTa<br />

da saxelovanebiTa. CvenSi qvebic, qvebic ki<br />

hRaRadeben, rom saqme ise ar aris, rogorc<br />

`Кавказ~-s moswyurebia. CvenSi eg mkvdari, usulo,<br />

ugulo da ueno mowmenic ki mogviTxroben aTasis<br />

59


wlebis ambebsa, magram pirmetyveli, sulovani da<br />

gulovani `Кавказ~-i qvazed ufro qva yofila.<br />

erTi vikiTxoT, ra akakanebs egre laRad, egre<br />

urcxvad?<br />

TviTon `Кавказ~-ic mimxvdara, TviTon `Кавказ~sac<br />

ki ugrZvnia, rom styuis da aSkaradac styuis,<br />

styuis ise samarcxvinod, rogorc qveyanaze aravis<br />

ar umtyuvnia, ar ucruvnia. TviTonve gahkvirvebia<br />

Tavisi tyuili: kaco, es ra wamovroSeo, da<br />

wamoroSvilis CasafuCeCeblad ambobs: Cems naTqvams<br />

meve ver vikisrebo; raca vsTqvi, imis pasuxisgebas<br />

Cems Tavzed ver miviRebo.<br />

modi da amisTana TavSi dakruls da<br />

damTxveuls suliers eSxzed elaparake! maS ra<br />

eSmaki da qaji galaparakebs, Tu Sens naTqvams<br />

Senve ara hkisrulob da imis gamo pasuxisgebas<br />

Tavidam icileb? gana sadme gagonila, ese<br />

sasacilod agdeba beWdvisa, sityvisa, adamianisa da<br />

qveynisa, gagonila, kacma ise daibriyvos Tavisi<br />

msmenelebi, rom dilidam saRamomde atyuos da<br />

bolos uTxras: rac giTxariT, me magis<br />

pasuxisgebas ara vkisrulob, es icodeTo! iseTi ra<br />

Sescodes `Кавказ~-is mkiTxvelebma Tavis sayvarels<br />

gazeTs, rom es oinebi `Кавказ~-isa unda aitanon da<br />

pasuxisgebac ar mosTxovon? nuTu es abebi<br />

xmaamouRebliv unda gadahylapon? `Кавказ~-i<br />

amisTana malayebs rom gadadis Tavis mkiTxvelebis<br />

winaSe, nuTu hgonia, rom mis mkiTxvelebs grZnoba<br />

adamianuris Rirsebisa dakarguli aqvT da ver<br />

igrZnoben, rom `Кавказ~-i sasacilod igdebs yvelas<br />

erTad da TviTveulsa calke. gana utvino kacad<br />

ar unda myvandes miCneuli is, visac gavubedav da<br />

vetyvi: me vsTqvi da Cemis naTqvamis gamo<br />

pasuxisgebas ara vkisrulobo.<br />

60


sxva qveyanaSi rom gazeTi ase gabriyvdes da ase<br />

gaukadnierdes mkiTxvels, meore dResve gulnawyeni<br />

mkiTxveli SeuTvlis baraTiTa: Senma myralma sunma<br />

lamis damarCoso da Cems saxlSi nuRar<br />

gaiWaWanebo, fulzed nu inaRvli, SenTvis<br />

miCuqebiao. es sxva qveyanaSi da CvenSi? CvenSi,<br />

RvTisa da Tqvenis wyalobiT, yvelaferi<br />

mSvidobianad Caivlis.<br />

61


62<br />

<br />

aRmaSenebeli<br />

tfilisi, 23 ianvari<br />

ar viciT, sxva rogor hfiqrobs da Cven ki ise<br />

gvgonia, rom eris dacema da gaTaxsireba maSin<br />

iwyeba, roca eri, Tavis saubedurod, Tavis<br />

istorias iviwyebs. rogorc kacad ar ixseneba is<br />

mawanwala bogana, visac aRar axsovs, vin aris,<br />

saidam modis da sad midis, isec erad saxsenebeli<br />

ar aris igi, romelsac RmerTi gaswyromia da<br />

Tavisi istoria ar axsovs. ra aris istoria? igia<br />

mTxrobeli misi Tu, rani viyaviT, rani varT da<br />

rad SesaZloa viyvneT kvlavadac. istoria Tavis<br />

gulisficarzed iWdevs marto sulisa da gulis<br />

moZraobas erisas da am daWdeviTa, rogorc sarke,<br />

gvaCvenebs im Rones da sagzals, romelic<br />

momadlebuli aqvs ama Tu im ersa<br />

dRegrZelobisaTvis da gaZlierebisaTvis.<br />

ukeTesni da udidesni momqmedni erisa xom sxva<br />

ara arian ra, Tu ar eris gulisnadebis da<br />

wyurvilis gamometyvelni da gamaxorcielebelni,<br />

romelnic amis gamo TiTqo Semohqmedoben, TiTqo<br />

hqmnian istoriasa. amitomac es amisTana momqmedni,<br />

vambobT Cven, dauviwyarni unda iyvnen, Tu ers<br />

kidev eroba hsurs da dedamiwis zurgidam<br />

mtversaviT asagvelad ar gadaudvia Tavi. daviwyeba


amaTi, sakuTaris vinaobis daviwyebaa, da Tu kacs<br />

Tavisi vinaoba ar axsovs, riRas maqnisia? igi<br />

nadiria, romelsac, raki dedis ZuZus mohSordeba,<br />

aRar axsovs Tavis mSobeli da sicocxlis<br />

momniWebeli.<br />

garda imisa, rom am ukeTesTa da udidesTa<br />

momqmedTa meoxebiT da RvawliT vcxovrobT dResa<br />

da vsuldgmulobT, amaT sxva samsaxuric miuZRviT<br />

Cvenwina. isini cxoveli magaliTebi arian misi, Tu<br />

ra simaRlemde SeuZlian ers ama Tu im garemoebaSi<br />

miaRwios. ramodenadac didbunebovania amisTana<br />

momqmedi, ramodenadac es didbunebovanoba xSiria<br />

romlisame eris istoriaSi, imodenad ufro<br />

utyuari sawyao gvaqvs xelT eris sikeTis, Zal-<br />

Ronis da SemZleblobis awyvisaTvis. Tu guSin<br />

iyvnen Cemis sisxlisa da xorcis didebulni da<br />

saxelovanni kacni, ra mizezia, rom xvalac ar<br />

gamoCnden, Tu garemoebis igiveobas vigulisxmebT.<br />

garda imisa, rom am ukeTesTa da udidesTa<br />

momqmedTa meoxebiTa da RvawliT vcxovrobT dResa<br />

da vsuldgmulobT, amaT sxva mniSvnelobaca aqvT<br />

erisaTvis. eri Tavis gmirebSi hpoulobs Tavis<br />

sulsa da gulsa, Tavis mwvrTvnelsa, Tavis Rones<br />

da SemZlebelobas, Tavis xatsa da magaliTs.<br />

amitomac igi zogs imaTgans wmindanebis<br />

gvirgviniTa hmosavs da hloculobs. zogs<br />

didbunebovanobis SaravandediTa da Tayvansa scems<br />

sasoebiTa da madlobiTa, amitomac saWiroa imaTi<br />

xsovna, imaTi dauviwyaroba.<br />

`CvenTvis, adamianebisaTvis, saWiroao, _ ambobs<br />

brZeni seneka, _ imisTana kaci, rom mis mixedviT<br />

da magaliTiT SeviZloT sakuTaris xasiaTis<br />

gawvrTna da gamtkicebao. oh, ra bednieria igi,<br />

vinc aramcTu CvenTan yofniT gvwurTnis Cven,<br />

aramed marto Tavisis saxelis xsenebiTacao.~<br />

63


amisTana bednieri daviT aRmaSenebelia saqar-<br />

Tvelos erisaTvis. mis micvalebis dRe 26 ianvaria.<br />

xolo <strong>saqarTvelos</strong> ekklesia, romelic<br />

yovelTvis TavdadebiT hpatronobda Cvens ers da<br />

arasdros didebas erisas daviwyebas ar aZlevda,<br />

26 ianvars aqebs da adidebs saxelovans daviT<br />

mefes, romelsac utyuarma ganaCenma erisam,<br />

ekklesiis dalocviTa da kurTxeviT, aRmaSenebelis<br />

saxeli daarqva saukuno saxseneblad. am marTlada<br />

didebulma mefem erTad mouyara Tavi qarTvelobas.<br />

aoxrebuli qveyana aaSena, mteri gaufrTxo da<br />

gaufanta, da dRes Tu Cven Cvens binazed varT, es<br />

iqneba imisi Rvawli, imisi samsaxuric ufro iyos.<br />

dideba saxelsa missa!..<br />

xolo daviT aRmaSenebeli sadidebelia Cvengan<br />

ara marto saxelovan mefobiTa, aramed Tavis<br />

didbunebovan kacobiTac. igi, Tavgadadebuli<br />

moyvare Tavis erovnobisa da marTlmadidebelis<br />

sarwmunoebisa, didi pativismcemeli iyo sxvis<br />

erovnobisac da sarwmunoebisa. amisTana Semwynarebeli<br />

sxvisa maSin, rodesac igi yovladSemZlebel<br />

mbrZanebelad Seiqmna sxvadasxva Teslis da<br />

sxvadasxva sarwmunoebis erisa, amisTana sxva eris<br />

Rirsebis Tayvanismcemeli im droSi, roca kaci<br />

kacs SesaWmeladac ara hzogavda, amisTna<br />

kacTmoyvaruli pativiscema sxvis erovnobisa,<br />

sxvis sarwmunoebisa, nuTu sakvirveli da saocari<br />

magaliTi ar aris meTormete saukunis kacisagan!<br />

metiRa didbunebovanoba moeTxoveba gana meTormete<br />

saukunis kacs maSin, roca dRes, mecxramete<br />

saukunis dasasruls sakvirvelebad migvaCnia gladstoni<br />

rom irlandiis erovnobas da sarwmunoebas<br />

esarCleba imave kacTmoyvareobiT, ra kacTmoyvareobiTac<br />

daviT aRmaSenebeli sxva ers pativsa<br />

scemda! Cvens matianebs Tavi davaneboTYda vimowmoT<br />

sxva eris mematianeni. isinic ki aRtacebiT<br />

64


ixsenieben daviT aRmaSenebels, rogorc kacs,<br />

pativismcemels da Semwynarebels sxva erisas da<br />

sxva rjulisas.<br />

somexi maTe edeseli ambobs:<br />

`daviT iyo wminda, keTilmsaxuri, savse<br />

qvelmoqmedebiT da marTlmsajuli. daviTis<br />

garSemo ikribeboda danarCeni somexTa<br />

naTesavi, romelTaTvis man daafuZna saqarTveloSi<br />

qalaqi kori (gori), sadac mravali<br />

ekklesia da monasteri aaSena. miago Cvens<br />

naTesavs yovelgvari nugeSis cema da Sveba~.<br />

vardan didi swers:<br />

`daviTs araviTari siZulvili ara hqonda<br />

somxuris wirva-locvisa da ekklesiisa: igi<br />

xSirad idrekda Tavs Cvens xelqveS da<br />

iTxovda Cevns locva-kurTxevas~.<br />

eg kidev araferi, rom daviT aRmaSenebeli ase<br />

eqceoda somxebs, romelnic, rac unda iyos,<br />

qristianebi iyvnen da arian. didbunebovani<br />

kacTmoyvareoba daviT mefisa mahmadianebsac<br />

miefinaT, da miT ufro brwyinvalea es ambavi, rom<br />

mahmadianebi TviT daviT mefisa da misis eris<br />

sarwmunoebas erCodnen aRmosafxvrelad.<br />

mahmadianTa mwerali al-aini ai rasa swers;<br />

`daviTs sTxoves musulmanebma, rom<br />

qristianeT ara hqonodaT neba musulmanebTan<br />

erTad Sesvlisa abanoSi da aRekrZalna<br />

giaurebisaTvis maTi avad xseneba. daviTma<br />

yovelive es Txovna ausrula. daviTi Tavis<br />

Svilis dimitriTurT yoveldRe dadioda<br />

umTavress meCiTSi, ismenda samefo locvas da<br />

TviT yoranis kiTxvas. daviTi uxvad aZlevda<br />

fuls qaTibs da muaZinebs. man aaSena ucxo<br />

tomTaTvis qarvaslebi da sadgomi saxlebi<br />

moqalaqeTa, sudiebTa da poetTaTvis,<br />

romelTac ulufas uniSnavda. Tu vinme<br />

65


isurvebda tfilisis datevebas, gulsavsebiT<br />

xels upyrobda da mgzavrobis RonisZiebas<br />

aZlevda fuliT. daviTi ufro mets pativsa<br />

scemda musulmanTa, vidre mTavarni<br />

musulmanTani~. *<br />

yovelive es didsulovaneba da sulgrZeleba<br />

daviTisa maSin aris momxdari, roca Zlevamosili<br />

igi mefe srulad gabatonda Tavis qveyanaSi da,<br />

maSasadame, amisTana patiosani da ganaTlebuli<br />

qceva marto imis didbunebovan guls da gonebas<br />

unda mieweros da arafers sxvas. imas aRar<br />

vambobT, rom sneulTa, uRonoTa da sapyarTaTvis<br />

daviTma aaSena samkurnalo, TviTon xSirad<br />

dadioda am ubedurTa sanaxavad da mosakiTxavad.<br />

ai es didebuli mefe ra didebul kacur kacis<br />

saxesac mogvivlens Tvalwin da ra<br />

Tavmosawonebels sabuTs gvaZlevs xelTa. ai<br />

amisTana kacis xsenebaa gamacocxlebeli erisa da<br />

amisTana kacis arxsovna momakvdinebel codvad<br />

unda CaeTvalos ersa, romelmac igi hSva da Tavis<br />

ZuZuTi gamohzarda. Cvenma damcvelma ekklesiam es<br />

kargad icoda da amitomac 26 ianvari dagviniSna,<br />

rom weliwadSi erTxel mainc gavixsenoT es<br />

qarTvelisaTvis Tavmosawonebeli didebuli mefe,<br />

didebuli kaci.<br />

kacs ori saxeli unda hqondeso, _ ambobs Cveni<br />

eri: _ erTi aq dasarCeni, meore Tan wasayolio. es<br />

anderZi qarTvelisa ise aravis Seusrulebia,<br />

rogorc daviT mefesa. aq aRmaSenebelis saxeli<br />

darCa, rogorc mefes, da iq rogorc<br />

didbunebovanma kacma _ waiyolia saxeli<br />

wmindanisa, didebis gvirgviniT Semkobili.<br />

* rogorc es citata, isec zemoyvanilni, b-n d. baqraZis SeniSvnidam aris<br />

amoRebuli.<br />

66


skolebSi<br />

tfilisi, 25 ianvari<br />

rac ufro meti xani gadis, miT ufro<br />

cxaddeba, rom exlandeli pirveldawyebiTi<br />

sasoflo skolebi bevrs aras hmateben sofelsa<br />

calked da ersa saerTod. metismetad viwrozed<br />

htrialeben misi programmebi, romelnic TiTqmis<br />

marto imaze arian miCerebulni, rom wera-kiTxva<br />

aswavlon, wakiTxulis gagebis Rone mianiWon da<br />

SesZinon cotaodeni imisTana codnac, rac gonebis<br />

gamarTvas da gaxsnas hSvelis, Tqma ar unda, rom<br />

araraobaSi esec kargia. xolo exla mTavrobac da<br />

TviTon sazogadoeba ruseTisac hxedavs, rom<br />

yovelive es sakmao ar aris eris mozardis<br />

TaobisaTvis, hxedavs, rom glexobas da erTob<br />

mdabio xalxs saswavlebeli imisTana rasmesac<br />

unda aswavlides, rac xels Seuwyobs da uSvelis,<br />

rom dRe mudami garja da Sroma erisa ufro<br />

nayofieri hqmnas, ufro mometebulis codniT da<br />

zedmiwevniT warmarTul iyos.<br />

amitomac ruseTSi exla Zalian gaZlierebulia<br />

is azri, rom amisTana sasoflo skolebSi raime<br />

xelobis swavlebac SemoRebul unda iqnas<br />

imodenad vrclad da savsebiT, ramodenadac<br />

67


saWiroa mdabio xalxisaTvis. ra Tqma unda, rom<br />

udidesi nawili ruseTisa miwis mosavliT inaxavs<br />

Tavsa da uZRveba yovelgvars saxelmwifo, saero<br />

da sasoflo xarjsa. am saxiT, raki umTavresi<br />

Rone iqaur mkvidrTa miwaTmoqmedebaa, mTavrobas<br />

ganuzraxavs am xelobis saqmis swavlebac<br />

daavalos sasoflo skolas da miT moumarTos<br />

sofels xeli rigianis codniT warimarTos<br />

Tavisis cxovrebis gza.<br />

peterburgisa da moskovis gazeTebma mogvitanes<br />

ambavi, rom swavla-ganaTlebis saministros,<br />

daunaxavs ra erTis mxriT uRonoba da<br />

xelmokleoba exlandelis sasoflo skolisa da<br />

meores mxriT aucilebeli saWiroeba<br />

miwaTmoqmedebis swavlebisa, uTxovnia saxelmwifo<br />

qonebaTa saministrosaTvis, romodenime saxelmwifo<br />

miwa mouWras skolebs muqTad. saxelmwifo<br />

qonebaTa saministros es SesaZleblad ucvnia da<br />

Tanaxma gahxdomia.<br />

ruseTis gazeTebi didis sixaruliT miegebnen<br />

am ambavsa da hnatroben, rom am didad sasargeblo<br />

gadawyvetilebas win ara amouCndes ra<br />

dasabrkoleblad. es saqme metad rTulia da Cven<br />

ki dRes gazeTebidam marto is viciT, rom orsav<br />

saministros marto dedaazrobiT gaduwyvetia es<br />

saqme da gazeTebi dawvrilebiT aras gvatyobineben,<br />

rogor upiroben am dedaazris ganxorcielebas da<br />

gamoyenebas. zogierTi gazeTebi, acxadeben ra Tavis<br />

sixaruls am dedaazris gamo, amboben, rom ori<br />

metad Zneli mizezi win aRudgeba am keTils<br />

ganzraxvasa swavla-ganaTlebis saministrosas. erTi<br />

isa, rom pirvel xanebSi Znelad saSovarni<br />

iqmnebian maswavlebelni, agronomiis imodenad<br />

mcodneni, rom im simokliT mainc gauZRven<br />

swavlebas, rac saWiroa glexobisaTvis da meore<br />

isa, rom saxelmwifo qonebaTa saministros, Tumca<br />

68


auarebeli saxelmwifo miwebi aqvs, magram iseTs<br />

adgilebSi, rom skolebzed Zalian Sors arian da<br />

ar emxrobian. pirvels mizezs, rogorc iqneba,<br />

Tavis drozed bolo moeReba, radganac SesaZloa<br />

maswavlebelT iswavlon sakmaod miwismoqmedebis<br />

saqme, xolo meore mizezi ki, TiTqmis<br />

aucilebelia iq mainc, saca soflis skolis<br />

axlomaxlo saxelmwifo miwebi ar moipoveba.<br />

ra Tqma unda, rom am ukanasknel SemTxvevaSiac<br />

SesaZloa saqmes eSvelos ram. xolo saxelmwifo<br />

qonebaTa saministros moundeba soflis skolis<br />

axlo miwebi kerZo kacTac CamoarTvas da mis<br />

samagierod Sori miwebi misces. rasakvirvelia, aq<br />

saxelmwifo qonebaTa saministros sarTis dadeba<br />

moundeba da es saqme imodenad didi ram aris, rom<br />

saxelmwifo am sarTis gaRebas ar unda SeuSindes.<br />

am gziT es meore mizezi Tu srulad ar moispoba,<br />

didad Sesustdeba mainc.<br />

69


70<br />

<br />

gamomzeureba<br />

tfilisi, 1 Tebervali<br />

axalma weliwadma didi samSvidobo imedi<br />

mogvca. saiTac ki miixedavT, yovelgan imis meti<br />

ara ismoda ra, rom RmerTma damifaros omis<br />

atexis fiqri gavitaro gulSio. bevrs es fici<br />

swamda da bolo ki akvirvebda, imitom rom am<br />

ficTan iaraRis mzadebis Cxara-Cxuric ismoda.<br />

marTalia, yovelTvis xerxiani diplomatia imas<br />

iZaxoda, rom TviT mag Cxara-CxurSia imedi<br />

mSvidobianobisa, radganac aTadam babadam ise<br />

yofila, rom visac mSvidobiT cxovreba hsurs,<br />

muSti moRerebuli unda eWiroso.<br />

esea Tu ara, pirvelni dReni am axal<br />

weliwadisani samSvidobo imediT mogvevlina da,<br />

vin icis, iqneba es pirveli TTve mainc axalis<br />

wlisa ise gagvetarebina, rom guli ar<br />

SegvSineboda riTime. xolo bedma esec SeiSura<br />

kacobriobisaTvis da am ianvris bolos xanebSi<br />

gamoatyvrina erTi imisTana ambavi, rom didi da<br />

patara Seafucxuna. berlinma da venam saWirod<br />

dainaxes gamoeqveynebinaT aqamde miTamda<br />

saidumlod Senaxuli pirSekruloba 1879 wlisa,<br />

romlis ZaliTac germania da avstria erTmanerTs


dahpirebian mieSvelnen, Tu vinicobaa an erTsa da<br />

an meores raime gansacdeli moevlineba ruseTis<br />

mxriT. amboben, amisTanave pirSekruloba daudviaT<br />

germaniasa da italiasa safrangeTis winaaRmdeg.<br />

germaniis gazeTebi ficiT iWaWebian, rom am<br />

gamoqveynebas 1879 wlis pirSekrulobisas sxva<br />

azri ara aqvs ra, garda samSvidobo imedis<br />

gaZlierebisao. am pirSekrulobam unda daarwmunos<br />

yvelanio, rom germaniasa da avstrias TviTon<br />

aravisTan Cxubi ara hsurT da arc gulSi aqvT<br />

Cxubis atexa Tavisis mxriT da Tu erTmanerTs<br />

hSvelas dahpirdebian, marto maSin, roca sxvas<br />

mouva survili amaTTan Cxubis atexisao. am saxiT<br />

germania da avstria mtris mogerebisaTvis<br />

Sehkvrian erTmanerTsao da ara mtris Tavzed<br />

dasxmisaTvisao. aqedam cxadiao, hficuloben venisa<br />

da germaniis gazeTebi, Tu sxva samtrod ar<br />

wamoatans amaT xelsa, mSvidobianoba daurRveveli<br />

iqnebao.<br />

safrangeTis gazeTebi sxva TvaliT uyureben am<br />

ambavsa. eseni iZaxian, rom xsenebul<br />

pirSekrulobis gamocxadebas ueWvelad mohyveba<br />

ufro mtkice daaxloveba ruseTsa da safrangeTs<br />

Soriso. maSasadame, es gazeTebi hxedven, rom aq<br />

raRac sxva suli htrialebs da ara samSvidobo<br />

ganzraxva, Torem Tu marTla gars mSvidobianobaa,<br />

maSin saSvelad erTmanerTisken miwev-mowevas ra<br />

sabuTi da mizezi unda hqondes.<br />

italiis gazeTebi ufro gulaxdilad<br />

hlaparakoben da iZaxian, rom amisTana sigelis<br />

gamoqveyneba TavisTavadac didi niSania JamTa<br />

viTarebisao da raki gamoqveynda, sCans<br />

politikuri mdgomareoba metad gaZnelda da<br />

damZimdao. zogni iqamdenac midian, rom am sigelis<br />

gamoqveynebaSi ultimatums hxedven mxolod<br />

Tavazianad da ridiT gamoTqmuls.<br />

71


sad aris marTali, eg jer RmerTma icis, xolo<br />

sakiTxavi es aris: Tu am rva-cxra weliwads<br />

saWirod hxedavdnen saidumlod Senaxvas am<br />

sigelisas, dRes raRam aiZula misi gamoqveyneba?<br />

an aqamomde vis umalavdnen, an dRes vis asmenen?<br />

amis pasuxs TviTon sigeli iZleva da<br />

saxeldobr, imisi mesame muxli. es muxli valad<br />

sdebs pirobis damdebTa, rom es sigeli da masSi<br />

moxsenebuli pirobani saidumlod iyos da marto<br />

maSin gamoqveyndes, roca orive mxare amazed calke<br />

moilaparakeben da gamoqveynebas saWirod dainaxven.<br />

Tu marTla am sigels sxva azri ara aqvs ra,<br />

garda samSvidobo imedis gaZlierebisa amisTana<br />

keTilis ganzraxvis damalva rad daunaxavT<br />

saWirod. Tu es keTili ganzraxvaa Sig da sxva<br />

araferi, ra dasamalavi iyo aseTi yvelasaTvis<br />

sasurveli da sasiamovno ambavi? sCans, aq sxva<br />

azri hqoniaT, sCans, aq isaris srolaa da marto<br />

mSvildis malva. Tund amasac Tavi davaneboT da<br />

erTi es vikiTxoT: Tu saWirod hxedavdnen<br />

saidumlod SeenaxaT es sigeli, 1879 wels, roca<br />

SedarebiT evropa ufro mosvenebuli iyo da<br />

cecxlmosakidebeli muguzrebi ase bevri ar iyo,<br />

rogorc dRes, exla, amJamad raRam aiZula orive<br />

mxare sigelis gamoqveynebisaTvis? aSkaraa, orsave<br />

pirobis damdebs SiSi ram ugrZvniaT da viRacas<br />

muqaras uTvlian, Tumca ki Soridam, gadakvriT.<br />

rom am azrs Tavisi sabuTi aqvs, amas sxvaTa<br />

Soris iqidamaca vxedavT, rom evropaSi lamis<br />

meore kavSiric Sesdges am germania-avstriaitaliis<br />

sapirispirod. safrangeTis gazeTebi ukve<br />

urCeven, visac jer ars, inglis-ruseT-safrangeTis<br />

kavSiri Seqmnan da amiTi moigerion TviTneboba da<br />

batonoba germaniisa, romlis manqanebi da<br />

xlarTebi mosvenebas ar aZlevs evropasa, amis gamo<br />

Tavidam fexamde SeiaraRebuls da mxedrobis<br />

72


Senaxvis xarjisagan qancgawyvetilsa. ai<br />

dRevandelis dRis didi mniSvneloba imaSia Tu am<br />

dRis viTarebam gamoiwvia es axali kavSiri<br />

inglis-ruseT-safrangeTisa da pirispir dauyena<br />

germaniis, italiis da avstriis kavSirsa. iqneba am<br />

axalma kavSirma ufro SeuZlebelhyos omi,<br />

radganac orive mxare ise Zalovani iqneba, rom<br />

egere advilad erTmanerTs ver Sehbedaven, magram<br />

es axali kavSiri rom dRevandels reJims<br />

Sescvlis, eg ki, Cvenis fiqriT, ueWvelia da metad<br />

sagulisxmiero didisa Tu patarisaTvis.<br />

73


74<br />

<br />

gaministreba<br />

tfilisi, 6 Tebervali<br />

mTeli qveyanaa da T-is bismarkis sityva,<br />

warmoTqmuli germaniis parlamentSi am ukanasknel<br />

dros, rac ki sadme Jurnalia, an gazeTi,yvela<br />

erTad da TviTveuli calke am sityvis gamo<br />

hlaparakobs, am sityvasa sjis da hxsnis. es sja<br />

da xsna miT ufro advilad SesaZlebelia, rom<br />

TviTon sityva T. bismarkisa hoc aris da araca,<br />

araca da hoc erTsa da imave dros erTsa da imave<br />

saganzed. ors saaTzed meti ilaparaka Turme<br />

`rkinis kanclerma~ da ise ostaturad, rom<br />

Tavidam bolomde yvela mayurebeli smenad<br />

gadaaqcia da mainc ara sTqva ra, ara sTqva ra<br />

imisTana, rom exlandels daxlarTuls saqmeebs<br />

evropiisas Suqi mohfenoda da saidumlod<br />

momqmedni marTulebi exlandelis politikisa<br />

cotad Tu bevrad mzezed gamofeniliyo.<br />

vambobT `ara sTqva ra~, magram, Tu gnebavT,<br />

imdeni ram sTqva, rom TviTveuls calke SeuZlian,<br />

rac hsurs, is amoikiTxos T. bismarkis<br />

sityvisagan. am SemTxvevaSi T. bismarkis sityva<br />

qvevrsa hgavs da rasac CasZaxeb, imas amoiZaxebs.<br />

amitomac ar aris arc erTi Jurnal-gazeTi, rom


meores eTanxmebodes am sityvis gamo da<br />

TviTveuls calke rac agondeba, is esizmreba,<br />

roca am sityvis kvanZis gamoxsnas waatans xolme<br />

xels.<br />

erTis sityviT T. bismarkis sityva WurWelia<br />

ise ostaturad gakeTebuli, rom TviTveuli<br />

Cvengani, saidac hsurs, yurs iqidam gamoabams. am<br />

sityvaSi muqarac aris da dayvavebac, samduravic<br />

da madlobac, wyromaca da Tavazac, Tavmowonebac<br />

da Tavmdablobac, kicxvac da pirferobac da<br />

bolos Tqmac da araTqmaca. amitomac<br />

mSvidobismoyvarenic aRtacebaSi modian am<br />

sityvisagan da omis monatrenica, yvelas sabuTi<br />

misca T. bismarkma misi sityva ise gamoiyenon,<br />

rogorc hsurT.<br />

im xanebSi, roca T. bismarki amnairs ambavs<br />

umzadebda evropas da roca TviT evropa didis<br />

gulisfancqaliT moelodda, aca, T. bismarki ras<br />

ityvis parlamentSio, mohxda erTi sxva saqme<br />

evropaSi imisTana, rom sxva dros bevrs yalxzed<br />

daayenebda da diplomatias didad aayayanebda. exla<br />

ki yvelani daatyveva T. bismarkis sityvam da<br />

jerovani yuradReba aravin miaqcia. miT,<br />

rasakvirvelia, xsenebuls saqmes Tavisi<br />

mniSvneloba ar dahkargvia exlandelis droisaTvis<br />

da am mxriT igi SeniSnulia germaniisa da<br />

avstriis Jurnal-gazeTebisaganac.<br />

ai saqme raSia: safrangeTSi mas aqeT, rac<br />

daemxo gobles saministro, arc erTma sxva<br />

saministrom Tavi ver daiWira didxans. daemxo mas<br />

Semdeg ruvies saministroc, romelmac Tan<br />

gaditana TviT grevis prezidentobac.<br />

gaprezidentda sadi-karno da amasac gauZnelda<br />

saministros Sedgena, mTavar-ministrobas aravin<br />

hkisrulobda, radganac aravin iyo imisTana,<br />

romelsac parlamentis momxreobis imedi hqonoda.<br />

75


mxolod erTi kaci floke iyo, exlandeli<br />

prezidenti palatisa, romelsac SeeZlo palatis<br />

umravlesobis momxreoba hqoniyo da romlis<br />

meTaurobas palata sxvazed ufro metad xels<br />

Seuwyobda da, maSasadame, Tu SesaZlo iyo mkvidri<br />

da xangrZeli saministro Semdgariyo, amis<br />

SemZlebeli marto floke egonaT.<br />

saministroebis dRemokleoba axali ambavi ar<br />

aris safrangeTisaTvis: iq saministroebi pantazed<br />

ufro advilad hcvivian, magram exla, roca evropa<br />

dRe yovel moelis dids gansacdelsa da es<br />

gansacdeli safrangeTsac ueWvelad moimwyvdevs,<br />

saWiroa imisTana saministro, romelsac unda<br />

xangrZliobis da fexmagrobis imedi hqondes<br />

rogorc SigniT, ise garedac. amas iTxovs dro da<br />

TviT mfarveloba safrangeTisa. saministro,<br />

romelic Tvis dRemokleobas Tavis gulSive<br />

atarebs, Sinac utexs kacs gulsa da gared xom<br />

mters aqezebs da aqezebs. garda amisa, dRemokle<br />

saministros samegobrodac xels aravin awvdis<br />

gabedulad imis SiSiT, rom vaiTu xval sxva<br />

movides da piri gvibrunoso. amitomac karga xania<br />

safrangeTi imis cdaSia, rom erTi imisTana<br />

saministro Sesdges, romelsac zurgi magari<br />

eqmneba parlamentisa da safrangeTisaganao.<br />

rogorc mogaxseneT, amisTana saministro kaci<br />

flokea dRes yvelasagan am mxriT miCneuli.<br />

xolo flokes gaministrebas erTi<br />

dasabrkolebeli mizezi hqonda dRes aqamomde.<br />

1867 welsa, roca gansvenebuli xelmwife<br />

imperatori aleqsandre II pariJSi bZandeboda,<br />

flokes, maSin jer ymawvilkacs, sadRac sajarod<br />

wamouZaxnia: `gaumarjos polSasao!~.<br />

rasakvirvelia, es amisTana sityva sawyenad<br />

darCenia ruseTsa da mas aqeT Tumca bevrma xanma<br />

gaiara da flokemac saxelmwifo kacTa Soris<br />

76


didad TvalsaCino adgili daiWira, magram ruseTis<br />

elCi safrangeTSi aramcTu axlo ar ikarebda<br />

flokes, aramed gasacnobladac erideboda.<br />

rogorRa unda moewviaT mTavar-ministrad is kaci,<br />

roca igi amodenad usiamovno iyo ruseTisaTvis.<br />

dRes xom ruseTi erTaderTi saxelmwifoa,<br />

romelic Tavis ZlierebiT ase Tu ise hlagmavs<br />

TviTnebobas germaniisas, am safrangeTis<br />

dauZinebel mtrisas. dRes xom ruseTi erTaderTi<br />

saxelmwifoa, romelic kargis TvaliT uyurebs<br />

safrangeTsa da imis waxdenas da gaqelvas aras<br />

gziT ar Seiwynarebs germaniisagan.<br />

ai am angariSma, am garemoebam dauSala, rom<br />

safrangeTma ar moiwvia mTavar ministrad floke.<br />

safrangeTs ruseTis ridi da Tavaza hqonda da<br />

daekrZala imis wyenas. xolo am bolos xanebSi<br />

ueWveli xma gaisma, rom ruseTis elCma erTs<br />

wveulobaSi neba misca flokes gasacnoblad<br />

warsdgenodao. exla damtkicebulia, rom floke<br />

marTla warudgeniaT gasacnoblad ruseTis<br />

elCisaTvis, elCi kargad dahxvedria flokes da<br />

mTeli naxevar saaTi erTmanerTTan usaubrniaT.<br />

bolos flokes didi sadilic gaumarTavs da<br />

miuwvevia ruseTis elCi. elCic swvevia da amiT<br />

didis xnis samduravi ruseTisa flokes Tavidam<br />

axsnia:<br />

`RirsSesaniSnaviao, _ ambobs erTi germanuli<br />

gazeTi: rom ruseTis warmomadgenelma es<br />

dRevandeli dRe airCia flokesTan<br />

daaxlovebisaTvis, rasakvirvelia, Tavisis<br />

mTavrobis nebarTviTao~.<br />

marTla rom SesaniSnavia. yvelam icis, floke<br />

ra banakis kacia da advilad mosalodnelia, rom<br />

sagareo politika safrangeTisa flokes<br />

gaministrebisve umal ufro gabedulad da fxianad<br />

daiwyebs moqmedebas, rom misi gaministreba<br />

77


moaxloebulia, eg aSkaraa. depeSam ukve mogvitana<br />

ambavi, rom exlandeli saminirtro tirrarisa<br />

hlamis gadadgomasao. amaSi daujerebeli ara aris<br />

ra: flokes gaministreba yvelasaTvis sasurvelia<br />

safrangeTSi da raki exla amas dasabrkolebeli<br />

mizezi aRara aqvs ra, raki ruseTma Seiriga<br />

floke, bevrad dasajeria, rom tirrars daiTxoven<br />

da flokes Caabareben saministrosa. raki tirraris<br />

gadadgomis ambavi zed mohyva flokes Serigebas,<br />

aSkaraa, rom flokes male vnaxavT mTavar<br />

ministrad safrangeTSi da es veraferi<br />

samaxaroblo ambavi iqneba germaniisaTvis.<br />

78


evropaSi<br />

tfilisi, 9 Tebervali<br />

Cven ukve aRvniSneT, rom inglisma cotad Tu<br />

bevrad Sors daiWira germaniasTan erTad Cabma<br />

sapolitiko saqmeSi da egredwodebuli `samTa<br />

kavSiri~ ver gadaiqca `oTxTa kavSirad~, Tumca T.<br />

bismarki amisaTvis Zalian mowadinebuli iyo da<br />

Zalian ekurkureboda inglissa. salusberis sityva<br />

am saganzed, Tumca metad frTxilad aris<br />

warmoTqmuli, magram mainc gvatyobinebs, rom guli<br />

cotad Tu bevrad moukeTda ruseTis mimarT im<br />

dassac inglisis erisas, romelic dRes aqamomde<br />

ruseTs ewinaaRmdegeboda da es winaaRmdegoba<br />

TiTqmis istoriul anderZada hqonda. am gzazed<br />

dgomas da svlas uwonebs exlandels saministros<br />

TviT liberalTa dasi, romelsac hmeTaurobs<br />

gladstoni da gladstoni xom cnobilia, viTarca<br />

almacerad mayurebeli germaniazed da nametnavad<br />

avstriazed. konservatorTa dasma am<br />

mowonebisaTvis madloba uTxra gladstons<br />

sajarod. sCans, T. bismarks jer xanad mainc<br />

veraferi imedi unda hqondes inglisisa, piriqiT,<br />

unda SiSic miscemodes, vai Tu sxvebs miemxroso.<br />

79


amis gamo da ufro metis sifrTxilisaTvis T.<br />

bismarki Seecada sxva meore da mesamexarisxovan<br />

saxelmwifoebSi moepovna momxreoba da<br />

sxvaTaSoris ispanias gauba amazed laparaki.<br />

rogorc etyoba, verc aq ujdeba alCu germaniasa.<br />

gazeTebi gvauwyeben, rom 7-s Tebervals<br />

mWevrmetyvelobiT saxelganTqmuls orators<br />

ispaniisas, kastelars warmouTqvams sityva<br />

kortesSi exlandels sapolitiko mdgomareobazed.<br />

kastelars uTqvams, rom exlandeli evropa<br />

warmoadgens mSvidobianobas, Tavidam fexebamde ki<br />

saomrad SeiaraRebulsao. es yofa auZlurebs<br />

evropasa, swovs imis keTildReobas, mis sarCosabadebels<br />

pirqve amxobs da amasTanave samarcxvino<br />

Cirqsa scxebs evropis saxelsao. yovel am<br />

ubedurebis mizezad kastelari hxadis germanias,<br />

romelic didad Sescda, rom safrangeTi<br />

gadaimterao da CamoarTva elzas-lotarenio.<br />

ispanias urCevs oratori aramcdaaramc aravin<br />

Cagityuos omSia, Tu vinicobaa omi ram astyda<br />

didTa saxelmwifoTa Soriso. piriqiT, ispaniis<br />

erma unda moiTxovos, rom evropam saomari iaraRi<br />

dahyaros da safrangeTs misi elzas-lotareni<br />

daubrundes, esodenis usamarTlobiT, Zalad<br />

warTmeulio.<br />

cxadia, rom es gamoCenili kaci ispaniisa ufro<br />

safrangeTisken aris, vidre germaniisken. marTalia,<br />

amnairs midrekilebas didi manZili da mniSvneloba<br />

ara aqvs, Tu saxeSi miviRebT, rom eg midrekileba<br />

marto calke kacisaa, Tund imisTana<br />

gamoCenilisac, rogoric kastelaria. saqme is<br />

aris, rom aq kastelars sazogado azrisaTvis<br />

miugnia da igi mxolod gamosula sajaro<br />

sarbielzed ima azris mWevrmetyvel gamomTqmelad.<br />

es iqidama sCans, rom mTeli palata ispaniisa<br />

aRtacebiT mihgebebia kastelaris sityvas. `Tavis<br />

80


dReSio, ambobs iqauri korrespodenti erTis<br />

gazeTisa: Tavis dReSi ispaniis saero<br />

warmomadgenlobas ar miuRia kastelari egreTis<br />

aRtacebulis erTsulobiTa, rogorc am xanadao.<br />

ministrebi, respublikanelni deputatebi da<br />

konservatorebic ki gars Semoexvivnen kastelars<br />

da yvelani erTad da TviTveuli calke ulocavda<br />

da xels arTmevdao.~<br />

raki eseTis erTsulobiT daxvda ispaniis eris<br />

warmomadgenloba am saxelovans orators, maSin<br />

mis mier Tqmuls azrs didi Zali da Rone eZleva,<br />

rogorc azrs mTelis erisagan aRiarebuls. raki<br />

esrea, evropis politikosebma am azrs cotad Tu<br />

bevrad angariSi unda gauwion. mravalgvari<br />

manqanebi erTmanerTSi gasvla-gamosvlisaTvis ase<br />

Tu ise unda Sescvalon da am garemoebas imodenad<br />

Seuwonon, ramodenadac Rone ispaniisa saTvalavSi<br />

miRebuli hqonda aqamde erTsa Tu meoresa.<br />

es ambavi imiT ufroa SesaniSnavi Cvenis fiqriT,<br />

rom SiSi da zari germaniisa, romelic aqamomde<br />

yvelas enas ubamda evropaSi, exla rogorRac<br />

hneldeba da Tu yvelgan ara, zogierTgan mainc<br />

kantikuntad germaniazed gabeduli sityva ismis.<br />

vgonebT, es viTareba dRevandelis dRisa TviTon T.<br />

bismarksac ar gamohparvia da rom im SiSsa da<br />

zars kidev Tavisi avala misces da uwindeli<br />

mWreli fxa SearCinos, T. bismarkma saWirod<br />

dainaxa saqveynod parlamentSi daeqadna, rom<br />

germania Zlieria da marto RvTis SiSi aqvs da<br />

sxvisa araviso. germania Zlieria, magram marTlad<br />

uSiSari ar ikadrebs tyuilubralod qadilsa.<br />

sCans germanias gulSi cota ram fiqri Sehparvia,<br />

vaiTu Cemi SiSi, Cemi zari evropaSi ganeldes,<br />

didi da patara gamilaRdes da gabedviT rame<br />

Semombedoso.<br />

81


82<br />

sityva<br />

tfilisi, 10 Tebervali<br />

salisberis ukanasknelma sityvam sruliad<br />

erTianad Seipyro evropis mwerlobis yuradReba.<br />

germaniasa, avstriasa da safrangeTSi exla<br />

gacxarebuli laparakia im sityvis gamo, radganac<br />

igi exeba iseTs sagans, romelzedac damyarebulia<br />

evropis saqmeTa avad Tu kargad mimdinareoba.<br />

germaniasa da avstriaSi xsenebulma sityvam kargi<br />

STabeWdileba moaxdina da safrangeTi ki, rogorc<br />

gazeTebidgana sCans, Zalian daafiqra.<br />

saqme is aris, Tu vis miemxroba inglisi da<br />

visken daswevs politikis saswors. Tu dRemdis<br />

gaZnelebuls mdgomareobas evropisas bolo ar<br />

moeRo, amis mizezi is aris, rom namdvilad ar<br />

ician, Tu inglisi ra gzas daadgeba. rodesac<br />

namdvilad gamocxaddeba inglisis ganzraxva, maSin<br />

gamoCndeba, Tu ra mimarTuleba unda miiRos<br />

evropis politikam.<br />

rogorc vsTqviT, avstriis mmarTvelobasa da<br />

mwerlobaze kargi STabeWdileba iqonia im adgilma<br />

salisberis sityvidam, romelSiac naTqvamia, rom<br />

ruseTs araviTari ukanono ganzraxva ara aqvs<br />

bolgariis Sesaxebao. amaze ufro sasiamovnod is<br />

miuCneviaT, rom salisberis uTqvams: inglisis


aRmosavleTis politika sruliad eTanxmeba<br />

avstriisasao. zogierTTa azriT, salisberim<br />

ruseTs amiT aniSna, rom bolgariis saqmeSi nu<br />

Caerevio. zogni im azrisanic arian, viTom<br />

salisberis sityvidgana sCanso, rom inglissa,<br />

italiasa da avstrias Soris kavSiri ukve<br />

damyarebuliao. berlinSi amboben, viTom<br />

salisberis sityva imis niSania, rom inglisi am<br />

gzobiTac ar umtyunebs im istoriuls programas,<br />

romelsac dRemdis misdevda aRmosavleTis<br />

saqmeebSio. rogorc gazeT `Standard~-is<br />

korrespondenti iuwyeba, bismarkis azriT inglissa<br />

da germanias Soris kargi, Zmuri ganwyobileba<br />

Camovardao da germania yovelTvis mzad aris<br />

ingliss mxari misces, roca ki saWiro iqnebao.<br />

piriqiT, safrangeTis mwerlobaze salisberis<br />

sityvam cudi STabeWdileba iqonia. safrangeTis<br />

gazeTebi TiTqmis erTxmad imas hRaRadeben, rom<br />

inglisi Tavisis interesebis dasacvelad unda<br />

miemxros safrangeTsa da ruseTsa da ara avstriagermaniasao.<br />

germaniis gamarjveba inglisis<br />

sikvdils moaswavebso, radganac am orTa<br />

interesebi erTmanerTis winaaRmdegni ariano.<br />

inglisma xeli unda gauwodos ruseTsa da<br />

safrangeTsao, Tu rom hsurs mermisSi Zliers,<br />

mourigebels mopirdapires ar Sehxvdeso.<br />

bismarkis sityvam, romelmac amas winad<br />

aalaparaka mTeli evropa, didi TanagrZnoba<br />

gamoiwvia germaniasa da avstriaSi. aravis araferi<br />

ar uTqvams bismarkis winaaRmdeg, imodenad Zlieri<br />

STabeWdileba iqonia imis sityvam. magram am<br />

ukanasknels dReebSi gaisma xma bismarkis<br />

winaaRmdegac. profesorma Steinma dahbeWda erTi<br />

werili, romelSiac dawvrilebiT ganxilulia<br />

bismarkis sityva. Steini ambobs: imedi gvqonda,<br />

rom bismarkis sityva raime sxivs mohfenda<br />

83


dRevandels gaWirvebuls mdgomareobas evropisas,<br />

xolo exlac dafarulia, Tu ras apirebs germania.<br />

ar viciT, Tu ra movaleobas hkisrulobs germania<br />

avstriis Sesaxeb. bismarkis sityva, SesaZloa,<br />

kacma sxvadaxva rigad gaigoso.<br />

bismarkis sityvaSi bundad naTqvami iyo, rom<br />

germanias, garda avstriisa da italiisa, sxva<br />

saxelmwifoebic miumxriao. am ambavma didi<br />

laparaki gamoiwvia, Tu romeli saxelmwifoa<br />

italiasa da avstrias garda, romelsac germaniis<br />

mxare uWiravso. zogierTTa azriT, es saxelmwifo<br />

unda iyos ruminia, romelsac sakmao samxedro<br />

Zal-Ronec aqvso.<br />

84


politika<br />

tfilisi, 11 Tebervali<br />

yvelani iZaxodnen, rom inglisi angariSSi<br />

misaRebi saxelmwifo ar ariso, radganac arc<br />

sakmao jari hyavs da arc saomrad momzadebuliao<br />

da verc moemzadeba imis gamoo, rom misis<br />

mxedrobis Zal-Rone sul sxva weszea agebuli da<br />

dRes is wesi arasferSi gamosayeni ar ariso.<br />

amas iZaxodnen, magram saqmeTa garemoebam da<br />

sapolitiko xlarTma ingliss didi mniSvneloba<br />

misca dRevandelis dRisaTvis. exla is, uwin<br />

miTamda dawunebuli saxelmwifo, is miTamda<br />

uRono inglisi im yofaSia, rom orad gayofili<br />

dRevandeli evropa TiTqmis marto inglisRa<br />

Sescqeris, aba ras ityvis da pirs saiTa iqmso.<br />

dRes ingliszea TiTqmis damokidebuli omica da<br />

uomrobaca imisda mixedviT Tu saiT gaiwevs da vis<br />

Caudgeba mxarSi saSvelad. amitomac didi da<br />

patara dRes imazed hlaparakobs, imis gamocnobaSia<br />

Tu inglisi ras hfiqrobs, ras apirobs da ra gzas<br />

daadgeba.<br />

sagareo politikas inglisisas dRes aqamomde<br />

ori sxvadasxvagvari mimarTuleba aZlevda fersa,<br />

amaTSi xan erTi mimarTuleba imarjvebda, xan<br />

meore imisda mixedviT Tu ors umTavress dasSi<br />

85


omels Cauvardeboda xolme gamgeoba da mTavroba.<br />

liberalTa da radikalTa dasi, romelTac<br />

hwinamZRvrobs gladstoni, yovelTvis imazed idga,<br />

rom inglisi arasodes ar unda gaerios evropis<br />

davidarabaSi, Tu pirdapirs interess inglisisas<br />

ara emuqris ra da aravin etanebao. Cven ra xeli<br />

gvaqvso, roca evropiis saxelmwifoni erTmanerTs<br />

samtrod ekidebian da zogi sixarbiT, zogi<br />

SurisZiebiT, zogi cudmedidobiT erTmanerTs<br />

ormos uTxriano. Cven calkeda varT, oTxkuTxiv<br />

zRviT SemozRuduli, da minam Cvens saxels, Cvens<br />

pativs, Cvens qveyanas da Cvens interess aravin<br />

Seexarbeba, Cven CvenTvis viyvneT da Cveni Sinauri<br />

saqmeebi rigzed davawyoTo. Sinac bevri ram<br />

gvitiriso da Cvens tablas gared ra undao.<br />

konservatorTa dasi, romelT meTaurad dRes<br />

salisberia, sul sxva anderZs emsaxureboda dRes<br />

aqamomde. igi iZaxoda, rom roca evropaSi saqme<br />

aiSleba xolme da iweweba, Cven gulxeli ar unda<br />

davikriboTo. Cvens xmaamouReblobas is mohyveba,<br />

rom evropaSi Cvens qveyanas Sesabami pativi aRar<br />

eqmnebao, isini araferSi ar ereviano, ityvian, da<br />

imaT raRa unda ekiTxebodeso. evropiis<br />

krebulidam gamoklebulni SeviqmnebiT da aRaravin<br />

Cven aRarafers dagvekiTxebao. egred yofna da<br />

Tavzed xelis aReba erTi iqmnebao. garda amisa,<br />

inglisi erTi didTa saxelmwifoTagania evropaSi<br />

misis moqmedebis moedani TiTqmis mTeli qveyanaa,<br />

zRvasa Tu xmeleTzed erTi imisTana kunWulic ar<br />

aris, saca cotad Tu bevrad Cveni interesi ar<br />

iyoso da ra saqme unda mohxdes evropaSi imisTana,<br />

rom cotad Tu bevrad Cvenc ara gvtkendes, Cvenc<br />

ar Segvexebodeso. maS rogor unda davikriboT<br />

gulzed xeli, roca evropas sakamaTo da<br />

sadavidarabo saqme ram autydebao?<br />

86


am saxiT, erTi mmarTveli dasi inglisisa<br />

iZaxoda da iZaxis, nu gavereviT evropiis saqmeebSi<br />

da Sinaurs saqmeebs mivxedoTo, meore ambobda, rom<br />

gaurevloba ar iqnebao da usaTuod Cvenc<br />

monawileoba unda miviRoT ase Tu iseo. dRes ki<br />

sul sxvasa vxedavT. dRes, roca saqmeTa<br />

msvlelobam evropa TiTqmis orad gahyo, roca<br />

germania ase akviatebulia da amrezili iyureba<br />

aRmosavleTisakenac da dasavleTisakenac da<br />

yvelgan momxreobas eZebs, inglisic damZimebulia<br />

fiqrisagan, rogor gamoviyeno es gaWirebuli<br />

mdgomareoba evropiisao. konservatorebis gazeTebi<br />

erTxmobilad iZaxian, rom aba exla gvmarTebs Wkua<br />

gamoviCinoT da winadve aravis piroba ar mivceT,<br />

aravis ar mivudgeT da Tu evropaSi erTmaneTs<br />

daejaxebian, CvenTvis ufro kargi iqmnebao. Tu omi<br />

astyda, xom Zlieri omi iqneba da vinc ginda<br />

gaimarjvos, Cven Cveni lukma ar dagvekargebao,<br />

piriqiT, meomarni erTmanerTs Sealeven TavianTs<br />

Zal-Rones da omisagan daqancul-daRalulebs meti<br />

ra gza eqmnebaT, rom rac moviTxovoT, ar mogvcen<br />

Cven, romelnic Seulaxvelis RoniT dauRalvelni<br />

da dauqancvelni karzed mivadgebiTo. evropa<br />

axalis omisaTvis ilajgawyvetili iqmneba da Cven<br />

ki mTelis Cvenis RoniT win warvudgebiTo.<br />

iqneba es angariSi konservatorebisa marTalic<br />

gamodges, xolo saqme amaSi ar aris. saqme is aris,<br />

rom oriv didi dasi, romelic ase Tu ise win<br />

uZRvis inglissa, dRes TiTqmis Tanaxmani arian,<br />

Soridam uyuron evropiis seirsa. amis mayurebelT<br />

erTmanerTSi amrezilT saxelmwifoebs imisi ki ar<br />

eSinianT, rom inglisi mova da mzamzareuls<br />

sufrazed moikecavs da ukeTes kerZs waatans<br />

xelsao, aramed imisi, rom vaiTu gaWirebis dRes<br />

Cems mopirispires miawodos inglisma xeli<br />

saSvelad da me, Tundac gamarjvebuli davrCe,<br />

87


auarebeli xarji kaciT Tu fuliT fuWad<br />

Camitaroso. ai orWobad yofna inglisisa dRes<br />

amiT aSinebs yvelas da amitomac dRes, visac ra<br />

swyurian, is wyurvili ver mouklavs, xeli ver<br />

gamouRia, damaluli Svildi ver gamouCenia, Tumca<br />

isari ki hlamis gamotyorcnas, radganac mSvildi<br />

imodenad mozidulia.<br />

Cvena gvgonia, rom minam es orWoboba da<br />

hoaraoba inglisisa ar gaTavdeba, minam am mxriT<br />

ara gamomJRavndeba ra, ara gamohSuqdeba ra, im<br />

dromde xvalindel dRisaTvis evropas arc ho<br />

eTqmis da arc ara. am gamoSuqebis imediT,<br />

dRevandeli politikosebi, rasakvirvelia, imas<br />

Seecdebian, rom awewili saqme evropiisa<br />

diplomatias Caugdos sacoxnelad da diplomatia<br />

xom iciT ra didi ostatia. im dromde<br />

gaaWianurebs saqmes, vidre dro moawevs, rom<br />

bedisweris saaTma dahkras.<br />

aki gazeTebi gvauwyeben kidec, rom erTi<br />

gamwvavebuli saqme, saxeldobr, saqme bolgariisa<br />

kvlav sadiplomato gzazed hlamis wasvlasao. Tu<br />

es saqme marTla am gzazed dasdga, diplomatebma<br />

ician Tavs saiT uzmen, vidre dro da Jami sxvas<br />

rasme moiTxovs.<br />

88


mTavrobaSi<br />

tfilisi, 15 Tebervali<br />

mTeli evropa miqceulia exla imazed, rom<br />

Seityos Sesdgeba Tu ara meore kavSiri winaaRmdeg<br />

`samTa kavSirisa~, romelic T. bismarkma Sehqmna<br />

viTomda Tavmdebad mSvidobianobisa. es Tavmdeboba<br />

jer marto imaSi sCans, rom didi da patara<br />

hlesavs xmals da amzadbs abjarsa. es meore<br />

kavSiri SesaZlebelia mxolod ruseTsa,<br />

safrangeTsa da ingliss Soris, radganac jer arc<br />

erTi amaTgani xelSekruli ar aris aravisTan<br />

raime pirobiTa da aRTqmiTa da am mxriT srulad<br />

Tavisufalni arian, rogorca hsurT da mouxdebaT,<br />

ise moawyon TavianTi saqmeebi.<br />

rom saqmeTa viTarebam da politikis garemoebam<br />

safrangeTi da ruseTi erTmanerTs dauaxlova,<br />

amaSi eWvi aRaravisa aqvs dRes, Tumca yvelani<br />

irwmunebian, rom jer amaT Soris araviTari<br />

xelSekruloba ar ariso. venidam inglisis gazeTs<br />

`Standart~-s sweren, rom rusT-frangTa kavSiris<br />

Sesadgenad gamarTuli laparaki hlamis saqmed<br />

gadiqceso da kavSiri ganxorcieldeso. `ambobeno,<br />

_ iwereba korrespodenti: rom am orTa<br />

saxelmwifoTaASoris yovelive salaparako mizezi<br />

89


Tavidam moSorebulia da kavSiris dedaazri da<br />

sagani TanxmobiT gamorkevuliao. xolo safrangeTs<br />

jer vada ar dauniSnavs misi Tu, rodis unda<br />

Tavis ZalaSi Sevides ukve Sekruli kavSirio.~<br />

korrespondenciidam sCans, rom sagareo saqmeTa<br />

ministri fluransi dRes aqamomde ara<br />

ndomulobda Turme am kavSirsa.<br />

mas Semdeg ki, raki yovelTvis TavdaWerilma da<br />

sityvafrTxilma fluransma briansonSi sajarod<br />

sityva warmosTqva da miT italias gadahkra:<br />

Zalianac nu mogaqvs Tavio, fluransma ar SeiZleba<br />

azri ar gamoicvalos da kidev urCoba gauwios<br />

kavSiris Sedgenasao, ambobs korrespondenti da<br />

umatebs, rom amis gamo unda vifiqroT, rom<br />

tiraris saministros dReni daTvlilni aqvs da<br />

fxianis flokes gaministreba moaxloebuliao.<br />

prezidenti sadi-karno am dRes didi xania<br />

moelodineba da, ra Tqma unda, flokec uwyebulia,<br />

rom dResa Tu xval miwveul iqmneba mTavarministrad.<br />

erTi berlinis gazeTi am saganzed<br />

ambobs, rom flokes molaparakeba aqvs ferrisTan,<br />

romelsac viTom floke iwvevs axals<br />

saministroSi Sesasvlelad. ra Tqma unda, rom Tu<br />

es mouxerxda flokes, maSin dasi respublikelTa,<br />

romelic dids umravlesobas Seadgens<br />

parlamentSi, amisTana Serevnils saministros dids<br />

mxars miscems imitom, rom radikalebs eyolebaT<br />

Tavis warmomadgenelad saministroSi TviTon<br />

floke da oportunistebs _ ferri. raki am gziT<br />

es ori udidesi dasi exlandelis parlamentisa<br />

erTad SeerTebuli iqmneba, maSin saministro<br />

imodenad mkvidri da zurgmagari iqmneba,<br />

ramodenadac dRevandeli gaWirvebuli dRe<br />

hTxoulobs.<br />

ferri cnobilia rogorc kaci, romelsac, roca<br />

ministrad iyo, dedaazrad hqonda daaxloeba da<br />

90


morigeba germaniasTan da amitomac bevrni hSiSoben<br />

safrangeTSi, vaiTu imisma mowvevam saministroSi<br />

saqme wagvixdinos ruseTTanao. oportunistebis<br />

gazeTi `safrangeTis respublika~ ambobs, rom eg<br />

tyuili SiSiao imitom, rom diplomaturi<br />

ganwyobileba safrangeTsa da ruseTs Soris Tavis<br />

dReSi ise guliTadi ara yofila, rogorc ferris<br />

ministrobis drosao.<br />

Tu marTla ferrim raime adgili daiWira<br />

axals saministroSi, vin icis, maSin saiTa iqms<br />

pirsa safrangeTis politika. maincdamainc<br />

SeuZlebelia, rom dRevandels midrekilebas<br />

safrangeTisas cotad Tu bevrad mxari ar<br />

ecvalos. politikaSi xSirad iseTi uecari<br />

garemoeba gamotyvreba xolme, rom zogjer<br />

mtrobas megobrobad gardahqmnis da megobrobas<br />

mtrobad. `droni mefobeno~, rom ityvian, swored<br />

zedgamoWrilia politikazed, ise arasfers<br />

gaumarTldeba xolme es sityva, rogorc<br />

politikas, romelsac, Tu gvkiTxavT, survili ki<br />

ara, garemoeba atrialebs.<br />

gana droTa niSani ar aris episkopoz<br />

freppelis sityva warmoTqmuli 1-s Tebervls,<br />

safrangeTis parlamentSi!.. episkopozma aRniSna ra<br />

mtroba germaniisa safrangeTis mimarT, daumata:<br />

`Cvenc Cvenis mxriT bolomouRebel mtrobas<br />

xom ar viqoniebT germanelebTan. gabedviT<br />

dagarwmunebT, rom dro mova da Cveni grZnoba<br />

maTdami Zireulad Seicvleba mas Semdeg, raki isini<br />

nebayoflobiT da mSvidobianis gziT dagvibruneben<br />

elzas-lotarensa, rasakvirvelia, Sesaferis<br />

sasyideliTa, rac unda sTqvan da am gauTavebel<br />

krizisis mosaspoblad es saxsari advilad<br />

SesaZlebelia da mTlad eTanxmeba saqmeTa<br />

msvlelobis loRikasa. is, rac kasteliarma<br />

mWevrmetyvelobiT gamosTqva, dRes iqneba Tu xval,<br />

91


yvelas WkuaSi daujdeba da maSin evropaSi<br />

daiRaRadebs sazogado xma, romelsac<br />

saxelmwifoTa marTeblobam angariSi unda<br />

gauwios.~<br />

Tu ferris odesme daaxloveba hsurvebia<br />

germaniasTan, davijeroT, rom elzas-lotarenis<br />

ase Tu ise dabrunebas am survilSi adgili ara<br />

sWeria! xom cocxlad Caaqvavebda ferris<br />

safrangeTi, Tu gabriyvdeboda da uamisod<br />

mohSveldeboda germanias. ferri metad Wkviani<br />

kacia, da ase Tavis dReSi ar gabriyvdeboda arc<br />

maSin da arc arasodes. xom ar momwifda saamisod<br />

saqme, rom iq, parlamentSi episkopozma elzaslotarenis<br />

dabrunebazed sityva gautara<br />

safrangeTsa da aq saWirod daunaxavT moiwvion<br />

saministrod erTi imisTana kaci, romelic sagareo<br />

saqmeSi germaniasTan daaxlovebis msurvelia maSin,<br />

rodesac daaxloveba uelzas-lotarenod yovlad<br />

SeuZlebelia.<br />

92


mizezebi<br />

tfilisi, 16 Tebervali<br />

guSin Cven CamovagdeT sityva maszed, rom<br />

evropaSi zogierTgan mdinareobs azri meore<br />

kavSiris Sedgenisa winaaRmdeg `samTa kavSirisa~. am<br />

axal kavSirisaTvis igulisxmeba, rogorc ukve<br />

mogexsenebaT, sami didi saxelmwifo: ruseTi,<br />

safrangeTi da inglisi. ruseTsa da safrangeTzed<br />

rac saTqmeli iyo, guSin ukve vauwyeT Cvens<br />

mkiTxvelebs. dRes mogvixdeba laparaki marto<br />

imazed Tu, ra imedia inglisis mxriT, rom miudges<br />

ruseTsa da safrangeTsa da maTTan erTad meore<br />

kavSiri Seadginos evropaSi.<br />

inglisis momxreobazed laparaki daiwyo jer<br />

im dRidam, roca lordi CerCili ewvia ruseTsa da<br />

aqedam safrangeTsac estumra. es laparaki<br />

gaZlierda, roca Seityes, rom princi uelsisa,<br />

inglisis taxtis memkvidre, pariJSi mivida da<br />

prezidenti sadi-karno inaxulao. am ambavs<br />

safrangeTis gazeTebma yuradReba miaqcies da icnes<br />

niSnad daaxlovebisa. aq daujerebeli da<br />

SeuZlebeli ara iyo ra. mtroba safrangeTisa da<br />

germaniisa didis xnidam modis. slavianebi da<br />

germanelebic ar iTqmis, rom Zalian kargad iyvnen<br />

93


moTavsebulni erTmanerTTan da nametnavad<br />

ukanasknel droTa politika germaniisa metad<br />

gamwarda slavianebisaTvis. am bolos xanebSi<br />

gaZlierebuli sakolonio politika germaniisa<br />

verafers dRes uqadis inglisis sakolonio<br />

politikas. ai es garemoeba iZlevineba im sabuTs,<br />

romelic SesaZlebelad hxdis rusT-frangTinglisis<br />

kavSirsa.<br />

amas daumateT isic, rom inglisi didis ndobiT<br />

ver miendoba germanias, romelic megobris<br />

gacemazedac ise mardia, rogorc mterTan<br />

gamegobrebazed imisda mixedviT Tu, rodis ra<br />

ujobs. ai Tunda magaliTi. safrangeTis gazeTi<br />

`golua~ ai, rarigad amxilebs T. bismarksa. 1880<br />

w. T. bismarkma uTxrao safrangeTis elCs<br />

berlinSi, graf sen-vallies, zavi SevkraT<br />

germaniam, avstriam da safrangeTmao da sabuTad is<br />

moiyvanao, rom rac ki am saxelmwifoTa Soris<br />

omebi yofila, sargebloba darCeniaT marto<br />

inglissa da ruseTsao. safuZvlad am zavs is unda<br />

daedoso, rom erTi mtkaveli miwac ar daeTmos<br />

arc ingliss, arc ruseTs balkanis<br />

naxevarkunZulzeo. imisTvis, rom safrangeTis elCi<br />

moemxro sazaod, T. bismarks miTom eTqvas, rom<br />

nawils elzas-lotarenisas davubruneb<br />

safrangeTsao.<br />

Tu es marTalia, ra Tqma unda, rom imedi<br />

inglisis momxreobisa unda gauZlierdes germaniis<br />

mopirispireTa. garda amisa esec cnobilia, rom<br />

raki inglisi da ruseTi mohSveldnen erTmanerTs<br />

avRanistanis gamo, maT Soris jerxanad araviTari<br />

sadavo aRara aris ra, miT ufro, rom inglisis<br />

saxelmwifo kacebs imedi miscemiaT ruseTisagan,<br />

indoeTisaken ar gaviwevo da avRanistans Cems<br />

zedmoqmedebis gared vamyofebo. es TviTon<br />

94


salisberim warmosTqva zeda palataSi da qveda<br />

palataSi forgiusonma ganimeora.<br />

yovel aman ganacxovela imedi inglisis<br />

dazavebisa ruseTTan da safrangeTTan. aseTma<br />

mimarTulebam saqmisam Zalian Seafucxuna germania<br />

da germaniis gazeTebi dafiTa da naRariT<br />

gaiZaxian, rom eg ambavi daujerebelia, Tavis<br />

dReSi ar moxdebao. gana dasajerebeliao, amboben<br />

germaniis gazeTebi: rasac safrangeTidam<br />

iwerebiano? lord CerCils viTom eTqvas<br />

ruseTisaTvis, rom inglisi xels araferSi<br />

SegiSlis evropaSi, oRond formaluri piroba<br />

mogveci, rom Sua aziaSi ar gaiwev-gamoiwev da miT<br />

indoeTis sazRvarzed saomrad saqmes ar gagvixdio.<br />

gana es SesaZlebeliao! hkiTxuloben gaocebiT<br />

gazeTebi. nuTu inglisi, romelic ai es sami-oTxi<br />

Taoba samxreT-aRmosavleTs evropiisas zed alevs<br />

Tavis politikis SemZlebelobas, nuTu exla xels<br />

aiRebs da samxreT-aRmosavleTs evropiisas Tavis<br />

beds miaCemebso?<br />

es araferi, rom am zavs cecxlsaviT ekidebian<br />

germaniis gazeTebi, uamisoba imaT ar SeuZlianT<br />

imitom, rom Tu inglisi marTla miemxro ruseTsa<br />

da safrangeTsa, germanias cudi dRe daadgeba da<br />

iqneba dRevandeli mozavenic Semoefantnon,<br />

nametnavad italia, romelsac uinglisod<br />

safrangeTi cxviridam Zmars waadens Tavisis<br />

Zlieris flotiTa. saqme is aris, rom ganvleniani<br />

gazeTi inglisisa `Times~-i Zalian cxared eurCeba<br />

da uarhyofs yovels imeds inglisis<br />

daaxlovebisas ruseTTan da safrangeTTan. es<br />

gazeTi ambobs, rom inglisi xom ise ver<br />

dahzavdeba ruseTs, Tu xeli ar aiRo Tavis<br />

aRmosavleTis politikazed ruseTis<br />

sasargeblodao. amas inglisi Tavis dReSi ar<br />

indomebso. ingliss avstriasa da italiasTan<br />

95


erTad didi interesebi aqvs balkaniis<br />

naxevarkunZulzed da nametnavad bolgariis<br />

saqmeSio. amitomac inglisi gulgrilad ver<br />

dauwyebs yurebas imas, vinc aq Seecdeba gawevgamowevasa<br />

da Tavis bZaneblobis gaZlierebasao. Tu<br />

bismarki, Tavis dapirebisamebr, xels ar gasZravs,<br />

Tu vinicobaa vinme Seesia bolgariasa, inglisi,<br />

avstria da italia ukan ar daixeven da usaTuod<br />

Caerevian saqmeSio. raki saqme am wrezeda sdgas,<br />

ambobs `Times~, zavi da kavSiri ruseTsa da<br />

ingliss Soris SeuZlebelia da is imedebi,<br />

romlis mizezad lordi CerCili Seiqmna,<br />

araviTaris yuradRebis Rirsi ar ariso.<br />

es xom asea, magram, Cvenis fiqriT, inglisis<br />

gadadgomis fiqri T. bismarks, rogorc etyoba,<br />

gulidam amoRebuli ara aqvs. amas amtkicebs<br />

italiis yofa dRevandel dRes. italia metad<br />

gaumwvavda safrangeTsa. ase, rom evropas fiqri<br />

mieca, Tofi xom aqedam ar hlamis daWeqasao.<br />

italia, germaniisagan gulmocemuli, Zalian<br />

aupilpilda dRes safrangeTsa. es T. bismarkis<br />

wauqezeblad ar unda momxdariyo da ai ra<br />

angariSi unda hqondes T. bismarksa: italias da<br />

safrangeTs rom omi autydes, safrangeTi mTels<br />

zRvis pirs italiisas miusevs Tavis Zlier<br />

flotsa da Sehkravs mTlad. es safrangeTis<br />

flotis yofna xmelTaSua zRvaSi safrangeTis<br />

gaZlierebas moaswavebs am zRvazed da safrangeTis<br />

aq gaZliereba didad SehxuTavs inglisis<br />

interesebsa. aSkaraa, inglisi amas Zalian iuarebs<br />

da safrangeTi da inglisi erTmanerTs waeWidebian.<br />

T. bismarkis survilic es aris, italiis<br />

dRevandels aSlas winaaRmdeg safrangeTisa<br />

SesaZloa, rom swored es sarCuli edos da raki<br />

viciT es ambavi sada scems, metismeti ar iqneba<br />

vigulisxmoT, rom T. bismarks inglisisa da<br />

96


safrangeTis daaxlovebis suni misdenia da Tu ar<br />

am gziT, sxva veraferi mouxerxebia<br />

daaxlovebulni erTmanerTs daaSoros.<br />

rasakvirvelia, mermisis gamocnoba dRes Znelia.<br />

arvin icis xvalindeli dRe ras moitans. hosac<br />

imodenad sakmao sabuTi aqvs dRes, ramodenadac<br />

aras. politika sazogadod da nametnavad<br />

exlandeli swored gaqanebuls saqanelasa hgavs,<br />

xan erTi mxare adis maRla, xan meore imisda<br />

mixedviT Tu, vin ufro uked da Zlier ibuqneba<br />

saqanelis ficarzed da romelis mxridam. Cven aq<br />

marto saxeSi isa gvqonda, rom dRevandelis dRis<br />

azrTa mdinareoba evropiisa warmogvedgina zavTa<br />

Sedgenis Sesaxeb da danarCens xom dro<br />

gamoarkvevs.<br />

minam es zavTa Sedgenis saqme ase Tu ise<br />

gadaswydeba, ra Tqma unda, dros moiTxovs da rom<br />

es dro xelT hqondeT, politikam bolgariis saqme<br />

diplomatebs Caugdo gasaWianureblad da<br />

gaWianureba xom diplomatebis saqmea. Cvena gvgonia,<br />

es axali xana bolgariis saqmisa imis mets aras<br />

moaswavebs, rom viRasac hsurs dro iqonios<br />

sapolitiko marTulebis sxvafriv asatrialeblad<br />

da saxelmwifoebis erTmanerTSi sxvafriv gasayvangamosayvanad.<br />

cda bedis monaxevreao, naTqvamia, da<br />

raki sacdelad droc exla sakmaoa, moxerxebuli<br />

kaci ar iuarebs da SemTxvevas cdisas ar<br />

dahkargavs.<br />

97


98<br />

<br />

sakiTxi sakiTxi<br />

tfilisi, 17 Tebervali<br />

amierkavkasiisaTvis erTi metismetad friad<br />

sayuradRebo saqmea, romelic didi xania afiqrebs<br />

aqaurs mTavrobas da romelsac dRes aqamomde<br />

bolo ar uCans. es saqme dasaxlebaa Savi zRvis<br />

pirebisa, saidamac winandeli mkvidrni gaikribnen<br />

da adgilebi mas Semdeg dacarielda... am<br />

dasaxlebazed didi xania hzrunavs da hRonobs<br />

mTavroba da dRes aqamomde gaTavebuli ar aris, ra<br />

Teslis xalxs gauxsnas gza am dasaxlebisaTvis.<br />

bevri azri gamoiTqva am saganzed, bevri proeqti<br />

daiwera da arc erTma imodenad ar ixeira, rom<br />

saqmes bolo mohReboda.<br />

Cvenma mkiTxvelebma ukve ician, rom am<br />

ukanasknel xanebSi kamisiac Sesdga da miendo, rom<br />

am saganzed yovelive Sesabami cnoba Seekriba da<br />

gadawyvetili ram eTqva. kamisiam, samis<br />

sazogadoebis warmomadgenelTagan Semdgarma, Tavisi<br />

azri ukve gamosTqva da imazed dahdga, rom<br />

yvelazed ufro saxerxoa yazaxebi daasaxlos Savi<br />

zRvis pirebze mTavrobama da yazaxebis<br />

weswyobileba safuZvlad daudvas axalSenebsao.


im sazogadoebis krebaSi, romelsac eZaxian<br />

`Императорское вольно-экономическое общество~-s 4-s<br />

Tebervals didi baasi gamarTula am saganzed.<br />

Tavmjdomares krebisas b-ns sovetovs, mouxsenebia<br />

ra istoria am saqmisa da gadawyvetileba<br />

zemoxsenebulis kamisiisa, neba miucia am saganzed<br />

laparakisa jer bb-nT dukmasovisaTvis, iureviCisa<br />

da eropkinisaTvis, rogorc Savi zRvis pirebze<br />

adgil-mamulis moRvaweTaTvis.<br />

b-ns dukmasovs waumZRvarebia ra politikuri<br />

azri, uTqvams, rom im adgilebzed ucilobelad da<br />

ueWvelad yazaxebi unda daasaxlos mTavrobamao da<br />

mTlad dauWeria mxari zemoxsenebul kamisiisaTvis.<br />

b-ns iureviCs sul sxva azri warmouTqvams:<br />

yazaxebs araviTari unari ara aqvT axalSenobis<br />

misiis aRsrulebisaTvisao, igini amisaTvis yovlad<br />

gamousadegarni ariano, radganac, arc Cveuleba,<br />

arc maTis cxovrebis weswyobileba ar eSesabameba<br />

amisTana sakulturo saqmesao. Savi zRvis pirebis<br />

adgilebi haviT da miwis momcemlobiT imisTanani<br />

arian, rom yurZeni, Tambaqo da sxva amgvari<br />

sameurneo sagani hxeirobso da amitomac ukeTesi<br />

iqneboda, rom mTavrobam moiwvios dasasaxleblad<br />

qarTvelebi, imerlebi da megrelebi im<br />

adgilebidam, saca venaxebis xeli ician da berZnebi<br />

iqidam, saca Tambaqos moyvana gavrcelebuliao. b-ni<br />

eropkini daeTanxma b-ns iureviCs, rom yazaxebi am<br />

saqmisaTvis ar varganan da daumatebia, rom sxva<br />

rusebi ki Zalian kargad gamodgebiano.<br />

amaT Semdeg ulaparaknia b-ns egunovs. amas<br />

vrclad mouyvania yovelive, rac am saganze ho da<br />

ara Tqmula odesme. bolos Tavis sakuTari azri<br />

ase dauskvnia, rom, rasakvirvelia, Tu saxeSi<br />

miviRebT marto politikur saWiroebasao,<br />

sasurvelia abxazeTi gansakuTrebiT rusebiT iyos<br />

dasaxlebulio. xolo Tu havisa da ekonomiuris<br />

99


mxriT davuwyebT yurebas am saqmes, es azri da<br />

nametnavad kamisiisa, yazaxebi davasaxloTo,<br />

mcireodens kritikasac ver gaumklavdeba da ver<br />

gauZlebso. yazaxebis winaaRmdeg ilaparakes bevrma<br />

sxvebmac da sxvaTa Soris b-ma kotelnikovmaca.<br />

b-ma a.s. ermolovma, romelsac, Tu ara vcdebiT,<br />

saxelmwifoTa qonebis saministroSi TvalsaCino<br />

adgili uWiravs, SehniSna, rom am saqmeSi ori<br />

azria erTmanerTSi areuli da gadabmulio:<br />

politikuri da ekonomiurio. amasTan esec<br />

saTqmelia, rom pirvels sagans upiratesoba da<br />

ufro didi mniSvneloba eZlevao. eg politikuri<br />

azri mTlad unda Camoecalos am saqmesa, radganac<br />

politikis TvaliT saqmis gasinjva Cvenis<br />

sazogadoebis saqme ar ariso. Cven am saqmes unda<br />

movekidneT marto ekonomiuris mxriT da marto am<br />

mxriT unda gamovarkvioTo.<br />

Sesdgomia ra am mxriT saqmis gamorkvevas, b-ns<br />

ermolovs uTqvams, rom me TviTon minaxavs da<br />

misinjavs yazaxebis meurneoba da didi eWvi maqvs,<br />

rom eseni Savi zRvis pirebze raSime gamosadegni<br />

iyvneno sameurneod da miwis samoqmedodao. erTob<br />

eWvi maqvs, rom cariel adgilebis dasaSeneblad<br />

imaT ivargono da Cvenma axalSenobis saqmem amaTis<br />

dasaxlebiT imarjvos da ixeiroso.<br />

Tavmjdomares, b-ns sovetovs, mousmenia ra ese<br />

yoveli, warmouTqvams, rom yazaxebis uvargisoba<br />

Savi zRvis piris dasaxlebisaTvis winadvec aris<br />

danaxulio, amazed eWvi gamoiTqva jer kidev 1870<br />

wlis Semdegs xanebSio; rac Seexeba mas, rom rus<br />

kacs erTob niWi da unari aqvs axalSenobisa, amas<br />

mohwmobs mTeli Cveni istoria, Tumca zogierTni<br />

am niWsa da unars dResac uarhyofen. amisi<br />

cxoveli da brwyinvale sabuTi axali aToni aris,<br />

saca rusTa krebulma mokle xanSi verana adgilebi<br />

gaacocxla da aayvavao. kamisia metad calkerZ<br />

100


moekida am saqmesa, raki marto yazaxebi icna da<br />

ara mTeli rusoba gamosadegad zRvis pirebis<br />

dasaxlebisaTvisao. es nakli kamisiisa SevavsoT da<br />

egred Sevsebuli daskvna kamisiisa Cvenc miviRoTo.<br />

mTeli kreba ukleblad am azrzed daTanxmebula.<br />

ra Tqma unda, amisTana gadawyvetileba<br />

mosalodneli iyo krebulisagan da Tu Cven es<br />

ambavi ase vrclad amovwereT rusul gazeTebidam,<br />

marto imisaTvis, rom CvenTan erTad gaikvirvos<br />

mkiTxvelma: sad daikarga xma b-n iureviCisa,<br />

eropkinisa, kotelnikovisa, egunovisa da sxvaTa?<br />

101


aucilebloba<br />

102<br />

tfilisi, 22 Tebervali<br />

karga xania Cvens sazogadoebaSi htrialebs<br />

azri, rom Cveni saTavadaznauro skola ver uZRveba<br />

Cvens Tavad-aznaurTa saWiroebasao. amis mizezs<br />

hxedaven ara imasSi, rom viTom gamgeoba skolisa<br />

gulmodgined ar ekidebodes Tavis saqmesa. am<br />

mxriT samarTali iTxovs vsTqvaT, rom Cvens<br />

skolas TiTqmis wuni ara aqvs. gamgeoba Zalian<br />

hbejiTobs, Zalian guldadebiT asrulebs Tavis<br />

movaleobas sazogadoebis winaSe da skolas ise<br />

uvlis, rom codvaa kacma am mxriT raime<br />

usayveduros gamgeobas skolisas. ymawvilebs<br />

kargad inaxven, gonebagaxsnilobiT, codniT da znexasiaTiT<br />

Cvenis skolis ymawvilebi sxvazed metni<br />

Tu ar arian, naklebi xom ara da ara. marTla rom<br />

sasiamovnod gagakvirvebT ymawvilebis mkvircxlgoniereba,<br />

azriani sityva-pasuxi da zedmiwevniT<br />

cnobierad SeTvisebuli yovelive codna, rac ki<br />

skolas Tavisis programis mixedviT mouwvdia<br />

moswavleTaTvis. yvelani amas amboben, visac ki am<br />

mxriT usinjavs sikeTe skolisa. faqizoba da<br />

sikeTe tanTsacmelisa, qveSagebisa, saWmel-


sasmelisa da erTob mowyobiloba pansionisa<br />

iseTia, rom metis natvra bedovlaTobaRa iqneba.<br />

es yvelam icis, visac ki skola unaxavs da<br />

dauTvalierebia. amitomac yovel am mxriT aravin<br />

emdureba skolas, piriqiT, moswonT kidec da<br />

madlobis mets aravin aras hgrZnobs skolis<br />

gamgeobis mimarT. sazogadoeba Tu amazed<br />

hlaparakobs rasme, salaparako mxolod is aris,<br />

rom exlandeli programa skolisa Tavs ar modis<br />

da Cvens TavadaznaurTa saWiroebas ver uxdebao.<br />

dRevandeli programa skolisa iseTia, rom Cvens<br />

skolas TiTqo ori sagani aqvs misaRwevadao.<br />

mosamzadebeli klasebi skolisa amzadeben<br />

ymawvilebs saxelmwifo skolebSi Sesasvlelad da<br />

Tu iq ver mouxdaT Sesvla, amisaTvis kidev<br />

egredwodebuli progimnaziis klasebia TviTon<br />

skolaSi, romelSiac saxelmwifo skolebSi<br />

verSesuli ymawvilebi ganagrZoben swavlasa. am<br />

klasebSi ymawvilebs amzadeben egredwodebul<br />

klasikur swavla-ganaTlebis programiTa.<br />

ra Tqma unda, rom amasac Tavisi sabuTiani<br />

azri da mizezi aqvs. ymawvilebs am progimnaziis<br />

klasebidam SeuZlianT klasikur gimnaziebSi<br />

gadavidnen Sesafer klasSi, rasakvirvelia, Tu<br />

egzamens daiWeren. xolo ubedureba es aris, rom<br />

mas aqeT, rac sakonkurso egzamenebi daidva, TiToorola<br />

ymawvils Zlivs Sexvdeba xolme es<br />

bedniereba, danarCenni ki swavla-ganaTlebis<br />

SeumTavreblad unda daubrundes Sin Tavis dedmamasa.<br />

am saxiT gamodis, rom Cvens skolas yovlT<br />

uwinares sagnad aqvs sxva saswavlebelisaTvis<br />

amzados ymawvilebi da mere, Tu es ver mouxerxda,<br />

ymawvils akmaros progimnaziis kursi. marTalia,<br />

sul araraobas kidev esa sjobia: cota ram<br />

gagebuli mainc eqmneba progimnaziaSi<br />

kursSesrulebuls ymawvils, rigiani wera-kiTxva<br />

103


mainc ecodineba, sxva ara iyos ra. magram saqme<br />

imaSia: ris gamosadegia amisTana naxevar gzazed<br />

Tavminebebuli ymawvili? ra adgils daiWers<br />

cxovrebaSi da raSi gamoiyenebs Tavis ar<br />

SemTavrebuls swavla-ganaTlebasa?<br />

ai dRes amazea laparaki sazogadoebaSi da<br />

yvela amas hkiTxulobs: razed ilaxeba Cveni<br />

Svili berZnulisa da laTinuris swavlebiTa<br />

mTeli oTxi weliwadi? nuTu ufro ukeTesi ar<br />

iqneboda es auarebeli dro, mkvdar enebze<br />

dakarguli, sxvarigad gamoeyenebinaT Cvenis<br />

SvilebisaTvis da erTi imisTana ram eswavlebinaT,<br />

rom skolidam gamosuls raime saqmis unari<br />

hqonoda da maSasadame, saxsaric cxovrebisa? Tu<br />

amisaTvis oTxi weliwadi mosamzadebel klasebisa<br />

da oTxic progimnaziisa sakmao ar aris, is ara<br />

sjobia, ori Tu sami weliwadi kidev wavumatoT<br />

da erTi imisTana saswavlebeli gavmarToT, rom<br />

Cveni Svilebi gamodiodnen iqidam imisTana da<br />

imodenad SemTavrebulis codniT, romelic<br />

pirdapir cxovrebaSi gamosadegia da<br />

gamosayenebelio? klasikuris swavla-codniT<br />

momzadeba ymawvilisa im ded-mamisaTvis aris<br />

saWiro, visac SeZleba da Rone aqvs Svilebi<br />

hgzavnos universitetsa da sxva amisTana maRal<br />

saswavlebelSi. raki dRevandeli skola am azrs<br />

adgia, sCans, igi bolos da bolos mdidarTaTvis<br />

aris gamarTulio da mdidari xom uCvenskolodac<br />

Tavis Svils gazdis da moamzadebs, radganac<br />

amisaTvis SeZleba aqvso. Cvenma skolam saxeSi unda<br />

iqonios marto Cveni Raribi da SeuZlebeli<br />

Tavadaznauroba, romelic Tavis SvilisaTvis<br />

marto arsebiTs pursa hnatrulobs da, maSasadame,<br />

am did nawil TavadaznaurobisaTvis imisTana<br />

skolaa saWiro, rom iqidam kursSesrulebuls<br />

ymawvils sakmao codna hqondes arsebiTis puris<br />

104


Sovnisa, rom pirdapir cxovrebaSi gamoiyenos da<br />

cxovrebis sufrazed Tavisis codniT monagari<br />

kerZi iqonios.<br />

ai es azrebi htrialebs Cvens sazogadoebaSi da<br />

ar SeiZleba kacma amaT angariSi ar gauwios.<br />

TviTon skolis gamgeobasaca aqvs danaxuli<br />

naklebuloba dRevandelis skolisa da karga xania<br />

hzrunavs da hfiqrobs rogor da ra saxed<br />

gadaakeTos saTavadaznauro skola, rom marTals<br />

da ufro mwvavs saWiroebas Tavadaznaurobisas<br />

Seuferos. gamgeobis sasaxelod amas vityviT, rom<br />

igi am metad mZime da rTuls saqmeSi marto Tavis<br />

sakuTars codnas da gamocdilebas ar damyarebia<br />

da saWirod daunaxavs dahkiTxeboda sxva gareSe<br />

kacTac, romelnic amisTana saqmeSi cotad Tu<br />

bevrad mcodne kacebad cnobilni arian, warsuls<br />

paraskevs, 19 Tebervals, skolis gamgeobis<br />

mowveviT Sesdga TviTon skolis darbazSi kreba am<br />

saganzed. Cvenis gazeTis mkiTxvelebma ukve ician,<br />

garda gamgeobis wevrTa da skolis maswavlebelTa<br />

sxva gareSeni vin iyvnen miwveulni. am krebazed<br />

wakiTxul iqmna moxseneba T. levan vaCnaZisa,<br />

sakmaod vrceli da guldadebiT Semdgari. am<br />

moxsenebaSi naCvenebia, ragvar skolad unda<br />

gadakeTdes exlandeli saTavadaznauro skola. ra<br />

saubari gamoiwvia am moxsenebam, amas SemdegSi<br />

vauwyebT Cvens mkiTxvelebsa.<br />

105


106<br />

tfilisi, 24 Tebervali<br />

T-di levan vaCnaZis moxseneba Cvenis<br />

saTavadaznauro skolis gadakeTebis Taobazed,<br />

metad vrcelia da rTuli da amotomac Cven marto<br />

mis dedaazrs aRvniSnavT da dawvrilebiTs<br />

gamoZiebas ki Tavs davanebebT. jer imitom, saqme<br />

dedaazrSia yvelazed uwinares da mere imitom,<br />

rom dawvrilebiT gamoZiebisaTvis marto Cvens<br />

xsovnas ver davendobiT da sxva sabuTi xelT ara<br />

gvaqvs.<br />

b-ns vaCnaZes dedaazrad isa aqvs dayenebuli,<br />

rom TavadaznaurobisaTvis saWiroa imisTana skola,<br />

romelic usaTuod, cotad Tu bevrad,<br />

SemTavrebuls swavla-codnas aZlevdes moswavlesa<br />

da is swavla-codna pirdapir gamosayenebeli da<br />

mosaxerxebeli iyos cxovrebaSi. aq b-ns vaCnaZes<br />

mxari dauWeria im azrisaTvis, romelic marTla<br />

Cvens sazogadoebaSi htrialebs da romelic Cven<br />

ukve aRvniSneT Cvens meTaurs werilSi (`iveria~<br />

#41).<br />

raki es azri waumZRvarebia, b-ns vaCnaZes,<br />

rasakvirvelia, imis pasuxic unda moeca Tu,<br />

ragvari skolaa ganmaxorcielebeli xsenebulis<br />

azrisa. Cveni Tavadaznauroba sofelSi<br />

mcxovrebeli miwaTmflobeli da miwaTmomqmedi<br />

wodebaa. erTaderTi saxsari misis ekonomiuris<br />

cxovrebisa soflis meurneobaa. esevea TiTqmis<br />

erTaderTi saxsari danarCenis xalxisac CvenSi. bns<br />

vaCnaZes mis mier ganzraxuli skola swored am<br />

garemoebis da saWiroebis kvalobazed gamouWria.<br />

b-n vaCnaZis azriT, CvenTvis saWiroa<br />

egredwodebuli specialuri saswavlebeli da,<br />

saxeldobr, sameurno, saca unda iswavlebodes<br />

yovelgvari xeloba sasoflo meurneobisa. amisTana<br />

saswavlebeli sxvadasxva xarisxisaa. aris imisTana


saswavlebeli, romelic marto gawurTnils da<br />

mixvedrils muSakacs iZleva; aris meoris<br />

xarisxisa, romelic iZleva imodenad mcodne kacs,<br />

rom SeuZlian mamulis movla, Tavmdgomeloba,<br />

codniT da xerxianad gaZRola, Tavdarigoba da<br />

Taosnoba soflis meurneobis ase Tu ise<br />

mimarTvasa da wayvanaSi. aris mesame xarisxis<br />

saswavlebelic, egredwodebuli umaRlesi<br />

sameurno saswavlebeli, magram radganac es<br />

CvenTvis dRes miuwvdomelia, amazed aras vityviT.<br />

b-ns vaCnaZes meore xarisxis saswavlebeli<br />

amourCevia CvenTvis. sruli kursi am<br />

saswavlebelisa ipyrobs aTs weliwadsa. pirveli<br />

oTxi weliwadi hxmardeba mosamzadebel klasebs,<br />

meore oTxi weliwadi orgvar sagnebis swavlebas.<br />

erTgvari sagnebi zogadis ganaTlebisani arian da<br />

meore gvarni imisTana swavla-codnisani,<br />

uromlisaodac sameurno mecnierebas kaci ver<br />

iswavlis. ori danarCeni weliwadi gadadebulia<br />

gansakuTrebiT sameurneo xelobebis saswavleblad<br />

TeoriiT da saqmiT. rasakvirvelia, Zveli enebi<br />

laTinuri da berZnuli gamodevnilia<br />

saswavleblidam da samagierod amisa daniSnulia<br />

gaZlierebuli swavleba frangulisa imodenad, rom<br />

kursSesrulebulT Rone hqondeT angariSebi<br />

meurneobisa franguls enazed Seadginon xolme.<br />

mosamzadebels klasebs is daniSnulebaca aqvT,<br />

rom ymawvilebs aqedam SeeZloT sxva saxelmwifo<br />

saswavlebelSi Sesvla, Tu mSoblebi amas<br />

moiwadineben. maTzed mimyols oTxs klass sagnada<br />

aqvs zogad ganaTlebasac xeli Seuwyon da amasTan<br />

moswavles imodenad SesZinon swavla-codna<br />

bunebismetyvelebis sxvadasxva mecnierebisa,<br />

ramodenadac saWiroa meurneobis swavlacodnisaTvis<br />

sakuTrad. frangulis enis<br />

gaZlierebuli swavleba imiTia dasabuTebuli, rom<br />

107


Cvens saswavlebelSi kursSesrulebuls SeeZlos,<br />

Tu dro xels miscems, sazRvargared ufro<br />

vrclad da zedmiwevniT SeimTavros sameurneo<br />

swavla-codna, ese igi, aqauri nakli iq<br />

Seisrulos.<br />

Tumca b-ns vaCnaZes, Seuwonia Cveni saWiroeba<br />

Cvenis dRevandel jibisaTvis da saSualo<br />

programis sameurno skola amourCevia CvenTvis,<br />

magram esec ki unda vsTqvaT, rom igi hcdilobs am<br />

skolaSi SeZenili swavla-codna da xerxi am<br />

swavla-codnis saqmeSi gamoyenebisa sakmaod<br />

SemTavrebuli da sruli iyos saqmisaTvis. eg<br />

swavla-codna da xerxi im zomamde unda iyos<br />

usaTuod miRweuli, rom iq kursSesrulebuls<br />

eTqmodes: rac vici, imodenad sakmaod da rigianad<br />

vici, TeoriiT da saqmiT, rom SemiZlian visaqmo,<br />

viwarmovo da vimoqmedoo.<br />

ai dedaazri b-n vaCnaZis moxsenebisa da misi<br />

umTavresi mowyobiloba, romelic avtors<br />

dauniSnavs im dedaazris ganxorcielebisaTvis.<br />

CvenTvis Zalian samwuxaro iqneba, Tu an xsovnam<br />

gviRalata, an saqmis ucodinarobam imodenad ar<br />

gaaWrevina Cvens Tvals, rom sxva arsebiTi<br />

mxareebic am moxsenebisa SegveniSna da<br />

dagvxsomeboda.<br />

yovelive wvlili, rac am dedaazrs an Sedegad<br />

mosdevs, an gansaxorcieleblad esaWiroeba, Cven<br />

gangeb ar movixsenieT aq, radganac krebaSi<br />

umTavresi baasi gamoiwvia TviTon dedaazrma da<br />

zogierTma arsebiTma mxarem moxsenebisam, wvlilni<br />

ki an mTlad gaurCevlad darCnen, an marto<br />

gzadagzad xelSexebul iqmnen.<br />

es werilic gagvigZelda da amitomac<br />

iZulebul varT baasi da saubari, am saganzed<br />

aRZruli krebaSi, SemdegisaTvis gadavdoT.<br />

108


tfilisi, 25 Tebervali<br />

19-s Tebervals, roca Cvenis saTavadaznauro<br />

skolis Taobazed Tavisi moxseneba waikiTxa b-nma<br />

vaCnaZem, yvelam marTali miuwyo am moxsenebas,<br />

rogorc guldasmiT, keTilsindisierad da<br />

guldadebiT naSromsa da SemuSavebulsa. baasi<br />

gaimarTa imis Taobazed, rom Sesaferia Tu ara<br />

sameurneo skolisaTvis imisTana programa,<br />

romelsac saxeSi aqvs zogadi ganaTlebac da<br />

gansakuTrebuli specialuri swavla-codnaca. b-n<br />

vaCnaZis azriT, mis mier ganzraxuli skola am<br />

ors sagans unda erTsa da imave dros<br />

emsaxurebodes. magaliTebr, oTxi mosamzadebeli<br />

klasi ufro imisaTvis aris saWirod danaxuli b-n<br />

vaCnaZisagan, rom ymawvilebi amzados sxvadasxva<br />

saxelmwifo saswavlebelSi Sesasvlelad da visac<br />

es ver mouxerxdeba, danarCeni klasebia<br />

ganzraxulis skolisa, romelTac amisTana<br />

ymawvilis swavla bolomde unda miiyvanon. garda<br />

amisa TviTon is Semdegi oTxi klasi, romelic<br />

sakuTriv specialur saswavleblis guls unda<br />

Seadgendes, zogadis ganaTlebisaTvisac cotad Tu<br />

bevrad gaangariSebulia.<br />

krebam yvelazed uwinares am TiTqmis orkecs<br />

daniSnulebas axalis saswavleblisas yuradReba<br />

miaqcia da sTqva, rom es orkecoba tyuilubralod<br />

daamZimebs ganzraxuls skolas, oris kurdRelis<br />

devna iqneba erTsa da imav dros da arc erTi<br />

xelSi ar Cauardeba saswavlebelsao. Tund egec<br />

ar iyoso, gana igi bunebismetyvelebis sagnebi,<br />

romelnic esaWiroeba specialurs sameurneo<br />

swavla-codnasao, ar arian SemZlebelni, rom<br />

ymawvils zogadi ganaTleba da gonebagaxsniloba<br />

SesZinono? kargad momarTuls, rigianad agebuls<br />

sameurneo saswavlebels, romelsac<br />

109


unebismetyvelebis sagnebis codna gzada aqvs<br />

Tavis daniSnulebis misaRwevad, sxva<br />

saswavlebelzed ara nakleb SeuZlian ymawvils<br />

goneba gauxsnas da zogadi ganaTleba misceso.<br />

amitomac nametanobaa Cvens sameurneo skolas<br />

kiserzed movaxvioT ori sagani, ori tvirTi,<br />

rogorc cal-calked sazidarni erTisa da imave<br />

saswavleblisaganao.<br />

sameurneo skolao, rogorc gansakuTrebuli,<br />

specialuri saswavlebeli, porvel klasidam<br />

ukanasknelamde marto erTs sagans unda<br />

emsaxurebodes, saxeldobr, imasao, rom ymawvils<br />

sameurneo mecnierebis swavla-codna misces da<br />

xerxic am swavla-codnis saqmeSi gamoyenebisao.<br />

amisTana skola TavisTavad zogadganmanaTlebelic<br />

ariso da amitomac kacma am skolas Tavisi<br />

sakuTari sagnebi unda akmaros da sxvadasxva<br />

sagnebi ar Caurios da programa ar aaWreloso im<br />

cdomilis azriT, viTomda bunebismetyvelebis<br />

sagnebi, Tunda imodenad, ramodenadac aucileblad<br />

saWiroa sameurneo mecnierebisaTvis, zogad<br />

ganaTlebas ar iZleviano. krebam dainaxa saWirod,<br />

rom programa samermiso saswavleblisa am mxriT<br />

iyos kargad mofiqrebuli da Sedgenili, anu uked<br />

vsTqvaT, pirvel klasidam ukanasknelamde erTi<br />

azri unda hqondes aRsasruleblad, ese igi, isa,<br />

rom swavla-codna sameurneo mecnierebisa SesZinos<br />

moswavlesao TeoriiT da saqmiT imodenad,<br />

ramodenadac saWiroa pirdapir saqmeSi gonierad da<br />

codniT CabmisaTvisao.<br />

mere gaimarTa laparaki imazed, rom im<br />

programas, romelic daniSnulia b-n vaCnaZisagan,<br />

ver aasrulebs sameurneo saswavlebelio; amisaTvis<br />

metad mokle xania dadebuli, sul mosamzadebel<br />

klaseb garda eqvsi weliwadia da es metad cotaa,<br />

rom saswavlebeli Tavis mravalgvar sagnebis<br />

110


swavlebas gauZRveso, nametnavad franguls enas<br />

xuT-eqvs weliwadSi imodenad ver iswavlian<br />

ymawvilebi, rom angariSebi swerono. garda amisa<br />

SehniSnes, rom b-n vaCnaZis moxsenebaSi<br />

gadametebuli adgili aqvs micemuli Teorias da<br />

praqtika am mxriT CamorCeniliao.<br />

ai umTavresi saubari razed astyda krebaSi.<br />

radganac am krebas azrad ara hqonia<br />

gadawyvetileba raime daedgina da marto<br />

rCevisaTvis da am saganzed azris<br />

aRebmicemobisaTvis iyo mowveuli, amitomac<br />

jerxanad sakmaod danaxul iqmna es erTmanerTis<br />

azrebis Setyoba... bolos b-nma Tavmjdomarem<br />

gamoacxada, rom ukanasknel sityvisaTvis kvlav<br />

iqmneba mowveuli amisTanave kreba da sTxova<br />

krebulsa ar daizaron da erTxel kidev Seiyarnen<br />

am rTulis da Znelis saqmis SesrulebisaTvis.<br />

amasTan b-nma Tavmjdomarem auwya krebas, rom erTi<br />

wevri saTavadaznauro kamitetisa apirobs am<br />

saganzed Tavis proeqtis warmodgenas da am<br />

proeqtis warmodgenisve umal daniSnul iqmneba<br />

axali krebao.<br />

Cvenc movucdiT am axals proeqts da mere<br />

vecdebiT am saganzed Cveni azric warmovsTqvaT.<br />

111


112<br />

<br />

evropaSi<br />

tfilisi, 23 Tebervali<br />

dRes evropaSi aqeT miixedav, Tof-iaraRis xma<br />

ismis, iqiT miixedav _ abjris Cxara-Cxuri. yvelgan<br />

raRac gaZlierebuli facafucia, raRac mzadebaa<br />

da erTi davidaraba. yovels ers evropisas,<br />

romelsac marto mSvidobianoba da myudrod yofna<br />

swyurian, xvalindeli dRe aSinebs, akankalebs. imas<br />

aRar vityviT es vai-vaglaxi, es SeTofiaraReba, es<br />

mzadeba ramodenad uRirs TviTveuls ers calke<br />

da yvelas erTad. midis auarebeli sarCosabadebeli<br />

da is gaumaZRari veSapi hylapavs,<br />

romelsac sulad tyvia-wamlis boli amosdis<br />

piridam, xelebad Tofi da xmali aqvs, muclad<br />

uzarmazari zarbazani da nayofad aTiaTasobiT<br />

mkvdari kaci. sul risTvis? marto imisTvis, rom<br />

T. bismarks da sxvas amisTanebs sabuTi hqondes<br />

sTqvas, rom RvTis meti Cven aravin SegvaSinebso.<br />

modiT da nu ityviT, rom am dRis mnaxveli da<br />

damswre kacobrioba sacodavi da Sesabralisi ar<br />

aris Tqo.<br />

es SeTofiaraRebuli mSvidobianoba, Tavidam<br />

fexebamde saomar abjarSi Camjdari da saomradve<br />

damklavebuli, TviT omze uaresia. omi, rac unda


iyos, an ho da an araa. eseTi mSvidobianoba ki arc<br />

erTia da arc meore da amiT aris adamianis<br />

sulisa da xorcis SemWmeli da damlevi.<br />

Tavmowonebuli saukune kia es mecxramete<br />

saukune!.. nuTu es dRevandeli yofa evropiisa<br />

Seefereba, eSesabameba yovels imas, rac<br />

kacobriobas SesZina am saukunem ukeTesTa da<br />

udidesTa kacTa meoxebiTa, RvawliTa da<br />

TavdadebiTa!.. mecniereba da xelobneba, romelnic<br />

RvTaeburs niWs adamianisas imisTvis gauCenia, rom<br />

Segviurvon da gviTxran: modiT, maSvralno da<br />

tvirTmZimeno, da Cven gangisvenoT Tqven, nuTu es<br />

RvTaeburni madlni dRes kacobriobas<br />

Semoswyromia? maS ra aris, rom erTic da meorec<br />

dRes miwveulni arian adamianis saJletad<br />

garjisaTvis! diaR, esenic ki hSvelian kacis xarbs<br />

da gamgelebuls guls imisTana iaraRi miscen<br />

xelSi, rom erTs wams mTeli laSkari, mTeli<br />

mxedroba mosTibos, rogorc balaxis Rero, arc<br />

mecniereba, arc xelovneba amisTana ukadriss<br />

samsaxurs ara hTakilobs da rodis? mecxramete<br />

saukuneSi. im saukuneSi, romlsac marTalis<br />

TavmowonebiT SeuZlian daiqados aqamdis unaxavi<br />

aRmateba adamianis gonebisa da mravalgvari<br />

warmateba.<br />

nuTu es aRmateba gonebisa, es mravalgvari<br />

warmateba, ase Zvirad naSovni, aseTis TavgawirviT<br />

SeZinebuli, unda marTla marto imas mohxmardes,<br />

rom erTmanerTi vxocoT da vJlitoT? Cvenda<br />

sabednierod, adamians jer qanci aqamde ar<br />

gaswyvetia, aqamde jer Zirs ar dauwevia da<br />

suliT da guliT ar gaTaxsirebula. qveyanaze<br />

kidev moipovebian imisTana didsulovanni kacni,<br />

romelTac es samarcxvino yofa evropiisa amZimebT<br />

da romelnic amis winaaRmdeg hRaRadeben da<br />

iRvwian dauZineblad. amaTi Rvawli da RaRadeba<br />

113


jer kantikuntad aris aqa-iqa, magram mermisi ki<br />

sruls gamarjvebas amaT uqadis.<br />

yoveli axali moZRvreba, nametnavad didi,<br />

advilad da male ar daiWers xolme cxovrebis<br />

moedanzed adgilsa. ramodenadac moZRvreba axalia<br />

da didi, imodenad didi manZilia mis dasawyisidam<br />

mis ganxorcielebamde. swored am kanons<br />

eqvemdebareba igi kacTmoyvaruli moZRvreba,<br />

romelic dRes hlamis kacTagan omebiT<br />

erTmanerTis Jleta da xocva srulad mospos da<br />

aRgavos dedamiwis zurgidam. dRes taatiT dadis<br />

es moZRvreba, magram dRedadRe momxre emateba da,<br />

maSasadame, Ronec da mxneobac eZleva dauRalavad<br />

svlisaTvis.<br />

am ukanasknel dReebSi gazeTebma mogvitanes<br />

ambavi, rom romis papi leon XIII mihmxrobia am<br />

moZRvrebasa. erTis gazeTis korrespondenti<br />

romidam iwereba, rom papi apirobs ors marts<br />

sityvis Tqmasa da hsurs gamoacxados, rom<br />

aucileblad saWiroa SuakacTa (третейским судом)<br />

samarTliT hTavdebodes yovelgvari erTaSorisi<br />

sadao saqmeebio. Tu es misi azri Sewynarebul da<br />

miRebul iqmneba saxelmwifoTagan. paps imedi aqvs,<br />

rom saxelmwifoni maSinve ahyrian TavianT<br />

mxedrobas Tof-iaraRs da amiT yovelive molodini<br />

gansacdelisa qveyanas Tavidam moSordebao.<br />

Tu es ganzraxva romis mRvdelmTavrisa<br />

marTalia, papi leon XIII saukunod madlobiT<br />

saxsenebeli iqmneba kacobriobisagan imisda<br />

miuxedavad, gasWris Tu ara misi ganzraxuli<br />

sityva saxelmwifoTa winaSe, imitom, rom zogjer<br />

Tqmac saqmea, nametnavad imisTana gvamisagan,<br />

romelsac auarebeli xalxi TayvaniscemiT da<br />

sasoebiT usmens. paps dRes mTeli kaTolikeni<br />

mTels qveynierobazed Tavis damrigeblad,<br />

mwvrTnelad, gzis maCveneblad da winamZRvarad<br />

114


hxadian da amitomac mravalTaTvis misi sityvac<br />

saqmea da rogorc Tesli nayofis gamomRebia.<br />

rasakvirvelia, Zneli dasajerebelia, rom<br />

saxelmwifoebma dResve aasrulon survili papisa,<br />

magram mis mier marto Tqmac imisTana saxelovani<br />

Rvawlia, romelic papis leon XIII-is saxels<br />

daamSvenebs istoriaSi.<br />

115


116<br />

<br />

germaniisaTvis<br />

tfilisi, 29 Tebervali<br />

aw gardacvalebuli imperatori germaniisa<br />

vilhelmi didad sayvareli kaci Seiqna<br />

germanielTaTvis mas Semdeg, raki danias CamoarTva<br />

Slezvig-golsteini, avstria gandevna germaniidam<br />

da bolos daamarcxa safrangeTi. minam safrangeTi<br />

gamgebeli iyo evropiis sve-bedisa, Zlier uSlida<br />

germaniis gaerTianebas im mizeziT, rom<br />

gaerTianebuli da miT gaZlierebuli germania<br />

saSiSar mezoblad eyoleboda da upiratesobasac<br />

CamoarTmevda evropaSi. roca vilhelmma, Tavisis<br />

genios TanaSemweebiT bismarkiT da moltkeTi, es<br />

didis xnis guliTadi wadili gaerTebisa<br />

aRsrulebaSi moiyvana, misdami siyvaruls da<br />

pativiscemas germaniaSi sazRvari ara hqonda.<br />

winad ki, saxeldobr, 1848 w., roca prusiaSi<br />

areuloba da aSliloba moxda, vilhelmma, maSin<br />

jer prusiis taxtis memkvidred yofilma,<br />

verafrad moawona Tavi ersa. erma igi icna<br />

reaqcionerad da imodenad aiTvalwuna, rom<br />

maSindelma prusiis mefem vilhelmis Zmam<br />

fridrix-vilhelm IV da misma ministrebma urCies<br />

prusiidam sadme gadaxvewiliyo da momduravs ers


mohSoreboda. vilhelmi gaixizna dromde inglisSi.<br />

mere, roca isev germaniaSi dabrunda, daniSnul<br />

iqmna mTavar spaspetad mxedrobisa, romelic<br />

gagzavnil iyo badenSi revolucionerebis<br />

winaaRmdeg. 1858 w. miiRo regentoba, radganac Zma<br />

misi, mefe prusiisa avad iyo da imis sikvdilis<br />

Semdeg 1861 w. gamefda kidec.<br />

gamefebis umalve daibara peterburgSi elCad<br />

gagzavnili grafi bismarki, romelic cnobili iyo<br />

viTarca moTave kaci memarjveneTa 1847 w.<br />

landtagSi. grafi bismarki daibara imisaTvis, rom<br />

rogorme moexerxebina da weswyobileba Seecvala<br />

parlamentisa, romelic maSin Zlier<br />

epirispireboda prusiis marTeblobasa.<br />

TviTon vilhelmi TavisTavad ar iyo imodenad<br />

didi, rogorc bolos dros garemoebam gamoiyvana.<br />

igi saxelovani saqmeebi, romelTac prusia did da<br />

Zlier germaniad Sehqmnes, germanias imodenad<br />

vilhelmisagan ar emadleba, ramodenadac im<br />

kacebisagan, romelnic vilhelmma moiwvia,<br />

daiaxlova sarCevad da samoqmedod. vilhelmis<br />

Rvawli germaniis winaSe is aris, rom didi niWi<br />

hqonda kacebis amorCevisa Tvisda TanaSemwed.<br />

kacebis amorCevac icoda da imaTi pativica. T.<br />

bismarki da grafi moltke man icna mravalTa<br />

Soris da moiSvelia imisTana Znel saqmeSi,<br />

rogorc gamgeobaa saxelmwifosSi. Setyobis niWma<br />

ar uRalata da TviTonac imodenad sulgrZeli<br />

iyo, rom maTs rCevas, maTs windaxedulobas da<br />

SorsmWvretelobas srulis ndobiT mxari misca.<br />

Tumca adrindeli midrekileba reaqcionuri<br />

bolomde SerCa imperators vilhelmsa da ase Tu<br />

ise hcdilobda jer prusiis da mere germaniis<br />

parlamentis frTebis Sekvecas, magram TviTon T.<br />

bismarkic amave midrekilebis kacia, nametnavad<br />

Sinaurs politikaSi da amitomac vilhelmisa da<br />

117


mismarkis erTmanerTSi ganwyobilebas Zlieri da<br />

magari safuZveli hqonda am mxriT.<br />

ar iTqmis, rom sagareo politikaSi eseTive<br />

Tanxmoba yofiliyo maT Soris. imperators<br />

vilhelms uyvarda saxloba ruseTis imperatorisa<br />

da TviT xelmwife imperatorica, viTarca Tavisi<br />

maxlobeli naTesavi. amitomac yovels saqciels<br />

bismarkisas, ruseTisaTvis sawyens, imperatori<br />

vilhelmi guliT ver moiwonebda xolme da<br />

zogjer uTanxmoebac mosdioda bismarkTan. amisda<br />

miuxedavad, T. bismarki mainc yovlad SemZlebeli<br />

kaci iyo da Zalian Sesuli Tavis imperatorTan,<br />

romelic bevrs ar uxirdeboda xolme T. bismarks,<br />

radganac icoda da swamda misi didgoniereba da<br />

TiTqmis utyuari Sormxedveloba.<br />

exla depeSebma gvacnobes, rom germaniis<br />

saimperatoro taxtzed asasvlelad memkvidre<br />

vilhelmisa fridrixi wavida sen-remodamo.<br />

fridrixi metad mZime avadmyofia da, rogorc<br />

mkurnalni amboben, imisi morCena Znelad<br />

sagulvebeliao. mainc am mZime avadmyofs gaubednia<br />

berlinSi wasvla sen-remodam, saca igi imyofeboda<br />

mosarCenad, rogorc haviT kargad Sezavebuls<br />

adgilsa. misi gaimperatoreba germaniaSi dids da<br />

mravalgvars saqmeebs moaswavebs, Tu davujerebT im<br />

xmebs, rac am axals imperatorzed winad ismoda,<br />

roca jer memkvidred iricxeboda. amboben, rom igi<br />

liberalebis momxrea da verafrad moswons T.<br />

bismarki da imisi politika, nametnavad Sinaurio.<br />

axal imperatoris meuRles xom Tvalis<br />

dasanaxavad ejavrebao T. bismarki. amasac amboben,<br />

viTomc axali imperatori ufro imisi momxrea,<br />

rom safrangeTs rogorme mohSveldes da<br />

mourigdeso.<br />

Tu yovelive es Wori ar aris, ra Tqma unda,<br />

rom axali imperatori bevrs cvlilebas da didis<br />

118


mniSvnelobis cvlilebasac moaxdens germaniaSi da,<br />

maSasadame, evropaSiac, radganac dRes evropaSi<br />

hbZaneblobs germania.<br />

rasakvirvelia, yovelive es jer ufro miTqmamoTqmaa,<br />

vidre dasabuTebuli ambavi da amitomac am<br />

miTqma-moTqmazed damyarebuli winadTqma risame<br />

dabejiTebiT jer SeuZlebelia. ori kvirac ar<br />

gaivlis dReis Semdeg da yvelaferi cxadi iqneba.<br />

yovel amis miuxedavad, mainc didis mniSvnelobis<br />

ambavia gardacvaleba imperatoris vilhelmisa<br />

imitom, rom am ukanasknel xanebSi ambobdnen,<br />

voTomc moxucebuls imperators didad hsurda,<br />

minam cocxalia, omi ar atexiliyo da suli amiT<br />

ar daemZimebinao.<br />

119


120<br />

<br />

imperatori<br />

tfilisi, 7 marti<br />

2-s marts depeSa movida berlinidam da<br />

gvacnoba, rom axal imperatoris fridrix III-is<br />

manifestma yvelgan Zlier kargad imoqmeda,<br />

nametnavad im sityvebmao, rom me yovel<br />

RonisZiebas vixmarebo Zlevamosils omebsac ki<br />

moverido da marto mSvidobianis gziT vecdebi<br />

saxelmwifos keTildReobisaTvisao. marTalia,<br />

Znelia exlandels ganaTlebuls droSi kacma,<br />

imperatoris taxtzed axlad asulma, gamotexilad<br />

sTqvas, omebs avstexo, Tundac gulSi eg edvas,<br />

magram imperator fridrixis manifestSi eg<br />

arsurvili omisa metad Zlieris sityvebiT aris<br />

gamoTqmuli da sagulisxmierod gamoTqmulia<br />

samSvidobo sityvebi ufro metis yuradRebis<br />

misaqcevad.<br />

am manifests rom zed davurToT reskripti, T.<br />

bismarkTan miwerili axalis imperatorisagan,<br />

maSin, xom ufro cxadad davinaxavT, ra hsurs da<br />

ra gzazed hdgeba axali imperatori germaniisa.<br />

Cvenis fiqriT, es reskripti ufro<br />

didmniSvnelobiania germaniisaTvis, vidre<br />

manifesti. depeSebi gvarwmuneben, rom am<br />

reskriptSi imperatori fridrixi guliTads


madlobas uTvlis T. bismarks dauZinebel<br />

SromisaTvis da acxadebs, rom me imperiis gamgeoba<br />

msurso konstituciisa da kanonebis Tanaxmad da am<br />

gziT nivTiers da suliers warmatebas erisas<br />

guldadebiT Sevudgebio.<br />

germaniis imperias arc aqamde aklda<br />

mzrunveloba mTavrobisa, magram yvelam viciT, rom<br />

T. bismarkis Sinauri politika, romelsac sagnada<br />

aqvs eg nivTieri da sulieri warmateba erisa,<br />

rogorRac hkoWlobda da agebuli iyo ufro<br />

Zvels moZRvrebazed, vidre axalis drois wessa da<br />

rigzed. yvelafers sxvas rom Tavi davaneboT, isic<br />

sakmaoa sabuTad moviyvanoT, rom T. bismarks<br />

TvalSi eklad hqonda germaniis parlamenti, ese<br />

igi, kanonmdebeli krebuli germaniis eris<br />

warmomadgenelobisa. amitomac T. bismarki arc<br />

erTs SemTxvevas ar dahkargavda xolme, rom ar<br />

gahmklaveboda parlaments, roca parlamenti imis<br />

survilisamebr ar iqcevoda da ara erTxel<br />

ukadrisadac zurgi Seuqcevia Tavis mopirispire<br />

parlamentisaTvis. Cven adreveca vsTqviT, rom aw<br />

gansvenebuli imperatori vilhelmi T. bismarkis<br />

TviTnebobas ufro mxars aZlevda, vidre germaniis<br />

eris warmomadgenelobas. arc imperatori<br />

vilhelmi iyo didi momxre parlamentobisa.<br />

exla ki axali imperatori fridrixi, taxtzed<br />

asvlis umalve, TavaziT da tkbilad eubneba<br />

TviTon T. bismarks, me msurs konstituciisa da<br />

kanonebis Tanaxmad vmarTo Cemi saxelmwifovo. es<br />

imasa hniSnavs, rom me ver vumxrob imas, vinc<br />

parlaments, konstituciis da kanonebis ZaliT<br />

arsebuls, auxirdeba da win gadaeRobeba<br />

TviTnebobiTa da ZalmomreobiTao. Cvena gvgonia,<br />

rom zemoxsenebul sityvebs reskriptisas sxva<br />

mniSvneloba ar unda hqondes, nametnavad Tu saxeSi<br />

viqoniebT, rom igi sityvebi sakuTrad T. bismarkis<br />

121


mimarT aris miqceuli. Cven eseca gvgonia, rom T.<br />

bismarki ugemurad Seikravda warbs, roca am<br />

sityvebs Tvals mohkravda.<br />

Zliereba mTavrobisa kanonebis Tanaxmad qcevaa,<br />

egeve qcevaa utyuari da saimedo Tavmdebi eris<br />

keTildReobisa yovel mxriT, xorcielad Tu<br />

sulierad. ai germanias ra moswons da ra uxarian<br />

axalis imperatorisa, romelic qveyanas uqadis<br />

mSvidobianobas da germanias konstituciisa da<br />

kanonebis Tanaxmad gamgeobas da marTvasa. gared<br />

mSvidobianoba da Sin kanoniereba _ ai es ori<br />

sagani daudvia valad Tvisad imperators<br />

fridrixs da Tu Tavisi mzrunvelba amas miaqcia<br />

aRTqmisamebr, maSin utyuari ganaCeni erisa ukeTess<br />

xelmwifeTa Soris CasTvlis am axals<br />

xelmwifesac.<br />

asea Tu ise, fridrixi imperatorad Seiqmna Tu<br />

ara, cotad dascxra da ganelda is gaZlierebuli<br />

SiSi xvalisa, romelic ase Zlier uxuTavda<br />

dRevandlamde suls mTels evropasa. xom arc<br />

Zvels imperators surda omisa da Cxubis atexa<br />

da ratom maSin ara scxreboda da ara hneldeboda<br />

es SiSi? imitom, rom SiSis mizezi T. bismarki iyo<br />

da vilhelmis dros xom T. bismarki yovlad<br />

SemZlebeli kaci iyo da marto T. bismarkis<br />

Zlieri marjvena atrialebda sve-beds qveynisas. T.<br />

bismarki xom exlac aris isev im umaRles<br />

Tanamdebobazed, romelic epyra winad, da rad<br />

hneldeba da scxreba SiSi dRes? aSkaraa, qveyanas<br />

guli daujerebia, rom T. bismarks exlandelis<br />

imperatoris winaSe is xma da fxa aRar eqmneba,<br />

rac uwin, da raki SiSis mizezma iklo, ra Tqma<br />

unda, SiSic iklebda.<br />

es SiSis kleba daetyo birJasac, saca<br />

yovelgvarma safasurma qaRaldma am ukanasknel<br />

dReebSi sagrZnoblad aiwia, anu, uked vsTqvaT,<br />

122


oqro gaiefda. birJa politikis avkargianobis<br />

sasworia da iseTi mgrZnobieri uReli aqvs, rom<br />

mcireodeni cvlileba, sakeTilo Tu saboroto,<br />

maSinve aatokebs xolme da maSinve gvacnobebs<br />

SiSianobis niavi hqris politikaSi Tu<br />

mSvidobianobisa. dRes birJa am ukanasknels<br />

gvaCvenebs da imisi naCvenebi jer minam Cvenc<br />

davijeroT.<br />

123


124<br />

gzebi<br />

tfilisi, 8 marti<br />

marTalia, samSvidobo niavma daubera dRes<br />

evropasa da axalma imperatorma germaniisam didi<br />

imedebi misca, magram kacs uneblied win exideba es<br />

sakiTxavi: saidam da rogor Camovardeba es<br />

yvelasaTvis sasurveli mSvidobianoba? es<br />

sakiTxavi imitom ufro sabuTiania, rom yovelive<br />

didi saistorio SemTxveva, rogorc, magaliTebr,<br />

omis atexaa didTa saxelmwifoTa Soris, imodenad<br />

calke kaczed ar aris damokidebuli, ramodenadac<br />

erTad mogubebul garemoebaTa krebulzeda. rac<br />

unda Zlieri kaci iyos, igi ufro monaa, tyvea am<br />

garemoebaTa krebulisa, vidre bZanebeli da<br />

amitomac zemoxsenebuls sakiTxavs Tavisi sabuTi<br />

aqvs.<br />

germania Zlieri saxelmwifoa. misma saocrad<br />

mowyobilma mxedrobam TiTqmis uZlevelobis<br />

saxeli moipova evropaSi. rasakvirvelia, amisi<br />

mcodne kaci dids mniSvnelobas miscems<br />

gulisTqmas da survils am saxelmwifos<br />

gamgebelisas. samSvidobo survili mis exlandelis<br />

imperatorisa yvelas euwya TviT imperatorisagan<br />

da SeSinebuli guli evropiisa, cota ar iyos,


dawynarda. xolo safiqrebelad mainc hrCeba:<br />

rogor unda aisrulos Tavis sulgrZeli da<br />

kacTmoyvare survili imperatorma fridrixma, raki<br />

viciT, rom amisTanaebSi calke kacis wadili<br />

xSirad uRonoa xolme saqmeTa cvlilebisaTvis.<br />

am Tvramet da cxramet weliwadis ganmavlobaSi<br />

bevri imisTana baraqiani mizezi mizezs zed<br />

Seekeca, bevri imisTana naskvi Seikra, rom am<br />

mizezebis daSlas, am naskvis gamoxsnas ara hyofnis<br />

marto erTi survili Tund imisTana Zlieris<br />

kacisa, rogoric dRes imperatori fridrixia.<br />

minam safrangeTi gulidam ar amoiRebs wyurvils<br />

samagieros gadaxdisas da elzas-lorenis<br />

dakargvis simwvaves ar dainelebs, im dromde<br />

Znelia sTqvas kacma, rom evropas ca gadaewmindao.<br />

SesaZloa davijeroT gulwrfeloba imperatoris<br />

fridrixisa, SesaZloa viwamoT misi guliTadi<br />

survili, rom qveyanazed mSvidobianoba iyos,<br />

magram safrangeTis mayurebeli germania Znelad Tu<br />

iaraRs aiyris da Tavis far-xmals Zirs dasdebs<br />

da Tu germaniam iaraRi ar aiyara, ra xelsayrelia<br />

igi mSvidobianoba, romelic Tavidam fexamde TofiaraRSi<br />

hzis da damklavebulia saomrad.<br />

cxadia, rom minam safrangeTs xmlis vadazed<br />

xeli uvlia, germania ver gahbedavs iaraRis ayras.<br />

maSasadame, orSi erTi unda moaxdinos imperatorma<br />

fridrixma Tavis survilis aRsasruleblad: an<br />

safrangeTzed imoqmedos imodenad, rom muqarazed<br />

xeli aaRebinos, an safrangeTs unda dauamos<br />

tkivili elzas-lorenis dakargvisa. pirveli<br />

SeuZlebelia. Tavmomwone safrangeTi Tavis abrus<br />

gatexas evropaSi Tavis dReSi ar SearCens<br />

germanias, Tu germaniam imisTana ram ar ixerxa,<br />

rom safrangeTis Tavmomwoneobas kmayofileba<br />

misces. saqme amaSia. es bolgariis saqme, Cvenis<br />

fiqriT, advilad gasaTavebelia, Tu germaniam<br />

125


moindoma. aqedam SiSis molodini tyuili<br />

molodinia imitom, rom aq germaniis erTi sityva<br />

Wiradac eyofa am saqmesa da lxinadac. Cvena<br />

gvgonia, rom bolgariis saqme marqafaa im did<br />

saqmisa, romelic dasavleTs evropaSi cecxls<br />

inaxavs. es bolgariis saqme, vgonebT, ufro<br />

imisaTvis aris gangeb atexili T. bismarkisagan,<br />

rom zogierTi saxelmwifo am saqmes moaxvios da<br />

aRar moacalos safrangeTisaTvis xelis<br />

misawdomad.<br />

am saxiT mSvidobianobis dasamyareblad saWiroa<br />

dRes yvela saxelmwifom iaraRi aiyaros.<br />

safrangeTi Tavis tkivilis dauyuCeblad amas ara<br />

iqms. maSasadame, an imperatorma fridrixma es<br />

tkivili unda dauamos safrangeTsa, an Semoikrebos<br />

mTeli evropa, mSvidobianobis wyurviliT<br />

Zaldatanebuli da zneobrivis zedmoqmedebiT urCs<br />

safrangeTs Zirs daadebinos iaraRi. erTica da<br />

meorec imodenad imperator fridrixis xelSi ar<br />

aris, ramodenac garemoebaTa mZleobaSia.<br />

126


Rirsebebi<br />

tfilisi, 9 marti<br />

ramdenime dRe ruseTidam fosta ar iyo da<br />

gazeTebi ar moetana, exla gza gaixsna da gazeTebi<br />

ramdenisame dRisa erTad mogvivida. mTeli<br />

gazeTebi, rasakvirvelia, sul imperatoris<br />

vilhelmis gardacvalebis gamo hlaparakoben da<br />

visac ra agondeba, is esizmreba xvalindelis<br />

dRisa. yvelani ki imaze erTnairad Tanaxmani arian,<br />

rom micvaleba imperatoris vilhelmisa didi<br />

ambavia istoriisaTvis. Zlevamosili da evropaSi<br />

gabatonebuli Zlieri germania dRes aqamomde<br />

saTaveSi udga evropiis politikasa, romelic<br />

ugermaniod TiTqmis es oci weliwadia wkirsac<br />

xels vera hkidebs gadasabruneblad. maSasadame,<br />

advilad misaxvedria, rom imisTana kacis aryofna,<br />

romelsac sve-bedi germaniisa saxelovanad xelT<br />

epyra da am kacis magier sxva axalis kacis<br />

Cadgoma, didad sagrZnobeli da safiqrebelia ara<br />

marto germaniisaTvis, aramed mTelis<br />

evropiisaTvisac.<br />

amitomac dRes yvelani imis gamocnobasa da<br />

mkiTxaobaSi arian Tu, ra iqneba xval. am<br />

gamocnobisaTvis, rasakvirvelia, didi mniSvneloba<br />

127


aqvs axalis imperatoris znesa, grZnoba-xasiaTsa,<br />

mimarTulebas da midrekilebasa. amis gamo erTi<br />

gazeTic ar aris, rom imperator fridrixis<br />

Tvisebis da Rirsebis gamorkvevas ara hcdilobdes.<br />

samarTali iTxovs vsTqvaT, rom am SemTxvevaSi<br />

gazeTebi erTmanerTis Tanaxmani arian. yvelani<br />

amboben, rom axali imperatori mSvidobismoyvarea,<br />

omebi, Cxubi da sisxlisRvra ejavreba,<br />

Zalmomreobas, uZluris Cagvras hTakilobs, sxva<br />

qveynebis dapyrobis sixarbe ara aqvs, didi<br />

morCilia kanonierobisa da samarTlianobisa da<br />

didi pativismcemeli eris warmomadgenelobisao.<br />

yovel amas isic unda davumatoT, rom imperatori<br />

fridrixi kargad naswavli, kargad ganaTlebuli<br />

da momzadebuli kacia. yovelive es Rirseba<br />

imisTana kacSi, romelsac RmerTma arguna gamgeoba<br />

erTis uZlieresis saxelmwifosi, didi sabuTia,<br />

rom xvalindeli dRe ufro metis nugeSiT, metis<br />

sasoebiT moilodinos gulgatexilma adamianma,<br />

imodenad mainc, ramodenadac qveynis saqmeTa<br />

rTuli mdinareoba erTs kaczea damokidebuli,<br />

Tundac imisTana Zlierzed, rogoric dRes<br />

imperatori fridrixia.<br />

am nugeSs iZlevian ufros-erTi gazeTebi. xolo<br />

esec kargad ician yvelam, rom dRevandeli yofa<br />

evropiisa, amdeni awewili da aSlili saqmeebi,<br />

romelT gamoc guli emRvrevaT erTmaneTzed didTa<br />

da wvrilTa saxelmwifoebs, imodenad mZlavrni<br />

arian, rom ara calke kacis survilsa maTzed<br />

bZanebloba ar gauva. ai es garemoeba cotad Tu<br />

bevrad aZnelebs xvalindelis dRis sanugeSo<br />

naTelsa. exla jer minam germanias ver mouclia<br />

mgloviarobisagan, politika evropiisa<br />

miyruebulia, xolo saqmeni iseTs mdgomareobaSi<br />

arian, rom didxans yuris miyrueba SeuZlebelia<br />

da male moiTxoven Tavisas. dadgeba es dRe Tu<br />

128


ara, maSin gamomJRavndeba, garemoeba ramdenad<br />

Seuwyobs xels imperators fridrixs Tavisis<br />

keTilis survilis misaRwevad. am dRis lodinSi<br />

arian yvela gazeTebi, romelnic dRes xelTa<br />

gvaqvs da yvela saxelmwifoni, romelTac<br />

dRevandeli dRe uWirT.<br />

129


130<br />

mizezi<br />

tfilisi, 14 marti<br />

sakvirveli qveyanaa es safrangeTi. kvalSi rom<br />

CavudgeT, davinaxavT, rom yovlisfriT aRsavse<br />

qveyanaa: eri didad niWieri, bejiTi da gamrjeli,<br />

mecniereba gindaT, xelovneba, mrewveloba,<br />

yovelgvari vaWroba, aRebmicemoba, simdidre,<br />

literatura, ra gindaT, rom iq ara sduRdes da<br />

ar gadmodiodes. yovelive, rac qveynierobis<br />

madlad aris miCneuli kacTagan, yovelive calke<br />

da erTad uxvad miniWebuli da gafenili aqvs<br />

safrangeTsa. RmerTs TiTqo araferi ar dauzogavs<br />

am erisaTvis da marto erTi ram ar miumadlebia.<br />

safrangeTi yvelafers saxelovanad uZRveba,<br />

yvelaferi icis da marto Tavis Tavis movlas ver<br />

uZRveba, Tavis Tavis movla ar icis.<br />

Tvrameti weliwadia, rac respublikaa<br />

safrangeTSi da am Tvramets weliwadSi<br />

respublikis mometebuli Zal-Rone da dro Seelia<br />

marto imas, rom aTas Sinaur mterTagan Tavi<br />

daicvas, Tavi Seinaxos. respublika dauZinebel<br />

darajad edga Tavis Tavs, aca, aravin qurdulad<br />

ar momeparos da pirqve ar damceso. bevri dro<br />

aRara hqonda respublikas Tavisi sikeTe gamoeCina


da rac SeeZlo, is miemadlebina safrangeTisaTvis<br />

am Tvramet weliwadSi. verc erTma saministrom<br />

ver moimagra imodenad fexi, rom kacs eTqva, ai<br />

fexmagari, gulmagari da zurgmagari mTavroba<br />

daidgina safrangeTmao. am daudgromelobam abru<br />

gautexa safrangeTsa qveynierobis TvalSi da<br />

safrangeTi, TviTon bunebiTad Zlieri da Ronieri,<br />

uRonod da uZlurad gamodioda qveynis winaSe<br />

marto mTavrobis uRonobisa da uZlurobis gamo.<br />

daudgromels mmarTvelobas Znelad endoba kaci da<br />

amitomac safrangeTma ver moipova pirdapiri<br />

momxreoba evropaSi, Tumca am momxreobisaTvis ara<br />

erTi da ori sabuTiani mizezi iyo, saqmeTa<br />

garemoebisagan warmomdgari.<br />

ai dResac, roca safrangeTi apirobs erTi<br />

Zlieri da saimedo saministro iqonios flokes<br />

winamZRolobiTa, gamotyvra erTi imisTana ambavi,<br />

romelmac ar SeiZleba ar Caafiqros adamiani.<br />

generali bulanJe, samxedro kanonebis darRvevis<br />

gamo, mTavrobam gadaayena samsaxurisagan. astyda<br />

erTi aliaqoTi. generals bulanJes didi xma aqvs<br />

safrangeTSi, bevri momxreebi hyavs pariJSi da<br />

amboben, mxedrobaSiaco. am momxreebma TiTqmis omi<br />

gamoucxades exlandels mTavrobas safrangeTisas.<br />

saca ki palatis deputatis arCevani iniSneba, misni<br />

momxreni yvelgan general bulanJezed TiTs<br />

iSveren, ai deputatad amosarCevi kaci es ariso.<br />

es kidev araferi. calke gazeTi daaarses,<br />

romelsac sxva araviTari sagani ara aqvs garda<br />

imisa, rom general bulanJes gza gauxsnas<br />

umaRlesis Tanamdebobis dasaWerad safrangeTSi.<br />

es gazeTi amasac ara hkmarobs da hlamis TviT<br />

parlamentaroba safrangeTSi gaauqmos da<br />

safrangeTis sve-bedis gamgeoba marto erTis kacis<br />

xelSi Caagdos da es erTi kaci, rasakvirvelia,<br />

generali bulanJea. igi gazeTi ambobs, rom<br />

131


safrangeTis weswyobileba, konstitucia unda<br />

Seicvaloso, safrangeTis erma TviTon unda<br />

mouaros Tavis Tavsa erTis kacis xeliTao,<br />

romelic eris brZanebis amsruleblad unda<br />

iqmnaso da sxvani da sxvani. aba erTi gvibZaneT,<br />

safrangeTs rom Tavis Tavis movlisa da<br />

patronobis unari da madli qondes, amisTana ambebi<br />

SesaZlebeli iqmneboda, nametnavad amisTana<br />

gaWirvebul dros, roca xsna safrangeTisa<br />

erTsulad da erTgulad moqmedebaSia? nuTu<br />

WeSmariti mamulisSviloba amisTana ambavs sadme<br />

gahbedavda? maS, ris niSania es ambavi? dasawyisia<br />

dasasrulisa, Tu dasasruli dasawyisisa?<br />

132


feriscvaleba<br />

tfilisi, 15 marti<br />

marTlad aris naTqvami, droni mefobeno. am<br />

aTis Tu cametis wlis winad rom daswrebodiT<br />

Cvens TavadaznaurTa sagubernio krebasa, sxvas<br />

verasfers SehniSnavdiT, rom Seyrilan Tavadaznaurni<br />

marSlebisa da sxvaTa kanoniT aRniSnul<br />

moxeleTa amosarCevad. amis garda TiTqmis<br />

araviTari sarCieli sagani, araviTari gansasjeli<br />

da mosafiqrebeli saWiroeba ar gamodioda<br />

TavadaznaurTa krebis moedanzed. Tu ram moxeleTa<br />

arCevanis garda gamotyvreboda, isic marto is<br />

iyo, rom mTavrobasa vTxovoT danaSauloba<br />

apatios ama da am kacsao, an Tavadoba Tu<br />

aznauroba daukargavs sxvadasxva mizeziT amasa da<br />

amasa da viSuamdgomeloT, mTavrobam daubrunoso.<br />

yovelive es, ra Tqma unda, gulmtkivneulobis<br />

moZraobis saqmea da gulmtkivneulobiT moqmedeba<br />

aravis ekiJineba. magram yvelani dagveTanxmebian,<br />

rom amisTana saqmeebs araviTari zogadi<br />

mniSvneloba ara aqvs sayovelTaod mTel<br />

TavadaznaurobisaTvis, Tumca ki Txovnac aris da<br />

Txovnac da sagani Txovnisa maniSnebelia adamianis<br />

warmatebulobisa da am warmatebis metnaklebobisa.<br />

133


evropaSi andazad aris, rom miTxar vis icnob,<br />

getyvi ra kaci xaro. simarTle am andazisa ufro<br />

cxadi iqneba, rom vsTqvaT: miTxar ras iTxov da<br />

getyvi ra kaci xaro. Tu gnebavT am mxriT,<br />

winandel Cvens saTxovarebs zogadi mniSvneloba<br />

hqonda, mxolod rogorc sawyaos Cvenis<br />

warmatebulobis metnaklebobisas da TviTon<br />

Txovna ki Sesruldeboda, Tu ar Sesruldeboda,<br />

amiT arc ram daakldeboda Tavadaznaurobas, arc<br />

moemateboda: sagani Txovnisa amisTana iyo.<br />

radganac Cveni sagubernio krebani winad am<br />

viwro wreSi htrialebdnen, amitomac TviTon<br />

krebas arc gonebis gamrjeloba etyoboda, arc<br />

mxneoba moqmedebisa, duned da ugemurad<br />

gaimarTeboda kreba da isev duned da ugemurad<br />

daiSleboda xolme. es iyo mizezi, rom krebazed<br />

daswreba, monawileobis miReba bevrs aravis<br />

exarbeboda, bevrs aravis exaliseboda. TviT<br />

marSlebisa da moxeleTa amorCevas Tu yurs<br />

aTxovebda vinme, marto imisaTvis, rom maxlobels<br />

Tu megobars gza miscen pativisa da xarisxis<br />

mopoebisa. amomrCevelebs sxva araviTari azri ar<br />

miuZRoda win, roca xelSi kenWiT midiodnen<br />

arCevanis yuTisaken.<br />

exla dro gamoicvala. am bolos xanebSi Cvenma<br />

Tavadaznaurobam Tavis yofa-cxovrebazed cotad<br />

Tu bevrad Tvali aaxila. igi hxedavs, rom<br />

zogierTi uswormasworoba, zogierTi nakli<br />

SeiZleba Seswordes, Seivsos zogi mTavrobis<br />

SemweobiTa, zogi kanoniT nebadarTul<br />

TviTmoqmedobisagan. am ortotma mdinareobam<br />

mimarTulebisam Tvisi kvali ukve daaCnia Cvens<br />

TavadaznaurTa sagubernio krebas. rac xani gadis,<br />

Cvena vxedavT, rom sagubernio krebazed<br />

Tavadaznaurobas sxvadasxva sarCieli, sxvadasxva<br />

saWiroeba Seaqvs gasarCevad da gamosarkvevad. zogi<br />

134


imisTanaa, rom marto mTavrobis SemweobiT<br />

SesaZloa eSvelos rame da zogi imisTana, rom<br />

TviTon Tavadaznauroba hlamis TavisTavis<br />

hSvelasa, rasakvirvelia, imodenad, ramodenadac<br />

TviTon kanoni amis nebas iZleva.<br />

am mxriT metad SesaniSnavni arian ganaCenebi<br />

sagubernio krebisa 1882 wlisa, Tumca ki dRes<br />

aqamomde aravin icis, ra mohyva am ganaCenebs. Cven<br />

aq ver CamovTvliT yovels im sagans, romelic am<br />

wlis ganaCenebSia moxsenebuli. sakmaoa<br />

davasaxeloT Tunda marto saskolod fulis<br />

gaweris saqme, rom davinaxoT dRes cxovreba ra<br />

mZime da rTuls saqmes gvaZlevs Cven xelSi ase<br />

Tu ise gasaZRolad. am saqmiT Tavadaznaurobam<br />

icna erTi Tavisi udidesi saWiroeba da Tavis<br />

sasaxelod ara sxverpls ar moerida, rom am<br />

saWiroebas uSvelos rame sakuTaris RoniTa da<br />

SeZlebiTa.<br />

raki amisTana saqmeebzed Cvens Tavadaznaurobas,<br />

RvTis madliT, Tvali aexila, raki<br />

Tavadaznaurobas gulSi daeZra yovlad mxsneli<br />

azri TavisTavis Svelisa, moxeleTa arCevansac<br />

sul sxva rigis TvaliT unda dauwyos yureba<br />

dReis iqiT: asarCevni kacni unda SeurCios im<br />

saWiroebis gaZRolis simZimes da siZneles,<br />

romelsac dRevandeli dRe Tavadaznaurobas<br />

amcnebs da avalebs. amomrCevelma marto am<br />

saWiroebis gaZRolis sawyao unda daiWiros xelSi<br />

da im sawyaoTi Seudges kaci amorCevas. uamisod<br />

sarCieli bevri iqmneba da saqmis gamkeTebeli ki<br />

arc erTi da saqeburni ganaCenebi Tavadaznaurobis<br />

krebisani uqmad Caivlian. amisi magaliTi ara erTi<br />

da oria.<br />

dRes arCevanebi moaxloebulni arian. Cven<br />

Tavadaznaurobas hmarTebs winadve daufiqrdes am<br />

arCevanebis saqmes. wavida is uzrunveli dro,<br />

135


oca viZaxodiT: es kaci amovirCioT, dee, exla<br />

aman miiRos xarisxi da pativio. am azriT amorCeva<br />

axla codvaa da didi codvac. exla<br />

Tavadaznaurobas gagebulni, mixvedrilni, saqmis<br />

kacebi sWiria, Tu unda, rom Tavisi yofa-cxovreba<br />

warmarTos rigianad da dros Sesaferad. amas<br />

kacebi unda SeerCios, kacebi, romelTac codna,<br />

bejiToba, mxneoba da ganaTleba aqvT, rom<br />

mravalgvari saWiroeba Tavadaznaurobisa icnon<br />

TviTonac, TviTonac gaigon da am cnobiT da<br />

gagebiT maTdami mindobils saqmes bolomde<br />

jerovanad mihyvnen da Rirseulad emsaxuron.<br />

136


nakli<br />

tfilisi, 16 marti<br />

Cven mogvivida guSin patara wignaki, saca<br />

dabeWdilia sityva Tqmuli progimnaziis inspeqtoris<br />

b-n martinovskis mier wliur aqtis dros<br />

13 dekembers 1887 w. am wignakSi bevri ram metad<br />

sayuradReboa da samarTali iTxovs vsTqvaT, rom<br />

b-ni martinovski sakmao gulmodginebiT da<br />

siyvaruliT dakvirvebia da karga vrclad<br />

gaurCevia da gaurkvevia Tavisis sityvis sagani,<br />

sityvis sagnad auRia mTelis 1887 wlis moqmedeba<br />

da moRvaweoba tfilisis progimnaziis pedagogiur<br />

sabWosi. vinc am patara wignaks kvalSi Caudgeba,<br />

igi mTels mravalgvarobas am sabWos moqmedebisas<br />

cxadad warmoidgens, ise xerxianad, ise<br />

ganviTarebiT aris Sedgenili es wignaki. metad<br />

rTuli saqmea ymawvilebis swavlis da wvrTnis<br />

saqme, metad mravalkecia, metad mravali sagani da<br />

sarCielia am saqmis msvlelobis gzazed, Tund<br />

imisTana gzamokle da mcireodeni saswavlebeli<br />

iyos, rogoric progimnaziaa. wignakidama sCans, rom<br />

progimnaziis pedagogiurs sabWos bejiTad udevnebia<br />

am mravalgvarobisaTvis Tvali da mecadineoba<br />

ar dauzogavs, rom keTilad ganwyobilis saswav-<br />

137


leblis movaleoba progimnazias Tavisis mxriT<br />

warmatebiT Seesrulebina.<br />

Cven yovel im saganzed ver gavmarTavT saubars,<br />

raic CamoTvlilia b-n martinovskis mier Tqmul<br />

sityvaSi. Cven yuradRebas mivaqcevT marto erTs<br />

sagans, romlis gamoc b-ns martinovskis bevri<br />

rigiani da Sesaferi azri warmouTqvams da<br />

romelic dRes ruseTsa Tu evropaSi yvelas _<br />

mSoblebs, Tu pedagogebs Zlier alaparakebs da<br />

afiqrebs. am saganma Tavisi sakuTari saxelic<br />

dairqva da exla pedagogiaSi cnobilia `daqancvad~<br />

(переутомление). exlandeli saswavlebelio qancs<br />

aclis ymawvilsa da sulierad Tu xorcielad<br />

metismetad hRalavs da adunebso. amaSia TviT<br />

buneba sagnisa, romelsac daqancvas eZaxian. Exlandelni<br />

pedagogebi am saganzed dRes yvelgan<br />

hlaparakoben da am laparakma mTavrobis yuramdinac<br />

miaRwia. rogorc ruseTsa, isec sxvagan<br />

evropaSi mTavroba imis zrunvas Seudga, rom<br />

Seityos saqme swored esea Tu ara da Tu esea,<br />

wamali ram moupovos.<br />

ra Tqma unda, esre gaZlierebuli laparaki am<br />

`daqancvazed~ SeuniSnavad ar dahrCeboda<br />

progimnaziis pedagogiurs sabWos da b-ni martinovski<br />

gvauwyebs, rom sabWos uyuradRebod arc es<br />

friad didis mniSvnelobis sagani daugdia. igi<br />

ambobs: sazogadoebasa da Jurnal-gazeTobaSi uCivian<br />

daqancvas ymawvilebisas skolebSi. es Civili<br />

ismis rogorc ruseTSi, isec sazRvargared. Sazogadoebac<br />

da Jurnal-gazeTobac amis mizezs hxedavs<br />

ufro imaSi, rom viTom metad vrceli programaa<br />

swavlebisa. xsenebuli Civili usafuZvlo ar aris,<br />

xolo mizezi ki swored ar aris naCvenebio.<br />

b-n martinovskis mohyavs sabuTebi da ambobs,<br />

rom programis sivrceles ki ar unda daebralos<br />

eg daqancva ymawvilebisa, aramed uxerxobas, gul-<br />

138


grilobas ostatisasao. programao, ambobs igi,<br />

ostats marto aniSnebs gzasa, romelsac igi unda<br />

daadges, da srulebiTac ar avalebs, rom sibevre<br />

codna unda sTesos am gzazedao. b-ni martinovski<br />

magaliTebiT scdilobs daamtkicos, rom aw<br />

arsebuli programa vrceli ar aris. ramodenad<br />

marTalia amaSi b-ni martinovski, es pedagogebs<br />

gavarCevinoT, xolo igi amis Semdeg ambobs, rom<br />

raki programa vrceli ar aris, maS, mizezad<br />

ymawvilebis daqancvasa skolaSi sxva unda<br />

movuZebnoTo. mizezi is ariso, rom TviTon kurss<br />

sagnebisas skolaSi xSirad metismetad aganiereben,<br />

adideben ase, rom ymawvilis Rone veRar itanso.<br />

amas is mosdevso, rom ymawvilebi TviT skolaSi<br />

veRaras aswroben da ostatebisagan iZulebulni<br />

arian Sinac gasakveTebi gaikveTono. es saSinaod<br />

gasakveTebis micema kanonisagan ar aris dadgenili<br />

da marto Cveulebisagan aris erTxel da erTxel<br />

SemoRebulio.<br />

b-ni martinovski pirdapir ambobs, rom roca<br />

swavleba klasSi rigianad ar mihyavs ostats,<br />

maSin, rasakvirvelia, saSinaod unda misces Segirds<br />

gasakveTi saswavlebladao. xolo Tu maswavlebeli<br />

sindisierad gaanawilebs mTelis wlisaTvis<br />

swavlebis sagans, Seuwonavs swavlebis<br />

sagnis sidides ricxvs mTelis wlis gasakveTebisas,<br />

Tu yovel amis mosazrebiT gansazRvravs<br />

metnaklebobas codnisas, romelic man unda<br />

gadasces Segirds, Tu tyuilubralod wvrilmanebs<br />

ar gamoudgeba da marto saqmis ZarRvs Cahkidebs<br />

xelsa da Tu yovel amasTan sakmaod mxned ekideba<br />

saqmes, maSin saSinaod micema gasakveTisa metiao.<br />

b-ni martinovski samarTlianad emdureba da ar<br />

iwynarebs im ZvelisZvel Cveulebas, rom baSvs<br />

saSinaod gasakveTi mieces. ymawvili xuT-eqvss<br />

saaTamde hrCeba skolaSi, yovel dRe iq TiTqmis<br />

139


xuTi gasakveTi aqvs. rogor gauZlos ymawvilma<br />

amodena jafas, Tu Sinac gasakveTi ram miecema?<br />

gonebiTi jafa da Sromao, ambobs b-ni martinovski:<br />

yvelazed metad hswyins da hvnebs baSvsa da yvelazed<br />

metad Seuferebelia mis bunebisaTvis, romelic<br />

cocxlobas, moZraobas hTxoulobs da<br />

hsaWiroebso. Tu esea, maS metismetad datvirTva<br />

baSvisa amnairis jafiTa da SromiT raRa unda<br />

iyos?<br />

marTalia, ambobs b-ni martinovski, rom skola<br />

amitoma sZulT baSvebsao, sZulTo, rogorc Tavisi<br />

mCagvreli, autanelis Sromis damdebi da qancis<br />

gamwyvetio. raki gasakveTis gakveTa dilidam sa-<br />

Ramozed gadadiso da skolidam saxlSi, baSvebs da<br />

TviT mozdil ymawvilebsac ki skolis mniSvneloba<br />

aRar esmiTo. igi saswavleblad ki aRar miaCniaT,<br />

saca codna da swavla unda SeiZinon, aramed<br />

imisTana adgilad, saca marto amowmeben, gamohkiTxven<br />

xolma _ aba, Sin ra iswavleTo. amis<br />

sabuTad b-n martinovskis mohyavs b-n swavla-ganaTlebis<br />

mzrunvelis 1879 w. cir-kuliaris sityvebi.<br />

am saxiT gamodis, rom `daqancva~ Segirdebisa<br />

exlandels skolaSi ueWveli ambavia, radganac amas<br />

TviT swavla-ganaTlebis gamgebelni imowmebian.<br />

maSasadame, laparaki sazogadoebisa da JurnalgazeTobisa<br />

am daqancvazed tyuilad moWorebuli<br />

laparaki ar aris. gansxvaveba mxolod imaSia, rom<br />

zogi iZaxis amis mizezi programis vrceloba<br />

ariso da zogi _ ostatebis Tavis saqmis arcodna<br />

da gulgrilobiT qcevao. Cven marto sixaruli<br />

gvmarTebs, rom TviTon mTavrobas SeuniSnavs es<br />

erTi udidesi nakli skolebisa da raki es SeuniSnavs,<br />

programa aris am satkivaris mizezi Tu<br />

ostatebis avkargianoba, orsav SemTxvevaSi wamalsac<br />

advilad moipovebs.<br />

140


momavali<br />

tfilisi, 21 marti<br />

mas Semdeg, raki imperatori vilhelmi<br />

gadaicvala da taxtzed avida imisi memkvidre<br />

fridrixi, evropiis politika miCumda da<br />

miCumebulma Tvalebi miaStera axals imperators<br />

_ aba, ras ityvis da ras inebebso. sakvirvelic ar<br />

aris. germania pirvelis xmis mTqmelia exlandel<br />

evropiis koncertSi da raki pirveli xma<br />

hdumilebs, koncertic gaCumebulia. jer TviTon<br />

germanelebsac ki ver gamourkveviaT, ras niSnavs<br />

dRevandeli dRe da ras moaswavebs xvalindeli.<br />

yvelani amazed Tanaxmani arian, rom exlandeli<br />

imperatori mSvidobismoyvare kacia da evropiis<br />

mSvidobas tyuilubralod gansacdelSi ar gaabams.<br />

xolo amas ara hkmarobs erTxel da erTxel<br />

gulgaxeTqili evropa. evropas jer kidev guli<br />

gulis adgilas ara aqvs, Tumca imperator<br />

fridrixis sibrZne da mSvidobismoyvareoba swams.<br />

radganac asea, gazeTebi mainc Tavisas ar iSlian,<br />

dRevandels dRes Tirkmelebs usinjven da hsurT<br />

gamoicnon am bindbundSi, vin saiT miiwevs.<br />

yvelazed uwinares yvelas Tvali miqceulia<br />

maszed Tu, egred cnobili `samTa kavSiri~<br />

germaniisa, avstriisa da italiisa darCeba<br />

141


xeluxleblad, raSime Secvlas moiTxovs Tu<br />

srulad dairRveva da axali ram Sesdgeba. amazed<br />

ixarjeba dRes Jurnal-gazeTebis sityva da<br />

saubari.<br />

Tu gazeTebis mier motanil ambebs davujerebT,<br />

gamodis, rom eg `samTa kavSiri~ dRes dids<br />

gansacdelSia, radganac niSnebia, rom avstrias<br />

didi imedi aRar unda hqondes germaniis Svelisa,<br />

Tu vinicobaa bolgariaSi saqme wauxda da ruseTma<br />

winandebulad Casdga fexi. imis gamo, Tu vin ufro<br />

gaiZlierebs gavlenas bolgariaSi, avstria Tu<br />

ruseTi, imperatori fridrixio, amboben gazeTebi,<br />

erTs ubralo jariskacsac ar gamoimetebso. es<br />

advilad dasajerebelia, radganac imperatori<br />

fridrixi marTlada mSvidobismoyvarea da balkanis<br />

naxevarkunZulzed araviTars dids interess<br />

germaniisas ara hscnobs.<br />

amas garda amboben, rom imperatori fridrixi<br />

simarTlismoyvare kacia da yovelgvaris<br />

xelSekrulobis pativismcemelio. aqedam gamohyavT,<br />

rom igi ufro ruseTs dauWers bolgariaSi mxarsa<br />

im dromde, vidre ruseTi imazed mets ar<br />

moiTxovs, rac berlinis xelSekrulobiT<br />

dadgeniliao. aqedama sCans, rom avstria cota<br />

ukan aris dRes miyenebuli germaniisagan, radganac<br />

viciT, rom ruseTis magieroba bolgariaSi TviTon<br />

avstrias hsurda xelT egdo. Tu marTla saqme<br />

asea dRes dayenebuli, ueWvelia avstriam cotad<br />

Tu bevrad xma unda daimdablos bolgariis saqmeTa<br />

gamo da bevrs aras imedovnebdes germaniisagan. Tu<br />

am gzazed damdgarma evropiis politikam<br />

bolgariis Sesaxeb feri ar icvala sxvaTa da<br />

sxvaTa mizezTa gamo, avstrias fiqri unda mieces<br />

ganmartoebisa, calked, martod darCenisa. amis<br />

niSnebi dResac aris. aqamde xom princ ferdinandis<br />

daTxovnis gamo marto safrangeTi da germania<br />

142


emxroboda ruseTs da inglisi, italia da avstria<br />

ki eurCebodnen, exla ki gazeTebi amboben, rom<br />

inglisi da italia win aRar aRudgebian ruseTsa<br />

da ferdinandis mTavrobas bolgariaSi ukanonod<br />

aRiarebeno. avstriisaTvis es metismetad<br />

gulsatkeni unda iyos ara marto imiT, rom<br />

survili uqmad hrCeba gulSi, aramed imiTac, rom<br />

es ambavi aniSnebs sxva ufro saSiSars saqmes, ese<br />

igi, imas, rom SesaZloa ganmartovdes da mtrisa<br />

Tu moyvaris winaSe martodmarto darCes. Cvenis<br />

fiqriT, dRes avstria amis safiqrebelSia.<br />

143


144<br />

<br />

dakargva<br />

tfilisi, 22 marti<br />

Cven erTxelac gviTqvams da exlac kidev<br />

mizezi gvaqvs vsTqvaT, rom qveyana da misni madlni<br />

yovelTvis da yovelgan marto mSromelisa da<br />

gamrjelisa yofila da aris. sxvas yvelafers Tavi<br />

davaneboT da marto rom ekonomiurs cxovrebas<br />

davakvirdeT, amazed araviTars eWvs ver SevitanT:<br />

gamrjeli da mSromeli aris Semqmneli da momqmedi<br />

am cxovrebisa da Tavis kerZsac cxovrebis<br />

sufrazed marto igi hSoulobs sxvis<br />

dauyvedreblad, sxvis umunaTod. sxva yvelani<br />

naloebi arian am gamrjelsa da mSromelzed,<br />

aTasnair xvanjebiT gamobmulni. eseni gamrjelsac<br />

amZimeben da TviTonac ar ician, sad da rodis<br />

gauwydebaT wneli, romelsac xeli ukidiaT, da<br />

sad dahrCebian umweod, unugeSod, SimSiliT<br />

sulis amosaxdomad, da roca es ubeduroba<br />

SeemTxvevaT, hyvirian, gviSveleTo. uqmi, gaurjeli<br />

kaci, sxvis samadlod darCenili, am aucilebels<br />

beds ver wauva, Tundac zed oqros zodzed<br />

dasvaT. araviTari simdidre dausrulebeli ar<br />

aris. oqros zodic, rac unda didi iyos, Tavis<br />

drozed yinulisaviT daudneba uqms kacsa da Tu


TviTon ara, mis Svils, an SviliSvils mainc<br />

agrZnobinebs aucileblobas Sromisas da garjisas<br />

da simwvaves uqmobisas da gaurjelobisas.<br />

adamianis cxovreba, da nametnavad ekonomiuri,<br />

gauwyveteli Widilia da gamarjvebuli marto<br />

igia, vinc mxnea, saqmis kacia da xelidam ram<br />

gamosdis. visac es zne ara sWirs, imas am WidilSi<br />

fexzed ara daayenebs ra, rac unda ulolaoT da<br />

uaroT. kaci, romelic marto mWameli da<br />

STanmTqmelia da ara momqmedi da moamage,<br />

gadadebulia dedamiwis zurgidam asagvelad. igi<br />

yovelTvis uRonoa WidilisaTvis arsebobisaTvis<br />

brZolaSi da amitomac marto erTi ubralo<br />

SemTxveva hkmaris xolme Zirs dasces da pirqve<br />

daamxos.<br />

magisTana kacs, rogorc uZiro qvevrs, rac<br />

ginda bevri CaayaroT, vera simdidre ver gauZlebs.<br />

simdidre imisTana bunebisaa, rom yovelTvis<br />

miurbis xelidam uunaros da uqms da miezideba<br />

unarian da saqmian kacisken. es ekonomiuri rkinis<br />

kanonia da ise gardauvali, aucilebeli,<br />

daurRveveli, rogorc yovelive buneburi kanoni.<br />

vinc am rkinis kanons eWideba gadasatexad, is<br />

ufro adre TviTon gadatydeba amao bRauWobaSi; is<br />

tyuilada scdeba, tyuilad acdens sxvasaca da<br />

tyuilad aferxebs, ayovnebs svlas warmatebis<br />

gzazed, radganac marTals gzas Tvals aridebs da<br />

tyuils Robe-yores ki etaneba. marTalia,<br />

wyalwaRebuli xavss eWidebao, magram sakiTxavi es<br />

aris: wyals rad waaRebina Tavi, da Tu waaRebina,<br />

ra simagrea xavsi? xavsi xom tyuili nugeSia da<br />

tyuili nugeSi ris maqnisia gamrudebulis,<br />

gafuWebulis saqmis gamosasworeblad,<br />

gamosakeTeblad?<br />

vCiviT, rom mamulebi xelidam migvdiso da<br />

viZaxiT gviSveleTo. vin ityvis, Svela kargi ram<br />

145


aris. vsTqvaT, dRes gviSveles da mamulebis<br />

xelidam xelSi gadasvla gaaCeres. rodemdis? ra<br />

sabuTi gvaqvs xelTa, rom xval amave dReSi ar<br />

CavcviviT, Tu is mizezni, romelTac am<br />

`gviSvelemde~ migviyvanes, isev ise xeluxlebelni<br />

darCnen? kidev imas vityviT: vinc uqmia, vinc ar<br />

irjeba mamulSi, vinc ar uvlis, ara hpatronobs<br />

rigianis SromiTa, mxneobiTa da gamWriaxobiTa,<br />

imas mamuli xelSi ar daudgeba, ara da ara.<br />

SveliT SeiZleba mamulis xelidam wasvla orissamis<br />

dRiT, Tund xuTis-eqvsis wliT Sehferxdes.<br />

mere? mere xom isev is dRe dagvadga, Tu mamuls,<br />

rogorc simdidres, imis ekonomiur bunebisamebr<br />

ar moveqceviT. Svela am SemTxvevaSi wylulis<br />

garedam gamTelebasa hgavs maSin, rodesac Cirqi<br />

wylulisa Sigve agebulebaSia Cabrunebuli da<br />

Cagubebuli. gana amisTana morCena morCenaa?<br />

wyluli Ziridam, Signidam unda iyos gamTelebuli<br />

da morCenili. madli amasa aqvs da morCenac amasa<br />

hqvian, Torem garedam Svela uqmis kacisaTvis, igiv<br />

xavsia wyalwaRebulisaTvis.<br />

mamulebi xelidam migvdiso, visgan ismis es<br />

Civili? aba am CivilSi gamoarkvieT Tund<br />

erTaderTi xma imisTana wodebis kacisa, romelic<br />

Tavis Sromasa da gamrjelobazea damyarebuli?<br />

glexi sCivis amas? ara; vaWari, aReb-micemis kaci<br />

sCivis amas? ara. mRvdeli, diakvani hyviris:<br />

gviSveleTo? ara. xom ver davuficavT, rom amaTSi<br />

an erTs, an meores, an mesames mamuli ara hqondes.<br />

ratom eseni ara sCivian, mamulebi xelidam<br />

migvdiso? imitom, rom mamulis yadri mis<br />

ekonomiur bunebisamebr amaT kargad ician, imitom<br />

rom yvela eseni TviTon irjebian, TviTon mxneoben,<br />

imitom rom mamuls uyvars gamrjeli xeli da<br />

gamrjelis xelSi darCena da yofna mamulis<br />

ekonomiuri bunebaa, imisi daniSnulebaa. Cven kidev<br />

146


cota vsTqviT: amaTi mamulebi aramcTu marto<br />

darCenasa hkmaroben amaT xelSi, aramed sxvis<br />

mamulebic ki amaTs xelSi Casacvivnelad<br />

miezidebian yovelis uqmis kacis xelidam. es<br />

aucilebeli Sedegia, gautexeli bunebaa<br />

yovelgvaris simdidrisa, romelic yovelTvis uqms<br />

miurbis, rom saqmians kacs mieces.<br />

maS viRa sCivis mamulebis xelidam gaclasa?<br />

marto Tavadaznauroba. maSasadame, Wiric uqmobisa<br />

aq aris dabudebuli da dabinavebuli. am Wirs<br />

Signidam wamloba unda. is wyluli uqmobisa unda<br />

gamoirwyas da agebulebisagan gamodevnil iqmnas.<br />

xsna imaSia, Tu Tavadaznaurobas fiqrad is ara<br />

aqvs, oRond dRes ki kuWi rogorme garedam<br />

SveliT gaviZRovo da xval ki Tunda qva qvazedac<br />

nu iqnebao. saqme andrias da petres dRevandeli<br />

kuWi ki ar aris savalalo da sanaRvleli<br />

TavadaznaurobisaTvis, aramed mTeli<br />

Tavadaznauroba mTelis misis awmyoTi da<br />

mermisiTa. amitomac mizezi mamulebis xelidam<br />

wasvlisa iq unda moinaxos, sadac TviT<br />

ekonomiuri buneba mamulebisa utyuarad xels<br />

gviSvers da gvaniSnebs. mizezi Cveni sakuTari<br />

uqmobaa, Cveni sakuTari gaurjelobaa da am mizezs<br />

iq unda mowyveta, saidamac momdinareobs. Tu es<br />

mizezi isev ibatonebs CvenSi, milionebic rom<br />

Cagvayaron, dro mova da mainc imave dReSi<br />

CavcviviT, rac milionebamde viyaviT. romels uqms<br />

da gaurjels kacs daudga xelSi milionebi, aba<br />

erTi miixed-moixedeT da ise ganikiTxeT aq<br />

gamoTqmuli azri! an gana ar arian imisTana<br />

Tavadni, Tu aznaurni, romelnic mxneoben,<br />

irjebian, yairaToben da rigianad hpatronoben da<br />

uvlian mamulebsa. ratom amaT ar miurbiT xelidam<br />

mamuli? aba erTi amisTana Tavadi, Tu aznauri<br />

gviCveneT, rom sCiodes da hyvirodes, mamuli<br />

147


xelidam mimdiso? amisTana kacs rad wauva mamuli<br />

xelidam? piriqiT, sxvac mouva, Torem Tavisi xom<br />

SerCeba da SerCeba. kidev vityviT: xsna mxneobasa<br />

da garjaSia. ese unda moiqces yvela, visac hsurs<br />

148<br />

fexi mTebr dasdgas qveyanad,<br />

tinurad damtkicebuli,<br />

viTa qarqveti qarTagan,<br />

ar iqmnas motacebuli.


miubrundnen<br />

tfilsi, 28 marti<br />

Zalian ambebia am bolos dros evropaSi da,<br />

Cvenis fiqriT, didad sayuradRebonic, rogorc<br />

niSanni droebisa. sams dids saxelmwifos,<br />

safrangeTs, ingliss, germanias TiTqo daeRala<br />

Tvali gared yurebiTa, TiTqo garedam da gared<br />

aRaraferi ar awuxebT, TiTqo saqmeebi ise moewyo<br />

da dahlagda, rom saxelmwifom Tavisi aqamde<br />

gaborotebuli da samtrod mayurebeli Tvali<br />

Tavis Sinaobazed miaqcios mSvidobianad da yovlad<br />

uSiSarad.<br />

safrangeTSi gamoicvala saministro. mTavarministri<br />

tirari iZulebul gahxda gadamdgariyo<br />

mTelis Tavis saministroTi. marTalia, dRegrZeloba<br />

am saministrosi pirvel dRidganve aravisa<br />

swamda da imis gadayenebas dRedRezed moelodnen,<br />

xolo sayuradRebo aq is aris, Tu ra saganzed<br />

moasxletina safrangeTma am saministros Tavisi<br />

uamisodac moumagrebeli fexi. bulanJes momxre<br />

deputatma palatisam lagerma sarCieli Seitana<br />

palataSi, rom aw arsebuli konstitucia, mar-<br />

Tvelobis wes-wyobileba Secvlil unda iqmnaso da<br />

iTxova dauyovneblad garCeva am sarCielisa.<br />

149


saministrom es dauyovnebloba iuara da gamoacxada,<br />

rom Tu palata Seiwynarebs lageris sar-<br />

Cielsa, saministro iZulebul iqmneba samsaxurs<br />

Tavi daanebos da sxva kacebs dauTmos gamgeoba<br />

safrangeTisa. palata am muqaras ar SeuSinda,<br />

sarCieli lagerisa Seiwynara da saministromac<br />

Tavisi muqara Seasrula, aiRo da gadadga.<br />

am saxiT safrangeTis palatam aRiara saWiroeba<br />

da dauyovnebloba konstituciis xelaxlad gadasinjvisa<br />

da Secvlisa. azri konstituciis xelaxlad<br />

gasinjvisa da Secvlisa karga xania htrialebda<br />

safrangeTSi, xolo safrangeTi, sagareo<br />

saqmeTa gamo, Tu sxva raime mizeziTa, vera hbedavda<br />

dRes-aqamomde mag azrisaTvis gza gaexsna. raki<br />

exla mag azrs gza misca, unda vifiqroT, rom<br />

safrangeTs guli damSvidebuli aqvs da sagareo<br />

saqmeebis mdgomareoba nebas aZlevs dids da Znels<br />

saqmes konstituciis gadasinjvisas Seudges. es<br />

kia, rom bevrs ara sjera, viTom saqmeTa mdgomareobam<br />

neba misces safrangeTs mag rTuls da mZime<br />

Sinaurs saqmes xeli mohkidos. amboben, eg marto<br />

sababad daixvia xelzed pala-tamao, rom tirars<br />

adgili daaclevinos da flo-kes saministros<br />

daaWerinos eg daclili adgilio. asea Tu ise,<br />

mainc SesaniSnavia es ambavi saf-rangeTisaTvis im<br />

mxriT, rom amisTana awewils dros mag saganzed<br />

wamoakvrevina fexi yofils saministros.<br />

inglisi ufro cxadad, gadawyvetilad da<br />

gabedulad daubrunda Tavis Sinaurs saqmes.<br />

salusberis saministrom Seitana palataSi erTi<br />

imisTana radikaluri kanonproeqti Sesaxeb adgilobrivis<br />

TviTmarTvelobisa, rom qveyanas ukvirs<br />

da marTladac sakvirvelia, nametnavad Tu saxeSi<br />

viqoniebT, rom konservatorebis saministrom iTava<br />

es marTlada didi da uzarmazari saqme. am<br />

proeqtiT adgilobriv TviTmarTvelobas didi<br />

150


moedani ukeTdeba, yovelgvari RonisZieba eZ-leva<br />

adgilobrivs saWiroebas daubrkoleblad gauZRves<br />

da am sferaSi aravisagan arara daSla ara hqondes.<br />

warmoidgineT, dedaTa sqessac ki mieniWa am<br />

proeqtiT ufleba monawileoba miiRos adgilobriv<br />

saqmeTa warmoebaSi. es kanonproeqti iseTi kargi<br />

ram aris, rom TviT salusberis saministros<br />

mopirispirenic ki qebas uTvlian am proeqtis<br />

moTaveebs da hpirdebian momxreobas.<br />

amave dros germaniac awyobs da alagebs Tavis<br />

Sinaurs saqmeebs. imperatorma fridrixma ukve<br />

warmosTqva taxtzed asvlis umalve Tavisi azri<br />

Sinaur saqmeTa Sesaxeb. saxelovans manifestSi da<br />

ufro saxelovans reskroptSi T. bismarkis<br />

saxelzed man cxadad auwya qveyanas, rom me konstituciisa<br />

da kanonebis Tanaxmad msurs vimefovo.<br />

es sityvebi carieli qadili ar gamodga, rogorc<br />

bevrs egona.<br />

germaniaSi T. bismarkis da gansvenebul<br />

imperatoris meoxebiT dRes aqamomde iseTi wesi<br />

iyo, rom TviToeuli calke ministri pasuxismgebeli<br />

iyo marto im saqmeebis gamo, romelic<br />

hqonda mindobili. am wesis gamo rac unda moexdina<br />

calke ministrs, sxvani yursac ar ibertyavdnen<br />

da amitomac ministri germaniisa ufro xelqveviTi<br />

iyo T. bismarkisa, misis nebis aRmasrulebeli,<br />

vidre mTelis saministros wevri, romelic<br />

valdebuli unda hyofiliyo calke, sxvaTa ministrTa<br />

daukiTxavad ar esaqma. eseTis garemoebis gamo<br />

yoveli calke ministri damorCilebuli hyvanda<br />

T. bismarksa, romlis TviTnebobazed iyo damokidebuli<br />

darCena da gandevna TviTveulis calke ministrisa.<br />

am sferaSi T. bismarki TiTqmis Tavisufali<br />

batoni iyo da parlamenti ki germaniisa<br />

hdumilebda. amitomac gamocvla erTis ministrisa<br />

da imis adgilas Cayeneba meorisa danarCens minis-<br />

151


trebs arc sciodaT, arc scxelodaT: imaTTvis<br />

sul erTi iyo, vis dasvamda T. bismarki ministrad.<br />

exla ki imperators fridrixs ubZanebia, rom<br />

mTeli saministro erTianad pasuxismgebeli iyos<br />

rogorc SinaurTa, ise sagareoTa saqmeTa gamo.<br />

amisaTvis Seuqmnia egredwodebuli `samefo sabWo~,<br />

saca TviTveuli ministri Tanaswori wevria yvelasi.<br />

rac mZime da didi saqme aRmoCndeba, Sinauri<br />

Tu sagareo, eTisa Tu meoris ministris kuTvnili,<br />

saerTod yvela ministrebma erTad unda gasinjon<br />

da erTad unda ganagon. TviT imperatoria<br />

Tavmjdomare am sabWosi. am saxiT dReis amas iqiT<br />

pasuxisgeba daedeba mTels krebuls ministrebisas<br />

erTad, visic kuTvnili saqmec ginda iyos.<br />

es ambavi verafrad moswonebia T. bismarks,<br />

romlis TviTnebobasac amiT frTa ekveceba, magram<br />

mainc dahmorCilebia da roca samefo sabWos pirveli<br />

kreba hqonia, am sabWosaTvis vrclad mouxsenebia<br />

dRevandel sagareo saqmeTa viTareba.<br />

imperatori fridrixi kmayofili darCenila am<br />

moxsenebisa.<br />

am saxiT erTi didi nawili imperator fridrixis<br />

manifestisa da reskriptisa ganxorcielebul<br />

iqmna da amiT dReis amas iqiT fexmokidebulad<br />

unda CaiTvalos pasuxismgebloba mTelis<br />

saministrosi germaniis parlamentis winaSe da<br />

TviT saministroc parlamentis azris denas da<br />

svlas unda SeerCios xolme.<br />

saSiSars rasmes rom moeloddes evropa, arc<br />

safrangeTi aiCenda, Cvenis fiqriT, konstituciis<br />

xelaxlad gadasinjvis tkivilsa, arc inglisi<br />

Seudgeboda xsenebuls dids saqmes TviTmarTvelobisas<br />

da arc germania _ parlamentis gzazed<br />

dadgomas. sCans, gareTa saqmeTa mdgomareoba yovel<br />

amis nebas iZleva da nuTu es droTa niSani ar<br />

aris?<br />

152


gamijvna<br />

tfilisi, 29 marti<br />

Cven gadavaTvaliereT gamocxadebuli aqaurs<br />

oficialurs gazeTSi `gegma gamijvnisa~, am<br />

wlisaTvis daniSnulisa. Cven SevniSneT, rom<br />

zogierTi is adgilebi, saca SarSan iyo dawyebuli<br />

gamijvna, wels aRar aris gegmaSi moxsenebuli. am<br />

saxiT, rasakvirvelia, ukve dawyebuli gamijvna im<br />

adgilebSi gaCerdeba da vin icis, xelaxlad<br />

rodisRa moubrundebian dawyebulis da mere<br />

SeCerebulis gamijvnis gangrZobasa.<br />

Cvenis fiqriT, aseTi svla gamijvnisa metad<br />

uxerxulia da saziano mamulis patronebisaTvis.<br />

an ra wesi da rigia, rom jer erTs alagas<br />

daiwyeben gamijvnas, ar gaaTaveben da mere adgebian<br />

da sxva adgilas gadadian. ra azri unda hqondes<br />

aseTs gadasvla-gadmosvlas? vinc icis da Tavis<br />

Tavzed gamoucdia ra aris gamijvnis dawyeba<br />

mamulSi da Sua gzazed gauTavebelad datoveba, is<br />

advilad igrZnobs mTels uxerxulobas amgvaris<br />

wesisas.<br />

raki gasamijvnelad miwaTmzomeli Seva xolme<br />

mamulSi, im adgilas mTeli rigi da wyobileba<br />

mamulis mflobelobisa usaTuod aireva da mamuli,<br />

anu imisi nawilebi, romelnic patronebs manamde<br />

153


udavoda sWeria, sadavod gaxdeba xolme. amas<br />

mosdevs Cxubebi, cema-tyepa da vai-vaglaxi.<br />

Cveneburs gamijvnas rogorRac daekveba erTi<br />

ucnauri zne: imis magierad, rom xeli moumarTos<br />

sadavo mamulebis udavod gardaqmnas, igi udavos<br />

sadavoda hqmnis xolme. es yvelgan SeniSnulia da<br />

dRes aqamomde saSveli veravis upovnia da iqneba<br />

arc uZebnia. raki es saocari zne Tana sdevs<br />

gamijvnasa, raki iqac ki davas aCens, saca manamde<br />

ara yofila arc dava da arc daraba, loRika<br />

saqmisa imas iTxovs, rom erTs mamulSi dawyebuli<br />

gamijvna gauwyvetliv gangrZomili iyos, vidre<br />

srulad damTavrdebodes da gaTavdebodes.<br />

uamisod gamijvna, aSlis ra xolme mamulis<br />

mflobelobis didis xnis rigsa, egre aSlilad<br />

stovebs ramdenisame wliT. gamocxadebuli<br />

gamijvnis dros dava am welTa ganmavalobaSi<br />

Zlierdeba TandaTan, sadavo mamulebs modaveni<br />

erTmaneTs aRar anebeben saxmarad, raTa<br />

mflobeloba mamulisa xmarebiT daisabuTon, da<br />

eseTi yofa iqamde midis, rom Cxubi, ketebis<br />

triali da zogjer daWra da kvlac Tavs iCens<br />

xolme iq, saca gamijvnamde cotad Tu bevrad<br />

mSvidobianoba iyo. Cven imas aRar vityviT, Tu<br />

rarigad ayovnebs da azianebs eseTi yofa<br />

ekonomiurs winsvlasa da warmatebasa imitom, rom<br />

erTs mamuls ori da sami mocile patroni uCndeba<br />

da TviTveuli imasa scdilobs, rom erTmaneTs<br />

fexi ar Seadgmevinon mamulSi.<br />

am gamijvnis gegmis SemadgenelT usaTuod<br />

pativsadebi mizezi ram eqmnebaT, rom erTs adgils<br />

dawyebls gamijvnas aCereben da meore adgilas<br />

gadaaqvT, xolo is vneba, rac am gadatangadmotanas<br />

gamijvnisas moaqvs, imodenad Zlieria,<br />

imodenad samZimoa, rom yovelive am vnebis Tavidam<br />

acilebas unda eqvemdebarebodes. saqme usaTuod ise<br />

154


unda moewyos, yovelisferi ise unda SeerCios da<br />

Seeferos, rom erTgan dawyebuli gamijvna<br />

ganuwyveteli iyos, vidre gaTavdeba. rac am mxriT<br />

abrkolebs exladnels wess gamijvnisas, yovelive<br />

igi acilebul unda iqmnas, Tundac Znelad<br />

asacilebelic iyos. isa sjobia, erTgan mainc<br />

gaTavdes xolme saqme, vidre aTasgan dawyebul<br />

iqmnas gauTaveblad.<br />

155


156<br />

<br />

cxovrebaSi<br />

tfilisi, 30 marti<br />

germanias daudga axali xana cxovrebisa. T.<br />

bismarkis Sinaurs politikas didi gansacdeli<br />

moelis, rogorc etyoba ukanasknels depeSebs.<br />

yvelani moelodnen, rom imperatori fridrixi da<br />

T. bismarki erTmaneTTan vem movlen nametnavad<br />

Sinaur saqmeTa gamo da ai exla amis Taobazed<br />

veraferi xmebi ismis T. bismarkis sanugeSod.<br />

ukanasknelma depeSebma moitanes ambavi, rom<br />

imperatori fridrixi bevrSi ar eTanxmeba T.<br />

bismarks da amis gamo T. bismarks fexi Seutokda<br />

da iqneba samsaxursac daeTxovoso.<br />

Tumca T. bismarkis Cveulebrivi muqara<br />

yovelTvis isa hyofila, rom Tu Cemi sityva ar<br />

gava, samsaxurzed xels aviRebo, magram es muqara<br />

sWrida gansvenebuli imperatoris dros.<br />

imperatori vilhelmi yovelTvis ufrTxoda am<br />

muqarasa da bolosdabolos iZulebul Seiqmneboda<br />

xolme dauTmos T. bismarksa, romelsac is didi<br />

Rvawli miuZRvoda, rom gabzaruli da wvrilwvrilad<br />

darRveuli germania gaaerTa da erT<br />

uZlieres saxelmwifod gardaaqcia. gasWris es<br />

axali muqara T. bismarkisa imperator fridrixis<br />

drosac Tu ara, eg jer kidev gamosacnobia.


om imperatori fridrixi guliT<br />

mowadinebulia T. bismarks rogorme mSvidobianad<br />

ganSordes, amazed eWvi aravisa aqvs. nametnavad<br />

axali imperatrica viqtoria xels moumarTavs<br />

amaSi imperators fridrixs da vin icis, iqneba<br />

aqezebs kidec. magram T. bismarki sxva kacia. didi<br />

saxeli aqvs germaniaSi, imitom rom germanias didi<br />

samsaxuri gauwia. es TiTqmis oci weliwadia, T.<br />

bismarkma ise maRla aswia manamde uRono da ujano<br />

germania, rom evropaSi brZaneblad gahxada da<br />

gaabatona. amisTana kacis samsaxuridan gadayeneba<br />

saxumari saqme ar aris da ara gvgonia, advilad<br />

gasabedic iyos. germanias swams T. bismarki,<br />

romelsac dRes aqamomde bedma arc erTxel ar<br />

umtyuna da rac moiwadina, yvelgan burTi<br />

moednidam gaatanina gamarjvebiT. es germaniam<br />

kargad icis da Znelad Tu moiwadinebs, rom<br />

germaniis sve-bedis gamgebelad sxva kaci SeiSvnios<br />

da Seiferos, vidre TviTon T. bismarki cocxalia<br />

da garja SeuZlian.<br />

es garemoeba ar SeiZleba saxeSi ar miiRos<br />

imperatorma fridrixma da minam Tvisda<br />

survilisamebr moawyobs saqmes, ar SeiZleba asjer<br />

ar daufiqrdes da angariSi ar gauwios. marTalia,<br />

exlandels germaniaSi bevri imisTana elementia,<br />

romelic suliT da guliT miemxroba imperators<br />

fridrixs, roca igi Sinaurs reformebs Seudgeba.<br />

marTalia, mTeli dawinaurebuli germania, dRes<br />

aqamomde didad emduroda T. bismarks, romelic<br />

Sinaurs saqmeebSi cotad Tu bevrad hkoWlobda da<br />

uimisoc ar iyo, rom hxuTavda germanias da<br />

hbawravda ase Tu ise. magram sagareo saqmeebSi<br />

Zlevamosiloba da gamarjveba T. bismarkisa iseTi<br />

cxadad didebuli ram iyo, rom am didebulobis<br />

winaSe yovelive samduravi mdumarebda da Tu xmas<br />

157


zogierTjer iRebda, imasac uRonod, ridiT da<br />

uimedod.<br />

bevri am momduravTagani darwmunebuli iyo,<br />

rom germaniis exlandel mdgomareobaSi ubismarkod<br />

yofna SeuZlebelia; kargia Tu cudi T. bismarki,<br />

igia erTaderTi kaci, romelsac SeuZlian mZime<br />

tvirTi germaniis sve-bedisa didis imediT da<br />

nugeSiT hzidos. ai yovlad SemZlebeloba T.<br />

bismarkisa raSi iyo da raSia dResac. garda amisa<br />

bevri wili momduravTagani amasaca hfiqrobs, rom<br />

T. bismarkisagan Seqmnili erToba germaniisa jer<br />

marto erTmaneTzed miblanduli saqmea da ara<br />

qviTkiriT SeduRebuli da Sexorcebuli. es<br />

miblandulobaa Signeuli seni exlandelis<br />

germaniisa da es seni imdenad Zlieria, rom<br />

SesaZlebelia Tavis drozed Tavi iCinos da is<br />

didebuli Senoba T. bismarkisa nablandebzed<br />

CairRvas da daafrakdes. am seniT sneuls germanias<br />

rom exla T. bismarki moaSoron, maSin germaniis<br />

ubedurebas sens ki aRar daabraleben, aramed im<br />

garemoebas, rom T. bismarki daiTxoves da sve-bedi<br />

germaniisa mdare kacebs Caugdes xelSio. am saxiT<br />

rasac T. bismarkisagan Seyrili seni TavisTavad<br />

uzams germanias, is dahbraldeba imaT, vinc T.<br />

bismarkis adgilas Casdgebian.<br />

rac unda sTqviT da am brals veravin<br />

itvirTebs germaniis winaSe. am bralis SiSi<br />

usaTuod Seaferxebs imperators fridrixs, roca<br />

iZulebul iqmneba romelsame garkveuls gzas<br />

daadges T. bismarkis gamo. metismetad safrTxiloa<br />

T. bismarkis Seryeva da Setokeba. didi<br />

gabeduloba unda, rom kacma es moaxdinos<br />

dRevandels dRes germaniaSi. amitomac gvgonia,<br />

rom imperatori fridrixi yovel Rones ixmarebs<br />

saqme am ganwirulobamde ar mivides. rac unda<br />

saqme gamwvavdes, maincadamainc daujerebelia, rom<br />

158


T. bismarks germaniis imperiis kancleroba ar<br />

SerCes da CamoerTvas. bevri-bevri es SesaZloa<br />

mohxdes, rom prusiis mTavar-ministrobazed xeli<br />

aaRebinon da marto germaniis imperiis<br />

kanclerobaRa dautevon.<br />

159


160<br />

<br />

safrangeTSi<br />

safrangeTSi<br />

tfilisi, 4 aprili<br />

jer gobles saministro fexzed idga<br />

safrangeTSi, rom yovelis kacis Tvali am<br />

qveyanaSi miqceuli iyo flokezed, romelic dRes<br />

aqamomde palataSi Tavmjdomareobda. ambobdnen,<br />

rom floke erTaderTi kaciao dRes, romelsac<br />

SeuZlian dRegrZeli, mkvidri da Zlieri<br />

saministro Seadginoso. amisTana saministro didi<br />

xania sanatrelad gahxdomia safrangeTsa, radganac<br />

sxvadasxva dasebis erTmaneTTan mtroba da SuRli<br />

arc erTs saministros didxans ar ayenebda fexzed<br />

da amisTana daudgromeloba da uxanoba<br />

marTeblobisa Sinac ubrkolebda saqmeebs<br />

safrangeTsa da garedac abrus utexda.<br />

tiraris saministro rom Sesdga, yvelani amas<br />

iZaxodnen, mkvdrad dabadebuli saministroa,<br />

sadRexvaliod mxolod daniSnulio da im dromde<br />

gasZlebso, vidre flokes garemoeba xels<br />

Seuwyobs da zogierTi damabrkolebeli mizezi<br />

gzidam Camoeclebao. momwifda saqme flokes<br />

gaministrebad Tu ara, tiraris saministros fexi<br />

moasxletines da flokes gauxsnes gza. gahxda<br />

floke mTavar ministrad safrangeTSi, Seadgina


saministro da Tavisi programa warudgina kidec<br />

palatasa.<br />

yovel amis damswre kacs unda efiqra, rom ai<br />

exla ausrulda safrangeTs sanatreli, mTavar<br />

ministrad dahdga imisTana kaci, romlisaganac<br />

moelodebodnen mkvidrs, Seuryevels da<br />

xangrZlivs saministrosa da maSasadame imasac, rom<br />

gamWriaxobasTan da mxneobasTan erTad dro da<br />

xanic eqmneba am saministros safrangeTisagan<br />

mowadinebuli reformebi moaxdinos. egre ki ar<br />

gamovida, es fiqri cariel fiqrad dahrCa da<br />

axals saministros flokesas pirvel fexis<br />

gadadgazedve aeSalnen. sakvirveli eria es<br />

safrangeTis eri: daucxromelia da daudgromeli!<br />

dRe mudam sduRs da gadmodis. eseTi ambavi, _ ra<br />

Tqma unda, _ cocxlobis niSanic aris, magram<br />

mxolod maSin, roca amisi saTave TviTon<br />

sicocxlea da ara Wirveuloba `me Tu Senaobisa~,<br />

ara jabri da javri TavTavisobisa.<br />

safrangeTs gvamSi erTi sazareli seni<br />

Casdgomia da is seni ar aZlevs mosvenebasa, rom<br />

Tavis namdvils avkargianobas bejiTad da<br />

mocaleobiT daukvirdes, gasasworebeli gaasworos<br />

da ukve gasworebuls da kargs ufro didi avala<br />

da didi gza misces misis Stoebis daubrkoleblad<br />

yovel mxriv gadaSlisaTvis. aq ibrZvian, sduRan,<br />

imRvrevian da sxvasac amRvreven marto sxvadasxva<br />

dasni, Wirveulad damdgarni erTxel da erTxel<br />

daCemebul azrzed, rom Tu me moveqcevi<br />

marTeblobis kenwerozed, Tu me Sevxtebi<br />

qandarazed da sve-beds safrangeTisas me Cavigdeb<br />

xelSi, maSin cxondeba qveyanacao, maSin vixsniT<br />

safrangeTsa yovelis uswormasworobisa da<br />

ubedurebisaganao. ai es `me Tu Senaobaa~ igi Wia,<br />

romelic Signidamve hRrRnis am RvTisagan yovel<br />

sxva mxriT dalocvils qveyanasa da ersa.<br />

161


amis gamo yoveli dasi TviTveulad calke<br />

Tavis sakuTars Tavs emsaxureba da TviTon<br />

safrangeTi ki TiTqmis daviwyebuli aqvT. erTi<br />

iZaxis, rom bonapartobaa mxsneli safrangeTisa da<br />

rac bonapartobas ar moaswavebs, imas dauZinebel<br />

mtrad uxdeba; meore iZaxis, _ bonapartoba ris<br />

maqnisia, orleanobaa imedi xsnisao; mesame hyviris,<br />

Sors rad misdixarT, ai bulanJe, romelic bedma<br />

xelT mogvca qveynis gasabedniereblad da amas<br />

unda gza mivceTo, da bevri sxva amisTana.<br />

yvelafers amas rom guli movuCxrikoT, gamova,<br />

rom erTs bonapartoba unda, meores orleanoba,<br />

mesames bulanJeoba marto imisaTvis, rom TviTonac<br />

maRla asaxtomad kibe gamarTos. gana TviTveuli eg<br />

saxsari xsnisa ar gamoucdiaT? bonapartobam ra<br />

xeiri daayara safrangeTsa? miwasTan gaasworebina<br />

germanias, ori mozrdili da Zvirfasi provincia<br />

daakargvina da yovel amasTan sircxvili<br />

damarcxebisa aWama qveyanas, romelsac manamde<br />

uZlevelobis saxeliT Tavi mohqonda da romelic<br />

amis gamo bZaneblobda evropaSi. orleanebma raRa<br />

sikeTe moutanes? iqamde miiyvanes safrangeTi, rom<br />

sasowarkveTilma qveyanam 1848 w. revolucia<br />

moaxdina da ilajgawyvetilma, areulobiT<br />

daRalulma da daqanculma qveyanam Tavis nebiTve<br />

waiWira yelSi sabeli da orive wveri sablisa<br />

xelSi misca imisTana kacs, rogoric iyo<br />

napoleoni III.<br />

TiTqmis yvela dass safrangeTisas Tavisi dro<br />

da Jami hqonia Tu ram SeeZlo daenaxvebina<br />

safrangeTisaTvis. verc erTma imodenad ver axeira<br />

safrangeTi, ramodenadac TviTon safrangeTi<br />

hnatrulobda da hnatrulobs. Cven ver vityviT,<br />

rom am `me Tu Senaobis~ dasTa Soris imisTananic<br />

ar hyofiliyvnen, romelTac amoqmedebda saqveyno<br />

sarbielzed marto erTi WeSmariti mamuliSviloba<br />

162


da guliTadi siyvaruli safrangeTisa. magram<br />

amaTganac bevri ara gamodna ra swored im<br />

mizeziT, rom sxva dasebi, marto Tavis TavisaTvis<br />

mzrunvelni, mocaleobas ar aZlevdnen safrangeTis<br />

saqmes dahbrunebodnen. mTels dRes imaSi<br />

aRamebdnen da Rames imaSi aTenebdnen, rom cxadad<br />

Tu qurdulad sxva dasebi ar dagvecnen, ar<br />

dagvamxon da safrangeTi Tavis ymad ar gaixadono.<br />

am saxiT safrangeTis WeSmaritad moyvareni dasni<br />

Tavisis qveynis bedis kars mcvelebad da<br />

darajebadRa edgnen da dro da mocaleoba aRara<br />

hqondaT Sin xvnisa da TesvisaTvis.<br />

maS ra aris Tu ar `me Tu Senaobis~ Jini da<br />

Wirveuloba dRevandeli ambavi safrangeTisa.<br />

tiraris saministro daamxo palatam imis gamo,<br />

rom am saministrom ar Seiwynara dauyovnebliv<br />

garCeva im sarCielisa, romelic konstituciis<br />

xelaxlad gadasinjvas hTxoulobda. Sesdga axali<br />

saministro flokesi da am saministrom, sxvaTa<br />

Soris, Tavis programaSi daasaxela xelaxlad<br />

gadasinjva konstituciisa. erTi kai mozdili<br />

nawili palatisa, oportunistobis saxeliT<br />

cnobili, mTlad gadaudga flokes amis mizeziT da<br />

amboben, raki es mohxdao, flokes saministro<br />

didxans Tavs veRar daiWerso. es ambavi da<br />

tiraris saministrosi rom erTmaneTs SevufardoT,<br />

Cveni qarTuli mdabiuri andaza gamova: `gaviqcevi<br />

qariani mqvian, davdgebi _ lajianio~, anu `mizezmizez<br />

da dos marili akliao~.<br />

modiT da sTqviT, rom aq saqme da siyvaruli<br />

qveynisa hmoqmedebs da ara Jini da Wirveuoba `me<br />

Tu Senaobisa~. guSin daiwunes kaci imisTvis, rom<br />

me konstituciis xelaxlad gadasinjvas ver<br />

vikisrebo, dRes iwuneben kacs imisTvis, rom me<br />

konstituciis xelaxlad gadasinjvas vkisrulobo<br />

da emuqrebian kidec, raki egrea, didxans ver<br />

163


gaxeirebTo. modiT da aq an Tavi gaigeT da an<br />

bolo.<br />

xval vacnobebT mkiTxvels _ rogor miegebnen<br />

flokes saministros misda programis mixedviT<br />

Sina Tu gared. es miT ufro sayuradrebo da<br />

sagulisxmieroa, rom amazed aris damokidebuli<br />

flokes saministros xangrZlioba, romlis Semdeg<br />

advilad safiqrebelia klemansos gaexsnas gza<br />

mTavarministrobisa. klemansos gaministreba kidev<br />

bevrs axals moaswavebs saSinao da sagareo<br />

politikisaTvis.<br />

164


safrangeTSi<br />

safrangeTSi<br />

tfilisi, 5 aprili<br />

yvelas moexseneba gazeTebidam, rom floke<br />

gamTavarministrda Tu ara, Seudga im programis<br />

Sedgenas, romelic Cveulebrivad unda waredginos<br />

xolme palatas yovel axal saministrosagan da<br />

romelic aRsaarebaa imis Tu, _ ras hpirdeba<br />

axali saminstro qveyanas da ra aqvs sagnad<br />

Tavisis moqmedebisaTvis samermisod. programis<br />

Sedgena cotad Tu bevrad dauyovnda flokesa.<br />

mizezi amisi is iyo, rom flokes hsurda imisTana<br />

programa Seedgina, rom yvela gavlenians dass<br />

sanugeSo rame hqonoda programaSi moxsenebuli. es<br />

imisaTvis iyo saWiro, rom yvela gavlenians dass<br />

palatisas monawileoba mieRo saministroSi da<br />

amiT umravlesoba palatisa momxred gahxdomoda<br />

axals saministros. xolo flokes ver mouxerxda<br />

Tavisi dawyobileba. radikalTa azrTa sZlies da<br />

programaSi CarTul iqmna ori muxli: erTi Sesaxeb<br />

konstituciis xelaxlad gadasinjvisa da meore<br />

gancalkeveba ekklesiisa saxelmwifosagan.<br />

am orma muxlma SeuZlebel hyo erTs<br />

saministroSi moTavseba sxvadasxva gavlenian<br />

dasisa. oportunistebma uari uTxres flokes da<br />

165


egreTwodebulma `memarcxeneTa kavSirmac~ iuara<br />

egreTi programa da dRes es gavleniani nawili<br />

palatisa mtrad gahxdomia flokes. floke yovel<br />

amis gamo iZulebul Seiqmna Seedgina Tavisi<br />

saministro gansakuTrebiT radikalTa dasis<br />

warmomadgenelTagan. aman ufro gaamwvava momduravni<br />

programisa da saqme iqamde mivida, rom flokes<br />

kicxva dauwyes uSverisa da umarTebulo sityviTa.<br />

yvelazed uSveris sityviT ixseniebs flokes<br />

gazeTi `memarcxeneTa kavSirisa~ `Journal des Debatas~<br />

swored miwasTan asworebs igi am kacs, romelsac<br />

amodena xani safrangeTi iwvevda saministrod da<br />

romelic dRes mTavarministria. am gazeTzed<br />

cotad Tu bevrad dawinaurebuli gazeTi `Temps~ic<br />

hkicxavs axals saministros, Tumca ki ise ar<br />

igineba, rogorc `Debats~-i. Tu flokes marTla<br />

hsurda erTad moTavseba yovelis gavlenianis<br />

dasisao, ambobs `Temps~-i, jer unda efiqrna<br />

maszed, rom gaeuqmebina igi muxlni programisa,<br />

romelnic mizezni arian ganxeTqilebisao. eg<br />

muxlni gancalkevebaa ekklesiisa saxelmwifosagan<br />

da konstituciis xelaxlad gadasinjvao.<br />

gaz. `Republique Francaise~ ambobs, rom am sagnebis<br />

gamo laparakis atexa dRes, roca respublikas<br />

yovel mxridam saSinels mtrobas uqadian,<br />

respublikis dacvas ki ar moaswavebs, aramed<br />

sazogadoebur wesis darRvevasa. eg imasa hniSnavs,<br />

rom ufro Rrmad mohsurvebiaT amRvreva qveynisa,<br />

romelsac moelis quCis anarxia da cezariuli<br />

demagogiao. gazeTis `Siecle~-is azriT axali<br />

saministro mkvdrad dabadebuli bavSvia.<br />

reaqcionuri gazeTebi xom amaze Sorsac midian<br />

da iqamde Tavs gadian, rom amboben: `safrangeTi<br />

Tavis dReSi amisTana samarcxvino xelSi ar<br />

Cavardnilao~. erTis sityviT, rogorc reaqcionu-<br />

166


i gazeTebi, isec zomier-liberalurebi aeSalnen<br />

samtrod axals saministros da male damxobas<br />

uqadian.<br />

ucxo qveynebis gazeTebi ufro autacebliv da<br />

WkvadasmiT saubroben da sjian flokes<br />

ministrobis Taobazed da cotad Tu bevrad<br />

TanagrZnobiT da mowonebiT ixsenieben, nametnavad<br />

germanuli gazeTebi. ra Tqma unda, rom<br />

autacebeli, Wkvadamjdari sityva ucxo qveynelTa<br />

dids samsaxurs ver gauwevs flokesa. saqme<br />

Signidam cixis gatexis SiSSi aris. aq gakapasebuli<br />

Wirveuloba sxvadasxva dasebisa SemZlebelia<br />

imodenad awewos saqme, rom qveyana aSalos da<br />

aamRvrios da flokes saministros fexi<br />

moasxletinos. orSi erTi darCenia flokes: an<br />

yovels gansacdels dasTa brZolisas mieces, _<br />

rac gamova, gamovideso; an exlandeli palata<br />

daiTxovos da axali arCevanebi dahniSnos, ese igi,<br />

daekiTxos safrangeTis ersa. orive Zneli<br />

gasabedia, pirveli imitom, rom palata usaTuod<br />

fexs wamoakvrevinebs, radganac SesaZloa, oportunistebma<br />

da memarcxeneTa kavSirma mxari miscen<br />

memarjveneTa, da yovlad uZleveli umravlesoba<br />

palatisa Sesdges winaaRmdeg axalis saministrosi<br />

da maSin xom erTs dResac veRar ixeirebs axali<br />

saministro, daTxovna palatisac da axalis<br />

arCevanebis daniSvnac didad saSiSia, Tu kaci<br />

daukvirdeba im ambebs, rac bulanJes gamo mohxda<br />

am bolos xans safrangeTSi. radganac exlandel<br />

wesebis ZaliT erTsa da imave kacs SeuZlian kenWi<br />

Camoataros erTsa da imave dros yvela departamentSi,<br />

amitomac saSiSia, rom bulanJes kenWis<br />

yra plebiscitad ar gadaeqces da maSin vin icis<br />

ra mohxdes safrangeTSi. am gaWirebul<br />

mdgomareobisagan rogor daixsnis Tavs axali<br />

saministro amas dro gamoaCens.<br />

167


168<br />

<br />

krizisi<br />

tfilisi, 6 aprili<br />

maSin, rodesac safrangeTi safalavnod<br />

gamklavebuls bulanJes mier atexils xaTabalaSia,<br />

arc germanias eTqmis mSvidobiT da mosvenebiT<br />

yofna. aqac aimRvra da aiSala saqme, mizezi amisi<br />

is aris, rom aq fexi Seutokda kacs, romelic<br />

dRes aqamomde kldesaviT magrad idga da sve-beds<br />

germaniisas saiTac undoda, Tavs iqiT uzamda. T.<br />

bismarks sakmaod agrZnobina axalma imperatorma,<br />

rom, marTalia, Zvirfasi, Rvawldamdebi da geniosi<br />

kaci xaro, magram marto Sens nebayoflobazed ver<br />

vamyofeb germanias, romelsac Tavisis nebisa da<br />

survilis gamomTqmeli parlamenti hyavs da Tavis<br />

far-xmlad kidev Tavisi kanonebi aqvso; yovelive<br />

Seni moqmedeba am ors Rones germaniisas,<br />

parlamentsa da kanonebs unda eqvemdebarebodeso.<br />

es, gana TqmaRa unda, tyviasaviT mohxvdeboda<br />

gulSi imisTana TviTneba rkinis kacs, rogorc T.<br />

bismarkia, romelsac Tavis sicocxleSi sxva kanoni<br />

ara scodnia, garda Tavisis nebisa, da romelsac<br />

Tavis xangrZliv cxovrebis mimdinareobaSi rac ki<br />

win dahxvedria da gadahRobia, mtversaviT<br />

gautania. exla am kacs eubnebian: ara, Cveno kargo,<br />

dReisamasiqiT Seni neba usaTuod unda Seewonos


sxvis nebasacao. ai swored aq aris igi mizezi,<br />

romelmac gaaCina egreTwodebuli `krizisi<br />

kanclerisa~. eg aris Tavdapirveli mizezi,<br />

romelmac iZulebul hyo T. bismarki samsaxuridam<br />

gadadgomis Txovna mierTmia imperatorisaTvis. es<br />

mizezi aRmoCnda TiTqmis pirvel dResve, roca<br />

fridrixi imperatorad gahxda. xolo aqamde es<br />

mizezi Tavs ar iCenda ese cxadad, rogorc dRes<br />

da T. bismarki tkivils gulSi inaxavda dromde.<br />

ikiTxavT, risTvisao? ar risTvis:<br />

pirvel xanSive T. bismarks rom moendomebina<br />

samsaxuridam gadadgoma, ras ifiqrebda germania?<br />

gana ar ityodnen: ai Tavisi TviTneboba undoda<br />

parlamentsa da kanonebzed maRla daeyenebina,<br />

imperatorma es ar indoma da amis gamo T. bismarki<br />

samsaxuridgan gadadgao. egre dayenebuli saqme<br />

TiTqmis mTels TanagrZnobas germaniisas da<br />

evropiisasac gaditanda imperator fridrixzed da<br />

mTels wuns dasdebda T. bismarks, viTarca kacs,<br />

romelmac amdveni Rvawli dasdo germanias, amdveni<br />

erTguleba gauwia da TviTneboba Tvisi ki ver<br />

dauTmo da ver Seswira. T. bismarki, es marTla<br />

didebuli da saxelovani kaci amisTana brals ver<br />

daidebs istoriis winaSe, amisTana sabuTs<br />

kicxvisas ver Caugdebs xelSi Tavis<br />

mopirdapireebs. gulSi Tumca es dauTmobloba<br />

hqonda da aqvs, magram saqveynod ki amis<br />

gamomJRavnebas unda mohridebiyo. aseca hqmna. sxva<br />

mizezs moucada, imisTana mizezs, romlis gamoc<br />

samsaxuridam gadadgomamdec mieyvana saqme da<br />

TanagrZnobac germaniisa da evropiisa SehrCenoda.<br />

amisTana mizezad Seeqmna Sinauri, saojaxo saqme<br />

imperatoris saxleulobisa.<br />

jer 1884 w. laparaki iyo, rom exlandeli<br />

imperatori da maSindeli memkvidre fridrixi<br />

Tavis qals viqtorias aTxovebs da aZlevs yofils<br />

169


olgariis mTavars aleqsandre batenbergelsao.<br />

mas aqeT es xma miswyda da am bolos xanebSi T.<br />

bismarkma xelaxlad Seityo, rom es Zveli ambavi<br />

hlamis ganaxlebasa. imperatorma pirdapir auwya T.<br />

bismarks, rom Cems qals viqtorias aleqsandre<br />

batenbergelsa vrTamo. T. bismarkma didad iuara,<br />

Sors daiWira da Tamamad moaxsena Tavis<br />

xelmwifes, rom SeuZlebelia eg saqme mohxdes,<br />

vidre me germaniis politikis gamgebeli varo. eg<br />

imperatricas neba ariso, ubrZana Turme<br />

imperatorma: da me ver davuSli Cems qals<br />

bednierebasao. T. bismarkma neba iTxova<br />

moelaparakos imperatricas. amis nebadarTulma T.<br />

bismarkma vera gaawyo ra da imperatricam ubrZana,<br />

Tqveni sabuTebi sakmaoni ar arian, rom viTom mag<br />

gaTxovebam Cemis qalisam vneba ram moutanos<br />

germaniasa da amitom Tqven ver dageTanxmebiT da<br />

Cemis qalis bednierebas ver gavwiravo. T.<br />

bismarkma es ambavi daixvia xelzed, mizezad<br />

gaixada da samsaxuridgan gadadgomis Txovna<br />

miarTva imperators. T. bismarkis momxreebma<br />

kacebma calke da gazeTebma calke dafi da naRara<br />

dahkres amazed mTels germaniaSi da dids da<br />

pataras yurSi CaawveTes, rom T. bismarki aseTi<br />

Tavgamodebulia germaniisaTvis, rom imperatoris<br />

qalis bedis gawirvasac ki ar SeuSinda germaniis<br />

bednierebisaTvisao.<br />

es ostatoba SeumCnevlad ver darCeboda<br />

visganac jer ars da ai am ostatobas win ra<br />

dauyenes: gaTxoveba imperatoris qalisa ukeTess<br />

dromde gadadebul iqmna da T. bismarksac,<br />

rasakvirvelia, samsaxuridam gadadgoma unda<br />

gadaedo. dRes es saqme am wreSi htrialebs. am<br />

saxiT uxerxes T. bismarks da es misda sasaxelo<br />

da sxvisTvis ki mosamdurebeli mizezi xelidam<br />

gamoacales. Cvenis fiqriT, egreTwodebuli<br />

170


`krizisi kanclerisa~ jerxanad Seferxebulia da<br />

Tavidam moSorebuli ki ara. Tu krizisis Wapani<br />

gasawydomia, swored iq gaawyvetineben T. bismarksa,<br />

saca marTlad wvrilia: TviTneboba T. bismarkisa<br />

aris igi wvlili da Tu fexatokebuls kanclers<br />

gawyveta unda, ara gvgonia, sxvagan sadme<br />

gaawyvetinon da miT Tavisi muqarac aasrulebinon<br />

da germaniis gulic moagebinon.<br />

egre xsnian exlandels kriziss depeSebi<br />

berlinidam venaSi gagzavnilni. am saxiT gamodis,<br />

rom sapired krizisisa aris viTomda Tavgamodeba<br />

T. bismarkisa germaniis bednierebisaTvis, sarCulad<br />

ki is aris, rom T. bismarki hTakilobs Tavisi<br />

TviTneboba daumorCilos germaniis imperatoris<br />

survils, rom germaniaSi marto germania<br />

ganagebdes TvisTa saqmeTa da ara calke kaci,<br />

Tund imisTana saxelganTqmuli, rogoric T.<br />

bismarkia.<br />

171


172<br />

<br />

avadmyofoba<br />

avadmyofoba<br />

tfilisi, 13 aprili<br />

dRevandels dRes evropaSi politikis ZarRvis<br />

cema TiTqo Semdgaria. aqamde gamwvavebulni saqmeni<br />

dRes TiTqmis mihneldnen da ukan mihdgnen. dRes<br />

bevrs aRaravis axsovs bolgaria, egvipte,<br />

avRanistani, safrangeTisa da germaniis dauZinebeli<br />

mtroba da erTmaneTis muqara da qadili. yoveli<br />

es mihCumda im ambebis winaSe, rac moisma am<br />

bolos kviraSi Sarlotenburgidam Sesaxeb<br />

imperator fridrixis avadmyofobisa. SiSi am<br />

ambebisa daeca mTels germanias da TiTqmis mTeli<br />

kacobriobac, Sepyrobili da datyvevebuli am<br />

ambebiT, marto imazea miqceuli Tu, _ rogor<br />

gadurCeba germaniis imperatori Tavis ukanasknels<br />

gansacdels, romelic am xanebSi metad gaZlierda.<br />

imperators fridrixs gauZnelda avadmyofoba da<br />

erTxanad safiqrebelic gahxada misi sicocxleo,<br />

gvauwyes gazeTebma da depeSebma, da Tumca exla<br />

ukeTobaSia Turme imperatori, magram jer kidev<br />

mainc SiSi srulad ar aris gafantulio.<br />

RmerTma hqmnas, molodini qveynierobis<br />

gulSematkivarTa ar gamtyundes da imperatori<br />

fridrixi, Tu srulad ara, xangrZlivad mainc


gamokeTdes. jerxanad Cvenc sasoeba viqonioT, rom<br />

dRegrZeloba misi ase udrovod ar moispos, raTa<br />

mis mier aRniSnul kacTmoyvarul politikas,<br />

WkuiT ganviTarebuls da guliT gamTbars<br />

survilsa da ganzraxvas fesvi magrad moekidebinos<br />

im saxelmwifoSi, romelic TiTqmis hwinamZRvrobs<br />

exlandels qveynierobasa da romelsac mTeli<br />

evropa uyurebs rogorc Zliers momqmeds saqveyno<br />

asparezzed.<br />

rac unda iyos, maincdamainc xelmwifeba<br />

imperatoris fridrixisa kvaldauCnevelad ar<br />

Cauvlis germanias da mis mier mTels evropasac.<br />

sul Svidi kviraa, rac imperatori fridrixi<br />

Cahdga germaniis sve-bedis saTaveSi da es xanmokle<br />

xelmwifebac ki germaniis istoriaSi daiWers<br />

didad SesaniSnavs adgilsa da STamomavlobas<br />

guliTadis madlobiT moaxedebs imperators<br />

fridrixzed. imisma maRalma kacTmoyvareobam,<br />

romelmac Svidobiani, xmaamouRebeli, Cumi<br />

warmateba Tavis erisa arCia yovels xmaurobasa da<br />

qeba-didebas omebSi gamarjvebisas, ar SeiZleba<br />

Tavisi dvrita ar dasdos da germania ar<br />

gamoacocxlos am didebul moZRvrebisaTvis.<br />

dRes aqamomdenac iyvnen germaniaSi imisTana<br />

warCinebulni kacni, romelTac guli marto<br />

amisTana moZRvrebisaTvis ucemdaT, magram yovlad<br />

SemZlebeli moZRvreba Zalmomreobisa, bismarkis<br />

mier fexgadgmulisa, xmas ar aRebinebda amisTana<br />

kacebs da esenic gulxeldakrebilni da<br />

xmaamouRebelni elodnen ukeTes dReebs. es<br />

ukeTesni dReni daudgaT, raki fridrixi<br />

gaxelmwifda, da dRes am moZRvrebam Zali da Rone<br />

moica da gulisnadebi ukeTesTa kacTa gaRvivda<br />

viTarca Tesli, romelsac moxvda gamacocxlebeli<br />

nami noyiers miwaSi. am Tesls win veRara<br />

daudgebara, igi Tavis Zirs, Reros da Stoebs<br />

173


gaikeTebs, rogorc yoveli, rasac ki erTxel da<br />

erTxel sicocxle daeZvris xolme. amitomac<br />

gvgonia, rom imperator fridrixis Semdeg<br />

sistemas bismarkisas iseTi gabeduli, kadnieri da<br />

mouridebeli svla aRar eqmneba, rogorc aqamomde<br />

hqonia da muxas vaSli asxiao, amas T. bismarki ise<br />

xSirad veRar gaigonebs germaniaSi, imitom rom<br />

yurmoWrili ymoba, Tu dRes jer kidev bolo<br />

moRebuli ar aris, Zlier mainc Seryeulia im<br />

kacis Svidis kviris xelmwifebiTa, romlis cotad<br />

Tu bevrad xangrZlivad sicocxles hnatrulobs<br />

yoveli patiosani da Tvalaxilebuli kaci.<br />

am Svidis kviris xelmwifebam Searyia didis<br />

xnis sistema T. bismarkisa da radganac mermisic am<br />

mokle xnis xelmwifebis dedaazrTa ekuTvnis,<br />

amitomac advilad gamosacnobia, rom dReis amas<br />

iqiT T. bismarkma didi angariSi unda gauwios am<br />

ukve gaRviebul dedaazrTa, romelTac imedi<br />

gamarjvebisa Tavis simarTlesa da bunebaSive aqvT.<br />

am azrebs SesaZloa gamarjveba dauyovndes da ar<br />

SeiZleba ki, rom gamarjveba bolosdabolos mainc<br />

amaT ar dahrCes. amitomac vsTqviT, rom imperator<br />

fridrixis xanmokle xelmwifebac ki<br />

kvaldauCnevelad ar Cauvlis germaniasao, imitom<br />

rom mis mier daZruli da gaRviebuli azri,<br />

viTarca marTali da WeSmariti, TanTan sul<br />

matebaSi Seva da gaZlierdeba.<br />

174


`mxsneli~<br />

tfilisi, 14 aprili<br />

erTis gazeTis korrespondenti safrangeTis<br />

Sesaxeb ambobs: `Cvens Tvalwin erTi ucnauri da<br />

didisdidad saintereso ambavia dResa. oriode<br />

kacma, marTalia, mxneebma da niWierebma, magram<br />

sxvafriv ki Ronemoklebulebma, amarTes droSa<br />

xalxSi saxelgaTqmulis generlisa, mTeli ieriSi<br />

miitanes mesame respublikis parlamentarobis<br />

sistemazed da mTeli omi gamarTes sasargeblod<br />

Tavis arCeul generlisa... am oriode kacisagan<br />

atexili moZraoba lamis erT uSvelebel niaRvarad<br />

gadaiqces da Tan waiRos yovelisferi, rac win<br />

daxvdebao. amitomac saSineli SiSi da krZalva<br />

SeudgaT mis mopirdapireebsao~.<br />

vin aris igi kaci, romlis saxeliT ase SesZres<br />

TiTqmis mTeli safrangeTi? is kaci gaxlavT<br />

generali bulanJe, romelsac oportunistebis<br />

dasma jer samxedro ministroba CamoarTva da<br />

bolos xom sruladac gadaayena samxedro<br />

samsaxuridam. aba Tu esea, da axla me vicio,<br />

daiqada am bednierma generalma da ai dRes lamis<br />

qadili Seusruldes.<br />

175


a kacia es generali bulanJe? amis pasuxs<br />

dabejiTebiT TviTon misni axlobelnic ver<br />

ityvian. ra unda am kacs? amazed TviTon<br />

bulanJesac ki pasuxi ver miucia. ver miucia<br />

imitom rom is, rasac exla bulanJe ambobs, pasuxi<br />

ar aris. igi ambobs, rom me minda dRevandeli<br />

enaWartala da ybedi parlamenti gadavayeno, sxva<br />

axali parlamenti amovarCevino, safrangeTis erisa<br />

da konstituciis wesi xelaxlad gadavasinjvino<br />

da gadavakeTebinovo. amazed eubnebian, eg xom<br />

marto gzaa, eg xom marto Ronea risame misaRwevad<br />

da gviTxariT, mag gziT da RoniT ris miRweva<br />

gsurTo. ris miRweva msurs, me magazed Cemi<br />

sakuTari planebi maqvso, da jer veravis vetyvio,<br />

upasuxnia Turme bulanJes.<br />

Tu bulanJe kacobiTac gamoucnobelia da<br />

moZRvrebiTac gamourkveveli, maS misma saxelma ra<br />

manqanebiTRa awewa mTeli safrangeTi imodenad,<br />

rom lamis yvelaferi erTmaneTs axalos da<br />

daajaxos? amisi mozezi imodenad misis saxelis<br />

Rirseba da Saravandedi ar aris, ramodenadac<br />

TviTon safrangeTis dRevandeli avkargianoba. mas<br />

aqeT, rac respublika daarsda safrangeTSi, eri<br />

Sinauri yofacxovrebis gankargebas hnatrobda<br />

yoveldRe. parlamentma, romelic dasTa simravlem<br />

erTmaneTSi angariSebis gasasworebel salaybod<br />

gadaaqcia, moawyina Tavi safrangeTsa Tavisis<br />

uxeirobiT da uqmobiT. am laqlaqa da TiTqmis<br />

yovlad uqm parlamentis xelSi verc erTma<br />

saministrom Tavi ver daiWira imodenad, rom dasTa<br />

brZolisagan moclis dro hqonoda gaekeTebina<br />

rame. amitomac erTs dros, roca oportunistebis<br />

dass gavleniani xma hqonda, es dasi hqadagebda<br />

parlamentis daTxovnasa da sxva saparlamento<br />

kacTa arCevansa, radganac egona, rom safrangeTis<br />

eri amoirCevda oportunistebis dasis kacebs da<br />

176


miT gaZlierebulni da mxarmocemulni xelT<br />

Caigdebdnen xangrZlivad safrangeTis sve-bedis<br />

gamgeobas. oportunistebis mxriT, amgvaris azris<br />

dena iyo safrangeTSi. meores mxriT radikalTa<br />

dasi hTxoulobda reformebs Sinaur<br />

yofacxovrebis gansakargeblad. dRes es ori<br />

udidesi dasia parlamentSi. sxvagvar dasebsac,<br />

romelsac parlamentSi Tavisi warmomadgeneli<br />

hyvandaT, Tavisi sakuTari tkivili da wyurvili<br />

hqondaT da am mizeziT erTi meores ar aclida<br />

saqmis keTebas da tyuilubralozed exarjebodaT<br />

tyuilubralo mWevrmetyveloba. saqme ara<br />

gamodioda ra, frazebis meti. daiRala safrangeTi<br />

lodiniTa, daeRala Tvali, daeRala guli, bevrma<br />

aiTvalwuna exlandeli parlamenti, rogorc ver<br />

SemZlebeli saqmisa risame da verc damdginebeli<br />

imisTana mTavrobisa, romelsac xangrZlivad<br />

gaeZlo da, maSasadame, dro hqonda moqmedebisaTvis.<br />

xSirad amisTana gulnaklulobis da<br />

guldawyvetilobis dros eri wyalwaRebulsaviT<br />

xavss eWideba, raki meti gza ar aris. amisTana<br />

dros samduravi da ukmayofileba aris xolme igi<br />

mRvrie wyali, romelSiac yoveli pativmoyvare<br />

kaci Tevzis Weras hndomobs. aq TviTon Rirseba<br />

kacisa, romelic xelT igdebs xolme badesa,<br />

arafers SuaSia da marto uRirsoba JamTa<br />

viTarebisa moqmedebs. amisTana dros, muTaqac rom<br />

dasvaT, SesaZloa, xalxis Tvali mizidul iqmnas<br />

da motyuebuli.<br />

ai, swored es dro ixelTa oriode gamWriaxma<br />

kacma da gamoatyvrina generali bulanJe<br />

safrangeTis mxsnelad. ai kacio, uTxres<br />

safrangeTs: romelic am uqms da uxeiro<br />

parlamentsac Tavidam mogaSorebT da ukanonod<br />

Semdgars uRono konstituciasac gadagikeTebTo,<br />

ese igi, reformebs moaxdenso. bulanJemac es<br />

177


daixvia xelzed da dRes pirSi burTs udebs<br />

calke oportunistebs, romelTac exlandelis<br />

parlamentis daTxovna hsurdaT, calke radikalebs,<br />

romelTac reformebi undodaT. erTsac da<br />

meoresac me vkisrulob da movaxden Tu<br />

TviTveulis Tqveganis survili tyvili midebmodeba<br />

ar aris eris Tvalis asaxvevad, win raRad<br />

meRobebiTo? am saxiT am oris gavlenian dasis<br />

iaraRiTve ibrZvis dRes bulanJe.<br />

bevrs ara sjera, rom bulanJe risame<br />

SemZlebeli iyos, magram guldawyvetils da<br />

gulnakluls yoveligvari qadili da dapireba<br />

advilada swams xolme da rasakvirvelia, rom<br />

qadili da dapireba laRis generlisa zogierTma<br />

nawilma daijera safrangeTSiac. dRes, Tu<br />

bulanJes saxeli moqmedobs safrangeTSi, eris<br />

guldawyvetilad da gulnaklulad yofnis<br />

wyalobiT moqmedobs da ara imiT, rom igi marTla<br />

RirsebiT SeniSnuli da saimedo kacia.<br />

iqneba yovelis RirsebiTac Semkuli iyos,<br />

magram jer araviTari sabuTi ar aris, araviTari<br />

magaliTi, rom romelime Rirseba misi<br />

gamoCeniliyos. safrangeTisaTvis mas araviTari<br />

saqebel-sadidebeli samsaxuri ar gauwevia.<br />

dRevandelis yofacxovrebis momduravebma Tu<br />

general bulanJes Cahkides xeli Tavisis<br />

ganzraxvis gansaxorcieleblad, marto imisaTvis,<br />

rom am generals saxeli aqvs gavardnili<br />

safrangeTSi, radganac ministrobis dros, cxviric<br />

rom daecemina, dafa-naRaras dahkravda xolme,<br />

viTomda didi ram saqme gavakeTe da miyureT ra<br />

kaci varo. amisTana SuSxuna da farTi-furTis<br />

kaci zogjer gzas gaikafavs xolme safrangeTSi,<br />

magram SuSxunasaviT male icis rogorc<br />

alaplapeba, isec Caqroba. xolo ubedureba es<br />

178


aris, rom xSirad es SuSxunoba metad Zvirad<br />

ujdeba xolme safrangeTsa.<br />

dRes safrangeTs amis SiSi aqvs da amas swuxan<br />

miT ufro, rom am SiSis gamo safrangeTs evropiis<br />

mwyobrSi Tavisi Sesaferi xma ar eqneba, radganac<br />

cixe misi Signidamve iryeva da bevrnairad<br />

gansacdelSi gamovlils safrangeTs zari ryevis<br />

Ronesac ubaTilebs da xalissac uklavs sagareo<br />

moqmedebisaTvis im andazisa ar iyos, rom roca<br />

Sin balRebi gitirian, gareT tablas ra undao.<br />

179


180<br />

<br />

amerikaSi<br />

tfilisi, 19 aprili<br />

evropam rac gind Zlierad iRvawos<br />

kacobriobis sabednierod Tavis ukeTesTa SvilTa<br />

meoxebiT, rac gind misTa dawinaurebulTa da<br />

warCinebulTa SvilTa sakvirvelebani aRmoaCinon<br />

civilizaciis da kulturis win sabijeblad da<br />

warsamateblad, mainc evropa Zveli qveyanaa, tansa<br />

da erTob agebulebaSi bevri ram Zveli CasWedvia<br />

da amis gamo Znelad iTvisebs axalsa cxovrebaSi<br />

gansaxorcieleblad.<br />

ramdeni didni WeSmaritebani da maRalni moZRvrebani<br />

hRaRadeben dRes evropaSi udidesTa mkvlevarTa<br />

da moZRvarTagan, magram erni evro-pisani<br />

jer kidev brmani da yruni arian erTisaca da<br />

meorisaTvisac.<br />

rada? imitom rom aq axalma rom gza<br />

gaikvlios da adgili daiWiros cxovrebis moedanzed,<br />

jer unda Zveli Camoicalos gzisagan da moedanze<br />

adgili daaclevinos. gandevna Zvelisa da<br />

Cayeneba axalisa orkeci saqmea, orkecad, ormxrivad<br />

saomaria. ormxrivi, orkeci omi Znelia da


gamarjvebisaTvis orkecs mxneobas da vaJkacobas<br />

iTxovs da dids drosac hndomulobs.<br />

evropa am mxriT axogamosaRebels adgilsa<br />

hgavs: jer ZeZvebi, bardebi Zvelisani unda amoiWras,<br />

maTi jirkvebi, fesvebi dalpes da amoyril<br />

iqmnas da mere moixnas da daiTesos dasaTesiTa.<br />

amas karga xniT gamudmebuli jafa unda da<br />

amitomac auarebeli dro gadis xolme WeSmaritebis<br />

aRmoCenidam da moZRvrebis movlenidam maTTa<br />

ganxorcielebamde.<br />

aba ramdeni xania mas aqeT, rac kacobriobis<br />

sabednierod adamianis gulSematkivarTa kacTa<br />

umoZRvres qveynierobas, rom kaci kacisaTvis<br />

mWameli mgeli ar unda iyoso; rom omi,<br />

sisxlisRvra da erTmaneTis Jleta samarcxvino<br />

ram aris im sulierisaTvis, romelic RvTis saxiT<br />

da mgzavsebiT movlenilia qveyanazedao: rom erTmaneTis<br />

Jleta marto pirutyvs, mxecsa da nadirs<br />

epativeba da ara pirmetyvels adamians, romelsac<br />

mimadlebuli aqvs utkbilesi da umaR-lesi<br />

RvTaeburi niWi siyvarulisa, sibralulisa da<br />

simarTlisao. ra aris qveyanazed imisTana, siyvarulma,<br />

sibralulma, simarTlem ara sZlios da<br />

gulnatkenoba ar gaamrTeloso? Tu calke kacni<br />

erTmanerTs usisxlod hSveldebian, roca sadavo<br />

ram, an SuRli, anu mtroba CamouvardebaT, ratom<br />

saxelmwifoni ki ver mohSveldebian erTmanerTSi<br />

usisxlodveo? gana kaci maSin sxvaa, roca calkea<br />

da maSin sxva, roca Tavis mgzavsTa krebulSiao?<br />

amis mqadagebelTa didi xania iwames, rom<br />

SesaZloa yovelgvari mizeziani saqme, romelic exla<br />

saTavea xolme omebisa saxelmwifoTa Soris,<br />

imave gziT gaiwmindos da dasruldes, ra gziTac<br />

hTavdeba xolme calke kacTa Soris. moZRvarTa,<br />

mqadagebelTa da ukeTesTa kacTa iwames es<br />

SesaZlisoba da ar iwama evropiis erma, Tumca ara<br />

181


erTi da ori magaliTi hqonia Tvalwin am SesaZlisobis<br />

dasamowmebeli. aseTia Zveli evropa, romelsac<br />

ZvelisZvelTagan dasCemebia erTmanerTis<br />

srva da Jleta, roca saxelmwifoTa Soris raime<br />

mizeziani saqme aCndeba da rasakvirvelia, rom<br />

SeCveuls Wirsa hrCeobs, vidre SeuCvevels lxinsa.<br />

sul sxvaa Crdilo-amerikis Statebi: iq axals<br />

win ar Seejaxeba xolme Zveli, imitom rom TviTon<br />

axali saxelmwifoa, axali eria, imisi sitoria<br />

sul asis wlis saqme ar aris da agebulebaSi ara<br />

aqvs gabneuli ekali da xiWi Zvelis cxovrebis<br />

ZeZvebisa da bardebisa. iq guSini ar aris, iq<br />

marto dRevandeli dRea da xvalindeli da amitom<br />

rac dRes moaqvs sadReisod Tu saxvaliod, is<br />

angariSs ar uwevs guSindelsa, romelsac uxanobiT<br />

Znelad amosayreli jirkvi da fesvi jer ar<br />

gaukeTebia.<br />

es aris mizezi, rom zemoxsenebuli moZRvreba,<br />

evropaSi dabadebuli da gaCenili, amerikaSi<br />

gauZneleblad gaizarda imodenad, rom dRes<br />

cxovrebaSi Tavis samkvidro da samoqmedo adgils<br />

hTxoulobs. gazeTebi gvauwyeben, rom am ukanasknels<br />

xanebSi SeerTebul Statebis senatSi erTs<br />

mis wevrs sarCieli Seutania imis Taobazed, rom<br />

dawesebul iqmnas mediatoreTa samudamo sasamarTlo,<br />

romelmac unda gaasamarTlos da moarigos<br />

erTmanerTSi SeerTebuli Statebi, inglisi da<br />

safrangeTi Tu vinicobaa am saxelmwifoTa Soris<br />

raime Cxubi da ganxeTqileba astyda. es sarCieli<br />

avalebs prezidents State-bisas gamoelaparakos am<br />

saganzed safrangeTsa da inglissa da saxarjod<br />

amisa daniSnul iqmnas 80000 dolari. Tu es<br />

moxerxda, SeerTebuls Statebs inglisTan da safrangeTTan<br />

Tavis dReSi omi ar autydeba.<br />

1889 wels didi dResaswauloba unda gaimar-<br />

Tos amerikis StatebSi imis gamo, rom am wels<br />

182


usruldeba Statebs asi weliwadi mas aqeT, rac<br />

inglisisagan Tavi daixsnes da Crdilo-amerika<br />

Tavisufal saxelmwifod Seiqmna. radganac am dResaswaulobis<br />

gamo vaSingtonSi Tavs moiyrian<br />

delegaciebi mTelis amerikis respublikebisa,<br />

amitomac emzadebian, rom zemoxsenebuli sarCieli<br />

maSin ganxorcieldes da mediatoreTa samarTali<br />

dawesdeso.<br />

safrangeTis gazeTi `Temps~-i abmobs, rom<br />

mediatoreTa sasamarTlo advilad dasawesebelia<br />

da mosaxerxebeli amerikis StatebisaTvis erTis<br />

mxriT da meores mxriT inglisisa da<br />

safrangeTisaTvisa, xolo marto im saqmeTa gamo,<br />

romelic Sesaxebeli iqmneba amerikisao. evropaSi<br />

ki SeuZlebelia eg moxerxdeso, radganac evropa<br />

jer umiwawylobiT SexuTulia ase, rom Zlivs<br />

itevs xalxsa da gawev-gamowevaSi, ra Tqma unda,<br />

erTmanerTis zians ar moeridebian, da mere<br />

erTmanerTis mtroba da jabri, ZvelisZvelidgan<br />

naanderZevi da Zval-rbilSi gabneuli ise Zlieria,<br />

rom evropa mag samSvidobo dawesebulebas ver<br />

moixdenso.<br />

Cvenc magas vambobT da sxvas arafers. eg<br />

Zuleba, mtroba da jabri evropiis erTa Soris ra<br />

aris, Tu ara Jangi Zvelis cxovrebisa? swored eg<br />

Jangia mizezi, rom im kacTmoyvaruls da yovlad<br />

patiosans moZRvrebas ar ikarebs dRevadeli evropa<br />

maSin, rodesac eri axali, axali qveyana, ZvelTa<br />

CveulebaTa da anderZTagan damoukidebeli da<br />

dauCagvreli, xelgaSliT da gulgaSliT iTvisebs<br />

kacTa sabednierod.<br />

Tu RmerTma hqmna da kacobriobis sasaxelod<br />

amerikam am mxriT Tvisi sawadeli aisrula, es didi<br />

magaliTi iqmneba evropiisaTvisac. maSin evropa<br />

TvaliT mainc dainaxavs imas, rasac Zvelisagan<br />

Jangmokidebuli goneba da guli vera hxedavda.<br />

183


184<br />

<br />

inglisSi<br />

tfilisi, 20 aprili<br />

inglisis sve-bedis gamgeobas da ase Tu ise<br />

svlasa Zvel droTagan sayevarSi udgas ori didi,<br />

sxvadasxva moZRvrebis dasi. erTs vigebis dass<br />

eZaxian da meores toriebisas. es saxelebi<br />

daerqvaT 1679 w., roca uSvilo mefis karlos IIisaTvis<br />

memkvidre unda amoerCiaT. mas dRes aqeTia<br />

inglisis gamgeoba, gared Tu SigniT, xan erTs<br />

dass Cauvardeboda xolme xelSi, xan meores<br />

imisda mixedviT Tu, _ ra dros romlis dasis<br />

miZRvreba hpoulobda inglisis erSi momxreobas.<br />

moZRvreba vigebisa is iyo Tavdapirveladve, rom<br />

daZvelebuli kanonebi, safuZvlad dadebulni<br />

saxelmwifosaTvis, Secvlil iqmnan droTa da<br />

Wkua-gonebis warmatebis mixedviTa, toriebi ki<br />

gulmodgine mosarCleni iyvnen Zvelis inglisis<br />

weswyobilebisa.<br />

roca dro moiTxovda xolme romelsame<br />

cvlilebas, maSin inglisis eri Tavis sve-beds<br />

Caabarebda xolme vigebsa, da roca inglisis eri<br />

dainaxavda, rom cvlilebani jer xanad sakmaoni<br />

arian da axlad SemoRebuls wess dro unda<br />

fesvis gadgmisa da damkvidrebisaTvis, maSin


gamgeobisaTvis moiwvevda xolme toriebsa. mTeli<br />

istoria saSinao da sagareo politikisa inglisSi<br />

am orTa dasTa moRvaweobisagan aris warmomdgari.<br />

evropiulis sityviT rom movnaTloT es dasebi,<br />

vigebi liberalTa dasis kacni arian da toriebi _<br />

konservatorTa dasisani.<br />

droTa ganmavlobaSi uwindeli saxelebi _<br />

vigebi da toriebi rogorRac daviwyebas miecnen da<br />

TandaTan am dasTa aRsaniSnavad evropiuls<br />

saxelebsRa hxmaroben. dRes xmarebaSia<br />

saxelsawodeblad ufro liberalebi da<br />

konservatorebi, vidre vigebi da toriebi.<br />

gladstonis saxelovan proeqtis Semdeg<br />

irlandiis TviTmarTvelobis Sesaxeb, erTi didi<br />

nawili moswyda liberalTa dass, romlis moTaved<br />

darCa gladstoni da mieriva konservatorebis<br />

dassa, romelsac hwinamZRvrobs dRes markizi<br />

salusberi. am gadamdgarT liberalTa mainc kidev<br />

SeirCines dedaazrni uwindelis liberalobisa<br />

yovelgvar saSinao da sagareo saqmeSi da Tavis<br />

amxanagebs gaeyarnen mxolod irlandiis gamo,<br />

radganac saxelmwifos erTobis darRvevad miiCnies<br />

miniWeba irlandiisaTvis calke parlamentisa,<br />

rogorc gladstoni da imisi dasi hTxoulobs. ra<br />

Tqma unda, am gadamdgarTa liberalTa, romelsac<br />

win uZRvebian gartingtoni da radikali<br />

Camberleni, konservatorTa dasSi Seitanes axali<br />

sio da Searyies imisi uwindelni dedaazrni. am<br />

axalma siom da Seryevam ukve Tavi iCina dRes.<br />

dRevandeli proeqti konservatorTa dasisa Sesaxeb<br />

inglisis TviTmmarTvelobisa iseTi Zireuli<br />

cvlilebaa Sinaur politikisa, rom TviT<br />

gladstnelni liberalebi gakvirvebulni arian da<br />

sixaruliT taSs ukvren Tavis mopirispire<br />

konservatorebs.<br />

185


amitomac Camberlensa da sxvaT imis mgzavsTa<br />

sabuTi aqvT sTqvan dRes, rom inglisSi aRar aris<br />

uwindeli vigoba da torioba, am saxelebma da<br />

dasTa mniSvnelobam Tavisi dro-Jami moiWama da<br />

dRes inglisis bedi xelT upyria erTis mxriT<br />

erTs nawils inglisis erisas, romelsac hsurs<br />

calke parlamenti mianiWos irlandielebs da<br />

meores mxriT meore nawils, romelsac eg ara<br />

hsurs. vin gaitans Tavisas am or nawilSi _ amis<br />

pasuxis mTqmeli da gadamwyveteli TviT inglisis<br />

eria, xolo konservatorebs rom fexTa qveS miwa<br />

gamoecalaT, rom maTTa uwindel dedaazrTa<br />

safuZveli SeeryaT da feri da mimarTuleba<br />

ecvalaT es yovlad SesaniSnavi ambavia. rom<br />

konservatorTa dasma, Tu srulad ara, bevrSi<br />

mainc, daiviwya Tavisi Zvelni anderZni, bevri<br />

dasTmo Tavis Zvel dedaazrTagan da bevrSi dahyva<br />

liberalTa dedaazrTa, _ amisi didi da utyuari<br />

sabuTi inglisis TviTmmarTvelobis proeqtia,<br />

romelic salusberim am konservatorTa meTaurma<br />

_ Seitana am bolos dros parlamentSi da<br />

romelmac meorejel wakiTxvis dros gamoiwvia<br />

erTiani taSi da sixaruli mowonebisa.<br />

186


WeSmariteba<br />

tfilsi, 24 aprili<br />

ra moitana qveynad mkvdreTiT dRes aRdgenilma<br />

Zeman RvTisa da kacisaman? ra moavlina kacTa<br />

naTesavis saxsnelad da sacxovneblad? man moitana,<br />

man moavlina `marTali~, ese igi, madli da<br />

WeSmariteba. `rjuli mosesagan moeca, _ ambobs<br />

ioane naTlismcemeli, xolo madli da WeSmariteba<br />

qristes mier iqmna~.<br />

ra aris igi `madli da WeSmariteba~, romelsac<br />

`marTali~ hqvian da romlis aRdgenasac dRes<br />

sixaruliT hgalobs mTeli qristianoba?<br />

`marTali~ TviTve gvamcnevs Tavis Tavsa. igi<br />

gveubneba saxarebis sityviT:<br />

`me var gza da me var WeSmariteba da<br />

cxovreba, me var puri cxovrebisa. romeli<br />

movides Cemda, ara hSiodes da romelsa<br />

hrwmenes Cemi, ara sada swyurodes. me var<br />

puri cxovrebisa. mamaTa TqvenTa sWames<br />

mananai udabnosa da moswydes. me var puri,<br />

romeli zeciT gardamohxda _ ukeTu vinme<br />

sWamos, ara mohkvdes.<br />

`me var naTeli soflisa, romeli Semomidges<br />

me, ara vidodes bnelsa, aramed aqvndes<br />

naTeli cxovrebisa. me var venaxi<br />

187


WeSmariti. daadgeriT Tqven CemTana da me<br />

TqvenTana. viTarca igi nasxlevsa ver<br />

xelewifebis nayofisa gamoRebad TaviT<br />

TvisiT, ukeTu ara egos venaxsa zeda,<br />

agredve Tqven, ukeTu ara dadgreT CemTana.<br />

`amas getyviT Tqven, raTa sixaruli Cemi<br />

TqvenTana egos da sixaruli Tqveni<br />

savsebiT iyos. rameTu ese ars mcneba Cemi,<br />

raTa iyvarebodeT urTierTars, viTarca me<br />

Segiyvaren Tqven. ufrosi amisa siyvaruli<br />

aravis aqvs, raTa suli Tvisi dasdvas<br />

megobarTa TvisTaTvis.<br />

`mSvidobasa dagiteveb Tqven, mSvidobasa<br />

Cemsa migcem Tqven. wyaloba mnebavs da ara<br />

msxverpli, rameTu ara movved wodebad<br />

marTalTa, aramed codvilTa sinanulad~.<br />

`marTali~ aris aRTqma urTierTobisa,<br />

siyvarulisa, erTmanerTisaTvis sulis dadebisa,<br />

erTmanerTis SendobiT gan-kiTxvisa.<br />

es aris xsna da cxovreba kacTa naTesavisa.<br />

amis gared yovelive fuWia, yovelive<br />

uqmia. `marTals erTaderTi mcneba aqvs,<br />

erTaderTi kanoni:<br />

`yoveli romeli gindes Tqven, raTa giyon<br />

kacTa, egredca Tqven hyavT maTda mimarT~.<br />

amaSia mTeli arseba, mTeli buneba yovlad<br />

mxsnelis `marTalis~, amaSia TviTon cxovel-myofeli<br />

`marTali~. sxva sawyao ar aris `marTalis~<br />

miwyvisaTvis, `marTalis~ aRxsnisaTvis, `marTalis~<br />

codnisa da gagebisaTvis. rac gindodes SenTvis, is<br />

moindome sxvisTvis da mTeli `marTali~ aRsrulebul<br />

geqmneba. Znelia amis qmna da marto Znelad<br />

saqmnelia saqeb-sadidebeli moq-medisaTvis. viwroa<br />

gza `marTlisa~, magram mihyavs sacxovneblad, sacocxleblad.<br />

`marTalive~ gvib-Zanebs _ `SevediT<br />

188


iwrosagan bWisa, rameTu, vrcel ars bWe da farTo<br />

ars gza, romelsa mihyavs warsawymedelad~.<br />

`marTali~ kldea, romelzedac SesaZlisia<br />

mxolod ageba da aSeneba kacTa naTesavis<br />

bednierebisa, sixarulisa, Svebisa da<br />

lxenisa, amitomac igi unda uyvardes<br />

yvelas Tavis Tavzed ufro.<br />

`romelsa uyvardes mama, anu deda ufros<br />

Cemsa, brZanebs `marTali~, _ ara ars Cemda<br />

Rirs da, romelsa uyvardes Ze, anu asuli<br />

ufros Cemsa, igi ara ars Cemda Rirs da<br />

romelman ara aRiRos jvari Tvisi da ar<br />

Semomidges me, igi ara ars Cemda Rirs~.<br />

`marTali~ erTaderTi ukvdavi wyaroa cxovrebisa<br />

da visac hsurs daewafos am ukvdav wyaros<br />

cxovrebisas, man unda dasTmos yovelis-feri da<br />

Seudges mas. yovlad SemZlebelia `marTali~.<br />

brmaTa Tvals uxels, yruTa smenas aZlevs, mSiers<br />

aWmevs, mwyurvals asmevs, SiSvels hmosavs, sapyarsa,<br />

sneuls hkurnebs. ubedurT nugeSs cems,<br />

codvilT mowyalebiT ganikiTxavs da mterTaTvisac<br />

ki hloculobs. wyaloba hnebavs mas da ara<br />

msxverpli, sinanuli da ara msjavri, mSvidoba da<br />

ara SfoTi, siyvaruli da ara Zuleba, Zmoba da<br />

ara mtroba, sicocxle da ara sikvdili.<br />

iwameT da SeudegiT `marTalsa~, rameTu igi<br />

marTla ukvdavi wyaroa kacTa cxovrebisa da<br />

yovlad SemZlebelia xsnad da cxovrebaT kacTa,<br />

yovlad SemZlebelobas `marTlisas~ _ am cxovrebis<br />

wyarosas _ ase gvixatavs Cveni didgonebiani,<br />

sityvamoswrebuli sasiqadulo poeti, d.<br />

guramiSvili: cxovrebis wyarom dahSrita<br />

jojoxeTs cecxlis alebi,<br />

zed miesxura, dahmosa<br />

xorciTve mkvdarTa Zvalebi,<br />

189


190<br />

Caudga suli ukvdavi,<br />

misca aRdgomis Zalebi,<br />

eSmakT daulpo werili,<br />

adams gaduwyda valebi.<br />

erTi axali evropieli mwerali TiTqmis amasve<br />

ambobs qristes mier movlinebuls `marTalzed~.<br />

`aRTqmam marTalisam da siyvarulisam, _<br />

ambobs igi: daarRvia saflavi, kacTa<br />

borotebisa da kacTa umarTlobisagan<br />

gaTxrili: bneli gaanaTa Tavisis naTeli-<br />

Ta. Seitkbo, Seivrdoma suli adamianisa,<br />

imis sindiss, imis fiqrs, imis ZarRvs<br />

hSTabera Tavisi didi da Zlieri Rone.<br />

sityvam `marTalisam~ sZlia borotsa. igi<br />

TviT jojoxeTSi Cavida codvaTagan gamosaxsnelad~.<br />

eseve mwerali meore adgilas ase hlaparakobs<br />

qveynis xsnad qristes mier moZRvrebuls, `marTalzeda~:<br />

`marTali ukvdavia, cocxalia saukunod,<br />

dausruleblad. imas vera Rone kacTa<br />

naTesavisa ver Sehmusravs, TviTon sikvdilic<br />

ki uRonoa imis winaSe, `marTali~<br />

gasces, gamcemeli Seimusra da `marTali~<br />

ki kvlavac aris. igi awames da uvnebeli<br />

darCa. Seagines da igi ki mainc hlocavda<br />

mginebelTa da Seundobda. eklis gvirgvini<br />

daadges da igi ki mainc hbrwyinavda.<br />

moakvdines da igi kvlav aRzdga<br />

mkvdreTiT, momavlinebeli misi amaRlda<br />

cad da TviTon igi ki darCa qveyanadao!~<br />

ufro ukeTesad hglovobs kacTa umadurobas<br />

Cveni d. guramiSvili, ufro cxovlad gvixatavs<br />

mas, Tu rogoris mtrobiT moeqca kacTa naTesavi<br />

misda macxovrad movlinebuls `marTalsa~:


`vai ra kargi saCino<br />

ra avad migiCnieso!<br />

macxovnebeli Sen maTi<br />

wamwymendlad migiCnieso.<br />

RvTis saidumlo gagtexes,<br />

gulSi ver dagitieso,<br />

ocdaaT vercxlad gagyides<br />

isic ki danabnieso.<br />

Segipyres Tvisi damxsneli,<br />

sabeli mogaxvieso;<br />

magra Segikres xelebi<br />

ufalsa ara gTnieso.<br />

avazakzeda gagcvales,<br />

baraba maT irCieso;<br />

urigo sityva Segkadres,<br />

gaglanZRes, gagaTrieso.<br />

frCxilTa giyares lerwami,<br />

nunebi agatkieso,<br />

yvrimals gces Tvalebakrulsa,<br />

gkiTxes: vin gcema, sTqvi, eso?<br />

xeldabanilTa SoltiT gces,<br />

msxverpls sisxli Seurieso;<br />

dagadges eklis gvirgvini,<br />

golgoTad migiwvieso.<br />

Sesamoseli gagxades,<br />

qlamidni mogaxvieso;<br />

jvarzed gagakres, xel-fexTa<br />

lursmani gagiwieso.<br />

mogkles ubralo braliTa<br />

qveyana Searyieso,<br />

mze danabneles, mTvareca,<br />

varskvlavni daafrqvieso.<br />

jvariT gadmogxsnes, wagraggnes,<br />

tiloSi wagaxvieso,<br />

dagmarxes, mkvdarsac ar gendnen,<br />

191


192<br />

gars mcvelni Semogxvieso.<br />

ase moeqcnen im `marTals~, romelic moevlina<br />

kacTa naTesavs xsnad da cxovnebad. igive didgonebiani<br />

da sityvamoswrebuli poeti am saxiT<br />

hkvirobs kacTa siborotes da umadurobas<br />

`marTalis~ mimarT:<br />

ar vici, rad hqmnes ugbilTa,<br />

avi ra SegamCnieso?<br />

mkvdars aRudgendi, hkurnavdi<br />

keTrovans, wyalmanikierso,<br />

brmas Tvals uxeldi, cis-cisad<br />

arCendi eSmakierso,<br />

utyvs ena sZRvnidi, yrus smenas,<br />

sapyarTa svlas mSvenierso.<br />

amis mets aras etyodi:<br />

esevdiT RmerTs zecierso,<br />

mSvidad scxovrobdiT, nu uzamT<br />

erTmaneTs Tqven udierso;<br />

gaikiTxevdiT glaxakTa,<br />

asmev-aWmevdiT mSierso...<br />

rasac keTils iqmT, RmerTi Tqven<br />

mogagebT mis magierso.<br />

orsav gzas wrfels win udebdi<br />

xorciels da sulierso,<br />

amis sanuqfod Sen maTa<br />

sikvdilsa SegamTxvieso.<br />

ai amasve rogor mogviTxrobs zemoxsenebuli<br />

evropieli mwerali, sagulisxmoa Sesadareblad:<br />

`gaisma misi (ieso qristesi) Zlieri<br />

styva marTlisa da siyvarulisa da brmaT<br />

aexilaT Tvalni, keTrovanni ganikurnen,<br />

kacni ubraloni suliTa da guliT Seudgnen<br />

didebuls moZRvars `marTlisas~...


jvarakidebuli da mis qveS tanCadrekili,<br />

gvemuli, nerwyvuli, Seginebuli, gaupatiurebuli<br />

vidoda igi RvTiv movlinebuli<br />

maxarobeli `marTalisa~ golgoTazed<br />

jvarTsacmelad da wamebisaTvis.<br />

... ganvlo mTeli igi gza wamebisa<br />

udrtvinvelad, Seurisxavad, miuteva<br />

mwamebelTa TvisTa, jvarcmul iqmna<br />

jvarzed xelfexdalursmuli, da mohkvda<br />

wyurvilisagan Ronemixdili da eklis<br />

gvirgviniT mosili... mokvda, rom<br />

sikvdiliTa sikvdili dasTrgunos da<br />

saflavebis Sinada cxovreba mianiWos~.<br />

SeamTxvies sikvdils qveynis xsnad movlinebuli<br />

`marTali~, mohkvda igi, magram kvlav aRzdga...<br />

qriste aRzdga! aRzdga masTan erTad<br />

`marTalica~. vin miemTxvios, vin eziaros, vin<br />

Seudges `marTalsa~? vina aRvides maRalsa mas<br />

mTasa wmindasa?<br />

* gr. orbelianis leqsia.<br />

suliTa wrfeli, mSvidi guliT<br />

fiqriT ganwmendil,<br />

vis ar Seexo zakvis gesli<br />

Zmisa gankiTxvad,<br />

da siyvaruliT Seiwyala<br />

cdomili vnebiT...<br />

vinca am soflis didebasa,<br />

mzeebr mnaTobsa,<br />

monebr ar misdevs, scnobs ra mis Suqs<br />

fuW warmavalsa.<br />

vinc Zlierebas xmiTa maRliT<br />

amcno simarTle<br />

da Zmas dacemuls misca xeli<br />

da aRadgina... *<br />

193


194<br />

<br />

safuZvlebi<br />

tfilisi, 3 maisi<br />

gazeTebma mogvitanes amas winaT ambavi da Cvens<br />

`iveriaSic~ Tavis drozed movixsenieT, rom<br />

prusiaSi dedaTa saswavleblebSi SeuniSnavT<br />

daqancva gonebisa moswavleTa qalTaTvis<br />

metismetis swavlebisa gamo. amis gamo zogierTi<br />

axali wesebi daudgeniaT, rom moswavleTa qalTa<br />

garja da Sroma Semsubuqebul eqmnaT. Tu ar meti,<br />

eseTive qancgawyveta suliTa da xorciTa didi<br />

xania SehniSnes evropaSi moswavle vaJebsaca da<br />

amis gamo TiTqmis mTeli literatura Sesdga,<br />

nametnavad germaniasa da safrangeTSi, saca am<br />

ambavma ufro Zlier Tavi iCina, _ da daanaRvla,<br />

rogorc iqaurni gamgebelni swavla-ganaTlebis<br />

saqmisani, agreTve ded-mamanica.<br />

Cvena gvgonia meti ar iyos, gamovarkvioT,<br />

Cvenis SeZlebisamebr, mizezni amisTana samwuxaro<br />

ambisa im TxzulebaTagan, romelTa avtornic<br />

moekidnen am saqmes Sesaferis gulmtkivneulobiTa.<br />

am ukanasknel xanebSi sapedagogio<br />

literaturaSi gaxSirda xmamaRlad RaRadeba, rom<br />

exladnelis skolis yofa-mdgomareoba evropaSi<br />

Tavs ar modis da axals mozards Taobas sCagravs,<br />

radganac calmxrivia da calkerZoo. yvelani


amazed Tanaxmani arian, rom exlandeli skola<br />

ufro imazea mimarTuli, rom, rac SesaZloa, bevri<br />

codna aZlios moswavlesa da zne-xasiaTis<br />

wvrTvna, sworeba da gamarTva ki mTlad<br />

uyuradRebod aris datovebulio. am calkerZod<br />

skolis momarTvis Sedegze ai ras ambobs erTi<br />

avtori:<br />

`samwuxaro suraTi warmoudgeba Tvalwin<br />

yvelas, visac ar eSinian pirdapir Sexedos<br />

marTals da Tvali TvalSi gauyaros. TiTo-orola<br />

magaliTs garda, exlandeli ymawvili kaci janiT<br />

metad uZluria, saSinlad ZarRvmoSlili da<br />

modunebuli, TiTqo sneuliao. sakmaoa mcire ram<br />

dabrkoleba daxvdes da maSinve uRonobisagan<br />

xelebs Camohyris; guls uxeTqavs, xaliss uklavs<br />

yoveli saqme, romelic ki cotad Tu bevrad mxned,<br />

medgrad xelis mokidebas hTxoulobs, xangrZlivs,<br />

daJinebuls, gulgautexels bejiTobas da garjas.<br />

ar aris igi Cveuli TaviT TvisiT isazros,<br />

ifiqros da amis gamo advilad eZleva uaryofas<br />

Zvelisas da sruliadac ara hnaRvlobs<br />

uarhyofilis sanacvlod axali ram Caayenos.<br />

yovel amis gamo exlandelni ymawvilkacoba didad<br />

ubeduria da Zalian iSviaTad SemZlebelia, rom<br />

gonierad, WkvadasmiT da sasargeblod TaviT<br />

TvisiT gaakeTos ram da iRvawos. igi uRonoa<br />

TviTmoqmedebisa da moRvaweobisaTvis.<br />

`zogni amaTgani, _ ambobs Semdeg igive avtori,<br />

_ da es zogni sakmaod blomad arian, nametnavad<br />

cotaodnad SemZlebel ojaxisani _ mTels Tavis<br />

sicocxles imas andomeben, rom proteqciiT lukma<br />

puri iSovnon da scxovreben pirutyvsaviT dRedReurad,<br />

TviTonac ar ician, risTvis arian da<br />

sad midian: sWamen, smen, TamaSoben qaRalds,<br />

htancioben, arSiyoben, hmsaxuroben imdenad, rom<br />

jamagirebi iRon. es jura xalxi mTlad<br />

195


xelasaRebeli xalxia, yovlad uvargisi, uxeiro,<br />

ararais maqnisi. amaT mkvdari aqvT yovelive<br />

fantazia, yovelive azri, yovelive grZnoba,<br />

naZiral grZnobis garda. codna, skolaSi<br />

miRebuli, zogjer sakmaod bevrica, amaTTvis meti<br />

bargia da male daebRertebaT, gaefantebaT xolme<br />

cxovrebis gzazed.<br />

`sxvani ufro niWierni _ xelgamomavalni arian<br />

da jer skolaSive gamoarkveven xolme, _ ra<br />

saqonelsa aqvs gasavali sazogadoebis bazarSi ama<br />

da am dros. amaTi fantazia, aRfrTovanebuli<br />

advilad gamdidrebis cocxal magaliTebiTa, win<br />

gadufens xolme sarCoians gzas veqilisas,<br />

mkurnalisas, inJinerisas, arxiteqtorisas,<br />

mziTvian colis, Tu SemZlebel qmris SerTvisas _<br />

erTis sityviT, uxatavs im gamorkveuls ideals<br />

xerxian kacisas, romelsac sagnada aqvs advilad<br />

gamdidreba da mere maZRari gancxroma gaurjelad<br />

da uSromelad. am juris xalxi yvelazed uaresni,<br />

yvelazed mavnebelni muqTamWamelni arian da<br />

metismetad saSiSarni Tavis qveynisaTvis, radganac<br />

yovel wuTs mzad arian mihyidon imisi sve-bedi<br />

imas, vinc mets miscems~.<br />

ra Tqma unda, rom avtori aq hlaparakobs<br />

ufroserTze, umravlesobazed. vin ityvis, rom<br />

TiTo-orola sasixarulo magaliTic ar iyos<br />

exlandels ymawvilkacobaSi. uamisoba xom qveynis<br />

ukuqceva iqneboda. avtori marto umravlesobis,<br />

ufros-erTis uferulobas, uRonobas, uxeirobas<br />

gvaniSnebs da amaSi ara gvgonia igi gaamytyunos<br />

vinmem. igi ambobs, rom:<br />

`bevrma ymawvilkacma ar icis, ra gzas daadges<br />

da saiT wavides; amis gamo ymawvili kaci<br />

sasowarkveTilebas eZleva, guli utydeba,<br />

aRarafrisaTvis erCis. es sasowarkveTileba da<br />

gulis gatexa Wkvas uSrobs, grZnobas uxSobs,<br />

196


uklavs yovels xaliss moqmedebisas, romelsac<br />

misgan moelis imisi samSoblo da romlisaTvisac<br />

am samSoblos gauwevia Rvawli im imediT, rom<br />

Cemis Svilis moqmedeba odesme gamomadgeba da<br />

erTiorad mainc mizRavs Cemis Rvawlis<br />

samagierosao~.<br />

es marTlada samwuxaro suraTi<br />

ymawvilkacobisa bevrs udga Tvalwin, magram _<br />

erTis mweralisa ar iyos _ es bevrni an ar<br />

hxedven amas, an hxedven da marto hkicxven da<br />

hkilven TviTon ymawvilkacobas, abezReben<br />

sazogadoebis winaSe, sdevnian da abrus utexen,<br />

imis magier, rom guldasmiT Caukvirdnen TviTon<br />

mizezs, TviTon saTaves am marTlada samwuxaro da<br />

mermisisaTvis saSiSar movlenisas. mecnierni,<br />

romelTac marTalis gulmtkivneulobiT<br />

miuqceviaT yuradReba am unugeSo suraTisaTvis,<br />

mizezs hxedven yovelT uwinares im sazogado wris<br />

uferulobasa da uvargisobaSi, saca norCi suli<br />

baSvisa pirvel iRviZebs da mere zrdaSi Sedis.<br />

rasakvirvelia, rom im wres, saca baSvi pirvel<br />

xanidamve htrialebs, didi gavlena aqvs mTels<br />

adamianis mermiszed. baSvis norCi suli da guli<br />

metad mgrZnobieria da male damCnevi avisa da<br />

kargisa, da amitomac wre, saca baSvi da mozardi<br />

suls ibrunebs, Tavis beWeds avisas da kargisas<br />

aucileblad zed daasvams xolme. am saxiT,<br />

araviTari eWvia, rom TviTon wres cxovrebisas<br />

didi zedmoqmedeba aqvs mozardis Taobis<br />

mermiszed. xolo aris meore saganic, romelsac,<br />

Tu ara meti, naklebi zedmoqmedeba ara aqvs<br />

adamianis av-kargianad gamosvlazed. eg meore<br />

sagani skolaa. evropaSi am mxriT gamoiZies es<br />

exlandelis skolis yofa-mdgomareoba da erTs<br />

dids brals im samwuxaro ambisas, romelic Cven<br />

197


zeviT movixsenieT, TviTon skolis exlandels<br />

yofa-wyobilebasa sdeben.<br />

ragvaria es brali da ramodenad sabuTiania _<br />

amas Semdegs nomerSi vacnobebT Cvens mkiTxvelebs.<br />

198


tfilisi, 4 maisi<br />

Cven wina werilSi imazed SevwyviteT sityva,<br />

Tu, _ mecnierni ragvars bralsa sdeben exlandels<br />

skolas da ramdenad sabuTianad ukiJineben, rom<br />

Tavis daniSnulebas ar asrulebso. vidre am<br />

bralsa da sabuTebis CamoTvlas SevudgebodeT,<br />

jer pirvelad saWiroa vicodeT, _ ra unda<br />

moeTxovebodes skolas. amis pasuxad bevrs<br />

gamouTqvams azri da yvela es azri,<br />

sxvadasxvaferad gamoTqmuli, erTs safuZvelzea<br />

agebuli, erTis saTavidam warmomdinarebs. es<br />

safuZveli, es saTave is aris, rom skola erTsa<br />

da imave dros unda swurTvnides kidec baSvsa da<br />

aswavlides kidec. wurTvna da swavla xelixels<br />

gadabmuli unda vidodes skolaSi.<br />

wurTvna sxvaa da swavla sxva. erTs erTi<br />

sagani aqvs da meores _ sxva. wurTvna mimarTulia<br />

zne-xasiaTis zrdasa da ganviTarebaze da swavla<br />

ki _ gonebis gaxsnasa da msjelobis gaZlierebaze.<br />

sakmao ar aris, rom kaci mecnieri iyos, didi<br />

swavla mieRos, bevri codna SeeZinos. amasTanave<br />

igi kai kacic unda iyos da kaikacobis<br />

SemZlebelobac hqondes. es kaikacoba da kaikacobis<br />

SemZlebeloba marto zne-xasiaTisagan eZleva<br />

adamians. avi kaci ramodenadac mecnieria da didad<br />

swavluli, imodenad ufro Zlier saSiSaria, ufro<br />

didad mavnebelia. es yvelam icis da, gvgonia,<br />

bevrsac Tavis TvaliT unaxavs da gamoucdia. rad<br />

unda iyos kaci avi, roca mxolod swavlulia da<br />

ara zne-xasiaT gawurTvnilica?<br />

savseba erTob adamianisa imaSia, rom mis<br />

gonebis aRmatebulobas Sewonil hqondes<br />

aRmatebuloba zne-xasiaTisaca. saWiroa zne<br />

gawmendili da gafaqizebuli hqondes patiosnebiTa,<br />

namusianobiTa, kacTmoyvareobiTa da samarTlianobis<br />

199


grZnobiTa. uamisod misi msjeloba da yofaqceva<br />

erTmaneTs gadudgeba, erTmaneTs ar SeeTanxmeba,<br />

misi azri sxva iqneba da yofaqceva sxva, goneba<br />

erTs etyvis da guli sxvas aqmnevinebs. uzneoba,<br />

uxasiaTobac es aris da am uzneobiTa da<br />

uxasiaTobiT aris avi zneuwrTvneli swavluli<br />

kaci.<br />

WeSmariti ganaTleba ganviTarebul gonebis da<br />

gawurTvnilis zne-xasiaTis erTmaneTTan SeuRlebaa<br />

ganuyrelad. Tu kacs an erTi aklia, an meore, igi<br />

ganaTlebuli ar aris da, Cvenis fiqriT, isev<br />

gonebaganuviTarebeli da zne-xasiaT gawurTvnili<br />

kaci sjobia, vidre goneba ganviTarebuli da znexasiaT<br />

gauwvrTvneli. xolo zne-xasiaTis wurTvna<br />

didad damokidebulia sawavlasa da codnazeda, da<br />

amitomac Cvena gvgonia, rom Tu skolas unda Tavis<br />

daniSnuleba Seasrulos, eg swavla-codna znexasiaTis<br />

wurTvnasac unda SeurCios, ese igi im<br />

Tvisebis swavla-codna unda aZlios, rac gonebis<br />

gaxsnilobasaca hSvelis da zne-xasiaTis wurTvnasa<br />

da damTavrebasac uxdeba da hrgebs.<br />

rasakvirvelia, zne-xasiaTis warsamateblad<br />

wurTvnas skolaSi Tavisi sakuTari gzaca aqvs,<br />

Tavisi sakuTari saxsarica. am SemTxvevaSi didad<br />

didi mniSvneloba aqvs mTels gamgeobas skolisas<br />

saerTod da ostats da moxeles calke. am<br />

SemTxvevaSi didi ram aris ostatis<br />

moxerxebuloba, yofaqceva, magaliTi, sifrTxile,<br />

windaxeduloba. erTs mSveniers ambavs gviambobs<br />

erTi mwerali maszed Tu, _ windaxedulad da<br />

gonierad moqceva ostatisa ris SemZlebelia znexasiaTis<br />

wurTvnisaTvis. Tumca gZelia es ambavi,<br />

magram ise kargi ram aris, rom gvsurs sul<br />

amovweroT da miT vasiamovnoT Cvens mkiTxvelsa.<br />

ai es ambavi:<br />

200


`imis dasamtkiceblad Tu, _ rarigad lbilia<br />

buneba baSvisa da ra advilad SesaZloa baSvs<br />

STaagonos keTili, Tu gonebagaxsnili kaci xelsa<br />

hkidebs saqmes da siyvaruliT eZleva Tavis<br />

daniSnulebas, Semdegi momxdari ambavia. am<br />

ramdenisame wlis winaT erTma ymawvilma kacma,<br />

gaaTava universiteti Tu ara, ostatis Tanamdeboba<br />

miiRo erTs saswavlebelSi. pirveli gasakveTi<br />

ergo saSualo klasSi, saca ufro mozrdilni<br />

Segirdebi arian, ese igi, baSvobidam yrmobaSi<br />

gadamdgarni. am xanSi ymawvilebi ufro celqebi da<br />

mousvenarni arian. direqtorma auwya baSvebs<br />

axalis ostatis vinaoba, TviTon ostatmac oriode<br />

tkbili sityva uTxra ymawvilebs da dauyovnebliv<br />

Seudga swavlebis saqmes. gasakveTis axsnis dros<br />

dasWirda klasis dafazed wera. roca wera daiwyo,<br />

ra Tqma unda, zurgSeqceuli iqmneboda da<br />

Segirdebs vera hxedavda. am dros dafas moxvda da<br />

zed daajda daReWili qaRaldi, rasakvirvelia,<br />

erT-erTis Segirdisagan nasroli. ostatma ukan<br />

arc ki moixeda da ganagrZo wera, miTam-da<br />

sayuradRebo ara moxda-rao. roca gaaTava wera,<br />

miubrunda Segirdebs da uTxra: `ymawvilebo, dRes<br />

Cemi pirveli gasakveTia, pirveli nabijia<br />

ostatobis sarbielzed. samarTalsa vsTxov Tqvens<br />

patiosnebas, Tqvens sinidissa. aba ifiqreT, _ mas<br />

Semdeg, ra upatiurebac momayena erTma Tqvenganma,<br />

_ ra gamwarebuli grZnoba unda gamyves me Tan<br />

Tqvenis klasidam, saca Cems sicocxleSi pirvelad<br />

daviwye swavleba Segirdebisa. me ar minda vicode,<br />

me ar minda Sevityo, vin aris damnaSave am Cems<br />

gaupatiurebaSi. ra saWiroa!.. dee ganikiTxos is<br />

imismave sindisma. me miT ufro ver gamigia Cemis<br />

gamaupatiurebelis saqcieli, rom man jer ar icis,<br />

rogori ostati var da rogori kaci.<br />

201


`iqneba, Tqvenis siyvarulis Rirsi gamovdge.<br />

jer gamicaniT, gamomcadeT da mere gamikiTxeT.<br />

diaR, batonebo, samwuxaroa, rom Cemi pirveli<br />

gamosvla sapedagogio sarbielzed amisTana ambiT<br />

daiwyo. xelmeored mogaxsenebT, rom me ar minda<br />

Sevityo vin aris am ukadrisis celqobis momqmedi.<br />

damnaSavis saxeli rom Sevityo, _ vin icis, mec<br />

kaci var _ iqneba gulSi imisi javri Caviyolio<br />

da javrma cotad Tu bevrad imaze guli<br />

amayrevinos~.<br />

`roca ostatma gaaTava laparaki, SegirdebSi<br />

Cumi CoCqoli astyda. daiwyes aqeT-iqiT CurCuli,<br />

erTi meores raRacas eubneboda, meore mesames da<br />

egre mTels klass acnobes erTmaneTis<br />

gulispasuxi. bolos wamodga fexzed erTi maTgani<br />

da uTxra ostats: `neba momeciT me moviTxovo<br />

TqvenTan bodiSi yvelas magier: yvela Cemi<br />

amxanagebi gTxoven gvapatioT eg metad cudi<br />

saqcieli erTis Cvenganisa~. ostatma sixaruliT<br />

miiRo bodiSi da gamoucxada, rom samudamod<br />

daviwyebas miveci es ambavi da gulidam amoviReo.<br />

am dRis Semdeg am axalgazrda ostatis saqme ise<br />

kargad gaimarTa, rom ukeTesi ar undoda: Zalian<br />

male moipova siyvaruli da pativiscema Tavis<br />

Segirdebisagan mTels xuTsave klasSi, romlebSiac<br />

igi aswavlida~.<br />

erTi aseTi Wkvianuri, gulTbili saqcieli<br />

ostatisa ufro Zlier moqmedobs baSvis<br />

gaadamianebazed, vidre samisa da oTxis wlis<br />

zepireba gramatikisa, Tu sxva risame amisTanisa.<br />

Cven am ambavma metad gagvigZela werili da rac<br />

saTqmeli gvqonda, imasac gadagvaxvevina. Cvena<br />

gvgonia, rom amiT bevri ara daSavda ra da Tu<br />

daSavda, vecdebiT, SemdegSi danaSauli vipativoT.<br />

202


tfilisi, 5 maisi<br />

Cven wina werilSi laparaki gvqonda znexasiaTis<br />

wrTvnazed. xolo ra aris es znexasiaTis<br />

wrTvna, es ki ver avxseniT. amis axsnas<br />

didi gamoZieba unda da CvenTvis ki amJamad<br />

sakmarisi iqneba vsTqvaT, rom zne-xasiaTis wrTvna<br />

zrdaa Sinaganis kacisa, Tu egre iTqmis. radganac<br />

Sinaganoba kacisa misi sulieri vinaobaa, misi<br />

sulieri bunebaa, maSasadame, wrTvna zne-xasiaTisa<br />

zrdaa, garkvevaa misis sulieris vinaobisa,<br />

sulieris bunebisa, anu, ukeT vsTqvaT, misis<br />

kacobisa, adamianobisa. amitomac zne-xasiaTis<br />

wrTvna erTi udidesi, uaRresi sagania skolisa,<br />

radganac gaadamianeba kacisa Tavi da boloa<br />

yovelgvaris wrTvnisa, zrdisa da ganaTlebisa.<br />

sxvani amaze ufro Sors midian da, _ swored<br />

mogaxsenoT, _ arc usabuTod. es sxvani amboben,<br />

rom zne-xasiaTis wrTvna aramc Tu udidesi,<br />

aramed erTaderTi sagania skolisa, misi pirveli<br />

da ukanaskneli daniSnulebaao. skolas amis meti<br />

sxva araviTari sagani ar unda hqondes da yoveli<br />

Rone amas unda mihmarTos da moaxmaroso. kacs Tu<br />

Rone aqvs gamoirkvios patiosani sagani cxovrebisa<br />

da, viTarca gamorkveulis sagnis kaci, qveyanaSi<br />

iyos erTi ram keTili TaviT TvisiT, misi<br />

sulieri vinaoba sasurvelad dadgenilia da<br />

gamarTuli. ai swored es Rone da xerxi<br />

gamorkvevisa, patiosani wyurvili da xerxi<br />

qveyanaSi erT ramed yofnisa unda kacs SesZinos<br />

skolam. amisaTvis unda iwrTvnebodes kaci<br />

skolaSi. uamisod igi arafris maqnisia, rac unda<br />

bevri swavla da codna hqondes, imitom rom<br />

uamisod imisi swavla-codna uqmi saunjea da<br />

TviTon kaci daketili zandukia uqmad mdebare<br />

saunjisa.<br />

203


amitomac TviTon swavla da codna, romelsac<br />

skola iZleva, ise unda iyos gaangariSebuli da<br />

SerCeuli, rom zne-xasiaTis wrTvnas, am<br />

erTaderTs sagans Tvisas, gauZRves da<br />

emsaxurebodes. swavla-codnis Zleva marto im<br />

azriT, rom kaci swavluli da mcodne iyoso, amao<br />

da bolomoubmeli wadilia skolisa.<br />

dRes yvelasagan cxadad danaxulia, rom verc<br />

erTi skola, Tundac universiteti, imodena<br />

savsebiT codnas ver iZleva, rom kaci marTla<br />

mecnieri da swavluli iyos, am swavla-codnaze<br />

Seyenebuli da gaCerebuli. es ambavi miT ufro<br />

sabuTad saxmaria, rom exlandeli skola, Tunda<br />

universiteti, marto swavla-codnis SeZenazea<br />

mimarTuli da agebuli da sxva arafrisaTvis ar<br />

aclis arc maswavlebels, arc moswavlesa.<br />

Tumca esea, magram Cven arc erTi kaci ar<br />

gvaxsovs, rom universitetidam, Tu sxva skolidam<br />

gamosvlis umal Tavi eCinos mecnierebasa da<br />

swavla-codnaSi. visac Tavi uCenia, imas skolis,<br />

universitetis Semdeg uSromia da es Sroma imiT<br />

hqonia gaadvilebuli, rom skolas, universitets,<br />

_ hqonia fiqrad, Tu ar hqonia, _ mainc ase Tu<br />

ise ucodinebia, sad da rogor gaignos swavlacodnis,<br />

mecnierebis gza. am saxiT, Tumca<br />

exlandels skolas gansakuTrebul sagnad swavlacodnis<br />

SeZena aqvs, magram am sagans amaod<br />

ebRauWeba da vera gziT vera swvdeba. vimeorebT,<br />

Tu dRes mecnierni da swavlulni arian, marto<br />

imiT, rom skolisa da universitetis Semdeg<br />

TviTon TaviT TvisiT SeuZeniaT swavla da codna.<br />

maSasadame, skolam ise unda amzados da<br />

swurTvnos, rom kacs Rone, xerxi da wyurvili<br />

hqondes erT radme yofnisa qveynis sasargeblod;<br />

Rone, xerxi da wyurvili hqondes, patiosani ram<br />

sagani cxovrebisa iqonios; Rone, xerxi da<br />

204


wyurvili hqondes, yovel amisaTvis moipovos<br />

Sesaferi swavla-codna. egre mowyurebuli,<br />

gaRonierebuli da xerxiani kaci araviTars<br />

siZneles saqmisas ar SeuSindeba, ar Seudrkeba da<br />

zne-xasiaTobac es aris.<br />

exlandeli skola ki sul sxva sagans misdevs<br />

da es zne-xasiaTis wrTvna Tavminebebulia.<br />

exlandeli skola marto imis cdaSia, rom patara<br />

baSvis TavSi, rac SesaZloa, bevri codna dastios,<br />

ymawvils bevri ram aswavlos marto codnisa da<br />

swavlisaTvis da ara kacis gaadamianebisaTvis.<br />

amitomac arc kacad-Ra vargoben exlandeli<br />

ymawvilebi da arc imaTis swavla-codnidam gamodis<br />

ram. amitomac skolaSi miRebuli swavla-codna<br />

meti bargia imaTTvis da arc ki enanebaT, rom<br />

cxovrebis gzazed es bargi dRedadRe ekargebaT,<br />

rogorc meti ram.<br />

`eseTi yofa da mimarTuleba exlandelis<br />

skolisa, _ ambobs erTi mecnieri: _ erTi<br />

usaSinelesi da udidesi cdomaa adamianis yovel<br />

sxvaTa cdomaTa Soris. ymawvilis norCs gonebas<br />

vtvirTavT, sabarguleda vxdiT ricxviT auarebel<br />

da mravalfer codnisaTvis, imisda gamourkvevlad<br />

Tu, _ ra azriT vSvrebiT amasa. imis magier, rom<br />

bunebisamebr vzardoT, vwurTvnoT suli, Cven<br />

marto imasa vscdilobT, rom baSvs gavugeSoT<br />

mxolod niWi gonebisa da xsovna cifirebisa,<br />

saxelebisa, weliwadebisa, samaTematiko figurebisa,<br />

sagramatiko formebisa. amas Cven iseTis axirebiTa<br />

vscdilobT, imodenad ricxviT bevrs da didis<br />

sawyaoTi vuwyavT, rom baSvi mTlad iqanceba<br />

xorciT, aRara aqvs dro arc Tavis bunebur<br />

Tbisebis TavisTavad gaxsnisa da warmatebisaTvis,<br />

arc imisaTvis, rom am auarebel saswavlebel<br />

sagneb Soris gamoarkvios, gaignos ram.<br />

SesvenebisaTvisac ki aRara hrCeba dro<br />

205


Tavisuflad mieces fiqra uimisod, rom zed ar<br />

dasqerodes dauZinebeli gulis asarevamde<br />

moZulebuli ostati, anu zedamxedveli~.<br />

`aswavlian gramatikas, ariTmetikas, geografias,<br />

istorias, _ ambobs sxva mwerali: _ da umTavress<br />

azrs, umTavress sagans skolisas ki iviwyeben,<br />

saxeldobr, imas, rom skolam unda uSvelos, Rone<br />

misces Segirdis zne-xasiaTs TavesTavoba iCinos da<br />

gaiwurTvnos warsamateblad da gansaviTareblad~.<br />

`Tu am gziT ara hSvelis skola Segirdsao, _<br />

ambobs igive: _ maSin aRarc idealia, aRarc Ronea<br />

TavdamWeri avSi da wamaxalisebeli kargSi da<br />

sakuTriv amaebisagan ki daiwvnis xolme ukeTesni<br />

Tvisebani adamianis zne-xasiaTisani, saxeldobr:<br />

kacTmoyvareoba da samarTlianobao~.<br />

marTalic aris. kacuris kacobis TavidaTavi<br />

Rirseba es ori grZnobaa. Tu samarTliani xar da<br />

kacTmoyvare, maSin yvelaferi xar, savse kaci xar,<br />

imitom rom iRvaweb da imoqmedeb SeZlebisamebr,<br />

radganac uqmad yofnis nebas grZnoba<br />

samarTlianobisa ar mogcems am wuTisofelSi, saca<br />

oflis wurviT unda hyidulobdes TviTveuli<br />

Tavis kerZs cxovrebisas, da keTilismomqmedic<br />

iqnebi, radganac avkacobis nebas ar mogcems<br />

grZnoba kacTmoyvareobisa. SeZlebisamebr iRvawe da<br />

imoqmede keTili, _ sxvas amis mets arasa sTxovs<br />

qveyana Tavis Svilsa, da skolam swored amisTana<br />

Svili unda gauzardos qveyanas, amisaTvis gauxsnas<br />

goneba, amisaTvis gauRos guli.<br />

es amisTana azri skolis movaleobazed axali<br />

ambavi ar aris. amis saTaves saSualo saukunoebSi<br />

vpovulobT da maSindel didbunebovan kacebs<br />

araerTxel warmouTqvamT, Tu ra axirebulia<br />

kacobrioba yovel imaSi, rac erTxel dauCemebia,<br />

amas gvimtkicebs am azris istoria: aba, am jer<br />

kidev saSual saukunoebSi gaRviZebuls azrs am<br />

206


mecxramete saukuneSiac Tavisi kuTvnili adgili<br />

ver dauWeria.<br />

Semdegs nomerSi am istorias vuambobT Cvens<br />

mkiTxvelebsa.<br />

207


208<br />

tfilisi, 7 maisi<br />

mokled rom movsWraT, rac gZlada vsTqviT<br />

exlandels skolazed, gamova, rom dRevandels<br />

skolas saxeSi aqvs marto Wkva-gonebis warmateba<br />

da gaZliereba, Tumca bevrs SemTxvevaSi saqme ise<br />

mihyavs, rom verc erTsa swvdeba da verc meores.<br />

exlandeli swavla-codna skolisa Tumca hSvelis<br />

kacs gonebis TvaliT daanaxvos da gonebisave<br />

yuriT gaagebinos, rac kacis gareSemo arsebobs da<br />

Tavs iCens, magram adamianis saqcielzed ki TiTqmis<br />

srulebiT ara hmoqmedobs. amitomac dRevandels<br />

dRes advilad SesaZloa SehxvdeT, _ kaci codniT<br />

erTi iyos, moqmedebiT da cxovrebiT ki srulebiT<br />

sxva. es imitom aris, rom dedaazrni, skolaSi<br />

swavla-codniT gamorkveulni, marto formalurad<br />

arian miRebulni da ara maTis Sinaganis azriTa,<br />

ara maTis buneburis SinaarsiTa.<br />

amas naTlad gvixatavs mecnieri vessio,<br />

romelic ambobs:<br />

`berZnebsa da romaelebs filosofosi<br />

aswavlida, _ ase rom vsTqvaT _ quCaSi, yvelgan<br />

eCveneboda mTelis Tavis Segirdebis krebuliTa,<br />

cxovrebas cxovrebaSive akvirdeboda, uxsnida da<br />

ganumartebda misTa movlenaTa, esaubreboda da<br />

ekamaTeboda xalxsa, erTis sityviT, sazogado,<br />

sayovelTavo moRvawe iyo. exla filosofosi<br />

gansakuTrebulad mwignobari kacia, ufro xSirad<br />

meTeoriea. Cven iSviaTad Segvxvdeba xolme mosmena<br />

misis cocxalis sityvisa, ufro iSviaTi SemTxvevaa<br />

misi saubari CvenTan. ufros-erTi marto imaTs<br />

Txzulebas hkiTxulobs, isic maSin, Tu<br />

filosofosma gvaRirsa da saqveynod gamoamJRavna<br />

Tavisi sistema. ZvelTa filosofosTa mimdevari<br />

SesaZlo iyo gecnaT misis cxovrebisagan, imitom<br />

rom stoikad, Tu sofistad yofna hniSnavda, rom


cxovrebiTac stoikia, anu sofisti. exlandels<br />

droSi ki aramcTu me, an Tqven gamovicnobT, rom<br />

Cveni nacnobi pozitivistia, aramed SesaZloa<br />

TviTon orma pozitivistma, rac unda xSirad<br />

inaxulon erTmaneTi, erTmaneTsve ver gaugon, rom<br />

erTisa da imave filosofiur sistemis mimdevarni<br />

arian. exlandels filosofias aqvs saqme marto<br />

Wkva-gonebasTan da cxovrebis movlenaTa gagebasTan<br />

adamianis mier, arc adamianis saqcielzedRa<br />

mohqmedobs, arc arkvevs da win uZRvis adamianis<br />

TviTmoRvaweobas~.<br />

am saxiT, jer Zvel droSive scodniaT, rom<br />

swavla-cidna skolaSi zne-xasiaTis sawurTvnel<br />

Roned unda ixmarebodes da ara iqmnas marto<br />

TavisTavad sanugbari ram, TavisTavad sanatreli.<br />

am azrma Zvelis droidam ufro metis garkveviT,<br />

ufro metis sicxadiT Tavi gamoiCina saSualo<br />

saukunoebSi, sakuTriv maSin, roca egreTwodebuls<br />

sqolastikas saZirkveli Seerya da moZRvreba<br />

`humanobisa~ wamodga fexzed. es xana istoriisa<br />

gamoCenilia miT, rom adamianis Wkva-goneba didad<br />

gaZlierda, mravali ram Seigno da iswavla<br />

berZnebisa da romaelebis mweralTa nawerebisagan<br />

da mravali ram aRmoaCina. yvelazed udidesi<br />

aRmonaCeni am droisa, _ miSlesi ar iyos, _<br />

adamiania, ese igi, am saukunem axalis TvaliT<br />

miaxeda kacobrioba adamianis Rirsebazed da imis<br />

arsebobis saganzeda.<br />

`humanobis moZRvreba imaSi mdgomareobso, _<br />

ambobs erTi mwerali: _ rom adamiani Sehxarodes<br />

cxovrebas, elinebr sixarulis TvaliT uyurebdes;<br />

imaSi mdgomareobs, rom kacis adamianuri Rirseba<br />

Rrmad pativcemul iyos da aranakleb Rrmadve<br />

Canerguli rwmena gvqondes, rom yoveli Rone da<br />

niWi adamianis bunebisa aucileblad saWiroa<br />

209


ganviTarebul da warmatebul iqmnas erTianad da<br />

gamouklebliv~.<br />

es pativiscema adamianis Rirsebisa daiwera<br />

Tavis droSazed humanobis moZRvrebam da es<br />

moZRvreba garkveviT gamosTqva maSin erTma<br />

italielma humanistma pikodela-mirandolma 1486<br />

welsa. am pikos sityviT, _ ai ras ubrZanebs<br />

RmerTi pirvels kacs adamsa:<br />

`me SenTvis, adamo, araviTari samudamo bina da<br />

sadguri ar momicia, araviTari samudamo da<br />

ucvalebeli saqme ar amiCenia. es imisTvis, rom<br />

saca Sen giamos, iq icxovro, rac gindodes, is<br />

saqme aiCino. me Sen arc sasikvdilod gamiCenixar,<br />

arc ukvdavad daminiSvnixar. es imisTvis, rom Sen<br />

TviTon iyo Senis Tavis mkeTebeli da iseTi saxe<br />

miiRo, rogoric Sen TviTona gsurs: Sen SegiZlian<br />

pirutyvamdinac Zirs Camoxvide da angelozamdinac<br />

ze axvide~.<br />

kacma rom Caixedos am striqonebSi da amasTan<br />

unarica hqondes, gamosarkvevi gamoarkvios da<br />

dasanaxavi dainaxos, CvenTan erTad ityvis, rom<br />

amazed martivad da amazed naTlad Znelia kacma<br />

gamosTqvasRa, rogorc adamianis arsebobis sagani,<br />

isec adamianis Rirseba.<br />

jer es pikos sityva ar iyo Tqmuli, roca<br />

italiaSi daiZra azri, rom skola agebul iqmnas<br />

humanobis moZRvrebis mixedviTa. amisi pirveli<br />

mesveuri iyo padueli humanisti vittorino dafeltre,<br />

romelic axalis pedagogiis mamad<br />

iTvleba dResac.<br />

amisi ambavi da sxvac danarCeni SemdegisaTvis<br />

gadidvas.<br />

210


tfilisi, 10 maisi<br />

vittorino da-feltre * , romelic, _ rogorc<br />

winada vsTqviT, _ pedagogiis mamad iTvleba, erTis<br />

Raribis ojaxis Svili iyo venetikis<br />

samflobeloSi da daibada 1378 welsa. imis<br />

yrmobis dros erTi aqa-iq moaruli ostati iyo<br />

ritorikisa da laTinuris enisa, metad<br />

saxelganTqmuli. es iyo jiovanni de-ravenna.<br />

pirveldawyebiTi swavla-ganaTleba vittorinom<br />

amisagan miiRo, mere paduis universitetSi<br />

gadavida da saocari wyurvili hqonda maTematika<br />

eswavla. xolo groSi ara hqonda fuli eZlia<br />

maTematikis erTaderT maswavlebelisaTvis paduaSi,<br />

biajio pelakanisaTvis, aiRo da mosamsaxured<br />

daudga da mosamsaxurobiT gasamrjelos uxdida<br />

Tavis ostatsa.<br />

male Seatyo vittorinom, rom biajio veraferi<br />

ostatia da amisagan veras gamorCeba. didis niWis<br />

patroni da amasTan cotaoden swavla-ganaTlebiT<br />

gzakvalgaxsnilic, vittorino ganSorda ostats<br />

da TviTon martoka Seudga sayvarelis mecnierebis<br />

swavlasa. male ise gaimarTa da ise iswavla, rom<br />

TviTve SeeZlo eswavlebina maTematika sxvisaTvis.<br />

1414 wels vittorinom venetikaSi ostatoba<br />

daiwyo: aiyvana ramdenisame didkacis Svili<br />

saswavleblad fuliT da Raribebs ki muqTad<br />

aswavlida. 1418 w. ritorikis profesoradac<br />

Seiqmna. am profesorobaSi ise gaiTqva saxeli, rom<br />

mantuanis hercogma jian franCesko honzagom<br />

miiwvia Tavis Svilebis aRmzrdelad. hercogma<br />

mSvenieri sadguri misca tbis piras, qalaqzed<br />

moSorebiT, da 1425 w. vittorino aq dabinavda<br />

* es cnobebi TiTqmis sityvasityviT amovswereT, cota ki SemoklebiT,<br />

Txzulebidam: ` pedagogiuri Teoriebi ganaxlebis epoqisa~.<br />

211


hercogis SvilebiTa da maTis tol-amxanagebiTa<br />

didkacTa SvilTagan. Tumca es skola marto<br />

hercogis da mis darbaiselTa SvilTaTvis<br />

daniSnuli iyo, magram vittorinom es ar<br />

Seiwynara da igi mantuis skola sayovelTao<br />

skolad gadaaqcia. am saxiT, skolis kari gaiRo<br />

yvela wodebis SvilTaTvis, rogorc mdidarTa,<br />

esec RaribTaTvis. xolo RaribTaTvis skolis<br />

maxloblad gahmarTa calke sadguri, saca igi<br />

aWmevda, asmevda, acmevda da aZlevda yovelisfers,<br />

rac skolaSi saxmarad saWiro iyo.<br />

Cven es mantuanis skolis mokle istoria<br />

imitom movixsenieT aq, rom igi erTi uZvelesi<br />

saSualo saswavlebeli iyo evropaSi, romelmac<br />

yvelazed uwin safuZvlad da saTaved daido axali<br />

moZRvreba humanobisa, vittorinos meTaurobiTa.<br />

vittorinos idealad, anu magaliTad, hqonda<br />

aTinuri `gimnasii~, saca erTnairi da Tanaswori<br />

yuradReba iyo miqceuli, rogorc ymawvilis Wkvagonebis<br />

ganviTarebasa da gaZlierebazed, isec<br />

Zval-xorc-janis gamagrebasa da gaRonierebazed.<br />

xolo misaRwevi sagani ki vittorinos skolisa<br />

zne-xasiaTis gawvrTvna, damTavreba da dadgena iyo.<br />

amitomac skolaSi swavleba da gareT haerzed<br />

varjiSoba erTi-erTmaneTs rig-rigad mosdevda.<br />

yovel dRes, daniSnuls saaTs, rac gind tarosi<br />

yofiliyo, ymawvilebi varjiSobdnen srbolasa,<br />

Widaobasa, curvasa, burTaobasa da SvildosnobaSi,<br />

zogjer nadirobis da Tevzobis nebasac aZlevda.<br />

zafxulobiT ostatebis TanaxlebiT ymawvilebs<br />

samgzavrod istumrebda da karga Sors, zogjer<br />

alpiis mTebSiac.<br />

Tumca swavlebis saxsrad Zveli enebi iyo,<br />

berZnuli da laTinuri, romelTac TviTon<br />

vittorino aswavlida ufross klasebSi, magram<br />

marto imisTana klassikebs akiTxebda, romelTac<br />

212


SeeZloT emoqmednaT ymawvilebis zne-xasiaTis<br />

gawrTvnasa da gamarTvazed. am klassikebis<br />

swavlebasTan erTad mxardamxar aswavlida<br />

maTematikas, romelic vittorinos miaCnda<br />

gonebisaTvis ukeTess savarjiSod.<br />

vittorino suliTa da guliT mieca Tavis<br />

skolas da ymawvilebs ise eqceoda, rogorc mama<br />

Svilebsa. skolas Seswira Tavisi sakuTari<br />

bedniereba: ar moekida arc ojaxs, arc col-<br />

Svilianobas. roca megobrebma urCies, coli<br />

SeirTe da SenisTana Svilebi dautove Sens<br />

qveyanasao, iman upasuxa, rom umagisodac sakmao<br />

Svilebi myvanan skolaSio.<br />

magrad idga ra platon filosofosis<br />

Tqmulzed, rom Tavisufali arseba Tavisuflad<br />

unda izrdebodeso utyep-ucemlad, vittorino<br />

uZRveboda Tavis Segirdebis wrTvnas magaliTiTa<br />

da CagonebiTa da marto Zalian iSviaTs<br />

SemTxvevaSi hxmarobda xorcTa sasjelsa. roca am<br />

gziT saqmis svlam daanaxva, rom saqme kargad<br />

midis, man samudamod da ukudaubruneblad ganaZeva<br />

Tavis skolidam xorcTa sasjeli. skolis rigi da<br />

wesi marto Tavis Tavis zneoburs gavlenazed<br />

daamyara am sakvirvelma kacma, romelzedac misi<br />

Tanamedrove ambobs, rom igi iyo zegardmo<br />

RvTaeburis madliT cxebulio. mxiarulad da<br />

xalisianad midioda skolis saqme, ase rom TviTon<br />

skolas `mxiaruli saxli~ daerqva saxelad.<br />

Cven ver vityviT, rom vittorinos skola<br />

unaklulo iyo. bevri ram aklda da vrclad rom<br />

agvewera, iqneba dagvenaxa zogi ram metic, xolo<br />

Cven Tu es ambavi mogvyavs, marto imisTvis, rom<br />

vittorinos azri, maSindelis skolis safuZvlad<br />

dadebuli, mxolod dasawyisia, fexis adgmaa<br />

axalis sapedagogio Teoriisa. maSasadame,<br />

vittorinos moqmedebas saskolo sarbielzed ise<br />

213


unda vuyuroT, rogorc dvritas, romelic mere da<br />

mere gaRvivda, rogorc kvirts, romelic mere da<br />

mere gaiSala da gadaixsna sxvaTa mecnierTa<br />

SemweobiTa.<br />

214


tfilisi, 7 ivlisi<br />

`iveriis ##92 _ 96 meTaurebis sagnad *<br />

aviReT exlandelis skolis viTareba sazogadod<br />

da Cven vsTqviT, rom erTi udidesi naklulovaneba<br />

is aris, rom exlandels skolas azrada aqvs, rac<br />

SeiZleba bevri swavla-codna SesZinos moswavlesa<br />

da zne-xasiaTis wurTvnas ki TiTqmis sruliad<br />

uyuradRebod stovebs. am swavla-codnasac iseTis<br />

didis sawyaoTi iZleva, rom moswavle Zliv-ZliobiT<br />

asdis, suliT da xorciT iqanceba, araqaTi<br />

uwydeba da bolos gamrjel, mxne, suliTa da<br />

xorciT Ronier adamianis magier uZluri, uRono<br />

da jangaleuli kaci gamodis skolidama. am saxiT,<br />

exlandeli skola mimarTulia marto gonebis<br />

aRmatebazed da sxva mxares adamianis bunebisas<br />

aramc Tu hSvelis, aramed sCagravs da hxuTavs.<br />

es SehniSnes mcnierTa da kacTmoyvareobiT<br />

gamsWvalulebma am didis Secdomis gasworeba<br />

moisurves. dedaazri exlandelis pedagogiis mimar-<br />

Tulebisa igia, rom adamiani unda iwurTvnebodes<br />

skolaSi yovel mxriT: gonebiT, zne-xasiaTiT, suliT<br />

da xorciT da arc erTi amaTgani ar unda<br />

Seewiros meores. es dedaazri, romelsac exlandelni<br />

mecnierni hlamoben daudvan skolas, axali<br />

ambavi ar aris. mag dedaazris saTave jer kidev<br />

saSual saukunoebSi moipoveba, saxeldobr, egretwodebul<br />

`ganaxlebis epoqaSi~, roca Tavi iCina<br />

humanobis moZRvrebama. pirveli kaci, romelmac<br />

humanobis moZRvrebaze aago skola, iyo italieli<br />

vittorino da-feltre. am kacis mokle istoria<br />

da imisi sapedagogio safuZveli ukve movaxseneT<br />

mkiTxvels `iveriis~ #96-Si.<br />

* bodiSs vixdiT mkiTxvelis winaSe, rom dRes isev Zvels ambavs unda<br />

davubrundeT. maSin daviwyeT da veRar SevasruleT sxvadasxva mizezebisa<br />

gamo da rac dagvaklda, exla gvsurs SevavsoT. (ix. `iveria~ # 96)<br />

215


es mamamTavari pedagogiisa ise aRsrulda, rom<br />

erTi striqonic ar dauweria axal pedagogiis<br />

Sesaxeb. igi marto saqmiT moqmedobda da ambobda,<br />

rom kargad moqmedeba sjobs kargad werasao.<br />

xolo imisi saqmiT moZRvreba unayofod ar darCa.<br />

imis dros scxovrobda ori sxva mecnieri, paduis<br />

profesori paolo verJerio da romis pedagogi<br />

matteo vejio. vittorinosagan saqmiT moZRvrebulni<br />

safuZvelni axalis pedagogiisa amaT samecniero<br />

wessa da rigSi Caagdes da TviTeulma maTganma<br />

sakmaod gamoCenili Txzuleba daswera. am saxiT,<br />

es ori kaci Seiqmna mecnierulad damfuZnebeli<br />

axalis pedagogiisa. amaTi naSromi imiTia<br />

gamorCeuli, rom TvalsaCinod, TvalnaTlad gamoTqmulia<br />

dedaazrni axalis sapedagogio sistemisa,<br />

warmomdgarni humanobis moZRvrebisagan.<br />

verJerio Tavis TxzulebaSi skolis safuZvlad<br />

sdebda am oTxs dedaazrsa: a) sagani aRzrdisa is<br />

aris, rom Tavis rigsa da weszed warmatebul<br />

iqmnas yovelni Zalni da niWni adamianisa, rogorc<br />

gonebiTni, ise zneobiTni, rogorc sulierni, ise<br />

xorcielni. b) swavlebaSi unda saxeSi miRebul<br />

iqmnas ara marto asaki da wlovaneba mowafisa,<br />

aramed misni gansakuTrebulni zneni da Tvisebani.<br />

g) radganac baSvis cocxalsa, mkvircxlsa da<br />

advilad aRmbeWdav bunebazed cocxali magaliTi<br />

ufro Zlier moqmedobs, vidre mkvdari wesi da<br />

darigeba, amitomac yvelazed ukeTesi Rone is<br />

aris, rom mowafes win gaduSalos ostatma<br />

cxovreba did-bunebovanTa kacTa, romelnic ase<br />

bevrni moipovebian Zvels droSi. d) swavla-codna<br />

da erTob ganaTleba unda dafuZnebuli iyos<br />

TavisufalTa <strong>mecnierebaTa</strong> Seswavlazed. am <strong>mecnierebaTa</strong><br />

saTaveSi sdgas filosofia, romelic<br />

adamians gonebiTad Tavisufal hxdis. mas mosdevs<br />

mecniereba mWevrmetyvelebisa, romelic aswavlis<br />

216


kacs azris naTlada da lamazad gamoTqmas. mere<br />

modis bunebismetyveleba, romelic gvagebinebs harmonias<br />

yovel misas, rac arsebobs, da bolos istoria,<br />

romelic mogviTxrobs svlas da ganviTarebas<br />

mecnierebisas da mravals sasargeblo magaliTs<br />

Tvalwin gviyenebs.<br />

roca verJerio amaebzed hlaparakobs, bevrs<br />

exlandel droisaTvisac sasurvels azrsa da<br />

WeSmaritebas ambobs. magaliTebr, igi ambobs, rom<br />

Wkua-goneba mowafisa ufro warmatebaSi Sedis<br />

maSin, roca erTs romelsame Txzulebas<br />

safuZvlianad iswavlis, vidre maSin, roca<br />

xeldaxel da gakvriT gadaabulbulebs mravalsao.<br />

gadametebuli codna wvrilmanebisa metismetad<br />

amZimebs mowafis gonebasa, hqancavs da hRalavs<br />

ymawvilsa iqamde, rom bolosdabolos samudamod<br />

auZlurebs da asustebs. rogorc uwesuroba, ise<br />

metismeti mkacri wesiereba (disciplina) skolaSi<br />

erTnairad mavnebeliao. pirvel SemTxvevaSi suli<br />

da guli, erTob buneba da guneba mowafisa<br />

aRviraSvebulia, gaqsuebulia, mowafes ekargeba<br />

Rone TavdaWerisa da unari, xalisi garjisa da<br />

Sromisao; meore SemTxvevaSi gatanjuli da daSinebuli<br />

mowafe yovels mxneobasa hkargavs, niWi<br />

Taosnobisa da TviTmoqmedobisa ukvdeba, imitom<br />

rom visac yvelafrisa eSinian, is uRonoa raime<br />

saqmes Seudges TavisiTao.<br />

ufro metis sabuTianobiT da sistemiT gamoCenilia<br />

meore mecnieris vejios Txzulebao, ambobs<br />

avtori, romlis Txzulebidamac amovkribeT Cven<br />

rogorc es cnobani, isec winandelni. es misi<br />

Txzuleba axali pedagogia ariso, _ ambobs igi<br />

avtori, _ da baSvis aRzrdas dabadebis dRidganve<br />

Tana sdevso. vejio mTelis Tavis ZalRoniT<br />

ewinaaRmdegeba im Cveulebas, rom Svilebs ZiZas<br />

azrdevineben da cxared iRvwis, rom dedam TviTon<br />

217


awovos Svilsa. wesierad da marTalis<br />

gziTYganviTareba da warmateba sulisa da xorcisa,<br />

Canergva baSvis gulSi kargis magaliTebis<br />

SemweobiT keTilmomqmedis znisa da xasiaTisa unda<br />

iyos, vejios azriT, erTaderTi sagani aRzrdisa.<br />

vejioc, rogorc verJerio, im azrzed sdgas, rom<br />

aRzrdaSi saxeSi unda iqonion aramc Tu marto<br />

asaki mowafisa, aramed misni gansakuTrebulni<br />

zneni da Tvisebani. xolo vejio am saganzed ufro<br />

vrclad hlaparakobs. igi ambobs, rom sxvadasxvaa<br />

buneba sxvadasxva baSvisao. es sxvadasxvaoba baSvTa<br />

bunebisa imodenad Zlieria, rom ufro advialia<br />

mzes Seacvlevinon gza, vidre dabadebiT Tandayolilni<br />

midrekilebani baSvisa Seicvaloso. am<br />

sxvadasxvaobas unda Seeferos sxvadasxva<br />

RonisZiebac aRzrdisao. mkvircxls da Tamams baSvs<br />

sxvarigad unda moeqcnen, vidre mkdemares, morcxvsa<br />

da azizs ymawvilsao. eseve unda iqonion saxeSi<br />

Wkua-gonebis aRzrdaSiacao.<br />

amitomac vejio ded-mamebs ar urCevs, Svilebi<br />

imisTana skolaSi aZlion, saca bevri ymawvilebi<br />

arian, imitom rom TviT ukeTesi ostatic ki am<br />

SemTxvevaSi uRono iqneba TviTveuls baSvs calke<br />

adevnos Tvali da TviTveulis gansakuTrebuls<br />

bunebas da gunebas calke SeurCios gza gonebis<br />

gaxsnisa da zne-xasiaTis wurTvnisa.<br />

ai es samni _ vittorino, verJerio da vejio,<br />

arian pirvelni mesveurni axalis pedagogiisa da am<br />

saxiT, igi dedaazrni, romelnic dRes gaRviZebulni<br />

arian mecnierTagan, momdinareoben jer kidev<br />

meTxuTmete saukunidam. gansxvaveba marto imaSia,<br />

rom exla eg azrni ufro metis savsebiT, metis<br />

garkveviT, metis mecnierebiT da gamocdilebiT<br />

SemuSavebulni, ganviTarebulni arian da<br />

dasabuTebulnica.<br />

218


tfilisi, 8 ivlisi<br />

vittorinom, verJeriom da vejiom, am _<br />

rogorca vsTqviT, _ samma mesveurma axalis<br />

pedagogiisam, gza gauxsna pedagogiasa da maTma<br />

Teoriam axalis moZRvrebisam didi zedmoqmedeba<br />

iqonia Semdgomebzed. saxelovani dizideri erazmi<br />

rotterdameli, romelic daibada 1467 welsa da<br />

gardaicvala 1536 wels, erTi imaTgani iyo,<br />

romelTac bolosdabolos srulad dahfuSes<br />

Zveli sqolastikuri sistema skolisa da axali<br />

safuZveli daudves, humanobis moZRvrebazed<br />

agebuli. sapedagogio azrni erazmisa imiTi arian<br />

gansakuTrebiT SesaniSnavni, rom erazmi<br />

aRmatebulis sasoebiT Tayvansa scems baSvsa da am<br />

sasoebisagan Sepyrobili iZleva sarCiels baSvis<br />

wurTvnisas da aRzrdisas. baSvio, ambobs igi,<br />

wminda taZaria suliswmindisa da sifrTxiliTa da<br />

siyvaruliT unda moeqcneno. igi ar eTanxmeba<br />

vejios, romelic baSvis buneburs midrekilebas<br />

metismets mniSvnelobas aZlevda. erazmi, piriqiT,<br />

amtkicebs, rom aRzrdas da wurTvnas SeuZlian<br />

srulad gardahqmnas baSvio. saqme imaSiao, rom am<br />

aRzrdama da wurTvnam baSvi Caigdos xelSi<br />

pirvel xanSive, norCobaSive da yovels mis fexis<br />

gadadgmas uwinamZRvroso.<br />

erazmis azriT, baSvma Semdegi kibe unda aiaros<br />

aRzrdisa da wurTvnis drosao: jer pirvelad<br />

ymawvilis norCs da male SemTvisebels gulSi<br />

unda Canergil iqmnas fesvi saTnoebisa, siyvaruli<br />

Semoqmedisa da rwmena misi, rom RvTisaTvis<br />

sacnauria aramc Tu saqmeni adamianisa, aramed<br />

gulis zraxvanica. roca am gziT suli da guli<br />

mowafisa sakmaod momzadebuli iqmneba, maSin<br />

mecnierebis swavlebasac unda Seudgnen da bolos<br />

xom unda ganuviTaron grZnoba movaleobisa da<br />

219


aswavlon, rogor unda moeqces da moepyras Tavis<br />

msgavs adamiansao. ymawvilis swavleba unda<br />

daiwyon, erazmis azriT, Svid, anu rva wlidam<br />

imisda mixedviT, Tu suliT da xorciT ra Ronisaa<br />

ymawvili. radganac am xanSi baSvs garToba da<br />

TamaSoba uyvars, amitom saWiroa swavla _<br />

wurTvna ise moewyoso, rom baSvma swavleba<br />

wvalebad ar miiCnioso. imazed uaresi ara aris ra,<br />

rom baSvma moiZulos swavla-codna, vidre<br />

Seignebdes erTisa Tu meoris sikeTesao.<br />

erazmi ostatisagan bevrs rasme hTxoulobs.<br />

Tu ostats hsurso, rom saqme emarjvos da<br />

keTilad imoqmedos baSvzeda, auarebeli codna<br />

unda hqondeso, ostatma TiTqmis yvelaferi unda<br />

zedmiwevniT icodeso. `Tqven metyviTo, ambobs<br />

erazmi, rom me dids tvirTsa vsdeb ostatsao.<br />

marTalia eg, magram erTs rom dids tvirTsa<br />

vkideb amiT sxva mravals vusubuqeb tvirTsao. me<br />

msurso, rom ostats gavlili hqondes mTeli<br />

sivrce kacTa mecnierebisa, imitom rom mowafeebs<br />

aRar dasWirdes TviTon hqmnan egeveo~. xolo esec<br />

sakmao ar aris, erazmis azriT, ostatisaTvis: igi<br />

unda iyos maRalis zneobis kaci, unda icodes,<br />

rogor moeqces baSvsa, unda SemZlebeli iyos<br />

moipovos siyvaruli da pativiscema ymawvilisao<br />

`pirveli Tavmdebi baSvis aRzrdis marjved<br />

msvlelobisa _ siyvarulia mowafisa ostatis<br />

mimarTo~ _ ambobs erazmi.<br />

erazmi Zalian eurCeba, Zalian hkicxavs, Tu<br />

gasakveTi xangrZlivia saswavlebelSi. xangrZlivad<br />

svla gasakveTebisa hRalavso Segirdis gulisyurs,<br />

qancs ulevs ymawvilsa da sulierad Tu<br />

xorcielad sCagravso. amitom rCevas iZleva, rom<br />

rac SeiZleba mal-male unda icvlebodes xolme<br />

saSromeli baSvisao: swavla, Sesveneba, seirnoba da<br />

220


garToba erTmaneTSi rig-rigad CarTuli unda<br />

iqmnaso.<br />

vejiosebr, erazmi samjobinarad hxedavs<br />

imisTana skolas, saca mowafeni bevrni ar arian.<br />

cota Segirdebiani skola sjobia, rogorc Sin<br />

aRzrdasa, ise bevr Segirdebian skolasao. Sin rom<br />

izrdeba ymawvili, Tvalwin aravina hyavso, rom<br />

upiratesobisa da jobnobisaTvis Seejibros vismes<br />

da Sejibreba ki am SemTxvevaSi didi Ronea baSvis<br />

warmatebisaTvisao. bevr Segirdebian skolaSi xom<br />

ostati uRonoa TviTveul baSvis bunebas calke<br />

adevnos Tvalyurio.<br />

221


222<br />

tfilisi, 9 ivlisi<br />

amaod ar Caiara sapedagogio mecnierebisaTvis<br />

vittorinos, verJerios, vejios da bolos erazmis<br />

Rvawlma da mecadineobam. amaTma sabuTianma da<br />

marTalma moZRvrebam TandaTan fexi gaidga da<br />

momxreni moipova jer kidev `ganaxlebis~ epoqaSive<br />

sxva qveynebSiac. maSindels safrangeTSi gza<br />

gaikvala axalma sapedagogio Teoriam gamoCenilis<br />

da saxelganTqmulis fransua rables meoxebiTa.<br />

fransua rable iyo frangi. igi daibada 1483 wels<br />

da gardaicvala 1558 welsa. Tumca pirvel xanSi<br />

rable ber-monazoni iyo, magram mere Seiqmna<br />

saxelovan romanistad da ufro saxelovan<br />

satirikosad. aman sruliad SeiTvisa axali<br />

sapedagogio moZRvreba erazmisa da mis winamyofTa,<br />

xolo ise ki, rogorc didbunebovans kacs<br />

Sehferis. rac kargi iyo axalis pedagogiis<br />

mesveurTa namoqmedarsa, Tu nawerebSi, yovelive<br />

igi miiRo da am miRebulzed fexmokidebulma<br />

ufro win waswiva sapedagogio moZRvreba da<br />

gaumata. amis gamo meti ar iqneba vsTqvaT, rom man<br />

Sehqmna sakuTari Teoria aRzrdisa da amaSi, didi<br />

gamWriaxoba, didi codna da didi Wkva-goneba<br />

gamoiCina.<br />

rables ar dauweria gansakuTrebuli<br />

sapedagogio Txzuleba, arc TviTon hqonia skola.<br />

erazmisebr rablesac Tavis Tavzed hqonda<br />

gamocdili mTeli simZime sqolastiuris<br />

swavlebisa, romelic ufro wvaleba da wamebi iyo<br />

baSvisa, vidre wrTvna da zrda, da romelsac<br />

azrada hqonda, marto wyalsaviT daswavleba<br />

wignisa da ara gageba sagnisa da qveynierobisa,<br />

amitomac, roca dro moeca, mTelis Tavis mwvavis<br />

eniT sasacilod aigdo sqolastiuri wesi<br />

swavlebisa da daswera mwvavi satira-romani,


omelsac `gargantua~ hqvian. am satiraSi erTis<br />

mxriT sasacilod agdebulia Zveli sqolastiuri<br />

wesi swavlebisa da meores mxriT gamoxatulia<br />

ideali axalis humaniuris swavla-wurTvnisa.<br />

erTic da meorec naCvenebia oris ymawvilis<br />

gamosaxviTa. am or ymawvilSi erTi Zvelis wesiT<br />

izrdeba da meore axalis wesiTa.<br />

axali wesi, rables mier moZRvrebuli, imaSi<br />

mdgomareobs, rom baSvi rac SeiZleba nakleb iyos<br />

momwyvdeuli oTx kedels Sua, radganac daxSuli<br />

da dabuRebuli haeri oTaxisa da umoZraobod<br />

yafna sCagravs ymawvilsa. ymawvili dReSi ufro<br />

bevri wili gareT unda iyos, haerzed. arc erTma<br />

saaTma dRisam uqmad ar unda Cauaros baSvsa:<br />

ostatma sacodneli da sawurTvneli yovelTvis<br />

unda moupovos baSvsa da erTs wuTsac usaqmurad<br />

ar unda amyofos. wignis kiTxvisaTvis da klasSi<br />

saswavleblad sakamoa sadilis win sami saaTi da<br />

sadilis ukanac sami. sxva dro ki SigadaSig da<br />

rig-rigad unda moxmardes imas, rom Segirds<br />

gaexsnas niWi dakvirvebisa, gamorkvevisa da<br />

amitomac saWiroa baSvma Tavis sakuTaris<br />

danaxviTa, sakuTaris moazrebiTa da gansjiTa<br />

icodinos buneba da cxovreba. seirnobs baSvi, Tu<br />

hTamaSobs, Tu tanis da agebulobis warsamateblad<br />

varjiSobs, sWams Tu svams, ostatma baSvis Tvali<br />

da goneba unda miaxedos yvelaferzed, rac ki<br />

sacodnelad da sawurTvnelad gamosadegia.<br />

rables sistemaSi tanis da agebulebis<br />

varjiSobas didi adgili uWiravs: burTaoba,<br />

kenWaoba, cxenzed jdoma, curva, Widaoba, _<br />

yovelive es saWirod danaxulia rablesagan.<br />

rables azriT, mozardma Tavis TvaliT unda<br />

gaicnos cxovreba da misi avkargianoba Tavis<br />

yuriT gaigonos. amitomac ostati unda atarebdes<br />

ymawvilsa fabrikebSi, samsjavroSi, saxelosnoebSi<br />

223


da eklesiebSi qadagebis sasmenladao da, rac<br />

saWiroa da SesamCnevi, SeamCnevinos da gaagebinoso.<br />

ase gaCnda da ase gaivso axali mimarTuleba<br />

pedagogiisa `ganaxlebis~ epoqaSi, romelic<br />

saSualo saukunoebs ekuTvnis. ra Tqma und<br />

exlandels skolas bevrSi CamorCeba skola<br />

`ganaxlebis~ droebisa. erTi didi upiratesoba<br />

exlandelis skolisa is aris, rom igi marto<br />

didkacTaTvis aRar aris da sayovelTaoa, rogorc<br />

didisa, ise patarisaTvis, rogorc mdidrisa, isec<br />

RaribisaTvis. arc imasa aqvs eWvi, rom exlandels<br />

skolaSi TviTon xerxi swavlebisa bevrad ukeTesia<br />

uwindelzed, magram esec ki unda iTqvas, rom<br />

exlandeli skola bevrSi ukan CamorComilia<br />

uwindelzed. dRes yoveliferi Sewiruli aqvs<br />

marto gonebis gaxsnas da daviwyebulia, rom<br />

adamians, Wkva-gonebis garda, gulica aqvs,<br />

romelsac kaikacobisaTvis iseTive wurTvna da<br />

gaxsna unda, rogorc codnisaTvis Wkva-gonebasa;<br />

daviwyebulia, rom kacs tani da agebulebaca aqvs,<br />

romelic wurTvniTa da varjiSobiT unda<br />

gaRonierdes, gajaniandes, gamagrdes, radganac<br />

janmrTeloba udidesi madlia, romelsac ki<br />

RmerTi mianiWebs xolme TvisTa rCeulTa. am mxriT<br />

exlandeli skola bevrSi Camouvardeba<br />

`ganaxlebis~ droebis skolebs, romelTac sagnada<br />

hqondaT Tanaswori warmateba adamianis sulisa da<br />

xorcisa. exlandeli skola, marTalia, bevrs<br />

codnas awvdis moswavlesa, magram calmxriv<br />

moqmedobs, xasiaTis wurTvnas TiTqmis Tavs anebebs<br />

da tanagebulebas adamianisas aramc Tu hSvelis,<br />

aramed hRalavs.<br />

igi avtori, romelmac yovelive zemoxsenebuli<br />

gvauwya, ambobs: `yvelam icis exlandelis skolis<br />

naklulevaneba da sakulaod ara erTi da ori<br />

cvlileba da Sevseba moelis exlandels skolasa.~<br />

224


vinatriT, rom SemcvlelTa da SemavsebelTa<br />

xandisxan yuri aTxovon istorias, zogjer ukanac<br />

miixedon da zogierTi ram SeiTvison im<br />

didbunebovan humanisteb-pedagogTagan, romelTac<br />

umoZRvres kacobriobas bevri ram mozardis Taobis<br />

sakeTildReod da sabednierod.<br />

225


226<br />

gamo<br />

tfilsi, 11 maisi<br />

mas aqeT, rac germaniis taxtze avida<br />

imperatori fridrixi, romelic SeebrZola<br />

bismarkis dauridebelsa da Tavgasuls politikas,<br />

evropas mSvidobianobis niavma dahbera da cotad<br />

Tu bevrad moasvena yvela, vinc omianobis<br />

molodinma dahqanca. marTlac, fridrixis winad<br />

sapolitiko saqme iseTis Cqaris nabijiT midioda<br />

win, rom yvelani dRe-dReze movelodiT<br />

saxelmwifoTa Setakebas, magram avida Tu ara<br />

germaniis taxtze mosarCle mSvidobianobisa da<br />

konstituciisa, imwamsve yvelas cotaodeni imedi<br />

mainc mieca, rom sanam fridrixi iqneba germaniis<br />

sve-bedis ganmgebelad, Tof-iaraRSi Camsxdari<br />

germania mSvidobianobas ar daarRvevso. marTlacda<br />

droebiT mainc Seswyda laparaki saerTo Setakebis<br />

Sesaxeb, magram rogorc exla sCans, eseTi imedi<br />

mSvidobianobis msurvelTa da mosarCleTa<br />

dRegrZeli ar aris, imitom rom is istoriuli<br />

naskvi, romelic unda gaexsna an gaepo bismarks,<br />

didis xnis gamonaskvuli aris da yvelani imas<br />

moelian, rom adre Tu gvian germaniis meTauroba<br />

wilad hxvdeba mxedrobis mosarCle memkvidres


fridrixisas da germaniis ganmgebloba xelSi<br />

Cauvardeba Tav. bismarkso.<br />

am oriode Tvis ganmavlobaSi mTeli evropa<br />

Tvalyurs adevnebs fridrixis avadmyofobas,<br />

radganac icis, rom imis avadmyofobazea<br />

damokidebuli evropis dRevandeli mSvidobianoba.<br />

yvelasa swams, rom Tu ar fridrixi,<br />

mSvidobianobaze laparaki uqmi iqneboda... am xnis<br />

ganmavlobaSi cotaTi ar iyos, Semcirda pirveli<br />

STabeWdileba samSvidobo imedisa da evropis<br />

mwerlobam isev xmamaRla daiwyo laparaki saomrad<br />

mzadebis Taobaze. ucxoeli gazeTebi amboben, rom<br />

esa da es saxelmwifo amzadebs Tof-iaraRs da<br />

jarebsa, raTa Tavisi politikuri wadili<br />

Seisruloso da pirdapir Sexvdes yovelnairs<br />

gansacdelsao. inglisSi didi laparaki aqvsT<br />

jarebis Sevsebisa da SeTofiaraRebis Sesaxeb;<br />

gaiZaxian, rom inglisis samxedro ZalRone imdenad<br />

uZluri da moumzadebelia, rom TviT londonis<br />

dacvac gasWirdeba, Tu vinicobaa saqme omianobamde<br />

mividao. amitomac Sesaferi kanonproeqtia<br />

Setanili inglisis parlamentSi. germania xom<br />

mudam mzad aris saomrad, imisi samxedro ZalRone<br />

am Teqvsmetiode weliwadSi TandaTan warmatebaSi<br />

Sedis, da ra Tqma unda, rom yovels SemTxvevas<br />

pirnaTlad miegebeba. avstriasac ar Seuwyvetia<br />

saomrad mzadeba da jarebi gadahyavs-gadmohyavs.<br />

exla vnaxoT, ras sCadian patar-patara<br />

saxelmwifoebi. serbias ganzraxva aqvs jarebis<br />

mobilizacia moaxdinos. rogorc amboben, serbiasa,<br />

ruminiasa da bolgarias Soris morigeba arsebobs<br />

im SemTxvevisaTvis, Tu vinicobaa omi atyda.<br />

agreTve isic viciT, rom balkanis slavianTa<br />

saxelmwifoebSi miSaobs ucxo gavlena. erTis<br />

sityviT, yvelgan didi mzadebaa. rasakvirvelia, am<br />

garemoebaTa Semxedvares ruseTs ar SeuZlian<br />

227


uyuradRebod dastovos Tavisi Zal-Rone, miT<br />

ufro, rom ucxoeli mwerloba ambobs, viTom<br />

ruseTs ganzraxva aqvs visme Seemklavos, Tumca<br />

ruseTma ukve daamtkica, rom omianoba imisaTvis<br />

saWiro ar aris da mSvidobianoba usaWiroesi<br />

saxsaria sakuTaris Zlierebis Sesamateblad da<br />

warsamateblad. marTlac, ruseTs rom omi<br />

undodes, didi xania SeeZlo brZolis velze<br />

gamosuliyo. sababi omianobisa xom didi xania<br />

arsebobs, Tundac igive bolgaria aiReT, romlis<br />

mdgomareobas yovelTvis SeuZlian saxelmwifoebi<br />

SeabrZolos.<br />

yovelive zemoT moxsenebuli imis sabuTia, rom<br />

dRevandeli mSvidobianoba mxolod droebiTia, rom<br />

sapolitiko saqme uwindeburad iwarmoebs, raki<br />

germaniis mdgomareoba Seicvleba.<br />

228


sakiTxze<br />

tfilisi, 12 maisi<br />

arc erTs ers ar gamouvlia imdeni satanjveli<br />

da wameba, ramdenic ebraelTa ers Tavs<br />

gadahxdenia. am odesme didebuls da<br />

saxelganTqmuls ers bedma xelidgan gamosxlita<br />

samSoblo da TviTmyofeloba da ganabnia igi<br />

mTelis dedamiwis zurgze, CaaTesla ucxo<br />

qveynebSi, sadac ebraelebs moeloda yovelgvari<br />

tanjva da wvaleba. aziasa da evropaSi, afrikasa<br />

da amerikaSi, yvelgan erTi da igive bedi sdevnida<br />

ubedurs ersa, romelic ibrZoda da ibrZvis<br />

yovelnairis saSualebiT, raTa Tavi daicvas da ar<br />

gaxdes msxverpli Zulebisa da wamebisa. amdeni<br />

xania es eri mogzaurobs mTels dedamiwis zurgze<br />

da am xnis gnmavlobaSi ara yofila iseTi<br />

satanjveli, romelic ebraelebs ar gamoecados.<br />

aba romeli sabuTi ar uxmariaT da xelze ar<br />

dauxveviaT ebraelTa sadevnelad da sawvaleblad?<br />

ar moipoveba iseTi istoriuli usamarTloeba,<br />

romelsac ebraelebi ar daeCagros. sdevnidnen<br />

ebraelebs _ viTarca ers, sdevnidnen _ viTarca<br />

Taviseburisa da gansakuTrebulis rjulis<br />

maRiarebelT, sdevnidnen _ viTarca usamarTlo<br />

ekonomiuris weswyobilebis warmomadgenelT da<br />

229


sxva erTa ekonomiur mCagvrelebs. mdevnelebi xan<br />

erTs sabuTs aZlevdnen upiratesobas, xan meores<br />

da arasodes ar damcxrala siZulili<br />

ebraelTadmi.<br />

exlac ki, rodesac egodens hRaRadeben<br />

kacTmoyvareobaze, imave sabuTebis ZaliT sdevnian<br />

imaT iqac ki, sadac TiTqos adgili ar unda<br />

hqondes siZulilsa da daundoblobas. es ramdeni<br />

xania evropaSi arsebobs egreTwodebuli<br />

antisemitiuri, ese igi ebraelTa mowinaaRmdege<br />

moZraoba, romelic scdilobs rac SeiZleba metad<br />

Seaviwrovos da dasCagros ebraelni. nametnavad<br />

avstriasa da germaniaSia Zlieri igi moZraoba,<br />

iseT wreSiac ki, romlisaganac naklebad<br />

mosalodneli da safiqrebeli iyo. Cven vambobT<br />

avstriisa da germaniis mwerlobisa da<br />

ganaTlebulis sazogadoebis erTs nawilze. zogi<br />

gazeTi mudmiv ebraelTa winaaRmdeg ibrZvis;<br />

studentebic ki, romlebisaganac safiqrebelic ar<br />

unda iyos romlisame erisadmi siZulili,<br />

saqveynod RaRadeben da moqmedeben ebraelTa<br />

winaaRmdeg. amas winaT venaSi akurTxes Zegli<br />

glazerisa, iusticiis ministrad namyofisa.<br />

glazeri gvartomobiT ebraeli yofila da<br />

amitomac, roca universitetis reqtorma fokelma<br />

daiwyo laparaki gansvenebulis cxovrebasa da<br />

moRvaweobaze, studentebma Sehqmnes iseTi<br />

xmauroba, rom universitetis mTavroba iZulebuli<br />

gaxda SeeCerebina dResaswauli. studentebi<br />

gamovidnen universitetis darbazidgan da, rogorc<br />

aRmoCnda, ufros-erTi antisemituris<br />

mimarTulebisa yofila. ase gasinjeT, antisemituri<br />

grZnoba ar dacxra arc mecnierebis taZarSi<br />

gansvenebulis saxelis winaSe. garda amisa, amas<br />

winaT, roca asamarTlebdnen Senerers, am<br />

ukanasknelis momxreebma saukunod aRiares,<br />

230


Senerers rom ebrZanebina CvenTvis, ebraelebs Tavs<br />

daeciT da amoswyviteTo, Cven xmaamouRebliv<br />

SevasrulebdiT imis brZanebasao.<br />

antisemitiurs moZraobas Zalian daufiqrebia<br />

germaniis mmarTvelobaca, amasa hmowmoben zogierTi<br />

gazeTebi, romelnic laparakoben ebraelTa yofamdgomareobaze.<br />

es gazeTebi amboben, rom sxva<br />

qveynebSiac TandaTan Zlierdeba antisemitiuri<br />

moZraobao. amis mizezi erovnuli siZulili da<br />

religiuri fanatizmi ki ar aris, aramed<br />

ekonomiuri Zliereba ebraelTa kapitalistebisa,<br />

romlebis xelSi grovdeba auarebeli simdidre<br />

safrangeTisa, germaniisa da sxva saxelmwifoebisao.<br />

am garemoebas ara marto ekonomiuri mniSvneloba<br />

aqvs, aramed politikuricao, da Tu ebraelTa<br />

ekonomiurs gaZlierebas Tavis drozed ar<br />

SevebrZoleniT, kapitali Seiqmneba yvela<br />

saxelmwifoebze ufro Zlieri da saSiSio.<br />

kapitalis xelSi moiqceva bedi da ubedoba erTa<br />

da mefeTao. yvelani imasa sCivian, rom<br />

antisemitiuri mimarTuleba TandaTan ufro da<br />

ufro Zlierdeba, nametnavad ganaTlebuls<br />

sazogadoebaSio.<br />

rasakvirvelia, es garemoeba metad<br />

safiqrebelia, radganac ganaTlebuls sazogadoebas<br />

didi gavlena aqvs evropis yofa-cxovrebaze. am<br />

nawils sazogadoebisas SeuZlian Tavisi kvali<br />

daaCnios ebraelTa bedsa da ubedobas.<br />

231


232<br />

<br />

presaSi<br />

tfilisi, 13 maisi<br />

rogorc guSinwina vsTqviT, pirveli<br />

STabeWdileba, romelic moaxdina fridrixis<br />

gamefebam, TandaTan mcirdeba. germanieli gazeTebi<br />

winandeburad Tamamad da medidurad laparakoben<br />

ruseTis Sesaxeb. amis mizezi, sxvaTaSoris, is<br />

aris, rom, rogorc gazeTebi gvacnobeben, germaniam<br />

xel-fexi ver Seukra ruseTis vaWrobasa da<br />

mrewvelobasa. amaswinaT, erTma germanielma<br />

oficiozurma gazeTma saqveynod aRiara, rom<br />

germaniisaTvis Zalian sasurvelia, ruseTis<br />

ekonomiuri yofa-mdgomareoba daiCagroso. meore<br />

oficiozuri gazeTi ambobs: am oris dRis<br />

ganmavlobaSi ruseTidgan movida 348 vagoni<br />

xorbali. es ambavi da agreTve is garemoebac, rom<br />

ruseTis fulis fasma aiwia, gvimtkicebs, rom<br />

sxvadasxva RonisZieba, romelic germaniam ixmara<br />

Tavisis meurneobis dasacvelad, uqmi yofila. Cven<br />

imedi gvaqvs, ambobs gazeTi, rom germaniis<br />

mTavroba SeebrZoleba am garemoebas da gzas<br />

Seukravs ruseTis xorbalsa, romelic egre uxvad<br />

SemoaqvT germaniaSio.


ogorc hxedavs mkiTxveli, germanias eSinian,<br />

rom ruseTi ekonomiurad ar gaZlierdes; ruseTis<br />

gaZliereba sakuTar ubedurebad miaCniaT. ase<br />

hfiqroben oficiozuri gazeTebi, romlebic<br />

mmarTeblobis mimarTulebisani arian. erTis<br />

sityviT, imave ambis mowame varT, romelic am<br />

samiode TTvis winad sayovelTao salaparako iyo<br />

mwerlobasa da diplomatiaSi.<br />

am Zvelis ambis ganmeorebas, rasakvirvelia,<br />

Zalian unda Caefiqrebina ruseTis mwerloba;<br />

marTladac zogi rusuli gazeTi amxedrebula<br />

germaniel gazeTebis winaaRmdeg. `germanieli<br />

gazeTebi muqaras gviTvliano, ambobs erTi rusuli<br />

gazeTi: da droa Cvenc Sesaferi pasuxi gavsceTo.<br />

gana Cven SegviZlian, xmaamouRebliv SevscqerodeT<br />

am ambavs? ara, es yovlad SeuZlebelia, radganac<br />

xmis amouRebloba am SemTxvevaSi ar SehSvenis<br />

politikurad TviTcnobiersa da damoukidebels<br />

saxelmwifosao~.<br />

`germania erTs romelsame RonisZiebas ki ara<br />

hxmarobs Cvens winaaRmdega, aramed sistematiurad<br />

sdevnis Cvens vaWrobasa da mrewvelobasao.<br />

ruseTmac igive RonisZieba unda ixmaros germaniis<br />

winaaRmdeg, ese igi, unda Seaviwrovos germaniis<br />

vaWrobisa da mrewvelobis gavrceleba ruseTSi;<br />

amis Semdeg SesaZloa SevamciroT germaniel<br />

qveSevrdomTa uflebani Cvens samflobeloSio~.<br />

samarTlianad hkiTxuloben ruseTis gazeTebi:<br />

`ris imedsa da nugeSs gvaZlevs Cveni mSvidobiani<br />

politikao? yoveli Cveni cda mSvidobianobisa da<br />

megobrobis dasacvelad sruliad uqmi gamodga.<br />

rogorc sCans, amgvari saqcieli damamcirebelia<br />

Cvenis Rirsebisa da sruliad xels ar gviwyobso~.<br />

nametnavad awuxebs rusuls gazeTebs is<br />

garemoeba, rom ruseTis winaaRmdeg RaRadeben<br />

mSvidobianobis mosarCle imperatoris mefobis<br />

233


dros. marTlac, avida Tu ara taxtze fridrixi,<br />

ruseTis mwerlobas imedi mieca, rom ruseTisa da<br />

germaniis ganwyobileba usaTuod gankargdebao.<br />

sakvirveli saqmea, ambobs erTi rusuli gazeTi, _<br />

rom mSvidobianobis mosarCle imperatoris mefobis<br />

dros oficiozuri gazeTebi, romelnic sruliad<br />

damokidebulni arian mmarTvelobaze, egeTis<br />

medgrobiT ibrZvian ruseTis winaaRmdeg. TiTqo<br />

gangeb, roca depeSa gvacnobebs, rom fridrixi<br />

TandaTan ukeT ariso, mogvdis muqaris depeSa;<br />

oficiozuri gazeTebi aras cxrebian da bismarkis<br />

politikurs sistemasa hqadagebeno.<br />

dasasrul, gazeTebi imas amboben, rom germaniis<br />

meTaurebisagan Cven ar unda movelodeT Cvenis<br />

interesebis dacvasao. isini mxolod germaniis<br />

interesebisa da saWiroebis mixedviT moqmedeben da<br />

es sruliad Sesawynarebelia. xolo Cvens<br />

interessa da saWiroebas Cvenve unda<br />

gamovesarClneT, gavixsenoT bismarkis sityva<br />

berlinis kongresze warmoTqmuli: `me ar<br />

SemiZlian rusze ufro rusoba gavwiovo~, am<br />

sitvebis azri xom is aris, rom bismarkisaTvis<br />

germaniis saWiroebisa da keTildReobis garda<br />

araviTari mosazreba ar arsebobso.<br />

234


wlisTavi<br />

tfilisi, 14 maisi<br />

26-s aprils kavTisxevis sasoflo skolam<br />

gadaixada Tavisis arsebobis aTis wlis<br />

dResaswauli; skolam moigona aTis wlis<br />

moRvaweoba. sazogadoebamac Tvali gadaavlo<br />

skolis viTarebasa da istorias da im dRes<br />

sruliad unda darwmunebuliyo, rom skola imis<br />

cxovrebaSi lamparia ganaTlebisa; rom skolam<br />

SesZina sofels mciere drois ganmavlobaSi<br />

didZali mxne da mcodne wevri, romelTac<br />

SeuZlianT pirnaTlad gauZRvnen Wirsa da lxinsa.<br />

aTi weliwadi maincdamainc didi araferia<br />

sazogadoebis cxovrebaSi, magram daxedeT ra<br />

moumoqmednia skolas am mcire drois ganmavlobaSi,<br />

ra SeuZenia soflisaTvis. dRiTidRe rom Tvali<br />

adevno kacma romelsame saqmes, dids warmatebas<br />

veras SeniSnavs, radganac TiTo dRe metad mcire<br />

wvlils umatebs saqmes da TviT wvlili ki dids<br />

Sromasa da mecadineobas moiTxovs xolme. magram<br />

rodesac dids gzas gaivliT da gaixsenebT TviT<br />

gzasa da yovelsave, rac SegmTxveviaT da Tavs<br />

gadagxediaT, maSin ki darwmundebiT, rom Znelad<br />

savleli da Zneli gza SegimoklebiaT da<br />

235


SegiZlianT daafasoT, aswon-daswonoT da<br />

simarTlis TvaliT SexedoT Tqvens warsuls.<br />

dRiTidRe kacs ar SeuZlian didi warmateba<br />

SeniSnos Taviss Tavs an romelsame saqmes, magram<br />

rodesac TviT kaci an saqme momwifdeba, maSin ki<br />

ufro utyuarad SesaZloa davafasoT erTisa da<br />

meoris avi da kargi; SegiZlianT Sesaferad da<br />

samarTlianad aswon-daswonoT sakuTari an sxvisi<br />

viTareba maSin, rodesac ramdensame weliwads<br />

erTbaSad Tvals gardaavlebT. dro ukeTesi da<br />

ufro samarTliani msajulia kacTa moqmedebisa da<br />

moRvaweobisa. aba, moigoneT, magaliTad, romelime<br />

sazogado saqme, romelic didis wvalebiT da<br />

vaebiT atarebs am wuTisofels. Tu dRe-dRe<br />

mizdieT kvalSi am saqmes, zogjer<br />

sasowarkveTileba da uimedoba SegipyrobT;<br />

amisaTvis aravin gasakicxi da saginebeli ar aris,<br />

magram roca im saqmes istoriulad gadaavlebT<br />

Tvalsa, maSin ki ufro advilad warmoidgenT<br />

yovels dabrkolebas, romelic TviT saqmes<br />

SemTxvevia, ufro rigianad da utyuarad daafasebT<br />

TviT saqmis mniSvnelobas, ufro utyuarad<br />

gahzomavT gavlils gzasa. diaR, dro saukeTeso da<br />

ufro utyuari msajulia yovelisave saqmisa,<br />

garemoebisa.<br />

aviRoT, magaliTad, soflis skola. ra aris<br />

skola, vina da ra aris ostati? soflis skola<br />

xom sruliad myudro da mSvidi dawesebulebaa,<br />

umetes nawilad xelmokle, romlis ufroserTi<br />

mowame siRaribesa da umecrebaSi Sobilia; ostati<br />

xom sruliad ucnobi da mudmiv SromaSi garTuli<br />

da Tan nivTierad xelmokle muSakia, romelsac<br />

kisrad adevs mZime da rTuli movaleoba. Tu yvela<br />

im dabrkolebas gaixseniebT, romelic gzazed<br />

eRobeba yovels axals saqmes, dawesebulebas,<br />

azrsa, Tqven imasac advilad warmoidgenT, rom<br />

236


sasoflo skolis da ostatis savleli gza iaTi<br />

da vardiT mofenili ar aris. amisda miuxedavad<br />

keTili saqme, azri brZolidgan gamarjvebuli<br />

gamodis, gza uadvildeba da yvelani, vinc<br />

gulgrilad da cudis, an iWvneulis TvaliT<br />

Sehyurebdnen winaT, gzas uTmoben da TviTonve<br />

xels uwyoben. amgvarivea kavTisxevis skolis<br />

viTareba da istoria. winaT maswavlebeli TiTqmis<br />

erTaderTi mosarCle iyo swavla-ganaTlebisa,<br />

erTaderTi kaci iyo, romelsac sxvebze ufro<br />

naTlada hqonda warmodgenili swavlis sargebloba<br />

da mniSvneloba; TviT maswavlebeli eubneba<br />

sazogadoebas, rom me Tavdapirvelad marto<br />

viyavio, arc megobari da arc TanamgrZnobi ara<br />

myavdao, magram dRes ki darwmunebuli var<br />

vuyvarvar Cems Segirdebs da aris iseTi<br />

sazogadoeba, romelic mudam mzad aris xeli<br />

momimarTos da wamaxalisoso. diaR, sruliad<br />

marTalsa brZanebs b-ni maswavlebeli. Tu<br />

Tavdapirveladve erTi samiode kaci TanaugrZnobda<br />

skolas, samagierod exla ki samasze meti Segirdi<br />

mSoblebiTa da naTesavebiTurT swavla-ganaTlebis<br />

TanamgrZnobelia da xelis Semwyobeli. dReis iqiT<br />

soflis sazogadoebas kidev ufro gaumtkicda is<br />

azri, rom skola adamianTa cxovrebis gzis<br />

manaTobelia. kavTisxevis Segirdebs gza gaukvalavT<br />

zogs sxva saswavleblebisaken, zogi xelosnobas<br />

mohkidebia, zogi samsaxurSi Sesula, zogi mamapapis<br />

saqmes dasdgomia, erTis sityviT, visac<br />

skolaSi uswavlia, cxovrebis sarbielze adgili<br />

daumkvidrebia da ase Tu ise eweva Taviss uRels.<br />

exla warmoidgineT, rom mTels sazogadoebas<br />

Seemata samasis umecris wevris magier amdenive<br />

cotaTi mainc naswavli wevri, romlebic<br />

cxovrebaSi Seitanen Tav-TavianTs wvlils<br />

sinaTlisas. gaixsenieT, rom skolis Segirdebs<br />

237


mciredi mainc gageba aqvsT samSoblo qveynis<br />

viTarebisa da awmyosi, rom isini stkbebian ara<br />

romlisame pirutyvulis siamovnebiTa da<br />

grZnobiTa, aramed mwerlobis nawarmoebiTa da<br />

TanaugrZnoben yovels keTil saqmes, da Tqven<br />

naTlad warmoidgenT, Tu ris SemZlea myudro<br />

sasoflo skola da imisi ostati, romelsac<br />

soflis maswavlebloba arc simdidres uqadis da<br />

arc didkacobas. ai, es aris imis mizezi, rom<br />

mTeli kavTisxevis sazogadoeba egeTis keTilis<br />

gZnobiT moepyra sakuTars skolas da<br />

idResaswaula imisi daarsebis dRe; es aris imis<br />

mizezi, rom sazogadoebam moisurva, imave<br />

saswavleblis Segirdis TavosnobiT, sasoflo<br />

biblioTekis gamarTva da am sagnisaTvis ar<br />

daiSura Sesawiravi, da ai rarigad matulobs da<br />

izrdeba keTili azri da saqme, rarigad matulobs<br />

ricxvi keTilis saqmis mosarCleTa da momxreTa.<br />

kavTisxevis skola xom igeTive skolaa,<br />

rogoric sxva soflebSiac moipoveba; beds<br />

imisTvis araviTari upiratesoba ar miuniWebia da<br />

amitomac am skolis magaliTi, imedia, gulSi<br />

CaeWdeva sxva skolebis moRvaweTac, romlebsac<br />

sabuTi eZlevaT Caukvirdnen TavianTs warsuls da<br />

aswon-daswonon igi.<br />

238


maiss)<br />

mas aqeT, rac banki daarsebula es mecamete<br />

weliwadia. es mecametedjer bankis gamgeoba sdgas<br />

Tqvens winaSe gansakiTxavad. xolo gankiTxva arc<br />

erTxel am camets weliwadSi aseTis<br />

guliswyromiT da risxviT ar mogvsevia rogoc<br />

dRes, da, swored mogaxsenoT, arc amisTana marjve<br />

xelCasaWidebeli mizezi hqonia dRemde. ras<br />

brZanebT? daxe, gamgeobam bankisam ra Caidina?<br />

viZaxiT dRes marjvniv da marcxniv, Sina da gared;<br />

Cven, bankis patronebma, Cvens mojamagireebs<br />

gadauwyviteT, rom ama da am saqmezed sami aTasi<br />

Tumani daxarjeTo, imaT ki auRiaT da jer pirvel<br />

ianvramde aTi aTaszed meti Tumani dauxarjavT da<br />

Tanac gveubnebian, oTxi aTasamde kidev moundebao.<br />

vis ar aeSleba Tavzed Tma am saSinelebis<br />

gamgonsa!<br />

`saqme marTla dRes asea: swored sami aTasi<br />

Tumani gadagviwyviteT da Cven ki aTi aTasi<br />

davxarjeT da amasTanave mogaxsenebT, oTxi<br />

aTasamde kidev moundebao. aq risxvas da wyromas<br />

didi sabuTi aqvs marto am sityvebzed rom<br />

davdgeT da aRarasfers sxvas yuri ar vaTxovoT,<br />

imitom rom, TviTneboba ara saqmeSi ar varga da<br />

nametnavad bankisaSi, xolo erTi es vikiTxoT:<br />

239


marTlis samarTlis qmna iqmneba, rom sxvas<br />

aRarasfers yuri ar vaTxovoT, ese igi, ar<br />

gamoviZioT, rada hqmna gamgeobam esa, ra<br />

aucilebelma saWiroebam aqmnevina es amodena fuli<br />

aiRo da gadayara usargeblod, Tu es fuli<br />

dakarguli ar aris da mogeba da sargebloba<br />

mogvitana ram.<br />

kacis mkvlelsac ki hkiTxven xolme, rad<br />

mohkali kacio. Tu Sesawynarebels mizezs hnaxven,<br />

Seiwynareben cotad Tu bevrad mizezis mixedviT<br />

da bevri magaliTic yofila, aris da iqneba, rom<br />

sulac Seundoben da apatieben. ai amgvars<br />

ganikiTxvas viTxovT Tqvengan da amgvaris<br />

samarTliT moWrili xelic ki ara stkiva<br />

adamiansa. me imas ki ar mogaxsenebT, usaTuod<br />

gagvamarTleT-meTqi. me marto gTxovT,<br />

gasamarTlebeli varT Tu gasamtyuvnebeli,<br />

marTali samarTali mogveciT.<br />

`Cven amisi imedi gvaqvs, rom es imedi ara<br />

gvqondes, arc ki vemsaxurebodiT Tqvens saqmes da<br />

TviTon saqmec ki Txilis naWuWad ar eRireboda.<br />

kidev mogaxsenebT, Cven gvaqvs amisi sasoeba,<br />

imitom rom am Tormets weliwadSi arc erTi<br />

usamarTloba xSirad Cvenzed xmalamoRebiT<br />

moseuli, Tqvengan aqedam daumarcxebeli ar<br />

wasula.~ ai amiT nugeScemulni SevudgebiT saqmis<br />

gamoZiebas. Cveni mopirispireni, romelTac,<br />

ueWvelia, marto bankis sikeTis wyurvili<br />

alaparakebs, mogaxseneben, rom Cven aRarasfers<br />

gamoZiebaSi SevdivarT. Cven marto es viciT da<br />

marto es kmara vicodeT, rom sami aTasis Tumnis<br />

neba mogeciT da Tqven ki oTxi da xuTi imodena<br />

dahxarjeT Cvenda daukiTxavad. aq principia,<br />

dedaazria saqmisa darRveulio.<br />

`marTalia, Cven amas ara vmalavT. Cveni<br />

danaSauli es aris. exla vikiTxoT: ra principi<br />

240


davarRvieT? is, rom patronis daukiTxavad misma<br />

rwmunebulma kacma arasferi ar unda hxarjos.<br />

kargi da patiosani. Cvenc didi pativismcemelni<br />

varT yovelgvar principisa. magram gana ar aris<br />

imisTana garemoeba, rom am or cecxlSua daayenos<br />

kaci: an principi daixsen da saqme gaswire, an<br />

saqme daixsen da gaswire principio. am SemTxvevaSi<br />

ra gvijobs: saqmis gadarCena, Tu principisa?<br />

Tqveni `ho~ Tu `ara~ am sakiTxzed `ho~ da `ara~<br />

iqneba imisi Tu, _ principia saqmisaTvis gaCenili<br />

qveyanazed, Tu saqme principisaTvis.<br />

`me nebasa gTxovT erTi magaliTi moviyvano.<br />

vsTqvaT, RmerTma ki dagvifaros da, cecxli<br />

waekida banks. bankSi erTi imisTana kasa dgas,<br />

romelSiac inaxeba mTeli avladideba bankisa da<br />

romelsac samoci kaci adgilidam Zlivs dasZravs.<br />

vsTqvaT, gamovdivar da vuZaxi xalxs: gviSveleT,<br />

kasa gadagvirCineT! aravina gvSvelis, radganac<br />

cecxli garSemortymulia da kassis gadarCena ar<br />

SeiZleba Tu ar TavgamometebiT. vxedav ra, rom<br />

mTeli qoneba ikargeba, viZaxi: vinc gadaarCens, ai<br />

aTasi Tumani miiRos. am dros modis ivane Tu<br />

petre da meubneba; kaco, ro aZlev, vis fuls<br />

aZlev? jer sazogado kreba Sehyare da mere<br />

miecio. minamde rom kassa daiwvas? _ dee daiwvas,<br />

oRond principi nu daiwvebao. rogor ggoniaT,<br />

kassis gadarCenas ufro moiwonebdiT, Tu<br />

principisas?<br />

`es magaliTi srulebiT ara hgavs imas, ramac<br />

Cven iZulebuli gagvxada is dagvexarja, ris nebac<br />

ara gvqonda. cecxli, RvTis madliT, aras<br />

ekideboda, Tumca ki davalebul da saqmis<br />

gulmtkinveul kacisaTvis isic cecxlis mokidebaa,<br />

roca Tu dayovnda, daaxana, siCqares siCqariT ar<br />

moeqca, mibarebuli saqme ar wauxdeba, an im<br />

sargebels, im xeirs ar moutans patrons,<br />

241


isTvisac TviTon saqmea daniSnuli. amasac Tavi<br />

davaneboT. me es magaliTi moviyvne imisTvis, raTa<br />

naTlad gveniSnebina, rom yofila, aris da iqneba<br />

kvlavac imisTana SemTxveva, roca saqmes unda<br />

Seewiros yovelive forma, yovelive principi,<br />

imitom rom TviTon forma, Tu principi saqmis<br />

sikeTisaTvis aris da ara saqmis sikeTe formisa<br />

da principisaTvis.<br />

`bevrni imisTanani arian, rom Cems naTqvams<br />

sofizms daarqmeven xolme. exlac ityvian, rom<br />

yoveli, raca vsTqvi, sofizmiao. saxeli saqmis<br />

bunebas ver Sescvlis: me rom petre damarqvan,<br />

mainc ilia WavWavaZe viqnebi. Tu es Cveni Tqmuli<br />

sofizmia, dee, iyos sofizmi. mxolod imas ki<br />

vityvi, rom swored am ybadaRebuls sofizmzed<br />

aris damyarebuli meaTe tomis me-2197 muxli *<br />

sazogado kanonebis, romelnic CvenTvisac<br />

savaldebuloa. minam es kanoni kanonad aris, vinc<br />

ram unda sTqvas da ra saxelic unda daarqvas,<br />

amis Wkvianurs windaxeduls da marTlis marTals<br />

erTs bewvsac veravin ver daaklebs. amitomac,<br />

roca gveubnebian, aq principia, dedaazria<br />

darRveulio, isic usaTuod unda daumaton, rom<br />

darRveulia gauWireblad, ese igi, roca<br />

aucilebeli SemTxveva da saqmis sikeTe amas ar<br />

iTxovso. sruli principi swored aseTia. ai, am<br />

* aq TviTon es muxli kanonisa wakiTxul iqmna, ai igi kanonic: в<br />

обстоятельствах, не терпящих отлагательства, правлению может быть<br />

предоставлено право решать дела своею властью и свыше суммы, в уставе<br />

предназначенной, но с тем, чтобы за необходимость и последствия таких<br />

решений члены правления сами уж и ответствовали перед общим собранием<br />

акционеров.<br />

aq SehniSnes, rom mag kanoniT Tavs ver imarTlebs gamgeobao, radganac mag<br />

kanonis ZaliT TviTon krebam unda mianiWos eg nebao. amazed i. WavWavaZem<br />

upasuxa, rom me amiT ki ar vmarTlulob Tavsa, aramed amiT mindoda<br />

meCvenebina, rom Cemi sityva sofizmi ar aris, piriqiT, safuZvladac udevs<br />

kanonsa-meTqi.<br />

242


principis ZaliT upasuxa ieso qristem, roca<br />

usayvedures, rom SabaTs, ese igi, uqme dRes<br />

sneuls rada hkurnavo, akrZalulia, Cveni<br />

principiao. es imitomao, upasuxa ieso qristem,<br />

rom kurneba sneulisa keTili saqmea da keTils<br />

saqmes SabaTi veravis ver dauSliso, radganac<br />

SabaTi kacisaTvis aris gaCenili da ara kaci<br />

SabaTisaTvisao.<br />

`Cveni nugeSi imaSia, Tu es erTaderTi<br />

uwvalebeli da yovel SemTxvevaSi Seuryeveli<br />

principi Cvenken aRmoCndeba. exla vikiTxoT: iyo<br />

ram Cven win imisTana garemoeba, romelic iTxovda<br />

saqmis sargebloba gverCivna sxva yovel imisTana<br />

principis ukvdavebasa, romelic, Tund Zalian<br />

iSviaTad, _ unda emorCilebodes saqmes, _ Tu<br />

SesaZlo iyo arc mwvadi damwvariyo, arc Samfuri,<br />

ese igi, saqmec ar wamxdariyo da principic<br />

Senaxuliyo. Cvens moxsenebaSi, romelic dRes<br />

xelmeored wakiTxul iyo Tqvens winaSe, sakmaod<br />

vrclad CamoTvlilia igi sabuTebi, romelnic<br />

amtkiceben, rom Cven swored aucilebeli gaWireba<br />

dagvawyda Tavzed, Tu am sabuTebs vinme Tqvengani<br />

ara sjerdeba, gvibZaneT, da mogaxsenebT kidev<br />

ufro vrclad.<br />

`diaR, batonebo, me mgonia cxadia, rom Cven or<br />

wyalSua viyaviT: an formas da friad saWiro<br />

formasac unda avyolodiT da saqmezed xeli<br />

agveRo, an saqme gagvekeTebina da formaze agveRo<br />

xeli. Cven ukanaskneli virCieT da Cveni danaSauli<br />

Tqvens winaSe es aris. vsTqvaT, davaSaveT, axla<br />

aRar vikiTxavT ra waxda amiT? is waxda, rom<br />

Cveni aTi aTasi Tumani romelsame bankSi unda<br />

debuliyo samas Tumnad, an xuTas Tumnad, Tu<br />

sargeblian qaRaldebs viyiddiT, da exla ki Tqvens<br />

sakuTars qonebaSi sdevs da aTas samas Tumanzed<br />

meti sargebeli moaqvs. Tu es saqme is waxdenaa,<br />

243


dee, Cvenc amisTana saqmesTan TanawavxdeT. xolo<br />

amas ki nu daviviwyebT, rom, roca saqmis patrons<br />

ar esmis wanaxdeni ra aris da sargebloba da<br />

xeiri ra, amisTana kacis saqmes qveyanazed veravin<br />

ver endoba, suli da guli bankisa ki qveynis<br />

ndobaa, uamisod banki erTs dResac ver iWaWanebs.<br />

`dasasrul, Cems saubars imiT gavaTaveb, riTac<br />

daviwye. es swored cameti wliwadia, rac Cven am<br />

bankis saqmes vemsaxurebiT, da am camets<br />

weliwadSi Tormetjer ganvkiTxulvarT Tqvengan.<br />

es ukanaskneli gankiTxva mecametea da radganac<br />

mecametea, cudi niSania imisTvis, vinc am wels<br />

bewvis xidzed unda gaiaros. me Semxvda dRes rigi<br />

am bewvis xidzed gavlisa imitom, rom am avTvala<br />

da avniSana wels me an unda xelaxlad Camovitaro<br />

kenWi, _ an winadve uari vTqva. am orSi ras<br />

moviwadineb _ eg Cemi saqmea. me mxolod amasa<br />

gTxovT, Cems bankSi yofnas, Tu aryofnas nu<br />

gadaaxrevinebT nurc iqiT, nurc aqeT. ar<br />

mogwonvarT, ar vargivar, RmerTma ise advilad<br />

bankis valebi mogaSoroT, rogorc advilad<br />

Tavidam me momiSorebT. yovlad umizezodac. aq<br />

aravin samduravsac ar gakadrebT, xolo banks<br />

gaufrTxildiT.<br />

`erTi didi da Zlieri ZarRvi gafrTxilebisa<br />

gankiTxvaa patronisagan davalebulis kacisa da<br />

imis moqmedebisa. roca qveyana hxedavs, rom igi<br />

umaRlesi instancia, romelsac sazogado kreba<br />

hqvian, saqmes fxizlis da marTlis TvaliT<br />

dastrialebs, wrfelis gulistkiviliT uvlis,<br />

yovels nabijs saqmis msvlelobisas codnis<br />

TvaliT da marTlis gankiTxviT sinjavs, ndobac<br />

bevria: ndobaa-meTqi, marto ndobaa dedaboZi<br />

yovlis bankisa da nametnavad Cvenisa, romelic<br />

didsa da pataras Tavis gaCenis dRidamve dRes<br />

aqamomde niSanSi aqvs amoRebuli da TavSi<br />

244


ufaCunebs, ar viciT ki rad. amitomac samarTliani<br />

gankiTxva aravisaTvis saTakilo ar aris, piriqiT,<br />

uamisoba sikvdilia bankisaTvis, dedaboZis<br />

gamoclaa SenobisaTvis.<br />

`am mxriT gankiTxvas didi mniSvneloba aqvs<br />

yovlisferSi sazogadod da bankis saqmeSi<br />

sakuTriv da Cven Tavs unda mivulocoT, rom es<br />

gankiTxva Cveulebad gagvixda da TandaTan<br />

Zlierdeba da hmatulobs. diaR, batonebo,<br />

araviTars saqmes, nametnavad sazogados,<br />

ganukiTxvelad ar unda mivekidneT, xolo<br />

samarTlianad ki. me aq gangeb gavimeore<br />

`samarTlianad~-meTqi. eg imasa hniSnavs, rom kacma<br />

arc `ho~ unda sTqvas, arc `ara~ romelsame<br />

saganze, Tu sagnis viTareba ar gamouZiebia, ar<br />

ucvnia, ar gamourkvevia, erTis sityviT, Tu `hosa~<br />

an `ara~-saTvis marTali, utyuari sabuTi ara aqvs.<br />

yvela es aucilebeli saWiroebaa, magram sakmao ar<br />

aris marTlis samarTlis qmnisaTvis. TviTon<br />

ganaCeni zed marTalzed unda iyos gamoWrili da<br />

ara gulSi Caxveul raRac xvanjzed. uamisod<br />

gankiTxva gankiTxva ki ar aris, Worikanaobaa da<br />

Worikanaoba xom kudian melasa hgavs, romelsac<br />

rac agondeba, is esizmreba xolme. ai amgvari<br />

gankiTxvaa igi foni, romelic arCobs ndobasa da<br />

hRupavs saqmesa.<br />

`Cveni nugeSi, Cveni sasoeba is aris, rom arc<br />

Tqven ikadrebT amisTana gankiTxvas da arc Cven<br />

dagvamdableT imodenad, rom amisTana gankiTxvas<br />

SegvWidoT. Cven bevri sabuTi gvaqvs es<br />

sasixarulo da sasiqadulo nugeSi viqonioT<br />

Tqvenzeda. aki mogaxseneT am camets weliwadSi<br />

Tormetjer gangikiTxavT Tqvengan amorCeuli<br />

kacebi da Tormetjerve marTals Tavisi gautania<br />

da arc erTxel ar SehbRalula `qmna marTlisa<br />

samarTlisa~, romelic SoTas sityviT, `xesac<br />

245


Seiqms xmelsa nedlad~, ese igi, mkvdarsac<br />

gaacocxlebs. es yovlis kacis macocxlebeli<br />

RvTaeburi madli marTalis samarTlis qmnisa Tu<br />

Tqveni xmalia, Cveni faric es aris.~ am marTalis<br />

samarTlis qmnis RvTaebur madlisaTvis migvindvia<br />

Tqveni ganaCeni masze Tu wagixdineT Tqveni<br />

mondobili saqme, Tu gagikeTeT.<br />

246


mrewvelobisaTvis<br />

tfilisi, 27 maisi<br />

ramdenad damabrkolebelia warmoebisa da<br />

mrewvelobisaTvis sameurneo iaraRebis siZvire da<br />

maTze baJis dadeba, amas aSkarad mogviTxrobs<br />

`macne~. me-17 #-Si, gazeTi ambobs: yovelTvis,<br />

yovelgvar warmoebaSi, didi mniSvneloba aqvs<br />

rogorc im masalis sikarges, romlisaganac<br />

iaraRia gakeTebuli, agreTve imasac, Tu es iaraRi<br />

ramdenad kargad da daniSnulebis mixedviT aris<br />

mowyobili. igi muSa, romelic ukeTesis iaraRiT,<br />

an manqaniT muSaobs, rasakvirvelia, yovelTvis<br />

ajobebs imas, romelic ufro dabalis Rirsebis<br />

masaliT da ufro cudad mowyobilis iaraRiT an<br />

manqaniT muSaobs, radgan ufro mets da ukeTess<br />

nawarmoebs miiRebs, vidre meore. amis Sesaxeb b-n<br />

vereSCagins kargi magaliTi mohyavs: daniaSi<br />

damzadebuli karaqis sadRvebi iaraRi, an<br />

gasaniavebeli manqana aviRoT: maTi datrialeba, am<br />

iaraRiT muSaoba siamovnebaa, dros gatarebaao!<br />

finliandiaSi damzadebuli karaqis sadRvebiT<br />

momuSaves ki imodena Zala adgas, rom sul oflSi<br />

unda gaiwuros, vidre erT-or girvanqa karaqs<br />

amoiRebs.<br />

247


magram es araferiao, amboben: Cven yovelTvis<br />

SegviZlian daviqiraoT muSa da muSis daqiraveba<br />

ufro iafad dagvijdeba, vidre Cveneburzed<br />

ukeTesis iaraRis yidvao. magram nuTu es marTali<br />

ariso, ambobs b-ni vereSCagini. sruliadac ara,<br />

cxovrebaSi swored amis winaaRmdegs vxedavT.<br />

ramdenadac xalxi erTs romelsame adgilas, an<br />

qveyanaSi naklebia, ramdenadac xalxs kultura<br />

naklebad dastyobia da miwebi SeumuSavebeli aqvs,<br />

imdenad saWiroa gaufrTxildeT muSaxels da es<br />

xeli ufro gamosadeg da saWiro saganzed<br />

vamuSaoT. xolo gaumjobesebuli da bevrjel<br />

Zalian uxerxo iaraRebis da manqanebis xmarebis<br />

dros xalxi metad nela gadasdgams xolme win<br />

fexs da iqneb sxva erma, romelic imazed ukeTes<br />

garemoebaSi iqneba, ukanac daswios da ekonomiurad<br />

mTlad dasces kidec, da, raRa Tqma unda, im<br />

xalxis Sromas, romelic Zvelis, uxerxo<br />

iaraRebiT imuSavebs, naklebi nayofi eqmneba da<br />

naklebadac dajildovdeba, vidre im xalxisas,<br />

romelic ara Tu ukeTes garemoebaSi awarmoebs<br />

Taviss meurneobas, aramed bevrad ukeTes<br />

iaraRebiTac. rom am qveynebs da maT mkvidrT ar<br />

CamovurCeT da maTzed gaSorebiT naklebs<br />

sargeblobas ar viRebdeT Cvens SromaSi, saWiroa<br />

Cvenc imisTanave gaumjobesebulis iaraRebiT<br />

vimuSaoT, rogoriTac isini muSaoben. Zalian<br />

samarTlianad ambobs b-ni vereSCagini, rom, Tu<br />

gvsurs momavalSi mainc CvenSi imisTanave<br />

gaumjobesebuli iaraRebi da manqanebi gvqondes,<br />

rogoric, magaliTad, sazRvargareT aqvsT, saWiroa<br />

yvela RonisZieba vixmaroT, rom sazRvargareT, iq,<br />

sadac ukeTesis iaraRiT muSaoben da sadac am<br />

iaraRebs amzadeben, SeviswavloT am iaraRebis<br />

damzadeba da davaarsoT CvenSi imisTana qarxnebi,<br />

sadac SegveZlos sazRvargareT Seswavlulis<br />

248


wesebiT davamzadoT CvenTvis saWiro da gamosadegi<br />

iaraRebi da manqanebi. magram, jerjerobiT,<br />

samwuxarod, am gaumjobesebuli samuSao iaraRebis<br />

damzadebis saqme sul sxva gzas adgao. CvenSi ase<br />

hfiqroben: gaumjobesebuli iaraRebi saWiroa<br />

xalxisaTvis, es iaraRebi ucxo qveynebidan<br />

SemoaqvsT da amgvarad is fuli, romelsac<br />

ucxoelebs vaZlevT am iaraRebSi, tyuilubralod<br />

gadis Cvenis qveynidgan, xolo Tu am iaraRebis<br />

Semotana gaZneldeba, `maSin momuSave xalxi<br />

iZulebuli iqneba Tavisi moTxovnileba Sinaur<br />

mrewvelobis iaraRebiT daikmayofilos da amgvarad<br />

Cveni fuli Cvenive darCebao. amas gardac Cveni<br />

Sinauri mrewveloba, e. i. samuSao iaraRebisa da<br />

manqanebis warmoeba warmatebaSi movao~.<br />

rasakvirvelia, kargi iqneboda, rom Cveni fuli<br />

CvenSive darCeniliyo, warmoebac ganviTarebuliyo<br />

da saWiro iaraRebis SeZena ufro gaadvilebuliyo<br />

da gaiafebuliyo, magram saqme jerjerobiT ase ar<br />

aris. Sinauri, samSoblo warmoeba im iaraRebisa,<br />

romelzedaca gvaqvs exla laparaki, Tumca<br />

yovelgvar mfarvelobis qveS aris, mainc SesamCnevs<br />

warmatebaSi ar Sedis da, siafis magivrad,<br />

ruseTSi damzadebuli iaraRi mometebuls<br />

SemTxvevaSi ufro Zviradac jdeba, vidre<br />

sazRvargaredgan Semotanili, da am ukanasknelzed<br />

ki gacilebiT dabalis Rirsebisaa, ase rom baJis<br />

dadebiT da am gziT ucxoeTidgan iaraRebis<br />

Semotanis gaZnelebiT, samSoblo warmoeba samuSao<br />

iaraRebis warmatebaSi Zalian da Zalian nel-nela<br />

Sedis. TviT momuSave xalxic amiT dids zaralSia<br />

da, rogorc ukve vsTqviT, ucxo qveynebis xalxi<br />

mudam gvjabnis ekonomiurs asparezzed. ramdenadac<br />

saWiro da sasurvelia, rom Sinauri warmoeba<br />

samuSao iaraRebisa da manqanebisa warmatebaSi<br />

Sevides, imdenadve, da ufro metadac, saWiroa<br />

249


Cvens xalxs gauadvildes axalisa da<br />

gaumjobesebulis iaraRebisa da manqanebis SeZena,<br />

romlebis xmarebiT mas gauadvildeba muSaoba,<br />

ufro mets awarmoebs da keTildReobac ufro<br />

male daetyoba.<br />

250


fridrixi<br />

tfilisi, 4 ivnisi<br />

germanias ewvia Zlieri istoriuli gansacdeli,<br />

romelic gadaswyvets ara marto germaniis<br />

Tavgadasavals, aramed mTelis evropisas. dRes<br />

depeSam gvacnoba, rom imperatori fridrixi samis<br />

TTvisa da erTis kviris mefobis Semdeg<br />

gardaicvala dids tanjvasa da wvalebaSi 3-s<br />

ivniss, dilis 11 saaTze. es samwuxaro ambavi,<br />

Tumca amas yvelani elodebodnen am samis TTvis<br />

ganmavlobaSi, Tavs zars dascems yvelas, vinc<br />

kacTmoyvareobisa da mSvidobianobis momxre da<br />

mosarClea.<br />

fridrixis sicocxle da sikvdili _ orive<br />

tragikulia, radganac am kacs ar dascalda<br />

Tavisis azrisa da gulis wadilis Sesruleba,<br />

imisi sicocxle gamudmebuli brZola iyo im<br />

politikasTan, romlis gamo mTeli evropa da<br />

germania Tof-iaraRSi Camjdaria da saomrad<br />

gamklavebuli. is gza, romliTac fridrixi<br />

msvlelobda gamefebamde, xanmokle mefobis dros<br />

kidev ufro gauZnelda. germaniis sve-iRbali bedma<br />

maSin arguna, roca igi Sepyrobili iyo mZime<br />

avadmyofobiT, romelmac gamoCenil mecnier eqimTa<br />

xelovnebac ki sZlia. ai, amgvar avadmyofobis<br />

dros fridrixi iZulebuli iyo Tavisis azris<br />

251


ganxorcielebas Sesdgomoda da Tan winaaRmdegoba<br />

unda gaewia im politikisaTvis, romelic<br />

germaniaSi didi xania, rac damkvidrebula.<br />

istoriaSi iSviaTia iseTi mefe, romlis<br />

Tavgadasavalma da sikvdilma imdeni mwuxareba<br />

gamoiwvios, ramdensac fridrixis sicocxle da<br />

sikvdili gamoiwvevs. yvelam icoda, rom<br />

fridrixis mefoba dRegrZeli ar iqneboda, rom,<br />

roca iqneba, evropis politikis saTaveSi isev<br />

Zveli dasi Cadgeboda, romelsac mTelma evropam<br />

gza ver Seacvlevina, magram kacTmoyvareTa guli<br />

da grZnoba fridrixisaken iwevda. sami TTve<br />

sruliad araferia erTa cxovrebaSi, magram am<br />

mcire dros ganmavalobaSiac fridrixma samudamod<br />

aRbeWda Tavisi kvali istoriaSi da am kvals<br />

angariSi unda gauwion fridrixis mimarTulebis<br />

mowinaaRmdegeTa. Tumca ueWvelia, rom dReis iqiT<br />

fridrixis mimarTuleba damarcxebuli iqneba,<br />

magram imisma dedaazrma mainc frTa Seisxa.<br />

princ fridrix-vilhelm-nikoloz-karli, Ze<br />

imperatoris vilhelmisa, daibada 1831 wels 18-s<br />

oqtombers. gansvenebuli swavlobda gamoCenilis<br />

mecnier-istorikos ernest kurciusis<br />

xelmZRvanelobiT. 1850 wels fridrixi Sevida<br />

bonis universitetSi, sadac gansakuTrebulis<br />

gulmodginebiT swavlobda istorias. mxedrobaSi<br />

fridrixi gamoicada SlezvigSi 1864-s welsa.<br />

1866-s wels ramdenjerme daamarcxa avstriis<br />

jarebi. fridrixi arasdros ar TanaugrZnobda<br />

bismarkis politikas da amitomac ar iRebda<br />

pirdapirs monawileobas germaniis saxelmwifo<br />

saqmeebSi da xSirad devnilic iyo. Tumca TviTon<br />

warCinebuli sardali iyo, magram omi Zaliana<br />

sZagda. pirvels prezidents reixstagisas, samsons,<br />

uTxra: Tqven ar ginaxavT da ar iciT, ra aris<br />

omi. me ki gamovscade omianoba da unda giTxraT,<br />

252


om udidesi movaleoba adamianisa is aris, rom<br />

rogorme Tavidgan aicilos sisxlisRvrao.<br />

fridrixi yovelTvis samSvidobo mimarTulebisa<br />

da azris kaci iyo da ai, sad aris imis mizezi,<br />

rom egodeni ukmayofileba Camovarda fridrixsa<br />

da bismarks Sua. fridrixs ara swamda Tavgasuli<br />

da mediduri politika bismarkisa, konstituciis<br />

mosarCle iyo da ramdenjerme didi gansacdeli<br />

miayena bismarkis Zlierebasac ki. Cven ramdenime<br />

werili vuZRveniT fridrixis politikas da<br />

bismarkTan Setakebas, da amitom aq naTqvams ar<br />

ganvimeorebT. memkvidre fridrixisa imisi Svili<br />

vilhelmia, romelic am dReebSi unda ekurTxos da<br />

avides taxtze.<br />

253


254<br />

II<br />

tfilisi, 15 ivnisi<br />

didi xania, rac evropis politikis saTaveSi<br />

Cadga germania da mTelis evropis yuradReba<br />

mipyrobilia berlinisaken, magram, vgonebT, es<br />

yuradReba ise Zlieri arasodes ara yofila,<br />

rogorc am oTxiode TTvis ganmavlobaSi, roca<br />

germaniam daasaflava ori imperatori, sxvadasxva<br />

mimarTulebis mimdevarni, da roca istoriam<br />

germaniis sve-bedi arguna axals da axalgazrda<br />

imperators vilhelms meores. es yuradReba<br />

imdenad Zlieria, rom evropa lodiniT sruliad<br />

daiqanca da lamis gulis friali auvardes<br />

politikuris mdgomareobis gamourkvevlobisa gamo.<br />

mTelma evropam icis, rom dRes Tu xval iseTi<br />

ram ambavi unda moxdes, romelmac avad Tu kargad<br />

unda gadaswyvitos evropis Tavgadasavali. yvelam<br />

uwyis, rom didi xania, rac is naskvi gamoikvanZa,<br />

romelic evropam berlinSi unda gamoxsnas; yvelam<br />

icis, rom es saqme metad rTuli da saSiSia,<br />

magram arc is aviwydebaT, rom evropa, Zalianac<br />

rom moindomos, versad wauva anderZs istoriisas;<br />

rom, adre Tu gvian, evropam angariSi unda<br />

gauwios Zvelis politikis mimarTulebas. jer


kidev vilhalm pirvelis mefobis ukanasknels<br />

xanebSi evropis saxelmwifoTa urTierToba metad<br />

gamwvavebuli iyo da saqmis gadasawyvetad<br />

saxelmwifoni kinaRam brZolis velzed ar<br />

gamovidnen. vilhelmisave dros Sesdga samTa<br />

saxelmwifoTa kavSiri, romelsac unda ewarmoebina<br />

evropis bedi da ubedoba. maSin sapolitiko<br />

saqmeTa msvleloba metad Cqaris nabijiT midioda<br />

win da evropa dRe-dReze moeloda sisxlisRvras,<br />

Tumca saxelmwifoni erTxmad gaiZaxodnen, rom<br />

evropas mSvidobianoba unda davumkvidroT da<br />

omianoba aravisaTvis ar aris sasurvelio.<br />

magram gardaicvala Tu ara moxuci vilhelmi,<br />

saqme sxvarigad datrialda, samefo taxtze avida<br />

fridrix mesame. gulwrfeli da erTguli<br />

mosarCle mSvidobianobisa. marTlacda sasikvdilod<br />

ganwirulma fridrixma, romelsac didi xania fexi<br />

samareSi edga, uarhyo winandeli Tavgasuli,<br />

dauridebeli politika bismarkisa da saqveynod<br />

aRiara, rom mSvidobianoba da eris uflebaTa<br />

pativiscema burji da saZirkvelia adamianTa<br />

keTildReobisao. roca fridrixi germaniisaTvis<br />

araCveulebrivs politikas daadga, mSvidobianobis<br />

momxreTa da mosarCleTa cotaodeni imedi miecaT<br />

da yvelam Tavisuflad amoisunTqa, Tumca<br />

dRemokleoba axalis imperatorisa eWvs gareSe<br />

iyo. fridrixis mxneobam da simtkicem TviT<br />

Seupovari da yovlad SemZle bismarkic ki<br />

daafiqra da daanaRvliana da, vgonebT, fridrixis<br />

xanmokle mefobis dros bismarkma pirvelad aiRo<br />

eWvi Taviss Zlierebaze. magram amgvars<br />

mimdinareobas saqmisas bolo mouRo mZimem,<br />

uZlevelma senma fridrixisam. oTxmocdacxrametis<br />

dRis mefobis Semdeg fridrixic gardaicvala da<br />

taxtze avida sicocxliT da mxneobiT savse,<br />

255


suliT da xorciT janmrTeli Wabuki _ vilhelm<br />

meore.<br />

am ambavma kidev ufro Seipyro evropis<br />

yuradReba da exla yvelani imas kiTxuloben, Tu<br />

ras moutans germanias da evropas axali<br />

imperatori, saiTken gamoabams yurs evropis<br />

politikas, ra azrisa da mimarTulebis kaciao?<br />

yvelani elodebian im dros, roca gamoirkveva<br />

vilhelmis politika. vilhelmi jer kidev<br />

axalgazrda kacia da namdvilad aravin icis,<br />

raodens politikurs gamWriaxobas,<br />

Sorsmxedvelobas da gambedaobas gamoiCens.<br />

ramdenadac gamorkveuli da cnobili iyo fridrix<br />

mesamis warsuli da cxovreba, imdenad<br />

gamourkveveli da ucnobia vilhelmisa.<br />

sanam fridrixi taxtze avidoda, yvelas<br />

gazomili hqonda imisi ZalRone; yvela icnobda<br />

imas, viTarca warCinebuls sardals, magram<br />

omianobis mowinaaRmdeges, konstituciisa da<br />

mSvidobianobis mosarCles. imis Svils vilhelms<br />

ki jer-jerobiT dro da saSualeba ar hqonia<br />

Tavisi ZalRone eCvenebina qveynisaTvis an brZolis<br />

velze, an Sinaurs Tu gareSe politikaSi. erTiRa<br />

viciT dabejiTebiT, rom igi mxedrobis moyvarulia<br />

da bismarkis politikis momxre. fridrixma, roca<br />

taxtze avida, saqveynod aRiara Tavisi mSvidobiani<br />

politika da zrdilobianad gahkicxa bismarkisa,<br />

vilhelmma ki jer mihmarTa germaniis jars da<br />

mere ersa, magram imis namdvilis azris amokiTxva<br />

manifestidgan didad saZnelo saqmea. vilhelmi<br />

ambobs saqveynod, rom mxedroba aris saZirkveli<br />

germaniis Zlierebisao; rom me papiCemis da<br />

mamiCemis gza-kvals ar davagdebo. rogorc<br />

mkiTxveli hxedavs, am sityvebidgan Znelad<br />

gamosacnobia, Tu ra gzas daadgeba axali<br />

imperatori _ papisas Tu mamisas.<br />

256


ai, is sakiTxavi, romelzedac dRes Tavs<br />

imtvreven evropis Jurnal-gazeTebi. zogi<br />

xmamaRlad ambobs, rom vilhelmi daadgeba Tavisis<br />

papisa da bismarkis politikasao; zogni ki im<br />

azrisani arian, rom SeuZlebeli saqmea axalma<br />

imperatorma angariSi ar gauwios Tavisis mamis<br />

anderZs da mimarTulebasa, romelmac dReis iqiT<br />

sapatio adgili daiWira germaniis sazogadoebaSio.<br />

aba vnaxoT, dro ras mogvitans da vis<br />

winaswarmetyvelebas gaamarTlebs.<br />

257


258<br />

mimarT<br />

tfilisi, 16 ivnisi<br />

guSindels meTaurSi is azri warmovsTqviT,<br />

rom dRevandeli politikuri mdgomareoba<br />

evropisa gamorkveuli ar aris da dabejiTebiT<br />

aravin icis, saiTken gamoabams yurs politikas<br />

axali imperatori germaniisao. sxvadasxva<br />

mwerloba da sxvadasxva dasi sul sxvadasxvas<br />

amboben da erTs gadawyvetils azrze ver<br />

damdgaran, da es garemoeba kidev ufro aZnelebs<br />

evropiul sazogadoebis mdgomareobas, radganac<br />

evropis Tavgadasavali amJamad imazea<br />

damokidebuli, Tu saiTken daswevs vilhelm meore<br />

saswors politikisas. fridrixis gamefebamde<br />

evropa or banakad iyo gayofili. germania, avstria<br />

da italia erTsa da imave politikas misdevdnen,<br />

romelic sruliad eTanxmeboda ruseTisasa da<br />

safrangeTisas. is samTa kavSiri mowadinebuli iyo<br />

aelagma safrangeTi da ruseTisaTvis gza Seekra<br />

balkanis naxevarkunZulze. amitomac im samTa<br />

kavSirisaTvis winaaRmdegoba unda gaewia ors<br />

Zliers saxelmwifos: ruseTsa da safrangeTs.<br />

germaniama da avstriam kargad icodnen da kidevac<br />

ician, rom ruseTi da safrangeTi imdenad Zlierni


arian, rom samTa kavSirsac ar SeuSindebian, Tu<br />

vinicobaa saqme Zalaze midga. agreTve isic<br />

icodnen, rom kavSiri ruseTsa da safrangeTs<br />

Soris mosaxerxebelia, Tu rom erTi, an meore<br />

rogorme ar daakmayofiles da rom uamisod<br />

saxelmwifoTa SebrZoleba yovlad ueWveli da<br />

aucilebelia. Tu rogorme ruseTi, an safrangeTi<br />

daakmayofiles, maSin arc erTi maTgani saomrad<br />

Tavs ar gaiwiravda, samTa Zlier saxelmwifoTa<br />

Semxedvare. am SemTxvevaSi, raki saqmes TavianTi<br />

sasargeblod moagvarebdnen, germania da avstria<br />

omianobas ar isurvebda, radganac sagani imaTis<br />

politikisa miRweuli iqneboda mSvidobianis<br />

saSualebiT.<br />

exla unda vikiTxoT, visi dakmayofileba ufro<br />

unda eadvilebodes germanias, ruseTisa Tu<br />

safrangeTisa? eWvs gareSea, rom dRevandels<br />

mmarTeblobas germaniisas azradac ar mouva<br />

safrangeTis dakmayofileba, radganac safrangeTis<br />

dakmayofileba germanias SeuZlian mxolod<br />

erTisRa saSualebiT, saxeldobr elzas-lorenis<br />

daTmobiT. maSasadame, germanias isev ruseTis imedi<br />

unda hqonoda im angariSiT rom ruseTi da<br />

avstria moerigebina da am or saxelmwifos<br />

erTmaneTisaTvis angariSi gaewmindaT. es saqme rom<br />

am rigad moawyos germaniam, maSin omi sruliad<br />

saWiro ar iqmneba, radganac marto safrangeTi ver<br />

ikisrebs brZolis velze gamosvlas, imitom rom<br />

TiTqmis mTeli evropa imisi mowinaaRmdege iqneba.<br />

marTalia, es saqme metad rTulia, magram germanias<br />

yovelive RonisZieba unda exmarna, rom rogorme<br />

ruseTis guli moego. amitomac imperatorma<br />

vilhelm meorem, avida Tu ara samefo taxtze,<br />

dids mTavars vladimer aleqsandres-Zes uTxra,<br />

rom `me msurs ruseTTan megobroba davicva da<br />

SemTxvevas veZeb, rom xelmwife imperators Cemi<br />

259


guliTadi wadili gamovucxadovo.~ am ambavma kargi<br />

STabeWdileba moaxdina rusuls mwerlobaze,<br />

radganac raki germania ruseTTan kavSirs da<br />

megobrobas ganamtkicebda, maSin safrangeTi<br />

krintsac ver dasZravda germaniis winaaRmdeg da,<br />

maSasadame, mSvidobianobac daculi iqmneboda.<br />

ramdenadac kargi STabeWdileba moaxdina am ambavma<br />

ruseTis mwerlobaze, imdenad cudi zedmoqmedeba<br />

iqonia safrangeTSi. safrangeTis gazeTebi TiTqmis<br />

erTxmad gaiZaxian, rom vilhelmis gamefeba kargs<br />

arafers moutans safrangeTsao. marTlacda arc<br />

erTis saxelmwifosaTvis iseTi saZnelo ar aris<br />

dRevandeli politikuri mdgomareoba, rogorc<br />

safrangeTisaTvis. Tu omi astyda, Zneli saTqmelia,<br />

vin gaimarjvebs da Seusruldeba Tu ara<br />

safrangeTs didis xnis wadili da ganzraxva. Tu<br />

germania ruseTs mourigda, maSin evropa oms didis<br />

xniT Tavidgan aicilebs da safrangeTi iZulebuli<br />

iqneba didis xniT mainc gulSi Caiklas Tavisi<br />

mtkice ganzraxva. orsave SemTxvevaSi safrangeTis<br />

mdgomareoba metad Zneli da mZime iqmneba.<br />

saqme, maSasadame, is aris, Seisrulebs Tu ara<br />

germania Taviss gulis wadils, ese igi<br />

daakmayofilebs Tu ara ruseTsa, romelmac<br />

egodeni mecadineoba ixmara mSvidobianobis<br />

dasacvelad. jer am saqmis Sesaxeb dabejiTebiT ara<br />

viciT ra, garda imisa, rac imperatorma vilhelmma<br />

aRiara didis mTavris vladimer aleqsandres Zis<br />

winaSe da rac guSindelma depeSam gvacnoba<br />

peterburgidgan. depeSam ambavi mogvitana, rom<br />

xelmwife imperatorma inaxula imperator<br />

vilhelmis elCi generali papeo. amasTanave depeSam<br />

gvacnoba, rom didi mTavari vladimer aleqsandres<br />

Ze umaRlesis brZanebiT wavida moskovis, varSavis<br />

da vilnos samxedro olqebis jarebisa da cixesimagreTa<br />

dasaTvalierebladao. am ambis<br />

260


gamoisobiTac gadawyvetils verafers vityviT,<br />

radganac ar viciT, aqvs Tu ara raime kavSiri<br />

germaniis elCis mosvlas peterburgSi da didis<br />

mTavris vladimeris mogzaurobas, xolo ueWvelia,<br />

rom xsenebuli ambavi cotad Tu bevrad im gzis<br />

maCvenebelia, romelsac dRes politika dasdgomia.<br />

261


262<br />

<br />

soflad<br />

tfilisi, 18 ivnisi<br />

b-ni p. umikaSvili guSindels werilSi Seexo<br />

iseTs saxsars swavla-ganaTlebis warmatebisas<br />

saqarTveloTi, romelic Rirsia sazogadoebis<br />

gansakuTrebulis yuradRebisa. avtorma aRniSna<br />

iseTi saWiroeba, romelic ueWveli da yvelasaTvis<br />

advilad SesamCnevia. b-ni umikaSvili mogviTxrobs,<br />

rom dro iyo, roca ramdenime skola imarTeboda<br />

xolme TiTo weliwadSi, maSin, rodesac exla imis<br />

naxevaric ar imarTeba, da amis mizezi is ki ar<br />

aris, viTom xalxs gahqrobodes erTxelve<br />

aRZruli azri swavla-ganaTlebis saWiroebaze,<br />

aramed isa, rom patara da Raribs sofels ar<br />

SeuZlian Seinaxos sakuTari skola. TiTqmis yvela<br />

dids soflebSi gamarTulia skolebi, romelnic<br />

marTla rom xeiroben; xolo darCnen patar-patara<br />

soflebi, romelTac Zalian uWirsT sakuTaris<br />

skolebis gamarTva. rasakvirvelia, SeuZlebelia es<br />

soflebi uskolod darCnen marto imisTvis, rom<br />

Raribni arian. am soflebisaTvis erTaderTi<br />

saxsari swavla-ganaTlebisa moZravi skolaa,<br />

romelic dids xarjs ar moiTxovs da, maSasadame,<br />

ramdensame patara sofels erTad imisi Senaxva da


gaZRola ar gauWirdeba. CvenSi didZali patara<br />

sofelia, romelic swored am gaWirebuls<br />

mdgomareobaSia, da dRemdis imaze, vgonebT, ara<br />

ufiqrniaT ra. amas winaT qsnis xeobidgan<br />

gvwerdnen, rom axalgoris skolas inaxavs Svidi<br />

samamasaxliso da skolaSi ki dRemde oTxiode<br />

ymawvilis meti aravina swavlobso. amisi mizezi,<br />

rasakvirvelia, is aris, rom soflelebs,<br />

romlebic saskolo gadasaxads ixdian, skola ar<br />

emxrobaT siSoris gamo da amitomac ymawvilebs<br />

ver atareben skolaSi.<br />

rogorc hxedavT, Tu marto mudmivis skolis<br />

gamarTvaze vifiqreT, maSin patar-patara soflebi<br />

uskolod darCeba. erTaderTi saxsari b-nis<br />

umikaSvilis azriT, moZravis skolebis gamarTvaa<br />

da am azrs SeuZlebelia ar daveTanxmoT, Tu<br />

Cvenis soflebis viTarebas CavukvirdebiT. amitomac<br />

unda visurvoT, rom umikaSvilis azri marto<br />

azrad ar darCes, aramed saqmed iqces. rogorc<br />

umikaSvilive ambobs; moZravis skolebis gamarTva<br />

maincadamainc saZnelo saqme ar aris, da Tu raime<br />

dabrkoleba SeemTxvia am azris ganxorcielebas, es<br />

isev Cvenive mouxerxebloba iqneba da TviT saqmis<br />

siaxle.<br />

amgvaria patar-patara, Raribis soflebis<br />

mdgomareoba, romelic jerjerobiT marTla rom<br />

unugeSoa, magram arc im didis soflebis<br />

mdgomareobaa maincadamainc sanatreli, romelTac<br />

sakuTari skolebi aqvsT. SeniSnulia, rom soflis<br />

skolaSi swavladamTavrebulebi ramdenisame wlis<br />

ganmavlobaSi iviwyeben naswavlsa. soflis kacis<br />

cxovreba isea mowyobili, rom ymawvils<br />

yoveldRiuri ganuwyveteli Sroma akargvinebs<br />

swavlis xaliss da cnobismoyvareobas da,<br />

maSasadame, skolas is sargebloba ar moaqvs<br />

xalxisaTvis, romlis motanac SeuZlian. es sagani<br />

263


Cven TiTqmis uyuradRebod dagvigdia da<br />

sistematiurad ara gagvikeTebia ra, rom skolis<br />

saqmes xeli SevuwyoT. aw arsebuls skolebs<br />

SegviZlian davexmaroT, sxvaTaSoris, sasoflo<br />

biblioTekebis gamarTviTac. ramdensame sofelSi<br />

TviT maswavlebelTa da zogierT mokeTeTa<br />

meTaurobiT kidevac gaimarTa sasoflo<br />

biblioTekebi, magram ufros-erTs sofels jer<br />

kidev ara aqvs biblioTeka. ai, am garemoebasac<br />

yuradReba unda vaTxovoT da xeli unda<br />

mivawodoT dids soflebsac, romelTac kargada<br />

aqvsT Segnebuli swavla-ganaTlebis mniSvneloba.<br />

visac soflis skolaSi uswavlia, is, ueWvelia,<br />

didad moxaruli iqneba sasoflo biblioTekis<br />

daarsebisa. mivigonoT Tundac kavTisxevis skolis<br />

aTis wlis dResaswauli, romelzedac soflelebma<br />

didi sixaruli da TanagrZnoba gamoiCines, roca<br />

erTma skolis moswavleTaganma aRZra azri<br />

biblioTekis daarsebis Sesaxeb. mTelma<br />

sazogadoebam TanagrZnobiT miiRo es azri da<br />

cotaodeni fulic Seagrova biblioTekisaTvis.<br />

Cveni `wera-kiTxvis sazogadoeba~ movalea am<br />

ors sagans aTxovos yuradReba da daakmayofilos<br />

ueWveli saWiroeba Cvenis erisa...<br />

264


SemoReba<br />

tfilisi, 20 ivnisi<br />

didi xania ismoda xma, rom umaRlesi mTavroba<br />

ruseTSi Sesdgomia exlandeli asignaciebi mospos<br />

da axalis saxis asignaciebi gamosces exlandelis<br />

sanacvlod. es xma dRes gamarTlda: 28 maiss<br />

xelmwife imperators keTil unebebia bZaneba<br />

eboZebina senatisaTvis am saqmis Sesaxeb. es<br />

umaRlesi bZaneba ukve dabaWdilia `kanonebis da<br />

mTavrobis gankargulebaTa krebulSi~ #53.<br />

dRevandeli asignaciebi rom SemoRebul iqmna<br />

uwindelis samagierod, rasakvirvelia, vada iyo<br />

daniSnuli Zvelis asignaciebis axalzed<br />

gadasacvlelad da vinc am vadazed ar<br />

gadascvlida, imas unda dahkargoda fuli. Cven<br />

gvaxsovs TiTo-orola magaliTi, rom CvenSi zogma<br />

glexkacobam, nametnavad fSav-xevsureTSi, ar<br />

daijera es gankarguleba mTavrobisa Zvelis<br />

asignaciebis axalzed gardacvlis Sesaxeb,<br />

radganac umecar xalxSi xma dahyares soflis<br />

wurbelebma, rom eg xma tyuilia, undaTo<br />

gagabriyvono, fuli gamogaCeninono da sxva<br />

amisTana. ra angariSi hqondaT soflis wurbelebs<br />

amisTana xmebis dayraSi, ar viciT, xolo es ki<br />

aSkaraa, ro amisTana xmebma SeaSina glexkacoba da<br />

265


Zveli asignaciebi, imis magier rom axalzed<br />

gadacvalon, qilebSi daamalvina. amasobaSi<br />

gadacvlisaTvis mTavrobis mier daniSnuli vada<br />

gadavida da roca Zvelis saxis asignaciebs aRar<br />

iRebdnen, mxolod maSin mixvda glexkacoba, rom<br />

saSinlad motyuebuli iyo Tavis<br />

keTilmyofelTagan.<br />

rom es ase ar mohxdes exlac, roca xelmwife<br />

imperatoris umaRlesi bZaneba ukve gadacemulia<br />

senatisaTvis aRsasruleblad, Cven saWiroda<br />

vxedavT am bZanebisagan igi muxlni amoviRoT<br />

sayovelTavo sacnobelad, romelnic am saqmeSi<br />

saxelmZRvaneloni arian xalxisaTvis.<br />

bZanebis sityvisamebr, gadasacvlelad<br />

daniSnulia asignaciebi mxolod ocdaxuTmanaTiani,<br />

erT Tumniani, xuTmanaTiani, sammanaTiani da TiTo<br />

manaTiani. gadacvla yvela am xarisxis<br />

asignaciebisa rig-rigad aris daniSnuli. yvelazed<br />

uwinares gadasacvlelad daniSnulia<br />

ocdaxuTmanaTiani asignacia, mere erT Tumniani da<br />

egre rig-rigad gadava umdables xarisxis<br />

asignaciebze.<br />

asignaciebis gadacvla SesaZloa jer mxolod<br />

saxelmwifo banksa da mis kantorebSi da mere ki,<br />

finansTa ministris nebarTviT, TandaTan neba<br />

miecemaT asignaciebis gadacvlisa bankebis<br />

ganyofilebaTa da xazinebsa.<br />

ra dros unda daiwyos ocdaxuTmanaTianis cvla<br />

da agreTve sxva Rirseulobis asignaciebisa, _ eg<br />

mindobili aqvs finansTa ministrsa, im pirobiT ki,<br />

rom cvla dawyebul iqmnas am 1888 wlis<br />

ganmavlobaSi da 1890 wlis pirvels ianvramde<br />

yvela Rirebulobis asignaciebisTvisac ukve gza<br />

iqmnas gaxsnili gadasacvlelad. rom yvelam<br />

winadve Seityos da icodes ra saxisaa axali<br />

asignaciebi. saxelmwifo banki da misi kantorebi,<br />

266


agredve xazinebi davalebulni arian axal<br />

asignaciebis nimuSebi gamohkidon imisTana<br />

adgilebze, saca xalxi hxvdeba.<br />

savaldebulo vada Zvelis asignaciebis axalzed<br />

gamocvlisaTvis daniSnulia sami weliwadi,<br />

saxeldobr, 1890 wlis pirvel ianvridam 1893<br />

wlis privel ianvramde. vinc am vadas gadaacilebs,<br />

Zveli asignaciebi gaubaTildeba da, maSasadame,<br />

fuli daekargeba.<br />

meti ar iqneba, rom Cvenma guberniis<br />

mmarTvelobam Zvelis asignaciebis axalzed<br />

gadacvlis wesi da rigi gadaaTargmninos aqaurs<br />

enebzed da yvela soflis calke marTvelobas<br />

gaugzavnos xalxSi gamosacxadeblad da<br />

gasavrceleblad. amiT bevrs umecars xalxs<br />

daixsnis zaralisagan, Torem, _ vin icis, _<br />

sixarbem zogierTis kacisam iqneba aqac gamoabas<br />

raime kudi im imediT, rom gamovrCe rasme<br />

uvicobas da umecrebasao.<br />

267


268<br />

<br />

dapirispireba<br />

tfilsi, 21 ivnisi<br />

maSin, rodesac mTelis evropiis gazeTebi<br />

imazed arian Semdgarni Tu _ ras moaswavebs<br />

gaimperatoreba vilhelm II-sa germaniaSi, ra rigad<br />

Sescvlis es ambavi an saSinao, an sagareo<br />

politikas germaniisas da, maSasadame, mTelis<br />

evropiisasac. swored am dros erTs dids<br />

saxelmwifoSi saSinao da sagareo politikam<br />

hlamis feri da mimarTuleba icvalos. es<br />

saxelmwifo inglisia.<br />

konservatorTa politika, romelsac dRes<br />

salusberis meTaurobiT xelT upyria yovelgvar<br />

saqmeTa marTva da gamgeoba inglisSi, cuds<br />

niSnebsa hxedavs Tavis dRegrZelobisaTvis.<br />

salusberi da misi dasi Zlier Cafiqrebulia,<br />

radganac SiSi Sehparvia da hxedavs, rom momxreoba<br />

inglisisa da mis parlamentisa dRedadRe<br />

usustdeba da amsTanave gladstonsa da mis<br />

momxreebs Rone da ricxvi ematebaT da<br />

uZlierdebaT. irlandiis politika exlandelis<br />

mTavrobisa, romelic araviTars RonisZiebas ar<br />

erideba irlandiis gulis asamRvrevad, aRar<br />

moswonT ingliselebs da rogorc Jurnal-


gazeTobaSi, agreTve sazogadoebaSi sayveduri da<br />

kicxva mTavrobisa dRiTidReEufro xSirdeba da<br />

hmatulobs. gamarjveba gladstonelebisa calcalke<br />

arCevanebzed metismetad cxadi niSania, rom<br />

awindel mTavrobazed inglisis ers guli aRar<br />

miuwvs da am mTavrobas abru utydeba da<br />

ufuWdeba.<br />

es ambavi TviT gladstonelebmac kargad<br />

SehniSnes da gulSi gaeRviZaT imedi, rom<br />

konservatorebs simagre fexTa qveSeTidam eclebaT<br />

da, dRes iqneba Tu xval, ufleba saqmeTa<br />

gamgeobisa inglisSi gladstonelebs CauvardebaT<br />

xelSi. amis sacdelad gladstonelebma erTi Rone<br />

iRones. ganizraxes parlamentSi Seitanon sarCieli<br />

maszed, rom mTavrobas parlamentma sayveduri<br />

gamoucxados irlandiis saqmeTa gamo. am<br />

sayveduris gamocxadeba da salusberis<br />

ministrobidam gadadgoma mTelis Tavis dasiTa<br />

erTi iqneba.<br />

bevri gulTmisnoba ar unda, kacma winadve<br />

gamoicnos, rom exlandeli parlamenti arasgziT<br />

ar dahyveba gladstonelebis survilsa da<br />

xsnebuls sarCiels uarhyofs, es<br />

gladstonelebmac kargad ician, raki esea, raRad<br />

SeaqvT es sarCieli parlamentSio? ikiTxavs<br />

mkiTxveli. imitom SeaqvT, rom es sagani<br />

kenWuyrelad ar Caivlis da kenWisyra kidev<br />

gamoaCens ramodenad aris gadaxrili parlamenti an<br />

erTisa da an meoris mxarisaken. aTiode xmiT rom<br />

ajobos am SemTxvevaSi salusberis dasma da<br />

momxreebma gladstonis dassa da momxreebsa, es<br />

TiTqmis gamarjvebad CaeTvlebaT gladstonelebs,<br />

imitom rom maSin salusberi am mcire umetesobiT<br />

aRar indomebs inglisis marTvasa da iZulebul<br />

iqmneba es dRevandeli parlamenti daiTxovos da<br />

axali arCevanebi dahniSnos axalis<br />

269


parlamentisaTvis. es imasa hniSnavs, rom<br />

salusberi inglisis ers mimarTavs da imas<br />

daekiTxeba _ ras hfiqrobo.<br />

raki saqme am zomamde miva, gladstonelebi<br />

winadve daimedebulebi arian, rom inglisis eri<br />

maTs sasargeblo pasuxs ityvis da axals<br />

parlamentSi maTs momxre deputatebs airCevs da<br />

gamohgzavnis. amisTana bolo axalis arCevanebisa<br />

bolos mouRebs salusberis saministros,<br />

salusberi Tavisis dasiT Camoecleba da<br />

gladstons da mis dass dauTmobs adgilsa. es<br />

angariSi gladstonelebisa usabuTo ar aris da<br />

Wkuas axloa.<br />

am dawyobilobis aRsasruleblad<br />

gladstonelebma ukve saqmec daiwyes. 10-s ivniss<br />

erTma ukeTesma momxrem gladstonisam jon<br />

morleim ukve Seitana parlamentSi xsenebulis<br />

azriT sarCieli da iTxova mag sarCielis garCeva.<br />

mTavrobam am sarCielis gasarCevad dRec ukve<br />

dahniSna da dRes mTeli inglisi gulisfancqaliT<br />

elis, _ riT gaTavdeba saqme.<br />

Cven es ambavi moviyvaneT imisTvis, rom<br />

dRevandel politikisaTvis am ambavs didi<br />

mniSvneloba aqvs. yvelam icis, rom, raki<br />

germaniaSi vilhelm II gaimperatorda, bismarks<br />

Seesxa frTebi, erTxanad axlad gansvenebulis<br />

imperatorisagan cotad Tu bevrad Sekvecili.<br />

axali imperatori didi momxrea bismarkisa da,<br />

maSasadame, T. bismarkis politikis gabatoneba<br />

germaniasa da evropaSi ueWvelia jer xanad mainc.<br />

gladstoni da misi dasi ki verafrad ewyoba T.<br />

bismarkis politikas. T. bismarkis ZlierebisaTvis<br />

evropaSi salusberi ufro sasurveli da samxro<br />

kacia. amitomac inglisSi salusberis gadadgoma<br />

saministrodam da gladstonis gaministreba T.<br />

bismarkis sasurvels politikas cotad Tu bevrad<br />

270


saqmes svlas gauZnelebs da ai aq aris didi<br />

mniSvneloba evropiisaTvis im ambavisa, romelsac<br />

dRes inglisSi Tavi gamouCenia da saswors<br />

gamarjvebisas erTisa Tu meoris dasisas ase<br />

SesaniSnavad sZravs da atokebs.<br />

iqneba aq iyos igi faruli mizezi, rom axals<br />

imperators germaniisas garkveviT ver<br />

gamoucxadebia programma Tvisis sagareo<br />

politikisa da jerxanad sjerdeba marto hoaraobiT<br />

laparaksa am saganzed. sakvirvelic ar<br />

aris, rom ase vifiqroT, imitom rom germaniis<br />

exlandel politikisaTvis sulerTi ar aris, _<br />

vin iqneba gamgebeli da winamZRomeli inglisSi, _<br />

salusberi, romelsac fexTa qveS miwa eryeva, Tu<br />

gladstoni, romelic TandaTan ufro fexs ikidebs<br />

da TanagrZnobas hpoulobs. jer minam es saqme ase<br />

Tu ise ar gaTavdeba, ara gvgonia germaniis<br />

politikam gulaxdiloba gamoiCinos da<br />

gamorkveuli ram an sityviT sTqvas an saqmiT<br />

imoqmedos.<br />

271


272<br />

<br />

sakiTxebze<br />

tfilsis, 22 ivnisi<br />

`Новое Обозрение~-s guSindels nomerSi (#1553)<br />

erTi werili iyo dabeWdili, quTaisidam<br />

mowerili, Sesaxeb CvenTa saadgilmamulo bankebis<br />

SeerTebisa. pativcemuli avtori TviTon sagnis<br />

bunebasa da viTarebazed arafers hlaparakobs,<br />

erTi sityviTac ar ixseniebs mas, Tu ra gziT, ra<br />

pirobiT unda gaidos am orTa bankTa Soris xidi<br />

SeerTebisa, erTis sityviT, TviTon sagnis<br />

Signeulobas da Tirkmelsa gverds uqcevs, TiTqo<br />

am saqmeSi es mxare sagnisa ar Seadgendes arasfers<br />

sagulisxmierosa. mTelis werilidam marto isa<br />

sCans garkveviT da xazgasmiT, rom igi imdureba da<br />

samduravis mizezad gviTiTebs b-n avaliSvilis<br />

marTlada windauxedav sityvazed, tfilisis bankis<br />

sazogado krebaSi warmoTqmulszed am sagnis<br />

Sesaxeb.<br />

es samduravi rom pativcemuls avtors marto<br />

b-n avaliSvilzed Seeyenebina, Cven aras vityodiT<br />

da mis werils dRes salaparako sagnad ar<br />

gavxdidiT, radganac, b-ni avaliSvili, Tu<br />

dainaxavda saWirod, TviTon gascemda ase Tu ise


pasuxs. Cven Tu dRes am saganzed CamovagdeT<br />

sityva, marto imisTvis, rom avtori ise b-ns<br />

avaliSvils ar emdureba, rogorc TviT tfilisis<br />

bankis sazogado krebas, saca viTom arc erTs kacs<br />

xma ar amoeRos da sityva ar Seebrunebinos b-n<br />

avaliSvilisaTvis, romelmac cota windauxedavad<br />

da moufiqreblad axsena Cveni imierni moZmeni.<br />

Cvenis sazogado krebis xmis amouReblobas b-n<br />

avaliSvilis naTqvamzed avtori amyarebs `Новое<br />

Обозрение~-s werilebzed da krebaze damswre<br />

kacebis mowmobaze. `Новое Обозрение~-s werilebi ar<br />

wagvikiTxavs Cven da damswre kacebis mowmobazed<br />

ki amas vityviT, rom imaT is ar gadauciaT<br />

avtorisaTvis, rac marTla krebazed mohxda. Cven<br />

bevri sagani ar viciT imisTana, romelsac iseTis<br />

gulmxurvalebiT da gulistkiviliT mohkidebodes<br />

kreba, rogorc am SeerTebis sagansa. aT Tu<br />

Tormet kaczed metma da maT Soris orma<br />

gamgeobis wevrmac ilaparaka am SeerTebis gamo da<br />

arc erTs maTgans didis sixarulis da siamovnebis<br />

garda ara gamouTqvams-ra am SeerTebis gamo.<br />

Tu arc erTma krebis wevrma saWirod ar<br />

dainaxa sityva Seebrunebina b-n avaliSvilisaTvis,<br />

eg Cvenis krebis gulgrilobas ki ar unda<br />

daebralos, aramed TviTon b-n avaliSvilis<br />

sityvas, romelsac araviTari sayuradRebo Rirseba<br />

ara sWirda da imisTanaebze laparaki wyalis nayva<br />

gamovidoda, Cvens krebas amisaTvis arc xalisi<br />

hqonda da arc mocaleoba. ukeTesi pasuxi b-n<br />

avaliSvilis Tqmulisa is iyo, rom aravin yuri ar<br />

aTxova, radganac am SemTxvevaSi yuris Txoeba<br />

daumsaxurebeli jildo iqneboda.<br />

amas imiTi vamtkicebT, rom b-n avaliSvilis<br />

garda sxva yvelam, krebaSi am saganzed<br />

molaparakem, aRtacebiT da didis sixaruliT<br />

273


miiRo azri orTa bankTa SeerTebisa da am<br />

SeerTebis gamo bevri gulmxurvale sityvac iTqva.<br />

am saxiT b-ni avaliSvili sul martodmarto darCa<br />

Tavis Seuferebel naTqvamiTa. ass kaczed meti iyo<br />

im krebazed da arc erTma maTganma ar moiwadina<br />

aramc Tu momxreoba b-n avaliSvilisa, aramed xma,<br />

krinti ar dasZra imis Sesaxeb, rac b-n<br />

avaliSvilma sTqva, da am saxiT imisi naTqvami<br />

TiTqo erTs yurSi SeuSva da meoridam gauSva.<br />

amazed meti sityvis SebrunebaRa iqneba qveyanazed?<br />

amazed Zlieri ganaCeni daidginebaRa visime<br />

naTqvamzed?<br />

asSi erTis cdoma da asSi erTis danaSauli<br />

gana sabuTia, rom danarCvens oTxmocdacxramets<br />

kacs samduravi SeuTvalon? ai, Cvenis azriT, ra<br />

mxriT aris SesaniSnavi werili, romlis gamoc<br />

dRes Cven sityva CamovagdeT. umarTlod,<br />

usabuTod, tyuilad dasjili iqneba Cveni<br />

sazogadoeba, rom es samduravi samduravad darCes,<br />

da vimedovnebT, avtori xsenebulis werilisa<br />

dagvimadlebs, rom sabuTi miveciT SecdomiT<br />

gamowveuli samduravi Cvens sazogadoebas aacilos.<br />

rom yvela piruTvnels da gulwrfels kacs<br />

swored Cven mier zemod Tqmuli azri unda<br />

gamoetana im Cvenis krebisagan, saca winadadeba<br />

SeerTebisa garCeul iqmna, amas amtkicebs TviT<br />

ganaCeni krebisa, erTxmad dadgenili. Tu es sakmao<br />

ar aris, vimowmebT mTels ass kacs krebisas da<br />

TviTon redaqcias `Новое Обозрение~-sas, romlis<br />

zogierTni wevrnic daeswrnen xsenebuls krebazed.<br />

sasurvelia, rom CvenTa imier da amier moZmeTa<br />

Tavis dReSi ar ifiqron, rom Zmurad gamowvdili<br />

xeli Zmuradve gulmxurvalebiT CamorTmeuli ar<br />

iqneba. RmerTma gvixsnas amisTana fiqrisagan!..<br />

274


progimnaziebSi<br />

tfilisi, 24 ivnisi<br />

warsuls wels saero ganaTlebis saministrom<br />

daadgina, rom gauqmebul iqmnas mosamzadebeli<br />

klasebi gimnaziebsa da progimnaziebSi. Tavis<br />

droze am gankargulebis Sesaxeb didi laparaki<br />

iyo mwerlobaSi, saqme yovelis mxriT gasCxrikes.<br />

bevri iTqva rogorc imis sasargeblod, ise<br />

winaaRmdegac. sxvadasxva sazogadoebam, erobam,<br />

qalaqebma TavianTi azri warudgines mTavrobas,<br />

romelmac saministros gankarguleba ganixila<br />

mwerlobisa da sazogadoebis azris mixedviT.<br />

umTavresad is azri iyo warmoTqmuli, rom<br />

mosamzadebeli klasebi metad saWiroa, rom imaTi<br />

gauqmeba sasurveli ar ariso. am azris<br />

dasamtkiceblad Sesaferi da Sesawynarebeli<br />

sabuTic iyo moxsenebuli. amitomac saministros<br />

gankarguleba mTavrobam ganixila kanonmdeblobiTis<br />

wesiT da rigiT da saWirod icno zogi ram<br />

cvlileba Seetana saministros gankargulebaSi.<br />

saministros azriT, mosamzadebeli klasebi<br />

sruliad unda gaeuqmebinaT, xolo exla, rogorc<br />

sCans `marTeblobis debulebaTa da gankargulebaTa<br />

krebulidgan~ (`собрание узаконений и распоряжений<br />

275


правительства~), dadgenilia, rom saxelmwifom<br />

Tavisis xarjiT ar unda Seinaxos mosamzadebeli<br />

klasebio. es gankargulebac ar Seexeba yvela<br />

gimnaziebsa da progimnaziebsa. im adgilebSi, sadac<br />

mkvidrni rusis tomisani ar arian da rusuls<br />

enaze ara laparakoben, iq saxelmwifo Tavis<br />

xarjiT Seinaxavs mosamzadebels klasebs. Suagul<br />

ruseTSi mosamzadebel klasebis arseboba<br />

damokidebulia imaze, Tu ramdenad esaWiroeba<br />

sazogadoebas es klasebi. Tu saWiroeba didi da<br />

Zlieria, maSin sxvadasxva sazogado<br />

dawesebulebaTa unda gamoiRon fuli mosamzadebel<br />

klasebis Sesanaxad, vinicobaa swavlis fuli,<br />

romelsac Segirdebi ixdian sakmao ar iqmnas<br />

klasebis gasaZRolad, amnairad, sadac<br />

mosamzadebeli klasebi saWiroa mTavrobis azriT,<br />

iq TviT sazogadoebam unda ikisros imaTi Senaxva;<br />

sadac saWiro ar aris, iq sruliad gauqmebuli<br />

iqneba. xolo iq ki, sadac mkvidrni rusulis<br />

tomisani ar arian da rusuls ara laparakoben, iq<br />

TviT saxelmwifo kisrulobs xarjs.<br />

rogorca sCans winandeli gankarguleba<br />

saministrosi SesamCnevad Secvlilia. sazogadoeba,<br />

romelic hgrZnobs swavla-ganaTlebis saWiroebas,<br />

ueWvelia xarjsac ar daerideba da marTeblobas<br />

Seumsubuqebs xarjsa da Sromas, da imedic aris,<br />

rom sazogadoeba raki xarjs ikisrebs, saqmesac<br />

ufro fxizlad da gonivrulad moekideba.<br />

CvenSi, rogorc marTeblobis gankargulebidgana<br />

sCans, mosamzadebel klasebis Senaxvas isev<br />

mTavroba kisrulobs, radganac aqaurni mkvidrni<br />

umetes nawilad arc rusis tomisani arian, arc<br />

rusuls laparakoben da arc sakmaod bevri<br />

saswavleblebi aqvsT...<br />

erTi sxva cvlilebac Semoaqvs axals kanons<br />

swavla-ganaTlebis saqmeSi. dRemdis mosamzadebel<br />

276


klasebidgan pirvels klasSi gadahyavT yvela<br />

ymawvilebi, romlebic egzamens daiWerdnen; exla ki<br />

egzameni sakamaTo (sakonkurso) unda iyos, raica<br />

metad Zneli iqneba norC bavSvebisaTvis. amieridgan<br />

mxolod im ymawvils gadaiyvanen, romelic<br />

saukeTesod daiWers egzamens; sxvebi ki<br />

iZulebulni iqmnebian saswavlebeli miatovon.<br />

maSasadame, mosamzadebel klasebis Segirdebi da<br />

garedgan moyvanilebi gaTanabrebulni iqmnebian<br />

TavianTs uflebaSi.<br />

ra mouvaT im ymawvilebs, romlebic sakamaTo<br />

egzamens ver daiWeren? mSoblebma da naTesavebma<br />

isini an sxva saswavlebelSi unda gadaiyvanon da<br />

an sruliad unda gamoasalmon swavla-ganaTlebasa.<br />

radganac es garemoeba sasurveli ar aris arc<br />

mSoblebisa da arc ymawvilebisaTvis, amitomac<br />

aucilebeli iqmneba pirvel paralelur klasebis<br />

daarseba. meti gza ar aris, am klasebis Senaxva<br />

isev mSoblebma da sazogadoebaT unda ikisron. Tu<br />

es azri ganxorcielebul iqmna, maSin sakamaTo<br />

egzameni maincadamainc saZnelo da safrTxo ar<br />

iqneba ymawvilebisaTvis. vinc saukeTesod ver<br />

daiWers egzamens, is SesaZloa gadiyvanon<br />

paralelurs pirvels klasSi da amnairad<br />

iZulebuli ar iqmneba saswavlebeli miatovos, an<br />

sxva romelsame saswavlebelSi gadavides. es<br />

paraleluri klasebi imdenad saWiroa, rom,<br />

vgonebT, sazogadoeba imis xarjs ar SeuSindeba...<br />

277


278<br />

<br />

ignorireba<br />

tfilisi, 2 ivlisi<br />

vilhelm meoris gaimperatorebas germaniaSi<br />

bevrs rasme swamebdnen evropaSi gulswrafni<br />

diplomatebi da gazeTebi. egonaT, rom<br />

gaimperatordeba Tu ara axalgazrda vilhelm II,<br />

erTi alianqoTi astydeba evropaSio da saSinelis<br />

Weqa-quxilisaTvis politikuri ca<br />

RrublebiTYSeikvriso. yovelive es gamtyunda:<br />

vilhelm II gaimperatorebam dRevandeli<br />

politikuri avkargianoba ver gamoarkvia imodenad<br />

mainc, rom kacma sTqvas ras moaswavebs dRevandeli<br />

dRe da ras moitans xvalindeli.<br />

gamorkvevas viRa sCivis. Cvenis fiqriT,<br />

dRevandeli politikuri moZraoba isev is wajegukujegobaa,<br />

rac vilhelm I-is dros iyo. cota<br />

xnobiT fridrix III-is imperatorobam rogorRac<br />

sxvanairad aatoka uReli politikis sasworisa da<br />

bolos, rom xani dascaleboda, isic iZulebul<br />

iqmneboda isev is eZebna, rasac exla eZebs germania<br />

da rasac vilhelm I-is dros eZebda. germaniis<br />

yofa-mdgomareoba dRes imisTanaa, rom ase unda


moiqces, Tu Tavis saqmis adre da male waxdena<br />

ara hsurs.<br />

vilhelm I-is dros ukanaskneli weliwadni<br />

germaniam imas Sealia, rom Tavis sakuTaris<br />

simagrisaTvis SemZlebelTa saxelmwifoTagan<br />

kavSiri Seedgina, radganac xmlis vadazed<br />

xeldadebuli safrangeTi gaborotebulis TvaliT<br />

uyurebda germanias da javris amoyras scdilobda<br />

da dResaca scdilobs. maSin mouxerxda germanias<br />

zavis Sekvra avstriasTan da ruseTTan da Sehqmna<br />

egreTwodebuli `samTa imperatorTa kavSiri~.<br />

gatyvra uecrad bolgariis saqme da avstriasa da<br />

ruseTs erTmaneTis sacilobeli saqme CamouvardaT.<br />

samTa imperatorTa kavSiri SeuZlebeliRa gaxda da<br />

daiSala. germania or wyals Sua iyo. an unda foni<br />

daedo ruseTisaken, an avstriisaken. sxva gza ar<br />

iyo. gaWireba germaniisa imaSi mdgomareobda, rom<br />

erTisa Tu meoris wyena saSiSi iyo da orisave<br />

ameba ki arasgziT ar moxerxdeboda.<br />

maSin germaniam dauwyo kurkuri jer inglissa,<br />

amave dros didad da didad moutkbilda italias.<br />

inglisTan veras gahxda da italia ki daiyolia da<br />

Sesdga isev samTa kavSiri, _ germaniisa, avstriisa<br />

da italiisa. es gauadvilda germanias imiT, rom<br />

avstrias da italias balkaneTis naxevarkunZulzed<br />

erTmaneTTan advilad mosarigebeli angariSebi<br />

aqvT. raki es ase moxda, ruseTma da safrangeTma<br />

erTmaneTs xma misces da erTmaneTs dauaxlovdnen.<br />

germanias es daaxloveba ver eWaSnika. advilad<br />

mosaandovebelia radac: germania am or didTa da<br />

Zlier saxelmwifoTa Suaa da Znelia wina da<br />

ukaniT moseuls oms kaci gauZRves, Tu omi<br />

astyda.<br />

ai mizezi, romelmac dRes aiZula germania<br />

xelaxlad Seudges mokavSireTa Zebnas evropaSi.<br />

aSkaraa, germanias ugrZvnia, rom avstria da<br />

279


italia an saimedoni ar arian, an imodenad<br />

uRononi, rom sasurvels mxars ver miscemen, Tu<br />

evropis aSlilobam germania omSi CaiTria. Tu<br />

esea, ra Tqma unda, rom germania iZulebulia<br />

ruseTs rogorme guli mougos da Tavis momxred<br />

gaixados. dRes germania amis cdaSia da misi<br />

imperatori xom apirobs kidec peterburgSi<br />

wasvlas xelmwife imperatoris sanaxavad.<br />

am ambavs Jurnal-gazeTebi dids mniSvnelobas<br />

aZleven evropiis politikisaTvis im mxriT, viTom<br />

imperatori vilhelmi II imedovnebs moarigos<br />

avstria da ruseTi balkaneTis saqmeSi da isev<br />

uwindeli samTa imperatorTa kavSiri Sehkras. Cven<br />

ar viciT ramodenad gahmarTldeba es imedi,<br />

Jurnal-gazeTebisagan winaswarad gamoTqmuli. Cven<br />

dRes marto imasa vxedavT, rom erTis mxriT<br />

germania iZulebulia ruseTis momxreoba eZios da<br />

meoris mxriT vxedavT, rom safrangeTi da inglisi<br />

germaniis angariSebisagan gamoricxulia. dRes es<br />

ori didi da SemZlebeli saxelmwifo gariyulia<br />

da gacalkevebuli.<br />

Cven ara gvgonia, rom amisTana mimarTulebas<br />

politikisas gauyuCdes da gauCumdes an<br />

safrangeTi, an inglisi. germaniis gazeTebi swameben<br />

kidec safrangeTsa, rom igi italiasa da belgiaSi<br />

raRaca qselsa hqsovso safrangeTis<br />

sasargeblodao da saqme ise mihyavso, rom lamis<br />

Tavisi gaiyvanos da, Tu mTavroba ara, italiisa da<br />

belgiis erni mainc gadibiros da miimxroso.<br />

SeuZlebeli aq ara aris ra da ramodenad ki<br />

marTalia es ambavi, _ Cven ar viciT. amas ki yuris<br />

Txoveba unda, rom germania dRes arsad da<br />

arasferSi arc ki ixseniebs arc safrangeTsa da<br />

arc inglissa, TiTqo es ori Zlieri saxelmwifo<br />

qveyanazed arc ki arsebobso. esec SesaniSnavia,<br />

rom imperatorma vilhelm II, roca Tavisi sityva<br />

280


mihmarTa germaniis parlaments, avstria, italia,<br />

ruseTi tkbilis sityviT moixsena da safrangeTsa<br />

da inglisze ki erTi sityvac ar dahxarja.<br />

safrangeTis arxseneba advilad aRsaxsnelia da<br />

inglisis arxseneba ki yvelas akvirvebs da aocebs.<br />

inglisis gazeTebi am saganzed wyeniT<br />

hlaparakoben.<br />

281


282<br />

<br />

tfilisi, 3 ivlisi<br />

erTs dros didi da gacxarebuli laparaki<br />

hqonda evropiis literaturas da nametnavad<br />

ruseTisas egreTwodebul `dedaTa emansipaciis~<br />

Taobazed. momxreni am saqmisa hxedavdnen, rom<br />

exlandeli urTierToba mamaTa da dedaTa sqesisa<br />

ver aris samarTlianad mowyobili da aSenebulia<br />

umarTlo moZRvrebazed, viTom dedakaci mamakacTa<br />

tyve da mona ariso da amis gamo bevrSi uflebas<br />

Tavisufalis adamianisas moklebuliao. amis<br />

mixedviT daCagrulTa dedaTa momxreni swerdnen<br />

da hqadagobdnen, rom qalebs unda mieniWoT<br />

yovelive ufleba, rac mamakacTa aqvT miniWebuli,<br />

ase rom am or sqesTa Soris urTierToba<br />

samarTlianis TanasworobiT dadgenil iqmnas kacTa<br />

cxovrebaSio.<br />

bevri kargi ram iTqva amazed, bevri sabuTiani<br />

`ho~ da `ara~ gamomJRavnda da bevric uqmi,<br />

windauxedavi sityva daixarja. maincdamainc sabuTi<br />

aqvs kacs sTqvas, rom es sagani sakmaod<br />

gamorkveulia dRes da Teoriulad mravalkecad da<br />

gonebadasmiT garCeuli da gaCxrekili. Cven es<br />

buneba da istoria am friad sayuradRebo saqmisa<br />

aq dRes oriode sityviT movixsenieT, imitom rom


azrad ara gvaqvs am sagnis buneba da istoria<br />

dawvrilebiT gamovikvlioT.<br />

Cven marto is gvinda vsTqvaT, rom am<br />

Teoriulad sakmaod kargad garCeulma saqmem<br />

sazogadoebis yuramde srulis savsebiT ver<br />

miaRwia. bevrs kacsa, Tu qalsa hgonia dResac rom<br />

aq marto imazea laparaki, viTomc am emansipaciis<br />

saqmeSi sxva ara aris ra, garda imisa, rom qalTa,<br />

Tu dedaTa mxolod ufleba mieniWoT da imas ki<br />

aRaravina hfiqrobs, rom ar aris arc erTi imisTan<br />

ufleba kacTa urTierTobaSi, romelsac ar<br />

mosdevdes movaleobaca. marTalia, mamakacs<br />

exlandels cxovrebaSi bevri imisTana ufleba aqvs,<br />

romelic samarTlianad qalsac ekuTvnis, magram<br />

mamakaci amasTanave msaxuria saxelmwifosi,<br />

qveynisa, sazogadoebisa, ojaxisa da yovelgvari<br />

mZime tvirTi adamianTa rTulis cxovrebisa kisrad<br />

adevs. dRes qalebi rom iZaxian, _ mogveciT<br />

uflebao, es Zaxili Tumca samarTliania, magram<br />

hrCeba xmad mRaRadeblad udabnosa Sina: imitom<br />

rom yvelani hxedven, rom qalebi bevrwilad uqmni<br />

da uvargisni arian im mokled Semoxazul wreSiac<br />

ki, romelSiac dRes imyofebian, da im mcireodens<br />

movaleobasac ver uZRvebian, rac dRes mizomili<br />

aqvT sazogadoebasa, Tu ojaxobaSi.<br />

es dRevandeli uqmoba da uvargisoba qalebisa<br />

xelzed daxveuli aqvT yvelas, vinc ki dedaTa<br />

emansipacias ar emxroba da ewinaaRmdegeba. TiToorola<br />

magaliTi saqmiTa da gamWriaxobiT<br />

gamoCenil qalebisa am winaaRmdegobis sabuTs bevrs<br />

aras arRvevs. am magaliTebs marto bednier<br />

SemTxvevad sTvlian da ufros-erTs qalzed ki<br />

isev is uvargisobis azri hrCeba.<br />

amerikaSi igrZnes qalebma, rom es asea da<br />

samarTlianis emansipaciis mosapoveblad imas aRara<br />

sjerdebian, rom iZaxon: ufleba mogveciTo. imaT<br />

283


ufro ukeTesi saxsari, ukeTesi gza amourCeviaT.<br />

imaT ufiqrniaT, rom qveyanas unda davanaxvoT, rom<br />

Cvenc SegviZlian radme yofna qveyanazed, Cvenc<br />

SegviZlian yvela movaleobas adamianisas<br />

gavuZRveT, Cvenc SegviZlian aramc Tu xeliT<br />

garja, Sroma, saqmis keTeba, aramed gonebiTac,<br />

WkviTac da arc erTsa da arc meoreSi mamakacs ar<br />

CamovuvardebiTo. am patiosans gazraxvas<br />

Sesdgomian da, rogorc hnaxavT, sakvirvelis<br />

ZlevamosilobiTac SeusrulebiaT.<br />

amis dasamtkiceblad Cven moviyvanT saocars<br />

ambebs, erTis germanulis Jurnalidam amokrebils.<br />

am ambebis mixedviT utyuarad gamoarkvevs kaci Tu,<br />

ris SemZlebeli aris qali da ra monawileobas<br />

hRebulobs igi amerikaSi sazogado cxovrebis<br />

warsamateblad da rarigad ecileba mamakacs<br />

cxovrebis moedanzed, satexniko sarbielzedac ki.<br />

es ambebi miT ufro sakvirvelia, rom qalis<br />

gamWriaxobasa da SemZlebelobas imisTana saqmeSi<br />

gviCvenebs, romelic dRes aqamomde qalisaTvis<br />

ufro xelmiuwvdomeli egona adamians.<br />

igi germanuli Jurnali ambobs: Crdiloamerikis<br />

arxivebidam amokrebiliao cnobani, rom<br />

qalebs amerikaSi 1900 patenti miuRiaT maT mier<br />

mogonil sxvadasxva maSinebis gamo. erTi am saqmis<br />

mcodne amerikeli umatebs: is ki angariSSi ar<br />

mogvyavs, rom bevri qali dahxmarebia mamakacs<br />

amisTana saqmeSio. es xom saocaria da saocari,<br />

ufro sakvirveli is aris, rom iqaur qalebs<br />

imisTana saqmeSic gamouCeniaT Tavi, romelic<br />

qalis cxovrebazed erTob Sors aris da qalis<br />

bunebas unda eucxovebodes. magaliTebr, erTs<br />

qals, gvarad maters, niuiorkSi mougonia<br />

teleskopi miwis qveSeTisaTvis (подземный телескоп),<br />

qals gvarad montgomers _ foladis javSani<br />

saomar xomaldisaTvis, qals goSams _ axalgvari<br />

284


zarbazani, qals bizels _ wylisagan gadasarCeni<br />

navi, qals tanneis _ maSina zRvaSi daRupul<br />

xomaldebis amosaRebad da sxvani. saqalo saqmeSiac<br />

gamouCeniaT Tavi. magaliTebr, qals rozentals<br />

ufro ukeTesi sakeravi maSina mougonia, vidre<br />

aqamomde iyo.<br />

yovelive es, rasakvirvelia, Zlieri sabuTia<br />

`dedaTa emansipaciis~ momxreTaTvis da amisTana<br />

sabuTs sityvas Seubrunebs mxolod kerpoba da<br />

jiutoba adamianisa. ar iqneba urigo, rom Cvenma<br />

qalebmac yuri aTxovon amisTana magaliTebs da<br />

xalisi moipovon amisTana moRvaweobisa da<br />

moqmedebisaTvis.<br />

285


286<br />

weli<br />

tfilisi, 14 ivlisi<br />

Cven araerTxel gviTqvams, rom istoria<br />

erTaderTi mtkice da SeuSleli sigelia, rkinis<br />

ficarzed rkinis asoebiT amoWrili oqmia,<br />

romelic hmowmobs ers, vin yofila da ra yofila<br />

guSin, vin aris da ra aris dRes!..<br />

am sigels, am mowmobas eris vinaobisas da<br />

SemZlebelobisas didi mniSvneloba aqvs, viTarca<br />

dids taZars, saca asvenia didni saxsovarni, didni<br />

xatni warsulisa da yofilisa.<br />

amisTana dids saxsovars, dids xats<br />

warsulisas dRes dResaswaulobs mTeli<br />

marTlmadidebloba ruseTis imperiisa. 15 ivliss<br />

am cxraasis wlis winad ruseTma miiRo naTeli<br />

qristes sarwmunoebisa da dRes ruseTi didis<br />

zariT da didebiT dResaswaulobs am didebuls<br />

dRes Tavis istoriisas.<br />

naTelReba ruseTisa mohxda 988 w. 15 ivliss<br />

kievSi, maSindel ruseTis dedaqalaqSi, mociqulTa<br />

sworis wminda vladimiris mier. jer minam wm.<br />

vladimiri gamTavrdeboda da mis mier ruseTi<br />

miiRebda qristes sarwmunoebas, qristianobis<br />

gamavrcelebelni moZRvarni saberZneTidam xSirad


hqadagobdnen qristes rjuls rusTa Soris. imaTis<br />

RvawliT qristianoba SigadaSig zogierTs alagas<br />

ruseTSi fexmokidebuli iyo jer kidev igoris<br />

dros, romelic olegis mermed gamTavrda da<br />

gadaicvala 945 w. kievSi iyo qristianTa ekklesia<br />

wminda ilias saxelobaze da TviT igoris mxedrobaSi<br />

iyo ara erTi da ori gaqristianebuli<br />

mxedari rusTagani. igoris meuRlem, wminda olgam,<br />

xom TviTonac miiRo qristianoba da imis dros<br />

cotad Tu bevrad gaZlierda ruseTSi qristianoba,<br />

radganac wminda olga, TviT qristiane, swyalobda<br />

qristianeTa.<br />

xolo saxeli da dideba ruseTis naTelRebisa<br />

dainarCuna igoris da olgas SviliSvilma vladimirma,<br />

romelmac daiWira kievi 960 welsa da<br />

erTmTavroba ruseTisa daafuZna. mociqulTswori<br />

wminda vladimiri jer pirvel xanSi warmarTi iyo.<br />

warmarTobis dros ruseTi Tayvans scemda<br />

sxvadasxva RmerTebs, romleT Soris pirveli adgili<br />

eWira peruns, RmerTs cecxlisas, da ufro<br />

Weqa-quxilisas da elvisas; meore iyo volosi,<br />

RmerTi saqonlisa da pirutyvisa, strabogi, bZanebeli<br />

qarisa, daJbogi da xorsa, romelT saxelTa<br />

Tayvans scemdnen mzesa. am umTavresTa RmerTTa<br />

garda Tayvansa scemdnen mravals sxva meorexarisxovan<br />

RmerTebs, magaliTebr, wyalisas, tyeebisas<br />

da mebrve sxvaTa.<br />

qristes rjulis moZRvarTa, saberZneTidam mosulTa,<br />

Seuryies vladimirs warmarToba da<br />

STaagones sarwmunoeba qristesi iqamde, rom moiwadina<br />

gaqristianeba. es wadili ganucxada Tavis<br />

kariskacTa da mxedrobasaca. amasobaSi vladimirs<br />

mouxda wasvla tavridaSi saomrad da roca iqaurs<br />

qalaqs korsuns alya Semoartya da aReba gauZnelda,<br />

maSin aRTqma dasdva, Tu aviReb, movinaTlebio.<br />

korsunma bolosdabolos veRar gauZlo<br />

287


vladimiris mxedrobas da kari gauRo. roca korsuni<br />

dahmorCilda, maSinve vladimirma gaugzavna<br />

mociquli saberZneTis imperatorebs vasiliss da<br />

konstantines, iTxova colad maTi da anna da<br />

SeuTvala Tvisi survili gaqristianebisa. gaxarebulma<br />

imperatorebma maSinve gamohgzavnes Tavian-<br />

Ti da anna, Tan gamoatanes mRvdlebi, romelTac<br />

naTelsces rusis mTavars, mis Svilebs da mxedrobasa<br />

988 welsa.<br />

kievSi vladimirma ubZana Sehmusron samsxveploni<br />

da pirqve daamxon buTni. peruni gamoabmevina<br />

cxenis kuds da joxis cemiT CaaTrevina da<br />

gadaagdebina dnepris mdinareSi. saberZneTidam gamogzavnili<br />

mRvdlebi daiarebodnen sxva qalaqebsa<br />

da dabebSi da hqadagobdnen qristianobas. xalxi,<br />

romelic sazogadod egre advilad vera stovebs<br />

xolme Zvelsa, urCobda da sanatrelis siswrafiT<br />

ar eZlevoda axals rjulsa. ra naxa es<br />

vladimirma, ubZana kievelebs, rom dedabudianad<br />

mogroviliyvnen dnepris mdinaris kidezed. aq<br />

didis yofiT da ambiT naTeliRo xalxma. es<br />

mohxda 15 ivliss 988 welsa da mas aqeT cxraasi<br />

weliwadia. am cxraaswlovanobas ruseTis naTel-<br />

Rebisas dResaswaulobs dRes mTeli ruseTi kiev-<br />

Si, ese igi, im Zvels qalaqSi, saca pirvel moinaTla<br />

ruseTis eri da Tanaziar eyo<br />

marTlmadidebels qristianobas.<br />

gazeTebi gvauwyeben, rom didZali samzadisia<br />

mTels ruseTSi da nametnavad kievSi am didebulis<br />

dRis didebulad daxvedrisaTvis. TiTqmis mTelis<br />

ruseTis samRdveloebisagan wargzavnilni arian<br />

warmomadgenelni, raTa daeswrnen am saxalxo<br />

dResaswaulsa da pativi scen sadResaswaulo<br />

dRes. Cvenma mkiTxvelebma ician, rom <strong>saqarTvelos</strong><br />

saeqzarxosodamac wargzavnilia yovlad samRvdelo<br />

episkopozi aleqsandre.<br />

288


soflad<br />

tfilisi, 16 ivlisi<br />

wels daniSnulia da am cotas xanSi<br />

aRsrulebaSiac unda movides arCevanebi soflis<br />

sammarTvelos moxeleebisa. Cven SevityeT, rom<br />

erTs tfilisis axlos myofs samamasaxlisos<br />

mouwadinebia mamasaxlisad amoirCios sasuliero<br />

wodebis kacis Svili, romelsac sakmao swavlacodna<br />

miuRia da im samamasaxlisoSi sofluri<br />

mdgomareoba aqvs da mamul-dedulica.<br />

amasTanave SevityeT, rom mazris ufrosis<br />

TanaSemwe, romelsac mindobili aqvs xsenebuls<br />

samamasaxlisoSi arCevanebi moaxdinos, hbrkoldeba<br />

im mizeziT, viTomc, Tu ar glexis wodebis kacs,<br />

sxvas aravis kanoniT neba ara aqvs arCeul iqnas<br />

soflis marTvelobis moxeledao. marTalia, CvenSi,<br />

Tu xsovna ar gvRalatobs, jer magaliTi ar<br />

yofila, rom soflis moxeled sxva vinme arCeul<br />

yofiliyos, Tu ar glexis wodebis kaci, magram<br />

umagaliToba imisTana saqmeSi, saca cxadi kanonia,<br />

mosatani ar aris. miT ufro, rom TavisTavadac<br />

didad sasurvelia, saarCevano wre momwyvdeuli ar<br />

iyos marto glexobis viwro fargalSi da ufro<br />

289


farTo gza hqondes ukeTesTa kacTa saSovrad da<br />

asarCevad, Tunda glexobis wris garedac.<br />

Tunda amasac Tavi davaneboT da marto is<br />

viqonioT saxeSi, rom glexobis wris gared ufro<br />

advilad moipoveba gonebagaxsnili kaci, cotad Tu<br />

bevrad mcodne da ganaTlebuli. amisTana kaci<br />

soflis moxeleobaSi metad sasurvelia da<br />

sanatreli, rogorc TviT glexobisaTvis, isec<br />

mTavrobisaTvisac. glexobisaTvis imitom, rom<br />

cud-ubralod aravis ar daaCagvrinebs Tavis<br />

saxelos kacsa, radganac ecodineba Tavisi<br />

uflebac glexTa gamosasarCleblad, saca kanoni<br />

nebas aZlevs da Tavisi movaleobac mTavrobisa da<br />

Tavis sazogadoebis winaSe. amisTana kaci Tavis<br />

moxeleobas im sapatio xarisxzed daayenebs,<br />

romelic ganzraxulia TviT kanonmdeblobisagan da<br />

romelic dRes TviT moxeleTa umecrebiT da<br />

gaugebrobiT metad dabla daweulia da<br />

pativayrili.<br />

mTavrobisaTvisac sasurvelia soflis<br />

moxeleobaSi imisTana kaci, romelic SemZlebeli<br />

iqmneba gankarguleba mTavrobisa rigianad, wesierad<br />

gaigos da rigianad da WkvadasmiT aasrulos.<br />

Torem exla ufros-erTgan soflis moxeleni<br />

soflis mwerlis xelSi arian da rac mweralsa<br />

hsurs, imazed moawerinebs xels mamasaxliss, Tu<br />

sxva moxeles, anu rogorc mweralsa hsurs, ise<br />

gaagebinebs mTavrobis mowerilobas, Tu<br />

gankargulebas da imas ki aRar vityviT, rom<br />

xSirad TviTon kanonsac ki gadausxvaferebs xolme<br />

moxerxebuli mwerali, radganac wignis armcodne<br />

da srulad uvici kaci am SemTxvevaSi male<br />

motyuvdeba xolme Tund imisTana cotaodenad<br />

mcodnisagan, rogoric soflis mweralia,<br />

exlandel moxeleTa uvicobisa da umecrebis gamo<br />

exla sofelSi hmoxeleobs jamagiriT dayenebuli<br />

290


mwerali da ara sazogadoebisagan amorCeulni<br />

moxeleni. amas, rasakvirvelia, didi vneba moaqvs<br />

yvelasaTvis.<br />

ra saWiroa aq vrclad CamoTvla sabuTebisa,<br />

romelnic ase aSkarad hlaparakoben imazed, rom<br />

saxeiroa soflis samarTvelos moxeleebad neba<br />

hqondeT amorCeul iqmnan yvela wodebis kacni,<br />

Tuki TviTon soflis sazogadoeba moiwadinebs da<br />

Rirsad dainaxavs. ra saWiroao, imitom vambobT,<br />

rom TviTon kanons yovelive es sabuTi Cvenzed<br />

uked danaxuli aqvs, radganac kanoni nebas iZleva<br />

soflis moxeleebad amorCeul iqmnan yvela<br />

wodebis kacni. soflis sammarTvelos debuleba<br />

pirdapir bZanebs amasa. me-88 muxli am debulebisa,<br />

ganmartebuli mTavrobisagan, ambobs, rom SesaZloa<br />

`sapatio wodebis~ (привилегированное сословие)<br />

kacnic amoirCios soflis sazogadoebam Tavis<br />

moxeleTa, Tu amisTana kacs sofluri mdgomareoba<br />

aqvso.<br />

Cvenda samwuxarod, amJamad xelT ara gvaqvs<br />

xsenebulis debulebis wigni, Torem sityvasityviT<br />

amovwerdiT am ganmartebas kanonisas ujeroTa<br />

dasajereblad. xolo raca vsTqviT, isic<br />

sakmarisia vaRiaroT, rom aravis kanonieri mizezi<br />

da sabuTi ara aqvs dauSalos sasulieros Tu sxva<br />

wodebis kacis Svils amorCeul iqmnas soflis<br />

moxeled, Tu sofluri mdgomareoba aqvs da<br />

TviTon sofeli Rirsad scnobs da amoirCevs. amis<br />

nebas iZleva TviTon kanoni da, maSasadame, win<br />

veravin aeRobeba.<br />

291


292<br />

<br />

proeqti<br />

tfilisi, 2 agvisto<br />

arc erTi seni adamianisa imisTana sazareli da<br />

saSineli ar aris, rogorc cofi. marTalia,<br />

mecnierebam saxelovan pasteris RvawliT iqamde<br />

miaRwia, rom es saSineli Wiri cotad Tu bevrad<br />

Seumsubuqa isec tanjuls kacobriobas, magram<br />

uebar wamlobamde ki jer kidev Sors arian<br />

kacTmoyvare micnierni, bevrs iZaxian, bevrs<br />

irwmunebian, rom viTomc ama da am kacma<br />

sakvirveli wamali icis da dacofianebuls<br />

arCenso, magram dabejiTebiT Tqma ar SeiZleba, rom<br />

cofis wamali uebarad napovni iyos. adamianis<br />

gonebas bevri ram SeuZlian da mis yovlad<br />

SemZleblobis imedi unda viqonioT, rom dResa Tu<br />

xvale mecniereba mag wamalsac miagnebs da<br />

daixsnis adamians im saSinelis Wirisagan,<br />

romelsac cofi hqvian. minam ki es moxdeba,<br />

adamians sxva ara darCenia ra, rom rac SeiZleba<br />

Seacotavos SemTxveva dacofianebisa, anu ukeT<br />

vsTqvaT, mizezi dacofianebisa cotad Tu bevrad<br />

Tavidam aicilos.<br />

cofi, rogorc moexsneba mkiTxvels, ar<br />

auCndeba xolme adamians uimisod, Tu kaci nakbeni


ar aris cofianis pirutyvisagan. pirutyvTa Soris<br />

zogi Sinauria, magaliTebr ZaRli da kata,<br />

romelTa auCndebaT xolme cofi da zogi gareuli,<br />

magaliTebr mgeli. mgeli, romelsac ise xSirad ar<br />

hxvdeba kaci, iSviaTad Seiqmneba xolme mizezad<br />

adaminis gacofianebisa. nametnavad qalaqebSi<br />

mcxvrebni am mizezs mocilebulni arian. ZaRli da<br />

kata ki, romelic TiTqmis yovels mosaxlesa hyavs<br />

saxlSi, sofelsa, Tu qalaqebSi, umTavresni<br />

mizezni arian saSinelis senis modebisa da<br />

gavrcelebisa. maSasadame, Tu mizezis morideba da<br />

acileba aq saqmes uSvelis rasme, kacma aq unda<br />

eZios wamali, ese igi, am mxriT unda ecados<br />

ramodenad SesaZloa gaabaTilos cotad Tu bevrad<br />

mizezi gacofianebisa.<br />

ruseTis gazeTebi gvauwyeben, rom mTavrobas<br />

swored am mxriT miuqcevia yuradReba am<br />

saqmisaTvis. samkurnalo departaments SinaurTa<br />

saqmeTa saministrosas exlaxan Seudgenia vrceli<br />

proeqti da am proeqtSi CamoTvlilia<br />

RonisZiebani, mimarTulni maszed, rom rac<br />

SeiZleba Seucotavos adamians SemTxveva cofianis<br />

pirutyvisagan dakbenisa. am RonisZiebaTa Soris<br />

moxsenebulia Semdegi: a) akrZalul iqmnas quCaSi<br />

gamoSveba ZaRlisa, Tu pirakruli ar iqneba, ise<br />

ki, rom wyalis sma SeeZlos. b) upatrono<br />

mawanwala ZaRli da kata, saca SehxvdeT,<br />

dahxocon. g) ZaRlis patronebs gadasaxadi daedoT<br />

da am gziT mogrovilis fuliT eZlios<br />

gasamrjelo sakuTrad am saqmisaTvis daniSnuls<br />

zedamxedvels komitetsa, anu moxeleebsa. zoma<br />

gadasaxadisa, imazed iqmneba damokidebuli, Tu, _<br />

ra saWiroebisaTvis hyavT patronebs ZaRlebi.<br />

magaliTebr, ZaRlis patronebs fulebSi SeRavaTi<br />

eqmnebaT qalaqSi mcxovrebTa winaSe, radganac<br />

moqalaqeebs ZaRli ufro qeifisa da<br />

293


siamovnebisaTvisa hyavT, vidre saWiroebisaTvis, da<br />

d) TiTo mokluls mgelzed jildod safasuria<br />

dadebuli.<br />

amJamadao, amboben gazeTebi, es proeqti<br />

samkurnalo departamentma gaugzavna yvela<br />

gubernatorebs da azri mosTxova. roca es azrebi<br />

moikribeba, gadisinjeba da egre momzadebuli<br />

proeqti wardgenil iqmneba dasamtkiceblad<br />

kanonmdeblobis wesiTa.<br />

azrni da ganzraxva am proeqtisa metad<br />

mosawonia da TanasagrZnobi. es kia, rom kargad<br />

gawyobil qalaqSi ZaRli marTla marto qeifisa<br />

da siamovnebis sagania da aq araviTari<br />

xelSekruloba ar unda emZimos qalaqSi<br />

mcxovrebsa. sofeli ki uZaRlod ver gasZlebs,<br />

sofelSi ZaRli yaraulia, patronia soflelis<br />

avladidebisa. igi udga sofelSi saxls darajad,<br />

igi uvlis cxvars, Zroxas, Rors, cxens da<br />

uimisod arc erTs soflels erTis fexis<br />

gadadgmac ar SeuZlian. es gansxvaveba soflisa da<br />

qalaqisa marTalia winad danaxulia samkurnalo<br />

departamentisagan. Cvenis fiqriT, ZaRlis patroni<br />

sofleli srulad amoSvebuli unda iyos<br />

gadasaxadisagan. es miT ufro advili saqmea<br />

soflisaTvis, rom iq amis zedamxedveli moxele,<br />

SesaZloa, muqTic iyos im gziT, rom es<br />

zedamxedveloba Cahbardes soflis nacvals,<br />

romelsac araviTari gasamrjelo ar eZleva da<br />

arc imodena saqme aqvs Tavis nacvlobisa, rom am<br />

mxriTac ar gauZRves sofelsa da imis saWiroebas.<br />

294


brZola<br />

tfilisi, 3 agvisto<br />

mTeli kaxeTi modebulia Turme mildiuTi,<br />

romelic axladgamoCenili senia vazisa da<br />

saSineli senic. amboben, rom am senis gemo wels<br />

kaxeTSi rTvels TiTqmis rac ki moeliano, vazs<br />

foToli da mtevani scviva da am saxiT mosavali,<br />

sul mTlad Tu ara, bevri da Zalian bevri wili<br />

xelidam ecleba venaxebis patronebsao. am senzed<br />

Cven grZlad laparaki gvqonda Cvens gazeTSi:<br />

awerili iyo misi niSnebi, misi viTareba,<br />

gavrceleba da naCvenebic iyo misi wamalica.<br />

wamali napovnia da uebari wamalica da exla<br />

marto isRa darCenia venaxebis patronebs, rom am<br />

wamals xeli Cahkidon da daixsnan TavianTi Tavi<br />

didis zaralisa da zianisagan.<br />

xolo am wamlobam rom uararaod ar Cauaros<br />

mcdels patronsa venaxisas, Cven am saganzed<br />

zogierTs Cvens azrs ganvuziarebT Cens mkiTxvels.<br />

cnobilia, rom mildiu gadamdebi senia da igi<br />

gadaaqvs adgilidam adgilzed niavs da amrigad<br />

gadatanils mtvers, anu, ukeT vsTqvaT, Tesls<br />

senisas SeuZlian mTeli venaxi sam-oTxs dRes<br />

daasneulos. raki seni am gziT vrceldeba,<br />

295


amitomac marto erTs venaxSi wamloba magdens<br />

verafersa iqms, radganac SesaZloa axlomaxlo<br />

venaxebidam igive seni xelaxlad gamoitanos niavma<br />

da xelaxlad gaaCinos mildiu. am saxiT wamloba<br />

tyuilubralod Cauvlis nawamls venaxsa. am<br />

garemoebas yuri usaTuod unda aTxovos kacma, Tu<br />

surs, rom venaxis wamlobam uqmad ar Cauaros.<br />

esec unda viqonioT saxeSi, rom ocs verszed<br />

niavsa da qars gadaaqvs Tesli senisa. maSasadame,<br />

venaxebis gadarCenisaTvis aucileblad saWiroa,<br />

rom wamloba venaxisa yvela venaxis patronebma<br />

erTs dros daiwyon mTels im adgilebSi, saca<br />

venaxebia. es miT ufro advilia, rom wamali amisi<br />

iefia da TviTon wamloba vazisa iseTi martivia da<br />

urTulo, rom xarji bevri ara aris ra. amboben,<br />

erTs kacs dReSi SeuZlian oris dRis venaxis vazs<br />

TviTveulad calke Seasxas wamalio da wamalic<br />

iseTi uebaria, rom senisagan gadarCena yovels<br />

eWvs gareSea.<br />

Tumca am gziT SesaZloa venaxis patronebma<br />

gadaarCinon venaxebi senisagan, magram, rogorc<br />

mogexsenebaT Cveni daudevroba, yvelani ar<br />

daudeben Tavs am saqmesa da zogi uwamlebs<br />

venaxebs da zogi ki ara. rom es ase ar moxdes,<br />

saWiroa mTavrobam savaldebulod gahxados venaxis<br />

wamloba da vinc am valdebulebas Tavis drozed<br />

ar aasrulebs, maSin jer pirvelad jarima<br />

gadaaxdevinon da amave dros amis meTvalyure<br />

moxeles neba hqondes venaxis patronis xarjzed<br />

TviTon Seudges wamlobas da xarji Tavis drozed<br />

azRvevinos urCs patronsa<br />

rasakvirvelia, rom am SemTxvevaSi aucileblad<br />

saWiroa venaxis patronebs xelTmZRvaneli mcodne<br />

kaci hyvandes da aswavlides rogor unda wamlis<br />

xmareba. garda amisa, adgilobrivve saWiroa mcodne<br />

kacisagan wamali keTdebodes da amisaTvis saWiro<br />

296


masala iqve axlos iyos saSovari. TviT igi<br />

WurWeli, romelic wamlis vazzed Sesasxavad ukve<br />

aris mogonili, adgilobrivve unda iyos mitanili<br />

gasasyidad, Torem imisi Soridam dabareba metad<br />

gauZnelebs saqmes venaxis patronsa.<br />

yovelive es araviTars siZneles ar<br />

warmoadgens. didi saqme ar aris, rom savenaxe<br />

adgilebSi TiTo-orola mcodne kaci gagzavnos<br />

mTavrobam, Tunda mevenaxeebis xarjiT, da amaT<br />

daavalos xelmZRvaneloba gauwios venaxis<br />

patronebsa, Tvalyuri adevnon soflis moxeleebis<br />

SemweobiT, rom yvela venaxis patronma Tavis<br />

drozed uwamlos venaxsa, wamalic da wamlis<br />

Sesasxmeli WurWeli iqav adgilas iqonion<br />

gasasyidad.<br />

aq araviTars xarjs ar unda SeuSindnen venaxis<br />

patronebi, radganac xarji amisi magdens arafers<br />

Seadgens da mogeba ki didi iqneba, imitom rom<br />

patrons venaxisias mTeli misi naamagari venaxSi<br />

ukleblad SerCeba da amiT gadurCeba uSvelebels<br />

zarals am saSinelis senisas.<br />

meti ar iqneba, rom Telav-siRnaRis<br />

Tavadaznaurobam amisaTvis sagangebo kreba Sehyaros,<br />

Seadginos am saganzed vrceli weswyobileba<br />

da iSuamdgomlos mTavrobis winaSe, raTa igi<br />

weswyobileba damtkicebul iqmnas sayovelTao<br />

savaldebulod. mTavroba ar daiSurebs oriode<br />

mcodne kaci miaSuros xelTmZRvanelad venaxis<br />

patronebsa da arc gauWirdeba mTavrobas wamali<br />

da wamlis Sesasxmeli WurWeli miataninos gasasyidad<br />

iq, saca saWiroebaa. Cvenis fiqriT, es erTaderTi<br />

gzaa, rom kaxeTi da erTob is adgilebi,<br />

saca mildiua gaCenili, gadaarCinon dids zaralsa<br />

da ziansa. aq erTobiT unda brZola, TviTveulad<br />

calke kaci ver gaemklaveba am sens da veras<br />

daaklebs: SeerTebuli Rone da mcdelobaa saWiro.<br />

297


Zieba<br />

298<br />

tfilisi, 23 agvisto<br />

veraferi sanatrelia is dRe, ra dReSiac<br />

Caagdo venaxis patronebi kaxeTisa calke wyeulma<br />

nacarma da calke ufro wyeulma mildiuma. mTeli<br />

venaxebi Turme modebulia am orgvaris seniTa da<br />

lamis wlevandels mosavalzed sul mTlad xeli<br />

aaRebinos. nacario, amboben, bevrgan sxvaganac<br />

ariso, magaliTebr, qarTlSi, imereTSi, somxeTSi,<br />

magram ise gabmiT ki ara, rogorc kaxeTSia Turme.<br />

kaxeTSi xelaRebiT Seuyria nacari da Tanac es<br />

SeCvenebuli mildiuc zed darTvia. es mildiu jer<br />

marto kaxeTSia gaxSirebuli da sxva adgilebSi<br />

jer araviTari niSani am saSinelis senisa ar<br />

aRmouCeniaT.<br />

1854 wlidam saqarTveloSi gaCnda<br />

egreTwodebuli `nacari~ da mas aqeTia venaxebis<br />

patronebs Zlier azaralebs. ar iqna es saZageli<br />

seni ar gaecala Cveneburs venaxebs! Tumca am<br />

bolos xanebSi TiTqo am avadmyofobam iklo,<br />

zogierTs adgilas zogjer sulac aRar<br />

gamoCenila ase, rom TiTqmis imedic miecaT<br />

srulad gadavardeba da mogvSordeba Tavidamao,


magram wels ki isev Tavi iCina winandelis<br />

ZlierebiT da zed daemata kidev mildiuca. am<br />

bolos xanebSi vazs zedazed sxvadasxva axali<br />

mteri uCndeba, erTimeorezed imodenad uaresi da<br />

xelSeuvali, rom kacs uneblied fiqrad mosdis<br />

vazs xom ar daudga xana gadaSenebisa, an mTlad<br />

amovardnisa dedamiwis zurgidamao. magaliTi<br />

mcenareTa gadaSenebisa, Tu amovardnisa ara erTi<br />

da oria qveynierobazed. mecnierTa ramdeni naSTi<br />

amouCeniaT mcenarisa Tu cxovelisa dedamiwaSi,<br />

romelnic erT dros yofilan da exla ki aRar<br />

arian.<br />

rasakvirvelia, amisi Tqma vazzed metismetia,<br />

magram ra ifiqros kacma, roca hxedavs, rom<br />

filoqsera, nacari, mildiu, kidev sxva raRac<br />

axali seni, romelsac `vazis yvavils~ eZaxian da<br />

sxva bevri amisTana ase zedazed daatyda Tavs<br />

vazsa da kaci Tavis mxriT mTelis mecnierebis<br />

ZalRoniT ebrZvis da TiTqmis vera gauwyvia ra.<br />

vazis am dReebSi Cavardnam, _ ra Tqma unda, im<br />

sasowarkveTilebamde ar unda miiyvanos kaci, rom<br />

srulad imedi gadaiwyvitos vazis mosavlis<br />

gamobrunebazed, xolo dRes ki mTels erTs<br />

mdidars mxares Cvenis qveynisas TiTqmis<br />

erTaderTs wyaros cxovrebisas xelidam ase<br />

uwyalod aclis. memamuleni kaxeTisa didad<br />

Sewuxebulni arian da ar ician riT irCinon da<br />

gamoikvebon Tavi am umadurs weliwadsa. kaxeTSi,<br />

rogoc mogexsenebaT, umTavresi da upirvelesi<br />

ekonomiuri Rone Rvinoa. sxva yoveli miwis<br />

mosavali Tu mohyavT, Tavis samyofi mohyavT da<br />

Zalian iSviaTia, rom bazarSi gasatanad kaxelma<br />

sxvas rasme mosWidos xeli, garda Rvinisa.<br />

erTaderTi sagani Rvinoa, romelsac kaxeTi hyidis<br />

da amiT uZRveba yovelgvars xarjsa Sina Tu<br />

gareT.<br />

299


dRes ki, rogorc vsTqviT, am erTaderTs<br />

wyaros gamoaklda venaxis patroni kaxeTisa da<br />

Tavis wamxdaris venaxis mayurebelma aRar icis<br />

riT gauZRves Tavis Tavsa da Tavis ojaxs. ra Tqma<br />

unda, Zalian gauWirdeba kaxeTs wlevandels wels<br />

ram moagvaros, samermisod ki meti ar iqneba erTs<br />

Cvens sarCiels yuradReba miaqcios.<br />

raki venaxi ase saeWvo wyarod gaxda da<br />

amodena gansacdeli Tavs dastrialebs, marto<br />

venaxzed nuRar davamyarebT Cvens avladidebasa da<br />

sarCo-sabadebelis moxveWas: sxva ram<br />

sawarmoebelic moviSvelioT, sxvas rasmesac<br />

movkidoT xeli. ra Tqma unda, ugzoobis gamo<br />

imisTana rasme ver movkidebTYxelsa, rac ver<br />

aitans bazarSi gadatanis xarjs. puri, qeri,<br />

simindi da sxva amgvari saxmari marcvleuloba ver<br />

aitans bazarSi gadatanis xarjsa, radganac amgvari<br />

saqoneli sapalnad didia da fasad ki cota fasi<br />

aqvs. maSasadame, yovelive amisTana sawarmoebeli<br />

imodenad aris mosayvani, ramodenadac SigniT<br />

kaxeTSive saWiroa. amazed meti kaxeTgareT ver<br />

gaitaneba da Tu gaitaneba, imodena dajdeba misi<br />

waReba, rom TviTon gadatanilis fasi Zlivs<br />

moiSorebs gadatanis xarjs. maSasadame, kaxeTma<br />

Tavis sameurneod imisTana ram unda moigvaros,<br />

rom fasad Zvirad hRirdes da sapalnadac didi<br />

sazidi da mZime gadasatani ar iyos. Rvinoc,<br />

marTalia, didi da mZime sazidia, magram imodenad<br />

kai fasSia, rom gadatanis xarjsac hfaravs da<br />

Tavis saRiralsac cotad Tu bevrad sakmaod<br />

hSoulobs.<br />

amisTana sawarmoebelisaTvis kaxeTi Tavisis<br />

haviTa, Tu miwa-wyliTa Zalian gamosayenebelia<br />

gamrjelis kacisaTvis. ra ar gnebavT, rom ar<br />

movides kaxeTSi! abreSumi, romelic Cvens<br />

xsovnaSiac ki didad naqebi iyo qalaqis bazarSi,<br />

300


amba, Tambaqo, alisarCuli, zafrana,<br />

egredwodebuli Cinuri WinWari, svia, sxva<br />

mcenareni, romelTaganac zeTi ixdeba, saferado<br />

saRebavad keTdeba da sxva bevri amisTana advilad<br />

mosayvania kaxeTSi da dids xelsac miscems muSaksa<br />

da mwarmoebelsa. yovels amas didi bazari aqvs<br />

zogs CvenSive, magaliTebr, tfilisSi, zogs<br />

sazRvargareTac.<br />

rasakvirvelia, Cven am mokle werilSi bevrs<br />

veras vityodiT maszed Tu, ra da ra aris<br />

mosayvani da xelmosakidebeli kaxeTisaTvis da Tu<br />

Cven ase gakvriT davasaxeleT zogierTi mcenare,<br />

marto imisaTvis, rom agveniSna igi azri, romlis<br />

mimarT unda miiqces yuradReba kaxelebisa, raTa am<br />

gziT aRmoiCinon sxva ram sagani meurneobisa<br />

sarCosabadebelis mosapoveblad da, raki venaxi<br />

amdens gansacdelSia, marto venaxebzed ar aiSenon<br />

imedi cxovrebisa da Tavis rCenisa.<br />

301


302<br />

<br />

saxsari saxsari<br />

tfilisi, 24 agvisto<br />

qveyanazed rom marto b-nni Savrovebi iyvnen,<br />

romelTaTvisac orasi aTasis kacis erTad, erTs<br />

dRes gawyveta arafers TabauTs Seadgens, maSin es<br />

qveyana, adamianis cxovrebisaTvis gamosayeni,<br />

adamianisave yasab-xanad gadaiqcevoda da TviT<br />

adamiani saklav pirutyvada. RvTis madliT, jer<br />

kidev kacobrioba iqamde ar misula, rom adamiani<br />

dasakep xorcad igulisxmos b-n Savrovisamebr da<br />

arc TviTon qveyanas dauTmia Tavisi Tavi b-n<br />

SavrovebisaTvis saburTaod da sameidnod. b-n<br />

Savrovebis garda arian qveynad, Cvenda sanugeSod,<br />

imisTana kacnic, romelnic imas ki ar fiqroben,<br />

rogor da ra gziT aJletinon xalxi, aramed imas,<br />

rom rogorme acocxlon da adRegrZelon.<br />

amisTana kacni bukiTa da naRariT ara hyvirian,<br />

rom Cven aseTi da iseTebi varTo. isini<br />

mSidobianis guliT sxedan Tavis oTx kedel Sua<br />

da dRedaRam aTieben imazed, rom adamians mZime<br />

tvirTi cxovrebisa Seumsubuqon, daixsnan<br />

mravalgvar Wirisa da senisagan, wvaleba da<br />

tkivili dauamon, simware da simokle cxovrebisa<br />

cotad Tu bevrad gautkbilon, gaugrZelon<br />

siamovnebisa da bednierebisaTvis. es Cumni muSakni,


adamianis bednierebisaTvis Tavmdablad<br />

Tavganwirulni da Tavdadebulni, ubuknaRarod<br />

mcxovrebni qveyanazed, Tavis drozed ufro didis<br />

qebiTa da didebiT moixsenebian madlobel<br />

kacobriobisagan, vidre adamianis JletaSi<br />

gamoCenilni napoleonebi da sxva amisTanaebi,<br />

romelTac dRes adideben didni da patarani.<br />

es amisTana kacni mecnierobis msaxurni arian<br />

da mecnierobis yovladSemZlebelobas iwveven<br />

bednierebis mosafenad qveyanazed adamianTa<br />

sasixarulod da sadRegrZelod. marTalia, am<br />

mecnierobis msaxurTa Soris imisTananic arian,<br />

rom madliT savse Ronieroba mecnierebisa imazed<br />

miuqceviaT, rom rac SeiZleba uebari da ukeTesi<br />

saxsari miscen adamians adamianisave saJletsaxocavad,<br />

xolo Cvenda sasixarulod, imisTananic<br />

bevrni arian, romelnic dRedaRam dauZineblad<br />

irjebian kacTa saxsnelad Wirisa da vaglaxisagan<br />

da amisaTvis arasfers ara hzogaven, zogjer<br />

sicocxlesaca.<br />

erTi amisTana magaliTi dRes Tvalwin gvidga.<br />

8-s agvistos safrangeTis samecniero <strong>akademia</strong>Si<br />

saxelovanma pasterma gamoacxada, rom odesis<br />

sabaqteriologo sadgurSi doqtorma gamaleim<br />

aRmoaCina saxsari xoleris acrisao. doqtors<br />

gamaleis upovnia, anu, uked vsTqvaT, aRmouCenia<br />

xoleris gesli, romlis Zal-Ronec ucdia<br />

mtredsa da zRvis Rorzeda. am gesls ise<br />

umoqmednia, rom erTi Tu ori wveTi sisxli<br />

mtredisa, mowamlulisa am xoleris gesliT,<br />

sakmaod aRmoCnda, rom mTlad saRi mtredi, anu<br />

zRvis Rori rva da Tormetis saaTis ganmavlobaSi<br />

daexocna. doqtors gamaleis sityviT es mis mier<br />

aRmoCenili xoleris gesli rom aucras saRs<br />

cxovels, xoleris Seyris SiSi aRar eqnebao.<br />

xolo asacrelad es gesli pirdapir ar ixmareba.<br />

303


jer erTs romelsame cxovels unda aucras,<br />

amisagan meores, meorisagan mesames da am saxiT<br />

gesli TandaTan hneldeba da bolos<br />

momakvdinebeli Zala ekargeba. am gziT<br />

momzadebuli gesli aRarafers avnebs Turme<br />

acrilsa, xolo im sikeTes ki sZens, rom acrils<br />

aRar ekareba xolera da xolerisagan aRaraferi<br />

SiSi aqvso.<br />

Tu es gamarTlda, doqtor gamaleis saxeli<br />

saukunod saxsenebeli iqeba kacobriobisaTvis.<br />

doqtori gamalei mtkiced guldajerebulia, rom<br />

es mis mier aRmoCenili saxsari xolerisagan<br />

xsnisa uebaria. amis dasamtkiceblad igi swers<br />

doqtors pasters, rom me mzada var Cem mier<br />

aRmoCenili xolerisagan gadasarCeni acra Tqvens<br />

laboratoriaSi Tqven Tvalwin movaxdinovo<br />

samecniero akademiis TanadaswrebiTao. rom aq<br />

arafris SiSia da acra xolerisa mavnebeli ar<br />

aris da amasTanac uebaria xolerisagan<br />

gadasarCenad, doqtori gamalei Tavis Tavs ara<br />

hzogavs da swers pasters, me TviTon avicri<br />

xoleris geslsa Tqvens winaSe da mere waval iq,<br />

saca gaZlierebuli xoleraa da amiT dagimtkicebT,<br />

rom Cemi saxsari, xolerisagan gadasarCeni,<br />

uvnebelia da uebaricao.<br />

aq marto is ki ar aris sasaxelod doqtoris<br />

gamaleisa, rom eg saxsari aRmoaCina, aramed isica,<br />

rom ara hSiSobs, ar izogavs Tavs adamianis<br />

sabedniero saxsaris aRmosaCenad Seswiros da<br />

gaimetos Tavi. marTalia, ityvian, raki<br />

darwmunebulia uvnebelobasa da uebarobazed, ra<br />

Tavis gawirvaRaa magisTana saqcieli<br />

gamaleisaTvisao, magram eg acra adaminazed jer<br />

nacadi ar aris da sicocxlec kacisaTvis iseTi<br />

tkbilia, rom didad gasabedia kacma Tavi imisTana<br />

sacdels misces, romelsac, advilad SesaZlebelia,<br />

304


sikvdilic mohyves: sul risTvis? sxvis<br />

saxsnelad.<br />

adamians rom am Wir-vaglaxians qveyanazed<br />

nugeSad da sasixarulod amisTana kacebi ara<br />

hyvandes, _ es cxovreba cxovrebad ar eRireboda<br />

da dideba da saxelic adamianobisa carieli<br />

farTi-furToba iqmneboda. amisTana kacebiT hSvenis<br />

qveyana da qveyanasTan erTad kerZo RvTisaadamianica.<br />

roca b-nT SavrovebisTana kacebi TavaRebulad<br />

saqveynod gaiZaxian, rom orasi aTasis kacis erTs<br />

dRes gawyveta CemTvis arafers angariSs Seadgenso,<br />

ase rom, warbsac ar Sevixrio da am saSinels<br />

klebas klebadac ar CavTvlio, maSin didad<br />

sanugeSoa imisTana kacis naxva, romelic Tavsa<br />

swiravs sxvis saxsnelad sikvdilisagan. es<br />

amisTana kaci verafrad daumSvenebs mxars b-nT<br />

Savrovebs, Tu vinme gakadnierdeba da usaxelo<br />

Savrovebs gverdT mouyenebs saxelovan gamaleiebsa.<br />

305


306<br />

Sesaxeb Sesaxeb<br />

tfilisi, 31 agvisto<br />

jer SarSanve astyda CvenSi laparaki, rom<br />

tfilisis guberniis TavadaznaurTa skola ver<br />

akmayofilebs Cvens exlandels moTxovnilebasa.<br />

metad didi fuli sWirdeba, didi xarji undeba da<br />

Cvens xelmokle SeZlebas mZime tvirTad awevso.<br />

amis gamo Sesdga azri, skolas sxvagvari gza da<br />

mimarTuleba miscen imisda mixedviT, rom Tu<br />

xarji ar iklebs, sargeblobam mainc ufro meti<br />

nayofi moitanoso. es azrebi TviTon skolis<br />

gamgeobas daebada da am gamgeobam SarSanve ara<br />

erTi da ori kreba moaxdina, TvisTa wevrTa da<br />

gareSe mcodne kacTagan Semdgari im ganzraxviT,<br />

rom am tkivils raime wamali dasdon da TiTon<br />

skola gadaakeTon ise, rom ufro uked<br />

Seeferebodes Cvens dRevandels saWiroebasa da<br />

moTxovnilebas.<br />

daiwera da gasinjul-gadaCxrekil iqmna<br />

ramdenime proeqti da, rogorc gvaxsovs, gamgeobam<br />

skolisam verc erTi proeqti ver icna sakmaod da<br />

sabolovod araviTari gadawyvetileba ar daadgina.<br />

Cven Cvens gazeTSi am saganzed Cveni azri<br />

warmovsTqviT Tavis drozed da, rogorc viciT,


arc es Cveni azri iqmna mowonebul skolis<br />

gamgeobisagan. ra Tqma unda, skolis gamgeoba ufro<br />

zedmiwevniT mcodnea yovel imisi, rac skolas da<br />

imis gadakeTebas Seexeba da amitomac metismeti<br />

kadniereba iqmneboda samduravi ram viqonioT Cvenis<br />

azris dawunebis gamo. xolo sasurvelia am<br />

erTxel aZruls saWiroebas skolis ase Tu ise<br />

gadakeTebisas Tavisi dasasruli miscemoda miT<br />

ufro, rom TviTon skolis gamgeobas yvelazed<br />

ukeT ucvnia es saWiroeba da amisTana saqmeSi<br />

dayovneba da daxaneba Tu ar avnebs, aras argebs<br />

saqmesa.<br />

Cven am friad rTulsa da sayuradRebo<br />

saganzed imitom CamovagdeT dRes sityva, rom<br />

gvecnobebina mkiTxvelTaTvis igi azri, romelic<br />

dRes kantikuntad htiralebs Cvens sazogadoebaSi<br />

da romelsac sabuTianoba etyoba. es azri imaSi<br />

mdgomareobs, rom exlandeli skola marto<br />

mosamzadebelklasian skolad gadaiqces oTxis<br />

ganyofilebiT; sxva danarCeni klasebi gauqmdes im<br />

dromde, vidre Rone da SeZleba xels<br />

Segviwyobdes. am gziT, amboben, xarji skolisa<br />

exlandel ori aTas xuTas Tumnidam aTass, anu<br />

aTas oras Tumanzed Camoxdebao. am mosamzadebel<br />

klasebs is gansakuTrebuli sagani unda hqondeso,<br />

rom baSvebi saxelmwifo saswavleblebSi<br />

Sesasvlelad amzadoso. Tu vinicobaa, aq<br />

kursgaTavebuli romelime ymawvili ver daiWers<br />

egzamens saxelmwifo saswavlebelSi Sesasvlelad,<br />

anu sxva raime mizeziT ver Seva, igi gadavides<br />

winamZRvrianTkaris skolaSi. amisaTvis<br />

winamZRvrianTkaris skolas mieces Sesaferi<br />

Semweoba im fulidam, rac exlandels xarjs<br />

skolisas gadarCebao. am saxiT, Cvenis<br />

saTavadaznauro skolis ymawvils ori gza eqmneba<br />

gaxsnili: erTi saxelmwifo saswavlebeli da<br />

307


meore sameurneo skola winamZRvrianTkarisa. am<br />

saxiT Cvens saTavadaznauro mosamzadebels<br />

skolaSi kursSesrulebuli, unugeSod ar iqmneba<br />

darCenili, rogrc exlaa.<br />

Cven, rasakvirvelia, marto ZarRvi azrisa<br />

aRvniSneT aqa, dawvrilebiT da yovelis mxriT<br />

garkveva azrisa Cvenzed uked mcodnesaTvis<br />

migvindvia. Cven mxolod amas vityviT, rom<br />

zemoxsenebuli azri usabuTo ar aris da meti ar<br />

iqneba skolis gamgeobam am mxriTac gamoikvlios<br />

exlandelis Cvenis skolis saqme da mis gamo<br />

Tavisi ganaCeni sTqvas. Cvenis fiqriT, jer xanad,<br />

roca SeZlebiT ase uRononi varT, ukeTess veras<br />

movagvarebT. vin icis, iqneba amgvarad Secvlam<br />

skolisam imodena fuli gadagvinarCunos<br />

exlandelis xarjisagan, rom im fuliT ukeTesni<br />

Segirdni da moswavleni sxva umaRles<br />

saswavleblebSiac gagvazardinos Sina Tu gareT.<br />

yovelive es advilad mosalodnelia da amitomac<br />

zemoxsenebuli azri am mxriTac didad<br />

Sesawynarebelia, Tu sxvafriv araviTari<br />

dabrkoleba ar aRmouCnda. sasurveli mxolod is<br />

aris, rom es azri rac SeiZleba male gamoiZios<br />

da gamoirkvios skolis gamgeobam, radganac xana<br />

swavlebisa, saca aris unda dawyebul iqmnas da Tu<br />

cvlileba ram moelis skolas, es cvlileba exlav<br />

moxdes.<br />

308


TviTneboba<br />

tfilisi, 6 seqtemberi<br />

imperatori germaniisa fridrixi rom<br />

gardaicvala, Cvena vsTqviT, rom Tumca xelmwifeba<br />

imis xanmokle iyo, sul sami TTve, magram am aw<br />

gansvenebulis imperatoris mier aRZruli azrebi<br />

Tavis adgils moipoveben germaniaSi da amitomac<br />

safiqrebeli ar aris, rom keTilganzraxvani am<br />

keTilisa da kacTmoyvare imperatorisa amaod da<br />

uqmad Caivliano. am winaTqmas didi niWi<br />

winaswarmetyvelobisa ar undoda, Tu rom kacs<br />

cotad Tu bevrad gagebuli eqmneboda germaniis<br />

wina kacTa azris moZraoba da viTareba. germaniaSi<br />

yofilan da arian kidec imisTana kacebi,<br />

romelTaTvisac cxovreba cxovrebad ar aris, Tu<br />

rom yoveli biji, Tund imisTana niWierisa da<br />

Zlieris kacisa, rogoric bismarkia, sazogado<br />

gankiTxvas ar eqvemdebareba da pasuxisgebisagn<br />

axsnili da Tavisufali iqmneba.<br />

germaniaSi, Tumca kargaxania parlamenti, ese<br />

igi eris warmomadgenelTa krebuli arsebobs,<br />

magram saministroebi pasuxismgebelni ar arian am<br />

krebulis winaSe. igini yurmoWril ymasaviT<br />

309


eqvemdebarebian marto T. bismarksa da TiTqmis<br />

marto imisagan ganikiTxebian. parlamentma, rac<br />

gind azri da mimarTuleba icvalos, es cvlileba<br />

arafriT daetyoba xolme saministroebs da am<br />

saxiT eris warmomadgeneloba germaniaSi ise<br />

yovlad SemZlebeli ar aris, rogorc magaliTebr,<br />

safrangeTsa, inglissa da sxva amisTanaebSi.<br />

amitomac germaniaSi ministrebi ise malmal ar<br />

icvlebian parlamentis mimarTulebis mixedviT,<br />

rogorc sxvagan da raki fexs moikideben<br />

saministroSi, iqamde arian ministrebad, vidre T.<br />

bismarks exerxeba da eameba.<br />

es amisTana mdgomareoba germaniisa WkuaSi ar<br />

mouvida imperators fridrixs da taxtzed asvlis<br />

umalve Tavisi gonieri Tvali am tkivils<br />

germaniisas miapyra. man moisurva Camoegdo<br />

germaniaSi saministroebis im weszed dayeneba, rom<br />

pasuxismgebloba maTi gaZlierebuliyo da miT<br />

TviTneboba saministroebisa da maTTan erTad T.<br />

bismarkisa alagmuliyo. imperators fridrixs ar<br />

dascalda am wesis dadgineba, magram mis mier<br />

frTaSesxmulma azrma Tavisi ar daiSala da,<br />

rogorc etyoba, lamis Tavisi gaitanos kidec.<br />

dRes germaniaSi, rac ki damoukidebeli kacia<br />

Tu gazeTi, sul imas gaiZaxian, rom awindel<br />

weszed darCena saministroebisa SeuZlebelia:<br />

saministroebi parlamentis gankiTxvas da<br />

parlamentis winaSe pasuxisgebas unda<br />

eqvemdebarebodeso. am azrisaa Turme TviT axali<br />

imperatoric vilhelmi da es yvelas ukvirs da<br />

eoceba. ukvirs da eoceba imitom, rom dRes<br />

aqamomde egonaT, viTom axali imperatori<br />

yvelaferSi T. bismarkis damyolia da mis uneburs<br />

arafers moaxdenso. rom am saxiT saministroebis<br />

gadakeTeba da gardacvla verafrad saamuria T.<br />

bismarkisaTvis, es aSkaraa. T. bismarki jer<br />

310


imperator fridrixis dros eurCeboda amgvars<br />

ganzraxvasa da exlac misi momxre gazeTebi<br />

arafers ara hzogaven, rom yovelis Tavisis<br />

ZalRoniT winaaRudgnen am axals survilsa. T.<br />

bismarkis mxriT esec unda yofiliyo, radganac, es<br />

ganzraxuli cvlileba yvelazed uwinares<br />

Camoaclis fxas imis batonobasa da TviTneba<br />

mZlavrobas.<br />

Tumca am cvlilebis mopirdapired imisTana<br />

SemZlebeli kacia germaniaSi, rogorc bismarki,<br />

magram meidnidam burTs mainc am cvlilebis<br />

momxreni gaitanen dRes iqneba Tu xval, radganac<br />

marTali amaTken aris am SemTxvevaSi. dRes<br />

germaniaSi bervni arian, romelTac samoqmedo<br />

sagnad am cvlilebis moxdena auRiaT da amisaTvis<br />

iRvwian da irjebian da raki imperatori<br />

vilhelmic mowadinebuli iqmneba, T. bismarkic<br />

iZulebul gaxdeba ukeTesTa survils<br />

daemorCilos, an ara da gadadges samsaxuridam.<br />

imisi gadadgoma, ara gvgonia, imperatorma<br />

vilhelmma inebos da amitomac ufro safiqrebelia,<br />

rom T. bismarki tkiviliT gulSi daemorCileba<br />

Tavis uneburs saqmesa, roca meti gza aRar eqmneba.<br />

311


312<br />

germaniis germaniis germaniis politika politika evropisa evropisa da<br />

da<br />

aziis aziis aziis qveynebis qveynebis mimarT mimarT> mimarT<br />

tfilisi, 7 seqtemberi<br />

am mokle xanSi germaniam ori imperatori<br />

damarxa da mesames, axals Caabara Tavisi sve-bedi.<br />

am zedazed cvlam imperatorebisam imisTana<br />

qveyanaSi, romelic dRes TiTqmis marto hbatonobs<br />

evropaSi da saqveyno politikas cibrutiviT<br />

atrialebs, ena mucelSi Caugdo sityvamoyvaruls<br />

diplomatias, xma gaakmendina da marto yurebi<br />

aacqvetina _ aca, ra gamova risaganao. mas aqeTia<br />

diplomatia kudmeZebariviT dahrbis bardebSi, xan<br />

iqa hsunavs, xan aqa da mainc T. bismarkis naskvebs<br />

verc Tavi upovna da verc bolo.<br />

germaniis axalma imperatorma daimkvidra mamapapaTa<br />

samkvidrebeli Tu ara, darbazoba daiwyo<br />

evropaSi. jer xelmwife imperators ewvia<br />

petergofSi, aqedam Sveciisa da daniis<br />

xelmwifenic inaxula, axla apirebs naxvas<br />

avstriis imperatorisas da italiis mefisas.<br />

veravis gaugia es siaruli ras moaswavebs. zogi<br />

ambobs, rom germaniis imperators es TavaziT<br />

mosdiso, hsurso Tavisebr gvirgvinosnebs pativi<br />

sces da salami misces maTsave qveyanaSio. iqneba<br />

esec iyos, magram amisTana ambavi da es salamis


survili, vgonebT, pirveli gagonebaa evropaSi. Tu<br />

xsovna ara gvRalatobs, arc erTs<br />

axladgamefebuls gvirgvinosans ese erTmaneTzed<br />

miyolebuli darbazoba ar mouxdenia. aqedam is<br />

gamohyavT, rom, sCans, sxva mizezi ram unda iyos<br />

am misvla-mosvlisao. ra mizezi unda iyos<br />

amisTana? ai amocana, romelsac zed SeeWra<br />

maxvilgoniereba diplomatiisa, rogorc namgals<br />

fxa yanisa. es mizezi dabejiTebiT veravis auxsnia<br />

jerxanad.<br />

karga xania kia ande auRes T. bismarkis<br />

politikas. ors didsa da Zlier saxelmwifoTa,<br />

ruseTsa da safrangeTs Sua momwyvdeuli germania<br />

mosvenebuli ar unda iyos. amaT rom erTmaneTs<br />

xeli miawvdinon, germaniis Zliereba, germaniis<br />

sve-bedi dids faTeraksa da gansacdelSi Cavardeba,<br />

ra Tqma unda, rom SorsmWvreteli mWreli Tvali<br />

bismarkisa am viTarebazea gaSterebuli da yoveli<br />

misi ostatoba da xerxianoba imas unda Seelios,<br />

rom es xelis miwvdena ar moxdes da ruseTsa da<br />

safrangeTs Sua xidi Castexos. safrangeTis<br />

ganSoreba ruseTisagan yovlad moufiqrebelia,<br />

imitom rom safrangeTi marto elzas-lotarenis<br />

dabrunebiT daimSvidebs germaniazed gaborotebuls<br />

gulsa. germaniam kidev Tavisis imperatoris piriT<br />

amas winaT saqveynod gamoacxada, rom erTs<br />

mtkavels miwasac aravis davuTmobo, vidre<br />

germanias erTi jariskaci mainc kidev eyolebao.<br />

maS aqedam T. bismarkis tkivils araferi wamali<br />

moepoveba, igi safrangeTis guls verasgziT ver<br />

moigeriebs da, maSasadame, verc daiyoliebs<br />

ruseTisagan ganze gadgomisaTvis.<br />

am saxiT germanias Tavis gaWirebisagan<br />

daxsnisaTvis erTi gzaRa aqvs am SemTxvevaSi:<br />

ruseTs unda dauaxlovdes da ai, amboben, viTomc<br />

am daaxlovebisaTvis wavida imperatori vilhelmi<br />

313


useTSio. magram aqac erTi xifaTia. ruseTis<br />

daaxloveba moipoveba marto maSin, Tu germania<br />

balkaneTis politikas ruseTisas xels Seuwyobs<br />

da momxreobas gauwevs. es saqme italiisTvis da<br />

nametnavad avstriisaTvis metad uamuri iqneba da<br />

miT ufro mouxerxebeli germaniisagan, rom italia<br />

da avstria germaniasTan zavSekrulni arian da<br />

dRes kudikudze aqvsT gadabmuli. am saxiT, Tu<br />

avstria moimdurva, SesaZloa, rom axla avstriam<br />

gauwvdinos xeli safrangeTsa da maSin isev xom is<br />

gamova: vais gaveyare da uis Seveyareo.<br />

Tavidam bolomde rac bolgariis saqmem Tavi<br />

wamohyo, mas aqeT es garemoeba abrkolebs<br />

moqmedebas germaniisas da iZulebul hxdis am or<br />

kldeT Sua Tavisi navi ise ataros, rom arc erTs<br />

kldes moxvdes da arc meores Seexalos. eseTi<br />

tareba SeuZlebelia da am yofaSia dRevandeli<br />

naRveli T. bismarkisa da amave naRvelSi iyo<br />

Tavdapirveladve. balkaneTis saqme amis gamo TiTqo<br />

Tavminebebulia dRes da yvela erideba xelis<br />

xlebas, rom araferi astydes aqedama. is wyurvili<br />

ki, rom safrangeTi calke gaiyvanos, marto<br />

daagdos, meSveli da momxre moacalos, germanias<br />

dRe da Ram mosvenebas ar aZlevs. exla amboben,<br />

rom germania am wyurvilis mokvlas italiidam<br />

moeliso.<br />

am bolos xanebSi T. bismarkma imdeni ixerxa,<br />

rom italia da safrangeTi erTmaneTs gadahkida da<br />

saqme iqamde miiyvana, rom kinaRam omi ar aatexina<br />

erTmaneTs Soris. afrikaSi mflobeloba,<br />

xmelTaSua zRvis pirebze, didad saxarbieloa<br />

safrangeTisa da italiisaTvis, radganac am<br />

napirebis mflobeli, mflobeli iqmneba im didis<br />

gzisa, romelsac es xmelTaSua zRva warmoadgens.<br />

T. bismarkma aq Soridam daawyebina italias<br />

aurzauri safrangeTis winaaRmdeg da massovaSi,<br />

314


mewamulis zRvis piras, Seayrevina safrangeTis<br />

interesi. T. bismarkma kargad icoda, raki aq dava<br />

autydeboda italiasa da safrangeTsa, tunissa da<br />

tripoliszed advilad gadavidoda da<br />

tripolisisa da tunisis saqme xom uomrad ar<br />

gadarCeboda, radganac italia da safrangeTi<br />

orive erTnairad etanebian erTsaca da meoresac.<br />

es saqme aSlida egviptis saqmesac, suecis<br />

arxisasac, saca inglisic didad gareulia am<br />

saxiT es saxelmwifoni erTmaneTSi daerevodnen,<br />

erTmaneTs daejaxebodnen, safrangeTi omebSi<br />

gaebmoda da maSin Tu ram gulSi javri aqvs<br />

germanias safrangeTzed, am javrs Tavisuflad<br />

amoiyrida.<br />

safrangeTma gaugo es ostatoba da massovis<br />

gamo aSlili saqme Tavidam aicila didis<br />

sifrTxiliTa da windaxedulobiT ase, rom am<br />

saqmem is maxvili ar galesa, riTac T. bismarks<br />

hsurda gaegmira safrangeTi. inglisic TiTqmis<br />

miuxvda, rom aq T. bismarks hsurs politikis<br />

gaxurebul ToneSi Cacvivnuli kutebi sxvis xeliT<br />

amoiRos da sxvis dauZlurebiT TviTon<br />

gaZlierdes, maSin rodesac uamisodac misi<br />

Zliereba examuSeba inglissa. amis gamo inglisma<br />

TiTqmis samegobrod piri ibruna safrangeTisaken<br />

da aman yurebi acqvetina T. bismarks. erTs dros<br />

am bolos xanebSi xmebic iyo, viTom safrangeTi,<br />

inglisi da ruseTi erTmaneTs moutkbildneno. amis<br />

mnaxvelma T. bismarkma italias urCia, metismetad<br />

nu gaizviadeb Tavsa da gangeb gaficxebuli<br />

massovis saqme rogorme gaaneleo. es saqme dRes<br />

aramc Tu ganelda, mTlad Cahqra kidec ase, rom<br />

jer xanad aqedam safrangeTs araviTari gansacdeli<br />

ar moelis da, maSasadame, evropac jer xanad<br />

aqedam uSiSaria.<br />

315


es xom asea, xolo sakvirveli is aris, roca<br />

T. bismarks evropaSi koWi alCud ar daujdeba<br />

xolme, maSinve Sua aziaSi, saca inglisi da<br />

ruseTi erTmaneTSi mosargebleni arian, saqmeebi<br />

aiweweba da sawyali abduraxmani, emiri<br />

avRanistanisa, bewvzed daekideba xolme. visi xeli<br />

atokebs iq marTulebs, gulaxdilad aravin ambobs,<br />

xolo vis ara hsurs, rom inglissa da ruseTs<br />

Sua sadavidarabo da samtro sagani ar arsebobdes,<br />

es yvelam kargad icis. dResac Sua aziaSi,<br />

saxeldobr avRanistanSi, areulobaa da taxts<br />

emirisas exlandels emirs ecilebian ajanyebulni.<br />

am aSlilobas ar SeiZleba ruseTma da inglisma<br />

yuri ar aTxovon, radganac orivesaTvis didi<br />

interesia or mocileTa Soris vin gaimarjvebs da<br />

amitomac inglisisa da ruseTis iq erTmaneTzed<br />

gadakideba, jer erTi, rom evropiis saqmeTaTvis<br />

imodenad ver moaclis verc erTsa, _ da meore<br />

isa, rom am orTa saxelmwifoTa Soris<br />

ganxeTqileba moxdeba. erTica da meorec<br />

xelTSemwyobia germaniisaTvis da imis<br />

momxreTaTvis.<br />

am saxiT jer xanad evropa miCumebulia,<br />

yovelive mwvavi saqme, rogorc, magaliTebr,<br />

balkaneTisa da sxva amisTanisa, miZinebulia da<br />

esec iqneba, vidre T. bismarks alCu daujdebodes.<br />

sxva saxelmwifoni rac gind erTmaneTze<br />

gulamRvreulni iyvnen, rac gind mowadinebulni<br />

iyvnen erTmaneTs cxvirpiri daakawros, omis atexas<br />

ver gabedven, Tu germaniam ar moiwadina, germania<br />

ki ar moiwadinebs oms im dromde, vidre Tavis<br />

saqmes ise ar gasCarxavs, rom gamarjveba ueWveli<br />

iyos niSanSi amoRebul mterzeda da rom samtrod<br />

niSanSi amoRebuli hyavs germanias evropaSi orSi<br />

erT-erTi Zlieri saxelmwifo, amas eWvi ar unda.<br />

am orSi erTis amorCeva imdenad germaniis<br />

316


survilze ar aris damokidebuli, ramdenadac<br />

garemoebazed: sadac wvrili gamoaCndeba<br />

dRevandels gaWimuls Toks politikisas, iq<br />

ecdeba germania Tokis gawyvetas.<br />

am dromde, rasakvirvelia, T. bismarki sul imas<br />

iZaxebs da iZaxis kidec, rom yoveli Cemi<br />

mecadineoba mSvidobianobas moaswavebso da es<br />

Zaxili dasajeric aris im dromde, vidre omi<br />

SesaZlebeli iqneba germaniisaTvis.<br />

317


318<br />

<br />

amierkavkasiaSi<br />

tfilisi, 13 seqtemberi<br />

erTi didi danaklisi amierkavkasiisa is aris,<br />

rom amodena mxareSi erTi araviTari umaRlesi<br />

saswavlebeli ar aris. mozardi Taoba amis gamo<br />

iZulebulia an marto gimnaziebis kursi ikmaros,<br />

radganac bevrs uqonlobisa gamo ar SeuZlian<br />

ruseTSi wasvla da iq damTavreba swavlisa; an, Tu<br />

SeZleba aqvs, midis da xSirad eZleva yovelgvar<br />

gansacdels CvenTvis Seuwynarebel havisas,<br />

garemoebisas da waRma-ukuRma trialisas. es nakli<br />

exlandels droSi, roca puri arsobisa ase Zneli<br />

saSovaria TviT umaRles saswavlebelSi<br />

kursSesrulebulisaTvis, erTs umTavress tkivils<br />

Cvenis qveynisas Seadgens, radganac mis gamo Cveni<br />

Svilebi iZulebul arian cxovrebis moedanzed<br />

sxvas, ufro metad naswavls, metad mcodnes,<br />

dauTmon adgili da TviTon ki xelcarielni<br />

darCnen usaqmod da, maSasadame, uRonod<br />

cxovrebisaTvis saxsaris mosapoveblad. am saxiT<br />

Svili, romelic unda mieSvelos ojaxs, ded-mamas,<br />

saxl-kars, qveyanas, Seiqmneba xolme ufro<br />

ojaxisa, ded-mamisa da qveynis bargad, vidre mwed<br />

da meSvelad.


exla, vinc codnis far-xmaliT ar aris<br />

SeWurvili da ise ara sdgas cxovrebis moedanzed<br />

saWidaod, iman uRono da uxelfexo kacsaviT<br />

marto sxvas unda Sehyuros, aca, vin ras<br />

gadmomigdebs, an vis ra gadarCeba, rom sxvis<br />

nasufraliT mainc Tavi vikvebovo. amisTana<br />

cxovrebas mglis tantali sjobia tyeSi, imitom<br />

rom tye ise unugeSo ar aris mglisTvis, rogorc<br />

exlandeli cxovreba im kacisaTvis, romelmac ara<br />

icis ra, romelsac ucodinarobiT xel-fexi<br />

Sekuruli aqvs saWidaod da moqmedebisaTvis da,<br />

maSasadame, iZulebulia uqmad iyos da<br />

xelgaunZrevad. ekonomiuri Widili, romelmac<br />

dRes ase yovelmxriv CaiTria da gaaba mTeli<br />

qveyana da romlis gare dRes adamians aRara<br />

darCenia ra sulis amoxdomis meti, metad<br />

Seubralebeli da Seuwynarebeli da sapyars<br />

gonebiTa Tu xelfexiTa yovel sasoebas arTmevs<br />

cxovrebisas, piridam lukmas aclis da tanjuls<br />

da jvarcmuls SimSiliTa saflavsac ki ar<br />

aRirsebs xolme muqTad da usasyidlod. aseTia<br />

dRevandeli dRe adamianisa da marto codnaa da<br />

gamrjeloba erTaderTi saxsari, rom<br />

Seubralebels ekonomiurs WidilSi kaci ar<br />

ganadgurdes da is mainc iSovos Tavis sarCenad,<br />

rac pirutyvsa da nadirs TiTqmis muqTad eZleva<br />

bunebisagan.<br />

am WidilSi igia gamarjvebuli, vinc mcodnea<br />

da, maSasadame ufro xerxiani. rasac ucodinari<br />

erTs dRes Sehqmnis da gaakeTebs, imas mcodne da<br />

xerxiani, iqneba, erTs saaTsac ar moundes. erTisa<br />

da imav saqmisagan ucodinarma rom orni marcvali<br />

gamoitanos, mcodne oTxsa da xuTs gamoitans. da<br />

radganac ekonomiurs WidilSi simarde, anu<br />

siadvile keTebisa da simravle nakeTebisa oradori<br />

fandia gamarjvebisaTvis, amitomac dRes burTi da<br />

319


moedani imisia, vinc erTsa da imave dros mardad,<br />

advilad akeTebs da bevrs. es ori sikeTe<br />

ucodinarobiT ar moipoveba. am sikeTebis<br />

erTaderTi amCeni da gamCarxavi marto codnaa da<br />

sxva araferi. ra Tqma unda, rom am codnisaTvis<br />

gimnaziebi da sxva amisTanebi dasawyisi bijia,<br />

marto gzaa da mzadeba. aq saWiroa umaRlesi<br />

saswavlebelic, rom kaci marto samzadiszed ar<br />

gaCerdes, rom dasawyiss dasasrulic moeces.<br />

marTalia, umaRlesi saswavleblebi bevria<br />

SigniTs ruseTSi, magram, rogorc vsTqviT, iqamde<br />

bevrs Cvengans xeli ar miuwvdeba, TiTo-orolas<br />

Tu miuwvdeba, isic, vin icis, ramodeni faTeraki<br />

da gansacdeli unda gamoiaros, rom Sin mSvidobiT<br />

movides. amitomac karga xania, rac umaRles<br />

saswavleblis uqonloba amierkavkasielT dardsa<br />

da naRvels Seadgens. jer 1880 wels astyda<br />

CvenSi laparaki universitetis gamarTvis Taobaze<br />

tfilisSi. am xmebisa da laparakis saqmed<br />

saTavadaznauro bankma gadaswyvita maSin ormoci<br />

aTasi manaTi Seawios, Tu vinicobaa tfilisSi<br />

universiteti gaimarTeba. amisave Sesawevrad<br />

tfilisis saqalaqo gamgeobam asi aTasi manaTi<br />

dahniSna da garda amisa aRuTqva muqTad dauTmos<br />

miwa universitetis saWiro SenobebisaTvis, mas<br />

aqeTia es saqme ase darCa da dRes tfilisSi arc<br />

erTi umaRlesi saswavlebeli ar aris.<br />

universiteti, Tumca sanatrelia tfilisisaTvis,<br />

magram amis gamarTvas didi lari da xazi unda, es<br />

isao, es esao da aTasi sxva mizezia imisi, rom<br />

universitetzed imedi ar viqonioT. xolo<br />

advilad mosalodnelia gaimarTos CvenSi sxva ram<br />

umaRlesi saswavlebeli, Tunda egreTwodebuli<br />

`umaRlesi saswavlebeli mrewvelobisa~ (высшее<br />

промышленное училище) imisTana fakultetebiT,<br />

romelnic Cvens saWiroebas ase Tu ise<br />

320


gamoadgebian da uSvelian. es miT ufro advilad<br />

mosalodnelia dRes, rom umaRlesma mTavrobam<br />

TviTon ganizraxa amisTana saswavleblebi<br />

damarTos iq, saca am mxriT naklebulobaa. ukve<br />

daarsebulia peterburgSi umaRlesad<br />

damtkicebuli komisia amnair saswavleblebis<br />

dasaarseblad ruseTSi da Cvenc rom mTavrobas am<br />

mxriT SevabraloT Tavi, meti ar iqneba.<br />

321


322<br />


sakuTaris interesisaTvis amoqmedebs da<br />

atrialebs. germanias sxvis dardi arca aqvs da<br />

arc awuxebs. TviTveuli saxelmwifo calke da<br />

yovelni erTad hgrZnoben, rom T. bismarki<br />

gaxurebul ToneSi purs germaniisaTvis acxobinebs<br />

yvelas erTad da TviToeuls calke, magram vera<br />

gauwyviaT ra Tavis TavisaTvis da vera uSveliaT<br />

ra. marTladac T. bismarkis qselSi ise arian<br />

gabmulni, ise arian SexvlanWul-SeboWvilni, rom<br />

Tavis sakuTar interesebisaTvis moZraoba ara<br />

aqvsT da meti gza ar aris marto germanias unda<br />

ukeTon saqme.<br />

am gziT germania mTels evropas yurmoWril<br />

ymasaviT gaixdida da rogorc unda, ise aTamaSebda<br />

ufro mourideblad, ufro kadnierad, rom erTis<br />

mxriT safrangeTi da meores mxriT ruseTi ar<br />

afiqrianebdes. es ori Zlieri saxelmwifo Tu ar<br />

udris germaniis, italiis da avstriis erTad<br />

Sekrebils Zal-Rones, bevriT naklebi xom mainc ar<br />

aris da ara.<br />

amaTi erTmaneTzed daSoreba da daubrkolebeli<br />

batonoba germaniisa evropaSi erTi iqneba. es<br />

yvelam icis. T. bismarks aq uZneldeba saqme da,<br />

rogorc etyoba, mTels Tavis gamocdilsa da<br />

araerTxel gamarjvebuls xerxsa dauZinebliv<br />

hxmarobs, magram alCu rogorRac ver ujdeba.<br />

amasTan arc is unda daiviwyoT, rom T.<br />

bismarks am bolos dros sxvafrivadac ver<br />

emarjveba. saqmeTa garemoebis gamo dayenebuli im<br />

mdgomareobaSi, rom unda hmalos Tavisi gulis<br />

nadebi, unda iorpiros, zogjer ityuos da<br />

Tvalebi aubas an erTs, an meores, T. bismarki, ra<br />

Tqma unda, arc erTs amisTana saxsars ar<br />

iukadrisebda da ar moerideboda, oRond ki Tavisi<br />

gaeyvana. dRes aqamomde yovelive amisTana saqcieli<br />

T. bismarkisa guldajerebiT aravin icoda, Tumca<br />

323


ki eWvi bevrsa hqonda. exla am cotas xanSi ki<br />

gamomJRavnda werilobiTi sabuTebi misi, rom T.<br />

bismarki amaebSi xels ver daibans. jer yvelazed<br />

uwinaress gamomJRavnda T. bismarkis miwer-mowera<br />

bolgariis saqmeTa Sesaxeb da aSkarad damtkicda,<br />

rom erTis mxriT ruseTs asiamovnebda da meores<br />

mxriT bolgarebs aqezebda ruseTis winaaRmdeg.<br />

mere gamomJRavnda sakuTari werili, romelic T.<br />

bismarks mierTmia gansvenebulis imperator<br />

fridrixisaTvis. am werilSi orpiroba da<br />

cbieroba T. bismarkisa ruseTis winaaRmdeg<br />

cxadzed cxadia. am bolos xanebSi daibeWda<br />

`dRiuri~ imperatoris fridrixisa, romelic<br />

`tkbil abebad~ ar eCveneba T. bismarksao, amboben<br />

gazeTebi. yovels amaebzed T. bismarks erTi da<br />

igive pasuxi aqvs micemuli: yalbi, tyuili<br />

qaRaldebiao.<br />

ar viciT, es qaRaldebi ramodenad gasWris,<br />

ramodenad miayenebs Suqs exlandels politikas<br />

da, maSasadame, ramodenad sxva TvaliT daanaxvebs<br />

evropas T. bismarkis gaqanebas, es ki viciT, rom<br />

carieli haSas kvra veraferi saxsari da Ronea<br />

Tavis gamarTlebisaTvis iq, saca amisTana sabuTebia<br />

wamoyenebuli.<br />

324


Sesaxeb<br />

tfilisi, 21 seqtemberi<br />

guSin gavixseneT, rom am bolos xanebSi erTma<br />

gazeTma samzRvargareT dahbeWda dRiuri aw<br />

micvalebulis germaniis imperatoris fridrixisa.<br />

exla am dRiuris wakiTxvis Semdeg ufro cxadia,<br />

ra kaci dahkarga germaniam calke da mTelma<br />

evropam sazogadod, roca gadaicvala cxonebuli<br />

imperatori, romelmac ixelmwifa marto sami TTve<br />

da am mokle xanSi moipova siyvaruli TiTqmis<br />

mTelis qveynisa.<br />

am dRiuridama sCans, rom germaniis gaerTeba da<br />

imperiad Seqmna, visi unari ufro yofila. 1870<br />

wels, roca germaniam ise saocrad da saSinlad<br />

gaimarjva safrangeTzed, rasakvirvelia, yvelas<br />

survili iyo germania gaeerTebina da imperia<br />

Seeqmna. magram mama fridrixisa imperatori<br />

velhelm I, am didis saqmis guliTadi mowadine,<br />

vera hbedavda es eqmna. Turme eSinodaT, vai Tu<br />

samxreTma germaniisam da gansakuTrebiT bavariam es<br />

ar iyabuloso, xeli miawodos avstriasa, romelic<br />

sixaruliT miegebeboda am xelis gamowvdenasa,<br />

viTarca mocile prusiisa, am gziT, TiTqmis mTeli<br />

naxevari germaniisa, moswydes prusiasa da erTi<br />

325


uSvelebeli alianqoTi da ganxeTqileba moxdeso.<br />

advilad SeeZlo am ganxeTqilebas srulad<br />

gaebaTilebina, gaeuqmebina mTeli is 1866 wlis<br />

Rvawli prusiisa, romlis Sedegic iyo avstriis<br />

gamogdeba germaniidam.<br />

TviTon dRes, yovlad gambedavi bismarki,<br />

ufrTxoda Turme maSin am garemoebas da vera<br />

hbedavda pirdapir da cxadad Sesdgomoda am<br />

germaniis gaerTebis saqmes imis SiSiT, rom<br />

samxreTi germania gagvidgeba da avstriasTan erTad<br />

xelaxlad agviSlis 1866 welSive gaTavebul<br />

saqmesao. gansvenebuli fridrixi, maSin jer<br />

taxtis memkvidred yofili, ufro SorsmWvreteli<br />

gamomdgara, vidre misi mama vilhelmi da qebuli<br />

bismarki. dRiuridama sCans, rom amas gaubedvinebia<br />

rogorc Tavis mamisaTvis, isec T. bismarkisaTvis<br />

am saqmis moxdena da germaniis imperiad gadaqceva.<br />

Tu amas viqmT, droc exla ariso, roca ase<br />

Zlevamosilni varTo, uTqvams Turme fridrixsa,<br />

Torem mere gvianRa iqnebao. karga xans eWida<br />

Turme fridrixi Tavis mamasa da bismarksa, vidre<br />

amas gaabedvinebda. gaabedvina, da dRes Tu germania<br />

gaerTebulia da imperiad qceuli, es fridrixs<br />

ufro unda mieweros, vidre sxvas vismes, imitom<br />

rom, Tumca 1870 wlis gamarjvebam moitana es<br />

saqme ase Tu ise gadasawyvetad, magram<br />

gadamwyveteli TiTqmis fridrixi yofila. gazeTebi<br />

amboben, rom Tu marTla ese yofila saqme, maSin<br />

T. bismarkis didebis gvirgvins erTi ukeTesi<br />

almasi unda amoecaloso da imperator fridrixis<br />

saxsovars gaukeTdeso.<br />

aqedam cxadia, rad ar eWaSnikaT T. bismarkis<br />

momxre gazeTebs am dRiuris gamoqveyneba: T.<br />

bismarkis Saravandeds cota ar iyos brwyinvaleba<br />

unda moakldes. amitomac es gazeTebi dRes iZaxian,<br />

rom eg dRiuri tyuilia, gangeb SeTxzulia,<br />

326


mogonilia visime, rom T. bismarks umtrono da<br />

avnono germanelebis TvalSi. xolo Cven Tu es<br />

ambavi movitaneT aq, imitom ki ara, rom T.<br />

bismarkis didebas naTeli movakloT, eg Cveni saqme<br />

ar aris. yvelas gamkiTxveli istoriaa da igi<br />

Tavis drozed daadgens Taviss utyuars ganaCens am<br />

saganzed. esec rom ar iyos, CvenTvis didi<br />

araferia T. bismarkia Tu fridrixi<br />

gamaxorcielebeli germaniis gaerTebisa da<br />

imperiad gardaqmnisa. CvenTvis sakmaoa vicodeT,<br />

rom dRes eg marTla didi saqme Sesrulebulia<br />

germaniaSi.<br />

Cven am dRiurzed CamovagdeT laparaki marto<br />

imitom, rom igi dRiuri naTlad gvixatavs, ra<br />

sdebia gulSi imperators fridrixs da, ra sikeTe<br />

moevlineboda qveyanas, rom dascaleboda da agre<br />

udrood ar gamosalmeboda wuTisofelsa Cven<br />

vambobT `qveyanas~ im sabuTiT, rom germania dRes<br />

qveynis winamZRolia politikaSi da rac aq<br />

moxdeboda da moxdeba, uraraod ar Cauvlida da<br />

ar Cauvlis aravisa. gaerTebul germaniis wesebis<br />

gamo taxtis memkvidre fridrixi erTs adgilas<br />

ambobs: `me ara mwams, rom guliTadis surviliT<br />

Tavisufali agebuleba mieces germanias da<br />

mgonia, rom es ganxorcieldeba marto<br />

SemdegSi, roca me viqnebi. igi, rac me am<br />

aTs weliwadSi vnaxe da gamovcade,<br />

kvaldaumCnevelad ar Caivlis, gaerTebuls<br />

erSi me vipovi Zliers momxreobas CemTa<br />

survilTa aRsrulebisaTvis, miT ufro, rom<br />

me viqnebi germaniis pirveli xelmwife,<br />

romelic warudgeba ers mTelis<br />

gulwrfelobiT da uangarobiT<br />

sakonstitucio dawesebulebaTa<br />

erTgulebisaTvis~.<br />

327


meore adgilas, Tavis dabadebis dReobis gamo,<br />

gansvenebuli fridrixi ambobs:<br />

`dRevandeli dResaswauloba Cemis dabadebis<br />

dRisa maiZulebs gansakuTrebul<br />

gulmodginebiT da guldasmiT Cavukvirde im<br />

dids saqmes, romlis gadawyveta Tavis<br />

drozed me Semxvdeba germaniis sapolitiko<br />

sarbielze. imedi maqvs, rom mermiss saomrad<br />

saqme aRar gamixdes da exlandeli omi<br />

ukanaskneli omi iqneba Cems sicocxleSi.<br />

ueWvelia, bevri didis imediT uyurebs im<br />

saqmes, romelic, Tu RmerTi inebebs, Tavis<br />

drozed Cem xelT iqneba. mec imedi maqvs ar<br />

gavamtyuno es maTi molodini, radganac<br />

vici, rom Rirsi viqnebi ima ndobisa,<br />

romelsac Cemdami hgrZnoben~.<br />

ai ra gultkbili da gulTbili kaci yofila<br />

igi, romelic ase udrood xelidam gamoecala<br />

germanias. gultkbilobisa da gulTbilobis garda,<br />

aq isic sCans Tu, ra didad safiqrebeli yofila<br />

gansvenebulisaTvis igi saqme, romelic beds mis<br />

xelT unda Caegdo. am saqmis simZime, sidide Rrmad<br />

da zedmiwevniT cnobili da gagebuli hqonia da<br />

yovel SemTxvevaSi am simZimes, am sidides saqmisas<br />

hgrZnobs da gonebis Tvals akvirvebs. mas arc<br />

didi da saxelovani gamarjveba germaniisa<br />

safrangeTzed Tvals ubams da abruebs, rogorc<br />

bevrs sxvas germaniaSi, arc igi, rom Tavis<br />

drozed erTis uuZlieresis qveynis mpyrobeli<br />

Seiqmneba. igi yovelgan da yovel SemTxvevaSi<br />

marto imasa hnaRvlobs, imasa hnatrobs, rom Tavis<br />

ers imedi ar gaumtyunos, Tavisi saxeli<br />

alocvinos da madlobiTa da kurTxeviT<br />

moaxsenebios, am saxels igi eZebs ara<br />

sisxlismRrel omebSi, aramed Tavisis qveynis da<br />

eris mSvidobiansa da bedniers cxovrebaSi.<br />

328


gaZvireba<br />

tfilisi, 22 seqtemberi<br />

puri da erTob xorbaleuloba dRedadRe fasSi<br />

hmatulobs da dRes ruseTSi purisa da<br />

xorbaleulobis aRab-micemoba gaCaRebulia da<br />

imodenad gaZlierebuli, ramodenadac am Svid-rva<br />

weliwadSi ara yofila. es garemoeba<br />

kvaldauCnevelad ar Caivlis qveynisaTvisac,<br />

romelic Tumca msoflio bazrisaTvis arafers<br />

angariSSia Casagdebi, radganac aqedam magdeni<br />

araferi gadis gasasyidad, magram mainc Sinaur<br />

bazarSi fass sakmaod sagrZnobelad aswevs pursa<br />

da xorbaleulobazed. es fasis aweva miT ufro<br />

advilad mosalodnelia CvenSi, rom TviTon Cvens<br />

qveyanaSi wlevandeli puris mosavali bevrad<br />

naklebia wina wlebisazed. saqarTveloSi mosavals<br />

bevrgan emdurebian da marto TiTo-orola adgils<br />

asaxeleben, saca samyofi puri mosula. ganja,<br />

yarabaRi da qvemo qveynebi, romelnic puris<br />

mosavlis boRazad iTvelbian CvenSi, im<br />

mdgomareobaSi arian Turme, rom lamis TviTon<br />

gauxdeT wels puri sasyidlad. maSasadame,<br />

Sinauro bazari puriTa da xorbaleulobiT<br />

xelnaklebi iqmneba, radganac Sinauri mosavali<br />

329


wels magdens verafers moawvdis gasasyidad, rom<br />

es asea, dResve etyoba aqaurs bazrebs, saca purma,<br />

qerma, simindma am mosavlis pirvel xanebSive karga<br />

sagrZnoblad aiwia. safiqrebelia, rom dRedadRe<br />

fasebi ufro matebaSi unda Sevides, radganac dRes<br />

bazarSi gamodis jer SarSandeli wlisagan<br />

darCenili puri da merme mcireodeni Warbi<br />

wlevandelis mosavlisa. es narCeni wina wlebisa<br />

da mcireodeni Warbi wlevandelisa gamoileva Tu<br />

ara, bazars puri moakldeba da es kleba ufro<br />

daaZvirebs.<br />

amisTana SemTxvevaSi bevrsa hSveloda xolme<br />

Cvens Sinaurs bazars ruseTi: roca gauWirdeboda,<br />

puri SesaZlebelis iefobiT mohqonda xolme<br />

ruseTidam. wels ki purma da xorbaleulobam iqac<br />

sakmaod aiwia da vin icis ra simaRlezed dasdges.<br />

amisi mizezi is aris, rom sazRvargaredac wels<br />

mousavlianobas uCivian da puris naklebobas<br />

erTob msoflio bazarSi. Jurnali `Вестник<br />

Финансов~ gvauwyebs, rom oTxi didi qveyana,<br />

romelic garedam Semotanilis puriT iolad<br />

midiso, saxeldobr, inglisi, germania, italia da<br />

safrangeTi wels imodenad naklebad arian, rom<br />

TiTqmis naxevar miliards (488.000) fuTs purs<br />

moiTxoveno da am saxiT SarSandelzed 120<br />

milioni fuTi puri meti moundebaTo. ruseTis<br />

konsuli marselSi iwereba, rom aq puris vaWroba<br />

Zlier gaZlierebuliao da mTeli agvisto fasebi<br />

yovels cisamara dRes matebaSi iyovo. marselis<br />

vaWrebi purisa didZals purs hyiduloben Turme<br />

ruseTSi, mxolod didis sifrTxiliT ki iqcevian,<br />

rom erTbaSad savaWrod misevam fasebi Zalian ar<br />

aswios. didZali puris sapalneebi gaaqvT Turme<br />

odesidam londonis bazrisaTvis. yvela gazeTebi<br />

ruseTisa imowmebian, rom dRes purisa da erTob<br />

xorbaleulobis aReb-micemoba ruseTSi karga<br />

330


gaCaRebuli da gaZlierebuliao. am saxiT sCans,<br />

rom wels ief fasad puris mozidva ruseTidam<br />

saimedo ar aris da radganac amis gamo Cveni<br />

Sinauri bazari iZulebul iqmneba Tavisis metnaklebobiT<br />

gauZRves wlevandelis wlis<br />

saWiroebas, amitomac safiqrebelia, rom puri,<br />

qeri, simindi da sxva xorbaleuloba CvenSi<br />

sakmaod dids fass daidebs, rac ufro meti xani<br />

gava. Cveneburi vaWrebi ki, romelTac fasebis<br />

daweva Zaliana hsurT, iZaxian, rom<br />

xorbaleulobis fasis awevis mizezi droebiTiao,<br />

raki jarebi, romelnic TianeTSi da sxvagan<br />

banakebSi mogrovilni arian, daiSleba, fasebic<br />

maSinve daiwevso. iqneba am sityvas cotaodeni<br />

sabuTi hqondes, magram bevrSi ki didad saeWvoa,<br />

rom marto jarebis daSlam puris fasi daswios<br />

wlevandels welsa, roca puri cita movida CvenSi<br />

da Cvens gareT ki mTxovneli da myidveli<br />

uCvenodac gamravlda.<br />

331


332<br />

<br />

avstriaSi<br />

tfilisi, 4 oqtomberi<br />

mTeli Jurnal gazeTobaa da imperator<br />

vilhelmis stumrad wasvla italiasa da<br />

avstriaSi saidumloeba, romelic jerxanad Tana<br />

sdevs am ucnaurs misvla-mosvlas, veravis auxsnia,<br />

veravis gaugia, Tumca, ra Tqma unda, am<br />

saidumloebazed, rogorc salesavs Carxzed, rac<br />

Zali da Rone aqvs iCarxeba Jurnal-gazeTebis<br />

saRerRelaSlili ena. zogi ambobs, rom germaniis<br />

imperatorma petergofSi yofnis dros ikisra<br />

rogorme moarigos erTmaneTSi ruseTi da avstria<br />

balkaneTis saqmisa gamo da amitomac naxva<br />

moisurva avstriis imperatorisa da italiis<br />

mefisa, uromelToTac es morigeba moulodneli da<br />

moufiqrebelia. es Suakacoba imitom ikisra<br />

germaniis imperatormao, umateben gazeTebi, rom<br />

jer guli moigos ruseTis imperatorisa da mere<br />

bolgariis saqmis mSvidobianad gaTavebiT erTi<br />

mwvavi mizezi aSlilobisa evropas Tavidam<br />

moaciloso. orive ganzraxva friad mosawonia, Tu<br />

marTalia.<br />

meore juris gazeTebi ki sul sxvas amboben,<br />

eseni iZaxian, rom avstriisa da ruseTis morigeba


SeuZlebelia uimisod, Tu am orma saxelmwifom<br />

erTmaneTs ara dauTmes rao da, radganac am mxriT<br />

oriveni magarzed sdganan, germaniis imperators<br />

yovelive imedi morigebisa unda dahkargodao. Tu<br />

es asea, raRad ikisrebda imisTana saqmes, romlis<br />

gatanis imedi winadve gadawyvetili unda<br />

hqonodao. arc es sityvaa usabuTo da Wkuazed<br />

Sors. maS riRasTvis aris saWirod danaxuli<br />

avstriis imperatorisa da italiis mefis naxva<br />

germaniis imperatorisagan? nuTu marto Tavazma da<br />

paticiscemam miiwvia imperatori vilhelmi amaT<br />

sanaxavad? arian imisTana gazeTebic, romelnic amas<br />

iZaxian, magram aravin ki ujerebs. xolo ufro<br />

Wkuadamjdari gazeTebi ki amboben, rom am<br />

gvirgvinosanTa stumar-maspinZlobas sxva sarCuli<br />

udevso. germaniis imperators hsurs pirdapir<br />

molaparakeba exlandel sapolitiko saqmeebze<br />

Taviss gvirgvinosan megobrebTa da momxreebTanao.<br />

am pirdapiris naxviTa da saubariT hsurso ufro<br />

gaaZlieros amaT ukve arsebuli kavSiri da<br />

momxreoba. germania uTavdebebs erTis mxriT<br />

italias Svelas, Tu vinicobaa safrangeTTan<br />

italias omi autydeba, an sxva ganxeTqileba ram<br />

Camouvardeba, da meoris mxriT avstrias, Tu<br />

vinicobaa balkaneTis saqme saimisod aiSleba da<br />

aiwewebao. TviTon ki germania amaTgan amisTanave<br />

Svelasa da momxreobas moiTxovs, Tu vinicobaa<br />

safrangeTTan dajaxeba mouxdeba. eseTi Tavdeboba<br />

urTierTisTvis winadac iyo am samTa<br />

saxelmwifoTa Soris da safiqrebelia, rom<br />

exlandelTa droTa viTarebam am Tavdebobis<br />

ganaxleba da gaZliereba moandoma germaniis<br />

imperatorsao.<br />

marTladac, kaci rom daukvirdes im sityvebs,<br />

rac erTmaneTs uTxres sadilzed avstriisa da<br />

germaniis imperatorebma, ueWvelia, rom aq ukve<br />

333


arsebulis kavSirisa da momxreobis gaZliereba<br />

ufro hsurvebiaT, vidre sxva rame. avstriis<br />

imperatorma adRegrZela imperatori vilhelmi da<br />

mTeli imisi saxloba, mas mermed dalia<br />

sadRegrZelo prusiisa da erTob germaniis<br />

`samagaliTo~ mxedrobisa, romelic Tavisis<br />

mxedrobis `amxanagad~ moixsenia. imperatorma<br />

vilhelmmac axsena avstriis mxedroba Tavisi<br />

mxedrobis `amxanagadve~. eseTs xsenebas<br />

mxedrobisas dids mniSvnelobas swameben gazeTebi.<br />

marTalic aris. mSvidobis msurvelT amisTana<br />

SemTxvevaSi Znelad Tu moagondebaT Tofi da<br />

iaraRi, ese igi mxedroba, da Tu moagondebaT,<br />

amxanagad xsenebas xom unda mohridebodnen da<br />

mohridebodnen nametnavad dRevandels dRes, roca<br />

yovelive amisTana sityva yumbarasaviT moxvdeba<br />

xolme uamisodac SeSinebuls yurs evropiisas.<br />

raki es `amxanagoba~ iTqva, cotad Tu bevrad<br />

aexada farda imperator vilhelmis stumrad<br />

wasvlasac avstriis imperatorTan.<br />

334


gasaWiri<br />

gasaWiri<br />

tfilisi, 5 oqtomberi<br />

am ukanasknels wlebSi umaRlesma mTvrobam<br />

gaaZliera Tavisi yuradReba da zrunva, mimarTuli<br />

maszed, rom miwaTmoqmedebas xeli Seuwyos da rac<br />

SeiZleba ukeTes gzazed daayenos warsamateblad.<br />

amisaTvis iZies da ikvlies exlandeli yofa<br />

miwaTmoqmedebisa, saca ki saWirod dainaxes da<br />

yovelis mxridam is ambavi movida, rom<br />

miwaTmoqmedeba da miwaTmomqmedni dids gaWirebaSi<br />

arian da ZlivZliobiT iolad midiano. es ambavi<br />

didi ram aris ruseTisaTvis, romelic TiTqmis<br />

marto miwaTmoqmedebiT scxovrobs, radganac<br />

esgvari mrewveloba erTi umTavresi da upirvelesi<br />

wyaroa mkvidrTa keTildReobisa da qonebisa.<br />

raki gaWirebaSi dainaxes esgvari mrewveloba,<br />

rasakvirvelia, Seudgnen mizezTa aRmoCenasa.<br />

bevrgvar mizezTa Soris aRmoCnda, rom mrewveloba<br />

miwaTmoqmedebisa xelfexSekrulia an miT, rom<br />

rkinisgzebis rigi da wesi, agreTve gadasatani<br />

fasi ver aris Seferebuli miwaTmoqmedebis<br />

saWiroebasTan, an miwaTmoqmedobas srulebiT<br />

araviTari gza ara aqvs Tavisi saqoneli adgilidam<br />

bazarSi gaitanos gasasyidad. es ugzoukvloba, es<br />

urigoba da uwesoba rkinisgzebisa da didi qira<br />

335


saqonlis gadatan-gadmotanisa, rasakvirvelia, didi<br />

dabrkolebaa yovelgvar mrewvelobisaTvis saerTod<br />

da miwaTmoqmedebisaTvis calked. yvelam icis, Tu<br />

momqmeds Tavis namoqmedar saqonlis bazarSi<br />

gatanis saxsari da gza ara aqvs, igi verc<br />

gaimravlebs saqonelsa, verc gamorCeba rasme. am<br />

mizeziT igi Zalauneburad iZulebulia ikmaros<br />

marto is, rac Sin saxmarisia da bevris keTebasa<br />

da moyvanazed xeli aiRos. es didi klebaa jer<br />

TviTon momqmedisaTvis da mere mTel mis<br />

qveynisaTvis, romlis saerTo simdidres imodena<br />

akldeba, ramodenadac momqmedi namoqmedaris<br />

gabevrebazed xels iRebs Zalauneburad.<br />

SehniSna ra mTavrobam, rom es mizezi,<br />

saxeldobr, ugzoukvaloba bevrs abrkolebs<br />

miwaTmoqmedobis mrewvelobas, Seudga am mizezis<br />

mospobas. daniSnuli iqmna kamisia SinaganTa saqmeTa<br />

ministris amxanagis senator plevos<br />

TavmjdomareobiT da daavala aRmoaCinos saxsari<br />

saSvelad miwaTmoqmedobis mrewvelobisa, mis<br />

aRsadgenad da warsamateblad. am kamisias<br />

miucilebel saWiroebad daunaxavs ganakargos<br />

exlandeli garemoebani sasoflo meurneobis<br />

saqonlis gadatan-gadmotanisa aramc Tu marto<br />

rkinisgzebzed, aramed gzatkecilebsa da sasoflo<br />

gzebzedac. amisaTvis hfiqroben Turme, rom dids<br />

rkinisgzebs soflebidam mosavali rkinisgzebive,<br />

saca SesaZloa, daukeTdes, saqonlis advilad<br />

mosazidad da amis Sesaxeb ukve arsebuls wesdebas<br />

xelaxlad upiroben gadasinjvas. garda amisa,<br />

senator plevos mouTxovnia erobaTagan saWiro<br />

cnobani maszed Tu, rogor mdgomareobaSi arian<br />

dRes gzatkecilebi da sasoflo gzebi. am gzebis<br />

Sesaxeb hfiqroben, rom gzis baJis Taobazed aw<br />

arsebuli wesebi ganakargon da gaaSeRavaTianon.<br />

gzaTa saministros mxriT miRebul iqmneba<br />

336


yovelive zomiereba, rom aw arsebuli gzebi<br />

ukeTess mdgomareobaSi Caayenos da axali<br />

gzatkecilebi gaiyvanos, saca saWirod danaxul<br />

iqmneba.<br />

sanatrelia, rom am mxriT Cvens qveyanasac yuri<br />

eTxovos. ara gvgonia, ruseTis imperiaSi bevri<br />

Cvenis qveynisTana momcemi da mdidari mxare iyos<br />

da ugzoobisa gamo ki ase ukan darCenilia da ase<br />

xelmoSlili. ara erTxel movswrebivarT imisTana<br />

SemTxvevas, rom, magaliTad, tfilisSi fuTi puri<br />

manaTi yofiliyos da oTxmoc raRaca verstzed<br />

amave wonis puri aT Sauradac aravis mihqonebodes<br />

ugzoukvalobis gamo. ra puri da ra sxva amgvari!<br />

yoveli Cveni nawarmoebi TiTqmis am yofaSia,<br />

radganac adgilidam gamotana meti jdeba ugzoobis<br />

gamo, vidre TviTon gamosatani saqoneli hRirs.<br />

sxvaTa Soris, amitomac Cveni miwaTmoqmedeba ara<br />

hZlierdeba, ar Sedis warmatebaSi da Zliv-Zlivad<br />

hsansalebs.<br />

337


338<br />

<br />

aucilebloba<br />

aucilebloba<br />

tfilisi, 11 oqtomberi<br />

Cven ara erTxel gvilaparaknia maszed, rom<br />

Cvens soflis meurneobas erTi sagrZnobeli wyaro<br />

Semosavlisa moaklda mas aqeT, rac arayis xdazed<br />

baJi daidva da egredwodebuli `aqcizoba~ Camovarda,<br />

am baJma da aqcizobam iqamde miiyvana saqme,<br />

rom wvril-wvrilad xda aryisa SeuZlebeliRa<br />

gaxda da WaWa-Txlis patroni glexkaci Tu<br />

Tavadaznauri iZulebul gaxda an WaWa-Txlidan<br />

aras gamorComiliyo, an im fasad gadaeyara, rasac<br />

inebebda da SeaZlevda didis qarxanis patroni.<br />

qvabebiT xda arayisa wvril-wvrilad dids xels<br />

aZlevda erTob yvelas, saca ki venaxebi aqvT, da<br />

amgvarma xdam baJsa da aqcizobas veRar gauZlo da<br />

sruliad moispo. gahqra am saxiT erTi imisTana<br />

gamosarComi xelsaqme, saca momyvani da gadamkeTebeli<br />

erTi da igive kaci iyo. raki wvrilma arayis<br />

mxdelebma Tavi ver daiWires da arayis xdas mainc<br />

bazari hTxoulobda, gaCnda TiTo-orola didi<br />

qarxana arayis xdisa iq, saca manamde oci da ormoci<br />

wvrili iyo. fulma Caigdo xelSi es mrewveloba,<br />

romelic aqamomde TviT miwaTmomqmeds<br />

xelT hqonda da xom mogexsenebaT fulis saqebari


Tviseba, rom eCosaviT sul Tavisaken iTlis da<br />

TviTmoqmeds ki pirSi Calas gamoavlebs xolme.<br />

mTavrobam yuradReba miaqcia amisTana<br />

garemoebas soflis meurneobisas arayis xdis Sesaxeb<br />

rogorc SigniT ruseTSi, isec CvenSiac da<br />

moisurva rogorme SesaZlebel gaxados es wyaro<br />

Semosavlisa ar dauSres soflis meurneobas. karga<br />

xans iZies am saqmis viTareba da imazed dasdgnen,<br />

rom memamuleebs zogierTi SeRavaTi da upiratesoba<br />

mieniWaT arayis xdisaTvis. xolo aman imodenad<br />

ar uSvela amgvars mrewvelobas, ramodenac sa-<br />

Wiro iyo. magaliTebr, ruseTSi 1886-1871 wlamde,<br />

ese igi, xuTis wlis ganmavalobaSi arayis xdisaTvis<br />

muSaobda 5011 qarxana da 1880-1885 wlamde,<br />

ese igi, xuT weliwadSi qarxnebma iklo da<br />

Camoxda 2449-ze, sxva sul gauqmda da am saxiT<br />

2562 qarxana moispo. es kleba ar Semdgara arc am<br />

ukanasknels aTs weliwadSi. magaliTebr, 1875<br />

wlis winaT moqmedobda 2966 qarxana da am<br />

wlidam 1884 wlamde es ricxvi Camoxda 2377.<br />

dResac ricxvi wvril qarxanebisa hklebulobs da<br />

sxvilisa ki hmatulobs ase ki, rom ocisa da<br />

ormocis magier erTi sxvili qarxana imarTeba.<br />

samwuxarod, xelT ara gvaqvs araviTari cnoba<br />

Cvenis qveynis Sesaxeb am sagnis Taobazed da<br />

gvgonia ki, rom eg kleba CvenSi ufro Zlieria da<br />

didi. magaliTebr, kaxeTSi, saca uwin iseTi sofeli<br />

ar iyo, rom aTiode qvabi mainc ara yofiliyo,<br />

exla mTels ors mazraSi oris didis qarxnis<br />

meti TiTqmis ara moipoveba ra.<br />

rasakvirvelia, wvril qarxnebis daklebiT TviT<br />

arayis sibevres ara dahklebia ra, piriqiT, ruseT-<br />

Si umatnia da hmatulobs kvlavac. magaliTebr,<br />

1875/6 wels gamouxdiaT sul 27.625.000 vedra<br />

uwylo spirti da 1885/6 wels ki 33.633.000.<br />

saqme marto imaSia, rom wvrili meurneoba<br />

339


soflisa am wyaros Semosavlisas gamoaklda da<br />

axalni wesni aqcizisa marto fulis patronTa da<br />

didTa memamuleTa gamoadga. es Zalian daeCniva<br />

soflis meurneobas saerTod, radganac didmamulianoba<br />

TiTo-orolobiT aris da wvrili meurneoba<br />

ki asi aTasobiT da metiTac. mTavrobam am<br />

ukanasknels dros yuradReba miaqcia am unugeSo<br />

yofas da ganizraxa am mxriT raime Semweoba<br />

aRmouCinos soflis meurneobas. exla yvelani<br />

erTxmad aRiareben, rom arayis xda karga didi<br />

ZarRvia wvril meurneobisaTvis, Tuki SesaZlebel<br />

iqmneba da am meurneobam uwindeleb xelT igdos.<br />

amisaTvis saWirod danaxulia gansakuTrebulis<br />

zomebis miReba, rom wvrili qarxanebi fexzed<br />

wamosdges da mxari mieces soflis meurneobas am<br />

mxriT gaZlierebisaTvis.<br />

marTalia, 1863 wels ruseTSi SemoRebulma<br />

wesma aqcizisam bevri Sehmata xazinas, magram mas<br />

dRes aqeT mTavrobas auarebeli saCivrebi Semosdis<br />

maszed, rome eg wesi soflis meurneobas bevrs<br />

aklebs. mTavrobas yovelive es saCivari ganxiluli<br />

aqvs Turme da daunaxavs, rom es saCivrebi xSirad<br />

erTierTmaneTs ewinaaRmdegebian rogorc sabuTebi-<br />

Ta, isec surviliTa, ese igi, rac erTs romelsame<br />

mxares ruseTisas kargad miaCnia, is meores mxares<br />

_ avad. rasakvirvelia, es asec unda yofiliyo,<br />

radganac ruseTi Tvals gaduwvdeneli qveyanaa da<br />

am did manZilze didi sxvadasxvaobaa havisa da<br />

miwisa, romelTzedac damokidebulia sxvadasxvaoba<br />

meruneobisaca. amis gamo rac erTs adgils<br />

mouxdeba, is SesaZloa ar mouxdes meoresa. am<br />

gziT finansTa saministros gauWirda saqmis gamorkveva<br />

da am saCivrebisagan erTisa risame azris<br />

gamoyvana. xolo saministrom am mravalgvar da<br />

sxvadasxva saCivrebisagan is sabuTi dainaxa, rom<br />

aryis xdis Taobazed wesni unda Seewonos da<br />

340


Seeferos adgilis sxvadasxvaobas, rom uamisod<br />

erTis adgilisaTvis sasargeblo wesi, SesaZloa<br />

mavnebeli iyos meoresaTvis.<br />

amis misaRwevad 1883 wels saministrom qaRaldiT<br />

mihmarTa sxvdasxva dawesebulebaTa, soflis<br />

meurneobis sazogadoebaTa, meqarxneebTa da calke<br />

kacTa, romelnic am saqmeSi arian da mosTxova<br />

saWiro cnobani. aqaurs soflis meurneobis sazogadoebasac<br />

mouvida saministrosagan qaRaldi am<br />

cnobebis Sesaxeb. saministroSi am gziT mohgrovda<br />

mravali cnoba da azri da yoveli es ganxilul<br />

iqmna gansakuTrebuls komisiaSi, saca mowveul<br />

iqmnen adgilis kacnica, sxvaTaSoris, Cvenis<br />

qveynidamac, aRmoCnda, rom am gziT Segrovili<br />

cnobanic sakmarisni ar arian saqmis yovel mxriT<br />

gamosarkvevad da gamonarkvevis Sesawonad sxvadasxva<br />

adgilis saWiroebisaTvis. ruseTis gazeTebi<br />

amboben, viTomc proeqti axalis wesebisa, am<br />

cnobebzed agebuli, ukve Seadgina kidec saministromao<br />

da warudgina saxelmwifo rCevas gansaxilveladao.<br />

magram bolos mainc saWirod daunaxavT<br />

Sevsebao im gziT, rom adgilzeve iyos gamo-<br />

Ziebuli yovelive viTareba am saqmisa da gamo-<br />

ZiebisaTvis mowveul iqmnen adgilis kacnio,<br />

romelTac dawvrilebiT ician Tavisis mxaris saqme<br />

arayis xdis Sesaxebo.<br />

rogorc ismis, axals wesebs aqcizisas azrad<br />

unda hqondes soflis meurneobas xeli Seuwyos,<br />

rom arayis xdis saqme xelidam ar wauvides da<br />

amiT qonebis Rone moipovos. yvela wvril<br />

qarxanas, _ ekuTvneba igi memamules, moijaradres,<br />

calke glexs, Tu glexTa krebuls, gza da SeRava-<br />

Ti unda mieces warmatebisa da gaZlierebisaTvis,<br />

oRond ki amgvars qarxanas soflis meurneobisa<br />

ecxos rame, ese igi, adgilis nawarmoebi ixmaros<br />

da arayis naxadi saqonlis saWmelad gamoiyenos.<br />

341


useTis gazeTebi TanaugrZnoben amgvars ganzraxulebas<br />

mTavrobisas.<br />

Tqma ar unda, rom umaRlesi mTavroba Cvenc<br />

mogvxedavs am mxriT da CvenSiac moiwadinebs<br />

arayis xdis saqmis ukeT mowyobas. Tqma ar unda,<br />

rom Cvens qveyanaSiac iqmneba gamoZiebuli yovelive<br />

viTareba arayis xdisa, imisi avi da kargi da<br />

yovel amisaTvis miwveul iqmnebian aqaurni<br />

mcodneni saqmisa. Cven mxolod sixaruliT migebeba<br />

gvmarTebs da rom es sixaruli cariel sixarulad<br />

ar darCes, ar iqneba urigo winadve mivixedmovixedoT,<br />

movemzadneT, Sesaferi da sabuTiani<br />

cnobebi Cvenis qveynisa xelT vigdoT da yvelazed<br />

saWiro ufro is aris, winadve SeviguloT imisTana<br />

kacebi, romelnic Rirs iyvnen mTavrobis mier<br />

misawvevad saqmis gamoZiebis dros, Torem carieli<br />

kiTxva leqciebisa, gaWianurebuli laparaki da<br />

zogadis frazebis gaprtyeleba Sors ar wagviyvans.<br />

aq saqmiani sityva unda, saqmiani sabuTi da<br />

yovelisave amis SeZleba gveqneba, Tu rom rigianad<br />

movemzadebiT da rigians, adgilis mcodne kacebs<br />

davavalebT Cvenis saWiroebis gamoTqmasa da<br />

garkvevas.<br />

Cvena gvgonia, meti ar iqneba, rom es samzadisi<br />

ikisron Cvenma marSlebma. amisaTvis saWiroa<br />

TviTveulma mazram TavadaznaurTa kreba moaxdinos,<br />

amoirCios sami-oTxi mixvedrili kaci da arayis<br />

xdis Sesaxebi cnobebi moakrebinos rogorc<br />

TavadaznaurobaSi, isec glexobaSia. yovelive es<br />

Sehmowmdeba da ganixileba saerTo krebaSi da<br />

SemuSavebuli warsdgeba mTavrobis winaSe. am gziT<br />

bevri sayuradRebo da sabuTiani av-kargianoba<br />

aRmoCndeba da Rirebulobac amas eqmneba mTavrobis<br />

TvalSi. Cveni gazeTi sixaruliT adgils miscems<br />

yovels, visac ki arayis xdis saqmis CvenSi ukeT<br />

mowyobisaTvis saTqmeli ram aqvs.<br />

342


uarmyofelni<br />

tfilisi, 12 oqtomberi<br />

safrangeTi dRes dids Wapan-wyvetasa da<br />

gaWirebaSia. mas aqeT, rac es mesame respublika<br />

daarsebula, ara gvgonia, amisTana gansacdeliani<br />

dRe sxva dasdgomodes safrangeTsa, Tu angariSSi<br />

ar CavagdebT pariJis areulobas respublikis<br />

pirvel xanebSi. aw arsebuli da momqmedi<br />

konstitucia dawunebulia exlandel<br />

saministrosagan maSin, rodesac jer kargad<br />

gamorkveuli ar aris amis Sesaxeb TviT eris azri.<br />

marTalia, karga xania zogierTi dasebi<br />

hTxoulobdnen konstituciis xelaxlad<br />

gadasinjvas, radganac bevrnairad wunsa sdebdnen,<br />

magram warmomadgenlobam erisam amazed uari sTqva.<br />

am bolos xanebSi am `gadasinjvis~ saqmem<br />

xelaxlad iCina Tavi bulanJes saxeliTa da vidre<br />

bulanJem sams departamentSi ar gaimarjva<br />

arCevanebSi, yuri ar aTxoves am saqmesa, Tumca<br />

`gadasinjva~ konstituciisa sxva mxridam unda<br />

wamomdgariyo fexzed, saxeldobr, iqidam, rom<br />

dRes safrangeTs ganagebs saministro radikalTa<br />

343


dasisa da am saministros ufro ekuTvnoda<br />

`gadasinjvis~ saqmis wamoyeneba, vidre sxvas visme.<br />

`gadasinjva~ konstituciisa, ese igi, Secvla,<br />

an sxva axalis muxlebis Setana bunebiTad saSiSi<br />

ar aris da amisTana saqmes inglisi sruliadac ar<br />

ufrTxis xolme. Cvens droSi inglisma ara<br />

erTxel Seitana Tavis konstituciaSi Zireuli<br />

cvlileba da yvela aman inglisis ers<br />

mSvidobianad Cauara, safrangeTi ki am mxriT sul<br />

sxva qveyanaa. misi ubeduroba metad didi<br />

mravaldasianoba aris da am mravaldasianobaSi<br />

amisTana mZime saqmis gadatareba mSvidobianis gziT<br />

metismetad Znelia da saeWvo. SiSi areulobisa,<br />

SiSi imisi, rom SesaZloa TviTon respublikis<br />

arseboba gansacdelSi Cavardes, raki erTxel<br />

SemTxveva miecemaT konstituciis Secvlazed<br />

sityva dasZran, es orgvari SiSi mosvenebas ar<br />

aZlevs imaTac, vinc sxva drosa da sxva<br />

garemoebaSi am gadasinjvisa da Secvlis guliTadi<br />

momxreni iqnebodnen da amave dros imaT ki aqezebs,<br />

visac aSla da areuloba qveynisa saTavisTavod<br />

sargeblobas rasme uqadis. dRes safrangeTSi<br />

momxrenica da uarmyofelnic am orgvaris SiSis<br />

TvaliT uyureben mTavar-ministris flokes<br />

proeqts `gadasinjvisas~. momxreni iZaxian, rom<br />

swored mag SiSis aRsaxocad da samudamod Tavidam<br />

asacileblad saWiroa gadasinjvao da uarmyofelni<br />

kidev amtkiceben, rom eg `gadasinjva~, mag SiSs<br />

ufro aZlierebs, radganac mtrebs respublikisas<br />

sabuTsa da SemTxvevas aZlevs TviT respublikis<br />

arsebobazed sityva Camoagdon, Ziri gamouTxaron<br />

da es ambavi mSvidobianad ar Cauvlis safrangeTsa,<br />

usisxlod erTi mxare meores ar dauTmobs aq<br />

arafersao.<br />

am saxiT orive mxareni aRiareben SiSsa,<br />

dRevandel dRis avkargianobisagan warmomdgarsa,<br />

344


xolo gansxvaveba is aris, rom erTisa da imav<br />

wamlisagan erTni moelian gankurnebasa SiSisagan<br />

da meoreni ki SiSis ufro gaZlierebasa da<br />

gandidebasa. es iTqmis mxolod imaTzed, vinc<br />

gulwrfelad eZleva konstituciis `gadasinjvis~<br />

saqmes da saxeSi aqvs marto safrangeTis<br />

bedniereba da sikeTe. xolo safrangeTis<br />

saubedurod bevrni imisTana calke kacni, Tu dasni<br />

arian, romelTac safrangeTis gansacdelSi Cagdeba<br />

arafrad miaCniaT, oRond TviTon ki sargeblobas<br />

rasme gamorCnen. eseni Tavisis hoTi, an araTi<br />

etanebian am saqmes imisda mixedviT Tu, SiSis<br />

aRmoxocva, an gaZliereba ra xels miscems maTs<br />

sakuTars sargeblobas da safrangeTis sikeTe ki<br />

ukan dayenebuli aqvT, anu srulad daviwyebuli.<br />

konstituciis xelaxlad `gadasinjva~<br />

safrangeTSi droTa moTxovnilebaa, miT ufro, rom<br />

aw arsebuli konstitucia konservatorTagan aris<br />

Sedgenili am Svidmet-Tvrametis wlis winad da<br />

bevrSi abrkolebs exlandels respublikas.<br />

radikalTa dass yovelTvis hqonia programmaSi<br />

azri da survili `gadasinjvisa~. amitomac<br />

mosalodneli iyo, rom am saqmis atexis dros<br />

mTeli liberaloba safrangeTisa `gadasinjvas~<br />

moudgeboda da mTeli konservatoroba uarzed<br />

dasdgeboda. xolo dRes safrangeTi imisTana<br />

mdgomareobaSia, rom am saqmem erTmaneTSi dahria am<br />

orgvaris mimarTulebis kacni. exla am<br />

`gadasijvis~ saqmeSi bevrs liberalsa da<br />

radikals winaaRmdegTa razmSi vxedavT da bevrs<br />

konservators da reaqcioners _ momxreTa Soris.<br />

kargia, Tu am gasvla-gamosvlaSi adgili rame aqvs<br />

safrangeTis siyvaruls. ueWveli kia, rom<br />

gulwrfeli da patiosani kaci orsave razmSi<br />

moipoveba, xolo saqme is aris, sad ramdenia<br />

amisTana kaci. Tu metoba daikuTvnes imaT, visac<br />

345


mRvrie wyalSi Tevzis Weras Tavis sakuTar<br />

sargeblobisaTvis gamoelian, maSin aravin icis aw<br />

dawyebuli saqme `gadasinjvisa~ ra bolos da<br />

dasasruls iqoniebs, imitom rom es saqme metad<br />

mizeziania, nametnavad dRevandels dRes. es<br />

amZimebs da awuxebs WeSmarits mamuliSvilebs<br />

safrangeTisas, ese igi, imaTac, visac wrfelis<br />

guliTa hsurT gadasinjva konstituciisa da<br />

imaTac, vinc wrfelis guliTve am `gadasinjvas~<br />

ufrTxian.<br />

346


guberniebSi<br />

tfilisi, 19 oqtomberi<br />

mkvidrTa janis simrTele erTi udidesi<br />

sazrunveli da sanaRvleli ram aris rogorc<br />

sazogadoebisaTvis, isec saxelmwifosaTvis. igi<br />

sazogadoeba, romelic amazed arasa hfiqrobs, ara<br />

saxsars da Rones ar eZiebs, rom mmusvreli xeli<br />

avadmyofobisa da sneulebisa riTime Sehkras<br />

SeZlebisamebr, igi sazogadoeba-meTqi Taviss<br />

janmrTelobazed xelaRebulia da, maSasadame,<br />

Tavisi dRegrZelobac arafrad miaCnia.<br />

am saerTo uzrunvelobisa da<br />

unaRvlelobisagan, rasakvirvelia, mdidari da<br />

SeZlebuli ise ara hzaralobs, rogorc Raribi da<br />

uqoneli. mdidars da SeZlebuls yovelTvis<br />

saxsari aqvs moiSvelios gaWirebis dros mkurnali<br />

da moipovos wamali senisagan gadarCenisa, Tuki eg<br />

gadarCena SesaZloa. xolo amisTanani yvelgan da<br />

yovelTvis iseTi cotani arian sxva uRono<br />

mkvidrTa Soris, rom amaTi xsna avadmyofobisagan<br />

bevrs arasfers Seadgens danarCen mcxovrebTa<br />

nametnaobaSi: eseni TiTqmis wveTni arian zRvaSi.<br />

bevri wili ki erisa, magaliTebr glexkacoba,<br />

nametnavad soflisa am mxriT srulad upatrononi<br />

347


da unugeSoni arian. amaT Tundac saxsari hqondeT<br />

da SeZleba, mainc gaxdebian avad Tu ara, Tavs<br />

verafriT uSvelian, radganac mTels maT mier<br />

misawdom aremareSi erTi mkurnali Tua, isic didi<br />

RvTis wyalobaa, xandisxan da zogan erTic ar<br />

aris xolme. am mizeziT mTeli es SedarebiT<br />

auarebeli eri mkiTxavebisa da sxva tyuilaeqimebis<br />

anabrad hrCebian da rasac TviTon<br />

sneuleba da avadmyofoba aklebT, imas es<br />

mkiTxavebi da tyuila-eqimebi usruleben xolme.<br />

am saxiT glexkacoba soflisa orgvars<br />

gansacdelSia: erTi gansacdeli avadmyofobaa da<br />

meore avad wamloba tyuil-eqimebisa da<br />

mkiTxavebisagan. Tu erTs gadurCeba, meores ki<br />

Znelad wauva xelidam da xSirad mosarCens kacs<br />

sikvdili Seiwiravs xolme, am gziT karga xalxi<br />

akldeba qveyanasa da imusreba tyuilubralod da<br />

TiTqmis yovlad umizezod. umizezod vambobT,<br />

imitom rom saxeSi gvyavs bevri wili imisTanani,<br />

romelnic ixocebian senisagan marto imis gamo,<br />

rom mkurnali da wamali ar eSovebaT. es<br />

uwamloba da umkurnaloba ufro dids zarals<br />

iZleva maSin, roca raime gadamdebi seni qveynis<br />

Wirad gamoCndeba xolme. maSin sikvdili xom<br />

rogorc saTibeli ise sTibavs didsa da patarasa<br />

da araviTari xsna aRar aris xolme<br />

umkurnalobisa da uwamlobis mizeziTa.<br />

ra Tqma unda, gaZliereba da gaboroteba<br />

avadmyofobisa, gadamdebis Wirisa da sxva<br />

amisTanisa bevr sxva mizezzedac aris<br />

damokidegbuli, magaliTebr Sinaurs<br />

mowyobilobasa, farezobasa, gafrTxilebasa, siTbosicivesa,<br />

sadguris siavkargesa da bevrs sxvazed,<br />

magram erTis tyuilubralod sasikvdilod<br />

gawirvaSi umkurnalobas da uwamlobas ukanaskneli<br />

adgili ar uWiravs. es yvelam kargad icis da esec<br />

348


unda yvelam kargad icodes, rom janmrTeloba Cems<br />

garemoSi Cemi sakuTari janmrTelobaa da sneuleba<br />

_ Cemi sakuTari sneulebaa, Tund mdidari viyo,<br />

Tund Raribi. amitomac erTob janmrTeloba<br />

mkvidrTa yvelasaTvis erTianad sazrunvelia da<br />

sanaRvleli.<br />

amas karga xania mihxvdnen Sida ruseTSi da iq<br />

dRes erTi imisTana erobac ar aris, rom amisaTvis<br />

gulmtkivneuli Tvali ar mieqcios da<br />

gulmtkivneuli da bejiTi mzrunveloba ar<br />

gaewios. saca ki eroba aris, yvelgan moiwvies<br />

saero xarjiT mkurnalebi, damarTes afTiaqebi,<br />

samkurnaloebi da xalxs am mxriT didi SeRavaTi<br />

da Semweoba aRmouCines. gazeTebma mogvitanes<br />

ambavi, rom exla TviT saxelmwifomac miaqcia<br />

mkvidrTa janmrTelobis saqmes Tavisi mzrunveli<br />

Tvali da ganuzraxavs am mxriT mieSvelos xalxsa.<br />

gazeTebi gvauwyeben, rom Sina saqmeTa<br />

saministro Sesdgomia proeqtis Sedgenas imis<br />

Taobazed, rom sasoflo mkurnaloba ukeTess<br />

gzazed daayenos da guberniebSi, saca eroba jer<br />

ar aris Setanili, mTavrobas daunaxavs, rom dRes<br />

es saqme soflis janmrTelobisa ver aris kargad<br />

da Sesaferad mowyobili da agebuli da amis gamo<br />

soflis mcxovrebni mkiTxavebisa da tyuil-eqimebis<br />

xelSi scvivian. rom samermisod es aRar iyos,<br />

saministros ganuzraxavs mkurnalebis ricxvi da<br />

samkurnalo RonisZiebani gaabevros da gaaZlieros.<br />

amisaTvis daudgeniaT mazrebSi ramdenime mkurnali<br />

gaamravlon, agreTve maTi TanaSemweni da<br />

ferSalebi. radganac mkurnalebis nakleboba ufro<br />

aRmosavleTis guberniebSi SeuniSnavT, jer am<br />

guberniebSi moxdeba es cvlileba da mere sxva<br />

guberniebSiac.<br />

ar aris ruseTSi TiTiqmis sxva imisTana<br />

gubernia, saca aseTi naklebuloba iyos sasoflo<br />

349


mkurnalebisa da samkurnalo RonisZiebisa, rogorc<br />

CvenSi. am mxriT Cven Zalian ukan CamorCenilni<br />

varT sxva ruseTis guberniebzed da amis gamo<br />

aqaur mkvidrT didi zarali eZlevaT yovelgvar<br />

avadmyofobisa da sneulebisagan. CvenSi eroba ar<br />

aris, rom es didi saqme mkvidrTa janmrTelobisa<br />

kisrad idos, viTarca Tvisi uwmindaesi vali. da<br />

radganac TviTon umaRless mTavrobas unebebia am<br />

mxriT mieSvelos imisTana guberniebs, saca eroba<br />

ar aris, Cvenc imedi unda viqonioT, rom Cvenis<br />

soflebis janmrTelobis saqmesac eSveleba ram.<br />

rasakvirvelia, amas Cven mierac unda cda da<br />

Suamdgomeloba da es cda da Suamdgomeloba<br />

valad adevT imaT, visac amazed xma amoeRebaT<br />

Tavisis TanamdebobiTa da moxeleobiT.<br />

350


gamo<br />

tfilisi, 20 oqtomberi<br />

bevri laparakia, magram jer aravis gamoucvnia<br />

ra idumali azri aqvs germaniis axals<br />

imperators, rom taxtzed asvlis umal moiwadina<br />

sameufo karni evropiis saxelmwifoebisa daiaros<br />

da TviTveuli mflobeli didis saxelmwifosi<br />

pirispir inaxulos. rasakvirvelia, pirvel<br />

SexedviT advilad gamosaxsnelia es amocana, Tu<br />

marto sapires gavusinjavT da sarCuls yurs ar<br />

vaTxovebT. sapiris asaxsnelad isic sakmarisia<br />

vsTqvaT, rom germaniis axali imperatori<br />

mSvidobismoyvare kacia da hsurs yvelani<br />

mSvidobianobaze daiyolios, rom arsaidam omma ar<br />

ifeTqos.<br />

gana aseTi pasuxi am Znelad gamosacnobis<br />

amocanisa sakmarisia WeSmaritad cnobismoyvare<br />

kacisaTvis? Tu axali imperatori marTla<br />

mowadinebulia mSvidobianobisaTvis, es dRedaRam<br />

mzadeba jarebisa raRa aris? marTalia, naTqvamia,<br />

rom Tu mSvidobianad yofna gsurs, omisaTvis<br />

kargad momzadebuli unda iyovo, magram nuTu<br />

adamianisaTvis aucilebelia mSvidobianobinad<br />

yofnisaTvis dRemudam xelSi kombali eWiros,<br />

351


sxvis sacemlad moRerebuli? es gana buneburi<br />

wesi da rigia kacTa cxovrebisaTvis da ase unda<br />

iyos dRes, xval da mudam? aq rogorRac Tavi<br />

bolos ar ebmis da amitomac Znelad<br />

dasajerebelia, rom mSvidobis moyvareoba<br />

atarebdes germaniis imperators evropiis<br />

kardakar. aq sxva mizezi unda iyos.<br />

gana ara, kidec amboben sxvasa. magaliTebr,<br />

iZaxian, rom es kardakar siaruli marto imisaTvis<br />

ariso, rom germanias surso iseTi zavi Sehkras<br />

evropaSi sxvadasxva advilad mosabirebel<br />

saxelmwifoebTan, rom am zavs gared darCenilTa<br />

saxelmwifoTa veraferi gahbedon mozaveTa<br />

Zlierebis SiSiTao. TviTon germaniac Tu jarebis<br />

mowyobasa da mzadebaSia, eg imisTvis, rom Zlieri<br />

da SemZlebeli, mozaves ufro advilad iSovis,<br />

vidre uZluri da uRonoo.<br />

Cvenis fiqriT, arc aseTi axsnaa amocanisa<br />

Wkuazed axlo. maincadamainc ra mSvidobianobaa,<br />

roca adamiani, anu uked vsTqvaT, mTeli evropa<br />

erT uSvelebel saomar banakad aris gadaqceuli<br />

da iZulebulia Tavidam fexebamde SeiaraRebuli da<br />

xmalamoRebuli idges. arc axali imperatoria<br />

germaniisa iseTi Tvalauxilebeli kaci da arc<br />

imisi pirveli veziri T. bismarkia iseTi brma, rom<br />

ara hxedavdnen amisTana ucnauris yofis<br />

uTavbolobasa da xelfexmokleobas. rodemdis<br />

unda ewios es Wapani evropam SeTofiaraRebuli<br />

mSvidobianobisa? rodemdis unda gauZlos amodena<br />

xarjs, amodena gulisxeTqas xvalindelis dRis<br />

saSiSar molodinisas?<br />

amitomac Cvena gvgonia, rom es mSvidobianoba,<br />

romelic dRes germaniis politikis momxreebs<br />

enazed akeriaT, marto ferumarilia Savis<br />

fiqrebis galamazebisaTvis. aq germanias sul sxva<br />

tkivili awuxebs: TviTon germaniaa dids<br />

352


gansacdelSi, gansacdelisaTvis xids ikeTebs, rom<br />

Tavi gaitanos da igi didis RvawliTa da<br />

TavganwirviT mopoebuli erToba da Zliereba<br />

SarSandelis TovliviT ar daudnes xelSi.<br />

avstria da italia, romelTa gvirgvinosanni<br />

mflobelni ukve pirispir inaxula germaniis<br />

imperatorma, erTis mxriT hxedven, rom germania<br />

TviTveul maTgans xidad idebs da amitom zavi<br />

germaniasTan rogorRac examuSebaT da meores<br />

mxriT, ise gabazrulni arian T. bismarkis<br />

ostaturs xlarTebSi, rom Tavisi sakuTari<br />

moZraoba aRara aqvsT da Tu rCena undaT, T.<br />

bismarks unda sdion ukan. es or mxarezed yureba<br />

italiisa da avstriisa ar SeiZleba SeniSnuli ara<br />

hqondes imisTana gulTmisans kacs, rogorc T.<br />

bismarkia. amitomac advilad misaRebia isic, rom<br />

T. bismarki didis imediT ver daemyareba amaTs<br />

megobrobas. jerxanad, rasakvirvelia, pirobiT<br />

Sekrulni arian, magram es piroba T.<br />

bismarkisaTvis imdenad saimedo ar unda iyos,<br />

Cvenis fiqriT, rom xeli gamoiRos da Tavisi<br />

pirdapiri ganzraxuloba aisrulos, esi igi,<br />

safrangeTs miesios.<br />

es `ho~ da `ara~ samTa kavSiris mozaveobisa<br />

aris mizezi dRevandelis politikis uZraobisa da<br />

Tu es ar iyos, nuTu T. bismarki, Tavadac Zlieri<br />

da ufro gaZlierebuli avstriisa da italiis<br />

momxreobiT, an erTs dRes gaCerdeboda da ar<br />

daecemoda Tavzed safrangeTsa, romlis<br />

dauZinebeli mtroba gulSi eklad urWvia<br />

germanias da mosvenebas ar aZlevs xvalindelis<br />

dRis gansacdelis molodiniTa!..<br />

es mozaveTa hoaraobavea, Cvenis fiqriT, is<br />

mizezi, romelmac aiZula germaniis axali<br />

imperatori sxvadasxva xelmwifeebTan misvlad. man<br />

Tavis sakuTaris TvaliT da yuriT moisurva<br />

353


Seamowmos simtkice da gamtyuvnebloba im imedisa,<br />

romelsac misni mozaveni sityviT iZleodnen. am<br />

mxriT rom mas imedi gasZliereboda, erTs dResac<br />

ar daaRamebda, rom safrangeTisaTvis omi ar<br />

gamoecxadebina. jer, roca memkvidred iyo, gana<br />

marTla tyuilada hqonda xma dagdebuli, rom igi<br />

omis moyvare kacia da gambedavi. egre male ra<br />

gamoucvlida xasiaTs? igi dResac imave xasiaTisaa,<br />

mxolod garemoebam cota ar iyos frTa Seakveca<br />

da omis xalisi da gambedaoba gaunela.<br />

es ganeleba, iqneba, sasurveli iyos mTelis<br />

evropiisaTvis, xolo germaniisaTvis ki veraferi<br />

nugeSia, imitom rom, yvelam icis, germania uomrad<br />

ver gadaurCeba exlandels mdgomareobas<br />

evropiisas: omi da mere gamarjvebuli omi ise<br />

saWiroa misTvis, rom uamisod imisi Zliereba da<br />

TviTon erTianobaca bewvzed ekideba, dRe yovel<br />

gasacdelSi iqneba. es aseTi yofa metad mZimea da<br />

autaneli yovelis saxelmwifosaTvis da nametnavad<br />

germaniisaTvis, romelic or did saxelmwifos<br />

Suaa momwyvdeuli da romlis javri TviT<br />

germaniis erTs Zliers momxres _ avstrias, jer<br />

kidev gulSi aqvs Senaxuli.<br />

am saxiT germaniam, dRes iqneba Tu xval,<br />

usaTuod omi unda atexos da am omSiac usaTuod<br />

unda gaimarjvos. amas iTxovs misi arseboba, misi<br />

mdgomareoba da xsna. radganac germaniam kargad<br />

icis es, amitomac miss imperators guli unda<br />

Seejerebina da imedi italiisa da avstriis<br />

momxreobisa gaeZlierebina da gaemtkicebina,<br />

radganac uamisod mis mier Zneli gasabedia omi. am<br />

gulis SejerebisaTvis germaniis imperatorma<br />

inaxula pirispir sxvadasxva xelmwifeni da exla<br />

saqme imazea mimdgari, ra nugeSiT dahbrunda igi<br />

Tavisis mogzaurobisagan. Tu imedi da nugeSi<br />

gaumtkicda, mosalodnelia, rom dResa Tu xval<br />

354


SevityobT saqmeTa awewvas, aSlasa da gamwvavebas,<br />

Tu ara da, saqme isev T. bismarkis Tvalmaqcobaze<br />

mivardeba, rom evropiis politikaSi isev<br />

TvalxuWanoba gamarTos, vidre sasurveli dari<br />

daudgebaT. ase iqneba Tu ise, am mokle xanSi orSi<br />

erTi unda gamomJRavndes da mzeze gamoifinos.<br />

355


356<br />

<br />

evropaSi<br />

tfilisi, 23 oqtomberi<br />

Tumca yvelgan da yovelis mxriT iZaxian, rom<br />

mSvidoba da morigeba Camovarda evropaSio, magram<br />

evropas mainc guli gulis alagas ver dauyenebia<br />

da dResa hfrTxis xvalindelis dRis SiSiTa. an<br />

rogor daimSvidos guli, roca hxedavs, rom<br />

safrangeTi TiTqmis erTs miliards fuls iTxovs<br />

jarebis gaZlierebisaTvis, ramdensame milions<br />

avstria da egredve sxvanica. mSvidobao, mSvidoba<br />

da yvelas ki muqariT xeli xmalzed ukidia da<br />

Sinidam gared gamoiyurebian, aca, uecrad Tavzed<br />

aravin dagvesxaso.<br />

Tumca dRes yvelani am yofaSi arian, magram<br />

dRes arc erTi imisTana didi saxelmwifo ar aris<br />

evropaSi, rom, garedam SiSis garda, Sinauri didi<br />

tkivilic ar awuxebdes. avstria dids<br />

safiqrebelSia exla Cexebis saqmisa gamo da<br />

hlamis es orTaviani saxelmwifo samTava<br />

saxelmwifod gadaiqces. es ambavi avstriisaTvis<br />

didi sagonebelia da mermisi avstriisa iqneba am<br />

Cexebis saqmis ase Tu ise dabolovebazed ufro<br />

iyos damokidebuli, vidre romlisame Zlieris<br />

mteris damarcxebazed, germaniaSi atexilia


gardahqmna, anu uked vsTqvaT, SekeTeba<br />

konstituciisa im mxriT, rom pasuxugebel<br />

saministros magier pasuxismgebeli saimperio<br />

saministro dafuZnebul iqmnas da miT eris<br />

warmomadgenelobas, romelsac ekuTvnis gankiTxva<br />

ministrebisa, Rone zedmoqmedebisa gauZlierdes<br />

saSinao Tu sagareo saqmeTa msvlelobazed.<br />

inglisisa da irlandiis saqme jer gauTavebeli<br />

aqvs da esec imodenad didi saqmea, rom misi ase<br />

Tu ise gaTaveba SemZlebelia inglisis eris<br />

bedzed didi da Zlieri gavlena iqonios. italia<br />

kidev dRevandlamde zed gadagebulia imazed, rom<br />

saero mflobelobas italiis xelmwifisas aRar<br />

etanebodes da iCemebdes saekklesio uflebas<br />

romis papisa, romelsac dResac ver Seuwynarebia<br />

italiis gaerTianeba da romis qalaqis dapyroba<br />

da gadaqceva gaerTianebuli italiis sataxto<br />

qalaqad.<br />

xolo yvelazed mwvavi Sinauri saqme<br />

safrangeTsa aqvs da yvelazed dids gansacdelSiac<br />

aris dRes amis gamo es qveyana. es gansacdeli miT<br />

ufro sayuradReboa, rom Cvenis fiqriT,<br />

SemZlebelia zedmoqmedeba iqonios mTelis<br />

evropiis saerTo politikazed. saqme is aris, rom<br />

mTavar-ministrma safrangeTisam b-nma flokem<br />

Seitana, saca jer ars, proeqti konstituciis<br />

xelaxlad gadasinjvisa. amis gamo dRes mTeli<br />

safrangeTi fexzed dadga da gacxarebuli<br />

laparakobs. zogi `hos~ ambobs am gadasinjvazed,<br />

zogi `aras~, da aris erTi saSineli baasi da<br />

kamaToba momxreTa da aramomxreTa Soris. xma<br />

ismis viTomc TviTon prezidents respublikisas<br />

sadi-karnos WkuaSi ar mosdis es gadasinjvao da<br />

dResac cota ar iyos am gadasinjvas eurCebao.<br />

Cven ar gamovudgebiT imis CamoTvlas Tu riT<br />

ari mosawoni es proeqti flokesi da riT<br />

357


dasawuni. amas proeqtSi Sig Caxedva unda da Cven<br />

sagnad dRes es ara gvaqvs. Cven marto im ambavs<br />

mivaqcevT yuradRebas, romelic dRes gulwrfel<br />

moyvareebs safrangeTisas or dids banakada hyofs<br />

es gadasinjvis saqme. sxvani ki am saqmeSi marto<br />

wyalis amRvrevas moelian TavianT badeebis<br />

sasrolad, rom piri Caimtkbarunon daWerilis<br />

TevziTa.<br />

igi nawili safrangeTisa, romelic dRes<br />

gulwrfelad eurCeba am gadasinjvis saqmes, iZaxis,<br />

rom eg saqme Tumca sasurvelia, magram magisi dro<br />

ar aris exla, roca sxvadsxva dasTa Soris aseTi<br />

gamwarebuli da gawiwmatebuli mtroba da<br />

SuRliao. ueWvelia, eg gadasinjvis saqme moiTxovs<br />

mowvevas damafuZneblis krebulisas. am krebulzed<br />

mtreni respublikisani _ bonapartistebi da<br />

monarqistebi SemTxvevas ar dahkargven ar<br />

Camoagdon sityva maszed Tu _ iyos respublika<br />

kvlavac Tu respublikis magier monarqia<br />

daifuZnoso. aravin iciso dasTa ostaturi xerxi<br />

da xerxiani ostatoba ra pasuxs aTqmevinebs<br />

krebulsao. saarvinicod rad gavixadoT ukve<br />

dalagebuli da Cven mier erTxel Sewynarebuli<br />

arseboba respublikisao? Tund egec ar iyos, vin<br />

gviTavdebebs, rom raki saqme am mZime sakiTxavzed<br />

mivardeba, erTi saSineli arev-dareva erTmaneTSi<br />

ar mohxdes, roca krebuli Taviss hos, anu aras<br />

ityvis? respublikelni xom usisxlod ar<br />

gaswiraven respublikas da monarqielebs ar<br />

daulocveno da arc monarqielni, kamaTobiT da<br />

uaris TqmiT gamwarebulni, uCxubrad Camoeclebian<br />

respublikelebs gzidamao. gana exla imisTana dro<br />

aris, rom saamisod saqme gavixadoTo? gared<br />

mtris muqaras Zlivs vuZlebT da gana Wkua iqneba<br />

Sinac erTmaneTSi SfoTi avitexoTo?<br />

358


am SfoTisa da amboxis atexis SiSiT TviTon<br />

gadasinjvis moTave floke im azrisaa, rom am<br />

saqmeSi damafuZnebel krebuls mowveva ar undao.<br />

es saqme eqvemdebareba marto kongressa, romelic<br />

Sesdgeba palatisa da senatisaganao. amazed<br />

pasuxad eubnebian, rom vinicobaa TviTon<br />

kongreszed Camovardes laparaki damafuZnebel<br />

krebulis mowvevis Taobazed, maSin raRa vuSveloT<br />

saqmesao? eg ar SeiZlebao, ambobs Turme floke.<br />

rasakvirvelia, `ar SeiZlebas~ Tqma didi sabuTi<br />

ar aris imsTana TviTneba qveyanaSi, rogoric<br />

safrangeTia, miT ufro, rom damafuZnebel<br />

krebulis mowvevas mxars aZleven radikalebi<br />

klemansos winamZRolobiT da klemanso xom<br />

Tavisis dasiT Zalian gavleniani da SemZlebeli<br />

kacia dRes safrangeTSi.<br />

eseni iZaxian, rom damafuZnebel krebulis<br />

mowvevas araferi SiSi ar mosdevso, radganac<br />

krebuli mowveul iqmneba marto konstituciis<br />

gadasasinjavad da ara imisaTvis, rom safrangeTs<br />

forma mmarTvelobisa da gamgeobisa Seucvaloso.<br />

raki eri krebulisaTvis amoirCevs kacebs da<br />

miandobs marto konstituciis gadasinjvis saqmes,<br />

krebuls ra ufleba da neba eqmneba davalebul<br />

saqmes gverdi auqcios da armindobils xeli<br />

CasWidoso. ra Tqma unda, arc amisTana imedia<br />

ueWveli sabuTi, rom zemoaRniSnuli SiSi<br />

gauqardes safrangeTsa. safrangeTs gana erTi da<br />

ori magaliTi hqonia Tvalwin, rom mindobils<br />

kacs Tu krebuls aramindobili dauCemebia,<br />

TviTneboba gamouCenia da saqme Tavis nebazed<br />

wauyvania.<br />

esea Tu ise, dRevandeli dRe didi da mZime<br />

dRea safrangeTisaTvis igi safrangeTs sagareo<br />

saqmeTaTvis imodenad uRonoda hxdis, rom dRes<br />

safrangeTi erTs gariyulsa da wris gared<br />

359


darCenils saxelmwifosa hgavs. ra Tqma unda, es<br />

gadasinjvis saqme, am udroo dros bulanJesagan<br />

atexili, raki astyda, unda rogorme gaTavdes<br />

kidec. xolo safrangeTis mtrebi sixaruliT<br />

xelebs ifSvneten, imitom rom gaTavdeba Tu<br />

gagrZeldeba es gadasinjvis saqme, Sinauri SfoTi<br />

mravalgvar dasTa Soris safrangeTs mosvenebas ar<br />

miscems, sagareo saqmeTaTvis daauZlurebs da<br />

germanias amazed meti sxva ara undara. es<br />

mizeziani garemoeba safrangeTisa orsave wvers<br />

sapolitiko sabelisas xelT aZlevs uamisodac<br />

Tavgazviadebuls germanias da dRes germania,<br />

safrangeTisagan cotad Tu bevrad uSiSari, rasac<br />

moiwadinebs, imas izams. mosawadinebeli kidev<br />

germanias isa aqvs, rom aRmosavleTis da xmlTaSua<br />

zRvis saqmeSi avstriisa da italiis saamuri ambavi<br />

ram moaxdinos da miT davalebul da damunaTebul<br />

hyos erTica da meorec saSvelad, Tu vinicobaa<br />

dro ixelTa da safrangeTTan angariSebis<br />

gasworeba moindoma.<br />

Cvenis fiqriT, konstituciis gadasinjvas<br />

safrangeTSi dRes es mniSvneloba aqvs mTelis<br />

evropiis saerTo politikisaTvis. ara gvgonia,<br />

bevri xani gavides da ar SevityoT gazeTebisagan,<br />

rom germaniis farul manqanebiT aRmosavleTis<br />

saqme aiwewao da bolgariam aurzauri daiwyovo.<br />

jer exlav makedoniaSi raRasac eSmakoben da<br />

Woradac gaisma, viTom germaniam STaagona<br />

osmaleTsa, rom droa princi koburgeli<br />

bolgariis mTavrad damtkicebul iqmnaso. arc<br />

serbiis mefis milanis yofaqcevaa am mxriT<br />

umniSvnelo: mivida belgradSi da Zalad<br />

ganeqorwina Tavis gvirgvinosans meuRles<br />

natalias, romlis dedofloba avstrias TvalSi<br />

eklada hqonda da avstriis gamo germaniasac<br />

verafrad moswonda.<br />

360


mTavrobiT<br />

tfilisi, 27 oqtomberi<br />

italiaSi misvla metad Znel da mZime saqmed<br />

aris miCneuli xelmwifeTaTvis. marTalia,<br />

xelmwifeebis erTmaneTis Sexvedra da erTmaneTTan<br />

misvla-mosvla yovelT uwinares jer<br />

diplomatebis gasarigebeli saqme yofila<br />

yovelTvis, magram italiaSi romelisame xelmwifis<br />

misvlas erTi gansakuTrebiTi garemoeba abrkolebs.<br />

saqme is aris, rom italias dRes ori xelmwife<br />

hyavs, ornive erTsa da imave qalaqSi arian da<br />

erTsa da imave qalaqs Tavis sataxto qalaqad<br />

hxadian. erTi amTgani mefe humbertia, marTali da<br />

WeSmariti xelmwife italiisa da meore ki aris<br />

papi leon XIII, romelic ar uTmobs xelmwifobas,<br />

romSi mainc humberts, ar sCadis, eurCeba dRemde<br />

da hCemobs saero xelmwifebas, Tumca didi xania<br />

am saero xelmwifebazed xeli mTlad daabanines.<br />

es kidev araferi, roca erTi arxeinad<br />

xelmwifobs da meore ki imave dros iZaxis, ara,<br />

xelmwife me varo da aravin ki ujerebs. saqme is<br />

aris, rom erTi marTali xelmwifea, romelsac<br />

karga didi jari hyavs xmeleTisa Tu zRvisa da<br />

SemZlebelia mters umtros Tavisis RoniTa da<br />

361


moyvares umoyvros, meore kidev upirvelesi<br />

sasuliero gvamia, romelsac Tumca jari ara hyavs<br />

da uTofiaraRoa, magram mTelis qveynierobis<br />

keTilmorwmune kaTolikeni misi gulmodgine<br />

Tayvanismcemelni da morCilni arian. paps, rogorc<br />

erTaderTs da upirveless mRvdelmTavars<br />

kaTolikeTa sarwmuneobisas, yvelgan, saca ki<br />

kaTolikeni arian, didi gavlena, didi xma da<br />

saxeli aqvs. nu daviviwyebT, rom, sxvaTa Soris,<br />

avstria, germania TiTqmis savseni arian<br />

kaTolikeTa sarwmunoebis mkvidrTagan. ai, aseTi<br />

garemoebaa Tavi da Tavi mizezi dabrkolebisa,<br />

roca italiaSi wasvlas moisurvebs xolme<br />

romelime xelmwife.<br />

jer kidev germaniis exlandel imperatoris<br />

papas vilhelms I hsurda swveoda italiis mefes<br />

humberts, magram survili zed Seelia<br />

diplomatebis miTqma-moTqmas maszed Tu, rodis,<br />

sad da rogor moxdes es misvla da naxva. swored<br />

eseve emarTeba avstriis imperatorsaca, romelsac<br />

didi xania hmarTebs viziti italiis mefisa da<br />

jer ver gadauxdia zemoxsenebul garemoebis gamo.<br />

exlandelma imperatorma germaniisam minam wasvla<br />

gahbeda italiaSi, jer cxrajer gaazomina da<br />

aawonina diplomatias am wasvlis viTareba.<br />

am mokled naTqvamisagan cxadia, rad unda<br />

emZimebodeT an avstriis, an germaniis imperators<br />

wasvla italiaSi. aSkaraa, garemoeba iseTia, rom<br />

Tu wava vinme maTgani italiaSi, im azriT unda<br />

wavides, rom an arc mwvadi daswvas, arc Samfuri<br />

an ara da orSi erTi gaswiros. SeuZlebelia am<br />

SemTxvevaSi, rom arc mwvadi daiwvas da arc<br />

Samfuri, SeuZlebalia, rom orSi erTi ar<br />

gaiwiros. sxva rom ara iyos ra, jer erTi, es<br />

vikiTxoT, vis unda ewvivnen, visTan unda mividnen<br />

italiaSi xelmwifeni? Tu mefe humbertTan, papi<br />

362


iwyens, Tu papTan _ mefe humberti. ityvian<br />

oriveni inaxulono? Zalian kargi, magram romeli<br />

inaxulon xelmwifuris pativiT da romeli ara.<br />

gvirgvinosani stumari rogor moeqces an erTsa an<br />

meores? orsave xelmwifuris pativiT moeqces? maS<br />

am SemTxvevaSi orive xelmwifed unda aRiaros,<br />

isic, vinc marTali xelmwifea da isic, vinc<br />

xelmwifobas hCemobs. es xom orivesaTvis<br />

erTnairad sawyenia?<br />

Tunda amaebs yvelas Tavi davaneboT da marto<br />

es vikiTxoT: romels qalaqSi ewvion humbertsa?<br />

romSi? romSi xom papic aris da iZaxis, romi<br />

Cemiao. mividnen romSi da ar inaxulon papi? eg<br />

xom ukadrisoba iqmneba papisaTvis da amas rogor<br />

Caidenen? maS ewvion italiis mefes sxva<br />

romelsame qalaqSi da ara romSi? arc es<br />

SeiZleba, imitom rom italiis mefe iwyens da<br />

ityvis: raki roms eridebiT papis gamoisobiT, maS<br />

am qalaqs Cems sataxto qalaqad ara hxadiTo! maS<br />

xels uwyobT paps daiCemos romi sakuTrado!<br />

ai eseni da bevri sxva amisTana mizezi uSlian<br />

dResac zogierTs xelmwifeebs italiaSi misvlas<br />

humbertis sanaxavad. cxadia, rom visac iq misvla<br />

unda da amasTan papis amebac da humbertisac,<br />

sjobia ar mivides, imitom, rom aq orSi erTia<br />

usaTuod gasawiri. verc vilhelm I, verc avstriis<br />

imperatorma am orSi erTis romelisame gawirva<br />

ver gahbedes da amjobines italiaSi wasvlazed<br />

xeli aeRoT. xolo axalma imperatorma<br />

germaniisam, raki naxa, saWiroao italiaSi wasvla<br />

da humbertis pirispir naxva, ar SeuSinda imas,<br />

rom aq ar SeiZleba an mwvadi ar daiwvas, an<br />

Samfuri da romSi misvliTa orSi erTi an mefe<br />

humberti an papi unda gaewira. uamisoba ar<br />

iqneboda. ra Tqma unda, paps gaswiravda, radganac<br />

ulaSqro, ujaro, uTofiaraRo papi araferi<br />

363


nugeSia omSi da italiis mefe ki am mxriT didi<br />

zurgia germaniisaTvis.<br />

paps ramdenjerac Camougdia imperator<br />

vilhelmisaTvis laparaki Tavis unugeSod<br />

yofnazed, imdenjerve imperators TiTqmis banze<br />

augdia sityva da Sors dauWeria. erTis sityviT,<br />

paps aramc Tu imedi ram gamoutania germaniis<br />

imperatoris laparakisagan, aramed guli<br />

daujerebia, rom amisagan Tavis dReSi ara<br />

gamodnebara saCemodao. gamwyrala amazed papi da,<br />

rasakvirvelia, maxlobelnic aZliereben am<br />

wyromas, radganac amaTac imedi mTlad<br />

gadaswyvetiaT germaniazed. amboben, windaxeduls<br />

bismarks es ambavi metismetad swyeniao: papi,<br />

marTalia, ulaSqro, ujaro, uTofiaraRo sulieri<br />

gvami bZandeba, magram mainc didi xma aqvs, didi<br />

saxeli, didi pativi mTelis qveynierobis<br />

kaTolikeTa Soris sazogadod da germaniaSi<br />

kerZod. Tu germaniaSi papma momxreoba ar gauwia<br />

exlandelis imperatoris politikas, gza da kvali<br />

Zalian aireva, radganac kaTolikeTa dasi<br />

germaniaSi karga mozrdili dasia da morCilia<br />

papisa. T. bismarkma Zalian kargad icis, ra Zala<br />

aqvs papis sityvas da darigebas germaniis<br />

kaTolikeebzed, da amitomac advilad misaxvedria<br />

_ rada swyenia Semowyroma papisa exla, roca<br />

prusiis landtagisaTvis arCevanebia daniSnuli da<br />

gacxarebuli brZolaa dasTa Soris. Tqma ar unda,<br />

rom papi romis ar SearCens germanias Tavis<br />

javrsa.<br />

jer exlav, roca imperatori TiTqmis ori<br />

dRea ar aris, rac dabrunda Tavis qveyanaSi,<br />

gazeTebi amboben, rom papi Zalian moutkbilda<br />

safrangeTsa da germaniis jabriT hlamis<br />

safrangeTTan daaxlovebasao. erTi italiis gazeTi<br />

kidev iuwyeba, viTomc paps zogierTi gavleniani<br />

364


episkopozebi germaniisa daubarebia romSi<br />

darigebis misacemad maszed, Tu ragvar unda<br />

imoqmedon papis saerTmflobelobis aRsadgenad.<br />

zogierTni warmomadgenelni saekklesio dasisanic<br />

movleno germaniidam romSi, raTa valad idvan<br />

prusiisa da germaniis parlamentebSiac mxari<br />

miscen episkopozebis cdas saero mflobelobis<br />

aRdgenisaTvisao.<br />

ara gvgonia, am cdam saero mflobelobis<br />

aRdgenisaTvis Tavi daiWiros. xolo germanias ki<br />

rom cotad Tu bevrad mouwamlavs papi mosvenebis<br />

dReebsa, amaSi eWvi arvis ar unda hqondes.<br />

germaniaSi blomad arian erTgulni kaTolikeni,<br />

romis papis Tavdadebulad momxreni. eseni mainc<br />

eurCebian da eurCebian prusiis batonobas<br />

germaniaSi da exla Tu am urCobaSi romis papic<br />

win wauZRveba Tavis locva-kurTxeviT, SesaZloa<br />

germanias imodenad aewewos Sianuri saqmeni, rom<br />

amaSi gaebas da sakmaod veRar moicalos<br />

sagareoTaTvis, da maSasadame, verc ase<br />

Tvgazviadebulad ibatonos evropaSi. safrangeTi,<br />

jer gulnatkeni italiis exlandel<br />

saministrosagan da mere germaniisagan dReyovel<br />

ukadrisad xsenebuli, rasakvirvelia, magrad<br />

Camohkidebs xels papis survils safrangeTTan<br />

daaxlovebisas da ecdeba es viTareba dRevandelis<br />

dRisa rac SeiZleba kargad gamoiyenos.<br />

Semowyroma papisa Tvalad, iqneba, vinmem<br />

arafrad miiCnios, magram mag ambavs guli Signidama<br />

aqvs da SemZlebelia bevri usiamovnoba da vneba<br />

miayenos vilhelm II da T. bismarkis politikas<br />

germaniaSi, saca uamisodac ara erTi da ori<br />

momduravia am politikisa. am saxiT, Tu germanias<br />

aqamde sxvaze uxaroda Tvali, rom Sin saqmeebi<br />

aSlili aqvs da ver gasZRoliao, iqneba dReis amas<br />

iqiT germaniazedac ese gaaxaron sxvebma Tvali.<br />

365


366<br />

<br />

safrageTisadmi<br />

tfilisi, 28 oqtomberi<br />

nuTu marTla safrangeTi ise ganmartoebulia,<br />

ise yvelasagan ganze gayenebulia, ise yvelasagan<br />

xelaRebuli da gawiruli, rogorc iZaxian<br />

germaniis gazeTebi Tavisis Tavis sanugeSod? ara<br />

gvgonia.<br />

Cven amaswinada vsTqviT, rom germania Tumca<br />

bevrs hfarTifurTobs Tavisis megobrebiTa,<br />

avstriiT da italiiT, magram gulSi ki, ara<br />

gvgonia amaTi didi imedi hqonedes. Cven vambobT,<br />

rom verc avstria, verc italia ise ver<br />

daumoyvrdeba germanias, rom cali Tvali<br />

sxvisakenac ar eWiros erTsaca da meoresac.<br />

tyuilad iZaxian safrangeTi ganvamartoeTo,<br />

safrangeTs momxre da meSveli ara hyavs<br />

evropaSio. siyvaruli, megobroba, moyvroba da sxva<br />

amisTana Tbil-Tbili da tkbil-tkbili grZnoba<br />

politikaSi xom Txilis naWuWis fasadac ar gadis<br />

da am mxriT anusxva imisi, Tu vis Sestkiva guli<br />

safrangeTisaTvis, meti iqneba da arafrad<br />

Rirebuli. saqme is aris, saWiroa safrangeTi<br />

evropiisaTvis Tu ara; rom saWiroa, amazed eWvi


aravisa aqvs da, Tu saWiroa, safrangeTi Tavis<br />

dReSi marto ar iqneba evropaSi.<br />

safrangeTma TviTonac rom moindomos martod<br />

da calked yofna, evropa amas ar uyabulebs. es<br />

aSkaraa, imitom rom martoxeli, gancalkevebuli,<br />

umweod, umomxreod darCenili safrangeTi advilad<br />

gasaqeli iqmneba da gaqelva misi da Tavgasuli,<br />

sazRvardaudebeli batonoba germaniisa evropaSi<br />

erTi iqmneba. amas Tavis dReSi evropa ar<br />

moindomebs. piriqiT, evropisaTvis sasurvelia, rom<br />

saca Zlieri germaniaa, iq Zlieri safrangeTic<br />

iyos, rom erTmaneTi dahlagmon da am orSi erTma<br />

sxvazed ar ibatonos evropaSi, imitom rom<br />

batonobis mada da sixarbe marto am orma<br />

saxelmwifom gamoiCina jerxanad, safrangeTma<br />

napoleon III dros da germaniam mas aqeT, rac<br />

safrangeTzed gaimarjva.<br />

avstriisaTvis da italiisaTvis am mxriT<br />

safrangeTi didi ram aris da Znelad<br />

gamosametebelia. amitomac arc erTis amaTis<br />

megobrobas da momxreobas safrangeTis winaaRmdeg<br />

germania mTlad ver miendoba. ai aq aris mizezi,<br />

rom germanias jerxanad omi ver gaubednia<br />

safrangeTisaTvis, Tumca suli kbiliT Zlivs<br />

uWiravs, ise mowadinebulia. evropa nebas ar<br />

miscems germanias gaanadguros safrangeTi da Tu<br />

amas winaT ar waeqomaga safrangeTsa, marto<br />

imisTvis, rom napoleonis safrangeTi metad<br />

Tavgazviadebuli iyo evropaSi da amitom saWirod<br />

Seiqmna frTa cotad Tu bevrad mohkvecoda. roca<br />

germaniam eg frTa Seakveca, axla TviTon<br />

gazviadda da Tavs gavida da amazed mets<br />

gazviadebas ki evropa veRar SeiSvnevs. ai germaniis<br />

asalagmeblad am gazviadebis gzazed didad<br />

saWiroa Zlieri safrangeTi da Tu dRes ruseTi<br />

mxars aZlevs safrangeTsa, swored im mizeziT, rom<br />

367


usafrangeTod germaniis mZlavrobasa da<br />

gaumaZRrobas Znelad gauZlebs evropa.<br />

exla Tu safrangeTis winaaRmdeg iqcevian<br />

zogierTni saxelmwifoni da ekurkurebian<br />

germanias, es ambavi saxvaliod bevrs aras hniSnavs.<br />

ai Tunda italia aviRoT. es xom germaniis<br />

sasiamovnod da samegobrod aris Tavdadebuli da<br />

safrangeTTan didi kinklaoba, wyroma da krulva<br />

aqvs, magram Tu marTla omi astyda, aravin icis,<br />

italia gaimetebs safrangeTsa Tu ara. jer dResac<br />

italiis ukeTesTa SvilTa guli safrangeTisaken<br />

ufro aqvsT, vidre sxvisaken, zogierTni kidev<br />

hfiqroben da arwmuneben sxvas, rom italiisa da<br />

safrangeTis Serigeba advili saqmeao.<br />

gamoCenili oratori italiisa da deputati<br />

arbibi swers gazeTebSi, rom italiaSi erTi kacic<br />

ar aris safrangeTTan omis mosurneo. yvelani,<br />

vinc ki sapolitiko sarbielzed moqmedoben, _ da<br />

mTavar-ministri krispi xom yvelazed uwinares, _<br />

im azrisani arian, rom Ronieri da SeZlebuli<br />

safrangeTi saWiroa evropiis sasworisaTvisao da<br />

amaTSi ufro gavleniani da saxeliani kacebi<br />

Zalian iwyenen, Tu safrangeTi xelaxlad<br />

dahmarcxda an CamoerTva kidev rameo.<br />

maS Tu egrea, italia rad miemxro germanias da<br />

Svela dahpirda, Tu vinicobaa omi autyda<br />

safrangeTTanao, ityvian. eg imitomao, ambobs<br />

deputati arbibi, rom gadidgulebuli safrangeTi<br />

1870 wlamde arafrad iCnevda italias, TiTqo<br />

saxsenebladac ara Rirso, maSin, rodesac<br />

germaniasTan omSi italias SeeZlo kargi zurgi<br />

mieca safrangeTisaTvisao. xolo yovelive es<br />

dRevandeli ukmayofileba italiisa da safrangeT<br />

Soris didi araferia da male daviwyebas miecemao.<br />

amitomac italiis deputati arbibi urCevs<br />

safrangeTsa, nu auCqardebi germanias da<br />

368


samagieros gadaxdas Tavi daanebe dromde, vidre<br />

`samTa kavSirs~ vada gauvao.<br />

vada am samTa kavSirs gauva 1892 welsa da<br />

arbibi urCevs italiasaca da safrangeTsac ise<br />

moiqcnen, rom es `samTa kavSiri~ xelmesamed aRar<br />

Sesdges da italia da safrangeTi, rogorc erTisa<br />

da imave naTesavobis erni, erTmanerTs SeuerTdnen.<br />

Tu safrangeTi mourbildeba da moutkbildeba<br />

italias da tyuilubralozed aRar autexs raRac<br />

davidarabasao, ueWvelia 1892 wels germaniasTan<br />

italia erTad aRar iqnebao.<br />

es kidev araferi, rom italiaSi es amisTana<br />

germaniisaTvis usiamovno azri hmuSaobs da<br />

htrialebs, Tumca ki esec cotad Tu bevrad imisa<br />

momaswavebelia, rom germanias evropaSi abru<br />

utydeba, lilaxana ufuWdeba. aba exla uyureT<br />

ras iZaxis dRes patara belgia, romelic germanias<br />

aqamomde TiTqmis Tavis yurmoWril ymad<br />

eguleboda da gamoeloda, rom Tu vinicobaa<br />

safrangeTs mivesie da gza mominda, uRono belgia<br />

gzas ver damiWerso da Tavis qveyanazed gamatarebs<br />

safrangeTSi Sesasevadao.<br />

exla ki saxelganTqmuli emil lavele<br />

`Independance Belge~-Si sul sxvas mogviTxrobs. igi<br />

imowmeba, rom belgiis guli safrangeTisaken ariso<br />

da ambobs: ministrma brialmonma neba damrTo<br />

gamovacxado, rom, Tu vinicobaa germaniasa da<br />

safrangeTs Soris omi astyda, belgiis mxedroba<br />

ukanasknels wveTs sisxlisas ar dahzogavs, rom<br />

aravin gamoataros belgias gzebsa da miwawyalzedao.<br />

xaTrijami iyos amazed safrangeTio.<br />

es ambebi, ara umniSvnelo dRevandelis<br />

dRisaTvis, imitom moviyvaneT, rom bevri sabuTi<br />

ara aqvs im yvirils, viTomc safrangeTi dRes<br />

gancalkevebulia da gariyuli. tyuilad atyueben<br />

germaneli gazeTebi TavianTs Tavsaca da sxvasac.<br />

369


safrangeTs Tavisi momxreni da Semweni yvanan<br />

evropaSi, imitom rom usafrangeTod evropa<br />

germaniis saTamaSo burTad Seiqmneba. evropa amas<br />

Tavis dReSi ar ikadrebs, Tavis dReSi ar<br />

moindomebs. es germaniam kargad icis da vera<br />

Seubednia ra safrangeTisaTvis. dRevandeli Wiri<br />

germaniisa es aris da imazed htrialebs misi<br />

politika, rom rac SeiZleba gvian daanaxvos<br />

sxvebsa es Tavisi Wiri, an TviT Wirma gvian iCinos<br />

Tavi. imitomac dRes germaniis politika<br />

saxvaliod gadadebaa dRevandelis Wirisa da sxva<br />

araferi.<br />

370


ar viciT, ramodenad marTalia es sasixarulo<br />

ambavi da Tu marTalia, sasurvelia vicodeT<br />

romels Tavadaznaurobas gauwevia Tavis sasaxelod<br />

aseTi marTebuli da Rirseuli Suamdgomeloba<br />

mTavrobis winaSe. samwuxarod, gazeTebi niSnobliv<br />

ar gvauwyeben romeli Tavadaznaurobaa aseTi<br />

gulSematkivari qveynisa da ixsenieben im<br />

Tavadaznaurobas mTelis kavkasiis saxeliT<br />

zogadad da ara saxeldobr calke.<br />

Cven darwmunebulni varT, rom Cveni<br />

<strong>saqarTvelos</strong> Tavadaznauroba amisTana<br />

Suamdgomelobazed ar moscdeboda. es<br />

Suamdgomeloba saqveyno saqmes Seexeba da sad Cveni<br />

Tavadaznauroba da sad saqveyno saqme!.. Cvens<br />

Tavadaznaurobas Tavisi sakuTari dardi da<br />

naRveli aqvs da sxvisTvis sada aqvs mocda, rom<br />

izrunos da inaRvlos? Cveni Tavadaznauroba, anu<br />

uked vsTqvaT, misi warmomadgenelni qveynis<br />

sakeTilod yvelazed uwinares imasa hxedven, rom<br />

prikazis vali rogorme aRsnan da amis gared Tund<br />

qva qvazedac nuRar darCeba, bevrs aras inaRvlian.<br />

marTalia, Cvenma Tavadaznaurobam am ukanasknel<br />

sagubernio krebaSi erTxmad ganaCeni daadgina, rom<br />

gveyofa amdeni saTakilo Rijini: `gvapatie,<br />

gvaCuqeo~, sxva ara iyos ra, sircxvilia amdeni<br />

maTxovaroba da amitomac nuRar vaxsenebT prikazis<br />

saqmes mTel saTavadaznauro saqmedao da<br />

mTavrobasac nuRar SevawuxebT asiode kacis<br />

gulisaTvis mTelis Tavadaznaurobis saxeliTao,<br />

magram... magram ra? magram is, rom maincdamainc am<br />

prikazis saqmes vepotinebiT Tavadaznaurobis<br />

saxeliTa da gvsurs mTelma Cvenma qveyanam es<br />

prikazis valis patieba gulzed dasadeb malamod<br />

iwamos.<br />

imisTana saqmeebi ki, rogorc, magaliTad,<br />

zemoxsenebuli Suamdgomlobaa sasoflo<br />

372


meurneobis gankargebisa da gavarjiSebisaTvis da<br />

bevri misebrive, Cvens Tavadaznaurobas arafrad<br />

miaCnia da maSin, roca sxvani saqmes irigeben, Cven<br />

wres gareTa vrCebiT. eseve, rasakvirvelia,<br />

SesaZloa, dagvemarTos dResac, roca TviTon<br />

mTavrobas mouwadinebia momaval wels Seudges<br />

kavkasiaSi sasoflo meurneobis saqmis gankargebas<br />

da gaZlierebas. safiqrebelia, rom aq saxeSi aqvT<br />

meurneoba imierkavkasiis mxarisa, da vin icis, eg<br />

keTili ganzraxva Cvenc gagveziareba, Tu ara? Tu<br />

gagveziareba Cvenda sasixarulod, mTavrobis<br />

gulmtkivneulobis madlobelni unda viyvnen da<br />

ara Cvenis Tavadaznaurobisa, romelsac<br />

amisTanaebSi yvelas dardi da naRveli Tavis<br />

dardad da naRvelad ar miaCnia xolme. advilad<br />

safiqrebelia, rom marto imierkavkasiis<br />

Tavadaznauroba hcdila imierkavkasiis sasoflo<br />

meurneoba Seebralebina mTavrobisaTvis da am<br />

mxriT Svela da Semweoba eTxovna mTelis Tavis<br />

mxaris sakeTildReod. Cveneburni ki, aba, rad<br />

amoiRebdnen amazed xmas da rad gairjebodnen!..<br />

prikazis valis patieba iyos, kidec ho, Torem<br />

sasoflo meurneobis sikeTe yvelas saqmea da<br />

Tavadaznauroba sayovelTao saqmisaTvis rad<br />

Seiwuxebs Tavsa.<br />

373


374<br />

<br />

Tanasworoba<br />

tfilisi, 2 noemberi<br />

Cveni guliTadi rwmena yovelTvis isa yofila<br />

da aris, rom eris warmateba, qonebrivi Tu<br />

gonebrivi, SesaZlebelia mxolod maSin, roca eri<br />

wodebaTa dauyofelad, didpataraobis gaurCevlad<br />

da gamoukleblad erTianis mecadineobiTa da<br />

garjiT hcdilobs cxovrebis gza gaikvlios da<br />

burTi bedisa gaitanos wuTisoflis moednidam<br />

yvelam erTad sayovelTaod. cal-calke weva<br />

cxovrebis uRelisa, cal-calke xvna da mka, calcalke<br />

Tla lxinisa Tavisaken da Wirisa sxvisaken,<br />

marto Tavis Tavis xsovna da sxvisi daviwyeba<br />

momakvdinebelia kacTa saurTierTo cxovrebisa da<br />

saca eg urTierToba ar aris, iq arc igi<br />

krebulia, romelsac eri hqvian.<br />

tyuilad hfiqroben, viTomc kacTa<br />

urTierTobaSi SesaZlebeli iyos romelmame<br />

wodebam calke bina gaikeTos, calke interesebi<br />

SemoiRobos, Semoifarglos da amiT raime xeiri da<br />

sikeTe hnaxos sabolood. amisTana wyoba da<br />

agebuloba sazogadoebisa, Tu erisa, didxans Tavs<br />

ver daiWers da, viTarca qviSazed agebuli saxli,<br />

pirvel qaris Sebervazedve daifuSeba. amisi<br />

magaliTi da sabuTi istoriaSi erTi da ori ar


aris. qveyanazed marto im ers gauZlia, marto im<br />

ers gamoutania Tavi aTasgvar gansacdelisagan,<br />

marto im ers warumatnia da gaZlierebula,<br />

romelsac Tavis drozed Seutyvia da miugnia, rom<br />

erTis romelisame wodebis win waweva arafris<br />

maqnisia, Tu danarCeni eric win ar waweula,<br />

piriqiT, erTis wodebis win wawevas danarCenis<br />

ukan daweva mohyolia.<br />

verc erTi calke wodeba erisa ver daiqadebs,<br />

rom Tu me kargada var, sxvanic kargad iqnebiano.<br />

es tyuili qadili iqneba da am tyuilma qadilma<br />

bevrsac Cascxo kidec TavSi yvelgan, sadac<br />

amisTana Tavgasuls tyuils adgili hqonia. Tu<br />

uwin amisTana tyuils qadils, CvenSi Tu sxvagan,<br />

gasavali hqonda cota Tu bevri, exla amas mazanda<br />

Zalian wamxdari aqvs da sicilis mets kacs aras<br />

mohgvris. exla sul sxva droa da am sxva drom<br />

sxva moZRvrebac moitana, moZRvreba marTali da<br />

WeSmariti. exla calke kacia, Tu calke wodeba,<br />

marto amas unda iZaxdes da marto imisaTvis unda<br />

erjodes guli, rom Tu sxvani kargad arian, mec<br />

kargad viqnebio. vinc dRes amas iviwyebs, is<br />

iviwyebs sakuTars Tavsa, sakuTars bednierebas<br />

suliersa da xorciels.<br />

Cvenda samwuxarod, Cveni Tavadaznauroba jer<br />

am moZRvrebas ver miswvdomia da, rogorc erTi<br />

calke wodeba Cvenis erisa, xSirad calke iwevs da<br />

calke iTlis. Cven ki vityviT, rom misi<br />

dRegrZeloba, keTildReoba, bedniereba, saxeli da<br />

dideba swored da mTlad imaSia, rom es moZRvreba<br />

gulSi CaiWdios da erTs wuTsac gonebidam ar<br />

moiSoros, rom Tu sxvani kargad iqnebian, marto<br />

maSin igic kargad iqneba. WeSmaritsa da sabolovo<br />

warmatebas saTave aqa aqvs da Tu Cveni<br />

Tavadaznauroba yovels Tavis mecadineobas da<br />

moqmedebas am moZRvrebas Seuferebs da qveS<br />

375


dauyenebs, sasaxelo mizezs Tavis arsebobisasac aq<br />

ipovis. exlandels droSi mxoloobiTi gza<br />

warmatebisa TavadaznaurobisaTvis is aris, rom<br />

yvelas erTad, gamourCevlad, gamoukleblad,<br />

moziare eqmnas Wirsa da lxinSi da Tavisi<br />

qonebrivi da gonebrivi Rone ar Sealios amao<br />

cdas, rom calke viyo da calke vbednierobdeo. es<br />

calke yofna da calke bedniereba SeuZlebelia da<br />

amitomac amaoa amisaTvis cdaca. arc erTs<br />

Tavadaznaurobas sabolovod Tavi ar dauWeria<br />

arsad, saca ki am calke yofnasa da calke<br />

bednierebas gahyolia. yvelam erTad da TviTeulma<br />

calke unda icodnen, rom igi ganuyofeli nawilia<br />

mTelis erisa da amitomac Tavis keTildReobas<br />

unda eZebdes marto mTelis eris keTildReobaSi<br />

da ara calke. ara gonierma kacma, ra wodebisac<br />

gind iyos, es ar unda daiviwyos, Tu unda Tavisi<br />

sikeTe mkvidrs safuZvelze daamyaros.<br />

376


SeCereba<br />

tfilisi, 3 noemberi<br />

qalaqSi exla zogierT Soris, romelTac<br />

tfilisis avkargianobisaTvis guli SestkivaT,<br />

didi laparakia saqalaqo Teatris Taobazed. es<br />

sagani imisTana umniSvnelo ar aris, rom<br />

yvelasaTvisac cotad Tu bevrad sayuradRebo ar<br />

iyos. amitomac saWirod davinaxeT, rac SesaZloa,<br />

mokled gamovarkvioT am saqmis viTareba da miT<br />

RonisZieba mivceT Cvens sazogadoebas am saganzed<br />

Tavisi sakuTari daskvna da azri Seadginos.<br />

yvelam kargad icis, rom Cvens tfiliss Tavisi<br />

sakuTari Teatri hqonda egreTwodebul TamamSovis<br />

qarvaslaSi. iq, saca exla TamamSovis qarvasla<br />

sdgas, didi moedani iyo wodebuli gareTubnis<br />

moednad da mTlad ekuTvnoda qalaqs. TamamSovebma<br />

es adgili gamosTxoves mTavrobis nebadarTviT<br />

qalaqsa da zed aaSenes exlandeli qarvasla. es<br />

ambavi moxda T. varancovis dros. rasakvirvelia,<br />

qalaqma es Zvirfasi adgili muqTad ar dauTmo<br />

TamamSovebs da 1846 wels piroba CamoarTva, rom<br />

dasaTmobis adgilis samagierod TamamSovebma<br />

Teatri unda auSenon qalaqsa da rac savaWro<br />

Senobebi gars Semoertymis am Teatrs, is sakuTrad<br />

unda darCes TamamSovebs. am pirobis ZaliT TviTon<br />

377


Sig qarvaslaSi moyolili Teatri ki qalaqs unda<br />

dahkuTneboda samudamod.<br />

am pirobis ZaliT gareTubnis moedanzed<br />

wamoiWima qarvasla TamamSovisa da Sig qarvaslis<br />

SuagulSi aSenda qalaqis Teatrica. 1874 wlamde<br />

arc TamamSovebs da arc qalaqs am sagnis gamo<br />

araviTari laparaki da davidaraba ara hqoniaT:<br />

TamamSovebi daepatronnen Teatris garSemo<br />

duqnebsa da maRaziebs da qalaqi kidev Tavis<br />

Teatrsa. xolo 1874 wels TeatrSi cecxli<br />

gaCnda da gadaiwva. TamamSovebs pirobis ZaliT<br />

xelaxla unda aeSenebinaT Teatri ise, rogorc<br />

winad iyo. TamamSovebi arc amis uarzed iyvnen,<br />

xolo iTxoves qalaqisagan Tu SesaZloa Teatris<br />

magier Cvengan fuli miiReT da qarvasla<br />

gagvinTavisufleTo. qalaqs es Txovna WkuaSi<br />

daujda da mTavarmarTeblis nebarTviT TamamSovebi<br />

da qalaqi mohrigdnen ise, rom qalaqs unda mieRo<br />

Teatris samagierod xuTmeti aTasi Tumani.<br />

TamamSovebma es fuli gadauxades qalaqsa da<br />

qarvasla gainTavisufles mTlad. am dros<br />

mTavrobam winadadeba misca qalaqsa, rom eg fuli<br />

gadmomeciTo da me avaSeneb axals Teatrsa axals<br />

adgilzedao. qalaqi amazed daeTanxma mTavrobas da<br />

TamamSovebisagan miRebuli fuli srulad gadasca<br />

mTavrobas. am saganzed qalaqi pirobiT Seekra<br />

aqaur umaRless mTavrobas 1876 w.<br />

pirobisamebr, mTavroba Seudga Teatris<br />

aSenebasa da exla kedlebi amoyvanilia, Teatri<br />

daxurulia da Savad TiTqmis sul mzad aris.<br />

xolo damTavrebaRa aklia, ese igi Sinaganis<br />

morTva da mokazmuloba, am morTvasa da<br />

mokazmulobas, erTis sityviT, damTavrebas<br />

mTavrobis angariSiTve moundeba kidev 232945<br />

maneTi da 34 kap. SinaganTa saqmeTa saministros am<br />

zomiT daumtkicebia mosandomi xarji.<br />

378


1886 wlis 5 noembers tfilisis gubernators<br />

ucnobebia qalaqis TavisaTvis kavkasiis samoqalaqo<br />

nawilis mTavarmarTvelis winadadeba imis<br />

Taobazed, rom qalaqma miiRos Tavis Tavzed<br />

zemoxsenebuli xarji Teatris damTavrebisaTvis,<br />

radganac kavkasiis mTavrobas yovelive RonisZieba<br />

gamoeliao, rac Teatris aSenebisaTvis xelTa<br />

hqondao. es winadadeba gamowveuli iqmna<br />

saxelmwifo sabWos ganaCenisagan, romelic<br />

dadgenilia 19 noembers 1885 w. da romelSiac,<br />

sxvaTa Soris, moxsenebulia, rom saxelmwifo<br />

xazinisagan SeuZlebeliRaa Teatris<br />

damTavrebisaTvis xarji gaswios da Tu qalaqi<br />

saWirod hxedavs Teatris qonas, TviTon moipovos<br />

amisaTvis saWiro fulio.<br />

am saganzed qalaqis gamgeobam iqonia bWoba da<br />

imazed dadga, rom qalaqi ver ikisrebs<br />

SeuZleblobis gamo Teatris damTavrebis xarjsa,<br />

Tu mTavroba Semweobas ar miscems da ar<br />

daexmarebao. qalaqis gamgeobam gamoarkvia ragvari<br />

Semweoba da daxmarebaa saWiro mTavrobisagan, rom<br />

qalaqma ikisros Tavisis fuliT Teatris<br />

damTavreba da yovelive ese moaxsena qalaqis<br />

sabWosa. 10-s noembers 1886 w. qalaqis sabWom<br />

moismina es moxseneba da daadgina, rom es saqme<br />

gadaeces calke komisias gamosakvlevad. ra hqna<br />

komisiam, amas Semdeg vityviT.<br />

379


380<br />

Sesaxeb Sesaxeb<br />

tfilisi, 4 noemberi<br />

qalaqis sabWosagan amorCeulma komisiam orjel<br />

iqonia msjeloba Teatris damTavrebis saqmis<br />

Taobazed * . pirveli moxseneba komisiisa qalaqis<br />

sabWom ar Seiwynara da amitomac Cven saWirod ara<br />

vracxT moviyvanoT, _ raSi mdgomareobda komisiis<br />

pirveli moxseneba. sabWom xelmeored daavala<br />

pirvandel komisiasve xelaxlad gadasinjva saqmisa.<br />

komisiam gadasinja da 4-s dekembers 1886 wels<br />

Tavisi axali moxseneba warudgina qalaqis sabWosa<br />

da sabWom Seiwynara es axlad SemuSavebuli azri<br />

komisiisa.<br />

kimisiis azri, sabWos mier Sewynarebuli da<br />

miRebuli, is iyo, rom qalaqs ekisrna Tavisis<br />

xarjiT damTvreba Teatrisa, xolo Semdegis<br />

pirobiT ki:<br />

1) tfilisis Teatrs eZleodes Semdegac<br />

yovelwliuri subsidia mTavrobisa ricxviT 42195<br />

man., romelic moxmardeba gansakuTrebiT Teatris<br />

saqmes.<br />

* yoveli cnobani am Teatris damTavrebis saqmisa Cven amovkribeT TviTon<br />

qalaqis sabWos oqmisagan, romelic ukve dabeWdilia.


2) am subsidiidam mieces qalaqs winadve<br />

xazinidam samis wlis fuli erTad, ese igi,<br />

126585 maneTi.<br />

3) danarCens fuls, rac moundeba Teatris<br />

damTavrebas, saxeldobr, 105760 maneTs TviTon<br />

qalaqi iSovis im pirobiT, rom eg vali subsidiis<br />

fulidam gadaswyvitos.<br />

4) radganac qalaqs subsidiis fuli samis<br />

wlisa erTad winadve aRebul eqmneba, amis<br />

gadasaxdelad mTvrobam ukan daiWiros subsidiis<br />

fulidam yovel wliv 5505 maneTi 23 wlis<br />

ganmavlobaSi da danarCeni ki 36690 maneTi yovel<br />

wliv aZlios xolme qalaqs.<br />

5) 1891 wlamde, ese igi, oTx weliwads qalaqs<br />

kidev eZleodes Tavisi xvedri wili baJis fulisa<br />

weliwadSi eqvsasi Tumani, romelic moxmardeba<br />

sxvdasxva sagans, Teatris xarjis angariSSi ar<br />

moqceuls.<br />

6) Teatri gardaeces qalaqs srul sakuTrebad<br />

da qalaqsave hqondes gamgeoba TviT Teatris<br />

saqmisa.<br />

7) qalaqi hkisrulobs rusuls dramatiuls<br />

xelovnebas Seewiros fuliTa da aZlios<br />

antreprizas yoveli RonisZieba mag xelovnebis<br />

sasurvel simaRlezed dayenebisaTvis.<br />

8) 23 wlis Semdeg maTavrobis mier daniSnuli<br />

subsidia SeiZleba 9520 manaTze Camoxdes, Tu<br />

garemoeba amaSi xels Seuwyobs qalaqs.<br />

es pirobani daamtkica qalaqis sabWom da<br />

qalaqisTavis mier 9 dekembers 1886 wlisas<br />

waredgina mis brwyinvalebas mTavarmarTvels,<br />

romelmac Tavisis mxriT gadasca SinaganTa saqmeTa<br />

ministrs gasabWoblad. 16 oqtombers 1887 w.<br />

ministrma moiwera, rom Tumca qalaqis sabWo uars<br />

ar aris ikisros damTavreba Teatrisa, magram<br />

aseTs pirobebsa sdebs, rom am pirobebis miReba<br />

381


yovlad SeuZlebeliao. garda amisa ministri<br />

iwereba, rom eg gadawyvetileba qalaqis sabWosi<br />

imisTana ram ar aris, rom misi Secvla da sxva<br />

gadawyvetilebis dadgena SeuZlebeliRa iyoso da<br />

amitomac sTxova Tavads mTavarmarTvels, Tu<br />

saWirod dainaxos, daiyolios qalaqis sabWo<br />

imisTana gadawyvetilebazed, romelic ufro<br />

Seefereba rogorc TviT saqmis bunebas, isec mis<br />

exlandels viTarebas.<br />

amis mixedviT misma brwyinvalebam<br />

mTavarmarTvelma urCia qalaqis sabWos am Teatris<br />

damTavrebis saqme xelmeored gadasinjos da<br />

amasTan sasargeblod scna Tavisi azric am<br />

saganzed euwyebina. misi brwyinvaleba<br />

mTavarmarTveli brZanebs, rom qalaqs, Tuki<br />

moiwadinebs, SeuZlian Tavisis xarjiT daamTavros<br />

Teatri, romelzedac mTavrobam amodeni xarji da<br />

Sroma gaswia; mTavrobazed ki amas iqiT<br />

nuraviTars imeds nu iqoniebTo, radganac mTavroba<br />

verafers Semweobas fuliTa, Tu sesxiT veRar<br />

aRmogiCenTo. xolo Tu Teatrs Tqvenis xarjiT<br />

daamTavrebT, maSin Teatris saqme ase vfiqrob<br />

movawyovo samermisod;<br />

1) Teatris saqmis gamgeoba da pirdapiri<br />

zedamxedveloba daevaleba mTavrobis direqcias,<br />

romelSiac erTi, an ori warmomadgeneli<br />

qalaqisac iqneba.<br />

2) am direqcias miecema mTavrobis mier<br />

daniSnuli subsidia Teatris Sesawevrad, xolo<br />

zoma am subsidiisa winadve ar iqneba<br />

gansazRvruli.<br />

3) mTvrobis mier daniSnul direqtors<br />

daevaleba ganagos da gauZRves scenis saqmes<br />

Teatrisas, xolo sameurneo saqme ki sakuTriv<br />

daeqvemdebareba qalaqis warmomadgenelsa da rac<br />

382


sazogado saqme iqmneba, igi gaibWoba koleJiis<br />

wesiT.<br />

4) mTavrobis mier daniSnuli subsidia mTlad<br />

unda moxmardes mxolod dramatiuls da operis<br />

warmodgenas da yovels mas, rac Seexeba scenisa<br />

da dekoraciis saWiroebas da pirdapiri angariSi<br />

yovel amisi mTavrobis mier daniSnul direqtoris<br />

xelT iqneba.<br />

5) Tumca mTavrobis warmomadgenels pirdapir<br />

ar eqvemdebareba sameurneo nawili Teatris<br />

saqmisa, magram yoveli angariSi am nawilisa<br />

daubrkolebriv unda waredginos mas gasaCxrekad.<br />

6) yovelive sarCieli, rac ki Seexeba<br />

warmodgenebis gamarTvas sezonSi, anu Teatris<br />

micemas antrepreniorisaTvis, unda wardgenil<br />

eqmnas mTavarmarTvels nebadasarTvelad.<br />

es pirobani da sarCielni b-ma gubernatorma<br />

gadasca qalaqis Tavsa da sTxova yovelive es<br />

gaasinjos qalaqis sabWos. qalaqis gamgeobam 17<br />

RvinobisTTves 1888 wels gadasinja ra es axali<br />

viTareba da garemoeba saqmisa, daadgina, rom<br />

qalaqs araviTari RonisZieba ara aqvs ikisros<br />

damTavreba Teatrisa, Tu ar im pirobiT, rac 4<br />

dekembers 1886 wlis ganaCenSia moxsenebuli. es<br />

ganaCeni gamgeobam warudgina qalaqis sabWos<br />

gasabWoeblad.<br />

riTi dabolovda es saqme, ukve ician Cvenma<br />

mkiTxvelebma `iveriis~ # 230, saca am saganzed<br />

bWoba qalaqis sabWosi sakmaod vrclad aris<br />

moxsenebuli.<br />

Cven marto im ambebis CamoTvlas vikmarebT, rac<br />

am Teatris saqmis Taobazed moxda. Cven Cvens<br />

larsa da xazs ar gavabamT ama saqmis zogierTs<br />

sakvirvels viTarebazed, radganac eg `zogierTi<br />

viTarebani~ imisTanani arin, rom TviTon Cvenzed<br />

ukeT hlaparakoben. mxolod es kia, rom kargs<br />

383


mTqmels kai gamgonic undao. da Tu am kargs<br />

mTqmels `zogierTs viTarebas~ kargi gamgonic<br />

Sexvdeba, is CvenTan erTad daiZaxebs gaocebuli:<br />

va, es ra ambavia, Tqveni Wirimeo!<br />

384


barbarosoba<br />

barbarosoba a><br />

tfilisi, 8 noemberi<br />

kvirandelis nomris meTaurSi Cven SevexeniT<br />

Cvens uTaurobas, Cvens daudevnelobas da, vityviT,<br />

Cvens barbarosobas imis Taobazed, rom yovel im<br />

naSTs Cvenis warsulisas, romelic gadaurCa Cvenis<br />

mZvinvare da dauZinebel mtrebis srvasa da<br />

aoxrebas, Cven ufro ugulod, uwyalod da<br />

Seubraleblad veqceviT, vidre Cvenni amaoxrebelni<br />

winandelni mtrebi. isini, ase Tu ise Cvenzed<br />

gulmosulni, javrs mainc iyridnen Cvenzed,<br />

mtrada gvsaxavdnen da mtrulad gveqcevodnen,<br />

roca pirqve amxobdnen Cvens didebulsa da<br />

saxelovans naRvaw-namoqmedars da Cven ki, roca<br />

maTgan gadarCenils saunjes Cvenis xeliTve<br />

vmusravT, amaebiTac ver gavimarTlebT Tavs,<br />

amaebiTac ver SevimsubuqebT codvas. am Cvens<br />

saocars moqmedebaSi warsulis naSTis Sesaxeb<br />

araviTari Sesawynarebeli da mizezi da sabuTi ar<br />

aris. amisTanac ki, rac Cvens mters aiZulebda<br />

Cvenda aoxrebad da CvenTa naSTTa ganadgureblad.<br />

aq sxva safiqrebeli ara aris ra, garda imisa,<br />

rom yovlad umecarni varT, ar gvesmis ra ganZia,<br />

ra saunjea Senaxuli da Sefarebuli CvenTa mama-<br />

385


papaTagan datovebul naSTSi. amgvarebSi umecreba,<br />

ar codna, ar gageba barbarosis zne da wesia,<br />

Torem cotaodnad mixvedrili kaci, cotaodnad<br />

gulaxilebuli da Tvalaxilebuli, ase uwyalod<br />

ver moeqceoda warsulis mowames saxsovars da<br />

ver Seubedavda xels Sesamusvrelad da dedamiwis<br />

zurgidam asagvelad.<br />

es ambavi miT ufro gasakvirvelia, rom amisTana<br />

Semusvras, ganadgurebas warsulis naSTisas,<br />

warsulis saxsovrisas ar mohridebia CvenSi vin?<br />

quTaisis sasuliero saswavleblis gamgeoba,<br />

romelsac Cvenis didebulis bagratis taZris qvebi<br />

miucia ijaradrisaTvis, rom ixmaros axalis<br />

ekklesiis aSenebisaTvis.<br />

diaR, batonebo, es yovlad auxsneli ambavi<br />

mouxdenia saswavlebelis gamgeobas, ese igi, im<br />

krebuls, romlis xelSiac aris Cveni ganaTleba,<br />

Cvenis Svilebis wrTvna da swavla da romelsac<br />

yvelazed metad unda gagebuli hqondes ras<br />

hniSnavs, rad Rirs qveynisaTvis, ris<br />

momaswavebelia imisTana didebuli saxsovari<br />

warsulisa, rogoric aris bagratis taZari<br />

quTaisSi. misi yovelive calke qva, calke natexi<br />

qvisa, mcireodeni namtvrevi da namsxvrevi ise unda<br />

hqondes Senaxuli da napatronebi, rogorc Tavisi<br />

ori Tvali. amis samagierod ra gvesmis da rasa<br />

vxedavT? ijaradarma yovelive es rogorc unda,<br />

ise moixmaroso. amazed uaresad sasacilod agdeba<br />

qveynisa, amazed uaresad Segineba warsulisa,<br />

amazed uaresad SebRalva qveynis saxelisa Cven<br />

sxva bevri ara gagvigonia ra.<br />

kidev kargia, rom kanoni nebas ar miscems<br />

amisTana barbarosoba moaxdinon sajarod,<br />

saqveynod. Cven imedi gvaqvs, rom kanoni aq Tavs<br />

gamoidebs da Tavis sityvas aravis gaaqelvinebs.<br />

meTormete tomis SenobaTa wesdebis 181 muxli<br />

386


(том 12-ый, ч.I, стр. 181 Строительнаго устава * ) usastikesad<br />

ukrZalavs yovels imisTana moqmedebas, rac,<br />

samwuxarod Cvenda, ganuzraxavs quTaisis<br />

sasuliero saswavleblis gamgeobas. Cven imedi<br />

gvaqvs, igi, visac ekuTvnis, miaxedebs xsenebuls<br />

gamgeobas am kanonzed da ar gaaZarcvinebs aravis<br />

im didebuls naSTs warsulisas, romelsac ase<br />

ukadrisad Sehbeda quTaisis sasuliero<br />

saswavleblis gamgeobam.<br />

* ai igi muxli ras ambobs: `Строжайше воспрещается разрушать остатки<br />

древних замков, крепостей, памятников и др. зданий древности, под<br />

ответственностью за нарушение сего начальников губерний и местных<br />

полиций~.<br />

387


388<br />

<br />

istoria<br />

tfilisi, 9 noemberi<br />

Cven ara erTxel gviTqvams, rom eris pirqve<br />

damxoba, gaTaxsireba, gawyaleba iqidam daiwyeba,<br />

roca igi Taviss istorias iviwyebs, roca mas<br />

xsovna ekargeba Tavisis warsulisa, Tavisis<br />

yofilis cxovrebisa, daviwyeba istoriisa, Tavisis<br />

warsulisa da yofilis cxovrebis aRmofxvra<br />

xsovnisagan _ momaswavebelia eris suliT da<br />

xorciT moSlisa, darRvevisa da mTlad<br />

wawymedisaca. warsuli _ mkvidri saZirkvelia<br />

awmyosi, rogorc awmyo momavlisa. es sami<br />

sxvadasxva xana, sxvadasxva Jami eris cxovrebisa<br />

isea erTmaneTzed gadabmuli, rom erTi umeorod<br />

warmoudgeneli, gaugebari da gamoucnobia.<br />

amitomac aris naTqvami erTis brZnisagan, rom<br />

awmyo, Sobili warsulisagan, aris mSobeli<br />

mermisisao. es samTa JamTa erTmaneTzed<br />

damokidebuleba, kanonia iseTive Seuryeveli da<br />

garduvali, rogorc yovelive buneburi kanoni.<br />

bevrs ers qveyanazed sulac ara hqonia<br />

warsuli, sulac ara hqonia istoria, ese igi,<br />

imisTana cnobieri cxovreba, romelic gamosaxavs<br />

xolme suliers da xorciels vinaobas erTianis<br />

krebulisas, mis mizidulebas, mis azrs da sagans


arsebobisas, mis wmindaTa-wmidas, da romelica<br />

mkis Tavis droebisaTvis da amasTanave sTess<br />

mermisisaTvis. amisTana xalxni dResac bevrni arian<br />

qveyanazed. amisTana xalxi ubinao kacsa hgavs,<br />

romelmac ar icis vin aris, risTvis aris, saidam<br />

modis da sad midis. amitomac eseTi xalxi bevriT<br />

ar gamoirCeva pirutyvTagan da iqneba bevrSi<br />

ukanac CamourCeba. ulmobeli kanoni istoriisa<br />

amisTana xalxs ver daindobs exlandels droSi,<br />

da sxva ufro Zlieris istoriis mqone eri<br />

daeZgereba Tu ara, Tanac gaitans da Seiwiravs<br />

xolme amisTana xalxsa.<br />

Tu eseTi ara, bevri meti aRar aris igi eri,<br />

romelsac istoria hqonia da igi istoria<br />

dauviwynia; aRarc amisTana ersa aqvs mkvidrad<br />

mokidebuli fexi arsebobisaTvis saWidaod, imitom<br />

rom, ra iyo _ is daviwyebuli aqvs da, maSasadame,<br />

ra aris _ arc is icis. ar icis ra gaimagros,<br />

risTvis gaiwiros Tavi, ras gamoesarClos da ras<br />

ara. fexqveSeTidam gamoclili aqvs is magari miwa,<br />

igi tani Tavis vinaobisa, romelsac istoria<br />

SeaduRebs xolme mama-papaTa naRvawnamoqmedarisagan<br />

saSviliSvilod fexmosakideblad<br />

da mosamagreblad. igi dideba, igi saxeli,<br />

romelsac amisTana eri CainarCunebs xolme<br />

warsulisagan Tavis gulSi, Tavis samReralsa da<br />

sagalobelSi, Tavis zRaprebsa da moTxrobebSi,<br />

marTalia, bevrs anugeSebs xolme Wirsa da<br />

lxinSi, magram, rac dro midis, eg nugeSic,<br />

istoriis daviwyebasTan erTad, neldeba da<br />

TandaTan hqreba. imitom rom samReralsa da<br />

sagalobelSi, zRaprebsa da moTxrobebSi<br />

CarCenilni saxsovarni, istoriis daviwyebis gamo,<br />

marTals aRara hgvanan da uazro da usagno<br />

zRapradRa gardaiqcevian, rogorc mTqmelis,<br />

agreTve gamgonis TvalSiac. amis gamo am<br />

389


saxsovrebSi is cecxlmosakidebeli Zal-Rone aRar<br />

aris, romelic kacs aafeTqebs xolme moqmedebisa<br />

da garjisaTvis, da raki es ar aris, yoveli es<br />

ganZi da saunjec ki, warsulisagan gadmolocvili,<br />

amao da fuWia eris gamxnevebisaTvis, eris<br />

dRegrZelobisaTvis.<br />

Tund egec ar iyos, Svilma unda icodes, sad<br />

da razed gaCerda mama, rom iqidam daiwyos<br />

cxovrebis uRelis weva. Svils unda gamorkveuli<br />

hqondes, raSi iyo marTali da kargi misi mama,<br />

raSi iyo Semcdari, ra avi miiCnia keTilad, da ra<br />

keTili _ avad, ra umarTavda xels, ra<br />

abrkolebda, risTvis irjeboda da mxneobda, da<br />

risTvis da raSi uqmobda. uamisod TviTon Svili,<br />

rac gind mxne da gamrjeli iyos, uxorTumo<br />

spilos egvaneba. daviT guramiSvilisa ar iyos, da<br />

am wuTisofelSi veras gaxdeba.<br />

Cven ers ori aTasi weliwadi ucxovria<br />

istoriulis cxovrebiT. bevri magari da bevric<br />

uvargisi qva Caudvia im saZirkvelSi, romelzedac<br />

dRes Cveni awmyoa damyarebuli mermisis amosagebad.<br />

rom marTla esea, amis sabuTi Tvalwin gvaqvs. ra<br />

Segvinaxavda am erT muWa xalxs am oriaTas<br />

weliwads amodena dauZinebel mtrebs Soris. raT<br />

da rogor SegvarCenda xarboba ucxo TemTa am<br />

mSvenivrad Semkuls walkotsa, romelsac<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eZaxian, Tu Cvens warsuls Cvenis<br />

cxovrebis saZirkvelSi magari qva ar Caedga. es<br />

erTis mxriT, meores mxriT _ ra CamogvarCenda ase<br />

uwyalod sxva qveynebsa an ganaTlebasa, an<br />

gamdidrebaSi, Tu amisTana qveynis patronTa<br />

cxovrebis saZirkvelSi magar qvasTan erTad<br />

uuargisi da fxvnili qvac ar Caeyolebina Cvens<br />

istorias.<br />

romelia simagre Cvenis cxovrebisa da romeli<br />

sifuye da sisuste, amas axsnis da gviTargmnis<br />

390


xolme marto istoria, da Tu igi daviviwyeT, maS<br />

dagviviwynia Cvenis cxovrebis saTavec, Cvenis<br />

cxovrebis fesvi, Cvenis cxovrebis saZirkveli, da<br />

Tu masea _ raRazed unda davamyaroT Cveni awmyo,<br />

Cveni mermisi? ar aris arc erTi mxare Cvenis<br />

cxovrebisa, rogorc sxvisisac, rom raime<br />

warsulis naSTi zed ar SerCenodes, xolo am<br />

naSTisa dRes Cven aRara gagvegeba ra, vimeorebT,<br />

imitom, rom daviwyebuli gvaqvs misi amxsneli da<br />

gammartebeli istoria. amitomac Cven bevrSi<br />

uTavboloba gvetyoba, araferi saqme ar<br />

gvixerxdeba, aqeT da iqiT vaskdebiT<br />

Tavsbrudaxveul kacsaviT da vera gamogvitania ra.<br />

es uqmad warmavali garja Cveni, uqmad<br />

warxdomili mxneoba da cda, qancs uwyvetavs<br />

gamrjels da mis mayurebels ers xom guli<br />

utydeba, Tavis Tavzed sasoeba da imedi ekargeba,<br />

da aqedam gana didi manZiliRaa srulad<br />

ganadgurebamde!<br />

garda yovel amisa, bevrjel gviTqvams da<br />

exlac ganvimeorebT, rom istoria igi didebuli<br />

taZaria, saca uwiravs erTians sulsa erisas da<br />

saca aRumarTavs ers Tavis didebuli da<br />

didbunebovan kacTa uwmindaesni xatni da zed<br />

waruweria didTa saqmeTa moTxroba, viTa<br />

saSviliSvilo anderZi. eri, romelsac axsovs eg<br />

Tavisis erTianis sulis wirva, eg Tavis<br />

didbunebovanni kacni da didTa saqmeTa ambavi,<br />

keTdeba, mxnevdeba, hgulovndeba da<br />

Tavmowonebulia yvelgan, Wiria Tu lxini. am<br />

RirsebaTa patroni eri ar dauvardeba, ar<br />

dauZabundeba araviTars zedmosuls ubedurebasa da<br />

gansacdelsa. igi gulgautexelad ibrZvis. iRvwvis,<br />

gamxnevebuli Tavis mama-papis magaliTiTa da<br />

anderZiTa, da marto gulgautexeli mebrZoli<br />

391


dainarCunebs xolme burTsa da moedans am<br />

wuTisofelSi.<br />

didbunebovan kacTa da saxelovan gmirTa<br />

magaliTebiT istoria swurTnis ersa, zrdis, da<br />

didebulni saqmeni kidev guls ukeTeben<br />

moqmedebisaTvis, aqezeben, amxneveben, Tu nametnavad<br />

is magaliTebi eris sakuTaris istoriisani arian.<br />

eri Tavis gmirebis cxovrebiTa da magaliTebiT<br />

unda hsuldgmulobdes, Tu marTla eroba hsurs<br />

da agrec aris, saca eri erobs. aba SexedeT sxva<br />

qveynebs, erTi imisTana saxelovani kaci ara<br />

hyoliaT, rom mis saxsovrad Zegli ara hqondeT<br />

aRmarTuli? risTvis? sul imisTvis, rom didma<br />

Tu pataram daixsomos Tavisi saxelovani kaci,<br />

sul mudam Tvalwin iyolios da mis mibaZvas<br />

ecados.<br />

es mravalgvari mniSvneloba istoriisa eris<br />

gamococxlebisaTvis kargad icodnen Tavis eris<br />

gulSematkivarTa sxva qveynebSi. igi saxelovanni<br />

mamuliSvilni, yvelazed uwinares, eris<br />

gamokeTebisaTvis daviwyebulis istoriis aRdgenas<br />

Seecadnen. gamoRviZebam erisam ugemuris Zilisagan<br />

yvelgan aqedam daiwyo Tavisi dasawyisi, da am<br />

gziT gamofxizlebul eris keTildReobasa da<br />

xelaxlad aRorZinebas dRes bevrgan Cvenis<br />

TvaliTa vxedavT.<br />

Cven gvwams eseTi saswaulmoqmedeba istoriisa<br />

da amitomac didis sixaruliT vegebebiT im ambavs,<br />

rom Cvens dauRalavs moRvawes b-ns d. baqraZes<br />

ganuzraxavs Cvenis daviwyebulis istoriis aRdgena<br />

da gaxseneba. `iveriaSi~ dabeWdilis programisagan<br />

sCans, rom b-n baqraZes sanatrelis sididiT<br />

Semoufarglavs Tavisi sagani ase, rom Tu<br />

programa Sesrulda, Cven, qarTvelebs, xelT<br />

gveqneba mTeli didi da vrceli suraTi Cvenis aw<br />

daviwyebulis warsulisa. visac ki gaegeba ram,<br />

392


sixaruliT aRtacebulni mouTmenlad moelian im<br />

dRes, roca daibeWdeba es istoria, viTarca dids<br />

dResaswauls rasme. marTalnic arian.<br />

zemoxsenebulisagan cxadad dainaxavs Cveni<br />

mkiTxveli, Tu ra didsa da saxelovans Rvawlsa<br />

da samsaxurs sdebs b-ni baqraZe Cvens ers, Cvens<br />

qveyanasa. kidev vityviT, aRdgena istoriisa _ eris<br />

gamococxlebaa, gamomxnevebaa, awmyos gageba da<br />

warmarTvaa, mermisis gamorkvevaa sibnelisagan.<br />

yovel am did sikeTis momniWebeli iqneba Cveni<br />

pativcemuli b-ni baqraZe, romelsac madlobeli<br />

eri da davalebuli qveyana Tavis dReSi ar<br />

daiviwyebs TvisTa saxelovanTa kacTa Soris.<br />

RmerTma ise keTilad Seasrulebinos es sasaxelo<br />

ganzraxva, rogorc TviTon b-n baqraZes da misTa<br />

keTilmyofelTa hsurdes da, sxvaTa Soris, Cvenca.<br />

393


394<br />

iyos<br />

tfilisi, 16 noemberi<br />

kvira dRes, am 13-s noembers, mTeli ubani<br />

sasaxlidam dawyebuli TamamSovis qarvaslemde<br />

TiTqmis savse iyo xalxiTa. qalsa da kacsa, didsa<br />

da pataras Tavi moeyara qamoanT somxis<br />

ekklesiasTan, romelic sasaxlis quCis<br />

dasawyisSia, da iq rom ver dateuliyo, mTeli<br />

quCa gaevso. am ekklesiaSi anderZs ugebda somxis<br />

samRvdeloeba ubedurs manis, romelmac Tavisis<br />

xeliT Tavi moikla. vin iyo es mani? igi iyovo,<br />

amboben, erTi patiosani vaWari somexi, ucxoeTidam<br />

mosuli Cvens qveyanaSi savaWrod... igi ase Tu ise<br />

Cavardnia xelSi aqaurs somexsve, romlis bevri<br />

Tu cota vali dasdebia da aqaurs iqaurisTvis ise<br />

wauWirebia yelSi Toki, rom ubedurs sxva gza<br />

xsnisa ara hqonia, an `naZraxi sicocxle~ unda<br />

aerCia, an sikvdili. sjobs sikvdilio, uTqvams da<br />

mouklavs kidec Tavi.<br />

xolo minam am Tavis gawirvamde mividoda,<br />

bevri kaci Seuyenebia Tavisis moZmesaTvis da<br />

uTxovnia, madrove da rogorme SemaZlebine Senis<br />

valis gadaxdao. movales araviTari Txovna ar<br />

Seuwynarebia da imasac auRia da daucia Tavis<br />

TavisTvis dambaCa. ese gaTavebula somxisagan


somexi kaci, mama, rogorc amboben, xuTis Svilisa.<br />

es amisTana ambavi CvenSi `ar axalia, Zvelia~. ara<br />

gvgonia am Cvens bedniers qveyanaSi dRe ise<br />

gavides, rom sadme Cvenda uxilavad, Cvenda<br />

Seutyobrad ar moxdes an amisTana saqme, an amisi<br />

msgavsi ram, romelic sikvdilTan Tanasworia,<br />

bevri kacia, Tu ar ese wuTisofels<br />

gamosalmebuli, miwasTan mainc gasworebuli,<br />

ojaxdamxobili, gawyalebuli da gaTaxsirebuli<br />

adamianis sixarbisa da gulqvaobisagan. vis rad<br />

ukvirs es ubeduris manis ambavi? saca kacs<br />

erTaderTi sagalobeliRa aqvs: `fuli, fuli da<br />

fulis meti sxva arara~, iq rad unda gvikvirdes<br />

an is, rom gamgelebuli sixarbe kacis gamwiravia,<br />

kacs ara hzogavs, ar indobs; an is, rom sicocxle<br />

sikvdilze uaresia, gana es ase ar unda iyos imaT<br />

Soris, romelnic kacurkacobas marto fulis<br />

SovnaSi hxedaven da erTaderT sagnad cxovrebisad<br />

marto es Sovna aqvsT miCneuli da sxva arara.<br />

am gaupatiurebas, gabiabruebas kacurkacobisas,<br />

adamiani kidev rogorme gauZlebda, rogorme<br />

aitanda, rom TviTon gzani fulis Sovnisani<br />

erTnairad pativdebulni da Sewynarebulni ar<br />

iyvnen: cudia Tu kargi, saZraxia Tu uZraxi,<br />

namusiania Tu namusaxdili, sul erTia, oRond<br />

fuli ki aSovninos, fuliani kaciao, ityvian da<br />

gaTavda!.. misi kacuri Rirseba damyarebulia, saqebsadidebelia.<br />

vimeorebT, maS rad gvikvirs, rom<br />

adamiani adamians sasikvdilodac ara hzogavs<br />

groSisaTvis? fulis Sovnis sixarbisagan<br />

gaafrebuls kacs gana moeTxoveba imisTana grZnoba,<br />

rogorc, magaliTebr, kacTmoyvarebaa, sibralulia,<br />

gulSematkivarobaa da sxva amisTana patiosani<br />

siTbo sulisa da gulisa? fulis Sovnis sixarbe<br />

iseTs Jangs mohkidebs xolme sulsaca da gulsac,<br />

rom araviTari grZnoba veRar isadgurebs adamianSi.<br />

395


`cota maqvs, magram yovelgan sikeTe miuwdomeli~<br />

_ dRes CvenSi Tavmosawonebeli Tema aRar aris.<br />

amis mTqmels dRes CvenSi sasacilod aigdeben: Tu<br />

cota aqvs mag sulels, Tavi riRaTi moaqvso,<br />

ityvian.<br />

amitomac imaSi, rom movalem Tavisi sxverpli<br />

sikvdilamde miiyvana da Tavi moakvlevina, Cven<br />

axals arasa vxedavT: es Cvenda samarcxvinod,<br />

Cvenda savalalod da savaglaxod ese yofila<br />

CvenSi da iqneba kidec, vidre Cveneburs kacs ZvalrbilSi<br />

ar gaujdeba, rom kacoba adamianisa fuli<br />

ar aris da siRaribe, ufuloba arakacobas ara<br />

hniSnavs. bevri Raribia, romelsac kacuri Rirseba<br />

nebas aZlevs Tamamad da samarTlianad sTqvas:<br />

`mdidaro, Camodeqi, Raribi mobZandeba~.<br />

miT, rom xarbobam kaci Seiwira, kvirandeli<br />

dRe axalis risame momaswavebeli ar aris. aki<br />

vambobT, kacis kacisagan gawirva fulis<br />

gulisaTvis CvenSi SeCveuli Wiria da am Wirs ver<br />

gamovacliT vaiTa da viSiTa im erTsgvars wres,<br />

romelsac fulisaTvis fexTa qveS gauSlia yoveli<br />

adamianuri Rirseba da romelic fuls gared kacs<br />

kacad ar axsenebs da ar imcnevs. kvirandels dRes<br />

sul sxva mniSvneloba aqvs Cvens TvalSi. man<br />

gvauwya, rom qveyanas Tavisi yavarjeni marto im<br />

erTsgvars wrezed ar miuyudebia. is<br />

gulmtkivneuloba, is pativi, romliTac Cveneburi<br />

xalxi mouZRva ekklesiamde mdidrisagan gawiruls<br />

Raribs kacs aq, CvenSi uTvistomos, da aqedam<br />

waasvena saflavis karamdina, cxadi magaliTia<br />

imisi, rom yofila CvenSic imisTana nawili erisa<br />

da didi nawilic, romelsac kargi Raribi kacad<br />

swamebia da avi mdidari arakacad.<br />

es kvirandeli dRe utyuari ganaCenia,<br />

xalxisagan utyvad dadgenili, imazed, kaci unda<br />

jer kaci iyos da mere Tunda fuliani, Tunda<br />

396


ufulo. am ganaCenma samarcxvino daRi daasva av<br />

mdidars kargis kacobis saxeliTa da miT kacoba<br />

fulianobazed win daayena. Tu samwuxaroa riTime<br />

es samarTliani ganaCeni, marto imiT, rom minam<br />

kacma sicocxle ar gaiwira sajarod, minam yelSi<br />

waWirebulma Tavi ar moikla Cvens Tvalwin, minam<br />

adamianis danTxeulma sisxlma ar daiRaRada<br />

saSinelis RaRadiTa, im dromde guli ara<br />

gvtkenia, Tumca dRe yovel adamianis gaumaZRars<br />

sixarbes fulis Sovnisas aTasi kaci Cvens<br />

Tvalwinve miwasTan gausworebia, Zirianad<br />

amouTxria aTasis kacis bedniereba, Seusvams da<br />

SeuWamia aTasis kacis col-Svili, pirqve daumxia<br />

aTasis kacis ojaxi. sxverpli am gamudmebulis<br />

Wirisa, romelsac sixarbe hqvian, dReyovel aTasia<br />

CvenSi, dReyovel aTasi kaci hkvnesis am<br />

sazizRarisa da Seubralebelis Wirisagan<br />

soflebsa Tu qalaqebSi, magram `agrZnos vissa<br />

smenas?~ piriqiT, igi sixarbe, eg WirTa Wiri,<br />

Tavmowonebulad da dausjelad hfarfaSobs CvenSi<br />

da Wkuisa da mxneobis saxeliT yurebs uWedavs<br />

gamvlelsa da gamomvlelsa. diaR, amodenad<br />

hTamamobs da urcxvobs kidec, rom Wkuisa da<br />

mxneobis saxels iCemebs! kvirandelma dRem bevrs<br />

unda auxilos Tvalebi, Tu saukunod Tvalis Cini<br />

gahqrobiaT, da igi rac hnaxes, gulSi unda<br />

CairCinon da sTqvan: sjobnebia cota mqondes da<br />

kargi viyo, vidre bevri da avi viyo.<br />

397


398<br />

gazeTi<br />

tfilisi, 22 noemberi<br />

rarigad aeria adamians gza-kvali yovelsferSi!<br />

eCosaviT sul mudam Tavisaken mTleli goneba<br />

adamianisa am areulobasa da babilonis godolis<br />

aSenebaSi iqamde mivida, rom lamis cxadi<br />

boroteba, aSkara avkacoba did saTnoebad da did<br />

madlad gadaaqcios da saqveynod iqadagos kidec,<br />

viTarca moZRvreba yovlad mxsneli.<br />

gana moifiqrebda vinme, rom yovlad Semazrzens,<br />

Tavlafdasxmuls, yvelasagan galanZRuls, gakicxuls<br />

da Seginebuls `avenaobas~, anu `Wors~ mwemqebari<br />

da maqeb-madidebeli gamouCndeboda! dRes<br />

aqamomde TviTon `avena~, anu `meWore~ imodenad<br />

sircxvildakarguli ar iyo, rom es Tavisi<br />

samarcxvino xeloba TviTonve ara hqonoda<br />

saTakilod miCneuli da ara hcdiliyo, rom isari<br />

Tavisis WuWyianis enisa aravisaTvis aSkarad ar<br />

daenaxvebina. diaR, dRes aqamomde imodenad samaracxvino<br />

iyo eg avenaoba da meWoroba, rom TviT<br />

misni patronebic ki yvelas umalavdnen am TavianTs<br />

qonebasa da Cumad, farulad asaRebdnen, oRond<br />

aravin ki gagvigos, aravin ki Segvityoso. qurdi<br />

xSirad Taviss xelobas danaSaulobad ara sTvlis,


avazaki avazakobas da agreTve bevri sxva codva da<br />

danaSaulia, romelic codvilsa da damnaSaves<br />

danaSaulad ar miaCnia. xolo ara gvgonia qveyanazed<br />

imisTana avena, anu meWore kaci iyos, rom<br />

avenoba da meWoroba cudkacobad TviTonve Tavis<br />

piriT ar aRirsos, amisTana gaurecxeli saxeli<br />

hqonda dRes aqamomde avenaobasa da meWorobas<br />

yvelgan da CvenSiac ki, saca am vaJbatonebs ufro<br />

xalvaTi sarbieli aqvsT.<br />

Turme nu ityviT, am yvelasagan gakicxuls<br />

Wirs adamianisas Tavisi sabuTi arsebobisa hqonia<br />

da gangebas didi samsaxuric dauvalebia adamianis<br />

sabednierod. aris qveyanazed erTi gazeTi, romelsac<br />

`Новое время~ hqvian da romelic gaTqmulia<br />

qveyanazedve, viTarca avena da meWore gazeTi. ai<br />

swored es gazeTi dRes gamovida moedanzed da<br />

gvarwmunebs, rom tyuilad agigdiaT abuCad<br />

yvelasagan SeZulebuli avenaoba da meWoroba.<br />

Tqven ra iciT, xurma ra xiliao. Tqven ra iciT,<br />

rom Tu qveyanazed avenaoba da meWoroba ar iyos,<br />

arc Tqveni zneoba iqneboda, arc Tqveni marTebuloba,<br />

arc Tqveni saTnoeba, arc Tqveni kaikacoba<br />

da yovelive is, ris saxeliTac dRes aqamomde<br />

sdevnidiT Worsa da avenaobasa, upatronod da<br />

mouvlelad egdeboda sadme mCvarSi gaxveulio.<br />

avenaoba da Wori yaraulebi arin, mere dauZinebelni<br />

yaraulebi, rom aravis zneoba, marTebuloba,<br />

Rirseba Tqveni ar Sealaxvinos da ar daar-<br />

Rvevinoso.<br />

marto TviTon gazeTi rom ambobdes amas, eg<br />

kidev advili gasagebi iqneboda. Taviss sicocxles<br />

igi sul avenaobasa da WorSi atarebs da aq rom<br />

cotad Tvali auxvios Taviss mkiTxvelsa da Savi<br />

TeTrad aCvenos, didad gasakvirveli ar aris.<br />

romeli vaWari ara hSvreba amas, roca dampal<br />

saqonels upirebs gasaRebas? saqme is aris, rom am<br />

399


avenaobisa da meWorobis saqeb-sadideblad gazeTma<br />

moiSvelia erTi germaneli mecnieri ieringi. amasac<br />

ara hkmarobs gazeTi, erTi ispaneli poetic<br />

umowmebia da scdilobs am oris gamoCenilis kacis<br />

xeliT daadgas avenaobasa da Wors saTnoebis<br />

gvirgvini.<br />

Cvens gazeTSi (##243, 244) es ambavi<br />

movaxseneT Cvens mkiTxvelebs da sakamaod vrclad<br />

amovwereT werili `Новое время~-si amis Taobazed.<br />

amitomac xelaxlad moxsenebas imisas, Tu ras<br />

hbodavs igi gazeTi Worisa da avenaobis gamo, Cven<br />

Tavs davanebebT. Cven am Woris qeba-didebaSi marto<br />

ori ram gvakvirvebs: erTi kadniereba gazeTisa,<br />

rom imisTana saZagels rasmes waesarCla, rogoric<br />

Woria da avenaoba da meore, rarigad hcuRlutobs<br />

gazeTi, rarigad gvelsaviT kuds iqnevs, rarigad<br />

eSmakobs, rom ara mowmoba germanel mecnierisa da<br />

ispanel poetisa marTal mowmobad gadaaqcios. ara<br />

gvgonia, kacma gamTbari wminda sanTeli ise mohqnas<br />

xelSi, rogorc igi gazeTi Taviseburada hqmnis<br />

sxvis naTqvamsa, rom Tavisi yalbi gaiyvanos<br />

gmoCenilTa kacTa mowmobiTa da saxeliTa.<br />

Cven arc ieringi wagvikiTxavs, arc ispaneli<br />

poeti eCegarai, magram raki eseni mohyavs gazeTs<br />

Tavis mowmad, unda vigulvoT, rom arasfers Tavis<br />

samxros da gamosayens ar daagdebda amouwerlad<br />

amaTis naTqvamisagan. axla uyureT rarigad<br />

aTamaSebs gazeTi amaTs sityvebs da iq, saca<br />

ieringi sazogadoebis xmasa, sazogadoebis znesa da<br />

moralzed hlaparakobs, gazeTi ra uxerxulad<br />

Caakerebs xolme avenaobas an Worsa Tavisis azris<br />

gasayvanad. magaliTebr, gazeTi erTgan gvauwyebs<br />

ieringis azrs ase:<br />

400


`Общественное мнение, т. е. то, что иные называют<br />

сплетнями _ имеет такое же право на внимание к себе, как и<br />

совесть~.<br />

nuTu aq sityvebi: `то, что иные называют сплетнями~<br />

gangeb Cakerebuli ar aris gaostatebul<br />

gazeTisagan? an Tunda es sityvebi aiReT,<br />

romliTac gazeTs Tavisi daskvna gamohyavs<br />

ieringis naTqvamisagan:<br />

`Стало быть, общественный обычай есть именно то, что всего<br />

сильнее охраняет человека от его собственного демона. Кто не<br />

желaет принимать эту охрану, кто не хочет слушать<br />

предостережения `злых языков~, кто с легким сердцем или с<br />

гордою самоуверенностью в своих силах нарушает этот обычай<br />

(обычай злых языков?!), тот делает первый шаг к нарушению<br />

морали.~<br />

aba aq ra adgilia sityvebisaTvis `злых языков~,<br />

Tu gazeTis eSmakoba da ostatoba ar aris. aq rom<br />

`злых языков~ gangeb CaCxirulia, aSkaraa imitom,<br />

rom Semdegi fraza `кто нарушает этот обычай~ versagziT<br />

ver miedgmis am `злых языков~-s. yvelafers<br />

amas Tavis daanebeT da daakvirdiT marto am daskvnas<br />

gazeTisas, gamoyvanils ieringis naTqvamisagan:<br />

`В глазах современного обшества нет большего преступления,<br />

которое, казалось бы, более жестоко, чем сопротивление<br />

требованиям общественного мнения. Таковы новые мысли,<br />

возвещанные с учёной кафедры известным немецким юристом.~<br />

Cven viciT, rom `таковы~ magram gazeTma eg<br />

`таковы~ `не таковы~ gamoiyvana da Tavisi<br />

samarcxvino avzneoba da Wori erTs simaRlezed<br />

daayena ieringis sazogadoebis xmasTan, anu, ukeT<br />

vsTqvaT, Wori da avenaoba Seutola xmas erisas<br />

da xmas RvTisas.<br />

ese moeqca gazeTi sawyal ispanel poets eCegaraisac.<br />

aman Taviss dramaSi gamosaxa zedmoqmedeba<br />

avenaobisa da Worisa, romelTac mTeli patiosani<br />

401


ojaxi pirqve daamxes da gazeTma aiRo da aqedam<br />

is gamoiyvana, rom aq poeti avanaobasa da Wors<br />

zneobis mfarvelad da pat-ronad gvixatavso.<br />

saidam sada?<br />

vin icis, iqneba egrec iyos, viTomc ieringi da<br />

eCegarai marTlac hmowmoben Tavgasuls gazeTs<br />

imaSi, rom Wori da avenaoba erTi RvTis wyaloba<br />

ram aris, rom erTic da meorec zneobisa da saTnoebis<br />

mfarveli da patronia kacTa Soris. ra<br />

gamodis aqedam? marto isa, rom sawyali ieringica<br />

da sacodavi eCegaraic udrood Wkvazed Semcdaran<br />

da sagiJeTSi gasagzavni arian. vinc gind imowmos<br />

xsenebulma gazeTma, gana SesaZloa eg Savi Wiri<br />

adamianisa gaaTeTros kacma! WkvaTamyofeli kaci<br />

gana ityvis, rom boroti mfarvelia da patroni<br />

keTilisao? gana zneoba adamianisa TavisTavad<br />

uRonoa da marto Worisa da avenaobis SiSiTRa<br />

unda sufevdes kacTa Soris? nuTu marTla eg Si-<br />

Si rom ar iyos, zneoba, marTebuloba, saTnoeba<br />

Taviss Tavs ver daifaravs, ver upatronebs, ver<br />

gaitans! Tu Wori da avenaoba, xsenebul gazeTis<br />

sityviT, mfarvelia da patroni keTilzneobisa,<br />

radganac afrTxilebs kacsa avi saqme ar Caidinos,<br />

maS qurdobac mfarvelia da patroni adamianis<br />

qonebisa, radganac igic afrTxilebs yovel calke<br />

kacs kargad Seinaxos Tavisi qoneba.<br />

esRa akldaT Cvens meWoreebs, Tu xsenebulis<br />

gazeTis moZRvreba xelzed daixvies da gahleses<br />

Tavisi enebi. aqamde, cota ar iyos, sircxvili<br />

udunebdaT enas da exla jildosac moiTxoven, maS!<br />

zneobasa da marTebulobas vemsaxurebiTo!..<br />

tyuilad garjila `Новое время~ da scdilobs<br />

Savi gaaTeTros. naTqvamia:<br />

402<br />

ar gaTeTrdeba yorani,<br />

rac gind rom hxexo qviSiTa.


uRonobiTa<br />

tfilisi, 23 noemberi<br />

jer ara yofila qveyanazed saxelmwifo<br />

saqmeebSi momqmedi kaci, rom sajarod saTqmeli<br />

sityva eTqvas da ar daeficnos: SiSi arafrisaao,<br />

yvelgan da yvelas enazed marto mSvidobianoba<br />

akeria da Tu Cven xmals xelsa vkidebT da TofiaraRs<br />

vimarjvebT, sul imisTvis, rom qveyanazed<br />

sanatreli mSvidobianoba aravisagan xelSexebul<br />

ar iqmnaso. xval rom omis gamocxadeba hsurvebiaT,<br />

dRes uficniaT: mSvidobianobis meti gulSi ara<br />

gvidevsrao. Tumca esea, magram am aTasjer<br />

gatexil fics, romelic isars isvris da Svilds<br />

ki hmalavs, mainc raRaca jado aqvs da yvelani<br />

ijereben xolme, anu ukeT vsTqvaT, ijereben ki<br />

ara, hsurT daijeron da TavianTi Tavi moatyuon.<br />

ese mosdiT dRevandels diplomatebs. saca ara<br />

gnebavT, gveficebian: politikis ca gadaiwminda,<br />

winandeli Rrubeli gadaiyara da mSvidobianobis<br />

mze amobrwyinda da hkaSkaSebso. eseve bZana<br />

germaniis imperatorma germaniis parlamentSi.<br />

ufros-erTma gazeTma da msmenelma sixaruliT<br />

guli aivso, rom aseTi Zlieri xelmwife<br />

mSvidobianobas gviqadiso da, maSasadame, yoveli<br />

403


SiSi gulidam unda moviSoroTo. Zalian cota<br />

nawils ki ese ar emalamoa germaniis imperatoris<br />

sityvebi. magaliTebr, oficiozuri berlinis<br />

gazeTi `Post~-i iZaxis: `Cven am sityvebSi vera<br />

vxedavT, rom mTqmeli marTla guldajerebuli<br />

iyos mSvidobianobis daurRvevlobazedao. am<br />

sityvebSi marto is ismis, rom yvelaferi<br />

gangebazea damokidebulio~. ra Tqma unda, rom<br />

amisTana guldaujerebel gazeTs bevrni<br />

auyayandnen, magram dRevandels sapolitiko<br />

saqmeebs rom gulSi CavxedoT, davinaxavT, rom am<br />

guldaujereblobas Tavisi sabuTi aqvs. meore<br />

gazeTic `Kölnis He Zeitung`-ic TiTqmis imasve ambobs,<br />

rasac `Post~-i, mxolod Taviss sityvas cotad<br />

atkbilebs. igi iZaxis, viTomc imperatoris<br />

sityvebisagan sCans, rom rac Seexeba TviTon<br />

germanias, igi mwyurvalea mSvidobianobisaTvisao,<br />

xolo rac Seexeba sxva saxelmwifoebs, aq ki ra<br />

mogaxsenoTo, germaniis xelT ar aris sxvis<br />

politika Tavis nebazed ataroso. Cvenzedac<br />

swored amisTana zedmoqmedeba iqonia imperatoris<br />

vilhelmis sityvam da gvikvirs uwindelebr ratom<br />

maRal fardebzed aRar laparakobs germaniis<br />

imperatori? egre rad daumdabla xmas? ra<br />

gamoicvala germaniis gareSemo?<br />

ai sakiTxavi, romelsac dRes vupirebT pasuxi<br />

mivceT. adrevac gviTqvams da kidev vityviT, rom<br />

igi saxelovani `samTa kavSiri~ italiisa,<br />

avstriisa da germaniisa saimedo Taviss dReSi ara<br />

yofila da dRes ki imisTana niSnebma wamohyo Tavi,<br />

rom es `samTa kavSiri~ Tu bewvzed ara hkidia,<br />

fanfalebs mainc sakuTaris uRonobiTa. germania<br />

welebzed fexs idgamda, rom safrangeTi rogorme<br />

gaenapirebina da evropaSi marto daegdo umweod<br />

da unugeSod. amisaTvis gadmoibira ra italia da<br />

404


avstria, sxvaganac Seecada, iqneba sxvanic<br />

CaviTriovo. ingliss miadga am azriT da inglisma<br />

Sors daiWira, ispanias gadaugdo T. bismarkma<br />

Tavisi qamandi, verc iq gaxda rasme, ruseTs<br />

gaugord-gamougorda da verc iq gairiga ram.<br />

roca germania amis cdaSi iyo, Cven<br />

Tavdapirveladve vsTqviT, rom rogor davijeroT<br />

viTomc safrangeTi, yovel amis mxedavi gaCumebuli<br />

gulxeldakrefili iyos da arsad arasfers Cumad<br />

mainc ara scdilobdeso. rasac maSin veWvobdiT,<br />

dRes is TiTqmis gamarTlda. gamodis, rom<br />

safrangeTs ispaniasTan Cumad saqme hqonia da dRes<br />

gazeTebi gvarwmuneben, rom ispania da safrangeTi<br />

erTmaneTs gautkbildnen da hmegobrobeno. amboben,<br />

viTomc safrangeTis sasiamovnod ispaniam Turme<br />

Tavisi elCi, germaniaSi daniSnuli, gamocvala,<br />

radganac germaniis momxre iyovo, da imisTana kaci<br />

gagzavna, romelsac guli ufro safrangeTiskena<br />

aqvso. es ispania.<br />

axla uyureT patara belgias, romelsac dRes<br />

aqamomde germaniis SiSiT xma ver amoeRo da<br />

romelic germanias eguleboda safrangeTSi Sesasev<br />

gzad, ra Tamamad laparakobs dRes da iZaxis, rom<br />

yoveli Rone unda vixmaroT da Cveni qveyana gzad<br />

aravis ar unda gadavalaxvinoTo. ispaniis<br />

damegobreba safrangeTTan, es belgiis gaTamameba<br />

veraferi niSnebia germaniisaTvis, romlis<br />

Zlierebis zari dRes aqamomde yvelas xmas<br />

akmendinebda da Tu aTqmevinebda rasme, marto<br />

`bali, aRao~.<br />

es kidev araferi. es sul germaniis TvalSi<br />

wvrilfexobaa. saqme is aris, rom TviT sxvilsxvili<br />

megobrebic rogorRac gaugrildnen<br />

germanias. `samTa kavSiri~, marTalia, isev<br />

arsebobs, magram Wia amasac Sehparvia da Zirs<br />

uRrRnis. amas winad xma gavarda gazeTebSi,<br />

405


italiis sagareo ministri krispi da safrangeTisa<br />

_ goble erTmaneTs gamoelaparaknen depeSebiT da<br />

megobruladac gamoelaparaknen da imediao, es orni<br />

naTesavobiT erTni erni kvlav aRadgenen<br />

megobrobasao. visac axsovs, ra gamwarebuli<br />

mtroba hqondaT erTmaneTSi am zafxuls italias<br />

da safrangeTsa, imisTvis es exlandeli tkbilad<br />

gamolaparakeba am or saxelmwifoTa Soris<br />

umniSvnelo ar aris. rom italiisa da safrangeTs<br />

Soris mtroba marTla ganelda da samSvidobo<br />

gzazed aris exla es ori saxelmwifo, amisi<br />

niSani is aris, rom safrangeTma Tavisi elCi<br />

italiaSi grafi mua gamocvala da imis magierad<br />

mariani daniSna. es mariani TviTon CamomavlobiT<br />

italielia da didi sayvareli kaci rogorc<br />

italiis mefis sasaxleSi, agreTve<br />

italielTaTvisac, amboben, mTavar-ministrma<br />

krispim madlobac gaduxada am daniSvnisaTvis<br />

safrangeTsao.<br />

TiTon krispis politika, romelic ase xels<br />

uwyobda germanias, dRes rogorRac Setokda<br />

italiaSi. amboben, TviTon saministroSiac amis<br />

Taobazed cota ar iyos ganxeTqileba Camovardao.<br />

Tund egec ar iyos, xalxSi ukmayofilebis xma<br />

dRedadRe Zlierdeba imis gamo, rom italia<br />

emxroba germanias da ara safrangeTsa. am cota<br />

xanSi xalxi Seiyara milanSi da daadgina: `Cvenis<br />

qveynis wyurvili is unda iyos, rom mxari misces<br />

mSvidobianobasa da ar Seakvdes didis saxelis<br />

Zebnasao. Tu oficialuri italia windauxedavad<br />

eZleva raRac saomars gansacdelsa, italia,<br />

mSromeli da tanjuli, mxurvaled hnatrobs<br />

mSvidobianobas, nametnavad safrangeTTanao,<br />

romelic Cveni sisxli da xorciao. Cveni krebuli<br />

SehRaRadebs italiis ersa, rom win wauyenos<br />

Tavisi xma da Tavisi goniereba ministrebisa da<br />

406


parlamentis xmasa, romelic dRes gamomTqmeli<br />

aRar aris arc qveynis saWiroebisa, arc<br />

italielebis grZnobisao~. TiTqmis amasve hqadagebs<br />

meTauri parlamentis opoziciisa bakkarini,<br />

romelmac amas winad romSi sTqva: `Cven imisTvis<br />

ki ar SemovierTeT Cveni qveynebi, rom bolos TofiaraRis<br />

simZimis qveS gaviWylitneTo?..~<br />

avstriaSiac ismis exla da dRedadRe<br />

Zlierdeba xma germaniis winaaRmdeg. aqamde Tu<br />

germaniis winaaRmdeg hlaparakobdnen TiTo-orola<br />

gazeTebi da maT Soris yvelazed nametanad Wiener<br />

Tagblatt exla amaT moemata axali gazeTic Schwarz<br />

Qelb-i. es gazeTi Zlier miesia germanias da rac<br />

Zali da Rone aqvs ara hzogavs, rom saxeli<br />

gautexos avstriaSi. germaniis da nametnavad<br />

prusiis gabatoneba evropaSi didi ubedureba<br />

ariso: germaniis gaZlierebam Tavisaken gadaxara<br />

uReli evropis sasworisa da mTeli evropa<br />

SehxuTa da lamis Tof-iaraRis qveS suli<br />

amoarToso. avstriam xeli unda miawodos<br />

safrangeTsa saSvelad, cotad Tu bevrad miemxros<br />

ruseTsac, rom germanias frTa Seekvecoso.<br />

dRevandeli mwuxareba da gatyaveba evropisa maSin<br />

moiRebs bolosao, roca samxreTs germanias Tavis<br />

survilisamebr gaurigdeba saqme da elzas-loreni<br />

xelaxlad miecema safrangeTsao. Tu T.<br />

bismarkisaTvis bolgaria arafrada hRirs, arc<br />

CvenTvisa hRirs Calad elzas-lorenio.<br />

gazeTebi mogviTxroben: am xmebTan erTad<br />

pariJis gazeTebicao dids siyvaruls ucxadeben<br />

Turme avstriis mTavar-ministrs taafs da<br />

nametnavad taxtis memkvidres rudolfs, pariJis<br />

gazeTi `Figaro~ uqebs ra avstriis taxtis<br />

memkvidres gulsa da sapolitiko Wkuas, ambobs,<br />

rom imisi natvra ariso avstrias daubrunos igi<br />

407


saxeli da dideba, romelic mas hqonda mariatereziis<br />

drosa da, maSasadame, raki gamefda<br />

avstriaSi, germaniasTan gawyobileba Seicvlebao,<br />

miT ufro, rom TviTonac rogorRac kargad ver<br />

aris imperator vilhelmTanao. erTi gazeTi Deutsch<br />

Tagblatt-i pirdapir da gulaxdilad acxadebs,<br />

avstriisa da safrangeTs Soris daaxloveba mas<br />

aqeT daiwyovo, roca uwyebul iqmna, rom erTi<br />

metad umaRlesis xarisxis kaci ara hmalavs, rom<br />

germaniis imperatori TvalSi ar mosdiso.<br />

sCans, safrangeTs xeli gulzed dakrebili ara<br />

hqonia, sCans, TavisTvis Cumad usaqmia, rom saqme<br />

ase gamobrunebula dRes evropaSi jer,<br />

rasakvirvelia, kidev Sors aris darRveva `samTa<br />

kavSirisa~, magram safrangeTic rom dRes marto<br />

ar aris, egec aSkaraa. rasakvirvelia, rom yvela am<br />

ambebis msmenels germanias dRes igi Tamami ena<br />

mucelSi Cavardnia. vin icis, iqneba im ormoSi,<br />

romelsac germania safrangeTs uTxrida, TviTon<br />

germania Cavardes. amitom aris naTqvami: `sxvas rom<br />

ormos uTxride, Sens tanzed gamozomeo~.<br />

408


imedi><br />

tfilisi, 25 noemberi<br />

mozard Taobis gonebiTs daqancvaze bevri<br />

laparaki yofila rusulsa da evropurls<br />

pedagogiurs mwerlobaSi: `iveriaSiac~ iyo<br />

ramdenime werili am sagnis Sesaxeb, magram meti ar<br />

iqneba kidev erTxel CamovagdoT saubari am<br />

sagulisxmo saganze. es sagani sagulisxmoa imitom,<br />

rom exeba erTs umTavress kacobriobis saWiroebas;<br />

es iseTi saWiroebaa, rom Tu igi<br />

daukmayofilebeli darCeniliyo, kacobrioba win<br />

fexs ver wasdgamda da samudamod nadiri<br />

darCeboda. es saWiroeba aris swavla-ganaTleba da<br />

skola. gaixseneT Zveli spartelebisa da axali<br />

prusielebis kanoni swavla-ganaTlebis Sesaxeb. am<br />

kanonis ZaliT, srul asakamde Svili ded-mamas ar<br />

ekuTvnoda, ukeTu janmrTeli iyo, da Tu ara,<br />

nebiT Tu uneblied, unda gamosalmeboda<br />

wuTisofels, rogorc meti bargi saxelmwifosi<br />

da erisa. rogorc saxelmwifo molares ufleba<br />

ara hqonda salaros saunje-simdidre gaeflanga,<br />

ugzo-ukvalod daebnia, ise skolas ara hqonda da<br />

ara aqvs neba misdami rwmunebuli baSvi garyvnas,<br />

zneobiT da gonebiT daamaxinjos. amitom adamiani<br />

409


ise unda gaufrTxildes mozard Taobas, rogorc<br />

Tvals da mermisis imeds. rogorc Wkviani da<br />

gamWriaxi kaci scdilobs aT-TxuTmetis wlis<br />

ganmavlobaSi Tavisi saunje, Tanxa erTiorad<br />

aqcios, agreTve kargi skolis saganic is aris, an<br />

unda iyos, rom mozardi Taoba gonebiTad da<br />

zneobiTad gadaakeTos da gaapatiosnos.. `simdidre<br />

da warmoeba xalxTa _ hbrZanebs fixte, pirvelad<br />

da umTavresad damokidebulia imaze, Tu ras<br />

iZleva skolao~. marTladac, skolaSi izrdeba da<br />

vaJkacdeba axali Taoba, mzaddeba moqalaqe da<br />

adamiani, iq umagrdeba Zvali da rbili, xorci da<br />

suli, iq varjiSobs fizikurada da sulierad.<br />

raki es aris skolis daniSnuleba, amitom<br />

skola mudam sazrunveli da savalalo sagania.<br />

saqveynod damtkicebulia, rom Tanamedrove skola<br />

ise ver aris mowyobili, rom Tavisi daniSnuleba<br />

pirnaTlad aRasrulos. erTi umTavresi seni<br />

dRevandelis skolisa is aris, rom mozardi Taoba<br />

gonebiTad iqanceba. exla vikiTxoT, ra aris<br />

gonebiTi daqancva, siuZlure (переутомление) da ra<br />

RonisZiebas unda mivmarToT, rom mozardi Taoba<br />

gadavarCinoT am ubedurebas. amis Taobaze zogi<br />

pedagogi mivarda programas da gaiZaxis: ~programa<br />

metad vrcelia da am programis dakmayofileba<br />

yovlad SeuZlebeliao~. swored amaze aris<br />

naTqvami: `kata ver Seswvda Zexvsao, paraskevia<br />

dResao~. zogi ambobda: `mudam swavla da swavla,<br />

isic gramatikisa, xom wamebaa, modi, SemoviRoT<br />

skolebSi sxvadasxvagvari xeloba moswavleTa<br />

ZalRonis gasavarjiSeblad~. zogi kidev hqadagebda:<br />

`SevamokloT swavlis dro da an ramdenime saaTi<br />

SuadRemde vaswavloT da ramdenimec naSuadResao.<br />

aqve unda vsTqvaT, rom arc erTi am xerxTagani<br />

ar aris uebari wamali egreTwodebulis<br />

`gonebiTis daqancvisa~. SesaZloa mcire programis<br />

410


SeswavliTac moswavle gonebiTad daiqancos,<br />

dauZlurdes, SesaZloa agreTve vrceli programa<br />

SeaswavloT da ar daqancoT.<br />

vidre TviT am sagans gamovikvlevdeT, meti ar<br />

iqneba movixsenioT, Tu ra mozdevs gonebiTs<br />

daqancvas.<br />

zogierTma evropielma fiziologma<br />

safuZvlianad gamoikvlia Sedegi gonebiTis<br />

daqancvisa. SesaniSnavi okulisti (Tvalis eqimi)<br />

koni amtkicebs, rom becoba Zlier gaxSirebulia<br />

saSualo saswavleblebSi, ase rom orTa Sua<br />

ricxviT 40-60% ymawvili becia; agreTve xSiria<br />

kbilebis famfali, ryeva, gafuWeba, dakleba, Tmebis<br />

dacviva, melotoba da sxva, ase rom 27-is wlis<br />

kacs xSirad hnaxavT sruliad melots. konisave<br />

sityviT, umetesi nawili moswavleTa<br />

damaxinjebulia sxvadasxvagvarad: zogs zurgis<br />

xerxemali aqvs gamrudebuli, zogs susti da uSno<br />

sxeulis agebuleba aqvs, ase rom sigrZe da sigane<br />

mkerdisa ar eTanabreba mTels agebulebas; zogs<br />

kuWi aqvs gafuWebuli, zogs yabzoba sWirs, zogs<br />

ra da zogs ra. virxovis gamokvleviT, siWleqec<br />

Zlier xSiri movlenaa moswavleTa Soris, asSi<br />

kvdeba: 5-10 wlamde _ 4,81%, 10-15 wlamde _<br />

12,96%, 15-20 wlamde _ 31,88%. garda amisa Tavis<br />

tkivili, cxviridgan sisxlis dena, gulis reva<br />

xom xSiri movlenaa, gansakuTrebiT iq, sadac<br />

myrali, Smoriani, nestiani klasebia. amis Semdeg<br />

gasakvirveli ar aris, rom moswavleTa Soris<br />

Zlier gaxSirda Tavis mokvla.<br />

gamoCenilis profesoris (frangia) goties<br />

gamokvlevidgana sCans, rom germaniasa, safrangeTsa<br />

da inglisSi am ukanasknel 15-20 wlamde<br />

moswavleTa gonebiTi zrda, ganviTareba Zlier<br />

Seferxda, `axalgazrda vaJebi Tu qalebi,<br />

romlebsac gimnazia daumTavrebiaT, sul ukan-ukan<br />

411


midian swavlaSi. es ymawvilebi, romlebic ufro<br />

muyaiTad emzadebian gamocdisaTvis, mets gonebis<br />

sisustes iCenen~. amasve ambobs gamoCenili sulisa<br />

da nervebis mkurnali Sarko.<br />

Cven jerjerobiT movixsenieT `gonebiTis<br />

daqancvis~ Sedegi, magram saqme marto es ar aris.<br />

saqme isaa, Tu ra aris am saSinelis senis uebari<br />

wamali?.<br />

412


kreba<br />

tfilisi, 28 noemberi<br />

guSinwin, 26 noembers, kreba hqonda kavkasiis<br />

sameurneo sazogadoebas. am krebazed gasarCev<br />

sagnad daniSnuli iyo is, Tu ra zomiereba<br />

saWiroa ixmaros sazogadoebam, rom kavkasiis<br />

venaxebi gadaarCinos oris saSinelis senisagan, _<br />

nacrisa da mildiusagan. radganac es sagani metad<br />

sagulisxmoa Cvenebur venaxTa patronebisaTvis,<br />

amisaTvis sazogadoebas moewvivna Cveneburni<br />

miwaTmflobelni, raTa amaTac daekiTxon da amaTi<br />

rCevac moisminon. amaTganni Tumca iyvnen krebazed,<br />

magram ara imdeni, ramodenic sanatrelia maTTvis,<br />

visac amisTana mZime saqmisaTvis guli Sestkiva.<br />

krebas moxsenda, rom am 1888 wels nacari<br />

yvelgan Zalian gaZlierebuli iyo da bevrs<br />

adgilas, nametnavad kaxeTSi, nacars mildiuc<br />

moematao da Zlier daazarala venaxis patronebio.<br />

didi xania rac nacarsac da mildiusac evropam<br />

wamali upova da TiTqmis uebarica. TiTqmis<br />

vambobT, imitom rom Tu kaci winaswarve Seudga<br />

Sesaferis codniT venaxis wamlobasa, iSviaTi<br />

SemTxveva iqneba ver gadaarCinos venaxi<br />

waxdenisagan. amas amtkicebs rogorc gamocdileba,<br />

413


isec mecniereba. garda amisa isic damtkicebulia<br />

da WeSmaritebiT gamoangariSebuli, rom es<br />

wamloba dids xarjs ar iTxovs da advilad<br />

gasametebelia da mosaxerxebeli yvelasaTvis. esec<br />

rom ar iyos, venaxi, senisagan gadarCenili,<br />

imodenis zomiT ubrunebs mosavliTa danaxarjs,<br />

rom raodenoba xarjisa am zomasTan saTqmelic ar<br />

aris.<br />

rom nacarsac da mildiusac uebari wamali aqvs<br />

da TviTon wamlobac bevrs xarjs ar Txoulobs,<br />

es imdenad gamorkveulia, rom krebazed amis<br />

Sesaxeb TiTqmis laparakic ara yofila. krebis<br />

yuradReba sakuTrad imazed miiqca, Tu, ra gziT<br />

mieSvelos sameurneo sazogadoeba xalxsa, rom<br />

venaxebis wamloba gauadvilos. am saganzed bevri<br />

ilaparakes krebazed da, sxvaTaSoris, gamoCnda,<br />

rom sameurneo sazogadoebis xelT aris xuTi<br />

gundi safiloqsero komitetisa. am xuTis<br />

gundisagan ori isev saWiroa gagzavnil iqmnas<br />

filoqseris sabrZolvelad iq, saca filoqseris<br />

SiSia, da sami ki SesaZloa moxmardes nacrisa da<br />

mildius saqmesa. amaT upireben gahgzavnon<br />

sxvadasxva adgilebSi da daavalon adgilzeve<br />

uCvenon xalxs rogor unda uwamlon venaxebsa.<br />

garda amisa gamoirkva, rom sameurneo<br />

sazogadoebam unda winaTve Seamzados yovelisferi,<br />

rac ki saWiroa nacrisa da mildius<br />

wamlobisaTvis da yovelive ase Semzadebuli<br />

iaraRi, Tu wamlis masala iq iqonios, saca venaxis<br />

patronebs eadvilebaT misvla an sasyidlad, anu<br />

romelisame pirobiT gamosarTmevad. am sarCielis<br />

gamo gamoirkva, rom rac ki SeZleba eqmneba<br />

sameurneo sazogadoebas, imis kvalobazed<br />

yvelafers amas winadve Seamzadebs, xolo saqme is<br />

aris, rom TviTon venaxis patronebmac mxurvale<br />

monawileoba miiRon da raime TviTmoqmedeba<br />

414


gamoiCinon TavianT venaxebis gadasarCenad, Torem<br />

Tu isini ar moindomeben venaxebis wamlobas, yvela<br />

Cveni cda da xarji TiTqmis amaod Caivliso. Cven<br />

SegviZliano rac SeiZleba iefad da advilad<br />

mivawodoT yoveli saWiro iaraRi da wamali<br />

venaxebis wamlobisaTvis, SesaZloa SeRavaTiani<br />

pirobebic daudvaT, Tu vinicobaa pirvel xanSi<br />

fuli ar SexvdaT yovel amis syidvisaTvis. xolo<br />

TviTon venaxis patrons wamlobis survili da<br />

xalisi unda hqondeso. rogor gamoviwvioT es<br />

survili da xalisio?<br />

am ukanasknel sakiTxzed xangrZlivi laparaki<br />

gaimarTa. yvelam saWirod ki scna, rom usaTuod<br />

unda gamoviwvioT survili da xalisi venaxebis<br />

wamlobisa TviT venaxebis patronTa Soriso. xolo<br />

amisaTvis zogi erTs gzas aCvenebda, zogi meores.<br />

bolos imazed dadga kreba, rom romelisame gziT<br />

mivmarToT adgilobrivT venaxis patronTa<br />

Seadginon adgil-adgil amxanagoba imaTgan, visac<br />

hsurs da esmis venaxebis wamlobis saWiroeba,<br />

moipovon rac SesaZloa mometebulni amxanagni,<br />

winadve SemoukveTon sameurneo sazogadoebas vis<br />

ramdeni iaraRi da wamali undaT, TviTon amxanagni<br />

Seecadnen iswavlon rogor ixmaron wamlobisaTvis<br />

saWiro iaraRi, rogor akeTon da Seazavon TviT<br />

wamali da agre momzadebulni Seudgnen wamlobasa<br />

TavTavis venaxebisas, vinc amisTana amxanagobaSi<br />

Caewereba, imas sameurneo sazogadoeba<br />

upiratesobas miscems yovel imaSi, rac<br />

sazogadoebis mier saSeRavaTod dadgenil iqneba.<br />

wamlobis Sesaswavleblad da amisaTvis saWiro<br />

darigebis misacemad, sameurneo sazogadoeba<br />

hfiqrobs Tavis saaklimatizacio baRSi, romelic<br />

tfilisSi imyofeba, gahmarTos ianvarsa Tu<br />

TebervalSi leqciebi da garda amisa mcodne<br />

kacebma aq Tvalad aCvenon msurvelT, rogor<br />

415


ixmareba iaraRi wamlobisa da rogor keTdeba<br />

TviTon wamalica. ra Tqma unda, am wamlobis<br />

survilisa da xalisis gamosawvevad, saWirod<br />

danaxul iqmna broSiurebis dabeWdva aqaur enazed<br />

am wamlobis Taobazed da am gziT xalxSi<br />

wamlobis codnis mofena da gavrceleba.<br />

am saxiT krebazed aRmoCnda, rom sameurneo<br />

sazogadoeba am nacrisa da mildius saqmeSi<br />

hkisrulobs ors movaleobas: erTs imas, rom<br />

xalxs gauadvilos iefad Sovna wamlobis iaraRisa<br />

da wamlisa da meores imas, rom gamoiwvios<br />

venaxebis patronTa Soris TviTmoqmedeba da<br />

xalisi misave venaxebis gadasarCenad. orsav am<br />

sagnis dawvrilebiT gamorkvevisa da<br />

ganwesierebisaTvis krebam amoirCia komisia da<br />

daavala, rac SesaZloa male Seamzados sarCieli<br />

maszed, Tu ra gziT Seasrulos sameurneo<br />

sazogadoebam es ornairi movaleoba Tavisi.<br />

Cvenis azriT, xsenebuli kreba sameurneo<br />

sazogadoebisa Zalian kargad moiqca, rom aRiara<br />

Tavisi uRonoba imisTana saqmeSi, rogoric aris<br />

nacarisa da mildiusagan venaxebis daxsna da<br />

gadarCena. es kidev araferi iqneboda, Tu<br />

amasTanave ar eRiarebina, rom aq saWiroa<br />

moiSvelios TviT venaxebis patronebica, ese igi,<br />

scna, rom yovelive cda sameurneo sazogadoebisa<br />

TiTqmis amaoa, Tu sazogadoebas kavSiri ara aqvs<br />

soflis meurneebTan, Tu maT Soris fesvi ara aqvs<br />

gadgmuli, Tu maTsa xmasa, saWiroebas, maTs<br />

sarCiels yurs ar aTxovebs da maTTan erTad ar<br />

Seudgeba sameurneo saqmis win wawevasa da<br />

warmatebasa. xsenebuls krebas, Cvenis azriT,<br />

mxolod am azriT hqonda sazogadoeburi<br />

mniSvneloba. Cven didad moxarulni varT, rom<br />

sameurneo sazogadoebam am bolos xanebSi saWirod<br />

dainaxa dauaxlovdes soflis meurneebs da maTTan<br />

416


kavSiri iqonios. uamisoba dRes aqamomde bevrsa<br />

hvnebda TviT sazogadoebasa da meurneebsaca,<br />

imitom rom is sasargeblo azri, romelic<br />

saZirkvlad udevs am sazogadoebas, TiTqmis uqmad<br />

iyo meurneTaTvis, romelT Sorisac bevrma arc ki<br />

icoda aris sadme es sazogadoeba Tu ara da Tu<br />

aris, ris moxelea. amisi magaliTi sTqva kidec<br />

krebazed erTma wevrma sazogadoebisam.<br />

Tu sazogadoebas unda sikeTe ram daavalos<br />

soflis meurneobas, soflis meurneebs unda<br />

Caxedos gulSi da maTi Wiri da lxini icnas da<br />

gamoirkvios. es marto maSin aris SesaZlebeli,<br />

roca sazogadoebisa da meurneTa Soris advilad<br />

gasavleli xidi ideba da saqmis Sesaferi kavSiri<br />

gaibmeba. saqme is aris, rom meurneTa xma<br />

swvdebodes sazogadoebis yursa da yurnic<br />

gamzadebul iyvnen sasmenlad. amnair sazogadoebas,<br />

Cvenis azriT, sxva mniSvneloba ara aqvs, Tu ar<br />

isa, rom Suamdgomel iyves mTavrobisa da soflis<br />

meurneobis Soris. man unda amcnos mTavrobas<br />

gaWirveba soflis meirneobisa da am ukanasknels<br />

kidev moaSvelos Semweoba mTavrobisa, saca da<br />

roca saWiroa. amitomac ar SevcdebiT vsTqvaT,<br />

rom sameurneo sazogadoeba erTis mxriT yuri da<br />

enaa soflis meurneobisa, raTa TviTon isminos da<br />

mTavrobas asminos ra uWirs meurneobas, da meores<br />

mxriT xelia mTavrobisa, raTa mTavrobis Semweoba<br />

moaSvelos da moaxmaros meurneobas misda<br />

saWiroebisamebr. am azrzea agebuli yovelive<br />

amisTana sazogadoeba evropaSi da es azri<br />

verasdros ver isaqmebs, Tu sameurneo<br />

sazogadoebas mkvidrTa Tana ara aqvs urTierToba<br />

da mudmivi kavSiri.<br />

xsenebulma krebam Cvens TvalSi imiTi ufro<br />

iCina Tavi, rom es urTierToba sazogedoebisa da<br />

meurneebisa aramc Tu saWirod dainaxa, aramed<br />

417


imisaTvis cdasac Seudga. Tumca sasurvelia, rom<br />

am urTierTobis damyarebisaTvis cda yvelaferSi<br />

saWirod iyos danaxuli da ara marto imisTana<br />

calke saqmeSi, rogorc nacrisa da mildius saqmea,<br />

magram es pirveli magaliTic kai niSania,<br />

samermisodac nugeSs iZleva. Cvenc Cvenis mxriT<br />

unda SevecadneT, rom am pirvels cdas<br />

sazogadoebisas rigianad mivegebneT. xolo rogor<br />

da ra gziT? amazed Semdeg movilaparakebT.<br />

418


kavSiri<br />

tfilisi, 29 noemberi<br />

Cven wina werilSi Cveni sixaruli<br />

gamovacxadeT, rom sameurneo sazogadoebam<br />

saWirod dainaxa soflis meurneebTan kavSiris<br />

gabma da daaxloveba da amisaTvis cdasac Seudga.<br />

es sameurneo sazogadoebis mxriT TiTqmis pirveli<br />

bijia, mimarTuli maszed, rom soflis sameurneo<br />

saqmeSi TviT soflis meurneni monawiled<br />

gaixados, imaTi gamocdileba da saqmis codnac<br />

moiSvelios. exla Cvens meurneebzea damokidebuli,<br />

rom xalisianad miegebnen am bijsa da Tavisi<br />

gulmxurvaleoba da gulmodgineoba iCinon<br />

imisTana mZime saqmeSi, romelic marto maTTave<br />

sargeblobazea mimarTuli.<br />

Tqma ar unda, rom Cvens qveyanas dids vnebasa<br />

da zarals uqadis nacari da nametnavad mildiu.<br />

SesaZloa erTica da meorec ise gagviZlierdes _<br />

nametnavad saSiSaria mildiu, _ rom venaxebze<br />

mTalad xeli agvaRebinos. sidide zaralisa<br />

warmoudgenelia da dauTvalavi. kacobriobam,<br />

Cvenda saxsnelad, erTsac da meoresac wamali<br />

upovna, wamali uebari, iefi da advili. ratom ar<br />

unda vuSveloT Cvens Tavs da ar davixsnaT am<br />

saSinel WirTagan Cveni venaxebi, _ es TiTqmis<br />

419


erTaderTi didi wyaro Cvenis cxovrebisa da<br />

avladidebisa. aq gulgriloba didi danaSaulia<br />

jer winaSe qveynisa da mere sakuTaris Tavisa.<br />

aq gulgrilobis saTave da mizezi marto<br />

uvicoba da umecreba Tu iqneba, Torem gagebulma<br />

kacma rogor unda daizaros Tavis Tavis Svela,<br />

Tavis Tavis daxsna gaRaribebisagan. amitomac<br />

visaca hsurs am gulgrilobis sanacvlod<br />

gulmxurvaleoba, gulmodgineoba da xalisi<br />

xalxisa gamoiwvios, am mizezs unda SeeWidos da<br />

argagebuls gaagebinos saidam da rogor moevleba<br />

im Wirs, romelic, Cvenda saubedurod, Cvens<br />

venaxebs gamoaCnda.<br />

riTi SeiZleba es moxdes? jer, rasakvirvelia,<br />

kargis broSiurebiTa, romelnic mdabio da<br />

advilad gasagebis eniT unda iyvnen dawerilni da<br />

imazed mimarTulni, rom raRac TeoriebiT ar<br />

iyvnen garTulebulni da marto saqmiani, pirdapir<br />

saqmeSi gamosayeni cnobani da darigebani cxadad da<br />

gauZneleblad daenaxvebodnen yovels, vinc ki Sig<br />

Caxedvas moiwadinebs. am mxriT Svelas gvpirdeba<br />

TiTon sameurneo sazogadoeba: igi apirobs amisTana<br />

wignakebis dabeWdvas. es gza kargia nametnavad iq,<br />

saca wignis kiTxva gaZlierebulia da ara iseTi<br />

iSviaTi ambavia, rogorc CvenSi, magram sakmao ki<br />

ar aris. CvenSi venaxebis wamlobisaTvis survilisa<br />

da xalisis gamosawvevad ufro uebaria cxoveli<br />

sityva, xSiri aRab-micemoba azrisa pirdapir<br />

sityviT da ara marto wigniT. amaSi didi<br />

samsaxuris gaweva SeuZlianT mazris marSlebs,<br />

soflis maswavleblebs da im cotad Tu bevrad<br />

naswavl ymawvilkacebs, romelnic soflad gasulni<br />

arian da soflebSi scxovroben.<br />

Cvenma mazris marSlebma rom aq Tavi gamoidvan,<br />

moiwvion venaxis patronebi _ Tavadia, aznauria,<br />

Tu glexi _ aiRon, daiRon da gamoarkvion ra<br />

420


gziT SesaZloa saerTo ZaliT gaemklavon am ors<br />

saSinels Wirs venaxebisas, ra gziT da ra zomiT<br />

TiTon SeuZlianT Svela da ra gziT da ra zomiT<br />

saWiroa moiSvelion sameurneo sazogadoeba,<br />

romelsac didi survili aqvs es Svela gauwios<br />

SeZlebisamebr yvelas, vinc ki mihmarTavs, _ es<br />

yoveli rom Tavs idvan marSlebma, nuTu es saqmis<br />

keTeba ar iqneba? nuTu es samsaxuri ar iqneba<br />

krebani, Tu rigiani xelTmZRvaneli eyolebaT, ver<br />

SesZleben gamoiwvion igi sasurveli TviTmoqmedeba<br />

da gulmodgineoba, romelic ase saWiroa am<br />

SemTxvevaSi!<br />

ar viciT, Cveni marSlebi iTaveben am saqmes Tu<br />

ara, vin icis? amisTana saCxirkedelo saqme iqneba<br />

zogma ar ikadros. xolo imaT gareiTad sxvanic<br />

arian. Cveni qveyana am mxriT ukacuri ara gvgonia.<br />

yvelgan arian TiTo-orola kacni, romelTac guli<br />

stkivaT amgvarebSi. eseni arian soflis skolis<br />

maswavlebelni da soflis inteligencia. amaT<br />

SevavedrebT am mZime saqmes da imedia ar<br />

daizareben qveyanas samsaxuri gauwion, xalxs<br />

mieSvelon Tavisis codniTa, Tavisis sityviTa, rom<br />

venaxebis WirTan brZolisaTvis xalxis sulieri<br />

da nivTieri Rone gamoiwvion. aki vambobT, es<br />

qveynis winaSea samsaxuri da amiT inugeSon yvelam,<br />

vinc am saqmeSi Taviss garjasa da Sromas ar<br />

dahzogavs. am ymawvil kacobisaTvis didi araferia<br />

yovelive viTareba venaxebis wamlobisa zedmiwevniT<br />

Seiswavlon da Tavisi codna qveyanas moaxmaron.<br />

ra Tqma unda, carieli survili da xalisi<br />

bevrs arafers gviSvelis. survili da xalisi<br />

maSin aris kargi, roca gzac winadve garkveulia<br />

survilis ganxorcielebisaTvis da xalisis saqmeSi<br />

CayenebisaTvis. CvenSi didZali imisTana venaxis<br />

patronebi arian, romelTac didi survili da<br />

xalisic rom hqondes, erTica da meorec<br />

421


SeuZleblobis gamo gulSi uqmad unda darCeT.<br />

didZals Cvengans calked garjisaTvis verc xeli<br />

gauwvdeba, verc jibe. xolo rac SesaZlebeli ar<br />

aris calke kacisaTvis, is advilad saqmnelia<br />

xuTisa da aTisaTvis, Tu SeerTdebian da<br />

erTmaneTobas gasweven. amisaTvis saWiroa, rom<br />

visaca calke brZola ar SeuZlian nacrisa da<br />

mildiusagan venaxis gadarCenisaTvis, sxvac<br />

moiamxanagos, moiSvelios da erTianis RoniT<br />

SeeWidnen am venaxebis Wirsa. ai amisTana<br />

amxanagobani, xuT-xuTis, Tu aT-aTis kacisagan<br />

Semdgarni, TviTveulni Tav-Tavis adgilas dids<br />

saqmes iqmodnen.<br />

amisTana gundebis Sedgenas unda Seecadnen<br />

yvelani, visac xalxis Svela da samsaxuri unda am<br />

saqmeSi. `adgilis kurdRels adgilis mwevari<br />

daiWerso~, tyuilad ki ar aris naTqvami. rogorc<br />

adgilis kaci gauZRveba amgvars saqmes, ise sxva<br />

veravin. raki adgilis kacTagan amisTana gundebi<br />

Tu amxanagoba Sesdgeba, maSin advilad gamoarkveven<br />

saidam ra moevleba da ewamleba am venaxebis Wirs,<br />

kavSirs gaabmen sameurneo sazogadoebasTan, raSiac<br />

saWiroa moiSvelieben am sazogadoebas, rac ician,<br />

saerTod gamoiyeneben, rac ar ician, sxvisagan<br />

iswavlian, sxvas gamohkiTxven, midgebian-modgebian,<br />

urTierTis RoniT gaRonierdebian da ise<br />

SeeWidebian saqmes, romelic codniTa, garjiTa,<br />

mxneobiT da erTianis ZaliT advilad saZlevia.<br />

kidev vityviT, imedi gvaqvs Cvenis soflis<br />

skolebis maswavleblebisa da soflis ganaTlebul<br />

ymawvilkacobisa, rom am saqveyno saqmes<br />

gulmxurvaled xels CasWideben da adgilis<br />

Ronesa, suliers Tu nivTiers, gamoiwveven<br />

venaxebis Wiris saZlevelad.<br />

422


kavkasiaSi<br />

tfilisi, 30 noemberi<br />

ruseTis gazeTebi gvauwyeben, rom saxelmwifo<br />

qonebaTa saministro 1889 wels, gazafxulze,<br />

Seudgeba cdas _ ivargebs Tu ara kavkasiaSi<br />

zeTisxilis xe. saministros azriT, zeTisxilis<br />

moyvana kavkasiaSi Zalian sasargeblo iqneba<br />

rogorc saxelmwifosaTvis, isec mkvidrTaTvisa,<br />

Tuki zeTisxilis xe kargad ixeirebso. Tu marTla<br />

zeTisxilma kargad igvara, maSin saministro<br />

Seecdeba am xis gamravlebas da saxelmwifo<br />

xarjiTa da zedamxedvelobiT mravals zeTisxilis<br />

baRebs dahmarTavs saxelmwifos sasargeblod.<br />

ukve uwyebulia, rom zeTisxili kargada<br />

hgvarobs mcire aziaSi, saberZneTis kunZulebze da<br />

didZals mogebasac iZleva. imediao, amboben<br />

gazeTebi, rom kavkasiaSiac igvarebso, radganac<br />

zeTisxilis jiSis magvari xeebi dResac kargad<br />

hgvaroben kavkasiaSio. es imedi miT ufro<br />

ueWveliao, rom is adgilebi kavkasiaSi, saca<br />

hsurT zeTisxilis gamravleba da moyvana, TiTqmis<br />

imave garemoebaSi arian, rogorc saberZneTis<br />

kunZulebi da gansxvaveba marto imaSia, rom<br />

kavkasiis adgilebi ufro dasavleTis mxriv ariano.<br />

xolo es garemoeba, umateben gazeTebi, arafers<br />

423


cuds zedmoqmedebas ar iqoniebs zeTisxilis<br />

moyvanazeo.<br />

Cven amaze utyuari sabuTi gvaqvs vsTqvaT, rom<br />

am SemTxvevaSi cdac saWiro ar aris, radganac<br />

zeTisxilis gvareba CvenSi didi xania nacadia,<br />

magaliTebr kaxeTSi da am cdas Zalian kargi<br />

Sedegic mohyolia. sofels kardanexs dasavleTiT<br />

erTi xevi Camoudis. am xevis marjvena napiras<br />

wminda sabas ekklesiaa mTis kalTaze. am ekklesiis<br />

garemoSi didi xania mSvenieri xe sdgas<br />

zeTisxilisa. iqaur mkvidrTa arc ki axsovT<br />

rodis da vis daurgavs es xe. am xis nergi erTma<br />

iqaurma memamulem T. d. afxazma gadargo Tavis<br />

saxelganTqmul venaxSi, romelic bolos b-nma<br />

Seremetievma iyida da exla imis xelSia.<br />

gadargulma zeTisxilma Zalian kargad ixeira,<br />

gamravlda, gakeTda da iseTi msxvili da gemrieli<br />

xili moisxa, rom mnaxvelT ukvirdaT. es xexili<br />

ise gaZlierda da gabevrda, rom saWirodac<br />

dainaxes gadaCexa, radganac metad gaeba da<br />

vazisaTvis adgili cotad Tu bevrad dahfara. Tu<br />

b-n Seremetievis xelSi sul ar gadaikafa es<br />

zeTisxilis xe, dResac SesaZlo iqneba kacma<br />

sakuTaris TvaliT inaxulos Sedegi didis xnis<br />

nacadisa.<br />

TiTo-orola sxva memamuleebmac dahrges Tavis<br />

mamulSi zeTisxili da TiTqmis yvelgan ixeira.<br />

amasTan isic unda vsTqvaT, rom T. d. afxazis<br />

dros da mermec zeTisxils ise amzadebdnen<br />

saSinaod, rogorc bazarSi iyideba xolme, da<br />

gemoTi da simsxoTi bevrad sjobda bazarSi<br />

nayidsa.<br />

sasurvelia, visic jer ars, iman am Cven mier<br />

nauwyebs ambavs yuri aTxovos da es ueWveli<br />

sabuTi zeTisxilis CvenSi xeirobisa Seamowmos<br />

rogorc rigia da rac ukve didis xnis nacadia,<br />

424


xelmeored aRar gauxados mTavrobas sacdelad,<br />

amiTi didi dro da xarji Seinaxeba da<br />

amisTanaebSi erTic da meorec sanatreli unda<br />

iyos yvelasaTvis, visac marTla saqme unda da ara<br />

tyuilubralo farTi-furTi. Cvenis fiqriT,<br />

kaxeTis Sesaxeb zeTisxilis xeirobis cdas adgili<br />

aRar unda hqondes, radganac iq, kardanexSi mainc,<br />

ukve nacadia, rom kargad hxeirobs. amitomac<br />

mTavrobas sabuTi aqvs aq pirdapir Seudges<br />

zeTisxilix xis moSenebas an TiTon, an visme<br />

calke kacs mieSvelos da eg sasargeblo xe<br />

gaamravlebinos qveynisa da saxelmwifo<br />

sasargeblod.<br />

am ambavs rom iqaurma memamuleebmac Sesaferi<br />

yuradReba miaqcion da am zeTisxilis xis<br />

moSenebas da gamravlebas Seudgnen, erTi kai<br />

mozrdili wyaro sazrdoebisa kidev moemateba maTs<br />

keTildReobas. nametnavad saWiroa xeli mohkidon<br />

am saqmes exla, roca Cvenma venaxebma iklo da<br />

imodenas aRar iZleva, rom kacma marto venaxebis<br />

mosavals wliTiwlobamde Sehyuros. zeTisxils<br />

didi gasavali aqvs da kai fasica.<br />

425


426<br />

<br />

valdebulebaa<br />

tfilisi, 8 dekemberi<br />

erTi didi da friad mZime valdebuleba<br />

saxelmwifosi is aris, rom mzrunveloba,<br />

mfarveloba da patronoba gauwios imas, romelsac<br />

an bunebiTad, an mcirewlovanebiT, an uTaurobiT<br />

movla da patronoba Tavis Tavisa da Tavis<br />

qonebisa ar SeuZlian. amaT Soris yvelazed metad<br />

gulSesatkivarni arian mcirewlovani oblebi,<br />

romelnic im asakSi arian, rom verasgziT ver<br />

gauZRvebian verc TavianTs zneobiTs saWiroebas,<br />

verc qonebis movlasa da patronobas. amaTi<br />

upatronod dagdeba ornairs vnebas uqadis<br />

saxelmwifos da sazogadoebas. jer erTi imas,<br />

rom, SesaZloa, kaci kacad ver damTavrdes da<br />

sasargeblo kacis magier gaizardos avi kaci,<br />

uzneo, uxeiro da zogjer avazakica da amiT<br />

gaZlierdes avzneTa kacTa razmi, romelsac dRe da<br />

Ram ebrZvis saxelmwifo da sazogadoeba wesisa da<br />

mSvidobianobisaTvis. meore imas, rom calke<br />

simdidre oblisa, romelic sazogado eris<br />

simdidris nawilia, SesaZloa, gaiflangos,<br />

gaqarwyldes upatronobiT da am gziT avala<br />

mieces RaribTa gamravlebas, romelTa Senaxva da


gamokveba bolos samZimod uxdeba saxelmwifosaca<br />

da sazogadoebasac. amas aRar vityviT, rom xSirad<br />

eg siRaribe saTaved uxdeba aTasnairs avkacobasa<br />

da waramarobas.<br />

saxelmwifos yvelgan saWirod danaxuli aqvs<br />

da Tavis valdebulebadac cnobili, patronoba<br />

mcirewlovan oblebisa da amisaTvis mTeli nawilia<br />

kanonebisa am saWiroebazed gamoWrili da<br />

miqceuli. CvenSiac egrea, mxolod ar SegviZlian<br />

ar vaRiaroT, rom am nawilis kanonebi vera<br />

swvdebian im keTils ganzraxvas, im saqveynod<br />

sasargeblo survils, romelic am SemTxvevaSi<br />

saxelmwifos win miuZRvis. eg nawili kanonebisa<br />

mTels ruseTSi dawunebulia im mxriT, rom<br />

keTils ganzraxvas saxelmwifosas sakmaod ver<br />

emsaxurebao. Tu es asea SigniT ruseTSi, saca am<br />

kanonTa gamgebeli dawesebuleba, rac unda iyos,<br />

ufro rigsa da wesSia Cayenebuli, maS raRa unda<br />

iTqvas CvenSi, saca arc eg rigia da wesi Tavis<br />

gzazed dayenebuli da saca amgvarebSi TviTneboba<br />

`apekunebisa~ ufro meufobs, vidre wesi da kanoni.<br />

CvenSi `apekaSi~ miReba oblisa da misis qonebisa<br />

momaswavebelia vaisa da vaglaxisa da ara<br />

sixarulisa, rom obols da mis qonebas patroni<br />

auCineso, apekuni dauniSneso da aba swored exla<br />

daiRupa sawyali obolio! amas ityvian xolme<br />

marTlad gulSesatkivarni kacni.<br />

am saxiT es mSvenieri da gulSematkivari<br />

kanonebi oblebis movlisa da patronobisa aramc<br />

Tu uqmad arian CvenSi, aramed xSirad da Zalian<br />

xSiradac vneba moaqvT imaTTvis, vis<br />

sasargeblodac dadgenilan. dRes ruseTSi<br />

mTavroba Sesdgomia am kanonebis SekeTebas da<br />

iseTis wesebis SemoRebas, rom `apekunebi~ marTla<br />

mfarvelad da patronad eqmnen oblebsa da ara<br />

mZarcvelad da myvlefav-mglejavad. raki dRes es<br />

427


saqme Secvlisa da SekeTebis gzazed sdgas<br />

ruseTSi mTavrobis TaosnobiT, nuTu meti iqneba,<br />

rom Cvenc Cvenis mxriT gvezruna, mogvefiqrna ram<br />

am saqmis Sesaxeb. erTi Cvenis qveynis saWiroebazed<br />

gamoWrili proeqti gamogverkvia da wargvedgina<br />

mTavrobisTvis yuradRebis misaqcevlad. mTavrobac<br />

dagvimadlebda, Tu sakeTilod rasme vityodiT da<br />

qveyanac.<br />

am saqmes rom Taosnoba gauwion Cvenma<br />

marSlebma, ara gvgonia maT mier wamodgenilma<br />

proeqtma yuradReba ar miiqcios mTavrobisa, miT<br />

ufro, rom amgvarebSi adgilis kacia yovelgvari<br />

rCeva da azri mTavrobisaTvis didad sasurveli.<br />

marSlebs imitom vavalebT amas, rom `apekis~<br />

uwesobiT ise aravina hzaralobs, rogorc<br />

Tavadaznauroba, romelsac calke TvisTa wevrTa<br />

oblobis gamo da calke sxvadasxva mizezTagan<br />

ufro xSirada hxvdeba xolme `apekis~ xelSi<br />

Cavardna da Tu `apekis~ saqmeTa uxeirobisagan<br />

vneba eZleva visme, Tavadaznaurobas yvelazed meti.<br />

428


saqme<br />

tfilisi, 12 dekemberi<br />

dedaTa saqme, romelic CvenSi monaTlulia<br />

qalebis saqmed dRiTidRe win midis ganaTlebuls<br />

qveynebSi, dRiTidRe momxreebsa hpoulobs,<br />

Zlierdeba da kuTvnils adgils iWers adamianis<br />

cxovrebaSi. dedaTa mxneoba, samarTlianis uflebis<br />

mopovebazed mimarTuli, aRara hrCeba `xmad mRaRadebelad<br />

udabnosa Sina~ da dRe TiTqmis ise ar<br />

gadis, rom saqme _ rasakvirvelia, ganaTlebuls<br />

qveynebSi-ki _ cotad Tu bevrad dedaTa saqme fexs<br />

ar imagrebdes da cxovrebis sarbielzed cotcotaobiT<br />

mainc adgils ar ipyrobdes Semdegis<br />

warmatebisaTvis. dedaTa sqesma kacobriobis uke-<br />

TesTa warmomadgenelTa TaosnobiT, RvawliT da<br />

garjiT ukve daimtkica ufleba umaRlesis swavlisa<br />

da ganaTlebis miRebisa da exla marto<br />

brmani da TvalaxveulniRa eurCebian am uflebas.<br />

dedaTa sqesma daipyra amasTanave zogierTs sferaSi<br />

ufleba saxelmwifo, Tu sazogado samsaxurisa da<br />

Tumca aq bevri ram kidev dahrCenia dasapyrobad,<br />

magram es pirveldawyebiTi bijic umniSvnelo ar<br />

aris SemdegisaTvis. igi usamarTloba, romelic<br />

dRes aqamomde dedaTa sqess, am naxevars mTelis<br />

kacobriobisas, saZiZaodam da samzareulodam gareT<br />

429


ar uSvebda da amaT gare araviTars saqmeSi<br />

monawiled ara hxdida, ase rom lukmapuris saSovaris<br />

gzasac ar aZlevda, didxans veRar gauZlebs<br />

erTxel fexadgmuls moZraobas.<br />

rom ufro didi avala miscen am moZraobas da<br />

dedaTa sqess misi samarTliani adgili miezomos<br />

kacTa cxovrebaSi, dedaTa saqme am bolos xanebSi<br />

imazed miimarTa, rom qveynis saqmeTa gamgeobaSi da<br />

kanonmdeblobaSi xma mianiWos dedaTaca, rogorc<br />

mamakacTa aqvsT miniWebuli. am mxriT amerikam<br />

jerxanad yvela qveynebs win gauswro da iq dRes<br />

aramcTu visme examuSeba, rom moxeleTa da qveynis<br />

saqmeTa gamgebelTa saarCevnod mamakacebTan erTad<br />

dedaTac kenWi iqonion, aramed TiTon dedanic ki<br />

rom amorCeul iqmnan Tund respublikis prezidentadac,<br />

aravin gaikvirvebs da iocebs.<br />

am xanebSi amerikis qalaqSi, romelsac bostoni<br />

hqvian, qalaqis gamgeobis arCevanebi iyo. Tumca<br />

rogorc aq, ise sxvaganac amerikaSi, dedaTa aqvsT<br />

ufleba arCevanSi monawileobisa, magram dRes<br />

aqamomde dedani am uflebas bevrs arafers dasdevdnen<br />

da ar ereodnen arCevanebSi. exla ki, am<br />

bolos arCevanSi, TiTqmis yvelani mosulan da dedaTa<br />

kenWis wyalobiT demokratebi, romelTac<br />

aqamomde xelT epyraT gamgeoba qalaqisa, damarcxebulan<br />

da respublikelebs gaumarjvniaT. 22.000<br />

dedakaci Cawerila, saarCevanod mosuli. amaT<br />

Tavisi sakuTari komiteti hqoniaT `asTa dedaTa~.<br />

am `asTa dedaTa~ komitets ise xerxianad wauyvania<br />

arCevanis saqme, rom swavla-ganaTlebis sabWoSi da<br />

qalaqis gamgeobaSi sul Tavisi momxre respublikanelebi<br />

gamourCeviaT.<br />

Tumca evropaSi ese saqmeSi gamoyenebuli ufleba<br />

dedaTa sqesisa TiTqmis arsad magaliTs ar<br />

warmogvidgens, magram dedaTa sanugeSod unda<br />

vsTqvaT, rom aqac ki arCevanis saqmeSi azri maTken<br />

430


aris gadaxrili da lamis dResa Tu xval saqmiTac<br />

ganxorcieldes. konservatorTa meTauri salusberi,<br />

romelic dRes mTavarministria inglisSi,<br />

momxrea imisi, rom dedaTa mieniWoT saarCevano<br />

ufleba. amas winaT lordi salusberi yofila<br />

SotlandiaSi. es momxreoba gamoucxadebia da<br />

yvelani gauocebia, radganac konservatorTa<br />

meTaurisagan aravin ar moeloda dedaTa<br />

uflebisaTvis gamosarClebas. edinburgSi uTqvams,<br />

rom me CemTavad ar veurCebi am mxriT dedaTa<br />

emansipaciasao da `Sors ar aris is dro, roca<br />

dedaTac eqmnebaT xma amorCevisa, roca isinic<br />

miiReben monawileobas rogorc Cvenis qveynis<br />

sapolitiko saqmeTa msvlelobasa da mimarTulebaSi,<br />

isec sapolitiko kacTa amorCevaSio~. amisaTvis<br />

araviTars dabrkolebas ara hxedavs mTavarministri<br />

inglisisa.<br />

Tu konservatorTa meTauri ase Zleula dedaTa<br />

saqmis samarTlianobiTa da aseTis azriT gamsWvalula<br />

am saqmis sasargeblod da gasamarjveblad,<br />

sxvas visRa ara aqvs sabuTi sTqvas, rom Sors ar<br />

aris is dro, roca dedaTa saqme Tavisas gaitans<br />

da es mTeli naxevari sqesi kacobriobisa mowveul<br />

iqneba wuTisoflis sufrazed Tavisis kuTvnilis<br />

adgilis dasaWerad. raki dedani kanonmdeblobaSi<br />

xmas moipoveben misTa momxre kacTa warmomadgenlobiT<br />

da qveynis saqmisa gamgeblobis amor-<br />

CevaSiac monawileni iqnebian, am gziT dids zedmoqmedebas<br />

iqonieben TviT kanoneb-zed, romelnic<br />

dRes sCagvren da hxuTven dedaTa samarTlians<br />

uflebas. am zedmoqmedebis simZimis qveS Seicvlebian<br />

is kanonebi da dedaTa saqme warimatebs<br />

imodenad, ramodenac SesaZloa TviT am saqmis<br />

bunebisagan, imitom rom gangeb mogonili borkili<br />

aRar SeuSlis fexs, am borkilisagan daxsnili<br />

iqneba da marto Tavis bunebazedRa damokidebuli.<br />

431


432<br />

Sesaxeb<br />

tfilisi, 14 dekemberi<br />

saiTac ki miixedavT CvenSi, yvelgan Civili da<br />

sayveduria, rom ara gvaqvs ra, Raribni varT da<br />

amitomac uZlurni da uRononio. am Civilsa da<br />

sayvedurs saTave rom mounaxoT, iq mivalT, rom<br />

fuli ara gvaqvso. yvela Civili da sayveduri<br />

aqedam gamodis da aq midis. marTla ki esea?<br />

marTla fulis uqonlobaa dedamizezi Cvenis eris<br />

uZlurebisa da uRonobisa? amas rom pasuxi<br />

gavceT, unda vicodeT _ kacobriobis istoriaSi<br />

fulma Sehqmna Rone da Zliereba adamianisa, Tu<br />

Ronema da Zlierebam Sehqmna fuli, anu, ukeT<br />

vsTqvaT, kaci hqmnis fulsa, Tu fuli kacsa?<br />

radganac ueWvelia rom, yofila dro, roca<br />

fulis xsenebac ar arsebula qveyanazed da kacs<br />

ki mainc Tavi gautania da im simaRlezed damdgara,<br />

saca dRes Cvena vxedavT, isic ueWveli unda iyos,<br />

rom Ronisa da Zlierebis mizezi sxva ram aris da<br />

aramc da aramc fuli.<br />

maS Cveni uRonoba da uZlureba rad unda<br />

davabraloT fulis uqonlobas? marTalia, fulis<br />

uqonloba exlandels droSi naklebulobaa, magram<br />

es naklebuloba TavisTavad imisTana ram ar aris,<br />

rom aviRoT da Cveni uRonoba amas movaxvioT


kiserzed. Cvenis fiqriT, ufuloba Sedegia da ara<br />

mizezi uZlurebisa da uRonobisa da amitomac<br />

tyuili nugeSia, vinc Tavis uRonobasa da<br />

uZlurebas fulis uqonlobas abralebs. fuli da<br />

erTob simdidre TavisTavad aravis uvardeba xelSi<br />

da vinc hfiqrobs, me pirs davaReb, gulxel<br />

davikreb da fuli TvisTavad momiva da<br />

gamaRonierebso, is fuliTaca da ufulodac<br />

uZluria da uRono. amitomac marTalzed<br />

marTalia, visac uTqvams, rom `zogi mdidaria,<br />

Tund erTis dRis miwa hqondes, zogi Raribia,<br />

Tund Tavidam fexebamde oqroSi ijdeso~.<br />

saqme garja da mxneobaa. Ronec amaSia<br />

adamianisa da Zlierebac. uamisod arc fulia<br />

Ronis mimcemi, arc ufulobaa Ronis damklebi. aq<br />

fuli da ufuloba arafer SuaSia. tyuilad ki ar<br />

gvimoZRvrebs Cveni brZeni d. guramiSvili:<br />

mxneman, viT Cqarman wyaroman,<br />

ganxeTqos mTa da goria,<br />

mxne iyav da gaZlierdi,<br />

daviTs rac uTqvams sworia.<br />

ai Zlierebis, Ronierebis saTave sad aris.<br />

fuli aq ra saxsenebelia! fuli da sxva sikeTe,<br />

Tu simdidre, mxneobisa da garjis Svilia da ara<br />

deda. mxneoba, garja aCens fulsa da sxva<br />

yovelsgvars sikeTes da visac es ara sjera, imas<br />

is unda, rom Svilma deda hSvas. vinc fuls axvevs<br />

kiserzed Tavis uZlurobas, uRonobas, igi Tavis<br />

Tavsac atyuebs da sxvasac. igi am xavss eWideba,<br />

rom Tavi daixsnas uqmad yofnis sircxvilisagan<br />

da gaeqces `garjas, romelic bunebam saWiroebad<br />

gagvixada, sazogadoebam _ movaleobad da<br />

Cveulebam _ siamovnebad~.<br />

mxne iyav da gaZlierdi. ai erTaderTi gza,<br />

romelic kacs mTa da goras gaarRvevinebs xolme,<br />

433


ai erTaderTi saxsari uRonobisa da<br />

uZlurebisagan gamomxsneli, ai erTaderTi gza,<br />

romelmac adamiani RvTis saxed gahxada da<br />

Zlevamosil hyo qveynierobazed. saca eg mxneoba<br />

gaqarwylebulia, saca garja, jafa, Sroma<br />

daviwyebulia, iq eri uRonoa da uZluri, Tunda<br />

sul Tavidam fexamde oqroSi Casva. volterma<br />

sTqva, rom `fulis uqonloba ki ara, niWierTa da<br />

mxne kacTa uyoloba hqmnis ers uRonodao~.<br />

swored mogaxsenoT, Cveni drevandeli tkivilic es<br />

aris. Cven mxneoba da gamrjeloba gvaklia da ai<br />

saTave, saidamac unda moswydes Cvenis uZlurebisa<br />

da uRonobis momdinareoba.<br />

434


amierkavkasiaSi<br />

tfilisi, 19 dekemberi<br />

umaRlesad damtkicebulia da kanonad miRebuli<br />

rom, sxvaTa Soris, amierkavkasiaSic<br />

saadgilmamulo gadasaxadi unda daidvas.<br />

gadasaxadis gamorTmeva ukve nabZanebia da unda<br />

gamoerTvas 1887 wlidam dawyebuli, ase rom dRes<br />

esgvari gadasaxadi oris wlisa erTad aris<br />

mosakrebi. exla laparaki imazea marto, _ vis<br />

ramdeni Sexvdeba gadasaxdelad da dRes aqaurs<br />

mTavrobas calke komiteti hyavs gamorCeuli,<br />

romelic davalebulia aRricxos, vis ramdeni unda<br />

gamoerTvas adgil-mamulis kvalobazed.<br />

aqaurma mTavrobam am oris wlis ganmavlobaSi<br />

araerTxel acnoba adgil-mamulis patronebs, rom<br />

cnoba mogveciT _ vis ramdeni miwa gaqvTo da Tu<br />

ar mogvcemT, Cven TiTon movkrebTo da bolos Tu<br />

visme meti mamuli aRmouCnda, im metisa erTiorad<br />

gadaxdebao. ra Tqma unda, Cvens tfilisis<br />

guberniaSi yuric aravin Seibertya TiTqmis da<br />

TiTqmis aravin ar aasrula sarCieli mTavrobisa,<br />

imaTac ki, visac adgil-mamuli didi xania<br />

gamijvnuli aqvs da, maSasadame, advilad SeeZloT<br />

namdvili eCvenebinaT.<br />

435


aki mTavrobam SeamCnia amisTana daudevroba<br />

aqaur memamuleTa, bZaneba misca mazris ufrosebs<br />

SeekribaT Tav-Tavis mazraSi cnobebi maszed Tu,<br />

vis ramdeni miwa aqvs mazraSi. mazris ufrosebs<br />

SeZlebisamebr SeukrebiaT es cnobebi da<br />

warudgeniaT sagubernio samarTveloSi siebi. dRes<br />

mTavroba iZulebulia am siebs daemyaros da am<br />

siebSi moxsenebul miwebis raodenobazed<br />

gaanawilos gadasaxadi. vidre movixseniebdeT am<br />

siebis ZaliT dRiurs ramdeni hxvdeba gadasaxadi,<br />

saWiroa vicodeT sul gadasaxadi ramdenia, ra<br />

angariSiT aris es gadasaxadi aRricxuli da vin<br />

aris am gadasaxadisagan amoSvebuli da vin ara.<br />

Cvenda samwuxarod, amisi Sesaxebi cnobebi marto<br />

tfilisis guberniisa gvaqvs da amitomac marto am<br />

guberniis Taobazed vilaparakebT.<br />

tfilisis guberniazed aRricxulia<br />

saadgilmamulo gadasaxadi weliwadSi ori aTas<br />

xuTasi Tumanze cota meti, radganac es gadasaxadi<br />

1887 wlidam iTvleba tfilisis guberniazed,<br />

amitomac wels oris wlis gadasaxadi erTad<br />

moeTxoveba am gubernias, ese igi xuTi aTasi<br />

Tumani da cota meti. am aRricxvis safuZvlad<br />

miRebulia komlzed xuTi maneTi da Cvidmeti<br />

Sauri, ese igi, is fuli, romelic TiToeul<br />

komls, xarjis mxdelisas, erTmeva exla fostis<br />

fulad. ramdenic adgil-mamulis mepatroneTa<br />

komlia, imdenjer rom aiRoT eg xuTi maneTi da<br />

Cvidmeti Sauri, gamova ori aTas xuTasi Tumani da<br />

cota meti. sul oTxi aTas oTxas ormocdaaTi Tu<br />

cota met-naklebi komlia Turme imisTana memamule,<br />

romelTac unda ixadon saadgilmamulo gadasaxadi.<br />

ai aqedam aris gamoyvanili ori aTas xuTasi<br />

Tumani gadasaxadi.<br />

es fuli unda ganawildes adgil-mamulis<br />

raodenobis kvalobazed. mazris ufrosTagan<br />

436


warmodgenil siebisagan sCans imodena adgilmamuli,<br />

rom TiTo dRiurs hxvdeba am ori aTas<br />

xuTas Tumnidam erTi kapeiki da xuTi mervedi, anu<br />

desetinas 3 1 / 4 kapeiki. am mamulis patronebma unda<br />

ixadon yovel saxmar da gamosayen desetinazed 3 1 / 4<br />

kapeiki yovel wliv. es gadasaxadi dadebulia<br />

mxolod imisTana mamulis patronebzed, romelnic<br />

komleuls fostis fuls ar ixdian da amis gamo<br />

glexkacoba sruliad Tavisulfalia am<br />

gadasaxadisagan, Tunda sakuTrebac hqondes.<br />

radganac exla oris wlisa erTad unda gamoerTvas<br />

es gadasaxadi, amitomac am erTs weliwads TiTo<br />

desetinas Sexvdeba 6 1 / 2 kapeiki.<br />

cnobilia, rom mazris ufrosTagan<br />

warmodgenili siebi marTalzed Zalian Sors arian<br />

da miwebi bevriT naklebia naCvenebi imazed, rac<br />

marTla aris. amboben, sul cota rom vsTqvaTo,<br />

erTi mesamedi mamulebi aklia am siebsao. es erTi<br />

mesamedi TiTqmis 300000 desetinamde adis Turme.<br />

am daklebaSi verc mazris ufrosebs eTqmis<br />

sayveduri, radganac araviTari RonisZieba ara aqvT<br />

am SemTxvevaSi marTali aRmoaCinon da verc<br />

mTavrobas davemdurebiT, rom amisTana danaklisiT<br />

Semdgars siebs iZulebulia daemyaros. brali<br />

TiTon memamuleebs edebaT. Cveni memamuleni rom<br />

tyuils imedebs ar ahyolodnen da yvelas<br />

warmoedgina Tavisis adgil-mamulis Sesaxebi<br />

cnobebi Tavis drozed, roca mTavrobam moikiTxa,<br />

maSin orgvars zians gadarCebodnen. jer imas<br />

gadarCebodnen, rom 300000 desetinis gadasaxadi<br />

ar daawveboda danarCens or mesameds adgilmamulisas<br />

da memamule desetinazed 3 1 / 4 kap. magier<br />

gadixdida marto 2 1 / 4 kapiksa da cota metnaklebsa<br />

da meore imas, rom eg gadasaxadisaTvis<br />

argamoCenili 300000 desetina ar gadaixdida<br />

erTiorad gadasaxads imitom, rom visac ar<br />

437


gamouCenia da SeaCndeba eg argamoCena, iman<br />

gadasaxadi erTiorad unda hzRos, imdenis xnisa,<br />

ramden welsac gamouCeneli iqneba.<br />

ityvian, saidam migvewvdia mTavrobisaTvis<br />

moTxovnili cnobebi, rom Cvenc ar viciT ramdeni<br />

miwa da mamuli gvaqvso. Tu guli hgulobs qada<br />

oris xeliT iWmevao. jer erTi es, rom imaTac ar<br />

ucnobebiaT mTavrobisaTvis, visac didi xania ukve<br />

gamijnuli aqvs adgil-mamuli. amaTY<br />

gasamarTlebeli ara aqvT ra, garda daudevrobisa<br />

da Tavis Tavis upatronobisa. bevri kidev<br />

imisTanaa, romelTac an nasyidlobiT an anderZiT<br />

an samarTliT, an memkvidreobiT damtkicebuli<br />

aqvT mamuli da amaT ar SeiZleba sigelSi ara<br />

hqondeT moxsenebuli raodenoba mamulisa Tu<br />

namdvili ara, varaudobiT mainc. esec sakmarisi<br />

iyo mTavrobisaTvis, rom ecnobebinaT bevri kidev<br />

imisTanaa, romelTac Tumca gamijnuli ara aqvT<br />

mamulebi an romelisame sigeliT SeZinebuli,<br />

magram ician daaxlovebuli marTali Tavisis<br />

mamulis raodenobisa. maSasadame, arc am juris<br />

memamuleni arian moklebulni RonisZiebas acnobon<br />

mTavrobas ramdeni egulebaT Tavisi mamuli.<br />

marTalia, yvelazed cud yofaSi arian isini,<br />

vinc ar icis, sad, ra da ramdeni aqvs. magram<br />

amaTac rom imdeni eCvenebinaT, rac egulebaT, Cven<br />

imedi gvaqvs, mTavroba bolos Seiwynarebda Tu<br />

meti aRmouCndeboda, raki darwmundeboda, rom am<br />

SemTxvevaSi Seucdomelad Cveneba SeuZlebelia.<br />

Znelia marto imaTi mdgomareoba, visac dRes<br />

mamuli sadavod aqvs gaxdomili da saca mamulis<br />

kuTvnilobis sabuTad marto mflobelobaa da,<br />

maSasadame, saca sadavod aris gamxdari<br />

TviTmflobeloba da xmareba mamulisa. sxvagvar<br />

sadavo mamulzed advilad gasarCevia vin unda<br />

ixados saadgilmamulo gadasaxadi, imitom rom<br />

438


unda ixados iman, vinca hxmarobs da hsargeblobs<br />

mamuls. xolo, saca TviTon xmareba da sargebloba<br />

mamulisa sadavoa, saca erTic iZaxis me vxmarob da<br />

vsargeblobo da meorec, da saca samarTali amis<br />

gamoZiebaSia, aq minam davaa, im xnis gadasaxadi vin<br />

unda ixados?<br />

jer ar viciT rogor moeqceva mTavroba<br />

amgvars mamuls am SemTxvevaSi, xolo, Cvenis<br />

fiqriT, esgvari mamuli jer xanad ar unda<br />

ixdides gadasaxadsa da roca mamuli daekuTvneba<br />

visme, maSin iman unda hzRos gadasaxadi mTeli im<br />

wlebisa, vidre dava swarmoebda. es samarTliani<br />

iqneboda jer imitom, rom momgebi mamulisa mis<br />

patronad aRmoCnda samarTliT da meore imitom,<br />

rom TviTon amtkicebda me vxmarobdio.<br />

yovelive es saWirod davinaxeT gvecnobebina<br />

yvelasaTvis da gverCia: minam gadasaxadis mokrebas<br />

Seudgebodnen, rac SeiZleba male acnobon<br />

sagubernio marTvelobas raodenoba adgilmamulisa,<br />

Torem mere zianis mets arasa hnaxven.<br />

nuravin nu ifiqrebs da nu inugeSebs, rom am<br />

gadasaxadisagan rogorme Tavs ixsnis. gadasaxadi<br />

ukve arsebobs, radganac umaRlesad damtkicebulia<br />

da ase Tu ise usaTuod gamoerTmeva yvelas. isa<br />

sjobs exlav movuaroT Cvens Tavs, rac SeiZleba<br />

namdvili cnobebi vauwyoT mTavrobas, Torem mere<br />

bevrs vinanebT da gvianRa iqneba. saca sxva gza ar<br />

aris, sjobia varaudobiT mainc aCvenon. varaudiT<br />

naCvenebSi Secdomas, imedia, Seiwynarebs mTavroba<br />

da sul arCveneba ki Seuwynarebeli iqmneba da<br />

erTiorad sazRauri gauxdeba mamaulis patronsa.<br />

439


440<br />

<br />

guberniebSi<br />

tfilisi, 20 dekemberi<br />

saxelmwifi saTavadaznauro da saglexo<br />

bankebis daarseba tfilisisa da quTaisis<br />

guberniaSi dRes gadawyvetili saqmea. tfilisSi<br />

mosulia am mokle xanSi qaRaldi b-n finanasTa<br />

ministrisa, romelic auwyebs, b-ns<br />

mTavarmarTebels, rom xelmwife imperatorma<br />

mowyaled ineba, amierkavkasiaSi daarsebuli iqmnas<br />

xsenebulis bankebis ganyofilebani, Tanaxmad mis<br />

brwyinvalebis T. dondukov-korsakovis<br />

wardgenilebisao. xolo sesxad gatana am bankidam<br />

fulebisa SeuZlianT marto imaT, visac mamulebi<br />

kanonierad gamijvnuli eqmnebaT, radganac<br />

gaumijvnav mamulebzed es bankebi sesxs ar<br />

gascemeno. rom am bankebis meoxebiT aqaur<br />

Tavadaznaurobas Svela da Semweoba moeces,<br />

saWiroao, iwereba Turme b-ni ministri, rom<br />

amierkavkasiaSi aCqarebul da gaZlierebul iqmnas<br />

mamulebis gamijvnao. amisaTvis b-ns finanasTa<br />

ministrs ucnobebia b-n iusticiis ministrisaTvis,<br />

rom 1889 wlis saxelmwifo xarjTa aRricxvaSi<br />

Setanil iqmnas is fulic, rac saWiroa


amierkavkasiis gasamijnav saqmis aCqarebis da<br />

gaZlierebisaTvisao.<br />

radganac xsenebul bankebis moqmedebisaTvis<br />

saWironi arian cnobebi imis Taobazed Tu _ ra<br />

mdgomareobaSi aris aqauri miwaTmflobeloba,<br />

ramodena vali awevT mamulebs sxvadsxva<br />

sakredito dawesebulebisa, ragvari meurneobaa aq<br />

gavrcelebuli da sxva amisTana da radganac<br />

esgvari cnobani Zalian naklebada aqvs<br />

saministrosa da raca aqvs, isic bundi da<br />

ganusazRvrelia, amitomac b-ns finanasTa ministrs<br />

saWirod daunaxavs es cnobani Sekrebil iqmnas.<br />

aqaurs mTavrobas mosvlia mTeli sia im cnobebisa,<br />

romelnic winaswar unda moikribos da saca jer<br />

ars wardgenil iqmnas. dRes es saqme saxelmwifo<br />

bankebisa amazeda sdgas CvenSi.<br />

Cven, yovel amis gamgons, sixarulis meti ara<br />

gvmarTebs ra. xolo es ki unda iTqvas, rom<br />

saxelmwifo saTavadaznauro da saglexo bankebi<br />

CvenSi sul sxva garemoebiT da sxva wesiT unda<br />

moirTas, vidre ruseTSia. aqauri adgil-mamuloba,<br />

meurneoba, mocema da gacema soflis meurneobis<br />

mosavlisa, romelic erTaderTi wyaroa<br />

saadgilmamulo kreditis gadaxdisaTvis, bevrSi<br />

gansxvavebulia da Tu am gansxvavebis miuxedavad<br />

saxelmwifo bankebi daiwyeben CvenSi moqmedebas,<br />

sanatrels Semweobas ver aRmouCenen verc<br />

Tavadaznaurobas, verc glexobas. amitomac, Cvenis<br />

azriT, zogierTi ruseTis wesi am bankebisa CvenSi<br />

unda Secvlil iqmnas adgilis garemoebis<br />

mixedviTa da rom es cvlilebani sabuTiani da<br />

windaxedulni gamodgnen, saWiroa adgilis<br />

garemoebis kargad mcodne kacni miiwvios mTavrobam<br />

da maTi azri, Tu sarCieli mosmenil da saxeSi<br />

miRebul iqmnas. eseve unda iTqvas gamijvnis saqmis<br />

Taobazedac.<br />

441


gamijvna CvenSi didi xania arsebobs da bevrs<br />

CvenSi saqmeSive aqvs danaxuli, ra nakli sdevs am<br />

saqmesa da ra sikeTe miuZRvis. am mxriT, adgilis<br />

mcodne kacni, bevrs sapraqtiko cnobebs auwyeben<br />

mTavrobas, romelic dRes egre Zlier<br />

mowadinebulia, rom gamijvnis saqmem Cqaris fexiT<br />

iaros CvenSi. ra abrkolebs am siCqariT svlasa,<br />

adgilis kacebma ufro kargad unda icodnen,<br />

radganac TviTon, viTarca gasamijnav mamulebis<br />

patronebi, dRe yovel am saqmeSi arian da<br />

danaxuli unda hqondeT TiTqmis yovelive mizezi<br />

brkolebisa da dayovnebisa. maincdamainc adgilis<br />

mcodne kacTa sarCielad mowvevisagan Tu ara<br />

mogvemateba ra, xom ara dagavakldeba ra da<br />

amitomac uamisoba sasurveli ar unda iyos,<br />

nametnavad imisTana saqmeSi, romelic pirdapir<br />

adgilis kacTa dids interesebs Seexeba.<br />

442


safuZvelni<br />

tfilisi, 22 dekemberi<br />

saxelmwifo saTavadaznauro da saglexo bankebi<br />

dRes ara, xval daarsebul iqmneba CvenSi. amitomac<br />

meti ar iqneba vacodinoT Cvens mkiTxvels<br />

umTavresni safuZvelni am bankebisa im mxriT, Tu<br />

riTi gansxvavdebian Cvenis saTavadaznauro bankebisagan,<br />

ra upiratesoba miuZRviT da ra SeRavaTs<br />

iZlevian. daviwyoT jer saxelmwifo<br />

saTavadaznauro bankidam.<br />

es banki daarsebulia ruseTSi marto<br />

TavadaznaurTaTvis da CvenSiac ase iqneba. am<br />

bankidam, Tu ar Tavadsa da aznaurs, sxvas aravis<br />

eqmneba neba fulis gatanisa sesxad. giraod<br />

miiReba marto soflis mamuli, ase rom qalaqis<br />

mamulzed Tavadni da aznaurni am bankidam fuls<br />

ver isesxeben. es erTi gansxvavebaa aqaur saadgilmamulo<br />

bankebisagan, romelnic sesxs aZleven yvelas<br />

rogorc soflis mamulzed, isec qalaqebisazed<br />

wodebis miuxedavad.<br />

Tu vinicobaa am bankSi dagiravebuli mamuli<br />

sxva gziT riTime da ara memkvidreobiT gadava im<br />

kaczed, romelic Tavadaznaurobas ar ekuTvnis,<br />

443


igi, axladSemZeni mamulisa, movalea xuTis wlis<br />

ganmavlobaSi gaixsnas mamuli giraobisagan mTelis<br />

valis gadaxdiT, Torem mamuli gaiyideba sajarod,<br />

raTa bankma Tavisi fuli aiRos. es meore<br />

gansxvavebaa Cveneburis bankebisagan, romelTac<br />

wesad es ara aqvT da am bankebSi dagiravebuli<br />

mamulebi, SesaZloa, gadavides yvela wodebis<br />

kaczed daubrkoleblad.<br />

sesxad miecema 60% iqidam, ramodenadac<br />

dafasebul iqmneba mamuli, ase rom dafasebis<br />

maneTzed sami abazi gamodis. SeiZleba metic<br />

mieces, magaliTebr, dafasebis maneTzed xuTmeti<br />

Sauri, mxolod maSin ki, Tu ori mesamedi wevri<br />

bankis sabWoSi amisi Tanaxma iqmneba da finansTa<br />

ministric daamtkicebs, isic marto im gansakuTrebul<br />

SemTxvevaSi, Tu sesxs iReben sxva kerZo<br />

bankisa Tu kacis valis gadasaxdelad, roca<br />

mamuli giraoda aqvT da roca 60% angariSiT<br />

fuli sakmao ar aris kerZo valis mosaSoreblad.<br />

esec mesame gansxvaveba aqaur bankisagan, romelic<br />

dafasebis kvalobazed, iZleva sesxad marto<br />

naxevars, ese igi 50%-s da amazed meti sityva ara<br />

aqvs misces araviTars SemTxvevaSi. es saxelmwifo<br />

bankisagan TavadaznaurTa SeRavaTisaTvis aris dadgenili<br />

da marTlac SeRavaTia cotad Tu bevrad.<br />

saxelmwifo bankisagan safasurSi ar Cavardeba<br />

fabrikebi, qarxnebi da madnebi. tye ki, SesaZloa,<br />

miRebul iqmnas safasurSi marto im SemTxvevaSi,<br />

Tu vinicobaa tyidam xe-tyisa da SeSis zidva<br />

gansazRvruli iqneba satyeo sameurneo gegmis<br />

(planis) kvalobazed da tyis patroni xelwerils<br />

dasdebs ar gadudges am gegmas bankis daukiTxavad.<br />

es meoTxe gansxvavebaa aqaur bankebisagan,<br />

romelTac neba aqvT tyec fasad miiRon, mxolod<br />

rogorc saZovari ki, da ara rogorc tye, ese igi<br />

rogorc xe-tyisa da SeSis adgili.<br />

444


giravnobis furcels saxelmwifo bankisas<br />

TiTon igi bankive anaRdebs. SesaZloa TiTon<br />

msesxebelsve xelT mieces misi giravnobis<br />

furcelni, mxolod safinanso ministris nebarTviT<br />

ki, orsave SemTxvevaSi, vali imdeni daewereba,<br />

ramdenic giravnobis furcelzea daniSnuli. es<br />

mexuTe gansxvavebaa aqaur bankebisagan, romelTac<br />

neba aqvT giravnobis furcelni aZlion<br />

msesxebelsa finansTa ministris daukiTxavad. es<br />

muxli saxelmwifo bankisa imitom aris Setanili<br />

wesdebaSi, rom birJis metnaklebobazed ar iyos<br />

damokidebuli met-nakleboba giravnobis furclis<br />

fasisa da am fasis met-nakleboba TiTon<br />

saxelmwifo bankis xelT iyos. amgvari wesi<br />

Tavmdebia, rom giravnobis furclis fasi Zlier<br />

ar daiwevs arasdros, radganac roca ufasobaa,<br />

maSin TiTon banki iqoniebs am furclebs da ar<br />

gaxdis birJazed gasatanad. es, rasakvirvelia,<br />

SeuZlian marto saxelmwifo banks, radganac<br />

amisTvis auarebeli RonisZieba aqvs.<br />

saxelmwifo bankisagan aRebul sesxzed<br />

msesxebelni ixdian weliwadSi 5 3 / 4%-s Tavnsa da<br />

sargebelSi, Tu sesxi 48 wlis vadisaa, da Tu 36<br />

wlisaa, ixdian 6 1 / 4%-sa. amas garda erTxanad<br />

erTmevaT kidev 1 / 4%-i. es meeqvse gansxvavebaa aqaur<br />

bankisagan, romelic weliwadSi axdevinebs 8%-sa<br />

da garda amisa erTxanad 3 / 4%-sa. es didi<br />

SeRavaTia TavadaznaurTaTvis da ara mamulisaTvis,<br />

Tu saxelmwifo bankisagan iefad aRebuli fuli<br />

mamulis Semosavalis mosamateblad aris<br />

xmarebuli. Tu aqedam aRebuli fuli mamuls ar<br />

mohxmardeba da am gziT mamulebis mosavalma ar<br />

warimata, Cvens Tavadaznaurobas imodenadve<br />

gauZneldeba saxelmwifo bankis gaZRola,<br />

ramodenadac Cvenis bankisa umZims, ratomao?<br />

ikiTxaven. amisi pasuxi SemdegisaTvis iyos.<br />

445


446<br />

<br />

Taobaze<br />

tfilisi, 23 dekemberi<br />

Cvena vsTqviT wina werilSi, rom Tu<br />

saxelmwifo bankisagan aRebuli fuli mamuls ar<br />

mohxmarda Semosavlis momatebisaTvis, iefoba<br />

saxelmwifo kreditisa imodena tvirTive iqneba<br />

Cvenis adgil-mamulisaTvis, ramodenad siZvire<br />

Cvenis bankis kreditisaa. saqme is aris, rom<br />

saxelmwifo bankidam erTsa da imave mamulzed<br />

SeiZleba kacma meti vali aiRos, vidre Cvenis<br />

bankidam. ai es nametnaoba valisa asworebs<br />

saswors valis simZimisas, anu, uked vsTqvaT,<br />

erTnairad samZimod uxdis mamuls valis<br />

gadaxdasa. ai amisi angariSi.<br />

aviRoT magaliTad ocTumniani mamuli da<br />

orisave bankis angariSSi gavataroT. ocTumnians<br />

mamulzed Cveni banki aZlevs sesxad aTs Tumans da<br />

mamuli aT Tumanzed Tavnsa da sargebelSi ixdis<br />

rva maneTs weliwadSi, anu 4%-s Tavis<br />

Rirebulobis kvalobazed, imitom rom rva maneTi<br />

oc Tumanze oTxs procents Seadgens. amave<br />

mamulzed saxelmwifo banki iZleva Tormetidam<br />

xuTmet Tumans sesxs da Tu vada sesxisa 48<br />

weliwadia da sesxi Tormeti Tumani, mamuls<br />

axdevinebs weliwadSi Svid maneTs or Saur


nakleb, Tu xuTmeti Tumania _ rva maneTs da 62 1 / 2<br />

kap. am saxiT, pirvel SemTxvevaSi, mamulis<br />

Rirebulobis kvalobazed modis 3 45 / 100 procenti<br />

da meore SemTxvevaSi _ 4 31 / 124%. Tu kaci sesxs<br />

aiRebs saxelmwifo bankisagan 36 wlis vadiTa da<br />

Tu sesxi Tormeti Tumania, maSin mamulma unda<br />

ixados weliwadSi rva maneTi eqvs Saur nakleb da<br />

Tu xuTmetia _ cxra maneTi da 37 1 / 2 kap. aq ki<br />

pirvel SemTxvevaSi mamulis Rirebulobis<br />

kvalobazed gamodis 3 85 / 100% da meore SemTxvevaSi<br />

4 17 / 25% da cota metic. rom es angariSi ufro<br />

cxadad danaxul iqmnas, Cven warmovudgenT Semdegs<br />

sqemas, Tu ra Sexvdeba erTsa da imave mamuls mis<br />

Rirebulobis kvalobazed saxdelad tfilisis<br />

bankisa da saxelmwifo bankisaTvis:<br />

saxelmwifo banki:<br />

vada _ sesxi _ procenti ocTumnian mamulis<br />

Rirebulobazed.<br />

48 _ 120 _ 3 45 / 100<br />

48 _ 150 _ 4 31 / 124<br />

36 _ 120 _ 3 85 / 100<br />

36 _ 150 _ 4 17 / 25<br />

tfilisis banki.<br />

vada _ sesxi _ procenti ocTumnian mamulis<br />

Rirebulobazed.<br />

43 1 / 2 _ 100 _ 4.<br />

cotad SesaniSnavi SeRavaTi saxelmwifo bankis<br />

sqemis pirvel xazis cifirSia. xolo Tu saxeSi<br />

viqonieT, rom saxelmwifo bankis vali mag.<br />

447


3 45 / 100%-iT hSordeba 48 weliwads da tfilisis<br />

bankisas 4% ixdis 43 1<br />

2 weliwadSi, _ eg SeRavaTi<br />

ufro mcired warmogvidgeba ase, rom TiTqmis<br />

arafrad Casagdebia.<br />

mesame xazis cifiric saSeRavaToa imodenad,<br />

ramodenadac 3 85 / 100 naklebia 4-zed da aq vadac<br />

naklebia tfilisis bankisazed 7 1 / 2 weliwadiT.<br />

magram pirvel 36 weliwadSi aq iseTi mciredi<br />

met-naklebobaa, rom mamuli, romelsac emZimeba<br />

exla 4%-is xda, ver igrZnobs dids Svebas<br />

3 85 / 100%-is xdiTa. danarCens SemTxvevebSi ki simZime<br />

mamulisaTvis saxelmwifo bankis kreditisa<br />

aSkaraa. Cven vambobT, rom marto maSin daemZimeba<br />

mamuls es krediti, Tu saxelmwifo bankisagan<br />

aRebuli fuli ar moxmardeba mamuls Semosavlis<br />

gasaZliereblad da mamuli isev im RoniT darCa,<br />

ra RoniTaca da SeZlebiTac dRes aris da Tu<br />

marTla dRevandelis RoniTa da SeZlebiT ver<br />

itans 4%-is xdasa, rogorc yvelani sCivian.<br />

aq marto erTi sabuTi hlaparakobs saxelmwifo<br />

bankis sasargeblod da didad sayuradRebo<br />

sabuTic aris. es sabuTi imaSia, rom saxelmwifo<br />

banki mets sesxs iZleva, da am SemTxvevaSi Tund<br />

yovel wliv imodena arTvas mamuls, ramodenasac<br />

tfilisis banki arTmevs nakleb fulzed, mainc<br />

saxelmwifo banki win iqneba. es sruli marTalia,<br />

imitom rom 120 maneTzed Tund 4 maneTis xda da<br />

aramc Tu naklebisa, ufro sasargebloa, vidre<br />

imav 4 maneTis xda ass maneTzed. Cven mxolod imas<br />

vambobT, rom Tu mamuli uRonoa oTxis maneTis<br />

xdisaTvis, mainc uRono iqneba ginda asi Tumani<br />

vali daawere, ginda erTi Tumani, Tu orsave<br />

SemTxvevaSi oTxi maneTi unda ixados weliwadSi<br />

mTels ormocdarva wlis ganmavlobaSi. Cven<br />

vSiSobT, rom Cven ara gveSaRavaTeba ra Tormets<br />

Tumans CaviCxrialebT jibeSi, Tu aTs Tumans, Tu<br />

448


es fuli mamulis warsamateblad da<br />

gansakargeblad ar aris moxmarebuli da Tu<br />

tyuilubralod gaflangulia. gaflangvas, asi<br />

Tumani iqneba Tu erTi, igive bolo aqvs.<br />

orivesagan erTi da igive namwvi rCeba: mamulzed<br />

aRebuli vali marto mamulmave unda hzRos da<br />

ixados. memamules sxva ra wyaro aqvs valis<br />

saxdeli, Tu ar Semosavali mamulisave? Tund rom<br />

hqondes, ra Wkua iqneba mamulzed aRebuli vali<br />

sxva qonebidam, sxva wyarodam ixados, roca<br />

mamuli ver uZRveba Tavis valsa. ubralo, sada<br />

angariSi iZulebul hyofs amisTana mamuli<br />

daugdos banksa da am gziT meti mWameli moaklos<br />

Tavis sxva qonebasa. es aSkaraa.<br />

Tu mamulma unda ixados Tavisi vali, Tu Tavis<br />

Rirebulobis kvalobazed 4%-is xda, rogorc<br />

amboben, dRes emZimeba da Tu aRebulis valiT am<br />

mamulis Rirebulobam ar imata gankargebiTa da<br />

SemosavliT, aq ra Svebaa mamulis patronisaTvis<br />

Tormeti Tumani awevs mamuls, Tu aTi, roca<br />

orsav SemTxvevaSi saxdeli 4%-ia an amaze cotad<br />

naklebi mamulis Rirebulobis kvalobazed?<br />

Sveba sagrZnobeli da sakmaod didic mxolod<br />

im patrons mamulisas miecema, romelic<br />

saxelmwifo bankisagan aRebuls fuls mamuls<br />

Caayris gansakargeblad da Semosavlis<br />

warsamateblad. Tu es ar iqmna, saxelmwifo bankis<br />

valic iseTive yelSi waWerili Toki iqneba, rac<br />

tfilisis bankis valia, imitom rom wyaro valis<br />

moSorebisa erTi da igive uRono mamuli iqmneba,<br />

TiTqmis erTisa da imave zomisad mxdeli. Tu<br />

mamuli Tavis Rirebulobis kvalobazed dRes ver<br />

ixdis 4%-sa tfilisis bankisas, gana didi imedia<br />

ixados 3 45 / 100% saxelmwifo bankisa? ra bevri<br />

TabauTia am or cifirs Soris?<br />

449


Sveba marto TavdaWeril mamulis patrons<br />

miecema saxelmwifo bankisagan. saxeldobr, imas,<br />

vinc bevris fulis Sovnis sacdurs ar<br />

gaetacebineba, vinc frTxilis angariSiT<br />

gamoirkvevs saWiro valis zomierebas, ara gvgonia,<br />

amisTana kaci bevri iyos Cvens TavadaznaurobaSi.<br />

Tu uangariSod Tavs davesxmiT saxelmwifo banksa,<br />

romelsac neba aqvs oc Tumnian mamulzed xuTmeti<br />

Tumani asesxos, Tu marto amas davxarbdiT da<br />

ocTumnian mamulzed xuTmeti Tumani vali viReT,<br />

maSin mSvidobiT da gamarjvebiT. maSin oc Tumnian<br />

mamulma 4%-ki ar unda ixados Tavis Rirebulobis<br />

kvalobazed, aramed 4 1 / 5% zedac cota meti da Tu<br />

mamuls dRes 4%-is uRonobas uCivian, raRa eTqmiT<br />

metzed, saxeldobr, 4 1 / 4-zed?<br />

exla vikiTxoT: bevrni arian CvenSi imisTanani,<br />

rom metis fulis Sovnis sixarbem ar waityuos?<br />

Cveneburi kaci, nametnavad Tu Tavadia, an aznauri,<br />

Tunda milions aiRebs valad, Tu adgils<br />

Seigulebs. viTom bevri ityvis uars didi fuli<br />

isesxos, Tuki SesaZlebelia da gaabriyvebs visme<br />

mosacemad?<br />

CvenSi TiTo-orola kanti-kuntad Tu sadmea<br />

imisTana kaci, romelic jer asjer gazomavs, vidre<br />

vals aiRebs da Tu aiRebs, im zomiT da im<br />

TadarigiT, rom valis xda SesaZlo iyos<br />

mamulisaTvis da mamulic meti Semosavliani<br />

gahxados.<br />

amitomac Cven vityviT, rom saxelmwifo banki<br />

marto imaT gamoadgebaT, vinc Tavis mamulis<br />

Rirebulobis naxvars aiRebs valad da ara sams<br />

mexuTeds an sams meoTxedsa, radganac saxelmwifo<br />

banks neba aqvs am zomiT sesxis Zlevisa, da<br />

amasTan vinc aRebulis valiT SeakeTebs mamulsa da<br />

Semosavals moamatebinebs. yovel am SemTxvevaSi,<br />

vali saxelmwifo bankisa bevriT subuqi iqneba<br />

450


tfilisis bankis valzed, jer imitom, rom yovels<br />

100 maneTs valzed Tavnsa da sargebelSi Sesatani<br />

iqneba weliwadSi xuTi maneTi da xuTmeti Sauri<br />

da ara rva maneTi, rogorc tfilisis bankSia, da<br />

garda amisa gaRonierebuli, SekeTebuli,<br />

mosavalgaZlierebuli mamuli aramc Tu subuqad<br />

gadixdis aszed 5 maneTs 75 kap. weliwadSi,<br />

aramed ar gauWirdeba rva maneTis xdaca. didi<br />

SeRavaTi iqneba imaTTvisac, vinc marto imodena<br />

vals aiRebs saxelmwifo bankisagan, ramodenadac<br />

mamuls dRes awevs tfilisis Tu quTaisis bankis<br />

vali, an kerZo kacisa, da ara metsa, imitom rom<br />

yovelive meti Tu ar mohxmarda mamulsave, valis<br />

xdas daamZimebs.<br />

451


452<br />

valia<br />

tfilisi, 28 dekemberi<br />

sxvagan, saca sifrTxile, windaxeduloba,<br />

yairaTi aqvs kacs dadebuli safuZvlad Tavisis<br />

cxovrebisa da qonebisa, vals ise eridebian,<br />

rogorc Wirsa da Tu dana yelzed ar moadga, Tu<br />

meti gza da Rone ar aris, Znelad gahbedven valis<br />

aRebasa, imitom rom vali, rac unda subuqi iyos,<br />

ubedurebaa yovels SemTxvevaSi. CvenSi ki egre ar<br />

aris, Cvenda samwuxarod. CvenSi vals etanebian<br />

imitom ki ara, rom uWirT da sxva gza ar aqvT,<br />

aramed imitom, rom valis aReba SesaZlebelia.<br />

oRond Cveneburma kacma Seigulos sadme<br />

sasesxebeli fuli da marto es ambavi kmara, rom<br />

xeli waatanos valis asaRebad. Cveneburs<br />

glexkacobas es Wiri ara sWirs. glexkaci<br />

amisTanaebSi ufro frTxilia da moridebuli,<br />

imitom rom mSromelia, gamrjelia da icis fasi<br />

monagarisa da naWirnaxulevisa. glexkaci<br />

gauWireblad ar isesxebs da am gziT Tavis<br />

monagaridam, naWirnaxulevidam, amagidam wils ar<br />

daudebs fulis patronsa sargeblis saxiTa.<br />

eseve ar iTqmis Cvens Tavadaznaurobaze,<br />

romelTa Soris bevri ar gveguleba imisTana, rom<br />

uqmi ar iyos da uqmis kacisaTvis arafers


qveynierobazed fasi ara aqvs da amitomac<br />

amisTanisaTvis valis aReba marto fulis Sovnis<br />

gzaa da sxva araferi. kaci TviTon unda<br />

irjebodes, TviTon unda Soobdes qonebasa, rom<br />

naSovarisa da naamagaris yadri icodes da<br />

yovelive groSi eZnelebodes tyuilubralod<br />

gadasagdeblad da Tunda sargebelSi misacemadac.<br />

amitomac Cvens TavadaznaurobaSi bevrs vera<br />

hnaxavT imisTanas, rom Seigulos sadme<br />

sasesxeblad fuli da ar isesxos marto imis<br />

gamo, rom sesxi SesaZlebelia. amisTana kacis<br />

naRveli marto is aris, rom valis aReba advili<br />

iyos, bevri davidaraba ar moundes. meore isa, rom<br />

rac SeiZleba bevri fuli isesxos da mesame isa,<br />

rom valis gamorTmeva daacalon, Tu vadazed ar<br />

gadaixdis, es winadve gadawyvetili aqvs.<br />

Cveni Tavadaznauroba saxelmwifo bankisagan am<br />

sams sikeTes moelis da amitomac ase hnatrobs<br />

saxelmwifo banksa. zogis imedi iqamdea gaWimuli,<br />

rom hgoniaT saxelmwifo banki imisTana banki<br />

iqneba, romelsac Cveneburad `aviRe da aRar<br />

mogec~ hqvian. bevrs es tyuili imedi Caudvia<br />

gulSi da sxva yoveli dardi amouRia gulidam.<br />

Cvena vsTqviT, rom saxelmwifo banki gamosadegia<br />

marto imaTTvis, vinc iqidam aRebuls fulsa<br />

mamuls moaxmarebs Semosavlis gasaZliereblad da<br />

vinc amasTanave imodena vals aiRebs, rac marTla<br />

uWirs da rac udris mamulis Rirebulobis<br />

naxevarsa. amaTTvis, igi cota sargebeli,<br />

romelsac saxelmwifo banki iRebs nasesxeb<br />

fulzed, didi SeRavaTia.<br />

rac Seexeba saxelmwifo bankisagan daclasa da<br />

daxanebas valis gadaxdaSi, aq ki dids imeds nu<br />

iqonieben, imitom, rom is valis gadamxdeli ar<br />

aris, vinc vals iRebs im imediT, rom damacliano<br />

gadaxdas, meore imitom, rom saxelmwifo bankis<br />

453


dRevandel wesdebaSi amis Sesaxeb bevri nugeSi ar<br />

aris. saxelmwifo banki aclis vadazed Sesatan<br />

fuls marto im gansakuTrebul SemTxvevaSi, roca<br />

dagiravebul mamauls didi ram ubedureba ewvia,<br />

magaliTebr, cecxli, setyva da mebrve sxva. am<br />

gansakuTrebul SemTxvevaSi movalem arza unda<br />

Seitanos 1-s oqtombramde bankSi da dacla<br />

sTxovos. banks neba aqvs daacalos marto erTis<br />

wlis Sesatani fuli da arasodes meti. es<br />

daclili Sesatani unda zed daeyaros Semdegis<br />

vadis Sesatans ase, rom mTels Semdegs weliwads<br />

mTlad gadaxdil iqmnas. es daclili fuli<br />

usargeblod ar iqmneba da rac xans dahyofs<br />

movales xelSi, movalem unda ixados sargebeli<br />

aszed eqvsi weliwadSi.<br />

amazed meti SeRavaTi aravis da arasgziT ar<br />

eqmnebaT saxelmwifo bankisagan. Cvens bankebs am<br />

daclis neba ara aqvT arara SemTxvevaSi, rac unda<br />

didi zarali naxos dagiravebulma sxvadasxva<br />

mizezTagan.<br />

Cven saxelmwifo saTavadaznauro bankis<br />

arsebiTi sxvaoba sul TiTqmis movixsenieT,<br />

dagvrCa kidev saTqmelad is, rom Sesatanis vadebi<br />

saxelmwifo banks sxva aqvs, vidre Cvens bankebs.<br />

Cvens bankebSi vada daniSnula ara ugvianes 1<br />

mkaTaTvisa da 31 dekembrisa, saxelmwifo bankisa ki<br />

aris ara ugvianes 1 maisisa da 1 noembrisa. amiT<br />

vaTavebT, rac saTqmeli gvqonda saxelmwifo bankis<br />

Taobazed da dasasrul zed davumatebT erTs Cvens<br />

rCevas.<br />

vali, rac unda mcire sargebliani iyos, mainc<br />

valia da nuravin ifiqrebs, rom igi kacisaTvis Tu<br />

mamulisaTvis didi bargi, didi tvirTi ar iyos.<br />

buneba valisa is aris, rom yovelTvis da yvelgan<br />

igi samZimoa, Tunda usargeblodac iyos aRebuli.<br />

rasakvirvelia, am simZimis met-naklebobas bevri<br />

454


TabauTi aqvs ekonomiur cxovrebaSi, magram uqmis<br />

kacisaTvis es TabauTic TiTqmis ar arsebobs. kaci,<br />

romelic vals iRebs marto imisaTvis, rom<br />

gamouyeneblad moixmaros, gahflangos, qeifsa da<br />

lxinSi gadaagos, imisaTvis valis Sovnis gza xsna<br />

ki ar aris, aramed gzaa daRupvisa da<br />

ganadgurebisa. krediti, romelsac fuli moaqvs,<br />

orpiri danaa. am daniT kaci gaWirebis iarasac<br />

moiTlis da gasaRdeba da yelsac gamoiWris imisda<br />

mixedviT, Tu rogor moixmara Semweoba kreditisa.<br />

nuravis nu hgonia, rom vali, Tunda Zalian<br />

subuqic, TavisTavad risime wamali iyos. adamianis<br />

gamrjeli xeli, gagebuli Sroma, cnobieri<br />

moqmedeba mianiWebs xolme vals im unars, romelic<br />

kacs gaWirebisagan ixsnis da axeirebs. valis<br />

aRebiT kacma unda qoneba, SeiZleba moimatos, da<br />

amisTana kacisaTvis araviTari vali saSiSari ar<br />

aris, imitom rom igi valad aRebuls fuls<br />

TviTonac gamorCeba da valsac gauZRveba, raki<br />

mamuls, Tu sxva ram saqmianobas gaiZlierebs,<br />

gaimatebs.<br />

amitomac vityviT, rom saxelmwifo<br />

saTavadaznauro banki uxarodeT marto imaT, visac<br />

Sromisa da garjis unari da survili aqvs.<br />

sxvaTaTvis ki, aramc Tu saxelmwifo bankis subuqi<br />

sesxi, muqTad, usargeblod naSovni Tavni, valic<br />

ki wamwymedeli da damRupvelia. valis aRebaSi es<br />

ar unda daiviwyon, rom vali marto `gaWirebam<br />

unda iRos da marto Sromam ixados~. amis gareT<br />

xsna ar aris valisagan, rac unda SeRavaTiani<br />

iyos.<br />

455


456<br />

<br />

milocva<br />

tfilisi, 31 dekemberi<br />

dadga axali weliwadi da neba gviboZeT, ase<br />

gikvlioT:<br />

RmerTma xangrZlivi dro mogceT<br />

sicocxlisaTvis, xolo icodeT ki, rom `dro<br />

xangrZlivia misTvis, vinc kargada hxmarobs, vinc<br />

irjeba, azrovnobs da hfiqrobs, igi droTa<br />

sazRvars Sors gasdgams xolme~.<br />

RemrTma gagaZlieroT, xolo icodeT ki, rom<br />

`adamiani Zlieria mxolod maSin, roca mcodnea da<br />

ganaTlebuli~.<br />

RmerTma didi kacoba mogceT, xolo icodeT ki,<br />

rom `vinc kargad emsaxureba Tavis samSoblo<br />

qveyanas, igi udidkacobrodac didia~.<br />

RmerTma gagabednieroT, xolo icodeT ki, rom<br />

Tu gnebavT bednieri iyveT, `unda erTis xeliT<br />

umankoebas hSvelodeT da meoriT svrideT<br />

avkacobasa~.<br />

RmerTma wyena gaSoroT, xolo icodeT ki, rom<br />

`sxvisa wyenisa daklebiT<br />

Tqvenica ganhqardebian~.<br />

RmerTma yoveli saqme kargad wagimarToT,<br />

xolo icodeT ki, rom saqmes kargad warmarTavs<br />

marto Wkviani guli da guliani Wkua.


RmerTma yoveli mwuxareba agaciloT, xolo<br />

icodeT ki, rom `ukeTesi wamali mwuxarebisa igia,<br />

roca sxvas mwuxarebisagan daixsniT~.<br />

RmerTma ubedurebisagan gixsnaT, xolo icodeT<br />

ki, rom `visac Tavis dReSi aravin gauubedurebia,<br />

imas imedi unda hqondes, rom TviTonac Tavis<br />

dReSi ubeduri ar iqneba~.<br />

RmerTma imodena unari mogceT, rom Tqvens<br />

Zal-Rones daendoT, sxvis imedzed ar iyvneT,<br />

imitom rom `igi Wkviani ar aris, vinc ar icis<br />

Tavs rogor uSvelos~.<br />

RmerTma janmrTeli gamyofoT, xolo icodeT,<br />

rom `Tu gnebavT simrTele SehrCes Tqvens sulsa<br />

da xorcsa, gulis nebas da madas gaZRomamde nu<br />

miiyvanT~.<br />

RmerTma mogceT siyvaruli marTlisa da<br />

icodeT, rom `Tu boroti xarT, SegiZuleben, Tu<br />

keTili xarT, zogjer mogatyueben da Tu marTlis<br />

moyvare xarT, Tayvansa gcemen~.<br />

RmerTma sibrZne da saTnoeba moganiWoT da<br />

icodeT, rom `siturfe, niWiereba, Wkua da sxva<br />

yovelive scvdeba, garda sibrZnisa da saTnoebisa~.<br />

RmerTma umaRless Rirsebamde migaxwevinoT,<br />

xolo icodeT ki, rom `yvelazed utyuari niSani<br />

umaRlesis Rirsebisa Suris arqonaa~.<br />

RmerTma nu mogakloT patiosneba da icodeT,<br />

rom `vaJkacs gmirs marto imis unari aqvs,<br />

didbunebians yovelafrisa, xolo erTica da<br />

meorec ver aiwonen erTad, rasac erTi patiosani<br />

kaci iwons~.<br />

RmerTma arc mflangavi gqmnas, arc Zunwi da<br />

icode, rom `vinca hflangavs, igi Tavis<br />

memkvidresa hparavs, vinca hZunwobs, igi hparavs<br />

Tavis Tavsa~.<br />

RmerTma gixsnaT siRaribisagan, xolo icodeT<br />

ki, rom `kaci maSin aris Raribi, roca survili<br />

457


sWarbobs Ronesa da roca wadili meti aqvs<br />

qonebazed~.<br />

RmerTma Rone mogceT da gagaZlieroT, xolo<br />

icodeT ki, rom `Rone imisTvis mouniWebia<br />

CvenTvis RmerTs, rom Cveni qoneba SevinaxoT da<br />

ara imisaTvis, rom sxvisa daviCemoT da<br />

davisakuTroT~.<br />

RmerTma bevri fuli mogceT, xolo icodeT ki,<br />

rom `fuli batonad Zalian cudi batonia da<br />

mosamsaxured ki metad kargi mosamsaxurea. arc ki<br />

es daiviwyoT, rom `yovelTvis, roca kacs<br />

buzmentebiT morTulsa hxedavT, icodeT, rom mis<br />

maxloblad sxva kaci ZonZSia gaxveuli~.<br />

RmerTma magari xasiaTi mogceT da icodeT, rom<br />

`Wkviani kaci ki male waxdeba, Tu WkuasTan erTad<br />

simagre xasiaTisa ara aqvs. visac diogenis farani<br />

aqvs, imas misi yavarjenic unda hqondes~.<br />

RmerTma mSvidoba da mosveneba mogceT, xolo<br />

icodeT, rom `yvelazed tkbili mosveneba igia,<br />

romelic SromiT aris nasyidi~.<br />

RmerTma erTmaneTis Zmoba, erToba mogmadloT<br />

da icodeT, rom `didad Zalovani kacic ki<br />

uRonoa, Tu moZmeni mxars ar miscemen~. arc es<br />

daiviwyoT, rom `roca Wkvianebi da patiosnebi<br />

erTad moqmedoben, maSin sulelni da flidni<br />

uRononi arian~.<br />

RmerTma gimravloT da gidRegrZeloT Svilebi,<br />

xolo icodeT ki, rom<br />

sjobs yola uwvrTis ZaRlisa<br />

uwvrTelis Svilis yolasa.<br />

dasasruls gisurvebT, RmerTma Tqvenis qveynis<br />

siyvaruli gagiZlieroT da icodeT, rom `rac<br />

unda patara iyos samSoblo qveyana, patiosans<br />

gulSi mainc yvelazed didi adgili uWiravs~.<br />

amin da kirileison!..<br />

458


SeniSvnebi<br />

SeniSvnebi<br />

da da<br />

komentarebi<br />

komentarebi<br />

459


460<br />

teqstisaTvis<br />

teqstisaTvis<br />

i. WavWavaZis TxzulebaTa akademiuri gamocemis<br />

X tomSi maTavsebulia 1888 wlis gaz. `iveriaSi~<br />

gamoqveynebuli publicisturi werilebi da<br />

qarTuli saTavadaznauro bankis sxdomebze<br />

warmoTqmuli sityvebi.<br />

statiebi ibeWdeboda gazeTis meTaur<br />

werilebad usaTaurod da xelmouwerlad.<br />

werilebis nawili cnobili iyo, rogorc ilias<br />

naRvawi da wlebis ganmavlobaSi istambeboda kidec<br />

wina gamocemebSi. magram werilTa umravlesoba<br />

kvlav moiTxovda muSaobis gagrZelebas maTi<br />

avtorobis dasadgenad.<br />

am mimarTulebiT bevri mkvelvari muSaobda da<br />

TvalsaCino Sedegsac miaRwies. mkvlevrebma p.<br />

ingoroyvam, T. maWavarianma, pl. keSelavam, al.<br />

kalandaZem, S. gozaliSvilma, n. SalutaSvilma, n.<br />

tabiZem, l. WrelaSvilma da sxv. mniSvnelovnad<br />

gaamdidres ilia WavWavaZis publicisturi<br />

memkvidreoba. es muSaoba kidev ufro gaizarda mas<br />

Semdeg, rac dRis wesrigSi dadga mwerlis<br />

TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis momzadeba.<br />

axali saarqivo masalebis gamovlenam, xelnaweri<br />

krebulebisa da avtorisdroindeli gamocemebis<br />

Seswvlam, SesaZlebeli gaxada sabolood<br />

dadgeniliyo ilia WavWavaZis im werilebis


atribuciis sakiTxi, romlebic xelmouwerlad an<br />

fsevdonimebiT qveyndeboda gaz. `iveriasa~ da<br />

`droebaSi~.<br />

am sakiTxebis garkvevasa da dazustebaSi didi<br />

wvlili miuZRvis mkvlevar levan WrelaSvils,<br />

romelmac zomoaRniSnul problemas ramdenime<br />

werili miuZRvna. * axladmikvleul masalebze<br />

dayrdnobiT, mkvlevarma Seadgina gaz. `iveriasa~ da<br />

`droebaSi~ ilia WavWavaZis mier xelmouwerlad<br />

dabeWdili werilebis bibliografia, ris<br />

Sedegadac ilias publicisturi werilebis<br />

moculoba sagrZnoblad gaizarda, man ramdenime<br />

tomi Seadgina. l. WrelaSvilma axladmopovebuli<br />

sabuTebiT daamtkica, rom mwerali uSualod<br />

monawileobda Tavisi werilebis Jurnal-gazeTebis<br />

furclebidan gadmoweraSi, rac safuZvlad unda<br />

dasdeboda i. WavWavaZis publicisturi naSromebis<br />

gamocemas.<br />

Cvens tomSi bevri ram Sesworda ukanaskneli<br />

wlebis gamocemebTan SedarebiT. p. ingoroyvasa da<br />

al. abaSelis gamocemebSi zogan sityva iyo<br />

gamotovebuli, zogan mTeli winadadeba Secvlili<br />

an gamotovebuli. winamdebare tomSi yvelaferi<br />

aRdga ise, rogorc avtoriseul teqstSia.<br />

ZiriTad teqstad aRebulia gazeT `iveriis~<br />

teqsti. igi Sejerebulia yvela nabeWd wyarosTan.<br />

gaTvaliswinebulia avtoris bolo neba da<br />

aRdgenilia mwerlis marTlwera. Casworda<br />

mxolod punqtuacia da kompozitTa daweriloba,<br />

danarCeni sityvaTa formebi ucvlelad aris<br />

datovebuli, garda erTisa: `aqeT~, nacvlad<br />

avtoriseuli formisa `aqed~ (es gakeTda<br />

saredaqcio kolegiis dadgenilebiT).<br />

* ix. `ilia WavWavaZis TxzulebaTa atribuciisa da gamocemis istoriis<br />

sakiTxebi~ (Jurn. `macne~, enisa da literaturis seria, 1981, #2-3).<br />

461


werilebi, rogorc zemoT aRvniSneT, usaTauroa<br />

(erTi werilis garda), amitom wina gamomcemlebis<br />

msgavsad, is rac tomSi pirvelad ibeWdeba, Cven<br />

davasaTaureT, xolo wina gamomcemelTagan<br />

micemuli saTaurebi ucvlelad davtoveT da<br />

CavsviT isrisebr frCxilebSi.<br />

tomSi Semavali masala uTariRoa, aq<br />

warmodgenilia mxolod 1888 wels dabeWdili<br />

werilebi. amitom TiToeuli werilis bolos<br />

TariRs ar vuTiTebT.<br />

samecniero aparatSi, pasportisa da SeniSvnebis<br />

Semdeg, werilebs, romelTa teqstis gageba amas<br />

moiTxovs, erTvis istoriul-litereturuli<br />

xasiaTis komentarebi, teqstis gverdis miTiTebiT.<br />

toms axlavs Tematuri, pirovnebaTa,<br />

geografiul saxelTa da periodul gamocemaTa<br />

anotirebuli saZieblebi.<br />

k. kekeliZis saxelobis xelnawerTa<br />

institutSi daculi xelnaweri krebulebi<br />

pasportSi aRniSnulia U literiT.<br />

winamdebare tomSi dabeWdili werilebi<br />

gamosacemad moamzades cisana yifSiZem (ianvarimarti)<br />

da lamara SavguliZem (aprilidan wlis<br />

bolomde).<br />

462


(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #2, 5<br />

ianvari, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arcerT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom yvela xelmouwereli<br />

meTauri werili gaz. `iveriisa~ ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili winamdebare tomSi pirvelad ibeWdeba. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ `Sesdga... egredwodebuli samTa kavSiri...~ _<br />

germaniis, avstria-ungreTis da italiis samxedropolitikuri<br />

bloki, samTa kavSiri, Camoyalibda 1879-<br />

1882 wlebSi. avstria-germaniis xelSekrulebis<br />

(1879w.) dadebis Semdeg, germaniam gamoiyena italiasafrangeTis<br />

konfliqtis gamwvaveba, da italia<br />

daiTanxma xeli moewera garmaniasa da avstriaungreTTan<br />

saidumlo samokavSireo xelSekrulebaze<br />

1882 wlis 20 maiss venaSi. xelSekruleba mimarTuli<br />

iyo safrangeTisa da ruseTis winaaRmdeg.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #3, 6<br />

ianvari, gv. 1.<br />

463


daibeWda gazeTis meTaur werilad xelmouwerlad<br />

da usaTaurod. igi avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg<br />

arc erT wina gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom yvela xelmouwereli<br />

meTauri werili gaz. `iveriisa~ ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba am gamocemaSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

464<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #4, 8<br />

ianvari, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. igi avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg<br />

arc erT wina gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom yvela xelmouwereli<br />

meTauri werili gaz. `iveriisa~ ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ `dRes ingliss amcneven, rom... ara hsurs Tavisis<br />

momxrobiT gaaZlieros egredwodebuli `liga<br />

mSvidobianobisa~ anu samTa kavSiri...~ _ ix. SeniSvna gv.


(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #7, 12<br />

ianvari, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. igi avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg<br />

wina gamocemebSi aRar Sesula<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

x e l n a w e r i: asli, U #1052, gv. 788-791.<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #9, 14<br />

ianvari, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad.<br />

werili iliaseulad miiCnies da mwerlis<br />

TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitanes p.<br />

ingoroyvam da al. abaSelma 1928 wels _ ilias<br />

nawerebis sruli krebulis VIII tomSi.<br />

zemomiTiTebuli saTauriT.<br />

465


466<br />

(gv. )<br />

x e l n a w e r i: asli, U #1052, gv. 792-794<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #11, 17<br />

ianvari, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad.<br />

werili iliaseulad miiCnia da mwerlis<br />

TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitana p. ingoroyvam<br />

1957 wels _ ilias nawerebis sruli krebulis VIII<br />

tomSi. zemomiTiTebuli saTauriT.<br />

gv. _ `axalma weliwadma mogvivlina axali moZme;<br />

daibada `meurne~ _ erT-erTi Zveli sasoflo-sameurneo<br />

gazeTis pirveli nomeri gamovida 1888 wlis 7 ianvars.<br />

igi gamodioda 1888-1894 wlebSi TbilisSi, kviraSi<br />

erTxel (paraskeobiT), xolo 1895-1898 wlebSi _<br />

quTaisSi. TbilisSi gazTis redaqtor-gamomcemeli iyo<br />

vasil sulxaniSvili, xolo quTaisSi _ ilia Wyonia.<br />

(gv. )<br />

x e l n a w e r i: asli, U #1052, gv. 794-796.<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #12, 19<br />

ianvari, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. werili iliaseulad miiCnia da<br />

mwerlis TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitana p.<br />

ingoroyvam 1957 wels _ ilias nawerebis sruli<br />

krebulis VIII tomSi zemoaRniSnuli saTauriT.


(gv. )<br />

x e l n a w e r i: asli, U #1052, gv. 797-798.<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #13, 20<br />

ianvari, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. werili iliaseulad miiCnies da<br />

mwerlis TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitanes p.<br />

ingoroyvam da al. abaSelma 1928 wels _ ilias<br />

nawerebis sruli krebulis IX tomSi usaTaurod.<br />

Semdeg, p. ingoroyvas redaqciiT gamocemul ilias<br />

TxzulebaTYaTtomeulSi 1956 wels VIII tomSi<br />

werili daibeWda zemoaRniSnuli saTauriT.<br />

gv. _ `raki `Кавказ~-is publicistebma ar imorcxves<br />

da kacTa naTesaobas tanismosiT arCeven...~ _ ilias<br />

mxedvelobaSi aqvs gazeT `Кавказ~-is 1887 wlis 15<br />

dekembris #332-Si gamoqveynebuli erTi xelmouwereli<br />

statia, romlis avtori tansacmlis mixedviT<br />

msjelobs qarTveluri tomebis naTesaoba-aranaTesaobis<br />

Sesaxeb.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #14, 21<br />

ianvari, gv. 1., #19, 27 ianvari, gv. 1., #20, 28 ianvari,<br />

gv. 1-2., #21, 29 ianvari, gv. 1-2., #22, 30 ianvari, gv.<br />

1-2. daibeWda gazeTis meTaur werilebad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT wina gamocemaSi ar Sesula.<br />

467


am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

468<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #15, 22<br />

ianvari, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg<br />

arc erT wina gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

`dRes ingliss amcneven, rom... ara hsurs Tavisis<br />

mimxrobiT gaaZlieros egredwodebuli `liga<br />

mSvidobianobisa~ anu samTa kavSiri...~ _ ix. SeniSvna gv.


(gv. )<br />

x e l n a w e r i: asli, U #1052, gv. 799-801.<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #16, 23<br />

ianvari, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad.<br />

werili iliaseulad miiCnies da mwerlis<br />

TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitanes p.<br />

ingoroyvam da al. abaSelma 1928 wels _ ilias<br />

nawerebis sruli krebulis IX tomSi, usaTaurod.<br />

SemdegSi, 1956 wels p. ingoroyvas redaqciiT<br />

dabeWdil ilia WavWavaZis TxzulebaTa VIII tomSi<br />

werili gamoqveynda zemomiTiTebuli saTauriT.<br />

gv. _ `waikiTxeT am sasacilo gazeTis meTauri werili,<br />

daTariRebuli 21-s ianvriTa?~ _ ilias mxedvelobaSi<br />

aqvs gaz. `Кавказ~-is 1888 wlis 21 ianvris #19-is<br />

meTauri werili. statia xelmouwerelia. werilis<br />

avtori akritikebs `Новое Обозрение~-s 1888 wlis 8<br />

ianvars #1398-Si dabeWdil werils, <strong>saqarTvelos</strong><br />

istoriis sakiTxebis viTomda arasworad gaSuqebis<br />

gamo.<br />

(gv. )<br />

x e l n a w e r i: asli, U #1052, gv. 802-805.<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #17, 24<br />

ianvari, gv. 1-2.<br />

469


daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad.<br />

werili iliaseulad miiCnies da mwerlis<br />

TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitanes p.<br />

ingoroyvam da al. abaSelma 1927 wels _ ilias<br />

nawerebis sruli krebulis V tomSi zemomiTiTebuli<br />

saTauriT.<br />

470<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #18, 26<br />

ianvari, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #24, 2<br />

Tebervali, gv. 1-2.


daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #28, 7<br />

Tebervali, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

471


472<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #30, 10<br />

Tebervali, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #31, 11<br />

Tebervali, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).


werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #32, 12<br />

Tebervali, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #35, 16<br />

Tebervali, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

473


am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

474<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #36, 17<br />

Tebervali, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

x e l n a w e r i: asli, U #1052, gv. 805-807.


nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #37, 18<br />

Tebervali, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

ilias avtorobis damadasturebelia is faqti, rom<br />

werili Setanilia xelnawer krebulSi. aseve<br />

mniSvnelovania isic, rom `iveriis~ saredaqcio<br />

kompleqtSi werils miwerili aqvs ilias iniciali `i~.<br />

werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #41, 23<br />

Tebervali, gv. 1-2., #43, 25 Tebervali, gv. 1., #44,<br />

26 Tebervali, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilebad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

475


476<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #42, 24<br />

Tebervali, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #46, 1 marti,<br />

gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).


werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #49, 8<br />

marti, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #50, 9<br />

marti, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

477


dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

478<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #51, 10<br />

marti, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #55, 15<br />

marti, gv. 1.


daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv.<br />

)<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #56, 16<br />

marti, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

479


480<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #57, 17<br />

marti, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv.<br />

)<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #61, 22<br />

marti, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).


werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ `samTa kavSiri~ dRes dids gansacdelSia~ _ ix.<br />

SeniSvna gv.<br />

iqve, _ `imperatori fridrixi... ufro ruseTs<br />

dauWers bolgariaSi mxarsa im dromde, vidre ruseTi<br />

imazed mets ar moiTxovs, rac berlinis<br />

xelSekrulebiT dadgeniliao~ _ berlinis<br />

xelSekrulebaSi ilia gulisxmobs berlinis traqtats,<br />

romelic xelmoweril iqna 1878 wlis 13 ivliss<br />

berlinis kongresze. igi moiwvies 1877-78 w.w. ruseTosmaleTis<br />

omis Semdeg dadebuli san-stefanos sazavo<br />

xelSekrulebis (1878) pirobebis gadasasinjad.<br />

(gv. )<br />

x e l n a w e r i: asli, U #1052, gv. 807-810.<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #62, 23<br />

marti, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad.<br />

werili iliaseulad miiCnia da mwerlis<br />

TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitana p. ingoroyvam<br />

1957 wels _ ilias nawerebis sruli krebulis VIII<br />

tomSi zemomiTiTebuli saTauriT.<br />

481


482<br />

<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #66, 29<br />

marti, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #67, 30<br />

marti, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).


werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv.<br />

)<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #68, 31<br />

marti, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #72, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

483


dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ `...erTi iZaxis... bonapartobaa mxsneli<br />

safrangeTisa... meore iZaxis... orleanobaa imedi<br />

xsnisao...~ _<br />

bonapartistebi, politikuri partia safrangeTSi,<br />

romelic icavda bonapartebis ojaxis uflebebs<br />

safrangeTis taxtze.<br />

orleanoba, orleanelebi, ase eZaxdnen safrangeTSi<br />

mefis dinastiis, burbonebis momxreebs.<br />

484<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #73, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.


(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #74, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ `T. bismarks sakmaod agrZnobina axalma<br />

imperatorma...~ _ igulisxmeba fridrix III. nacionalliberalebi<br />

did imedebs amyarebdnen fridrixze. igi<br />

dainteresebuli iyo mecnierebiT, literaturiTa da<br />

xelovnebiT, garemosili iyo mwerlebiT da mecnierebiT<br />

(momzeni, virxovi, helmholci da sxv.). igi Tavisuflad<br />

gamoTqvamda Tavis azrebs da aseve Tavisuflad<br />

kicxavda bismarkis politikas.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #80, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

485


am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ `yoveli mihCumda im ambebis winaSe, rac moisma...<br />

Sesaxeb imperator fridrixis avadmyofobisa...~ _ 1887<br />

wlidan imperatori fridrix III avad iyo yelis<br />

kiboTi.<br />

486<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #81, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis ilia<br />

WavWavaZes. (ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.


(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #85, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis ilia<br />

WavWavaZes. (ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #86, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis ilia<br />

WavWavaZes. (ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

487


488<br />

<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #87, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ `cxovrebis wyarom dahSrita... adams gaduwyda<br />

valebi~ _strofi 131 d. guramiSvilis poema<br />

`daviTianidan~. Tavi V. ukvdavebis wyaros igavT axsna.<br />

iqve, _ `vai ra kargi saCino... gars mcvelni<br />

Semogxvieso~ _ strofebi 116-120; 122-123; 125-129<br />

daviT guramiSvilis poemidan `daviTiani~. qveTavi z.<br />

moTqma xmiTa Tavbolo erTi.<br />

gv. _ `suliTa wrfeli, mSvidi guliT... da aRadgina~ _<br />

strofebi motanilia gr. orbelianis leqsidan<br />

`fsalmuni~.


(gv. )<br />

x e l n a w e r i: asli U #1052, gv. 811-832<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #92-96;<br />

#142-144<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilebad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. werili iliaseulad miiCnies da<br />

mwerlis TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitanes p.<br />

ingoroyvam da al. abaSelma 1928 wels _ i. WavWavaZis<br />

TxzuebaTa cxratomeulSi _ t. VIII, gv. 145-170; 1945<br />

w. p. ingoroyvas redaqtorobiT gamocemul i. WavWavaZis<br />

TxzulebaTa xuTtomeulSi _ t. V, gv. 90-115 da 1954<br />

w. p. ingoroyvas redaqtorobiT gamocemul i. WavWavaZis<br />

TxzulebaTa aTtomeulSi _ t. IV, gv. 289-314 zemoT<br />

miTiTebuli saTauriT.<br />

gv. _ `...Cvens `iveriaSic~ Tavis droze movixseneT...~ _<br />

igulisxmeba gaz. `iveriaSi~ 1888 w. #57 (gv. 1-2), #58<br />

(gv. 1) dabeWdili meTauri werili a. s-is (al.<br />

sarajiSvili) xelmoweriT.<br />

gv. _ `moZRvreba `humanobisa~ _ humanizmi, mimdinareoba<br />

aRorZinebis epoqis dasavleTevropul kulturaSi,<br />

romelmac feodalur-eklesiur ideologias<br />

daupirispira adamianis kulti. humanizmi Camoyalibda<br />

italiaSi XV saukuneSi. Semdeg ganviTareba hpova<br />

evropis sxva qveynebSi.<br />

iqve, _ `pedagogiuri Teoriebi ganaxlebis epoqisa~ _<br />

igulisxmeba moskovis universitetis profesoris,<br />

dasavleT evropis literaturisa da kulturis<br />

istoriis cnobili mkvlevris nikoloz ilias Ze<br />

storoJenkos wigni `Педагогические теории эпохи<br />

возрождения~, gamocemuli 1888 wels.<br />

489


gv. _ `... daswera mwvavi satira _ romani, romelsac<br />

`gargantua~ hqvian~ _ igulisxmeba fransua rables<br />

romani `gargantua da pantagrueli~. (5 wigni, gamoica<br />

1532-1564 wlebSi). franguli aRorZinebis yvelaze<br />

mniSvnelovani literaturuli Zegli. romani<br />

mimarTulia kaTolikuri eklesiis winaaRmdeg: satiris<br />

maxviliT Tavs esxmis papis karis gamomZalvelobas,<br />

religiur fanatizms da sqolastikuri pedagogikis<br />

dogmatebs, ibrZvis humanisturi kulturisaTvis,<br />

adamianis pirovnebis yovelmxrivi ganviTarebisaTvis.<br />

490<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #97, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

x e l n a w e r i: asli U #1052, gv. 833-834


nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #98, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. werili iliaseulad miiCnies da<br />

mwerlis TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitanes p.<br />

ingoroyvam da al. abaSelma 1928 w. gamocemul i.<br />

WavWavaZis cxratomeulSi _ t. IX, gv. 192-194; p.<br />

ingoroyvas redaqtorobiT 1945 w. gamocemul<br />

xuTtomeulSi _ t. V, gv. 187-189 da 1950w. p.<br />

ingoroyvas redaqtorobiT gamocemul i. WavWavaZis<br />

TxzulebaTa aTtomeulSi _ t. IX, gv. 248-250. yvelgan<br />

werili daibeWda zemoT aRniSnuli saTauriT.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #99, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba TxzulebaTa krebulSi.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ `...STabeWdileba, romelic moaxdina fridrixis<br />

gamefebam...~ _ igulisxmeba fridrix III gamefeba<br />

germaniis taxtze, romelsac adgili hqonda 1888 wlis<br />

12 marts.<br />

491


gv. _ berlinis kongresi _ 1878 w. saerTaSoriso<br />

kongresi, romelic mowveul iqna avstria-ungreTis da<br />

inglisis moTxovniTa da germaniis mxardaWeriT ruseTosmaleTis<br />

1877-78 w.w. omis Semdgom dadebuli sanstefanos<br />

sazavo xelSekrulebis (1878) pirobebis<br />

gadasasinjad.<br />

492<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #100, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba TxzulebaTa krebulSi.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #103, gv. 1-2.<br />

es aris i. WavWavaZis sityva bankis wevrTa<br />

sxdomaze. daibeWda gazeTis meTaur werilad, saTauriT.<br />

avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi arc erT<br />

gamocemaSi ar Sesula. (ix. `teqstisaTvis~).


werili pirvelad ibeWdeba i. WavWavaZis<br />

TxzulebaTa krebulSi.<br />

gv. _ `mas aqeT, rac banki daarsebulia, es mecamete<br />

weliwadia~ _ Tbilisis saTavadaznauro banki daarsda<br />

1875 wels.<br />

gv. _ `...qmna marTlisa samarTlisa, xesa Seiqms xmelsa<br />

nedlad~ _ (`vefxistyaosani~, Tb., 1966w., strofi<br />

535).<br />

<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #109, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba ilias TxzulebaTa<br />

krebulSi. igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv.<br />

72)<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #117, gv. 1.<br />

493


daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba ilias TxzulebaTa<br />

krebulSi. igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ bonis universiteti _ 1777 w. bonSi kelnis<br />

kurfiurstebma daaarses <strong>akademia</strong>, romelic 1786 w.<br />

gadakeTda universitetad.<br />

iqve, _ Slezvigi _ XI s-dan sahercogo. cnobilia<br />

Slezvig-holStainis miwa, romelic amJamad Sedis<br />

germaniis SemadgenlobaSi. XIX s. SuaSi daiwyo<br />

Slezvig-holStainis germanuli mosaxleobis erovnulganmaTavisuflebeli<br />

brZola. 1864 w. daniasTan omis<br />

Sedegad holStaini gadavida avstriis mmarTvelobaSi,<br />

Slezvigi _ prusiisa. avstria-prusiis 1866 w. omis<br />

Semdeg Slezvig-holStaini prusiis provinciad<br />

gamocxadda.<br />

494<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #124, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.


am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba i. WavWavaZis<br />

TxzulebaTa krebulSi. igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ `germaniam daasaflava ori imperatori~ _<br />

germaniis imperatori vilhelm I gardaicvala 1888 w. 9<br />

marts, xolo misi memkvidre, imperatori fridrix III,<br />

gardaicvala 1888 wlis 3 ivniss.<br />

iqve, _ `...istoriam germaniis sve-bedi arguna axals...<br />

imperators vilhelms meores~ _ axali imperatori iyo<br />

germaniis agresiuli iunkrul-burJuaziuli<br />

imperializmis warmomadgeneli. man male dakarga<br />

mopovebuli popularoba (bismarkis gadayeneba, Tanxmoba<br />

social-demokratebis winaaRmdeg kanonis gauqmebisa da<br />

saerTaSoriso muSaTa konferenciis mowveva)<br />

sazogadoebis farTo masebSi. xSirad cvlida<br />

politikur mimarTulebas, ramac sababi misca<br />

zogierTebs ewodebinaT misi politikuri kursisaTvis<br />

`zigzagebis~ kursi.<br />

iqve, _ `...samTa saxelmwifoTa kavSiri~ _ igive `samTa<br />

imperatorTa kavSiri~, 1873-1884 w.w. ruseTis<br />

germaniisa da avstria-ungreTis SeTanxmeba.<br />

Tavdapirvelad iTvaliswinebda samxedro daxmarebas<br />

meoTxe saxelmwifos Tavdasxmis SemTxvevaSi. 1885-1886<br />

w.w. dakarga Tavisi Zala.<br />

495


496<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #125, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba i. WavWavaZis<br />

TxzulebaTa krebulSi. igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #127, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba i. WavWavaZis<br />

TxzulebaTa krebulSi. igi dasaTaurebulia Cven mier.


(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #128, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba i. WavWavaZis<br />

TxzulebaTa krebulSi. igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #129, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

497


498<br />

(gv. )<br />

x e l n a w e r i: asli U #1052, gv. 844-846.<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #130, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad.<br />

ilias avtorobis damadasturebelia is faqti, rom<br />

werili Setanilia xelnawer krebulSi. aseve<br />

mniSvnelovania isic, rom `iveriis~ saredaqcio<br />

kompleqtSi werils miwerili aqvs ilias iniciali `i~.<br />

werili iliaseulad miiCnies da mwerlis<br />

TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitanes p.<br />

ingoroyvam da al. abaSelma 1925 w. ilias TxzulebaTa<br />

cxratomeulis IX tomSi (gv. 117-118), Semdeg 1946 w.<br />

p. ingoroyvas redaqtorobiT gamocemul i. WavWavaZis<br />

TxzulebaTa xuTtomeulSi (t. IV, gv. 321-322) da p.<br />

ingoroyvas redaqtorobiT 1950 w. gamocemul<br />

aTtomeulSi (t. VIII, gv. 419-420) werilis<br />

dasaTaureba ekuTvniT maT pirvel gamomcemlebs.<br />

gv. _ `Новое Обозрение~-s guSindels nomerSi... _<br />

igulisxmeba gaz. `Новое Обозрение~-s 1888 w. #1553,<br />

gv. 1-2. dabeWdili werili `Описание земельных<br />

банков~ (письмо в редакцию), xelmowerilia `Кутаис,<br />

Д. Д.~


(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #132, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #137, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

499


500<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #138, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #148, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.


(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #149, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #162, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

501


502<br />

<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #163, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ `mTeli kaxeTi modebulia Turme mildiuTi,<br />

romelic axladgamoCenili senia vazisa...~ _<br />

igulisxmeba vazis sokovani daavadeba, romelic<br />

Seiswavla da srulad aRwera 1863 w. cnobilma<br />

germanelma botanikosma henri anton de barim (1831-<br />

1888), mas ekuTvnis naSromebi gikologiaSi.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #178, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis


dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #179, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~). amas emateba agreTve cnobili<br />

bibliografis, Tamar maWavarianis azri, rom es werili<br />

i. WavWavaZisaa (i. WavWavaZis ucnobi werilebi gaz.<br />

`iveriidan~, rveuli 1, naw. 3 _ q. S. w. k. g.<br />

sazogadoebis calebi).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ `qveynad rom marto b-nni Savrovebi iyvnen,<br />

romelTaTvisac orasi aTasis kacis erTad, erTs dRes<br />

gawyveta arafers TabauTs Seadgens...~ _ igulisxmeba<br />

rusi moxele saqarTveloSi nikoloz aleqsandres Ze<br />

Savrovi, 80-90-ian wlebSi gazeT `Кавказ~-is mTavari<br />

TanamSromeli.<br />

503


504<br />

(gv. 86)<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #182, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ winamZRvrianTkaris skola _ sameurneo skola,<br />

romelic daarsda 1883 w. cnobili qarTveli sazogado<br />

moRvawis ilia winamZRvriSvilis mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #187, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela


xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #188, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ `...germaniam ori imperatori damarxa da mesames,<br />

axals Caabara Tavis sve-bedi _ igulisxmeba vilhelm I<br />

da fridrix III gardacvaleba, xolo vilhelm II<br />

gamefeba.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #192, gv. 1.<br />

505


daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

506<br />

<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #197, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ `...germania, romelsac 1870 wlis gamarjvebam<br />

arguna batonoba evropaSi...~ _ igulisxmeba 1870-1871<br />

w.w. safrangeT-prusiis omi. aq prusia gamodioda mTel<br />

rig germanul saxelmwifoebTan kavSirSi. am omSi


gaimarjva prusiam, ris Sedegadac xelT igdo<br />

safrangeTis olqebi: elzasi da aRm. loTaringia, miiRo<br />

5 mlrd. (franki) kontribucia.<br />

gv. _ `...am bolos xanebSi daibeWda `dRiuri~<br />

imperatoris fridrixisa, romelic `tkbil abebaT~ ar<br />

eCveneba T. bismarksao...~ _ igulisxmeba imperator<br />

fridrix III sikvdilis Semdeg, 1888 w. Jurnal<br />

`Deutsche Rundschau~-Si gamoqveynebuli nawyvetebi misi<br />

dRiuridan. dRiuris gamoqveynebam gamoiwvia bismarkis<br />

ganrisxeba. man ar daayovna, saqme aReZra sasamarTloSi,<br />

igi brals debda fridrix III saxelmwifoebriv<br />

saidumloebaTa gamJRavnebaSi.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #198, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ `...erTma gazeTma samzRvargareT dahbeWda dRiuri<br />

aw micvalebulis germaniis imperatoris fridrixisa~ _<br />

1888 w. Jurnal `Deutsche Rundschau~-Si gamoqveynda<br />

507


nawyvetebi `Tagebuch Kaizer F’s 1870-71~ (`imperatoris<br />

dRiuri~-dan), romelSic imperatori fridrix III,<br />

germaniis gaerTianebis momxre, ukmayofilebas<br />

gamoTqvams imperator vilhelm I sifrTxilisa da misi<br />

Zvelprusiuli tradiciebis mimarT da kidev ufro<br />

ukmayofiloa bismarkis TviTmmarTvelobiT.<br />

dRiuri gamoaqveyna fridrix III megobarma,<br />

publicistma da saerTaSoriso samarTlis profesorma,<br />

saidumlo mrCevelma hekfenma.<br />

gv. _ `...1866 wlis Rvawli prusiisa...~ _ igulisxmeba<br />

avstria-prusiis omi germaniaSi hegemonobisaTvis.<br />

avstrielebi damarcxdnen. omis mTavari politikuri<br />

Sedegi iyo militaristuli prusiis meTaurobiT<br />

CrdiloeT germaniis kavSiris Seqmna (avstria kavSiris<br />

gareSe darCa) da prusiis sazRvrebis gafarToeba<br />

patar-patara germanuli saxelmwifoebis xarjze. es<br />

omi mniSvnelovani etapi iyo iunkrul-burJuaziuli<br />

prusiis mier germaniis `zemodan~ gaerTianebis gzaze.<br />

508<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #199, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).


TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #207, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ `...germaniis imperatorma... naxva moisurva<br />

avstriis imperatorisa da italiis mefisa...~ _<br />

igulisxmebian avstriis imperatori franc ioseb I<br />

(1830-1916) da italiis mefe viqtor-emanuil III (1869-<br />

1947).<br />

gv. _ `...hsurso ufro gaaZlieros amaT ukve arsebuli<br />

kavSiri...~ _ aq igulisxmeba germaniis, avstriaungreTisa<br />

da italiis samxedro-politikuri<br />

SeTanxmeba, dadebuli 1882 w., e.w. `samTa kavSiri~.<br />

509


510<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #208, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #213, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.


(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #214, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ `mas aqeT, rac es mesame respublika<br />

daarsebula...~ _ igulisxmeba burJuaziuldemokratiuli<br />

reJimi safrangeTSi 1870-1888 da mere<br />

Semdgomi wlebi, roca saxelmwifos meTauri<br />

prezidenti iyo.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #219, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

511


am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ `...ruseTSi... saca ki eroba aris...~ _ aq<br />

igulisxmeba adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebi<br />

evropul ruseTSi. saerobo 1864 w. reformiT Seiqmna,<br />

miznad isaxavda TviTmpyrobeluri wyobis Serwymas<br />

kapitalizmis ganviTarebis moTxovnebTan. erobas ar<br />

eZleoda saxelmwifo saxsrebi, mis Semosavals<br />

Seadgenda gadasaxadebi uZravi qonebidan (miwebi,<br />

saxlebi, sawarmoebi da sxv.). misi xarjebi iyofoda<br />

`savaldebulo~ da `arasavaldebulo~ xarjebad. es<br />

ukanaskneli gulisxmobda saxalxo ganaTlebisa da<br />

janmrTelobis xarjebs.<br />

512<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #220, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).


TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #222, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #226, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

513


xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

514<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #227, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ `batonobis mada da sixarbe... gamoiCina<br />

safrangeTma napoleon III dros...~ _ jer kidev 1848<br />

wels burJuaziis daxmarebiT napoleon III prezidentad<br />

airCies, magram es ar ikmara. 1851 w. moawyo<br />

kontrrevoluciuri gadatrialeba. daiTxoves<br />

sakanonmdeblo kreba da lui-napoleoni gamocxadda<br />

imperatorad _ napoleon III saxeliT. mis dros<br />

safrangeTi monawileobda 1853-1856 w.w. yirimis omSi,<br />

avstriis winaaRmdeg omSi 1859 w., intervenciebSi<br />

indoCineTSi 1858-62 w.w., siriaSi 1860-61 w.w.,<br />

meqsikaSi 1862-67 w.w., safrangeT-prusiis (1870-1871)


omis dros, napoleon III 1870 w. 100-aTasiani armiiT<br />

tyved Cabarda prusielebs sedanTan.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #229, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

x e l n a w e r i: asli U #1052, gv. 846-848.<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #231, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad.<br />

ilias avtorobis damadasturebelia is faqti, rom<br />

werili Setanilia xelnawer krebulSi. aseve<br />

515


mniSvnelovania isic, rom `iveriis~ saredaqcio<br />

kompleqtSi werils miwerili aqvs ilias iniciali `i~.<br />

werili iliaseulad miiCnies da mwerlis<br />

TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitanes p.<br />

ingoroyvam da al. abaSelma 1925 w. gamocemul<br />

cxratomeulSi: t. VIII, gv. 112-114, Semdeg igi Sevida<br />

p. ingoroyvas redaqtorobiT 1945 w. gamocemul<br />

xuTtomeulSi: t. V, gv. 79-81; da p. ingoroyvas<br />

redaqtorobiT 1950 w. gamocemul i. WavWavaZis<br />

aTtomeulSi: t. VIII, gv. 312-314. yvela gamocemaSi<br />

werils aqvs zemoT miTiTebuli saTauri.<br />

516<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #232, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ gareTubani _ gareTubans ekava teritoria,<br />

romelic dRes moqceulia Tavisuflebis moednis<br />

midamoebSi, (baraTaSvilis quCas, rusTavelis<br />

prospeqts, jorjiaSvilis quCasa da mtkvars Soris).


(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #233, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #236, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

517


gv. _ bagratis taZari _ Zveli qarTuli<br />

xuroTmoZRvrebis Zegli quTaisSi, `uqimerionis<br />

goraze~, agebulia X-XI s.s. mijnaze, bagrat III<br />

mefobaSi.<br />

518<br />

(gv. )<br />

x e l n a w e r i: asli U #1052, gv. 848-852.<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #237, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad.<br />

ilias avtorobis damadasturebelia is faqti, rom<br />

werili Setanilia xelnawer krebulSi. aseve<br />

mniSvnelovania isic, rom `iveriis~ saredaqcio<br />

kompleqtSi werils miwerili aqvs ilias iniciali `i~.<br />

werili iliaseulad miiCnies da mwerlis<br />

TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitanes p.<br />

ingoroyvam da al. abaSelma 1925 w. gamocemul<br />

cxratomeulSi: t.IX, gv. 124-128, p. ingoroyvam 1945 w.<br />

gamocemul xuTtomeulSi: t. V, gv. 119-123, agreTve p.<br />

ingoroyvam 1950 w. gamocemul aTtomeulSi: t. IV, gv.<br />

200-204.<br />

yvela gamocemaSi werili daibeWda zemoaRniSnuli<br />

saTauriT.<br />

gv. _ `...aris naTqvami erTis brZnisagan, rom awmyo,<br />

Sobili warsulisagan, aris mSobeli mermisisao...~ _<br />

aforizmi ekuTvnis hotfrid vilhelm laibnics (1646-<br />

1716), germanel filosofos-idealists.


am aforizmis Taobaze azri gamoTqves: prof s.<br />

daneliam (ix. leibnici, monologia, Targmna da<br />

SeniSvnebi gaukeTa s. daneliam, Tsu, 1940 w., gv. 27);<br />

prof. S. reviSvilma (ix. qarTul-germanuli<br />

literaturuli urTierTobani, Tb., 1969 w., gv. 85);<br />

prof. d. laSqaraZem (ix. `germanuli klasikuri<br />

literatura ilia WavWavaZis SemoqmedebaSi~, Tb., 1981<br />

w., gv. 7);<br />

prof. d. gamezardaSvilma (ix. gaz. `komunisti~,<br />

#195, 12 ivnisi, 1983 w., gv. 4. _ `ilia WavWavaZis<br />

akademiuri gamocemisaTvis~).<br />

gv. _ `...uxorTumo spilos egvaneba. daviT<br />

guramiSvilisa ar iyos...~ _ perifraza d. guramiSvilis<br />

cnobili striqonisa _ `hgavs uxorTumos spilosa<br />

Wkviani kaci briyvia~. (ix. daviT guramiSvili, Txz.<br />

sruli krebuli, Tb., 1980 w., gv. 66, strofi 34-e).<br />

gv. _ `iveriaSi~ dabeWdilis programisagan sCans...~ _<br />

1888 wlis gazeT `iveriis~ #231-235 daibeWda d.<br />

baqraZis wignis `axali istoria <strong>saqarTvelos</strong>i~<br />

programa, romelic iTvaliswinebda <strong>saqarTvelos</strong><br />

istoriis aRweras uZveles droidan X saukunis<br />

dasasrulamde.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #241, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

519


xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

amas emateba agreTve cnobili bibliografis, Tamar<br />

maWavarianis azri, rom es werili i. WavWavaZisaa (i.<br />

WavWavaZis ucnobi werileba gaz. `iveriidan~, rveuli 1,<br />

naw. 3 _ q. S. w. k. g. sazogadoebis calebi). (ix.<br />

`teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ `sasaxlidam dawyebuli...~ _ igulisxmeba<br />

kavkasiis mefisnacvlis rezidencia (amJamad Tbilisis<br />

moswavleTa sasaxle Tavisuflebis moedanze).<br />

iqve, _ `...TamamSovis qarvaslamde...~ _ vaWarma gabriel<br />

TamamSovma qarvaslisaTvis savaWro sadgomi avanaanT<br />

xevSi (dRevandeli Tavisuflebis saxelobis moedani<br />

TbilisSi) qarTveli Tavadis estate ciciSvilisagan<br />

SeiZina.<br />

1847-1851 w.w. iq aages Senoba, romlis pirvel<br />

sarTulze iyo qarvasla, xolo meore-mesameze moTavsda<br />

Teatri.<br />

iqve, _ `...qamoanT somxis eklesiasTan...~ _ igulisxmeba<br />

somxur-grigorianuli eklesia `qamoanTi~. igi idga<br />

amJamindel rusTavelis prospeqtze metros sadgur<br />

`Tavisuflebis moednis~ pirdapir.<br />

520<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #246, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.


am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #247, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ `avstriis... taxtis memkvidre rudolfi...~ _<br />

igulisxmeba rudolf-franc-karl iozefi, ix. kom. gv.<br />

521


522<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #249, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom yvela xelmouwereli<br />

meTauri werili gaz. `iveriisa~ ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #251, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom yvela xelmouwereli<br />

meTauri werili gaz. `iveriisa~ ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.


kavkasiis sameurneo sazogadoeba _ igive kavkasiis<br />

soflis meurneobis sazogadoeba. daarsda 1850 w.<br />

<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #252, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom yvela xelmouwereli<br />

meTauri werili gaz. `iveriisa~ ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #253, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom yvela xelmouwereli<br />

523


meTauri werili gaz. `iveriisa~ ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

524<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #259, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom yvela xelmouwereli<br />

meTauri werili gaz. `iveriisa~ ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

x e l n a w e r i: asli U #1052, gv. 859-861.<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #262, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad.


ilias avtorobis damadasturebelia is faqti, rom<br />

werili Setanilia xelnawer krebulSi. aseve<br />

mniSvnelovania isic, rom `iveriis~ saredaqcio<br />

kompleqtSi werils miwerili aqvs ilias iniciali `i~.<br />

werili iliaseulad miiCnia da mwerlis<br />

TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitana p. ingoroyvam<br />

1946 w. gamocemul i. WavWavaZis xuTtomeulSi: t. III,<br />

gv. 541-542; 1950 w. gamocemul aTtomeulSi p.<br />

ingoroyvas redaqtorobiT: t. IX, gv. 190-192.<br />

werili gamocemebSi Sevida zemoT miTiTebuli<br />

saTauriT.<br />

(gv. )<br />

x e l n a w e r i: asli U #1052, gv. 861-862.<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #264, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad.<br />

ilias avtorobis damadasturebelia is faqti, rom<br />

werili Setanilia xelnawer krebulSi. aseve<br />

mniSvnelovania isic, rom `iveriis~ saredaqcio<br />

kompleqtSi mas miwerili aqvs ilias iniciali `i~.<br />

werili iliaseulad miiCnies da mwerlis<br />

TxzulebaTa gamocemaSi pirvelad Seitanes p.<br />

ingoroyvam da al. abaSelma 1925 w. gamocemul<br />

cxratomeulSi: t. IX, gv. 311-312, p. ingoroyvas<br />

redaqtorobiT 1945 w. gamocemul xuTtomeulSi: t. V,<br />

gv. 111-112; p. ingoroyvas redaqtorobiT 1950 w.<br />

gamocemul i. WavWavaZis TxzulebaTa aTtomeulSi: t.<br />

VIII, gv. 319-320.<br />

525


yvelgan gamocemebSi werili zemoT miTiTebuli<br />

saTauriT daibeWda.<br />

gv _ `mxneman, viT Cqarman wyaroman,<br />

ganxeTqos mTa da goria,<br />

mxne iyav da gaZlierdi,<br />

daviTs rac uTqvams, sworia.~ _ strofi<br />

aRebulia d. guramiSvilis poemidan `daviTiani~. (ix. d.<br />

guramiSvili, TxzulebaTa sruli krebuli, Tb., 1980<br />

w., gv. 117).<br />

526<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #268, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili i. WavWavaZes ekuTvnis<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.


(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #269, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili i. WavWavaZes ekuTvnis<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

saxelmwifo saTavadaznauro banki _ amierkavkasiis<br />

ganyofileba am bankisa gaixsna TbilisSi, 1890 wels.<br />

saglexo banki _ saglexo saadgilmamulo banki,<br />

daarsda 1882 w., rogorc ruseTis saxelmwifo<br />

saipoTeko banki, romlis amierkavkasiis ganyofileba<br />

gaixsna TbilisSi, 1906 w.<br />

gv. _ `xelmwife imperatori~ _ igulisxmeba<br />

aleqsandre III (1845-1894), ruseTis imperatori 1881-<br />

1894 w.w.<br />

527


528<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #271, gv. 1.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom yvela xelmouwereli<br />

meTauri werili gaz. `iveriisa~ ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

werili pirvelad ibeWdeba i. WavWavaZis<br />

TxzulebaTa krebulSi. igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

saTavadaznauro banki _ memamuleTa da kreditebis<br />

saxelmwifo organo, ruseTis pirveli banki. daarsda<br />

1885 wels.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #272, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili i. WavWavaZes. ekuTvnis<br />

(ix. `teqstisaTvis~).


TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1888 w., #274, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

TxzulebaTa krebulSi werili pirvelad ibeWdeba.<br />

igi dasaTaurebulia Cven mier.<br />

(gv. )<br />

nNa b e W d i: gaz. `iveria~, 1889 w., #1, gv. 1-2.<br />

daibeWda gazeTis meTaur werilad usaTaurod da<br />

xelmouwerlad. avtorisdroindeli nabeWdis Semdeg igi<br />

arc erT gamocemaSi ar Sesula.<br />

am xasiaTis werilebis atribuciis sakiTxi i.<br />

WavWavaZis TxzulebaTa axali akademiuri gamocemis<br />

dros daisva da dadginda, rom gaz. `iveriis~ yvela<br />

xelmouwereli meTauri werili ekuTvnis i. WavWavaZes.<br />

(ix. `teqstisaTvis~).<br />

529


werili pirvelad ibeWdeba winamdebare tomSi. igi<br />

dasaTaurebulia Cven mier.<br />

gv. _ `diogenis farani~ _ dakavSirebulia Zveli<br />

berZeni filosofosis diogene sinopelis (gard. 323<br />

w.) saxelTan. igi gmobda adamianTa Soris gavrcelebul<br />

biwierebas da Tvlida, rom saTno kaci sanTliT iyo<br />

saZebari. gadmocemiT, diogene dRisiT farniT dadioda<br />

da ambobda _ adamians veZebo.<br />

iqve, _ `sjobs yola uwvrTis ZaRlisa uwvrTelis<br />

Svilis yolasa.~ _ striqonebi aRebulia d.<br />

guramiSvilis poemidan `daviTiani~.<br />

530


a<br />

saxelTa saZiebeli<br />

1) pirTa saZiebeli<br />

abdurahmani abdurahmani _ (1844-1901), avRaneTis amira 1880 wdan.<br />

Tavisi papis dosT muhamadis gardacvalebis Semdeg<br />

monawileobda taxtisaTvis gamarTul Sinafeodalur<br />

brZolebSi. damarcxda da 1869 wels Sua azias Seafara<br />

Tavi. 1879 w. dabrunda samSobloSi da 1880 w.<br />

gabatonda Crd. avRaneTSi. 1880 wlis 31 ivliss<br />

inglisma a. a. mTeli avRaneTis amirad cno, xolo<br />

avRaneTis sagareo politika dauqvemdebara Tavis<br />

kontrols.<br />

avaliSvili avaliSvili daviT daviT daviT _ Tbilisis TavadaznaurTa<br />

saadgilmamulo bankis gamgeobis wevri.<br />

al al-aini al<br />

aini aini _ mahmadiani mwerali.<br />

aleqsandre aleqsandre episkoposi<br />

episkoposi<br />

aleqsandre aleqsandre II II II _ (1818-1881), ruseTis imperatori<br />

(1855-1881), nikoloz I-is ufrosi Svili. politikuri<br />

SexedulebiT konservatori iyo. mokles 1881 wlis 1<br />

marts, `narodnaia volias~ aRmasrulebeli komitetis<br />

ganaCeniT.<br />

anna anna anna _ kievis didi mTavris, vladimiris meuRle<br />

arbibi<br />

arbibi<br />

afxazi afxazi d.<br />

d.<br />

b<br />

bagrat bagrat III III _ (975-1014), qarTveli mefe, gaaerTiana<br />

dasavleTi da didi nawili aRmosavleT <strong>saqarTvelos</strong>i,<br />

ebrZoda msxvil feodalebs da arab dampyroblebs.<br />

ba bakkarini ba<br />

karini<br />

batenbergeli atenbergeli (batenbergi) _ aleqsandre (1857-<br />

1893), germaneli princi, bulgareTis Tavadi<br />

(mmarTveli) 1879-1886 w.w. ukiduresi reaqcioneri.<br />

cdilobda, rom bulgareTi yofiliyo balkaneTze<br />

531


avstria-germaniis dasayrdeni. bulgarel oficerrusofilTa<br />

daJinebiT, iZulebuli gaxda uari eTqva<br />

taxtze.<br />

532<br />

baqraZe baqraZe baqraZe _ dimitri zaqarias Ze (1827-1890),<br />

qarTveli istorikosi, arqeologi da eTnografi. 1889<br />

w. gamoaqveyna naSromi `istoria <strong>saqarTvelos</strong>i~<br />

(uZvelesi droidan X s. dasasrulamde). peterburgis<br />

<strong>mecnierebaTa</strong> akademiis wevr-korespondenti (1879).<br />

berdeti berdeti berdeti arCibald arCibald _ ingliseli ekonomisti.<br />

bizeli bizeli<br />

bizeli<br />

bismarki bismarki _ oto-eduard-leopold fon Sonhauzeni<br />

(1815-1898), germaniis imperiis pirveli raixskancleri<br />

(1871-1890), iunkrul-burJuaziuli germaniis<br />

damaarsebeli, dinastiuri omebis saSualebiT `rkinisa<br />

da sisxlis~ meTodiT gaaerTiana germania prusiis<br />

meTaurobiT. represiebis gziT (sagangebo kanoni<br />

socialistebis winaaRmdeg) (1878-1890). agreTve<br />

demagogiiT cdilobda CaexSo muSaTa moZraoba<br />

germaniaSi. igi iyo `samTa kavSiris~ erT-erTi<br />

organizatori.<br />

brialmoni<br />

brialmoni<br />

bulanJe bulanJe _ JorJ-ernest-Jan-maria (1837-1891),<br />

frangi generali, politikuri moRvawe, monawileobda<br />

parizis komunis CaxSobaSi. 1886-1887 w.w. _<br />

safrangeTis samxedro ministri. 1887-90 w.w.<br />

moxerxebulad gamoiyena nacionalisturi demagogia da<br />

saTaveSi Caudga Sovinistur moZraobas. monarqistebTan<br />

misi urTierTobis gamomJRavnebis Semdeg, belgiaSi<br />

gaiqca, sadac Tavi moikla.<br />

g<br />

gamalei amalei (gamaleia) _ nikoloz Tevdores Ze (1859-<br />

1949), rusi mikrobiologi da epidemiologi.<br />

gart gartingtoni<br />

gart ingtoni _ hartingtoni spenser kavendiS (1833-<br />

?), ingliseli politikuri moRvawe. gladstonis<br />

pirvel mTavrobaSi iyo general-fostmaisteri da<br />

irlandiis pirveli mdivani. gladstonis meore


mTavrobaSi ekava sxvadasxva Tanamdebobebi, magram<br />

irlandiis politikis irgvliv uTanxmoebis gamo,<br />

dacilda gladstons da monawileoba miiRo mesame<br />

mTavrobis damxobaSi.<br />

gladstoni gladstoni gladstoni _ uiliam iuart (1809-1898),<br />

ingliseli saxelmwifo moRvawe. 1832 w. igi<br />

parlamentSi airCies torebis partiidan. male<br />

darwmunda torizmis uperspeqtivobaSi da miemxro<br />

liberalebs. 1843-45 w.w. iyo vaWrobis ministri, 1845-<br />

47 w.w. _ koloniebis ministri, 1852-55 w.w., 1859-66<br />

w.w. _ finansTa ministri. 1868 w-dan liberaluri<br />

partiis lideria. 1868-74 w.w. _ premier-ministri.<br />

1880-1885 w.w. kvlav premier-ministria da agrZelebs<br />

konservatorebis eqspansionistur sagareo politikas.<br />

1882 w. jari gagzavna egviptis dasapyrobad. sastikad<br />

axSobda irlandielTa erovnul-ganmaTavisuflebel<br />

moZraobas, amasTan, irlandielebs zogi ram dauTmo<br />

kidec. 1892-94 w.w. kvlav premier-ministria, xolo<br />

1894 w. sabolood gadadga da Camoscilda politikur<br />

moRvaweobas.<br />

glazeri glazeri _ iulius (1831-1885), cnobili ministri<br />

da saxelmwifo moRvawe. 1871-1879 w.w. iyo avstriis<br />

iusticiis ministri.<br />

gonzaga gonzaga _ jian franCesko II, mantuis hercogi. mis<br />

saxelTan aris dakavSirebuli axali drois pirveli<br />

gimnasiis daarseba.<br />

goble goble _ rene (1828-?), frangi politikuri<br />

moRvawe. 1882 w. iyo Sinagan saqmeTa ministri, 1885 w.<br />

_ saxalxo ganaTlebis ministri. 1888 w. aprilidan<br />

1889 w. Tebervlamde flokes kabinetSi iyo sagareo<br />

saqmeTa ministri.<br />

gotie<br />

gotie<br />

goSam<br />

goSam<br />

grevi grevi _ Jiul (1807-1891), safrangeTis prezidenti<br />

1879-1887 wlebSi, zomier respublikelTa lideri.<br />

guramiSvili guramiSvili _ daviT (1705-1722).<br />

d<br />

533


daviT daviT daviT aRmaSenebeli aRmaSenebeli _ daviT IV (1073-1125)<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mefe 1089-1125 wlebSi.<br />

daJbogi, daJbogi, daJbogi, dambogi dambogi _ slavur miTologiaSi mzis,<br />

rusul-slavurSi _ mzisa da cecxlis RmerTi.<br />

darvini darvini darvini _ Carlz (1809-1880), gamoCenili<br />

ingliseli mecnieri, bunebismetyveli.<br />

dimitri dimitri dimitri _ daviT aRmaSeneblis vaJi, demetre I.<br />

dondukov dondukov-korsakovi<br />

dondukov korsakovi _ aleqsandre mixeilis Ze<br />

(1820-1893), Tavadi, general-adiutanti. 1882-1890 w.w.<br />

kavkasiis samoqalaqo nawilis mTavarmarTebeli da<br />

kavkasiis samxedro olqis jarebis sardali.<br />

dukmasovi<br />

dukmasovi<br />

534<br />

e<br />

egunovi<br />

egunovi<br />

ermolovi ermolovi a.s. a.s.<br />

a.s.<br />

eropkini<br />

eropkini<br />

eCega eCegarai eCega rai _ i-eisagire xose (1832-1916), espaneli<br />

dramaturgi, nobelis premiis laureati 1904 w.<br />

v<br />

vasilisi vasilisi vasilisi _ vasili II (958-1025), bizantiis<br />

imperatori 976 w. Tavisi da ana gaaTxova kievis Tavad<br />

vladimirze.<br />

vaCnaZe vaCnaZe levan levan<br />

levan<br />

vereSCagini vereSCagini _ nikoloz vasilis Ze (1839-?), rZisa<br />

da yvelis mrewvelobis specialisti ruseTSi.<br />

vermoreli<br />

vermoreli<br />

verjerio verjerio _ pietro paolo (1350-1444),<br />

florenciis, boloniisa da paduis universitetebis<br />

profesori.<br />

vejio vejio _ mateo (1406-1458), aRorZinebis xanis<br />

italieli poeti lombardiidan.


vilhelm vilhelm I I _ hohencolerni (1797-1888), prusiis<br />

mefe 1861 w. da germaniis imperatori 1871 w; qveyanas<br />

faqtiurad o. bismarki marTavda.<br />

vilhelm vilhelm II II _ hohencolerni (1859-1941), germaniis<br />

imperatori da prusiis mefe 1888-1918 w.w., vilhelm I<br />

SviliSvili, germaniis agresiuli iunkrulburJuaziuli<br />

imperializmis warmomadgeneli.<br />

vladimir vladimir vladimir I I _ (?- 1015), novgorodis Tavadi 969<br />

wlidan, kievisa 980 w-dan. 1886-1888 w.w. saxelmwifo<br />

religiad SemoiRo qristianoba.<br />

vladimer vladimer aleqsandres aleqsandres Ze Ze _ (1847-?), imperatror<br />

aleqsandre II mesame vaJiSvili. infanteriis generali,<br />

general-adiutanti, saxelmwifo sabWos wevri,<br />

senatori, samxatvro akademiis prezidenti, gvardielTa<br />

da peterburgis samxedro olqis mTavarsardali.<br />

volteri volteri _ mari fransua arue (1694-1778).<br />

volosi<br />

volosi<br />

viqtoria viqtoria _ fridrix III qaliSvili.<br />

viqtoria viqtoria-fridrixi<br />

viqtoria fridrixi _ viqtoria-adelaida-maria<br />

luiza (1840-1901), igive fridrixi, saxeli, romelic<br />

qvrivobaSi miiRo germaniis imperator fridrix III<br />

meuRlem, didi britaneTis dedoflis viqtorias<br />

qaliSvilma.<br />

z<br />

zeidlici zeidlici _ kavkasiis sastatistiko komitetis<br />

mTavari redaqtori.<br />

T<br />

TamamSovi TamamSovi _ gabriel, Tbiliseli vaWari.<br />

i<br />

535


igori igori igori _ (?-945), kievis didi mTavari 912 w-dan.<br />

riurikoviCTa dinastiis faqtiuri damaarsebeli.<br />

ilia ilia (wm.) (wm.)<br />

(wm.)<br />

ioane ioane naTlismcemeli naTlismcemeli _ saxarebis Tanaxmad (maTe,<br />

markozi) ieso qristes uaxloesi winamorbedi, monaTla<br />

mravali ebraeli, agreTve qriste.<br />

ismail ismail-faSa<br />

ismail faSa _ (1830-1895), egviptis gamgebeli<br />

1863-1879 wlebSi. 1867 wels osmaleTis sulTnisagan<br />

miiRo xedifis tituli. man gaafarTova egviptis<br />

avtonomia.<br />

iur iurieviCi iur<br />

eviCi eviCi<br />

536<br />

k<br />

karlos karlos II II II _ (1630-1685), inglisis mefe 1660<br />

wlidan, stiuartebis dinastiidan.<br />

kastelari kastelari _ espaneTis saxelganTqmuli oratori.<br />

klemanso klemanso _ JorJ benJamen (1841-1929), safrangeTis<br />

politikuri da saxelmwifo moRvawe. meore imperiis<br />

dros monawileobda radikalur-respublikur<br />

moZraobaSi. 80-iani wlebidan burJuaziuli<br />

radikalebis lideria. momxre iyo germaniis winaaRmdeg<br />

revanSistuli omisa. gansakuTrebuli roli iTamaSa<br />

gambetasa da feris kabinetebis damxobaSi (1882 w.<br />

ianvari) da bulanJizmTan brZolaSi.<br />

konstantine konstantine VII VII _ (905-959), bizantiis<br />

imperatori 913 w-dan.<br />

koni<br />

koni<br />

kotelnikovi<br />

kotelnikovi<br />

kurcius kurcius ernst ernst _ (1814-1896), antikuri periodis<br />

germaneli istorikosi, arqeologi, gaTxrebis<br />

xelmZRvaneli olimpiaSi ( 1875-1881).<br />

l<br />

lageri lageri _ safrangeTis palatis deputati.


lavele lavele _ emil-lui-viqtor (1822-1892), belgieli<br />

mecnieri da publicisti.<br />

leon leon XIII XIII _ leo XIII, eriskacobaSi vinCenco<br />

joakino peCi (1810-1903), romis papi 1878 wlidan.<br />

m<br />

maTe maTe edeseli edeseli _ somexi swavluli.<br />

mariani<br />

mariani<br />

maria maria-terezia<br />

maria terezia _ (1717-1780), avstriis erchercogi<br />

1740 wlidan. misi uflebebi habsburgTa monarqiis<br />

miwebze evropelma saxelmwifoebma mxolod avstriuli<br />

memkvidreobisaTvis omis (1740-1748) Semdeg cnes.<br />

ganamtkica absolutizmi.<br />

marvini marvini Carlz, ingliseli saxelmwifo moRvawe.<br />

martinovski martinovski _ Tbilisis progimnaziis inspeqtori.<br />

matersi matersi<br />

matersi<br />

milani milani _ (1854-1901), serbiis mTavari 1868-1882<br />

w.w. mefe milan I 1882-1889 w.w. obrenoviCebis<br />

dinastiidan. cdilobda daemyarebina TviTmpyrobeluri<br />

reJimi, atarebda avantiuristul sagareo politikas.<br />

mirandoli mirandoli _ mirandola piko dela (1463-1494),<br />

aRorZinebis periodis italieli filosofosi,<br />

uaryofda kaTolikuri eklesiis dogmatebs.<br />

miSle miSle _ Jiul (1798-1874), frangi istorikosi.<br />

wvrili burJuaziis ideologi.<br />

moltke moltke ufrosi, helmuT karl bernhard (1800-<br />

1891), prusiisa da germaniis samxedro moRvawe, grafi<br />

(1870), genfel-marSali (1871), samxedro Teoretikosi.<br />

montgomeri<br />

montgomeri<br />

morlei morlei morlei jon (1838-?), ingliseli Jurnalisti da<br />

sazogado moRvawe.<br />

mua<br />

n<br />

537


napoleon napoleon III _ lui napoleon bonaparti (1808-<br />

1873), safrangeTis imperatori 1852-1870 w.w.<br />

safrangeT-prusiis omis dros (1870-71 w.w.), 100aTasiani<br />

armiiT Cabarda tyved avstrielebs sedanTan.<br />

natalia natalia natalia _ (1859-?), serbiis dedofali, mefe milan<br />

I obernoviCis meuRle; rusi polkovnik<br />

keSkosQqaliSvili.<br />

538<br />

o<br />

olegi olegi _ (?-912), kievis ruseTis pirveli<br />

istoriulad sarwmuno Tavadi. marTavda 879 w-dan<br />

novgorodSi, xolo 882-dan kievSi.<br />

p<br />

papeo<br />

papeo<br />

pasteri pasteri pasteri lui (1822-1895), frangi mecnieri,<br />

Tanamedrove mikrobiologiisa da imunologiis<br />

fuZemdebeli.<br />

pelakini pelakini biajio (viajio)<br />

peruni peruni peruni _ indoevropulsa da slavur-rusul<br />

miTologiaSi Weqa-quxilis RmerTi. IX-X s.s. ruseTSi<br />

mTavrisa da mis meomarTa mfarveli.<br />

platoni platoni _ (427-347 Cv. eramde)<br />

plevo plevo, plevo pleve viaCeslav konstantines Ze (1846-<br />

1904), ruseTis Sinagan saqmeTa ministri. JandarmTa<br />

calke korpusis Sefi (1902-1904), ukiduresi<br />

reaqcioneri, mokles eserebma.<br />

r<br />

rable rable _ fransua (daaxl. 1494-1553), frangi<br />

mwerali.


avena ravena jiovini jiovini da da _ ritorikis profesori venetis<br />

olqSi, kiTxulobda leqciebs ciceronsa da romael<br />

poetebze.<br />

roterdameli roterdameli erazm (1466-1536), aRorZinebis epoqis<br />

gamoCenili humanisti.<br />

rudolfi rudolfi franc-karl-iozefi (1858-1889),<br />

erchercogi da kronprinci, avstriis imperatoris<br />

franc iozef I Svili.<br />

ruvie ruvie _ frangi saxelmwifo moRvawe.<br />

rozentali rozentali<br />

rozentali<br />

s<br />

sadi sadi-karno sadi sadi karno karno mari fransua sadi (1837-1894),<br />

safrangeTis saxelmwifo moRvawe, 1887-1894 w.w.<br />

safrangeTis prezidenti.<br />

sali salisberi sali salisberi<br />

sberi, sberi solusberi, robert artur talbot<br />

gaskon sesil (1830-1903), inglisis saxelmwifo<br />

moRvawe, didi britaneTis premier-ministri 1885-1892<br />

w.w.<br />

samsoni<br />

samsoni<br />

seneka seneka seneka lucius aneus (daaxl. Zv. w. 4 _ ax. w. 65),<br />

romaeli filosofosi da dramaturgi, politikuri<br />

moRvawe.<br />

sen sen-val sen<br />

val vallie val ie ie, ie safrangeTis elCi germaniaSi.<br />

sovetovi<br />

sovetovi<br />

strabogi strabogi, strabogi stribogi, slavur miTologiaSi qaris<br />

RmerTi.<br />

t<br />

tannei tannei<br />

tannei<br />

taafi taafi, taafi taafi taafe eduard (1833-1895), avstriis<br />

ministri-prezidenti 1868-1870 w.w. da 1879-1893 w.w.<br />

tafik tafik-faSa tafik tafik faSa faSa, faSa tefik-faSa, egviptis mefe.<br />

terrel terrel-de terrel de de-Seni de Seni Seni, Seni frangi mecnieri.<br />

tirari tirari pier emanuel (1827-1893), frangi<br />

politikuri moRvawe, 1868 wlidan xSirad gamodioda<br />

saxalxo krebebze, rogorc imperiis mteri.<br />

539


1870 w. 4 seqtembris revoluciis Semdeg arCeul<br />

iqna parizis meore olqis merad; 1871 w. 8 Tebervals<br />

senis departamentis mier arCeul iqna nacionaluri<br />

krebis wevrad. 26 marts igi komunaSi airCies, magram<br />

male protesti gamoTqva komunis ZiriTadi<br />

mimarTulebis winaaRmdeg da Camoixsna Tavisi uflebebi,<br />

xolo ramdenime dRis Semdeg, Tavis gadarCenis mizniT,<br />

iZulebuli iyo gaqceuliyo revoluciuri parizidan<br />

versalSi. 1887 w. dekembridan 1888 w. aprilamde da<br />

1889 w. Tebervlidan 1890 w. Tebervlamde, tirari iyo<br />

jer finansTa ministri, xolo Semdeg vaWrobis<br />

ministri.<br />

540<br />

u<br />

umberto umberto, umberto umberto humbert I (1844-1900), italiis mefe<br />

1878 wlidan.<br />

umikaSvili umikaSvili umikaSvili _ petre iosebis Ze (1834-1904),<br />

qarTveli Jurnalisti da sazogado moRvawe.<br />

f<br />

ferdinand ferdinand koburgeli koburgeli, koburgeli ferdinand I koburgeli<br />

(1861-1948), 1887 wlidan Tavadi, 1908-1918 w.w.<br />

bulgareTis mefe germanel TavadTa gvaridan.<br />

koburgelTa dinastiis damaarsebeli. gaaZliera<br />

bulgareTSi germanuli gavlena.<br />

feltre feltre vitorino di rambaldini (1397-1442),<br />

humanizmis epoqis didi italieli pedagogi.<br />

ferri ferri, ferri Jiul (1832-1893), safrangeTis saxelmwifo<br />

moRvawe, advokati, publicisti, 1879-1883 w.w.<br />

drodadro ganaTlebis ministri.<br />

fixte fixte iohan gotlib (1762-1814), germaneli<br />

filosofosi, germanuli klasikuri idealizmis<br />

warmomadgeneli.


floke floke Sarl Tomas (1828-1896), frangi<br />

politikuri moRvawe. aqtiurad monawileobda<br />

barikadul brZolebSi 1848 wlis revoluciis dros.<br />

1885 wlidan 1888 wlamde floke iyo deputatTa<br />

palatis prezidenti. 1883 w. 3 aprils flokem<br />

radikaluri partiis wevrebisagan Seadgina kabineti da<br />

TviTon daikava Sinagan saqmeTa ministris posti.<br />

fluransi fluransi, fluransi frangi politikuri moRvawe.<br />

fokeli<br />

fokeli<br />

forgiusoni<br />

forgiusoni, forgiusoni<br />

forgiusoni ingliseli saxelmwifo moRvawe.<br />

freppeli freppeli, freppeli frangi episkoposi.<br />

fridrix fridrix-vilhelm fridrix vilhelm IV (1795-1861), prusiis mefe<br />

1840-1857w.w. fsiqiuri aSlilobis gamo, igi CamoSorda<br />

saxelmwifo saqmeebs.<br />

fridrix fridrix III III III fridrix-vilhelm-nikoloz-karlosi<br />

(1831-1888), prusiis mefe da germaniis imperatori,<br />

vilhelm I vaJiSvili.<br />

S<br />

Savrovi Savrovi _ nikoloz aleqsandres Ze (1826-1899),<br />

Jurnalisti da sazogado moRvawe. 1884 w-dan 1891 wmde<br />

iyo gazeT `Кавказ~-is mTavari TanamSromeli.<br />

Sarko Sarko Sarko _ Jan marten (1825-1893), eqimi,<br />

nevropaTologiisa da fsiqiatriis fuZemdebeli,<br />

klinikuri skolis damaarsebeli.<br />

Sener Senerer Sener Senerer<br />

eri er<br />

Seremetievi<br />

Seremetievi<br />

Steini Steini _ germaneli mecnieri.<br />

C<br />

Camberleni Camberleni, Camberleni Cemberleni jozef (1836-1914), didi<br />

britaneTis koloniebis ministri 1895-1903 w.w., 1880-<br />

1886 w,w. (periodulad) Sedioda mTavrobaSi. karieris<br />

dasawyisSi liberalia, 90-iani wlebis dasawyisSi _<br />

konservatori. inglisis koloniuri eqspansiis erTerTi<br />

ideologTagani.<br />

541


CerCili CerCili _ randolf, lordi, konservatorTa<br />

lideri.<br />

542<br />

w<br />

wminda minda ilia ilia<br />

ilia<br />

wminda wminda olga olga<br />

olga<br />

wminda wminda saba<br />

saba<br />

x<br />

xorsa xorsa<br />

xorsa


a<br />

2) geografiul saxelTa saZiebeli<br />

abxazeTi, abxazeTi, afxazeTi<br />

avstria avstria<br />

avstria<br />

avstria avstria-vengria<br />

avstria avstria vengria _ avstria-ungreTi<br />

avRanistani, avRanistani, avRaneTi<br />

alpebi<br />

alpebi<br />

alJiri<br />

alJiri<br />

amerika<br />

amerika<br />

amierkavkasia<br />

amierkavkasia<br />

afrika<br />

afrika<br />

axalgori<br />

axalgori<br />

axali axali aToni<br />

aToni<br />

ax axal ax<br />

al alqalaq<br />

qalaqis qalaq is mazra<br />

mazra<br />

b<br />

badeni<br />

badeni<br />

bavaria<br />

bavaria<br />

balkani, balkani, balkaneTi, balkaneTi, balkaniis balkaniis (balkanis) (balkanis) balkaneTis<br />

balkaneTis<br />

naxevarkunZuli<br />

naxevarkunZuli<br />

belgia<br />

belgia<br />

belgradi<br />

belgradi<br />

berlini<br />

berlini<br />

bolgaria, bolgaria, bolgareTi, bolgareTi, bulgareTi<br />

bulgareTi<br />

boni<br />

boni<br />

bosnia<br />

bosnia<br />

bostoni<br />

bostoni<br />

g<br />

ganja ganja _ 1804 wlamde. 1804 w-dan 1919 w-mde _<br />

elizavetpoli. 1935 w-dan 1991 w-mde kvlav ganja.<br />

qalaqi azerbaijanis respublikaSi, md. ganjaCais<br />

napirze<br />

543


544<br />

germania<br />

germania<br />

germaniis germaniis imperia imperia<br />

imperia<br />

golgoTa golgoTa<br />

golgoTa<br />

d<br />

dania<br />

dania<br />

darRos darRos olqi<br />

olqi<br />

daRi daRistani daRi daRistani<br />

stani<br />

dnepri<br />

dnepri<br />

e<br />

egvipte<br />

egvipte<br />

edinburgi<br />

edinburgi<br />

evropa<br />

evropa<br />

elzas elzas-lo elzas lo lota<br />

tareni ta reni _ _ elzas-loTaringia, germaniis<br />

`saimperio~ miwa. administraciuli da politikuri<br />

erTeuli, Seqmnili elzasisa da loTaringiisagan 1871-<br />

1918 da 1940-1944 w.w.<br />

v<br />

varSava<br />

varSava<br />

vaSingtoni<br />

vaSingtoni<br />

vena vena<br />

vena<br />

vengria, vengria, vengria, ungreTi<br />

venetika, venetika, veneto, veneto, olqi Crd-aRm. italiaSi, veneciis<br />

yuris (adriatikis zRva) sanapiroze.<br />

vilno, axlandeli q. vilniusis saxelwodeba 1939<br />

wlamde.<br />

z<br />

zaqaTali zaqaTalis zaqaTali s olqi<br />

olqi


T<br />

Telavi Telavi<br />

Telavi<br />

TianeTi TianeTi TianeTi _ daba (1960 w-dan) aRm. saqarTveloSi, md.<br />

ivris marjvena napirze.<br />

i<br />

inglisi inglisi<br />

inglisi<br />

indoeTi<br />

indoeTi<br />

irlandia<br />

irlandia<br />

ispania, ispania, espaneTi<br />

espaneTi<br />

italia<br />

italia<br />

k<br />

kavTisxevi<br />

kavTisxevi<br />

kavkasia<br />

kavkasia<br />

kardanexi<br />

kardanexi<br />

kaxeTi<br />

kaxeTi<br />

kievi<br />

kievi<br />

kori, kori, gori<br />

gori<br />

korsuni korsuni _ kievis ruseTis uZvelesi qalaqi,<br />

mdebareobs md. korsunisa da md. rosis SesarTavTan.<br />

axlandeli qalaqi korsun-SevCenkovski.<br />

l<br />

londoni<br />

londoni<br />

m<br />

makedonia makedonia _ istoriuli olqi balkaneTis<br />

naxevarkunZulis centralur nawilSi.<br />

mantua mantua mantua _ qalaqi italiaSi, lombardiaSi.<br />

545


masova, masova, massova, massova, masua masua (masaka), (masaka), qalaqi eTiopiis Crd-<br />

Si, porti wiTel zRvaze.<br />

marseli<br />

marseli<br />

milani<br />

milani<br />

moskovi<br />

moskovi<br />

mewamuli mewamuli zRva zRva<br />

zRva<br />

mcire mcire azia<br />

azia<br />

546<br />

n<br />

niu niu-iorki niu<br />

iorki<br />

o<br />

odesa<br />

odesa<br />

osmaleTi osmaleTi, osmaleTi , osmalo<br />

osmalo<br />

p<br />

padua padua qalaqi Crd. italiaSi, veneciis olqSi.<br />

pariJi, pariJi, parizi<br />

peterburgi peterburgi _ sankt-peterburgi<br />

petergofi petergofi<br />

petergofi<br />

prusia<br />

prusia<br />

r<br />

romi<br />

romi<br />

ruminia, ruminia, rumineTi<br />

ruseTi<br />

ruseTi<br />

s


saberZneTi<br />

saberZneTi<br />

saberZneTis saberZneTis kunZulebi<br />

kunZulebi<br />

safrangeTi<br />

safrangeTi<br />

saqarTvelo<br />

saqarTvelo<br />

sen sen-remo, sen<br />

remo, remo, san-remo<br />

serbia serbia<br />

serbia<br />

siRnaRi<br />

siRnaRi<br />

siRnaRis siRnaRis mazra<br />

mazra<br />

stambuli, stambuli, stamboli<br />

suecis suecis arxi<br />

arxi<br />

t<br />

tavrida tavrida tavrida _ yirimis naxevarkunZulis Zveli<br />

dasaxeleba.<br />

tai taitis tai tai tis kunZulebi<br />

kunZulebi<br />

triapolisi, triapolisi, tripolisi, tripolisi, triapoli triapoli (tarabulusel-harb),<br />

libiis dedaqalaqi, porti xmelTaSua zRvaze<br />

tfilisi, Tbilisi<br />

u<br />

uelsi uelsi<br />

uelsi<br />

f<br />

finlandia, finlandia, fineTi<br />

fSav fSav-xevsureTi<br />

fSav xevsureTi<br />

q<br />

qsnis qsnis qsnis xeoba xeoba<br />

xeoba<br />

547


548<br />

quTaisi<br />

quTaisi<br />

y<br />

yarabaRi yarabaRi<br />

yarabaRi<br />

S<br />

Savi Savi zRva zRva<br />

zRva<br />

Savi Savi zRvis zRvis olqi<br />

olqi<br />

Sarlotenbur<br />

Sarlotenburgi,<br />

Sarlotenbur gi, qalaqi berlinis maxloblad, md.<br />

Spreeze<br />

Sveicaria<br />

Sveicaria<br />

Svecia, Svecia, SvedeTi<br />

SeerTebuli SeerTebuli Statebi<br />

Statebi<br />

Slezvig Slezvig-golSteini<br />

Slezvig golSteini<br />

Slezvigi Slezvigi _ XI s-dan sahercogo. cnobilia<br />

Slezvig-holStainis (Slezvig-golsteinis) miwa. XIX<br />

s. SuaSi daiwyo Slezvig-holStainis germanuli<br />

mosaxleobis erovnul-ganmaTavisuflebeli brZola.<br />

1864 w. daniasTan omis Sedegad holStaini gadavida<br />

avstriis mmarTvelobaSi, Slezvigi _ prusiisa.<br />

avstria-prusiis 1866 wlis omis Semdeg SlezvigholStaini<br />

prusiis provinciad gamocxadda.<br />

Sotlandia<br />

Sotlandia<br />

Sua Sua azia<br />

azia<br />

C<br />

Crdilo Crdilo Crdilo amerika<br />

amerika<br />

Cex Cexia Cex<br />

ia ia, ia , CexeTi<br />

CexeTi<br />

x<br />

xmelTaSua xmelTaSua xmelTaSua zRva<br />

zRva


w<br />

winamZRvrianT<br />

winamZRvrianTkari<br />

winamZRvrianT kari<br />

h<br />

hebrid hebridis hebrid hebridis<br />

is kunZulebi kunZulebi, kunZulebi didi britaneTis<br />

SemadgenlobaSi myofi arqipelagi atlantis okeaneSi.<br />

sul 500-mde kunZulia.<br />

hercogovina<br />

Jurnal-gazeTebis, wignebis da<br />

calkeul gamocemaTa saZieblebi<br />

`gargantua~<br />

`gargantua~ `gargantua~ _ f. rable `gargantua da<br />

pantagrueli~<br />

`ped ped pedagogiuri ped agogiuri Teoriebi Teoriebi ganaxlebis ganaxlebis epoqisa~ epoqisa~ _ n. i.<br />

storoJenkos wigni.<br />

549


550<br />

a) qarTuli perioduli gamocemebi<br />

`iveria~ `iveria~ `iveria~ _ qarTuli politikuri da<br />

literaturuli perioduli gamocema.<br />

gamodioda TbilisSi 1877 w. 3<br />

martidan yovelkvireul gazeTad. 1879-<br />

1885 wlebSi Jurnalis saxiT, 1886<br />

wlidan yoveldRiur gazeTad.<br />

damaarsebeli da redaqtori ilia<br />

WavWavaZe. Tanaredaqtorebi _ s. mesxi<br />

(1881 w. `droebisa~ da `iveriis~<br />

redaqciebis gaerTianebisas), i. maCabeli<br />

(1882-1884), a. sarajiSvili (1901 wlis<br />

4 dekembridan), g. yifSiZe (1903-1905),<br />

Semdeg, gazeTis daxurvamde (1906 w.<br />

27. VIII) f. gogiCaiSvili.<br />

`meurne~ `meurne~ _ qarTuli yovelkvireuli sasoflosameurneo<br />

gazeTi; gamodioda 1888-1894<br />

wlebSi TbilisSi (redaqtorgamomcemeli<br />

vasil sulxaniSvili) da<br />

1895-1898 wlebSi _ quTaisSi<br />

(redaqtor-gamomcemeli ilia Wyonia).<br />

`macne~ `macne~ (gaz.)<br />

b) rusuli perioduli gamocemebi<br />

`Вестник финансов~ _ Jurnalis sruli<br />

saxelwodebaa `Вестник финансов, промышленности и<br />

торговли~, ruseTis finansTa saministros<br />

yovelkvireuli Jurnali, gamodioda 1885-1917 w.w.<br />

`Кавказ~ _ yoveldRiuri politikuri da<br />

literaturuli gazeTi; gamodioda<br />

TbilisSi 1846-1918 wlebSi rusul<br />

enaze. Tavdapirvelad kerZo,<br />

araoficialuri gamocema iyo, 1850


wlidan ki kavkasiis mefisnacvlis<br />

kancelaria gamoscemda.<br />

`Новое Обозрение~ _ gazeTi gamodioda TbilisSi<br />

rusul enaze, 1883-1904<br />

w.w. igi iyo burJuaziulprogresuli<br />

mimarTulebis<br />

organo. 1887-1891 wlebSi<br />

gazeTs xelmZRvanelobda n.<br />

nikolaZe.<br />

`Русский винодел~<br />

`Рус-Кур~ _ `Русский курьер~, yoveldRiuri<br />

gazeTi gamodioda moskovSi 1879-1889 w.w.<br />

g) ucxouri perioduli gamocemebi<br />

`Debats~<br />

`Deutsch Tageblatt<br />

`Independence Belge~<br />

`Figaro, Le Figaro~ _ uZvelesi franguli<br />

yoveldRiuri gazeTi, daarsebulia parizSi 1826 w.<br />

`Journal des Debatas~ ~<br />

`Siecle~<br />

`Schwarz Qelb~<br />

`Standart~ _ inglisuri gazeTi<br />

`Standard~ _ germanuli gazeTi<br />

`Kölnis he Zeitung~ _ nacionalur-liberaluri<br />

mimarTulebis germanuli gazeTi<br />

`Republique Francaise~<br />

`Temps~<br />

`Times~ _ inglisuri gazeTi<br />

`Post~ _ konservatuli mimarTulebis germanuli<br />

gazeTi<br />

`golua~ `golua~ _ franguli gazeTi<br />

`safrangeTis `safrangeTis respublika~ respublika~ _ franguli gazeTi<br />

551


`Wiener Tagblatt~ _ srulad `News Wiener<br />

Tagblatt~, ~, ~, gazeTi.<br />

liberaluri mimarTulebis avstriuli<br />

552


Tematuri saZiebeli<br />

I politika<br />

dedaTa saqme<br />

antisemituri moZraoba avstriaSi<br />

wodebaTa Tanasworoba<br />

evropis qveynebis saSinao da sagareo politikis<br />

sakiTxebi:<br />

1) avstria<br />

a) saSinao politika<br />

b) avstria-germaniis urTierToba<br />

2) belgia<br />

a) belgiis saSinao politika<br />

3) bulgareTi<br />

a) saSinao mdgomareoba<br />

b) ruseT-bulgareTis politikuri urTierToba<br />

4) germania<br />

a) bismarkis politikis Sesaxeb<br />

b) bismarkisa da fridrix III urTierTobis Sesaxeb<br />

g) saSinao mdgomareoba<br />

d) ruseT-germaniis sagareo ekonomikuri<br />

urTierToba<br />

e) safrangeT-germaniis politikuri urTierToba<br />

v) germania-italiis politikuri urTierToba<br />

z) ruseT-germaniis politikuri urTierToba<br />

T) germania-avstriis politikuri urTierToba<br />

5) inglisi<br />

a) inglisis saSinao mdgomareoba<br />

b) inglis-irlandiis urTierToba<br />

g) inglis-germaniis politikuri urTierToba<br />

6) irlandia<br />

553


554<br />

a) irlandia-inglisis politikuri urTierToba<br />

7) italia<br />

a) italiis saSinao mdgomareoba<br />

b) italia-germaniis politikuri urTierToba<br />

g) italia-safrangeTis politikuri urTierToba<br />

8) rumineTi<br />

a)rumineTis saSinao mdgomareoba<br />

9) ruseTi<br />

a) ruseTis saSinao mdgomareoba<br />

b) ruseT-germaniis sagareo ekonomikuri<br />

urTierToba<br />

g) ruseT-germaniis politikuri urTierToba<br />

d) ruseT-inglis-avRaneTis politikuri<br />

urTierToba<br />

e) ruseT-inglisis urTierToba<br />

10) safrangeTi<br />

a) safrangeTis saSinao mdgomareoba<br />

b) safrangeT-avstriis politikuri urTierToba<br />

g) safrangeT-italiis politikuri urTierToba<br />

11) serbia<br />

a) serbiis saSinao mdgomareoba<br />

12) CrdiloeT-amerikis SeerTebuli Statebi<br />

a) amerikis saSinao mdgomareoba<br />

b) amerikeli gamomgonebeli qalebi<br />

II ekonomika<br />

xelobis swavlebis sikeTe soflis skolebSi<br />

Savi zRvispireTis dasaxlebis sakiTxi<br />

Tavadaznaurobis uqmobiT Cveni miwa-wylis dakargva<br />

mamulebis gamijvna<br />

saxelmwifo _ saTavadaznauro da saglexo bankebi


Tbilisis saadgilmamulo banki<br />

Tbilisisa da quTaisis saadgilmamulo bankebis<br />

SeerTeba<br />

fuli da misi funqcia sazogadoebaSi<br />

axali asignaciebis gamoSveba<br />

saadgilmamulo gadasaxadebis Sesaxeb<br />

manqanebisa da iaraRebis gaumjobeseba mrewvelobaSi<br />

mamulebis gamijvnis Sesaxeb<br />

ruseTis ekonomikuri mdgomareoba<br />

rkinigzebisa da gzatkecilebis gayvana<br />

III istoria da religia<br />

saerTod erisa da kerZod qarTveli eris Sesaxeb<br />

kacobriobis istoriis Sesaxeb<br />

ebraeli eri<br />

qarTveli eri da Rvawli wminda ninosi<br />

religiuri dResaswaulebis Sesaxeb<br />

TviTmoqmedebis Sesaxeb<br />

IV saxelmwifo, eTika da samarTali<br />

gazeT `kavkazis~ gamolaSqrebis gamo<br />

daviT aRmaSenebeli<br />

imperator fridrixis pirovnuli Rirsebebi<br />

sazogadoebrivi zneobis Sesaxeb<br />

V administracia, adgilobrivi<br />

mmarTveloba<br />

soflis moxeleTa saqmianoba<br />

qarTuli Teatris mSeneblobis Sesaxeb<br />

VI aRzrda, ganaTleba, kultura<br />

arsebuli saTavadaznauro skolis gadakeTebis<br />

aucilebloba<br />

555


skolebis erTi didi nakli<br />

pedagogika da sapedagogio Teoria<br />

codnis Sesaxeb<br />

gonebrivi muSaoba<br />

moswavleTa zne-xasiaTis wvrTvna<br />

swavlebis principebi Zvel saberZneTsa da romSi<br />

Sua saukuneebis moZRvreba adamianis ganviTarebis<br />

Sesaxeb<br />

skolis movaleoba saSualo saukuneebSi<br />

ostati da mowafe CvenSi da Sua saukuneebis<br />

evropaSi<br />

swavla-ganaTleba CvenSi da ucxoeTSi<br />

axlandeli skola<br />

moZravi skolebisa da biblioTekebis daarseba<br />

winamZRvrianTkaris sameurneo skolaSi swavlebasTan<br />

dakavSirebiT<br />

TbilisSi universitetis gaxsnis Sesaxeb<br />

oblebis movla-patronoba<br />

bagratis taZris Sesaxeb<br />

556<br />

VII mwerloba da mecniereba<br />

evropis mwerloba da mecniereba<br />

VIII medicina<br />

xoleris acra<br />

cofi<br />

janmrTelobis sakiTxi soflad<br />

IX soflis yofa, soflis meurneoba<br />

vazis avadmyofoba _ mildiu<br />

vazis daavadeba da vazis movla<br />

zeTisxilis gaSenebis Sesaxeb<br />

baJi aryis gamoxdaze<br />

meurneobis gaumjobesebisaTvis kavkasiaSi


presis mimoxilva<br />

X beWdviTi saqme, presa<br />

statistikis sakiTxebze<br />

XI statistika<br />

XII sxvadasxva sakiTxebi<br />

saaxalwlo milocva<br />

557


558<br />

sarCevi<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />


<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

kreba tfilisis saTavadaznauro bankis wevrTa (16<br />

maiss)<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

559


<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

560


<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

561


562<br />

ИЛЪЯ ГРИГОРЪЕВИЧ ЧАВЧАВАДЗЕ<br />

ПОЛНОЕ СОБРАНИЕ CОЧЕНЕНИЙ<br />

В 20-ТИ ТОМАХ<br />

ТОМ X<br />

(На Грузинском языке)<br />

ТБИЛИСИ<br />

“ИЛИАС ФОНДИ”<br />

2007<br />

gamomcemlobis redaqtorebi: ivane amirxanaSvili,<br />

uCa SerazadaSvili.<br />

koreqtori:<br />

teqsti aawyo: levan bukia<br />

daakabadona: levan bukia<br />

tiraJi 300<br />

fasi saxelSekrulebo

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!