01.08.2013 Views

werilebi literaturisa da kulturis Sesaxeb

werilebi literaturisa da kulturis Sesaxeb

werilebi literaturisa da kulturis Sesaxeb

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Tamar nucubiZe<br />

<strong>werilebi</strong><br />

<strong>literaturisa</strong><br />

1<br />

<strong>da</strong><br />

<strong>kulturis</strong> <strong>Sesaxeb</strong><br />

Tbilisi 2010


mxatvari rezo mirianaSvili<br />

SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti 2010<br />

ISBN 978-9941-0-2827-4<br />

UDK (uak) 82+7<br />

w-994<br />

2


k r i t i k u l i<br />

Z i e b a n i<br />

3


Tanamedrove literaturuli<br />

komparativizmi<br />

termini ~literaturuli urTierTobebi~,<br />

romelic Se<strong>da</strong>rebiTi literaturismcodneobis<br />

(comparative literature) sinonimad ixmareba, araa<br />

srulyofili, vinai<strong>da</strong>n arsebiTad genetikur<br />

kavSirebze migvaniSnebs, maSin, rodesac es<br />

disciplina tipologiuri analogiebis kvlevasac<br />

gulisxmobs.<br />

erovnuli literaturebis istoriisagan<br />

Se<strong>da</strong>rebiTi literaturismcodneoba kvlevis<br />

sagniT gansxvavdeba, vinai<strong>da</strong>n "ar arsebobs<br />

principuli sxvaoba teqstebs Soris erovnuli<br />

literaturis SigniT <strong>da</strong> teqstebs Soris<br />

sxva<strong>da</strong>sxva erovnul literaturaSi~ (i. lotmani).<br />

XX saukunis TiTqmis Sua xanebamde komparatistika<br />

ZiriTad yuradRebas genetikur kav-<br />

Sirebs uTmob<strong>da</strong>; erix auerbaxis “mimezisi~-s<br />

msgavisi naSromebi ufro gamonaklisi iyo, vidre<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebeli.<br />

1960-ian wlebSi rene ueleki <strong>da</strong> frangi r.<br />

etiembli mkacrad akritikebdnen literaturuli<br />

komparativizmis franguli <strong>da</strong> germanuli skolis<br />

iseT principebs, rogoricaa ucxouri zegav-<br />

5


lenebisaTvis ga<strong>da</strong>Warbebuli mniSvnelobis<br />

miniWeba, tipologiuri analizisadmi ze<strong>da</strong>piruli<br />

midgoma, literaturaTa <strong>da</strong>jgufeba zegavlenaTa<br />

“gamcem~ <strong>da</strong> ~mimReb~ tipebad <strong>da</strong> sxv. am bolo<br />

dros sul ufro gamoikveTa miswrafeba<br />

tipologiuri analogiebis Ziebisadmi; sul ufro<br />

metad iCens Tavs imis gacnobiereba, rom TviT<br />

genetikuri kvlevis dros sabolood mizani mainc<br />

stadialuri, siuJeturi, Janruli <strong>da</strong> a.S.<br />

nairsaxeobebis <strong>da</strong>dgenaa.<br />

Se<strong>da</strong>rebiTi literaturismcodneobis meTodisa<br />

<strong>da</strong> kvlevis arealis ganaxlebas xeli Seuwyo<br />

iseTi araistoriuli meTodebis gamoyenebam,<br />

rogoricaa: iungis arqetipebis Teoria, huizingas<br />

Teoria TamaSis arqetipebze <strong>kulturis</strong><br />

istoriaSi, fsiqoanalizi, struqturalizmi,<br />

tartus semiotikuri skola iuri lotmanis<br />

xelmZRvanelobiT.<br />

Se<strong>da</strong>rebiTs literaturismcodneobaSi gansakuTrebiT<br />

TvalsaCinoa interdisciplinarulobis<br />

zr<strong>da</strong>, mWidro <strong>da</strong>axloeba kulturologiasTan.<br />

<strong>literaturisa</strong> <strong>da</strong> xelovnebis sxva<strong>da</strong>sxva <strong>da</strong>rgebis<br />

urTierTmimarTebis problematikis kvleva<br />

literaturuli komparativizmis Semadgenel<br />

nawilad iqca.<br />

Se<strong>da</strong>rebiTi literaturismcodneobis kvlevis<br />

gafarToebis, literaturasa <strong>da</strong> xelovnebisa <strong>da</strong><br />

<strong>kulturis</strong> sxva <strong>da</strong>rgebs Soris tipologiur<br />

6


msgavsebaTa Ziebisaken swrafva imdenad<br />

TvalsaCinoa, rom zogis azriT, Tanamedrove<br />

`literaturuli komparatistika ukidegano<br />

cnebas, erTgvar yovlismomcvel sawyobs<br />

<strong>da</strong>emsgavsa~; sxva avtoris TqmiT, (Bassnet,<br />

Comparative Literature: A Critical introduction, Boston, 1993),<br />

Se<strong>da</strong>rebiTi literaturismcodneoba imdenad<br />

yovlismomcveli gax<strong>da</strong>, rom igi aRar arsebobs.<br />

magram ufro swori iqneba, Tu vilaparakebT<br />

komparativizmis ara ~gar<strong>da</strong>cvalebaze~, aramed<br />

evoluciaze, kvlevis sagnis gafarToebasa <strong>da</strong><br />

meTodebis cvlaze. amJamad es disciplina<br />

Seiswavlis literaturis mimarTebas sxva<br />

mxatvrul formebTan (saxviTi xelovneba, musika,<br />

filmi <strong>da</strong> sxv.) <strong>da</strong> mecnierebis <strong>da</strong>rgebTan<br />

(istoria, sociologia, fsiqologia <strong>da</strong> sxv.),<br />

yuradRebas amaxvilebs literaturis adgilze<br />

<strong>kulturis</strong> sistemaSi. ~Se<strong>da</strong>rebiTi literaturismcodneobis~<br />

tradiciul gansazRvrebas<br />

<strong>da</strong>emata literaturasa <strong>da</strong> <strong>kulturis</strong> sxva<strong>da</strong>sxva<br />

<strong>da</strong>rgebs Soris mimarTebis, anu literaturuli <strong>da</strong><br />

xelovnebis sxva <strong>da</strong>rgebisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

niSan-Tvisebebis erToblivi kvleva.<br />

literaturul komparativizms Cvens droSi<br />

Cveulebriv ase gansazRvraven: ~Se<strong>da</strong>rebiTi<br />

literaturismcodneoba niSnavs ara mxolod<br />

literaturaTa kvlevis erovnuli sazRvrebis<br />

ga<strong>da</strong>laxvas, aramed amasTanave literaturis<br />

Se<strong>da</strong>rebas a<strong>da</strong>mianis moRvaweobis sxva<br />

7


inteleqtualur sferoebTan (mxatvroba, musika,<br />

Teatraluri <strong>da</strong> dekoratiuli xelovneba,<br />

arqiteqtura, skulptura <strong>da</strong> sxv.)~ (Comperative<br />

Literature: Matter and Method. Edited with Introduction by A.<br />

Owen Aldridge. Urbana, Chicago, London, 1999, p. 1).<br />

komparativizmis interdisciplinarulobis<br />

mzardi tendencia kargad Cans imaSic, Tu rogor<br />

gansazRvraven comparative literature-s sxva<strong>da</strong>sxva<br />

universitetebi. ase, magaliTad, san franciskos<br />

universitetis programis Tanaxmad, Se<strong>da</strong>rebiTi<br />

literaturismcodneoba ikvlevs rogorc erovnul<br />

literaturaTa teqstebs Soris mimarTebas,<br />

aseve ~cdilobs <strong>da</strong>adginos urTierTmimarTeba<br />

literaturasa <strong>da</strong> sxva <strong>da</strong>rgebs Soris,<br />

xelovnebiTa <strong>da</strong> mecnierebiT <strong>da</strong>wyebuli,<br />

folklorisa <strong>da</strong> religiis CaTvliT~.<br />

roCesteris universitetis programaSi<br />

aRniSnulia, rom ~Se<strong>da</strong>rebiTi literaturismcodneoba<br />

gulisxmobs <strong>literaturisa</strong> <strong>da</strong> <strong>kulturis</strong><br />

interdisciplinarul kvlevas sxva<strong>da</strong>sxva<br />

perspeqtivi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sva erovnul<br />

mwerlobaSi~.<br />

<strong>da</strong>visis universitetis programis Tanaxmad,<br />

komparativizmi ~niSnavs literaturuli<br />

teqstebis Seswavlas interdisciplinarul <strong>da</strong><br />

transkulturul konteqstSi~.<br />

niu iorkis universitetis programaSi<br />

aRniSnulia, rom es disciplina gulisxmobs<br />

~<strong>literaturisa</strong> <strong>da</strong> filosofiis, politikis,<br />

8


anTropologiis, istoriis, literaturis Teoriis<br />

urTierTga<strong>da</strong>kveTis kvlevas~.<br />

Se<strong>da</strong>rebiTi literaturismcodneobis sagnis<br />

gafarToebis tendencia aisaxa iseTi Jurnalebis<br />

<strong>da</strong>arsebaSi, rogoricaa, magiliTad, Journal for the<br />

Interdisciplinary Study of Literature (monitobas<br />

universiteti, kana<strong>da</strong>), Comparative Literature and<br />

Culture (albertas universiteti, aSS), A Journal for<br />

the Intermingling Study of Literary, Cultural and Theoretical<br />

Scolarship (hiustonis universiteti, aSS) <strong>da</strong><br />

mravali amgvari saxelwodebis Jurnali<br />

sxva<strong>da</strong>sxva qveynebSi. amerikeli, kanadeli <strong>da</strong><br />

ingliseli komparatistebi gamoscemen vebJurnals<br />

Comparative Literature and Culture.<br />

literaturuli <strong>da</strong> saxviTi xelovnebis<br />

teqstebi sul ufro xSirad xdeba erToblivi<br />

kvlevis sagani. magalTad, lorens starJikis `XIX<br />

saukunis perspeqtiva~-Si (1999) ganxilulia<br />

garemosa <strong>da</strong> saganTa asaxvis Taviseburebani<br />

mwerlobasa <strong>da</strong> literaturaSi. qristofer<br />

braideris wigni “sityva <strong>da</strong> gamosaxuleba, 1400-<br />

1700 wlebi~ (1999) eZRvneba sinamdvilisadmi<br />

midgomas Sua saukuneebisa <strong>da</strong> renesansis<br />

literaturasa <strong>da</strong> saxviT xelovnebaSi<br />

(magaliTad, naCvenebia sikvdilis alegoriuli<br />

gamosaxuleba breigelTan <strong>da</strong> misi drois<br />

poeziaSi).<br />

araerTi komparatisti ikvlevs realobisa <strong>da</strong><br />

ararealuris mimarTebis Taviseburebas prozaSi,<br />

9


fotoxelovnebasa <strong>da</strong> kinematografSi (magaliTad,<br />

fotografiis roli xulio kortasaris prozaSi).<br />

i. lotmanma arsebiTi koreqtivi Seitana<br />

literaturis Teoriasa <strong>da</strong> kulturologiaSi<br />

<strong>da</strong>mkvidrebul im TvalsazrisSi, romlis Tanaxmad<br />

sesxebis, zegavlenis stimulad msgavsi ideuresTetikuri<br />

viTarebis arseboba ganapirobebs.<br />

lotmani ar uaryofs amgvari stimulebis rols,<br />

magram yuradRebas amaxvilebs im garemoebaze, rom<br />

`xSirad urTierTobis impulss warmoadgens ara<br />

msgavseba <strong>da</strong> siaxlove (ideur-esTetikuri,<br />

stadialuri, Janruli <strong>da</strong> a. S.), aramed sxvaoba~,<br />

anu iseTi viTareba, rodesac ama Tu im movlenis<br />

aTvisebis, gaTavisebis, sesxebis survils ara<br />

msgavsebis, aramed sxvaobis faqtori ganapirobebs.<br />

am ukanasknel SemTxvevaSi moqmedebas iwyebs aseTi<br />

fsiqologiuri meqanizmi: ~mWirdeba, vinai<strong>da</strong>n ar<br />

mesmis, vinai<strong>da</strong>n es CemTvis ucnobia, ar esa<strong>da</strong>geba<br />

CemTvis nacnob warmodgenebsa <strong>da</strong> Rirebulebebs~<br />

(Ю. Лотман. К построению теории взаимодействия<br />

культур. – Теоретические и практические вопросы<br />

взаимодействия культур. – Учёные записки Тартусского<br />

Гос. Университета. 1983, стр. 94).<br />

recepciis Teoriis mimdevari komparatistebi<br />

gansakuTrebul yuradRebas uTmoben gavlenebis<br />

gar<strong>da</strong>qmnas erovnul kulturaSi. anTropologiuri<br />

Teoriis mimdevrebi sxva<strong>da</strong>sxva<br />

literaturaTa Sefasebisas <strong>da</strong> analizisas<br />

yuradRebas amaxvileben a<strong>da</strong>mianis `anTropolo-<br />

10


giuri statusis~, misi zogadsakacobrio formebis<br />

gamovlenas ama Tu im literaturaSi. Se<strong>da</strong>rebiT<br />

litmcodneobaSi Zlieria agreTve genderuli<br />

kritikis TeoretikosTa gamoZaxili.<br />

komparativizmis erT-erT sagnad iqca<br />

sxva<strong>da</strong>sxva qveynebis masobrivi literaturis<br />

(gansakuTrebiT _ e. w. deteqtiuri romanebis)<br />

Se<strong>da</strong>reba.<br />

Se<strong>da</strong>rebiT literaturismcodneobaSi, iseve<br />

rogorc saerTod literaturul kritikaSi,<br />

erTmaneTs upirisirdeba ori gezi _ istorizmi <strong>da</strong><br />

antiistorizmi. komparatistebis erTi wyeba<br />

sxva<strong>da</strong>sxva erovnuli teqstebis Se<strong>da</strong>rebisas<br />

kanonzomierebebisa Tu ierarqiebis imdenad<br />

<strong>da</strong>sabuTebasa <strong>da</strong> logikurad Camoyalibebul<br />

debulebebs ar iZleva, ramdena<strong>da</strong>c mimarTavs<br />

asociaciebisa <strong>da</strong> miniSnebebis enas, saTqmelis<br />

gaxsnis intuiciur xerxebs. amgvari<br />

postmodernistuli orientaciis mkvlevrebisagan<br />

gansxvavebiT, logikurad mwyobri <strong>da</strong> naTelia e.<br />

w. `axali istorizmis~ mimdevari komparatistebis<br />

(morozo, grinblati <strong>da</strong> sxv.) mecnieruli ena.<br />

`axali istorizmis~ mimdevari komparatistebi<br />

did yuradRebas uTmoben sxva<strong>da</strong>sxva<br />

literaturaSi politikuri sakiTxebis gaSuqebas.<br />

am mxriv tipuria eduard saidis ~orientalizmi~<br />

(1987), romelSic literaturul <strong>da</strong> sxva<br />

teqstebze <strong>da</strong>yrdnobiT <strong>da</strong>savleTisa <strong>da</strong><br />

11


aRmosavleTis urTierToba gaSuqebulia rogorc<br />

politikuri Zalmomreoba rasisa <strong>da</strong> sqesis<br />

mixedviT. ~axali istorizmi~ aseve did<br />

yuradRebas uTmobs istoriul interpretacias,<br />

epoqis literaturuli fonis nawarmoebsa <strong>da</strong><br />

mkiTxvels Soris (g. r. iausi <strong>da</strong> sxv.)<br />

urTierTobis kvlevas.<br />

dRevandel <strong>da</strong>mokidebulebas komparativizmi -<br />

sadmi xSirad iseTive skefsisisa <strong>da</strong> ironiis ieri<br />

<strong>da</strong>kravs, rogorc mTlianad <strong>da</strong>mokidebulebas<br />

literaturismcodneobisadmi, gansakuTrebiT _<br />

literaturis istoriisadmi.<br />

12


“madli Sens gamCens, lamazo~ Tu<br />

“<strong>da</strong>mqrola qarman sastikman”?<br />

1845-is 9 Tebervals nikoloz baraTaSvilma<br />

naxiCevani<strong>da</strong>n maiko orbelians gaugzavna werili,<br />

romelSic sxvaTa Soris naTqvamia: ~ai am leqss<br />

gigzavni, m<strong>da</strong>biurad <strong>da</strong>werils, rogorRac fiqrSi<br />

momivi<strong>da</strong>, me var <strong>da</strong> Cemi nabadi _ imis xmazed!~<br />

werilSi leqsis teqsti araa warmodgenili, igi<br />

baraTaSvils werilisaTvis calke <strong>da</strong>urTavs.<br />

pavle ingoroyvas mtkicebis Tanaxmad, maiko<br />

orbelianis werilSi xsenebuli leqsi aris<br />

~<strong>da</strong>mqrola qarman sastikman~ (p. ingoroyva.<br />

nikoloz baraTaSvilis TxzulebaTa teqstis<br />

istoria. _ n. baraTaSvili. Txzulebani. teqsti<br />

<strong>da</strong>dgenilia pavle ingoroyvas mier. 1968, gv. 271).<br />

magram leqsis analizi cxadyofs, rom aseTi<br />

<strong>da</strong>skvna umarTebuloa.<br />

migvaCnia, rom n. baraTaSvilis werilSi<br />

nagulisxmevi leqsi aris ara “<strong>da</strong>mqrola qarman<br />

sastikman~, aramed _ ~madli Sens gamCens,<br />

lamazo~:<br />

madli Sens gamCens, lamazo, qalo<br />

SavTvalebiano,<br />

13


dRisiT mzev, RamiT mTovarev, wynaro <strong>da</strong> amod<br />

xmiano,<br />

Senis lodiniT vsuldgmulvar, Tayvans vscem<br />

Sensa saxelsa,<br />

dedis erTa var, nu momklav, nu <strong>da</strong>mananeb<br />

sofelsa!<br />

yaribi vinme movsulvar, soflisa muSa<br />

sawyali,<br />

amxanagad maqvs nabadi, Zmobilad _ basri<br />

xanjali,<br />

me sxva simdidre rad min<strong>da</strong>? me Seni gulic<br />

meyofis:<br />

mis fasi kidev saunje cis qveSeT gana imyofis?<br />

leqss `<strong>da</strong>mqrola qarman sastikman~ araferi<br />

aqvs saerTo “m<strong>da</strong>biur~ kiloze <strong>da</strong>weril xalxur<br />

leqsTan. igi ara folklorul, aramed wmin<strong>da</strong><br />

~literaturul~ teqstTa rigs ganekuTvneba.<br />

masSi warmodgenili motivebi ara xalxuri leqsis,<br />

aramed romantikuli elegiis niSan-Tvisebebia:<br />

gar<strong>da</strong>sul dReTa mogonebani, wuxili <strong>da</strong>kargul<br />

bednierebaze, awmyosa <strong>da</strong> warsulis, sixarulisa<br />

<strong>da</strong> cremlis <strong>da</strong>pirispireba, Civili drois<br />

ulmobelobaze, monologis sevdiani kilo. taepi<br />

_ ~igi nia<strong>da</strong>g ciurTa cvarTagan iyo namili~<br />

gvaxsenebs ~vpove taZari~-s tragizmiT aRbeWdil<br />

taepebs: `<strong>da</strong> ganismo<strong>da</strong> ciurT <strong>da</strong>sTa galobis<br />

zari~, ~gulsa... lampari wmi<strong>da</strong> ganmitfob<strong>da</strong><br />

ciuris sxiviT~.<br />

14


leqsis pirvelive sityvebi _ `<strong>da</strong>mqrola<br />

qarman sastikman...~ _ ara xalxur leqsebTan,<br />

aramed `qaris~ paradigmis romantikul<br />

interteqstTan gvakavSireben. `qari~ romantizmSi<br />

mravali mniSvnelobiT gvevlineba <strong>da</strong> yovelTvis<br />

ukavSirdeba iseT semantikur velebs, rogoricaa:<br />

dro, cvalebadoba, ngreva (gavixsenoT klasikuri<br />

nimuSi _ Selis `o<strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTis qars~). iseve<br />

rogorc sxva romantikosebTan, `sastiki qari~<br />

baraTaSvilis leqsSi gamoyenebulia ~uJamuri<br />

drois~ mniSvnelobiT: `drom uJamurman aw<br />

cremliT Sesvara misi adgili~.<br />

aseve ara zepirsityvieri, aramed<br />

romantikuli poeziis niSania lirikuli siuJetis<br />

<strong>da</strong>kavSireba <strong>da</strong>mWknar yvavilTan. gavixsenoT,<br />

magaliTad, aleqsandre WavWavaZis mier Targmnili<br />

puSkinis leqsi ~yvavili~ _<br />

yvavili mxmari, sunmiRebuli,<br />

wigns idva srulad <strong>da</strong>viwyebuli.<br />

misma <strong>da</strong>naxvam myisad aRmivso<br />

mogonebebiT guli vnebuli...<br />

an<strong>da</strong> Jukovskis romansi ~yvavili~ _<br />

Цветок увядший, одинокий,<br />

Лишён ты прелести своей<br />

Рукою осени жестокой.<br />

leqsSi “madli Sens gamCens, lamazo...~<br />

araliteraturuli sawyisi, “m<strong>da</strong>biuri” kilo,<br />

15


siaxlove zepirsityvieri poeziis nimuSTan “me<br />

var <strong>da</strong> Cemi nabadi...~ aqtualizebulia yvela<br />

doneze _ intonaciurze, leqsikurze,<br />

fonetikurze, prosodiulze, riTmisa <strong>da</strong> ritmis<br />

doneze.<br />

marTalia, leqsSi “<strong>da</strong>mqrola qarman<br />

sastikman~ aris xalxuri leqsis ori formaluri<br />

elementi _ <strong>da</strong>bali Sairi <strong>da</strong> paraleluri<br />

riTmebi, magram isini ar warmoadgenen mxolod<br />

zepirsityvieri poeziis kuTvnilebas <strong>da</strong> amdenad<br />

es araa sakmarisi imisaTvis, rom “<strong>da</strong>mqrola qarman<br />

sastikman~ “me var <strong>da</strong> Cemi nabadis...~ fonze an<br />

msgavsi xalxuri leqsebis interteqstSi<br />

ikiTxebodes.<br />

“madli Sens gamCens, lamazo...~, “me var <strong>da</strong><br />

Cemi nabadis...~ msgavsad, maJoruli, omaxiani<br />

kiloTi xasiaTdeba, xolo “<strong>da</strong>mqrola qarman<br />

sastikman~ wmin<strong>da</strong> romantikuli elegiis<br />

intonaciiT gamoirCeva <strong>da</strong> amdenad ar imeorebs<br />

“me var <strong>da</strong> Cemi nabadis...~ xmas.<br />

<strong>da</strong>vukvirdeT baraTaSvilis sityvebs: ~ai am<br />

leqss gigzavni, m<strong>da</strong>biurad <strong>da</strong>werils, rogorRac<br />

fiqrSi momivi<strong>da</strong>, me var <strong>da</strong> Cemi nabadi _ imis<br />

xmazed!~. am gancxadebis sapirispirod, leqsSi<br />

“<strong>da</strong>mqrola qarman sastikman~ odnava<strong>da</strong>c ar<br />

ikiTxeba “m<strong>da</strong>bio~ elementebi, kerZod ar Cans<br />

xalxuri leqsebisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli leqsika,<br />

ar Cans iseTi mxatvruli saxeebi, romlebic “me<br />

16


var <strong>da</strong> Cemi nabadis...~ asociacias gamoiwvevdnen.<br />

zepirsityvieri poeziis elementebi aris ara am<br />

elegiur lirikul qmnilebaSi, aramed leqsSi<br />

“madli Sens gamCens, lamazo~, sa<strong>da</strong>c ~citatac~ ki<br />

aris n. baraTaSvilis werilSi xsenebuli xalxuri<br />

leqsi<strong>da</strong>n: `amxanagad myavs nabadi...~. aRaras<br />

vambobT imaze, rom mTlianad `madli Sens gamCens,<br />

lamazo~ `m<strong>da</strong>biuri~ poeziis stilizaciis u<strong>da</strong>vo<br />

niSnebs atarebs.<br />

amgvarad, baraTaSvilis xsenebul werilSi<br />

igulisxmeba ara ~<strong>da</strong>mqrola qarman sastikman~,<br />

aramed ~madli Sens gamCens, lamazo~.<br />

17


araTaSvilis “Cinari”<br />

ganmartoebuls frialos kldeze sdgas alvis<br />

xisa norCi axali,<br />

mraval-Stovani, magrilobeli, haerovani,<br />

turfa, maRali.<br />

saamo aris mis CrdilSi ocvna <strong>da</strong> misTa<br />

foTolT SrialTa smena<br />

<strong>da</strong> wyalT dudunze ukuRmarTisa ama soflisa<br />

WirTa <strong>da</strong>Tmena.<br />

moqSuis mtkvari, moqris niavi <strong>da</strong> SrialiTa<br />

arxevs Cinarsa<br />

<strong>da</strong> gamoscemen saxiobasa, tkbilis icnebiT<br />

<strong>da</strong>maZinarsa!<br />

mrwams, rom ars ena ram saidumlo uasakoTac<br />

<strong>da</strong> usulT Soris<br />

<strong>da</strong> ucxoveles sxvaTa enaTa ars mniSvneloba<br />

maTi saubris!<br />

viTa mijnuri satrfos amaysa, mtkvari mas<br />

norCsa ferxTa evlebis<br />

<strong>da</strong> aRmoarxevs ufskrulebi<strong>da</strong>m, <strong>da</strong> aRelvili<br />

kldesa exlebis<br />

magram Cinari, maRlad mCinari, dgas<br />

medidurad <strong>da</strong> siamayiT,<br />

18


<strong>da</strong> mxolod Tavsa gardmo-gardiRebs<br />

sevdianisa Serxevis saxiT.<br />

ramdenjer qari Searxevs saros, imdenjer<br />

mtkvari umetes oxravs,<br />

TiTqos siSuriT SeSfoTebuli, <strong>da</strong> kldis<br />

pirebze zvirTTa Semusravs.<br />

esreT idumal, magram Zlierad <strong>da</strong>itanjebis<br />

marad mijnuri,<br />

Tu mas namdvilad egznebis gulsa<br />

trfialebisa cecxli ciuri.<br />

baraTaSvilis ”Cinari” (1844), romlis teqstma<br />

ara avtografis, aramed nusxebis saxiT moaRwia,<br />

yuradRebas iqcevs romantikuli peizaJuri<br />

lirikisa <strong>da</strong> qarTuli poeturi tradiciis<br />

araerTi komponentis SeTavsebiT.<br />

am leqss XIX saukunis pirvel naxevarSi<br />

bunebis Temaze Seqmnili sxva lirikuli<br />

nimuSebisagan gamoarCevs tradiciulisa <strong>da</strong><br />

novatorulis uCveulo SeTavseba, rac ZiriTa<strong>da</strong>d<br />

frazeologiis doneze vlindeba.<br />

romantikuli esTetika am leqsSi upirvelesad<br />

bunebis ferweris saxiT mJRavndeba. masSi poetis<br />

mxri<strong>da</strong>n TanagrZnobiT aris asaxuli veluri <strong>da</strong><br />

ukacrieli buneba (“ganmartoebuls frialos<br />

kldeze sdgas alvis xisa norCi axali...”), romlis<br />

kulti lirikaSi romantikosebma <strong>da</strong>amkvidres.<br />

19


gavixsenoT, magaliTad, kldeze ganmartoebiT<br />

mdgari xe haines leqsis lermontoviseul<br />

TargmanSi:<br />

На севере диком стоит одиноко<br />

На голой вершине сосна.<br />

aseve mravali romantikuli leqsis saerTo<br />

adgilTa rigs ganekuTvneba iseTi motivi,<br />

rogoricaa xis foTlebis Srialis smena <strong>da</strong> masTan<br />

sakuTari sulieri gancdebis <strong>da</strong>kavSireba. Sdr.<br />

mag.:<br />

saamo aris mis CrdilSi ocvna <strong>da</strong> misTa<br />

foTolT SrialTa smena<br />

<strong>da</strong> wyalT dudunze ukuRmarTisa ama soflisa<br />

WirTa <strong>da</strong>Tmena!<br />

<strong>da</strong> baironis es striqonebi:<br />

How do thy branches, moaning to the blast,<br />

Invite the bosom to recall the past, And seem to<br />

whisper…<br />

(“Lines written beneath an Elm in the Churchyard of<br />

Harrow”).<br />

agreTve romantikuli svlaa analogiis<br />

gavleba gasulierebul bunebasa <strong>da</strong> pirovnul<br />

gancdebs Soris, rac leqsis ZiriTadi “saTqmelis”<br />

(“<strong>da</strong>itanjebis marad mijnuri, Tu mas namdvilad<br />

egznebis gulsa trfialebisa cecxli ciuri”)<br />

argumentirebas emsaxureba.<br />

20


qarTul lirikaSi pirvelad am leqsSi iCens<br />

Tavs “msoflio sevdis” romantikuli<br />

koncefcii<strong>da</strong>n momdinare formula _ bunebis<br />

movlenebisadmi a<strong>da</strong>mianuri grZnobebis miwera:<br />

“mrwams, rom ars ena ram saidumlo uasakoTac <strong>da</strong><br />

usulT Soris”.<br />

es striqonebi gvaxseneben araerTi<br />

romantikosis msjelobas bunebis “enis” <strong>Sesaxeb</strong>.<br />

gavixsenoT tiutCevis<br />

Не то, что мните вы, природа:<br />

Не слепок, не бездушный лик –<br />

В ней есть душа, в ней свобода,<br />

an a. Jukovskis _ Что наш язык земной пред<br />

дивною природой?<br />

wmin<strong>da</strong> romantikuli formulaa agreTve is<br />

azri, rom siyvaruli ganuyofelia tanjvisagan:<br />

“<strong>da</strong>itanjebis marad mijnuri”. “tkbobasa <strong>da</strong> tanjvas<br />

Soris idumali kavSiri, rac TviT a<strong>da</strong>mianis<br />

bunebaSia Camarxuli, yovelTvis arsebob<strong>da</strong>,<br />

magram romantikuli msoflgancdisaTvis igi<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebel niSan-Tvisebad iqca” (M. Praz, A<br />

New Sensibility, in: E. Howards, Components of Romanticism.<br />

L., 1965, p. 59). gavixsenoT puSkinis sityvebi: Я жить<br />

хочу, чтоб мыслить и страдать (,,Элегия”) an<br />

lermontovis _ Люблю в тебе я прошлое страданье.<br />

“poeturi teqsti mravali semantikuri<br />

sistemis, mravali “enis” urTierTga<strong>da</strong>mkveT velze<br />

aRmocendeba” (Ю. Лотман. Анализ поэтического текста.<br />

21


Л., 1972, с. 107). “Cinari” isea agebuli, rom misi<br />

semantika, “ena” romantikuli sistemiT ar<br />

amoiwureba. masSi uxva<strong>da</strong>a gamoyenebuli agreTve<br />

arqaizmebisa <strong>da</strong> poetizmebis “citatebi”<br />

”“vefxistyaosni<strong>da</strong>n” <strong>da</strong> sxva romantizmamdeli<br />

teqstebi<strong>da</strong>n.<br />

u<strong>da</strong>voa, rom “sdgas alvis xisa norCi axali”<br />

“vefxistyaosni<strong>da</strong>n” momdinareobs: “alva norCi,<br />

ganazardi”, “alva norCi sxvagan <strong>da</strong>rga”, “norCi<br />

alvis xe”, “netar, misrula norCi alvis xe<br />

misad?”, “vin alvisa norCi xe wna” <strong>da</strong> sxv.<br />

poetizmi “saro” (“ramdenjer qari Searxevs<br />

saros...”) rusTveluri <strong>da</strong> satrfialo poeziis<br />

konotaciebiT aris aRbeWdili.<br />

bunebis antrofomorfistuli gageba (“mrwams,<br />

rom ars ena ram saidumlo uasakoTac <strong>da</strong> usulT<br />

Soris”) rusTaveli<strong>da</strong>n moxmobili frazis<br />

saSualebiT aris Camoyalibebuli. “uasakoTac <strong>da</strong><br />

usulT” citataa “vefxistyaosni<strong>da</strong>n”: “radgan<br />

vardi amas ityvis, usulo <strong>da</strong> uasako”, “uasako <strong>da</strong><br />

usulo, ar sityvieri, cnobili”.<br />

amgvarad, organuli bunebis “saidumlo enis”<br />

idea ar ifargleba romantizmiT <strong>da</strong><br />

“rusTvelizmis” elementebsac iTavsebs.<br />

leqsis Si<strong>da</strong> riTmiTa <strong>da</strong> fonikurad<br />

aqtualizebuli monakveTi _ “magram Cinari,<br />

maRlad mCinari” _ qarTuli aliteraciuli<br />

leqsis interteqstis (rusTveli <strong>da</strong> rusTveluri<br />

22


tradicia) asociaciebs iwvevs. aseve “Cinaris”<br />

vrceli 20-marcvliani sazomi qarTuli poeziis<br />

uaRresad Soreul warsulze migvaniSnebs.<br />

interteqstobrivi kavSiri<br />

“vefxistyaosanTan” kidev ufro mZlavrad Cans<br />

rusTveluri terminis _ “mijnuris” <strong>da</strong><br />

mijnurobaze msjelobis saxiT:<br />

“viTa mijnuri satrfos amaysa, mtkvari mas<br />

norCsa ferxTa evlebis, / esreT idumal, magram<br />

Zlierad, <strong>da</strong>itanjebis marad mijnuri, / Tu mas<br />

namdvilad egznebis gulsa trfialebisa cecxli<br />

ciuri”.<br />

siyvarulis rusTveluri <strong>da</strong> romantikuli<br />

koncefciis SeTavseba, sxva<strong>da</strong>sxva kulturaTa enis<br />

gamoyeneba arRvevs teqstis monologizms <strong>da</strong> mis<br />

mravalxmianobas ganapirobebs.<br />

leqsis intonaciur <strong>da</strong> Tematur simdidres<br />

xels uwyobs agreTve kidev erTi araromantikuli<br />

kulturuli kodis gamoyeneba. arqaizmebi _<br />

“saxioba” (“sixaruli, aRmobgereba, musika,<br />

galoba” _ ilia abulaZis “Zveli qarTuli enis<br />

leqsikoni”, 1973), “ocvna”, “mrwams” <strong>da</strong> sxva _<br />

sibrZnismetyvelebis, religiur-filosofiuri<br />

teqstebi<strong>da</strong>n moxmobili citatebia.<br />

amgvarad, am leqsis informaciul mxaresa <strong>da</strong><br />

mis efeqts ganapirobebs romantikuli esTetikis<br />

(anu arsebiTad araqarTuli genezisis mqone<br />

movlenis) SeTavseba qarTuli poeziisa <strong>da</strong><br />

23


<strong>kulturis</strong> sxva<strong>da</strong>sxva semantikur sistemebTan.<br />

SeiZleba iTqvas, rom “Cinari” qarTul-evropuli<br />

esTetikuri sinTezis poeturi gamovlinebaa.<br />

H<br />

24


araTaSvilis “qeTevan”<br />

baraTaSvilis leqsebis cxovelmyofelobas<br />

mniSvnelovnad ganapirobebs rogorc qarTuli,<br />

aseve evropuli winaromantikuli <strong>da</strong><br />

romantikuli xanis teqstebi<strong>da</strong>n momdinare<br />

kulturuli kodebis, formulebis, Ria <strong>da</strong><br />

faruli citatebis gamoZaxili.<br />

SevecdebiT baraTaSvilis leqsi “qeTevan”<br />

ganvixiloT arqiteqstualurobis, Janruli<br />

genezisisa <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva lirikul teqstebTan<br />

naTesaobis TvalsazrisiT:<br />

zvirTebi moduduneben,<br />

Walebi buCqnareoben,<br />

xSirni lamazTa kideTa<br />

mCqefrad mdinaris qsnisaTa.<br />

mimqralebuli mTovare mowyeniT hnaTobs mun<br />

qalsa,<br />

mdinaris pirzed zis igi, xelTa Conguris<br />

mpyrobeli,<br />

giSrisa Tmani naSalni hSvenian spetaks<br />

sacmelsa<br />

25


<strong>da</strong> <strong>da</strong>mRers igi sakv<strong>da</strong>vad, cxareTa cremlTa<br />

mdeneli:<br />

av-enano, odes <strong>da</strong>scxreT,<br />

moasvenoT esden suli?<br />

ra gargoT, rom SeiSureT<br />

ubiwoo siyvaruli?<br />

gulis-sworo, erTis ciliT<br />

agre rogor Seicvale,<br />

rome trfoba Cveni am xniT<br />

mas agre mswrafl anacvale?<br />

Tu ver mcnobdi, rad metyodi:<br />

“me Seni var saukunod!”<br />

siymawviles rad milxendi,<br />

Tu mohklavdi ase udrod?<br />

rad Semipyar me, glax, guli,<br />

umanko <strong>da</strong> uzrunveli?<br />

rad <strong>da</strong>miWkne me yvavili<br />

ymawvilobis, jer uSleli?<br />

es nugeSs mcems, sayvarelo,<br />

rome aris sxva sofeli,<br />

odes scna, rom var ubralo,<br />

moved, moved, Sem mogeli!”<br />

sdum<strong>da</strong> <strong>da</strong> meca vicani<br />

qeTevan haerovani,<br />

qeTevan, naqebi guliT,<br />

26


naqebi mSvenierebiT!<br />

netar ra qarman <strong>da</strong>azro misis sicocxlis<br />

yvavili?<br />

mec amatira mis xvedrman, magram ver veci<br />

nugeSi:<br />

qeTevan Sua qsanSia marad SeerTo Relvili,<br />

mxolod ismo<strong>da</strong> saxeli amilbarisa<br />

zvirTebSi!E<br />

baraTaSvilis lirikis ganxilvisas “qeTevan”-s<br />

iSviaTad moixsenieben <strong>da</strong> es umTavresad albaT<br />

imiT aixsneba, rom igi poetis lirikul<br />

qmnilebaTa Soris gancalkevebulad dgas,<br />

adreuli lirikis nimuSia <strong>da</strong> amsTanave naklebad<br />

gavrcelebul Janrs ganekuTvneba. magram miT<br />

ufro sagulisxmoa am leqsis Janruli genezisisa<br />

<strong>da</strong> am TvalsazrisiT misi monaTesave poeturi<br />

teqstebis <strong>da</strong>dgena.<br />

upirvelesad aRvniSnavT im garemoebas, rom<br />

“qeTevans”, mis tragikul motivs ar moepoveba<br />

raime met-naklebad msgavsi analogi qarTul<br />

lirikul tradiciaSi. misi Janruli Zirebi<br />

evropul poeziaSia ganfenili.<br />

am baladuri tipis leqsSi siuJeturi xazis<br />

(mdinaris piras mjdomi <strong>da</strong> “xelTa Conguris<br />

mpyrobeli” qeTevanis simReriT moTqma satrfos<br />

Ralatis gamo <strong>da</strong> Semdeg mdinare qsanSi Tavis<br />

<strong>da</strong>RrCoba) tragikuli finali garkveulwilad<br />

27


Seqspiris ofelias an goeTes margaritas<br />

TviTmkvlelobas mogvagonebs, magram es mxolod<br />

garegnuli msgavsebaa.<br />

“qeTevanis” Soreul Janrul saTaves im<br />

lirikul qmnilebebTan mivyavarT, romlebmac,<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom romantikul mimdinareobas<br />

ar ganekuTvnebian, mniSvnelovani wvlili<br />

Seitanes romantikuli lirikis ganviTarebSi.<br />

“qeTevanis” aseT Se<strong>da</strong>rebiT Soreul Janrul<br />

arqetipTagan upirvelesad aRsaniSnavia fridrix<br />

Sileris leqsi Des Mädchens Plage (“qalwulis<br />

samduravi”): “muxnari gugunebs, caze Rrublebi<br />

grovdeba. mdinaris amwvanebul napirze, romelsac<br />

talRebi scemen, qalwuli zis, gahyurebs Rames <strong>da</strong><br />

Tvalebi cremlebiT evseba”. momdevno strofSi<br />

qalwuli moTqvams misi sayvarlis sikvdilis gamo.<br />

mesame strofi ase JRers: “amaoa cremlebis Rvra.<br />

moTqma d tirili ver aRadgens mkv<strong>da</strong>rs. miTxari,<br />

ra mohgvris Svebas <strong>da</strong>oblebul suls? ufalo, ar<br />

uTxra uari, anugeSe is, vinac sayvareli <strong>da</strong>karga”.<br />

meoTxe, bolo strofi sentenciuri<br />

xasiaTisaa: bevri cremlic rom Rvaro, mkv<strong>da</strong>rs<br />

mainc veraferi gaacocxlebs; gaubedurebulis<br />

Sveba mxolod cremlebis Rvraa. am strofs<br />

Taviseburad exmaureba baraTaSvilis “suli<br />

oboli”-s aseve sentenciuri strofi:<br />

Zneli aris martooba sulisa,<br />

mas eltvian siameni soflisa,<br />

28


marad axsovs mas <strong>da</strong>kargva sworisa,<br />

oxvra aris Sveba ubedurisa.<br />

“qeTevanis” uaxloesi Janruli analogi <strong>da</strong><br />

garkveulwilad pirvelwyaro aris Sileris<br />

xsenebuli leqsis v. Jukovskiseuli Tavisufali<br />

variacia _ Тоска по милом (Песня).<br />

n. baraTaSvilis “qeTevan” Tan emyareba<br />

Jukovskis leqss <strong>da</strong> Tan <strong>da</strong>moukidebeli <strong>da</strong><br />

sruliad gansxvavebuli mimarTulebiT viTardeba.<br />

v. Jukovskis leqsTan siaxlove garegnula<strong>da</strong>c<br />

TvalsaCinoa. msgavsia am ori lirikuli<br />

nawarmoebis uCveulo konfiguracia _ mokle <strong>da</strong><br />

grZeli sazomebiT Sesrulebuli strofebis<br />

monacvleoba. TvalsaCinoebisaTvis vimowmebT<br />

pirvel sam strofs:<br />

Дубрава шумит,<br />

Собираются тучи,<br />

На берег зыбучий<br />

Склонившись сидит<br />

В слезах, пригорунясь, девица-краса,<br />

И чёрные волны, вздымаясь, бушуют<br />

И тяжкие вздохи грудь белу волнуют,<br />

Душа отцвела,<br />

Природа уныла,<br />

Любовь изменила,<br />

Любовь унесла…<br />

zvirTebi moduduneben,<br />

Walebi buCqnareoben,<br />

29


xSirni lamazTa kideTa<br />

mCqefrad mdinaris qsnisaTa.<br />

mimqralebuli mTovare mowyeniT<br />

hnaTobs mun qalsa,<br />

mdinaris pirzed zis igi, xelTa Conguris<br />

mpyrobeli;<br />

giSrisa Tmani naSalni hSvenian spetaks<br />

sacmelsa<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>mRers igi sakv<strong>da</strong>vad, cxareTa cremlTa<br />

mdeneli:<br />

av enanno, odes <strong>da</strong>scxreT,<br />

moasvenoT esden suli?<br />

ra gargoT, rom SeiSureT<br />

ubiwoo siyvaruli? . .<br />

Sileris teqstisagan gansxvavebiT, Jukovskim<br />

Tavisi leqsi simReris mimarTulebiT ganaviTara.<br />

amitomac aqvs mis Targmans qvesaTaurad Песня<br />

(pirvel publikacias _ Романс). aseve simReraa (“<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>mRers igi sakv<strong>da</strong>vad”) baraTaSvilis leqsSi<br />

qeTevanis partia. orive SemTxvevaSi simReras ara<br />

folkloruli, aramed romansuli ieri <strong>da</strong>hkravs.<br />

qalis sulieri gancdebisadmi yuradRebis<br />

gamaxvileba, am motivis dramatizireba <strong>da</strong> xSirad<br />

tragikuli ga<strong>da</strong>wyveta <strong>da</strong>maxasiaTebelia<br />

preromantikuli <strong>da</strong> romantikuli lirikisaTvis.<br />

amiT aris gapirobebuli, rom baraTaSvilis<br />

“qeTevanis” msgavsad, leqsebis saTaurebSi xSirad<br />

vxvdebiT tragikuli xvedris qalTa saxelebs:<br />

30


sumarokovis “alina”, karamzinis “sabralo liza”<br />

<strong>da</strong> “raisa”, Jukovskis “ludmila” <strong>da</strong><br />

“svetlana”, kiuxelbekeris “liza”, klemens<br />

brentanos “lorelei”, g.-biurgeris “lenora”,<br />

edgar pos “anabel li” <strong>da</strong> sxv. amave tradiciis<br />

farglebSia Seqmnili lermontovis “demoni”.<br />

TviT im faqtiT, rom baraTaSvilma Tavisi<br />

leqsi qalis saxeliT <strong>da</strong>asaTaura, amiT man<br />

“qeTevan”-s romantikuli lirikis garkveul<br />

Janrul farglebSi miuCina misamarTi.<br />

“qeTevan”-s preromantikul <strong>da</strong> romantikul<br />

baladebTan akavSirebs ama Tu im qalis cxovrebis<br />

tragikuli <strong>da</strong>sarulis siuJeturi motivacia.<br />

Sileris leqsSi mdinaris piras mjdomi<br />

qalwulis moTqmisa <strong>da</strong> TviTmkvlelobis mizezi<br />

sayvarlis sikvdilia, xolo Jukovskiseul<br />

TargmanSi _ sayvarlis Ralati (“любовь<br />

изменила”). baraTaSvilis leqsSic sayvarlis<br />

Ralatis motivia gamoyenebuli:<br />

Tu ver mcnobdi, rad metyodi:<br />

“me Seni var saukunod!”,<br />

siymawviles rad milxendi,<br />

Tu mohklavdi ase udrod?<br />

gulis sworis <strong>da</strong>kargviT Seuracxyofili<br />

qeTevani mdinareSi iRrCobs Tavs:<br />

qeTevan Sua qsanSia, marad SeerTo Relvili,<br />

31


mxolod ismo<strong>da</strong> saxeli amilbarisa<br />

zvirTebSi!<br />

aq Tavs iCens “sworis” orgulobis, Ralatis<br />

motivi, rac sxva<strong>da</strong>sxva variaciiT baraTaSvilis<br />

araerT leqsSi meordeba.<br />

qeTevanis msgavsad, brentanos loreleisaTvis<br />

sayvarlis Ralatis gamo hkargavs cxovreba<br />

yovelgvar azrs <strong>da</strong> amis gamo rainSi iRrCobs<br />

Tavs. karamzinis bala<strong>da</strong>Si aseve Seyvarebulis<br />

Ralatis gamo iRrCobs Tavs (“низверглась в море”)<br />

raisa.<br />

baraTaSvilis leqsSi “amilbari” exmianeba<br />

rogorc rusTvelis poemas (“hsTqva: Cemebri<br />

amirbari, naZlevi var, visca hyavsa”, sa<strong>da</strong>c<br />

arabuli<strong>da</strong>n momdinare “amilbari” flotis<br />

mmarTvels niSnavs), aseve romantikul poeziaSi<br />

farTod gavrcelebul aRmosavlur egzotikur<br />

interteqstsac (kolrijis “yubla-xani”, baironis<br />

aRmosavluri poemebi “giauri”, “korsari”,<br />

“lara”, puSkinis “baRCisarais Sadrevani”,<br />

lermontovis “ismail-bei” <strong>da</strong> sxv.), romelmac<br />

inerciiT akakisTanac (“gamzrdeli”) iCina Tavi.<br />

“qeTevanis” zogierT xelnawerSi “amilbaris”<br />

nacvlad aris “elizbari” (“mxolod ismo<strong>da</strong><br />

saxeli elizbarisa zvirTebSi”), rac<br />

komentatorTa varaudiT, elizbar erisTavs<br />

ukavSirdeba, Tumca gaugebaria ras emyareba es<br />

32


varaudi. saboloo arCevani aRmosavluri<br />

egzotizmiT aRbeWdili saxelis sasargeblod<br />

cxadyofs, raoden Zlieriaa “qeTevanis”<br />

ga<strong>da</strong>Zaxili romantikuli lirikis interteqstTan.<br />

baraTaSvilis leqsSi romantikuli esTetika<br />

Taviseburad mJRavndeba agreTve amqveyniurze<br />

ukeTesi “sxva soflis” motivis saxiTac: “es<br />

nugeSs mcems, sayvarelo,\ rome aris sxva sofeli”.<br />

aq Taviseburad vlindeba idealis imqveyniurobis<br />

romantikuli paTosi. aq SeiZlebo<strong>da</strong><br />

gagvexsenebina novalisis “himnebi Ramisadmi”,<br />

magram am SemTxvevaSi baraTaSvils ar sWirdeba<br />

sikvdil-sicocxlis metafizikaSi Rrma wiaRsvlebi<br />

<strong>da</strong> imiersamyaros upiratesobis sagangebo<br />

argumentireba. misTvis mTavaria ubralo miniSneba<br />

am zogadromantikul motivze, rogorc amas<br />

vxe<strong>da</strong>vT, magaliTad, kiuxelbekeris leqsSi<br />

“lizas”: Есть лучший мир: туда свои мечты, Туда я<br />

перенёс желанья.<br />

amgvarad, baraTaSvilis “qeTevan”, siuJeturi<br />

xaziT qarTul garemosTan kavSiris miuxe<strong>da</strong>vad,<br />

mravali ZafiT mWidrod aris <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

evropuli preromantikuli <strong>da</strong> romantikuli<br />

lirikis im romansul-baladur JanrebTan,<br />

romlebic qalis siyvarulis tragedias eZRvneba.<br />

33


omantikuli ferebi<br />

im TaviseburebaTa Soris, romlebic<br />

gansazRvraven mweralTa individualobas,<br />

garkveuli adgili ukavia ferTa gamoyenebas.<br />

romantikosTa SemoqmedebaSi ferebi, rogorc<br />

wesi, axdenen saganTa konturebis nivelirebas;<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebelia agreTve mkveTri kontrastis<br />

principi. italieli xelovnebaTmcodne venturi<br />

aRniSnavs: “romantikulma ferweram statikas<br />

dinamika <strong>da</strong>upirispira, ukidures <strong>da</strong>mTavrebulobas<br />

_ <strong>da</strong>umTavrebuloba, obieqturobas _<br />

Warbi subieqturoba, simkvrives _ haerovneba,<br />

sagnebs _ ganaTebis efeqti, gaqvavebuls _ mudmivi<br />

cvalebadoba. ferweris mTavari problema gax<strong>da</strong><br />

feri, romelmac bolo mouRo plastikur formas<br />

<strong>da</strong> uaryo skulpturuli modeli” (Л. Вентури,<br />

Художники нового времени, М., 1956, с. 54). es<br />

Tvalsazrisi, gamoTqmuli goiasa <strong>da</strong> delakruas,<br />

korosa <strong>da</strong> terneris <strong>da</strong> maT Tanamedrove<br />

mxatvarTa <strong>Sesaxeb</strong>, arsebiTad romantikos poetTa<br />

ferTametyvelebazec vrceldeba.<br />

ferweris TvalsazrisiT romantikuli poezia<br />

ufro mdi<strong>da</strong>ri <strong>da</strong> mravalferovania, vidre zogi<br />

34


sxva literaturuli sistema, magaliTad,<br />

klasicizmi. romantizmma manamde arnaxuli<br />

yuradReba <strong>da</strong>uTmo ferebs, ferTa aRmniSvnel<br />

leqsikas, romlebic ZiriTa<strong>da</strong>d bunebis<br />

araplastikuri ferweris amocanas emsaxureba.<br />

cxadia, gansakuTrebiT mdi<strong>da</strong>ria ferebis<br />

speqtri romantikuli poeziis erT-erT mTavar<br />

nakadSi _ peizaJur lirikaSi <strong>da</strong> Se<strong>da</strong>rebiT<br />

naklebad aris warmodgenili meditaciur<br />

leqsebSi, sa<strong>da</strong>c mTavari adgili “Sinagan<br />

monologs”, aRsarebas ukavia. meditaciuri<br />

miznebisaTvis metwilad araspeqtraluri ferebi<br />

(TeTri, Savi, ruxi) gamoiyeneba.<br />

feri poetur metyvelebaSi romantizmis<br />

aRmoCena rodia. magram am mxriv igi gacilebiT<br />

mdi<strong>da</strong>ria, vidre winamorbedi periodis<br />

literatura.<br />

qarTul poeziaSi al. WavWavaZe pirvelia,<br />

romlis lirikaSi, Tavs iCens axali poetikis, maT<br />

Soris romantikuli kolorizmis niSnebi.<br />

marTalia, ferTa aRsaniSnavad igi xSirad iyenebs<br />

tradiciul leqsikur saSualebebs (“melnis tba”,<br />

“bage-vardi”, “giSeri”, “spetaki” <strong>da</strong> sxv.), magram<br />

amasTanave mis leqsebSic gvxvdeba im drois<br />

<strong>da</strong>savlur <strong>da</strong> rusul poeziaSi gabatonebuli<br />

epiTeti “laJvardis feri”. aseve mis araerT<br />

leqsSi Savi feri evropuli romantizmis<br />

interteqsts exmaureba.<br />

35


indoevropul enebSic gavrcelebuli<br />

“laJvardi”-s, “laJvardovani”-s etimologia<br />

arabul “azul”-s ukavSirdeba. evropuli<br />

romantizmis zegavleniT epiTeti “laJvardi”<br />

qarTuli romantizmis samive did<br />

warmomadgenelTan gvxvdeba, maT Soris al.<br />

WavWavaZe erT-erT Yyvelaze adrindel leqsSi<br />

“saxe Seni”: “metman cremlman laJvardis fer<br />

maleba”. “gogCa” al. WavWavaZis yvelaze ufro<br />

romantikuli xasiaTis leqsia <strong>da</strong> araa<br />

SemTxveviTi, rom masSi zecis feris msazRvrelad<br />

gamoyenebulia “laJvardi”.<br />

al. QWavWavaZis lingvospeqtrSi gansakuTrebiT<br />

xSiria Savi feris aRmniSvneli sityvebi, maT<br />

Soris: Savi <strong>da</strong> melnis tba (cxrajer), wyvdiadi<br />

(samjer), sibnele <strong>da</strong> bneli (ocjer), giSeri<br />

(Svidjer), Talxi, Ramis feri, Cadrburvili -<br />

(erTjer).<br />

pyrobili poeti wyevlis “sadgursa bnelsa,<br />

yovliT Talxsa” (“oh, warmavalno”); ruseTis<br />

mier saqarTelos okupaciiT gamowveul erovnul<br />

RaRadisSi “ismineT, msmenno” Seqmnili viTarebis<br />

<strong>da</strong>saxasiaTeblad muqad Seferadebul saxeebs<br />

mimarTavs: “pirbnelni saTni”, “<strong>da</strong>gvaxvies Tavs<br />

bnelni burni” <strong>da</strong> sxv.<br />

mravaljeraa gamoyenebuli TeTris aRmniSvneli<br />

leqsika: fermkrTali, naTeli, gamkrTali,<br />

fermixdili, mimqrali, mnaTi, mnaTeblobs <strong>da</strong> sxv.<br />

36


al. WavWavaZis lirikaSi Tavs iCens agreTve<br />

mwvane feris gamoyenebis ramdenime SemTxveva. es<br />

aris bunebisadmi interesis gamovlinebis erT-erTi<br />

niSani: “velsa vsxdeT mwvaniT Semkulsa”<br />

(“loTuri simRera”); “maisis vardman furCnilman,<br />

bezekman mwvaniT mkobilman, bulbuli aTro<br />

suniTa” (“maisis vardman”); “mwvanesa hrTo<strong>da</strong><br />

TrTvilis wil nami” (“miwurvilob<strong>da</strong> zamTrisa<br />

Jami”); “<strong>da</strong> Tqvens mwvaneze srboliT gulis<br />

wyluls <strong>da</strong>viameb” (“guTnis de<strong>da</strong>”).<br />

“gogCa”-Si mwvane <strong>da</strong> cisferi ara imdenad<br />

ganwyobilebis, ramdena<strong>da</strong>c bunebis ferweras<br />

emsaxureba: “Tvis Soris hxatavs cisa laJvards<br />

<strong>da</strong> mTaTa mwvaneT”.<br />

mwvane feris SemoWra X1X saukunis pirveli<br />

naxevris qarTul poeziaSi bunebis Temis<br />

<strong>da</strong>mkvidrebas <strong>da</strong>ukavSir<strong>da</strong>. inglisur romantikul<br />

poeziaSi mwvane erT-erTi ufro gavrcelebuli<br />

feria. uordsvorTi am fers iyenebs orjer ufro<br />

xSirad, vidre romelime sxva fers <strong>da</strong> igi,<br />

rogorc wesi, bunebis mSvenierebas ukavSirdeba.<br />

aseve kitsis leqsebSi naxsenebia mwvane balaxi,<br />

mTebi <strong>da</strong> xeebi.<br />

al. WavWavaZis poeziaSi romantizmi jer kidev<br />

ar aris mocemuli <strong>da</strong>srulebuli saxiT, magram<br />

TavisTavad sagulisxmoa mwvane feris SemoWra mis<br />

poeziaSi bunebis movlenaTa aRweris mizniT.<br />

sainteresoa, rom puSkinis “spilenZis mxedris”<br />

37


TargmanSi poetma ase Targmna: “zurmuxtis ferni<br />

baRni”. zurmuxtisferi mwvanis aRsaniSnavad<br />

Semdeg gamoyenebuli aqvT gr. orbeliansa <strong>da</strong><br />

vaxtang orbelians.<br />

al. WavWavaZis lirikaSi speqtris ferebi _<br />

mwvane <strong>da</strong> cisferi _ axal romantikul<br />

tendenciebs ukavSirdeba, Tumca upiratesad<br />

gamoyenebulia Savi feris sityvaTa jgufi. aq<br />

SeiZleba mivuTiToT, rom baironis lirikaSic<br />

minimalurad aris gamoyenebuli speqtraluri<br />

ferebi. misTvis <strong>da</strong>maxasiaTebelia aseTi<br />

gamoTqmebi: “bneli momavali”, “bneli goneba”,<br />

“sulis siRrmeSi sufevs sibnele”, “Savbneli<br />

bedi”, “bneli fiqrebi”, “Cems sulSi ukunia” <strong>da</strong><br />

sxv.<br />

n. baraTaSvilis lirikaSi iSviaTia feris<br />

aRniSvnis tradiciuli saSualebani. arc erTxel<br />

ar iCens Tavs “melnis tba”, lalisa <strong>da</strong> bageTa<br />

Se<strong>da</strong>reba, xolo Rawvebi <strong>da</strong> vardi metad<br />

Taviseburad aris urTierT<strong>da</strong>kavSirebuli:<br />

“vardi RawvTzed myis aefurcla” (“Rame<br />

yabaxzed”), “pawawa tuCni, vardebr nafurclni”<br />

(“na... fortepianozed momRerali”).<br />

baraTaSvils ara aqvs gamoyenebuli arc erTi<br />

speqtraluri feri, gar<strong>da</strong> cisferisa, <strong>da</strong> mxolod<br />

“bedi qarTlisas” lirikul ga<strong>da</strong>xvevaSi _<br />

“morbis aragvi, aragviani” _ mimarTavs mwvane<br />

fers: “aragvo, mag Sens amwvanebul mTebs”.<br />

38


uxvad aris gamoyenebuli mis poeziaSi<br />

neitraluri ferebi: Savi, bneli, bundovani,<br />

Suqmibinduli, bindi, <strong>da</strong>binduli, wyvdiadi;<br />

TeTri, spetaki, naTeli, gananaTle, ciuri,<br />

naTldeba <strong>da</strong> sxv. am sityvaTa jgufs xSirad ara<br />

feriTi <strong>da</strong>xasiaTebis, aramed emociuri ganwyobis<br />

funqcia akisriaT. “meranSi” poeti Savi feris<br />

saSualebiT iZleva yornis uaRresad plastikur<br />

saxes (“ukan momCxavis TvalbediTi Savi yorani”),<br />

iqve Savi feri aravizualur movlenas _ fiqrs _<br />

ukavSirdeba (“<strong>da</strong> niavs miec fiqri Cemi Savad<br />

mRelvari”). analogiur movlenasTan gvaqvs saqme<br />

gr. orbelianis leqsSi “Tamar mefis saxe beTaniis<br />

eklesiaSi” (“aRar gvibrwyinvis Sav droTa ZaliT<br />

fer waxdenili”) <strong>da</strong> iqve ferwerulad aris<br />

warmosaxuli ukuRmarTi awmyos simbolo:<br />

<strong>da</strong> rac <strong>da</strong>eca<br />

is waritaca<br />

Savman yoranman, viT umwe msxverpli!<br />

qarTvelma romantikosebma nayofierad<br />

gamoiyenes bnelisa <strong>da</strong> Savis semantikuri Sinaarsi<br />

ara imdenad koloristuli <strong>da</strong>xasiaTebis, rogorc<br />

TavianTi sulieri ganwyobilebis gamosaxatavad,<br />

Tumca Savi feris sityvebis jgufs, ga<strong>da</strong>taniTi<br />

mniSvnelobiT xmarebis drosac, mainc Semoaqvs<br />

leqsSi garkveuli feriTi efeqti. baraTaSvilis<br />

leqsebSic Savi feri, araferweruli funqciiT,<br />

39


Cveulebriv sev<strong>da</strong>sa <strong>da</strong> wuxils gamoxatavs: “bneli<br />

guli gamomi<strong>da</strong>re” (“Cems varskvlavs”, “Savi bedi”<br />

(“CemT megobarT”, “merani”), “Cems guls…wyvdiadi<br />

<strong>da</strong>isadgurebs (“vpove taZari”), (“merani”).<br />

gr. orbelianis leqsebSic “Savi” <strong>da</strong> misi<br />

sinonimebi xSirad gansazRvraven ara sagans,<br />

aramed aravizualur movlenebs: “Savi bedi”<br />

(“mirzajanas epitafia” <strong>da</strong> “saaTnavas mibaZva”);<br />

“gulis sibnele” (“Cems <strong>da</strong>s efemias”), “Savi<br />

fiqrni” (“muxambazi”) <strong>da</strong> sxv.<br />

xSirad iyenebs baraTaSvili TeTri feris<br />

efeqts. SeiZleba iTqvas, rom TeTri mis lirikaSi<br />

imave funqcias asrulebs, rasac _ mwvane feri<br />

kitsis leqsSi “o<strong>da</strong> bulbuls”.<br />

baraTaSvilis leqsebSi iseTi gansazRvrebebi,<br />

rogoricaa _ mnaTi, gananaTlos, naTeli, cisieri,<br />

ciuri _ TeTris emociur SegrZnebas qmnian <strong>da</strong><br />

sulierebis, eciurobis Sinaarss atareben.<br />

baraTaSvilis leqsebSi “ciuri”, romelic<br />

baraTaSvilis leqsebSi TeTri feris Sinaarss<br />

uaxlovdeba, yvelgan sinaTlesa <strong>da</strong> siwmindes<br />

ukavSirdeba: “kvlav ciuri cecxli gamoisare”<br />

(“Cems varskvlavs”), “maS rad erCebi maT Soris <strong>da</strong><br />

ciurT <strong>da</strong>e<strong>da</strong>rebi, magrama mSveniereba gaqvs,<br />

cisiero, uxrwneli” (“ar ukiJino”), “<strong>da</strong><br />

ganismo<strong>da</strong> ciurT <strong>da</strong>sTa galobis zari” (“vpove<br />

taZari”), “Tu mas namdvilad egznebis gulsa<br />

40


trfialebisa cecxli ciuri” (“Cinari”),<br />

“<strong>da</strong>mafrqvevs cvars ciurs” (“cisa fers”).<br />

gansazRvreba “TeTri”, romelic al.<br />

WavWavaZes arc erTxel ara aqvs gamoyenebuli,<br />

baraTaSvilTan gansakuTrebul poetur<br />

<strong>da</strong>tvirTvas iZens. leqsSi “Rame yabaxzed” poetis<br />

winaSe zmanebasaviT movlenili saocnebo qali<br />

erTaderTi feriT _ TeTriT aris <strong>da</strong>xasiaTebuli;<br />

leqsSi “qeTevan” Congurze momReral qals<br />

agreTve mosavs TeTri _ “spetaki sacmeli”.<br />

leqsSi “sayure” sayuris rxeva TeTri SroSanis<br />

rxevasTanaa Se<strong>da</strong>rebuli.<br />

baraTaSvilis leqsebSi saganTa feriTi<br />

gansazRvreba minimumamdea <strong>da</strong>yvanili. xSirad<br />

feriTi epiTetebis nacvlad gamoyenebulia<br />

emociuri epiTetebi, magaliTad:<br />

hoi, mTawmin<strong>da</strong>v, mTao wmin<strong>da</strong>v, adgilni Senni<br />

<strong>da</strong>mafiqvrelni, veranani <strong>da</strong> u<strong>da</strong>burni...<br />

aseve leqsSi “Cinari” Cinaris gansazRvrebisaTvis<br />

gamoyenebulia mravali epiTeti, magram ar<br />

aris arc erTi koloristuli gansazRvreba,<br />

vinai<strong>da</strong>n epiTetebis emociuri mxare poetisaTvis<br />

ufro mniSvnelovania, vidre wmin<strong>da</strong> xedviTi,<br />

vizualuri momenti. am leqsis mxatvrul Zalas,<br />

peizaJis aRqmis Taviseburebas gansazRvravs ara<br />

“gaferadebis” teqnika, aramed am peizaJze<br />

subieqturi sawyisis proecirebis unari.<br />

41


araTaSvilis ferwera Suq-Crdilis<br />

efeqtzea agebuli. “SemoRameba mTawmin<strong>da</strong>ze”-s<br />

avtori sinamdviles gviCvenebs upiratesad ara<br />

feriTi siuxviT, aramed mkrTali ganaTebis Suqze,<br />

sa<strong>da</strong>c Suqi <strong>da</strong> Crdili erTmaneTs ecileba<br />

upiratesobisaTvis.<br />

mTawmin<strong>da</strong>ze ganmartoebuli poeti amCnevs,<br />

rom “bindi gadekra cisa kamaras” <strong>da</strong> nel-nela<br />

Cndeba “disko-ga<strong>da</strong>xriT Suqmibinduli” mTvare.<br />

SemoRamebis Suqze Znelad gasarCevia ferebi <strong>da</strong><br />

mxolod Sav-TeTri mefobs. aq laJvardovani<br />

cisferi araamqveyniuri feria, “zenaarT<br />

samyofTa” kuTvnilebaa.<br />

baraTaSvili xSirad mimarTavs cisfers,<br />

romelsac Rrma simbolur mniSvnelobas aniWebs.<br />

rogorc cnobilia, baraTaSvilis “cisa fers”<br />

erTgvari SemoqmedebiTi gapaeqreba-polemikaa al.<br />

WavWavaZis leqsTan “fersa bnels”, romelic Tavis<br />

mxriv rusuli romansis gadmoqarTulebuli<br />

variantia. baraTaSvilis leqsSi cisferis<br />

apologia scildeba satrfialo Tematikas. am<br />

fers, yvela sxva ferTa Soris, poeti im mizeziT<br />

aniWebs upiratesobas, rom igi ciT aris<br />

“mosruli”.<br />

cisferis saSualebiT romantikosebi<br />

gamoxataven idealis miuwvdomlobas. aq SeiZleba<br />

gavixsenoT haines sityvebi: “miuxe<strong>da</strong>vad Cemi<br />

gamanadgurebeli ieriSebisa, me TviTon yovelTvis<br />

42


vrCebodi romantikosad <strong>da</strong> aseTi viyavi ufro<br />

metad, vidre TviTon megona. yvelaze ufro<br />

momakvdinebeli <strong>da</strong>rtymebis Semdeg, romlebic me<br />

mivayene romantikuli poeziiT gatacebas<br />

germaniaSi, me TviTon Semipyro cisferi yvavilis<br />

gamo usazRvro wuxilma”.<br />

leqsSi “fiqrni mtkvris piras”, “gogCis”<br />

msgavsad, mtkvris ankara zvirTebSi ixateba<br />

“laJvardi cisa” (Sdr. “cisa laJvards” _<br />

“gogCa”). leqsSi “SemoRameba mTawmin<strong>da</strong>zed”<br />

laJvardovani ca ara mxolod ferwerulad<br />

Seferadebulia, aramed cis silurje amasTanave<br />

simboloa idealTa <strong>da</strong> ocnebaTa miuwvdomlobisa:<br />

“awca ra Tvalni lajvards gixilven, myis fiqrni<br />

Sen<strong>da</strong> moiswrafvian”.<br />

qarTul enaSi diferencirebulia speqtris<br />

erT-erTi ZiriTadi feris “cisferis” baci <strong>da</strong><br />

muqi Seferiloba: cisferi-lurji; inglisur enaSi<br />

“blue“ aRniSnavs cisfersac <strong>da</strong> lurjsac.<br />

baraTaSvilis poeziaSi cisferis aRmniSvneli<br />

sityvebis jgufi<strong>da</strong>n gamoyenebulia laJvardi,<br />

cisferi <strong>da</strong> lurji. leqsSi “cisa fers” ar aris<br />

diferencirebuli sxvaoba cisa fersa <strong>da</strong> lurjsa<br />

fers Soris iseve rogorc leqsSi “fiqrni mtkvris<br />

piras”. am leqsSic “lurji” <strong>da</strong> “cisferi”<br />

idealur sferos ganekuTvneba <strong>da</strong> misi funqcia ar<br />

amoiwureba mxolod ferwerulobiT.<br />

43


araTaSvili erTgan xotbas asxams<br />

SavTvalebian qals “madli Sens gamCens, lamazo,<br />

qalo SavTvalebiano” <strong>da</strong> amasTanave aranaklebi<br />

aRfrTovanebiT etrfis cisfer Tvalebs:<br />

“TvalebSi mSveniers vetrfi me cisa fers”.<br />

baraTaSvili am SemTxvevaSic romantikul<br />

poeziasa <strong>da</strong> ferweraSi <strong>da</strong>mkvidrebuli esTetikis<br />

erTguli rCeba.<br />

X1X saukunis pirveli naxevris ferweraSi<br />

mox<strong>da</strong> qalis portretis erTgvari kanonizacia:<br />

“upirveles yovlisa es aris aucileblad lamazi<br />

qali _ qera qali cisferi TvalebiT an<strong>da</strong> _<br />

SavTvala Savgvremani qali. qalis saxis es ori<br />

tipi Sablonis xasiaTs iZens <strong>da</strong> garkveul<br />

fsiqologiur gaazrebas Rebulobs. cisferi<br />

Tvalebi Cveulebriv ukavSirdeba warmodgenas<br />

sulier siwmindesa <strong>da</strong> simSvideze, xolo Savi<br />

Tvalebi _ warmodgenas verag <strong>da</strong> demoniur<br />

naturaze. asTi viTareba iyo ferweraSi <strong>da</strong><br />

TiTqmis aseTive _ poeziaSi: ”Savi an<br />

laJvardisferi Tvalebi, Savi an oqrosferi<br />

<strong>da</strong>lalebi Tanamezobloben <strong>da</strong> ibrZvian<br />

pirvelobisaTvis mravali romantikosi poetis<br />

leqsebSi”.<br />

rodesac al. QWavWavaZe Sav Tvalebs etrfis,<br />

xolo n. baraTaSvili am leqsis antistilizacias<br />

axdens <strong>da</strong> sxva leqsSi ki TviTonve umReris Sav<br />

44


Tvalebs, qarTuli romantizmi zogadromantikul<br />

esTetikas imeorebs.<br />

qarTuli romantizmis did sameulSi gr.<br />

orbelianis lirika yvelaze metad aris<br />

Seferadebuli. materialuri samyaros yovelgvari<br />

gamovlinebiT tkboba, hedonizmi mis lirikaSi<br />

xSirad Zlevs platonur sawyiss <strong>da</strong> roca<br />

pirveli imarjvebs meoreze sinamdvilis cocxali,<br />

maJoruli ferebi Cndeba:<br />

vardi xar? _ ara!<br />

zambaxi? _ ara!<br />

magram Sens RawvTze aRyvavebulni,<br />

arian orniv Sezavebulni!..<br />

gr. orbelianis lirikaSi wiTeli<br />

“materialuri”, “maJoruli” <strong>da</strong> amqveyniuri<br />

silamazis mauwyebeli feria. igi cxovrebis,<br />

realuri sinamdvilis gamomxatveli feria,<br />

romelsac raime alegoriulobas moklebuli<br />

wmin<strong>da</strong> ferweruli funqcia aqvs. analogiuria<br />

vardisagan nawarmoebi Se<strong>da</strong>rebebi <strong>da</strong><br />

gansazRvrebani: “vardebrivTa RawvTa ze<strong>da</strong><br />

margaritni gadmogcvivis” (“mtiral n..s..”),<br />

“vardT <strong>da</strong>gekonos RawvTze gaSlilTa”, “vin<br />

<strong>da</strong>adgina vardo RawvTa mcvelad” (“albomSi<br />

Rrafinia opermanisas”), “vardi _ Seni bageni”<br />

(“s”).<br />

45


“sadRegrZeloSi” wiTeli feris jgufis<br />

sityvaTagan gamoyenebulia “vardisferi” <strong>da</strong><br />

Se<strong>da</strong>reba “cecxlis alebriv”: “ciskarman<br />

aRmosavleTi vardisa ferad SeReba”, “aenTnen<br />

cecxlis alebriv Sors gabneulni Rrubelni”. …<br />

orbelianis ferTa gamaSi mwvane fers wmin<strong>da</strong><br />

ferweruli <strong>da</strong>niSnuleba aqvs <strong>da</strong> yvelgan mdelos,<br />

velsa <strong>da</strong> gazafxuls ukavSirdeba: ”lxiniT<br />

aRvsilni vhsxdeT velsa mwvanes” (“iaralis”),<br />

“mdelo nazad aRmwvandebis” (“gazafxuli”), “sad<br />

velni, ferad zurmuxtni naza<strong>da</strong> aRmwvandebian”.<br />

poeti aq iyenebs simwvanis aRmniSvnel rogorc<br />

Zireul leqsikur formas _ “aRmwvandebian”,<br />

aseve mis sinonims _ “ferad zurmuxtni”. bunebis<br />

lirikis nimuSSi “saRamo gamosalmebisa”<br />

gazafxulTan <strong>da</strong>kavSirebiT mwvane fers kvlav<br />

ferweruli funqcia aqvs: “gazafxulisa veliTa<br />

tye Semosili simwvaniT”.<br />

zurmuxtisferi bunebis simwvanis aRsaniSnavad<br />

aseve xSirad gvxvdeba vaxtang orbelianis<br />

leqsebSi: “mdinare a..s”, “gamosalmeba”,<br />

“mogoneba”, “ori sizmari”. “adgili”, “kidev<br />

kaxeTs”, “marTali asaki” <strong>da</strong> sxv.<br />

gr. orbelianis poeziaSi <strong>da</strong>sturdeba agreTve<br />

“laJvardovanis” gamoyenebis ramdenime SemTxveva:<br />

”odes varskvlavi dilis win msrboli<br />

mkrTolvarebs zecas laJvardovansa” (“viTa<br />

RameSi”); “Sestrfi.. ca varskvlovansa,<br />

46


laJvardovansa” (“albomSi Rrafinia<br />

opermanisas”), “sa<strong>da</strong> SevhxariT laJvar<strong>da</strong>d cisa<br />

kamaras morTulsa” (“sadRegrZelo”). es<br />

magaliTebi romantikuli interteqstis<br />

Semadgenel nawils warmoadgenen.<br />

“sadRegrZelo”-Si gvxvdeba cisferis<br />

aRniSvnis saintereso metaforuli forma: “sa<strong>da</strong><br />

SevhxariT.. RamiT varskvlovans firuzsa,<br />

mTovariT ganaTebulsa!” amave strofSi poeti<br />

mzis brwyinviT gasxivosnebuli feris<br />

aRsaniSnavad iyenebs “laJvards”, xolo mTvariT<br />

ganaTebuli varskvlaviani cis fers “firuzis”<br />

saSualebiT aRniSnavs.<br />

gr. orbelianis lirikaSi TeTr fers<br />

uaxlovdeba Tavisi emociuri zemoqmedebiT iseTi<br />

gansazRvrebani <strong>da</strong> zmnebi, rogoricaa: mnaTi,<br />

unaTlesi, naTlovani, naTelmosili, minaTle,<br />

naTldeba, spetaki <strong>da</strong> sxv.<br />

zogjer gr. orbeliani uaRresad<br />

niuansirebul ferwerul Strixebs mimarTavs:<br />

”mwams, rom RawvT ze<strong>da</strong> gar<strong>da</strong>gkvria nuSis<br />

yvavili” (“muxambazi”), “Tovl-Rvino Senni<br />

Rawvni” (“...s”).<br />

gansxvavebiT inglisuri romantizmis<br />

warmomadgenelTa lirikisagan, romelSic uxvad<br />

gamoiyeneba speqtruli ferebi, qarTvel<br />

romantikosTa, gansakuTrebiT _ baraTaSvilis<br />

palitraSi Suq-Crdilis, TeTrisa <strong>da</strong> Savis,<br />

47


sinaTlisa <strong>da</strong> sibnelis, gar<strong>da</strong>mavali ganaTebis<br />

efeqti <strong>da</strong> cisferi Warbobs.<br />

qarTvel <strong>da</strong> evropel romantikos poetTa<br />

Soris saerToa upirvelesi romantikuli feris _<br />

cisferis emociuri <strong>da</strong> xSiri gamoyeneba<br />

sulierebisa <strong>da</strong> aramqveyniuri sawyisis<br />

gamosaxatad.<br />

48


jon miltonis "<strong>da</strong>karguli samoTxis"<br />

pirveli qarTuli Targmanebi<br />

XIX saukunis pirveli naxevris qarTuli<br />

mwerlobis klasikosebis _ aleqsandre WavWavaZis,<br />

nikoloz baraTaSvilis, grigol orbelianis,<br />

giorgi erisTavis mxatvruli Semoqmedebis<br />

literaturuli foni jer kidev araa srulad<br />

Seswavlili. ar aris gamomzeurebuli <strong>da</strong><br />

Sefasebuli bevri mniSvnelovani xelnaweri,<br />

romlebic organula<strong>da</strong>a <strong>da</strong>kavSirebuli ideurmxatvruli<br />

azrovnebis ganviTarebasTan. amjerad<br />

yuradReba gvin<strong>da</strong> SevaCeroT jon miltonis poemis<br />

_ “<strong>da</strong>karguli samoTxis” ori Targmanis<br />

xelnawerze <strong>da</strong> erT mibaZvaze, romlebic<br />

afarToeben Cvens warmodgenas XIX saukunis<br />

pirveli naxevris literaturul procesebze.<br />

korneli kekeliZis saxelobis xelnawerTa<br />

institutis S fondis xelnawerebi _ 1441 <strong>da</strong><br />

1453 miltonis “<strong>da</strong>karguli samoTxis” erTi <strong>da</strong><br />

imave Targmanis sxva<strong>da</strong>sxva nawils warmoadgenen.<br />

Targmnilia poemis pirveli <strong>da</strong> meore Tavebi.<br />

xelnaweri Tavdeba aseTi saxiT: “<strong>da</strong>sasruli meore<br />

49


wignisa miltonis Txzulebisa <strong>da</strong>karguli<br />

samoTxe”.<br />

teqsti Sava<strong>da</strong>a naweri, mravali sityva<br />

ga<strong>da</strong>xazulia <strong>da</strong> zogjer Znelad ikiTxeba.<br />

aRniSnul Targmans analizisa <strong>da</strong> raime msjelobis<br />

gareSe axsenebs tr. ruxaZe aseTi SeniSvniT:<br />

“mTargmneli _ dosiTeozi”. am xelnaweris<br />

<strong>da</strong>kavSireba dosiTeozTan (albaT XV111 saukunis<br />

meore naxevrisa <strong>da</strong> X1X saukunis <strong>da</strong>mdegis<br />

moRvawe dosiTeoz CerqeziSvili igulisxmeba) tr.<br />

ruxaZis mxriv wmin<strong>da</strong> varaudze un<strong>da</strong> iyos<br />

<strong>da</strong>myarebuli, Tumca aseTi mikuTvnebisaTvis<br />

aRniSnuli Targmani araviTar safuZvels ar<br />

iZleva.<br />

xelnawerSi mTargmneli ar aris miTiTebuli,<br />

ar gvaqvs raime minaweri an gareSe cnoba, rac<br />

xels Seuwyob<strong>da</strong> mTargmnelis vinaobis <strong>da</strong>dgenas.<br />

es sakiTxi jerjerobiT Riad rCeba, magram Cven<br />

saSualeba gvaqvs met-naklebi sizustiT<br />

<strong>da</strong>vaTariRoT es anonimuri Targmani <strong>da</strong><br />

mivuTiToT mis wyaroze. rogorc Se<strong>da</strong>rebam<br />

cxadyo, aRniSnul Targmans safuZvlad uZevs<br />

Потерянный рай поэма Иоанна Мильтона, новый перев. с<br />

английского подлиника, М., 1827. poemis es rusuli<br />

Targmani prozaulia, iseve rogorc mis<br />

safuZvelze Sesrulebuli qarTuli Sesatyvisi.<br />

vimowmebT am Targmanebi<strong>da</strong>n ramodenime<br />

paralelur adgils: Возседая на высоком престоле,<br />

коего пышное великолепие помрачало блеском своим<br />

50


сокровища Инда и Орма, и дорогие камни и злато, которые<br />

богатый Восток сыплет щедрою рукою _ “mjdomare<br />

maRalsa taxtsa ze<strong>da</strong>, romlisaca morTuli<br />

mSveniereba <strong>da</strong>abneleb<strong>da</strong> elvarebiTa TvisiTa<br />

saunjeTa indisa <strong>da</strong> ormissa, <strong>da</strong> ZvirfasTa qvaTa<br />

<strong>da</strong> oqroTa, romelTaca mdi<strong>da</strong>ri aRmosavleTi<br />

garduyris uxviTa xeliTa...”, Сердце его наполняется<br />

неистовым мщением - “guli misi aRivsebis<br />

<strong>da</strong>udgromeliTa SurisZiebiTa”.<br />

vinai<strong>da</strong>n rusuli Targmani 1827 welsaa<br />

gamoqveynebuli, bunebrivia <strong>da</strong>vaskvnaT, rom misgan<br />

momdinare qarTuli Targmani Sesrulebulia ara<br />

uadress aRniSnuli wlisa <strong>da</strong> albaT uaxloes<br />

momdevno wlebSi, vinai<strong>da</strong>n furclebis<br />

WvirniSania 1825. miltonis poemis mTargmneli<br />

qarTuli mwerlobis im plea<strong>da</strong>s ekuTvnis,<br />

romelmac icis rusuli ena <strong>da</strong> <strong>da</strong>interesebulia<br />

evropuli literaturis movlenebiT. amasTanave<br />

igi zedmiwevniT flobs qarTul saliteraturo<br />

terminologias.<br />

XIX saukunis <strong>da</strong>mdegisaTvis evropuli<br />

literaturis nimuSTa rusuli Targmanebi maRal<br />

donezeE sruldebo<strong>da</strong>. mTargmnelebi axerxebdnen<br />

Tavi <strong>da</strong>eRwiaT dednisadmi monuri<br />

morCilebisagan, rac niSandoblivi iyo XVIII<br />

saukunis TargmanTa didi nawilisaTvis, <strong>da</strong><br />

amasTanave mkacrad icavdnen axali rusuli<br />

saliteraturo enis gramatikul Tu stilur<br />

51


normebs. yovelive es SeiZleba iTqvas agreTve<br />

miltonis poemis rusul Targmanzec, Tumca aqve<br />

<strong>da</strong>vsZenT, rom es prozauli Targmani ar<br />

warmoadgens im drois rusuli mTargmnelobiTi<br />

mwerlobis gansakuTrebul movlenas.<br />

rac Seexeba qarTul Targmans, misi ena,<br />

rogorc leqsika, aseve gramatikuli konstruqcia,<br />

rusul TargmanTan Se<strong>da</strong>rebiT ufro metad aris<br />

arqaizebuli <strong>da</strong> <strong>da</strong>mZimebuli mouqneli sintaqsiT.<br />

amasTanave Tavs iCens mTargmnelis midrekileba<br />

mTeli sizustiTa <strong>da</strong> sisavsiT asaxos de<strong>da</strong>ni, anu<br />

am SemTxvevaSi _ rusuli teqsti. qarTul<br />

TargmanSi ar SeimCneva dednis Semoklebaa<strong>da</strong>ptireba.<br />

misi umTavresi Taviseburebaa<br />

miswrafeba iSviaTi <strong>da</strong> arqauli sityvebisa <strong>da</strong><br />

ramdenadme xelovnuri gramatikuli formebis<br />

gamoyenebisaken.<br />

“<strong>da</strong>karguli samoTxis” anonimi qarTveli<br />

mTargmneli antonis skolis warmomadgenelia.<br />

Targmanis stilisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebelia Semdegi<br />

nakveTi: “marjvenaman saufloman STamoagdo igi<br />

simaRlisagan eirosisa, sadica STamovardnili<br />

elviTa <strong>da</strong> <strong>da</strong>faruli SemaZrwunebelTa geslTa<br />

mier STavar<strong>da</strong> igi TavmoqceviT ganuzomelsa<br />

siRrmesa Sina, sa<strong>da</strong>ca iyo <strong>da</strong>kidul<br />

an<strong>da</strong>mantebriTa jaWviTa <strong>da</strong> SeWmul<br />

<strong>da</strong>uSreteliTa cecxliTa mkadre, romelmanca<br />

ikadniera miwdomad pirispir umaRlesisa. mteri<br />

52


ese aRvtvirTuli simZimiTa gantexilebisaTa, iwva<br />

cxrasa dResa <strong>da</strong> cxrasa Ramesa ubedurTa TvisTa<br />

TanagamzraxTa Tana cecxlisa ubskrulisasa<br />

mimomqcevi cxelisa RelvaTa Soris <strong>da</strong> ganbZaruli<br />

wvalebiTa, Tumca iyo ukv<strong>da</strong>vi. garna <strong>da</strong>sja<br />

ufrore umZimesi moelo<strong>da</strong> mas. sastikis misis<br />

vnebaTadmi SeerTdebis goneba <strong>da</strong>kargulisa maT<br />

mier netarebisa <strong>da</strong> hazri <strong>da</strong>usrulebelisa<br />

warwymedisa”.<br />

Znelia <strong>da</strong>bejiTebiT iTqvas, bolomde miiyvana<br />

Tu ara anonimma mTargmnelma <strong>da</strong>wyebuli saqme.<br />

magram isic, rac xelT gvaqvs, erTxel kidev<br />

metyvelebs imaze, raoden gamoikveTa am<br />

droisaTvis orientireba evropuli<br />

<strong>literaturisa</strong>dmi.<br />

miltonis poemis mTargmnelsave un<strong>da</strong><br />

ekuTvnodes agreTve Txzuleba _ “samoTxis<br />

<strong>da</strong>kargva”, anu xelnaweri S 1453, romelic 42<br />

gverdisagan Sedgeba. am atribuciis sasargeblod<br />

metyvelebs rogorc xelnaweris Tavisebureba,<br />

aseve is garemoebac, rom xelnawerTa oficialur<br />

sacavebSi erTi <strong>da</strong> imave pirisagan miRebuli<br />

xelnawerebi, rogorc wesi, erTmaneTis mimyoli<br />

nomrebiT aRiricxeba xolme.<br />

“samoTxis <strong>da</strong>kargva” aris miltonis<br />

“<strong>da</strong>karguli samoTxis” erT-erTi nawilis, kerZod<br />

_ a<strong>da</strong>misa <strong>da</strong> evas <strong>da</strong>cemisa <strong>da</strong> momdevno gancdebis<br />

_ erTgvari Tavisufali Targmani Tu variacia.<br />

53


miltonis poemis rusuli prozauli Targmanis<br />

safuZvelze qarTveli avtori qmnis poetur<br />

nawarmoebs, romelic or Tavad aris gayofili _<br />

“galoba pirveli”, ”galoba meore”.<br />

“samoTxis <strong>da</strong>kargvaSi” aisaxeba moltonis<br />

poemis <strong>da</strong>maxasiaTebeli araerTi detali. kerZod,<br />

miltonis nawarmoebSi a<strong>da</strong>mi <strong>da</strong> eva gvevlinebian<br />

“yvavilebSi sul mTlad Caflulni”, xolo<br />

qarTul TargmanSi isini <strong>da</strong>seirnoben “sxva<strong>da</strong>sxva<br />

yvavilT surnelebiTa <strong>da</strong>mtkbarni ynosiT <strong>da</strong><br />

gemebiTa”.<br />

poemis mecxre wignSi “saqmeSi garTul evas<br />

esmis foTolT Sriali, magram amas yuradRebas ar<br />

aqcevs”. poemis qarTul variaciaSi es detali<br />

aseT saxes iZens: “gvels ar mixe<strong>da</strong>vs, Tumc Srials<br />

ismens, hfurCnis yvavilTa, kmayofilebiT”.<br />

satana ase mimarTavs evas: “nu gaikvirveb,<br />

mbrZanebelo”; rusul TargmanSi _ “Не бойся,<br />

царица“, rac “samoTxis <strong>da</strong>kargvaSi” ase JRers:<br />

“nu SeSindebi, dedofalo”.<br />

miltoniseuli RmerTi ase swyevlis gvels:<br />

qveynis yovelTa mxecTagana <strong>da</strong> pirutyvTagan<br />

iyav wyeuli...<br />

mkerdsa ze<strong>da</strong> <strong>da</strong> mucelze<strong>da</strong> vidode mu<strong>da</strong>m,<br />

Senis cxovrebis yovelsa dRes miwasa sWamde,<br />

mteroba <strong>da</strong>vdva Soris Sensa <strong>da</strong> Soris qalis.<br />

“samoTxis <strong>da</strong>kargvaSi” es adgili ase ikiTxeba:<br />

54


iyav wyeuli pirutyvTa Soris mucelzed<br />

msvleli,<br />

sWamde miwasa, kacT vhyo Sens Tavs meca<br />

mmusvreli,<br />

Sensa <strong>da</strong> mis TeslT Soris <strong>da</strong>mtkicdes<br />

mteroba Zneli!<br />

zogan “samoTxis <strong>da</strong>kargva” sakmaod scildeba<br />

miltonis “<strong>da</strong>kargul samoTxes” <strong>da</strong> mxolod<br />

Sinaarsobriv qargas mihyveba.<br />

TargmanSi gamoyenebulia sxva<strong>da</strong>sxva sazomebi:<br />

16-marcvliani _<br />

hoi, uZluro meuRlev, rad ar <strong>da</strong>mipyar<br />

mtkice<strong>da</strong>?!<br />

Sen TviT momeci nebai! eva amasa zraxvi<strong>da</strong>...<br />

ganrisx<strong>da</strong> a<strong>da</strong>m amisTvis, friadis sisastikiTa,<br />

aqamdis Tuca miyvardi, aw aRmatyine<br />

risxviTa...<br />

10-marcvliani _<br />

TxemiT lamazman eva kazmulman,<br />

codvisa mier jer ar <strong>da</strong>zrulman,<br />

qmris siyvaruliT friad moculman,<br />

es Tqma iwyina warbT SeWmuxnulman;<br />

15-marcvliani _<br />

55


Cemo nugeSo, Cemo ufalo, Cemo didebav,<br />

aw Semibrale, yovlad uxmari, Tu ram inebav.<br />

“samoTxis <strong>da</strong>kargvis” ena ufro laRi <strong>da</strong><br />

bunebrivia, ufro Tavisufalia arqaizmebisagan,<br />

vidre “<strong>da</strong>karguli samoTxis” Targmani. zogjer<br />

Tavs iCens siaxlove xalxuri leqsis<br />

intonaciasTan:<br />

veraras etyo<strong>da</strong>, sircxviliTa iyo savseo,<br />

vaime, vsWame nayofi, xorciTa <strong>da</strong>vinaxeo,<br />

gvelman macTuna, mimzi<strong>da</strong>, <strong>da</strong>vkarge<br />

uZvirfaseo!<br />

amgvarad, “samoTxis <strong>da</strong>kargva”, miltonis<br />

poemis saintereso gamoZaxili, XIX saukunis<br />

pirveli naxevris qarTuli mTargmnelobiTi<br />

literaturis erT-erTi sagulisxmo nimuStagania.<br />

arsebobs “<strong>da</strong>karguli samoTxis” kidev erTi<br />

Targmani: S-92. xelnaweri. igi 252 gverds<br />

moicavs <strong>da</strong> wydeba 1V wignis Sua nawilze.<br />

wina<strong>da</strong>deba <strong>da</strong>umTavrebelia, rac imaze un<strong>da</strong><br />

metyvelebdes, rom Targmans gagrZelebac hqon<strong>da</strong>.<br />

teqsti nawerilia garkveviT; aqvs erTaderTi<br />

minaweri _ “sofio <strong>da</strong>iba<strong>da</strong> mariamobisTvis 1849”.<br />

tr. ruxaZe am Targmansac dosiTeozs miawers,<br />

rac aSkarad ar Seesabameba sinamdviles.<br />

xelnawerSi mTargmneli miTiTebuli ar aris, arc<br />

sxva wyaroSi miewereba es Targmani dosiTeozs. ar<br />

56


aris <strong>da</strong>dgenili mTargmnelis vinaoba arc am<br />

xelnaweris aRwerilobaSi.<br />

es Targmani giorgi avaliSvils ekuTvnis.<br />

xelnawerTa aRwerilobaSi elene metreveli<br />

aRniSnavs, rom giorgi avaliSvili Cinebulad<br />

flob<strong>da</strong> rusul enas <strong>da</strong> kargad icnob<strong>da</strong> evropul<br />

literaturas. misi TqmiT, TanamedroveTa Soris<br />

“giorgi avaliSvili pirvel rigSi cnobili iyo<br />

rogorc mTargmneli... am periodis<br />

mravalricxovan mTargmnelTa Soris g.<br />

avaliSvili yvelaze produqtiuli <strong>da</strong> Targmnili<br />

literaturis TvalsazrisiT, yvelaze<br />

mravalmxrivi mTargmneli iyo”. iqve e. metreveli<br />

imowmebs giorgi avaliSvilis TxzulebaTa m.<br />

broseseul aRwerilobas, romelTa Soris<br />

<strong>da</strong>saxelebulia miltonis “<strong>da</strong>karguli samoTxe”.<br />

imis <strong>da</strong>sa<strong>da</strong>stureblad, rom “<strong>da</strong>karguli<br />

samoTxis” Targmanis xelnaweri S_92 g.<br />

avaliSvilis ekuTvnis, gasaTvaliswinebelia<br />

agreTve Semdegi garemoeba. jer erTi, S fondSi<br />

momdevno nomriT S_93 aRwerilia giorgi<br />

avaliSviliseuli avtografuli xelnaweri “xma<br />

codvilisa”. eWvs ar iwvevs isic, rom<br />

“<strong>da</strong>karguli samoTxe” g. avaliSvilis xeliTaa<br />

naweri. am atribuciis sasargeblod metyvelebs<br />

agreTve am Targmanis enobrivi Tavisebureba,<br />

kerZod, calkeul sityvebSi “v”-s zedmetoba, rac<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebeli iyo g. avaliSvilisaTvis.<br />

57


TargmanSi gvxvdeba aseTi formebi: “ixilva”,<br />

“iwarmova”, “ganxurvebuli”, “Survi”,<br />

“raovdeni”, “miaqcivna” <strong>da</strong> sxv.<br />

g. avaliSviliseuli Targmani enobrivad<br />

ufro metad aris aRbeWdili arqaizmebiT <strong>da</strong><br />

xelovnuri formebiTa <strong>da</strong> gamoTqmebiT, vidre es<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebelia amave poemis anonimuri<br />

TargmanisaTvis. sanimuSod vimowmebT nawyvets<br />

“<strong>da</strong>karguli samoTxis” g. avaliSviliseul<br />

Targmani<strong>da</strong>n:<br />

“Zeo Cemo, Cem mxolosa mier Sobilo! xe<strong>da</strong>v<br />

raovdeni wyromai hflobs winaaRmdegsa Cvensa?<br />

verca samZRvari ganwesebulTa, verca boqlomTa<br />

jojoxeTisa, verca sakvrelTa, romlebiTaca ars<br />

Sekrul, <strong>da</strong> verca ganuzomelsa carielebasa<br />

ufskrulisasa ZaluZsT Sepyrobad missa”.<br />

sityvaTa sinonimuri rigi<strong>da</strong>n g. avaliSvili<br />

amjobinebs naklebad gavrcelebul erTeulebs,<br />

rogoricaa: “kerZo” _ mxares nacvlad,<br />

“saxedvelni” _ Tvalebis nacvlad, “sasmenelni”<br />

_ yurebis nacvlad <strong>da</strong> sxv. SesamCnevia agreTve<br />

inversiuli wyobis siWarbe: “rtoni, urTierTis<br />

mrxevni”; “mze, ganmzadebuli <strong>da</strong>savlelad”; “kibe,<br />

didmSvenieri”; “sofeli, axalSeqmnili” <strong>da</strong> sxv.<br />

sqolioebSi ganmartebulia calkeuli terminebi<br />

<strong>da</strong> sakuTari saxelebi, magaliTad, “pandemonia _<br />

yovelT demonT Sesakrebeli adgili”, “stili _<br />

jojoxeTis mdinare” <strong>da</strong> sxv.<br />

58


ogorc irkveva, g. avaliSvils usargeblia<br />

miltonis “<strong>da</strong>karguli samoTxis” rusuli<br />

prozauli Targmanebis 1796 wlisa <strong>da</strong> 1827<br />

wlebis gamocemebiT. magaliTad, 1796 wlis<br />

Targmani<strong>da</strong>n momdinareobs Semdegi frazebi _<br />

“uZvirfasesTa qvaTa <strong>da</strong> margaritTa” –<br />

“драгоценные камни и бисеры“; “barbarosTa mefeTa”<br />

_ “варварским царям“. amave Targmanis zegavleniT<br />

Cndeba qarTul TargmanSi sityva “minutTa”. es<br />

<strong>da</strong>mowmebuli sityvebi <strong>da</strong> frazebi ar SeiZleba<br />

momdinareobdes 1827 wlis Targmani<strong>da</strong>n.<br />

aRniSnuli frazebi ufro Semoklebulad aris<br />

Targmnili <strong>da</strong> ar aris gamoyenebuli sityvebi<br />

“бисеры“, “варварские“ <strong>da</strong> “минута“.<br />

meores mxriv, calkeuli adgilebis Targmnisas<br />

g. avaliSvils upiratesoba 1827 wlis<br />

gamocemisaTvis miucia. ase, magaliTad, “zeciuro<br />

muzav” <strong>da</strong> “burTi qveynisasa” ganpirobebulia<br />

1827 wlis Targmanis teqstiT _ “Небесная Муза“,<br />

“земной шар“. 1796 wlis gamocemaSi “muza”<br />

gansazRvrebis gareSea, xolo “burTs qveynisasa”<br />

Seesabameba “Мир наш“.<br />

rogorc Cans, miltonis poemis ori TargmaniT<br />

sargeblobisas g. avaliSvili upiratesobas<br />

aniWeb<strong>da</strong> xatovan gamoTqmebs, romlebSic<br />

metaforebis, Se<strong>da</strong>rebebisa <strong>da</strong> epiTetebis siuxve<br />

SeimCneva. SesaZloa g. avaliSvilma miltonis<br />

poema Tav<strong>da</strong>pirvelad 1796 wlis zemoaRniSnuli<br />

59


usuli Targmanis mixedviT gadmoiRo XIX<br />

saukunis <strong>da</strong>sawyisSi, xolo mogvianebiT, 1820-iani<br />

wlebis <strong>da</strong>mlevs an ufro gvian, Targmanis<br />

ga<strong>da</strong>TeTrebamde, kvlav Seu<strong>da</strong>ra Tavisi Targmani<br />

“<strong>da</strong>karguli samoTxis” axal gamocemas.<br />

araa gamoricxuli, rom “<strong>da</strong>karguli<br />

samoTxis” g. avaliSviliseuli Targmanis Semdgomi<br />

nawilebi aRmoCndes peterburgis<br />

aRmosavleTmcodneobis institutis qarTul<br />

xelnawerTa fondSi, sa<strong>da</strong>c peterburgsa <strong>da</strong><br />

moskovSi moRvawe qarTveli mwerlebis mravali<br />

Txzulebaa <strong>da</strong>culi.<br />

XIX saukunis pirvel aTeul wlebSi jon<br />

miltonis “<strong>da</strong>karguli samoTxis” ori Targmanisa<br />

<strong>da</strong> mibaZvis faqti qarTul mwerlobaSi evropuli<br />

literaturis uaRresad saintereso gamoZaxilia,<br />

rac xels uwyob<strong>da</strong> aRmosavluri mwerlobis<br />

Janruli <strong>da</strong> Tematuri wris <strong>da</strong>Zlevasa <strong>da</strong> axali<br />

mxatvruli formebis <strong>da</strong>mkvidrebas. amasTanave<br />

aRsaniSnavia isic, rom am SemTxvevaSi qarTul<br />

literaturaSi mimdinare ganaxlebisa Tu<br />

evropeizaciis process ramdenadme abrkoleb<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong> Tavis <strong>da</strong>Rs asvam<strong>da</strong> moZvelebuli <strong>da</strong><br />

xelovnuri leqsikur-gramatikuli normebi.<br />

60


civilizaciisa <strong>da</strong> progresis gageba ilia<br />

WavWavaZis kritikul naazrevSi<br />

civilizaciuri ganviTarebis Tanamedrove<br />

etapi, sazogadoebrivi, ekonomikuri, politikuri<br />

<strong>da</strong> kulturuli kavSirebis internacionalizacia,<br />

mZafri integraciuli procesebi, axali<br />

globaluri gamowvevebi Tvisebrivad axal<br />

problemaTa wres ayenebs kulturologiis winaSe.<br />

gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba rogorc<br />

axali kulturuli paradigmebis, aseve maTi<br />

istoriuli winamZRvrebis Teoriul <strong>da</strong><br />

meTodologiur gaazrebas.<br />

dRes, rodesac Cveni saxelmwifo araerTi<br />

globaluri gamowvevis winaSe dgas, uaRresad<br />

sagulisxmoa iseT sakiTxTa gansja, rogoricaa<br />

qarTuli <strong>kulturis</strong> TaviseburebaTa <strong>da</strong><br />

civilizaciuri kuTvnilebis sakiTxi,<br />

tipologiuri mimarTeba sxva kulturebTan <strong>da</strong><br />

sxv.<br />

saTanado ganxilvas moiTxovs agreTve XIX<br />

saukunis qarTul-evropuli kulturuli<br />

dialogis umTavresi gamovlinebani, vinai<strong>da</strong>n am<br />

epoqis saxiT Cvens winaSea mravali niSniT<br />

61


sruliad gansxvavebuli <strong>da</strong> gamorCeuli xana,<br />

rodesac Tvisebrivad icvleba qristianuli<br />

periodis qarTuli <strong>kulturis</strong> ganviTarebis<br />

veqtori.<br />

XVIII saukunis <strong>da</strong>sasruli<strong>da</strong>n, metadre _ XIX<br />

saukunis <strong>da</strong>sawyisi<strong>da</strong>n saqarTvelos mWidro<br />

kavSiri aRmosavlur samyarosTan gzas uTmobs<br />

uSualo <strong>da</strong> mWidro urTierTobas evropul<br />

civilizaciasTan.<br />

qarTuli <strong>kulturis</strong> sxva<strong>da</strong>sxva aspeqtebi, misi<br />

tipologiis Taviseburebani sakiTxTa im wres<br />

ganekuTvneba, romelsac didi adgili ukavia ilia<br />

WavWavaZis kritikul naazrevSi. am memkvidreobis<br />

retrospeqtuli Sefaseba Tanamedrove qarTuli<br />

kulturologiis aqtualur sakiTxTa rigs<br />

ganekuTvneba.<br />

am mxriv gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs<br />

ila WavWavaZis Sexedulebebs saqarTvelos<br />

istoriisa <strong>da</strong> <strong>kulturis</strong> sakvanZo sakiTxebze.<br />

samarTlianad aRniSnav<strong>da</strong> ivane javaxiSvili, rom<br />

“vinc momavalSi qarTuli istoriografiis<br />

Tavga<strong>da</strong>savlis XIX saukunis ambebis Seswavlasa<br />

<strong>da</strong> aRweras Seudgeba, is valdebuli iqneba isic<br />

aRniSnos, rom i.WavWavaZe didebuli iyo marto<br />

poeziasa <strong>da</strong> publicistikaSi ki ara, an<strong>da</strong> kidev<br />

marto viTarca axal saliteraturo qarTulis<br />

Semqmnelic ki ara, aramed rom saqarTvelos<br />

istoriografiaSic mas iseTi Rvawli hqonia,<br />

62


omlis <strong>da</strong>viwyebis ufleba arc erTs qarTvels<br />

ara aqvs”.<br />

1. saqarTvelo civilizaciaTa sistemaSi<br />

mecnierebaSi ar arsebobs erTiani<br />

Tvalsazrisi saqarTvelosa <strong>da</strong> ufro farTod _<br />

kavkasiis civilizaciuri kuTvnilebis <strong>Sesaxeb</strong>.<br />

erT-erTi Tvalsazrisis Tanaxmad, qarTuli<br />

kulturuli sivrce balkanur-kavkasiuri<br />

civilizaciuri erTobis nawilia, rac<br />

gapirobebulia iseTi saerTo maxasiaTeblebiT,<br />

rogoricaa genderul rolTa ganawileba,<br />

seqsisadmi <strong>da</strong>mokidebuleba, mSobelTa <strong>da</strong> SvilTa<br />

urTierToba, socialuri sivrcis funqciuri<br />

ganawileba <strong>da</strong> sxv. (g. niJaraZe. saqarTvelo <strong>da</strong><br />

xmelTaSuazRueTi. _ konfliqtis alternativa,<br />

# 7-8, 1999, gv. 7-9).<br />

gabatonebuli Sexedulebis Tanaxmad, kavkasia<br />

Taviseburi subcivilizaciaa, anu mezobel<br />

civilizaciebs Soris ganfenili marginaluri<br />

zonaa, romelic arc erT civilizaciaSi ar Sedis<br />

<strong>da</strong> misTvis niSandoblivi faseulobebis sistemiTa<br />

<strong>da</strong> tradiciebiT xasiaTdeba (k. kacitaZe.<br />

saqarTvelosa <strong>da</strong> kavkasiis civilizaciuri<br />

kuTvnilebis <strong>Sesaxeb</strong>. _ postkomunisturi<br />

demokratiuli gar<strong>da</strong>qmnebi <strong>da</strong> geopolitika<br />

samxreT kavkasiaSi. _ konferenciis masalebi. 17-18<br />

oqtomberi, 1997, Tbilisi, 1998, gv. 87-88).<br />

63


saqarTvelosa <strong>da</strong> mTlianad kavkasiis specifikur<br />

subcivilizaciad moazrebis gamovlinebad un<strong>da</strong><br />

miviCnioT is Tvalsazrisic, romlis Tanaxmad<br />

kavkasia civilizaciaTa Sejaxebis zonas<br />

ganekuTvneba (Huntington S.P. The Clash of Civilizations<br />

and Remaking of the World Order. N.Y., 1996).<br />

aseve kavkasiuri subcivilizaciis arseboba<br />

igulisxmeba, rodesac kavkasiis regioni erTian<br />

kulturul sivrced” ganixileba (r. suni. samxreT<br />

kavkasia: erTiani kulturuli sivrcis<br />

problemebi. _ saqarTvelos sagareo<br />

saministrosTan arsebuli sagareo politikis<br />

kvlevisa <strong>da</strong> analizis centris biuleteni. 2000,<br />

# 8, gv. 5-9).<br />

saqarTvelos istoriaSi iyo periodi,<br />

rodesac cxa<strong>da</strong>d isaxebo<strong>da</strong> kavkasiuri<br />

civilizaciis, erTiani politikuri <strong>da</strong><br />

kulturuli <strong>da</strong> religiuri sivrcis, saerTo<br />

“kavkasiuri saxlis” Seqmnis perspeqtiva. amis<br />

TvalsaCino gamoxatulebaa XI-XII sukuneebSi<br />

qarTuli saxelmwifoebriobis zogadkavkasiuri<br />

hegemonia.<br />

ilia WavWavaZis statiebSi araerTgzis iCens<br />

Tavs saubari kavkasiis xalxTa saerTo warsulsa<br />

<strong>da</strong> samomavlo interesebze.<br />

ilia aRniSnavs, rom kavkasia, rogorc<br />

evropasa <strong>da</strong> aziis sazRvarze myofi Taviseburi<br />

regioni, iseve rogorc warsulSi, momavalSic<br />

64


didxans <strong>da</strong>rCeba evropisa <strong>da</strong> aziis cilobisa <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>pirispirebis sagnad: “Tumca bevri ram Seicvala<br />

qveynierebazed am xuTas-eqvsas weliwadSi, magram<br />

es miwa-wyali, romelsac kavkasias eZaxian,<br />

romelic aziisa <strong>da</strong> evropis karad yofila uwin<br />

<strong>da</strong> romlis <strong>da</strong>pyrobisaTvis bevri sxva<strong>da</strong>sxva<br />

xalxis sisxli <strong>da</strong>Rvrila, mainc isev karad <strong>da</strong>rCa<br />

<strong>da</strong> xalxTa Soris SuRlisa <strong>da</strong> cilobis mizezad<br />

iqneba kidec” (i. WavWavaZe. TxzulebaTa sruli<br />

krebuli aT tomad. t. V, 1960, gv. 18).<br />

ilia WavWavaZe Tavis kritikul naazrevSi<br />

araerTgzis exeba qarTuli <strong>kulturis</strong> evropuli<br />

<strong>da</strong> musulmanuri civilizaciisadmi mimarTebis<br />

sakiTxs. werilSi “qarTuli xalxuri simRera”<br />

(1886) qarTuli xalxuri simReris TaviseburebaTa<br />

ganxilvisas aRniSnavs, rom “saqarTvelo ufro<br />

aziaa, misi istoria ufro aziis <strong>kulturis</strong>a <strong>da</strong><br />

civilizaciis gavlenis qveS iyo ukanasknel<br />

saukunemde. misvla-mosvla, istoriuli<br />

<strong>da</strong>mokidebuleba, istoriuli mezobloba ufro<br />

aziis erTa Tana hqonia” (i. WavWavaZe. Txzulebani.<br />

sruli krebuli oc tomad. t. V, gv. 279).<br />

amasTanave statiaSi “ai istoria” (1889) ilia<br />

yuradRebas amaxvilebs qarTuli <strong>kulturis</strong><br />

TviTmyofadobaze, mis gansxvavebaze aRmosavluri<br />

civilizaciisagan, kerZod, im garemoebaze, rom<br />

qarTuli “erovnuli xasiaTis” socialur,<br />

fsiqologiur Tu inteleqtualur substrats<br />

65


araferi aqvs saerTo musulmanur kulturul<br />

sivrcesTan: “gana WkvaTa-myofels kacs fiqrad<br />

mouva, rom zoroastris mimdevari <strong>da</strong> cecxl-<br />

Tayvanismcemeli sparsi <strong>da</strong> qristiani qarTveli<br />

erTis saerTo cxovrebiT Sekruli <strong>da</strong> SeboWili<br />

igulvos, erTs saerTo cxovrebaSi moaTavsos <strong>da</strong><br />

moarigos?” (i. WavWavaZe. Txzulebani. sruli<br />

krebuli oc tomad. t. V, gv. 365).<br />

ilia samarTlianad miuTiTebs saqarTvelos<br />

mravalsaukunovan mWidro urTierTobaze<br />

sparseTTan, magram amasTanave aRniSnavs, rom am<br />

faqtoris miuxe<strong>da</strong>vad, sparselebi <strong>da</strong> qarTvelebi<br />

gansxvavebul kulturul sivrceSi <strong>da</strong>rCnen: “maS,<br />

Tu mTeli es aTas samasi weliwadi saqarTvelos<br />

saerTo cxovreba hqon<strong>da</strong> iranTan, rogorRa<br />

<strong>da</strong>vijeroT, rom am orma erma, aTas samas weliwads<br />

erTis saerTo cxovrebiT mcxovrebma, Tav-Tavis<br />

vinaoba, ena, miwa-wyali, rjuli SeirCina <strong>da</strong> an<br />

erTi-meores ar gaeqelvina, an erTmaneTs ar<br />

SeuduR<strong>da</strong> <strong>da</strong> erT erad ar gar<strong>da</strong>iqmna. raki es ar<br />

mox<strong>da</strong>, aSkara sabuTia, rom saqarTvelos <strong>da</strong><br />

irans, aramc Tu erTad ucxovriaT saerTo<br />

cxovrebiT, aramed TviToeuls Tavisi sakuTari<br />

sisxl-xorcic hbadebia” (i. WavWavaZe. Txzulebani.<br />

sruli krebuli oc tomad. t. V, gv. 366).<br />

amgvarad, ilia WavWavaZe yuradRebas<br />

amaxvilebs aRmosavlur gavlenebze, magram<br />

amasTanave qarTul kulturas aRmosavluri<br />

66


civilizaciisagan <strong>da</strong>moukidebel erTeulad<br />

miiCnevs.<br />

2. civilizaciis gageba ilias kritikul<br />

naazrevSi<br />

termini “civilizacia”, romelic frangma<br />

ganmanaTleblebma <strong>da</strong>amkvidres rogorc civili -<br />

zaciaTa klasifikaciisaTvis <strong>da</strong> droisa <strong>da</strong><br />

sivrcis CarCoebiT SemosazRvruli sociokulturuli<br />

movlenis, anu met-naklebad<br />

homogenur erovnul kulturaTa erTobliobis<br />

aRsaniSnavad, amasTanave ixmarebo<strong>da</strong> iseTi<br />

samoqalaqo sazogadoebis gagebiT, sa<strong>da</strong>c<br />

Tavisuflebis, samarTlianobisa <strong>da</strong> samarTalze<br />

<strong>da</strong>myarebuli wyobaa gabatonebuli.<br />

rodesac ganmanaTleblebi civilizaciaze,<br />

rogorc a<strong>da</strong>mianis gonebis monapovarTa<br />

erTobliobasa <strong>da</strong> progresze laparakobdnen,<br />

upirvelesad a<strong>da</strong>mianis uflebaTa <strong>da</strong><br />

TavisuflebaTa aRiarebasa <strong>da</strong> Tanasworobis<br />

ideas gulisxmobdnen.<br />

civilizaciis cnebis gagebis TvalsazrisiTac<br />

ilia WavWavaZe ganmanaTlebelTa memkvidred<br />

gvevlineba.<br />

ganmanaTleblebis kvalad, ilia cxa<strong>da</strong>d<br />

aRniSnavs, rom progresis Sedegi yvela<br />

socialuri fenisa <strong>da</strong> calkeuli pirovnebis<br />

Tanasworobis princips un<strong>da</strong> emyarebodes: “ra<br />

67


aris mTeli progresi kacobriobisa,_ wer<strong>da</strong><br />

ilia,_ Tu ara is, rom a<strong>da</strong>mianis pirovneba,<br />

a<strong>da</strong>mianis sinidisi, yofa-cxovreba,_ usabuTod,<br />

usafuZvlod aravisagan xelSexebul ar iyos,<br />

aravisagan Semwikvlul, Seginebul, Seviwroebul”<br />

(i. WavWavaZe. TxzulebaTa sruli krebuli aT<br />

tomad. t. V, 1960, gv. 253).<br />

ganmanaTleblebisaTvis civilizacia<br />

sazogadoebis zneobrivi ganviTarebis<br />

Tvisebrivad axali donea, romelSic amave dros<br />

igulisxmeba progresuli socialuri <strong>da</strong><br />

politikuri maxasiaTeblebisa <strong>da</strong> xelisuflebis<br />

institutebis arseboba.<br />

civilizaciis cneba XVIII saukunis<br />

ganmanaTlebelTa sazogadoebaTmcodneobaSi<br />

garkveulwilad kacobriobis winsvlisa <strong>da</strong><br />

warmatebis, sazogadoebrivi progresis ideas<br />

ukavSirdeba.<br />

civilizaciis kategoriis ganmanaTlebluri<br />

gageba gulisxmobs kacobriobis ganviTarebaSi<br />

iseTi safexuris miRwevas, rodesac<br />

sazogadoebriv cxovrebaSi sul ufro did<br />

mniSvnelobas iZens codna, rodesac mkvidrdeba<br />

fizikuri, kulturuli, sulieri <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianuri<br />

resursebis optimaluri gamoyeneba <strong>da</strong> qcevis<br />

normatiuli xasiaTi, rodesac sul ufro vrceli<br />

asparezi eTmoba samarTlisa <strong>da</strong> samarTlianobis<br />

normebs. civilizaciis swored amgvar gagebas<br />

68


ayalibebs ilia WavWavaZe, rodesac aRniSnavs, rom<br />

“codna, gonebrivi <strong>da</strong> zneobrivi aRmatebuloba,<br />

mrewvelobis simdidris metnakleboba, rwmuneba im<br />

sagnebis mimarT, romelic a<strong>da</strong>mianisaTvis<br />

udidesad misaCnevia, mmarTveloba, weswyobileba<br />

ojaxeburi, sazogadoeburi, samoqalaqo, kanonebi,<br />

Cveulebani, zne-xasiaTi <strong>da</strong> sxva amisTana sul<br />

erTad <strong>da</strong> erTs dros momqmedni, hqmnian imas,<br />

rasac romelisame drois mdgomareobas eris, Tu<br />

kacobriobisas, eZaxian, anu civilizacias Tavisis<br />

metnaklebobiT” (i. WavWavaZe. TxzulebaTa sruli<br />

krebuli aT tomad. t. IV, 1959, gv. 28-29).<br />

ilia WavWavaZis publicistikaSi yuradReba<br />

gamaxvilebulia imaze, rom civilizacia winsvlisa<br />

<strong>da</strong> sazogadoebrivi progresis matarebeli cnebaa.<br />

ganmanaTleblebis kvalad, ilia xazgasmiT<br />

aRniSnavs, rom ama Tu im qveynisa Tu progresis<br />

erT-erTi umTavresi piroba aris codna <strong>da</strong><br />

mecniereba: “ra aaxlebs, ra hscvlis <strong>da</strong> _ Tu<br />

cxovreba janmrTelia _ ras mihyavs win? codnasa,<br />

mecnierebasa, romelnic TviTve cxovrebis nayofni<br />

arian” (i. WavWavaZe. TxzulebaTa sruli krebuli<br />

oc tomad. t. VII, 2005, gv. 122).<br />

civilizaciis normebis <strong>da</strong>mkvidreba ilia<br />

WavWavaZes udides sikeTed miaCnia. misi TqmiT,<br />

“civilizaciis <strong>da</strong>samyareblad ara xarji meti ar<br />

aris, rac un<strong>da</strong> fuli <strong>da</strong>ixarjos _ bevri ar<br />

iqneba” (i. WavWavaZe. TxzulebaTa sruli krebuli<br />

69


aT tomad. t. V, 1960, gv. 69). am SemTxvevaSi<br />

civilizacia ilias esmis, rogorc codnis,<br />

ganaTlebisa <strong>da</strong> <strong>kulturis</strong> sinonimuri cneba.<br />

ilia WavWavaZe civilizaciaTa urTierTobis,<br />

zegavlenis, saerTo <strong>da</strong> gansxvavebuli niSan-<br />

Tvisebebis kvleva-Ziebis saukeTeso saSualebad<br />

“Se<strong>da</strong>rebiT meTods” miiCnevs: “Se<strong>da</strong>rebiTi<br />

filologia”, “Se<strong>da</strong>rebiTi miTologia” <strong>da</strong><br />

“Se<strong>da</strong>rebiTi politika” “erTad Svelian<br />

istorias mis qvemdebare saZiebelSi” (i. WavWavaZe.<br />

Txzulebani. sruli krebuli. t. II, 1941, gv. 326-<br />

327).<br />

ilias TqmiT, Se<strong>da</strong>rebiTma meTodma<br />

“sifrTxiliTa <strong>da</strong> codniT xmarebulma, iseTi<br />

utyuaroba, iseTi zedmiwevniloba aRmoiCina,<br />

iseTi saxeli <strong>da</strong>igdo, rom ar aris mecniereba,<br />

romelic, saca saWiroa, am meTods ar xmarobdes.<br />

am meTodiT bevrs wyvdiadsa <strong>da</strong> bnels naTeli<br />

moefina, bevri <strong>da</strong>faruli gamomzev<strong>da</strong>” (i.<br />

WavWavaZe. Txzulebani. sruli krebuli. t. II, 1941,<br />

gv. 323).<br />

ilia did yuradRebas uTmobs civilizaciuri<br />

jgufebis mTavari Semadgeneli nawilis _ eris<br />

TviTmyofadobis, misi umTavresi <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

niSan-Tvisebebis gansazRvras. misi azriT, eris<br />

meobas upirvelesad ena ganapirobebs. narkvevSi<br />

“ai istoria” igi aRniSnavs, rom “ena, rogorc<br />

gasaRebi <strong>da</strong>ketilisa, yvelazed ufro<br />

70


SemZlebelia <strong>da</strong> yvelazed sando mowamea<br />

civilizaciis istoriisaTvis, radganac ufroserTs<br />

SemTxvevaSi erToba enisa moaswavebs<br />

erTobas <strong>kulturis</strong>as... cxovreba erisa<br />

ga<strong>da</strong>Slilia, gamomzevebulia mis enaSi, romelic<br />

utyuari sarkea yovelis misis Tavga<strong>da</strong>savalisa <strong>da</strong><br />

yofa-cxovrebis cvalebadobisa” (i. WavWavaZe.<br />

Txzulebani. sruli krebuli. t. II, 1941, gv. 323).<br />

eris maxasiaTebel niSanTa Soris ilia did<br />

mniSvnelobas aniWebs agreTve sarwmunoebas. igi<br />

acxadebs, rom “Tu qarTveli Rvri<strong>da</strong> sisxls,<br />

marto sarwmunoebis saxeliTa Rvri<strong>da</strong>, radganac<br />

sarwmunoebaSi xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong> igi Tvis samSoblosac,<br />

Tvis mamulsa, Tvis gvartomobas, Tvis erovnebas,<br />

Tvis qarTvelobas. dResac qristiani <strong>da</strong> qarTveli<br />

sinonimebia mTels kavkasiaSi araqristianTa<br />

Soris... samRvdeloebis winamZRvrobiT qarTvelma<br />

sarwmunoebaSi Cahswera Tvisi suli <strong>da</strong> guli <strong>da</strong><br />

qristes jvari sisxlis RvriT Seumwikvlelad <strong>da</strong><br />

wmin<strong>da</strong>d moitana mecxramete saukunemde” (i.<br />

WavWavaZe. TxzulebaTa sruli krebuli oc tomad.<br />

t. VII, 2005, gv. 20).<br />

uTuod marTlmadideblobaa is mTavari<br />

faqtori, romelmac, bizantiis msgavsad, qarTuli<br />

socialuri sinamdvilisa <strong>da</strong> <strong>kulturis</strong> iersaxe<br />

ganapiroba. Tanamedrove sociologiasa <strong>da</strong><br />

kulturologiaSi gabatonebuli Tvalsazrisis<br />

Tanaxmad, swored religiaa is umTavresi sawyisi,<br />

71


omelic civilizaciuri regionebis sazRvrebs<br />

ganapirobebs. kerZod, <strong>da</strong>savluri civilizaciis<br />

safuZvlad miCneulia kaTolicizmisa <strong>da</strong><br />

protestantuli konfesiebis geografiuli<br />

areali, xolo is qristianuli qveynebi,<br />

romlebSic gabatonebul religias marTlmadideblobaa,<br />

<strong>da</strong>moukidebel orTodoqsul civilizaciad<br />

moiazreba.<br />

ilia WavWavaZe yuradRebas amaxvilebs<br />

qristianobis gansakuTrebul rolze saqarTvelos<br />

rogorc sulier, aseve politikur cxovrebaSi:<br />

“qristes rjuli qarTvelebisaTvis marto<br />

sarwmunoebiT aRsareba ki ar iyo, igi amasTan<br />

erTad politikuri qviTkiric iyo saqarTvelos<br />

mraval nawilebis gasaerTeblad <strong>da</strong> Semosakrebad.<br />

erToba sarwmunoebisa erTobas erisas<br />

moaswaveb<strong>da</strong>. dro iyo amisTana <strong>da</strong> sxva ara-ra<br />

elementi maSin SemZlebel ar iyo es Cvenis<br />

istoriis <strong>da</strong>sabami<strong>da</strong>m sasurveli erToba<br />

<strong>da</strong>edgina. sxvaTa Soris qarTveli eri amisaTvis<br />

ufrTxildebo<strong>da</strong> Tavis rjuls, romelic, Tavis<br />

Sinagan Rirsebis gar<strong>da</strong>, duRabobas uwev<strong>da</strong><br />

erTobas. am sikeTes didi xania miagnes CvenTa<br />

bedisgamgebelTa <strong>da</strong> ar aris CvenSi arc erTi<br />

saxelganTqmuli kaci, an mefe, rom, sxvaTa Soris,<br />

am TvaliT ar eyurebina qristes<br />

sarwmunoebisaTvis. amitomac, moacaleb<strong>da</strong>T Tu<br />

ara politikuri triali bedisa, yoveli maTgani<br />

72


scdilob<strong>da</strong>, arafers zogav<strong>da</strong>, qristes rjuli,<br />

Sinaganis RirsebiTac ganedidebinaT,<br />

gaemSvenierebinaT <strong>da</strong> misi monastrebi <strong>da</strong> taZrebi<br />

yvelgan moefinaT qristes rjulis saxsovrad <strong>da</strong><br />

sadideblad” (i. WavWavaZe. Txzulebani. sruli<br />

krebuli. t. II, 1941, gv. 346).<br />

ilia ar iziareb<strong>da</strong> XIX saukunis istoriis<br />

filosofiaSi farTod <strong>da</strong>mkvidrebul azrs eris<br />

<strong>da</strong>berebis <strong>Sesaxeb</strong>. mas mc<strong>da</strong>rad miaCnia “ukve<br />

<strong>da</strong>Zvelebuli <strong>da</strong> bevrTagan gamtyunebuli azri<br />

dreperisa imis Taobazed, rom ersac, rogorc<br />

TviToeuls calke a<strong>da</strong>mians, Tavisi asakebi aqvs:<br />

bavSvoba, yrmoba, Wabukoba, vaJkacoba <strong>da</strong> bolos<br />

sibere, romelsac sikvdili mosdevs aucileblad”<br />

(i. WavWavaZe. Txzulebani. sruli krebuli. t. II,<br />

1941, gv. 316), “sibere erisa, Cvenis fiqriT, uqmi<br />

sityvaa, misi sagani ar arsebobs <strong>da</strong> warmoudgenelic<br />

aris” (i. WavWavaZe. Txzulebani. sruli<br />

krebuli. t. II, 1941, gv. 317).<br />

ilia did adgils uTmobs im azris mtkicebas,<br />

rom saubari eris sibereze sruli alogizmia. misi<br />

TqmiT, “ers erTi suli, erTi guli aqvs, xolo<br />

xorci imdeni, ramdenic calke a<strong>da</strong>miania. rogorc<br />

yvelasi erTad <strong>da</strong> erTs dros <strong>da</strong>bereba ar<br />

SeiZleba, isec erisa. ivane berdeba <strong>da</strong> midis,<br />

petre ibadeba <strong>da</strong> midis, <strong>da</strong> eri ki isev aris, erTsul,<br />

erT-gul. eri Tavisis suliT <strong>da</strong> guliT im<br />

turfa sabaRnarosa hgavs, saca, rusTavelis<br />

73


sityviT, erTi midis <strong>da</strong> mis magier sxva modis,<br />

TviTon baRnari ki aris <strong>da</strong> aris mu<strong>da</strong>m mwvane,<br />

mu<strong>da</strong>m <strong>da</strong>uWknobeli, mu<strong>da</strong>m yvavilovani, ia-zambaxvard-gaSlili”<br />

(i. WavWavaZe. TxzulebaTa sruli<br />

krebuli oc tomad. t. VII, 2005, gv. 259).<br />

3. evropeizmis idea ilia WavWavaZis<br />

kritikul naazrevSi<br />

XIX saukuneSi saqarTvelos winaSe mTeli<br />

sicxadiT <strong>da</strong>dga kulturuli orientaciis<br />

sakiTxi. qarTul sazogadoebriv azrs axali<br />

erovnuli cnobierebis Camoyalibebis<br />

paralelurad un<strong>da</strong> ganesazRvra qveynis<br />

civilizaciuri orientacia, Tavisi <strong>da</strong>mokidebuleba<br />

evropuli, kaTolikur-protestantuli<br />

samyaros ideologiuri <strong>da</strong> kulturuli<br />

Rirebulebebisadmi.<br />

ilia WavWavaZe progress ganviTarebis<br />

evropul gzas ukavSireb<strong>da</strong>. am mxriv sagulisxmoa<br />

is azri, rom ilias sxva civilizaciebis, sxva<br />

kulturuli regionebis ganviTarebisa <strong>da</strong><br />

progresis winapirobad evropul civilizacias-<br />

Tan Tanaziaroba miaCnia. misi varaudiT,<br />

evropuli civilizaciis zemoqmedeba iaponiaze<br />

aziaSi am qveynis wamyvani rolis winapiroba<br />

iqnebo<strong>da</strong>: “vin icis, iqneb iaponiam pirveli<br />

mesveuroba gauwios azias evropis civilizaciis<br />

74


zemoqmedebis qveS warsamateblad <strong>da</strong> ganTiadma<br />

ganaTlebisam Tavisi sxivosani Suqi pirvelad<br />

iqi<strong>da</strong>m mohfinos mTels aziasaca” (i. WavWavaZe.<br />

TxzulebaTa sruli krebuli aT tomad. t. V,<br />

1960, gv. 116).<br />

amaze metyvelebs Tun<strong>da</strong>c is faqti, rom igi<br />

mc<strong>da</strong>rad miiCnev<strong>da</strong> slavianofilebis Tvalsazriss<br />

imaze, TiTqos evropuli civilizacia<br />

ganviTarebis CixSi moeqca. statiaSi “ivane<br />

aqsakovis gar<strong>da</strong>cvaleba” ilia slavianofilebis<br />

did Secdomad miiCnevs im faqts, rom maT “wuni<br />

<strong>da</strong>sdves TviT ganaTlebas <strong>da</strong> sikeTes evropisas <strong>da</strong><br />

iqamde gakadnierdnen, rom yovelive, rasac ki<br />

evropis niSanwyali emCneo<strong>da</strong>, aiTvaliswunes viT<br />

avxorci slavianTa agebulebazed meWeWad amosuli.<br />

“<strong>da</strong>mpali evropa, gaxrwnili <strong>da</strong>savleTio”,<br />

sul amas iZaxdnen, roca ki SemTxveva eZlevo<strong>da</strong>T<br />

<strong>da</strong> gul<strong>da</strong>jerebiT xmamaRla <strong>da</strong> ukan<strong>da</strong>uxevelad<br />

hqa<strong>da</strong>gebdnen, rom dRes erTaderTi eriRaa<br />

evropaSi, romelic gangebiT movlenilia axali<br />

sityva, axali moZRvreba, axali suli hSTaberoso<br />

<strong>da</strong>berebuls, <strong>da</strong>Zvelebuls <strong>da</strong> mixrwnil progress<br />

evropisasao <strong>da</strong> eg eri slavianebis eriao” (i.<br />

WavWavaZe. TxzulebaTa sruli krebuli oc tomad.<br />

t. VII, 2005, gv. 334-335).<br />

ilia WavWavaZis evropeizmi emyareba im<br />

rwmenas, rom kacobriobis progress upirvelesad<br />

evropuli civilizacia ganapirobebs. araa<br />

75


SemTxveviTi, rom ilias azrovnebaSi evropeizmis<br />

cneba garkveul adgils ikavebs. kerZod, Tavis<br />

gamouqveynebel narkvevSi “ciskari 1857 wli<strong>da</strong>na<br />

– 1862 wlamdina” (1862) igi evropeizmis cnebas<br />

iyenebs qarTul literaturaSi aRmosavluri<br />

sawyisis <strong>da</strong>Zlevisa <strong>da</strong> tipologiurad evropuli<br />

literaturis msgavsi procesebis aRsaniSnavad.<br />

ilias Tanaxmad, guramiSvilma sca<strong>da</strong> “evropeizmis<br />

Semotana qarTuli leqsis GgamoTqmaSi; a. Wav-<br />

WavaZe, romelic ufro xSirad cdilob<strong>da</strong> mag<br />

evropeizmis ganvrcelebasa; gr. orbeliani,<br />

gamgrZelebeli evropeizmisa; n. baraTaSvili,<br />

brwyinvale warmomadgeneli evropeizmisa” (i.<br />

WavWavaZe. TxzulebaTa sruli krebuli aT tomad.<br />

t. III, 1958, gv. 457).<br />

uTuod misaRebia is Tvalsazrisi, rom ilia<br />

WavWavaZisaTvis evropeizmi iyo “ara ubralod<br />

evropul literaturul mimdinareobaTa gavlenis<br />

an masTan miaxloebis mimniSnebeli termini, aramed<br />

igi iyo erovnul samwerlo kulturaSi igive<br />

poeturi <strong>kulturis</strong> universaluri cneba” (s.<br />

Ciqovani. Txzulebani. t. III, 1980, gv. 108).<br />

4. progresis idea ilia WavWavaZis<br />

kritikul naazrevSi<br />

istoriis filosofiaSi progresis idea<br />

sxvadsxvagvarad aris warmodgenili. platonis<br />

filosofiaSi progresi ciklur xasiaTs atarebs,<br />

76


hegelis dialeqtikuri filosofiis Tanaxmad,<br />

progresi spiralurad viTardeba, xolo<br />

ganmanaTlebelTa filosofiaSi progresi<br />

xazobrivad viTardeba. ilia WavWavaZe progresis<br />

cnebis gagebaSic ganmanaTlebelTa memkvidred<br />

gvevlineba.<br />

ilia evropeisti <strong>da</strong> ganmanaTlebelia im<br />

mxrivac, rom aRiarebs filosofiis istoriaSi<br />

ganmanaTlebelTa mier <strong>da</strong>mkvidrebul progresis<br />

ideas: “progresi swored kargi ram un<strong>da</strong> iyos,<br />

usaTuod qveynis sabednierod gaCenili” (i.<br />

WavWavaZe. TxzulebaTa sruli krebuli aT tomad.<br />

t. III, 1958, gv. 434).<br />

ganmanaTlebelTa kvalad, ilia<br />

WavWavaZisaTvis progresi niSnavs ganviTarebas<br />

<strong>da</strong>bli<strong>da</strong>n maRlisaken, ukuqcevas winsvlas<br />

ukeTesisaken. ilias swams, rom kacobrioba<br />

aRmavali socialuri <strong>da</strong> politikuri srulyofis<br />

gziT viTardeba. mas miaCnia, rom kacobriobis<br />

progresma gansakuTrebiT cxa<strong>da</strong>d iCina Tavi XIX<br />

saukuneSi: “rac am saukuneSi mecnierebam saswauli<br />

moaxdina, rac ganaTlebul qveynebis a<strong>da</strong>mianma<br />

saxeli <strong>da</strong> dideba moipova, mTels <strong>da</strong>narCens<br />

TerTmet saukunes erTad ar unaxavs. ra Tqma<br />

un<strong>da</strong>, rom wina saukuneTac ar emoqmednaT, arc es<br />

mecxramete saukune iqnebo<strong>da</strong> ase nayofieri,<br />

radganac, rac gin<strong>da</strong> sTqvan, wina saukuneni<br />

sTesdnen <strong>da</strong> saxeli <strong>da</strong> dideba mecxramete<br />

77


saukunisa is aris, rom uxvi mosavali mogvca<br />

naTesisa, imdenad uxvi, rom moulodneli iyo<br />

CvenTa winaparTaTvis” (i. WavWavaZe. TxzulebaTa<br />

sruli krebuli aT tomad. t. V, 1960, gv. 7).<br />

sazogadoebrivi progresi, ilia WavWavaZis<br />

Tanaxmad, gulisxmobs svlas socialuri<br />

Tanasworobis <strong>da</strong>mkvidrebisaken. “progress rom<br />

eZaxian,_ aRniSnavs ilia,_ eg ar moaswavebs marto<br />

erTis wodebis win wawevas, gamokeTebas,<br />

warmatebas sulierad <strong>da</strong> xorcielad, aramed<br />

mTel im krebulisas, romelsac eri hqvian<br />

ganurCevlad didisa <strong>da</strong> patarisa” (“iveria”, #<br />

38, 1897, gv. 2).<br />

ilia WavWavaZis moRvaweoba iyo gamudmebuli<br />

brZola saqarTvelos ganaxlebisaTvis. “netavi im<br />

xalxs,_ ambob<strong>da</strong> igi,_ romelsac ar <strong>da</strong>ukargavs eg<br />

imedi ganaxlebisa <strong>da</strong> ar gahqrobia ukeTesobis<br />

ndoma! is xalxi, is cxovreba, romelic ar<br />

izrdeba, romelsac ara aqvs Tavisi gazafxuli <strong>da</strong><br />

nayofieri Semodgoma; romelica berdeba ki, magram<br />

im siberis nayofzed isev ar amova ganaxlebuli,<br />

ganaTlebuli siaxlis mSvenier gvirgviniTa<br />

_ is xalxi, is cxovreba miCanCalebs samarisaken,<br />

bolos miva <strong>da</strong> aRigveba, rogorc mtveri<br />

de<strong>da</strong>miwis zurgi<strong>da</strong>m” (i. WavWavaZe. TxzulebaTa<br />

sruli krebuli oc tomad. t. VII, 2005, gv. 122).<br />

rodesac ilia ganaxlebaze, winsvlaze, eris<br />

progresul ganviTarebaze saubrobs, amiT igi<br />

78


evropuli civilizaciis modelis upiratesobas<br />

gulisxmobs. maqs veberi aRniSnavs, rom <strong>da</strong>savluri<br />

civilizaciis erT-erTi ZiriTad RirebulebaTagani<br />

aris dinamizmi, ganaxlebisa <strong>da</strong> srulyofisaken<br />

mudmivi swrafva.<br />

ilia WavWavaZe evropeistia, evropel ganmanaTlebelTa<br />

memkvidrea maSinac, rodesac sazogadoebrivi<br />

cxovrebis warmatebaSi gansakuTrebul<br />

rols aniWebs mecnierebas. ilias Tanaxmad,<br />

progresi ganuyrelad aris <strong>da</strong>kavSirebuli mecnierebis<br />

warmatebasTan: “mecniereba <strong>da</strong> xelovneba,<br />

romelnic dRemu<strong>da</strong>m zed <strong>da</strong>hstrialeben cxovrebasa,<br />

rom yoveli cvlileba misi cnobierad<br />

gadmoiRon, rom yoveli yvavili misi mohkrifon,<br />

Seityon, risTvis arian igini <strong>da</strong> rani arian _ mecniereba<br />

<strong>da</strong> xelovneba sxva<strong>da</strong>sxva gziT ikisreben<br />

axalis viTarebis axsnasa, cnobaSi moyvanasa. amaTi<br />

ukeTesi mimdevari, xalxis <strong>da</strong>winaurebuli Taoba,<br />

maSinve mixvdeba, rom dro icvleba, hgrZnobs, rom<br />

eca suli axalis gazafxulisa, ganaxlebisa,<br />

hgrZnobs, rom Zveli cxovreba aivso, <strong>da</strong>mwif<strong>da</strong>,<br />

rac <strong>da</strong>Tesili iyo, imis nayofi moitana <strong>da</strong> exla<br />

am nayofi<strong>da</strong>m un<strong>da</strong> gamoikrifos axali Tesli<br />

axalis cxovrebis gamosakvanZavad, raTa madlobiT<br />

gaistumros Zveli <strong>da</strong> sixaruliT miegebos <strong>da</strong><br />

gza gauxsnas axalsa” (i. WavWavaZe. TxzulebaTa<br />

sruli krebuli oc tomad. t. VII, 2005, gv. 123).<br />

79


amerikeli klasikosebis qarTuli<br />

Targmanebi<br />

(XIX saukunis meore naxevari)<br />

XIX saukunis meore naxevaris qarTulucxour<br />

literaturul urTierTobaTa erT-erTi<br />

sayuradRebo sferoa amerikel mweralTa qarTuli<br />

Targmanebi.<br />

marTalia, im drois amerikel mweralTa<br />

nawarmoebebi rusuli<strong>da</strong>naa Targmnili, magram maTi<br />

mniSvneloba mainc TvalsaCinoa. “iveriis”,<br />

“Teatris”, “imedis”, “moambis” furclebze<br />

ibeWdebo<strong>da</strong> amerikuli romantizmisa <strong>da</strong><br />

kritikuli realizmis yvelaze TvalsaCino<br />

warmomadgenelTa nawarmoebebi, romelTa ideurmxatvruli<br />

Taviseburebebis gaTvaliswinebis<br />

gareSe nakluli iqnebo<strong>da</strong> Cveni warmodgena im<br />

periodis qarTuli mTargmnelobiTi <strong>literaturisa</strong><br />

<strong>da</strong> literaturuli urTierTobebis <strong>Sesaxeb</strong>.<br />

amerikuli mwerlobisadmi qarTuli kritikuli<br />

azris yuradRebis erT-erTi pirvel<br />

nimuSTagania n. berZniSvilis werili “ramdenime<br />

sityva qarTuli literaturis <strong>Sesaxeb</strong>”<br />

(“kavkazi”, # 1857), romelSic avtori asaxelebs<br />

80


gamoCenil amerikel mwerlebs: ”irvingi, kuperi,<br />

biCer-stou, hoTorni – ai, saxelebi, romlebic<br />

axal qveyanas Tamamad SeuZlia <strong>da</strong>ayenos evropis<br />

literaturis mraval pirvelxarisxovan saxelTa<br />

gverdiT”.<br />

amerikuli literaturis erT-erTi<br />

mamamTavars _ vaSington irvings (1783-1859)<br />

di<strong>da</strong>d afasebdnen baironi <strong>da</strong> valter skoti,<br />

haine <strong>da</strong> dikensi. puSkini <strong>da</strong> gogoli. 1889 wels<br />

Jurnal “TeatrSi” (# 6-7) gamoqveyn<strong>da</strong> irvingis<br />

moTxroba “mgzavroba” (mTargmneli _ d.<br />

awyureli). Targmani bunebrivad <strong>da</strong><br />

Zal<strong>da</strong>utaneblad JRers: “Cafiqrebuli <strong>da</strong> mwared<br />

<strong>da</strong>Ronebuli ij<strong>da</strong> ymawvili qali, rodesac<br />

Semovidnen mama <strong>da</strong> ymawvili kaci. qals metis<br />

sixaruliT mouvi<strong>da</strong> gulis wuxili, magram isev<br />

male gamobrun<strong>da</strong>”. TargmanSi gvxvdeba idiomebi,<br />

romlebic amdidreben personaJTa metyvelebas:<br />

“iqneba gzaSi Segciv<strong>da</strong>, genacvalos mama”;<br />

“<strong>da</strong>weqi, Seni Wirime, <strong>da</strong> xval srulebiT mrTeli<br />

adgebi”. rusuli wyaros gavleniT gaCn<strong>da</strong> qarTul<br />

TargmanSi Cvens enaSi rusuli<strong>da</strong>n <strong>da</strong>mkvidrebuli<br />

formebi “grafinia”, “princesa”, “grafi”.<br />

1891 wels (“iveria” # 66-70) l. wulaZem<br />

Targmna irvingis erT-erTi saukeTeso<br />

qmnilebaTagani _ “zangis samkvidro”, romelic<br />

espanur legen<strong>da</strong>s emyareba. nawarmoebis ena<br />

xalxuri <strong>da</strong> sa<strong>da</strong>a, rac SenarCunebulia<br />

81


TargmanSic: “Tbils qveynebSi Sadrevani <strong>da</strong> wyaro<br />

Zvelis-Zvel droi<strong>da</strong>m xalxis Tav-mosayrel<br />

adgilad iTvlebo<strong>da</strong>, sa<strong>da</strong>c, rasakvirvelia,<br />

imitom grovdebodnen, rom sxva<strong>da</strong>sxvagvar Woris<br />

SeTxzvasa <strong>da</strong> gavrcelebaSi gaetarebinaT dro”.<br />

sasaubro metyvelebisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

frazebi _ “Cven cariel-tarieli <strong>da</strong>vrCebiT”,<br />

“mawanwala xalxi”, “ramdenime groSi uWyao<strong>da</strong><br />

jibeSi”, “ramdenis awapvna SeiZleba” <strong>da</strong> sxv. _P<br />

Seesabameba irvingis moTxrobis stils.<br />

sakmaod cnobili iyo qarTvel moRvaweTa<br />

Soris henri longfelo (1807-1882). kirile<br />

lorTqifaniZis rusuli<strong>da</strong>n Targmnil werils<br />

“CrdiloeT amerikis SeerTebuli Statebi <strong>da</strong><br />

iqauri tyveoba” (“saqarTvelos moambe”, 1863, #<br />

11) epigrafad aqvs longfelos leqsis erTi<br />

strofi. epigrafs axlavs k. lorTqifaniZis<br />

Semdegi ganmarteba: ”es leqsia amerikeli poetis<br />

longfelos <strong>da</strong>naweri <strong>da</strong> rusul enazed gadmoiRo<br />

erTma ruseTelma mweralma. ai ras ambobs<br />

longfelo Tavis samSoblozed: ”CvenSiac aris<br />

<strong>da</strong>tyvevebuli <strong>da</strong> <strong>da</strong>brmavebuli samsoni. misTvis<br />

Rone miuxdiaT, borkilic SeuyriaT. magram vai!<br />

roca is xelebs gaiqnevs mwuxarebisagan<br />

gacofebuli”.<br />

“saqarTvelos moambis” avtorebi, Terg<strong>da</strong>leulebi,<br />

cxadia, icnobdnen longfelos “leqsebs<br />

monobaze” (1842), romlebic 1861 wels<br />

82


“sovremenikSi” <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> <strong>da</strong> warmoadgen<strong>da</strong><br />

SeniRbul gamoxmaurebas glexTa ganTavisuflebaze.yovelive<br />

amiT aixsneba qarTuli sazogadoebis<br />

<strong>da</strong>intereseba longfelos SemoqmedebiT.<br />

longfelosadmi qarTuli sazogadoebis erT-erT<br />

nagvianev gamoxatulebas warmoadgens “iveriis”<br />

furclebze 1900 wels <strong>da</strong>beWdili Targmani<br />

leqsisa “wyaro <strong>da</strong> zvirTi” (“iveria”, 1900, #<br />

236). Targmani ekuTvnis poetsa <strong>da</strong> baironis,<br />

hainesa <strong>da</strong> sxva evropel poetTa mTargmnels ioseb<br />

baqraZes.<br />

biCer – stous (1811-1896) romanis “biZia<br />

Tomas qoxis” xseneba qarTul presaSi sakmaod<br />

adre gvxvdeba. ruseTis imperiaSi, sa<strong>da</strong>c mTeli<br />

simwvaviT idga glexTa ganTavisuflebis sakiTxi,<br />

“biZia Tomas qoxi” ikiTxebo<strong>da</strong>, rogorc<br />

batonymobis gauqmebis mowodeba. am romanis Tema<br />

– uuflebo a<strong>da</strong>mianis umowyalo Cagvra<br />

organulia im drois qarTuli literaturis-<br />

Tvisac. gavixsenoT am Temis Taviseburi qarTuli<br />

analogebi: d. WonqaZis “suramis cixe”,<br />

i.QWavWavaZis “kako yaCaRi” <strong>da</strong> sxv.<br />

qarTvel mkiTxvelTa Soris biCer-stous<br />

nacnobobaze metyvelebs is SeniSvna, romelic<br />

“ciskris“ re<strong>da</strong>qciam <strong>da</strong>urTo ilia WavWavaZis<br />

werils “pasuxi” (1861): ”maS vin aris ma<strong>da</strong>m<br />

stali, JorJ zandi, biCer-stou, avtori “jeineirisa”<br />

<strong>da</strong> sxvani mweralni qalTagani, romelnica<br />

83


evropisa <strong>da</strong> amerikis sityvierebaSi brwyinaven<br />

rogorc upirvelesni planetni.”<br />

Teg<strong>da</strong>leulebma saWirod miiCnies qarTveli<br />

mkiTxvelisaTvis gaecnoT “biZia Tomas qoxi”,<br />

romelSic xe<strong>da</strong>vdnen protests yovelgvari<br />

monobisa <strong>da</strong> usamarTlobisasdmi. Terg<strong>da</strong>leulebi<br />

axali sazogadoebrivi urTierTobis <strong>da</strong>myarebis<br />

aucileblobas qa<strong>da</strong>gebdnen <strong>da</strong> maT kargad<br />

icodnen ra Zala eqnebo<strong>da</strong> biCer-stous<br />

socialuri romanis gamoqveynebas. ”saqarTvelos<br />

moambe” (# 11) Tavis mkiTxvelebs amcnob<strong>da</strong>:<br />

”droebis <strong>da</strong>xedviT saWirod vnaxeT wavakiTxoT<br />

“saqarTvelos moambis” mkiTxvelebs biCer-stous<br />

romani “biZia Tomas qoxi” anu “tyveoba<br />

CrdiloeTs StatebSi”, magram vici amasTanave,<br />

rom romelime nawilisaTvis mkiTxvelebSi saWiroa<br />

winaTve gavacnoT ramdenadme CrdiloeTis<br />

amerikis Statebi, movaxsenoT imaTi garegani <strong>da</strong><br />

Sinagani istoria”. 1863 wlis <strong>da</strong>sasrulisaTvis<br />

“saqarTvelos moambe” <strong>da</strong>ixura <strong>da</strong> “biZia Tomas<br />

qoxis” Targmani ar <strong>da</strong>beWdila.<br />

1887 wels “iveria” orjer ityobinebo<strong>da</strong><br />

“biZia Tomas qoxis” momzadebuli Targmanis<br />

<strong>Sesaxeb</strong>. erT-erT cnobaSi vkiTxulobT: ”vinc icis<br />

siRaribe Cvenis saymawvilo wignebisa, di<strong>da</strong>d<br />

esiamovneba ambavi, rom baton maWavarians<br />

ga<strong>da</strong>uTargmnia qarTuls enazed mSvenieri<br />

Txzuleba qalis biCer-stousi ”biZia Tomas qoxi”,<br />

84


omlis <strong>da</strong>beWdvac ukisrnia b-n Carkvians. es wigni<br />

iseTi ganZia mTelis evropis saymawvilo<br />

<strong>literaturisa</strong>, rom bevri ar moipoveba misi cali<br />

<strong>da</strong> ba<strong>da</strong>li. amitom saWiroa, raki es ganZi male<br />

qarTvel bavSvebsac eqnebaT xelSi, jerovani<br />

yuradRebiT <strong>da</strong>ibeWdos xsenebuli wigni, metadre<br />

<strong>Sesaxeb</strong> enisa. arc-erTi mcodne qarTveli b-ns<br />

gamomcemels ar etyvis uars – <strong>da</strong>xmareba gauwios<br />

am keTil ganzraxvaSi. kargi iqneba, rom<br />

suraTebic CaurTon wignSi” (“iveria”, 1887, #<br />

218). meore cnobis mixedviT, aRniSnuli romani<br />

uTargmniaT erisTavis qalebs: ”Tavad giorgi<br />

dimitris Ze erisTavis qalebi Seudgnen sxva <strong>da</strong><br />

sxva sasargeblo wignebis Targmnas qarTuls<br />

enazed. jer xanobiT gadmoTargmnes ori wigni:<br />

”emili XIX saukunisa” – eskirosisa <strong>da</strong> “biZia<br />

Tomas qoxi” biCer-stousi. amas winaT “iveriaSi”<br />

iyo moxsenebuli, rom biCer-stous wigni<br />

ga<strong>da</strong>Targmneso. Zalian kargs izamdnen, rom orive<br />

Targmani Sea<strong>da</strong>ron <strong>da</strong> romelic ukeTesad iyos<br />

naTargmni, is gamosces wera-kiTxvis sazogadoebam.<br />

rogorc <strong>da</strong>gvarwmunes sando kacebma orive<br />

Targmani erisTavis qalebisa saucxovoao”<br />

(“iveria”, 1887, # 263).<br />

arc erTi xsenebuli Targmani ar <strong>da</strong>beWdila.<br />

mxolod ori wlis Semdeg - 1899 wels <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong><br />

“biZia Tomas qoxis” Semoklebuli Targmani,<br />

romelic a. winamZRvriSvilma Targmna. qarTul<br />

85


Targmans safuZvlad udevs rusuli Targmani<br />

(1893). zogierTi Tavi, amerikis yofis vrceli<br />

<strong>da</strong>xasiaTeba-aRwerilobani, avtoris msjeloba ama<br />

Tu im socialur <strong>da</strong> moralur sakiTxebze<br />

TargmanSi gamotovebulia. romanis erT-erTi<br />

mTavari gmiri, elizas qmari jorji qarTulSi<br />

figurirebs rogorc giorgi, xolo eliza,<br />

rogorc liza. dialogebi zogjer zedmetad<br />

gaqarTulebulia: ”Sen genacvale, giorgi, raTa<br />

xar agre <strong>da</strong>Rvremili?” – aseTi gamoTqmebi xSiria<br />

TargmanSi.<br />

TargmanSi yuradReba gaumaxvilebia mTavari<br />

gmiris _ Tomas religiur mrwamsze. biCer-stous<br />

romanis gadmoqarTulebuli varianti SeiZleba<br />

miviCnioT erTgvari tendenciuri Targmanis<br />

nimuSad. “biZia Tomas qoxi” wignad qarTulad<br />

pirvelad 1913 wels <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> “nakadulis”<br />

ufaso <strong>da</strong>matebis saxiT. igi m. klimiaSvilma<br />

Targmna.<br />

mark tvenis (1835-1910) moTxrobebis<br />

realisturi sicxade, iumori <strong>da</strong> satira,<br />

socialuri Cagvris mxileba exmaurebo<strong>da</strong> im<br />

droiis QqarTuli prozis ZiriTad mimarTulebas,<br />

ramac ganapiroba mzardi interesi am didi<br />

amerikeli prozaikosisadmi.<br />

XIX saukunis <strong>da</strong>mlevi<strong>da</strong>n tvenis saxeli <strong>da</strong><br />

misi moTxrobebis Targmanebi xSirad gvxvdeba<br />

qarTul Jurnal-gazeTebsa <strong>da</strong> krebulebSi. 1895<br />

86


wels “iveriaSi” (# 67) tvenis moTxrobis “Cemi<br />

kandi<strong>da</strong>turis” sqolioSi mTargmneli nikitini<br />

[gaqarTvelebuli rusi] iZleva mokle cnobebs<br />

avtoris <strong>Sesaxeb</strong>: “amerikis mwerlobaSi didi<br />

adgili aqvs <strong>da</strong>Tmobili saoxunjo literaturas;<br />

amis mizezi Statebis cxovrebaa. amerikeli mTeli<br />

kvira Sromobs <strong>da</strong> ara aqvs gasarTobaT wasvlis<br />

Tavi, amitom is kiTxulobs bevrs. gazeTi <strong>da</strong><br />

Jurnali ki awvdis gasarTob masalas am saxiT.<br />

mark tvenic gazeTis reportiori iyo. mas<br />

ganaTleba arsad miuRia. aTasnairi xeloba<br />

gamoicvala; moiara qveynebi; igi ganTqmulia<br />

Tavisi <strong>da</strong>udgromeli xasiaTiTa <strong>da</strong> oxunjobis<br />

niWiT. amerikaSi igi Zalian uyvarT. misi<br />

Txzulebani asiaTasobiT vrceldeba. amiT igi ar<br />

Camouvardeba gamoCenil mwerlebs – irvings <strong>da</strong><br />

bret garts”.<br />

1898 wels “iveriaSi” (# 197) <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong><br />

mcire cnoba mark tvenis <strong>Sesaxeb</strong>: “amerikelebi<br />

Zalian amayoben TavianTi SesaniSnavi iumoristiT<br />

mark tveniT. bevri ibeWdeba mis <strong>Sesaxeb</strong>, magram ar<br />

ician dRemde rogor <strong>da</strong>wera man pirveli<br />

moTxroba <strong>da</strong> saerTod rogor gamovi<strong>da</strong> samwerlo<br />

asparezze. TviTon arafers ambobs. dRes general<br />

b.blankeris wyalobiT is cnobili gax<strong>da</strong>. is yveba,<br />

rom erTxel Sors gagzavnes <strong>da</strong> Tan waiyvana<br />

samuel klemensi (mark tvenis namdvili saxeli),<br />

roca <strong>da</strong>vbrundiT raRac rveuli momaCeCa <strong>da</strong><br />

87


miTxra waikiTxeo. Zalian momewona, vurCie<br />

<strong>da</strong>beWdva. Cems gvars ar mivawero, miTxra <strong>da</strong><br />

moawera “mark tveni”. moTxrobebi <strong>da</strong>beWdes <strong>da</strong><br />

sTxoves ganegrZo wera”. cnoba ar isaxavs miznad<br />

tvenis Semoqmedebis ganxilvas, masSi miTiTebulia<br />

tvenis Semoqmedebis iseTi <strong>da</strong>maxasiaTebeli niSani,<br />

rogoricaa iumori.<br />

qarTul sazogadoebaSi mark tvenis<br />

nacnobobaze metyvelebs isic, rom dro<strong>da</strong>dro<br />

ibeWdebo<strong>da</strong> nakvesebi mis <strong>Sesaxeb</strong>. 1897 wels<br />

“iveriaSi” (# 150) gamoqveyn<strong>da</strong> aseTi nakvesi:<br />

“gviTxariT, mister tven,_ SeekiTxa erTi ymawvili<br />

qali,_ Tqven ra azrisa xarT samoTxisa <strong>da</strong><br />

jojoxeTis <strong>Sesaxeb</strong>. _ ukacravad, miss,_ upasuxa<br />

mweralma,_ verras getyviT, radgan oriv alagas<br />

didZali nacnobebi <strong>da</strong> megobrebi myavs”.<br />

mark tvenis pirveli qarTuli Targmani<br />

“<strong>Sesaxeb</strong> umaRles qvelmoqmedebaze” (mTargmneli<br />

miTiTebuli araa) <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> 1886 wels Jurnal<br />

“TeatrSi” (# 11), sa<strong>da</strong>c avtoris saxeli<br />

arasworad aris miTiTebuli: “markoz tvaini”.<br />

SesaZloa, mwerlis gvaris es mc<strong>da</strong>ri forma<br />

momdinareobs romelime rusuli wyaro<strong>da</strong>n. gar<strong>da</strong><br />

imisa, rom saTauri stilisturad gaumarTavia,<br />

TargmanSi gvxvdeba araliteraturuli<br />

gramatikuli formebi (magaliTad _ “moeqcivna”)<br />

<strong>da</strong> rusicizmebi: ”stoli”, “kanikuli” <strong>da</strong> sxv.<br />

88


usuli Targmanis gavleniT “jimis” nacvlad<br />

weria “djimi”.<br />

1990-ian wlebSi tvenis Targmanebis<br />

umravlesoba |Sesrulebulia nikitinis mier.<br />

SesaniSnava<strong>da</strong>a Targmnili iumoristuli moTxroba<br />

“kaciWamia mgzavri” (“iveria”, 1897, # 110),<br />

rasac xels uwyob<strong>da</strong> im dros qarTuli<br />

literaturis gamocdileba iumoristul prozaSi.<br />

iseve rogorc amerikel mweralTa sxva<br />

imdroindel TargmanTa umetesoba, es Targmani<br />

xasiaTdeba im TaviseburebiT, rom, rogorc wesi,<br />

“mister” an gamotovebulia an gamoyenebulia<br />

qarTuli Sesatyvisi _ “batoni”: “batoni<br />

uiliamsi”, “batoni a<strong>da</strong>msi” <strong>da</strong> sxv. Tanamedrove<br />

qarTul mTargmnelobiT praqtikaSi “mister”,<br />

“miss”, “misiz” ucvlelad gadmoaqvT. rusuli<br />

wyaros gavleniT mTargmneli zogjer iZleva<br />

sakuTari saxelebis araswor formebs, magaliTad<br />

_ “golidei”, “holidei”-s nacvlad.<br />

mark tvenis nikitiniseuli Targmanebi sakmaod<br />

maRali doniT gamoirCeva. mTargmneli xSirad<br />

iyenebs idiomatur gamoTqmebs: “jan<strong>da</strong>bas Seni<br />

Tavi, raSi menaRvleba”, “<strong>da</strong>lie, genacvale”,<br />

romelnic kargad Seesabamebian tvenis<br />

moTxrobebis sisa<strong>da</strong>ves, iumorsa <strong>da</strong> xalxurobas.<br />

TargmanSi ar gvxvdeba rusicizmebi, Tu ar<br />

CavTvliT erT SemTxvevas, roca igi xmarobs<br />

89


“boCka”-s rac aisaxa moTxrobis saTaurSic: “30<br />

boCka xorcis ambavi” (“iveria”, 1898, # 272).<br />

nikitini kargad erkveo<strong>da</strong> tvenis<br />

SemoqmedebaSi <strong>da</strong> ama Tu im moTxrobis<br />

saTargmnelad SerCevisas garkveuli principiTac<br />

xelmZRvanelob<strong>da</strong>. am mxriv <strong>da</strong>maxasiaTebelia is<br />

SeniSvna, romelsac igi ukeTebs tvenis am<br />

moTxrobisMTargmans: ”es moTxroba mark tvenisa<br />

mxolod imitom vTargmneT, rom, Cveni azriT, aq<br />

<strong>da</strong>xatulia sul axali <strong>da</strong> Cveni mkiTxvelisaTvis<br />

sruliad ucnobi weswyobileba amerikis<br />

kancelariisa”.<br />

1895 wels “iveriaSi” (#67) <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> tvenis<br />

moTxroba “Cemi kandi<strong>da</strong>tura” (mTargmneli<br />

nikitini), xolo 1899 wels imave gazeTSi (#91)<br />

gamoqveyn<strong>da</strong> imave moTxrobis volskiseuli<br />

Targmani, saTauriT “kandi<strong>da</strong>tobis siame <strong>da</strong><br />

sixaruli”. nikitinis Targmani Semoklebulia,<br />

albaT am Semoklebis gamo iTargmna es moTxroba<br />

xelmeored.<br />

kita abaSiZis Tanaxmad, nikitins “pir<strong>da</strong>pir<br />

sanimuSod auJRerebia qarTulad mark tvenis<br />

ramdenime nawarmoebi. yvela maTgani <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong><br />

ilias “iveriaSi”, zogjer sxva<strong>da</strong>sxva fsevdonimiT<br />

(n-ni, a. n; n-i). igi warmoSobiT rusi yofila,<br />

magram SesaniSnavad codnia qarTuli ena <strong>da</strong><br />

mTargmnelobiTi niWiTac yifila <strong>da</strong>jildoebuli.<br />

“aseT qarTul enas Cven Zvirad SevxvedrivarT ara<br />

90


Tu TargmanebSi, originalSic ki” (“iveria”, 1895,<br />

# 189).<br />

marTalia, nikitinis Targmanebi sakmaod<br />

kargia, magram literaturuli enis Tanamedrove<br />

normebTan siaxlovis TvalsazrisiT mark tvenis<br />

moTxrobaTa yvelaze ufro srulyofili<br />

TargmanTagani ekuTvnis ara nikitins, aramed<br />

Tedo saxokias. man Targmna tvenis vrceli<br />

moTxroba “<strong>da</strong>usrulebeli romani” (“moambe”,<br />

1898, # 9). Targmanis stili uaRresad<br />

gamarTulia, xasiaTdeba iSviaTi bunebriobiT,<br />

Tavisufalia dialeqtizmebisagan. vimowmebT<br />

sanimuSod moTxrobis pirvel abzacs: ”Rame iyo.<br />

baron kledenSteinis Zveleburs koSkSi<br />

idumaleba gamefebuliyo. maRalis koSkis Tavze<br />

sinaTle bJutav<strong>da</strong>. SigniT saidumlo TaTbiri<br />

hqon<strong>da</strong>T. mkacri <strong>da</strong> moxucebuli baroni<br />

<strong>da</strong>fiqrebuli ij<strong>da</strong> Zvirfas savarZelSi. cota xnis<br />

dumilis Semdeg nazis xmiT sTqva: _ Cemo asulo!<br />

mis win idga mSvenieri axalgazr<strong>da</strong> kaci, TaviTfexamde<br />

raindul Tof-iaraRSi asxmuli”. ambavi<br />

Soreul warsulSi xdeba <strong>da</strong> mas romantikuli<br />

elferi <strong>da</strong>hkravs, romlis SenarCunebas TargmanSi<br />

xels uwyobs iseTi leqsika, romelic garkveuli<br />

poeturobiT xasiaTdeba: ”sawuTro”,<br />

“morWmuli”, “gankiTxvis Jami” <strong>da</strong> sxv. erTgan<br />

romantikuli pasaJis metad eqspresiuli adgilis<br />

tonalobis gadmosacemad mTargmneli mimarTavs<br />

91


Se<strong>da</strong>rebiT arqaul stils, rac gamarTlebulia<br />

mxatvrulad: ”ganaxmo bageni salaparakod”.<br />

amerikul literaturaSi tvenis mxatvruli<br />

ena xatovani frazeologiisa <strong>da</strong> idiomatikis<br />

simdidris erT-erT iSviaT nimuSad iTvleba.<br />

aseTivea am moTxrobis qarTuli Targmanic,<br />

romelic mdi<strong>da</strong>ria xatovani sityva-TqmebiT:<br />

”vaglax me”, ”gulze lodi mawva”, “Tof-iaraRiT<br />

asxmuli”, “Jruantelma <strong>da</strong>uara”, “ena Cauvar<strong>da</strong>”<br />

<strong>da</strong> sxv. erTaderTi, raSic DdRevandeli<br />

litaraturuli enis normebis TvalsazrisiT<br />

SeiZleba Seve<strong>da</strong>oT Tedo saxokiaseul Targmans,<br />

es micemiT brunvaSi msazRvrulis Semdeg “s”-s<br />

xmarebaa: ”Zveleburs koSkSi” <strong>da</strong> a.S. Targmans<br />

safuZvlad udevs a. n. landegrenis rusuli<br />

Targmani.<br />

qarTul kritikaSi frensis bret-hartis<br />

(1836-1902) saxeli pirvelad naxsenebia 1857 wels<br />

n. berZniSvilis zemoT <strong>da</strong>mowmebul rusulad<br />

gamoqveynebul werilSi. 1887 wels iTargmna<br />

bret-hartis moTxroba “rodis mova gemi”<br />

(“Teatri”, 1887, # 1). Targmani ekuTvnis<br />

veliscixels. Targmanis didi naklia dialeqturi<br />

gramatikuli formebi (“Seaxedna”, “yovelTvisin”,<br />

“camdisin” <strong>da</strong> sxv.).<br />

im drois qarTul sazRvargareTulliteraturul<br />

urTierTobaTa erT-erT<br />

TvalsaCino faqts warmoadgens interesi eduard<br />

92


elamis (1850-1898) Semoqmedebisadmi. belamis<br />

vrceli moTxroba “saocari sizmari” “moambeSi”<br />

<strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> 1894 wels (# 8-9). Targmani ekuTvnis<br />

d. giorgobians. moTxroba gviambobs mecnierul<br />

eqsperimentze, romlis wyalobiT SesaZlebeli<br />

un<strong>da</strong> gaxdes a<strong>da</strong>mianis mier usiamovno mogonebaTa<br />

sruli <strong>da</strong>viwyeba. Targmanis done uaRresad<br />

maRalia, Tu ar CavTvliT ramdenime iseT nakls,<br />

rac saerTod xSirad iCens Tavs im drois<br />

TargmanebSi: inglisuri saxelebis rusuli<br />

formebis xmareba _ genri, garvardi, emilia <strong>da</strong><br />

sxv.<br />

kita abaSiZem maRali Sefaseba misca am<br />

Targmans, magram aRniSna, rom “Tuki<br />

ga<strong>da</strong>Targmnidnen <strong>da</strong> <strong>da</strong>beW<strong>da</strong>vdnen rasme<br />

bellamisa, ratom ar un<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>eTargmnaT yvelaze<br />

pirvelad misi “asi wlis Semdeg”, romelmac<br />

aRtacebaSi moiyvana sazogadoeba <strong>da</strong> romelic<br />

yvela evropul enaze aris Targmnili” (“iveria”,<br />

1895, # 189).<br />

1896 wels gamoica eduard belamis Looking<br />

backward (“mzera piruku”, 1888) _ utopiuri<br />

romani, romlis mTavari gmiri _ julian uesti<br />

mwerals 1887 wlis bostoni<strong>da</strong>n 2000 wlis<br />

drosa <strong>da</strong> garemoSi gadmohyavs, sa<strong>da</strong>c aRar aris<br />

socialuri uTanasworoba, sruli Tanasworoba<br />

sufevs, warmoebis saSualebebs mTlianad<br />

mTlianad saxelmwifo flobs, anu socialisturi<br />

93


utopia realobad aris qceuli. romanis mTavari<br />

gmiri gaocebiT igonebs XIX saukunes, rodesac<br />

a<strong>da</strong>mianebi iyofodnen or kategoriad: ”mdi<strong>da</strong>rni<br />

<strong>da</strong> Raribni, ganaTlebulni <strong>da</strong> umecarni”. romanSi<br />

klasTa urTierToba amgvara<strong>da</strong>a <strong>da</strong>xasiaTebuli:<br />

sazogadoebis umciresoba zis etlSi, “romelSic<br />

Sebmulia uricxvi xalxi. es xalxi valdebulia is<br />

ataros oRro-CoRro <strong>da</strong> qviSian gzebze”.<br />

belamis romanma farTo gamoxmaureba pova<br />

ara mxolod amerikaSi, aramed evropasa <strong>da</strong><br />

ruseTSi. igi im iSviaT nawarmoebTa rigs<br />

ganekuTvneba, romelmac uaRresad didi gavlena<br />

iqonia politikur ganwyobilebaze, kerZod,<br />

sxva<strong>da</strong>sxva utopiuri socialisturi ideebis<br />

gavrcelebaze.<br />

belamis romanis qarTuli Targmani ekuTvnis<br />

d. kalan<strong>da</strong>riSvils, romelmac rusuli Targmanis<br />

(Взгяд назад. Через сто лет) qvesaTauris mixedviT<br />

uwo<strong>da</strong> “asi wlis Semdeg”.<br />

am romanis Targmna ganapiroba qarTuli<br />

sazogadoebis wiaRSi socialisturi ideebisadmi<br />

interesis gaRvivebam. saTauris Semdeg qarTul<br />

TargmanSi aRniSnulia romanis Janruli saxeobac:<br />

“sociologiuri romani”.<br />

Targmani enobrivad <strong>da</strong> stilisturad sakmaod<br />

gamarTulia. misi erT-erTi naklia aseTi formebi:<br />

“romlebze<strong>da</strong>c”, “romelSi<strong>da</strong>c” <strong>da</strong> a.S.<br />

94


axali literaturuli orientaciis gaCenis<br />

erT-erT adreul simptomTagania is faqti, rom<br />

1886 wels iTargmna edgar pos moTxroba “Savi<br />

Wiris maska” (“Teatri”, # 29, mTargmneli _ i.<br />

reviSvili). mogvianebiT edgar po,<br />

simbolistebTan erTad, im SemoqmedTa ricxvSi<br />

ikavebs adgils, romlebmac garkveulwilad<br />

gansazRvres axali qarTuli leqsis Camoyalibebis<br />

procesi.<br />

amgvarad, XIX saukunis meore naxevarSi<br />

qarTuli sazogadoeba interess iCen<strong>da</strong> amerikuli<br />

mwerlobis umTavresi warmomadgenlebisadmi <strong>da</strong><br />

SesaZleblobis farglebSi Targmni<strong>da</strong> amerikeli<br />

klasikosebis nimuSebs.<br />

95


Seqspiris TargmanTa samyaroSi<br />

Seqspiris saxels qarTul werilobiT<br />

teqstebSi pirvelad ansilionis “esTetikuri<br />

gansjanis” <strong>da</strong>viT bagrationiseul TargmanSi<br />

vxvdebiT. Targmani Sesrulebulia peterburgSi<br />

1815 wels.<br />

Seqspiris nawarmoebTa qarTul enaze<br />

ametyvelebis saTave dimitri yifians ukavSirdeba.<br />

1841 wels man Targmna “romeo <strong>da</strong> julieta”. am<br />

Targmans axsenebs nikoloz baraTaSvili 1841<br />

wlis 28 maiss grigol orbelianisadmi miweril<br />

werilSi: “Cvenma literaturam ori kargi<br />

Targmani iSova: yipianma gadmoTargmna “romeo <strong>da</strong><br />

julieta” Seqspiris traRedia, <strong>da</strong> me vTargmne<br />

iuli tarentski traRedia leizevicisa”. es is<br />

droa, rodesac Cvens sazogadoebaSi momwif<strong>da</strong><br />

azri erovnuli dramisa <strong>da</strong> erovnuli Teatris<br />

aucileblobaze. qarTuli <strong>kulturis</strong> mesveurT<br />

kargad esmo<strong>da</strong>T, rom dramatul Janrsa <strong>da</strong><br />

sasceno xelovnebas SeeZlo didi roli eTamaSa<br />

<strong>literaturisa</strong> <strong>da</strong> saerTod <strong>kulturis</strong><br />

aRmavlobaSi. aseTi iyo viTareba, rodesac<br />

dimitri yifiani “romeo <strong>da</strong> julietas”, n.<br />

96


araTaSvili leizevicis tragedias, xolo<br />

ramdenadme ufro adre al. WavWavaZe kornelisa<br />

<strong>da</strong> rasinis nawarmoebebs Targmnidnen.<br />

qarTulad “otelo” pirvelad 1844 wels<br />

iqna gadmoRebuli. Targmani xelnawerSi asea<br />

<strong>da</strong>saTaurebuli: “welsa Cymd-sa, traRedia<br />

otelosa, xuTT moqmedebaTa Sina, SeTxzuli<br />

Seqspirisa mier, gadmoTargmnili rusulidgan<br />

qarTulad Cymd welsa ianvris v-sa dResa, s.<br />

mejvrisxevs”.<br />

gamoTqmulia varaudi, rom es Targmani<br />

giorgi erisTavs un<strong>da</strong> ekuTvnodes, magram<br />

<strong>da</strong>bejiTebiT amis Tqma Zneelia. Targmani<br />

Sesrulebulia mejvrisxevSi, xolo mwerlis<br />

mSobliuri sofeli xidisTavia. gar<strong>da</strong> amisa, g.<br />

erisTavis piesebis ena uaRresad xalxuria, rasac<br />

ver vityviT ”otelos” Targmanze. vimowmebT<br />

sanimuSod erT nawyvets pirveli moqmedebi<strong>da</strong>n:<br />

“uganaTlebuleso doJo, yovlad brZanebelo <strong>da</strong><br />

Tqven, senatorno. vaRiareb, romel asuli<br />

moxucisa me waviyvane <strong>da</strong> masze<strong>da</strong>n viqorwine. es<br />

aris yovelive Cemi braleuleba <strong>da</strong> ara rai sxva.<br />

me ara var Cveuli vflobde sityvaTa<br />

politikurTa <strong>da</strong> am axsnilsa moTxrobasa Soris<br />

Seuyvardi me dezdemonas. Tvalni misni<br />

aRivseboden cremliTa, odesca viwyebdi<br />

ubedurebaT CemTa moTxrobasa,odes <strong>da</strong>vasrule<br />

istoria Cemi mravalni, tkbilni oxvrani aRmouSva<br />

97


gulidgan... siyvaruli Tvisi ganmicxa<strong>da</strong> me. me<br />

TviTon Seviyvare igi sinazisa <strong>da</strong><br />

monawileobisaTvis Cems Soris; <strong>da</strong> ese aris<br />

yovelive Cem mier Sedgenili manqanebi <strong>da</strong> aw axla<br />

man TviTon giamboT”.<br />

raoden Sors dgas “otelos” pirveli<br />

Targmanis ena axali saliteraturo enisagan, amaze<br />

naTlad metyvelebs misi erT-erTi nawyvetis<br />

Se<strong>da</strong>reba ivane maCabliseuli Targmanis Sesabamis<br />

pasaJTan:<br />

“mizezi aris, mizezi aris; garna Tqven mas ar<br />

gangicxadebT cisa mTiebno. mizezi aris! me ar<br />

vanTxev sisxlsa misa, me ar ganvgmer tyavsa<br />

uTrTolvansa <strong>da</strong> mSvenierad nazsa, viTarca<br />

alabastrsa...” _” ai, mizezi, sulo Cemo, ai,<br />

mizezi!<br />

nu maTqmevinebT, Tqvens winaSe mas, Tqven<br />

ubiwo<br />

zecis mnaTobno! ai-meTqi, ai, mizezi!<br />

mainc me imis sisxls ver <strong>da</strong>vRvri, verc ki<br />

gavkawrav<br />

mis kans Tovlze<strong>da</strong>c uspetakess <strong>da</strong> usufTessa<br />

TviT ZeglisaTvis <strong>da</strong>mzadebul marmarilozed.<br />

Seqspiris nawarmoebTa qarTul enaze<br />

ametyvelebis adrindeli nimuSi _ “otelos”<br />

pirveli Targmani XIX saukunis qarTuli<br />

mTargmnelobiTi mwerlobis im etaps ganekuTvneba,<br />

98


odesac enis demokratizaciis procesi mxolod<br />

tendenciis saxiT mJRavndebo<strong>da</strong>.<br />

1857 wels Jurnali “ciskari” (# 4)<br />

iuwyebo<strong>da</strong>: mzaddeba <strong>da</strong>sabeW<strong>da</strong>d “hamletis”<br />

prozauli Targmani, Sesrulebuli gimnaziis<br />

mexuTe klasis moswavlis m. favleniSvilis mier.<br />

<strong>da</strong>pirebis miuxe<strong>da</strong>vad, igi ar gamoqveynebula.<br />

samagierod, momdevno wels “ciskarSi” <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong><br />

“hamletis” lavrenti ar<strong>da</strong>zianiseuli Targmani<br />

prozad. mas safuZvlad udevs polevoiseuli<br />

rusuli Targmani.<br />

l. ar<strong>da</strong>ziani axali saliteraturo enis<br />

momxre iyo <strong>da</strong> statiaSi “ratom ar gvivarga<br />

proza” Teoriula<strong>da</strong>c icav<strong>da</strong> mwerlobaSi saero<br />

enis <strong>da</strong>mkvidrebis aucileblobas. magram<br />

ratomRac ga<strong>da</strong>wyvita am tragediis gadmocema<br />

“saRmrTo wignisa” <strong>da</strong> “saero enis” erTgvari<br />

SeTavsebiT. am “saRmrTo wignis” enis zegavleniT<br />

Targmans di<strong>da</strong>d vnebs arqaizmebis siuxve <strong>da</strong> mZime<br />

<strong>da</strong> mouqneli sintaqsuri konstruqciebi. ai<br />

rogor JRers am TargmanSi hamletis yvelaze<br />

cnobili monologi: “viyo Tu ar viyo _ aha rasa<br />

vikiTxav. ra ufro siqvelea sulisaTvis: moTmena<br />

cemaT ganmamwarebelisa ssvesi, Tu aRWurva<br />

winaaRmdegob zRvusa borotebaTa <strong>da</strong> <strong>da</strong>Zleva<br />

misi. amovswbo ra erTianaT? sikvdili _ miZinebaa,<br />

ara meti, <strong>da</strong> <strong>da</strong>sruleba ZiliTa gulis vnebaTa,<br />

99


aTas tanjvaTa, sxeulis memkvidreTa _ rogor ar<br />

visurvoT esreTi <strong>da</strong>sruleba!”<br />

TargmanSi aqa-iq gvxvdeba barbarizmebi:<br />

“koroli”, “merzaveci”, “baSmakebi” <strong>da</strong> sxv.<br />

magram isic un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom Zveli<br />

saliteraturo enis sintaqsur normebze<br />

garkveuli orientirebis miuxe<strong>da</strong>vad, amasTanave<br />

SeimCneva “saero enis”, axali saliteraturo<br />

enisaken swrafvis tendencia. es gansakuTrebiT<br />

Targmanis im monakveTebSi Cans, romlebic de<strong>da</strong>nSi<br />

proziTaa <strong>da</strong>werili: ase magaliTad: “rogor<br />

civa! rogori susxiani qaria!”, “princo, xom karga<br />

xarT?”, “princo, me didi xania un<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>mebrunebina TqvenTvis, rac Tqven miboZeT<br />

saxsovrad”, “ara, ara, ofelia, me SenTvis<br />

arasodes ara miCuqebia ra” <strong>da</strong> sxv. mesaflavis<br />

simRera, romelic leqsad aris gadmoRebuli,<br />

uaRresad axlosaa xalxuri leqsis bunebasTan:<br />

me viyav marjve <strong>da</strong> gambe<strong>da</strong>vi,<br />

simRera, TamaSoba miyvar<strong>da</strong>,<br />

exla-Ra <strong>da</strong>vberdi, mouZlurdi,<br />

ar ZalmiZs mRera, vikvneso un<strong>da</strong>.<br />

“hamletis” ar<strong>da</strong>zianiseuli Targmani<br />

qarTuli mwerlobis istoriaSi Zveli <strong>da</strong> axali<br />

saliteraturo normebis gzasayarze imyofeba.<br />

“romeo <strong>da</strong> julietas” dimitri yifianiseuli<br />

prozauli Targmani pirvelad “ciskarSi”<br />

100


<strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> 1859 wels (# 5-6) aseTi saTauriT:<br />

“romeo <strong>da</strong> julieta. drama xuT moqmedebad<br />

ganyofili. Txzuleba Seqspirisa angliuri<strong>da</strong>m<br />

francuzuls enazed axlad ga<strong>da</strong>Rebuli benjamen<br />

laroSisagan <strong>da</strong> parizSi <strong>da</strong>beWdili 1856 welsa.<br />

francuzuli<strong>da</strong>m qarTuls enazed xelaxlad<br />

gadmoRebuli 1859 wels dim. yifianisagan”.<br />

amgvarad, “romeo <strong>da</strong> julieta” d. yifians<br />

1859 wels “xelaxlad gadmouRia”, anu arsebiTad<br />

Seucvlia is Targmani, romelsac n. baraTaSvili<br />

axsenebs Tavis werilSi. Targmani gamoirCeva<br />

maRali mxatvruli doniT. igi Sesrulebulia<br />

axali qarTuli saliteraturo enis normebis<br />

Sesabamisad, magram misi nakli isaa rom zustad ar<br />

mihyveba de<strong>da</strong>ns, rac gapirobebulia im franguli<br />

TargmaniT, romliTac igi sargeblob<strong>da</strong>. franguli<br />

Targmanis am naklisaTvis mogvianebiT d. yifiansac<br />

miuqcevia yuradReba <strong>da</strong> ilia WavWavaZisadmi<br />

miweril baraTSi igi aRniSnav<strong>da</strong>: laroSis<br />

Targmani savsea SecdomebiTo.<br />

d. yifiani am TargmaniT saliteraturo enis<br />

xalxur enasTan <strong>da</strong>axloebis Tanmimdevrul<br />

qomagad gvevlineba: “Cu, rogori sinaTle modis<br />

im fanjri<strong>da</strong>ma. es is aRmosavleTia, sa<strong>da</strong>c julieta<br />

hbrwyinavs, Cemis sicocxlis mnaTobi. amodi<br />

mSueniero, amodi, rom mTvarem <strong>da</strong>ginaxos <strong>da</strong><br />

mokudes javriTa. axlac avaT aris <strong>da</strong><br />

101


fermkrTalaTa, rom icis, ramdeniT ga<strong>da</strong>emeteba<br />

Seni mSueniereba imis elvarebasa” (II).<br />

1868 wels moskovSi al. yazbegma agreTve<br />

prozad Targmna “romeo <strong>da</strong> julietas” pirveli<br />

suraTi. enobrivad <strong>da</strong> stilisturad Targmani<br />

axlosaa yazbegis originalur nawarmoebebTan.<br />

Targmans wamZRvarebuli aqvs mcire winasityvaoba,<br />

romelSic sxvaTa Soris, vkiTxulobT: “radganac<br />

es drama acnobebs mkiTxvelebs am xalxis warsuls,<br />

istoriul mdgomareobas <strong>da</strong> Seqspiris niWierebas,<br />

amisTvis vaZlev me Cems Tavs kadnierebas, rom<br />

vuZRvna es Targmani saqarTvelos mkiTxav<br />

sazogadoebas, Tumca marTalia, Cems Ronezed ara<br />

maqvs is imedi, rom SevZlo srulebiT gadmoviRo<br />

originalis mSveniereba”. SesaZloa a.<br />

yazbegisaTvis cnobili gax<strong>da</strong>, rom “romeo <strong>da</strong><br />

julietas” Targmani ukve gamoqveynebuli iyo<br />

“ciskarSi” <strong>da</strong> albaT amitom aRar <strong>da</strong>asrula<br />

wamowyebuli saqme. am piesis Targmani erTgvari<br />

preludiaa im Temebis, ideebisa <strong>da</strong> gancdebis,<br />

romlebic Semdgom egzom STambeW<strong>da</strong>v gamoxatulebas<br />

poveben yazbegis SemoqmedebaSi.<br />

1867 wels dramatuli sazogadoebisa <strong>da</strong><br />

SemdgomSi wera-kiTxvis gamavrcelebeli<br />

sazogadoebis wevrma mixel yifianma (1833-1891)<br />

prozad gadmoiRo “iulius keisari”. Targmani<br />

rusuli<strong>da</strong>naa Sesrulebuli <strong>da</strong> amiT aixsneba<br />

saTauris aseTi forma _ ”iulius cezari”.<br />

102


mTargmneli cdilobs enis xalxurobis principi<br />

SeaTavsos tragediisaTvis niSandobliv maRal<br />

paTosTan, prozauli Targmanis farglebSi<br />

garkveulwilad asaxavs Seqspiris Taviseburebasac,<br />

magram igi jer kidev Sorsaa im maRali<br />

donisagan, romelic mogvianebiT egzom<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebeli gaxdeba Seqspiris piesebis<br />

TargmanebisaTvis. ai, erTi nawyveti m. yifianis<br />

Targmani<strong>da</strong>n:<br />

”hromaelno, megobarno, Tana-moqalaqeno!<br />

gTxovT yuris gdebasa. me movedi cezaris<br />

<strong>da</strong>sasaflaveblad, <strong>da</strong> ara saqebrad. a<strong>da</strong>mianis<br />

cudi saqmeebi imis sikvdilamde ganhqrebian xolme,<br />

<strong>da</strong> yovelive sikeTe. rac imaT uqmniaT<br />

sicocxleSi, xSirad <strong>da</strong>imarxeba xolme samareSi,<br />

imaT ZvlebTan. agreTve aResrula cezarsa. Tqven<br />

brutusma giTxraT, rom cezari iyo uflebis<br />

moyvare: es Tu marTalia, mZime <strong>da</strong>naSaulia, <strong>da</strong><br />

amisaTvis sastikad <strong>da</strong>isaja! me brutusisa <strong>da</strong><br />

sxvebis neba-<strong>da</strong>rTviT (brutusi patoisani kacia,<br />

<strong>da</strong> isinic yvelani patiosanni xalxni arian)<br />

movedi sityvis saTqmelad cezaris gvamis win, is<br />

iyo Cemi guliTadi megobari, marTali megobari,<br />

magram brutusma Tqva: “is iyoo uflebismoyvare”<br />

<strong>da</strong> brutusi ueWvelad patiosani kacia”.<br />

“ori veroneli aznauri” pirveli inglisuri<br />

mxatvreli nawarmoebia, romelic qarTulad<br />

uSualod dedni<strong>da</strong>n iqna gadmoRebuli (“ciskari”,<br />

103


1867, # 45). igi Sesrulebulia dimitri yifianis<br />

mier. Targmanisadmi <strong>da</strong>rTuli SeniSvnis Tanaxmad,<br />

muSaobisas mas gauTvaliswinebia agreTve am piesis<br />

franguli <strong>da</strong> rusuli Targmanebi. dednis<br />

Sesabamisad igi gadmoRebulia leqsad <strong>da</strong> ZiriTad<br />

saleqso sazomad gamoyenebulia TxuTmetmarcvledi:<br />

mSvidobiT, Zmao! <strong>da</strong> Tu SemTxveviT hnaxvide<br />

sadme<br />

Sens mgzavrobaSi iSviaTs rasme, an<br />

sakvirvelsa,<br />

momigonebde <strong>da</strong> fiqriT mainc miziarebde.<br />

aqve aRvniSnavT, rom Seqspiri, rogorc wesi,<br />

aTmarcvleds iyenebs, romlis Sesatyvisad<br />

maCablis droi<strong>da</strong>n dRemde 14-marcvliani sazomi<br />

<strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong>. magram d. yifianiseuli mcdeloba<br />

dednis ritmuli Taviseburebis SesanarCuneblad<br />

sagulisxmo faqtia, romelic Semdgom Seswavlas<br />

saWiroebs. aqve gavixsenebT, rom akaki wereTlis<br />

dramebis umravlesoba aTmarcvlediTaa<br />

Sesrulebuli, xolo misive drama “Zveli<br />

amxanagebi” TxuTmetmarcvlediTaa <strong>da</strong>werili. “d.<br />

yifianis TargmanSi bevria moxdenilad<br />

Sesrulebuli adgilebi, ostaturad mignebuli<br />

Sesatyvisebi, Tumca zogjer originalisadmi<br />

metismeti erTguleba boWavs mTargmnels” (Н.<br />

Орловская. Шекспир в Грузии. Вильям Шекспир. К 100летию<br />

со дня рождения. Исследования и материалы. М.,<br />

104


1964, с. 344). dednis mravali niuansi irekleba,<br />

magaliTad, Semdeg taepebSi:<br />

Cems juliazed xelis aReba _ xom Ralatia!<br />

silvias trfoba, rac un<strong>da</strong> iTqvas _ xom<br />

Ralatia!<br />

megobris gmoba, ufro <strong>da</strong> ufro _ xom<br />

Ralatia!<br />

”venecieli vaWari” d. yifianma agreTve<br />

dedni<strong>da</strong>n Targmna, magram ara leqsad, aramed<br />

prozad (”mnaTobi”, 1872, # 3-4). 1878 wels<br />

axladSeqmnili Teatraluri <strong>da</strong>sis pirveli<br />

speqtakli ”venecieli vaWari” iyo. manamde, 1873<br />

wels, igi scenismoyvareebma sofel banZaSi<br />

iTamaSes, xolo 1874 wels d. yifianis binaze<br />

Sesrul<strong>da</strong>. am piesis savaWro <strong>da</strong> savaxSo<br />

kapitalis <strong>da</strong>grovebasTan <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

Tematika axlos idga im drois qarTul<br />

mwerlobaSi socialuri sakiTxebisadmi mzard<br />

interesTan <strong>da</strong> amiTac un<strong>da</strong> iyos gapirobebuli<br />

mis<strong>da</strong>mi gansakuTrebuli yuradReba. Targmans Tan<br />

axlavs mravali sqolio, romlebSic d. yifiani<br />

imowmebs xolme de<strong>da</strong>ns <strong>da</strong> iZleva saTanado<br />

ganmartebebs.<br />

d. yifians <strong>da</strong>umTavrebeli <strong>da</strong>rCa ”tyuilubralod<br />

vai vaglaxis” (bolo dros Seqspiris am<br />

piesis saTauri ase <strong>da</strong>kanon<strong>da</strong> _ ”aurzauri<br />

arafris gamo”) Targmani, romelic wydeba IV<br />

105


moqmedebis pirvel suraTze. iqvea amonawerebi<br />

dedni<strong>da</strong>n, rusuli Targmani<strong>da</strong>n, Canawerebi am<br />

ukanasknelSi arsebul Secdomebze, <strong>da</strong> sxv.<br />

yovelive es ”mkveTrad gviCvenebs, Tu ra<br />

gulmodgined muSaob<strong>da</strong> d. yifiani Targmanze...<br />

igrZnoba, rom es Canawerebi kargad gamouyenebia<br />

teqstze muSaobisas” (n. orlovskaia. d. yifiani _<br />

Seqspiris mTargmneli. _ “qarTuli Seqspiriana”.<br />

t. II. 1959, gv. 94). is adgilebi, romlebic<br />

de<strong>da</strong>nSi saleqso sazomiTaa Sesrulebuli,<br />

qarTulad TxutmetmarcvlediTaa gadmotanili.<br />

d. yifianiseuli Targmanebi TavianTi enobrivi<br />

TaviseburebebiT, de<strong>da</strong>nTan siaxloviTa <strong>da</strong><br />

araiSviaTad _ mxatvruli RirsebiTac,<br />

imsaxureben imas, rom kvlavac gamoices, rogorc<br />

Seqspiris TargmanTa istoriis sagulisxmo<br />

faqtebi.<br />

Seqspiris piesebis Tvisebrivad axali etapi<br />

iwyeba ilia WavWavaZis <strong>da</strong> ivane maCablis mier 1873<br />

wels Targmnili “mefe liriT” (i. griSaSvili.<br />

qarTuli Seqspiriana <strong>da</strong> ivane maCabeli. _<br />

qarTuli Seqspiriana. t. I. 1959, gv. 134).<br />

Targmani Sesrulebulia inglisuri<strong>da</strong>n. Targmnis<br />

procesSi gamomuSavebul iqna Seqspiris piesebis<br />

qarTulad gadmoRebis xerxi. es meTodi<br />

mogvianebiT kidev ufro srulyofilad gamoiyena<br />

maCabelma mis mier <strong>da</strong>moukideblad Sesrulebul<br />

TargmanebSi, romlebic tonis mimcemi aRmoCn<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

106


ucvlel orientirad <strong>da</strong>rCa Seqspiris piesebis<br />

mTargmnelebisaTvis Cvens droSic. i. WavWavaZisa<br />

<strong>da</strong> i. maCablis ”pirveli bednieri migneba, pirveli<br />

gasaRebis povna iyo Seqspiris iamburi<br />

pentametrisaTvis (aTmarcvledisaTvis) qarTuli<br />

14-marcvlovani leqsis misa<strong>da</strong>geba. rogorc<br />

irkveva, amis arCevani maCabels ekuTvnis” (v.<br />

WeliZe. Seqspiris maCabliseuli Targmanebi. _<br />

qarTuli Seqspiriana, t. I. 1959, gv. 157).<br />

dednis aTmarcvledisaTvis qarTul<br />

TargmanebSi ufro grZeli sazomis misa<strong>da</strong>geba<br />

gapirobebulia imiT, rom qarTul sityvebSi<br />

mravalmarcvliani sityvebi Warboben, xolo<br />

inglisurSi _ erT <strong>da</strong> ormarcvliani sityvebi.<br />

mTavari isaa, rom e. w. besikuri 14-marcvliani<br />

sazomi Tavisi intonaciiT SesaniSnavad esa<strong>da</strong>geba<br />

Seqspiris dramebis intonacias.<br />

”mefe liris” Targmani gamoirCeva enobrivi<br />

qsovilis mravalferovnebiT, maRali mxatvruli<br />

doniT, masSi kargad igrZnoba dednis<br />

metaforebis, epiTetebis, aforizmebis<br />

Tavisebureba. magram am Targmans aqvs naklic _<br />

sityvamravloba. zogjer dednis erT taeps<br />

TargmanSi ori <strong>da</strong> meti taepic ki Seesatyviseba.<br />

Seqspiris piesebis sakuTriv maCabliseul <strong>da</strong><br />

Semdgomi drois TargmanebSi dednis<br />

moculobisagan SesamCnevi ga<strong>da</strong>xveva aRar iCens<br />

Tavs.<br />

107


“hamleti”-sa <strong>da</strong> sxva piesebis gadmoRebisas<br />

qarTveli mTargmnelebi dRemde maCablis mier<br />

SemuSavebul meTods iyeneben. maCabliseuli<br />

Targmanebi ucxouri nawarmoebis mSobliur enaze<br />

ametyvelebis, gaTavisebisa <strong>da</strong> mTargmnelobiTi<br />

<strong>kulturis</strong> iSviaT etalonad rCeba.<br />

garkveulwilad amiT aixsneba is garemoeba, rom<br />

Cvens droSi Sesrulebuli Seqspiris qarTul<br />

TargmanTa umravlesoba, rogorc de<strong>da</strong>nTan<br />

Sesatyvisobis, aseve mTliani mxatvruli efeqtis<br />

TvalsazrisiT, sakmaod maRali doniT xasiaTdeba.<br />

amasTanave isic un<strong>da</strong> iTqvas, rom am maTSi<br />

aris calkeuli enobrivi <strong>da</strong> stilisturi<br />

naklovanebani, dednis mc<strong>da</strong>ri wakiTxvis<br />

SemTxvevebi <strong>da</strong> sxv. es gaTvaliswinebuli un<strong>da</strong> iyo<br />

Seqspiris TxzulebaTa axali gamocemis<br />

momzadebisas. am mxriv gansakuTrebuli<br />

pasuxismgebloba ekisreba gamocemis re<strong>da</strong>qtors,<br />

rogorc de<strong>da</strong>nTan TargmanTa Sesatyvisobis<br />

<strong>da</strong>mdgen <strong>da</strong> mxatvruli Rirebulebis Semfasebel<br />

ukanasknel instancias.<br />

vaxtang WeliZem Targmna ”romeo <strong>da</strong> julieta”,<br />

”mefe liri”, ”venecieli vaWari”, ”qariSxali”,<br />

”zafxulis Ramis sizmari”, ”uinZoreli mxiaruli<br />

qalebi”, ”henri IV” (orive nawili). Seqspiris<br />

nawarmoebTa sxva<strong>da</strong>sxva enaze ametyvelebis<br />

istorii<strong>da</strong>n cnobilia, rom mTargmnelebi<br />

yovelTvis ver axerxeben dednis taepTa<br />

108


aodenobis zust <strong>da</strong>cvas, xSirad Targmani Tavisi<br />

saerTo moculobiT aRemateba xolme de<strong>da</strong>ns.<br />

un<strong>da</strong> iTqvas, rom rogorc v. WeliZiseul, aseve<br />

sxva qarTul TargmanSi es sakiTxi, rogorc wesi,<br />

karga<strong>da</strong>a mogvarebuli.<br />

sanimuSoa am mxriv ”romeo <strong>da</strong> julietas” v.<br />

WeliZiseuli Targmani, romelSic sakmaod<br />

igrZnoba dednis natifi lirizmi, mxatvruli<br />

qsovilis simdidre, emociuri modulaciebi.<br />

gansakuTrebiT kargad JRers qarTulad am<br />

tragediis saukeTeso scenebi. gavixsenoT,<br />

magaliTad, romeos pasuxi kapuletebis baRSi<br />

julietas SekiTxvaze _ rogor moaxerxe<br />

galavanze gadmosvlao:<br />

me gadmovfrindi siyvarulis msubuqi<br />

frTebiT,<br />

namdvil siyvaruls qvis jebiri ras SeaCerebs.<br />

ai rogor eficeba romeo Tavis satrfos<br />

maradiul siyvaruls:<br />

o, geficebi, qalbatono am saTno mTvares,<br />

romelic vercxliT avarayebs xis kenweroebs.<br />

TargmanSi igrZnoba dednis gansakuTrebuli<br />

paTosi, maRalfardovani metaforuli stili.<br />

gar<strong>da</strong> amisa, dednis Sesabamisad, tragediis<br />

calkeuli adgilebi sonetis formiTaa<br />

Sesrulebuli.<br />

109


kargad JRers lakonizmiTa <strong>da</strong> poeturobiT<br />

aRbeWdili aforizmebi, romelnic gansakuTrebiT<br />

Znelad saTargmnelia. magaliTad, ar aklia<br />

silaRe <strong>da</strong> bunebrivoba <strong>da</strong> Semdeg aforistul<br />

striqonebs:<br />

3);<br />

keTili xSirad gzas ascdeba, boroti xdeba,<br />

xolo boroti keTil Zalad ga<strong>da</strong>iqceva (II,<br />

Sveniereba garegani amayobs maSin, rodesac<br />

buravs<br />

silamazes Sinagans igi (I, 3);<br />

Smag gatacebas mu<strong>da</strong>m mosdevs mZvinvare<br />

bolo,<br />

<strong>da</strong> maSin kvdeba, gamarjvebas roca miaRwevs<br />

(II, 6);<br />

vinc ar <strong>da</strong>Wrila, is iaras arafrad agdebs<br />

(II, 2).<br />

”romeo <strong>da</strong> julietas” aristokrati<br />

personaJebi maRalfardovani <strong>da</strong> xelovnurobis<br />

zRvaramde misuli eniT metyveleben. es Warbad<br />

metaforuli <strong>da</strong> maRalfardovani evfuisturi<br />

sawyisi qarTul TargmanSic igrZnoba: ”Sen<br />

waikiTxe misi saxis naTeli wigni”, an<strong>da</strong>:<br />

srulqmnil mSvenebad rom gadiqces is<br />

trfobis wigni,<br />

mas un<strong>da</strong> Casma aseTsave mSvenier y<strong>da</strong>Si.<br />

110


”qariSxlis” v. WeliZiseul TargmanSi<br />

gansakuTrebiT STambeW<strong>da</strong>via monologebi. am mxriv<br />

gamoirCeva prosperos cnobili monologi<br />

samyaros msxvrevis garduvalobaze, rac aseTi<br />

brwyinvale taepebiT mTavrdeba:<br />

Cven naqsovi varT sizmreuli nivTierebiT,<br />

wuTisofeli sizmriTaa garemoculi.<br />

am piesaSi calkeuli personaJebi uxeSi eniT<br />

metyveleben. TargmanSi es momenti kargad aisaxeba,<br />

rasac erTob bunebriv JReradobas aniWeben<br />

”m<strong>da</strong>bio” metyvelebisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

gamoTqmebi: ”jan<strong>da</strong>bas”, ”doylapia”, ”qaji” <strong>da</strong><br />

sxv. aseve organula<strong>da</strong>a gamoyenebuli an<strong>da</strong>zebi:<br />

”gaWirveba kacs dedofalTan <strong>da</strong>awvenso” (II, 2)<br />

<strong>da</strong> sxv.<br />

givi gaCeCilaZe pirveli iyo, romelmac<br />

maCablis tradicia ganaaxla. 1938 wels ”romeo<br />

<strong>da</strong> julietas” calkeuli nawyvetebi gamoaqveyna<br />

(”sabWoTa xelovneba”, # 2), xolo mogvianebiT<br />

Targmna ”cxovreba <strong>da</strong> sikvdili mefe jonisa”,<br />

”riCard II”, ”mefe henri V”, ”aurzauri arafris<br />

gamo”, ”ori veroneli aznauri”. givi gaCeCilaZe<br />

Seqspiris mkvlevaric iyo <strong>da</strong> amitom bunebrivia,<br />

rom mis TargmanebSi gaTvaliswinebulia ama Tu im<br />

piesis komentarebi <strong>da</strong> samecniero literatura.<br />

amasTanave, mas inglisuri poeziis mravali nimuSi<br />

aqvs ametyvelebuli qarTulad <strong>da</strong> es mdi<strong>da</strong>ri<br />

111


gamocdilebac Tavis rols TamaSobs Seqspiris<br />

piesebis TargmanebSi. WeSmariti poeziaa aseTi<br />

taepebi:<br />

oriode xats vamjobineb wmin<strong>da</strong>nebisas<br />

<strong>da</strong> Cems samefos Tvaluwvdenels, umcires<br />

saflavs,<br />

patara saflavs, sul patara <strong>da</strong> ucnob<br />

saflavs.<br />

de gamiTxaron Saragzaze samare bneli<br />

iq, sa<strong>da</strong>c xalxi dRenia<strong>da</strong>g ar <strong>da</strong>ileva.<br />

(”riCard II”).<br />

tragediisaTvis niSandoblivi paTetikuri<br />

intonacia igrZnoba riCardis ukanasknel<br />

sityvebSi:<br />

amaRldi sulo! Seni taxti iq aris _ zemoT,<br />

<strong>da</strong> Sen ki <strong>da</strong>bla <strong>da</strong>eSvebi, sxeulo Cemo!<br />

aforizmebis efeqti, lakonuroba <strong>da</strong><br />

moqniloba Targmanis erT-erTi didi Rirsebaa:<br />

gvauwye, zarals mosdevs ngreva <strong>da</strong> ngrevas _<br />

glova,<br />

sikvdili mainc yvelas sWarbobs <strong>da</strong> isic<br />

mova.<br />

(”riCard II”).<br />

112


Tqven xarT kurdReli, romlis gamoc an<strong>da</strong>za<br />

ambobs, did vaJkacobas Cemulobso mkv<strong>da</strong>r lomTan<br />

igi.<br />

(”cxovreba <strong>da</strong> sikvdili mefe jonisa”).<br />

dednisadmi mTargmnelis erTguleba ara<br />

mxolod Sinaarsis zust gadmocemas, aramed<br />

mxatvrul zemoqmedebasac gulisxmobs. Tu rogor<br />

axerxebs amas g. gaCeCilaZe, es kargad Cans Semdeg<br />

magaliTSi. Tu bwkaredulad gadmoviRebT,<br />

de<strong>da</strong>nSi naTqvamia: ”RmerTma <strong>da</strong>gvifaros, am<br />

savalalo qveyanas mrisxaned eZgereba WirTa<br />

talRa” (”riCard II”). TargmanSi es adgili ase<br />

ikiTxeba:<br />

RmerTo, <strong>da</strong>gvixsen! es ra WirTa mdinare<br />

mosk<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong> moevlina am ubedur qveyanas uceb!<br />

erTi SexedviT Targmani TiTqos<strong>da</strong> scildeba<br />

de<strong>da</strong>ns, magram sinamdvileSi bwkareduli sizuste<br />

Secvlilia Seqspiruli saTqmelisa <strong>da</strong> gancdis<br />

simZafrisadmi im erTgulebiT, romelic rogorc<br />

dednis, aseve mSobliuri enisa <strong>da</strong> poeturi<br />

sityvis kanonTa gaTvaliswinebas gulisxmobs.<br />

g. gaCeCilaZis TargmanebSi gansakuTrebiT<br />

Zlieria is adgilebi, sa<strong>da</strong>c Serwymulia paTetika,<br />

erTgvari sentenciuroba <strong>da</strong> metaforizmi. ai, amis<br />

magaliTad piesi<strong>da</strong>n ”mefe henri mexuTe”:<br />

113


kacs mSvidobis Jams araferi amSvenebs ise,<br />

rogorc simSvide zomieri <strong>da</strong> Tavm<strong>da</strong>bloba,<br />

magram rodesac laSqrobaze midgeba saqme,<br />

maSin ki un<strong>da</strong> <strong>da</strong>vemgvanoT mZvinvare vefxvebs;<br />

<strong>da</strong>ZabeT kunTi, aaCqroleT mxurvaled<br />

sisxli,<br />

CamoafareT mrisxanebis niRabi saxes,<br />

Tvalebs mieciT elvareba Tavzar<strong>da</strong>mcemi...<br />

gansakuTrebiT kargad JRers g. gaCeCilaZis<br />

TargmanSi mTavari gmirebis partiebi, monologebi,<br />

mxatvrulad <strong>da</strong> Sinaarsobrivad gamorCeuli<br />

pasaJebi.<br />

Seqspiris piesebis TargmanTa Soris mravali<br />

RirsebiT gamoirCeva giorgi jabaSvilis mier<br />

gadmoRebuli trilogia ”henri meeqvse”.<br />

qarTulad ametyvelebuli am trilogiis<br />

pirvelive frazebi _ ”ZaZiT SemoseT cis TaRebi”<br />

an<strong>da</strong> _ ”gadmoiqnieT brolis celi cis kabadonze<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>ubneleT Suqi bedis mrisxane varskvlavT..”<br />

_ is poeziaa, is Seqspiruli musikaa, romelic<br />

bolomde gasdevs am Targmans. imTaviTve<br />

qarTulad poeziis STabeWdileba gveqmneba,<br />

rodesac kiTxulob aseT taepebs:<br />

Cems mklavebs vaqcev Sens su<strong>da</strong>rad amieri<strong>da</strong>n,<br />

gansasveneblad ki _ guls Cemsas, radganac<br />

masSi<br />

Seni xateba arasodes ar waiSleba.<br />

114


Cems MmoTqma-kvnesas glovis zarad<br />

mogasmenineb<br />

<strong>da</strong> yvela wesis <strong>da</strong>cviT ise gamogitireb,<br />

Cemo ubralod <strong>da</strong>Rupulo erTaderTo Zev,<br />

viT priamოsma Tavis Zeni gamoiglova.<br />

qarTuli enis mdi<strong>da</strong>r wiaRSi g. jabaSvili<br />

poulobs dednis yoveli sityvisa Tu gamoTqmis<br />

uzustes Sesatyvisebs. ”vefxistyaosnis” fraza _<br />

”qos-winwilasa hkariTo” mTargmnelisaTvis aris<br />

is safuZveli, romelze <strong>da</strong>yrdnobiTac trilogiis<br />

finalSi momcro lakonuri wina<strong>da</strong>debiT _ ”hkaT<br />

qos-winwilebs!” _ dednis Sesabamisi sazeimo,<br />

maRali nota JRers. personaJTa socialuri <strong>da</strong><br />

kulturuli donis, saubris xasiaTisa <strong>da</strong> mTeli<br />

konteqstis logikis Sesabamisad erTaderT<br />

gamarTlebul leqsikur erTeulad warmodgeba<br />

wmin<strong>da</strong> xalxuri mimarTva ”Seni kvnesame” Semdeg<br />

dialogSi:<br />

_ es de<strong>da</strong>kaci viRa aris?<br />

_ magis coli var, Seni kvnesa me.<br />

trilogiis Targmanis erT-erTi didi Rirseba<br />

is aris, rom mTargmneli Tanabari gulisyuriT<br />

mohkidebia rogorc mxatvrulad ufro efeqtur,<br />

aseve Se<strong>da</strong>rebiT ”meorexarisxovan” pasaJebs,<br />

leqsad Tu prozad <strong>da</strong>weril dialogebs. maRali<br />

musikaluri registriT aris gadmoRebuli mefe<br />

henris mier glosteris wyevla:<br />

115


mamani, SvilTa <strong>da</strong>mkargavni, <strong>da</strong> qvriv-oblebi,<br />

gamoklebulni qmrebisa <strong>da</strong> mSoblebis<br />

zrunvas,<br />

mgloviareni maTi udrood <strong>da</strong>Rupvis gamo,<br />

mwared <strong>da</strong>gmoben qveynad Seni gaCenis saaTs..<br />

jer arc-erT de<strong>da</strong>s ufro tanjviT ar<br />

uSobnia<br />

mSoblis sanukvar imedebis gamacrueblad<br />

ase vaglaxi, umsgavsi <strong>da</strong> uSno sapyari,<br />

rac sul ar hgav<strong>da</strong> nayofs Tavis didebul<br />

xisas.<br />

”henri meeqvse”-s personaJTa didi nawili<br />

raindebi arian. maTi leqsikac Sesabamisad<br />

ritualizebulia, gmiruli <strong>da</strong> amaRlebulia.<br />

TargmanSi kargad aris SenarCunebuli dednis es<br />

Tavisebureba. ai, magaliTad, rogor sityvebsa <strong>da</strong><br />

gamoTqmebs xmarobs iorki brZolis aRwerisas:<br />

”riCard hyio<strong>da</strong>”, ”<strong>da</strong> mWeqare xmiT momZaxo<strong>da</strong>”,<br />

”ager mdevaric zed momadga sabediswero”,<br />

”gamoangria eduardma mebrZolTa rigi va<strong>da</strong>mde<br />

sisxlSi nabani xmliT”. amgvar sityvebSi irekleba<br />

iorkis rainduli suli _ brZoliT tkboba,<br />

gmiruli SemarTeba.<br />

aseve gamarTulia <strong>da</strong> yovelgvari waborZikebis<br />

gareSe JRers sruliad sa<strong>da</strong> <strong>da</strong> poetur<br />

samkaulebs moklebuli taepebic:<br />

regenti gvjobnis <strong>da</strong> frangebic ukan garbian.<br />

116


modiT, miSveleT, <strong>da</strong>mexmareT, sulno<br />

rCeulno.<br />

trilogiis prozaul adgilebSi kargad Cans<br />

”m<strong>da</strong>biuri” <strong>da</strong> familaruli saubris xasiaTi:<br />

”axla ki gayurebineb seirs, sei xar Tu raRaca...<br />

mere isa, rom Seni cxeni kaba-jubaTi mogirTavs <strong>da</strong><br />

Senze patiosani xalxi ki tyapuWebsa <strong>da</strong><br />

qalamnebSi gamoTasmulan”.<br />

”zamTris zRapris” zviad gamsaxurdiaseuli<br />

Targmanis Tavisebureba is aris, rom im enobriv<br />

speqtrSi, romelsac mTargmneli mimarTavs, Zveli,<br />

arqauli <strong>da</strong> mwignobruli leqsiqur-gramatikuli<br />

SreE(”ara xams Cemgan gmoba”, ”mwyazari”,<br />

”rameTu”, ”tarigi” <strong>da</strong> sxv.) ufro SesamCnevia,<br />

vidre sxva mTargmnelebTan, Tumca es srulia<strong>da</strong>c<br />

ar niSnavs, TiTqos Targmani arqaizebuli eniT<br />

iyos gadmoRebuli. piriqiT, dialogi, rogorc<br />

wesi, laRad <strong>da</strong> bunebrivad viTardeba <strong>da</strong> am<br />

mxriv <strong>da</strong>maxasiaTebelia Semdegi taepebi:<br />

maS, mxolod orgzis gaxsovs Cemi enamzeoba?M<br />

miTxar, pirvelad rodis viyav tkbilmoubari.<br />

ga<strong>da</strong>maviwy<strong>da</strong> me eg Jami, gTxov, Semaxseno.<br />

zviad gamsaxurdia Tavs aridebs stilistur<br />

erTferovnebas <strong>da</strong> Targmanis qsovilSi, dednis<br />

mravalferovani <strong>da</strong> mdi<strong>da</strong>ri enis Sesabamisad,<br />

poetizmebisa <strong>da</strong> wmin<strong>da</strong> literaturuli leqsikis<br />

paralelurad gvxvdeba sasaubro enis iseTi<br />

117


erTeulebic, rogoricaa ”enaWartala”,<br />

”nabiWvari”, ”diaci” <strong>da</strong> sxv. piesis erT<br />

personaJs, romelic de<strong>da</strong>nSi qarTuli xepres<br />

Sesatyvisi sityviT moixsenieba, mTargmnelma<br />

SesaniSnavi Sesatyvisi _ ”otrovela” miusa<strong>da</strong>ga.<br />

Targmanis saerTo Rirsebaze naTlad metyvelebs<br />

Semdegi nawyveti, romelSic aris bunebriobac,<br />

sisa<strong>da</strong>vec <strong>da</strong> azris sicxadec:<br />

saTqmeli Cemi Seexeba mxolod <strong>da</strong> mxolod<br />

yalbi braldebis uaryofas, xolo mtkiceba<br />

ar gamaCnia me srulebiT, gar<strong>da</strong> imisa,<br />

rasac aRmosTqvams piri Cemi.<br />

calke un<strong>da</strong> iTqvas iseT saintereso faqtze,<br />

rogoricaa 1963 wels Jurnal ”ciskarSi” (# 10)<br />

gamoqveynebuli ”hamletis” pirveli sami suraTis<br />

konstantine gamsaxurdiaseuli Targmani. masSi<br />

aSkarad igrZnoba dednisadmi maqsimaluri<br />

miaxlovebis survili. Cvens winaSea didi mwerlis<br />

mier ganxorcielebuli Taviseburi eqsperimenti _<br />

ukiduresad gaamZafros tragediis paTosi,<br />

Cveulebrivi, sametyvelo enisagan gansxvavebuli,<br />

natifi, <strong>da</strong>xvewili <strong>da</strong> ramdenadme arqauli eniT<br />

aametyvelos Seqspiris tragedia. TargmanSi<br />

araiSviaTad gvxvdeba amgvari gamoTqmebi: ”vina<br />

xar, marqvi” (maCabelTan _ ”miTxar vina xar”),<br />

”ganaZe Sengan, qvelo hamlet, armuri Ramis”<br />

(maCabelTan _ ”nu Cavardnilxar, Svilo hamlet,<br />

118


mwar sagonebels”), ”un<strong>da</strong> velodeT uxiag<br />

xvanjebs” (maCabelTan _ ”mgoni aq raRac<br />

TvalTmaqcobaa”).<br />

am Targmanis Sefasebisas ar un<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>gvaviwydes, rom es aris sityvis ostatis, didi<br />

Semoqmedis erTgvari mxatvruli eqsperimenti, imis<br />

c<strong>da</strong>, Tu rogor moergebo<strong>da</strong> monumenturi<br />

sidiadiT aRbeWdili stili Seqspiris dramas.<br />

Seqspiris piesebi Targmnili aqvT agreTve g.<br />

niSnianiZes (”timon aTeneli”), Tamar erisTavs<br />

(”perikle”), mose qarCavas (”timon aTeneli” <strong>da</strong><br />

”rogorc geneboT”) <strong>da</strong> sxv.<br />

Seqspiris piesebis yvela Tanamedrove<br />

TargmanSi met-naklebad igrZnoba deklamaciuri<br />

sawyisis, paTosis gamZafrebisaken swrafva, rac<br />

yovelTvis ar aris gapirobebuli dedniT. es<br />

tendencia upirvelesad frazisaTvis arqauli<br />

ierisa <strong>da</strong> meti emociuri Seferilobis miniWebiT<br />

vlindeba. zogjer Tavs iCens poetizmebis,<br />

maRalfardovani gamoTqmebis gamoyeneba iseT<br />

SemTxvevebSic, sa<strong>da</strong>c de<strong>da</strong>nSi sruliad<br />

Cveulebrivi sityvebia naxmari: ”Tqva”-s nacvlad<br />

aris ”rqva”, ”susxiani qaris” nacvlad _<br />

”msaxvrali qari”. magaliTad, de<strong>da</strong>nSi<br />

vkiTxulobT: ”momeci xelTaTmani, avazas lomi<br />

moaTvinierebs”, TargmanSi gvaqvs ”mome TaTmani.<br />

Tvinier hyofs avazas lomi” <strong>da</strong> sxv. dednisagan<br />

gansxvavebiT msazRvreli xSirad sazRvruli<br />

119


sityvis Semdegaa: ”WinWari msusxavi”, ”ambavi<br />

mZime”, ”wyali mqrobeli”.<br />

tonis awevisaken, paTosis gamZafrebisaken<br />

swrafva sisa<strong>da</strong>visa <strong>da</strong> frazis ufro bunebrivad<br />

JReradobis xarjze SeimCneva yvela TargmanSi <strong>da</strong><br />

es gaTvaliswinebul un<strong>da</strong> iqnes TxzulebaTa axal<br />

gamocemebSi.<br />

Seqspiris axali Targmanebis umravlesoba<br />

organulad agrZelebs im tradicias, romelsac<br />

safuZveli Cauyares ilia WavWavaZem <strong>da</strong> ivane<br />

maCabelma; es monapovari Cveni mTargmnelobiTi<br />

literaturis saukeTeso qmnilebaTa ricxvs<br />

ganekuTvneba.<br />

Seqspiri imdenad didi xelovania <strong>da</strong><br />

TargmanSi misi nawarmoebebis adekvaturi<br />

ametyveleba imdenad rTulia, rom eWvsgareSea, mis<br />

dramebs qarTuli mwerloba kvlavac araerTgzis<br />

moubrundeba.<br />

120


ivane maCabeli _ Seqspiris mTargmneli<br />

qarTul enaze Seqspiris nawarmoebTa<br />

ametyvelebis axali etapi ivane maCablis saxels<br />

ukavSirdeba. Seqspiris dramebis maCabliseuli<br />

Targmanebi (“hamleti” _ 1886; “otelo” _ 1888;<br />

“makbeti” _ 1892; “riCard II” _ 1893; “iulius<br />

keisari” _ 1896; “antonios <strong>da</strong> kleopatra” <strong>da</strong><br />

“koriolanosi” _ 1898) ”Tavisi ZaliT Warboben<br />

yvela im Targmans, romelic dRemde Sesrulebula<br />

qarTul enaze” (Seqspiri. tragediebi. givi<br />

gaCeCilaZis winasityvaobiTa <strong>da</strong> SeniSvnebiT. t. 1,<br />

1953).<br />

ivane maCablis mTargmnelobiTi xelovnebis<br />

sidiadeze Taviseburad metyvelebs is garemoeba,<br />

rom mis Targmanebs win uZRo<strong>da</strong> dimitri yifianis,<br />

lavrenti ar<strong>da</strong>zianis, aleqsandre yazbegis, mixeil<br />

yifianis, valerian gunias, anton furcelaძis c<strong>da</strong><br />

Seqspiris qarTulad ametyvelebis saqmeSi. “magram<br />

erovnul sircxvilad <strong>da</strong>rCebo<strong>da</strong> CvenTvis is, rom<br />

ivane maCabels ar eTargmna Seqspiri <strong>da</strong> ”hamleti”<br />

marto anton furcelaZis TargmaniT <strong>da</strong>rCeniliyo<br />

Cvens MmwerlobaSi” (i.griSaSvili. naTargmni<br />

121


literatura. TxzulebaTa krebuli xuT tomad. t.<br />

V, 1965, gv. 373).<br />

Tu qarTulad SesaniSnavad JRers Seqspiris<br />

is nawarmoebebic, romelTa Targmna maCabelma ver<br />

moaswro, amaSic didia misi wvlili, vinai<strong>da</strong>n XX<br />

saukuneSi Sesrulebuli yvela Targmani<br />

Seqspirisa, maT Soris ”hamletis” I moqmedebis k.<br />

gamsaxurdiaseuli Targmani, maCablis mier<br />

aJRerebuli kamertonis xmas imeorebs.<br />

maCabliseul Targmanebze araerTi gamokvleva<br />

arsebobs, romelTa Soris gansakuTrebiT<br />

aRsaniSnavia givi gaCeCilaZis <strong>da</strong> vaxtang WeliZis<br />

statiebi. SevecdebiT yuradReba gavamaxviloT<br />

maCablis mTargmnelobiTi xelovnebis naklebad<br />

gaSuqebul sakiTxebze, axali masaliT SevavsoT<br />

ukve arsebuli debulebebi <strong>da</strong> Se<strong>da</strong>rebisaTvis<br />

rusul Targmanebsac mivmarToT.<br />

maCablis TargmanebSi yoveli sityva ise<br />

bunebrivad JRers, TiTqos isini qarTuli<br />

originaluri mwerlobis nimuSebs warmoadgenen.<br />

mZlavri paTosi <strong>da</strong> didi poeziaa am taepebSi:<br />

didi taZari mxolod taniT ar aris didi,<br />

maRal taZarSi maRalia suliskveTebac.<br />

<strong>da</strong>vimowmebT ramdenime magaliTs, Tu rogori<br />

ZaliT JRers maCablis TargmanebSi sxva<strong>da</strong>sxva<br />

sentencia <strong>da</strong> aforizmi. maCablis saocari alRos<br />

wyalobiT, saerTo kuTvnilebad iqca qarTul<br />

122


enaSi hamletis cnobili fraza: ”araraobav,<br />

de<strong>da</strong>kaci un<strong>da</strong> gerqvas Sen!” Sdr.<br />

pasternakiseuli – “О, женщины, вам имя -<br />

вероломство”. ufro axlosaa maCabelTan lozinski,<br />

romelTanac frailty-is Seesabameba бренность.<br />

gavixsenoT agreTve Semdegi taepebi<br />

“hamleti”-<strong>da</strong>n:<br />

saxelovani kaci marto did saqmes ar sdevs<br />

igi ubralo saqmisTvisac Tavs gamoidebs,<br />

Tu Selaxuli aris misi patiosneba.<br />

dednis kvalad, aq aris azris sicxadec,<br />

sentenciuri formac <strong>da</strong> zeaweuli intonaciac. aq<br />

dedni<strong>da</strong>n mxolod erTi ga<strong>da</strong>xvevaa – ”ubralo<br />

saqmis” nacvlad de<strong>da</strong>nSi aris ”Cala”, magram es<br />

ar cvlis dednis azrsa <strong>da</strong> paToss. es taepebi<br />

pasternakTan ase ikiTxeba:<br />

Но тот и велик кто без причины<br />

Не ступит шага, если-ж в деле честь<br />

Подымет спор из-за пучка соломы.<br />

vimowmebT kidev Seqspiris ramodenime<br />

sentenciis maCabliseul Targmans: ”is aris Zneli,<br />

rom arwivni <strong>da</strong>umwyvdeviaT, qor-Zerani ki<br />

Tavisuflad asparezoben”, ”rac saukunod<br />

<strong>da</strong>kargulia, imis glova unayofoa” (“riCard II”),<br />

”o, ra mZimea saidumlo de<strong>da</strong>kacisTvis”, ”laCari<br />

sikvdils bevrjer gemobs TviT sikvdilamde, mamacs<br />

123


ki igi mxolod erTxel Sexvdeba wilad”<br />

(“iulius keisari”).<br />

imis gamo, rom Seqspiris piesebSi<br />

gamoyenebulia poeturi sazomic <strong>da</strong> prozauli<br />

Txrobac, bevr maTganSi CarTulia simRerebi,<br />

leqsebi, gamoyvanilia sxva<strong>da</strong>sxva socialuri wris<br />

warmomadgenlebi, xolo dramaturgi ar<br />

ifargleba erTgvarovani mxatvruli xerxebiT,<br />

misi enobrivi qsovili inglisuri enis yvela<br />

speqtrs moicavs.<br />

maCablis Targmanebis Rirseba is aris, rom man<br />

SeZlo qarTuli enis wiaRSi literaturul<br />

tradiciebsa Tu xalxur metyvelebaSi moeZebna<br />

dednis leqsikur intonaciuri simdidris<br />

organuli Sesatyvisebi. rodesac ”koriolanosis”<br />

TargmanSi vkiTxulobT kristaluri sisa<strong>da</strong>viTa<br />

<strong>da</strong> siwmindiT Sesrulebul taeps _<br />

”wuTisofelo, ra cvalebadi ram yofilxar”,<br />

an<strong>da</strong> roca ”antoniusisa <strong>da</strong> kleopatras”<br />

TargmanSi vxvdebiT aseT paTeTikur striqons _<br />

”masukan Tavi <strong>da</strong>miqnia <strong>da</strong> moaxta <strong>da</strong>raxtul<br />

merans”, sruli safuZveli gvaqvs, <strong>da</strong>vaskvnaT, rom<br />

”wuTisofeli” <strong>da</strong> ”merani” literaturuli<br />

trdicii<strong>da</strong>naa miRebuli. amasTanave TargmanebSi<br />

vxvdebiT sasaubro enisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

iseTi sityvebi <strong>da</strong> gamoTqmebic, rogoricaa<br />

”lawiraki”, ”qeciani”, ”<strong>da</strong>swyevlos RmerTma”,<br />

”Cven Zma-biWebi ara varT gana!?” <strong>da</strong> sxv.<br />

124


xdeba xolme, rom zogierTi Targmnili<br />

nawarmoebi enobrivad Tu stilisturad TiTqos<br />

gamarTulia, magram teqstis enas, stils mainc<br />

<strong>da</strong>kravs xelovnurobis, arabunebrivi JReradobis<br />

ieri. maCablis Targmanebi Tavisufalia am<br />

naklisagan. igi arasodes emoneba de<strong>da</strong>ns, Tanabar<br />

pativs miagebs rogorc Seqspiriseul teqsts,<br />

aseve mSobliuri enis kanonebs. magaliTad, dednis<br />

azri _ ”nu iqnebi Senive enis maTxovari”<br />

(”iulius keisari”) _ maCabels ase gadmoaqvs: ”nu<br />

sityva-Zvirob”. ”makbetis” de<strong>da</strong>nSi naxsenebia<br />

”warmosaxuli saSinelebani”, rasac konteqstis<br />

gaTvaliswinebiTa <strong>da</strong> poeturi alRos karnaxiT<br />

maCabeli ase Targmnis _ ”SiSis landi”.<br />

azris sicxade, eqspresiuloba, poeturi<br />

efeqtis simZafre maCablis Targmanebis mTavari<br />

Rirsebaa. qarTvel mkiTxvels saSualeba eZleva<br />

SeigrZnos <strong>da</strong> gaicnobieros didi ingliseli<br />

dramaturgis ganumeorebeli sidiade.<br />

<strong>da</strong>vukvirdeT am TvalsazrisiT aseT taepebs:<br />

ras sCadi amas! Sen uCoqeb Sengan gazrdil<br />

Svils?<br />

maS varskvlavT gundni Caiqolon zRvis<br />

kenWebiTa,<br />

alvis xis Stoni miawvdinos mzes qarTa<br />

qrolvam,<br />

SeuZlebeli nuRar iyos nuRaraferi!<br />

(”koriolanosi”).<br />

125


aq ikargeba imis SegrZneba, rom Cvens winaSe<br />

Targmania, mxolod did poeziasTan ziarebis<br />

ganc<strong>da</strong> gveufleba.<br />

Seqspiri, Tavisi epoqis etiketis Sesabamisad,<br />

uxvad iyeneb<strong>da</strong> misi epoqisaTvis niSandobliv<br />

evfuizmebs _ ”tkbil stils”, maRalfardovan<br />

gamoTqmebs. igi Tavs valdebulad Tvlis, rom<br />

otelos mimarTva didebulebisadmi aRbeWdili<br />

iyos aristokratuli Tavazianobis gamomxatveli,<br />

<strong>da</strong>xvewili <strong>da</strong> maRalfardovani epiTetebiT.<br />

yovelive es maCablis TargmanSi naTlad igrZnoba.<br />

Seqspiris enobrivi qsovilis erT-erTi<br />

Taviseburebaa intonaciuri simdidre, maT Soris<br />

– maRalfardovneba, tkbilsityviereba, rac<br />

gansakuTrebiT personaJebs Soris erTmaneTisadmi<br />

<strong>da</strong>xvewili <strong>da</strong> rafinirebuli mimarTvebis saxiT<br />

vlindeba. Tavazianobis es etiketi evropuli<br />

renesansuli <strong>kulturis</strong> erT-erTi monapovari iyo.<br />

amis gamoxatulebaa glosteris sityvebi, romelTa<br />

mTavari arsi rafinirebuli, etiketuri saubris<br />

principebi iSviaTi sizustiTaa gadmocemuli<br />

maCablis TargmanSi:<br />

ar SemiZlia moqargulis eniT laquci,<br />

pirSi Rimili, frankTa wesiT <strong>da</strong>bla<br />

Tav<strong>da</strong>xra<br />

<strong>da</strong> sxva amgvari pranWva-grexa maimunuri.<br />

126


im drois inglisur literaturaSi<br />

<strong>da</strong>mkvidrebuli evfuisturi stili Seqspirma<br />

mTlianad rodi uaryo, mxolod garkveul<br />

CarCoebSi moaqcia. maCabeli iSviaTi intuiciiT<br />

grZnobs <strong>da</strong> asaxavs personaJebis<br />

urTierTmimarTvis Seqspiriseul maneras.<br />

marTalia, erTgan otelo ambobs: ”SesaZlo aris<br />

me Savi var <strong>da</strong> ara maqvs niWi kariskacTaebr<br />

tkbilis eniT laparakisa”, magram es mxolod misi<br />

varaudia <strong>da</strong> igi yovelTvis iyenebs im tkbil enas,<br />

roca amas wesi moiTxovs. gavixsenoT otelos<br />

cnobili mimarTva veneciis mTavrisa <strong>da</strong><br />

senatorebisadmi. vimowmebT pwkareds: ”uaRresad<br />

Zlierno, didebulno <strong>da</strong> pativcemulno keTilno<br />

batonebo”. TargmanSic <strong>da</strong> de<strong>da</strong>nSic orive<br />

striqoni veneciis didebulebisadmi etiketur<br />

mimarTvas ukavia. maCabelTan es taepebi ase JRers:<br />

si<strong>da</strong>rbaisliT, ZlierebiT saxelganTqmulno,<br />

keTilSobilno <strong>da</strong> suldidno ufalno Cemno.<br />

igive taepebi pasternakis TargmanSi asea<br />

gadmotanili:<br />

Сановники, вельможи,<br />

Властители мои! Что мне сказать?<br />

SesaZloa pasternaki Segnebulad axden<strong>da</strong><br />

dednis erTgvar modernizebas. is ki u<strong>da</strong>voa, rom<br />

maCabeli Seqspiris renesansuli stilis erTguli<br />

127


Ceba. erTgan otelo eubneba dezdemonas:<br />

”araferia, sulTautkbeso, wavideT sawols” (All’s<br />

well now, sweeting; come away to bed). Sweating Tavisi<br />

poeturobis xarisxiT ufro maRali tonalobis<br />

sityvaa, vidre mis Sesatyvisad maCabels sityva<br />

”Zvirfaso” rom exmara. Sdr. pasternakis Targmani:<br />

Всё, милая, в порядке.<br />

Seqspirologi jon dover uilsoni sagangebod<br />

aRniSnavs, rom Tavazianobis sxva<strong>da</strong>sxva<br />

formulebi Seqspiris epoqis <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

elementebia. maCabelTan iSviaTi TanamimdevrobiT<br />

<strong>da</strong> zusti qarTuli SesatyvisebiT aris<br />

gadmocemuli dednis es mxare. ase, magaliTad,<br />

maCabelTan vkiTxulobT: ”me Cems asisTavs<br />

<strong>da</strong>vitoveb, Tu nebas <strong>da</strong>mrTavT”, rac dednis<br />

stilistikas mihyveba. igive taepi rusul<br />

TargmanSi Tavazianobis formulis gareSea: Будет<br />

прапорщик мой здесь.<br />

dednis Sesabamisad, dezdemona ase mimarTavs<br />

mamas _ ”mSobelo Cemo, didebulo”. radlovis<br />

rusul TargmanSi epiTeti ”didebuli”<br />

gamotovebulia: Родитель мой, xolo pasternakTan<br />

asea: Отец. senatorebisadmi mimarTvisas otelo<br />

etiketis Sesabamisad ambobs: Most grave senators<br />

(”upativcemuleso senatorebo”); maCabelTan:<br />

”pativcemulno senatorno”. marTalia, aq ar aris<br />

aRmatebiTi xarisxi, magram es kompensirebulia<br />

128


mravlobiTis narTauli, anu poeturi formiT.<br />

Sdr. igive taepi pasternakTan: “Господа”.<br />

otelos metyvelebisaTvis <strong>da</strong>maxasieTebel<br />

epiTetTa Soris xSirad aris gamoyenebuli<br />

”tkbili”. dezdemonas tkbil sxeuls (Sweet body)<br />

axsenebs otelo, rodesac irwmunebs, rom<br />

dezdemonam uRalata. uaRresi sizustea am<br />

taepebSi:<br />

Tund mTel banaks,<br />

yovel Jariskacs Tund cal-calke egemna igi,<br />

imis tkbil sxeuls Sexebo<strong>da</strong>, me bednierad<br />

CavTvlidi Cems Tavs, ar mcodno<strong>da</strong> oRond<br />

ara-ra.<br />

pasternakis TargmanSi epiTeti ”tkbili”<br />

gamotovebulia <strong>da</strong> es taepebi ase JRers:<br />

Я был бы счастлив, если б целый полк<br />

Был близок с ней, а я б не знал об этом.<br />

iSviaT alRos amJRavnebs maCabeli Seqspiriseuli<br />

lingvospeqtris gadmocemisas:<br />

moqanculi mze dRes brwyinvale CaeSva<br />

qvesknels<br />

<strong>da</strong> mis cecxlovan etlis naTels kvalze<br />

etyoba,<br />

rom xval kargi dRe un<strong>da</strong> <strong>da</strong>dges.<br />

(“riCard Ш”).<br />

129


ferebis grZnoba kidev ufro cxa<strong>da</strong>d Cans im<br />

taepebSi, sa<strong>da</strong>c iago otelos ”Sav yoCs”, xolo<br />

dezdemonas ”TeTr batkans” uwodebs. Seqspiris<br />

teqstis komentatorebi sagangebod amaxvileben<br />

yuradRebas Savisa <strong>da</strong> TeTris antiTezaze<br />

”oteloSi”. es antiTeza ”otelos” xsenebul<br />

rusul TargmanebSi, rogorc wesi, <strong>da</strong>kargulia,<br />

xolo maCablis TargmanSi vkiTxulobT:<br />

iciT, rom exla, swored exla, am wuTSi,<br />

Savi beberi yoCi Tqvens TeTr batkans<br />

gikortniT.<br />

Seqspiris dramebma inglisur enaSi saTave<br />

<strong>da</strong>udo mraval moarul aforizms, sentenciasa <strong>da</strong><br />

citatas.<br />

zogjer de<strong>da</strong>ni TiTqos ga<strong>da</strong>ulaxavi siZnelis<br />

winaSe ayenebs mTargmnels. ase, magaliTad, Be not a<br />

niggard of your speech pwkaredul TargmanSic ki<br />

TiTqos uazrod JRers: “nu iqnebi Senive<br />

sityvebis maTxovari”. maCabelTan vkiTxulobT:<br />

“yvela miTxar, nu sityvaZvirob” (“iulius<br />

keisari”).<br />

inglisur enaSi moarul Tqmad iqca fraza<br />

“makbeti<strong>da</strong>n” _ Present fears are less than horrible<br />

imaginings (“realuri SiSi naklebia, vidre<br />

warmosaxuli saSinelebani”). vfiqrobT, aranakleb<br />

efeqturad JRers maCablis Targmani – “namdvili<br />

SiSi ar yofila ise sazari, viT SiSis landi”.<br />

130


maCablis Targmanebis saerToO xiblis,<br />

esTetikuri zemoqmedebis erT-erTi mTavari<br />

ganmsazRvreli faqtori aris dednis intonaciuri<br />

simdidris SenarCuneba. misi Targmanebi qarTul<br />

xatovan sityva-TqmaTa erTgvari saunjea.<br />

gavixsenoT sityvebi <strong>da</strong> frazebi Tun<strong>da</strong>c mxolod<br />

“koriolanosi”-<strong>da</strong>n: “yvelas enaze akeria”,<br />

“zizil-pipilo”, “brucianebi”, “laqlaqa”,<br />

“<strong>da</strong>swyevlos RmerTma”, “lawiraki”, “eSmakma icis<br />

maTi Tavi” <strong>da</strong> a.S. gansxvavebuli enobrivi Srea<br />

maCablis TargmanebSi iseTi poetizmebi,<br />

rogoricaa “merani”, “wuTisofeli”,<br />

“RaRadeben”, “survilis bade”, “sevdis mdinare”<br />

<strong>da</strong> sxv.<br />

rasakvirvelia, rogorc yovel TargmanSi,<br />

maCabelTanac aris ufro Zlieri <strong>da</strong> susti<br />

adgilebi. calkeuli gramatikuli forma<br />

yovelTvis ar Seesabameba Tanamedrove<br />

saliteraturo normebs. ar SeiZleba ar aRiniSnos<br />

isic, rom XX saukuneSi uzarmazari samuSao<br />

Catar<strong>da</strong> Seqspiris teqstis <strong>da</strong>zustebisa <strong>da</strong><br />

calkeuli bundovani adgilebis interpretaciis<br />

saqmeSi.<br />

bunebrivia, yovelive es ver aisaxebo<strong>da</strong><br />

maCabelTan. ase, magaliTad, maCabelTan<br />

vkiTxulobT: “rad ar merRveva es sxeuli esreT<br />

magari”, rac Seesabameba too solid. magram<br />

Tanamedrove Seqspirologia upiratesobas aZlevs<br />

131


im gamocemas, sa<strong>da</strong>c aris ara solid, aramed too salid<br />

(”metismetad gabinZurebuli”). amasTanave,<br />

de<strong>da</strong>nSi laparakia ara <strong>da</strong>rRvevaze, aramed<br />

<strong>da</strong>dnobaze. iSviaTad, magram mainc maCablis<br />

TargmanSi gvxvdeba dednis arazusti gagebac. mag.,<br />

antoniusi ambobs – “ufrTxildiT Txel wyals”,<br />

de<strong>da</strong>nSi aris quick sand (“swrafi qviSebi”).<br />

igulisxmeba u<strong>da</strong>bnos moZravi qviSa. vfiqrobT,<br />

araferi <strong>da</strong>Savdeba, Tu axal gamocemebSi moxdeba<br />

aseTi adgilebis <strong>da</strong>zuateba, Seqspirologiis<br />

uaxlesi miRwevebisa <strong>da</strong> Tanamedrove qarTuli<br />

saliteraturo enis orTografiuli normebis<br />

Sesabamisad.<br />

germanuli <strong>literaturisa</strong>Tvis Seqspiris<br />

dramebis Slegelebiseuli Targmanis an rusuli<br />

<strong>literaturisa</strong>Tvis ”ilia<strong>da</strong>s” gnediCiseuli<br />

Targmanis msgavsad, maCablis Targmanebi<br />

gansakeTrebuli movlenaa qarTuli<br />

mwerlobisaTvis, poeturi sityvis istorikosi<br />

uTuod mainc SeCerdebo<strong>da</strong> maCablisAsaxelze, mas,<br />

Tun<strong>da</strong>c, es taepebi rom eTargmna:<br />

mSvidobiT, spano jiRosanno, didno<br />

brZolano,<br />

Tav-moyvarebis saTnoebad gar<strong>da</strong>mqcevelno!<br />

mSvidobiT, Cemis Tav-momwone cxenis Wixvino,<br />

gulis aRmZvrelo <strong>da</strong>f-<strong>da</strong>febo, bukis mkveTro<br />

xmav,<br />

132


yurTa-gamgmiro salamuro; samefo droSav,<br />

<strong>da</strong>udgromvlobav,<br />

omTa...<br />

mRelvarebav didebul<br />

otelos Carxi bed-ukuRma ga<strong>da</strong>trial<strong>da</strong>!<br />

(Sdr.<br />

pasternaki).<br />

_ Конец всему. Отелло отслужил.<br />

XIX saukuneSi qarTul enaze <strong>da</strong>weril<br />

saukeTeso poetur striqonTa avtorebs Soris<br />

mainc moixseniebdnen maCablis saxels, mas Tun<strong>da</strong>c<br />

es ori striqoni rom eTargmna:<br />

didi buneba mxolod taniT ar aris didi,<br />

maRal taZarSi, maRalia suliskveTebac.<br />

(”hamleti”)<br />

133


akaki wereTlis erTi personaJis<br />

Seqspiruli warmomavloba<br />

qarTul literaturaSi Seqspiruli Temebis,<br />

motivebis, metaforebisa Tu sxva mxatvruli<br />

saxeebis recefciis, anu miReba-aTvisebis sakiTxi,<br />

Seuswavlelia. givi gaCeCilaZis iseTi <strong>da</strong>kvirvebac<br />

ki, rogoricaa _ “Seqspiris mravali monologis<br />

masala <strong>da</strong> ganwyobileba bednierad <strong>da</strong>emTxva<br />

nikoloz baraTaSvilis poetur tradicias” _ ar<br />

gamx<strong>da</strong>ra sagangebo kvlevis sagani. jer kidev<br />

naklebad viciT, ra miiRo Cvenma mwerlobam<br />

Seqspiris samyarosagan, Tumca TavisTavad eWvs<br />

gareSea, rom mis dramaturgias SeuZlebelia,<br />

raime gamoZaxili ar epova Cvens mwerlobaSi. rom<br />

araferi vTqvaT imaze, raoden mniSvnelovani<br />

adgili ekava “hamletis” avtoris piesebs<br />

qarTuli scenis repertuarSi, raoden didi<br />

yuradReba miipyres “mefe lirisa” <strong>da</strong> Semdgom _<br />

ivane maCablis Targmanebma, u<strong>da</strong>voa isic, rom ilia<br />

WavWavaZis, akaki wereTlis, aleqsandre yazbegis<br />

periodis mweralTa cnobierebaSi Seqspiri<br />

mudmivi sulieri Tu mxatvruli Tanamgzavris<br />

mniSvnelobas iZens.<br />

134


gavixsenoT taepebi vaxtang orbelianis<br />

leqsi<strong>da</strong>n “Zvel megobars” (1883):<br />

modi, aq miZevs TvalT wina rusTvelis didi<br />

qmnileba<br />

imis furCvnilis leqsebiT suli <strong>da</strong> guli<br />

<strong>da</strong>vitkboT<br />

gete, Seqspiri, Sileri kvlav erTad<br />

ga<strong>da</strong>vikiTxoT.<br />

qarTul literaturaSi Seqspiris samyaros<br />

Tavisebur anarekls warmoadgens akaki wereTlis<br />

Semoqmedebis erTi saintereso momenti, kerZod, -<br />

masxaras saxe calkeul nawarmoebebSi.<br />

rogorc cnobilia, saxalxo sanaxaobaTa <strong>da</strong><br />

miraklebis, komediur intermediaTa personaJi -<br />

masxara (xumara) mtkiced <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> XVI - XVII<br />

saukuneebis evropul dramaturgiaSic.<br />

gansakuTrebiT didia masxaras funqcia Seqspirisa<br />

<strong>da</strong> kalderonis piesebSi. XIX saukunis<br />

dramaturgiisaTvis masxaras saxe araa<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebeli <strong>da</strong> miT ufro sayuradReboa, rom<br />

es personaJi gvxvdeba akaki wereTlis istoriul<br />

poemaSi “Tornike erisTavi” (1884) <strong>da</strong> istoriul<br />

dramatiul piesaSi “Tamar-cbieri” (1885).<br />

migvaCnia, rom masxaras saxe akakis<br />

nawarmoebebSi Seqspiris SemoqmedebiT aris<br />

STagonebuli. rogorc cnobilia, am droisaTvis<br />

“mefe liri” qarTulad ukve Targmnili iyo. jer<br />

135


kidev 1860-ian wlebSi TbilisSi <strong>da</strong>idga cocxali<br />

suraTebi am tragedii<strong>da</strong>n. 1879 wels ilia<br />

WavWavaZis TaosnobiT <strong>da</strong>iwyo muSaoba am<br />

tragediis scenuri xorcSesxmisaTvis. mravali<br />

repeticiis Semdeg pirveli speqtakli gaimarTa<br />

TbilisSi 1880 wels, xolo mogvianebiT -<br />

quTaissa <strong>da</strong> baTumSic. speqtakli didxans SerCa<br />

qarTul repertuars. liris rols kote yifiani<br />

asruleb<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong>dgmas didi warmateba xv<strong>da</strong>.<br />

akaki wereTeli, romelic mWidrod iyo<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli qarTul TeatrTan, bunebrivia,<br />

kargad icnob<strong>da</strong> am <strong>da</strong>dgmas, romelic uTuod<br />

erT-erTi stimuli iyo imisa, rom mis<br />

nawarmoebebSi <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> masxaras saxe. am<br />

personaJis <strong>da</strong>mkvidrebas uTuod xels uwyob<strong>da</strong> is<br />

garemoebac, rom masxara ukiduresad komediuri<br />

personaJia <strong>da</strong> did siaxloves amJRavnebs<br />

folklorul JanrebTan (berikaoba <strong>da</strong> sxv.), anu<br />

iseT sawyisebTan, rac egzob <strong>da</strong>maxasiaTebelia<br />

akakis SemoqmedebisaTvis. aqve gasaTvaliswinebelia<br />

isic, rom akaki wereTeli SeuZlebelia<br />

gulgrili <strong>da</strong>rCeniliyo “mefe liris” ivane<br />

maCablisa <strong>da</strong> ilia WavWavaZis Targmanisadmi,<br />

romelSic masxaras teqsti didi ostatobiT aris<br />

gadmotanili.<br />

“mefe liris” TargmanSi sinonimurad aris<br />

naxmari sityvebi “xumara” <strong>da</strong> “masxara”, Tumca<br />

personaJTa CamoTvlaSi gamoyenebulia “xumara”.<br />

136


“mefe lirSi” masxara Tavis Tavze ambobs:<br />

“me marTalia masxara var, magram vinc am Cems<br />

Tqmuls marTla<strong>da</strong> masxarobaSi CamomarTmevs, aba<br />

miTxari imas ra un<strong>da</strong>”.<br />

wels masxarebs lilaxana waux<strong>da</strong>T,<br />

masxarobas brZenni gvecilebian.<br />

aseve sinonimurad iyenebs “xumarasa” <strong>da</strong><br />

“masxaras” akaki wereTeli. marTalia, “Tamarcbieris”<br />

personaJTa CamoTvlaSi naxmaria<br />

“masxara”, magram nawarmoebis ZiriTad teqstSi am<br />

sityvis sinonimi _ “xumara”-c aris gamoyenebuli.<br />

“Tamar-cbierSi” masxara Tavis Tavze ambobs:<br />

<strong>da</strong> nacvlad yvela medidguleba,<br />

xan <strong>da</strong>mcinian, xan magineben.<br />

mware lukmaa xumaras lukma.<br />

“Tornike erisTavSi” ZiriTa<strong>da</strong>d “xumaras”<br />

vxvdebiT: ”yvelas mefis xumara sjobs”, “sTqvi,<br />

xumarav, Tu ras niSnavs ege Seni gamocana”;<br />

“xumara<strong>da</strong>c vargebulxar”; magram sityvis TamaSis<br />

(kalamburis) saxiT am istoriul poemaSi<br />

“masxarac” gvxvdeba: “fexebamde masxarao”.<br />

rogorc viciT, Seqspiris piesebSi masxara<br />

mxolod garkveul scenebSi monawileobs, xolo<br />

Semdeg, ase vTqvaT, ugzo-ukvlod ikargeba.<br />

magaliTad, “mefe liris” mexuTe moqmedebaSi<br />

masxara aRar Cans. Seqspiris tragediis msgavsad,<br />

poemaSi “Tornike erisTavi” masxara mxolod<br />

pirveli karis <strong>da</strong>sawyisSi gvxvdeba, xolo<br />

137


xuTmoqmedebian dramatul poemaSi “Tamarcbieri”<br />

meore moqmedeba xumaras gareSe<br />

mimdinareobs.<br />

rogorc DSeqspiris, aseve akaki wereTlis<br />

masxara aRWurvilia am personaJis klasikuri<br />

atributiT _ CaCiT. “usaTuod Cemi CaCi un<strong>da</strong><br />

gexuros ... netav ori qali myolo<strong>da</strong> <strong>da</strong> Tanac<br />

ori CaCi mqono<strong>da</strong>” _ eubneba xumara kents (“mefe<br />

liri”, II, 3). “Tavze mxuravs CaCi sulel<br />

masxaris” _ acxadebs masxara poemaSi “Tamarcbieri”<br />

(III).<br />

Seqspiriseuli xumarebi mimarTaven sxva<strong>da</strong>sxva<br />

komediur xerxebs, rogoricaa zma, an<strong>da</strong>zebi,<br />

ironia, sarkazmi <strong>da</strong> sxv. “mefe lirSi” xumara<br />

xSirad ayalibebs brZnul sentenciebs, romlebic<br />

yovelTvis folklorul iers atareben. am mxriv<br />

“mefe lirisa” <strong>da</strong> “Tamar-cbieris” xumarebi<br />

Zalian hgvanan erTmaneTs. Seva<strong>da</strong>roT<br />

paralelurad:<br />

bedi swored unamuso qalia,<br />

Raribi sZags, mdidris eSxiT mTvralia.<br />

("mefe liri").<br />

es sofeli swored sagiJeTia:<br />

yvela sCemobs Wkuas, grZnobas, gonebas...<br />

veRar varCevT marTals <strong>da</strong> moCvenebuls.<br />

("Tamar-cbieri").<br />

vinc sxvas misca Tvisi sazrdo qoneba,<br />

yvelas Cxirad TvalSi gaewoneba.<br />

138


("mefe liri").<br />

vinc qveyanaSi gamoirCeva,<br />

aiTvalwunebs umravlesoba.<br />

("Tamar-cbieri").<br />

Seqspiriseuli masxaras teqsti mu<strong>da</strong>m erTi <strong>da</strong><br />

imave ritmuli sazomiT rodi aris gamarTuli.<br />

yvela sxva personaJebisgan gansxvavebiT, "mefe<br />

liris" xumara xan prozas mimarTavs, xan<br />

sxva<strong>da</strong>sxva sazomiT agebul leqss:<br />

1. Citsa gugulis mzrdelsao,<br />

guguli Tavs mokvnetsao.<br />

2. flidi brZeni WirSi gasuleldebao,<br />

suleli ki, mohkla, ar gafliddeba.<br />

3. rac rom ici, sjobs rom imas ar sTqmide.<br />

("mefe liri").<br />

aseve ritmuli mravalferovnebiT xasiaTdeba<br />

"Tamar-cbieris" masxaras metyveleba:<br />

1. maRliT cecxlis wvima modis,<br />

<strong>da</strong>bla dgeba sisxlis Rvari.<br />

2. kurdRels ro ZaRli CamourCeba,<br />

aRarvin aWmevs maSin im ZaRls purs.<br />

3. me aq Cems Tavs vamcireb <strong>da</strong> vam<strong>da</strong>bleb:<br />

Tavze mxuravs CaCi sulel masxaris.<br />

Seqspiris masxara, rogorc saerTod am<br />

dramatul personaJs moeTxoveba, xSirad<br />

mimarTavs sarkazmsa <strong>da</strong> uxeS, "vulgarul"<br />

139


xumrobas. "Seni virebi wavidnen cxenebis<br />

mosayvanad" _ eubneba masxara lirs misi<br />

qaliSvilebisa <strong>da</strong> siZeebis <strong>Sesaxeb</strong>. am tipis<br />

enamaxviloba arc akakis masxarasTvis aris ucxo.<br />

gavixsenoT is orazrovani mniSvneloba, romelsac<br />

iZens poemaSi "Tornike erisTavi" sityva "suleli"<br />

masxaras gaSairebaSi orbeliZesTan:<br />

xumara<strong>da</strong>c vargebulxar<br />

vaJkacobiT pirvelio,<br />

magram ver iqm Tornikobas,<br />

Tumc mis adgils sulelio.<br />

XIX saukunis meore naxevarSi evropuli<br />

klasikuri dramaturgii<strong>da</strong>n qarTuli mwerlobis<br />

yuradRebis centrSi upirvelesad Seqspiris<br />

Semoqmedeba imyofebo<strong>da</strong>. amave dros im periodis<br />

rogorc qarTuli, aseve Tanadrouli rusuli<br />

dramaturgiisaTvis ucxo iyo iseTi personaJi,<br />

rogoricaa masxara. amgvarad, Seqspiris<br />

Semoqmedeba, gansakuTrebiT _ "mefe liri",<br />

warmoadgens im Tu erTaderTs ara, im ZiriTad<br />

wyaros, romelic SeiZleba stimuli gamx<strong>da</strong>riyo<br />

akaki wereTlisaTvis, rom Tavis SemoqmedebaSi<br />

<strong>da</strong>emkvidrebina iseTi personaJi, rogoricaa<br />

masxara.<br />

amgvar literaturul recefcias xels<br />

uwyob<strong>da</strong> is garemoeba, rom xumara erTob<br />

xelsayreli personaJia an<strong>da</strong>zebis, brZnuli<br />

140


gamoTqmebis, oxunjobisa <strong>da</strong> sarkazmis gamoyenebisaTvis,<br />

anu yovelive imisaTvis, rac egzom<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebelia akaki wereTlis SemoqmedebisaTvis.<br />

is garemoeba, rom a.wereTeli <strong>da</strong>interesebuli<br />

iyo Seqspiris SemoqmedebiT,<br />

Taviseburad vlindeba Semdeg faqtSi: 1890 wels<br />

TbilisSi gastrolebze Camovi<strong>da</strong> im drois<br />

Seqspiris rolebis erT-erTi saukeTeso<br />

Semsrulebeli italieli tragikosi msaxiobi<br />

ernesto rosi (1827-1896) (uCvenes tragediebi<br />

"mefe liri", "otelo", "hamleti", "makbeti".<br />

“venecieli vaWari", "romeo <strong>da</strong> julieta").<br />

qarTulma sazogadoebam mas didi banketi<br />

gaumarTa, romelzec qarTulad sityviT mimarTa<br />

akakiMwereTelma: "Sen Seni niWierebiT<br />

gvagrZnobine Seqspiris Zliereba. . ." akakim rosis<br />

eqspromtic uZRvna:<br />

ocnebiT vkiTxe Seqspiris aCrdils:<br />

Sen xar mTavari, mgosanT ufrosi,<br />

magram ver mivwvdi Sens maRal azrebs,<br />

<strong>da</strong> vin agvixsnis? _ ernesto rosi!..<br />

141


“hamleti<strong>da</strong>n” “riCar<strong>da</strong>mde”<br />

rusTavelis Teatri qarTuli sasceno<br />

xelovnebis tradiciebisa <strong>da</strong> maRali donis erTerTi<br />

umZlavresi gamomxatvelia. am bolo dros<br />

ganxorcielebuli araerTi brwyinvale <strong>da</strong>dgmiT<br />

ara mxolod yuradRebis centrSi moeqca, aramed<br />

man di<strong>da</strong>d Seuwyo xeli Teatrisadmi qarTuli<br />

sazogadoebis interesis gamococxlebas, xolo<br />

Seqspiris tragediis <strong>da</strong>dgmiT msoflios<br />

saukeTeso <strong>da</strong>sTa Soris iqna aRiarebuli. dRes<br />

erTxel kidev naTeli gax<strong>da</strong>, rom qarTuli<br />

Teatris aRmavloba xSirad “hamletis” avtoris<br />

dramaturgiasTan iyo <strong>da</strong>kavSirebuli. es<br />

bunebrivicaa, vinai<strong>da</strong>n, rogorc amboben, Seqspiri<br />

Teatris SesaZleblobebis “sasinji qvaa”. imitomaa<br />

igi uaRresad Znelad <strong>da</strong>sadgmeli dramaturgi,<br />

rom gansakuTrebuli rangis msaxiobebs moiTxovs,<br />

rom aRaraferi vTqvaT sareJisoro azrovnebis<br />

doneze. magram rac ufro didia mizani, miT ufro<br />

sasaxeloa misi miRweva. am mxriv rusTavelis<br />

Teatrma araerTgzis isaxela Tavi.<br />

am warmatebebs hqon<strong>da</strong> Tavisi specifikuri,<br />

TviT qarTuli sulis Taviseburebi<strong>da</strong>n<br />

142


gamomdinare mizezebic. rasakvirvelia, Seqspiri _<br />

mudmivi Tanamedrove _ yoveli erisa <strong>da</strong> yoveli<br />

Taobis cxovrebaSi axal JReradobasa <strong>da</strong><br />

mniSvnelobas iZens. is gancdebi, romelTac iwvevs<br />

ambavi idealuri mijnurebisa _ “romeo <strong>da</strong><br />

julieta”, mamakacuri Tavmoyvareobisa <strong>da</strong> rwmenis<br />

taZris <strong>da</strong>mxobis tragedia _ “otelo”,<br />

politikuri avantiurizmis usazRvro TareSi _<br />

“riCard III” sxva<strong>da</strong>sxva saxiT axlobeli <strong>da</strong><br />

gasagebia yoveli epoqisaTvis.<br />

araerTma Taobam “hamletis” saSualebiT<br />

gamoxata Tavisi mdgomareoba <strong>da</strong> xvedri. magram<br />

albaT ar iqneba Secdoma TuU vityviT, rom<br />

rusTavelis renesansul idealebs naziarebi<br />

erisaTvis uaRresad axlobeli <strong>da</strong> “nacnobia”<br />

Seqspiris dramaturgiuli samyaros humanizmiT<br />

aRbeWdili gmiruli, rainduli <strong>da</strong> romantikuli<br />

paTosi <strong>da</strong> titanuri vnebaTaRelva.<br />

yoveli eri <strong>da</strong> yoveli epoqa Tavisi<br />

istoriuli gzis gamocdilebaTa prizmSi<br />

gar<strong>da</strong>texs Seqspirs. qarTul xasiaTSi, am xasiaTis<br />

safuZvlis <strong>da</strong>mdeb <strong>da</strong> ganmsazRvrel sawyisTa<br />

Soris bevri ram aris iseTi, rac xels uwyobs<br />

qarTul scenaze Seqspiris did warmatebas.<br />

SeqspirTan ziareba es TiTqos Soreuli,<br />

SemovliTi gzebiT miaxloebaa TviT qarTuli<br />

msoflgancdis saTaveebTan <strong>da</strong> mis rTul<br />

ganfenasTan istoriisa <strong>da</strong> <strong>kulturis</strong> yvela<br />

143


sferoSi. “vefxistyaosnis” _ am mudmivad momqmedi<br />

qarTuli fenomenis zneobrivi kodeqsis Suqze<br />

gansakuTrebul simZafres iZens otelos<br />

tragediac, hamletis yofna-aryofnis dilemac <strong>da</strong><br />

sxva didi tragediebis gmirTa idealuri<br />

srulyofilebisa Tu moraluri <strong>da</strong>cemis azri.<br />

araa SemTxveviTi, rom Seqspiris maCabliseuli<br />

Targmanebi qarTuli poeturi enis ukv<strong>da</strong>vi<br />

Zeglicaa. Seqspiris dramebi mxolod ambavi <strong>da</strong><br />

azri ar aris, igi didi poeziacaa, romelic ama<br />

Tu im scenuri interpretaciisaTvis SeiZleba<br />

mZlavr iaraRad iqces. gavixsenoT oriode taepi<br />

“hamleti<strong>da</strong>n”: “didi buneba mxolod taniT ar<br />

aris didi, maRal taZarSi maRalia<br />

suliskveTebac”. aq yvelaferia _ paTosi,<br />

poeturi srulyofileba, musikaloba.<br />

Tu rusTavelis Teatris axali epoqis<br />

istorias ga<strong>da</strong>vavlebT Tvals kote marjaniSvilis<br />

pirveli <strong>da</strong>dgmebi<strong>da</strong>n dRevandelobamde, aSkarad<br />

SevamCnevT ara mxolod Seunelebel interess<br />

Seqspiris dramebisadmi, aramed maTi xorcSesxmis<br />

evoluciasac droisa <strong>da</strong> viTarebis Sesabamisad.<br />

rusTavelis Teatris Seqspirianas istoriaSi<br />

sami saetapo <strong>da</strong>dgma SeiZleba gamovyoT: pirveli<br />

triumfi kote marjaniSvilis “hamlets”<br />

ukavSirdeba, meore mniSvnelovani gamarjveba akaki<br />

xoravas mier gansaxierebuli oteloa, xolo<br />

mesame <strong>da</strong> axali etapi “riCard III”-is <strong>da</strong>dgmiT<br />

144


aRiniSna. es aris sami Zalian didi,<br />

gansakuTrebuli gamarjveba Teatris warmatebaTa<br />

gzaze; ara mxolod sami gamorCeuli niSansveti,<br />

aramed sami Tvisebrivad gansxvavebuli<br />

SemoqmedebiTi midgoma Seqspiris samyaros<br />

Sesacnobad. maT mxolod erTi ram aerTianebT:<br />

Seqspiruli dramaturgiis axleburad<br />

aJRerebisaken swrafva, Tumca es yovel calkeul<br />

SemTxvevaSi originaluri <strong>da</strong> ganumeorebelia.<br />

es samive Sexvedra SeqspirTan samu<strong>da</strong>mod<br />

Caiwera qarTuli Teatris matianeSi. legen<strong>da</strong>d<br />

<strong>da</strong>rCa uSangi CxeiZisa <strong>da</strong> akaki xoravas<br />

Seqspiruli rolebi. uTuod aseve moigoneben<br />

ramaz CxikvaZis riCards, romelmac Tanabrad<br />

SeZra Tbilisisa <strong>da</strong> londonis mayurebeli. amas<br />

xels ver SeuSlis is, rom zogs SeiZleba<br />

sakamaTod eCvenos “riCard III“-is aseTi <strong>da</strong>dgma.<br />

magram es bunebrivia, vinai<strong>da</strong>n klasikis <strong>da</strong><br />

metadre Seqspiris <strong>da</strong>dgmebi, maSinac ki, roca<br />

isini warmatebas aRweven, xSirad azrTa sxvaobas<br />

iwveven, gansakuTrebiT maSin, rodesac reJisori<br />

siTamames iCens, ar miyveba mkacrad piesis teqsts<br />

<strong>da</strong> ise iazrebs mas, rom scenuri varianti ar<br />

emTxveva mayureblis Cveul warmodgenas<br />

Seqspiruli piesebisa <strong>da</strong> saerTod tragediis<br />

<strong>Sesaxeb</strong>.<br />

swored aseT <strong>da</strong>dgmaTa rigs ganekuTvneba<br />

“hamletis” marjaniSviliseuli <strong>da</strong> “riCard III”-is<br />

145


sturuaseuli <strong>da</strong>dgmebi. vfiqrobT, mayureblis<br />

Cveuli molodini kidev ufro Tamamad aris<br />

<strong>da</strong>rRveuli sturuas namuSevarSi. piter bruki am<br />

<strong>da</strong>dgmis “Tavisufalma stilma” moxibla.<br />

arsebobs dramaturgiuli klasikis<br />

“tradiciuli” <strong>da</strong> “aratradiciuli” <strong>da</strong>dgmebi.<br />

magram TavisTavad siaxlis metnakleboba rodi<br />

ganapirobebs <strong>da</strong>dgmis warmatebas. mTavaria<br />

ramdenad srulyofilad aris gamoyenebuli esa<br />

Tu is gza klasikosi dramaturgis Canafiqris<br />

xorcSesxmisaTvis.<br />

marjaniSvilis “hamletis” Semdeg Seqspiris<br />

piesebis <strong>da</strong>dgmebi qarTul scenaze (“otelo”,<br />

“hamleti”, “mefe liri” _ rusTavelis TeatrSi,<br />

“riCard III”, “Wirveulis morjuleba”, “romeo <strong>da</strong><br />

julieta” marjaniSvilis TeatrSi <strong>da</strong> sxv.),<br />

miuxe<strong>da</strong>vad maTi met-naklebi warmatebisa,<br />

arsebiTad tradiciuli gaazrebiT xasiaTdebo<strong>da</strong>.<br />

am fonze kidev ufro mkveTrad Cans r. sturuas<br />

mier <strong>da</strong>dgmuli “riCard III”-is ga<strong>da</strong>wyvetis<br />

siaxle.<br />

rusTavelis Teatris scenaze Seqspiris<br />

sruliad axleburi <strong>da</strong> “Tamami” gaazrebis<br />

saTavesTan kote marjaniSvili dgas.A”hamletis”<br />

<strong>da</strong>dgmis novatorobas bevri SecbunebiT Sexv<strong>da</strong>.<br />

gasuli saukunis Teatralur tradiciebze<br />

aRzrdili mayurebeli moulodnelad “hamletis”<br />

iseTi reJisuris mowme gax<strong>da</strong>, romelic mTlianad<br />

146


arRvev<strong>da</strong> Cveul warmodgenas am tragediis<br />

<strong>Sesaxeb</strong>. marjaniSvili “ubodiSod” moepyro<br />

Janrs, formas, tradicias” (Tamar vaxvaxiSvili).<br />

“me sa<strong>da</strong>uri hamleti var?“ _ aseTi kiTxva<br />

<strong>da</strong>usva uSangi CxeiZem marjaniSvils. CavukvirdeT<br />

am kiTxvas! uSangi CxeiZes am gmiris tradiciuli<br />

Sesruleba hqon<strong>da</strong> mxedvelobaSi <strong>da</strong> amitom ver<br />

warmoedgina Tavisi Tavi <strong>da</strong>niis ueliswulad.<br />

imdroisaTvis hamlets Cveulebriv Warbad<br />

emociur, melanqoliur aristokratad<br />

iazrebdnen. am “aristokratul” <strong>da</strong>xvewilobas<br />

imdenad did mniSvnelobas aniWebdnen, rom sara<br />

bernaris repertuarSi hamletis rolic Sevi<strong>da</strong>.<br />

marjaniSvilis yvelaze didi siaxle is iyo,<br />

rom man principulad uaryo hamletis saxis<br />

<strong>da</strong>mkvidrebuli gaazreba. mis <strong>da</strong>dgmaSi <strong>da</strong>niis<br />

melanqoliuri ufliswuli Tanamedrove qarTvel<br />

inteligents <strong>da</strong>uaxlov<strong>da</strong>, romelic ori epoqis<br />

mijnaze hamletiviT samoqmedo gzaTa rTuli<br />

arCevanis winaSeE dgas. aseT viTarebaSi<br />

gansakuTrebuli azriT gaisma sceni<strong>da</strong>n “yofnaaryofna...”<br />

marjaniSvilma <strong>da</strong> CxeiZem gviCvenes ara<br />

ufliswuli <strong>da</strong> Soreuli epoqa, aramed rTul<br />

istoriul situaciaSi myofi pirovnebis xvedri.<br />

uSangi CxeiZis “bel kanto” saSineli tragizmiT<br />

iyo aRbeWdili. SenTxveviTi araa is garemoeba,<br />

rom Temur CxeiZis mier axlaxans Seqmnil video-<br />

147


filmSi “jayos xiznebi” 1920-iani wlebis qarTveli<br />

inteligentis _ Teimuraz xevisTavis rolis<br />

Semsrulebeli n. mgalobliSvili Tavisi anTebuli<br />

TvalebiT <strong>da</strong> TanaSis maneriT uSangi CxeiZis<br />

hamletis asociaciebs iwvevs. orive SemTxvevaSi<br />

rTuli dilemis winaSe myof a<strong>da</strong>mianTa xvedris<br />

mowmeni vxdebiT.<br />

hamletic <strong>da</strong> Teimurazic mkveTrad xe<strong>da</strong>ven<br />

rogor irRveva “droTa kavSiri”. orive<br />

Seuracxyofilia, orives naTlad aqvs Secnobili<br />

viTarebis sirTule, orive xe<strong>da</strong>vs yovelives <strong>da</strong><br />

orive gauTaveblad msjelobs amis <strong>Sesaxeb</strong>, magram<br />

saqme ara sCans. arc erTs ar Seswevs Zala<br />

SeebrZolos maT mier Secnobil “mozRvavebul<br />

ubedurebas”.<br />

rasakvirvelia, marjaniSviliseul axlebur<br />

Canafiqrs, irakli gamrekelis “modernistuli”<br />

dekoraciebis fonze Tanamedrove suli STabera<br />

qarTul scenaze meteoriviT SemoWrilma geniam _<br />

uSangi CxeiZem. misi xmis CanawerebiT firze<br />

naTlad igrZnoba, rom msaxiobi TiTqos ki ar<br />

metyvelebs, aramed tragikul ariebs mReris.<br />

sainteresoa, rom jon gilgudic aseTive<br />

amRerebuli maneriT asrulebs <strong>da</strong>niis<br />

ufliswulis monologebs. sxvaTa Soris,<br />

es”musikaluri” Sesrulebis manera qarTul<br />

scenaze Semdeg aRar ganmeorebula, Tu ar<br />

148


CavTvliT isev marjaniSvilis “uriel akostas”<br />

aRdgenil <strong>da</strong>dgmas.<br />

XX saukunis Teatris istoriaSi k.<br />

marjaniSvilma erT-erTma pirvelTaganma<br />

warmatebiT <strong>da</strong>arRvia dramaturgiis klasikis,<br />

kerZod, Seqspiris <strong>da</strong>dgmaTa is tradiciuli<br />

midgoma, romelsac piter holi “samuzeumo<br />

stils” uwodebs.<br />

“hamletis” marjaniSviliseul <strong>da</strong>dgmaSi iyo<br />

erTi sa<strong>da</strong>vo momenti, kerZod, piesis teqsts<br />

reJisori erTob Tavisuflad moeqca. amis gamo im<br />

dros bevrs kamaTobdnen, bevrs msjelobdnen. es<br />

azrTa ciloba mTlianad <strong>da</strong>fara mxurvale<br />

ovaciebma. am anTebul cecxlSi <strong>da</strong>iferfla<br />

uSangi CxeiZe. wavi<strong>da</strong> marjaniSvili _ magram<br />

rusTavelis Teatris istoriaSi <strong>da</strong>rCa <strong>da</strong>uviwyari<br />

legen<strong>da</strong> <strong>da</strong> sanimuSo precedenti Tanamedrove<br />

Teatris mxatvruli saSualebebiT Seqspiruli<br />

mwvervalebis <strong>da</strong>mpyrobTa <strong>Sesaxeb</strong>.<br />

rusTavelis Teatris Seqepirianas istoriis<br />

meore mniSvnelovani etapi im heroikulma gznebam<br />

Seamza<strong>da</strong>, romlis saTavesTan sandro axmeteli<br />

dgas. ori aTeuli wlis manZilze akaki xoravas<br />

otelo ara mxolod rusTavelis, aramed saerTod<br />

qarTuli Teatris avtoritetisa <strong>da</strong> prestiJis<br />

<strong>da</strong>mcveli erT-erTi mTavari qmnileba iyo.<br />

marTalia, wmin<strong>da</strong> reJisoruli TvalsazrisiT<br />

“otelos” <strong>da</strong>dgma raime gansakuTrebuli<br />

149


novatorobiT ar gamoirCeo<strong>da</strong>, magram aq siaxle<br />

<strong>da</strong> warmatebis piroba is iyo, rom xoravam win<br />

wamoswia venecieli mavris ara temperamenti,<br />

aramed misi sulis keTilSobileba. amasTanave<br />

SeunarCuna otelos xasiaTis is “mamakacuri<br />

Zala”, rac nemiroviC-<strong>da</strong>nCenkom xoravas otelos<br />

did Rirsebad miiCnia.<br />

sxvebisgan gansxvavebiT, xoravam iTamaSa ara<br />

Savi urCxulis eWvianobis tragedia, aramed<br />

gviCvena siyvarulisa <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianebisadmi rwmenis<br />

<strong>da</strong>msxvrevis Tavzar<strong>da</strong>mcemi saSineleba. mis<br />

SesrulebaSi Znelia gaarCio raa ufro<br />

STambeW<strong>da</strong>vi _ xmis tembris Zala Tu<br />

skulpturuli plastika.<br />

araa gamoricxuli, rom xoravas otelo iyo<br />

vaxtang Wabukianis “otelos” STagonebis wyaroc.<br />

arc ise bevria qarTuli Teatris istoriaSi iseTi<br />

samsaxiobo Sesruleba, roca renesansuli stilis<br />

skulpturuli moZraobani, yoveli Jesti <strong>da</strong> mimika<br />

egzom gamomsaxveli yofiliyo, <strong>da</strong> roca plastika<br />

TiTqmis teqstis tolfas mniSvnelobas iZens,…misi<br />

statikuri dgomac ki otelos xasiaTis Zalisa <strong>da</strong><br />

raindulobis gamovlenas emsaxurebo<strong>da</strong>.<br />

rogorc “hamletsa” <strong>da</strong> “oteloSi”, aseve<br />

qarTul scenaze <strong>da</strong>dgmuli Seqspiris sxva<br />

dramebSi reJisoruli xelwerisa <strong>da</strong> samsaxiobo<br />

xelovnebis donisa <strong>da</strong> nairferovnebis miuxe<strong>da</strong>vad,<br />

yovelTvis SenarCunebuli iyo Seqspiruli<br />

150


paTosi, romelic egzom mZlavrad igrZnoba<br />

maCabliseul TargmanebSi. am tradiciisagan<br />

gansxvavebiT robert sturuam uaryo Seqspiris<br />

tragediis zeaweuli tonaloba.<br />

am tonalobis “pe<strong>da</strong>lizaciis” (“<strong>da</strong><strong>da</strong>blebis”)<br />

saWiroebam ganapiroba maCabliseul<br />

Targmanze uaris Tqma <strong>da</strong> piesis axali, naklebad<br />

paTeTikuri <strong>da</strong> ufro Tanamedrove <strong>da</strong><br />

“prozauli” Targmanis gamoyeneba. <strong>da</strong> marTlac,<br />

paTosis, mgznebarebis nacvlad mayurebeli<br />

erTgvari komediuri ieris mqone, ase vTqvaT,<br />

<strong>da</strong>miwebuli, groteskuli sanaxaobis mowme gax<strong>da</strong>,<br />

anu imisa, rasac londonis “taimsma”<br />

“eqspresionistuli farsi” uwo<strong>da</strong>. r. sturuam<br />

ga<strong>da</strong>uxvia ara mxolod tragediis mTavari gmiris,<br />

aramed TviT Janris gaazrebasac _ tragedia<br />

TiTqos aratragikuli saSualebebiT iqna<br />

warmodgenili.<br />

yoveli Se<strong>da</strong>reba pirobiTia, magram<br />

sturuaseuli <strong>da</strong>dgmis Janruli xasiaTi<br />

Taviseburad gamovlindeba Tu erTmaneTs<br />

Seva<strong>da</strong>rebT vaso goZiaSvilisa ramaz CxikvaZis<br />

riCards. goZiaSvilis riCardi romantikosTa<br />

boroti sulis niSnebiTaa aRbeWdili: igi<br />

sazarelicaa_ garegnobiTac <strong>da</strong> Sinagana<strong>da</strong>c _ <strong>da</strong><br />

Tan amaRlebulia, paTetiuria, TiTqos<br />

“aramiwiericaa” <strong>da</strong> Taviseburad diadic<br />

romantikuli demonizmis sruli TareSiT. mas<br />

151


Tavisi garegnobiT raRac saerTo hqon<strong>da</strong><br />

vrubelis demonTan.<br />

robert sturuam riCardis saxis sruli<br />

“deromantizacia” moaxdina. riCards _<br />

politikuri avantiurizmis am mZlavr<br />

gamoxatulebas _ moxsna gmirobisa <strong>da</strong><br />

amaRlebulobis Saravandedi.<br />

reJisorma Tavis <strong>da</strong>dgmaSi is azri gaatara,<br />

rom aris epoqebi <strong>da</strong> situaciebi, roca sidiade<br />

moklebulia yovelgvar gmirul Seferilobas <strong>da</strong><br />

mxolod uaryofiTi formiT vlindeba. sxva<strong>da</strong>sxva<br />

Teatraluri xerxiT (kostiumi, musika <strong>da</strong> sxv.) r.<br />

sturuam gaafarTova droisa <strong>da</strong> manZilis<br />

TvalsazrisiT E Seqspiris tragediaSi Caqsovil<br />

zneobriv kompromisTa, politikur karieristTa<br />

mier ukiduresi sulieri <strong>da</strong>cemis Sedegad<br />

miRweul warmatebaTa Sinaarsi.<br />

am <strong>da</strong>dgmaSi naCvenebia, rom epoqebSi, sa<strong>da</strong>c<br />

ikargeba mkacri zneobrivi kriteriumebi <strong>da</strong><br />

mefdeba simx<strong>da</strong>le, ”saRi azri” <strong>da</strong> borotebasTan<br />

Serigebisa <strong>da</strong> Seguebis politika, ibadebian an<br />

regveni politikosebi (mefe eduardi) an<br />

riCardiseburi aramzadebi. sxva saSualebaTa<br />

Soris am ideis xorcSesxmas xels uwyobs is “Savi<br />

iumori”, romliTac gaJRenTilia riCardis<br />

amaRlebisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>cemis tragikuli farsi.<br />

yoveli reJisoruli “xelwera” Sesabamis<br />

msaxiobs moiTxovs. rogorc marjaniSvils<br />

152


gaumarTla uSangi CxeiZis hamletma, aseve swori<br />

iyo sturuas arCevani, rodesac ramaz CxikvaZeSi<br />

riCardis “brextiseburad” deromantizebuli<br />

stiliT Semsrulebeli msaxiobi <strong>da</strong>inaxa. es<br />

arCevani “mixakebis wvimiT” <strong>da</strong>gvirgvin<strong>da</strong>.<br />

Seqspiris tragediis <strong>da</strong>dgmis am warmatebas<br />

xeli Seuwyo im garemoebam, rom ganmeor<strong>da</strong> didi<br />

reJisorisa <strong>da</strong> didi msaxiobis SemoqmedebiTi<br />

Sexvedra, romlis Sedegad dramaturgiuli<br />

klasika axali TvaliT iqna <strong>da</strong>naxuli.<br />

Teatris <strong>da</strong>niSnuleba yovelTvis,<br />

gansakuTrebiT maSin, rodesac diad problemebs<br />

aRZravs, swored isaa, rom gamoiwvios emociebi,<br />

magram, amasTanave, Seexos ara mxolod suls,<br />

aramed gonebasac, <strong>da</strong>gvafiqros <strong>da</strong> ufro saRi <strong>da</strong><br />

kritikuli TvaliT <strong>da</strong>gvanaxos sinamdvile.<br />

rusTavelis Teatri Tavisi saukeTeso <strong>da</strong>dgmebiT<br />

am gzaze dgas msoflios saukeTeso Teatralur<br />

<strong>da</strong>sebTan erTad. didebuli Sexvedraa saxelovan<br />

iubilesTan _ Teatris asi wlisTavTan.<br />

153


jon singis komedia qarTul scenaze<br />

jon singi (1871-1909), Son okeisTan erTad,<br />

irlandiuri dramaturgiis saukeTeso warmomadgenelTa<br />

rigs ganekuTvneba.<br />

singma nayofierad gamoiyena im drois<br />

literaturul mimdinareobaTa calkeuli<br />

sawyisebi. kerZod, naturalisturma dramam<br />

stimuli misca misi piesebis <strong>da</strong>axlovebas<br />

Tanadroul masalasTan. zolas Teatris<br />

yuradRebam <strong>da</strong>bali socialuri fenebisadmi<br />

ramdenadme gansazRvra is Tavisebureba, rom<br />

singis piesebis gmirebi <strong>da</strong>bali fenebis<br />

warmomadgenlebi arian: meTevzeebi, mawanwalebi,<br />

mkalavebi, Raribi glexebi. amasTanave singisaTvis<br />

axlobeli aRmoCn<strong>da</strong> simbolisturi drama,<br />

gansakuTrebiT _ meterlinkis Teza _ “tragizmi<br />

yoveldRiurobaSi”. simbolisturi drami<strong>da</strong>n<br />

miiRo man maZiebeli, meocnebe saxeebi, romlebic<br />

toveben praqticizmis samyaros <strong>da</strong> sadRac<br />

gaurkveveli mimarTulebiT midian. sings miaCn<strong>da</strong>,<br />

rom “drama, simfoniis msgavsad, arafers ar<br />

aswavlis <strong>da</strong> arafers ar amtkicebs”, amitom igi<br />

xSirad sayvedurob<strong>da</strong> ibsens gaumarTlebel<br />

154


di<strong>da</strong>qtizmsa <strong>da</strong> ideuri sqemebiT gatacebas. magram<br />

amasTanave ibsenTan mas natifi fsiqologizmi<br />

aaxlovebs.<br />

singis umaRles qmnilebad iTvleba komedia<br />

Playboy (“giJmaJi”, “anci”, “raindi”), romelic<br />

qarTul scenaze “gmiri”-s saxeliT <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong>. am<br />

piesis erT-erTi mTavari niSanTviseba kargad<br />

SeniSna marjaniSvilma: “piesas un<strong>da</strong> mivudgeT<br />

erTgvari romantizmiTac. yvela moqmedi gmiri<br />

romantikosia”.<br />

1923 wlis 15 noembers “gmiri” saxelmwifo<br />

akademiuri dramis Teatris scenaze kote<br />

marjaniSvilma <strong>da</strong>dga. igi qarTuli sasceno<br />

xelovnebis im Tvisebrivad axali etapis erT-erTi<br />

axali gamovlineba iyo, romelic 1922 wels<br />

marjaniSvilis mier “cxvris wyaros” <strong>da</strong>dgmiT<br />

<strong>da</strong>iwyo.<br />

kote marjaniSvilTan erTad, <strong>da</strong>dgmis<br />

Tanaavtori iyo aleqsandre axmeteli. dodo<br />

anTaZis dRiurSi vkiTxulobT, rom repeticiebs<br />

xSirad axmeteli atareb<strong>da</strong> calkec <strong>da</strong><br />

marjaniSvilTan erTa<strong>da</strong>c. <strong>da</strong>dgma mxatvrulad<br />

gauformebia si<strong>da</strong>mon-erisTavs, musika <strong>da</strong>uweria<br />

Tamar vaxvaxiSvils.<br />

marjaniSvili qarTul scenaze axal<br />

Teatralur formebsa <strong>da</strong> axal enas amkvidreb<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong> gansakuTrebul yuradRebas amJRavneb<strong>da</strong><br />

“axali dramisadmi, romlis nimuSebi<strong>da</strong>n 1923-1924<br />

155


wlebis sezonisaTvis SearCia espaneli<br />

dramaturgis _ xasinto benaventes (1866-1954)<br />

komedia “interesTa TamaSi” <strong>da</strong> irlandieli jon<br />

singis (1871-1909) komedia “gmiri”.<br />

piesis siuJeti aseTia: irlandiis erT<br />

miyruebul sofelSi modis erTi tlu <strong>da</strong> xepre<br />

ucnobi Wabuki _ qristi, romelic iqaurebs<br />

umxels: Cxubis dros mama Semomakv<strong>da</strong>, axla<br />

policia meZebs <strong>da</strong> gTxovT SemifaroTo.<br />

soflelebi aRtacebaSi modian, rom maTTan amboxi<br />

<strong>da</strong> policiis mier devnili a<strong>da</strong>miani gamoCn<strong>da</strong>. maT<br />

TvalSi igi kai ymaa, Tavisi uflebebisaTvis<br />

mebrZoli vaJkacia. mas gansakuTrebul pativs<br />

scemen. gogonebi gars exvevian <strong>da</strong> maT Soris<br />

yvelaze momxiblavs _ pegins Seuyvardeba. iseT<br />

miRebas uwyoben, rom igi wamoiZaxebs: ”axla<br />

vxvdebi ra suleli viyavi, ufro adre rom ar<br />

movuRe bolo mamaCems”. mogvianebiT irkveva, rom<br />

qristis mamaga<strong>da</strong>rCenila. igi <strong>da</strong>eZebs Svils <strong>da</strong><br />

ipovis kidec am sofelSi. qristi, rogorc cru<br />

vaJkaci, kargavs soflis pativiscemas. soflelebi<br />

gandevnian Wabuks, misi Seyvarebuli uars ambobs<br />

masze.<br />

komediaSi naCvenebia uCveulo <strong>da</strong> paradoqsuli<br />

ambavi _ mamis mkvlelis aRiareba gmirad.<br />

<strong>da</strong>mnaSavis mimarT aseTi <strong>da</strong>mokidebuleba<br />

ucnauria, TiTqos <strong>da</strong>ujerebelia. singi Tavis<br />

CanawerebSi am sakiTxis ase ganmartavs:<br />

156


“<strong>da</strong>mnaSavis <strong>da</strong>farvis survili Zalian<br />

gavrcelebulia <strong>da</strong>savleT irlandiaSi.<br />

nawilobriv es albaT imiT aixsneba, rom<br />

samarTali aq saZulvel inglisur kanonebTan aris<br />

gaigivebuli. magram ufro imitom, rom<br />

irlandielebi <strong>da</strong>rwmunebulni arian _ <strong>da</strong>naSauli<br />

xdeba brmad <strong>da</strong> is Zala, romelic <strong>da</strong>naSaulis<br />

Cadenas iwvevs, iseTive upasuxismgebloa, rogorc<br />

zRvis qariSxali. Tu kacma mama mokla <strong>da</strong> sindisis<br />

qenjnas ganicdis, ver xe<strong>da</strong>ven misi <strong>da</strong>sjis mizezs”.<br />

irlandielebi mwerlisgan moiTxovdnen<br />

samSoblos gandidebas, qebas, pirferobas. singi<br />

sxva gziT wavi<strong>da</strong>. man Tavis paradoqsalursa <strong>da</strong><br />

eqstravagantur piesaSi gviCvena pirovnebis<br />

gaTavisufleba mSoblebis, eklesiisa <strong>da</strong><br />

crurwmenis tiraniisagan, gviCvena a<strong>da</strong>miani,<br />

romelic gmirad iqca imitom, rom kanonebis<br />

borkilebis winaaRmdeg gailaSqra.<br />

sainteresoa, rogor miudga TviT<br />

marjaniSvili iseT piesas, romelmac azrTa aseTi<br />

sxva<strong>da</strong>sxvaoba gamoiwvia. amis garkvevaSi<br />

garkveulwilad <strong>da</strong>gvexmareba am piesis <strong>da</strong>dgmis<br />

dodo anTaZis mier Sedgenili repeticiebis<br />

dRiuri, romelic rusTavelis Teatris muzeumSia<br />

<strong>da</strong>culi. dodo anTaZe am piesis <strong>da</strong>dgmisas<br />

marjaniSvilis erTgvari TanaSemwe iyo.<br />

dRiuri<strong>da</strong>n vigebT, rom marjaniSvilma Tavis<br />

Sesaval sityvaSi ilaparaka irlandiis<br />

157


istoriaze, mis kulturasa <strong>da</strong> gansakuTrebiT<br />

Teatrze, ganmarta Tavisi muSaobis meTodi <strong>da</strong><br />

aRniSna, rom ga<strong>da</strong>wyvetili hqon<strong>da</strong> zustad<br />

gahyolo<strong>da</strong> nawarmoebis teqstsa <strong>da</strong> remarkebs.<br />

marjaniSvili piesas iwyebs realisturi fonis<br />

CvenebiT. am fons igi TviTon ki ar igonebs,<br />

aramed avtors miyveba, romelic did<br />

mniSvnelobas aniWebs garemos zust aRweras.<br />

singis piesaSi remarkebi erTob vrcelia, zusta<strong>da</strong><br />

aRwerili garemo, Cacmuloba <strong>da</strong> a.S. magaliTad,<br />

singi ase aRwers sasirajos I moqmedebaSi:<br />

“marjvniv _ sadgari TaroebiT, Taroebze<br />

boTlebi <strong>da</strong> doqebi. sadgarTan carieli kasrebi.<br />

ukan, sadgaris marcxniv, kari quCisaken. gverdiT<br />

skami. skamze Taroebi doqebiT, fanjarasTan<br />

magi<strong>da</strong>. marcxniv Ria buxari, sa<strong>da</strong>c torfi<br />

iRvelfeba, <strong>da</strong> wina oTaxis viwro kari”.<br />

Tu Seva<strong>da</strong>rebT piesis teqstsa <strong>da</strong> d. anTaZis<br />

dRiurSi Canawers, vnaxavT, rom marjaniSvils<br />

Tavis mxriv kidev Semoaqvs sxva<strong>da</strong>sxva detalebi.<br />

irlandiuri garemos SenarCuneba xels<br />

uwyob<strong>da</strong> avtoris ideisa <strong>da</strong> gmirTa saxeebis swor<br />

gamovlinebas. “am piesaSi ar aris ga<strong>da</strong>Warbebuli<br />

realizmi, es kargi realizmia”,– ambob<strong>da</strong><br />

marjaniSvili. mas kargad esmo<strong>da</strong> nawarmoebis<br />

amaRlebul idea, romelic kidev ufro naTlad<br />

iqnebo<strong>da</strong> naCvenebi sayofacxovrebo fonis SeqmniT.<br />

amasTanave singis gmirebis arc romantikuli<br />

158


sawyisi, gmirobis Ziebis wadili gamorCenia<br />

mxedvelobi<strong>da</strong>n. “piesas un<strong>da</strong> mivudgeT erTgvari<br />

romantizmiTac, yvela moqmedi piri<br />

romantikosia”,_ ganmartav<strong>da</strong> marjaniSvili.<br />

dodo anTaZis dRiurSi didi adgili eTmoba<br />

moqmed gmirTa <strong>da</strong>maxasiaTebel niSnebs. magaliTad,<br />

marjaniSvilis axsniT, mTavari gmiri qali _ pegini<br />

“saintereso tipia, yovelive Tavis saqcielSi is<br />

amarTlebs qals, is meocnebea, cdilobs sxva Tavis<br />

amxanagebze maRla idges, aris faqizi gulis. 20<br />

wlisaa”. pegini aris “qaliSvili mkveTri<br />

nakvTebiT, magram lamazi. tansacmeli<br />

Cveulebrivi, glexuri.” aq marjaniSvili <strong>da</strong>sZens:<br />

“glexuri irlandiuri tansacmeli hgavs<br />

holandiurs. qalebs acviaT ramodenime iubka.<br />

kacebi atareben maRal waRebs, tyavis quds”.<br />

erT-erT personaJs singi ase axasiaTebs _<br />

“axalgazr<strong>da</strong>, msuqani, qera kaci”. marjaniSvili<br />

ganagrZobs: “usaqmo, TeTrxela, romelsac<br />

arafris gakeTeba ar SeuZlia TavisiT. misi buneba<br />

metad morcxvia, eSinia ZlierTa. eSinia peginis”.<br />

reJisori Yyvela moqmed gmirs aZlevs<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebel niSnebs, romlebic ar<br />

ewinaaRmdegeba avtoris mier Seqmnil tips.<br />

piriqiT, ufro mkafiod gviCvenebs gmirTa xasiaTs.<br />

singi wers: “Semodis maekel jems, msuqani,<br />

mxiaruli siraji”. marjaniSvili umatebs: “mu<strong>da</strong>m<br />

mTvrali”. Raribi fermeri _ fili kuleni sings<br />

159


<strong>da</strong>xasiaTebuli hyavs rogorc undobi, frTxili<br />

kaci. marjaniSvili mas Cibuxs aZlevs mTeli piesis<br />

ganmavlobaSi. singi ar iZleva zogierTi gmiris<br />

<strong>da</strong>xasiaTebas, marjaniSvili ki (piesi<strong>da</strong>n<br />

gamomdinare) maT aZlevs Sesafer niSan-Tvisebebs,<br />

magaliTad qristis mama _ megoni aris ybedi,<br />

gonebaSezRuduli loTi. am Tvisebebis xazgasma<br />

msaxiobs exmarebo<strong>da</strong> saintereso saxis SeqmnaSi.<br />

singis remarkebSi mTavari gmiri Zunwa<strong>da</strong>a<br />

<strong>da</strong>xasiaTebuli; verc dodo anTaZis dRiurSi<br />

vnaxeT rame aRwerilobiTi niSnebi. es imiT<br />

aixsneba, rom piesaSi avtori Seeca<strong>da</strong> iseTi<br />

atmosfero Seeqmna, romelic gamoavlen<strong>da</strong> gmirs<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>gvanaxeb<strong>da</strong> mis Sinagan ganviTarebas. peginisa<br />

<strong>da</strong> misi saqmros saubri<strong>da</strong>n vigebT Tu ra<br />

mosawyenia am sofelSi cxovreba, ra miyruebuli<br />

<strong>da</strong> mivardnili adgilia. aq a<strong>da</strong>mianebi mzad arian<br />

yovelgvari sensaciisaTvis. yvelafers cvlis<br />

qtistis gamoCena. es scena uaRresad<br />

mniSvnelovania piesaSi <strong>da</strong> sainteresoa rogor<br />

iyo igi gakeTebuli. amaSi isev dodo anTaZis<br />

dRiuri gvexmareba: “yvela <strong>da</strong>interesebuli<br />

ucqeris. igi metad SeSinebulia, xelebi odnav<br />

ucaxcaxebs”.<br />

qristis mdgomareobis saCveneblad yuradReba<br />

gamaxvilebulia mis irgvliv myof a<strong>da</strong>mianebze.<br />

Tav<strong>da</strong>pirvelad mas ar surs Tavisi saidumlos<br />

bolomde gamJRavneba. magram mas ar eSvebian,<br />

160


ekiTxebian ra Caidina iseTi, rom saxli<strong>da</strong>n<br />

gamoiqca. iqneb qurdi xaro _ ekiTxeba erTi <strong>da</strong><br />

marjaniSvili karnaxobs msaxiobs_ Camoxsnas<br />

yvelaferi, rac iqve bawarze hkidia.<br />

fili _ iqneb kalasagan yalb oqros<br />

amzadebdi...<br />

qristi _ ara, mister.<br />

jimi _ SeiZleba sami coli gyavs SerTuli. . .<br />

qristi _ erTi colic ar myolia arasodes...<br />

am dros pegini zurgs aqcevs qristis <strong>da</strong><br />

ganacxadebs: “mas araferi ar Caudenia”. qristi<br />

Seuracxyofilia am fraziT <strong>da</strong> iZulebuli xdeba<br />

gamotydes, rom mama Semoakv<strong>da</strong>. am sityvebze,<br />

Sooni, romelic aqamde fexze idga, skamze ecema.<br />

aRtacebul pegins ki marjaniSvili qristisaken<br />

gzavnis.<br />

filis pirveli sityvebia _ “ai, gambe<strong>da</strong>vi<br />

axalgazr<strong>da</strong>”. reJisori aq ukve <strong>da</strong>jdomis nebas<br />

aZlev<strong>da</strong> qristis, Tanac sTavazob<strong>da</strong> gaexa<strong>da</strong><br />

fexsacmeli <strong>da</strong> yvelas Tvalwin bawarze Camoeki<strong>da</strong><br />

Tavisi windebi.<br />

pirveli moqmedebis bolos Cven winaSe iyo<br />

ukve Tamami, Tavisi saqmis sisworeSi<br />

<strong>da</strong>rwmunebuli axalgazr<strong>da</strong> kaci, romelic<br />

aRtacebuli gaiZaxo<strong>da</strong> _ “ratom ufro adre ar<br />

gavistumre imqveynad mamaCemi”.<br />

161


piesisaTvis mkvlelobis sakiTxs sabolood<br />

ara aqvs iseTi didi mniSvneloba; miT umetes, rom<br />

mas ar mouklavs mama. aq mTavaria is<br />

fsiqologiuri efeqti, rasac iwvevs soflad<br />

gambe<strong>da</strong>vi <strong>da</strong> devnili a<strong>da</strong>mianis, “gmiris”, “kai<br />

ymisa” <strong>da</strong> “raindis” mosvla. mniSvnelovania TviT<br />

is faqti, rom mamis winaaRmdeg gamosvla erTgvari<br />

gabrZolebaa tiraniis winaaRmdeg. aqamde qristis<br />

ar gaaCn<strong>da</strong> sakuTari me. igi mamis mona iyo <strong>da</strong><br />

a<strong>da</strong>mianad iqca ara imitom, rom bari mouqnia<br />

mSobels, aramed imitom, rom ar moiTmina<br />

Seviwroeba <strong>da</strong> Zaladoba (mama <strong>da</strong>qorwinebas<br />

upireb<strong>da</strong> beber qvrivze).<br />

singis am piesis Targmani Seasrula grigol<br />

robaqiZem k. Cukovskiseuli rusuli Targmanis<br />

mixedviT. amaze qarTuli gazeTi wer<strong>da</strong>: “rogorc<br />

CveulebaT aris miRebuli qarTul scenaze _ es<br />

piesac _ Targmanis Targmania”.<br />

am piesis <strong>da</strong>gma TeatrisaTvis didi warmateba<br />

iyo. msaxiobebTan muSaobas marjaniSvili udidesi<br />

seriozulibiT ekidebo<strong>da</strong>. igi moiTxov<strong>da</strong>, rom<br />

yvela msaxiobi savsebiT yofiliyo garkveuli<br />

Tavis rolSi <strong>da</strong> sruli <strong>da</strong>tvirTviT emuSava:<br />

“msaxiobi scenazed rom gamodis, un<strong>da</strong> icodes Tu<br />

riT modis <strong>da</strong> ra moaqvs, is Rrmad un<strong>da</strong> iyos<br />

<strong>da</strong>rwmunebuli Tavis TamaSSi, man un<strong>da</strong> icodes Tu<br />

ras akeTebs, un<strong>da</strong> monaxos Sexmatkbileba sulTan.<br />

rac mTavaria, garkveuli un<strong>da</strong> iyos Tavis rolSi<br />

162


savsebiT <strong>da</strong> amis Semdeg usaTuod gamarjvebuli<br />

gamova”.<br />

“gmirze” muSaobisas, rodesac msaxiobebi jer<br />

kidev magi<strong>da</strong>sTan gadiodnen repeticias,<br />

marjaniSvili ukve moiTxov<strong>da</strong> TamaSs: “yvelaze<br />

Znelia, rodesac msaxiobi magi<strong>da</strong>sTan TamaSobs,<br />

ganicdis, magram metad sasargebloa”.<br />

rusTavelis Teatris muzeumSi inaxeba<br />

rolebis ganawilebis furceli, romelsac xels<br />

awers marjaniSvili: “avtori _ sing jon. piesa _<br />

gmiri. <strong>da</strong>mdg. _ marjaniSvili kote. 15. 11. 23 w.<br />

rolebi: pegin – WavWavaZeE T., qristi _<br />

<strong>da</strong>viTaSvili g., Soon kio _ JorJoliani al.,<br />

filli _ CxeiZe uS. <strong>da</strong> sxv.”.<br />

rolebis ganawilebaze <strong>da</strong>matebiT cnobebs<br />

gvawvdis reJisori sergo WeliZe, romelmac<br />

mogvianebiT es piesa soxumis TeatrSi <strong>da</strong>dga.<br />

“pegin maiks TamaSobden Tamar WavWavaZe <strong>da</strong><br />

veriko anjafariZe, qristi megons giorgi<br />

<strong>da</strong>viTaSvili <strong>da</strong> akaki vasaZe, amaTgan pirveli<br />

wyvili (WavWavaZe <strong>da</strong>viTaSvili) gansakuTrebiT<br />

saintereso iyo. qvrivi qvini iyo nino<br />

<strong>da</strong>viTaSvili, sara tenzi _ elene donauri,<br />

qristis mama _ niko gociriZe, mikitani _ platon<br />

koriSeli. uSangi CxeiZe SesaniSnavi iyo erT-erTi<br />

mezoblis rolSi. sandro JorJoliani <strong>da</strong> dimitri<br />

mJavia TamaSobdnen Soon kios rols Cinebulad”.<br />

163


dodo anTaZis dRiuri cxadyofs, rom k.<br />

marjaniSvili xSirad akeTeb<strong>da</strong> SeniSvnebs,<br />

ramdenjerme imeoreb<strong>da</strong> scenebs. igi Tamar<br />

WavWavaZis muSaobiT saerTod kmayofili iyo:<br />

“kargia, gansakuTrebiT Tavi<strong>da</strong>n, rodesac jer<br />

kidev glexis gogo sCans, liriul scenebSi ki<br />

moisustebs, emCneva raRac aCqareba, rac ar aris<br />

saWiro. un<strong>da</strong> ecados iTamaSos is Tamami sofleli<br />

qali” (dodo anTaZis dRiuri).<br />

Tamar WavWavaZes gauTvaliswinebia reJisoris<br />

SeniSvnebi, radgan ukve premieraze unaklod<br />

uTamaSnia mTeli roli. gazeTi wer<strong>da</strong>: “Tamar<br />

WavavaZem im saRamos gviCvena, rom misi saxT<br />

qarTul scenas hyavs didi <strong>da</strong> Taviseburi niWis<br />

msaxiobi. pegin maikis rolis ukeTess Sesrulebas<br />

verc visurvebdiT” (“zaria vostoka”, 1923).<br />

arc qarTuli gazeTi CamorCebo<strong>da</strong> qebaSi _<br />

“gauCorknav arsebaSi uxvad atexili grZnoba<br />

siyvarulisa <strong>da</strong> aRtacebisa gmirisadmi man<br />

gadmogvca mravalsaxierad, mravalferovnad”.<br />

didi mowoneba xv<strong>da</strong> g. <strong>da</strong>viTaSvils qristis<br />

gansaxierebaSi. n. SalutaSvili Tavis monografiaSi<br />

g. <strong>da</strong>viTaSvilze SeCer<strong>da</strong> am rolze,<br />

rogorc msaxiobis SemoqmedebiTi gzis erT-erT<br />

mniSvnelovan etapze: ”aq msaxiobi axal ferebs<br />

eZeb<strong>da</strong>, TamaSob<strong>da</strong> Tavisebur xlestakovs,<br />

mkvexarasa <strong>da</strong> fuqsavats, fantaziors. g.<br />

<strong>da</strong>viTaSvili iZleo<strong>da</strong> qristi megonis xasiaTis<br />

164


Sinagan ganviTarebas, calkeuli, kargad<br />

mignebuli detalebisa <strong>da</strong> niuansebis saSualebiT<br />

qmni<strong>da</strong> Sinaganad rTulsa <strong>da</strong> fsiqologiurad<br />

saintereso saxes”. recenzenti aRniSnav<strong>da</strong> agreTve<br />

g. <strong>da</strong>viTaSvilis ostatobas: ”aq ar mosCans<br />

araviTari wadili tyuilis Tqmisa. es TiTqos<br />

mis<strong>da</strong>uneburad xdeba, misi figura mokuntulia,<br />

Tvalebi <strong>da</strong>sxrili. arSiyoba morcxvi, gaube<strong>da</strong>vi,<br />

magram imis<strong>da</strong> mixemviT, Tu ramdenad icvleba<br />

mdgomareoba <strong>da</strong> misi avtoriteti iwevs, is TiTqos<br />

Sinaganad icvleba, figura swordeba, Tavi maRla<br />

uWiravs, mokuntuli, TavSesafris maZiebeli Cven<br />

win iqceva gmir sayvarlad”.<br />

samwuxarod, Semonaxuli ar aris si<strong>da</strong>monerisTavis<br />

eskizebi an maketi, fotosuraTebi<strong>da</strong>nac<br />

mxolod erTia SemorCenili, romelic zogad<br />

STabeWdilebas gviqmnis speqtaklis iersaxeze.<br />

fotosuraTze aRbeWdilia scena piesis mesame<br />

moqmedebi<strong>da</strong>n, rodesac sings Semohyavs qristis<br />

mama <strong>da</strong> amiT irkveva, rom qristi mkvleli ar aris:<br />

scenaze Tavi mouyria xalxs, zogi magi<strong>da</strong>ze asula,<br />

zogi skamze dgas, <strong>da</strong>narCenebic aqeT-iqiT dganan.<br />

centrSi mama-Svili arian. qristis mxares<br />

mamakacebs mouyriaT Tavi <strong>da</strong> peginic maT Soris<br />

Camdgara, mamis mxares qalebi Sejgufulan.<br />

sainteresoa maTi Cacmuloba, romelsac<br />

SenarCunebuli aqvs nacionaluri elferi.<br />

fotoze aRbeWdili xalxis gamometyveleba<br />

165


<strong>da</strong>Zabulia. Cans, rom yvela aRSfoTebulia,<br />

radgan maT win aRar aris gmiri. aravin ar aris<br />

statikur formaSi, maTi Jesatebi <strong>da</strong> mimika erTian<br />

moZraobas gamoxatavs.<br />

speqtaklis yvela komponents (msaxiobTa<br />

SesaniSnavi ansambli, saintereso reJisoruli<br />

mignebebi, mxatvruli gaformeba) un<strong>da</strong> warmoeCina<br />

singis nawarmoebis mTavari idea. speqtakli un<strong>da</strong><br />

yofiliyo himni a<strong>da</strong>mianis yovlisSemZleobisa <strong>da</strong><br />

nebisyofisa, a<strong>da</strong>mianisa, romelsac ZaluZs<br />

TavisuflebisaTvis brZola.<br />

am <strong>da</strong>dgmis <strong>Sesaxeb</strong> gazeT “komunistSi”<br />

mwerali <strong>da</strong> Teatrmcodne leli (levan<br />

metreveli) wer<strong>da</strong>: “ra aris piesis<br />

masuldgmulebeli mTavari azri _ amas ga<strong>da</strong>WriT<br />

veravin ityvis. romel azrsac aiReb – mas ara<br />

aqvs logikuri <strong>da</strong>skvna piesaSi <strong>da</strong> gamarTleba<br />

cxovrebaSi”. avtori statias didi<br />

gulistkiviliT amTavreb<strong>da</strong>: – “rodis veRirsebiT<br />

Tanamedrove originalur piesebs?!”” (gaz.<br />

“komunisti”, 17 noemberi, 1923). rusul gazeTSi<br />

gamoqveynebuli recenziis zoga<strong>da</strong>d ase afasebs<br />

gmiris” <strong>da</strong>dgmas: “miviReT STambeW<strong>da</strong>vi, elvare,<br />

warmtaci warmodgena, romelic Tavisi doniT<br />

Cvens Teatrs didebul perspeqtivasa <strong>da</strong> mtkice<br />

momavals usaxavs (gaz. Заря Востока, 20. XI. 1923,<br />

# 267).<br />

166


gazeTebi aRniSnavdnen SemsrulebelTa<br />

brwyinvale ansambls <strong>da</strong> acxadebdnen, rom “es iyo<br />

qarTveli msaxiobis triumfi”, rom “msaxiobebma<br />

erTi sezonis ganmavlobaSi saxe icvales <strong>da</strong><br />

Seu<strong>da</strong>reblad aRimaRles saSemsruleblo teqnika”.<br />

speqtakli Sevi<strong>da</strong> rogorc mniSvnelovani<br />

momenti rusTavelis Teatris istoriaSi.<br />

am <strong>da</strong>dgmis gamo Cven<strong>da</strong>mi gamogzavnil<br />

werilSi sergo WeliZe igoneb<strong>da</strong>: ”am piesas me<br />

gavecani 1923 wels, rodesac is rusTavelis<br />

TeatrSi <strong>da</strong>dga kote marjaniSvilma grigol<br />

robaqiZis TargmaniT. warmoidgineT, am<br />

warmodgenam, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom is<br />

brwyinvaled iyo <strong>da</strong>dgmuli <strong>da</strong> naTamaSebi, didi<br />

warmateba ver moipova. piesis idea <strong>da</strong> misi<br />

Sinaarsi mayureblisaTvis gaugebari Seiqna.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa mayurebelTa mcire nawilma is<br />

Zalian Seiyvara misi mxatvruli Rirsebisa <strong>da</strong><br />

SesaniSnavi ansamblis gamo.”<br />

“gmiri”-s marjaniSviliseuli <strong>da</strong>dgmis<br />

STagonebiT sergo WeliZes 1939 wels es komedia<br />

soxumis TeatrSi <strong>da</strong>udgams. amis <strong>Sesaxeb</strong> xsenebul<br />

werilSi reJisori aseT cnobas iZleva: “gr.<br />

robaqiZis Targmanis gamoyeneba aRar SeiZlebo<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong> is albaT ukve arc arsebob<strong>da</strong>, vinai<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong>beWdili ar iyo <strong>da</strong> iZulebuli viyavi me<br />

TviTon meTargmna. vTargmne rusuli<strong>da</strong>n Cukovskis<br />

TargmaniT. Cemis azriT, es Targmani bevrad<br />

167


ukeTesia jon singis piesaTa krebulSi <strong>da</strong>beWdil<br />

TargmanTan Se<strong>da</strong>rebiT.<br />

k.marjaniSvils musika ar hqon<strong>da</strong> gamoyenebuli.<br />

me myav<strong>da</strong> aq soxumSi kargi leningradeli<br />

kompozitori aleqsi pozdneevi, romelmac<br />

mSvenieri musika <strong>da</strong>miwera. kargi iyo “sufruli”<br />

_ romelsac loTebi mRerodnen pirvel<br />

moqmedebaSi, _ amave simReras boloSic mRerodnen<br />

qristi megonis wasvlis Semdeg, rodesac<br />

<strong>da</strong>mTavr<strong>da</strong> is aRmafrena rac “gmiris” gamoCenam<br />

gamoiwvia <strong>da</strong> yvelaferi isev “Zveleburad”<br />

Semobrun<strong>da</strong> _ am simReris fonze, pegin maiki<br />

saxli<strong>da</strong>n gaqceuli Soon kios sila rom gaawna<br />

imis Semdeg, Semodgomis foTol gacvenil xes<br />

Semoxveuli _ ambob<strong>da</strong> ukanasknel monologs.<br />

meore moqmedebaSi doRis Semdeg samikitnoSi<br />

xelze ayvanil qristi megons rom Semoiyvandnen,<br />

iwyebo<strong>da</strong> masiuri xalxuri cekva, ra Tqma un<strong>da</strong><br />

cekvav<strong>da</strong> qristic pegin maikTan erTad.<br />

TamaSobdnen: pegini _ irine donauri, Soon<br />

kio _ tarasi xorava, qvrivi _ qvin Tamar<br />

makaraSvili, moxuci megon _ leo Wedia <strong>da</strong> sxvani.<br />

warmodgena kargi gamovi<strong>da</strong>, magram rogorc<br />

TbilisSi, didi aRfrTovaneba ar gamouwvevia. me<br />

pira<strong>da</strong>T sayveduri miTxra respublikis<br />

xelmZRvanelobam: _ ram <strong>da</strong>gadgmevinaT eg piesa,<br />

romelSic mamis mkvleli “gmirad” aris<br />

aRiarebuli.”<br />

168


sergo WeliZis TqmiT, “piesa gaxsnili iyo<br />

rogorc komedia, magram qristi megonisa <strong>da</strong> pegin<br />

maikis scenebi, gansakuTrebiT maTi “sasiyvarulo<br />

duetebi” Zalian liriuli xasiaTisa iyo.<br />

piesis azri aseTia: Tu a<strong>da</strong>mians Tavisi Tavis<br />

sjera <strong>da</strong> misic sjeraT, SeiZleba bevri rame<br />

gaakeTos kargi _ albaT jon sings undo<strong>da</strong> eTqva:<br />

gjerodeT Tqveni Tavisa <strong>da</strong> erTmaneTis, Tqven ara<br />

xarT beCavni <strong>da</strong> uZlurebi”.<br />

1946 wels s. WeliZes “gmiri” Teatraluri<br />

institutis scenaze <strong>da</strong>udgams. rolebs<br />

asrulebdnen: qristi _ kote maxaraZe <strong>da</strong> merab<br />

TabukaSvili; pegini _ n. miqelaZe; moxuci megoni<br />

– S. gocireli; mikitani _ farsman sonRulaSvili;<br />

sara tenzi _ mzia maxvilaZe.<br />

2003-2004 wlebSi es komedia mixeil<br />

TumaniSvilis saxelobis kinomsaxiobTa Teatris<br />

scenazec idgmebo<strong>da</strong>.<br />

169


170


ac <strong>da</strong>viwyebiT<br />

ar ibindeba<br />

171


172


sandra rulovsi: idealistis gza<br />

niderlandebi<strong>da</strong>n saqarTvelomde<br />

sandra elisabed rulovsi Tavs sakuTari<br />

wignis saTauriTve acnobs mkiTxvelebs.<br />

~idealistis naambobi” _ ase ewodeba am wigns.<br />

vin aris idealisti? is, visac idealebi aqvs,<br />

vinc sagnebs amCnevs <strong>da</strong> afasebs, is, visac erTi<br />

kargi <strong>da</strong> iSviaTi Tviseba aqvs _ aRtacebisa <strong>da</strong><br />

Seyvarebis unari.<br />

mxolod idealists SeuZlia ucxo qveyana <strong>da</strong><br />

xalxi gaiTavisos, misi bedis Tanamoziare gaxdes.<br />

mxolod idealebis mqone a<strong>da</strong>miani Tu ityvis:<br />

“CemTvis qristes moZRvrebis ZiriTadi principebia<br />

moyvasisadmi siyvaruli, soli<strong>da</strong>roba, mimtevebloba<br />

<strong>da</strong> mowyaleba”.<br />

marTlac rom amaRelvebelia idealistebisa-<br />

Tvis Cveuli Tanadgomisa <strong>da</strong> erTgulebis gamomxatveli<br />

aseTi striqonebi:<br />

“ramdenime welia Tan <strong>da</strong>vatareb saqarTvelos,<br />

ufro sworad, saqarTvelos formis oqros<br />

kulons. am JestiT imis aRniSvna min<strong>da</strong>, rom am<br />

qveynis bed-iRbals viziareb. qarTul enaSi erTi<br />

kargi sityvaa _ meuRle. Cemi Tavi swored ase<br />

173


warmomidgenia: vxe<strong>da</strong>v, rogor vewevi Cems xarTan<br />

erTad nabij-nabij mZime uRels”. es metafora _<br />

“Cems xarTan erTad” _ miTologiuri <strong>da</strong><br />

kulturuli asociaciebiTaa <strong>da</strong>tvirTuli.<br />

avtori mTlianad ixsneba mkiTxvelis winaSe:<br />

“Tu ram eqstravertuli Tvisebebi maqvs,_ wers<br />

igi,_ mamis mxri<strong>da</strong>n gamomyva. aq ukve flamandiuri<br />

sisxli igrZnoba”.<br />

qarTvelebiviT eqstravertuli, gaxsnili,<br />

emociuri <strong>da</strong> “feTqebadi” wyobiT aixsneba, rom<br />

sandras ar gaWirvebia is, rasac qarTvelebis<br />

sinamdvileSi, “gansxvavebuli <strong>kulturis</strong>, enisa <strong>da</strong><br />

wes-Cveulebebis mqone mSfoTvare qveyanaSi”<br />

“integrirebas” uwodebs. ar aris gasakvirvi, rom<br />

mas paraSuti<strong>da</strong>n frenis sertifikati aqvs.<br />

idealebiT Sepyrobilisa <strong>da</strong> miT umetes _<br />

“paraSutistisagan” bunebrivad JRers afriani<br />

navis _ “mrisxane ruli”-s ase gaxseneba:<br />

dRemde SemomrCa ganc<strong>da</strong>, Tu rogor<br />

vebrZodiT erTad piris qars, talRebs.<br />

dRemde mamxnevebs “mrisxane ruli”<br />

<strong>da</strong> araferi aRar maSinebs.<br />

ai, aseT a<strong>da</strong>mians gaumxila meuRlem (1994,<br />

diax _ jer kidev 1994 wels!) rom “mwvervals<br />

umizneb<strong>da</strong> <strong>da</strong> kidec <strong>da</strong>ipyrob<strong>da</strong>”. “mwvervalebi”<br />

sandras stiqiac aris. ai adgili misi adreuli<br />

174


dRiuri<strong>da</strong>n: “min<strong>da</strong>, saqarTvelos dedofali an<br />

gmiri gavxde”.<br />

“idealistis naambobi” moicavs im periods,<br />

rodesac misma avtorma pirvelad <strong>da</strong>dga fexi<br />

qarTul miwaze <strong>da</strong> im dRemde, rodesac uaxlesi<br />

istoriis erTi bneli etapi _ apokalifsuri<br />

koSmaruli Rame <strong>da</strong>srul<strong>da</strong> <strong>da</strong> sandra elisabed<br />

rulovsi saqarTvelos pirveli ledi gax<strong>da</strong>.<br />

es aris wigni siyvarulze <strong>da</strong> axali qveynis<br />

“aRmoCenaze”, mis warsulsa <strong>da</strong> paradoqsebiT<br />

aRsavse Tanamedroveobaze.<br />

sandra hyveba ara mxolod <strong>da</strong> ara imdenad<br />

Tavis Tavze, ramdena<strong>da</strong>c sxvebze _ mSoblebsa <strong>da</strong><br />

miSaze, saqarTveloze, Sori<strong>da</strong>n <strong>da</strong> axlo<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong>naxul qarTvelebze, de<strong>da</strong>mTilze _ giulize,<br />

Zvel Tu axlad SeZenil naTesavebze (Rimilis<br />

momgvreli <strong>da</strong> lamis gulisamaCuyebelia sandras<br />

biZis werilis is adgili, romelic <strong>da</strong>mowmebulia<br />

wignSi: “rogor fiqrob, cudi idea iqneba, rom<br />

Cvenma mTavrobam saqarTvelo, magaliTad,<br />

iSvilos <strong>da</strong> mTeli es codna, fuli <strong>da</strong> yvelaferi,<br />

rac Cven bevri gvaqvs <strong>da</strong> TqvenTan nakleba<strong>da</strong>a,<br />

mand <strong>da</strong>abandos?” saocaria!..<br />

sandra rulovsi Tavis mkiTxvelebs<br />

(upirvelesad _ ucxoelebs) saqarTveloze<br />

uambobs <strong>da</strong> maT Cvens qveyanas ayvarebs. <strong>da</strong> amas<br />

akeTebs cdunebis wmin<strong>da</strong> norduli (Tu<br />

“flamandiuri”?) xerxiT _ sisa<strong>da</strong>viTa <strong>da</strong><br />

175


gulwrfelobiT <strong>da</strong> xSirad iumoriT gazavebuli<br />

romantizmiT:<br />

“Cems beds mivyavdi iq, sa<strong>da</strong>c Cemi qarTveli<br />

ufliswuli un<strong>da</strong> gamecno, TeTr cxenze<br />

amxedrebuli, vardebiT xelSi”.<br />

aq mudmivad enacvleba erTmaneTs romantizmi<br />

<strong>da</strong> iumori, vTqvaT, erTi mxriv, flamandieli<br />

poetisa <strong>da</strong> moZRvris romantikuli leqsis<br />

gaxseneba, qarTul yofaSi <strong>da</strong>naxuli aseTi scena _<br />

“Rrmad CamebeW<strong>da</strong> mexsierebaSi: avariaSi<br />

moyolili, man<strong>da</strong>riniT <strong>da</strong>tvirTuli satvirTos<br />

mZRoli, romelic gzis piras ij<strong>da</strong> <strong>da</strong> tiro<strong>da</strong>” <strong>da</strong><br />

meore mxriv sruliad sapirispiro tonaloba:<br />

ameriki<strong>da</strong>n <strong>da</strong>brunebisas “mucliT bavSvi momyav<strong>da</strong><br />

_ Made in USA!”<br />

faqtebis gaxseneba gazavebulia aRsarebiT:<br />

siamaye qmris Tav<strong>da</strong>debiT samSoblosadmi <strong>da</strong><br />

bunebrivi gulistkivili:<br />

“roca axali wlis Rames qmari moulodnelad<br />

moxucebulTa saxlSi wasvlas ga<strong>da</strong>wyvets..., magram<br />

misic mesmis <strong>da</strong> naklebad vwuwuneb, is xom Tavisi<br />

qveynisTvis iRwvis, sakuTar Svils ki amaze<br />

ukeTess ras gaukeTebs?”.<br />

evropis erT-erTi yvelaze “<strong>da</strong>lagebuli” <strong>da</strong><br />

“normaluri” qveyni<strong>da</strong>n Camosuli sandra<br />

rulovsi erTgvar gzamkvlevad evlineba Tavis<br />

ucxoel mkiTxvelebs saqarTvelos labirinTebSi.<br />

176


analogiebs sandra ara holandiasTan, aramed<br />

sxvagan ufro poulobs:<br />

”saqarTveloSi <strong>da</strong>axloebiT igive cxovrebis<br />

ritmia, rac xmelTaSuazRvispireTis qveynebSi. aq<br />

naklebad fiqroben momavalze”. saqarTveloSi,<br />

holandiisagan gansxvavebiT, kanonebs naklebad<br />

icaven (“Tu Zalian moisurve, matarebelic<br />

<strong>da</strong>gelodeba”). samagierod, aq, saqarTveloSi<br />

naklebi pe<strong>da</strong>nturoba <strong>da</strong> meti silaRea: ”rac<br />

ufro didxans vcxovrob saqarTveloSi,<br />

holandiisagan Sors, miT ufro mxvdeba TvalSi<br />

es, roca iq stumrad Cavdivar”.<br />

ar malavs holandielebis mier wesrigisa <strong>da</strong><br />

kanonis pativiscemas, magram arape<strong>da</strong>nturi<br />

qarTuli sinamdvilis Semdeg iqve kiTxulobs:<br />

“nuTu ar SeiZleba cota meti silaRe, cota meti<br />

a<strong>da</strong>mianoba? nuTu ar SeiZleba cota meti<br />

samoZrao areali?”, “amas rom vxe<strong>da</strong>v, maSinve<br />

TbilisSi mindeba gamoqceva. aq, Tu gin<strong>da</strong>, molare<br />

qals tkbilad musaifi gaubi. arc Sen mogaklebs<br />

yuradRebas <strong>da</strong> arc saqmes mocdeba”.<br />

wesebisa <strong>da</strong> kanonebisadmi pirquSad <strong>da</strong>mcvel<br />

holandielebTan <strong>da</strong> saerTod <strong>da</strong>savleT<br />

evropelebTan qarTvelebis Se<strong>da</strong>rebisas sandra<br />

isev iumors mimarTavs: “qarTvelebs Wir-varamis<br />

xumrobaSi ga<strong>da</strong>tana exerxebaT <strong>da</strong> aseTi anekdoti<br />

moigones: rodis kvdeba a<strong>da</strong>miani bednieri?<br />

rodesac Sxapis qveS deni <strong>da</strong>artyams! es niSnavs,<br />

177


om wyalic aqvs, denic <strong>da</strong> wyalis gamacxelebelic”.<br />

sandra rulovsis <strong>da</strong>mokidebuleba dRevandeli<br />

qarTvelebisadmi iseTia, rogorc qarTul<br />

an<strong>da</strong>zaSi _ “moyvares pirSi uZraxe...”.<br />

romeli Cvengani ar <strong>da</strong>eTanxmeba am sityvebs:<br />

“zogjer vfiqrob, rom saqarTveloSi bevri<br />

macxovrebeli ar imsaxurebs am RvTiur samoTxeSi<br />

cxovrebas, im ubralo mizezebis gamo, rom<br />

dRevandeli saqarTvelos progresisaTvis<br />

namdvili brZolis maTi Sinagani survili<br />

sakmarisad Zlieri ar aris”.<br />

qarTvelebis ZiriTadi xedva Tu aRqma sandras<br />

wignSi aseTia: “qarTvelebs ukiduresobebs Soris<br />

uyvarT balansireba, arian fatalisturad<br />

momarTulni, xelgaSlilebi <strong>da</strong> stumarTmoyvareebi”.<br />

Crdiloevropeli cdilobs zomierad <strong>da</strong><br />

racionalurad icxovros. amitom sandrasaTvis<br />

gaugebari iyo, roca erTma qarTvelma megobarma<br />

misi qmrisagan asi dolari isesxa <strong>da</strong> mis<br />

SekiTxvaze – rodis <strong>da</strong>gvibrunebs, miSam upasuxa:<br />

qarTvelebi aseT kiTxvas ar svamen, im as dolars<br />

ki albaT veRarasdros vixilavTo.<br />

mas moswons qarTul ojaxebSi babua-bebiis<br />

monawileoba bavSvis aRzr<strong>da</strong>Si: “es me sakuTar<br />

Tavze gamovcade <strong>da</strong> <strong>da</strong>vrwmundi, rom marTlac<br />

sasargeblo ramaa”. moswons isic, “raoden<br />

178


tolerantulad udgebian qarTvelebi sxva<br />

erovnebisa <strong>da</strong> rjulis warmomadgenlebTan<br />

cxovrebas”.<br />

gatacebiT <strong>da</strong> didi codniT mouTxrobs Tavis<br />

mkiTxvelebs qarTul <strong>da</strong> ucxoelisaTvis uTuod<br />

egzotikur kerZebze. aRniSnavs, rom aq<br />

gansakuTrebuli ridiT epyrobian Rvinos, did<br />

pativs miageben Tama<strong>da</strong>s <strong>da</strong> mandilosnebs _ “Cveni<br />

sufris yvavilebs”. <strong>da</strong> iqve SeniSnavs: “qarTveli<br />

qalebi mamakacebs emorCilebian, magram ar<br />

emonebian”.<br />

uTuod saWiro iyo am wignSi im azris <strong>da</strong>cva,<br />

rac marTlac rom karga<strong>da</strong>a gakeTebeli. kerZod,<br />

mravali argumentiT (maT Soris _ dmanisSi<br />

aRmoCenili “uZvelesi evropelis” Tavis qalis<br />

faqtiT) sandra evropelebs usabuTebs im azrs,<br />

rom “socialur-ekonomikuri <strong>da</strong> istoriulkulturuli<br />

TvalsazrisiT, saqarTvelo aSkarad<br />

evropis nawilia”. vinc odnav mainc erkveva<br />

saqarTvelos winaSe mdgom upirveles amocanebSi,<br />

misTvis savsebiT gasagebia raoden didi<br />

mniSvneloba aqvs im faqts, rom saqarTvelos<br />

rogorc evropis nawilis ideas <strong>da</strong>savleTevropeli<br />

<strong>da</strong>, rac mTavaria, am qveynis kargad<br />

mcodne saqarTvelos pirveli ledi amtkicebs.<br />

rogor Cans wignSi “miSa”?<br />

_ “Tu saWiro gax<strong>da</strong>, konfrontaciasa <strong>da</strong><br />

risksac ar erideba. CvenSi <strong>da</strong>rCes <strong>da</strong>, amas misTvis<br />

179


jer warmatebis meti araferi moutania”; “miSa<br />

maqsimalisti pirovnebaa. Tu rame <strong>da</strong>iwyo, Zal-<br />

Rones ar <strong>da</strong>iSurebs <strong>da</strong> saqmes bolomde miiyvans.<br />

is politikisTvisaa gaCenili. winaswar gaTvlebSi<br />

arasodes motyuebula <strong>da</strong> SeuZlia misTvis<br />

saWirboroto sakiTxi sazogadoebis yuradRebis<br />

centrSi moaqcios. miSam yvela metoqes <strong>da</strong>umtkica,<br />

rom masTan xumroba ar Rirs”, “miSa dRemde<br />

maocebs”.<br />

rogori grZnobebi aRuZra sandras vardebis<br />

revoluciam? _ ”me vamayobdi Cemi qarTvelebiT”.<br />

rogor afasebs am xaverdovan revolucias? _<br />

uTuod umTavresi kriteriumiT: “miSas Tqmis ar<br />

iyos, 23 noemberi qarTvelebisTvis erovnuli<br />

Rirsebis aRdgenis dRe iyo”.<br />

sandra politikosobas ar iCemebs, magram,<br />

bunebrivia, arc gaurbis <strong>da</strong>, roca saWiroa,<br />

uaRresad zust <strong>da</strong>kvirvebebsa <strong>da</strong> formulebs<br />

gvTavazobs. ase, magaliTad: “ruseTsa <strong>da</strong><br />

saqarTvelos Soris siyvarulisa <strong>da</strong> siZulvilis<br />

Zafebia gabmuli”; “ukrainaSi ganviTarebul<br />

movlenebs aSkara kavSiri hqon<strong>da</strong> saqarTvelosTan”<br />

<strong>da</strong> sxv.<br />

amaRelvebelia is faqti, rom es wigni 94<br />

wlis asakSi gar<strong>da</strong>cvlil ”did bebias _ Tamars”_<br />

Tamar abaSiZes (giuli alasanias bebias) eZRvneba,<br />

romelTanac axlo urTierToba hqon<strong>da</strong> sandras<br />

<strong>da</strong> masze didi STabeWdileba mouxdenia. “didi<br />

180


ebia” xom ara mxolod asakovani pirovnebaa,<br />

aramed Cveni warsulic, Cveni nostalgia.<br />

sandras rogorc pirvel ledis kargad esmis<br />

sakuTari rolis mniSvneloba, icis, rom es ara<br />

mxolod didi pativia. amitomac aseTi<br />

imperativiT amTavrebs Tavis wigns: “Tavi maRla!<br />

mxned gaswie uReli! saqarTvelos gaumarjos!”<br />

<strong>da</strong>bejiTebiT SegviZlia vTqvaT: sandra elisabed<br />

rulovsis samwerlo debiuti mkacrad<br />

gansazRvrul JanrSi iseve warmatebuli aRmoCn<strong>da</strong>,<br />

rogorc ucxoeli mkiTxvelebis winaSe saqarTvelos<br />

“prezentacia” idealistis naambobis saxiT.<br />

181


savse qarTuli patiosnebiT<br />

mTxoven xolme, gviambe Tqvens ojaxze,<br />

mSoblebze; rogori iyo Salva nucubiZe Sin Tu<br />

gareT, rogori iyo yofaSi, mkacri mama iyo Tu<br />

lmobieri, giTmob<strong>da</strong>T dros, Tu ar ecala<br />

TqvenTvis, Tu iyo stumarTmoyvare <strong>da</strong> a.S.<br />

Cemi megobrebis mSoblebisgan gansxvavebiT,<br />

mamaCemi XIX saukuneSi <strong>da</strong>iba<strong>da</strong> <strong>da</strong> Tavad iyo<br />

matarebeli im saukunisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

zneobriv-moraluri kodeqsisa. germanofili<br />

gaxl<strong>da</strong>T: uyvar<strong>da</strong> wesrigi <strong>da</strong> sistema rogorc<br />

filosofiaSi, aseve cxovrebaSi, Tumca am -<br />

germanul sistemaSi”- sagulisxmo qarTuli<br />

Strixebi Sehqon<strong>da</strong>. simkacremde organizebuli<br />

iyo. mkafiod hqon<strong>da</strong> ganawilebuli muSaobis <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>svenebis dro. roca Tavis kabinetSi, magi<strong>da</strong>sTan<br />

ij<strong>da</strong>, saxlSi sruli siCume un<strong>da</strong> yofiliyo; TiTis<br />

wverebze <strong>da</strong>vdiodiT. ar gvqon<strong>da</strong> ufleba<br />

amxanagebi <strong>da</strong>ukiTxavad mogveyvana <strong>da</strong> zoga<strong>da</strong>d _<br />

advilad veravin Semovido<strong>da</strong> CvenTan.<br />

sakuTar saxlSi vcxovrobdiT veraze, yofil<br />

perovskaias, amJamindel axvledianis quCaze,<br />

romelzec xmauriT zedized or manqanas rom<br />

182


gaevlo, moTminebi<strong>da</strong>n gamosuli, telefonisken<br />

iwev<strong>da</strong> _ un<strong>da</strong> <strong>da</strong>vreko qalaqis sabWoSi <strong>da</strong><br />

gavagebino, rom me aq vmuSaob <strong>da</strong> siwynare<br />

mWirdebao. es xdebo<strong>da</strong> ormociode wlis win,<br />

roca ramodenime manqanis erTimeoris miyolebiT<br />

gavla iSviaTi ambavi iyo Cvens wynar <strong>da</strong> myudro<br />

quCaze. amJamad es quCa erT-erTi mTavari<br />

magistrali <strong>da</strong> savaWro centria, romelzec arc<br />

dRisiT <strong>da</strong> arc RamiT ar wydeba manqanebis svla.<br />

xangrZlivi muSaobis Semdeg aucileblad<br />

un<strong>da</strong> gaeseirna. uyvar<strong>da</strong> siaruli, iSviaTad<br />

jdebo<strong>da</strong> transportSi. midio<strong>da</strong> Tavaweuli, xan<br />

orive xeli zurgsukan hqon<strong>da</strong> Semowyobili, Tan<br />

cal xelSi trosti eWira. uamravi a<strong>da</strong>miani<br />

esalmebo<strong>da</strong>. TviTonac xan quds ixdi<strong>da</strong>, xan ki<br />

qudTan xelis mitaniT upasuxeb<strong>da</strong>. es Jesti<br />

<strong>da</strong>mamaxsovr<strong>da</strong> - momwon<strong>da</strong>. viRaceebi meferebodnen,<br />

Tavze xels misvavdnen <strong>da</strong> ase mivdiodiT<br />

veres parkSi.<br />

veres parki verisubnelebis <strong>da</strong>svenebisa <strong>da</strong><br />

Sexvedrebis adgili iyo. marTalia, komunistebis<br />

dros igi kirovis saxels atareb<strong>da</strong>, magram iq<br />

antikirovuli suli trialeb<strong>da</strong>. magondeba<br />

uaRresad saTno saxis xnieri mamakacebi<br />

cilindrebiT, xelTaTmaniani <strong>da</strong> vualiani<br />

xan<strong>da</strong>zmuli mandilosnebi bavSvebiT. aq jer kidev<br />

modiodnen SemorCenili yofili federalistebi,<br />

menSevikebi <strong>da</strong> isini, visac pirveli respublikis<br />

183


mogoneba aerTianeb<strong>da</strong> Zveli inteligencia,<br />

romelic aravis araferSi sWirdebo<strong>da</strong>. Salva<br />

nucubiZis gamoCena acocxleb<strong>da</strong> maT. <strong>da</strong>inaxavdnen<br />

Tu ara, yvela fexze dgebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> gars exveodnen.<br />

mamam ico<strong>da</strong>, rom mas iq elodnen <strong>da</strong> rac Tavi<br />

maxsovs, ar gamoutovebia TiTqmis arc erTi dRe,<br />

uamindobis drosac, rom ar wasuliyo parkSi<br />

CvenTan erTad Tu uCvenod. es iyo ritualic <strong>da</strong><br />

es iyo misvla im adgilas, sa<strong>da</strong>c TanamoazreebisaTvis<br />

SegeZlo gulisnadebi gageziarebina.<br />

is saxeebi axlac Cems Tvalwin cimcimeben, vxe<strong>da</strong>v<br />

maT – TeTri parusinis Sarvlebsa <strong>da</strong> kitelebSi,<br />

TeTri panamis SlapebiT.<br />

maT Soris iyo erTi warmosadegi, simpatiuri,<br />

xanSi Sesuli kaci, romelTanac mamas didi xnis<br />

nacnoboba akavSireb<strong>da</strong>. es iyo, rogorc mama<br />

ambob<strong>da</strong>, fostmeisteri dimitri mgelaZe. igi<br />

pirveli respublikis mTavrobaSi fostis<br />

ministri yofila, imJamad ki Tbilisis<br />

universitetis profesori iyo rusuli<br />

filologiis <strong>da</strong>rgSi. igi iqve, parkTan<br />

cxovrob<strong>da</strong>. Tan axl<strong>da</strong> xolme Cemi toli gogona<br />

didi lurji TvalebiT <strong>da</strong> rac yvelaze metad<br />

<strong>da</strong>mamaxsovr<strong>da</strong>, lamazi SlapiT (jein eiris epoqis<br />

stilis): maRal ovalze mimagrebuli yvavilebis<br />

patara TaiguliT <strong>da</strong> win bafTiT Sekruli.<br />

Slapam momajadova. es iyo misi SviliSvili mzia<br />

bagrationi, petre gruzinskis qaliSvili.<br />

184


dimitri mgelaZisa <strong>da</strong> mamaCemis axlo<br />

urTierTobam xeli Seuwyo Cvens swraf<br />

<strong>da</strong>megobrebas. isini saaTobiT saubrobdnen, Cven<br />

ki, me <strong>da</strong> mzia, iqve vTamaSobdiT. skolaSi erTad<br />

Segviyvanes. rasakvirvelia, erT merxTan<br />

<strong>da</strong>vsxediT. universitetSic erTad CavabareT,<br />

magram mere mzia moskovis universitetSi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong><br />

saswavleblad. es rom mamaCemma gaigo, ganrisx<strong>da</strong>:<br />

amisTvis gavxseniT universiteti? amisTvis<br />

vibrZoleT? magram Cveni TavadiSviloba mu<strong>da</strong>m<br />

moRalate iyo, mu<strong>da</strong>m ruseTisken eWira Tvali!<br />

aseT maRal patriotul notaze gakicxa Cemi<br />

megobari. dResac vxe<strong>da</strong>v mamis anTebul saxes.<br />

mamas yoveli wuTi gaangariSebuli hqon<strong>da</strong>,<br />

magram miuxe<strong>da</strong>vad amisa, dros CvenTvisac<br />

poulob<strong>da</strong> - gvaseirneb<strong>da</strong>, gvaTamaSeb<strong>da</strong>, gviyvebo<strong>da</strong><br />

saxaliso ambebs. roca vTxovdiT, eswrebo<strong>da</strong><br />

Cvens bavSvur speqtaklebs, romlebsac<br />

saaxalwlod Tu sapirvelmaisod vmarTavdiT.<br />

xan<strong>da</strong>xan is erTaderTi mayurebeli iyo – aqeTiqiT<br />

skamebs <strong>da</strong>dgam<strong>da</strong>, Camoacvam<strong>da</strong> Tavis pijaks,<br />

<strong>da</strong>axurav<strong>da</strong> Slapas <strong>da</strong> gaiTamaSeb<strong>da</strong>, TiTqos<br />

megobrebTan erTad iyo mosuli, romlebsac<br />

speqtaklis msvlelobisas Tavis STabeWdilebas<br />

uziareb<strong>da</strong>. Cven siciliT vixocebodiT. ori<br />

warmodgena imarTebo<strong>da</strong> _ “scenaze” <strong>da</strong> <strong>da</strong>rbazSi,<br />

romelic aSkarad gvjobni<strong>da</strong>.<br />

185


saocrad xalisiani iyo. ar hgav<strong>da</strong> tipur<br />

sabWoTa akademikoss _ mZimed mosiarules,<br />

TviTkmayofils, zedmiwevniT seriozuli saxiT,<br />

romelic garSemo veravis xe<strong>da</strong>vs.<br />

mamaCemi, 1910-20-iani wlebis Taobis mravali<br />

warmomadgenlis msgavsad, didi Teatrali iyo. mec<br />

Semayvara Teatri. Svidiode wlisa viqnebodi,<br />

roca miTxra, baletis araCveulebrivi mocekvave<br />

un<strong>da</strong> gaCvenoo. operis TeatrSi wamiyvana.<br />

laurensias” warmodgenaze. frondozos partias<br />

vaxtang Wabukiani asruleb<strong>da</strong>, laurensias _ vera<br />

wignaZe. mexsierebaSi CamrCa is gamaognebeli<br />

atmosfero, romelic TeatrSi sufev<strong>da</strong> _<br />

ga<strong>da</strong>Wedili <strong>da</strong>rbazi, fexze mdgomi uamravi<br />

a<strong>da</strong>miani <strong>da</strong> gauTavebeli “bravo” iarusebi<strong>da</strong>n.<br />

mamas gansakuTrebiT uyvar<strong>da</strong> saopero<br />

xelovneba. xSirad waimRereb<strong>da</strong> xolme Tavis<br />

sayvarel melodiebs _ lenskis arias “evgeni<br />

onegini -<strong>da</strong>n, duelis win rom mReris: Куда, куда вы<br />

удалились, весны моей злотые дни...?. aseve xSirad<br />

mRero<strong>da</strong> mefistofelis arias “fausti”-<strong>da</strong>n <strong>da</strong><br />

sityvebze _ Не целуй его до обручения _–eSmakuri<br />

RimiliT me gadmomxe<strong>da</strong>v<strong>da</strong> xolme. aRelveb<strong>da</strong><br />

alfredis mamis cnobili aria “traviata”-<strong>da</strong>n,<br />

Svils rom Sin <strong>da</strong>brunebas evedreba. axlac, roca<br />

mamis saxlSi Sevdivar, TiTqos Camesmis misi<br />

simReris xma, romelic aq mu<strong>da</strong>m ismo<strong>da</strong>.<br />

186


gar<strong>da</strong>cvalebamde cota xniT adre de<strong>da</strong>Cems<br />

uTxra: ver amCnev, rom aRar vmRerio?... <strong>da</strong><br />

saocari ram: gar<strong>da</strong>cvalebis wina Rames<br />

saavadmyofoSi masTan misulebs <strong>da</strong>gviZaxa: Cqara,<br />

modiT, yvelam erTad vimReroT “mravalJamier”.<br />

kargi xma hqon<strong>da</strong>, romelsac Zalian<br />

ufrTxildebo<strong>da</strong>, vinai<strong>da</strong>n igi misTvis lamis iseve<br />

saWiro iyo, rogorc momReralisaTvis. MogexsenebaT,<br />

iSviaTi oratori iyo.<br />

saocrad zustad axden<strong>da</strong> wirvis imitirebas;<br />

ganasxvaveb<strong>da</strong> mitropolitis, mRvdlisa <strong>da</strong><br />

diakvnis galobis kilos. saaRdgomo sufrasTan,<br />

romelic Cvens ojaxSi gagania komunizmis xanaSic<br />

yovelTvis iSlebo<strong>da</strong>, sxva<strong>da</strong>sxva xmiT warmo-<br />

Tqvam<strong>da</strong> locvebs. klasikuri gimnazia hqon<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>mTavrebuli, misi babuebi mRvdlebi iyvnen <strong>da</strong><br />

saRvTo rjuls bavSvobi<strong>da</strong>nve kargad icnob<strong>da</strong>. am<br />

codniT araerTxel gauocebia Cveni kaTalikospatriarqebi.<br />

didi stumrianoba Cvens ojaxSi arasodes<br />

yofila. amis erT-erTi mizezi mamas mkacri dRis<br />

ganrigi iyo, romelic arasodes ar un<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>rRveuliyo. de<strong>da</strong>Cems yvelaferi mamaCemis<br />

garSemo hqon<strong>da</strong> agebuli. Cvenc vemorCilebodiT.<br />

mokled, ojaxSi erTgvari patriarqati sufev<strong>da</strong>.<br />

zogjer televizoris yurebasac gvikrZalav<strong>da</strong>.<br />

amitom araiSviaTad malulad vuyurebdiT<br />

televizors. Tu mogviswreb<strong>da</strong>, vai Cveni brali:<br />

187


skoli<strong>da</strong>n rom moxvalT, ezoSi xis Ziras<br />

<strong>da</strong>gaxvedrebTo am televizorso.<br />

televizia <strong>da</strong> leninis mokle fexebi<br />

roca 1950-ian wlebSi TbilisSi televizori<br />

pirvelad gamoCn<strong>da</strong>, teqnikuri progresis am<br />

saocrebam didi gamococxleba Semoitana<br />

sazogadoebaSi. Cvenc gvindo<strong>da</strong>, rom gvqono<strong>da</strong>,<br />

magram _ ara mamaCems. Tumca swored am dros mamas<br />

70 weli Seusrul<strong>da</strong>. rasakvirvelia, mTavroba<br />

amas ar aRniSnav<strong>da</strong>, <strong>da</strong> es maSin, roca iubileebs<br />

mihqon<strong>da</strong> Teatraluri <strong>da</strong>rbazebi. rusTavelisa <strong>da</strong><br />

operis TeatrebSi didi zar-zeimiT aRiniSnebo<strong>da</strong><br />

rogorc gamoCenili, aseve fsevdoavtoritetis<br />

mqone a<strong>da</strong>mianTa TariRebi. upartio mecnieris _<br />

Salva nucubiZis <strong>da</strong>badebis dRis aRniSvnas<br />

universitetis <strong>da</strong>rbazSic ver be<strong>da</strong>vdnen. amis<br />

gamo misi kolegebi filosofiis instituti<strong>da</strong>n<br />

Tavs uxerxulad grZnobdnen. ga<strong>da</strong>wyvites,<br />

Taviseburad aReniSnaT es TariRi TavianTi<br />

stumrobiT CvenTan gl<strong>da</strong>nSi. manamde gamouZiebiaT<br />

_ ra ara aqvso Sin, riT gavaxaroTo <strong>da</strong>...<br />

mogvadgnen televizoriT. mamaCemis saxe un<strong>da</strong><br />

genaxaT am saCuqris <strong>da</strong>naxvisas!.. ara, _ Tqva mere,_<br />

amaTi Wkuis imedi arasodes mqonia.<br />

Cven ki gavixareT.<br />

mokled, televizias ar wyalob<strong>da</strong>, gamcden<br />

saSualebad miaCn<strong>da</strong>. Tumca, isic un<strong>da</strong> iTqvas, rom<br />

188


arc televiziis mesveurni iCendnen mis mimarT<br />

raime interess. isev telemayurebelTa <strong>werilebi</strong>T<br />

Sewuxebulebi, erTxel mainc mogvasmenineT<br />

nucubiZeo, iZulebuli gaxdnen eTxovaT,<br />

televiziiT gamosuliyo. Cvenc aRvfrTovandiT.<br />

de<strong>da</strong>Cemic Seevedra, uari ar eTqva. <strong>da</strong> lamis<br />

ZaliT waiyvanes. rom <strong>da</strong>brun<strong>da</strong>, Tqva: televizia<br />

Cemi saqme ar aris, Semiyvanes cariel oTaxSi,<br />

<strong>da</strong>msves <strong>da</strong>, aba, <strong>da</strong>iwye leqciao. am cariel<br />

oTaxSi ver vilaparakeb-meTqi, vuTxari <strong>da</strong> vidre<br />

ar Semoiyvanes yvela, vinc ki irgvliv iyo, ar<br />

<strong>da</strong>viwyeo. ase SemorCa televiziis saarqivo fonds<br />

masTan <strong>da</strong>kavSirebuli oriode satelevizio<br />

Canaweri.<br />

sxvaTa Soris, mikrofonTanac uWir<strong>da</strong><br />

urTierToba. misi sajaro sityva iseTi<br />

eqspresiuli, iseTi moZravi iyo, rom mikrofons,<br />

estradis msaxiobiviT xelSi Tu <strong>da</strong>iWer<strong>da</strong>, Torem<br />

sxvanairad masTan ver Cerdebo<strong>da</strong>. momswre var,<br />

did <strong>da</strong>rbazSi sajaro gamosvlisas ramdenjer<br />

miutovebia kaTedra <strong>da</strong> eqstazSi Sesuls<br />

avanscenaze gadmounacvlebia <strong>da</strong> am dros<br />

<strong>da</strong>rbazi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>uZaxiaT _ “mikrofoni, mikrofoni!”<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>ubrunebiaT kaTedrasTan. arc mikrofonebi<br />

wyalobdnen. rodesac reabilitirebuli sandro<br />

axmetelis saiubileo saRamoze rusTavelis<br />

TeatrSi, rac televiziiT ga<strong>da</strong>icemo<strong>da</strong>, sityvas<br />

ambob<strong>da</strong> <strong>da</strong> komunistebisaTvis saWoWmano sakiTxs<br />

189


_ axmetelis <strong>da</strong>patimrebis mizezebs Seexo,<br />

<strong>kulturis</strong> ministrma _ oTar TaqTaqiSvilma<br />

(albaT ufro maRali instanciis karnaxiT an<br />

SiSiT) mikrofoni gamourTo.<br />

me mgoni, roca kaTedraze adio<strong>da</strong>,<br />

aviwydebo<strong>da</strong> (an SesaZloa am dros gansakuTrebiT<br />

mZafrad ganicdi<strong>da</strong>) romel saxelmwifoSi<br />

cxovrob<strong>da</strong>. erTxel akademiis saaqto <strong>da</strong>rbazSi<br />

ise parodiulad aRwer<strong>da</strong> oqtombris revolucias<br />

<strong>da</strong> maT Soris _ leninis mokle fexebs, rom<br />

komunistebisaTvis erTob sazeimo TariRi lamis<br />

iumoris saRamod aqcia. albaT amiTac aixsneba is<br />

faqti, rom rusTavelisa <strong>da</strong> universitetis<br />

iubileebze, romelsac mravali ucxoeli stumari<br />

eswrebo<strong>da</strong>, arc sityva ar misces <strong>da</strong> arc scenaze<br />

gamarTul prezidiumSi miiwvies. ara<strong>da</strong>, rogor<br />

emzadebo<strong>da</strong>! im dilas universitetSi wasvlis win<br />

sarkesTn idga <strong>da</strong> sagangebod Cacmuli gaxamebul<br />

TeTr cxvirsaxocs isworeb<strong>da</strong> gare gulis jibeSi...<br />

<strong>da</strong> rogor Secvlili <strong>da</strong>brun<strong>da</strong>, Tumca aseT rames<br />

ukve miCveuli iyo.<br />

“Salva, gaixsene cixe!”<br />

gareT miRebuli wyena Sin ar mohqon<strong>da</strong>,<br />

problemebs Tavs ar gvaxvev<strong>da</strong> <strong>da</strong> xalisianad<br />

monawileob<strong>da</strong> ojaxur cxovrebaSi, gansakuTrebiT<br />

_ Cveni <strong>da</strong>badebis dRis mowyobaSi. Cems <strong>da</strong>badebis<br />

190


dRes mTel klass vpatiJebdi <strong>da</strong> vinai<strong>da</strong>n es axali<br />

wlis samzadiss emTxvevo<strong>da</strong>, yvelas saaxalwlo<br />

saCuqrebs vaxvedrebdi. Tan speqtaklsa <strong>da</strong><br />

koncerts vamzadebdiT. mama yvelaferSi<br />

gvexmarebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> Tan xumrob<strong>da</strong> _ ra <strong>da</strong>ibadeT<br />

amisTana, rom ase zeimobTo?!<br />

erTxelac, rodesac didi ria-ria gvqon<strong>da</strong> _<br />

klaselebi, naTesavebi, koncerti, Tovlis papa _<br />

<strong>da</strong> bavSvebi Sin wasvlaze arc ki fiqrobdnen, am<br />

zar-zeimSi rom viyaviT, mamaCems am gauTavebeli<br />

Jivil-xiviliT moTmineba <strong>da</strong>ukargavs <strong>da</strong> apireb<strong>da</strong><br />

eTqva _ bavSvebo, droa <strong>da</strong>amTavroTo. de<strong>da</strong>Cemi<br />

Zvlivs akaveb<strong>da</strong> <strong>da</strong> bolos aseT tira<strong>da</strong>s mimarTa:<br />

Salva, gaixsene cixe! uaresi mogiTmenia!”es<br />

SeZaxili uZlieresi argumenti aRmoCn<strong>da</strong>.<br />

amasTanave siamovneb<strong>da</strong> bavSvebis molxena <strong>da</strong><br />

saojaxo Tu saeklesio dResaswaulebi. erT<br />

<strong>da</strong>badebis dRes aseTi leqsi miZRvna:<br />

meToTxmete axali wlis mercxali _<br />

ToTxmeti wlis lamis gavxde mec qali,<br />

dedis qali,<br />

mamis Tvali,<br />

rogorc lali!<br />

Taigulad gars martyia vardebi,<br />

gogonebi, me <strong>da</strong> yvela varT debi.<br />

dedis vardi,<br />

mamis mardi,<br />

vis vuyvardi?!<br />

191


_ momklavs <strong>da</strong>rdi!<br />

vis unaxavs lxinSi dro <strong>da</strong>karguli!<br />

am dRes lxinis var kakalguli,<br />

dedis guli,<br />

mamis guli,<br />

siyvaruliT moqarguli.<br />

“ara, lixs aqeT qali ar moiyvaneba!”<br />

erT zafxuls mTeli ojaxi afxazeTSi<br />

wavediT. Tan gvaxl<strong>da</strong> mosamsaxurec. ukraineli<br />

iyo _ katerina, Zalian simpaTiuri <strong>da</strong> niWieri<br />

qali. mis <strong>da</strong>badebis dResac aRvniSnavdiT. masTan<br />

oTaxSi saCuqrebi migvqon<strong>da</strong>, mama ki fuliT<br />

asaCuqreb<strong>da</strong>. male gaerkva, vis ojaxSi iyo,<br />

vefxistyaosani” gaiTavisa <strong>da</strong> am poemis ramdenime<br />

epizodi <strong>da</strong>xata kidec. “naxes ucxo moyme vinme”-s<br />

epizodi didi zomis qaRaldze <strong>da</strong>xata <strong>da</strong> mamaCems<br />

aCuqa. roca vinaobas ekiTxebodnen, pasuxob<strong>da</strong> _<br />

am bavSvebis учительница varo. mamasac sTxova,<br />

afxazeTSic ase warmadgineTo.<br />

axal aTonSi berias yofil agarakze<br />

<strong>da</strong>gvabinaves (beria mamas aCrdiliviT Tan<br />

sdev<strong>da</strong>!). ulamazes garemoSi, mTaze, idga<br />

tropikuli baRiT garSemortymuli saxli. berias<br />

yofil did oTaxSi bavSvebi <strong>da</strong>Werobanas<br />

vTamaSobdiT. erT dRes yvelani gareT gamovediT.<br />

cas SevcqerodiT, rom <strong>da</strong>gvenaxa iuri gagarini,<br />

romelic im dRes gafrin<strong>da</strong> kosmosSi. mama<br />

192


aRelvebuli Can<strong>da</strong>, magram araferi uTqvams. netav<br />

ras fiqrob<strong>da</strong>...<br />

erT dRes maspinZlebma eSeris restoranSi<br />

<strong>da</strong>gvpatiJes. mezobel magi<strong>da</strong>sTan vaxtang<br />

Wabukiani SevamCnieT. ramodenime a<strong>da</strong>mianTan<br />

erTad ij<strong>da</strong>. mamam aiRo sasmisi, wamodga <strong>da</strong><br />

Wabukians - misTvis ufro Cveul enaze _ rusulad<br />

mimarTa. <strong>da</strong>sawyisi zustad maxsovs: В Грузии две<br />

известности - Чабукиани и Нуцубидзе. Одна известность<br />

узнала и приветствует другую... Semdeg aRar maxsovs.<br />

sityva omaxianad <strong>da</strong> STambeW<strong>da</strong>vad warmosTqva.<br />

Wabukiani, romelic rogorc amboben, Tavisi<br />

genialobis miuxe<strong>da</strong>vad morcxvi <strong>da</strong> moridebuli<br />

kaci iyo, odnav Secba. ar moelo<strong>da</strong>. wamodga <strong>da</strong><br />

Tavis qneviT moridebulad raRac waibutbuta.<br />

meti arc iyo mosalodneli. isini xom sxva<strong>da</strong>sxva<br />

<strong>da</strong>rgis didostatebi iyvnen: erTi _ sityvis,<br />

meore _ moZraobis. am scenam yvelas yuradReba<br />

miiqcia. mamaCemis sityviT Zalian kmayofili<br />

<strong>da</strong>vrCi.<br />

mxiblav<strong>da</strong> am kacis xasiaTi _ misi SemarTeba,<br />

moudrekeloba, yvelaferis iumorSi ga<strong>da</strong>tanis<br />

unari, rac mis irgvliv xalisian garemos qmni<strong>da</strong>.<br />

nebismer <strong>da</strong>Zabulobas misi sidinje aneitraleb<strong>da</strong>.<br />

Tu ojaxSi “konfliqti” moxdebo<strong>da</strong>, maSinve quds<br />

<strong>da</strong>ixurav<strong>da</strong> _ parkSi mivdivaro <strong>da</strong> swrafi<br />

nabijiT gadio<strong>da</strong> bini<strong>da</strong>n.<br />

aravis aZlev<strong>da</strong> saSualebas, gaerTulebina<br />

viTareba. xan<strong>da</strong>xan imereli mamaCemi qarTlel<br />

193


de<strong>da</strong>Cems SesZaxeb<strong>da</strong> _ nu xar am ojaxSi staliniviTo!<br />

<strong>da</strong> Tan Cailaparakeb<strong>da</strong>: “ara, lixs aqeT<br />

qali ar moiyvaneba!”<br />

momxiblavi iyo misi “germanuli<br />

mowesrigebuloba yvelaferSi, rac CacmaSic ki<br />

mJRavndebo<strong>da</strong>. aq Tavs iCen<strong>da</strong> misi esTetizmi, rac<br />

momdevno Taobas naklebad axasiaTeb<strong>da</strong>. gareT ise<br />

ar gavido<strong>da</strong>, rom sagangebod ar gaeprialebina<br />

fexsacmeli, pijakis gulis gare jibeSi ar Caedo<br />

TeTri cxvirsaxoci. uyvar<strong>da</strong> gaxamebuli qaTqaTa<br />

perangebi, hqon<strong>da</strong> uamravi halstuxi, saTeatrod<br />

_ priala laqis fexsacmelebi <strong>da</strong> aseve sagangebod<br />

saTeatrod Sekerili klasikuri stilis Savi<br />

kostumi.<br />

de<strong>da</strong>Cemi, Tumc axalgazr<strong>da</strong> <strong>da</strong> lamazi iyo,<br />

Cacmisadmi ufro neitraluri iyo. mamaCems es<br />

ukvir<strong>da</strong> <strong>da</strong> eubnebo<strong>da</strong>: rogor SegiZlia erTi <strong>da</strong><br />

igive samosiT itrialo gareT <strong>da</strong> TeatrSic?!<br />

de<strong>da</strong>Cems, romelsac un<strong>da</strong> moevlo oTxi<br />

SvilisaTvis, ezruna gl<strong>da</strong>nis kar-mi<strong>da</strong>mosa <strong>da</strong><br />

didi binisaTvis <strong>da</strong> Seesrulebina mamaCemis<br />

uamravi <strong>da</strong>valeba _ ga<strong>da</strong>ebeW<strong>da</strong> nawerebi,<br />

biblioTeki<strong>da</strong>n moetana wignebi, aiZuleb<strong>da</strong> erbina<br />

mkeravTan, SeekveTa qudebi, mj<strong>da</strong>riyo<br />

saparikmaxeroSi, SeeZina samkaulebi...<br />

de<strong>da</strong>sa <strong>da</strong> mamas Soris didi asakobrivi<br />

sxvaoba iyo _ 25 weli. magram Cven amas ver<br />

194


vgrZnobdiT, iseTi axalgazrduli suli hqon<strong>da</strong><br />

mamas.<br />

roca 1953 wels yvela samsaxuri<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong>iTxoves (aseTi “ga<strong>da</strong>xrebic” iyo Cvens<br />

qveyanaSi) im dReebSi Semoiara erTma Zvirfasi<br />

nivTebiT xelze movaWrem <strong>da</strong> de<strong>da</strong>s raRaceebi<br />

SesTavaza. am dros mama Semovi<strong>da</strong>. de<strong>da</strong>m<br />

saswrafod aniSna qals, yvelaferi <strong>da</strong>emala <strong>da</strong><br />

wasuliyo. raSia saqme, - ikiTxa mamam <strong>da</strong> nacnob<br />

movaWres sTxova, eCvenebina motanili. _ <strong>da</strong>toveT,<br />

rac moewona, male ga<strong>da</strong>gixdiTo. mamam ar<br />

gvagrZnobina is <strong>da</strong>rtyma, rac ukve meramdened<br />

miiRo sabWoTa reJimisagan.<br />

marTalia, im xanad epoqa TiTqos amis sababs<br />

ar iZleo<strong>da</strong>, magram Salva nucubiZes mainc<br />

mtkiced sjero<strong>da</strong>, rom sabWoTa imperia<br />

<strong>da</strong>imsxvreo<strong>da</strong>. ar vici, ra aZlev<strong>da</strong> aseTi rwmenis<br />

mizezs. SesaZloa is garemoba, rom Zalian undo<strong>da</strong>.<br />

xSirad imeoreb<strong>da</strong> baraTaSvilis sityvebs:<br />

xe<strong>da</strong>vT, viTaris kadnierebiT<br />

Sekrbebis Cvenzed usjuloeba!...<br />

dRes meca TqvenSi var meomari. . .<br />

dRevandel dResaviT aRelveb<strong>da</strong> saqarTvelos<br />

Soreuli Tu axlo warsuli. mTavrobis<br />

sasaxlesTan rom Caivli<strong>da</strong>, quds ixdi<strong>da</strong>. mizezi<br />

rom vkiTxe, miTxra: Svilo, aq iunkerebi<br />

195


asaflavian. isini saqarTvelos <strong>da</strong>moukideblobisaTvis<br />

ibrZodnen.<br />

erTxel saguramoSi wagviyvana ilias saxlis<br />

sanaxavad. gzad wiwamurSi SevCerdiT. mamas rom<br />

Sevxede, Tvalebi cremlebiT hqon<strong>da</strong> savse.<br />

80 weli rom usruldebo<strong>da</strong>, de<strong>da</strong>m sTxova,<br />

oc<strong>da</strong>aTi kaci mainc <strong>da</strong>vpatiJoTo. axla aRar<br />

mikvirs, maSin ki gamaoca mamas pasuxma: “qeTevan,<br />

moiZebneba ki oc<strong>da</strong>aTi patiosani inteligenti,<br />

rom saxlSi SemovuSvaT?”<br />

196


Salva nucubiZe <strong>da</strong> simon yauxCiSvili<br />

simon yauxCiSvilis <strong>da</strong>axloveba <strong>da</strong><br />

mecnieruli TanamSromloba Salva nucubiZesTan<br />

upirvelesad qarTul-bizantiuri urTierTobebisadmi<br />

saerToO interesma ganapiroba.<br />

mas Semdeg, rac komunisturma xelisuflebam<br />

<strong>da</strong>apatimra <strong>da</strong> <strong>da</strong>xvrita saqarTveloSi klasikuri<br />

filologiisa <strong>da</strong> bizantinistikis <strong>da</strong>maarsebeli,<br />

didebuli mecnieri _ grigol wereTeli, misi<br />

saqmis gagrZeleba im urTules viTarebaSi simon<br />

yauxCiSvilma iTava.<br />

man Tavis muSaobaSi yuradReba gaamaxvila<br />

rogorc axali specialistebis momzadebaze, aseve<br />

qarTul-bizantiur urTierTobaTa kvlevaze.<br />

am urTierTobaTa istoriis erT-erTi mTavari<br />

movlena _ petriwi <strong>da</strong> qarTuli filosofiuri<br />

azris bizantiuri aspeqtebi _ mravali wlis<br />

manZilze Salva nucubiZisa <strong>da</strong> simon yauxCiSvilis<br />

xSiri Sexvedrebis, azrTa gaziarebisa <strong>da</strong><br />

mecnieruli gansjis mTavar sagans warmoadgen<strong>da</strong>.<br />

es Sexvedrebi, rogorc wesi, Cvens binaze an<br />

sofel gl<strong>da</strong>nis agarakze imarTebo<strong>da</strong>.<br />

197


am Sexvedrebis sixSire ojaxur garemoSi <strong>da</strong><br />

gansakuTrebuli siaxlove miT ufro aRsaniSnavia,<br />

rom Salva nucubiZis binis kari iSviaTad<br />

ixsnebo<strong>da</strong> misi kolegebis winaSe. rogorc Cans, es<br />

sifrTxile Tu distancireba garemocvisagan mas<br />

Semdeg gauCn<strong>da</strong>, rac 1938 wels misi <strong>da</strong>patimrebis<br />

sababi masTan stumrad mosuli kolegis Cveneba<br />

gax<strong>da</strong>.<br />

Salva nucubiZec <strong>da</strong> simon yauxCiSvilic<br />

qarTvel mecnierTa im mcirericxovan wyebas<br />

ganekuTvnebodnen, romlisTvisac miuRebeli iyo<br />

komunisturi ideologia. orives mTavari<br />

sazrunavi iyo saqarTvelo <strong>da</strong> qarTuli<br />

mecnierebis “gamarTva evropuli radiusiT”.<br />

isini ar iyvnen tipuri sabWouri mecnierebi<br />

<strong>da</strong> xelisuflebac grZnob<strong>da</strong> amas. maTi azrovneba,<br />

metyveleba, saubris Tema <strong>da</strong> TviT garegnuli<br />

iersaxe ar iyo iseTi, rogorc es <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

iyo sabWoeli mecnierebisaTvis. radgan<br />

SeuZlebeli gax<strong>da</strong> maTi “gamosworeba” Tu<br />

moTviniereba, xelisuflebam ga<strong>da</strong>wyvita maTi<br />

izolacia.<br />

aRaras vambobT imaze, rom didi teroris<br />

dros oriveni <strong>da</strong>apatimres. isini mainc ar<br />

<strong>da</strong>xvrites, vinai<strong>da</strong>n komunistur reJims yovel<br />

<strong>da</strong>rgSi sWirdebo<strong>da</strong> didi avtoritetebi.<br />

sukis cixegamovlili orive mecnieri ar<br />

gaty<strong>da</strong>, ar <strong>da</strong>eca. maT SeinarCunes moqalaqeobrivi<br />

198


<strong>da</strong> mecnieruli Rirseba <strong>da</strong> umZimesi sabWouri<br />

wnexis qveSac ar moixarnen.<br />

nucubiZisa <strong>da</strong> yauxCiSvilis mecnieruli<br />

TanamSromloba uaRresad nayofieri iyo.<br />

yauxCiSvili iziareb<strong>da</strong> nucubiZis koncefcias<br />

fsevdo-dionise areopagelisa <strong>da</strong> petre iberis<br />

igiveobaze; aseve mxars uWer<strong>da</strong> aRmosavluri<br />

renesansis nucubiZiseul ideas <strong>da</strong> Tavis mxriv<br />

<strong>da</strong>matebiTi argumentebi mohyav<strong>da</strong>. yovelive es<br />

kidev ufro aaxloveb<strong>da</strong> maT.<br />

Salva nucubiZe aRar iyo cocxali, rodesac<br />

erTxel mweralTa kavSirSi raRac RonisZiebis<br />

dros simon yauxCiSvilma tribuni<strong>da</strong>n ganacxa<strong>da</strong>:<br />

sakmarisia SexedoT yinwvisis angelozs, romelic<br />

sulisa <strong>da</strong> xorcis harmoniaa, <strong>da</strong> mixvdebiT, rom<br />

amaSi renesansuli paTosi vlindebao.<br />

“Zmao Salva”, “Zmao simon” _ aseTi<br />

warwerebiT Cuqnidnen erTmaneTs TavianT wignebs;<br />

amave sityvebiT iwyeba maTi erTmaneTisadmi<br />

gagzavnili <strong>werilebi</strong>.<br />

ai erTi maTgani:<br />

17. V. 1940 moskovi.<br />

Zmao simon,<br />

esaa miviRe Seni werili. pirvelze ver<br />

gipasuxe, radgan ar vicodi sad momewera. mere<br />

kinaRam CavZaRldi mtrebis sazeimod <strong>da</strong> exla<br />

movbrundi. konspeqti usaTuod akademiam<br />

199


gamougzavnaT magram ratom ugvaroT ar vici<br />

gavigeb. aq xSirad gixsenebT. mec didi siamovnebiT<br />

wamovidodi, Tu kargs pirobebSi gamomiSveben _<br />

bina <strong>da</strong> samsaxurSi sruli aRdgena, ise sul ar<br />

wamoval. Zalas veravin <strong>da</strong>matans. pavles ga<strong>da</strong>eci<br />

Sen niWieri kaci xar <strong>da</strong> qe mixvdebi raSia saqme-<br />

Tqo. ar vici “niWlozebi” [?] ras izaven. yovel<br />

SemTxvevaSi magaT recenzias gadmomcemen <strong>da</strong><br />

gatyaveba Cemze iyos, Tu rame gabedes. TviTon<br />

Sroma ukve <strong>da</strong>werili maqvs. avad rom ar<br />

gavmx<strong>da</strong>riyavi deborini apireb<strong>da</strong> fsevdodioniseze<br />

moxsenebis <strong>da</strong>smas maisis plenumze. bedi<br />

un<strong>da</strong> yvelafers. ara uSavs. momikiTxe<br />

axalgazrdebi.<br />

Seni Zma Salva.<br />

zogierTebma moindomes am Zmobas Soris<br />

Cadgoma, Tumca bevrs veras gaxdnen, mxolod,<br />

rogorc ityvian, droebiT wyali aamRvries.<br />

nucubiZisa <strong>da</strong> yauxCiSvilis mecnieruli<br />

TanamSromloba 1930-iani wlebis meore naxevarSi<br />

<strong>da</strong>iwyo.<br />

1937 wels maT erTad gamosces petriwis<br />

Sromebis meore tomi. amis Semdeg pirveli tomi<br />

un<strong>da</strong> <strong>da</strong>beWdiliyo, magram misi gamocema SeaCeres<br />

orive Semdgenel-gamomcemlis <strong>da</strong>patimrebis gamo.<br />

1939 wels Salva nucubiZe Tbilisis<br />

universitetis gamomcemlobis direqtors _<br />

varlam miqaZes aseT werils wers moskovi<strong>da</strong>n:<br />

200


“Tqven, ueWvelia, iciT, rom me <strong>da</strong> simon<br />

yauxCiSvili gaTavisuflebuli varT gamoZiebis<br />

procesSi saqmis mospobasTan <strong>da</strong>kavSirebiT.<br />

ga<strong>da</strong>videT pir<strong>da</strong>pir saqmeze _ petriwis pirveli<br />

tomi un<strong>da</strong> gamovides Cemi <strong>da</strong> simonis saxeliT _<br />

ise, rogorc gamovi<strong>da</strong> meore tomi. visime uvici<br />

winasityvaobiT aseTi klasikosis gamocema,<br />

romliTac Tqvenma gamomcemlobam Tavi isaxela,<br />

<strong>da</strong>umsaxurebeli <strong>da</strong>naSauli iqnebo<strong>da</strong> SoTas<br />

Semdeg meore kacis winaSe qarTuli <strong>kulturis</strong><br />

saganZurSi” (givi miqaZe. <strong>werilebi</strong> Матросская<br />

Тишина-<strong>da</strong>n. _ gaz. “kalmasoba”, 15-29 ivlisi,<br />

1997).<br />

magram mox<strong>da</strong> ise, rom pirveli tomis 1940<br />

wlis gamocemas, mecnieruli eTikis sruli<br />

<strong>da</strong>rRveviT, Salva nucubiZis saxeli mainc<br />

moaciles. Cveni ojaxis arqivSi inaxeba am<br />

usiamovno ambis amsaxveli <strong>werilebi</strong>, magram<br />

vinai<strong>da</strong>n isini cnobil pirovnebebs exeba, ar<br />

migvaCnia saWirod maTi gamoqveyneba.<br />

saerTod saintereso arqivi SemogvrCa <strong>da</strong> igi<br />

kidev ufro mdi<strong>da</strong>ri iqnebo<strong>da</strong>, rom ara Salva<br />

nucubiZis <strong>da</strong>patimrebisas Catarebuli Cxreka. am<br />

“arqivis” nawilia b-ni simonis mier CemTvis<br />

naCuqari “vefxistyaosnis” ziCis ilustraciebis<br />

gamocema gulTbili warweriT <strong>da</strong> misganve Cemi<br />

<strong>da</strong>badebis dRis misaloci baraTebi. is Cveni<br />

201


ojaxis megobari <strong>da</strong> Cemic, im xanad _ jer kidev<br />

bavSvis _ megobari iyo.<br />

modio<strong>da</strong> Cems <strong>da</strong>badebis dReebze, mohqon<strong>da</strong><br />

saCuqrebi. maT Sorisaa antikvaruli xelsaqmis<br />

kalaTa, romelSic dResac vinaxav lamaz nivTebs.<br />

erTxel TbilisSi ar iyo <strong>da</strong> <strong>da</strong>badebis dRe<br />

depeSiT momiloca. esec “arqivis” Zvirfasi<br />

kuTvnilebaa.<br />

zamTris gamoklebiT Salva nucubiZe sofel<br />

gl<strong>da</strong>nSi cxovrob<strong>da</strong> Tavis agarakze. simon<br />

yauxCiSvili iyo im iSviaT a<strong>da</strong>mianTa Soris (maT<br />

Soris gansakuTrebiT <strong>da</strong>mamaxsovr<strong>da</strong> WeSmariti<br />

inteligenti _ sergo wulaZe), romelic xSirad<br />

modio<strong>da</strong> CvenTan. Cven, bavSvebs, misi Camosvla<br />

gansakuTrebiT gvaxareb<strong>da</strong>. Semovido<strong>da</strong> Tu ara<br />

ezoSi, Tavis did Sav CanTas mogvawvdi<strong>da</strong>, TviTon<br />

ki mamas mihyvebo<strong>da</strong> samuSaod Tu sasaubrod. es<br />

CanTa Cems mexsierebas SemorCa rogorc jadosnuri<br />

gu<strong>da</strong>, romlis yoveli ganyofilebi<strong>da</strong>n<br />

moulodneli saCuqrebi cvio<strong>da</strong>.<br />

erTxel de<strong>da</strong>sTan erTad moskovSi viyaviT<br />

sastumroSi. dilaadrian gvestumra. gviTxra,<br />

erTad visauzmoTo. me erbokvercxi movisurve.<br />

kvercxi lamis umi iyo <strong>da</strong> ar momewona. am bavSvs<br />

kargad Semwvari uyvarso, uTxra oficiants. iseTi<br />

madlieri viyavi!<br />

202


axla rom vakvirdebi, Salva nucubiZesa <strong>da</strong><br />

simon yauxCiSvils bevri ram aerTianeb<strong>da</strong> <strong>da</strong> bevri<br />

ram ganasxvaveb<strong>da</strong> kidec.<br />

erTs axasiaTeb<strong>da</strong> didi intuicia <strong>da</strong><br />

abstragireba, xolo meores _ xelnawerebSi,<br />

teqstebSi iSviaTi CaZiebis unari. aseT a<strong>da</strong>mianTa<br />

TanamSromlobam <strong>da</strong>ba<strong>da</strong> teqstebiTa <strong>da</strong> faqtebiT<br />

gamagrebuli ideebi <strong>da</strong> koncefciebi.<br />

b-ni simoni lamazi garegnobis kaci iyo, magram<br />

metwilad “demokratiulad” ecva <strong>da</strong> saerTod<br />

Cacmas did yuradRebas ar aqcev<strong>da</strong>. mamaCemi am<br />

mxriv sruliad sapirispiro pirovneba iyo,<br />

uyvar<strong>da</strong> lamazad Cacma. mama bazarSi albaT<br />

arasodes yofila, b-ni simoni ki iq siamovnebiT<br />

<strong>da</strong>dio<strong>da</strong> <strong>da</strong> iq avseb<strong>da</strong> Tavis jadosnur CanTas.<br />

maxsovs, erTxel b-ni simoni mosvlas agvianeb<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong> mamaCemma gabrazebiT Tqva: is axla bazarSi<br />

iqnebao.<br />

maxsovs maTi xangrZlivi saubrebi, romlis<br />

dros sakraluri saxelebiviT mesmo<strong>da</strong> sityvebi _<br />

“bizantia”, “areopagitika”, “balavariani”,<br />

“petriwi”, “fselosi”, “rusTaveli”, “renesansi”<br />

<strong>da</strong>, cxadia, “saqarTvelo”. maSin bavSvi viyavi,<br />

magram vgrZnobdi, rom es ori a<strong>da</strong>miani ar iyo<br />

sabWoTa xelisuflebis Tayvanismcemeli, rom isini<br />

Tavisufal <strong>da</strong> <strong>da</strong>moukidebel saqarTveloze<br />

ocnebobdnen <strong>da</strong> amis garduvalobac sjero<strong>da</strong>T.<br />

203


P.S. grigol wereTlis, Salva nucubiZisa <strong>da</strong><br />

simon yauxCiSvilis fotosuraTebis aslebi,<br />

romlebic kagebes Tbilisis cixeSia ga<strong>da</strong>Rebuli,<br />

axladgaxsnil saqarTvelos okupaciis muzeums<br />

ga<strong>da</strong>veci.<br />

204


mecnieris wignebis samyaroSi<br />

filosofoss, literaturis istorikossa <strong>da</strong><br />

mTargmnels – Salva nucubiZes pirveli ziareba<br />

wignis samyarosTan aRwerili aqvs Tavis memuarul<br />

CanawerebSi. babuamiss, dedis mamas, mRvdel<br />

filipe <strong>da</strong>TiaSvils tyavis ydebSi akinZuli<br />

xucuri wignebis mTeli biblioTeka hqonia.<br />

”bavSvobi<strong>da</strong>nve mizi<strong>da</strong>v<strong>da</strong> am wignebis suni,<br />

gaugebari siamis momgvreli, - igonebs S. nucubiZe,<br />

- maxsovrobaSi wignebis siZvelis eSxi CamrCa... Cemi<br />

Taoba ganviTarebis gzaze cxraasxuTis<br />

revoluciis samzadis periodSia gamosuli. wigni<br />

<strong>da</strong> garemo iqca mTavar movlenad, wignebis<br />

SerCevas ki garemo karnaxob<strong>da</strong>...”<br />

Taoba, romelsac wilad xv<strong>da</strong> universitetis<br />

<strong>da</strong>arsebis, erovnul mecnierebasa <strong>da</strong> kulturaSi<br />

axali gzebis gakvlevis <strong>da</strong> saqarTvelos<br />

demokratiuli respublikis parlamentSi<br />

monawileobis bedniereba, cxovrebis asparezze<br />

inteleqtualuri samyaro<strong>da</strong>n movi<strong>da</strong>. maTi siyrme<br />

<strong>da</strong> axalgazrdoba ganuyrelad iyo <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

wignTan, codnis SeZenasTan.<br />

205


quTaisis gimnaziaSi swavlis dros Salva<br />

nucubiZe naTesavebTan cxovrob<strong>da</strong>. igi Rameebs<br />

aTeneb<strong>da</strong> wignis kiTxvaSi, razec ojaxis ufross<br />

uTqvams: es biWi bevr navTs miwvavs, magram misgan<br />

aSkarad kaci <strong>da</strong>dgebao. peterburgSi<br />

filosofiur fakultetze saswavleblad wasuli,<br />

sajaro biblioTekaSi aRameb<strong>da</strong>. sxvaTaSoris imave<br />

biblioTekaSi <strong>da</strong>uaxlov<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong>umegobr<strong>da</strong> aseve<br />

codnas <strong>da</strong>wafebul sandro axmetels. rodesac<br />

universitetis profesors misTvis sakurso<br />

TemisaTvis saWiro wignebi <strong>da</strong>usaxelebia, maT<br />

Soris arcerTi ar yofila iseTi, filosofiis<br />

fakultetis 17 wlis studentma rom ar ico<strong>da</strong>.<br />

wignebi <strong>da</strong>xmarebia S. nucubiZes maSinac,<br />

rodesac universitetis <strong>da</strong>mTavrebis Semdeg erT<br />

xans ruseTis erT-erT mivardnil sofelSi mouwia<br />

maswavlebloba. aseT garemoSi inteleqtualuri<br />

vakuumis ga<strong>da</strong>tana isev wignebma gauadviles.<br />

”wignebi gavSale,_ igonebs igi,_ <strong>da</strong> vigrZeni, maTi<br />

imediT yvelgan gaiZlebo<strong>da</strong>”.<br />

1940–iani wlebi<strong>da</strong>n zamTris <strong>da</strong>dgomamde S.<br />

nucubiZe ZiriTa<strong>da</strong>d gl<strong>da</strong>nSi cxovrob<strong>da</strong> Tavis<br />

agarakze. aq moiyara Tavi misTvis gansakuTrebiT<br />

saWiro wignebma. es aris sxva<strong>da</strong>sxva germanuli<br />

gamokvlevebi renesansis sakiTxebze, areopagitikis<br />

problematikasTan <strong>da</strong>kavSirebuli gamokvlevebi<br />

<strong>da</strong> egzistencialistTa naSromebi.<br />

206


1960–ian wlebSi akademikosebs, maT Soris S.<br />

nucubiZes, mecnierebaTa akademiis xaziT<br />

ucxoeTi<strong>da</strong>n garnsazRvruli raodenobis wignebis<br />

gamoweris saSualeba misces. ase miiRo man<br />

haidegeris, sartrisa <strong>da</strong> sxva uaxles<br />

filosofosTa naSromebi.<br />

misTvis ucxo ar yofila arc ”gasarTobi<br />

literatura”. maxsovs bolo dros sasTumalTan<br />

diumas ”grafi monte-kristos” franguli<br />

ortomeuli edo. ambob<strong>da</strong>: mxatvruli literatura<br />

originalis enaze un<strong>da</strong> ikiTxoo.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom mTeli cxovrebis<br />

manZilze wigni Salva nucubiZis ganuyreli<br />

Tanamgzavri iyo, bibliofili arasdros yofila.<br />

masze ver vityviT, rom igi ama Tu im tipis<br />

gamocemebis koleqcioner-Semgrovebeli iyo.<br />

Tavisi Sinagani struqturiT, mousvenari<br />

temperamentiT, Znelad warmosadgenia bukinistur<br />

maRaziaSi moTminebiT eTvalierebina wignebis<br />

Taroebi. mis samuSao kabinetSi mosul stumars<br />

TvalSi rodi ecemo<strong>da</strong> wignebiT gaWedili<br />

karadebi <strong>da</strong> Taroebi, magi<strong>da</strong>zec erTdroulad<br />

oriode wigns Tu <strong>da</strong>ideb<strong>da</strong>. mas ar hqonia<br />

”mdi<strong>da</strong>ri” biblioTeka. garSemortymuli iyo ara<br />

mravalricxovani, aramed sayvareli <strong>da</strong> samuSaod<br />

aucilebeli wignebiT. roca saWiro iyo,<br />

biblioTekas miaSureb<strong>da</strong>. uyvar<strong>da</strong> biblioTekaSi<br />

muSaoba.<br />

207


uTuod ufro didi iqnebo<strong>da</strong> misi piradi<br />

biblioTeka, vidre is, romelsac me moveswari,<br />

magram mSfoTvare epoqam misi wignebis samyarosac<br />

<strong>da</strong>undoblad Seaxo sastiki xeli.<br />

Salva nucubiZe orsarTulian sakuTar<br />

saxlSi cxovrob<strong>da</strong> “zemelTan” axlos. Tavis<br />

samuSao kabinetSi meore sarTulze ZiriTa<strong>da</strong>d<br />

samecniero literatura hqon<strong>da</strong>, xolo<br />

mxatvruli literaturis SesaniSnavi gamocemebi<br />

pirvel sarTulze, sa<strong>da</strong>c misi ufrosi qaliSvili<br />

cxovrob<strong>da</strong> ojaxiT (amJamad S. nucubiZis es<br />

wignebi ekuTvnis mis SviliSvils, romelic<br />

moskovSi cxovrobs). 1938 wels mama <strong>da</strong>apatimres<br />

“germaniis agentis” braldebiT. axla<br />

SeuZlebelia <strong>da</strong>dgena, ra mox<strong>da</strong> Cxrekis dros, ra<br />

waiRes <strong>da</strong> ra moispo. erTi ki vici: meore<br />

sarTuli CamoarTves <strong>da</strong> Sinsaxkomis TanamSromlis<br />

ojaxs ga<strong>da</strong>sces. mis kabinetsa <strong>da</strong> wignebs axali<br />

mflobeli gauCn<strong>da</strong>, romelmac filosofiuri<br />

literatura imdroisaTvis Sesaferisi<br />

<strong>da</strong>niSnulebiT gamoiyena. –<br />

1942 wels ruseTi<strong>da</strong>n Sin <strong>da</strong>brunebul<br />

profesors Tavisi kantisa Tu Sopenhaueris<br />

iSviaTi gamocemebi tualetSi <strong>da</strong>xv<strong>da</strong>. dResac<br />

SemorCenilia araerTi wigni, romlebSic<br />

<strong>da</strong>undoblad aris amoglejili furclebi.<br />

yvelafris “gamoyeneba” ver moaswres. Mmainc<br />

ga<strong>da</strong>rCa mravali wigni berZnul, laTinur,<br />

208


germanul, inglisur, frangul <strong>da</strong> rusul enebze,<br />

romelTac S. nucubiZe Tanabrad flob<strong>da</strong>. Ees<br />

aris ulamazesi, maRal doneze Sesrulebuli<br />

gamocemebi, rogorc wesi, magar y<strong>da</strong>Si Casmuli <strong>da</strong><br />

oqros varayiT nabeWdi saTaurebiT.<br />

Tavbru<strong>da</strong>mxvevia <strong>da</strong> warmtaci avtorTa saxelebi:<br />

platoni, aristotele, demokrite, plotini,<br />

berkli, spenseri, iumi, dekarte, kanti, hegeli,<br />

bruno, Sopenhaueri, kierkegori, celeri,<br />

kaizerlingi, hartmani, bergsoni, vindelbandi,<br />

huserli, haidegeri... epoqis ganumeorebeli <strong>da</strong>RiT<br />

aris aRbeWdili 1900-ian wlebSi germaniaSi<br />

<strong>da</strong>beWdili goeTesa <strong>da</strong> Sileris tomeulebi.<br />

Mmis pirad biblioTekaSi inaxeba agreTve<br />

evropis sxva<strong>da</strong>sxva qveynebis Jurnalebi<br />

filosofiisa <strong>da</strong> esTetikis <strong>da</strong>rgSi, magram es<br />

kompleqtebi ar aris sruli, ar Cans is nomrebi,<br />

romlebSic Tavis droze <strong>da</strong>savleTSi gamoqveyn<strong>da</strong><br />

recenziebi nucubiZis mier germaniaSi<br />

gamoqveynebul or wignze – “WeSmariteba <strong>da</strong><br />

Semecnebis struqtura” (1926) <strong>da</strong> “filisofia <strong>da</strong><br />

sibrZne” (1931).<br />

mox<strong>da</strong> ise, rom mis pirad biblioTekaSi ar<br />

aris <strong>da</strong>culi agreTve is gazeTebi, romlebSic<br />

Tavis droze qveyndebo<strong>da</strong> nucubiZis politikuri<br />

statiebi. vgulisxmobT gazeTebs “socialfederalisti”,<br />

“saxalxo saqme”, “saqarTvelo”.<br />

aq ibeWdebo<strong>da</strong> nucubiZis sityvebi, warmoTqmuli<br />

209


<strong>da</strong>mfuZnebel krebebze <strong>da</strong> parlamentSi. Aar Cans<br />

agreTve 1910-iani wlebis quTaisSi gamomavali<br />

gazeTebi, romlebSiac asaxulia Salva nucubiZisa<br />

<strong>da</strong> grigol robaqiZis polemika filosofiis<br />

sakiTxebze. Aim gazeTebSi kargad Cans Tu ra<br />

maRali sulieri moTxovnilebebiT cxovrob<strong>da</strong><br />

imdroindeli quTaisi <strong>da</strong> aRniSnuli polemika<br />

1900-iani wlebis qarTuli inteligenciis<br />

istoriis saintereso moments warmoadgens.<br />

Salva nucubiZis biblioTekaSi sxva<strong>da</strong>sxva<br />

avtorTa mier naCuqar wignebs Soris yvelaze<br />

adrindelia 1910 wels (am dros igi 22 wlisa<br />

iyo) peterburgSi gamocemuli wigni “sxvisi me-s<br />

problema uaxles filosofiaSi”, romelic<br />

misTvis avtors, rus filosofoss i. lapSins<br />

(1870-1952, praRa) uCuqebia warweriT. frangul<br />

enaze gaukeTebia misTvis warwera prof. a.<br />

makovelskis Tavis wignze “demokrite. sxvaTa<br />

Soris es wigni iSviaTobaa im mxriv, rom misi<br />

tiraJi sul 100 calia. igi baqoSia gamocemuli<br />

1926 wels. imxanad baqos univeresitetSi bevri<br />

rusi revoluciamdeli mecnieri moRvaweob<strong>da</strong>.<br />

avtorTa mier naboZeb wignebs Soris<br />

yuradRebas iqcevs irakli andronikovis<br />

lermontovi saqarTveloSi” (1958) warweriT:<br />

“Rrmad pativcemul Salva nucubiZes madlobis<br />

niSnad Cveni ojaxisadmi 1922 wels gaweuli didi<br />

<strong>da</strong>xmarebisaTvis. i. andronikovi”.<br />

210


avtoriseuli warwerebiT aris S. nucubiZis<br />

pirad biblioTekaSi mravali mecnierisa <strong>da</strong><br />

mwerlis wignebi, maT Soris _ konstantine<br />

kapanelis, korneli kekeliZis, simon yauxCiSvilis,<br />

levan gokielis, leon meliqseT-begis, aleqsandre<br />

wereTlis, giorgi axvledianis, aleqsandre<br />

baramiZis, viqtor kupraZis, niko kecxovelis,<br />

aleqsandre janeliZis <strong>da</strong> sxv.<br />

zogjer wignebi Soreuli mxri<strong>da</strong>n modio<strong>da</strong>.<br />

parizelma qarTvelologma nino saliam Tavisi<br />

naSromi aseTi warweriT gamougzavna: “did<br />

qarTvel mecniers akademikos Salva nucubiZes<br />

misi Tayvanismcemelisagan nino saliasagan. 1966 w.<br />

parizi.”<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebelia qarTvel mweralTa mier<br />

naCuqari wignebis warwerebi:<br />

“profesor Salva nucubiZes, qarTuli<br />

sulobis aRorZinebis brwyinvale tribuns, didi<br />

pativiscemiT <strong>da</strong> Zmuri siyvaruliT. konstantine<br />

gamsaxurdia”;<br />

“gasaocars, ganumeorebels Salva nucubiZes,<br />

poets, oqropirsa <strong>da</strong> Cemi poeziis erTgul<br />

megobars. ioseb griSaSvili”;<br />

“petre iberisa <strong>da</strong> petriwonelis Tanamdgoms,<br />

Cveni dReebis oqropirs, poets <strong>da</strong> vaJkacs, Salva<br />

nucubiZes _ siyvaruliT gogla leoniZe”.<br />

Salva nucubiZes axlo urTierToba hqon<strong>da</strong><br />

qarTuli marTlmadidebluri eklesiis<br />

211


winamZRvrebTan. am urTierTobis xasiaTze<br />

metyvelebs maT mier naCuqari wignebi. bibliis<br />

Si<strong>da</strong> y<strong>da</strong>ze vkiTxulobT:<br />

“orTa xucesTa naSiersa <strong>da</strong> sibrZnisa<br />

moyvaresa, jurRmulsa amas sibrZnisasa miuZRvnis<br />

xucesTa uxucesi. 1951.”. es “xucesTa uxucesi”<br />

brZandeba kaTalikos_patriarqi kalistrate.<br />

“axali aRTqmis” gamocema kaTolikospatriarqma<br />

efrem II-m aseTi warweriT uboZa:<br />

]<br />

“Cems Zvirfas maswavlebels Salva nucubiZes<br />

uRirsi Segirdisgan. efrem II, sruliad<br />

saqarTvelos kaTolikos patriarqi. 1963.”<br />

Zneli saTqmelia, ra gziT moxv<strong>da</strong> nucubiZis<br />

wignebs Soris h. rikertis “transcendentaluri<br />

filosofiis” germanuli gamocema warweriT,<br />

romelic eZRvneba ara Salvas, aramed mixas: “Cems<br />

Zmas <strong>da</strong> megobars mixas samaxsovrod erTad<br />

brZolisa <strong>da</strong> tanjvisa Cveni ubeduri<br />

samSoblosaTvis. leo kereseliZe. berlini, 1916<br />

w., 25 qristesSoba”. xsenebuli mixa un<strong>da</strong> iyos<br />

cnobili Sumerologi mixeil (mixako) wereTeli,<br />

romelic aqtiur monawileobas Rebulob<strong>da</strong><br />

saqarTvelos erovnul-gamaTavisuflebel moZraobaSi.<br />

albaT es wigni Salvas ga<strong>da</strong>sca, rogorc<br />

filosofoss.<br />

moRvaweobis rusTvelologiurma mxarem<br />

nucubiZe “vefxistyaosnis” araerT ucxo enebze<br />

mTargmnelTan <strong>da</strong>akavSira. rusTavelis poemis<br />

212


iaponeli mTargmneli ipnei fukuro, rumineli<br />

mTargmneli v. kernbaxi, germaneli mTargmneli,<br />

avstrieli poeti –hugo huperti, poloneli i.<br />

sikiricki TavianT Targmanebis gamocemebze<br />

warwerebSi madlobis grZnobiT moixsenieben<br />

poemis nucubiZiseul rusul Targmans <strong>da</strong><br />

winasityvaobas.<br />

un<strong>da</strong> SevCerdeT “vefxistyaosnis” nucubiZiseuli<br />

rusuli Targmanis pirvel gamocemaze<br />

moskovSi 1941 wels. am gamocemis sastambo<br />

egzemplari, rogorc cnobilia, stalinma<br />

Caaswora <strong>da</strong> nucubiZes misca samaxsovrod.<br />

sicocxlis bolo wels nucubiZem es wigni<br />

qarTuli literaturis instituts ga<strong>da</strong>sca <strong>da</strong><br />

amJamad, ramdena<strong>da</strong>c viciT, goris stalinis<br />

muzeumSi inaxeba.<br />

bunebrivia, rom wignebi, piradi biblioTekis<br />

Sedgeniloba misi mflobelis interesebis sferos<br />

asaxavs. Salva nucubiZis wignebi humanitaruli<br />

codnis sxva<strong>da</strong>sxva sferos moicavs: filosofia,<br />

esTetika, logika, xelovnebisa <strong>da</strong> <strong>kulturis</strong><br />

istoria, mxatvruli literatura. nucubiZe<br />

mravali wlis manZilze filosofiis gar<strong>da</strong><br />

Tbilisis universistetSi kiTxulob<strong>da</strong> <strong>da</strong>savleT<br />

evropis literaturis istoriasa <strong>da</strong><br />

samarTalmcodneobas.A<br />

fogtisa <strong>da</strong> koxis, Jirmunskis, franc Sileris,<br />

ovetis, gasparis, bioklis <strong>da</strong> sxva avtorTa<br />

213


naSromebi, romelTa sqolioebi aWrelebulia<br />

sxva<strong>da</strong>sxva SeniSvnebiTa <strong>da</strong> minawerebiT, naTlad<br />

metyveleben imaze, Tu raoden gul<strong>da</strong>smiT<br />

amuSavebs mecnieri evropis sxva<strong>da</strong>sxva erovnul<br />

literaturaTa istorias. amave mizniT iyeneb<strong>da</strong><br />

igi italiuri, franguli, inglisuri literaturis<br />

anTologiebs. iurisprudenciis sakiTxebze<br />

S. nucubiZe ZiriTa<strong>da</strong>d germanuli samecniero<br />

literaturiT sargeblob<strong>da</strong>.<br />

Salva nucubiZis dRemde SemorCenil wignebis<br />

erT nawils leqsikonebi warmoadgens. yvela isini<br />

siymawvileSi SeuZenia, rodesac evropul enebs<br />

euflebo<strong>da</strong>. maT Soris aris germanul-franguli,<br />

germanul-italiuri, laTinur-germanuli, ber-<br />

Znul-germanuli leqsikonebi. SemorCenilia<br />

ramdenime saxelmZRvanelo, romliTac igi<br />

laTinursa <strong>da</strong> berZnuls swavlob<strong>da</strong>. aq yoveli<br />

calkeuli sityva gaxazulia <strong>da</strong> gverdiT miwerili<br />

aqvs Targmani qarTul, rusul <strong>da</strong> germanul<br />

enebze. yovelive es gimnaziaSi yofnisa <strong>da</strong><br />

studentobis periods ganekuTvneba.<br />

Salva nucubiZe “aqtiuri” mkiTxveli iyo.<br />

wignis sqolioebi aWrelebulia minawerebiT<br />

sxva<strong>da</strong>sxva enebze. am minawerebis xasiaTis<br />

saCveneblad vimowmebT calkeul magaliTebs.<br />

aristoteles naSromi “sulisaTvis” – germanuli<br />

Targmani, rogorc Cans, dednisaTvis u<strong>da</strong>rebia.<br />

sqolioze gamotanilia sxva<strong>da</strong>sxva germanuli<br />

214


sityvebis berZnuli Sesatyvisebi, aris aseTi<br />

minawerebic: “arasworad Targmnis”, “Targmani”,<br />

“Sdr. nikomaqes “eTikas”. sqolioebSi xSirad<br />

SeimCneva evropuli filosofiis terminebisa <strong>da</strong><br />

cnebebisadmi qarTuli Sesatyvisebis Zieba. frangi<br />

filosofosis m. korves wignSi “haidegeris<br />

filosofia” (1961) calkeuli franguli sitvebis<br />

gaswvriv miwerilia: “<strong>da</strong>farulis gacxadeba”,<br />

“warmoeba”.<br />

b. raselis “<strong>da</strong>savleTis filosofiis istoriis”<br />

sqolioze erTgan miwerilia: “aq-myo”, <strong>da</strong><br />

“aw-myo”. amave wignSi, rogorc es xazgasmuli<br />

adgilebi<strong>da</strong>n Cans, misi gansakuTrebuli yuradReba<br />

miuqcevia im adgilebs, sa<strong>da</strong>c laparakia <strong>da</strong>savlur<br />

filosofiaSi fsevdo-dionise areopagelis<br />

ideaTa gavrcelebaze.<br />

filosofiuri wignebis sqolioebze xSirad<br />

aqvs iseTi minawerebi, romlebSic amJRavnebs Tavis<br />

<strong>da</strong>mokidebulebas teqstisadmi: “sworia”, “ara”,<br />

“idiotoba”, “Secdomaa”, “ra SuaSia aq<br />

avereosi?”, “sqolastikis meTodi”, “avtoris<br />

argumenti sustia”, “ar esmis negatiuri<br />

Teologia”, “Sdr. areopagelis angeologia”,<br />

“RmerTs ara aqva yofiereba (areopagitika)”,<br />

“sainteresoa” <strong>da</strong> sxv.<br />

rasakvirvelia, ama Tu im sakiTxebze<br />

muSaobisas nucubiZe sargeblob<strong>da</strong> agreTve<br />

biblioTekis wignebiTac. sxvaTaSoris mis wignebs<br />

215


Soris SemorCenilia ramodenime iseTi, romelTac<br />

aqvs sabiblioTeko <strong>da</strong>mRa: “saqarTvelos<br />

parlamentis biblioTeka”.<br />

erovnuli kultura vlindeba ara mxolod<br />

<strong>literaturisa</strong> <strong>da</strong> xelovnebis ZeglebiTa <strong>da</strong><br />

mecnierul monapovarTa saxiT, aramed im<br />

SemoqmedebiTi <strong>da</strong> mecnieruli laboratoriiTac,<br />

romelSic yovelive es iqmnebo<strong>da</strong>. mecnierisaTvis<br />

upirveles yovlisa es aris kabineti, romlis<br />

ganuyreli atributi wignebia.<br />

Salva nucubiZis piradi biblioTeka erTgvari<br />

sarkea im epoqisa, romlis mkacri qrolva<br />

mecnieris wignebis samyaroSic aRwev<strong>da</strong>. dRes,<br />

rodesac uyureb karadebis Taroebze SemorCenil<br />

S. nucubiZis wignebs <strong>da</strong> aTvaliereb avtorTa<br />

gvarebsa <strong>da</strong> saTaurebs <strong>da</strong> rodesac ici, rom<br />

yovelive es iyo ara binis interieris erTgvari<br />

samkauli, aramed is, rac safuZvlad <strong>da</strong>edo<br />

mecnieris gzas universitetis taZrisaken, Znelia<br />

ar gaifiqro: ra kargi iqnebo<strong>da</strong>, rom dRevandeli<br />

qarTuli ojaxis savaldebulo atributi -<br />

lamazydiani wignebi _ Cveni axalgazrdobis<br />

cxovrebis iseTive aucilebeli sazrdo <strong>da</strong><br />

moTxovnileba gaxdebodes, rogoric iyo<br />

peterburgis universitetSi filosofiis arsisa<br />

<strong>da</strong> azris <strong>da</strong>saufleblad gamgzavrebuli<br />

quTaiseli gimnazistis _ Salva nucubiZisaTvis!<br />

216


natalia orlovskaia<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom Salva nucubiZes<br />

mTeli qalaqi icnob<strong>da</strong> <strong>da</strong> bevr a<strong>da</strong>mianTan hqon<strong>da</strong><br />

siaxlove, mainc misi saxlis zRurblis<br />

gadmobijeba ioli ar gaxl<strong>da</strong>T. Zalian<br />

SezRuduli iyo im a<strong>da</strong>mianTa wre, vinc masTan<br />

modio<strong>da</strong>. vinc me magondeba, eseni iyvnen: ivane<br />

beritaSvili, simon yauxCiSvili, konstantine<br />

gamsaxurdia, sergi wulaZe, egnate fifia ... <strong>da</strong> ai<br />

am gansazRvrul a<strong>da</strong>minTa ricxvSi iyo qalbatoni<br />

natalia orlovskaia.<br />

rodesac Salva nucubiZes universitetSi<br />

sazRvargareTis literaturis istoriaSic<br />

aukrZales leqciebis kiTxva (filosofiaSi ukve<br />

manamdec aRar hqon<strong>da</strong> ufleba), rogorc misi erTerTi<br />

yofili studenti igonebs, “man ukanasknel<br />

leqciaze gamogvicxa<strong>da</strong>, rom kurss gaagrZeleb<strong>da</strong><br />

misi mowafe, rogorc man Tbilad moixsenia _<br />

Прекрасная Наташа.<br />

“qalbatoni nataSa” _ ase mivmarTavdiT<br />

ojaxSi. ase mivmarTav dResac <strong>da</strong> es maaxloebs im<br />

gar<strong>da</strong>sul dReebTan, rodesac igi Cveni ojaxuri<br />

Sekrebebis monawile iyo.<br />

217


qalbatoni natalia, romelic Zalian<br />

soliduri <strong>da</strong> akademiuria oficialur garemoSi,<br />

sul sxvnairia sazeimo <strong>da</strong> ojaxur viTarebaSi _<br />

savsea iumoriT, poeziiTa <strong>da</strong> musikiT. is didi<br />

xalisiT miujdebo<strong>da</strong> xolme CvenTan roials<br />

mxrebze mogdebuli “CernoburkiT”.<br />

riT aixsneba didi maswavleblisa <strong>da</strong> niWieri<br />

mowafis <strong>da</strong>axloeba? vfiqrob, es iyo garkveuli<br />

Tanxvedra a<strong>da</strong>mianis kulturuli tipis,<br />

kulturuli modelis.<br />

Salva nucubiZe erTgvari matarebeli iyo<br />

qarTul-<strong>da</strong>savluri sinTezisa. mogexsenebaT, mis<br />

naSromebs wiTel zolad gasdevs idea, rom<br />

qarTuli <strong>kulturis</strong> umaRlesi monapovarni<br />

swored sxva<strong>da</strong>sxva kulturaTa sinTezs<br />

ukavSirdeba. albaT swored am niSniT gax<strong>da</strong><br />

natalia orlovskaia nucubiZisTvis saintereso<br />

a<strong>da</strong>miani _ is pirovneba, romelic saqarTveloSi<br />

matarebelia evropeizmisa.<br />

mas gaTavisebuli aqvs yovelive saukeTeso<br />

qarTuli <strong>da</strong> amasTanave jer kidev X1X saukuni<strong>da</strong>n<br />

momdinare Tbilisis rusuli <strong>kulturis</strong><br />

tra<strong>da</strong>ciebi <strong>da</strong> cxadia, <strong>da</strong>ntes, Seqspiris, rables<br />

samyaro.<br />

qalbatoni natalia yovelTvis xazgasmiT<br />

aRniSnavs, rom nucubiZesTan Sexvedram<br />

gansazRvra misi samecniero momavali <strong>da</strong> rom misi<br />

gavleniT <strong>da</strong> wyalobiT qarTul enaze<br />

218


Tavisuflad kiTxulobs leqciebs. marTlac,<br />

bednieria is, visac cxovrebis gzaze didi<br />

maswavlebeli moevlineba.<br />

maxsovs mamam miTxra: “mSvenieri axalgazr<strong>da</strong><br />

qali iyo, sakandi<strong>da</strong>to rom moitana <strong>da</strong><br />

yvelanairad xeli SevuwyveT, magram axla<br />

sadoqtoroze ga<strong>da</strong>wyvita muSaoba <strong>da</strong> wasulia<br />

magis saqmeo, vin gabe<strong>da</strong>vs doqtori qalis<br />

Txovnaso”...<br />

qalbatoni natalias aspiranti viyavi. Zalian<br />

momTxovni xelmZRvaneli iyo; misi <strong>da</strong>msaxurebaa,<br />

rom droze <strong>da</strong>vwere disertacia. gar<strong>da</strong> codnisa,<br />

misgan bevri ram SeviZine. erTxel TanamSromeli<br />

uxeSad Semomepasuxa, me Zalian Tav<strong>da</strong>Werilad<br />

mivuTiTe, rom misi saqcieli ar iyo lamazi <strong>da</strong> man<br />

momaZaxa: “eg manerebi Sen orlovskaiasagan geqneba<br />

naswavlio”.<br />

Cven ki swored “am manerebma” <strong>da</strong>gvaaxloves<br />

mamaCemma tradiciebisadmi erTgulebis grZnoba<br />

Caminerga, anu is grZnoba, rac qalbaton<br />

nataliaSic ase Zlieria <strong>da</strong> es megobruli<br />

urTierToba dResac grZeldeba.<br />

Cemi meuRle _ irakli kenWoSvili _ agreTve<br />

misi studenti iyo. am megobrobaSi Cemi qaliSvili<br />

_ salomec CavrTe, rom manac naxos WeSmariti<br />

inteligenti, kulturuli tradiciebis matarebeli<br />

a<strong>da</strong>miani <strong>da</strong> misi aratipuri, uaRresad<br />

kulturuli garemo. yovel wels, 2 ianvars Cven<br />

219


vikribebiT, axla ukve mis binaSi <strong>da</strong> vigonebT<br />

sasiamovno warsul dReebs, vsaubrobT awmyoze _<br />

qalbatoni nataSa di<strong>da</strong>d gulSematkivrobs<br />

yvelafers, rac saqarTveloSi keTdeba. is<br />

amavdroulad SesaniSnavi <strong>da</strong> <strong>da</strong>xvewili<br />

kulinaria. lamazi WurWliT lamazad gaSlil<br />

sufrasTan masTan Tavi romeliRac warsul<br />

saukuneSi ggonia.<br />

natalia orlovskaia dResac universitetis<br />

profesoria <strong>da</strong> Tavisi moRvaweobiT kidev<br />

erTxel Seaxsenebs iq myofT tradiciebisadmi<br />

erTgulebis aucileblobasa <strong>da</strong> im maRali<br />

stan<strong>da</strong>rtebisadmi swrafvas, sai<strong>da</strong>nac <strong>da</strong>iwyo<br />

saqarTvelos upirvelesma umaRlesma skolam<br />

Tavisi arsebobis aTvla.<br />

220


T a r g m a n i<br />

221


222


mixeil baxtini<br />

karnavalizebuli literatura<br />

klasikuri antikurobis <strong>da</strong>mlevsa <strong>da</strong> Semdeg _<br />

elinizmis epoqaSi garegnulad sakmaod gansxvavebuli,<br />

magram Sinaganad monaTesave <strong>da</strong> imdenad<br />

urTierT<strong>da</strong>kavSirebuli mravali Janri Camoyalib<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

ganviTar<strong>da</strong>, rom maT literaturis garkveuli <strong>da</strong>rgi<br />

Seqmnes, romelsac TviTon berZnebi erTob STambeW<strong>da</strong>vi<br />

sityviT _ “σπουδογελοιον” _ aRniSnavdnen, anu<br />

seriozul-sasacilo <strong>da</strong>rgad miiCnevdnen. Zveli berZnebi am<br />

<strong>da</strong>rgs miakuTvnebdnen sofronis mimebs, “sokratul<br />

dialogs” (rogorc calke Janrs), simposionis vrcel<br />

literaturas (aseve calke Janrs), adrindel memuarul<br />

literaturas (ioni qiosels, kritiass), pamfletebs,<br />

mTlianad bukolikur poezias, “menipes satiras” (rogorc<br />

calke Janrs) <strong>da</strong> aseve zog sxva Janrs. am seriozulsasacilos<br />

<strong>da</strong>rgis sazRvrebis mkveTrad <strong>da</strong> cxa<strong>da</strong>d<br />

<strong>da</strong>dgena erTob Znelia, Tumca TviTon berZnebi saTanadod<br />

acnobierebdnen mis principul Taviseburebas <strong>da</strong><br />

ganasxvavebdnen seriozuli Janrebisagan _ epopeisagan,<br />

tragediisagan, istoriasagan, klasikuri ritorikisagan <strong>da</strong><br />

sxv. marTlac, es <strong>da</strong>rgi erTob arsebiTad gansxvavdeba<br />

klasikuri antikurobis sxvagvari <strong>literaturisa</strong>gan.<br />

rogoria seriozul-sasacilo Janrebis arsebiTi<br />

Taviseburebani?<br />

garegnuli sxvaobis miuxe<strong>da</strong>vad, maT aerTianebs Rrma<br />

kavSiri karnavalur folklorTan, metad Tu naklebad<br />

223


gamsWvalulni arian specifikuri karnavaluri<br />

suliskveTebiT, xolo zogi maTgani zepirsityvieri<br />

karnavalur-folkloruli Janrebis literaturul<br />

variants warmoadgens. karnavaluri msoflganc<strong>da</strong>,<br />

romliTac mTliana<strong>da</strong>a gajerebuli es Janrebi,<br />

ganapirobebs maT mTavar Taviseburebas <strong>da</strong> mxatvruli<br />

saxeebisa <strong>da</strong> sityvis Tavisebur mimarTebas<br />

sinamdvilisadmi. marTalia, yvela am JanrSi Zlieri<br />

ritorikuli elementic aris, magram karnavaluri<br />

msoflgancdis mxiaruliი pirobiTobis garemoSi es<br />

elementi arsebiTad icvlis saxes: mcirdeba misi<br />

ritorikuli seriozuloba, gonebrioba, calmxrivoba <strong>da</strong><br />

dogmatizmi.<br />

karnavaluri msoflganc<strong>da</strong> uzarmazari<br />

cxovelmyofeli gar<strong>da</strong>mqmneli ZaliTa <strong>da</strong> iSviaTi<br />

gamZleobiT xasiaTdeba. amitom Cvens droSic ki<br />

seriozul-sasacilo tradiciebTan Tun<strong>da</strong>c Soreuli<br />

kavSiris mqone Janrebi Seicaven im karnavalur safuars,<br />

rac maT mkveTrad ganasxvavebs sxva Janrebisagan. isini<br />

raRac sxva niSniT arian aRbeWdilni, romliTac maT<br />

advilad vcnobT. maxvili smena yovelTvis gamoarCevs<br />

karnavaluri msoflgancdis Tun<strong>da</strong>c yvelaze Soreul<br />

eqos.<br />

im literaturas, romelmac pir<strong>da</strong>pir an iribad,<br />

Suamavali rgolebis saSualebiT, karnavaluri<br />

folkloris (antikuris an Suasaukuneobrivis) ama Tu im<br />

saxeobis zegavlena ganica<strong>da</strong>, Cven karnavalizebul<br />

literaturas vuwodebT. aseTi literaturis pirveli<br />

nimuSia seriozul-sasacilo mwerloba mTlianad. [...]<br />

seriozul-sasacilo Janrebis pirveli Tavisebureba<br />

aris sinamdvilisadmi axleburi <strong>da</strong>mokidebuleba: maTi<br />

sagni Tu, rac ufro sagulisxmoa, sinamdvilis gagebis,<br />

Sefasebisa <strong>da</strong> gaformebis amosaval wertili aris mwvave<br />

224


<strong>da</strong> xSirad aSkarad saWirboroto sakiTxebTan <strong>da</strong>kav-<br />

Sirebuli Tanamedroveoba. antikur literaturaSi<br />

seriozuli (marTalia, amasTanave sicilismieri) gamosaxvis<br />

sagani pirvelad aris warmodgenili yovelgvari epikuri<br />

an tragikuli distanciis gareSe <strong>da</strong> mocemulia ara miTis<br />

an Tqmulebis absolutur warsulSi, aramed<br />

Tanamedroveobis doneze, cocxal TanamedroveebTan<br />

uSualo <strong>da</strong> TviT uxeSi, familaruli kontaqtis zonaSi.<br />

am JanrebSi miTologiuri gmirebi <strong>da</strong> warsulis<br />

istoriuli pirni mizan<strong>da</strong>saxulad <strong>da</strong> xazgasmulad<br />

gaTanamedrovebulebi arian <strong>da</strong> <strong>da</strong>usrulebel TanamedroveobasTan<br />

familaruli urTierTobis zonaSi moqmedeben<br />

<strong>da</strong> metyveleben. amgvarad, seriozul-sasacilos sferoSi<br />

mxatvruli saxis agebis Rirebulebrivdroismieri zona<br />

arsebiT cvlilebas ganicdis.<br />

meore Tavisebureba uSualo<strong>da</strong>a <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

pirvelTan: seriozul-sasacilo Janrebi ar emyarebian<br />

Tqmulebas <strong>da</strong> ar axdenen TavianTi Tavis sakralizebas<br />

Tqmulebis saSualebiT; isini Segnebulad efuZnebian<br />

gamocdilebasa (marTalia, jer arc Tu ise mdi<strong>da</strong>rs) <strong>da</strong><br />

Tavisufal gamonagons; maTi <strong>da</strong>mokidebuleba Tqmulebisadmi<br />

umeteswilad uaRresad kritikulia, xolo zogjer<br />

_ cinikurad mamxilebelia. es namdvili ga<strong>da</strong>trialebaa<br />

literaturuli saxis istoriaSi.<br />

yvela am Janris mesame Taviseburebaa mizan<strong>da</strong>saxuli<br />

mravalstilianoba <strong>da</strong> mravalxmianoba. isini uars amboben<br />

epopeis, tragediis, maRali ritorikis, lirikis<br />

stilistur erTianobaze (ufro zustad _ erTian<br />

stilze). maTTvis <strong>da</strong>maxasiaTebelia Txrobis sxva<strong>da</strong>sxva<br />

tonaloba, maRalisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>balis, seriozulisa <strong>da</strong><br />

sasacilos aRreva; isini farTod iyeneben CarTul Janrebs<br />

_ werilebs, napovn xelnawerebs, monayol dialogebs,<br />

maRali Janrebis parodiebs, parodiulad gaazrebul<br />

225


citatebs <strong>da</strong> sxv.; zogierT maTganSi gvxvdeba prozauli<br />

<strong>da</strong> poeturi metyvelebis SeTavseba, dialeqtebisa <strong>da</strong><br />

sxva<strong>da</strong>sxva Jargonis (xolo romaul etapze _ TviT<br />

orenovnebis) gamoyeneba, Tavs iCens sxva<strong>da</strong>sxvagvari<br />

avtoris niRabi. gamomxatvel sityvasTan erTad<br />

gamoiyeneba gamoxatuli sityva; zogierT JanrSi mTavar<br />

rols orxmiani sityvebi asruleben. amgvarad, aq Tavs iCens<br />

sityvisadmi rogorc literaturis masalisadmi axleburi<br />

<strong>da</strong>mokidebuleba. [...]<br />

ramdenadme gamartivebulad <strong>da</strong> sqematurad rom<br />

vTqvaT, SeiZleba iTqvas, rom romanis Janrs sami ZiriTadi<br />

fesvi aqvs: epopeuri, ritorikuli <strong>da</strong> karnavaluri. am<br />

fesvTagan romelime erTis upiratesobis Sesabamisad,<br />

evropuli romanis ganviTarebaSi sami xazi Camoyalib<strong>da</strong>:<br />

epopeuri, ritorikuli <strong>da</strong> karnavaluri (maT Soris,<br />

cxadia, arsebobs mravali gar<strong>da</strong>mavali forma). romanis<br />

gaviTarebis mesame, anu karnavaluri xazis, maT Soris<br />

dostoevskis Semoqmedebisaken mimavali nairsaxeobis<br />

saTaveebi seriozul-sasacilo Janrebis <strong>da</strong>rgSi un<strong>da</strong><br />

veZeboT.<br />

romanisa <strong>da</strong> mxatvruli prozis am nairsaxeobis<br />

Camoyalibebisa <strong>da</strong> ganviTarebisaTvis, romelsac Cven<br />

qvemoT pirobiTad “dialoguris” saxelwodebiT<br />

movixseniebT (<strong>da</strong> romelsac, rogorc ukve vTqviT,<br />

dostoevskisTan mivyavarT) ganmsazRvreli mniSvneloba<br />

hqon<strong>da</strong> seriozul-sasacilo mwerlobis or Janrs _<br />

“sokrates dialogsa” <strong>da</strong> “menipes satiras”.<br />

“sokrates dialogi” _ Taviseburi <strong>da</strong> odesRac<br />

farTod gavrcelebuli Janria. “sokrates dialogebs”<br />

werdnen platoni, qsenofonte, antisTene, esqine, fedoni,<br />

evklide, aleqsemeni, glavkoni, simiusi, kratoni <strong>da</strong> sxvebi.<br />

Cvenamde moaRwies platonisa <strong>da</strong> qsenofontes dialogebma,<br />

226


xolo <strong>da</strong>narCenebma _ calkeuli fragentebis <strong>da</strong> maTze<br />

mxolod cnobebis saxiT. [...]<br />

“sokrates dialogi” ar aris ritorikuli Janri. igi<br />

saxalxo karnavalur nia<strong>da</strong>gze aRmocen<strong>da</strong> <strong>da</strong> Rrmad aris<br />

gamsWvaluli karnavaluri msoflgancdiT, gansakuTrebiT,<br />

cxadia, _ misi ganviTarebis adrindel zepir sokratiseul<br />

stadiaze.<br />

Tav<strong>da</strong>pirvelad “sokrates dialogis” Janri _ ukve<br />

misi ganviTarebis literaturul stadiaze _ TiTqmis<br />

memuaruli Janri iyo: es iyo mogonebebi sokrates<br />

saubrebze, romlebic mokle moTxrobis CarCoSi iyo<br />

moqceuli. magram masalisadmi Tavisufalma SemoqmedebiTma<br />

midgomam TiTqmis mTlianad gaaTavisufla es Janri<br />

istoriuli <strong>da</strong> memuaruli artaxebisagan <strong>da</strong> mxolod<br />

WeSmaritebis gaxsnis sokratiseuli meTodi <strong>da</strong> moTxrobis<br />

CarCoSi ganTavsebuli dialogis garegnuli forma<br />

SeinarCuna. aseTi Tavisufali SemoqmedebiTi bunebiT<br />

xasiaTdeba platonis “sokrateseuli dialogebi”, <strong>da</strong><br />

naklebad _ qsenofontesa <strong>da</strong> Cvenamde fragmentebis saxiT<br />

moRweuli antisTenes dialogebi.<br />

SevCerdebiT “sokrates dialogis” Janris im<br />

momentebze, romlebsac gansakuTrebuli mniSvneloba aqvT<br />

Cveni koncefciisaTvis.<br />

1. am Janrs safuZlad uZevs sokrateseuli warmodgena<br />

WeSmaritebisa <strong>da</strong> masze Cveni warmodgenis dialogur<br />

xasiaTze. WeSmaritebis Ziebis dialoguri saSualeba<br />

upirispirdebo<strong>da</strong> rogorc oficialur monologizms,<br />

romelic mza WeSmaritebis flobas iCemebs, aseve<br />

miamiturad Tav<strong>da</strong>jerebul a<strong>da</strong>minebs, romlebsac hgoniaT,<br />

rom maT namdvilad ician raRac, rom isini garkveul<br />

WeSmaritebebs floben. WeSmariteba ar ibadeba <strong>da</strong> ar<br />

mdebareobs calke a<strong>da</strong>mianis gonebaSi, igi a<strong>da</strong>mianTa Soris<br />

ibadeba, romlebic dialoguri urTierTobis procesSi<br />

227


erTad eZeben WeSmaritebas. sokrate Tavis Tavs<br />

“maWankals” uwodeb<strong>da</strong>: igi erTmaneTs axvedreb<strong>da</strong><br />

a<strong>da</strong>mianebs <strong>da</strong> kamaTSi iTrev<strong>da</strong> maT, ris Sedega<strong>da</strong>c<br />

WeSmariteba ibadebo<strong>da</strong>; sokrate Tavis Tavs am mSobiare<br />

WeSmaritebis “bebiaqals” uwodeb<strong>da</strong>, radgan xels<br />

uwyob<strong>da</strong> mis <strong>da</strong>badebas. amitomac sokrates Tavi ar<br />

miaCn<strong>da</strong> mza WeSmaritebis erTpirovnul mflobelad. xazs<br />

vusvamT, rom sokrates warmodgenebi WeSmaritebis<br />

dialogur xasiaTze “sokrates dialogis” Janris saxalxo<br />

karnavalur safuZvels efuZnebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> mis formasac<br />

saxalxo karnavaluri safuZveli ganapirobeb<strong>da</strong>. [...]<br />

mogvianebiT, rodesac “sokrates dialogis” Janri<br />

sxva<strong>da</strong>sxva Camoyalibebul filosofiur skolaTa <strong>da</strong><br />

religiur moZRvrebaTa dogmaturi msoflmxedvelobebis<br />

samsaxurSi Cadga, man <strong>da</strong>karga yovelgvari kavSiri<br />

karnavalur msoflganc<strong>da</strong>sTan <strong>da</strong> ukve mignebuli, mza <strong>da</strong><br />

ucilobeli WeSmaritebebis gadmocemis ubralo formad<br />

<strong>da</strong> bolos, neofitebis (katexizmoebi) SegonebaTa kiTxvapasuxis<br />

formad iqca.<br />

2. “sokrates dialogis” or mTavar xerxs sinkriza <strong>da</strong><br />

anakriza warmoadgendnen. sinkrizaSi gulisxmobdnen<br />

garkveul saganze sxva<strong>da</strong>sxva TvalsazrisTa<br />

<strong>da</strong>pirispirebas. saganze sxva<strong>da</strong>sxva sityvaTa <strong>da</strong><br />

TvalsazrisTa <strong>da</strong>pirispirebis teqnikas “sokrates<br />

dialogSi” Zalian didi mniSvneloba eniWebo<strong>da</strong>, rasac<br />

Tavad am Janris xasiaTi ganapirobeb<strong>da</strong>. anakrizaSi<br />

gulisxmobdnen mosaubris sityvebis gamowvevas,<br />

provocirebas, sakuTari Tvalsazrisis gamoxatvis, Tanac<br />

bolomde gamoxatvis iZulebas. sokrate amgvari anakrizis<br />

didostati iyo: man ico<strong>da</strong> rogor aelaparakebina<br />

a<strong>da</strong>mianebi, rogor gamoeTqvaT maT TavianTi bundovani <strong>da</strong><br />

jiutad akviatebuli azrebi, rogor gaetarebina es azrebi<br />

sityvebis Suqze <strong>da</strong> rogor warmoeCina maTi simc<strong>da</strong>re an<br />

228


nakluloba; man ico<strong>da</strong> rogor gamoetana mzis Suqze<br />

moaruli WeSmariteba. anakriza aris sityvis sityviTve (<strong>da</strong><br />

ara siuJeturi svliT, gansxavebiT “menipes satirisagan”)<br />

provocireba. sinkriza <strong>da</strong> anakriza azris dialogizebas<br />

axdenen, azrs gamoacalkeveben <strong>da</strong> replikad, a<strong>da</strong>mianTa<br />

Soris dialoguri urTierTobis monawiled xdian. orive<br />

es xerxi gamomdinareobs WeSmaritebaze dialoguri<br />

warmodgeni<strong>da</strong>n, rac safuZvlad udevs “sokrates<br />

dialogs”. am karnavaluri Janris nia<strong>da</strong>gze sinkriza <strong>da</strong><br />

anakriza kargaven TavianT viwro ganyenebul-ritorikul<br />

xasiaTs.<br />

3. “sokrates dialogis” gmirebi ideologebi arian.<br />

upirvelesad ideologia TviTon sokrate, ideologia<br />

agreTve yvela misi mosaubre _ misi mowafeebi, sofistebi,<br />

ubralo a<strong>da</strong>mianebi, romelTac igi dialogSi iTrevs <strong>da</strong>,<br />

maT<strong>da</strong> uneburad, ideologebad aqcevs. TviT ambavic,<br />

romelic “sokratul dialogSi” xdeba (ufro sworad,<br />

romlis aRdgenac mimdinareobs masSi), WeSmaritebis Ziebisa<br />

<strong>da</strong> gamocdis wmin<strong>da</strong> ideologiuri movlenaa. [...]<br />

4. “sokrates dialogSi”, anakrizasTan erTad, anu<br />

sityvis sityviTve provocirebasTan erTad, zogjer amave<br />

mizniT dialogis siuJeturi situacia gamoiyeneba.<br />

platonis “analogia”-Si sasamarTlosa <strong>da</strong> sasikvdilo<br />

ganaCenis molodinis situacia ganapirobebs sokrates<br />

metyvelebis gansakuTebul xasiaTs; es aris zRurblze,<br />

zRvarze mdgomi a<strong>da</strong>mianis metyveleba. “fedonSi” saubari<br />

sulis ukv<strong>da</strong>vebaze, am saubris yvela Sinagani Tu garegani<br />

peripetia sikvdiliswina viTarebiTaa ganpirobebuli. aq<br />

orive SemTxvevaSi Tavs iCens miswrafeba iseTi<br />

gansakuTrebuli viTarebis Seqmnisaken, romelic sityvas<br />

yovelgvari Cveuli avtomatizmisa <strong>da</strong> sagnobriobisgan<br />

aTavisuflebs <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mians aiZulebs Tavisi pirovnebisa <strong>da</strong><br />

azris siRrmiseuli Sreebi gaamJRavnos. [...]<br />

229


5. “sokrates dialogSi” idea organulad aris<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli am ideis matarebeli a<strong>da</strong>mianis (sokratesa<br />

<strong>da</strong> dialogis sxva mTavar monawileTa) saxesTan. ideis<br />

dialoguri gamoc<strong>da</strong> amasTanave am ideis matarebeli<br />

a<strong>da</strong>mianis gamoc<strong>da</strong>caa. [...]<br />

“sokrates dialogma” rogorc garkveulma Janrma<br />

mcire xans iarseba, magram misi <strong>da</strong>Slis procesSi sxva<br />

dialoguri Janrebi, maT Soris _ “menipes satira”<br />

(Semdgom mas mokled “meniped” movixseniebT) Camoyalib<strong>da</strong>,<br />

romelic, cxadia, ar aris “sokrates dialogis” <strong>da</strong>Slis<br />

uSualo Sedegi, vinai<strong>da</strong>n igi karnavalur folklorSi<br />

iRebs saTaves. [...]<br />

1. “sokrates dialogisagan” gansxvavebiT, menipeSi<br />

gazrdilia sicilis elementis xvedriTi wili, Tumca misi<br />

odenoba icvleba am uaRresad moqnili Janris<br />

nairsaxeobaTa mixedviT; magaliTad, sicilis elementi<br />

Zalian Zlieria varonTan <strong>da</strong> qreba (ufro zustad _<br />

reducirebulia) boeciusTan. am sicilis elementis<br />

karnavalur xasiaTze odnav mogvianebiT visaubrebT.<br />

2. menipe mTlianad Tavisufldeba im memuarulistoriuli<br />

SezRudvebisagan, romlebic jer kidev<br />

SeimCneva “sokrates dialogSi” (Tumca zogjer<br />

garegnulad memuaruli forma SenarCunebulia). igi<br />

Tavisufalia Tqmulebisagan <strong>da</strong> araa SeboWili<br />

sinamdvilesTan garegnuli msgavsebis raime moTxovnebiT.<br />

menipe siuJeturi <strong>da</strong> filosofiuri gamonagonis iSviaTi<br />

TavisuflebiT xasiaTdeba. amas xels ar uSlis is<br />

garemoeba, rom menipes mTavari gmirebi istoriuli <strong>da</strong><br />

legen<strong>da</strong>ruli pirebi arian (diogeni, menipe <strong>da</strong> sxvani).<br />

SeiZleba iTqvas, rom mTels msoflio literaturaSi ver<br />

vipoviT gamonagonisa <strong>da</strong> fantastikis TvalsazrisiT<br />

menipeze ufro Tavisufal Janrs.<br />

230


3. menipes Janris umTavresi Tavisebureba is aris, rom<br />

masSi uTamamesi <strong>da</strong> ukidegano fantastika <strong>da</strong> avantura<br />

Sinaganad motivirebulia, gamarTlebulia, sakralizebulia<br />

iseTi wmin<strong>da</strong> ideur-filosofiuri mizniT, rogoricaa<br />

gansakuTrebuli situaciis Seqmna brZenis, WeSmaritebis<br />

maZieblis saxiT warmodgenili filosofiuri ideis _<br />

sityvis, WeSmaritebis provocirebisa <strong>da</strong> gamocdisaTvis.<br />

vimeorebT, rom fantastika aq WeSmaritebis ara <strong>da</strong>debiT<br />

xorcSesxmas, aramed mis Ziebas, provocirebas <strong>da</strong> rac<br />

mTavaria _ mis gamoc<strong>da</strong>s emsaxureba. am mizniT menipes<br />

gmirebi adian zecaSi, eSvebian qvesknelSi, <strong>da</strong>exetebian<br />

ucnob fantastikur qveynebSi, moqmedeben uCveulo<br />

viTarebaSi. [...] Zalian xSirad menipeSi fantastika<br />

avanturul-saTavga<strong>da</strong>savlo, zogjer _ mistikur-religiur<br />

(apuleiusTan) xasiaTs iZens. magram yovelTvis<br />

WeSmaritebis provocirebisa <strong>da</strong> gamocdis ideur funqcias<br />

emsaxureba. ukidegano avanturul fantastikasa <strong>da</strong><br />

filosofiur ideas Soris aq ganuyreli organuli<br />

mxatvruli erTianobaa <strong>da</strong>myarebuli. erTxel kidev un<strong>da</strong><br />

aRiniSnos, rom saubaria swored ideis, WeSmaritebis, <strong>da</strong><br />

ara garkveuli individualuri Tu socialur-tipuri<br />

a<strong>da</strong>mianis xasiaTis gamoc<strong>da</strong>ze. brZenis gamoc<strong>da</strong> aris am<br />

qveynad misi filosofiuri poziciis gamoc<strong>da</strong> <strong>da</strong> ara am<br />

poziciisagan <strong>da</strong>moukidebeli misi xasiaTis ama Tu mxaris.<br />

am TvalsazrisiT SeiZleba iTqvas, rom menipes Sinaarsi<br />

aris am qveynad ideis an WeSmaritebis Tavga<strong>da</strong>savali:<br />

miwazec, qvesknelSic, olimpzec.<br />

4. menipes Zalian mniSvnelovani Taviseburebaa<br />

Tavisufali fantastikis, simbolikis (zogjer _ mistikurreligiuri<br />

elementis) SeTavseba qoxmaxebis ukidures <strong>da</strong><br />

uxeS (Cveni TvalsazrisiT) naturalizmTan. WeSmaritebis<br />

Tavga<strong>da</strong>savali de<strong>da</strong>miwaze mimdinareobs did gzebze,<br />

qurdul duqnebSi, tavernebSi, bazrebis moednebze,<br />

231


cixeebSi, saidumlo kultebis erotikul RreobebSi <strong>da</strong> a.<br />

S. [...] ukve bioni borisfenitze ambobdnen, rom man<br />

“filosofia pirvelma Semosa heteras Wreli samosiT”.<br />

uxvad aris qoxmaxebis naturalizmi varonTan <strong>da</strong><br />

lukianesTan. magram yvelaze vrclad <strong>da</strong> srulad<br />

qoxmaxebis naturalizmma mxolod petroniusisa <strong>da</strong><br />

apuleiusis romanamde gaSlil menipeebSi pova gamoxatuleba.<br />

menipes arsebiTi Tavisureba _ filosofiuri<br />

dialogis, maRali simbolikis, avanturuli fantastikisa<br />

<strong>da</strong> qoxmaxebis naturalizmis organuli SeTavseba<br />

SenarCunebulia prozauli romanis dialoguri xazis<br />

yvela momdevno etapze.<br />

5. menipeSi Tamami gamonagoni <strong>da</strong> fantastika<br />

SeTavsebulia gansakuTrebul filosofiur universalizmTan<br />

<strong>da</strong> ukidures mWvretelobasTan. menipe “ukanasknel<br />

sakiTxTa” Janria; masSi ukanasknel filosofiur poziciaTa<br />

gamoc<strong>da</strong> mimdinareobs. [...] “sokrates dialogTan”<br />

Se<strong>da</strong>rebiT, menipes filosofiuri problematikis TviT<br />

xasiaTic mkveTrad Seicvala: mas Camocil<strong>da</strong> yvela<br />

ramdenadme “akademiuri” (gnoseologiuri Tu esTetikuri)<br />

problema, Camocil<strong>da</strong> vrceli <strong>da</strong> gaSlili argumentireba<br />

<strong>da</strong> arsebiTad mxolod SiSveli eTikur-praqtikuli<br />

xasiaTis “ukanaskneli kiTxvebi” <strong>da</strong>rCa. menipesaTvis<br />

swored “ukanaskneli amqveyniuri poziciebis” sinkriza<br />

(anu <strong>da</strong>pirispireba) aris <strong>da</strong>maxasiaTebeli: magaliTad,<br />

“cxovrebaTa gayidvis”, anu ukanasknel cxovrebiseul<br />

poziciaTa satiruli Cveneba lukianesTan, fantastikuri<br />

curva ideologiur zRvebze varonTan (“Sesculixes”),<br />

yvela filosofiur skolaSi yofna (rogorc Cans, ukve<br />

beonTan). aq yofierebis uzenaesi kiTxvebis gansjisas<br />

yvelgan SeimCneva ukiduresi pro <strong>da</strong> contra.<br />

6. filosofiuri universalurobis gamo menipeSi Tavs<br />

iCens samplaniani ageba: moqmedeba <strong>da</strong> dialoguri<br />

232


sinkrizebi de<strong>da</strong>miwi<strong>da</strong>n olimpze <strong>da</strong> qvesknelSia<br />

ga<strong>da</strong>tanili. samplaniani agebuleba Zalian TvalsaCinoa,<br />

magaliTad, senekas gakvaxebaSi. [...] menipeSi didi<br />

mniSvneloba eniWeba qvesknelis Cvenebas: aq Caisaxa<br />

micvalebulTa saubris” Janri, romelic farTod<br />

gavrcel<strong>da</strong> aRorZinebis xanisa <strong>da</strong> XVII <strong>da</strong> XVIII<br />

saukuneebis evropul literaturaSi.<br />

7. menipeSi Cndeba garkveul tipis eqsperimentuli<br />

fantastika: <strong>da</strong>kvirveba romelime uCveulo adgili<strong>da</strong>n,<br />

magaliTad, simaRli<strong>da</strong>n, rodesac mkveTrad icvleba<br />

amqveyniur movlenaTa masStabi; magaliTad, lukianes<br />

“ikaromanipi” an varonis “endimioni” (qalaqis cxovrebis<br />

<strong>da</strong>kvirveba simaRli<strong>da</strong>n). menipes garkveuli zegavleniT,<br />

eqsperimentuli fantastikis es xazi gviandel epoqaSic<br />

viTardeba _ rablesTan, sviftTan, volterTan (“mikromegasi”)<br />

<strong>da</strong> sxvebTan.<br />

8. menipeSi pirvelad iCens Tavs agreTve is, rasac<br />

SeiZleba moralur-fsiqologiuri eqsperimentireba<br />

ewodos: a<strong>da</strong>mianis uCveulo, aranormalur moralurfsiqiur<br />

mdgomareobaTa gamosaxva, sxva<strong>da</strong>sxva SeSliloba-<br />

Ta (“maniakaluri Tematika”), pirovnebis gaorebis,<br />

ocnebebiT ukiduresi gatacebis, uCveulo sizmrebis,<br />

sigiJesTan axlos myofi vnebebis <strong>da</strong> a.S. Cveneba. am<br />

movlenebs menipeSi ara viwro Tematuri, aramed<br />

formalur-Janruli mniSvneloba eniWeba. sizmrebi,<br />

ocnebebi, SeSliloba arRveven a<strong>da</strong>mianisa <strong>da</strong> misi bedis<br />

epikur <strong>da</strong> tragikul mTlianobas <strong>da</strong> pirovnebaSi<br />

sxvagvari a<strong>da</strong>mianisa <strong>da</strong> sxvagvari cxovrebis SesaZleblobebi<br />

vlindeba, a<strong>da</strong>miani aRar Seesabameba Tavis Tavs.<br />

sizmrebi eposSic gvxvdeba, magram iq winaswarmetyveluri,<br />

biZgis aRmZvreli an gamafrTxilebi sizmrebi ar cvlian<br />

a<strong>da</strong>mianis bedsa <strong>da</strong> xasiaTs, ar arRveven mis mTlianobas.<br />

ra Tqma un<strong>da</strong>, menipeSi a<strong>da</strong>mianis <strong>da</strong>usrulebloba <strong>da</strong><br />

233


Seusabamoba Tavis TavTan jer kidev elementaruli <strong>da</strong><br />

Canasaxobrivia, magram es sawyisebi ukve aRmoCenilia <strong>da</strong><br />

isini a<strong>da</strong>mianis axleburad <strong>da</strong>naxvis saSualebas iZlevian.<br />

a<strong>da</strong>mianis mTlianobisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>srulebulobis rRvevas xels<br />

uwyobs menipeSi aRmocenebuli dialoguri <strong>da</strong>mokidebuleba<br />

Tavisi Tavisadmi (rasac SesaZloa pirovnebis<br />

gaoreba mohyves). am mxriv uaRresad sainteresoa varonis<br />

menipe “bimarkusi”, anu “orgvari markusi”. varonis sxva<br />

menipeebis msgavsad, sicilis elementi aq erTob Zlieria.<br />

markusi ar asrulebs <strong>da</strong>pirebas, rom <strong>da</strong>wer<strong>da</strong> naSroms<br />

tropebsa <strong>da</strong> figurebze. amas gamudmebiT Seaxsenebs meore<br />

markusi, anu misi sindisi, misi oreuli, romelic<br />

mosvenebas ar aZlevs. pirveli markusi cdilobs,<br />

Seasrulos <strong>da</strong>pireba, magram amas ver axerxebs: xan<br />

homerosis kiTxviTaa gatacebuli, xan TviTon iwyebs<br />

leqsebis weras <strong>da</strong> a. S. es dialogi or markuss Soris, anu<br />

a<strong>da</strong>miansa <strong>da</strong> mis sindiss Soris, varonTan komikur xasiaTs<br />

atarebs, magram man mainc arsebiTi zegavlena iqonia<br />

avgustines “Soliloquia”-ze. aqve <strong>da</strong>vsZenT, rom<br />

dostoevskic gaorebis gamosaxvisas tragikulobasTan<br />

erTad yovelTvis inarCunebs komikur elements<br />

(“oreulSic” <strong>da</strong> ivane karamazovis saubarSic eSmakTan).<br />

9. menipesaTvis Zalian <strong>da</strong>maxasiaTebelia skan<strong>da</strong>lebis,<br />

Seusabamo pasuxebisa <strong>da</strong> metyvelebis Cveneba, anu<br />

sayovelTaod miRebuli, <strong>da</strong> movlenaTa Cveulebrivi<br />

ganviTarebis, qcevisa <strong>da</strong> etiketis, maT Soris saubris<br />

wesis, <strong>da</strong>dgenili normebis <strong>da</strong>rRveva. es skan<strong>da</strong>lebi<br />

TavianTi mxatvruli struqturiT mkveTrad gansxvavdebian<br />

epikuri movlenebisagan <strong>da</strong> tragikuli katastrofebisagan.<br />

SeiZleba iTqvas, rom menipeSi Tavs iCens skan<strong>da</strong>lurisa <strong>da</strong><br />

eqscentrulis axali mxatvruli kategoriebi, romlebic<br />

sruliad ucxoa klasikuri eposisa <strong>da</strong> dramatiuli<br />

JanrebisaTvis (am kategoriebis karnavalur xasiaTze<br />

234


mogvianebiT calke visaubrebT). skan<strong>da</strong>lebi <strong>da</strong><br />

eqscentruloba arRveven samyaros epikur <strong>da</strong> tragikul<br />

mTlianobas, bzars aCenen a<strong>da</strong>mianis saqmeTa <strong>da</strong> movlenaTa<br />

normalur (“keTilgonier”) msvlelobaSi <strong>da</strong><br />

aTavisufleben a<strong>da</strong>mianis qcevas misi ganmapirobebeli<br />

normebisa <strong>da</strong> motivirebisagan. skan<strong>da</strong>lebiTa <strong>da</strong><br />

eqscentruli metyvelebiT aRsavsea RmerTebis TaTbiri<br />

olimpze (lukianesTan, senekasTan, iuliane gandgomilTan<br />

<strong>da</strong> sxvebTan), scenebi qvesknelsa <strong>da</strong> de<strong>da</strong>miwaze<br />

(magaliTad, petroniusTan skan<strong>da</strong>lebi moe<strong>da</strong>nze,<br />

sastumroSi, abanoSi). “Seusabamo sityva”, Seusabamo _<br />

cinikurad gulaxdilobis an<strong>da</strong> sakraluris profanirebis<br />

an eTiketis sruli <strong>da</strong>rRvevis TvalsazrisiT, aseve<br />

uaRresad <strong>da</strong>maxasiaTebelia menipesaTvis.<br />

10. menipe aRsavsea mkveTri kontrastebiTa <strong>da</strong><br />

oqsimoronuli SeTavsebebiT: kdemamosili hetera, brZenis<br />

WeSmariti Tavisufleba <strong>da</strong> misi monuri mdgomareoba,<br />

imperatori, romelic mona xdeba, moraluri <strong>da</strong>cema <strong>da</strong><br />

ganwmen<strong>da</strong>, simdidre <strong>da</strong> siRatake, keTilSobili <strong>da</strong> yaCaRi,<br />

<strong>da</strong> a S. menipes uyvars TamaSi mkveTri ga<strong>da</strong>svlebiTa <strong>da</strong><br />

monacvlebiT, maRliTa <strong>da</strong> <strong>da</strong>bliT, aRmasvliTa <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>cemiT, Soreulisa <strong>da</strong> gancalkevebulis moulodneli<br />

<strong>da</strong>axloebiT, sxva<strong>da</strong>sxva mezalansebiT <strong>da</strong> a. S.<br />

11. menipe xSirad socialuri utopiis elementebs<br />

Seicavs, romlebic sizmrebis an<strong>da</strong> ucnob qveynebSi<br />

mogzaurobis saxiTaa mocemuli; zogjer menipe pir<strong>da</strong>pir<br />

utopiuri romanis xasiaTs iZens (heraklide pontelis<br />

“abarisi”). utopiuri elementi organulad aris<br />

SeTavsebuli am Janris yvela sxva elementTan.<br />

12. menipesaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebelia CarTuli Janrebis _<br />

novelebis, <strong>werilebi</strong>s, oratoruli metyvelebis, <strong>da</strong> a. S. _<br />

farTo gamoyeneba <strong>da</strong> prozisa <strong>da</strong> leqsis SeTavseba.<br />

CarTuli Janrebi warmodgenilia sxva<strong>da</strong>sxva manZilze<br />

235


avtoris pozicii<strong>da</strong>n, anu parodiulobisa <strong>da</strong><br />

obieqturobis sxva<strong>da</strong>sxva xarisxiT. saleqso partiebi<br />

TiTqmis yovelTvis met-naklebi parodiulobiT aris<br />

mocemuli.<br />

13. CarTuli Janrebis arseboba aZlierebs menipes<br />

mravalstilurobasa <strong>da</strong> mravaltonalobas; aq yalibdeba<br />

sityvisadmi rogorc literaturis masalisadmi axleburi<br />

<strong>da</strong>mokidebuleba, rac mxatvruli prozis mTeli<br />

dialoguri xazis ganviTarebisaTvis aris <strong>da</strong>maxasiaTebeli.<br />

14. <strong>da</strong> bolos, menipes Taviseburebaa misi mwvave<br />

publicisturoba. igi Zveli drois erTgvari<br />

“Jurnalisturi” Janria, romelic mxurvaled exmaureba<br />

Tanamedroveobis aqtualur ideologiur sakiTxebs.<br />

lukianes satirebi erTad aRebuli misi drois erTgvari<br />

enciklopediaa: isini aRsavsea Ria <strong>da</strong> faruli polemikiT<br />

Tanamedroveobis sxva<strong>da</strong>sxva filosofiur, religiur,<br />

ideologiur, samecniero skolebTan, mimdinareobebTan <strong>da</strong><br />

dinebebTan, aRsavsea sazogadoebrivi <strong>da</strong> ideologiuri<br />

cxovrebis yvela sferos Tanamedrove <strong>da</strong> axladgar<strong>da</strong>cvlili<br />

moRvaweebis, “azrTa mpyrobelTa” saxeebiT<br />

(maTive saxeliT an SeniRbulad), aRsavsea aluziebiT<br />

epoqis diad Tu mcire movlenebze, arkveven yofiTi<br />

cxovrebis ganviTarebis axal tendenciebs, gviCveneben<br />

sazogadoebis yvela sferoSi aRmocenebul axal<br />

socialur tipebs. Cvens winaSea erTgvari “mwerlis<br />

dRiuri”, romelSic mocemulia aRmavali Tanamedroveobis<br />

saerTo suliskveTebis garkvevisa <strong>da</strong> Sefasebis c<strong>da</strong>.<br />

aseTive “mwerlis dRiuria” (magram karnavalur-sasacilo<br />

elementis mkveTri upiratesobiT) varonis satirebic. imave<br />

Taviseburebis mowmeni varT petroniusTan, apuleusTan <strong>da</strong><br />

sxvebTan. Jurnalizmi, publicisturoba, feletonuroba,<br />

mwvave aqtualoba met-naklebad menipeis yvela<br />

warmomadgenlisTvisaa <strong>da</strong>maxasiaTebeli. Cvens mier<br />

236


aRniSnuli ukanaskneli Tavisebureba organulad aris<br />

SeTavsebuli am Janris yvela sxva niSan-TvisebebTan.<br />

aseTia menipes umTavresi Janruli Taviseburebani.<br />

aucilebelia erTxel kidev aRiniSnos am Janris TiTqos<strong>da</strong><br />

erTob gansxvavebul TaviseburebaTa Sinagani mTlianoba.<br />

menipe maSin yalibdeba, rodesac irRveo<strong>da</strong> erovnuli<br />

Tqmuleba <strong>da</strong> is eTikuri normebi, romlebic“keTilgonierebis<br />

(“silamazisa <strong>da</strong> keTilSobilebis”) antikur<br />

ideals Seadgendnen, rodesac cxared ebrZodnen<br />

erTmaneTs sxva<strong>da</strong>sxva religiuri <strong>da</strong> filosofiuri<br />

skolebi <strong>da</strong> mimdinareobebi, rodesac kamaTi “uzenaes<br />

sakiTxebze” masobriv movlenad iqca mosaxleobis yvela<br />

fenaSi <strong>da</strong> es xdebo<strong>da</strong> yvelgan, sa<strong>da</strong>c ki a<strong>da</strong>mianebi<br />

ikribebodnen: bazris moednebze, quCebSi, did gzebze,<br />

tavernebSi, abanoebSi, gembanebze <strong>da</strong> a S., rodesac<br />

filosofosis, brZenis (kinikosis, stoikosis, epikureelis)<br />

an<strong>da</strong> winaswarmetyvelis, saswaulmoqmedis pirovneba<br />

tipuri gax<strong>da</strong> <strong>da</strong> ufro gavrcelebuli iyo, vidre bermonazoni<br />

Sua saukuneebSi an<strong>da</strong> samonazvno ordenebis<br />

ayvavebis xanaSi. es iyo axali msoflio religiis _<br />

qristianobis Semzadebisa <strong>da</strong> Camoyalibebis xana.<br />

amitom, SesaZloa, menipes Janri am epoqis<br />

TaviseburebaTa yvelaze ufro adeqvaturi gamoxatulebaa.<br />

cxovrebis Sinaarsma misi saxiT myari Janruli<br />

forma SeiZina, romelsac yvela misi elementis ganuyreli<br />

kavSiris ganmsazRvreli Sinagani logika moepoveba, ris<br />

wyalobiTac menipes Janrma evropuli prozauli romanis<br />

istoriaSi uzarmazari, mecnierebaSi dRemde TiTqmis<br />

Seufasebeli mniSvneloba SeiZina.<br />

Sinagan mTlianobasTan erTad menipe amavdroulad<br />

didi garegnuli plastikurobiT <strong>da</strong> monaTesave mcire<br />

Janrebis SeTvisebisa <strong>da</strong> Semadgenel elementad sxva did<br />

JanrebSi SeRwevis iSviaTi unariT xasiaTdeba.<br />

237


ase, menipe iTvisebs iseT monaTesave Janrebs,<br />

rogoricaa diatriba, sololoqviumi, simposioni. am<br />

Janrebis naTesaobas ganapirobebs maTi garegnuli <strong>da</strong><br />

Sinagani dialoguroba a<strong>da</strong>mianis cxovrebisa <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis<br />

azrisadmi midgomisas.<br />

diatriba aris Sinaganad dialogizirebuli<br />

ritorikuli Janri, romelic <strong>da</strong>uswrebel mosaubresTan<br />

saubris saxiT aris agebuli, rac Tavad metyvelebisa <strong>da</strong><br />

azrovnebis dialogizirebas iwvev<strong>da</strong>. diatribis<br />

fuZemdeblad Zveli berZnebi imave bion borisfenits<br />

Tvlidnen, romelic amave dros menipes mamamTavrad<br />

miaCn<strong>da</strong>T. un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom Zveli qristianuli<br />

qa<strong>da</strong>gebebis Janrul Taviseburebebze swored diatribam<br />

<strong>da</strong> ara klasikurma ritorikam moaxdina garkveuli<br />

zegavlena.<br />

soliloqviumis Janrs sakuTari Tavisadmi dialoguri<br />

<strong>da</strong>mokidebuleba ganapirobebs. es aris saubari Tavis<br />

TavTan. jer kidev antisTenes (sokrates mowafe, romelic,<br />

SesaZloa, ukve wer<strong>da</strong> menipeebs) Tavisi filosofiis<br />

udides Rirsebad “sakuTar TavTan dialoguri urTier-<br />

Tobis unari” miaCn<strong>da</strong>. am Janris SesaniSnavi ostatebi<br />

iyvnen epiqtete, mark avreliusi <strong>da</strong> avgustine. am Janrs<br />

safuZlad udevs Sinagani a<strong>da</strong>mianis aRmoCena, _ aRmoCena<br />

“Tavisi Tavis, romelic ara pasiur TviT<strong>da</strong>kvirvebas,<br />

aramed Tavisi Tavisadmi mxolod qmediT dialogur<br />

midgomas eqvemdebareba; yovelive es arRvevs Tavis Tavze<br />

miamitur SexedulebaTa mTlianobas, romelic safuZvlad<br />

udevs a<strong>da</strong>mianis lirikul, epikur <strong>da</strong> tragikul saxeobas.<br />

orive Janri _ diatribac <strong>da</strong> soliloqviumic _<br />

menipes orbitaSi viTardebo<strong>da</strong>, ga<strong>da</strong>xlarTuli <strong>da</strong><br />

Sezrdili iyo masTan (gansakuTrebiT romaul <strong>da</strong><br />

adreqristianul nia<strong>da</strong>gze).<br />

238


simposioni _ sanadimo dialogi jer kidev “sokrates<br />

dialogis” dros arsebob<strong>da</strong> (misi nimuSebi aqvT platonsa<br />

<strong>da</strong> qsenofontes), magram farTo ganviTareba man momdevno<br />

epoqebSi pova. dialogur sanadimo sityva<br />

gansakuTrebuli (Tav<strong>da</strong>pirvelad sakulto xasiaTis)<br />

privilegiebiT sargeblob<strong>da</strong> _ gansakuTrebuli uSualobis,<br />

gulaxdilobisa <strong>da</strong> ambivalenturobis ufleba hqon<strong>da</strong>,<br />

anu sityvaSi qebisa <strong>da</strong> lanZRvis, seriozulisa <strong>da</strong><br />

sasacilos SeTavsebis ufleba hqon<strong>da</strong>. menipe zogjer<br />

uSualod simposionis saxes iReb<strong>da</strong> (rogor Cans, ukve<br />

menipesTan, varonTan sami satira gaformebulia rogorc<br />

simposioni; simposionis elementebi gvxvdeba lukianesTan<br />

<strong>da</strong> petroniusTan). [...]<br />

axla un<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>videT karnavalisa <strong>da</strong> literaturis<br />

karnavalizaciis problemaze, rasac nawilobriv zemoTac<br />

SevexeT.<br />

karnavalis (sxva<strong>da</strong>sxvagvar dResaswaulTa <strong>da</strong><br />

karnavaluri tipis wes-CveulebaTa <strong>da</strong> formaTa<br />

erTobliobis gagebiT), misi arsis, pirvelyofil<br />

sazogadoebasa <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis pirvelyofil azrovnebaSi<br />

misi Rrma fesvebis, klasobriv sazogadoebaSi misi<br />

ganviTarebis, iSviaTi sicocxlisunarianobisa <strong>da</strong><br />

waruSleli xiblis problema <strong>kulturis</strong> istoriis erTerTi<br />

urTulesi <strong>da</strong> usainteresoesi sakiTxTagania.<br />

safuZvlianad mas aq, cxadia, ver ganvixilavT. aq Cven<br />

karnavalizebis, anu literaturaze, Tanac mis Janrul<br />

mxareze karnavalis zemoqmedebis problema gvainteresebs.<br />

TviTon karnavali (vimeorebT: karnavaluri tipis<br />

yvelanair dResaswaulTa erTobliobis azriT), cxadia, ar<br />

aris literaturuli movlena. igi sawesCveulebo xasiaTis<br />

sinkretuli sanaxaobrivi formaa. es aris Zalian rTuli,<br />

mravalmxrivi forma, romelic epoqebis, erebisa <strong>da</strong><br />

sxva<strong>da</strong>sxva dResaswaulebis Sesabamisad, saerTo<br />

239


karnavalur safuZvelTan erTad, sxva<strong>da</strong>sxva nairsaxeobiTa<br />

<strong>da</strong> elferiT xasiaTdeba. karnavalma simbolur cxa<strong>da</strong>d<br />

xel<strong>Sesaxeb</strong> formaTa ena SeimuSava, didi <strong>da</strong> rTuli<br />

masobrivi msvlelobebiT <strong>da</strong>wyebuli <strong>da</strong> calkeuli<br />

karnavaluri JestebiT <strong>da</strong>mTavrebuli. es ena diferencirebulad,<br />

SeiZleba iTqvas, <strong>da</strong>nawevrebulad (nebismieri<br />

enis msgavsad) erTian (magram rTul) karnavalur<br />

msoflganc<strong>da</strong>s gamoxatav<strong>da</strong>, romliTac gamsWvaluli iyo<br />

yvela misi forma. SeuZlebelia am enis ramdenadme srulad<br />

<strong>da</strong> adekvaturad ga<strong>da</strong>tana sityvierebis enaze, miT umetes<br />

_ ganyenebul cnebaTa enaze, magram igi eqvemdebareba<br />

konkretul-grZnobadi niSniT masTan naTesaur kavSirSi<br />

myofi mxatvruli saxeebis, anu literaturis enaze<br />

ga<strong>da</strong>tanas. karnavalis ga<strong>da</strong>tanas literaturis enaze Cven<br />

mis karnavalizebas vuwodebT. am transportirebis<br />

TvalsazrisiT qvemoT karnavalis calkeul momentebsa <strong>da</strong><br />

Taviseburebebs gamovyofT <strong>da</strong> ganvixilavT.<br />

karnavali aris sanaxaoba rampisa <strong>da</strong> Semsruleblebad<br />

<strong>da</strong> mayureblebad <strong>da</strong>yofis gareSe. karnavalSi yvela<br />

uSualo monawilea, karnavaluri qmedebis Tanaziaria.<br />

karnavals ar ucqeren <strong>da</strong>, mkacrad rom vTqvaT, mis<br />

gaTamaSebas ki ar axdenen, aramed cxovroben masSi,<br />

cxovroben misi kanonebiT, vidre es kanonebi moqmedeben,<br />

anu karnavalur cxovrebas ewevian. TviTon karnavaluri<br />

cxovreba aris iseTi cxovreba, romelic amogdebulia<br />

Cveulebrivi kalapoti<strong>da</strong>n, anu erTgvari “ukuRma<br />

cxovrebaa”, “gadmobrunebuli samyaroa” (“monde à<br />

l’envers”).<br />

karnavalis dros uqmdeba wesebi, akrZalvebi <strong>da</strong><br />

SezRudvebi, romlebic Cveulebrivi, anu arakarnavaluri<br />

cxovrebis dinebasa <strong>da</strong> wyobas gansazRvraven; upirvelesad<br />

uqmdeba ierarqiuli wyoba <strong>da</strong> masTan <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

SiSis, mokrZalebis, piitetis, eTiketis <strong>da</strong> a. S. formebi,<br />

240


anu yovelive is, rasac a<strong>da</strong>mianTa socialur-ierarqiuli<br />

<strong>da</strong> yvela sxvagvari (maT Soris - asakobrivi)<br />

uTanasworoba ganapirobebs. uqmdeba yovelgvari<br />

distancia a<strong>da</strong>mianebs Soris <strong>da</strong> ZalaSi Sedis<br />

gansakuTrebuli karnavaluri kategoria _ laRi<br />

familaruli kontaqti a<strong>da</strong>mianebs Soris. es aris<br />

karnavaluri msoflgancdis Zalian mniSvnelovani momenti.<br />

a<strong>da</strong>mianebi, romlebic cxovrebaSi Seuvali ierarqiuli<br />

barierebiT arian <strong>da</strong>yofilni, karnavalur moe<strong>da</strong>nze<br />

erTmaneTTan Tavisufal familarul kavSirs amyareben.<br />

familaruli kavSiris es kategoria rogorc masobriv<br />

qmedebaTa organizaciis xasiaTs, aseve Tavisufal<br />

karnavalur Jestikulaciasa <strong>da</strong> gulwrfel karnavalur<br />

sityvas gansazRvravs.<br />

karnavalSi konkretul-emociuri <strong>da</strong> naxevrad<br />

realuri <strong>da</strong> naxevrad gaTamaSebuli formiT a<strong>da</strong>mianTan<br />

a<strong>da</strong>mianis urTierTobaTa axali modusi yalibdeba,<br />

romelic arakarnavaluri cxovrebis umZlavres<br />

socialur-ierarqiul urTierTobebs upirispirdeba.<br />

a<strong>da</strong>mianis qceva, Jesti <strong>da</strong> sityva Tavisufldeba<br />

yovelgvari ierarqiuli mdgomareobis (wodebis,<br />

Tanamdebobis, asakis, qonebrivi mdgomareobis) Zalisagan,<br />

romelic mTlianad ganapirobeb<strong>da</strong> maT xasiaTs<br />

arakarnavalur cxovrebaSi, <strong>da</strong> amitomac isini,<br />

Cveulebrivi arakarnavaluri cxovrebisaTvis logikis<br />

TvalsazrisiT, eqscentruli, Seusabamo xdebian.<br />

eqscentruloba karnavaluri msoflgancdis gansakuTrebuli<br />

kategoriaa, romelic organulad aris<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli familaruli kontaqtis kategoriasTan; igi<br />

a<strong>da</strong>mianis bunebis faruli Sreebis gamoxatvisa <strong>da</strong><br />

gamovlenis saSualebas iZleva.<br />

aseve familarulobasTan aris <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

karnavaluri msoflgancdis mesame kategoria _<br />

241


karnavaluri mezalansebi. laRi familaruli<br />

<strong>da</strong>mokidebuleba yvelaferze vrceldeba: yvela<br />

Rirebulebaze, azrze, movlenasa <strong>da</strong> saganze. karnavaluri<br />

kontaqti <strong>da</strong> SeTavseba myardeba yvelafers Soris, rac<br />

arakarnavaluri ierarqiuli msoflgancdiT <strong>da</strong>xSuli,<br />

Caketili, gancalkevebuli <strong>da</strong> erTamaneTisagan<br />

<strong>da</strong>cilebuli iyo. karnavali aaxlovebs, aerTianebs,<br />

SeauRlebs <strong>da</strong> akavSirebs wmin<strong>da</strong>s profanulTan, maRals<br />

<strong>da</strong>balTan, diads qvenasTan, brZnuls sulelurTan <strong>da</strong> a. S.<br />

masTan aris <strong>da</strong>kavSirebuli meoTxe karnavaluri<br />

kategoriac _ profanacia: karnavaluri mkrexelobani,<br />

karnavalur <strong>da</strong>m<strong>da</strong>blebaTa <strong>da</strong> <strong>da</strong>miwebaTa mTeli sistema,<br />

miwisa <strong>da</strong> sxeulis mwarmoeblur ZalebTan <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

karnavaluri uxamsoba, wmin<strong>da</strong> teqstebisa <strong>da</strong> gamonaTqvamebis<br />

karnavaluri parodiebi <strong>da</strong> a. S. [...]<br />

es karnavaluri kategoriebi <strong>da</strong> upirvelesad _<br />

a<strong>da</strong>mianisa <strong>da</strong> qveynierebis laRi mourideblobis<br />

kategoria, aTaswleulebis manZilze literaturaSi,<br />

gansakuTrebiT _ prozauli romanis dialogur xazSi<br />

ga<strong>da</strong>dio<strong>da</strong>. familarizeba, mouridebloba xels uwyob<strong>da</strong><br />

epikuri <strong>da</strong> tragikuli distanciis rRvevas <strong>da</strong> asaxvis<br />

yvela sagnis ga<strong>da</strong>tanas familaruli kontaqtis zonaSi; igi<br />

arsebiTad vlindebo<strong>da</strong> siuJetisa <strong>da</strong> siuJetur<br />

viTarebaTa organizaciaSi, ganapirobeb<strong>da</strong> avtoris<br />

poziciis gansakuTrebul familarul <strong>da</strong>mokidebulebas<br />

gmirebisadmi (rac SeuZlebelia maRal JanrebSi), nergav<strong>da</strong><br />

mezalansebisa <strong>da</strong> maprofanirebel <strong>da</strong>m<strong>da</strong>blebaTa logikas<br />

<strong>da</strong> bolos _ udides gar<strong>da</strong>mqnel zegavlenas axden<strong>da</strong><br />

literaturis Tavad sityvier stilze. [...]<br />

mTavari karnavaluri qmedeba aris karnavaluri<br />

xelmwifis masxrad aReba, misi Semkoba <strong>da</strong> ganmkoba. [...]<br />

mefis gvirgviniT Semkobasa <strong>da</strong> mis mocilebaSi<br />

ganfenilia karnavaluri msoflgancdis TviT birTvi _<br />

242


cvlilebaTa <strong>da</strong> gar<strong>da</strong>qmnaTa, sikvdilisa <strong>da</strong> ganaxlebis<br />

suliskveTeba. karnavali yovlis momspobi <strong>da</strong> yovlis<br />

ganmaxlebeli drois zeimia [...] Semkoba-ganmkoba ormxrivi<br />

ambivalenturi wes-Cveulebaa, romelic gamoxatavs cvlaganaxlebis<br />

garduvalobasa <strong>da</strong> amavdroulad _ mis<br />

cxovelmyofelobas, yovelgvari wyobisa <strong>da</strong> wesrigis,<br />

yovelgvari Zalauflebisa <strong>da</strong> yovelgvari mdgomareobis<br />

(ierarqiulis) mxiarul fardobiTobas. Semkoba imTaviTve<br />

gulisxmobs Semdgom ganmkobas: igi Tavi<strong>da</strong>nve<br />

ambivalenturia. mimdinareobs namdvili xelmwifis _ misi<br />

monis an masxaris Semkoba, <strong>da</strong> amiT xdeba gadmotrialebuli<br />

karnavaluri samyaros gaxsna <strong>da</strong> sakralizeba. Semkobis<br />

wes-CveulebaSi ceremonialis yvela momenti, Zalauflebis<br />

simboloebi, romlebic Sesamkobels ga<strong>da</strong>ecema, is samosi,<br />

romliTac igi imoseba, ambivalenturi xdeba, mxiaruli<br />

fardobiTobis xasiaTs iZens, TiTqmis butaforuli xdeba<br />

(magram es sawesCveulebo butaforiaa); maTi simboluri<br />

mniSvneloba orplanianobas iZens (rogorc Zalauflebis<br />

realuri simboloebi, anu arakarnavalur samyaroSi isini<br />

erTplanianebi, absoluturebi, <strong>da</strong>mZimebuli <strong>da</strong><br />

monoliTurad seriozuli arian). <strong>da</strong>gvirgvinebaSi<br />

imTaviTve gamosWvivis gangvirgvineba. aseTia yvela<br />

karnavaluri simbolo: isini yovelTvis Seicaven uaryofis<br />

(sikvdilis) perspeqtivas an piriqiT. <strong>da</strong>badeba moaswavebs<br />

sikvdils, sikvdili _ axal <strong>da</strong>badebas. karnavali arafris<br />

absolutizirebas ar axdens, igi yvelafris fardobas<br />

iuwyeba. [...] karnavalisaTvis ucxoa rogorc absoluturi<br />

uaryofa, aseve absoluturi mtkiceba. metic, swored<br />

gangvirgvinebis wes-CveulebaSi gansakuTrebiT cxa<strong>da</strong>d<br />

Can<strong>da</strong> cvlisa <strong>da</strong> ganaxlebis paTosi, aRmaSenebeli<br />

sikvdilis saxe. amitomac literaturaSi yvelaze xSirad<br />

gangvirgvinebis wes-Cveuleba gadmohqon<strong>da</strong>T. magram,<br />

vimeorebT, Semkoba-ganmkoba ganuyofelia, isini<br />

243


orbunebovani arian <strong>da</strong> erTmaneTSi ga<strong>da</strong>dian; absolutur<br />

gancalkevebisas mTlianad ikargeba maTi karnavaluri<br />

azri. [...] <strong>da</strong>gvirgvineba-gangvirgvinebis wes-Cveulebam<br />

didi zegavlena iqonia literaturul-mxatvrul<br />

azrovnebaze. man ganapiroba mxatvruli saxeebisa <strong>da</strong><br />

mTlianad nawarmoebebis agebis gansakuTrebuli ganmagvirgvinebeli<br />

saxeoba, Tanac iseTi, rodesac gangvirgvineba<br />

arsebiTad ambivalenturi <strong>da</strong> orplaniania. magram Tu<br />

gangvirgvinebis saxeebSi karnavaluri ambivalenturoba<br />

ikargebo<strong>da</strong>, maSin aseTi saxeebi knindebodnen, uaryofiTi<br />

gangvirgvinebis wmin<strong>da</strong> moralur Tu socialurpolitikuri<br />

xasiaTs iZendnen, erTplaniani xdebodnen,<br />

hkargavdnen TavianT mxatvrulobas <strong>da</strong> liton<br />

publicistikas emsgavsebodnen.<br />

erTxel kidev un<strong>da</strong> SevexoT karnavaluri saxeebis<br />

ambivalentur bunebas. karnavalis yvela saxe ormxrivia,<br />

TavianT TavSi cvlisa <strong>da</strong> krizisis orive poluss<br />

aerTianebs: <strong>da</strong>badebasa <strong>da</strong> sikvdils (orsuli sikvdilis<br />

saxe), kurTxevas <strong>da</strong> wyevlas (<strong>da</strong>mlocveli karnavaluri<br />

wyevlebi sikvdilisa <strong>da</strong> aRdgomis erTdrouli surviliT),<br />

qebasa <strong>da</strong> lanZRvas, siymawvilesa <strong>da</strong> siberes, qvenasa <strong>da</strong><br />

zenas, winasa <strong>da</strong> ukanas, sicruesa <strong>da</strong> sibrZnes. karnavaluri<br />

azrovnebisaTvis uaRresad <strong>da</strong>maxasiaTebelia wyvili<br />

saxeebi, romlebic kontrastis (maRali _ <strong>da</strong>bali, msuqani<br />

_ gamx<strong>da</strong>ri <strong>da</strong> a. S.) <strong>da</strong> msgavsebis niSniT (oreulebi _<br />

wyvilebi) arian SerCeulni. <strong>da</strong>maxasiaTebelia agreTve<br />

sagnebis piruku gamoyeneba: samosis ukuRma (an piruku)<br />

Cacma, magaliTad, Sarvali _ Tavze, WurWeli _ qudis<br />

nacvlad, saojaxo nivTebis iaraRad gamoyeneba <strong>da</strong> a. S.…<br />

yovelive es eqscentrulobis karnavaluri kategoriis<br />

gamovlinebaa, sayovelTaod miRebulisa <strong>da</strong> aRiarebulis<br />

<strong>da</strong>rRveva <strong>da</strong> Cveulebrivi kalapoti<strong>da</strong>n amovardnili<br />

cxovrebaa.<br />

244


karnavalSi uaRresad ambivalenturia cecxlis saxe.<br />

es iseTi cecxlia, romelic erTdroulad Tan anadgurebs<br />

<strong>da</strong> Tan anaxlebs qveynierebas. evropul karnavalebSi<br />

yovelTvis iyenebdnen ganskuTrebul nagebobas<br />

(Cveulebriv _ urems sxva<strong>da</strong>sxvagvari karnavaluri<br />

bargiT), romelsac “jojoxeTs” uwodebdnen; karnavalis<br />

<strong>da</strong>sasruls am “jojoxeTs” sazeimod cecxls ukidebnen<br />

(zogjer karnavaluri “jojoxeTi” karnavalurad iyo<br />

SeTavsebuli siuxvis rqasTan). <strong>da</strong>maxasiaTebelia romauli<br />

karnavalis “moccoli”-is wes-Cveuleba: karnavalis yovel<br />

monawiles xelSi anTebuli sanTeli (“namwvi”) eWira,<br />

Tanac yvela cdilob<strong>da</strong> sxvisi sanTlis Caqrobas<br />

SeZaxiliT Sia ammazzato! (“sikvdili Sen!”). romis<br />

karnavalis Tavis cnobil aRweraSi (“italiur mogzaurobaSi”)<br />

goeTe, romelic cdilobs, axsnas karnavaluri<br />

saxeebis Rrma azri, aseT uaRresad simbolur scenas<br />

aRwers: moccoli-s dros biWuna aqrobs mamamisis sanTels<br />

mxiaruli karnavaluri ZaxiliT: Sia ammazzato, il Signiore<br />

Padre! (“sikvdili Sen, mama batono!”).<br />

aseve uaRresad ambivalenturia TviTon karnavaluri<br />

sicili. genetikurad igi ritualuri sicilis uZveles<br />

formebTan aris <strong>da</strong>kavSirebuli. ritualuri sicili<br />

mimarTuli iyo uzenaesisaken: lanZRavdnen <strong>da</strong> <strong>da</strong>scinodnen<br />

mzes (umaRles RvTaebas), sxva RmerTebs, umaRles miwier<br />

Zalauflebas, raTa aeZulebinaT isini ganaxlebuliyvnen.<br />

ritualuri sicilis yvela forma sikvdilTan <strong>da</strong><br />

aRorZinebasTan, Seqmnis aqtTan, Seqmnis Zalis<br />

simboloebTan iyo <strong>da</strong>kavSirebuli. ritualuri sicili<br />

reagireb<strong>da</strong> mzis sicocxlis krizisebze mzis (mzis<br />

wrebrunva) cxovrebaSi, RvTaebis sicocxlis, samyarosa <strong>da</strong><br />

a<strong>da</strong>mianis cxovrebis krizisebze (samgloviaro sicili).<br />

masSi <strong>da</strong>cinva Serwymuli iyo aRtacebasTan.<br />

245


itualuri sicilis am uZvelesma mimarTebam<br />

uzenaesisken (RvTaeba <strong>da</strong> Zalaufleba) ganapiroba sicilis<br />

privilegia antikurobasa <strong>da</strong> Sua saukuneebSi. sicilis<br />

formiT neba<strong>da</strong>rTuli iyo bevri ram iseTi, rac<br />

seriozuli formiT ikrZalebo<strong>da</strong>. Sua saukuneebSi sicilis<br />

neba<strong>da</strong>rTuli formis safariT SesaZlebeli iyo parodia<br />

sacra, anu wmin<strong>da</strong> teqstebisa <strong>da</strong> ritualebis parodia.<br />

karnavaluri sicilic uzenaesisken _ xelisufalTa<br />

<strong>da</strong> simarTlis, msoflwesrigis cvlis mimarT aris<br />

mimarTuli. sicili cvlis orive poluss moicavs,<br />

mimarTulia Tavad cvlis procesisadmi, Tavad<br />

krizisisadmi. karnavaluri sicilis aqtSi SeTavsebulia<br />

sikvdili <strong>da</strong> aRorZineba, uaryofa (<strong>da</strong>cinva) <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>mkvidreba (aRtacebuli sicili). es aris uaRresad<br />

msoflmxedvelobrivi <strong>da</strong> universaluri sicili.<br />

un<strong>da</strong> SevexoT sicilTan <strong>da</strong>kavSirebiT kidev erT<br />

sakiTxs _ parodiis karnavalur bunebas. parodia “menipes<br />

satirisa” <strong>da</strong> saerTod yvelanairi karnavaluri Janris<br />

ganuyofeli nawilia. wmin<strong>da</strong> JanrebisaTvis (eposi,<br />

tragedia) parodia ucxoa, xolo karnavaluri Janrebisa-<br />

Tvis, piriqiT, organulad niSandoblivia. antikur xanaSi<br />

parodia ganuyoflad iyo <strong>da</strong>kavSirebuli karnavalur<br />

msoflganc<strong>da</strong>sTan. parodireba didebis Saravandedis<br />

mamxilebeli oreulis Seqmnaa, igive “ukuRma samyaroa.<br />

amitom parodia ambivalenturia. antikuroba, arsebiTad,<br />

yvelafris parodirebas axden<strong>da</strong>: magaliTad, satiruli<br />

drama misi winamorbedi tragikuli trilogiis<br />

parodiuli sasacilo aspeqti iyo. parodia, cxadia, ar<br />

iyo parodiis sagnis calsaxad uaryofa. yvelafers aqvs<br />

Tavisi parodia, anu _ sasacilo aspeqti, vinai<strong>da</strong>n<br />

sikvdilis gziT yvelaferi aRorZinebasa <strong>da</strong> ganaxlebas<br />

eqvemdebareba. romSi parodia iyo rogorc samgloviaro,<br />

aseve triumfaluri sicilis aucilebeli momenti iyo<br />

246


(cxadia, erTic <strong>da</strong> meorec karnavaluri tipis wes-<br />

Cveulebas warmoadgen<strong>da</strong>). karnavalSi parodireba Zalian<br />

uxvad gamoiyenebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> mas sxva<strong>da</strong>sxva forma <strong>da</strong> xarisxi<br />

hqon<strong>da</strong>: sxva<strong>da</strong>sxva saxeebi (magaliTad, sxva<strong>da</strong>sxvagvari<br />

karnavaluri wyvilebi) sxva<strong>da</strong>sxvanairad <strong>da</strong> gansxvavebuli<br />

kuTxi<strong>da</strong>n axdendnen erTmaneTis parodirebas; igi<br />

<strong>da</strong>magrZelebeli, <strong>da</strong>mapataravebeli, <strong>da</strong>mamaxinjebeli mrude<br />

sarkeebis msgavsi mTeli sistema iyo.<br />

parodiuli oreulebi aseve xSir movlenad iqca<br />

karnavalizebul literaturaSi. es gansakuTrebiT cxa<strong>da</strong>d<br />

Cans dostoevskisTan, _ misi romanebis TiTqmis yvela<br />

mTavar gmirs ramodenime oreuli hyavs, romlebic<br />

sxva<strong>da</strong>sxvagvarad axdenen mis parodirebas: raskolnikovisaTvis<br />

_ svidrigailovi, luJini, lebeziatnikovi,<br />

stavroginisaTvis _ petre verxovenski, Satovi, kirilovi,<br />

ivane karamazovisaTvis _ smerdiakovi, eSmaki, rakitini.<br />

yovel maTganSi (yovel oreulSi) gmiri kvdeba (anu xdeba<br />

misi uaryofa), raTa ganaxldes (anu, rom ganiwmindos <strong>da</strong><br />

Tavis Tavze amaRldes).<br />

axali drois viwrod formalur literaturul<br />

parodiaSi kavSiri karnavalur msoflaRqmasTan TiTqmis<br />

mTlianad gawyvetilia. magram aRorZinebis epoqis<br />

parodiebSi (erazmTan, rablesTan <strong>da</strong> sxv.) karnavaluri<br />

cecxli jer kidev gizgizeb<strong>da</strong>: parodia ambivalenturi iyo<br />

<strong>da</strong> acnobiereb<strong>da</strong> Tavis kavSirs sikvdil-ganaxlebasTan.<br />

amitom gax<strong>da</strong> SesaZlebeli karnavalis wiaRSi<br />

<strong>da</strong>badebuliyo erTerTi udidesi <strong>da</strong> yvelaze karnavaluri<br />

romani msoflio literaturaSi _ servantesis “donkixoti”.<br />

[...]<br />

karnavaluri tipis dResaswaulebs udidesi adgili<br />

ekava antikurobis farTo saxalxo masebis cxovrebaSi _<br />

rogorc berZnulis, aseve gansakuTrebiT _ romaulis,<br />

sa<strong>da</strong>c karnavaluri tipis centraluri (magram ara<br />

247


erTaderTi) dResaswauli saturnaliebi iyo. ara naklebi<br />

(<strong>da</strong> SesaZloa _ kidev ufro meti) mniSvneloba hqon<strong>da</strong> am<br />

dResaswaulebs Suasaukuneobriv evropasa <strong>da</strong> aRorZinebis<br />

epoqaSi, rodesac isini nawilobriv uSualod romauli<br />

saturnaliebis cocxal gagrZelebas warmoadgendnen.<br />

saxalxo karnavaluri <strong>kulturis</strong> sferoSi antikurobasa<br />

<strong>da</strong> Sua saukuneebs Soris ar yofila tradiciis raime<br />

wyveta. karnavaluri tipis dResaswaulebi maTi<br />

ganviTarebis yvela epoqaSi uzarmazar, dRemde<br />

arasakmarisad Sefasebul <strong>da</strong> Seswavlil zegavlenas<br />

axdendnen mTeli <strong>kulturis</strong> ganviTarebaze, maT Soris _<br />

literaturis, romlis zogierTma Janrma <strong>da</strong> mimarTulebam<br />

gansakuTrebiT mZlavri karnavalizeba ganica<strong>da</strong>. antikur<br />

epoqaSi gansakuTrebiT Zlieri karnavalizeba Zvelma<br />

atikurma komediam <strong>da</strong> seriozul-sasacilos mTelma <strong>da</strong>rgma<br />

ganica<strong>da</strong>. romSi satirisa <strong>da</strong> epigramis yvela nairsaxeoba<br />

organizaciulad iyo <strong>da</strong>kavSirebuli saturnaliebTan,<br />

saturnaliebisaTvis iqmnebo<strong>da</strong> an<strong>da</strong>, yovel SemTxvevaSi, am<br />

dResaswaulis <strong>da</strong>kanonebul karnavalur silaReTa<br />

safarvelis qveS iqmnebo<strong>da</strong> (ase, magaliTad, marcialis<br />

mTeli Semoqmedeba uSualod aris <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

saturnaliebTan).<br />

Sua saukuneebSi uvrcesi sasacilo <strong>da</strong> parodiuli<br />

literatura xalxur enebze <strong>da</strong> laTinurad ase Tu ise<br />

karnavaluri tipis dResaswaulebTan iyo <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

_ sakuTriv karnavalTan, “briyvTa dResaswaulTan”, laR<br />

“saaRdgomo sicilTan” (“risus paschalis”) <strong>da</strong> sxv. Sua<br />

saukuneebSi TiTqmis yovel saeklesio dResaswauls<br />

(gansakuTrebiT iseTebs, rogoricaa uflis sisxlisa <strong>da</strong><br />

xorcis dResaswauli) saxalxo Tavyrilobebis<br />

karnavaluri ieri <strong>da</strong>hkrav<strong>da</strong>. mraval imgvar erovnul<br />

dResaswauls, rogorcaa, magaliTad, xarebTan brZola,<br />

aSkarad karnavaluri xasiaTi hqon<strong>da</strong>. karnavaluri<br />

248


ganwyoba sufev<strong>da</strong> bazrobis, rTvelis dReebSi, miraklebis,<br />

misteriebis, sotis <strong>da</strong> a. S. <strong>da</strong>dgmis dReebSi; Sua<br />

saukuneebis mTel Teatralur-sanaxaobriv cxovrebas<br />

karnavaluri xasiaTi hqon<strong>da</strong>. Gviandeli Sua saukuneebis<br />

did qalaqebSi (iseTebSi, rogoricaa romi, neapoli,<br />

venecia, parizi, lioni, niurenbergi, kiolni <strong>da</strong> sxv.)<br />

saerTo jamSi yovel wels sam Tvemde (zogjer _ metxans)<br />

sruli karnavaluri cxovreba sufev<strong>da</strong>. SeiZleba iTqvas<br />

(cxadia, garkveuli <strong>da</strong>zustebebiT), rom Sua saukuneebis<br />

a<strong>da</strong>miani orgvar cxovrebas eweo<strong>da</strong>: erTi iyo<br />

oficialuri, monoliTurad seriozuli <strong>da</strong> moRuSuli<br />

cxovreba, romelic mkacr ierarqiul wesrigs<br />

eqvemdebarebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> SiSiT, dogmatizmiT, mokrZalebiTa <strong>da</strong><br />

piitetiT iyo aRsavse, xolo meore iyo karnavaluri<br />

moednebis laRi cxovreba, romelic aRsavse iyo<br />

ambivalenturi siciliT, mkrexelobebiT, yvelaferi<br />

wmin<strong>da</strong>s profanaciebiT, <strong>da</strong>m<strong>da</strong>blebiTa <strong>da</strong> uxamsobiT,<br />

yvelasTan <strong>da</strong> yvelafrisadmi Sinauruli <strong>da</strong>mokidebulebiT<br />

gamsWvaluli. es orive cxovreba <strong>da</strong>kanonebuli <strong>da</strong> drois<br />

mkacri sazRvrebiT iyo gamijnuli erTmaneTisagan.<br />

cxovrebisa <strong>da</strong> azrovnebis am ori sistemis<br />

(oficialurisa <strong>da</strong> karnavaluris) monacvleobisa <strong>da</strong><br />

gamijnulobis gaTvaliswinebis gareSe verasodes gavigebT<br />

Sua saukuneebis a<strong>da</strong>mianis kulturul cnobierebas,<br />

verasodes CavwvdebiT bolomde Sua saukuneebis<br />

literaturis mraval iseT movlenas, rogoricaa,<br />

magaliTad, parodia sacra. orgvari cxovreba _<br />

oficialuri <strong>da</strong> karnavaluri _ antikur samyaroSic<br />

arsebob<strong>da</strong>, magram iq (gansakuTrebiT _ saberZneTSi) isini<br />

arasodes yofila ase mkveTrad gamijnuli).<br />

Sua saukuneebSi xdebo<strong>da</strong> agreTve evropel xalxTa<br />

sametyvelo cxovrebis karnavalizeba: enis calkeuli<br />

Sreebi _ e. w. moednebis familaruli metyveleba _<br />

249


karnavaluri msoflgancdiT iyo gamsWvaluli; iqmnebo<strong>da</strong><br />

agreTve laRi karnavaluri Jestikulaciis uzarmazari<br />

fondi. yvela evropeli xalxis familaruli metyveleba,<br />

gansakuTrebiT uxamsi <strong>da</strong> <strong>da</strong>mcinavi, Cvens dromde aRsavsea<br />

karnavaluri reliqtebiT; Tanamdrove uxamsi <strong>da</strong> <strong>da</strong>mcinavi<br />

Jestikulaciac aRsavsea karnavaluri simbolikiT.<br />

aRorZinebis epoqaSi karnavalurma stiqiam, SeiZleba<br />

iTqvas,Pwaleka zRudeebi <strong>da</strong> oficialuri cxovrebisa <strong>da</strong><br />

msoflgagebis mraval sferoSi SeiWra. upirvelesad didi<br />

literaturis TiTqmis yvela Janri moicva, romlebic<br />

arsebiTad gar<strong>da</strong>qmna. mox<strong>da</strong> mTeli mxatvruli<br />

literaturis uaRresad Rrma <strong>da</strong> TiTqmis sruli<br />

karnavalizeba. karnavaluri msoflganc<strong>da</strong> <strong>da</strong> misi<br />

kategoriebi, karnavaluri sicili, Semkoba-ganmkobis,<br />

cvlisa <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>cmis karnavalur qmedebaTa simbolika,<br />

karnavaluri ambivalenturoba <strong>da</strong> familaruli, cinikurgulaxdilis,<br />

eqscentrulis, saxotbo-salanZRavi laRi<br />

karnavaluri sityvis yvela niuansma Rrmad SeaRwia<br />

mxatvruli literaturis TiTqmis yvela JanrSi.<br />

renesansuli msoflmxedvelobis rTuli formebic<br />

karnavaluri msoflgancdis safuZvelze yalibdeba.<br />

garkveulwilad karnavaluri msoflgancdis prizmaSi<br />

xdebo<strong>da</strong> humanistebis mier SeTvisebuli antikurobis<br />

gar<strong>da</strong>texa. aRorZineba karnavaluri cxovrebis<br />

mwvervalia. Semdeg <strong>da</strong>Rmasvla iwyeba.<br />

XVII saukuni<strong>da</strong>n <strong>da</strong>wyebuli saxalxo karnavaluri<br />

cxovreba ukan ixevs, TiTqmis mTlianad hkargavs<br />

sayovelTao xalxurobas, misi xvedriTi wili a<strong>da</strong>mianTa<br />

cxovrebaSi mkveTrad klebulobs, misi formebi Raribdeba,<br />

knindeba <strong>da</strong> suls Rafavs. jer kidev aRorZinebis droi<strong>da</strong>n<br />

ganviTarebas iwyebs sakaro-sazeimo maskaraduli<br />

kultura, romelmac araerTi karnavaluri (ZiriTa<strong>da</strong>d<br />

garegnuli dekoratiuli xasiaTis) forma <strong>da</strong> simbolo<br />

250


SeiTvisa. Semdeg ganviTarebas iwyebs dResaswaulTa <strong>da</strong><br />

garTobaTa ufro farTo (amjerad _ ara saxalxo) xazi,<br />

romelsac SeiZleba maskaraduli xazi ewodos; masSi<br />

karnavaluri msoflgancdis zogierTi silaRe <strong>da</strong><br />

Soreuli elferi SemorCa. mravali karnavaluri forma<br />

moswy<strong>da</strong> Tavis saxalxo safuZvlebs <strong>da</strong> moedni<strong>da</strong>n kamerul<br />

maskaradul xazSi ga<strong>da</strong>inacvla, romelic dRemde<br />

arsebobs. karnavalis mravali Zveli forma dResac<br />

ganagrZobs arsebobasa <strong>da</strong> ganviTarebas moednebis<br />

balaganur komikur sanaxaobebSi, <strong>da</strong> agreTve _ cirkSi. [...]<br />

zogi ram karnavaluri atmosfero<strong>da</strong>n garkveul pirobebSi<br />

Tavs inarCuneb<strong>da</strong> bohemaSi, romelic umeteswilad<br />

karnavali msoflgancdis ga<strong>da</strong>gvareba <strong>da</strong> Sebilwvaa (masSi<br />

xom natamalic aRar aris <strong>da</strong>rCenili sayovelTao<br />

xalxurobis karnavaluri suliskveTebisagan). [...]<br />

ra Tqma un<strong>da</strong>, karnavalic am sityvis zusti<br />

mniSvnelobiT <strong>da</strong> karnavaluri tipis sxva zeimebi<br />

(magaliTad, xarebTan brZola), agreTve maskaraduli xazi,<br />

balaganuri masxaraoba <strong>da</strong> karnavaluri folkloris sxva<br />

formebi garkveul uSualo zemoqmedebas literaturaze<br />

Cvens dromde ganagrZoben. magram es zegavlena<br />

umeteswilad nawarmoebebis SinaarsiT ifargleba <strong>da</strong> ar<br />

exeba maT Janrul safuZvels, anu moklebulia Janris<br />

warmomqmnel unars.<br />

axla SegviZlia <strong>da</strong>vubrundeT Janrebis karnavalizebas<br />

seriozul-sasacilo sferoSi, romlis<br />

saxelwodebac ki karnavalurad ambivalenturad JRers.<br />

“sokrates dialogis” karnavaluri safuZveli, misi<br />

erTob rTuli literaturuli formisa <strong>da</strong> filosofiuri<br />

siRrmis miuxe<strong>da</strong>vad, eWvs ar iwvevs. am Janris Tav<strong>da</strong>pirvel<br />

birTvs safuZvlad <strong>da</strong>edo cvlisa <strong>da</strong> mxiaruli<br />

fardobiTobis suliskveTebiT gamsWvaluli saxalxokarnavaluri<br />

“paeqroba” sikvdilsa <strong>da</strong> sicocxles,<br />

251


sibnelesa <strong>da</strong> sinaTles, zafxulsa <strong>da</strong> zamTars <strong>da</strong> a. S.<br />

Soris, paeqroba, romelic azrs saSualebas ar aZlevs<br />

calmxriv seriozulobis, uvargisi garkveulobisa <strong>da</strong><br />

erTniSnadobis gaqvavebuli saxe miiRos. amiT “sokrates<br />

dialogi” gansxvavdeba rogorc wmin<strong>da</strong> ritorikuli<br />

dialogisagan, aseve tragikuli dialogisagan, magram<br />

karnavaluri safuZveli mas ramdenadme sofronis mimebTan<br />

aaxlovebs. TviT azrisa <strong>da</strong> WeSmaritebis dialoguri<br />

bunebis sokratiseuli aRmoCena gulisxmobs dialogis<br />

monawileTa urTierTobis karnavalur familarizebas, maT<br />

Soris yovelgvari distanciis gauqmebas; metic, Tavad<br />

gansjis sagnisadmi, ragind diadi <strong>da</strong> mniSvnelovani iyos,<br />

<strong>da</strong> Tavad WeSmaritebisadmi <strong>da</strong>mokidebulebaTa familarizebas<br />

gulisxmobs. platonis zogierTi dialogi Semkobaganmkobis<br />

karnavaluri principiT aris agebuli. [...]<br />

saerTod, karnavaluri legendebi arsebiTad<br />

gansxvavdebian heroizebisaken mimarTuli epikuri<br />

Tqmulebebisagan: isini am<strong>da</strong>bleben gmirs, miwaze <strong>da</strong>hyavT<br />

igi, axdenen mis familarizebas, <strong>da</strong>axlovebas <strong>da</strong><br />

gaa<strong>da</strong>mianurebas; ambivalenturi karnavaluri sicili<br />

nacartutad aqcevs yvelafers, rac gacveTili <strong>da</strong><br />

gaSeSebulia, magram ar spobs saxis namdvil gmirul<br />

birTvs. un<strong>da</strong> iTqvas, rom romanis gmirTa saxeebic<br />

(gargantua, ulenSpigeli, don kixoti, fausti,<br />

simplicisimusi <strong>da</strong> sxvebi) karnavaluri legendebis<br />

atmosferoSi iqmnebodnen.<br />

kidev ufro TvalsaCinoa menipes karnavaluri buneba.<br />

karnavalurobiT aris gamsWvaluli misi gare Sreebic <strong>da</strong><br />

Rrma Si<strong>da</strong> birTvic. zogierT menipeSi karnavaluri tipis<br />

dResaswaulebia asaxuli (magaliTad, varonTan or<br />

satiraSi naCvenebia romauli dResaswaulebi; iuliane<br />

gandgomilis erT-erT menipeSi olimpze gamarTuli<br />

saturnaliebis dResaswauli iyo naCvenebi). es jer kidev<br />

252


garegnuli (ase vTqvaT, Tematuri), magram mainc kavSiria.<br />

gacilebiT ufro sagulisxmoa menipes sami planis _<br />

olimpis, qvesknelisa <strong>da</strong> miwis _ karnavaluri gaazreba.<br />

olimpis gamosaxulebas asSkarad karnavaluri xasiaTi<br />

aqvs: menipes olimposaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebelia laRi<br />

familarizeba, skan<strong>da</strong>lebi <strong>da</strong> eqscentruloba, Semkobaganmkoba.<br />

olimpi lamis karnavalur moe<strong>da</strong>ns emsgavseba (ix.,<br />

magaliTad, lukianes “tragikuli zevsi”). zogjer<br />

olimpiuri scenebi karnavalur <strong>da</strong>m<strong>da</strong>blebaTa <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>miwebaTa planSia mocemuli (imave lukianesTan). kidev<br />

ufro saintereso <strong>da</strong> Tanamimdevrulia qvesknelis<br />

karnavalizeba. qveskneli aTanabrebs yvela amqveyniur<br />

mdgomareobaTa warmomadgenels, aq Tanabari uflebiT<br />

xvdebian <strong>da</strong> familarul kontaqts amyareben erTmaneTTan<br />

imperatori <strong>da</strong> mona, mdi<strong>da</strong>ri <strong>da</strong> maTxovari <strong>da</strong> a. S.;<br />

sikvdili ganZarcvavs yvelas, vinc cxovrebisas Semkobili<br />

iyo. xSirad qvesknelis gamosaxvisas “ukuRma samyaros”<br />

logika gamoiyenebo<strong>da</strong>: imperatori qvesknelSi mona xdeba,<br />

mona _ iperatori <strong>da</strong> a. S. menipes karnavalizebuli<br />

qveskneli ganapirobeb<strong>da</strong> Sua saukuneebis mxiaruli<br />

jojoxeTis gamosaxulebebs, ramac Tavisi <strong>da</strong>boloeba<br />

rablesTan pova. am Suasaukuneobrivi tradiciisaTvis<br />

antikuri qvesknelisa <strong>da</strong> qristianuli jojoxeTis<br />

mizan<strong>da</strong>saxuli SeTavsebaa <strong>da</strong>maxasiaTebeli. aseve Tanamimdevrulad<br />

karnavalizebuli arian eSmakebi misteriebSi<br />

(“diableriebSi”).<br />

menipeSi miwieri planic karnavalizebulia: TiTqmis<br />

yvela scenisa <strong>da</strong> realuri cxovrebis movlenis miRma,<br />

romlebic umeteswilad naturalisturad aris<br />

gamosaxuli, gamosWvivis met-naklebad cxadi karnavaluri<br />

moe<strong>da</strong>ni <strong>da</strong> familaruli kontaqtebis, mezalansebis,<br />

ga<strong>da</strong>cmebisa <strong>da</strong> mistifikaciebis, kontrastuli wyvili<br />

saxeebis, skan<strong>da</strong>lebis, Semkoba-ganmkobis specifikuri<br />

253


karnavaluri logika. ase, magaliTad, “satirikonis”<br />

qoxmaxebis yvela naturalisturi scenis miRma met-naklebi<br />

sicxadiT karnavaluri moe<strong>da</strong>ni gamosWvivis. “satirikonis”<br />

siujetic Tanamimdevrulad karnavalizebulia. amis<br />

mowmeni varT agreTve apuleiusis “metamorfozebSi“<br />

(“oqros virSi”). zogjer karnavalizeba ufro Rrma<br />

SreebSia ganfenili <strong>da</strong> aseT SemTxvevaSi mxolod<br />

calkeuli saxeebisa <strong>da</strong> movlenebis karnavalur<br />

obertonebze saubris saSualeba gveZleva. magram zogjer<br />

igi garegnula<strong>da</strong>c vlindeba, magaliTad, zRurblze<br />

mkvlelobis wmin<strong>da</strong> karnavalur epizodSi, rodesac<br />

luciusi a<strong>da</strong>mianebis nacvlad Rvinis tikebs gangmiravs <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>Rvrili Rvino sisxli hgonia; igive iTqmis momdevno<br />

scenaze, rodesac misi mistificirebuli karnavaluri<br />

gasamarTleba xdeba. karnavaluri obertonebi ismis<br />

agreTve tonalobis mxriv iseT seriozul menipeSi,<br />

rogoricaa boeciusis “filosofosis nugeSi”.<br />

karnavalizeba menipes TviT uRrmes filofiur<strong>da</strong>ilogur<br />

birTvamde aRwevs. rogorc vnaxeT, am<br />

JanrisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebelia sikvdil-sicocxlis<br />

ukanaskneli kiTxvebis mTeli simwvaviT wamoWra <strong>da</strong><br />

garkveuli universalobac (kerZo problemebi <strong>da</strong> gaSlili<br />

filosofiuri argumentireba misTvis ucxoa). karnavaluri<br />

azri ganfenilia ukanaskneli kiTxvebis sferoSi,<br />

romlebsac igi ara ganyenebul-filosofiuri an<br />

religiur-dogmaturi TvalsazrisiT aSuqebs, aramed<br />

axdens maT gaTamaSebas karnavalur qmedebaTa <strong>da</strong> saxeTa<br />

konkretul-xel<strong>Sesaxeb</strong>i formiT. amitom karnavalizeba<br />

saSualebas iZleo<strong>da</strong> ukanaskneli kiTxvebi ganyenebulfilosofiur<br />

sfero<strong>da</strong>n karnavalurad dinamiuri,<br />

mravalgvari <strong>da</strong> elvare saxeebisa <strong>da</strong> movlenebis<br />

konkretul-xel<strong>Sesaxeb</strong> planSi yofiliyo ga<strong>da</strong>tanili.<br />

karnavalizeba saSualebas iZleo<strong>da</strong> “filosofia heteras<br />

254


Wreli samosiT yofiliyo Semosili. karnavaluri<br />

msoflganc<strong>da</strong> aRmZravi Rvedia ideasa <strong>da</strong> avanturul<br />

mxatvrul saxes Soris. axali drois evropul<br />

literaturaSi amis naTeli magaliTia volteris<br />

filosofiuri moTxrobebi maTi ideuri universalizmiTa<br />

<strong>da</strong> karnavaluri dinamikiTa <strong>da</strong> siWreliT (magaliTad,<br />

“kandidi”); am moTxrobebSi Zalian cxa<strong>da</strong>d vlindeba<br />

menipeisa <strong>da</strong> karnavalizebis tradiciebi. amgvarad,<br />

karnavalizeba menipes TviT filosofiur birTvamde<br />

aRwevs.<br />

amgvarad, menipeSi TiTqos<strong>da</strong> nairsaxovani <strong>da</strong><br />

SeuTavsebeli elementebis saocari SeTavseba moCans:<br />

filosofiuri dialogis, avanturisa <strong>da</strong> fantastikis,<br />

qoxmaxebis naturalizmis, utopiis <strong>da</strong> a. S. axla ukve<br />

SegviZlia vTqvaT, rom is iSviaTi Zalis mqone<br />

SemakavSirebeli sawyisi, rac am nairsaxovan elementebs<br />

Janris organul mTlianobaSi moaqcevs, karnavali <strong>da</strong><br />

karnavaluri msoflganc<strong>da</strong>a. evropuli literaturis<br />

ganviTarebis momdevno etapzec karnavalizebam xeli<br />

Seuwyo Janrebs, azrTa <strong>da</strong>xurul sistemebs, sxva<strong>da</strong>sxva<br />

stilebs <strong>da</strong> a. S. Soris zRudeebis moSlas; igi auqmeb<strong>da</strong><br />

yovelgvar <strong>da</strong>xSulobas <strong>da</strong> urTierTugulebelyofas,<br />

aaxloveb<strong>da</strong> <strong>da</strong>Sorebuls, aerTianeb<strong>da</strong> gancalkevebuls. es<br />

aris karnavalizebis didi funqcia literaturis<br />

istoriaSi.<br />

axla oriode sityva menipesa <strong>da</strong> karnavalizebis<br />

<strong>Sesaxeb</strong> qristianul nia<strong>da</strong>gze.<br />

menipem <strong>da</strong> mis orbitaSi ganviTarebulma monaTesave<br />

Janrebma garkveuli zegavlena iqonies Camoyalibebis<br />

procesSi myof Zvel berZnul, romaul <strong>da</strong> bizantiur<br />

mwerlobaze.<br />

Zveli qristianuli mwerlobis ZiriTadi TxrobiTi<br />

Janrebi _ ”saxarebani”, “kaTolike epistoleni”,<br />

255


“apokalifsisi” <strong>da</strong> “wmin<strong>da</strong>nTa <strong>da</strong> wamebulTa cxovrebani”<br />

_ <strong>da</strong>kavSirebulia antikur aretalogiasTan, romelic<br />

Cveni welTaRricxvis pirvel saukuneebSi menipes orbitaSi<br />

viTardebo<strong>da</strong>. qristianul JanrebSi, gansakuTrebiT _<br />

mravalricxovan “saxarebebsa” <strong>da</strong> mociqulTa “epistoleebSi”<br />

yalibdeba qristianuli dialoguri sinkrizebi: is,<br />

visac acTuneben (qriste, wmin<strong>da</strong>ni) <strong>da</strong> macduri, morwmune<br />

<strong>da</strong> urjulo, wmin<strong>da</strong>ni <strong>da</strong> codvili, mdi<strong>da</strong>ri <strong>da</strong> Raribi,<br />

qristes mimdevari <strong>da</strong> fariseveli, mociquli (qristiani)<br />

<strong>da</strong> warmarTi <strong>da</strong> sxv. [...] aseTi antikuri Zirebi, “sawyisebi”<br />

(“arqaika”) aqvs im Janrul tradicias, romlis erT-erTi<br />

mwvervali dostoevskis Semoqmedebaa. es “sawyisebi” mis<br />

SemoqmedebaSi ganaxlebuli saxiTaa warmodgenili.<br />

magram am saTaveebisagan dostoevskis ori<br />

aTaswleuli aSorebs, romlis ganmavlobaSi Janruli<br />

tradicia ganagrZob<strong>da</strong> ganviTarebas, rTuli xdebo<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

saxes icvli<strong>da</strong> (Tumca inarCuneb<strong>da</strong> mTlianobasa <strong>da</strong><br />

uwyvetelobas). oriode sityviT menipes Semdgom<br />

ganviTarebaze.<br />

rogorc vnaxeT, ukve antikur <strong>da</strong> adreqristianul<br />

nia<strong>da</strong>gze menipe amJRavneb<strong>da</strong> iSviaT “protevsisebur”<br />

Tvisebas, icvli<strong>da</strong> garegnul formas (Tumca inarCuneb<strong>da</strong><br />

Sinagan Janrul Tvisebriobas), romanis srul moculobas<br />

iZen<strong>da</strong>, iTavseb<strong>da</strong> monaTesave Janrebs, mkvidrdebo<strong>da</strong> sxva<br />

did JanrebSi (magaliTad, berZnul <strong>da</strong> adreqristianul<br />

romanSi). es Tavisebureba Tavs iCens menipes ganviTarebis<br />

Semdgom etapze, rogorc Sua saukuneebSi, aseve axal<br />

droSi.<br />

Sua saukuneebSi menipes Janruli Taviseburebani<br />

laTinuri saeklesio mwerlobis zogierT <strong>da</strong>rgSi<br />

ganagrZobdnen arsebobas <strong>da</strong> ganaxlebas, romlebic,<br />

ganskuTrebiT mowameTa cxovrebis zogierT nairsaxeobaSi,<br />

uSualod agrZelebdnen Zveli qristianuli literaturis<br />

256


tradiciebs. ufro Tavisufali <strong>da</strong> originaluri saxiT<br />

menipe Sua saukuneebis iseT dialogizebul <strong>da</strong><br />

karnavalizebul JanrebSi cocxlob<strong>da</strong>, rogoricaa<br />

“kamaTi”, “paeqroba”, ambivalenturi “xotba”<br />

(desputaisons, dits, débats), moralite <strong>da</strong> mirakli, xolo<br />

gviandel saukuneebSi _ misteria <strong>da</strong> soti. menipes<br />

elementebi igrZnoba Sua saukuneebis mkveTrad<br />

karnavalizebul parodiul <strong>da</strong> naxevradparodiul<br />

literaturaSi: imqveyniur parodiul xilvebSi,<br />

parodiul “saxarebaTa sakiTxavebSi” <strong>da</strong> a. S. <strong>da</strong> bolos,<br />

am Janruli tradiciis ganviTarebis Zalian mniSvnelovani<br />

momentia Sua saukuneebisa <strong>da</strong> adreuli aRorZinebis xanis<br />

novelisturi literatura, romelic Zlier aris<br />

gamsWvaluli karnavalizebuli menipes elementebiT.<br />

aRorZinebis xanaSi _ mTeli <strong>literaturisa</strong> <strong>da</strong><br />

msoflmxedvelobis Rrma <strong>da</strong> TiTqmis sayovelTao<br />

karnavalizebis epoqaSi _ menipe yvela did JanrSi<br />

(rablesTan, servantesTan, grimilshauzenTan <strong>da</strong> sxvebTan)<br />

mkvidrdeba, amasTanave viTardeba menipes sxva<strong>da</strong>sxvagvari<br />

renesansuli formebi, romlebSic umetes SemTxvevaSi<br />

SeTavsebulia am Janris antikuri <strong>da</strong> Suasaukuneobrivi<br />

tradiciebi: deperies “mSvidobis winwili”, erazmis “qeba<br />

sisulelisa”, servantesis “samoZRvrebo novelebi”,<br />

“Satyre Menippée de la vertue du Catholicon d’Espagne”<br />

(“menipes satira espaneli KaTolikonis Rirsebebze”, 1594<br />

w., erT-erTi udidesi politikuri satira msoflio<br />

literaturaSi), grimilshauzenis, kevedosa <strong>da</strong> sxvebis<br />

satirebi.<br />

axal droSi menipe ara mxolod sxva karnavalizebul<br />

JanrebSi mkvidrdeba, aramed sxva<strong>da</strong>sxva variantiTa <strong>da</strong><br />

saxelwodebiT <strong>da</strong>moukidebla<strong>da</strong>c ganagrZobs ganviTarebas:<br />

“lukianes dialogi”, “saubrebi micvalebulTa samefoSi”<br />

(antikuri tradiciiT aRbeWdili nairsaxeoba), “filoso-<br />

257


fiuri moTxroba” (menipes nairsaxeoba, romelic <strong>da</strong>maxasiaTebelia<br />

ganmanaTleblobis xanisaTvis), “fantastikuri<br />

moTxroba” <strong>da</strong> “filosofiuri zRapari” (romantizmisaTvis,<br />

magaliTad, hofmanisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli formebi)<br />

<strong>da</strong> sxv. aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom axal droSi menipes<br />

Janrul Taviseburebebs sxva<strong>da</strong>sxva literaturuli<br />

mimdinareobebi <strong>da</strong> SemoqmedebiTi meTodebi iyenebdnen <strong>da</strong><br />

sxva<strong>da</strong>sxvagvarad anviTarebdnen mas. ase, magaliTad,<br />

volteris racionalisturi “filosofiuri moTxroba” <strong>da</strong><br />

hofmanis romantikuli “filosofiuri zRapari”, maTi<br />

mxatvruli arsis, ideuri Sinaarsisa <strong>da</strong>, cxadia,<br />

SemoqmedebiTi individualobis didi sxvaobis miuxe<strong>da</strong>vad<br />

(sakmarisia, magaliTad, Seva<strong>da</strong>roT “mikromegasi” <strong>da</strong><br />

“pawia caxesi”), menipes saerTo Janruli niSan-TvisebebiT<br />

xasiaTdebian <strong>da</strong> orive mkveTad karnavalizebulia. un<strong>da</strong><br />

iTqvas, rom axali drois literaturaSi menipe<br />

karnavalizebis yvelaze mZlavri <strong>da</strong> elvare formebis<br />

ZiriTadi matarebeli iyo.<br />

<strong>da</strong> bolos saWiroa imis aRniSvna, rom Janruli<br />

saxelwodeba “menipe”, iseve rogorc yvela sxva antikuri<br />

Janruli saxelwodeba _ “epopea”, “tragedia”, “idilia”<br />

<strong>da</strong> sxv., _ axali drois literaturis mimarT gamoyenebisas,<br />

antikurobisagan gansxvavebiT, ara garkveuli Janruli<br />

kanonis, aramed Janruli arsis aRsaniSnad ixmareba.<br />

(magram Tu iseTi Janruli terminebi, rogoricaa “epopea”,<br />

“tragedia” <strong>da</strong> “idilia”, axali drois literaturis<br />

mimarT gamoyenebisas sayovelTao<strong>da</strong>a miRebuli, Cveulebrivia<br />

<strong>da</strong>, ar gveucnaureba, rodesac “omsa <strong>da</strong> mSvidobas”<br />

epopeas, “boris godunovs” _ tragedias, xolo “Zveli<br />

drois memamulenis” _ idilias vuwodebT. magram Janruli<br />

termini “menipe” uCveuloa (gansakuTrebiT _ Cvens<br />

literaturismcodneobaSi) <strong>da</strong> amitom misi gamoyeneba<br />

axali drois literaturis nawarmoebTa (magaliTad,<br />

258


dostoevskis) mimarT SesaZloa ramdenadme ucnauri <strong>da</strong><br />

naZaladevi mogveCvenos).<br />

Cveni eqskursis dros ukve aRvniSneT, rom menipesa <strong>da</strong><br />

misi monaTesave Janrebis Cvens mier mocemuli <strong>da</strong>xasiaTeba<br />

mTlianad vrceldeba dostoevskis Semeqmedebis Janrul<br />

Taviseburebebze. [...]<br />

gavixsenoT is uzarmazari mniSvneloba, romelic<br />

dostoevskisaTvis hqon<strong>da</strong> volterisa <strong>da</strong> didros<br />

dialogur kulturas, romlis saTaveebs “sokrates<br />

dialogTan”, antikur menipesTan <strong>da</strong> _ nawilobriv _<br />

diatribasTan <strong>da</strong> soliloqviumTan mivyavarT. Tavisufali<br />

menipes meore nairsaxeoba, fantastikuri <strong>da</strong> zRapruli<br />

elementebiT, gvxvdeba hofmanTan, romelmac mniSvnelovani<br />

zegavlena iqonia adrindel dostoevskize. dostoevskis<br />

yuradReba miiqcies agreTve edgar pous moTxrobebma,<br />

romlebic TavianTi arsiT axlos arian menipesTan. [...]<br />

Tavisi TematikiT “sasacilo a<strong>da</strong>mianis sizmari”<br />

dostoevskis wamyvani Temebis erTgvari sruli<br />

enciklopediaa; amasTanave es Temebi <strong>da</strong> maTi mxatvruli<br />

xorcSesxmis wesi erTob <strong>da</strong>maxasiaTebelia menipes<br />

JanrisaTvis. “sasacilo a<strong>da</strong>mianis” centralur figuraSi<br />

cxa<strong>da</strong>d gamosWvivis karnavalizebuli literaturis<br />

“brZeni briyvis” <strong>da</strong> “tragikuli masxaras” ambivalenturi<br />

seriozul-sascilo saxe. [...] “sasacilo a<strong>da</strong>mianis sizmari”<br />

menipesaTvis uaRresad <strong>da</strong>mxasiaTebeli TemiT iwyeba, _ es<br />

aris Tema iseTi a<strong>da</strong>mianisa, romelmac erTaderTma icis<br />

WeSmariteba <strong>da</strong> amitom mas yvela <strong>da</strong>scinis, rogorc giJs.<br />

[...] SevexebiT dostoevskis kidev ramodenime sxva tipis<br />

nawarmoebs, romlebic TavianTi arsiT axlos arian<br />

menipesTan, magram pir<strong>da</strong>pir ar Seicaven fantastkur<br />

elements. aseTia upirvelesad moTxroba “Кроткая”,<br />

romelSic JanrisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli mwvave siuJeturi<br />

anakriza, mkveTri kontrastebiT, mezalansebiTa <strong>da</strong><br />

259


moraluri eqsperimentebiT, soliloqviumis saxiTaa<br />

gaformebuli. moTxrobis gmiri Tavis Tavze ambobs: “me<br />

dumiliT saubris ostati var, me mTeli Cemi cxovreba<br />

dumiliT Cavilaparake <strong>da</strong> mTeli tragediebi dumiliT<br />

gavatare Cems TavTan”. gmiris saxe Tavis Tavisadmi<br />

swored dialoguri <strong>da</strong>mokidebulebiT aris gaxsnili. [...]<br />

amgvar menipesTan, arsebiTad, axlos aris agreTve<br />

“baraTebi iatakqveSeTi<strong>da</strong>n” (1864), romelic agebulia<br />

rogorc diatriba (saubari <strong>da</strong>uswrebel mosaubresTan);<br />

igi Ria <strong>da</strong> faruli polemikiT aris gamsWvaluli <strong>da</strong><br />

aRsarebis arsebis elementebs Seicavs. am nawarmoebSi<br />

menipes sxva nacnobi elementebic moCans: mwvave<br />

dialoguri sinkrizebi, familarizeba <strong>da</strong> profanireba,<br />

qoxmaxebis naturalizmi <strong>da</strong> sxv. SevexebiT dostoevskis<br />

kidev erT nawarmoebs erTob <strong>da</strong>maxasiaTebeli saTauriT _<br />

“uxamsi anekdoti” (1862). es uaRresad karnavalizebuli<br />

moTxrobac axlosaa menipesTanA(magram varonis tipis<br />

menipesTan). aq yvelaferi aRsavsea mkveTri karnavaluri<br />

kontrastebiT, mezelansebiT, ambivalenturobiT, <strong>da</strong>m<strong>da</strong>blebiTa<br />

<strong>da</strong> ganmkobiT.<br />

romanSi “<strong>da</strong>naSauli <strong>da</strong> sasjeli” raskolnikovis mier<br />

sonias pirveli monaxulebis cnobili scena (saxarebis<br />

kiTxviT) lamis sruli qristianizebuli menipea: mwvave<br />

dialoguri sinkrizebi (rwmena urwmenobasTan, morCileba<br />

siamayesTan), mwvave anakriza, oqsimoronuli SeTavsebebi<br />

(moazrovne _ borotmomqmedi, meZavi _ wmin<strong>da</strong>ni),<br />

ukanasknel kiTxvaTa Riad <strong>da</strong>sma <strong>da</strong> saxarebis kiTxva<br />

qoxmaxis garemoSi. menipeebia raskolnikovis sizmrebi <strong>da</strong><br />

agreTve svidrigailovis sizmari TviTmkvlelobis win.<br />

“idiotSi” menipe aris ipolites aRsareba (“Cemi<br />

aucilebeli axsna-ganmarteba”), romelic terasaze Tavad<br />

miSkinis dialogis scenis CarCoSia Casmuli <strong>da</strong> ipolites<br />

TviTmkvlelobis sceniT mTavrdeba. “eSmakebSi” aseTia<br />

260


stavroginis aRsareba am aRsarebis CarCo _ dialogi<br />

stavroginsa <strong>da</strong> tixons Soris. “ymawvilSi” aseTia<br />

versilovis sizmari.<br />

“Zmebi karamazovebSi” SesaniSnavi menipe aris ivanesa<br />

<strong>da</strong> alioSas saubari mivardnili <strong>da</strong>bis savaWro moe<strong>da</strong>nze<br />

traqtirSi “de<strong>da</strong>qalaqis qalaqi”. aq traqtiris organis<br />

xmaze, biliardis burTebisa <strong>da</strong> ludis boTlebis sacobTa<br />

tkacunSi beri <strong>da</strong> aTeisti msoflios ukanasknel sakiTxebs<br />

wyveten. am “menipes satiraSi” Casmulia meore satira _<br />

“legen<strong>da</strong> did inkvizitorze”, romelsac <strong>da</strong>moukidebeli<br />

mniSvneloba aqvs <strong>da</strong> qristesa <strong>da</strong> eSmakis saxarebiseuli<br />

sinkrizis mixedviTaa agebuli. es orive urTierT<strong>da</strong>kavSirebuli<br />

“menipes satira” msoflio mxatvrulfilosofiuri<br />

literaturis udides nawarmoebTa rigs<br />

ganekuTvneba. <strong>da</strong> bolos, aseve Rrma menipea ivane<br />

karamazovis saubari eSmakTan (Tavi: “eSmaki, ivane<br />

feodoroviCis koSmari”). [...]<br />

karnavalizebis movlena dostoevskis SemoqmedebaSi,<br />

cxadia, scildeba menipes farglebs <strong>da</strong> mas <strong>da</strong>matebiTi Janruli<br />

wyaroebi aqvs, romlebic calke ganxilvas saWiroeben.<br />

dostoevskize, isve rogorc XVII-XIX saukuneebis<br />

mraval mweralze, karnavalizeba upirvelesad literaturul-Janruli<br />

tradiciis saxiT zemoqmedeb<strong>da</strong>, xolo<br />

karnavalizebis araliteraturuli wyaro, anu _ karnavali,<br />

mTeli sicxadiT, SesaZloa, arc ki hqonia gacnobierebuli.<br />

magram karnavali, misi formebi <strong>da</strong> simboloebi, <strong>da</strong><br />

upirvelesad Tavad karnavaluri msoflganc<strong>da</strong> mraval<br />

literaturul JanrSi iWrebo<strong>da</strong>, mTlianad msWvalav<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

ayalibeb<strong>da</strong> maT Taviseburebebs, maTi erTgvari ganuyofeli<br />

nawili xdebo<strong>da</strong>. literaturis enaze ga<strong>da</strong>tanili<br />

karnavaluri formebi cxovrebis mxatvruli wvdomis<br />

mZlavr iaraRad, gansakuTrebul enad iqcnen, romlis<br />

sityvebsa <strong>da</strong> formebs simboluri ganzogadebis, anu<br />

261


siRrmeSi ganzogadebis udidesi Zala SeswevT. [...] XVII,<br />

XVIII <strong>da</strong> XIX saukuneebis <strong>literaturisa</strong>Tvis karnavalizebis<br />

umTavres wyaros aRorZinebis xanis mwerlebi<br />

warmoadgendnen _ upirvelesad bokaCo, rable, Seqspiri,<br />

servantesi <strong>da</strong> grimilshauzeni (es ukanaskneli scildeba<br />

aRorZinebis farglebs, magram mis SemoqmedebaSi karnavalis<br />

Rrma gavlena ara naklebad igrZnoba, vidre Seqspir-<br />

Tan <strong>da</strong> servantesTan). aseTsave wyaros warmoadgen<strong>da</strong> agre-<br />

Tve (uSualod karnavalizebuli) pikareskuli romani.<br />

gar<strong>da</strong> amisa, am saukuneTa mwerlebisaTvis karnavalizebis<br />

wyaro, cxadia, antikurobisa (maT Soris _ “menipes satira)<br />

<strong>da</strong> Sua saukuneebis karnavalizebuli literatura iyo<br />

dostoevskisaTvis karnavaluri tradiciis aTvisebisas<br />

didi mniSvneloba hqon<strong>da</strong> XVIII saukunis literaturas<br />

<strong>da</strong> upirvelesad _ voltersa <strong>da</strong> didros, romlebisTvisac<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebelia karnavalizebis SeTavseba<br />

antikurobisa <strong>da</strong> aRorZinebis xanis dialogebiT<br />

nasazrdoeb maRal dialogur kulturasTan. [...]<br />

karnavaluri tradiciis ufro Rrma SeTvisebis<br />

magaliTi hpova dostoevskim balzakTan, JorJ sandTan <strong>da</strong><br />

viqtor hiugosTan, romlebTanac naklebad gvxvdeba<br />

karnavalizebis garegnuli gamovlinebebi, magram<br />

samagierod karnavalizebiT Rrmad aris gamsWvaluli didi<br />

<strong>da</strong> Zlieri xasiaTebisa <strong>da</strong> vnebaTaRelvis agebuleba.<br />

vnebaTa karnavalizeba upirvelesad maT ambivalenturobaSi<br />

vlindeba: siyvaruli SeTavsebulia siZulvilTan,<br />

siZunwe _ uangarobasTan, Zalauflebis siyvaruli _<br />

Tvi<strong>da</strong>kninebasTan <strong>da</strong> a. S.<br />

karnavalizebis SeTavsebas cxovrebis sentimentalur<br />

aRqmasTan dostoevski poulob<strong>da</strong> sternTan <strong>da</strong> dikensTan.<br />

<strong>da</strong> bolos, karnavalizebis SeTavseba romntikuli (<strong>da</strong> ara<br />

racionalisturis, rogorc volterTan <strong>da</strong> didrosTan)<br />

saxis ideasTan dostoevskim edgar pousTan <strong>da</strong> gansa-<br />

262


kuTrebiT _ hofmanTan pova. calke un<strong>da</strong> iTqvas rusul<br />

tradiciaze. aq, gogolis gar<strong>da</strong>, un<strong>da</strong> vaxsenoT<br />

dostoevskize puSkinis Rrmad karnavalizebuli<br />

nawarmoebebis _ “boris godunovis”, belkinis moTxrobebis,<br />

boldinos tragediebisa <strong>da</strong> “pikis qalis” uzarmazari<br />

zegavlena.<br />

karnavalizebis am mokle mimoxilvas odnava<strong>da</strong>c ara<br />

aqvs sisrulis pretenzia. CvenTvis mTavari iyo tradiciis<br />

ZiriTadi xazebis Cveneba. erTxel kidev xazgasmiT<br />

aRvniSnavT, rom Cven gvainteresebs ara calkeuli<br />

mwerlebis, calkeuli Temebis, ideebisa <strong>da</strong> saxeebis<br />

zegavlena, aramed uSualod TviT Janruli tradiciis<br />

zegavlena, romelsac igi am mwerlebi<strong>da</strong>n iTviseb<strong>da</strong>. [...].<br />

karnavalizebis problemis swori gagebisaTvis Tavi<br />

un<strong>da</strong> <strong>da</strong>vaRwioT karnavalis gamartivebul gagebas, mis<br />

gaigivebas axali drois maskaradul xazTan <strong>da</strong> miT umetes<br />

mis uxams bohemur gaazrebas. karnavali gar<strong>da</strong>suli diadi<br />

aTaswleulebis sruliad saxalxo msoflganc<strong>da</strong>a. es<br />

msoflganc<strong>da</strong>, romelic Tavisufalia SiSisagan, maqsimalurad<br />

aaxlovebs qveyanas a<strong>da</strong>mianTan, <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mians<br />

a<strong>da</strong>mianTan (yvelani laRi familaruli kontaqtis zonaSi<br />

arian moqceulni) <strong>da</strong> cvlaTa sixaruliTa <strong>da</strong> mxiaruli<br />

fardobiTobiT upirispirdeba SiSiT <strong>da</strong>nergil,<br />

dogmatur <strong>da</strong> axlis warmoqmnisadmi mtrulad ganwyobil<br />

calmxriv <strong>da</strong> moRuSul oficialur seriozulobas,<br />

romelic arsebuli mdgomareobisa <strong>da</strong> sazogadoebrivi<br />

yofis absolutizirebisaken miiswrafvis. karnavaluri<br />

msoflganc<strong>da</strong> swored amgvari seriozulobisagan Tavisuflebas<br />

iZleo<strong>da</strong>. magram yovelive amaSi odnava<strong>da</strong>c ar<br />

aris fuqsavatoba <strong>da</strong> uxamsi bohemuri individualizmi.<br />

aseve un<strong>da</strong> gavemijnoT karnavalis Teatralur-sanaxaobriv<br />

koncefcias, rac erTob <strong>da</strong>maxasiaTebelia axali droisaTvis.<br />

karnavalis swori gagebisaTvis un<strong>da</strong> mivmarToT mis<br />

263


saTaveebsa <strong>da</strong> mwvervalebs, anu antikurobas, Sua<br />

saukuneebsa, <strong>da</strong> bolos, aRorZinebis epoqas. [...]<br />

Cven ukve aRvniSneT reducirebuli sicilis didi<br />

mniSvneloba msoflio literaturaSi. sicili aris<br />

Taviseburi, magram logikuri eniT gamouxatavi<br />

esTetikuri <strong>da</strong>mokidebuleba sinamdvilisadmi, anu misi<br />

mxatvruli xedvisa <strong>da</strong> wvdomis garkveuli saSualeba <strong>da</strong>,<br />

maSasa<strong>da</strong>me, agreTve mxatvruli saxis, siuJetis, Janris<br />

agebis garkveuli xerxi. ambivalentur karnavalur sicils<br />

uzarmazari SemoqmedebiTi _ Tanac Janris warmomqmneli _<br />

Zala hqon<strong>da</strong>. amgvari sicili movlenas cvlisa <strong>da</strong><br />

ga<strong>da</strong>svlis procesSi iWer<strong>da</strong> <strong>da</strong> wvdebo<strong>da</strong>, movlenaSi<br />

Camoyalibebis orive poluss <strong>da</strong> maT uwyvet <strong>da</strong><br />

cxovelmyofel, ganaxlebisaken midrekil cvalebadobas<br />

aRnusxav<strong>da</strong>: sikvdilSi ganWvretilia <strong>da</strong>badeba,<br />

<strong>da</strong>badebaSi _ sikvdili, gamarjvebaSi _ <strong>da</strong>marcxeba,<br />

<strong>da</strong>marcxebaSi _ gamarjveba, SemkobaSi _ ganmkoba a. S.<br />

karnavaluri sicili arc erT am moments ar aZlevs<br />

calmxriv seriozulobaSi gaqvavebis saSualebas.<br />

Cven aq Zalauneburad vaxdenT karnavaluri<br />

ambivalenturobis logizirebasa <strong>da</strong> <strong>da</strong>maxinjebas; rodesac<br />

vambobT, rom sikvdilSi “ganWvretilia” <strong>da</strong>badeba, amiT<br />

Zalauneburad vxliCavT <strong>da</strong> ramdenadme vacilebT<br />

erTmaneTisagan sikvdilsa <strong>da</strong> <strong>da</strong>badebas. cocxal<br />

karnavalur saxeebSi ki TviT sikvdili orsula<strong>da</strong>a <strong>da</strong><br />

mSobiarobs, xolo mSobiare dedis wiaRi sikvdilad<br />

gvevlineba. swored amgvar saxeebs badebs SemoqmedebiTi<br />

karnavaluri sicili, romelSic ganuyoflad arian<br />

Serwymuli <strong>da</strong>cinva <strong>da</strong> aRtaceba, Zageba <strong>da</strong> qeba.<br />

rodesac literaturaSi karnavalisa <strong>da</strong> karnavaluri<br />

sicilis ga<strong>da</strong>tana xdeba, isini met-naklebad saxes icvlian<br />

mxatvrul-literaturuli amocanebis Sesabamisad. magram<br />

nebismier SemTxvevaSi <strong>da</strong> nebismieri xasiaTis gar<strong>da</strong>mqmnis<br />

264


SemTxvevaSi ambivalenturoba <strong>da</strong> sicili mxatvrul saxeSi<br />

mainc rCeba. amasTanave garkveul pirobebsa <strong>da</strong> garkveul<br />

JanrebSi SesaZloa moxdes sicilis reducireba. sicili<br />

kvlavac ganapirobebs saxis struqturas, magram TviTon<br />

minimumamde <strong>da</strong>xSulia: asaxuli sinamdvilis struqturaSi<br />

Cven, marTalia, vamCnevT sicilis kvals, magram TviT<br />

sicili ar gvesmis. ase, magaliTad, platonis (pirveli<br />

periodis) “sokrates dialogebSi” sicili<br />

reducirebulia (Tumca ara mTlianad), magram igi rCeba<br />

mTavari gmiris (sokrates) saxis struqturaSi, dialogis<br />

wayvanis meTodSi, <strong>da</strong> rac mTavaria, inarCunebs arsebobas<br />

sruliad WeSmarit (<strong>da</strong> ara ritorikul) dialogurobaSi,<br />

romelic azrs Camoyalibebis procesSi myofi yofierebis<br />

laR fardobiTobaSi moaqcevs <strong>da</strong> ar aZlevs mas<br />

abstraqtul-dogmatur (monologur) uZraobaSi<br />

gaqvavebis saSualebas.<br />

aRorZinebis xanis literaturaSi sazogadod ar<br />

xdeba sicilis reducireba, Tumca misi “xmis simaRles” aq<br />

uTuod sxva<strong>da</strong>sxva gra<strong>da</strong>ciebi aqvs. rablesTan, magaliTad,<br />

igi saqveynod ismis. ukve servantesTan igi saqveynod aRar<br />

ismis, marTalia, “don kixotis” pirvel wignSi sicili jer<br />

kidev sakmaod xmamaRla gaismis, xolo meoreSi, pirvel<br />

wignTan Se<strong>da</strong>rebiT, sakmaod reducirebulia. es<br />

reducireba mTavari gmiris struqturasa <strong>da</strong> siuJetis<br />

cvlilebebTanac aris <strong>da</strong>kavSirebuli. XVIII <strong>da</strong> XIX<br />

saukuneebis literaturaSi sicili, rogorc wesi, sakmaod<br />

<strong>da</strong>xSulia _ ironiamde, iumoramde <strong>da</strong> reducirebuli<br />

sicilis sxva formebamde.<br />

wigni<strong>da</strong>n: М. Бахтин. Проблемы поэтики<br />

Достоевского. Москва, 1968.<br />

265


266


s a r C e v i<br />

kritikuli Ziebani<br />

Tanamedrove literaturuli komparativizmi...................... 5<br />

“madli Sens gamCens, lamazo~..........................................................13<br />

baraTaSvilis “Cinari” ................................................................... 18<br />

baraTaSvilis “qeTevan” ................................................................ 25<br />

romantikuli ferebi......................................................................... 34<br />

jon miltonis ~<strong>da</strong>karguli samoTxis~ pirveli<br />

Targmanebi............................................................................................... 49<br />

civilizaciisa <strong>da</strong> progresis gageba ilias<br />

kritikul naazrevSi.......................................................................... 61<br />

amerikeli klasikosebis Targmanebi............................................ 80<br />

Seqspiris TargmanTa samyaroSi .................................................. 96<br />

ivane maCabeli _ Seqspiris mTargmneli.................................... 121<br />

akakis erTi personaJis Seqspiruli warmomavloba.......... 134<br />

~hamleti<strong>da</strong>n~ ~riCar<strong>da</strong>mde~......................................................... 142<br />

Jon singis komedia qarTul scenaze........................................ 154.<br />

rac <strong>da</strong>viwyebiT ar ibindeba<br />

sandra rulovsi: idealistis gza niderlandebi<strong>da</strong>n<br />

saqarTvelomde .................................................................................. 173<br />

savse qarTuli patiosnebiT.......................................................... 182<br />

Salva nucubiZe <strong>da</strong> simon yauxCiSvili.................................... 197<br />

mecnieris wignebis samyaroSi....................................................... 205<br />

natalia orlovskaia........................................................................ 217<br />

Targmani<br />

mixeil baxtini. karnavalizebuli literatura................ 223<br />

267


268

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!