01.08.2013 Views

daviT guramiSvili

daviT guramiSvili

daviT guramiSvili

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

SoTa rusTavelis qarTuli literaturis<br />

instituti<br />

Shota Rustaveli Institute of Georgian Literature<br />

1


2<br />

Tamaz Vasadze<br />

Literature<br />

in Search<br />

of Verity<br />

Tbilisi<br />

2010


Tamaz vasaZe<br />

literatura<br />

WeSmaritebis<br />

ZiebaSi<br />

Tbilisi<br />

2010<br />

3


UDC(uak) 821.353.1.09.<br />

v-224<br />

redaqtori<br />

maka elbaqiZe<br />

dizaineri<br />

soso tabucaZe<br />

kompiuteruli uzrunvelyofa<br />

TinaTin duglaZe, paata axraxaZe<br />

redaqciis misamarTi: 0108, Tbilisi, 2010<br />

merab kostavas q. 5<br />

© SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti<br />

tel. 99-53-00; E-mail: litinst@litinstituti.ge<br />

ISBN 978-9941-0-2240-1<br />

4


<strong>daviT</strong> <strong>guramiSvili</strong><br />

sar Cevi<br />

Suagulis gadanacvleba.......................................................9<br />

araamayi qarTveli...............................................................18<br />

nikoloz baraTaSvili<br />

mTawmindis mTvare .............................................................20<br />

sabediswero Zala ................................................................28<br />

Tavisuflebisken moZraoba..............................................34<br />

ilia WavWavaZe<br />

gaxedva iliasken…...............................................................36<br />

orgvari cnobiereba............................................................40<br />

gzajvaredinze......................................................................48<br />

zneobrivi dilema ...............................................................59<br />

`yovlad Zlieri mSveniereba~ ........................................64<br />

akaki wereTeli<br />

Rirsebis aRsadgenad..........................................................76<br />

vaJa-fSavela<br />

humanizmis ganwiruleba....................................................79<br />

gamaerTianebeli tanjva....................................................84<br />

sxva simarTle........................................................................91<br />

5


`gvelis mWameli~_<br />

`mowiweba sicocxlis mimarT~........................................101<br />

<strong>daviT</strong> kldiaSvili<br />

igavi TavkerZobis Sesaxeb...............................................113<br />

faruli Sinasamyaro..........................................................117<br />

vasil barnovi<br />

dacemebi da zeaRsvlebi..................................................125<br />

wamebuli RmerTi................................................................134<br />

niko lorTqifaniZe<br />

saerTo elferi...................................................................146<br />

tiranis saxecvaleba.........................................................152<br />

yalbi miTis rRveva .........................................................154<br />

gabrZoleba ..........................................................................166<br />

mixeil javaxiSvili<br />

ideologia da xasiaTi......................................................170<br />

`avtors asamarTleben gmirebi~...................................179<br />

Tvalisaxela .....................................................................187<br />

leo qiaCeli<br />

6<br />

sulis Tavgadasavlebi.....................................................194<br />

`haki aZba~..............................................................................198<br />

cduneba ...............................................................................203


geronti qiqoZe<br />

realistis simarTle da sisadave.................................209<br />

grigol robaqiZe<br />

gansacdeli...........................................................................215<br />

galaktion tabiZe<br />

enigmaturi saxe da analizi............................................223<br />

sulieri wyurvili.............................................................228<br />

musikalurobis safuZveli............................................231<br />

giorgi leoniZe<br />

sicocxlis poezia..............................................................235<br />

tician tabiZe<br />

tragikuli eqstazi...........................................................238<br />

valerian gafrindaSvili<br />

sanatreli da realuri....................................................241<br />

SoTa CantlaZe<br />

`zeca da ironia~.................................................................247<br />

rwmenis tragikomedia......................................................253<br />

guram rCeuliSvili<br />

bedniereba sikvdilis fonze.........................................256<br />

yvelaze didi vneba............................................................274<br />

7


oTar WilaZe<br />

sivrcis ori saxe.................................................................279<br />

besik xaranauli<br />

azris silaRe.......................................................................283<br />

jemal qarCxaZe<br />

Tavisufal pirovnebad yofna.......................................288<br />

literatura WeSmaritebis Ziebaa<br />

drois siRrmidan Cvenamde..............................................291<br />

stadiebi................................................................................295<br />

literatura WeSmaritebis Ziebaa................................304<br />

sikvdilis pirispir .........................................................310<br />

ganmmartebeli.....................................................................314<br />

literaturuli kerpTayvanismcemloba....................318<br />

proza poeziis qveyanaSi .................................................322<br />

erovnuli da dasavluri<br />

8<br />

individualizmi Tu egoizmi..........................................328<br />

qarTuli orsaxovneba ....................................................331<br />

Tavmomwoneobis bangi.......................................................334<br />

myari saxelmwifos gareSe...............................................339<br />

erovnuli da dasavluri ................................................344<br />

ilias formula Cvens droSi..........................................347


<strong>daviT</strong> <strong>guramiSvili</strong><br />

Suagulis gadanacvleba<br />

avtobiografiuloba <strong>guramiSvili</strong>s `<strong>daviT</strong>ianis~<br />

erT-erTi Zireuli Taviseburebaa, magram mainc am wign-<br />

Si avtoris cxovrebis konkretuli faqtebi mxolod<br />

sababad gvevlineba sinamdvilis religiur-simboluri<br />

gaazrebisTvis da TiTqmis mTlianad qreba masSi.<br />

erTaderTi biografiuli faqti, romelic isea gadmocemuli,<br />

rom misi konkretuloba simbolur saxeobriobaSi<br />

ar aris Cakarguli, lekebis mier <strong>guramiSvili</strong>s<br />

datyvevebis da misi tyveobidan Tavdaxsnis ambavia. simbolur-spiritualuri<br />

lirika `<strong>daviT</strong>ianis~ am nawilSi<br />

Tanaarsebobs avtoris Tavgadasavlis sagnobriv TxrobasTan,<br />

cxovrebiseul situaciaTa mRelvare poetur<br />

aRdgenasTan.<br />

am ambisadmi gansakuTrebuli yuradReba imiT unda<br />

iyos gamowveuli, rom igi <strong>guramiSvili</strong>s cxovrebis sabediswero<br />

gardatexis punqtia, misi empiriuli da sulieri<br />

biografiis mTavari, gadamwyveti mniSvnelobis<br />

mqone momentia, <strong>guramiSvili</strong>s msoflmimarTebis Ziri-<br />

Tadi Camomyalibebelia.<br />

datyveveba sruliad axalgazrda, ocdasami wlis<br />

<strong>guramiSvili</strong>sTvis _ cxadia, Tavidanve religiurad<br />

ganwyobili adamianisTvis _ aRmoCndeba tanjvis is<br />

gamocdileba, romlis meSveobiTac gauRrmavdeba, ganumtkicdeba<br />

rwmena da daumyardeba RmerTTan cocxali<br />

Sinagani kavSiri, qristianuli msoflgancda erTianad<br />

eufleba da moukveTelad Seezrdeba mis sulier<br />

samyaros. Tanamedrove cnebaTa enaze rom vTqvaT,<br />

<strong>guramiSvili</strong> xvdeba eqstremalur, zRvrul situaciaSi,<br />

sadac adamiani ganicdis did Sinagan Zvrebs, gaSiSvlebulad<br />

xedavs TavisTavs da samyaros, amowmebs Tavis<br />

faseulobebs, Tvali exileba ucnob WeSmaritebaze; anda<br />

xelaxla aRmoaCens TiTqosda manamdec nacnob WeSma-<br />

9


itebas, es ki niSnavs, rom rac icoda ganyenebulad,<br />

formalurad, Turme uSualod da mwvaved exeba piradad<br />

mas.<br />

eqstremaluri situaciis cneba da misi gaazreba arsebiTad<br />

tanjvis qristianul interpretacias emyareba.<br />

qristianul msoflxedvas tanjvis fenomeni esaxeba<br />

codvebis sazRaurad da codvebisgan ganmwmendad, adamianis<br />

sulis, misi rwmenis gamomcdelad da gamomrwTobad;<br />

tanjviT adamiani Sinaganad uaxlovdeba qristes,<br />

tanjul RmerTs, Sinaganad ganicdis da eziareba cxovrebis<br />

qristianuli gagebis WeSmaritebas; tanjva adamianis<br />

da sinamdvilis gaxleCaa, is amJRavnebs, rom amqveyniuri<br />

realoba arasaimedo sayrdenia, romelic SeiZleba<br />

uecrad gamoecalos adamians; igi, qristianuli<br />

TvalTaxediT, aaSkaravebs, rom adamiani mxolod saku-<br />

Tar Zalebs ver daendoba, mxolod TavisTavis imedad<br />

ver iqneba, rom is Tavisi arsebobis yvelaze Rrma ganzomilebaSi<br />

RmerTis gareSe daucveli da umweoa; tanjva<br />

SesaZlebelia gamouval sasowarkveTilebaSi Camgdebic<br />

iyos, magram igi Seicavs potencias, pirovnebis<br />

yofierebis Suaguli misi sakuTari arsebidan RmerTSi<br />

gadaanacvlos.<br />

tanjva, romelic guramiSvils xvda wilad, masSi<br />

swored yofierebis Suagulis gadanacvlebas iwvevs.<br />

Tavisuflebis sruliad moulodneli dakargva da bunebrivi<br />

cxovrebiseuli samyarodan katastrofuli simkveTriT<br />

mowyveta, fizikuri gvema, damcireba, sikvdilis<br />

SiSi da absoluturi martooba aiZulebs guramiSvils,<br />

mTeli arsebiT Setrialdes transcendenturi<br />

samyarosken, eZios RmerTi, mieswrafos masTan sulier<br />

siaxloves da erTianobas.<br />

`<strong>daviT</strong>ianSi~ pirvelad aq warmodgeba RmerTi uSualo<br />

sulieri urTierTobisTvis misawvdom pirovnul<br />

arsebad, ara imdenad Tavdaviwyebuli himnebis Soreul<br />

da abstraqtul obieqtad, ramdenadac uintimures aRsarebaTa<br />

da locvaTa konkretul gulisxmier adresatad.<br />

`erTia icode RmerTi rogorc transcendenturi<br />

da suverenuli `me~ da raRac sul sxvaa, Sen TviTon,<br />

10


mTeli Sinagani sisavsiT (sakuTari yofierebiT, sisxliT<br />

da xorciT) Sexvide cocxal kavSirSi, romelSic<br />

Seqmnili subieqturoba pirispir awydeba transcendentur<br />

subieqturobas da TrTolviT da siyvaruliT eZiebs<br />

masSi xsnas. religia arsebiTad aris is, rac aravi-<br />

Tari filosofia ar SeiZleba iyos: pirovnebis urTier-<br />

Toba pirovnebasTan mTeli misi riskiT, saidumloTi,<br />

SiSiT, ndobiT, aRfrTovanebiT da tkiviliani ltolviT~<br />

(J. mariteni).<br />

martoobaSi, umweobaSi da SiSSi edeba saTave <strong>guramiSvili</strong>s<br />

amgvar axal urTierTobas RmerTTan.<br />

`marto viyav, arvin myavda me RvTis meti sxva patroni,<br />

arca maqvnda saimedod saWurveli samxedroni;<br />

RmerTs mivendev, man ismina igi Cemi savedroni...~.<br />

RmerTis Ziebas Tavdapirvel biZgs aZlevs RmerTisgan<br />

mitovebulobis mtkivneuli grZnoba. tyveobaSi<br />

<strong>guramiSvili</strong>s sulieri arsebobis dramatul peripetias<br />

Seadgens SemaZrwunebeli martoobis, RmerTisgan<br />

mowyvetilobis gancda da am martoobis gadalaxvis,<br />

RmerTTan sulieri miaxloebis sanukvari wadili da<br />

imedi.<br />

`Senis ver xilvis sevdiTa sulsa risTvisa maZroba?<br />

mzev, momeSvele, ganmaTbe, siciviT nu damazroba~;<br />

`ganTiadisa varskvlavo, mis mzeTa-mzisa mTiebo,<br />

vikargvi bnelis RamiTa, dRev, rad ar momiZiebo!~.<br />

sulis siRrmeSi mimdinareobs agznebuli da amasTanave<br />

uaRresad faqizi saubari RmerTTan rogorc cocxal<br />

da konkretul subieqtTan, individuumTan, romelsac<br />

SeiZleba ubralod uTxra `Sen~. `Sen~ miemarTeba<br />

Soreuls, oRond axlomyofebze axlobels. axlomyof-<br />

Ta Soris ar aris, vinac SeiZleboda misTvis gamxdariyo<br />

`Sen~ _ SeniSnavs revaz siraZe `<strong>daviT</strong>ianis~ am rkalis<br />

erT-erTi leqsis ganxilvisas. tanjvis da martoobis<br />

ufskrulidan amomavali <strong>guramiSvili</strong>s xma cdilobs<br />

miwvdes RvTaebriv pirovnebas, erTaderTs, vinc SeiZleba<br />

gamoexmauros: `arsada myavs misamarTi, me Sen mogmarTeo~.<br />

misTvis xsna aris egreTwodebuli `martosulis<br />

aRmafrena martosulisken~. es aRmafrena, Rmer-<br />

11


Tisken ltolva Tavisi simZlavriT qarTul poeziaSi,<br />

albaT, Seudarebelia.<br />

`sayvarelo, saxiT Tqmulo usasyidlo margalito!<br />

vis gadaro, CemTvis mkvdaro, mzev, mzeTa-mzis magali-<br />

To! gevedrebi Semibralo, Tavs momWrian mangaliTo,<br />

odes suli amomglijon, Senke miswi manganiTo! mtanjven,<br />

sTmeo, aw viT dagTmo, viT umankov tredo-gvrito?<br />

Sen, SarbaTi, viT dagRvaro da Zimwaris wveni vxvrito;<br />

bnelsa vzivar, geajebi sasinaTlo amixvrito, amovs-<br />

Zvre da gamoviqce, movide da Sena gWvrito~.<br />

niSandoblivia, rom `fsalmunSi~, romelic gurami-<br />

SvilisTvis religiuri poeziis etalons warmoadgens,<br />

uxvad aris mtanjveli martoobis eqspresiuli gamoxatulebebi;<br />

igi aRsavsea RmerTis siaxloves moklebuli<br />

martosulis CiviliT, moTqmiT (`rodemde damiviwyeb,<br />

ufalo samudamod? rodemde iqnebi pirmiqceuli Cemgan~;<br />

`RmerTo Cemo! mogixmob dRisiT da ar mipasuxeb,<br />

RamiT _ da ar aris simSvide CemTvis~...).<br />

martooba, romelic TavisTavidan badebs urTier-<br />

Tobis wyurvils, yvelaze srulad, srulfasovnad daiZleva<br />

siyvarulSi, `martoobaTa gacvlis cdaSi~ (ortega-i-gaseti).<br />

da es exeba RmerTisadmi siyvarulsac.<br />

<strong>guramiSvili</strong>s leqsi `odes <strong>daviT</strong>s tyveobasa Sina scioda<br />

da mze Rrublis gamo TvaliT ara Canda, imaze<br />

Tqmuli~ am siyvarulis aRmocenebis gacxadebaa. siyvaruli,<br />

miTumetes RmerTisadmi siyvaruli, moaswavebs<br />

sayvareli arsebisTvis yvelasTan da yvelaferTan SedarebiT<br />

upirobo upiratesobis miniWebas, mis absolutur<br />

gamorCevas da arCevas. leqsSi swored aseTi arCevis,<br />

upiratesobis miniWebis idumali da sazeimo aqtia<br />

aRbeWdili: mosiyvarule Tvali xilul mzes (`Tina-<br />

Tins~), materialur mSvenierebas mowydeba da uxilavi<br />

mzisken, RmerTisken mimarTavs mzeras; leqsis avtoris<br />

cnobierebaSi arsebiTi Zvra, Semobruneba, faseulobrivi<br />

orientaciis Secvla xdeba.<br />

`sjobs vetrfialo mzeTamzes, mzisaTvis Tavi vaxelo,<br />

naTlisa gavxde mijnuri, radgan Tvalebsa vaxelo,<br />

12


mis ukeTesi moyvare sad vpovo, sada vaxelo? mze miwyens,<br />

Tu mzis sanacvlod TinaTins xeli vaxelo~.<br />

arCevanis, gadawyvetilebis miRebis aqts aireklavs<br />

sityvieri formac, romelic xazgasmulad meordeba<br />

(`zurgT mZime tvirTi mkidia codvisa, ar subuqia...<br />

sjobs vetrfialo mzeTa-mzes, momfinos mzisa Suqia~).<br />

axladSobili siyvarulis, sayvareli arsebisTvis<br />

sruli upiratesobis miniWebis da Sinagani Semobrunebis<br />

gacxadeba sruldeba erTgulebis ficis msgavsi um-<br />

Zafresi poeturi gamonaTqvamiT:<br />

`ragind me asre gavgiJde, Tavi vaxalo tinzeda,<br />

mxecni, frinvelni vasero Cemsa xorcsa da tvinzeda! ig<br />

margaliti TaRliTze, oqro gavcvalo sinzeda, vgoneb<br />

arc maSin gavcvalo igi mze TinaTinzeda~.<br />

siyvaruli sayvareli arsebis WeSmariti intuituri<br />

Semecnebaa, RmerTic mxolod man SeiZleba `icodes~,<br />

visac igi uyvars. amas efuZneba RmerTis mistikuri<br />

wvdoma. <strong>guramiSvili</strong> erTmaneTs upirispirebs RmerTis<br />

gonebismieri Semecnebis cdas da masTan siyvaruliT<br />

ziarebas. is, vinc RmerTis gonebiT Secnobas cdilobs,<br />

verafers aRwevs (`ver scnobs Sens gzasa da kvalsa!~).<br />

mxolod siyvaruliT SeiZleba RmerTTan sulieri miaxloeba,<br />

Sexeba, uSualo erTianobis gancda.<br />

`vis uyvarxar, miaCnixar, Tumc ar icis, sadac zixar,<br />

SenTvis swvavs xorcsa da Zvalsa, is scnobs Sens gzasa<br />

da kvalsa!~.<br />

<strong>guramiSvili</strong> dramatulad mieltvis RmerTTan amgvar<br />

miaxloebas. es miaxloeba misTvis RvTisgan `WeSmariti<br />

gzis~ Setyobis tolfasia (`viT me gTxove, WeSmariti<br />

gza Sen mauwyeo!~). `WeSmarit gzas~, rogorc <strong>guramiSvili</strong>s<br />

mxatvruli azrovnebisTvis saerTod aris damaxasiaTebeli,<br />

sagnobrivi da zogadi, sulieri mniSvneloba<br />

aqvs: erTi mxriv, es aris tyveobidan TavisdaRwevis<br />

gza da, meore mxriv, _ marTali cxovrebis gza. es<br />

mniSvnelobebi erTmaneTs mTlianad erwymis _ tyveobidan<br />

Tavdaxsna SesaZlebelia mxolod WeSmarit,<br />

RvTisTvis sasurvel yofierebis wesze moqceviT.<br />

13


da ai, guramiSvils `WeSmarit gzas~ auwyebs sakuTari<br />

guli, romelSic ukve gaRviZebulia RmerTisadmi<br />

siyvaruli, RmerTis Semcnobi Zala.<br />

`gulman miTxra: adeo! raRaT maicadeo? Tu ara iq,<br />

viT iqnas, rac rom daiqadeo? jer rac ufalT yalani<br />

gedvas, gardixadeo, sTxove, Zala man mogces, visganc<br />

daibadeo, kvlav wadi da ganxeTqe mterT maxe da badeo;<br />

mas kacs, RvTisa sayvarels, mihyev, Tavi andeo, visac<br />

<strong>daviT</strong> xadodes, uflad Sen mas xadeo! aadeo, adeo!<br />

guliT maiwadeo! Sors axlixar sayvarels, axlos ganemzadeo,<br />

saxe misi, suraTi Tvalwin mailandeo, mis win ise<br />

stirode, iq mas Saebraldeo! Tu gwads, Sensa sayvarels<br />

guliT Seuyvardeo, SenTvis laxvriT daWrilsa sisxlsa<br />

cremliT bandeo; ganagdeo, dadeo, nu sul avsa gazdeo;<br />

damorCildi ufalsa, xade, uRaRadeo; suli, guli musvrili<br />

RvTis winaSe dadeo! sayvareli giyvardes, sxvas<br />

nuravis dazdeo, mis gayrasa nu ityvi, ragind Tavs awamdeo,<br />

Torem diaR giZulebs, Sen rom sxvasa yvandeo, <strong>daviT</strong>isa<br />

mcnebaze dadeq, ar gardaxdeo!~.<br />

es leqsi _ `svinidisis mxileba <strong>daviT</strong>isa odes datyoebulman<br />

gamoparva gaivlo gulSia~ _ yvelaze xilulad,<br />

srulad da ganzogadebulad amJRavnebs avtoris<br />

sulier samyaroSi tyveobisas momxdar gardatexas _<br />

RmerTisken radikalur Sebrunebas, RvTis rwmenaze da<br />

imedze erTianad damyarebas, misdami mTlianad damor-<br />

Cilebas da Tavis miZRvnas, mis mimarT erTguli siyvaruliT<br />

aRvsebas. mTavari da cxovelmyofeli zneobrivi<br />

kanoni, romelic <strong>guramiSvili</strong>s sulis siRrmeSi SeaRwevs<br />

da romelsac igi mTel am gardatexasTan erTad<br />

<strong>daviT</strong> fsalmunTmetyvelis msoflmxedvelobasTan<br />

akavSirebs, aris sinanuli, RmerTis winaSe codvilobis<br />

gancda, gamovlenili wrfel locva-vedrebaSi.<br />

aq uSualod vadevnebT Tvals Rrmad nagrZnobi da<br />

uCveulo simkveTriT danaxuli WeSmaritebis mier pirovnebis<br />

sulieri arsebis energiulad da savsebiT gamsWvalvas,<br />

axali `Sinagani adamianis~ dabadebas, <strong>guramiSvili</strong>s<br />

cnobierebaSi im religiur-zneobrivi mrwam-<br />

14


sis saboloo gamokveTis da gamyarebis aqts, romelic<br />

safuZvlad edeba `<strong>daviT</strong>ians~.<br />

axali, Rrma religiuri gamocdileba asazrdoebs<br />

mxneobas da gabedulebas, qmedebis unars, romelic<br />

tyveobidan Tavdasaxsnelad aris saWiro (`mxneman, viT<br />

Cqarman wyaroman, ganxeTqos mTa da goria~).<br />

sizmari, romelSic guramiSvils RvTis warmogzavnili<br />

arseba ecxadeba da Tavisi warmomgzavnelis nebas<br />

amcnobs, gaparvisken aqezebs, aseve gaparvisas gamovlenili<br />

RvTaebrivi mfarvelobis sxva niSnebi fizikuri<br />

sicxadiT daanaxebs guramiSvils, rom WeSmariteba, romelic<br />

euwya da romelic man mTeli arsebiT SeiTvisa,<br />

utyuaria. ganuzomel madlierebas, gancvifrebas, aRfrTovanebas<br />

iwvevs RmerTis sidiade da amave dros siaxlove,<br />

misi mowyaleoba, RvTis rwmenis gamaognebeli dadastureba,<br />

rac am rwmenas kidev ufro aRrmavebs, daungrevelad<br />

mtkices xdis. amas gvimxels RmerTis, gansakuTrebiT<br />

ki RvTismSoblis mimarT aRvlenili himnebi,<br />

agreTve oda `fsalmunis~ avtorisadmi (`simRera <strong>daviT</strong><br />

<strong>guramiSvili</strong>sa, tyveobidam gamosvlis dros <strong>daviT</strong>is<br />

Sesxma~), romelTa saxeobrivi siuxve siyvarulis da<br />

bednierebis siuxvis ukufenaa. aRmoCndeba, rom `<strong>daviT</strong>s<br />

(fsalmunTmetyvels) rac uTqvams~, marTlac `sworia~<br />

_ `sworia~, rom RmerTi adamianis `fari~ da `burjia~,<br />

`mterTa maxisgan~ damxsnelia; rom RmerTis sidiadis<br />

grZnobiT aRvseba da misi gamoTqma, sulieri msxverpl-<br />

Sewirva magiuri Zalis mqonea; rom, rac mTavaria, sinanuli,<br />

codvis aRiareba da Sewyalebis vedreba, RmerTis<br />

morCileba da masTan sulieri siaxlovis gamudmebuli<br />

Zieba xsnis sawindaria, gadamrCenelia...<br />

tyveobaSi yofna da RmerTis daxmarebiT tyveobidan<br />

TavdaRweva erT-erTi niSandoblivi bibliuri motivia.<br />

Tavis xvedrs <strong>guramiSvili</strong> iazrebs rogorc am bibliuri<br />

motivis Tanxmiers (`caTa Sina israelTa sazdo uwvimeo,<br />

egreca naTlis svetiTa Rame avlineo, qveyanasa var<br />

ucxosa dakarguli tyveo, zeda mTasa avarTasa, aw mameSveleo~).<br />

bibliaSi tyved yofna RvTis sasjelia,<br />

15


tyveobidan gaTavisufleba _ RvTis wyaloba, rwmenis<br />

gamRvivebeli da gamaZlierebeli.<br />

tyveoba RvTis sasjelia `<strong>daviT</strong>ianSic~. <strong>guramiSvili</strong>s<br />

datyvevebis ambavi uSualod mosdevs, agrZelebs<br />

RmerTis mier qarTvelebis codvebisTvis dasjis ambavs<br />

_ rogorc saqarTveloSi momxdari ubedurebaa qarTvelebis<br />

mimarT RvTis risxvis gamovlineba, aseve <strong>guramiSvili</strong>s<br />

datyveveba aris sakuTriv misi dasja. `davi-<br />

TianSi~ warmosaxuli <strong>guramiSvili</strong>s gansacdelis es sazrisi<br />

ikveTeba agreTve mis Sinagan mxatvrul mimarTebaSi<br />

RmerTis mier adamianebis Serisxvis sxva istoria-<br />

Ta gadmocemasTan (adamis da kaenis gankiTxva, warRvna,<br />

babilonis godolis daqceva).<br />

sasjeli, RmerTis mier movlenili tanjva `<strong>daviT</strong>ianSi~<br />

kacobriobis, eris da adamianis aRzrdis mkacri,<br />

magram keTilmyofeli saSualebaa. bavSvis aRzrda,<br />

`swavla moswavleTa~, romelic guramiSvils dasjis,<br />

tkivilebis gareSe ar warmoudgenia, kacobriobis da<br />

adamianis aRzrdis paradigmaa, nimuSia. Tu bavSvis aRzrdaze<br />

<strong>guramiSvili</strong> rigoristulad ambobs: `nu genaRvlebis<br />

swavlaze yrmis wkeplis cemiT kivili~, radgan<br />

`wkeplis cemiT daSuSxva sjobs saukunod cecxlSi<br />

bmaTa!~, zogadad adamianze amgvar azrs gamoTqvams:<br />

`Cvenca gvmarTebs RmerTs dauTmoT, swavlad gvemiT<br />

rac gvatkina~.<br />

<strong>guramiSvili</strong>s tyveobis da tyveobidan Tavdaxsnis<br />

ambavi aris RvTiuri sasjelis keTilmyoflobis igavuri<br />

gamosaxuleba, tipologiurad bibliuri iobis an<br />

ionas ambavTa msgavsi. mas, iseve rogorc mTel `<strong>daviT</strong>ians~,<br />

avtori didaqtikur mizandasaxulobas aZlevs,<br />

aRmzrdelobiTi mniSvnelobis mqone TvalsaCino magaliTad<br />

gaiazrebs.<br />

magram sasjeli, tanjva SeiZleba unayofoc iyos.<br />

`qarTlis WirSi~ aRwerili RvTis risxva adamianebs verafers<br />

Seagonebs, radgan isini tanjvis mizezs _ saku-<br />

Tar codvilobas ver grZnoben:<br />

16


`Wmunvidnen, arad SeswevdaT codvis unanlad<br />

wuxili~.<br />

TviT guramiSvils tanjva upirvelesad sinanulis<br />

religiur-zneobriv azrs, gamakeTilSobilebel Zalas<br />

aziarebs. tanjvaSi, martoobaSi da umweobaSi igi<br />

grZnobs RmerTis mZlavr, moralurad ganmwmend mizidulobas.<br />

ukiduresi gansacdelidan gamoaRwevs religiur<br />

da eTikur WeSmaritebaTa Rrmad Semsisxlxorcebeli<br />

adamiani, poeti <strong>daviT</strong> <strong>guramiSvili</strong>.<br />

1993<br />

17


araamayi qarTveli<br />

<strong>guramiSvili</strong>s ironia da TviTironia aRmocenebulia<br />

misi Taviseburi qristianuli skepticizmidan, imis naRvliani<br />

gancdidan da gacnobierebidan, rom codva TiTqmis<br />

SeuzRudvelad batonobs adamianze, rom araferi<br />

eSveleba adamianis biwierebas, sulier sibrmaves da uZlurebas.<br />

adamiani sasikeTod ver Secvala verc Rmer-<br />

Tis mier misma mravaljer Serisxvam, dasjam, verc<br />

RmerTis didma wyalobam, qristes msxverplgaRebam;<br />

yvelaferi amao gamodga. <strong>guramiSvili</strong>s TvalTaxedviT,<br />

adamiani gamousworebeli arsebaa, gamousworeblad<br />

esaxeba mas sakuTari Tavic. misi xvedria momabezrebeli<br />

wrebrunva codvidan monaniebamde da monaniebidan<br />

codvamde da es ironiulad ganawyobs saerTod adamianis<br />

da kerZod Tavisi ubadrukobis mimarT.<br />

cnobierad Tu qveSecneulad <strong>guramiSvili</strong> imgvarad<br />

aRiqvams sakuTar arsebas da garemomcvel realobas,<br />

rogoric, misi warmodgeniT, RmerTis TvalSi unda<br />

Candnen; amitom gamaxvilebulad xedavs Tavisi Tavis da<br />

qveynierebis komikur simdares, simrudes. gansakuTrebiT<br />

materialuri, sxulebrivi sawyisis arasrulfasovneba<br />

aRuZravs ironias, Tumca guramiSvils mainc uyvars<br />

es iseTive naklulovani nivTieri sinamdvile, rogoric<br />

TviTon aris. samyaros materialurobis ironiuli<br />

da amasTanave axlobluri aRqmis ukufenaa gurami-<br />

Svilis stilisTvis damaxasiaTebeli naturalisturi<br />

elementebis siuxve, groteskulad daRvlarWnili<br />

enobrivi faqtura da saxeebi, miwiseburi siTbo da xorklianoba...<br />

aristokrati <strong>guramiSvili</strong>s stili xSirad<br />

glexurad mouxeSavia.<br />

raki mwvaved grZnobs RmerTis mzeras, romlisTvisac<br />

araferia dafaruli, <strong>guramiSvili</strong> bolomde gulaxdili<br />

da utyuaria, araCveulebrivad ueSmako, ubralo<br />

da Tavmdabalia. arsebobs TviTdamcirebis, TviTgvemis<br />

siamaye, magram <strong>guramiSvili</strong>sTvis aseTi siamayec ucxoa.<br />

mas ar surs imaze ukeTesad gamoiyurebodes, vidre<br />

sinamdvileSia; azradac ar mosdis Tavisi faTerakiani<br />

18


Tavgadasavlebis gamoyeneba vaJkacuri, heroikuli avtoportretis<br />

dasaxatad, rac sxvas mis adgilas siamovnebiT<br />

SeiZleboda gaekeTebina. tipiuri tradiciuli<br />

qarTvelisgan gansxvavebiT guramiSvils ar eTakileba<br />

gaamxilos sakuTari SiSi, umweoba, sisawyle, gamo-<br />

Cndes garegan Rirsebas moklebuli da sasaciloc ki.<br />

2001<br />

19


nikoloz baraTaSvili<br />

mTawmindis mTvare<br />

xSirad Cven ver vamCnevT, rom nacnobi, SeCveuli da<br />

TiTqos savsebiT gasagebi ram sinamdvileSi ucnauri da<br />

idumalia, ver vamCnevT, radgan swored SeCveva, aRqmis<br />

avtomatizmi gviSlis xels.<br />

ai, magaliTad, baraTaSvilis leqsSi `SemoRameba<br />

mTawmindaze~ TiTqos sruliad gamWvirvalea am frazis<br />

azri: `he, cao, cao, xateba Seni jer kidev gulzed maqvs<br />

daCneuli!~. magram Tu aRqmis avtomatizmis daZlevas<br />

SevecdebiT, SesaZloa es sityvebi arc ise gamWvirvale<br />

da ubralo gveCvenos. marTlac, ras niSnavs `cis xateba~,<br />

an ratom unda daaCndes igi guls? ase mxolod<br />

iseT rameze SeiZleba saubari, rac erTaderTxel ixiles,<br />

Semdeg ki gauCinarda da xsovnam Semoinaxa. ranairad<br />

SeiZleba aseTi ram ca iyos?<br />

rogorc Cans, garkveul momentSi baraTaSvilis lirikul<br />

gmirs ca gansakuTrebulad, ganumeoreblad metyveli<br />

da mimzidveli saxiT warmoudga. `SemoRamebaSi~<br />

aris kidec cis es `xateba~:<br />

`sdumda yoveli mun aremare, bindi gadekra cisa<br />

kamaras,<br />

mosdevs mTovares, viTa mijnuri, varskvlavi marto<br />

misa amara.<br />

ginaxavT suli jereT umanko, mxurvale locviT<br />

miqancebuli?<br />

mas hgavda mTvare nazad moare, diskogadaxriT<br />

Suqmibinduli!~.<br />

ase xatavs baraTaSvili cas, es aris cis erTaderTi<br />

saxe am leqsSi, saxe, romelic lirikuli gmiris suls<br />

daCnevia. magram poeti Segnebulad aSoriSorebs emociur<br />

SeZaxils `he, cao, cao...~ da cis xats, pirdapir arafers<br />

ambobs maTi kavSiris Sesaxeb.<br />

20


araTaSvili ise xveulad agebs leqss, ise arasworxazovnad<br />

anawilebs saTqmels, rom nawarmoebis TviT<br />

wyoba xdeba idumalebis gancdis gamRvivebeli. leqsi<br />

raRacas gars uvlis da masze Riad ar laparakobs.<br />

baraTaSvilma TiTqos icis gviandeli poeturi principi,<br />

rom raimes gamWvirvaled warmoCena misTvis mSvenierebis<br />

moklebas niSnavs. `SemoRamebaSi~ igi ukve flobs<br />

aramxolod gamoTqmis, aramed `arTqmis~, faqizi miniSnebis,<br />

gasaidumloebis da daqaragmebis xelovnebasac.<br />

am mxrivac baraTaSvilis memkvidre meoce saukuneSi<br />

`mTawmindis mTvaris~ avtoria.<br />

am leqsSi, romlis siaxlove `SemoRamebasTan~ aSkaraa,<br />

galaktioni tyuil-ubralod ar axdens mTvaris<br />

xatis aqcentirebas. igi grZnobs, rom es aris `SemoRamebis~<br />

centraluri saxe.<br />

sainteresoa, mTvaris da mijnuriviT mTvaris mdevari<br />

varskvlavis xati ratom Semounaxavs ase saTuTad<br />

mexsierebas, ratom eniWeba mas aseTi mniSvneloba.<br />

amis mizezi is aris, rom SemoRamebisas xiluli zeca<br />

lirikuli gmirisTvis Taviseburi niSansvetia, romelic<br />

saTaves udebs mis ltolvas idealuri sferoebisken:<br />

`he, cao, cao, xateba Seni jer kidev gulzed maqvs<br />

daCneuli.<br />

awca ra Tvalni laJvards gixilven, myis fiqrni<br />

Senda moiswrafvian,<br />

magram Senamdin ver moaRweven da haerSive<br />

ganibnevian!<br />

me, Sensa mWvretels, maviwydebis sawuTroeba,<br />

gulis-Tqma Cemi Sens iqiTa eZiebs sadgurs,<br />

zenaarT samyofs, rom daSTos aq amaoeba...<br />

magram ver scnoben, glax, mokvdavni gangebas<br />

ciurs!~.<br />

SemoRamebiseuli cis xateba aris zecis rogorc sulieri<br />

samSoblos karibWis pirveli xilva. es xilva<br />

baraTaSvilis `cisferi yvavilia~, romelic mas mudam<br />

Tavisken uxmobs da izidavs.<br />

21


faqizi, spetaki sulis msgavsi mTvare _ ai, ra ajadoebs<br />

leqsis lirikul gmirs, radgan baraTaSvilis-<br />

Tvis umaRlesi faseuloba mSvenieri sulia, anu naTeli,<br />

umanko suli (`daimarxe mSveniereba sulisa, umankoeba<br />

gulisa! ai, WeSmariti bedniereba, umaRlesi siame, romelsac<br />

ki kaci waiRebs am soflisagan~ _ urCevs poeti<br />

maiko orbelians). WeSmariti, `saukuno trfialebis~<br />

saganic aseTi sulia: `TviT ukvdaveba mSveniersa sulSi<br />

mdgomarebs, mas verc SemTxveva da verc xani ver daaberebs.<br />

mxolod kavSiri esreTT sulTa hSobs siyvarulsa,<br />

zegardmo madliT dauxsnelad damtkicebulsa!~.<br />

baraTaSvilis lirikuli gmiri caze mSvenier suls<br />

xedavs, romelTanac monaTesave sulis kavSiri badebs<br />

samaradiso siyvaruls.<br />

sagulisxmoa, rom `SemoRamebis~ adrindel variant-<br />

Si mTvare qalwulTan aris mimsgavsebuli: `... misi<br />

libri ars minazebuli, magram miT ufro usatrfoe ars,<br />

viT damaSvrali locviT qalwuli~.<br />

metyvelia es detalic: `mosdevs mTovares, viTa<br />

mijnuri, varskvlavi, marto misa amara~ _ baraTaSvilis<br />

poeziaSi idealuri siyvaruli srul ganxorcielebas<br />

samyaros maradiul fenomenebSi povebs da kosmiur<br />

asparezs saWiroebs. asea gaazrebuli siyvaruli, ker-<br />

Zod, leqsSi `ar ukiJino, satrfoo...~. `SemoRamebaSi~ es<br />

motivi SekumSulad, miniaturulad aris gamoxatuli.<br />

baraTaSvilisTvis saerTod damaxasiaTebelia sayvareli<br />

arsebis ciur mnaTobad warmosaxva (`Cems varskvlavs~,<br />

`aRmoxda mnaTi...~). misi saxeba, akaki gawerelias<br />

sityviT, `iseve ikavebs adgils varskvlavebis xomlSi,<br />

rogorc dantes beatriCe an petrarkas laura, romelic<br />

angelozebs Soris imyofeba da cidan mouxmobs Tavis<br />

mijnurs~.<br />

`SemoRamebaSi~ ca lirikuli gmiris monaTesave, sayvareli<br />

sulis samyofelia da amitom xdeba igi mZafri<br />

swrafvis obieqti. caze aRbeWdili mSvenieri sulis<br />

xats baraTaSvilis lirikuli gmiri ciur sferoebTan<br />

Tavisi sulieri naTesaobis saswaulebriv niSnad<br />

aRiqvams.<br />

22


* * *<br />

`SemoRamebaSi~ poetur subieqts da garemomcvel<br />

sinamdviles Soris sruli Tanaziaroba da harmonia sufevs<br />

_ buneba TiTqos mgrZnobiare musikaluri sakravia,<br />

romelic adamianis sulis yovel SeTrTolebaze<br />

sapasuxo xmas gamoscems. aq pirovneba ise myudrod,<br />

Sinaurulad grZnobs Tavs bunebaSi, TiTqos es buneba<br />

misive Seqmnili iyos.<br />

buneba mSobliuri garemoa vaJasTvisac, magram mainc<br />

mis mxatvrul samyaroSi mkafiod aris gavlebuli<br />

adamianis da bunebis gamyofi mijna. buneba vaJasTan<br />

warmodgeba rogorc TavisTavadi, obieqturi sinamdvile,<br />

romelic sakuTari kanonebiT cxovrobs. vaJas<br />

lirikuli gmiris ganwyoba metwilad misgan aris<br />

Cagonebuli.<br />

baraTaSvilTan buneba TiTqos lirikuli gmiris Sinagani<br />

samyarodan amoizideba missave saxed da xatad da<br />

arsebiTad misi oreulia.<br />

da baraTaSvili lirikuli gmiris sulieri samyaros<br />

aseTive proeqciad gvevlineba `SemoRamebaSi~ zecac,<br />

radgan es gmiri TavisTavs aRmoaCens aramarto buneba-<br />

Si, aramed kosmosSic. marTalia, `zenaarT samyofi~ miuwvdomeli<br />

rCeba, magram gamJRavndeba, rom adamiani<br />

Tavisi sulierebiT masTan organulad aris dakavSirebuli.<br />

mTawmindis saRamo lirikul gmirs gaucxadebs,<br />

rom misi suli enaTesaveba rogorc bunebas, aseve usasrulo<br />

suls da swored amiT aris es saRamo<br />

araCveulebrivi.<br />

rogorc qristianul taZars gumbaTi, bunebis da<br />

adamianis srul Tanxmobas `SemoRamebaSi~ agvirgvinebs<br />

cis TaRi, romelzec lirikuli gmirisTvis Zvirfasi,<br />

axlobeli sulis xatebaa aRbeWdili. harmonia bunebas-<br />

Tan warmoadgens imis sayrdens, rom adamiani ufro<br />

maRal harmonias eziaros _ harmonias zecasTan.<br />

poeturi subieqtis mier uSualod nagrZnobi da danaxuli<br />

Tavisi naTesaoba casTan asazrdoebs did,<br />

yovlismomcvel imeds:<br />

23


`hoi, saRamov, myudrov, saamov, Sen damSTi Cemad<br />

sanugeSeblad!<br />

ros mWmunvareba Semomesevis, Senda moviltvi<br />

gansaqarveblad!<br />

mwuxri gulisa, sevda gulisa nugeSsa amas Sengan<br />

miiRebs,<br />

rom gaTendeba dila mziani da yovel bindsa is<br />

gananaTlebs!~.<br />

rom ara cidan miRebuli niSani, mixmoba `zenaarT<br />

samyofisken~, rom ara Taviseburi gamocxadeba, mxolod<br />

bunebis da adamianis sulis Tanxmiereba ver dabadebda<br />

ase farTod ganfenil rwmenas da imeds. buneba lirikuli<br />

gmiris TanamgrZnobelia, vTqvaT, leqsSic `fiqrni<br />

mtkvris piras~, magram es leqsi Tavisi skeptikurmelanqoliuri<br />

ganwyobiT SesamCnevad gansxvavdeba<br />

`SemoRamebisgan~...<br />

* * *<br />

`SemoRamebaSi~ TviT bunebac, lirikuli gmiris<br />

msgavsad, TiTqos maRla izideba, zeviT iswrafis. igi<br />

TiTqos rituals, RvTismsaxurebas asrulebs, wminda<br />

msxverpls wiravs. nawarmoebis kamertonia, rogorc<br />

simon Ciqovani uwodebs, `liturgikuli~ saxe:<br />

`Zirs gaSlil lamaz velsa yvavilni mohfenen, viTa<br />

tablas wmindasa,<br />

da viT gundruksa samadlobelsa, Senda aRkmeven<br />

sunnelebasa!~.<br />

es is SemTxvevaa, rodesac, romantikuli tipis amerikeli<br />

moazrovnis ralf emersonis sityvebiT rom<br />

vTqvaT, `bunebis Rirseuli amocana xdeba, mogvevlinos<br />

RvTaebis niSnad. buneba aris organo, romlis meSveobiTac<br />

sayovelTao suli adamianTan saubrobs da adamianis<br />

TavisTan dabrunebas cdilobs~.<br />

24


literaturis istorikosebi aRniSnaven baraTaSvilis<br />

siaxloves qristianul kulturasTan; Seswavlilia<br />

baraTaSvilis poeziis kavSirebi bibliasTan, himnografiasTan;<br />

dadgenilia misi garkveuli motivebis, saxeebis<br />

Tu sityvieri formulebis momdinareoba sasuliero<br />

literaturidan.<br />

aSkaraa, magaliTad, rom Cveulebriv poetur metaforas<br />

ar warmoadgens aseTi saxe: `cxovrebis wyarov,<br />

masv wmindaTa wyalTagan SenTa~, rom aq baraTaSvili<br />

metyvelebs garkveuli kulturis sakralur cnebaTa da<br />

simboloTa enaze.<br />

igive unda iTqvas yvavilovani velis `SemoRamebiseul~<br />

xilvazec. ai, rogor iyo gacxadebuli es saxe leqsis<br />

pirvel variantSi:<br />

`Zirs gaSlils almad velsa yvavilni mohfenen<br />

reca tablas wmindasa<br />

da gundruks RmerTTan samadlobelsa Senda<br />

aRkmeven sunnelebasa~.<br />

naTeli xdeba, vis eZRvneba yvavilTa `samadlobeli~<br />

da amis garda uneblieT vfiqrobT, rom RvTisadmi gankuTvnil<br />

gundruks tyuilad ar aRukmeven mTawmindas.<br />

Semdeg baraTaSvili miniSnebaTa xelovnebas eufleba<br />

da imas, visac wminda msxverpls wiraven, saxeldebiT<br />

aRar axsenebs, magram arsi ucvleli rCeba.<br />

davakvirdeT leqsis dasawyiss: `hoi, mTawmindav,<br />

mTao wmindav~. `mTwminda~ ubralo toponimad aRiqmeba,<br />

pirveladi azri masSi dayruebulia. amitom baraTaSvili<br />

Slis sityvas da mis Zireul mniSvnelobas aRadgens<br />

_ `mTao wmindav~, mkafios xdis, rom mTawminda marTlac<br />

wminda, sakraluri adgilia da ara Cveulebrivi mTa.<br />

es aris tipiuri romantikuli SemoqmedebiTi aqti.<br />

`imis wyalobiT, rom me vaniWeb umdabless umaRles<br />

azrs, Cveulebrivs _ saidumlo elfers, nacnobs ucnobis<br />

Rirsebas, sasruls _ usasrulos iers, me vaxorcieleb<br />

yovelive amis romantizebas~ (novalisi).<br />

25


samyaros miTosur Tu religiur modelebSi mTa<br />

RvTis (RvTaebaTa) samyofelia, an, yovel SemTxvevaSi,<br />

miwis da cis Sesayaria, sadac zebunebrivi Zalebi ufro<br />

cxovlad moqmedeben, vidre sxvagan; mTaze asvla Sinagan<br />

ganwmendad, amaRlebad, RvTaebrivTan miaxloebad<br />

da ziarebad aris warmodgenili.<br />

wminda mTa xSirad ixsenieba fsalmunSi: `ufalo, vin<br />

daeSenos karavsa Sensa, anu vin daemkvidros mTasa wmindasa<br />

Sensa~; `gamoavline naTeli Seni da WeSmaritebai<br />

Seni, eseni mimiZRues da mimiyvanes me mTasa wmidasa<br />

Sensa da sayofelTa SenTa~...<br />

literaturismcodneobaSi garkveulia, rom baraTa-<br />

Svilis poeturi metyvelebis da azrovnebis erT-erTi<br />

saTave aris fsalmuni. wminda mTis motivic mas fsalmunidan<br />

unda hqondes SeTvisebuli.<br />

`mTao cxovelo~ _ saRvTo epiTetiT mimarTavs<br />

baraTaSvili mTawmindas.<br />

da am `cxovel~, wminda mTaze, sakralur garemoSi<br />

`SemoRamebis~ lirikulma gmirma uCveulo ram ganicada<br />

_ igrZno Tavisi naTesaoba zecasTan da aReZra `zenaarT<br />

samyofTan~ SeerTebis mZafri survili, radgan<br />

miiRo gamocxadeba sulieri samSoblodan, ixila usasrulo<br />

sulierebasTan sakuTari Sinagani erTianobis<br />

damadasturebeli xateba.<br />

magram amasTanave aucilebelia iTqvas isic, rom<br />

Tumca baraTaSvilisTvis amosavali bibliuri arqetipia,<br />

mainc poeti SeuzRudvelia masTan damokidebulebaSi.<br />

fsalmuniseuli motivi baraTaSvilis mkveTrad<br />

individualisturi, subieqtivisturi msoflxedvis<br />

areSi xvdeba, misdami daqvemdebarebul elementad iqceva<br />

da misive gamJRavnebis formad gvevlineba. mTis<br />

siwminde, baraTaSvilis gaazrebiT, is aris, rom aq yofnisas<br />

romantikul martosuls zecazec Tavisi msgavsebis<br />

aRmoCena SeuZlia.<br />

baraTaSvili individualisti da subieqtivistia religiur<br />

ZiebaSic. am sferoSic misTvis WeSmaritebis<br />

erTaderTi macne individualuri sulieri gamocdilebaa,<br />

sakuTari fiqri, grZnoba, ltolva da warmosaxvaa.<br />

26


`SemoRamebiseuli~ gamocxadebis Sinaarsic mTlianad<br />

subieqturia _ es aris romantikuli individuumis monaTesave<br />

suli, romelic cazea gamosaxuli.<br />

* * *<br />

`SemoRameba mTawmindaze~ adamianis da samyaros,<br />

kosmosis harmoniis srulyofili gamoxatulebaa qar-<br />

Tul lirikaSi. `Всё во мне и я во всём~ _ tiutCevis es<br />

poeturi formula zedmiwevniT esadageba baraTaSvilis<br />

leqss. adamianis guli aq TiTqos mTel samyaros<br />

itevs, is da samyaro erTmaneTis ritmiT moZraoben.<br />

`SemoRameba mTawmindaze~ _ harmoniis srulfasovani<br />

mxatvruli gacxadeba _ baraTaSvilis poeziis erTi<br />

polusia. mis meore poluss warmoadgens `merani~ _<br />

tragikuli msoflgancdis umZafresi gamovlineba Cvens<br />

lirikaSi. maT TiTqos ufskruli TiSavT.<br />

amave dros baraTaSvilis sulieri da poeturi evoluciis<br />

es niSansvetebi siRrmiseul urTierTkavSirs<br />

da erTianobasac amJRavneben.<br />

`meranSi~ TiTqos ganxorcielebulia miwisgan mowyvetis,<br />

`amaoebis daSTomis~ wadili, romelsac `SemoRamebis~<br />

lirikul gmirs zeempiriuli samyarosken mimxmobi<br />

ciuri niSani aRuZravs.<br />

`SemoRamebaSi~ adamianur SesaZleblobaTa SezRuduloba<br />

aferxebs miRmuri samyarosken swrafvas (`magram<br />

ver scnoben, glax, mokvdavni gangebas ciurs~),<br />

oRond dramatizms gaRvivebis saSualebas ar aZlevs<br />

adamianis da cis uSualod ganWvretili naTesaobis<br />

grZnoba, `SemoRamebis~ paTosis ZiriTadi msazRvreli.<br />

`merani~ srulyofili Tavisuflebisken adamianis<br />

miswrafebis damabrkolebel zRudeTa gadalaxvis ukve<br />

aqtiuri cdaa da am mcdelobis tragizmi isic aris, rom<br />

`meranis~ mxedris `ugzo-ukvlo~, `giJur ltolvas~<br />

aRar aqvs garkveuli orientiri, mkafio mizani: misi<br />

mSfoTvareba veRar dacxreba im `sadgurSi~, TavSesafrad<br />

rom esaxeba `SemoRamebis~ lirikul gmirs.<br />

1983<br />

27


sabediswero Zala<br />

`bedi qarTlisas~ kritikul interpretaciebs Soris<br />

siRrmiT gamoirCeva Tvalsazrisi, romlis mixedviTac<br />

poema agebulia Tavisuflebis da aucileblobis konfliqtze<br />

da am konfliqtSi, saboloo angariSiT, imarjvebs<br />

istoriuli bediswera.<br />

mTlianobaSi savsebiT damajerebeli es Tvalsazrisi<br />

mxolod Tavisi erTi aspeqtiT iwvevs eWvs: istoriuli<br />

aucilebloba warmodgenilia rogorc ganyenebuli,<br />

anonimuri Zala, romelic adamianebisgan sruliad<br />

damoukidebelia.<br />

`bedi qarTlisas~ mxatvrul realobaSi gardauvaloba<br />

marTlac moqmedebs, oRond igi ase abstraqtuli<br />

da usaxo ar aris. am gardauvalobis namdvili Sinaarsi<br />

da xasiaTi didi xnis win aqvs SeniSnuli kita abaSiZes.<br />

`saqarTvelosTvis, romlis sazogadoeba dacemuli<br />

iyo suliTa da zneobiT, TviTarseboba SeuZlebeli iyo.<br />

mefe grZnobda, rom aRar SeeZlo iseT erzed damyarebuliyo,<br />

romelsac SeamCnia muxTloba, roca SeamCnia<br />

`moymeTa TvisTa esden damcroba~, rom TiTqmis mogebuli<br />

omi waagebines muxanaTobiT da iudasaviT gahyides<br />

samSoblo. maSin gadawyvita, rom `mas aRar iTvisebs<br />

qarTvelTa guli, romelTa mefe euli~ igi iyo; xedavda,<br />

rom Rirseuli da mamulisaTvis gamosadegari memkvidre<br />

ar hyavda da, garda amisa, TviTon mis Svilebs Soris<br />

iseTi ayal-mayali da areuloba iyo, rom saqmes ver<br />

gauZRvebodnen. yvela amas xedavda mefe da gadawyvita<br />

bedi qarTlisa...~.<br />

es azri Semdeg rogorRac miiCqmala Cvens literaturismcodneobaSi,<br />

albaT, imitom, rom igi erovnuli<br />

TavmoyvareobisTvis maincdamainc sasiamovno ar aris.<br />

ufro iolia istoriis brma msvlelobis, istoriis usulo<br />

kanonebis ucodveli msxverpli iyo, vidre TviTon<br />

agebde pasuxs sakuTar bed-iRbalze.<br />

baraTaSvilis poemis koncefciaSi ki fataluri<br />

roli eris sulier-zneobrivi raobis garkveul mxareebs<br />

ekisreba da ara ganyenebul istoriul aucileblo-<br />

28


as an Tundac konkretul politikur pirobebs, romlebic<br />

poemaSi mxolod gakvriTaa moxazuli.<br />

baraTaSvilis poeturi TvalTxedviT, saqarTvelos<br />

mier damoukideblobis dakargva, TavisTavad, iseve ar<br />

aris gardauvali, rogorc ar aris gardauvali krwanisis<br />

brZolaSi qarTvelebis damarcxeba. am brZolaSi<br />

qarTvelebs mxedruli Tavdadebis da mefis gamWriaxobis<br />

wyalobiT gamarjvebis SesaZlebloba aqvT, metic,<br />

gamarjveba TiTqmis mopovebulia, magram Tavs iCens<br />

Ralati da marcxi gardauvali xdeba.<br />

`aRa-mahmad-xan moadga cixes, sami dRe da Ram mas<br />

adga jariT, magram verara avno versaiT; daRonda<br />

sparsTa mefe borgvnili da Turme yovliT imedmixdili<br />

qarTliTgan wasvlas daapirebda; magram iuda Jams<br />

eZiebda! aha, man igi aw moixelTa da muxTalisa angarTa<br />

xelTa ahyares mamuls simtkicis bWeni! man mters umsxverpla<br />

Tvisi moZmeni!~.<br />

bedisweras aq savsebiT miwieri saxe aqvs, am saxiT<br />

ecxadeba erekles da mefe iZulebulia aRiaros Tavisi<br />

damarcxeba mis winaSe.<br />

`ar miTvisebda qarTvelTa guli, rom viyav maTi<br />

mefe euli; Cemi mefoba ze davasrule, rom Zlivs igini<br />

gavierTgule! da axla, odes Cems xelmwifobas ganvumzadebdi<br />

Jam-keTilobas, ai, mis nacvlad rai momapyres<br />

me CemTa ZeTa da vin axares!..~.<br />

erekle mtkivneulad icnobierebs, rom krwanisis<br />

brZola mas waagebina marcxma mTavar brZolaSi _ xangrZliv,<br />

daZabul brZolaSi eris sulieri gamTlianebis-<br />

Tvis. igi aRmoaCens, rom qarTvelebis TavkerZoba dauZlevelia<br />

da misi aRkveTis yvela cda amaoa, ris gamoc<br />

SeuZlebeli xdeba qveynis Tavisuflebis SenarCuneba<br />

Tundac ubedurebis da tanjvis fasad. leoniZis replikas<br />

_ `iraklim icis, rome qarTvelebs arad miaCniT<br />

ubedureba, Tu aqvT Tvis WerT qveS Tavisufleba!~ _<br />

erekle pasuxobs: `qarTvelTa ra hyon am ubedobis da<br />

darRvevis dros?~. `darRvevis~ Seukavebeli, sabediswero<br />

procesi, roca qarTvelebi `urTierTs hbZarven~,<br />

xolo mefes `Rirseuli~, saimedo memkvidre ara hyavs,<br />

29


uxSobs qveyanas TviTmyofadi arsebobis perspeqtivas.<br />

igi gansazRvravs imis gardauvalobas, `rom dRes iqneba,<br />

Tu xval iqneba, qarTlsa daicavs rusT xelmwifeba!~.<br />

erekles azrs, rom saqarTvelo gardauvalad Seuer-<br />

Tdeba ruseTs, aRmoacenebs is, rac man krwanisis brZolisas<br />

momxdar RalatSi ganWvrita _ Tavisi qveSevrdomebis<br />

mankier midrekilebaTa uvnebelyofis fataluri<br />

SeuZlebloba.<br />

baraTaSvili erekles warmosaxavs rogorc bediswerasTan<br />

brZolis unayofobiT, `moymeTa TvisTa esden<br />

damcrobiT~ Rrmad imedgacruebul, iluziebdamsxvreul<br />

romantikul gmirs. sxvaTaSoris, aseve mwared aris<br />

imedgacruebuli holderlinis romantikuli gmiri hiperioni,<br />

roca TiTqosda TavisuflebisTvis mebrZoli<br />

berZnebi sulmdabali mZarcvelebi gamodgebian.<br />

magram erekles yofnis Zala, uyvardes da ebralebodes<br />

Tavisi xalxi, zrunavdes masze, TviTonve ikisros<br />

imis aRsruleba, rac gardauvali gamxdara, raTa<br />

qarTvelebs aaridos ukve uazro msxverpli (`hoi, Rmer-<br />

To, RmerTo, amazed metad nuRar gaswirav qarTvelTa<br />

tanjvad~).<br />

qarTlis beds wyvets qarTuli sazogadoebis aRmoufxvreli<br />

partikularizmi. erekle mxolod adasturebs<br />

ganaCens, radgan garkveviT dainaxavs, rom SeuZlebelia<br />

am sabediswero Zalis daokeba. Tanac, misi azriT,<br />

ruseTTan SeerTeba, riskenac qveyanas es Zala gardauvalad<br />

eweva, mainc ar aris sruli katastrofa, mSvidobas<br />

da qristianuli sarwmunoebis usafrTxoebas<br />

uzrunvelyofs.<br />

leoniZe Tumca sworad grZnobs, rom mefes gadawyvetileba<br />

omis dros momxdarma Ralatma ukarnaxa, magram<br />

mas yvelaferi monarqis emociebze dayavs da ver<br />

wvdeba sabediswero kanonzomierebas, romelic ereklem<br />

Ralatis faqtSi amoicno.<br />

`veWvob, sofio, rome irakli qarTvelebzeda iyos<br />

gulnakli; mas zed etyoba, rom misi suli Zlierad aris<br />

aRelvebuli! mwared upirebs batoni dasjas Tavis Svilebis<br />

ama urCebas!~.<br />

30


magram cxadia, rom erekles amoZravebs ara ubralod<br />

bunebrivi aRSfoTeba Ralatis gamo, aramed azri<br />

qarTuli TavkerZobis fatalurobis Sesaxeb, romelic<br />

Ralatma gamoaaSkarava.<br />

amas adasturebs poemis finalic. erekle agrZelebs<br />

brZolas saqarTvelos agresiul mezoblebTan da warmatebasac<br />

aRwevs, magram misi azri mainc ucvleli<br />

rCeba.<br />

`warvidnen welni mosvenebisa da kvlav iraklim xmali<br />

brZolisa aRiRo lekTa Sesamusvrelad! arc sparsni<br />

darCnen daumarcxeblad; siberis Jamsa moica Zali da<br />

SeaZrwuna kvalad osmali; kvlav asaxela Tavis saxeli,<br />

magram amao iyo yoveli: didi xania, rom bedi qarTlis<br />

gardaiwyvita gulman iraklis!~.<br />

erekle axerxebs gaauvneblos saSiSroeba, romelsac<br />

qveyanas krwanisis damarcxeba uqmnis. am saSiSroebas mefe<br />

naTlad iTvaliswinebs da roca Tavisi gadawyvetilebis<br />

motivebs ayalibebs, maszec miuTiTebs:<br />

`amieriTgan gaqezebuli mahmad-xanisa mosisxle guli<br />

ar dagvawynarebs siamayiTa: mas Jami Seswevs yovlis<br />

RoniTa; es xma lekTaca agviyayanebs; osmali mxolod<br />

drosa uyurebs...~.<br />

rogorc vxedavT, poemis finalSi swored es safrTxea<br />

neitralizebuli. magram amis miuxedavad mefis azri<br />

saqarTvelos bedis Sesaxeb ar icvleba, radgan igi sabolood<br />

darwmunda, rom unayofoa brZola qarTvelebis<br />

`gasaerTguleblad~ da amitom qveyana gardauvalad<br />

gamoeTxoveba Tavisuflebas.<br />

Tavisuflebis umaRlesi idealis ganwirulebas baraTaSvili<br />

Sekavebuli tragikuli grZnobiT gamoxatavs.<br />

* * *<br />

baraTaSvilis poeziis mkvlevarebs garkveuli aqvT,<br />

ra didi zegavlena moaxdina poetis sulier da SemoqmedebiT<br />

formirebaze 1832 wlis SeTqmulebam.<br />

am istoriuli movlenis anabeWdebi upirveles yovlisa<br />

`bedi qarTlisaSi~ moCans. aq erTgan miniSnebuli<br />

31


unda iyos TviT SeTqmulebis faqti (`maSin visaRa moesurveba,<br />

naxos qarTlisa kvlav amboxeba!~); SeTqmulebis<br />

ideologiis gamoZaxilia mefis SeuzRudveli xelisuflebis<br />

leoniZiseuli kritika.<br />

SeimCneva poemis ufro Rrma kavSiric 1832 wlis SeTqmulebis<br />

faqtTan.<br />

qarTlis bedi gadawyda da ruseTTan kavSiris gardauvaloba<br />

gamJRavnda baraTaSvilis Tvalwin, roca<br />

gamcemlobam CaSala 1832 wlis SeTqmuleba.<br />

`bedi qarTlisaSi~ krwanisis brZolisas momxdari<br />

Ralati imitom aris erovnuli Tavisuflebis SeuZleblobis<br />

ueWveli niSani, rom masSi baraTaSvili 1832 wlis<br />

gamcemlobis proecirebas axdens. 1832 wlis da krwanisis<br />

ambebis logikis Tanxvedra poetis cnobierebaSi<br />

badebs azrs fataluri Zalis Sesaxeb, romelic saqarTvelos<br />

damoukidebeli arsebobis unars ukargavs.<br />

es Tvalsazrisi Sorsaa providencializmisgan, igi<br />

ar cnobs RvTiur gangebas Tu sasjels, romelsac arsebiTi<br />

mniSvneloba eniWeba <strong>guramiSvili</strong>s istoriul panoramaSi.<br />

baraTaSvilisTvis organuli istoriis romantikuli<br />

xedva ar cnobs arc obieqturi garemoebebis<br />

tiranias _ adamianebs SeuZliaT yvelaferi, Tuki Zleven<br />

sakuTar Tavs, sakuTar bunebas. magram es buneba,<br />

romlis Zlevac ar xerxdeba, maT bediswerad evlinebaT.<br />

Tumca `bedi qarTlisaSi~ warmoCenilia qarTvelebis<br />

Tavdadebuli siyvarulic mefisadmi, qveynisadmi,<br />

mainc gadamwyvet momentSi boroteba mZlavrobs, rac<br />

sabediswero kanonzomierebad aRiqmeba.<br />

`Cvenma uxeirobam dagvRupa! vai, Cveno qarTlis<br />

bedo!~ _ megobrisTvis, konstantine mamacaSvilisTvis<br />

naTqvam baraTaSvilis am sityvebSi `bedi qarTlisas~<br />

sazrisia gamxelili.<br />

axal droSi baraTaSvilma pirvelma aqcia kritikuli<br />

fiqris sagnad erovnuli xasiaTis naklovani mxareebi.<br />

erT werilSi igi gulistkiviliT mianiSnebs im<br />

`sneulebaze~, `romlisa gamoc qarTveli Tavisians ar<br />

gamoadgeba~; sxvagan mwared kiTxulobs: `gana qarTvelebSi<br />

aris megobruli da naTesavebrivi grZnoba?~.<br />

32


aseTi kritikuli TvalTaxedva Semdeg sistemuri<br />

saxiT da Semtevi paTosiT gamovlinda ilia WavWavaZis<br />

da misi Tanamoazreebis SemoqmedebaSi. Tavisi Tavisadmi<br />

mkacri, uSeRavaTo damokidebuleba eris, iseve rogorc<br />

pirovnebis, kulturis niSania, mis goniT simwifes mowmobs.<br />

amitom bunebrivia, rom moazrovne qarTveli patriotebi<br />

mzeras Tavisi xalxis xasiaTis im Tvisebebisken<br />

mimarTaven, cnobil obieqtur faqtorebTan erTad<br />

misi bediswera rom gansazRvres; bediswera, romelTan<br />

Seurigeblobac baraTaSvilis `meranSi~ uyoymanod da<br />

samudamod aris arCeuli.<br />

1988<br />

33


Tavisuflebisken moZraoba<br />

usasrulobasTan, maradiulobasTan ziarebisken<br />

ltolva _ romantikuli msoflgancdis organuli<br />

Tviseba _ baraTaSvilis poeziis erT-erTi arsebiTi<br />

aspeqtia. am ltolvaSi mJRavndeba raRac iseTis aRmo-<br />

Cenis da masTan SekavSirebis Rrma adamianuri moTxovnileba,<br />

rac warmavalobaze da amaoebaze Zlieria, rasac<br />

sikvdili ver anadgurebs. es yvelaze TvalsaCinoa bara-<br />

TaSvilis or leqsSi _ `ar ukiJino, satrfoo~ da<br />

`merani~.<br />

`ar ukiJino~ romantikuli ocneba, fantazirebaa<br />

usasrulobasTan Serwymaze. usasrulobasTan, maradisobasTan<br />

SeerTebis nebis ZaliT lirikuli gmiri da is,<br />

vinc mas uyvars, gvevlinebian iseT fenomenebad, romlebic<br />

mudmivad myofoben samyaroSi _ mzed, namad.<br />

isini mTliandebian da dausruleblad badeben sikeTes.<br />

`rom mxolod mzisa ciagi mas dilis namsa iSrobdes da<br />

erTad Sesxivebulni Svebas mohfendnen sicocxles,<br />

ares avsebdnen siamiT mcenareT ganmacxoveblad, iyvnen<br />

maradis, uxsnelad, soflisa gansaTaveblad~. sikvdilis<br />

Zleva da usasrulobasTan ziareba miiRweva samyaroSi<br />

maradiulad mimdinare pozitiur procesSi _<br />

sicocxlis aRmocenebis da zrdis procesSi warmosaxviTi<br />

TanamonawileobiT.<br />

`ar ukiJinosgan~ gansxvavebiT `meranSi~ usasrulobasTan<br />

ziarebis cda yofierebis tragikul, anu ufro<br />

Rrma da WeSmarit ganzomilebaSi xorcieldeba. miswrafebas<br />

usasrulobisken, `bedis samZRvris~ gadalaxvisken<br />

aRkveTs sikvdili _ bedisweris mTavari iaraRi.<br />

Tanac es aris romantikulad maqsimalizebuli sikvdili,<br />

`satrfos cremlis~, `naTesavT glovis~, samSoblo-<br />

Si `winaparT saflavebs Soris~ damarxvis gareSe, imis<br />

gareSe, rac adamians sikvdilis Semdeg raRac kavSirs<br />

unarCunebs Tavis sociokulturul garemosTan. meranis<br />

mxedars wilad xvdeba ara Cveulebrivi, `ganelebuli~<br />

sikvdili, aramed daRupva srul martoobaSi, ucxo<br />

da ukacriel sivrceSi, sadac mis gmirul msxverplga-<br />

34


Rebas mowme, TanamgrZnobeli da damfasebeli ar hyavs,<br />

sadac ukvalod qreba amqveynidan. sikvdili movlenilia<br />

Tavisi maararavebeli Zalis mTeli sisruliT, raTa<br />

ufro meti mniSvneloba mieces mis Zlevas.<br />

ra SeaZlebinebs meranis mxedars daTanxmdes amgvar<br />

`srul~ sikvdils? is, rom igi sinamdvileSi ki ar qreba<br />

adamianTa samyarodan, aramed piriqiT, samaradisod<br />

mkvidrdeba masSi, ramdenadac bediswerisadmi daumor-<br />

CileblobiT gakvalul gzas uxsnis sxvaTa Tavisuflebas<br />

da uerTdeba imas, rac usasrulod grZeldeba<br />

amqveynad _ Tavisuflebisken moZraobas. metic, Tavisi<br />

qmedebiT is obieqturad xdeba Tavisuflebis saboloo,<br />

samudamo aRzevebis Tanamonawile, Tu vigulisxmebT,<br />

rom misi `moZme~ momavalSi aramarto Seupovrad ebrZvis,<br />

aramed amarcxebs kidec bedisweras. TviTSewirvis<br />

wyalobiT `meranis~ gmiri usasrulo momavalSi fuZndeba,<br />

usxlteba warmavalobas. mis Tavgametebas sruliad<br />

araritorikul, aradeklaraciul iers, Rrma simarTles<br />

da damajereblobas sZens is, rom msxverplgaRebis<br />

sanacvlod igi SeukavSirdeba imas, rac sikvdilis<br />

mier zRvardaudebia _ samyaroSi Tavisuflebis<br />

gavrcobis adamianuri cdis ganuwyvetlobas.<br />

2001<br />

35


ilia WavWavaZe<br />

gaxedva iliasken<br />

Cveni sazogadoebis damokidebuleba ilias mimarT<br />

sakultoa, ritualuria _ es damokidebuleba sabWoTa<br />

periodSi Camoyalibda da ritualebis moyvare qarTuli<br />

cnobierebis anabeWdTan erTad sabWour damRasac<br />

atarebs. ilia vaqcieT usicocxlo fetiSad, romelsac<br />

farisevlur himnebs aRvuvlenT da am himnebSi Warbadaa<br />

provinciuli paTosiT gaJRenTili epiTetebi: `didi~,<br />

`bumberazi~, `brZeni~... ilias gamonaTqvamebs artistuli<br />

mowiwebiT vimowmebT rogorc dogmatebs. ar vake-<br />

TebT mxolod imas, rac aucilebelia _ ar vcdilobT<br />

seriozulad vifiqroT masTan erTad. es gasagebic aris<br />

_ igi gvWirdeba mxolod rogorc Cveni `simagris~<br />

damadasturebeli, TvalismomWrelad mbrwyinavi kerpi.<br />

TviTon ilia ki Cveni `simagris~ dadasturebas Cvens<br />

sisusteTa Sesaxeb gansjas amjobinebda. arc iliamde da<br />

arc mis Semdeg saqarTveloSi ar yofila moazrovne,<br />

romelsac ase gamudmebiT, aseTi tkiviliT efiqros<br />

qarTuli xasiaTis Tu mentalobis naklovanebebze. misi<br />

siyvaruli saqarTvelosadmi iyo Zalian vnebiani da amave<br />

dros `civi~, obieqturi da uSeRavaTo _ namdvili<br />

siyvaruli Tavisi arsiT momTxovni da mkacria, radgan<br />

surs, rom is, viskenac aris mimarTuli, realurad iyos<br />

siyvarulis Rirsi, im faseulobaTa realurad xorc-<br />

Semsxmeli, romlebic siyvaruls imsaxurebs.<br />

ilia yvelaze tragikuli bedis pirovnebaa qarTul<br />

istoriaSi da kulturaSi _ ara imdenad misi sazareli<br />

aRsasrulis gamo, ramdenadac imitom, rom mis TvalTaxedvas<br />

da mizanswrafvas ar iziarebda da ar iziarebs<br />

misi xalxi. ilias mkvleloba kvlav grZeldeba, ilias yoveldRe<br />

klavs saqarTvelos ugunureba, uzneoba, uniaToba...<br />

axalgazrda ilias Tavidan radikaluri Tvalsazrisi<br />

hqonda rogorc socialur, aseve erovnul problemaze.<br />

magram male, axalgazrdobaSive, ilias Wabukur da<br />

36


sakmaod zedapirul radikalizms sinamdvilis seriozul<br />

analizze dafuZnebuli pozicia cvlis, misi revoluciuri<br />

sificxe da mouTmenloba qreba.<br />

rogorc Cans, ilias msoflmxedvelobis aseT Secvlas<br />

biZgi da mimarTuleba misca ruseTis imperiaSi ganxorcielebulma<br />

reformam, batonymobis gauqmebam, samoqalaqo<br />

sazogadoebis Camoyalibebis dawyebam. am reformis<br />

CatarebaSi ilia uSualod monawileobda kidec,<br />

roca saqarTvelos erT-erT mxareSi momrigebel mosamarTled<br />

muSaobda.<br />

rodesac pirovnebis da sazogadoebis Semoqmedebi-<br />

Ti Zalebis SemboWveli batonymuri sistema dairRva,<br />

iliam dainaxa, rom SesaZlebelia SedarebiT gazrdili<br />

Tavisuflebis gamoyeneba da qveynis TandaTanobiT gajansaReba<br />

da gaZliereba, anu damoukideblobisTvis<br />

qveynis bunebrivi momwifeba. socialuri, ekonomikuri<br />

da kulturuli progresi qveynis Tavisuflebis aucilebeli<br />

wanamZRvaria _ aseTi pozicia amoicnoba ilias<br />

mxatvrul da publicistur SemoqmedebaSi.<br />

progresis ganmaxorcielebelia organizebuli Sroma<br />

da fxizeli, naTeli gonebis aqtivoba _ faseulobebi<br />

da fenomenebi, romelTac ilia dauRalavad, jiutad<br />

amkvidrebs. aseve dauRalavad da jiutad ebrZvis igi<br />

imas, rac Sromis da gonierebis rogorc arsebobis<br />

mTavari principebis damkvidrebas win eRobeba _ gviandel<br />

feodalur cnobierebas da cxovrebis wess: gonebis<br />

da sxeulis sizarmaces, TavkerZobas da sazogadoebrivi<br />

interesebisadmi gulgrilobas, araracionalurobas,<br />

miTebis, iluziebis tyveobas, uniadago ampartavnobas<br />

da Tavmomwoneobas... amis satiruli gamomzeurebaa<br />

TaTqariZeTa saxeebi. xolo is, ramac qveyana<br />

am feodaluri balastisgan unda gaaTavisuflos _<br />

axleburi Sromis kultura da fxizeli goniereba, Zlieri<br />

da mizanswrafuli nebisyofa, socialuri aqtiuroba<br />

_ `oTaraanT qvrivis~ mTavar gmirebSi gansaxierda.<br />

axleburi Sroma da racionaluri, ganaTlebuli<br />

cnobiereba, ilias TvalsazrisiT, araTu qveynis ganvi-<br />

Tarebis da gaTavisuflebis pirobaa, aramed gadarCenis<br />

37


pirobac aris, radgan Tu feodalizmis rRveva da kapitalizmze<br />

gadasvla, erTi mxriv, meti Tavisuflebis da<br />

SemoqmedebiTi SesaZleblobebis momniWebelia, meore<br />

mxriv, es qveynisTvis axali istoriuli gamowvevaa, axal<br />

brZolaSi misi Cabmis momaswavebelia. igi misgan Zalebis<br />

srul mokrebas da adrindelze ufro rTul, Znel aqtivobas<br />

moiTxovs. kapitalizmi aramxolod individebis,<br />

aramed erebis da qveynebis konkurenciacaa, sicocxlis<br />

arsebiTi da maradiuli maxasiaTeblis _ brZolis SedarebiT<br />

civilizebuli gamovlinebaa da brZolis am nairsaxeobis<br />

iaraRi swored organizebuli Sroma da ganaTlebuli<br />

gonebaa. garkveuli azriT es brZola ufro mkacric aris,<br />

vidre brZolis pirdapiri da uxeSi formebi. konkurenciis<br />

gulauCvilebeli kanonebisgan SeRavaTebs ar unda<br />

velodeT. `xmlian mters gavuZeliT, gadavrCiT... SromiT<br />

da garjiT, codniT da xerxiT mosuli ki Tan gagvitans,<br />

fex-qveSidam miwas gamogvaclis, saxels gagviqrobs,<br />

gagviwyvets, saxsenebeli qarTvelisa amoikveTeba,<br />

da Cvens mSvenier qveyanas, rogorc upatrono saydars,<br />

sxvani daepatronebian. Sromasa da garjas, codnasa<br />

da xerxs veravin-Ra gauZlebs, Tu Sroma da garja,<br />

codna da xerxi ar mivagebeT, win ar davaxvedreT, win ar<br />

davuyeneT. varT ki yovelive amisaTvis mzad? an gvetyoba<br />

raSime, rom yovelive es viciT da vemzadebiT?..~.<br />

Cveni axlandeli istoriuli situacia mniSvnelovanwilad<br />

im istoriuli viTarebis msgavsia, romelSic<br />

iliam qveynis modernizaciis programa SeimuSava da mis<br />

xorcSesxmas Seudga _ iSleba Zveli, gamofituli sistema<br />

(erT SemTxvevaSi batonymoba, meoreSi _ socializmi),<br />

iwyeba kapitalizmis damkvidreba, progresis xelisSemSleli<br />

maSinac iyo da axlac aris feodaluri<br />

cnobierebis da cxovrebis yaidis atavizmi... logikuri<br />

iqneboda, Cveni reagirebac aseT istoriul viTarebaze<br />

im inteleqtualuri da praqtikuli reagirebis msgavsi<br />

yofiliyo, romelic iliam moaxdina Tavis Tanadroul<br />

istoriul garemoebebze. magram yvelaferi swored logikis<br />

sawinaaRmdegod warimarTa da ar moxda gardauvalad<br />

moaxloebuli Ria ekonomikuri da socialur-<br />

38


politikuri sistemis srulfasovnad danergvisTvis<br />

aucilebeli mkveTri orientireba modernizebul Sromaze<br />

da cnobierebis racionalizaciaze, anu namdvili,<br />

aradeklaraciuli orientireba dasavleTze. amis gare-<br />

Se ki, rogorc ilia gvafrTxilebs, kapitalisturi konkurencia<br />

sasikeTos arafers gviqadis. am rTul amocanas<br />

saqarTvelom feodaluri sulis amofrqveviT upasuxa.<br />

misi cnobiereba miTebis da iluziebis, sakraluri sityvebis,<br />

simboloebis da ritualebis warmosaxviT samyaros Seefara<br />

da iq daemala daZabuli Sromis da gonebrivi aqtivobis<br />

aucileblobas. aRorZinda Zveli, mamapapuri, feodaluri<br />

cxovrebis praqtika _ ambiciebis gaafTrebuli<br />

Sexla, klanebis SuRli, iaraRis da Zalis kulti,<br />

qveynis daqucmaceba, maRalfardovani fuWsityvaoba...<br />

Zneli saTqmelia, ramdenad moaxerxebs qarTuli sazogadoeba<br />

meToduri Sromis da ganaTlebuli, racionaluri<br />

cnobierebis kultivirebas. amisTvis aucilebelia<br />

im Zalis aRorZineba, romelsac ilia yvelaze<br />

cxovelmyofelad miiCnevda. es aris Rirsebis grZnoba,<br />

Tavmoyvareoba _ is, rac, erTi ucxoeli mwerlis TqmiT,<br />

cxovrebas gemos aZlevs. swored Rirsebis grZnobaa ilias<br />

`oTaraanT qvrivSi~ warmoCenili Sromaze dafuZnebuli<br />

eTikis RerZi. ilia Rirsebis grZnobas `RvTaebrivs~<br />

uwodebs, misi fiqriT, `rogorc sxivi mzisgan, yvela ni-<br />

Wi da madli adamianisa, sulieri Tu xorcieli, am<br />

grZnobidan warmomdinarebs da yovelive isev ukan<br />

mierTmeva, viT Tavis dasabams~.<br />

pirovnuli Rirsebis grZnoba, Tavmoyvareoba CvenSi<br />

amRvreuli da damaxinjebulia, ampartavnobis, pativmoyvareobis,<br />

egoisturi TavmoTneobis mier aris STanTqmuli.<br />

xolo erovnuli Rirsebis grZnoba gadagvarebulia<br />

cru, iluziebze damyarebul siamayed, romlis usafuZvlobac<br />

axla yvelas Tvalwin tragikulad gamoaSkaravda.<br />

magram iqneb Cvens mier gancdilma nacionalurma<br />

sircxvilma gamoaRviZos Rirsebis grZnoba rogorc zneobis,<br />

gonierebis da SemoqmedebiTi Sromis masazrdoebeli<br />

sawyisi _ Segvabrunos iliasken, anu gagvaxedos win.<br />

1993<br />

39


orgvari cnobiereba<br />

zogadad SegviZlia vTqvaT, rom ilia WavWavaZis<br />

patriotuli ideali iyo saqarTvelo rogorc Tavisufali,<br />

civilizebuli, evropeizebuli qveyana; xolo<br />

konkretulad Tu vilaparakebT, mis prozaSi gamokve-<br />

Tilia orgvari cxovrebis yaida da cnobierebis wyoba,<br />

romelTagan erTi mTlianad ewinaaRmdegeba da gamoricxavs<br />

qveynis evropeizaciis geziT ganviTarebas,<br />

meore ki am geziT svlis mamoZravebelia.<br />

sinamdvilisadmi evropul damokidebulebas arsebi-<br />

Tad is gansazRvravs, rom dasavleli adamiani Tavis-<br />

Tavis da cxovrebis aRmSenebeli da gardamqmnelia. misi<br />

yofiereba realobis mizanmimarTuli Secvlis, gaumjobesebis<br />

sistematuri cdaa, radgan igi Tvlis, rom es<br />

realoba mudmiv srulyofas saWiroebs. dasavleli adamiani<br />

energiulad eswrafis bunebrivi da socialuri<br />

garemos mowesrigebas, marTvas, raTa igi TavisTvis ufro<br />

keTilmyofeli da Sesaferisi gaxados. yovel<br />

SemTxvevaSi, renesansis epoqidan mokidebuli dasavleli<br />

adamiani swored aseTi Cans, Tumca amis fesvebi<br />

ufro Rrmaa...<br />

Zneli warmosadgenia sinamdvilisadmi amgvari damokidebulebis<br />

ufro sruli uaryofa, vidre ilia WavWavaZis<br />

`kacia-adamianis?!~ personaJebis arsebobaa: mouwyobeli<br />

da mouwesrigebeli yofa da sacxovrebeli garemo,<br />

romelsac mis mimarT adamianis ukiduresi daudevrobis<br />

daRi adevs; ucvleloba, erTis da imaves gau-<br />

Tavebeli gameoreba, roca droc TiTqos uZravia; uqmi<br />

da modunebuli, uenergio sicocxle, romlis sifuturoves<br />

avsebs xorcieli tkboba, gancxroma, SeiZleba<br />

iTqvas, `aRmosavluri hedonizmi~, oRond iseTive uxeSi<br />

da primitiuli, rogoric aris yvelaferi, rasac mwerali<br />

TaTqariZeebisTvis damaxasiaTeblad miiCnevs.<br />

cxovrebisadmi dasavluri, aqtiuri damokidebuleba<br />

saTaves iRebs gonebis primatidan, romelmac sabolood<br />

Tavisi cxadi gacnobiereba da aRiareba racionalizmSi<br />

da ganmanaTleblobaSi pova. gonebaa aqti-<br />

40


uri, moZravi, sinamdvilis wvdomis, gagebis da amdenad<br />

dauflebis daJinebiT mcdeli. gonebis raobaa maradiuli<br />

maZiebloba, ukve miRweuliT daukmayofilebloba,<br />

sisrulisken Seusvenebeli ltolva. `fausturi adamianis~<br />

gonebis mousvenrobaa ukufenili evropis socialuri<br />

da kulturuli cxovrebis aqtiur-dinamiur xasiaTSi,<br />

intensiur SemoqmedebaSi, SromaSi, romelmac<br />

sinamdviles gonebis moTxovnebis Sesatyvisi Tvisebrioba<br />

da saxe unda mianiWos.<br />

ilia WavWavaZe rogorc racionalisti da ganmanaTlebeli<br />

Tavisi satiris Zireul Temad ugunurebas ir-<br />

Cevs da Tavisi gmirebis samarcxvino dacemulobis pirvelmizezs<br />

ugunurebaSi xedavs. `kacia-adamianis?!~ personaJebisTvis<br />

upirvelesad swored gonebis sizantea<br />

niSandoblivi da maTi fizikuri inertuloba, mZime da<br />

umoZrao materialuroba maTive gonebrivi uZraobis<br />

mxatvruli gansxeulebac aris. TaTqariZeebis mTeli<br />

arseboba sruliad araracionaluria da, avtoris<br />

TvalTaxedviT, pirvel rigSi amiT aris damaRoneblad<br />

komikuri. moTxrobis gmirebi TiTqos buranSi, mTvlemarebaSi<br />

arian Cafluli. maT moSlili aqvT kavSiri realur,<br />

cocxal sinamdvilesTan, ar gaaCniaT misi saRad<br />

aRqmis da gaazrebis unari. isini Caketili arian yalbi<br />

tradiciuli Sexedulebebis, crurwmenebis, iluziebis<br />

_ gonebiT da sinamdvilis logikiT daudasturebeli<br />

warmodgenebis moCvenebiT samyaroSi, romelsac namdvili<br />

samyarosgan yru, sqeli kedeli mijnavs.<br />

moTxrobis personaJebis cnobiereba `miTosur-poeturia~,<br />

`magiuria~. am cnobierebas SeiZleba eWvmiutanel<br />

WeSmaritebad miaCndes zRapruli istoria xe cnobadisas<br />

zurmuxtis nayofis Sesaxeb, romelic did saxelmwifoTa<br />

Soris cilobis sagania da qveynad arev-darevas<br />

iwvevs. ymebis momaval gaTavisuflebas es cnobiereba<br />

imiT xsnis, rom mzes gveleSapi Semoexvia, radgan<br />

adamianebis codvebma imata _ zogierTi mebatone uRirsad<br />

iqceva, tradicias Ralatobs da vaWariviT mogebas<br />

eZebs. sakuTar uSvilobasac, rogorc gvaxsovs,<br />

TaTqariZeebi zemiwieri Zalebis wyromas Tu boroti<br />

41


sulebis xrikebs miaweren da am ubedurebisgan Tavdasaxsnelad<br />

`magiur~ saSualebebs iyeneben. sinamdvilis<br />

movlenebs Soris realuri mimarTebebis, mizez-Sedegobrivi<br />

kavSirebis danaxva da gageba maT ar SeuZliaT<br />

da sruliad araidumali ambebi `jadosnur-mistikurad~<br />

aixsneba. amgvari araracionaluri azrovnebis nimuSia,<br />

vTqvaT, luarsabis mier batonymobis gamarTlebac<br />

RvTis nebaze miTiTebiT da im utyuari sabuTiT,<br />

rom adamianis xelis TiTebic ki RmerTma araTanabari<br />

zomis Seqmna.<br />

moTxrobaSi komizms xSirad badebs personaJebis azrovnebis<br />

alogikuroba, maT mier gamomJRavnebuli logikuri<br />

dasabuTebis uunaroba, maTi `azrebis~ da am<br />

`azrebis~ dasamtkiceblad moSveliebuli `faqtebis~,<br />

`argumentebis~ Seusatyvisoba. amis klasikuri magali-<br />

Tia cnobili `buzebis epizodi~, sadac sinamdvilis<br />

elementaruli logikis vergagebaa gamasxrebuli. aseve<br />

cnobil pasaJSi, romelic kulinariis sakiTxebze kamaTs<br />

eZRvneba, gamWvirvalea aramxolod TaTqariZeTa<br />

interesebis simdable, aramed agreTve cnobierebis<br />

garkveuli, araracionaluri wyoba, kamaTis sagnis ar-<br />

CevaSive rom vlindeba _ ar SeiZleba imis logikuri<br />

argumentireba, Tu romeli kerZia `kerZebis mefe~, an<br />

romeli Tevzi _ `Tevzebis mefe~, es `poetur-pirobi-<br />

Ti~ warmodgenebis sferoa. amitom `argumentad~ gvevlineba<br />

gmirebis Wirveuli subieqtivizmi, romelsac<br />

jiutad ar surs ukan daxeva.<br />

es gamamxiarulebeli viTareba arc ise mxiaruli<br />

daskvnebis gamotanisken gvibiZgebs. racionaluri azrovneba<br />

gulisxmobs sinamdvilis kanonebis da obieqturi<br />

wyobis adekvatur aRqmas, moiTxovs adamianis arsebobis<br />

realobasTan SeTanadebas, igi subieqts garkveul<br />

sazRvrebs uwesebs. xolo racionaluri azrovnebis ganuviTarebloba<br />

realisturi aRqmis sisustes moaswavebs<br />

da infantilurad Jinian subieqtivizms gasaqani<br />

eZleva. gonebis umoqmedoba da siRatake, gonebis kontrolis<br />

ararseboba aadvilebs qvena grZnobebis da vne-<br />

42


ebis, moqiSpeobis, jibris, Suris galaRebas, rogorc<br />

es TaTqariZeebis cxovrebaSia.<br />

`kacia-adamianis?!~ personaJTa cnobierebaSi gabatonebul<br />

crurwmenebs Soris ganaTlebis da codnis _<br />

sistematuri gonebrivi aqtivobis SiSnarevi aTvalwunebac<br />

aris. aseve Clungi aTvalwunebiT uyureben isini<br />

Sromas. moTxrobis personaJebs CveviaT warsulis ganusjeli<br />

idealizacia, romelic mJRavndeba, magali-<br />

Tad, aseT absurdSi _ adrindeli dro imiT jobs awmyos,<br />

rom maSin saZraxis saqmeebs ukeTesad aCumaTebdnen.<br />

yvelaferi, rac axal civilizaciasTan aris dakav-<br />

Sirebuli, maT `magiur~ da konservatul cnobierebas<br />

saxifaTo jadoqrobad, eSmakis manqanebad warmoesaxeba<br />

(ase aRiqvamen qalaqis cxovrebas). cnobiswadili, raime<br />

siaxlis gaazrebis moTxovnileba am daxSul cnobierebaSi<br />

ar iZvris.<br />

TaTqariZeebis arsebobis erT-erTi burjia crurwmena,<br />

rom uxeSi Zaladoba aucilebelia wesrigisTvis<br />

_ amaze metyvelebs kolorituli epizodi, sadac ugunuri<br />

egzekucia _ ymebis dawiokebaa aRwerili, agreTve<br />

luarsabis da darejanis gauxunari Segonebani imis<br />

Taobaze, rom ymebi mudam SiSSi unda amyofo, Torem<br />

Tavs gauvaT... erTi moazrovnis mtkicebiT, Zaladobis<br />

absoluturi efeqtianobis uryevi aRiareba, adamianze<br />

gonivruli, damarwmunebeli sityviT zemoqmedebis nacvlad<br />

ZaladobisTvis upiratesobis miniWebac iyo aRmosavluri<br />

samyaros CamorCenis, gaxevebis mizezi. da TaTqariZeebic<br />

xom arsebiTad aRmosavlelebi, azielebi<br />

arian...<br />

araadekvaturia, iluzorulia moTxrobis mTavari<br />

personaJebis warmodgena sakuTar Tavze: rogorc ver<br />

xedaven realobas, aseve ver xedaven TavisTavs realobaSi.<br />

maTi dabinduli, burusSi CaZiruli goneba uZluria<br />

realisturad aRiqvas da gansajos maTive raoba,<br />

SesaZleblobebi da amis Sedegad Tavs iCens komikurad<br />

gadaWarbebuli TviTSefasebani, Tavmomwoneoba, rac<br />

uzomo kvexnaSi da qadilSi gamoixateba. isini amJRavneben<br />

gansakuTrebul `niWs~ Seiqmnan, ganimtkicon da<br />

43


SeinarCunon iluziebi, yvelaferi warmoidginon ise,<br />

rogorc maTTvisaa xelsayreli _ sakmarisia movigonoT<br />

uSvilobiT aRZruli peripetia da misi damagvirgvinebeli<br />

iluzoruli gamarjveba, romlis aRsaniSnavadac<br />

xalisiani dResaswauli ewyoba. maTze damatyveveblad<br />

moqmedebs qeba da pirferoba, radgan es tkbili<br />

iluziebis SenarCunebaSi exmarebaT da advilad mosatyueblebi<br />

arian, imitom, rom adamiani yvelaze metad im<br />

tyuils ijerebs, romelic mis Tavismotyuebis survils<br />

Tanxvdeba.<br />

gonierebiT arc moTxrobis danarCeni personaJebi<br />

gamoirCevian, Tumca zogierT maTgans aqvs patara eSmakuri<br />

Wkua, romelic mxolod sxvebis gabriyvebis da ra-<br />

Racis gamorCenis unarSi vlindeba.<br />

TaTqariZeebis cnobierebis wyobas ilia WavWavaZe<br />

gviandeli, ukve gamofituli feodalizmis socialur<br />

struqturasTan akavSirebs, mis maxinj nayofad warmogvidgens.<br />

magram TaTqariZeTa saxeebi socialur SinaarsTan<br />

erTad garkveuli epoqis qarTuli mentalobis<br />

momcvelia, rasac moTxrobis avtori TviTon<br />

gvaniSnebs.<br />

ilias mier Seqmnil satirul saxeebs mniSvnelovnebas<br />

da sicocxlis xangrZlivobas uwinaresad swored<br />

maTSi gamoxatuli mentalobis buneba aniWebs. TaTqari-<br />

Zeebis yofiTi cxovrebis wesis da empiriuli xasiaTis<br />

zogierTi niSani SedarebiT ioli Sesacvleli (Tu SesaniRbavi)<br />

aRmoCnda, maTi cnobierebis gvianfeodaluri<br />

wyoba ki ufro gamZle gamodga da mniSvnelovanwilad<br />

jerac daurRvevelia.<br />

amis mTavari mizezi ase ikveTeba _ ilia WavWavaZis<br />

mier energiulad wamowyebuli ganmanaTlebluri sulieri<br />

revoluciis gagrZelebas da gaRrmavebas, kapitalisturi<br />

ekonomikis da socialuri urTierTobebis<br />

ganviTarebis paralelurad, unda moyoloda qarTuli<br />

cnobierebis racionalizacia, magram igi CaaxSo marqsistulma<br />

moCvenebiTma racionalizmma, sinamdvileSi<br />

kvlavindeburad `miTologiam~, `magiam~. is aRzrdis da<br />

amkvidrebs cnobierebas, romelic ar aris orientire-<br />

44


uli samyaros adekvatur aRqma-gagebaze da ar wyalobs<br />

racionaluri azrovnebis iseT kriteriumebs, rogoricaa<br />

sicxade, realizmi, mizanmimarTuloba, logikuri<br />

Tanmimdevruloba, kritikuloba... aseTi kriteriumebiT<br />

aRWurvili cnobiereba xelaRebiT, myari safuZvlis<br />

gareSe arafers irwmunebs an uaryofs.<br />

racionalizmsac axlavs garkveuli safrTxe: is SeiZleba<br />

mowydes cocxal sinamdviles da gauCndes yovlisSemZleobis<br />

pretenzia; iqces sqematur doqtriniorobad,<br />

realobisgan ganyenebul utopizmad, an dacildes<br />

humanizms da gamJRavndes rogorc emociuri siRaribe<br />

da simSrale, usulgulo pragmatizmi, sinamdvilis<br />

da adamianisadmi momxmarebluri damokidebuleba... magram<br />

yovelive es sxva msjelobis Temaa. amJamad sxva<br />

yvelaferze metad swored Cveni naklebad racionaluri<br />

cnobiereba gveRobeba win, gviZnelebs demokratiuli<br />

sazogadoebis da saxelmwifos Seqmnas, ramdenadac<br />

dasavluri demokratiis formirebis erT-erTi ZiriTadi<br />

wanamZRvari swored dasavluri racionalizmi iyo,<br />

xolo axla misi simkvidris erT-erTi ZiriTadi<br />

garantia.<br />

racionalizmi ar cnobs apriorul, gonebiT da<br />

cdiT Seumowmebel WeSmaritebebs, romelTa wvdomis da<br />

flobis monopoliis daweseba da miTviseba avtoritaruli<br />

mmarTvelobis mier warmoadgens mis ideologiur<br />

samagrs; igi gulisxmobs sinamdvilis SemecnebiTi<br />

aTvisebis procesis usasrulobas, rac arsebobis uflebas<br />

aniWebs azrovnebis pluralizms, aRvivebs Semwynareblobas;<br />

is iqceva sazogadoebrivi cxovrebis optimaluri<br />

mowyobis sawindrad, ramdenadac sinamdvilis<br />

racionaluri daufleba moiTxovs gonebis principebis<br />

_ WeSmaritebis, samarTlianobis, adamianis (rogorc<br />

gonieri arsebis) Tavisuflebis da bednierebis _<br />

xorcSesxmas da sazogadoebis Sesabamis organizebasac;<br />

sinamdvilisadmi racionaluri mimarTeba SesaZlebels<br />

xdis individTa interesebis urTierTSexamebas, gonivruli<br />

TviTSezRudvis wyalobiT TviTeuli individis<br />

Tavisuflebis Tanaarsebobas sxvebis TavisuflebasTan.<br />

45


Tavisufali sazogadoebis yvelaze mtkice sayrdenia<br />

racionaluri, Tavisufali Sroma, romelic xels<br />

uwyobs Sesaferisi sulieri wyobis mqone adamianis<br />

Camoyalibebas.<br />

ilia WavWavaZe eZiebda aseTi tipis adamians qarTul<br />

sinamdvileSi, man icoda, rogori unda yofiliyo igi.<br />

`oTaraanT qvrivis~ gmirebSi vxedavT mis idealur nimuSs,<br />

romelic metnaklebi mxatvruli srulfasovnebiT<br />

aris realizebuli (qvrivis saxe gacilebiT ufro<br />

sisxlsavsea, vidre giorgis saxe). am gmirebis yofierebis<br />

saZirkveli Sromaa, pirad sakuTrebaze damyarebuli<br />

Tavisufali, racionaluri Sroma. adamianebis Sefasebis<br />

mTavari da uSeRavaTo sazomic maTTvis keTilsindisieri<br />

Sromis, nayofieri aqtivobis unaria. Sromas<br />

efuZneba maTi Sinagani damoukidebloba, Rirsebis gamaxvilebuli<br />

grZnoba da samarTlianobis mZafri moTxovnileba,<br />

Tavisi adamianuri uflebebis dacvis SemZleoba,<br />

agreTve sxvaTa kerZo sakuTrebisadmi pativiscema<br />

da moqalaqeobrivi Segneba.<br />

moTxrobis mTavari personaJebi, upirvelesad oTaraanT<br />

qvrivi, arsebiTad imave eTikis ganmaxorcieleblebi<br />

arian, romelsac maqs veberi `protestantul Sromis<br />

eTikas~ uwodebs da `kapitalizmis sulis~ gaCenis da<br />

damkvidrebis mZlavr faqtorad miiCnevs. igi moiTxovs<br />

meTodur sibejiTes, yairaTianobas, sifxizles, yofacxovrebis<br />

da meurneobis gonivrul reglamentirebas,<br />

organizebas. vfiqrobT, saWiro ar aris moTxrobis Sesabamisi<br />

monakveTebis vrclad ganxilva imis dasadastureblad,<br />

Tu ramdenad damaxasiaTebelia nawarmoebis<br />

gmirebisTvis amgvari eTika (niSandoblivia Tundac is,<br />

rogor gegmazomierad anawilebs qvrivi Tavis Semosavals).<br />

oRond maT Tvisebebs ar ganekuTvneba iseTi<br />

burJuaziuli mankiereba, rogoric xelmoWerilobaa.<br />

oTaraanT qvrivs mwerali qristianuli qvelmoqmedebis<br />

saTnoebiTac ajildoebs, romelsac is garegnuli<br />

siuxeSiT avlens, raTa mowyalebis mimRebs Rirsebis<br />

grZnoba da damoukidebeli arsebobis moTxovnileba<br />

gauRvivos.<br />

46


veberi protestantuli Sromis eTikis realizebas<br />

gansazRvravs rogorc `saero asketizms~. ilias gmiric<br />

pirquSi puritani qalia, cxovrebis simZimesTan brZolaSi<br />

da tanjvis moTmenaSi asketiviT gamkacrebuli,<br />

Tavisi grZnobebis da survilebis asketuri simtkiciT<br />

damaurvebeli.<br />

es morwmune adamiani, TaTqariZeebisgan gansxvavebiT,<br />

fatalistur pasiurobas mkveTrad uaryofs da<br />

imeds pirvel rigSi sakuTar gonebaze da qmedebaze<br />

amyarebs. fxizeli da basri goniereba, sruli realizmi,<br />

simarTlis, Tundac sastiki simarTlis danaxvis wadili<br />

da unari megzurobs mas cxovrebaSi. misi cnobiereba<br />

racionaluria _ iluziebiT, crurwmenebiT Seuborkavi,<br />

cxadi azris da miznis gamomkveTi, myari logikis<br />

mimyoli, kritikuli da TavisTavadi. ilias gmirs aRizianebs<br />

yovelive, rac gonebas adunebs da sinaTles<br />

aklebs. TviTon iliasac xom gansakuTrebiT gonebis<br />

Zili aRizianebda.<br />

racionaluri, gonebas dandobili cnobierebis<br />

formireba racionaluri da Tavisufali Sromis safuZvelze,<br />

avtonomiuri pirovnebis gonivruli aqtivoba<br />

isaxeba ilia WavWavaZis SemoqmedebaSi qveynis aRorZinebis<br />

da ganviTarebis pirobad. amgvar Tvalsazriss<br />

ukeTesi alternativa axlac iseve ara aqvs, rogorc<br />

ilias dros ar hqonda.<br />

1992<br />

47


gzajvaredinze<br />

axali qarTuli, realisturi prozis erT-erTi pirveli<br />

nimuSi `mgzavris werilebi~ amave dros qarTuli<br />

lirikuli prozis erT-erTi pirveli nimuSic aris. am<br />

nawarmoebis centraluri figura avtoria, ufro zustad<br />

ki, lirikuli gmiria, romlis STabeWdilebebi, gancdebi,<br />

fiqrebi gaivlis Cvens Tvalwin da nawarmoebis<br />

mxatvrul organizms qmnis. warmogvidgeba pirovnebis<br />

sulieri samyaros dinamiuri da daZabuli suraTi.<br />

cocxali emociuroba, mRelvareba, SeiZleba iTqvas,<br />

dramatizmi msWvalavs `mgzavris werilebs~. igi ar daiyvaneba<br />

ilia WavWavaZis mwerluri Tu moqalaqeobrivi<br />

poziciis erTmniSvnelovan formulirebebze. aranakleb<br />

sayuradReboa subieqturi, intimuri gancda da azri,<br />

romlidanac es formulirebebia aRmocenebuli da<br />

romelic Sesulia kidec maT SedgenilobaSi.<br />

zogad mniSvnelobasTan erTad subieqtur-pirovnul<br />

Sinaarss vpovebT Tergis da myinvaris, dRis da<br />

Ramis saxe-simboloebSi.<br />

`mgzavris werilebis~ lirikuli gmiri gzajvaredinzea,<br />

arsebiTi arCevanis winaSea. cxovrebis da Semoqmedebis<br />

or tips, or SesaZleblobas, romelTa Sorisac<br />

man arCevani unda gaakeTos, upirveles yovlisa Tergi<br />

da myinvari ganasaxierebs. ori pozicia abstraqtulad<br />

ki ar upirispirdeba erTmaneTs, abstraqtulad ki ar<br />

xdeba erTis uaryofa da meoris WeSmaritebis aRiareba,<br />

aramed _ lirikuli gmiris gulSi da gonebaSi. marTalia,<br />

misi simpaTia mkveTrad aris gadaxrili ori SesaZleblobidan<br />

erT-erTis mxares, magram arCevanis aqti<br />

garkveuli siZnelisganac ar aris dazRveuli.<br />

davakvirdeT am pasaJs: `daRamda, magram me mainc<br />

stanciis gareTa var da daJinebiT yuracqvetili gonebas<br />

vadevneb Tergis TavzexelaRebuli denis xuilsa.<br />

yvela dadumda da Sen ar sdumob, Tergo! merwmuneT, me<br />

mesmis am xmagakmendils qveyanaSi Tergis dauCumari Civili.<br />

arian adamianis cxovrebaSi imisTana wuTni martoobisa,<br />

roca bunebas Sen TiTqo Sensas agebineb da igi<br />

48


Tavisas Sen gagebinebs. amitomac SegiZlian sTqva, rom<br />

martoobaSic arsad marto ara xar, hoi, orfexo cxovelo,<br />

romelsac adamians geZaxian. am Rames vgrZnob,<br />

rom Cemis fiqrebisa da Tergis Civilis Sua aris raRac<br />

idumali kavSiri, aris raRac Tanxmoba. guli mitoks da<br />

mklavi miTrTis. risTvis? dros davacaloT amis pasuxis<br />

gacema~.<br />

Tergi aq axleburad warmodgeba, moulodnelad saxes<br />

icvlis _ dRisiT es saxe gmirulia. `daloca<br />

RmerTma isev Tavzed xelaRebuli, giJi, gadareuli,<br />

Seupovari da daumonavi mRvrie Tergi. Savi kldis gulidam<br />

gadmomskdari modis da mobRavis da abRavlebs<br />

Tavis gareSemosa. miyvars Tergis zariani xuili, gamalebuli<br />

brZola, drtvinva da vai-vaglaxi~. sxvagan lirikuli<br />

gmiri ase mimarTavs Tergs: `Seni Weqa-quxili,<br />

Seni zariani xmauroba, Seni SfoTva da foTva, Seni<br />

gauTavebeli brZola qva-klde-RresTan, TiTqos Seni<br />

ganieri wadili Sens viwro sawolSi ver moTavsebulao.<br />

bevri ram sagulisxmoa SenSi, Cveno daumonavo Tergo,<br />

Sens Zlevamosils da Seupovars denaSia~. mimzidvelia,<br />

STamagonebelia Tergis heroikuli ieri, Tergis rogorc<br />

brZolis da daudgromlobis, energiuli moZraobis<br />

xati. misi mSveniereba misi simZlavre da simZafrea.<br />

am aqtiuri arsebobisgan ganuyofelia SeWirveba. `Tergi<br />

saxea adamianis gaRviZebulis cxovrebisa, amaRelvebeli<br />

da Rirssacnobi saxec aris: mis mRvrie wyalSi<br />

sCans mTelis qveynis ubedurebis nacartuta~. magram es<br />

SeWirvebac heroikulia, igi Tergis amayi da Zlieri<br />

xmauriT, `drtvinviT~ aris gamJRavnebuli.<br />

RamiT ki Tergis heroika qreba da mas elegiuroba<br />

enacvleba. dRisiT mebrZoli da meamboxe Tergi RamiT<br />

Civis im mousvenrobis, SfoTvis gamo, romelic misi<br />

xvedria. Civili tkivilisgan daRlis, Taviseburi sisustis<br />

gamovlenaa. ase gamoxatuli tkivili ufro ga-<br />

SiSvlebuli da xelSesaxebia, vidre heroikuli tanjva.<br />

tkivils, romelic Tergis `dauCumarma Civilma~ gaamxila,<br />

Camoclili aqvs efeqturi forma, sanaxaobrioba.<br />

samagierod Tergis Rameuli xma Tavisi lirikuli<br />

49


siwrfeliT da aRsarebiTobiT srulad da Seuferavad<br />

avlens tkivilis mTel siRrmes, simwares.<br />

Tergis Civils da lirikuli gmiris fiqrebs Soris<br />

Tanxmoba niSnavs, rom es gmiri gamaxvilebulad grZnobs<br />

misTvis sasurveli da TergiT gansaxierebuli aqtiuri<br />

cxovrebis simZimes da mtkivneulobas. mdinaris Civili<br />

mas misi momavali arsebobis siZneles umJRavnebs. ilias<br />

lirikul gmirs uCndeba ganwyoba, winaTgrZnoba, romelsac<br />

axlavs mRelvareba, sisuste, SiSi. ras moaswavebs<br />

aseTi ganwyoba, momavalSi gairkveva. `guli mitoks<br />

da mklavi miTrTis, risTvis? dros davacaloT amis<br />

pasuxis gacema~.<br />

drom marTlac gasca am kiTxvas sastiki pasuxi...<br />

magram aseTi fiqrebis da gancdebis miuxedavad lirikuli<br />

gmiris miswrafeba aqtiuri cxovrebisken ucvlelia<br />

da es miswrafeba axla ufro faseulia _ lirikul<br />

gmirs ukeTesad aqvs gacnobierebuli, ris arCevas<br />

apirebs da mainc am mSfoTvare, tkivilian yofnas amjobinebs,<br />

romlis saxe-simbolodac Tergis gverdiT<br />

dRec gvevlineba. `momeciT me naTeli da mousvenari<br />

dRe Tavisi tanjviTa, wvalebiTa, brZoliTa da vai-vaglaxiTa~.<br />

magram Semdeg SiSi, eWvi kvlav Cndeba. `SevsxediT<br />

cxenebze da wamovediT stefanwmindidam. ukanasknelad<br />

Sevxede myinvars. igi rogorRac didkacurad ib-<br />

Rvireboda Tavis simaRlidam. aman amiria im diliT<br />

damSvidebuli goneba. gulma kvlav tokva damiwyo da<br />

mklavma TrTola. srulis mZulvarebiT movaSore Tvali<br />

myinvaris didebulebasa da ufro didis pativiscemiT<br />

gamoveTxove mis fexTa qveS gagiJebiT mavals<br />

Tergsa~.<br />

rogorc vxedavT, lirikul gmirs igive SiSi da uRonoba,<br />

mRelvareba moicavs, romelmac Tergis Civilis<br />

mosmenisas Seipyro. fsiqologiuri mdgomareobis igiveobas<br />

mowmobs misi gamomxatveli frazis gameoreba:<br />

`guli mitokavs da mklavi miTrTis~ _ `gulma kvlav<br />

tokva damiwyo da mklavma TrTola~. mRelvareba imiT<br />

aris gamowveuli, rom myinvari kidev erTxel Seaxsenebs<br />

ilias lirikul gmirs cxovrebis sakmaod momxiblav<br />

50


wess, romelic gulisxmobs socialuri yofis tkivilebis<br />

da sazrunavisgan, saWirboroto problemebisgan garidebas,<br />

yoveldRiurobisgan ganyenebas, maradiulobaze<br />

da ara konkretul droze orientirebas. aqtiuri<br />

cxovrebisadmi RamiT gancdilma SiSma, rogorc Cans,<br />

ukvalod ar Caiara da amitom myinvaris mizidulobis<br />

ZalisTvis winaaRmdegobis gaweva axla ufro Znelia. ai,<br />

ram `auria~ goneba `mgzavris werilebis~ gmirs. mas<br />

kvlav eZaleba SiSi imisadmi, rac myinvariviT amaRlebuli<br />

da ganyenebuli arsebobis antiTezaa _ mSfoTvare<br />

sazogadoebrivi cxovrebisadmi. magram orWofobas da<br />

sisustes nebisyofa axSobs da ukve sabolood, gadaWriT<br />

xorcieldeba arCevani imis sasargeblod, rasac<br />

qveynis sasicocxlo interesebi moiTxovs.<br />

myinvars Tavisi mimzidveloba aqvs `mgzavris werilebis~<br />

lirikuli gmirisTvis. Tergis da myinvaris dapirispireba<br />

arc ise martivi da sworxazovania, rogorc<br />

erTi SexedviT gveCveneba. es ar aris usulo ritorikuli<br />

figura. am saxe-simboloebiT zogadi principebis<br />

garda gamoxatulia adamianuri arCevanis aqti, romelic<br />

moklebuli ar aris tkivils. es savsebiT bunebrivia<br />

_ ilias lirikuli gmiri sityvebiT ki ar TamaSobs,<br />

aramed sakuTar momavals gansazRvravs, saku-<br />

Tar beds wyvets. sazogadoebrivi cxovrebisgan gandgoma<br />

Tu masSi aqtiuri monawileoba ilias pirovnuli<br />

dilemaa. `mgzavris werilebSi~ gadawyvetili es dilema<br />

ufro safuZvlianad `gandegilSi~ wydeba.<br />

ilia WavWavaZis sulieri siZlieris, misi moqalaqeobrivi<br />

da SemoqmedebiTi poziciis simyaris sawindari<br />

is ki ar aris, rom misTvis ucxoa eWvi, aramed is, rom<br />

igi eWvebs da orWofobas nebisyofis simtkiciT, rwmeniT<br />

da azris sinaTliT igeriebs.<br />

51


* * *<br />

`mgzavris werilebis~ lirikuli gmirisTvis Tergis<br />

Civilis gagoneba ucnauri movlenaa, bunebis da<br />

adamianis iSviaTi, gansakuTrebuli kontaqtis Sedegia.<br />

kidev gadavikiTxoT es striqonebi: `arian adamianis<br />

cxovrebaSi imisTana wuTni martoobisa, roca bunebas<br />

Sen TiTqos Sensas agebineb da igi Tavisas Sen gagebinebs.<br />

amitomac SegiZlian sTqva, rom martoobaSic<br />

arsad marto ara xar, hoi, orfexa cxovelo, romelsac<br />

adamians geZaxian. am Rames vgrZnob, rom Cemis fiqrebisa<br />

da Tergis Civilis Sua aris raRac idumali kavSiri,<br />

aris raRac Tanxmoba~.<br />

bunebis da adamianis aseTi sulieri urTierTkav-<br />

Siris idea romantikuli msoflmxedvelobis kuTvnilebaa.<br />

mis safuZvels Seadgens bunebis rogorc suliT da<br />

azriT aRsavse cocxali mTlianobis aRqma. ase aRiqvamda<br />

bunebas, magaliTad, baraTaSvili: `mrwams, rom ars<br />

ena ram saidumlo uasakoTac da usulT Soris, da ucxoveles<br />

sxvaTa enaTa ars mniSvneloba maTis saubris!~.<br />

romantikosebi Tvlian, rom bunebis sulis wvdoma, misi<br />

metyvelebis mosmena da gageba, masTan Sinagani dialogi<br />

da urTierTgandoba SesaZlebelia. buneba maTi mesaidumlea,<br />

aq egulebaT is, ris povnac adamianebSi uWirT<br />

_ utyuari WeSmariteba, namdvili sulieri Tanaziaroba,<br />

Tavisi fiqrebis da grZnobebis gamoZaxili. `bunebaSi<br />

yvelaferi suls enaTesaveba da sulis Tanxmieria,<br />

is yvela simReras pasuxs aZlevs, is eqoa da xSirad<br />

pirveli iwyebs imis mReras, rasac me vfiqrob...~ _<br />

ambobs, magaliTad, erTi romantikosi mwerali...<br />

aseTi Tvalsazrisi gasagebs xdis, ratom aris buneba<br />

romantikuli gmiris TavSesafari: igi bunebaSi aRar<br />

aris marto, igi ganmartoebulia. Tu martooba mZime da<br />

usiamovnoa, ganmartoeba, piriqiT, sasurveli mdgomareobaa,<br />

Sinaganad savse da nayofieri. bunebis meoxebiT<br />

martooba ganmartoebad gardaiqmneba.<br />

ilias lirikuli gmiric bunebasTan `idumali kavSiriT~,<br />

`TanxmobiT~ martoobisgan Tavisufldeba, Tanam-<br />

52


grZnobels da Tanamoazres poulobs, es ki tipiuri<br />

romantikuli situaciaa.<br />

mas axlavs romantizmis iseTi niSandoblivi atributic,<br />

rogoric Ramis saxea.<br />

`Ramis saxes romantikul xelovnebaSi orgvari mniSvneloba<br />

aqvs. erTi mxriv, Rame aris yofierebis pirquSi<br />

xasiaTis simbolo. misi siSave samyaros bneli koloritis<br />

gamoxatulebaa. mdabali da civi samyaro TiTqos<br />

wyvdiadiT aris dafaruli. Rame gamouvali, pesimisturi<br />

gancdebis Tanxmieria. Rameuli peizaJis fonze<br />

trialdeba saSinelebebi, adamianebis cxovrebaSi erevian<br />

Semzaravi imqveyniuri Zalebi, xdeba koSmaruli dana-<br />

Saulobebi, iRviZebs usufTao sindisis qenjna... meore<br />

mxriv, dRis usaxur cxovrebas RameSi gaurbian. Rame<br />

axdens samyaros winaaRmdegobebis vualirebas, ukmari<br />

harmonia Seaqvs samyaroSi. RamiT aexdeba cxovrebas<br />

saburveli, romelic WeSmaritebas gvimalavs, qreba<br />

TvalismomWreli sinaTle, samyaros namdvili arsi ki<br />

Tavisi siSiSvliT warmogvidgeba. adamianis suli intimurad<br />

exeba qveynierebis sulier arss, masSi cocxldeba<br />

da iRviZebs dRis zedapiruli cxovrebis mier Cakluli<br />

grZnobebi~ (v. vanslovi, romantizmis esTetika).<br />

am Sexedulebis sailustraciod romantikuli poeziis<br />

oriode qrestomaTiuli nimuSi gavixsenoT. Tavis<br />

erT leqsSi Rameuli harmoniis aseT suraTs qmnis lermontovi:<br />

`Выхожу одни я на дорогу, Сквозь туман кремнистый<br />

путь блестит. Ночь тиха. Пустыня внемлет Богу… И звезда с<br />

звездою говорит~.<br />

samyaros RvTaebrivi wesrigi, romelic dRisiT uCinaria,<br />

RamiT TvalsaCino xdeba. marTlac, `adamianis suli<br />

intimurad exeba qveynierebis sulier arss~. mis winaSea<br />

ara mkvdari da utyvi materia, aramed goniT da<br />

metyvelebiT dajildoebuli qmnileba.<br />

Ramis saSineli saxe ki SegviZlia davinaxoT, vTqvaT,<br />

tiutCevis leqsSi `dRe da Rame~. `И бездна нам обнажена С<br />

своими страхами и мглами, И нет преград меж ей и нами – Вот<br />

почему нам ночь страшна!~.<br />

53


Rame samyaros gonebiT miuwvdomel, iracionalur<br />

siRrmeebs aSiSvlebs da am gaugebari uZirobis pirispir<br />

adamians uzomo SiSi ipyrobs.<br />

iliaseul Ramis saxeSi am fenomenis orivenairi<br />

romantikuli gaazrebaa SeTavsebuli. igi harmoniulic<br />

aris da saSinelic. garegnulad aq harmonia sufevs _<br />

adamiani uaxlovdeba bunebas, raRac idumali ZaliT<br />

mis enas igebs, mis suls wvdeba; martooba gadalaxulia.<br />

amitom saxis zedapiri mTlianobaSi sakmaod wynaria,<br />

magram mis miRma Rameuli STabeWdilebebiT aRZruli<br />

SiSia mimaluli.<br />

ilia erTianad uaryofs yovelive amas, uaryofs<br />

romantikul msoflgagebas da esTetikas.<br />

uaryofis mTavari samizne, rasakvirvelia, Ramis<br />

SiSmomgvreli iracionaluroba da idumalebaa _ ganzogaddeba<br />

lirikuli gmiris mier RamiT gancdili SiSi,<br />

misi sakuTari sulieri gamocdileba. `hoi, bnelo Ramev,<br />

mejavrebi Sen me! Sen rom ar daarsebuliyav qveynisaTvisa,<br />

me mgonia, rom naxevari ubedurebac adamianisa<br />

qveyanazed ar iqneboda. SenTa movlenaTa dasces<br />

pirvelad Tavzari adamianis gonebasa da daafrTxes igi.<br />

mas aqeT SeSinebulsa gza Tavisi ver upovnia, _ da aha,<br />

ibrZvis adamiani da dRevandlamde aTasSi erTsa Tavisi<br />

erTxel damfrTxali goneba frTxolas ver gadauCvevia.<br />

ai mizezi qveynis ubedurebisa~. romantikul msoflgagebasTan<br />

kamaTSi mkvidrdeba racionalisturi, gonebis<br />

Zalis rwmenaze daSenebuli msoflmxedveloba.<br />

gonebam Tavi unda daaRwios SiSs garemomcveli samyaros<br />

winaSe da Tavisi SesaZleblobebi ganaxorcielos,<br />

adamianis cxovrebis gezismimcemad iqces _ aseTia<br />

Ramisadmi mimarTuli inveqtivis gamWvirvale Sinagani<br />

azri. swored es azri ganasxvavebs Ramis saxis iliaseul<br />

interpretacias im romantikuli Tvalsazrisisgan,<br />

romlis mixedviTac Rame samyaros namdvili bunebis<br />

_ bneli iracionalurobis anareklia da amitom<br />

misi saSinelebis Zleva SeuZlebelia, mas mxolod ganicdian<br />

da Wvreten. iliasTvis ki Ramis saSinelebas ara<br />

aqvs substancia, igi SeiZleba gaqres da unda gaqres ki-<br />

54


dec. es moxdeba Tu ara, imazea damokidebuli, danebdeba<br />

Tu moereva SiSs goneba. ilia TiTqos mecnierulad<br />

ganmartavs Ramis fenomens, mis raobas da `qveynis ubedurebis<br />

mizezs~ adgens _ racionalisturia aramarto<br />

ilias zogadi pozicia, aramed azrovnebis wesic.<br />

Ramis saxes TandaTan Sordeba yovelgvari romantikuli<br />

iracionalizmi, metafizikuri ganzomileba, is<br />

realisturi SinaarsiT ivseba. `hoi, bnelo Ramev, mejavrebi<br />

Sen me. Senis kalTis qveSa, vin icis, ramdeni gaborotebuli<br />

mteri adamianisa exla Tavs imalavs? vin<br />

icis, am bnel fardis qveS, romelic exla Cems Tvals<br />

Camoafare, ramdeni mWedveli da mtarvali qveynisa<br />

sWedavs borkilTa adamianis bedis SesaWedad?~. ilias<br />

ganmanaTlebluri SexedulebiT, gonebis daTrgunuloba,<br />

umecreba tiranebis mokavSirea, maTi batonobis ganmamtkicebelia.<br />

adamians emuqrebian ara idumali, aramed<br />

savsebiT realuri socialuri Zalebi da Rame maT<br />

simbolurad gamoxatavs.<br />

amasTanave irRveva Ramis romantikuli harmoniac,<br />

Rameuli simSvide da myudroeba, zmanebebi gafantulia.<br />

`wariReT es bneli da mSvidobiani Rame Tavisi ZiliTa<br />

da sizmrebiTa...~. es gasagebic aris, `mSvidobianoba~<br />

xom moCvenebiTi da zedapirulia, saSinelebis SemniRbveli.<br />

daSinebuli gonebis umweoba samyaros winaSe badebs<br />

iluziebs da ilia uaryofs Rames rogorc iluziebis<br />

mSobels. `Sen (Rame) xar xelis Semwyobi im xelobisa,<br />

romelsac TvalTmaqcobas eZaxian da romelic<br />

adamianis damfrTxal gonebasa ubedurebas bednierebad<br />

aCvenebs xolme~. yvelafers, rac sinamdviles gva-<br />

Sorebs, rac mas idealizebulad warmogvidgens, arsebobis<br />

ufleba erTmeva. sinamdvilis mkacrad realisturi<br />

xedva, iluziebisgan Tavisufleba iliasTvis erTaderTi<br />

swori poziciaa. es pozicia `mgzavris werilebis~<br />

dasawyisSive ikveTeba, sadac mwerali ironiulad SeniSnavs:<br />

`amboben: И дым отечества нам сладок и приятен. kvamlis<br />

sitkboebazed ki ukacravad, da siamovnebazed ki<br />

imas mogaxsenebT, rom kvamli friad sasiamovnoa... imis-<br />

Tvis, rom kvamli Tvals efareba da marTlWvretas uS-<br />

55


lis... oh, mamulis kvamlo, marTla-da tkbili da sasiamovno<br />

xar: xandaxan ise agvibam Tvalebs xolme, rom Cven<br />

Cvens sakuTar ubedurebasac vera vxedavT~. cxadia,<br />

`marTlWvretas~ Rameuli iluziebic verafriT<br />

daexmareba.<br />

iracionalizmTan da idumalebasTan erTad ilia<br />

emijneba romantikul individualizms. rogorc davinaxeT,<br />

mis lirikul gmirs bunebasTan idumalma siaxlovem<br />

martooba Seuvso, martooba sulierad savse ganmartoebiT<br />

Seucvala, magram Semdeg aRmoCndeba, rom es<br />

iluziaa, sruliad arasakmarisi da aradamakmayofilebelia.<br />

`daRamda, miswyda adamianis fexis xma, miswyda<br />

adamianis morWmuli xmauroba, aRar ismis misis daRlilis<br />

zrunvisa da wadilis guguni, qveynis tkivilma dai-<br />

Zina, adamiani aRara Cans Cems garSemo. vai, ra carielia<br />

es savse qveyana uadamianod!~. Rame intimuri cxovrebis,<br />

sakuTar TavSi CaRrmavebis, martoobis Tu ganmartoebis<br />

droa, rodesac adamiani mowyvetilia sociums. am<br />

dros igi Wvretas eZleva, uSualod da faqizad ukav-<br />

Sirdeba samyaros da Tavisi Tavis arss. amitom RamiT<br />

romantikuli individualizmi gasaqans poulobs.<br />

ilia uars ambobs ganmartoebaze socialuri cxovrebis<br />

sasargeblod. igi uars ambobs agreTve pasiur<br />

romantikul mWvretelobaze aqtiuri moqmedebis<br />

sasargeblod.<br />

romantizmTan ilias dapirispirebis simkveTres<br />

cxadyofs aseTi kontrastic.<br />

`nuTu dila gardauvalia?~ _ SeSfoTebiT kiTxulobs<br />

novalisi `himnebSi Ramisadmi~. magram swored is,<br />

rac romantikoss aSfoTebs, iliasTvis damaimedebelia.<br />

`daRamda, magram ar vici, ras viqmodi, rom imedi ara<br />

mqondes kvlav gaTenebisa. sicocxle sicocxledRa<br />

eRireboda?.. miyvars, bunebav, Seni dawyobiloba, romlis<br />

meoxebiTac yoveli Rame Tendeba xolme~. `himnebSi<br />

Ramisadmi~ naTqvamia: `vinc igema dafaruli, vinc idga<br />

msoflios umaRles, sasazRvro mwvervalze da Caixeda<br />

dabla, Seucnobel siRrmeSi, Ramis sabudarSi, WeSmaritad,<br />

igi ar dabrundeba miwier oromtrialSi, qveya-<br />

56


naSi, sadac maradiuli gangaSia da batonobs sinaTle~.<br />

ilias lirikuli gmiri ki TiTqos am azris gasabaTileblad<br />

zurgs aqcevs `Ramis sabudars~ da brundeba `miwier<br />

oromtrialSi~.<br />

ilia mosinjavs romantikul pozicias, mcire xniT<br />

ikavebs kidec am pozicias, Semdeg ki mTlianad uaryofs<br />

mas. romantizmTan polemikaSi ayalibebs igi Tavis<br />

mrwamss. es aris kamaTi literaturul-kulturul<br />

tradiciasTan, romelic, ra Tqma unda, saqarTveloSic<br />

arsebobs. kerZod, Ramis esTetikis gamovlinebaa grigol<br />

orbelianis `saRamo gamosalmebisa~, `Rame~ an<br />

baraTaSvilis `SemoRameba mTawmindaze~, Tumca es<br />

poetebic upiratesobas aniWeben da mZafrad mieltvian<br />

sinaTles _ qarTuli mxatvruli azrovnebis saerTo<br />

tendencia aqac Tavs iCens. grigol orbeliani wers: `vi-<br />

Ta RameSi gzasa mavali hgrZnobs idumalad siamovnesa,<br />

odes varskvlavi dilis win msrboli mkrTolvarebs zecas<br />

laJvardovansa da moaswavebs dResa naTelsa~. xolo<br />

baraTaSvilis leqsi, romelSic daisis mTeli mSveniereba<br />

da idumalebaa nagrZnobi, mTavrdeba paradoqsulad<br />

_ bindis gamrRvevi sinaTlis natvriT.<br />

magram Ramis saxe qarTul romantizmSi aris da masSi<br />

romantizmis araerTi mxare mJRavndeba _ iracionalizmi,<br />

bunebis kulti, individualizmi, WvretiToba,<br />

rac metnaklebad qarTveli romantikosebis SemoqmedebaSic<br />

SeimCneva. amdenad imis miuxedavad, rom ilia maT-<br />

Tan bevri ramiT memkvidreobiTad aris dakavSirebuli,<br />

polemika maTkenac aris mimarTuli; magram ara uSualod<br />

da ara upiratesad _ ilias mxedvelobaSi uwinares<br />

yovlisa aqvs zogadad romantizmi rogorc specifikuri<br />

msoflgageba da esTetikuri sistema.<br />

romantizmTan ilias mimarTeba ar aris erTgvarovani,<br />

radgan TviT romantizmic ar aris erTgvarovani<br />

da ilias masSi, bunebrivia, izidavs maZiebeli azri,<br />

meamboxuri suli, rasac `mgzavris werilebSi~ baironi<br />

ganasaxierebs. romantizmis garkveuli tendenciebi ki<br />

iliasTvis miuRebelia, radgan isini Seurigebel wina-<br />

57


aRmdegobaSia mis socialur-erovnul da esTetikur<br />

poziciasTan.<br />

gava dro da ilia WavWavaZis mier uaryofili esTetika<br />

ganaxlebuli saxiT qarTul simbolizmSi gacxaddeba.<br />

galaktion tabiZe, romlis poeziac mniSvnelovanwilad<br />

Rameuli poeziaa, ityvis: `gana SuaRames ara aqvs<br />

Tavis ganumeorebeli silamaze, rogorc magaliTad<br />

mzis amosvlas?~; xolo Tavis simbolistur SemoqmedebiT<br />

kredos ase Camoayalibebs: `axal stilSi aris bundovaneba<br />

da am nislSi Zlivs gasarCevad irevian crumorwmunoebis<br />

sanTlebi, uZilo Rameebis saSiSari aCrdilebi,<br />

saSineli Rameebi, sulieri qenjna, romelic iRviZebs<br />

sul mcireoden xmaurobaze, saocari ocnebebi,<br />

romlebic gaukvirdeboda dRis sicxades...~.<br />

58<br />

1987


zneobrivi dilema<br />

SurisZiebis istoria, romelic `glaxis naambobSia~<br />

moTxrobili, banaluri iqneboda, garTulebuli rom ar<br />

iyos seriozuli eTikuri problemebis gaazrebiT.<br />

ilias es nawarmoebi dRemde sainteresoa Tavisi sulier-moraluri<br />

koliziebiT da zneobrivi koncefciiT,<br />

mwerlis gamaxvilebuli eTikuri TvalTaxedviT da<br />

mgrZnobelobiT, romelic masSi vlindeba.<br />

moTxrobis Sinagan, azrobriv dramatizms gansazRvravs<br />

da mis ideur-zneobriv koncefcias ayalibebs<br />

mRvdlis saxis da gabrielis bedis urTierTmimarTeba.<br />

is, rasac mRvdeli qadagebs, Seicavs gabrielis cxovrebis<br />

zneobrivi gagebis kriteriums. Tavis mxriv<br />

gabrielis Tavgadasavali mRvdlis miswrafebebis realobasTan<br />

Sesabamisobis gamocdaa.<br />

ori mTavari principia mRvdlis qadagebaSi _ adamianis<br />

Rirseba da moyvasis Tavdadebuli siyvaruli.<br />

mRvdeli gabriels pirvel rigSi imas Caagonebs, rom yoveli<br />

adamiani RvTis Svilia da amdenad Rirsebis mqone<br />

da Tanasworia. Tanasworobas, Tavisi epoqis erT-erT<br />

yvelaze gavlenian ideas, ilia qristianul mrwamsze<br />

afuZnebs. `yvelas gulSi, _ eubneba gabriels mRvdeli<br />

_ batonia Tu yma, me var Tu Sena, _ RvTisagan an-<br />

Tebuli cecxli anTia, is cecxli ar unda gavaqroT, Tu<br />

gvinda, rom pirnaTlad SeveyaroT Cven gamCensa~. Rirsebis<br />

grZnoba, romelsac mRvdeli gabriels uRvivebs,<br />

mis adamianur bunebas Rrmad SeeTviseba.<br />

Rirsebis grZnoba moyvasis siyvarulisgan ganuyofelia<br />

_ adamianis Rirsebis safuZveli is aris, rom mas<br />

moyvasis siyvarulis da samsaxuris unari RmerTisgan<br />

aqvs miniWebuli. mRvdeli piradi magaliTiT da emociuri<br />

sityvis, Segonebis ZaliT gabriels qristianuli<br />

siyvarulis momxibvlelobas aziarebs. unda iTqvas,<br />

rom Tumca mRvdlis saxeSi Warbadaa didaqtikur-ritorikuli<br />

elementebi da igi sworxazovnad idealizebulia,<br />

mainc mas aqvs mxatvruli simarTle, romelsac<br />

59


upirveles yovlisa qmnis metyvelebis wrfeli, guliTadi<br />

toni, metyvelebis suliereba da siTbo...<br />

mRvdlisgan gabrieli moyvasis siyvaruls SeiTvisebs<br />

aramarto rogorc movaleobas, aramed upiratesad<br />

rogorc Rrma sulier moTxovnilebas. moyvasis siyvaruli,<br />

TanagrZnoba, samsaxuri, misTvis Tavganwirva<br />

gabrielis mowodebad iqceva.<br />

amitom patimrobidan daxsnili gabrieli Zneli dilemis<br />

winaSe aRmoCndeba: erTi mxriv, moyvasis qristianuli<br />

siyvaruli, Tanalmoba da erTguleba, misi adamianuri<br />

Rirsebis dacva, rac am SemTxvevaSi, gabrielis<br />

gagebiT, Tavisi damcirebuli da gawiruli axloblebisTvis<br />

SurisZiebas gulisxmobs; meore mxriv, aseve<br />

qristianuli zneobrivi kanonebi, romlebic adamians<br />

adamianis kvlas ukrZalavs da mtris patiebas avalebs.<br />

am dilemis gadaWrisas gabrielis cnobiereba qristianul<br />

zneobas paradoqsulad gardatexs da igi uZaladobis<br />

da mimteveblobis nacvlad moyvasis da saku-<br />

Tari adamianuri Rirsebis Tundac momakvdinebeli ZaladobiT<br />

dacvas miiCnevs qristianis valad.<br />

magram SurisZiebis Semdeg gabriels tanjavs fiqri,<br />

sworia Tu ara mis mier borotebis Camdenis sikvdiliT<br />

dasja RvTaebrivi samarTlis TvalsazrisiT da RvTis<br />

samsjavro aSinebs. Tumca es ar niSnavs, rom igi inaniebs.<br />

rogor vlindeba monanieba analogiur viTarebaSi,<br />

Cans Sileris `yaCaRebis~ SurismaZiebeli gmiris<br />

mimarTvaSi RmerTisadmi: `Cemnair or adamians SeeZlo<br />

samyaros zneobrivi wesrigis mTeli Senobis dangreva!<br />

Seiwyale patara biWi, romelmac gadawyvita daeswro<br />

Seni samsjavrosTvis! Senia Surisgeba da Sen miageb. Sen<br />

ar gWirdeba adamianis xeli~. sinanuliT Sepyrobil am<br />

personaJs axsendeba bibliuri formula, romelic SurisZiebas<br />

ara adamianis, aramed RmerTis prerogativad<br />

saxavs. xolo ilias gmiri TavisTavs aniWebs uflebas<br />

gansazRvros, rogori adamianis mkvleloba ar iqneba<br />

`didi codva~ da am uflebas bolomde ar Tmobs.<br />

eWvis, tanjvis da SiSis miuxedavad gabrieli mainc<br />

miiCnevs, rom misi qmedeba mRvdlis mier misTvis naqa-<br />

60


dagebi qristianuli moZRvrebis Sesatyvisia. mRvdlis<br />

kiTxvas, Tu ram gariya da dasca igi, sikvdilis win is<br />

amayad pasuxobs: `im cecxlma, romelic yvelas RvTisagan<br />

gulSi gvinTia, rogorc Sen erTxel mibrZane~.<br />

mRvdlisTvis gabrielis xvedri gansakuTrebulad<br />

mtkivneuli unda iyos, radgan es xvedri imaze metyvelebs,<br />

rom qristianuli moralis aRzeveba batonymobis<br />

pirobebSi iluziaa...<br />

avtoris Rrma simpaTia da TanagrZnoba gabrielisadmi<br />

aSkaraa, magram misi damokidebuleba nawarmoebSi<br />

wamoWrili SurisZiebis dilemisadmi aseve aSkarad<br />

gamoxatuli ar aris. SesaZloa, es damokidebuleba miniSnebuli<br />

iyos imiT, rom ziarebis mouTmenlad momlodine<br />

SurismaZiebeli uziarebeli kvdeba...<br />

Tumca mTavaria, rom moTxrobaSi SurisZiebis Sefaseba<br />

siuJetis mTeli mxatvruli logikiT aris<br />

gamokveTili.<br />

arsebiTia is garemoeba, rom daTiko patimrobidan<br />

inkognitod aTavisuflebs adamianebs, romlebic misi<br />

mtrebi arian da safiqrebelia, ar daindoben. imas, rom<br />

daTikos savsebiT Segnebuli aqvs Tavisi moqmedebis mosalodneli<br />

Sedegebi, mowmobs misi sikvdiliswina dialogi<br />

gabrielTan. `mainc Senis xeliT movkvdi! gaxsovs,<br />

maSin rom giTxari: sanTel-sakmeveli Tavis gzas ar<br />

dahkargavs-meTqi, aki ar dahkarga... _ risTvis dagvixseni?..<br />

_ vera hxedav? ai, am dRisTvisa~.<br />

patimrebis damxsneli daTiko am adamianebis mimteveblobis<br />

imeds itovebs, magram mzad aris imisTvisac,<br />

rom SurisZiebis samizne iyos. misi moulodneli sasikeTo<br />

qmedebis motivi sinanulze, sindisis qenjnaze<br />

metad aristokratuli Rirsebis grZnoba Cans, romelic<br />

man Selaxa, roca gabrieli motyuebiT daaWerina.<br />

daTikom Tavisi Rirsebis mimarTac Secoda da upirvelesad<br />

am Secodebis gamosyidva unda. mas surs daamtkicos,<br />

rom ar eSinia gabrielis, daadasturos Tavisi<br />

vaJkacoba (amitom nanobs sikvdilisas, rom gabriels<br />

`niSanic ver daasva~, `usaxelod moekvlevina~).<br />

61


daTiko kvdeba mkvlelis mimarT upiratesobis SegnebiT.<br />

mas aqvs kidec moraluri upiratesoba, radgan<br />

gvian, magram mainc gamoiCina aristokratuli sulis<br />

sifarTove, misma mowinaaRmdegem ki qristianuli patieba<br />

ver SeZlo. `mSvidobiT da gamarjvebiT, gamarjvebulo<br />

gabriel!~ _ ironiulad JRers es sityvebi,<br />

radgan sinamdvileSi gabrieli damarcxebulia. momakvdavi<br />

dascinis SurismaZiebels, romelsac marcxi agema:<br />

`tuCebzed iseTi Rimi SerCa, TiTqo daicinebao. hm,<br />

siciliT mokvda, tiriliT naSobi~.<br />

gabrielis SurisZieba fuWi aRmoCndeba, daTikos moulodneli<br />

moraluri saqcieli, sikvdilisTvis mzadyofna<br />

da sikvdilTan mSvidi Sexvedra mas zneobriv<br />

sazriss aclis. SurisZieba dakninebulia daTikos uSfoTveli<br />

sikvdilis da momakvdavi gabrielis SfoTvis<br />

kontrastiTac. isic mravlismetyvelia, rom kaci, romlis<br />

arsebobis mTavari impulsi Rirsebis grZnoba iyo,<br />

sicocxles amTavrebs rogorc `glaxa~, maTxovari.<br />

Tu poemaSi `ramdenime suraTi anu epizodi yaCaRis<br />

cxovrebidan~ gmirebi, romlebic usamarTlobis pasuxad<br />

sisxls Rvrian, romantizebulebi arian, `glaxis<br />

naambobSi~ amgvari romantika adgils ver povebs. saer-<br />

Todac ilias socialur-eTikuri poziciis Sinagani dinamika<br />

revoluciuri radikalizmidan qristianuli humanizmisken<br />

aris mimarTuli.<br />

poemisgan gansxvavebiT moTxrobaSi nebismieri<br />

mkvleloba Sefasebulia qristianuli moralis TvalsazrisiT<br />

_ rogorc codva (`kacis kvla, rac unda iyos,<br />

mainc codvaa~). problema aq is aris, SeiZleba Tu ara<br />

mkvlelobis codva gamarTlebuli iyos Tundac iseTi<br />

faseulobebis dafuZnebis aucileblobiT, rogoricaa<br />

moyvasis siyvaruli, adamianis Rirseba, samarTlianoba.<br />

es problema Soreulad exmianeba XIX saukunis rusul<br />

literaturaSi tragikuli siRrmiT gamJRavnebul dilemas<br />

_ dasaSvebia Tu ara kaciskvla didi Rirebulebebis<br />

da miznebis gansaxorcieleblad.<br />

ilias wams, rom adamianis sicocxle xelSeuxebeli<br />

faseulobaa, radgan TviT zneobrivad ukiduresad deg-<br />

62


adirebul adamianSic ar SeiZleba mTlianad aRmofxvrili<br />

iyos moraluri sawyisi, mTlianad Camqrali iyos<br />

`RvTisagan anTebuli cecxli~; amitom Tavisi tanjuli<br />

gmirisadmi mwvave TanagrZnobis miuxedavad ver amarTlebs<br />

mis SurisZiebas. arsebiTad es aris sikvdiliT<br />

dasjasTan ilias dapirispirebis pirveli gamoxatuleba.<br />

ilias zneobrivi poziciis simarTle gansakuTrebiT<br />

sagrZnobi da cxadi xdeba, roca `samarTliani~ mkvlelobis<br />

moralur normad revoluciur-totalitaruli<br />

damkvidrebis tragikul Sedegebs viTvaliswinebT meoce<br />

saukuneSi.<br />

1987<br />

63


`yovlad Zlieri mSveniereba~<br />

mwuxare filosofoss uwodebda kita abaSiZe ilia<br />

WavWavaZis gandegils. marTlac, ilias gmiri moazrovne,<br />

samyaros da adamianis raobaze dafiqrebuli kacia,<br />

romelsac garkveuli msoflmxedveloba aqvs - igi pesimistia,<br />

Tvlis, rom miwieri arseboba, cxovreba Tavisi<br />

arsiT boroteba da codvaa. es Tvalsazrisia misi gandgomis<br />

wanamZRvari, gandgomis sxva, piradul-biografiuli<br />

motivebi poemaSi ar Cans. is gandegilia imitom,<br />

rom cxovrebas aRiqvams rogorc erTian da yovlismomcvel<br />

borotebas; gandegiloba Rrma pesimizmis<br />

Sedegia.<br />

`... ganSorebia, viT codvis sadgurs,<br />

viT sameufos borotisasa,<br />

sadac marTali gzas ver auqcevs<br />

gansacdelsa mas eSmakisasa;<br />

sad codva kacsa sdevnis dRe da Ram,<br />

viTa mparavi da mtacebeli.<br />

sad, rasac hxadis marTali marTlad,<br />

mas umarTlobad hqmnis codvis xeli;<br />

sad ryvna, wawymeda da Ralatia,<br />

sadac Zma hxarobs sisxlsa Zmisasa,<br />

sad cili, zakva Zulebada hxdis<br />

wminda siyvaruls moyvasisasa.<br />

ganSorebia am wuTisofels,<br />

sad yovli niWi macdurebaa,<br />

sad TviT siturfe da saTnoeba<br />

eSmakis maxe da cdunebaa~.<br />

meoce saukunis erTi poeti ambobs, rom `cxovreba is<br />

adgilia, sadac cxovreba SeuZlebelia~. ase fiqrobs<br />

gandegilic. misi azriT, amqveyniur arsebobaSi maRali<br />

sulieri, eTikuri Rirebulebebi ganuxorcielebelia;<br />

aq yvela faseuloba ganwirulia saimisod, rom gadagvardes<br />

da antifaseulobad iqces: samarTlianoba _<br />

usamarTlobad, siyvaruli _ siZulvilad, sikeTe _<br />

borotebad; yvelaferi cdunebas warmoadgens, yvela-<br />

64


feri codviT aris wabilwuli, maT Soris mSvenierebac<br />

(`TviT siturfe~); isic borotebisken ubiZgebs adamians<br />

`borotis sameufoSi~; miwieri sinamdvile, adamianis<br />

amqveyniuri yofa eSmakeulia da ara RvTaebrivi.<br />

aseTi pirquSi msoflxedva bunebrivad karnaxobs<br />

ilias gmirs cxovrebas gaecalos, mTlianad aramiwieri<br />

sinamdvilisken Sebrundes da masTan miaxloebaze izrunos;<br />

`borotis sameufoSi~ sulis xsna ar xerxdeba,<br />

sulis siwmindis da simaRlis miRweva SeiZleba mxolod<br />

am qveynis moZulebiT da misgan gandgomiT.<br />

poemaSi am msoflmxedvelobrivi modelis da masze<br />

damyarebuli adamianuri arsebobis wesis rRvevaa<br />

warmosaxuli.<br />

`gandegili~ msoflmxedvelobrivi tragediaa, tragediaa<br />

adamianis, romelsac mrwamsi daemsxvra.<br />

poemaSi asketis msoflmxedvelobrivi krizisi faqizad<br />

aris motivirebuli. radikaluri asketizmis uaryofa<br />

xorcieldeba avtoris sagangebo miTiTebebis,<br />

ganmartebebis, gansjiT-analitikuri Carevebis gareSe,<br />

avtoris tendenciis gamouaSkaraveblad. nawarmoebis<br />

koncefcia gacxaddeba mxatvruli sinamdvilis obieqturi<br />

logikiT, saxeTa metyveli SexamebiT da SepirispirebiT,<br />

qveteqstebiT, miniSnebebiT.<br />

`gandegilSi~ moqmedebis kvanZis ganaskvas, berTan<br />

mwyemsi qalis misvlas win uswrebs aseTi pasaJi:<br />

`mze gadaxrili jer kidev srulad<br />

mTisa gadaRma ar dasuliyo<br />

da mTis wverzed, viT cecxlis borbali<br />

irgvliv sxivgaSliT anTebuliyo.<br />

cisa laJvardi, viT nakverCxali,<br />

wiTlad da yviTlad mzisgan hRuoda,<br />

da gamsWvaluli misiT Rrubeli<br />

Sors aTas-ferad sxivebSi hTrToda.<br />

ama ubiwo diadis xilviT<br />

wartyvevnil iqna ganyenebuli<br />

da viT cxovels xats RvTis didebisas<br />

Sescqerda mzesa gancvifrebuli~.<br />

65


mSvenieri sanaxaoba Tvals stacebs gandegils, niv-<br />

Tieri, materialuri samyaros ucnauri silamaze xiblavs<br />

da, rac mTavaria, am silamazeSi igi RmerTis sidiadis<br />

gamovlinebas xedavs. amqveyniur, xilul mSvenierebaSi,<br />

grZnobad silamazeSi Cans RmerTi da gandegils<br />

aocebs es; Turme nivTieri SeiZleba RvTiuri<br />

iyos, nivTieri sinamdvilis mSveniereba RvTaebrivia,<br />

mSveniereba RvTis `cxoveli xatia~.<br />

Znelia imis Tqma, rom gandegili acnobierebs yovelive<br />

amas, magram es Rrma emociuri STabeWdileba swored<br />

aseT azrs moaswavebs, aseTi azris Canasaxs Seicavs,<br />

romelic Semdeg gaRvivdeba da gamoikveTeba.<br />

asketis mrwamss pirveli, Znelad SesamCnevi, magram<br />

sabediswero bzari aq uCndeba, aq iwyeba gandegilis<br />

ideuri marcxis motivireba.aqve Semodis nawarmoebSi<br />

mSvenierebis Tema, romelic mwyemsi qalis gamoCenisas<br />

kidev ufro Zlierad aJRerdeba. gandegils kvlav uCveulo<br />

silamaze warmoudgeba.<br />

`TviT madls trfobisas rom moesurvos<br />

xorcsxmulad vlena odesme qveynad,<br />

ukeTess saxes ver inatrebda<br />

Tavis sicxovlis gamomsaxvelad.<br />

maSinac vin sTqvas, _ vin vis amSvenebs,<br />

madli am saxes, Tu saxe madlsa!..<br />

TviT Suri, mtroba ver upovida<br />

qals mSveniersa verafers naklsa.<br />

mis TvalTa elviT, RawvTa SuqfeniT,<br />

gul-mkerdis rxeviT vin ar aTrToldes!..<br />

daxe mis tuCTa!.. TiTqo TviT trfobas<br />

Tvis nazi kocna zed darCenodes~.<br />

qalis silamaze miwieria, xorcielia da igi Tavisi<br />

miwierebiTve imdenad srulyofilia, rom religiursakraluri<br />

cnebiT gamoxatuli maRali da cxovelmyofeli<br />

Zalis _ siyvarulis `madlis~ mTeli sisavsis<br />

damtevia; xorcieli silamaze araTu biwieri da codvili<br />

ar aris, aramed `madliT~ aris mosili. beri jer-<br />

66


jerobiT arc amas icnobierebs, magram aseTi azris<br />

gamRvivebeli, pirvelis msgavsi emociuri STabeWdileba<br />

axlac mZafria. qalis silamaze iseve aocebs gandegils,<br />

rogorc mSvenieri mze _ RvTis xati: `gasaocari<br />

raRac Sveneba gandegils Tvalwin warmoedgina~ _ `da<br />

viT cxovels xats RvTis didebisas Sescqerda mzesa<br />

gancvifrebuli~. igi amjeradac iseve moxibluli da<br />

datyvevebulia, rogorc mzis xilvisas: `da ucodvelis<br />

gulistkiviliT qals SeaCera tyveqmnili Tvali~ _ `ama<br />

ubiwos diadis xilviT wartyvevnil iqna ganyenebuli~.<br />

qalis silamaziT gandegilis moxibvla Semzadebuli da<br />

gaadvilebulia mzis Casvlis RvTaebrivad mSvenieri<br />

suraTis Wvretisas miRebuli mZlavri STabeWdilebiT.<br />

gandegilis arseba ukve Riaa silamazisTvis, igi ukve<br />

endoba nivTier silamazes, radgan RvTaebam swored<br />

xilul, grZnobad mSvenierebaSi gaumJRavna Tavisi Tavi.<br />

amitom aris, rom is dayveba qalis mSvenierebis zemoqmedebas<br />

da winandeburad ar fiqrobs, rom `TviT siturfe<br />

da saTnoeba eSmakis maxe da cdunebaa~.<br />

`vis ar moimxrobs, moinadirebs<br />

yovlad Zlieri mSveniereba!<br />

Tqmula _ mxecic ki gaafTrebuli<br />

mis win datkbeba da dawynardeba.<br />

da dauwynarda Zals mSvenebisas<br />

igi mwirica mwyrali, gulmSrali,<br />

da ucodvelis gulistkiviliT<br />

qals SeaCera tyveqmnili Tvali~.<br />

mravlismetyvelia fsiqologiuri detali _ `ucodvelis<br />

gulistkiviliT~. erotiul ltolvas mwyemsi<br />

qalisadmi gandegili ar ganicdis, igi mxolod mojadoebulia<br />

qalis mSvenierebiT da tkivils grZnobs imis<br />

gamo, rom es araCveulebrivi silamaze misi arsebobis<br />

miRmaa darCenili, rom misi cxovreba aseTi silamazis<br />

gareSe mimdinareobs.<br />

rogorc vxedavT, gandegilis Sinagan samyaroSi SesamCnevi<br />

Zvrebi xdeba, asketis msoflmxedvelobis sa-<br />

67


fuZveli Setortmanebulia. qalTan dialogSi igi arsebiTad<br />

ganiaraRebuli ebmeba. saubrisas gamoaSkaravdeba<br />

da dasruldeba is, rac manamde daiwyo. kamaTSi<br />

gandegilis ioli damarcxeba ganpirobebulia imiT, rac<br />

dialogs win uZRoda da Tan axlavs kidec, im STabeWdilebebiT,<br />

romlebic mwiris suls ase aRelveben.<br />

mwyobri mxatvruli logika vlindeba imaSi, rom<br />

qalis alaparakebisTanave kvlav Cndeba mzis saxe.<br />

`lamazi iyo am dRis saRamo,<br />

ra-rig Svenoda mze damavali!<br />

Sevxede Tu ar im mzes, im casa,<br />

gavSterdi, veRar movsxlite Tvali.<br />

RvTis saxesaviT gars Suqmosxmuli<br />

mTis wverzed didi mze brwyinvalebda<br />

da sakvirveli is sanaxavi<br />

TvalTana erTad gulsa mtacebda...<br />

magram ras izam, modi, guls uTxar,<br />

_ kargs sanaxavze nu xar-Tqo xarbi!..~<br />

qali iseve aRiqvams mzis Casvlas, rogorc gandegili<br />

_ mzis mSvenierebaSi RvTis xats xedavs da moxiblulia<br />

saocari silamaziT. amave dros is Seafasebs Tavis<br />

STabeWdilebas da midis daskvnamde, romelsac mwiris<br />

STabeWdilebac moicavs potenciurad _ miswrafeba<br />

am RvTaebrivi silamazisken bunebrivia, ar aris<br />

aRsakveTi.<br />

es azri kidev ufro mkafiod Camoyalibdeba maSin,<br />

roca qali ukve ara farul, aramed pirdapir kamaTs<br />

gaumarTavs asketur msoflmxedvelobas.<br />

68<br />

`... miTqvams: iq yofna<br />

ras argebs sulsa?<br />

gana swyins RmerTs, rom kaci Sehxaris<br />

qveyanas, RvTisve dabadebulsa?<br />

vfiqrobdi: neta maS risTvis morTo<br />

ese lamazad wuTisofeli?<br />

gana misTvis, rom adamianma<br />

SeaCvenos da aiRos xeli?~.


aseTia qalis mTavari argumenti _ ar SeiZleba uarsayofi<br />

da mosaZulebeli iyos is, rac RvTis Seqmnilia<br />

da TviTonac RvTiuria, RvTaebrivad mSvenieria.<br />

amas eyrdnoba qalis momdevno argumenti: ucnauri<br />

da gaugebaria im sulieri kavSirebis gawyveta, romlebic<br />

adamians axloblebTan aerTebs da romlebSic<br />

uTuod aris sikeTis da siyvarulis sawyisi.<br />

`... ar gagondeba arc mama, deda,<br />

an Zma, anu da, an saxli, kari?<br />

nuTu mis dReSi ara gyolia<br />

mokeTe, gulis Sematkivari?!~.<br />

gandegilis cnobierebaze Zlier STabeWdilebas axdens<br />

isic, rom qali mas uSualod da damajereblad<br />

uCvenebs adamianuri axloblobis, guliTadi, siyvaruliT<br />

gamsWvaluli adamianuri urTierTobis siZvirfases.<br />

amgvar urTierTobas asaxierebs mwyemsi qalis da<br />

misi mamis urTierTdamokidebuleba, romelic Tavisufalia<br />

egoizmisgan, romelSic mTavari meore adamianze<br />

uangaro zrunvaa _ SeuZlebelia aseT siyvarulSi<br />

RvTiuri sawyisi ar davinaxoT da miviCnioT, rom igi<br />

eSmakis mier adamianebisTvis dagebuli xafangia. es<br />

ewinaaRmdegeba gandegilis mrwamss, rom amqveyniuri<br />

sinamdvilis substancia borotebaa da yovelgvar sike-<br />

Tes, siyvaruls boroteba nTqavs.<br />

rac mTavaria, axla igi imitom veRar moiSveliebs<br />

Tavis pesimistur Tvalsazriss, _ miwieri arseboba<br />

`borotis sameufoa~_ rom TviTonve ixila, rogor<br />

vlindeba RvTaeba amqveynad, Tanac mis winaSea iseve<br />

mSvenieri arseba, rogoric RmerTis xatad warmoCenili<br />

mzea. igi TviTonve xedavs da ganicdis imas, rasac qali<br />

umtkicebs _ mzis xatis da qalis silamaze amqveyniuri<br />

yofnis RvTaebrivi arsis cocxali gansaxierebaa. logikuri,<br />

oRond sakmaod martivi argumentebi, romlebic<br />

mas daupirispires, swored amis gamo xdeba mougeriebeli.<br />

is, rom RmerTma `ese lamazad morTo wuTisofeli~<br />

da amdenad wuTisofelze xelis aReba gaumarTlebelia,<br />

69


gandegilisTvis ganyenebuli msjeloba ki ar aris,<br />

aramed uSualod aRsaqmeli, TvalsaCino sinamdvilea.<br />

aseT Setevas asketuri mrwamsi ver uZlebs.<br />

`... ra giTxra Svilo?<br />

yvelaze ufro suli tkbilia,<br />

igi tyve aris wuTis-soflisa<br />

da eg yoveli mis borkilia.<br />

_ maS vinc qveynad varT, yvela wavwydebiT,<br />

veRar davixsniT verafriT sulsa?<br />

_ xsna yvelgan aris... xolo gza xsnisa<br />

eseTi mergo me... ubedursa...~.<br />

gandegili erTxel kidev gaibrZolebs, amqveyniurobas<br />

sulieri swrafvebis damabrkoleblad acxadebs,<br />

magram ara yovlismomcvel borotebad, rogorc adre;<br />

misi radikaluri Tvalsazrisi aq Serbilebulia. amave<br />

dros igi arapirdapir aRiarebs, rom `sulis~ garda<br />

sxva ramec aris Zvirfasi (`yvelaze ufro suli tkbilia~<br />

_ es aris pasuxi qalis naTqvamze: `an Sen rogor<br />

sZleb uwuTisoflod! mere ici ki ra-rig tkbilia!~).<br />

mTavari mainc is aris, rom gandegili iZulebulia<br />

cnos _ `xsna yvelgan aris~. axla misTvis cxadi xdeba,<br />

rom isini, vinc amqveyniuri cxovrebiT cxovroben, ar<br />

`wawydebian~, rom miwieri sinamdvile RvTiuri arsis<br />

mqonea da ara eSmakeuli `borotis sameufo~; xsnis gza,<br />

romelsac adgas, ar yofila erTaderTi da xsnis sxva<br />

SesaZleblobis fonze gansakuTrebiT sagrZnobia misi<br />

siZnele, martoobis, usixarulobis simZime.<br />

ase irRveva gandegilis pirquSi mrwamsi, ase aRmoaCens<br />

igi, rom amqveyniuri sinamdvile arasworad Seufasebia<br />

da amis gamo cxovrebis wesis arCevaSic Semcdara.<br />

asketur msoflmxdvelobas amarcxebs `yovlad Zlieri<br />

mSveniereba~, romlis RvTaebrivi warmomavloba da<br />

arsi gandegils mzis xatma gaumJRavna da romelic Semdeg<br />

qalis saxiT gamoecxada. igia asketizmis sawinaaRmdego<br />

upirvelesi, ZiriTadi argumenti, dadasturebuli,<br />

gaSlili da azris sicxademde miyvanili qalis<br />

logikuri argumentebiT.<br />

70


gandegilis Sinagan samyaroSi Zvelis uarmyofi axali<br />

WeSmariteba ikveTeba. magram misTvis metad mtkivneulia<br />

imis daTmoba, rac didi xnis manZilze wamda, rasac<br />

amdeni sulieri energia Sealia da TiTqos miaRwia<br />

kidec mizans. asketuri mrwamsi gandegils sisxlxorc-<br />

Si aqvs gamjdari da asketis nawrTobi nebisyofa mTeli<br />

ZaliT aRudgeba win axladSobil WeSmaritebas, cdilobs<br />

mis CaxSobas.<br />

oRond qalis araCveulebrivi mSvenierebis xibls<br />

gandegili Tavs ver aRwevs. es mSveniereba kvlav RvTaebasaviT<br />

amSvidebs; grZnobac, romelic qalisadmi uCndeba,<br />

amaRlebulia da Tu gandegilma jer miwieri sinamdvilis<br />

RvTiuroba aRmoaCina, axla araCveulebrivad<br />

mSvenieri miwieri arsebis mimarT gaCenili am<br />

grZnobis RvTiuroba xdeba misTvis gasagebi; sulis<br />

RvTaebrivi aRzeveba, romelsac imqveynad moelis,<br />

Turme amqveynadve SesaZlebelia.<br />

`rogor iwamos da ra daarqvas<br />

am jer ar-cnobils sitkboebasa?<br />

Tu codva aris, egre rada hgavs<br />

sulisTvis aRTqmul ukvdavebasa?~.<br />

es msoflmxedvelobrivi Zvrebi gzas uxsnis gandegilis<br />

ltolvas, eziaros qalis xorciel silamazes.<br />

magram kvlav amoqmeddeba asketis zeadamianuri nebisyofa,<br />

asketuri mrwamsis mZlavri iaraRi da mwiri<br />

axerxebs Tavis Sekavebas, magram simSvides veRar moipovebs.<br />

saSvelad RvTismSobels mimarTavs, magram misi<br />

xati mwyemsi qalis saxes iRebs _ RvTaebrivad mSvenieri,<br />

RvTaebrivi grZnobis aRmZvreli qali gandegilis<br />

sulier samyaroSi RvTaebis adgils ikavebs, rac misi<br />

msoflmxedvelobrivi metamorfozis bunebrivi dasasrulia,<br />

asketuri cnobierebis TvalsazrisiT ki imis<br />

niSania, rom gandegilma saSineli codva Caidina da<br />

RmerTisTvis sasurveli aRar aris. amasve niSnavs isic,<br />

rom sxivi locvans veRar daiWers.<br />

71


qalisadmi xorcieli ltolvis aRkveTas gandegili<br />

axerxebs. misi Secodeba ufro seriozulia _ man Sinaganad<br />

irwmuna axali WeSmariteba, romelic uaryofs<br />

asketur ideas. am Secodebis simZimes ver uZlebs igi.<br />

arsebiTad gandegilis asketur sulier konstituciaSi<br />

sicocxlisunarianobas inarCunebs mxolod askezaSi<br />

gawvrTnili nebisyofa, romelsac Tavisi monapovris<br />

daTmoba ar unda.<br />

`nuTu iZlia! ara da ara!..<br />

mis sasoeba ar dauZlurdes<br />

da raca swyurda aqamde mis suls,<br />

igive unda bolomde surdes!..~.<br />

mtkice nebisyofiT aRWurvili asketuri cnobiereba<br />

codvianad saxavs qalsac da mTel wuTisofelsac, Tumca<br />

gandegilis Sinagani gamocdileba sruliad sapirispiros<br />

metyvelebs. asketis nebisyofa imdenad mZlavri<br />

gamodgeba, rom axal WeSmaritebas Trgunavs, xolo<br />

TviTon, moklebuli sazriss, romelic axali WeSmaritebis<br />

mier ukve gabaTilebulia, am sazrisis magivrobas<br />

ver gawevs.<br />

`gandegili~ tragikuli nawarmoebia. fiqroben, rom<br />

mis tragizms qmnis `xorcis~ da `sulis~ Seurigebeli<br />

konfliqti. magram es imas niSnavs, rom konfliqti gaiazreba<br />

TviT asketuri msoflmxedvelobis kategoriebiT<br />

_ am cnebebiT gandegili aRniSnavs mis arsebaSi<br />

SebrZolebul Zalebs. sinamdvileSi, rogorc davinaxeT,<br />

gandegili xorcis sisustis msxverpli ar aris.<br />

xorcieli ltolva mas uCndeba bolos da niadags povebs<br />

misi cnobierebis krizisis Sedegad. tragikuli koliziac<br />

warmoiSoba personaJis sulier samyaroSi ori<br />

msoflmxedvelobrivi principis dapirispirebis gamo -<br />

_ asketur ideas upirispirdeba Tvalsazrisi, romlis<br />

mixedviTac amqveyniuri sinamdvile Tavisi arsiT RvTaebrivia,<br />

rasac mowmobs misi mSveniereba _ RvTis xiluli<br />

xati; amdenad es sinamdvile ar aris uarsayofi, misken<br />

swrafva ar aris codva, piriqiT, umaRlesi sulieri<br />

72


moTxovnilebebis da Rirebulebebis xorcSesxma masSia<br />

SesaZlebeli. magram am axal WeSmaritebas mtkiced damkvidreba<br />

ar uweria, radgan Zalian Zlieria isic, rac<br />

mas brZolas umarTavs _ asketuri TviTSegneba, asketuri<br />

neba. es sawyisebi Tanabari Zalisaa da pirovnebis-<br />

Tvis Tanabrad mniSvnelovania, amitom maTi Sejaxeba<br />

mTavrdeba TviT pirovnebis ganadgurebiT.<br />

aristoteles gansazRvrebis Tanaxmad, tragikuli<br />

gmiris ubedureba Sedegia ara misi mankierebis da simdablis,<br />

aramed mis mier daSvebuli Secdomis. gandegilis<br />

tragikuli Secdoma, tragikuli brali msoflmxedvelobrivia<br />

_ man SecdomiT Seafasa amqveyniuri arseboba<br />

rogorc totaluri boroteba da mTlianad uaryo<br />

igi. am Secdomis gacnobierebas gardauvalad moyveba<br />

misi daRupva. daRupvis aucileblobas gansazRvravs<br />

tragikuli personaJis buneba _ is ukompromiso maqsimalistia,<br />

romelsac veraferi gaunelebs mrwamsis<br />

msxvrevis tkivils.<br />

tragikuli xelovneba tanjvis da TanagrZnobis xelovnebaa.<br />

`tragikuli TavisTavSi moicavs usasrulo<br />

Semwynareblobas~ (kirkegori). avtoric TanagrZnobiT<br />

da SemwynareblobiT ekideba Tavis didbunebovan, sulieri<br />

ZaliT gamorCeul gmirs. misTvis dasanania, rom am<br />

gmiris Sinagani energia tragikuli Secdomis gamo<br />

fuWad daixarja, ukvalod gaqra.<br />

* * *<br />

ilias `gandegilSi~, gansxvavebiT floberis `wminda<br />

antonis cdunebisgan~ an zolas `abat mures Secodebisgan~,<br />

ar aris antiqristianuli, antireligiuri tendencia.<br />

aq asketuri idealis uaryofa xdeba qristianuli<br />

msoflmxedvelobis safuZvelzeve (qristianobis farglebs<br />

ar cildeba WeSmaritebis Zieba tolstois `mama<br />

sergiSic~). rogorc mkvlevari g. kalandariSvili SeniSnavs,<br />

`mwyemsma qalma mwiris senakSi moitana gulubryvilo<br />

da wrfeli, xalxis mier guliT da ndobiT miRebuli<br />

religia, gamotarebuli saukuneebSi~.<br />

73


damaxasiaTebelia, rom pirquSi asketuri msoflgagebis<br />

mcdaroba `gandegilSi~ danaxulia swored xalxis<br />

TvaliT da es ilias Semoqmedebis saerTo kanonzomierebas<br />

Seesabameba. `mgzavris werilebSi~ ubralo adamiani<br />

ambobs mwerlis sanukvar saTqmels; `glaxis naambobSi~<br />

da `oTaraanT qvrivSi~ xalxia zneobrivi idealis<br />

Semnaxveli; moTxrobaSi `sarCobelazed~ gulubryvilo<br />

glexis TvalTaxedviTaa aRqmuli da Sefasebuli<br />

sikvdiliT dasjis simaxinje...<br />

ilias mier asketizmisTvis dapirispirebuli sicocxlismoyvare<br />

msoflmxedveloba, romelsac amqveyniuri<br />

sinamdvilis arsad RvTiuri sikeTe da mSveniereba esaxeba,<br />

axlosaa `vefxistyaosnis~ gammsWvalav msoflgagebasTan<br />

_ boroteba ararsia, amqveyniuri samyaros<br />

arsi aris sikeTe da mSveniereba, romelic RvTaebrivia<br />

Tavisi warmomavlobiT da bunebiT; amdenad adamianebis<br />

amqveyniuri moTxovnilebebi da swrafvebi arsebiTad<br />

RvTaebrivia da maTi ganxorcieleba amqveynadvea<br />

SesaZlebeli.<br />

rusTavelis poemaSi da optimistur, amqveyniuri silamazis<br />

moyvare da damfasebel nacionalur msoflaRqmaSi<br />

poulobs ilia WavWavaZe asketizmis damZlev<br />

pozitiur mrwamss.<br />

yvelaferi is, rac `gandegilSi~ asketizmis daZlevaze<br />

iTqva, unda Seivsos aucilebeli ganmartebiT:<br />

ilias poemaSi marcxs ganicdis ara bermonazvnuri ideali<br />

saerTod, aramed asketizmis ukiduresi forma, romelic<br />

gulisxmobs amqveyniuri realobis absoluturad<br />

uaryofiT Sefasebas da, aqedan gamomdinare, misgan<br />

srul ganapirebas, yovelgvar adamianur urTierToba-<br />

Tagan garidebas. amitom aris, rom nawarmoebis dasawyisSi<br />

da finalSi mTavar gmirTan Sepirispirebulia berebis<br />

krebuli, romelsac gandegilisgan ganasxvavebs<br />

SemoqmedebiTi, aRmSeneblobiTi mizanswrafva _ igi<br />

miudgomel adgilas RvTis taZars amkvidrebs. es aris<br />

moyvasis qristianul siyvarulze dafuZnebuli Zmoba,<br />

romlis arsebobis SesaZleblobasac gandegilis unugeSo<br />

Tvalsazrisi gamoricxavs _ mis mier wuTisoflis<br />

74


mitovebis mTavari motivi swored is aris, rom `cili,<br />

zakva Zulebada hxdis wminda siyvaruls moyvasisasa~.<br />

gasagebia, rom is, berebis Zmobis wevrTagan gansxvavebiT,<br />

`sul martod-marto dayudebula~...<br />

asketizmis ukiduresi forma ilias mxatvruli interesis<br />

sagnad iqca misi zogadi msoflmxedvelobrivi<br />

aspeqtebis gamo, romlebic Sordeba garkveuli kulturul-istoriuli<br />

movlenis sazRvrebs. es aris pesimizmi<br />

da ukiduresi individualizmi.<br />

`gandegilis~ analizisas, Cveulebriv, pesimizmi _<br />

ukiduresi individualizmis wanamZRvari _ yuradRebis<br />

gareSe rCeba xolme da Zneldeba imis damajereblad<br />

warmoCena, rogor marcxdeba poemaSi gandegiloba,<br />

farTo gagebiT radikaluri individualizmi _ pesimizmis<br />

Sedegi. ilias mxatvruli azrovneba ki logikurad<br />

Tanmimdevrulia da nawarmoebSi uwinares yovlisa<br />

swored pesimisturi msoflgagebis rRvevaa warmoCenili,<br />

rac pesimizmis Tanmxleb radikalur individualizmsac<br />

aclis safuZvels.<br />

Tavisi azrTawyobiT da mizandasaxulobiT `gandegili~<br />

bunebrivad da Rrmad aris dakavSirebuli qarTveli<br />

xalxis erovnul-kulturul amocanebTan, romlebic<br />

XIX saukunis meore naxevarSi gamoikveTa: erovnuli<br />

aRorZinebis cda nayofieri SeiZleba mxolod maSin<br />

iyos, Tu igi emyareba pozitiur msoflmxedvelobas,<br />

pozitiur Tvalsazriss samyaros da adamianis Sesaxeb;<br />

xolo Tu samyaro absoluturi borotebaa, Cixia, am<br />

cdasac yovelgvari azri ekargeba; pesimizmi da ukiduresi<br />

individualizmi, cxadia, qveynis ukeTes da<br />

TviTmyofad momavals ver Seqmnis, saamisod aucilebelia<br />

optimisturi msoflmxedveloba, rwmena, rom<br />

samyaros, adamianis yofnas aqvs naTeli sazrisi, keTili<br />

arsi; aucilebelia optimisturi mrwamsiT nasazrdoebi<br />

socialuri aqtivoba.<br />

am aucileblobis karnaxiT aris dawerili ilias<br />

`gandegili~.<br />

1987<br />

75


akaki wereTeli<br />

Rirsebis aRsadgenad<br />

,,gamzrdelSi’’, baTusTan safar-begis stumrad misvlis<br />

scenaSi aris aseTi metafora: safari xumrobiT ise<br />

iqceva, TiTqos ucxoa, sagangebod ifaravs saxes da<br />

baTu mas ver cnobs _ safar-begi Secvlilia, mas axla<br />

sxva saxe aqvs, baTusTvis dafaruli da ucnobi.<br />

safar-begs zneobriv saxes zia-xanumTan urTierToba<br />

ucvlis, umRvrevs. safari ukve uzneobis gzazea<br />

damdgari (zia-xanumis davaleba qurdobis da yaCaRobisken<br />

ubiZgebs), am gzas miyavs baTus ojaxSi da im<br />

borotebamde, romelsac iq Cadis.<br />

safar-begis da zia-xanumis urTierTobaSi mTavaria<br />

am adamianebis TavmoTneoba da pativmoyvareoba. mamakacebis<br />

gulis dapyrobiT, imiT, rom maT Tavis nebaze<br />

aTamaSebs, zia-xanumi, sabediswero qalis tipis gansaxiereba,<br />

pativmoyvareobas da Zalauflebismoyvareobas<br />

ikmayofilebs, tkbeba sakuTari momxibvleli ZaliT da<br />

misi safar-begTan damokidebulebac amgvaria. Tumca<br />

verc zia-xanumisadmi safaris damokidebulebas miviCnevT<br />

namdvil siyvarulad, masac pativmoyvareoba amoZravebs<br />

_ gamorCeuli qalis yuradRebis da simpaTiis<br />

mopoveba misTvis sapatioa. safars rom zia-xanumi mar-<br />

Tla uyvardes, is ver Caidenda imas, rac baTus ojaxSi<br />

Caidina. safaris grZnoba namdvili rom ar aris, amas<br />

mowmobs mis mier zia-xanumis davalebis sxvisTvis dakisrebac<br />

_ igi apirebs sxvisi gakeTebuli saqme miiweros,<br />

anu gulwrfeli ar aris qalis winaSe.<br />

safaris Selaxuli morali megobarTan mis urTier-<br />

Tobasac ayalbebs _ zia-xanumis davalebis SesrulebaSi<br />

daxmarebis TxovniT faqtobrivad safari baTus<br />

uzneo saqmis, qurdobis Cadenas avalebs, TviTon ki arc<br />

iRebs monawileobas am saZraxisi da saxifaTo Canafiqris<br />

ganxorcielebaSi. safaris damokidebuleba baTu-<br />

76


sadmi angarebiania, gamoyenebiTia. yovelive es Seamzadebs<br />

mis srul moralur kraxs.<br />

gansxvavebiT zia-xanumis da safaris urTierTobisgan,<br />

romelic damyarebulia egoizmze da pativmoyvareobaze,<br />

sicrueze, baTus da nazibrolas siyvaruli<br />

namdvilia, wrfelia da amitom masSi egoizmis da TavmoTneobisTvis,<br />

sicruisTvis adgili ar rCeba. nazibrolas<br />

moralurad ar SeuZlia SeiniRbos baTus wina-<br />

Se, daumalos momxdari, xolo baTus damokidebuleba<br />

colisadmi cxadyofs mis Tavisuflebas egoisturi<br />

siamayisgan, TavmoTneobisgan. baTus urTierToba col-<br />

Tan aRazasadmi joyolas delikaturobas gvaxsenebs.<br />

baTus da nazibrolas siyvaruli umZimes gansacdels<br />

uZlebs, radgan WeSmaritia.<br />

zneobrivi gansacdeli, romelic baTus xvdeba wilad,<br />

mas marto misi siyvarulis dangreviT ki ara,<br />

sakuTari ZiZiSvilis mkvlelad qceviTac emuqreba. is<br />

axerxebs amis Tavidan acilebas imiT, rom sjis codvils<br />

ara fizikuri angariSsworebiT, aramed dandobiT,<br />

sjis sindisis qenjniT da sircxviliT, amarcxebs,<br />

Trgunavs mas Tavisi moraluri simaRliT. SesaZloa,<br />

gansacdelisTvis Tavis Rirseulad daRwevas baTus<br />

uadvilebs is, rom man momxdari mis mier Cadenili<br />

qurdobis samarTlian RvTaebriv sazRaurad CaTvala _<br />

baTus saubari colTan safuZvels gvaZlevs, ase vifiqroT<br />

(`yovelgvari mosavali kacis Tavze uneburi,<br />

RvTis risxvaa...~).<br />

baTus winaSe Tavs Sercxvenilad safar-begis garda<br />

haji-usubic grZnobs, romelsac baTum safaris piriT<br />

arsebiTad is SeuTvala, rom zneobrivi Sefaseba unda<br />

mieca aramarto safaris samarcxvino saqcielisTvis,<br />

aramed sakuTari samarcxvino mdgomareobisTvisac, romelSic<br />

aRmoCnda rogorc safaris aRmzrdeli. es kaci<br />

ki Tavisi arsebobis azrs, mTel Tavis Rirsebas swored<br />

aRmzrdelobaSi xedavs. baTus mier gamoCenili sulgr-<br />

Zeloba, misi zneobrivi simaRle kidev ufro damTrgunvels<br />

xdis haji-usubisTvis safaris sulmdablobas,<br />

kidev ufro umZafrebs mas sircxvilis grZnobas. igi<br />

77


ver egueba, rom aseTi Rirseuli kacis TvalSi damcirebuli<br />

Candes. baTus winaSe sircxvilis Camorecxvis<br />

da Rirsebis aRdgenis survili ubiZgebs haji-usubs<br />

TviTmkvlelobisken, es aris misi qcevis realuri fsiqologiuri<br />

motivi. Tu es motivi mxedvelobis miRma<br />

dagvrCeba, SeiZleba haji-usubis TviTmkvleloba mxatvrulad<br />

naklebad damajerebeli, `Teatralur-afeqtaciuri~<br />

mogveCvenos.<br />

78<br />

2005


vaJa-fSavela<br />

humanizmis ganwiruleba<br />

`stumar-maspinZlis~ dasawyisSi joyolas da zviadaurs<br />

Soris TiTqos konfliqti unda warmoiSvas, magram<br />

ase ar xdeba da es erTaderTi arSemdgari, CanasaxSive<br />

Camqrali konfliqtia am sastiki konfliqtebiT savse<br />

poemaSi.<br />

konfliqtis Tavidan acileba joyolas damsaxurebaa.<br />

moulodnelia gulisxmiereba da sulis siuxve, romelsac<br />

joyola iCens ucnobi xevsuris mimarT _ joyolasTvis<br />

yoveli adamiani, misi erovnebis da sarwmunoebis<br />

miuxedavad, upirveles yovlisa swored adamiania;<br />

misTvis zviadauri ar aris mteri ubralod imis<br />

gamo, rom is xevsuria; igi xevsurTa mTel modgmaSi<br />

mtrebs apriorulad ar xedavs da es uCveuloa im samyaroSi,<br />

romelSic dapirispirebul sazogadoebaTa ur-<br />

TierToba `mtris xatzea~ damyarebuli. amiT ganiara-<br />

Rebuli zviadauri dayveba joyolas nebas da did risks<br />

wevs, stumrad midis Tavisi mtrebis banakSi.<br />

qistur TemSi nebismieri xevsuris stumrad miyvana,<br />

Tundac is qistebis gamorCeuli mteri ar iyos, ucnauri,<br />

gamomwvevi saqcielia. rogorc Cans, Tavisi amgvari<br />

araordinarulobis gamo joyola TemisTvis adrec<br />

Znelad dasamorCilebeli adamiani iyo (mogvianebiT<br />

Temi masze ambobs: `winad xom bevrjer agvria~). es<br />

aris imis mizezi, rom Temi Tavidanve ar endoba mas,<br />

iniRbeba, xrikebs mimarTavs masTan urTierTobaSi. Temis<br />

da joyolas urTierTdamokidebulebaSi adreve<br />

arsebuli daZabuloba zviadauris gamo uceb ifeTqebs,<br />

mwvave konfliqtSi gadaizrdeba.<br />

joyolas adamianuri bunebis sirTule Cans im moraluri<br />

grZnobebis mravalgvarobaSi, romlebic mas zviadaurTan<br />

akavSirebs maTi xanmokle, magram Rrma ur-<br />

TierTobis safuZvelze. simpaTiis da sulieri naTesaobis<br />

grZnobis garda es aris movaleobis grZnoba _ man<br />

79


unda uzrunvelyos am adamianis xelSeuxebloba, romelic<br />

TavisTan stumrad TviTon waiyvana; es aris TanagrZnoba,<br />

sibraluli: joyolas umZims imis xilva, rogor<br />

jabnian bevrni erT, umweo mdgomareobaSi Cavardnil<br />

adamians (`uiaraRos awvalebT, guli rasa hgrZnobs<br />

Tavada~); es aris sircxvilis grZnoba _ joyolas<br />

rcxvenia zviadauris Tavis TanatomelTa qcevis gamo,<br />

miTumetes ar surs TviTon Seelaxos Rirseba zviadauris<br />

TvalSi, raime iseTi gaakeTos, rac zviadauris<br />

winaSe moralurad daakninebs.<br />

nawarmoebSi yvelaze didi zneobrivi gansacdelis<br />

pirispir joyola aRmoCndeba. am gansacdelma mas SeiZleba<br />

daakargvinos is, rac uZvirfasesi aqvs: pirovnuli<br />

saxe, Rirseba, Sinagani Tavisufleba da damoukidebloba,<br />

humanuroba. mTeli samyaro imisken ubiZgebs joyolas,<br />

rom gawiros zviadauri, yvelaferze metad ki is,<br />

rom Tu ase moiqceva, socialuri moralis TvalsazrisiT<br />

marTali iqneba, ramdenadac zviadaurma moatyua,<br />

Tavisi vinaoba daumala. magram arCevanis gakeTebisas is<br />

emorCileba ara socialur morals, aramed mxolod sakuTar<br />

pirovnul zneobas, yurs ugdebs mxolod sakuTari<br />

sindisis, Rirsebis grZnobis, adamianurobis uRrmes<br />

xmas da gadarCeba rogorc zneobrivi pirovneba.<br />

joyola zneobriv gamocdas uZlebs maSinac, roca<br />

aRaza umxels, rom zviadauri daitira. aRazas aRsarebaze<br />

joyolas pasuxSi arsebiTia is, rom joyola _<br />

damoukidebeli da Rirseuli pirovneba _ pativs cems<br />

meore adamianis damoukideblobas da Rirsebas; mkacri,<br />

uxeSi samyaros mkvidri, mtkice da Seupovari joyola<br />

amasTanave sulierad faqizia, daxvewilia da ar iWreba<br />

sxvis intimur samyaroSi, aRiarebs am samyaros xelSeuvalobas<br />

(`me ra gamge var magisa?~). es aris adamianis<br />

mier sxva adamianis Tavisuflebis aRiarebis umniSvnelovanesi<br />

gamoxatuleba qarTul literaturaSi.<br />

joyolas buneba, morali da msoflxedva dogmebiT<br />

da crurwmenebiT SeuzRudavia, misTvis sulis simaRle<br />

zogadadamianuri siqvelea (`diacs mudamac uxdeba<br />

glova vaJkacis kargisa~).<br />

80


joyolas pasuxSi Cans misi Rrma siyvaruli aRazasadmi,<br />

radgan WeSmariti siyvarulis erT-erTi Zireuli<br />

niSani sayvareli adamianis damoukideblobis aRiarebaa.<br />

joyola rom bolomde ar ijerebs Sin dabrunebuli<br />

aRazas naambobs, es ar aris colisadmi misi undoblobis<br />

gamovlineba _ mas surs, rom aRaza savsebiT gulaxdili<br />

iyos mis mimarT, arafers umalavdes da erTmane-<br />

Tis winaSe sruli gulaxdilobis, siwrfelis es moTxovnilebac<br />

Rrma siyvarulis niSania.<br />

sulieri siRrmiT da sifaqiziT, iseve rogorc pirovnuli<br />

avtonomiiT da sakuTari principebisTvis Tavis<br />

gawirvis unariT joyola axlosaa aluda qeTelaurTan,<br />

Tumca aludas Sinagani samyaro mainc ufro<br />

rTulia, mtkivneuli fiqriT, azriT ufro mdidaria.<br />

aluda did sulier cvlilebebs ganicdis, axal religiur<br />

da eTikur faseulobebs miakvlevs, rasac joyolaze<br />

ver vityviT _ is, rom mowinaaRmdege eTnosis<br />

warmomadgenlebi `rjulZaRlebi~ da araadamianebi ar<br />

arian, rac aludam Zlieri Sinagani Zvrebis Sedegad<br />

aRmoaCina, joyolasTvis Tavidanve da TavisTavadve<br />

cxadia. joyolas adamianuri arsi ki ar icvleba, aramed<br />

vlindeba daZabul situaciebSi.<br />

sulis sirTulis, sifaqizis miuxedavad joyola<br />

monoliTuri pirovnebaa, romelsac bolomde myarad<br />

wams sakuTari poziciis siswore TemTan konfliqtSi.<br />

misgan gansxvavebiT aRazas Sinagan ZalasTan erTad<br />

sisustec axasiaTebs, is rogorc qali ufro metad aris<br />

damokidebuli sxvebis, sazogadoebis azrze, rac misi<br />

saxis mxatvruli simarTlis da individualurobis<br />

sayrdenia. aRaza TavisTavSi atarebs Temis cnobierebas,<br />

mis TvalTaxedvas da am TvalTaxedviTac aRiqvams<br />

da afasebs sakuTar fiqrebs, gancdebs, qmedebebs. Temis<br />

SiSi, Temis winaSe sircxvili mas Tavisi Sinasamyaros<br />

siRrmidan eZaleba da tanjavs, fantasmagoriis saxes<br />

iRebs da ase atydeba Tavs. misi sulieri Tavisufleba,<br />

mokluli zviadaurisadmi misi TanagrZnoba da mzrunveloba<br />

miTufro namdvili da faseulia, rom xorcs<br />

isxams didi Sinagani winaaRmdegobebis gamovlis, konf-<br />

81


liqtebis gadatanis xarjze. aRazas saSineli martooba,<br />

mis mier Tavisi saqcielis monanieba, am saTuTi arsebis<br />

umweoba da sasowarkveTa avi, ulmobeli samyaros pirispir,<br />

romelsac mdinaris sazareli xati asaxierebs,<br />

yvelaferze ufro mtkivneulad gvagrZnobinebs amqveynad<br />

humanisturi Rirebulebebis da idealis tragikul<br />

ganwirulebas. poemis personaJTa Soris yvelaze mravalferovani<br />

emociebis aRmZvreli aRazas saxea _ es<br />

aris aramarto simpaTia da aRtaceba, aramed mwvave sibraluli<br />

da dananebac. aRazas bunebas da xvedrs ireklavs<br />

ufskrulis piras amosuli pirimzis xati _ cxovrebis<br />

sisastike ganadgurebiT emuqreba faqiz adamianurobas,<br />

keTilSobil, mSvenier adamianur grZnobebs<br />

da miswrafebebs.<br />

Tu joyola da aRaza Zneli zneobrivi arCevanis winaSe<br />

dgebian, _ rogor moeqcnen kacs, romelsac maT<br />

umaspinZles, is ki maTi uaxloesi adamianis mkvleli gamodga,<br />

zviadauris winaSe martivi arCevania _ gardauvali<br />

sikvdilis pirispir simtkicis SenarCuneba an sulieri<br />

dacema. realurad aseTi alternativa zviadaurisTvis<br />

arc arsebobs. imisTvis, rom saSualeba ar misces<br />

Tavis mtrebs aramarto fizikurad, aramed sulieradac<br />

moklan, mas mxolod is Wirdeba, iyos vinc aris _<br />

Zlieri, uSiSari, mtris moZule meomari. SesaZloa,<br />

zviadaurs Sinagani Zala da gamZleoba Semata joyolas<br />

Tavganwirulma erTgulebam mis mimarT; sxva rom araferi<br />

iyos, igi joyolas ver CamorCeba vaJkacobaSi, mis<br />

TvalSi ver Seircxvens Tavs. zviadauris saxe yvelaze<br />

ufro heroikulia da yvelaze naklebad tragikulia<br />

nawarmoebSi.<br />

zviadauris sikvdilis epizodSi ufro rTulad<br />

gamoikveTeba masis saxe, romelic joyolas ojaxze Tavdasxmisas<br />

erTmniSvnelovnad warmoCndeba rogorc agresiuli,<br />

SurisZiebis JiniT Sepyrobili brbo. zviadauris<br />

msxverplad Sewirvis scenaSi vlindeba, rom<br />

qistTa TemisTvis mtris siZulvili, mterze SurisZieba<br />

uzenaesi da Seuvali religiur- eTikuri kanonia (`magram<br />

mters mtrulad moeqe, TviTon ufalma brZanao~) da<br />

82


misi SeuTavsebloba humanur principebTan Seadgens<br />

kidec nawarmoebis gamouval, tragikul konfliqts.<br />

am scenaSi masa agresiis da SurismaZieblobis garda<br />

mtris vaJkacobis dafasebis da Tavisi qmedebis gamo<br />

sinanulis gancdis unarsac avlens. magram igi advilad<br />

ixSobs keTilSobil impulsebs imiT, rom sakuTar TavSi<br />

kvlav mtris siZulvils aRvivebs _ vaJa xedavs, rom<br />

masas zneobrivi ganwmenda da gardaqmna, sindisis karnaxiT<br />

arseboba ar SeuZlia; es SeuZlia mxolod avtonomiur<br />

pirovnebas; xolo masa amgvar pirovnebaTa zegavlenis<br />

wyalobiT Tu ganicdis sasikeTo zneobriv<br />

cvlilebas. zviadauris mokvlis epizodi cxadyofs didi,<br />

destruqciuli fizikuri da fsiqikuri ZaliT aR-<br />

Wurvili masis uZlurebas Rirseuli pirovnebis winaSe.<br />

Rrma pirovnebaTaSorisi Tanaziarobis da erTguli<br />

solidarobis umaRles faseulobad dasaxva `stumarmaspinZels~<br />

genetikurad `vefxistyaosanTan~ akavSirebs.<br />

`stumar-maspinZelSi~, iseve rogorc rusTavelis<br />

poemaSi, eTnikuri gansxvavebuloba xels ar uSlis adamianebs,<br />

swrafad gadalaxon siucxove imis wyalobiT,<br />

rom erTbaSad grZnoben sulier naTesaobas erTmaneT-<br />

Tan da erTmaneTisTvis Seucvlelad Zvirfasebi xdebian.<br />

`stumar-maspinZelSi~ tragikuli kuTxiT gardatexili,<br />

amqveynad ganuxorcielebeli saxiT warmodgeba<br />

adamianTa sayovelTao, universaluri solidarobis da<br />

siyvarulis ideali, romelic `vefxistyaosanSi~ xorc-<br />

Sesxmul da Zlevamosil realobad gvevlineba.<br />

2005<br />

83


gamaerTianebeli tanjva<br />

adamianis sulieri feriscvaleba, romelic vaJafSavelas<br />

`aluda qeTelaurSia~ warmosaxuli, ucnauria<br />

Tavisi radikalurobiT _ gamocdili, mravali<br />

mtris momkvleli meomari, mtruli eTnosis da sarwmunoebis<br />

mimarT fanatikuri siZulviliT da zizRiT<br />

gaJRenTili kaci morigi mxedruli faTerakis Semdeg<br />

ucabedad imsWvaleba adamianTa modgmis erTianobis<br />

SegnebiT da universaluri religiurobiT; SeiZagebs<br />

cxovrebis agresiul wess, sisastikes, sisxlisRvras,<br />

rac manamde aramarto sruliad bunebrivi iyo misTvis,<br />

aramed siqveledac eTvleboda, da mkacri tradiciebiT,<br />

dogmebiT Semosaltuli, erTsaxovani sazogadoebis<br />

organuli elementi damoukidebel, humanur pirovnebad<br />

gardaiqmneba...<br />

da mainc, ucnaurobis miuxedavad aludas feriscvaleba<br />

mTlianad damajerebelia. rogor miiRweva es?<br />

raRac xdeba araCveulebrivi, rac aludas cnobierebas<br />

ise Secvlis, rom maszec SeiZleba iTqvas `gvelis mWamelSi~<br />

mindias Sesaxeb naTqvami: `axalad suli Caedga,<br />

axalad xorci aesxa, gulis xedva da Tvalebis, rogorc<br />

yrus da brmas gaexsna~. raRac gansakuTrebuli impulsia<br />

aucilebeli imisTvis, rom mkvlels mokluli _<br />

`urjulo~, TiTqmis araadamiani _ ise Zlierad Seebralos<br />

da Seuyvardes, rom `Tavis lamaz Zmad~ miiCnios<br />

igi.<br />

aludas metamorfozis Ziri is aris, rac man mucal-<br />

Tan orTabrZolisas igrZno. mkvlevarebi xazs usvamen<br />

imas, rom aluda moxibla mucalis vaJkacobam da ase<br />

dainaxa mterSi adamiani, Tavisi msgavsi. mucalis vaJkacoba<br />

marTlac did STabeWdilebas axdens aludaze, magram<br />

es ar unda iyos aludas Sinagani gardaqmnis mTavari<br />

stimuli.<br />

imis garda, rom aluda da mucali erTnairad Zlieri,<br />

uSiSari da Seupovari mebrZolebi arian, isini erTnair<br />

Seurigeblobas da mZulvarebas iCenen mowinaaRmdegis<br />

sarwmunoebis mimarT. am niSniT maTi paradoqsu-<br />

84


li msgavseba imdenad srulia, rom TiTqos erTmaneTis<br />

oreulebad aqcevs mtrebs. orTabrZolis paralelurad<br />

mimdinare sityvier duelSi maTi replikebi absoluturad<br />

urTierTmsgavsia. yvelaze metad am replikebs<br />

amsgavsebs mimarTva `rjul-ZaRlo~ _ aluda da<br />

mucali erTi da imave sityviT gamoxataven erTnair,<br />

Seuwynarebel da zizRian damokidebulebas mtris religiisadmi.<br />

es saSineli sityva tyviasaviT zuzunebs da<br />

tyviebis moZraobas sdevs Tan.<br />

`... _ ara gWirsaa, rjul-ZaRlo?! _ mucali eubneboda.<br />

_ nu ggonav, mWirdes, rjul-ZaRlo, ymasa gudanis<br />

jvrisasa... _ ar mogxvdaua, rjul-ZaRlo? _ isev<br />

eZaxis imasa. _ mucals ara sWirs, rjul-ZaRlo, namtvrevs<br />

maSlida kldisasa...~.<br />

mucalTan orTabrZolis Semdeg aludas msoflxedvaSi<br />

momxdari gardatexis Sinaarss upirvelesad imis<br />

Secnoba Seadgens, rom adamianebis gamijvna _ rjulianebad<br />

da urjuloebad, RmerTis madliT mosilebad da<br />

RmerTisgan moZulebulebad, srulfasovnebad da arasrulfasovnebad<br />

_ arasworia. da aluda am daskvnas<br />

akeTebs imis safuZvelzec, rom misi da mucalis damokidebuleba<br />

erTamaneTis religiisadmi savsebiT msgavsia,<br />

erTnaiaria: mucali iseve sastikad icavs Tavisi<br />

sarwmunoebis upiratesobas da Zuls mtris religia,<br />

rogorc aluda icavs Tavis erTaderT WeSmarit rjuls<br />

da Zuls mucalis religia; mtrebis poziciaTa es absurduli<br />

msgavseba, erTgvarobaa samyarosTan aseTi mimarTebis<br />

sisworeSi damaeWvebeli, misi Semaryeveli.<br />

SatilSi dabrunebuli aluda xevsurebs mouTxrobs<br />

mucalTan brZolis ambavs da misTvis mtkivneuli gasaxsenebelia,<br />

rom mucali Tavisi sicocxlis ukanasknel<br />

wamsac rjuls uginebda mas: `suls ar aclida amosvlas,<br />

kidev mixsena rjulia~. aluda TavisTavs cnobs mucal-<br />

Si, Tavis mcdar TvalTaxedvas cnobs mucalis TvalTaxedvaSi<br />

_ man xom TviTonac araerTxel zustad aseve<br />

augad uxsena rjuli mucals. amitom mosdevs uSualod<br />

amas dakanonebul TvalsazrisSi Rrma daeWvebis da<br />

amasTanave axali mrwamsis konturis gamomkveTi aludas<br />

85


gansja: `Cven vityviT, kacni Cvena varT, martoT Cven<br />

gvzrdian dedani; Cvena vscxondebiT, urjuloT kuprSi<br />

mielis qSenani. amis TqmiT vwaramaraobT, RvTisSvilT<br />

ukeTes ician. yvelani marTals amboben, gana vinaca<br />

hfician?!~.<br />

aqeTken aludas cnobierebas, upirvelesad ki qvecnobierebas<br />

kidev ufro mZlavrad warmarTavs agreTve<br />

sxva ram, rac mucalTan orTabrZolisas ixila da ganicada.<br />

es aris mucalis agonia.<br />

literaturismcodneebs SemCneuli aqvT am momentis<br />

gansakuTrebuli mniSvnelovneba (Tamaz Cxenkeli,<br />

guram asaTiani). es mniSvnelovneba dasturdeba imiT,<br />

rom aluda Tavidan ver icilebs mogonebas mucalis<br />

sikvdilis Sesaxeb _ igi dramatulad gaxmiandeba aludas<br />

saubarSi xevsurebTan, mtkivneulad amotivtivdeba<br />

aludas sizmarSi.<br />

riT aris es momenti sagangebo mniSvnelobis mqone,<br />

rogor aZlevs impulss aludas feriscvalebas?<br />

`mucals ar swadis sikvdili, fers ara hkargavs<br />

mglisasa. mahglejs, daifevs wylulSia mwvanes balaxsa<br />

mTisasa~.<br />

ai, es suraTi axsendeba xolme Semdeg aludas _ is<br />

dauviwyaria imis gamo, rom saSineli sicxadiT aCens sicocxlis<br />

umZafres wyurvils, nebas da sikvdilis aseve<br />

umZafres arndomas, sastik sasikvdilo tanjvas. mucalis<br />

uCveulo, sasowarkveTili Jesti _ balaxis mogleja<br />

da WrilobaSi Cafena _ sulisSemZvrelia, masSi erTbaSad<br />

xdeba xiluli sicocxlesTan ganSorebis tkivilis<br />

ganuzomeli siRrme. da es araCveulebrivad metyveli,<br />

tragikuli Jesti daanaxebs da agrZnobinebs<br />

aludas, _ pirvelad mis cxovrebaSi _ ra sazarelia<br />

sikvdili, sicocxlesTan gayra. amitom igi igrZnobs<br />

imasac, ra saSinelebaa sicocxle waarTva sxva adamians,<br />

iyo mkvleli. xolo yovelive es miTufro mkveTrad<br />

ganicdeba aludas mier, rom kvdeba masaviT Zlieri adamiani,<br />

gamorCeuli meomari.<br />

swored am mZime STabeWdilebiT aris siRrmiseulad<br />

motivirebuli, masTan kavSirSia bunebrivi da gasagebi<br />

86


aludas Sinagani metamorfozis iseTi arsebiTi mxare,<br />

rogoricaa kaciskvlis, sisxlisRvris SezizReba.<br />

mtrobaze, agresiaze, sisxlian SurisZiebaze damyarebuli<br />

cxovrebisadmi aludas zizRi mJRavndeba mis koSmarul<br />

xilvebSi da sizmarSi. mucalis mokvlis Semdeg<br />

Satilisken mimaval aludas adamianebis agresiuli arseboba<br />

ase warmoesaxeba: `visac mteroba moswyurdes,<br />

gaaRos saxlis karia, sisxl daigubos keraSi, TviTonac<br />

Sigve mdgaria. Rvinodac imas dahlevdes, puradac mosaxmaria.<br />

pirjvari daiwerodis, miTam saydarSi aria.<br />

sisxlSia hqondes qorwili, iq daiweros jvaria, daipatiJos<br />

stumrebi, daamwkriodis jaria, sisxlSi daigos<br />

logini, gverds daiwvinos calia, bevri iyolos Svilebi,<br />

bevri vaJi da qalia. iqve saflavi gaTxaros, iq<br />

daimarxos mkvdaria. Sen ro sxva mahkla, Senc mogkvlen,<br />

mkvlels ar SaarCens gvaria!~.<br />

aseTia uwinaresad TviT aludas cxovreba, agreTve<br />

misi yvelaze mosalodneli dasasruli da amaze mas<br />

mucalis mokvlis Semdeg exileba Tvali. es Semzaravi<br />

xilvebi bunebrivad aRmocendeba im kacis qvecnobierebaSi,<br />

vinc axlaxan mokla sxva kaci, sicocxlesTan gan-<br />

Sorebis tanjvis mowme gaxda da SeaZrwuna mkvlelobis<br />

codvam. aludas koSmari am mwvave gancdebis uSualo<br />

anareklia.<br />

sizmarSi ki aludas, romelic kvlav salaSqrod wasvlas,<br />

anu sisxlisRvris, kaciskvlis gagrZelebas apirebs,<br />

TavisTavi adamianis xorcis mWamelad evlineba;<br />

kaciskvla esaxeba mas kaciWamiobad da es dakavSirebulia<br />

mucalis mokvlis, misi agoniis saSinel xsovnas-<br />

Tan. `erT wams xel vinam damtaca, tari Camidva xanjrisa.<br />

Savxeden, mucali iyo, tanT ecva jaWvi rvalisa,<br />

gulzed emCniva niSani me-d imis brZolis wamisa, efina<br />

natyviarSia lega safevi brZamisa. klded idga, gautexlada,<br />

creml ar Camosdis Tvalisa. minda sikvdili, ar<br />

vkvdebi, mamkalo, miTxra xvewniTa. Tqven dagrCeT wuTisofeli,<br />

me ki wavide qveyniTa, daZeRiT, xevsurT Svilebo,<br />

laSqrobiT, xmlebis qneviTa~.<br />

87


mucali sizmarSi Cndeba im saxiT, romelic aludas<br />

zaravs _ WrilobaSi Cafenili balaxiT, rac kidev erTxel<br />

agrZnobinebs aludas, rom igi mucalisTvis sasikvdilo<br />

tanjvis mimyenebelia, misi sicocxlis momspobia.<br />

es grZnoba autaneli simZimiT Trgunavs aludas: mucali<br />

mas xelSi xanjals udebs da rogorc gawafuli da<br />

sisxlmowyurebuli mkvlelisgan, sikvdils iTxovs<br />

misgan (aq, albaT, momakvdavi mucalis mier aludasTvis<br />

Tofis datovebaa gardatexili). ase rom, sizmarSi<br />

aludam xelmeored unda Caidinos is, rac ase awamebs,<br />

xelaxla unda moklas mucali, romlis agonia, sulTmobrZaobis<br />

tanjva TiTqos usasrulod grZeldeba,<br />

aRar mTavrdeba (`minda sikvdili, ar vkvdebi~). aq reliefurad<br />

Cans, ra Rrma tkiviliT ganicada aludam mucalis<br />

agonia, rogor awuxebs, rom mucalisTvis sicocxlis<br />

wamrTmevia.<br />

sizmarSi nanaxi mucali arsebiTad gansxvavdeba<br />

namdvilisgan. realobaSi `mucals ar swadis sikvdili~,<br />

simwriT, tanjviT ebRauWeba sicocxles da momakvdavic<br />

agrZelebs brZolas, sizmarSi ki igi TviTon eZebs sikvdils,<br />

raTa sxvebs (xevsurebs) dautovos es samyaro _<br />

sisxlisRvris asparezi. aludas sizmarSi momxdari mucalis<br />

gardasaxvis es zedmiwevniT zusti kontrastuloba<br />

realobis mimarT imas mowmobs, rom orTabrZolisas<br />

aluda gulistkiviliT amCnevs momakvdavi mowinaaRmdegis<br />

mier sicocxlis mZlavri nebis gamovlenas,<br />

sikvdilisgan mis mZlavr ganzidvas.<br />

aluda aramarto TviTon ganicdis zneobriv kaTarziss,<br />

aramed mucalsac ufro akeTilSobilebs, amaRlebs.<br />

ar Rirs iseT sicocxleze gamwarebiT moWideba,<br />

iseT sicocxlesTan ganSorebis gamo tanjva, iseT sicocxleSi<br />

monawileoba, romlis arsic `laSqrobiT,<br />

xmlebis qneviT ZRomaa~, kaciWamiobaa _ aseTia mucalis<br />

sizmriseuli metamorfozis azri. mucali aq aludas<br />

oreulia, romelic mis idumal saTqmels ambobs, misi<br />

Sinasamyaros saukeTeso sawyiss _ sindiss ganasaxierebs.<br />

isini erTni arian, erT arsebas qmnian. ase axlobeli<br />

gaxada mucali aludasTvis misi sasikvdilo tanj-<br />

88


vis gaziarebam. es gaziarebuli tanjva TavisTavSive,<br />

Tavis arsebaSive aRmoaCeninebs aludas mcnebas `ara kac<br />

hkla~, ganaSorebs mas kaciskvlis sazarel codvas.<br />

mucalTan aludas sulieri gamTlianeba sizmramdec,<br />

cxadSic mJRavndeba. aluda uambobs xevsurebs,<br />

rogor mokvda mucali:<br />

`...mkerdze nakravma tyviama gaunaZoZa gulia, natyviars<br />

brZamiT ifevda, isre dalia sulia~.<br />

didi tkivili, TanagrZnoba gamosWvivis aludas<br />

TxrobaSi. gansakuTrebiT sityva `gaunaZoZa~ aRiWurveba<br />

tkiviliani eqspresiiT. aluda Sinaganad ganicdis<br />

mucalis kvdomas, Sinaganad SeigrZnobs imas, rac ar<br />

SeiZleba fizikurad SeigrZnos an dainaxos _ rogor<br />

uglejs mucals tyvia guls. aludaze, rogorc Cans,<br />

mZafri emociuri zemoqmedeba moaxdina sasikvdilod<br />

daWrili mucalis ganwirulma SeZaxilmac: `gulSi<br />

mWirs, gulSi, rjul-ZaRlo~. es SeZaxili imasve gamoxatavs,<br />

rasac Wrilobidan sisxldenis Sekavebis sasowarkveTili<br />

cda _ sicocxlesTan gayris simwares.<br />

Sopenhaueris Tvalsazrisis mixedviT, TanagrZnoba,<br />

Tanalmoba yvela adamianis siRrmiseuli erTianobis<br />

intuituri wvdomaa; TanagrZnobis sazrisi imis uSualo<br />

ganWvretaa, rom sicocxlis neba, romlis Seferxeba da<br />

daTrgunva iwvevs tanjvas, adamianebSi erTiania,<br />

saerToa.<br />

sicocxlis wyurvili, neba da am nebis aRkveTis tanjva,<br />

romelic vlindeba mucalis sulisSemZrav agonia-<br />

Si, mucalis vaJkacobasTan erTad, agrZnobinebs aludas<br />

momakvdavTan Sinagan erTianobas, arsismier naTesaobas<br />

da msgavsebas. amis gamoa, rom mucalis sikvdilisTanave,<br />

TanagrZnobis cremliT misi datirebisas,<br />

aluda mas Tavis msgavs srulfasovan adamianad aRiarebs<br />

_ `vaJkaco, Cemgan moklulo, RmerTma gacxovnos<br />

mkvdaria~ _ da ar asrulebs mis mimarT marjvenis moWris<br />

uadamiano wess. `urjulos~, `rjulZaRlis~ cxoneba<br />

swored imas niSnavs, rom isic iseTive RvTisSvilia,<br />

rogoric aluda, rom oriveni ekuTvnian adamianTa er-<br />

Tian modgmas, romelsac erTi RmerTi hyavs. Semdeg<br />

89


aluda am gumaniT nagrZnob, jer kidev mkafiod gaucnobierebel<br />

da ganuzogadebel WeSmaritebas ukve mkveTrad<br />

gaazrebuli da ganzogadebuli saxiT gamoTqvams<br />

xevsurebTan dialogSi (`Cven vityviT, kacni Cvena<br />

varT...~), xolo sabolood `Tavis lamaz Zmas~ uwodebs<br />

mucals; anu igi uaxloesi adamianiviT Seiyvarebs mters<br />

da SeZlebs Taviseburad Seasrulos gansakuTrebiT<br />

Znelad Sesasrulebeli qristianuli mcneba: `giyvardeT<br />

mterni Tqvenni~.<br />

sicocxlis neba da sikvdilis tkivili adamianTa<br />

uRrmesi, yvelaze universaluri Tvisebebia. vaJafSavela<br />

wers: `bunebas Tavisive kanoni aqvs kacTa cxovrebisaTvis<br />

damyarebuli... mTeli kacobrioba, Cveni<br />

planetis mcxovrebni, ramdenime modgmad ganiyofebian,<br />

xolo modgmani erebad. yovelive eri Sesdgeba adamianebisagan,<br />

romelnic ganirCevian isev erTierTmaneTisagan<br />

saxierebiT, gonebrivi da sulieri TvisebebiT.<br />

saerTo Tvisebac sufevs maT Soris, da ara marto erTi<br />

eris individebs, aramed mTels xmeleTis mcxovrebTac<br />

SegviZlian upovnoT saerTo ram, ai, Tundac, magali-<br />

Tad, siyvaruli sicocxlisa da mwuxareba sikvdilisa<br />

gamo...~.<br />

upirvelesad sicocxlis sayovelTao nebasTan da<br />

sikvdilis sayovelTao tragikulobasTan _ mTeli<br />

kacobriobisTvis saziaro fenomenebTan SexebiT aRmoa-<br />

Cens aluda `urjulo~ mterSi adamians, aRmoaCens adamianTa<br />

erTianobas da yvelasTvis erT, qristianulad<br />

kacTmoyvare RmerTs, romlisTvisac eTnosis da<br />

konfesiis ganurCevlad yvela adamiani Zvirfasia. es<br />

aqcevs aludas Sinaganad Tavisufal, sulierad Rrma<br />

pirovnebad.<br />

90<br />

1996


sxva simarTle<br />

Tumca `baxtrioni~ vaJa-fSavelas erT-erT saukeTeso<br />

epikur nawarmoebadaa miCneuli da mas `aluda<br />

qeTelauris~, `stumar-maspinZlis~, `gvelis mWamelis~<br />

gverdiT ayeneben, mainc igi, Cveulebriv, izolirebulad,<br />

am poemebis arsebiTi da Rrma saTqmelisgan mowyvetilad<br />

aris xolme ganxiluli. rogorRac ise gamodis,<br />

rom raki poema patriotul grZnobas da ideas<br />

gamoxatavs, mis azrobriv wyobaSi saintereso bevri<br />

araferia.<br />

sinamdvileSi `baxtrionis~ azrobriv-mxatvruli<br />

koncefcia sakmaod rTulia da vaJas yvelaze mniSvnelovani<br />

poemebis koncefciaTa msgavsad dayrdnobilia<br />

iseT urTierTSepirispirebul zneobriv-msoflmxedvelobriv<br />

kategoriebze, rogoricaa daundobloba da<br />

sibraluli, sazogadoebrivi Tavdacvis, TviTSenarCunebis<br />

interesebi da moraluri ideali, humanizmi, masa<br />

da avtonomiuri pirovneba. oRond `baxtrionSi~, sxva<br />

poemebisgan gansxvavebiT, am sawyisebs Soris tragikuli<br />

kolizia ar warmoiSoba. maTi urTierTmimarTebis<br />

daZabuloba Serbilebuli da araTvalSisacemia Zlevamosili<br />

saerTo-saxalxo SekavSirebis monumentur suraTSi;<br />

magram Tumca winaaRmdegobebi Senelebulia,<br />

isini harmonizebuli ar aris.<br />

orgvarad warmodgeba `baxtrionSi~ masa.<br />

erTi mxriv, es aris zneobrivi mizniT gamTlianebuli<br />

xalxi. mas warmarTavs miswrafeba, ixnas qveyana da<br />

Tanamemamuleebi tanjvisgan, damcirebisgan, Tavisufleba<br />

da Rirseba daubrunos maT. vaJa qmnis adamianTa<br />

erTsulovnebiT aRvsebis, erTi keTilSobili vnebiT<br />

gamsWvalvis didebul, amaRlebul xats.<br />

xalxis mTavari gamamTlianebeli Zala religiurobaa<br />

_ Zalian intensiuri, RvTaebis didi siaxloviT ganmcdeli.<br />

es RvTaeba ganyenebuli da transcendenturi<br />

ki ar aris, aramed TiTqos am xalxis sxeulSi binadrobs<br />

da misi cocxali sulia, nebaa. es aris `nacionaluri<br />

91


RmerTi~, romelic idealuri meomris saxiT warmoidgineba<br />

da rogorc mfarveli da winamZRoli TiTqos xiluladac<br />

evlineba xalxs. am RvTaebasTan ziareba iwvevs<br />

saerTo enTuziazms da mkafio gamoxatulebas ani-<br />

Webs xalxis Sekrul nebas. axla es xalxi Tavganwirvis-<br />

Tvis mzadmyofia, individTa kerZo, viwro interesebi<br />

qreba da yvela zeindividualur, zneobrivad Rirebul<br />

mizanswrafvas emorCileba. rogorc masis fsiqologiis<br />

mkvlevarebi aRniSnaven, swored TavganwirvisTvis<br />

mzadyofna da individTa egoizmis daZleva warmoadgens<br />

masis pozitiur Tvisebas. aseT masas vaJa aRtacebuli<br />

TanagancdiT warmosaxavs.<br />

masobrivi religiuri eqstazis, xalxis zeaweuli<br />

erTsulovnebis warmoCenas mosdevs SesaniSnavi meditaciuri<br />

wiaRsvla.<br />

`netavi cecxli ciuri, visac ki gulSi hnTebia, jer<br />

ar gauqres, Tu gaqres, isivac amohgznebia! mkvdaria<br />

ugrZnobi kaci, usazarlesi mkvdarzeda, miT rome<br />

sicocxle udgas salis yinulis taxtzeda. ar ebraleba<br />

moyvasi, mis win ro acvan jvarzeda, ise mokvdeba, ver<br />

Sedges erT wams trfobisa mTazeda, Sors aris, metad<br />

Sors aris daSorebuli mazeda. WaobSi aris Cafluli,<br />

vicnob mowamluls xmazeda. sazarelia dadgoma ugrZnobelobis<br />

gzazeda!~.<br />

Tu es lirikuli monologi Tavisi dasawyisiT uSualod<br />

exmianeba mis win daxatul masis religiuri aRmafrenis<br />

suraTs, monologis momdevno monakveTSi Tavsdeba<br />

poemis problemuri centri, gamxelilia poemis<br />

mTavari Sinagani Tema _ sibraluli da Seubralebloba.<br />

epizodebi, romlebic moyveba am lirikul-meditaciur<br />

pasaJs, masSi moniSnul poemis siRrmiseul Temas<br />

ireklavs.<br />

masis ganwyobileba sruliad uecrad da moulodnelad<br />

icvleba. moulodnelobis STabeWdilebas isic aZlierebs,<br />

rom religiur enTuziazms erTvis xalxis aRfrTovaneba<br />

mTaTa vaJkacuri silamaziT, amayi mxedruli<br />

ieriT. da ai, masis aseTi amaRlebuli da wminda gan-<br />

92


wyoba ucbad imRvreva eWviT _ Tavisi bunebiT masa aramyari,<br />

swrafad cvalebadia.<br />

ase imitomac aris, rom igi advilad eqvemdebareba<br />

Cagonebas. xoSareulis mier kvirias gauCinarebis gamo<br />

gamoTqmuli eWvi erTbaSad gadaedeba mas da sul cota<br />

xnis win amaRlebulad ganwyobili xalxi moRalatis<br />

mxilebas iwyebs. e. kanetis SexedulebiT, `masis sicocxlis<br />

yvelaze mkveTrad SesamCnev niSnebs ganekuTvneba<br />

erTi ram, rasac devnis impulsi SeiZleba vuwodoT.<br />

igulisxmeba gansakuTrebuli agznebadoba, mrisxane ga-<br />

Rizianeba maT mimarT, vinc erTxel da samudamod cxaddeba<br />

mtrad~. ganusjelad da naCqarevad sdebs xalxi<br />

kvirias bralad moRalateobas, gamyidvelobas. `_ ra<br />

gaigeba, iqneba briyvma gagvyidos fulzeda, fici gatexos<br />

usircxvod, xeli aiRos rjulzeda, cocxlad dagvmarxos,<br />

TviTonve miwa gvayaros gulzeda~. msjavri, romelsac<br />

masa kvirias ganumzadebs, moraluri sikvdilis<br />

tolfasia. xdeba pirovnebis Rirsebis daundobeli<br />

xelyofa.<br />

am viTarebaSi adamianis damcveli luxumia. misi goniereba<br />

da gulisxmiereba mkveTr kontrasts qmnis masis<br />

impulsurobasTan da pirovnebis mimarT ugrZnoblobasTan.<br />

luxumisTvis amosavalia ara faqti, SemTxveva<br />

(kviria sadRac gaqra), aramed pirovnebis individualoba:<br />

`kacs magis metad ver icnobT, magis met ar gaqvT<br />

Snoeba?~. kvirias tragikul-winaswarmetyveluri, Rrma<br />

aRsarebiTi gancdiT moTxrobili sizmris gulisxmierad<br />

momsmens am adamianSi (romelsac Tavis gawirva aqvs<br />

ganzraxuli) eWvi ar unda Seeparos. sizmars yvelani ismenen,<br />

kvirias Sinagan bunebas ki mxolod luxumi wvdeba.<br />

luxumis TqmiT, aseTi sazizRari Ralati _ saku-<br />

Tari xalxis saomrad gamoyvana da mtris xafangSi Setyueba<br />

_ umagaliTo da daujerebelia, xalxma ki es warmoudgeneli<br />

ram advilad, yovelgvari safuZvlis gare-<br />

Se irwmuna da daunaneblad abralebs adamians saSineli<br />

danaSaulis Cadenas. luxumi arcxvens xalxs imis gamo,<br />

rom igi erTsulovnebis da eqstazis didebul Jams mdabali<br />

eWvebiT bRalavs, `diacebri WorebiT~ Seuracx-<br />

93


yofs bunebis sisaRes da sidiades. `rad ar gahxednebT,<br />

briyvebo, Cvenis samSoblos gorebsa?!~.<br />

luxumi xedavs, rom moRalatis Ziebis sarCuli SiSia<br />

(`Tavis fiqridgam SemkrTalTa exlav mogkidaT cxroeba?~),<br />

romelsac dabneuloba da arev-dareva mosdevs.<br />

luxumi ar dauSvebs movlenaTa aseT ganviTarebas, iseve<br />

iolad aqcevs xalxs Tavisi zegavlenis qveS, rogorc<br />

manamde _ xoSareuli. male xalxi acnobierebs, rom kviria<br />

tyuilubralod gaumetebia ase sastikad. `_ ara,<br />

tyuilad nu vityviT, codos nu videbT kisrada, mSvildze<br />

nu vagebT kvirias, nu vaTamaSebT israda!~.<br />

luxumis sasikeTo zegavlena rom ara, masa pirovnebis<br />

ulmobeli SerisxvisTvis, `erTxel da samudamod<br />

mtrad gamocxadebisTvis~ iyo momarTuli. luxumi<br />

SeaCerebs `ugrZnobelobis gzaze~ damdgar xalxs.<br />

ugrZnoblobis, Seubraleblobis Tema axlavs wiwolas<br />

ambavsac. brZolis velidan gaqceul wiwolas sazareli<br />

ZaliT atydeba Tavs sazogadoebis zizRi _ amieridan<br />

is moraluri da socialuri TvalsazrisiT araraobaa,<br />

sazogadoebisgan gariyulia. xalxis damokidebuleba<br />

mis mimarT Zalian mkacria, magram samarTliani.<br />

oRond simkacre ukve daundoblobad gvevlineba imis<br />

Semdeg, rac wiwola Tavs CamoixrCobs da gamoisyidis<br />

Tavis sisustes da Secodebas. bunebrivi da mosalodnelia,<br />

rom aman xalxis risxva daacxros, adamianebi<br />

ufro lmobieri gaxados. magram xalxis guls verc braleulis<br />

tanjuli sikvdili albobs da mis gvams igi<br />

ZaRlebs ugdebs sajijgnad. `Tasi daRvares xatSia, axlos<br />

miudges arvina, wiwolas danaSauli aweulia camdina,<br />

daamcro Cveni saxeli, mTels laSqars guli atkina.<br />

arc vin samares gauTxris, arc vin Seukravs kubosa, martom<br />

itiros dedama, cremli win daigubosa!~. wiwolas<br />

dedis moTqmaSic ufro sircxvili da Svilisadmi simkacrec<br />

ki igrZnoba, vidre Svilis sikvdilis simware,<br />

radgan is iZulebulia glovis drosac angariSi gauwios<br />

Temis Seuval ulmoblobas. am SemTxvevaSi Temis<br />

Sesaxeb SeiZleba iTqvas, rom mas `ar ebraleba moyvasi,<br />

mis win ro acvan jvarzeda~. erTaderTi kaci, romelic<br />

94


Sinaganad ar gaiziarebda xalxis gasastikebul damokidebulebas<br />

Tavisi Secodebis sikvdiliT gamomsyidveli<br />

adamianisadmi, luxumia, omis Semdeg gauCinarebuli.<br />

`baxtrionSi~ zustad, danawevrebulad aris gaazrebuli<br />

da warmoCenili, ris wyalobiT axerxeben mTielebi<br />

iranelebis batonobisgan kaxeTis daxsnas, ra ganapirobebs<br />

mTielTa sazogadoebis gansakuTrebul siZlieres.<br />

misi sawindari specifikuri da Temis monoliTad<br />

Semkvreli religiurobis garda aris mkveTri socialuri<br />

morali. igi, erTi mxriv, awesebs gmirebis da gmirobis<br />

kults, ganuzomeli didebiT ajildoebs mxedrul<br />

siqveles da Tavdadebas da amiT qmediT stimuls aZlevs<br />

individs, iyos iseTi da moiqces ise, rom ase Zvirad-<br />

Rirebuli socialuri aRiareba moipovos. meore mxriv,<br />

mTielTa socialuri morali moicavs umkacres sanqciebs<br />

individis mimarT socialuri movaleobis SeusruleblobisTvis<br />

autaneli zizRis, Sercxvenis da sazogadoebisgan<br />

mokveTis saxiT. es, rogorc davinaxeT, gulqvaobaSi<br />

da sisastikeSic SeiZleba gadaizardos, magram<br />

TavisTavad, `baxtrionis~ mixedviT, aucilebelia, radgan<br />

sazogadoebas TviTSenarCunebis Zalas matebs.<br />

mTielTa morali amkvidrebs SurisZiebis kanons,<br />

mtris mimarT gansakuTrebul, ulmobel siZulvils da<br />

Seurigeblobas. es Zalian mZafrad Cans sanaTas, lelas,<br />

kvirias saxeebSi. `baxtrionSi~ SurisZiebis Jini da<br />

mtris daundobeli siZulvili bunebrivi, adekvaturi<br />

emociuri pasuxia im uadamiano sisastikeze, romelsac<br />

iranelebi iCenen saqarTveloSi da romelic poemaSi sagangebod<br />

aris aqcentirebuli. Surisgebis es mwvave wadili<br />

da siZulvili sabrZolo energiis, Tavganwirvis<br />

unaris Semmatebelia. magaliTad, SurisZiebis wyurvili<br />

ubiZgebs Tavganwirvisken lelas, Tumca isic saTqmelia,<br />

rom es wyurvili Tavis mxriv aRiZvreba TanagrZnobiT<br />

axloblebis tanjvisadmi, xolo sanaTas SurisZiebis<br />

wyurvili _ TanagrZnobiT qarTvelebis mTeli<br />

mravalsaukunovani tanjva-wamebisadmi...<br />

95


mtrisadmi siZulvilis, zizRis, misTvis samagieros<br />

gadaxdis motivebi Tavs iyris da, SeiZleba iTqvas, garkveul<br />

ideologiad yalibdeba zezvas TvalsazrisSi.<br />

luxumTan misi paeqroba rogorc TviT mis, aseve<br />

luxumis bunebas arsobrivad avlens da sibralulis da<br />

Seubraleblobis problemasac yvelaze dramatulad<br />

wamoWris.<br />

zezva igonebs, rogor `acxes qadada~ lekebi da rogor<br />

mokveTa man erT leks Tavi. `_ Tavi gagorda miwaze,<br />

tuCebm dauwyo kapuni, ityodi, sarekelasa wisqvilze<br />

gaaqv rakuni. Sen Sagebrala urjulo, mogiwylianda<br />

Tvalebi... uTuod, saiT enaxve, mogafurTxebdnen qalebi.<br />

me ar mebralvis, luxumo, mounaTlavi arodis, magaT<br />

siwuntis naRveli yelSi duRiliT amodis. visac Cven ar<br />

vebralebiT, Cven SevibraloT risada? sikvdili Tvi-<br />

Ton ufalsa gauCenia mtrisada!~.<br />

upirvelesad yuradRebas iqcevs, rom zezvas metyvelebis<br />

yaida iseTia, TiTqos laparaki adamians ar exebodes.<br />

qadis cxoba, sarekelas rakuni wisqvilze _ lekebis<br />

mimarT naxmari es ironiuli gamoTqmebi imis ni-<br />

Sania, rom zezva mters adamianTa modgmis miRma warmoidgens,<br />

mteri misTvis usulo da knini sagnebis<br />

tolfardia.<br />

zezva tkbeba mtris damdablebiT da ganadgurebiT.<br />

mteri mas zoologiur zizRs gvris, mis cnobierebaSi<br />

amotvifrulia sazizRari, saZageli `mtris xati~. `urjulosadmi~,<br />

`mounaTlavisadmi~, anu faqtobrivad araadamianisadmi<br />

damokidebuleba gamoricxavs raime humanur<br />

grZnobas, masze ar vrceldeba sibraluli, raki is<br />

TviTon Seubralebelia Cvendami. zezvas SefasebiT,<br />

luxumis mier mtris Sebraleba saZraxisi da samarcxvinoa,<br />

radgan mtrisTvis gankuTvnilia ara sibraluli,<br />

aramed mxolod sikvdili da es RmerTis nebaa _ mtrisadmi<br />

Seubralebloba, zezvas gagebiT, Seuvali religiur-moraluri<br />

mcnebaa.<br />

zezvas poziciis siswores adasturebs TviT cxovreba;<br />

mtris sisastike, misgan kaxeTis umowyalo akleba,<br />

ramac mTielebi erTad Seyara qveynis saSvelad, utyua-<br />

96


ad amtkicebs, rom zezva marTali iyo da aris; igi<br />

niSns ugebs luxums. aseT fonze luxumi arafers Tu verafers<br />

pasuxobs zezvas. magram misi dumili marto<br />

amiT ar aris gamowveuli da arc mxolod imiT, rom dampyroblebTan<br />

didi, gadamwyveti brZolis win humanizmis<br />

qadageba aSkara Seusabamobaa. mTavaria, rom Tavisi<br />

dumiliT luxumi aRiarebs zezvas poziciis praqtikul<br />

mizanSewonilobas _ zezvas sityva mtris siZulviliT<br />

da zizRiT muxtavs saomrad gamzadebul jars da amiT<br />

mis sabrZolo SemarTebas ganamtkicebs.<br />

baxtrionis aRebis da mtris Zlevis, samarTliani<br />

Surisgebis aRsrulebis suraTi swored zezvas suliskveTebiT<br />

ixateba, mtrisadmi sisastike, mtris Seubralebeli<br />

ganadgureba tkbobiT aris gancdili (`alaznisake<br />

wavida urjulos sisxlis Rvaria~; `gaswyvita Cvenma<br />

laSqarma mteri, uRmerTod dalia~; `aivso TaTris<br />

ZvlebiTa im baxtrionis aria, cixe-galavnad egeba, ise<br />

gamravlda mkvdaria~...).<br />

TiTqos ukve yvelaferi gairkva, zezvas Tvalsazrisma<br />

udavo da sruli gamarjveba moipova, luxummac<br />

TiTqos uxmod cno mtris Sebralebis gaumarTlebloba,<br />

daeTanxma imas, rom misi acremleba mtris sikvdilis<br />

gamo samarcxvinoa. es motivi TiTqos savsebiT amoiwura<br />

da gaqra...<br />

magram poemis finali am moCvenebiTad martiv garkveulobas<br />

aqarwylebs da nawarmoebis konceptualur<br />

Sinaarss aRrmavebs, afaqizebs.<br />

poemis miTosuri finalis Sesaxeb damkvidrebulia<br />

Sexeduleba, rom gvelis mier momakvdavi luxumis gadarCenis<br />

mxatvruli mniSvneloba patriotuli Tavdadebis<br />

ideis gandidebaa. es idea aq uTuod unda vigulisxmoT,<br />

magram am saxis saTqmelis masze dayvana aRaribebs<br />

mis poetur sazriss da, Sesabamisad, mTlianad<br />

nawarmoebis sazrissac.<br />

finaluri pasaJi erTianad da TvalsaCinod aris dafuZnebuli<br />

Seubraleblobis da sibralulis siRrmiseul<br />

Temaze.<br />

97


vaJa aq warmosaxavs sibraluls rogorc universalur<br />

da saswaulmoqmed Zalas, romelic Zlevs TviT<br />

TiTqosda totalur borotebas. igi gvevlineba iseT<br />

idumal fenomenad, rogoradac mas Sopenhaueri axasia-<br />

Tebs. sastik mxecSi ucnaurad iRviZebs sibraluli,<br />

romelic mis mTel arsebas eufleba. `bevris codvebis<br />

moqmedsa gadaubrunda guneba, ra sibraluliT imsWvalvis<br />

misi gveluri buneba!~.<br />

am idumalebiT mocul aqts garkveuli motivireba<br />

mainc aqvs. TanagrZnobis pirveli impulsi monstrs<br />

uCndeba momakvdavi, sulTmobrZavi adamianis xilvisas,<br />

sasikvdilo tanjvis winaSe, romelSic ukiduresi simkveTriT<br />

vlindeba adamianebis da saerTod yvela cocxali<br />

arsebis Zireuli da tragikuli naTesaoba. amgvaradve<br />

aRiZvreba aludas sibraluli mucalisadmi, aRazas<br />

sibraluli zviadaurisadmi, TviT luxumis sibraluli<br />

mokluli lekisadmi; da momakvdavisadmi gaCenili<br />

gvelis sibralulic iseve gadmoiRvreba cremlebad,<br />

rogorc am gmirebis da, kerZod, luxumis aseTnairadve<br />

aRmocenebuli sibraluli (`Tan mkerds usvelebs mxedarsa<br />

cremlebis CamodeniTa~).<br />

ra Tqma unda, ar aris SemTxveviTi, rom gvelis saswaulebriv<br />

sibraluls iwvevs swored luxumi _ adamiani,<br />

romelic sibralulis uCveulo unars amJRavnebs.<br />

TiTqos miniSnebulic aris, rom gveli, adamianis fantaziis<br />

mier sibrZniT aRWurvili, Seicnobs luxumis bunebas,<br />

mis did sikeTes da es uRrmavebs TanagrZnobas<br />

(`zed daaSterda sneulsa Tavis gveluri saxiTa, dascqeris<br />

sulis mabrZolsa gulis mzaravis TvaliTa. dafiqrda<br />

gveli Zlierad, guli evseba braliTa~). Tumca<br />

asec rom ar iyos, mainc safiqrebelia _ luxums gvelis<br />

idumali TanagrZnoba ergo imitom, rom TviTon is<br />

TanagrZnobis araCveulebrivi niWiT aris aRsavse.<br />

magram mTavari is aris, rom gvelis sibraluli,<br />

iseve rogorc luxumis (aludas, aRazas) TanagrZnoba,<br />

mtrisken aris mimarTuli, mtrobis TiTqosda gauvali<br />

zRudis gamrRvevia. gveli, vaJas daxasiaTebiT, `adamis<br />

tomis mteria~, rac Zvel, cnobil kulturul tradici-<br />

98


as Seesatyviseba. gvelis arsebaSi ucnaurad gaRvivebuli<br />

sibraluli adamianis mimarT, anu misadmi mtruli<br />

modgmis warmomadgenlis mimarT ewinaaRmdegeba da<br />

problematurs xdis zezvas erTi SexedviT absoluturad<br />

urRvev logikas: `visac Cven ar vebralebiT, Cven<br />

SevibraloT risada? sikvdili TviTon ufalsa gauCenia<br />

mtrisada!~.<br />

`baxtrionis~ finali `stumar-maspinZlis~ dasasrulis<br />

msgavsia: orivegan cxovrebaSi gamjdar mtrobas,<br />

agresias, sisxlis wyurvils da sisastikes fantastikur-miTosur,<br />

idealur sferoSi gadaZalavs Tanagr-<br />

Znoba da solidaroba.<br />

saerTodac `baxtrionis~ koncefcias met naTels<br />

fens rogorc `stumar-maspinZlis~, aseve `aluda qeTelauris~<br />

azrobriv struqturasTan Sedareba. am poemeb-<br />

Si, rogorc aRniSnaven, ori simarTle Seetakeba tragikulad<br />

erTmaneTs _ sazogadoebis TviTSenarCunebis<br />

aucilebloba da pirovnebis universalur-humanisturi<br />

morali. mtrul garemocvaSi arsebuli, mudmivad saomar<br />

viTarebaSi myofi sazogadoeba, romelic `mtris<br />

xatis~ pirispir aris mobilizebuli, ver eTviseba zogadkacobriul<br />

zneobas, gamorCeul pirovnebaTa cnobierebaSi<br />

rom ibadeba. arsebiTad aludas da joyolas<br />

maTi sazogadoebebi swored `mtris xatis~ damsxvrevis<br />

cdas ar apatieben, ramdenadac mniSvnelovanwilad<br />

mtrisadmi rogorc araadamianisadmi zoologiur si-<br />

Zulvils da zizRs emyareba am sazogadoebaTa simkvidre<br />

(ori simarTle ibrZvis `gvelis mWamelSic~, magram aq<br />

mainc Taviseburi viTarebaa).<br />

cxadia, `stumar-maspinZelSi~ da `aluda qeTelaur-<br />

Si~ tragikulad Sejaxebul, SeuTavsebel simarTleTagan<br />

avtoris simpaTia avtonomiuri pirovnebis morals<br />

ekuTvnis rogorc ufro maRali rangisas, rogorc<br />

srulfasovans.<br />

`baxtrionSi~, am nawarmoebTagan gansxvavebiT, vaJa<br />

uSualod aCvenebs sazogadoebis TviTSenarCunebisTvis<br />

gamiznuli, SezRuduli da ulmoblobamde mkacri moralis<br />

efeqtianobas. dampyroblebze mopovebul gamar-<br />

99


jvebaSi misi wili arsebiTia. amitom ufro maRali da<br />

farTo, ufro faqizi zneobrioba ukan ixevs `mtris<br />

xatze~ damyarebuli moralis winaSe da maTi konfliqturi<br />

Sejaxeba ar xdeba. magram `baxtrionSic~, rogorc<br />

sxva poemebSi, avtonomiuri pirovnebis es universaluri<br />

da faqizi zneobrioba vaJasTvis mainc Rirebulebrivad<br />

uzenaesia. vaJas Rrma sulieri wyurvilis daokeba<br />

mxolod mas SeuZlia.<br />

`baxtrionis~ avtors aRafrTovanebs qarTvelebis<br />

mier sastiki mtris damarcxeba, magram kidev ufro meti<br />

faseuloba mis TvalSi TanagrZnobis, humanizmis mier<br />

sisastikis da mtrobis damarcxebas aqvs.<br />

100<br />

1995


`gvelis mWameli~ _<br />

`mowiweba sicocxlis mimarT~<br />

`gvelis mWamelis~ mTavari gmiri bunebis enas eufleba,<br />

bunebis idumal Sinagan arsebobas wvdeba. ras xedavs<br />

mindia bunebaSi, ras eubneba buneba Tavisi eniT,<br />

rogoria bunebis arsi, romelsac mindia ganWvrets _ am<br />

kiTxvebis dausmelad da maTze pasuxis gaucemlad nebiT<br />

Tu uneblieT mindias sibrZnes daviyvanT imis mixvedris<br />

unarze, romeli mcenare risi wamalia da a. S.,<br />

anu daviyvanT grZneulebaze. sinamdvileSi es sibrZne<br />

ufro Rrmaa da grZneuleba mxolod misi garsia.<br />

mindia upirveles yovlisa imas igebs, rom bunebaSic<br />

arsebula sixaruli da tanjva, iseve rogorc adamianebis<br />

cxovrebaSi. `esmis dReidan yoveli, rasac frinvelni<br />

galoben, an mcenareni, cxovelni rodis ilxenen,<br />

wvaloben~. mindia xdeba bunebis sixarulis da tanjvis<br />

Tanaganmcdeli, amitom mis sibrZnes didi sixarulic<br />

axlavs da didi mwuxarebac. is mindias bednierebasac<br />

agrZnobinebs da yofierebis tragizmsac.<br />

ra badebs, bunebaSi, kerZod, tanjvas, saidan warmodgeba<br />

igi?<br />

bunebaSi tanjvis gamomwvevia sikvdilis SiSi, sicocxlis<br />

gaqrobis winaSe Zrwola. mindias mTavari aRmoCena<br />

is aris, rom yvelafers, rac bunebaSi arsebobs,<br />

adamianis msgavsad surs sicocxle da zaravs sicocxlesTan<br />

ganSoreba. roca mindia xeebis moWras daapirebs,<br />

isini tirils, Civils iwyeben; xe, romelsac mindia<br />

culs Semokravs, emudareba mas: `nu momklav, Cemo<br />

mindiav, nu damibneleb mzesao~.<br />

oRond aq jer kidev ar Cans, rom mindias mier bunebaSi<br />

sikvdilis winaSe Zrwolis aRmoCenas avtori sagangebo<br />

interesis da fiqris sagnad aqcevs, gansakuTrebul,<br />

konceptualur mniSvnelobas aniWebs. es cxadi<br />

xdeba sxvagan, nawarmoebis erT-erT yvelaze mniSvnelovan<br />

da dramatul pasaJSi, sadac Temis da mindias konfliqtis<br />

ukiduresi gamwvavebaa naCvenebi: mindias Tvistomebi<br />

mis mier mcenareTa da cxovelTa mospobis cod-<br />

101


vad Seracxvas gaumarTleblad, Tavisi arsebobisTvis<br />

mavned miiCneven da bunebis saidumlos wvdomis mindiaseul<br />

unars sulac cru gamonagonad acxadeben. axla<br />

unda gamoirkves, marTla SeuZlia Tu ara mindias bunebis<br />

Sinacxovrebis gageba da sworia Tu ara misi Tvalsazrisi,<br />

rom mcenareebis da cxovelebis xocvaze adamianebma<br />

xeli unda aiRon. mindia amtkicebs Tavis simarTles<br />

_ ara msjelobiT, Teoriuli argumentebiT,<br />

aramed bunebis siRrmeSi wvdomis unaris uSualo<br />

gamovleniT.<br />

mindia raRacas daJinebiT uyurebs da tiris. SekiTxvaze,<br />

ra atirebs, is pasuxobs: `_ ager im Citebs yurs<br />

vugdeb, _ TiTiT uCvena Citebze (orni frTebCamoSvebulni<br />

ifnis qveS isxdnen sipebze), _ erTi meores uambobs<br />

sikvdilis ambavs Svilebze; marcxniT mjdomare<br />

dedaa, marjvniske _ ambis mTxrobeli. Tqvens mters,<br />

rom gulmoklulada Svilebsa tiris mSobeli~. Citebs<br />

exla-Ra Sescqeris xevsurTa kreba srulia, CitTagan<br />

erTi im drosa, TiTqos mohsvlodes rulia, sipidan<br />

dabla daeca da ganuteva sulia. romeli mokvda orTagan,<br />

amis gageba rjulia!~.<br />

kritikul situaciaSi, roca mindias sibrZne eWvqveS<br />

aris dayenebuli, mkveTrad gamJRavndeba am sibrZnis<br />

arsi _ bunebis qmnilebebisTvis sikvdili, sikvdilis<br />

elda aranakleb SemaZrwunebelia, vidre adamianebis-<br />

Tvis; buneba amiT adamians enaTesaveba. magaliTad, bunebaSic<br />

arsebobs imis msgavsi ram, rac adamianur samyaroSi<br />

dedaSviluri grZnobaa, Svilis sikvdiliT gamowveuli<br />

gamanadgurebeli tkivilia.<br />

raki TemisTvis aSkara gaxda mindias sibrZne da<br />

xalxma TvalnaTliv dainaxa, rom sikvdilis saSinelebas<br />

bunebis qmnilebebi adamianTa msgavsad da, SesaZloa,<br />

kidev ufro mZafradac ganicdian, amas TiTqos unda<br />

moyves Temis mxridanac mcenareTa da cxovelTa mospobaze<br />

xelis aReba _ ar SeiZleba mokla is, visac SensaviT<br />

surs sicocxle da SensaviT aSfoTebs sikvdili.<br />

magram ase ar xdeba. `darwmundnen imis codnaSi, saqme<br />

win edva yvelasa, magram nagrZnobsa guliTa gonebiT<br />

102


hSvelen verasa: balaxsac sTiben, nadirs hkvlen, SeSiT<br />

anTeben kerasa. qaTmis xorcs ra SeaZulebs, Tqvenve<br />

miTxariT, melasa?!~.<br />

imas, rom mindias sibrZnis arss bunebis gammsWvalavi<br />

sicocxlis nebis da sikvdilis SiSis wvdoma Seadgens,<br />

isic mowmobs, Tu rogor kargavs igi naTelxilvis<br />

unars: roca mindia Ralatobs Tavisi grZnobismieri, intuituri<br />

codnis arsidan uSualod gamomdinare princips<br />

_ cocxal arsebaTa arkvlis princips, anu roca<br />

mas aRar surs yuradiRos is, rasac bunebis qmnilebebi<br />

eubnebian, _ rogor surT sicocxle da rogor aSinebT<br />

sikvdili _ buneba munjdeba misTvis.<br />

nawarmoebSi yvelgan, sadac konkretulad gamoisaxeba<br />

buneba, sicocxlis neba da sikvdilis SiSi misi<br />

Zireuli Tvisebebia. asea epizodSic, sadac naCvenebia<br />

ucnauri ram _ rogor eqstazurad mkis mindia yanas<br />

imis miuxedavad, rom man TavisTavs aRukveTa cocxal<br />

arsebaTa kvla. es paradoqsi imiT aixsneba, rom puris<br />

TavTavebs aSinebT aramarto sikvdili saerTod, aramed<br />

kidev ufro metad uazro sikvdili rogorc fuWi arsebobis<br />

dasasruli. mindia aseTi sikvdilisgan ixsnis,<br />

axal sicocxles aniWebs maT, _ aniWebs imas, rac wyuriaT<br />

_ ramdenadac SesaZleblobas aZlevs emsaxuron<br />

sicocxlis gagrZelebas da gaZlierebas, ukvalod da<br />

unayofod ar gaqrnen. `ara, me momWer, mindiav, nu mtoveb,<br />

Seni kvnesame!~ `ara, me, _ sxva gaiZaxis, _ ufro ma-<br />

Sinebs zeca me. patara nislic rom vnaxo, CamoviSlebi<br />

taniTa, vai, Tu setyva movides, yeli gamomWras daniTa~.<br />

sxva ufroc hyviris: `nu mwirav, ixare Tavis janiTa!~<br />

...yanasa setyva aSinebs, _ kacT usazrdood darCena,<br />

Torem viT namgals, setyvasa siT SeuZlia waxdena?!<br />

kacT sargod Tavsa hzogaven TavTavni oqrosferani, ar<br />

swadiT oxrad lpebodnen, hkenkavdnen yvavni, Zerani.<br />

mitom Cqaroben momkasa, erTad Jivian yvelani, hsurT<br />

purad iqcnen, saWmelad, rom miTi gaZRnen mSierni~.<br />

mindias mier danaxul bunebaSi zneobrivi sawyisi,<br />

zneobrivi grZnobebi da moTxovnilebebi vlindeba _<br />

ara ubralod sikvdilis arndoma, aramed amaod daRup-<br />

103


vis SiSi, sxvaTa sicocxlis Svelis survili. rogorc<br />

mindia grZnobs bunebis tanjvas, sikvdilis winaSe Zrwolas,<br />

aseve bunebis qmnilebebi (yovel SemTxvevaSi, zogierTni)<br />

grZnoben adamianebis tanjvas, maTdami damuqrebul<br />

sikvdilis safrTxes. aramarto mindia TanaugrZnobs<br />

bunebas, aramed xdeba isec, rom bunebac TanaugrZnobs<br />

adamians, mzad aris Seewiros mas da amiT tanjva da<br />

sikvdili aaridos. is yvavilebi, mindias rom amcnoben,<br />

Tu ra sneulebebis samkurnalod gamodgebian, Tanaugr-<br />

Znoben adamianTa sasikvdilo tanjvas da sakuTari sicocxlis<br />

sisavses wiraven maTi sasicocxlo Zalis aRdgenas.<br />

`Turme zneda sWirT yvavilTa, oRond ewamlon<br />

sneulTa, sicocxliT gafufunebuls arad agdeben sxeulTa;<br />

salxinod hsaxven, kacT sargod, Zval-xorcTa CamorRveulTa~.<br />

yvavilebs ar aSinebT, piriqiT, Svebas<br />

gvriT aseTi sikvdili, romelic arsebiTad arc aris<br />

yofnis dasasruli, aramed sxva sicocxlea, axal sicocxled<br />

gardasaxva da sicocxlis nakadSi kvlav monawileobaa.<br />

yvavilTa survili, tanjvis da sikvdilisgan<br />

ixsnan adamianebi, igive sicocxlis nebaa, oRond<br />

zneobrivad gakeTilSobilebuli, romelsac SeuZlia<br />

sikvdilis tanjvis sxvebisTvis asaSoreblad uari<br />

Tqvas TavisTavze da sxvaTa sicocxlisTvis TavisSewirviT<br />

axali, ufro srulfasovani xorcSesxma moipovos.<br />

ase rom, bunebazec SeiZleba iTqvas is, rasac vaJa<br />

erT werilSi adamianze ambobs: `TiTqos kacs sicocxle<br />

yvelaze metad uyvars, magram rom xSirad sikvdilSi<br />

kaci sicocxles hpoulobs? bunebac amas albaT imitom<br />

Caadeninebs kacs, rom imisTvis sikvdili, rac kacs<br />

uyvars da ebraleba, igive sicocxlea~.<br />

mindia, rogorc vxedavT, bunebaSi aRmoaCens sicocxlis<br />

nebas da xaliss (gansakuTrebuli sisavsiT igi<br />

ixateba gazafxulis dadgomis suraTSi: `roca ki gazafxuldeba,<br />

gamoiRviZebs qveyana, silaRe, simxiarule<br />

daseirnoben yvelgana...~); aRmoaCens sicocxlis wyurvilisgan<br />

ganuyofel sikvdilis SiSs da arndomas, rac<br />

bunebas adamianTan anaTesavebs. am naTesaobis mxatvruli<br />

gamosaxva gaRrmavebuli da gamZafrebulia imiT,<br />

104


om bunebaSi warmoCndeba sicocxlis nebis da sikvdilis<br />

SiSis aramarto instinqturi gamovlinebebi, aramed<br />

am fenomenTa ufro rTuli, zneobrivi Sinaarsis<br />

Semcveli formebic.<br />

* * *<br />

vaJa-fSavelas prozaSi gamosaxuli bunebis samyaro<br />

arsebiTad mindiasTvis damaxasiaTebeli `gulis xedviT~<br />

danaxuli da gagebuli samyaroa. is, Tu rogor<br />

aRiqvams bunebas mindia, gamokveTilia aramarto `gvelis<br />

mWamelSi~, aramed vaJas moTxrobebSic. iseve rogorc<br />

`gvelis mWamelSi~, vaJas prozaSic bunebis arsi<br />

sicocxlis wyurvili da sikvdilisgan ganzidvaa. am<br />

elementarul da amasTanave Zireul ZalTa warmoCena<br />

gansazRvravs upirveles yovlisa vaJa-fSavelas prozisTvis<br />

niSandobliv simartivis da siRrmis ucnaur<br />

Serwymas.<br />

vaJas moTxrobebSi bunebis qmnilebebi sicocxles<br />

ganicdian rogorc Zvirfas saCuqars, nazad da vnebianad<br />

arian Seyvarebuli sicocxleze da miT ufro Zlierad<br />

natroben xangrZliv arsebobas, rac ufro mwvaved<br />

grZnoben sikvdilis safrTxes, rac ufro eldisdamcemia<br />

maTTvis aryofnis SiSi.<br />

`oh, adamianebo!.. ara hgrZnobT, rom Cvenc gviyvars<br />

Tavisufleba, ara hgrZnobT Tqvenis Seubralebelis<br />

guliT, rom Cvenc gviyvars sicocxle~ _ ambobs `Svlis<br />

nukris naambobis~ gmiri, romelic mudam SeSfoTebiT<br />

moelis sikvdils; `didxans sicocxles danatrebul~<br />

ias SiSs gvris sikvdilis xilva; mTis wyaro sizmarSi<br />

TavisTavs damSrals xedavs _ masac sikvdili akrTobs;<br />

quCis vedrebaSic sicocxlis wyurvili da sikvdilis<br />

SiSia gamJRavnebuli: `mzeo, damxede, wvimav, damname!<br />

kldeo maRalo, Seinaxe Cemi fesvebi, sicocxles nu<br />

daukargav, nu amomTxri, nu amomagdeb!.. dambadebelo,<br />

Seminaxe unayofo kldezed dakidebuli quCi...~; aseve<br />

irems, `radgan cocxalia, uyvars sicocxle~, magram<br />

arasdros asvenebs sikvdilis safrTxe; klde Civis:<br />

105


`ramdenic meti momwydeba (lodebi) gulidan da Caileweba<br />

jurRmulSi, imdenad me sikvdils vuaxlovdebi,<br />

ukvdavebis motrfiale, msasoebeli mTeli Cemi arsebiT~;<br />

verxvi yurs ugdebs yvavilebs, romlebic `mudam-<br />

Jams sicocxleze saubrobdnen, mzesa da dedamiwas<br />

hlocavdnen da RmerTs evedrebodnen: `RmerTo, nu<br />

mogviReb male bolos, didxans gvacocxleo!~. aseTi magaliTebi<br />

moyvana kidev mravlad SeiZleba.<br />

vaJas prozaSi, `gvelis mWamelis~ msgavsad, bunebas<br />

zneobrivi ieri aqvs _ masSi Tavs iCens sikeTis uqmnelad,<br />

unayofod gaqrobis SiSi, sxvaTa sasikvdilo tanjvis<br />

Tanaziaroba, sxvaTa sicocxlis dacvis survili...<br />

vaJas moTxrobebSi, Cveulebriv, adamiani yrua bunebis<br />

enisadmi. adamianebs fiqradac ar mosdiT yuri miugdon<br />

bunebis enas da Cawvdnen imas, rac am eniT gamoiTqmeba.<br />

maT ubralod ver warmoudgeniaT, rom aseTi realoba<br />

arsebobs da amitom bunebis mimarT sastikebi, mo-<br />

Zaladeebi arian. erT moTxrobaSi xis fesvebi yvebian,<br />

rogor mospo `Seubralebelma~ kacma maTi Svili _ muxa.<br />

`...culiT dauwyo Wra; imas ar esmoda Cveni da Cveni<br />

Svilebis kvnesa. culs rom gvcemen, Cven vkvnesiT da<br />

Tqven ki, kacni, amas `rakuns~ eZaxiT. gadmogvdis sisxli<br />

da Tqven Cvens sisxls `xis wvens~ uwodebT...~.<br />

Tumca zogjer adamiani axerxebs Tvalaxelili da<br />

smenagaxsnili iyos bunebis mimarT, gaigos, Tavis enaze<br />

`Targmnos~ bunebis ena, vTqvaT, SaSvis an bulbulis galoba,<br />

kvlav sicocxlis siyvaruls da sikvdilis arndomas<br />

rom gamoxatavs (`bunebis mgosnebi~).<br />

vaJa-fSavelas erT komizmiT Seferil moTxrobaSi<br />

aRwerilia monadiris sizmari, romelSic igi da misi<br />

msxverpli rolebs ucvlian erTmaneTs. imisTvis, raTa<br />

igrZnos, Tu ra codvas Cadis, roca cxovelebs xocavs,<br />

ras niSnavs cocxali arsebis mokvla, monadirem TviTon<br />

unda gamocados sikvdilis saSineleba, TviTon unda<br />

ganicados, rogor ewameba sikvdilis winaSe myofi...<br />

sxva moTxrobaSi momakvdav frinvels Seibralebs da<br />

Seifarebs TviTonac sikvdils miaxloebuli, `didi<br />

tanjva-vaebis mnaxveli~, yvelaze sayvarel adamianTa<br />

106


sikvdilis gadamtani kaci... ase rom, adamianma imdenad<br />

SeiZleba igrZnos bunebis qmnilebebis sikvdilismieri<br />

tanjva, ramdenadac is TviTon gamocdis sikvdilis<br />

satanjvels.<br />

mindia swored aseTi mtkivneuli gamocdilebis mqone<br />

adamiania.<br />

gamoTqmulia azri, rom mindia qajebTan tyveobaSi<br />

tanjvis gamovliT moipovebs naTelxilvis unars.<br />

es saintereso azri Sevsebas moiTxovs _ tanjvagamovlili<br />

mindias mier mopovebuli naTelxilvis unari<br />

upirvelesad bunebis qmnilebaTa tanjvis gaziarebis<br />

unaria. bunebaSi tanjvis gamomwvevi ki, rogorc davinaxeT,<br />

sikvdilis saSinelebaa, risi wvdomac Seadgens<br />

mindias sibrZnis arsebiT Sinaarss. da nawarmoebSi warmoCenilia,<br />

rom am sibrZnes, bunebis sikvdilismieri<br />

tanjvis Tanagancdis niWs mindia iZens sikvdilTan uSualo<br />

SexebiT, SejaxebiT.<br />

literaturismcodneebs garkveuli aqvT, rom miTosuri<br />

TvalsazrisiT mindias tyveoba qajebTan niSnavs<br />

qvesknelSi, anu sikvdilis qveyanaSi yofnas, rac aucilebelia<br />

iniciaciisTvis, magiur codnasTan ziarebisTvis.<br />

unda vifiqroT, rom vaJa-fSavela miTosuri xatovanebiT,<br />

simbolikiT mindias Sinagan, sulier da zneobriv<br />

gamocdilebas gviCvenebs, romlidanac misi sibrZne iSva<br />

_ mindiam gamocada sikvdili, is sikvdilis Semcnobi<br />

kacia.<br />

magram qajebTan mindias tyveobis ambis gadmocemisas<br />

mwerali ufro konkretuladac aRbeWdavs Tavisi<br />

gmiris sikvdilTan Sexvedras, romelic saTaves aZlevs<br />

mis sibrZnes: dausrulebeli tyveobiT sasowarkveTili<br />

mindia Tavis mokvlas cdilobs da am mizniT gvelis<br />

xorcs Wams. bunebrivi iqneba Tu vigulisxmebT, rom<br />

TviTmkvlelobis cdisas Seicnobs mindia sikvdils,<br />

ukiduresi uSualobiT da sisruliT igrZnobs, ra aris<br />

sikvdili da ase iZens sibrZnes, romlis arsi imis ganWvretaa,<br />

rom amqveynad yoveli arseba sikvdilis saSinelebiT<br />

itanjeba da wyuria sicocxle _ vinc Rrmad<br />

icis sikvdili, man aseve icis sicocxlis nebis siZlie-<br />

107


e, sicocxlis siZvirfase... sikvdilis wvdoma aramarto<br />

sibrZnesTan ziarebis gzaa, aramed am sibrZnis Ziri-<br />

Tadi Sinaarsic.<br />

nawarmoebSi sikvdili da sibrZne faqtobrivad gaigivebulia.<br />

naTelmxilvelad qceulma mindiam `Seigno,<br />

Wama gvelisa qajTagan iyo zmaneba. sibrZne aCvenes<br />

gvelada, rom hzizReboda saWmelad~. amgvarad, avtors<br />

aqcentirebuli aqvs, rom gvelis Wama simboloa da am<br />

simbolos azri sibrZnesTan ziarebaa. simboluri mniSvnelobis<br />

mqone `zmanebis~ miRma ki realurad mxolod is<br />

Cans, rom mindia `igemebs~ sikvdils, ramdenadac gvelis<br />

xorcis Wamas igi TviTmkvlelobis saSualebad miiCnevs<br />

da rom swored sikvdilis es Secnobaa sibrZne.<br />

sikvdilis pirispir myofi mindias Sinagani samyaro,<br />

qvecnobiereba SeiZreba da manamde Cveulebriv adamian-<br />

Si iRviZebs araCveulebrivad maxvili intuicia, umZafresi<br />

Tanagancdis unari, Zlieri, intensiuri warmosaxva.<br />

mas gaexsneba `gulis xedva~, romelic daanaxebs, rom<br />

sikvdili sazarelia yovelive cocxalisTvis da amitom<br />

bunebis mimarT Zaladoba rogorc mkvleloba unda<br />

aRikveTos.<br />

mindias _ ubralo xevsuris naTelmxilvelad qcevis<br />

ambavSi gamosWvivis vaJa-fSavelas yvelaze mniSvnelovan,<br />

mTavar nawarmoebTa fundamenturi, ganmeorebadi<br />

azrobriv-siuJeturi struqtura: sikvdilTan dramatuli<br />

Sexvedra siRrmiseulad avlens personaJTa bunebas<br />

an stimuls aZlevs maT pozitiur sulier-zneobriv<br />

feriscvalebas. gavixsenoT _ mucalTan samkvdrosasicocxlo<br />

orTabrZola, mucalis sikvdilis xilva da<br />

Rrma gancda, sikvdilis tragikulobis aRmoCena aZlevs<br />

biZgs aludas Sinagan metamorfozas; mTel Tavis pirovnul<br />

Rirsebas aCens joyola kritikul viTarebaSi, romelic<br />

mis axladSeZenil megobars aSkara sasikvdilo<br />

safrTxes uqmnis; zviadauris sikvdilis tkiviliani aRqma<br />

uCveulo sulier siRrmes, sifaqizes da siZlieres<br />

gamoamJRavnebinebs aRazas; luxumis agoniis Semxedvare<br />

urCxulis arsebaSi saswaulebrivi gardaqmna xdeba,<br />

Rrma sibraluli aRmocendeba; SedarebiT naklebmniSv-<br />

108


nelovan poemaSi `gogoTur da afSina~ sikvdilTan Sexvedris<br />

motivi reliefurad ar ikveTeba, magram misi monaxazi<br />

mainc SeimCneva _ gogoTurTan saxifaTo Setakebis<br />

Semdeg xdeba afSinas zneobrivi feriscvaleba.<br />

`gvelis mWamelSic~ vaJas poeturi eposis es myari<br />

da arsebiTi motivia xorcSesxmuli.<br />

* * *<br />

`gvelis mWamelSi~ miniSnebulia vaJa-fSavelas mxatvruli<br />

`bunebismetyvelebis~, bunebis vaJaseuli mxatvruli<br />

aRqmis da gansaxierebis saTave _ swored is, rom<br />

buneba adamianTa samyaros msgavsad aRsavsea sicocxlis<br />

nebiT da sikvdilis tkiviliT, edeba safuZvlad<br />

bunebis anTropomorful warmosaxvas, aqezebs vaJas<br />

fantazias, sxva adamianuri niSnebic Sematos bunebas...<br />

bunebas da adamians anaTesavebs agreTve enismqoneoba<br />

da es momentic bunebis anTropomorfuli warmosaxvis<br />

sayrdenad gvevlineba. `rac ki ram daubadia ufals<br />

sulier-usulo, _ yvelasac Turme ena aqvs, ara yofila<br />

urjulo~. enis, ufro sworad, enebis arseboba bunebaSi<br />

ar auqmebs sulierTa da usuloTa gansxvavebas, rogorc<br />

erTi SexedviT SeiZleba mogveCvenos. aq arc is<br />

igulisxmeba, rom bunebis ena iseTivea, rogoric adamianis<br />

ena, rom es aris ena adamianuri enis mniSvnelobiT:<br />

poemaSi `mTaTa erToba~ buneba daxasiaTebulia rogorc<br />

`uen-piro~, anu rogorc swored adamianur enas<br />

da metyvelebis unars moklebuli. magram buneba metyvelia<br />

arapirdapiri azriT _ eqspresiulia, raRacis<br />

gamomTqmelia. bunebis qmnilebaTa Sinagani arsi garegnulad<br />

gamoixateba garkveuli ieriT, xatiT, moZraobiT,<br />

xmiT _ garkveuli niSnebiT. am niSnebis erTobliobaSi,<br />

anu Tavisebur enaSi ganfenilia bunebis sazrisi,<br />

neba, miswrafeba, sixaruli, tkivili da amis wyalobiT<br />

aris SesaZlebeli bunebis wvdoma-gageba _ hermenevtikis<br />

erT-erTi amosavali principi is aris, rom gagebis<br />

SesaZleblobas ena iZleva. vaJas SemoqmedebaSi bunebis<br />

109


enis adamianur enaze `Targmnis~ sistemuri cdaa ganxorcielebuli.<br />

vaJa-fSavelas TvalsazrisiT, bunebis enis da, Sesabamisad,<br />

bunebis saTqmelis gageba SeiZleba, Tu adamiani<br />

bunebasTan urTierTobas amyarebs siyvaruliT, TanagrZnobiT,<br />

gulisxmieri intuiciiT, gamZafrebuli<br />

warmosaxviT. roca asea, bunebac guls aRebs adamianis-<br />

Tvis, ndobiT axedebs mas Tavis Sinagan arsebobaSi. ma-<br />

Sin aRmoCndeba, rom buneba `ara yofila urjulo~.<br />

bunebis am daxasiaTebaSi konceptualuri azria SekumSuli<br />

da mis naTelsayofad unda gaviTvaliswinoT,<br />

ra mniSvnelobis Semcvelia `urjulos~ saxe vaJas SemoqmedebaSi:<br />

`urjulo~ aris is, vis sicocxlis nebas da<br />

uflebas ar unda vaRiarebdeT, visi sasikvdilo tanjva<br />

ar unda gvaRelvebdes, vinc sruliad ucxoa CvenTvis,<br />

arafriT ar gvgavs da amdenad misi gageba ar SegviZlia<br />

da ar gvinda; anu `urjulos~ mimarT ara gvaqvs da arc<br />

unda gvqondes eTikuri damokidebuleba rogorc RvTis<br />

da zneobis gareSe arsebulisadmi. amitom `gvelis mWamelis~<br />

mTavari gmiris mier imis aRmoCena, rom buneba ar<br />

aris `urjulo~, niSnavs _ bunebis mimarT unda damkvidrdes<br />

eTikuri damokidebuleba, Semwynarebloba, TanagrZnoba,<br />

araagresiuloba. mucalis Rirsebis da amas-<br />

Tanave misi sasikvdilo tanjvis da sicocxlisken<br />

swrafvis mxedveli aluda aseve aRmoaCens, rom igi `ara<br />

yofila urjulo~ da eTikuri damokidebulebis Rirsia.<br />

bunebis vaJa-fSavelaseuli xedva da gaazreba, iseve<br />

rogorc vaJas Semoqmedeba saerTod, farTo kulturul-istoriul<br />

konteqstSi ganxilvas saWiroebs. amjerad<br />

mokled SeiZleba iTqvas, rom bunebis vaJaseuli<br />

xedva mniSvnelovanwilad Tanxvedrilia qristianul<br />

TvalsazrisTan, romlis mixedviTac pirveli adamianis<br />

codviTdacemis Semdeg bunebac dacemulia, sikvdils<br />

emoneba da amis gamo itanjeba, pavle mociqulis TqmiT,<br />

`gminavs da kvnesis~. is adamianTan erTad elis sikvdilisgan<br />

mxsnels... bunebisadmi mindias damokidebuleba<br />

gvagonebs induri religiuri azrovnebis princips<br />

`axinsas~, romelic gulisxmobs cocxal arsebaTa arkv-<br />

110


las, maTTvis zianis miuyeneblobas... vaJa-fSavelas Semoqmedebis<br />

analizi bevr aseT sakiTxs wamoWris da isini,<br />

cxadia, sagangebo Seswavlas moiTxovs. aq maTgan<br />

erTs SevexebiT.<br />

SeiniSneba arsebiTi msgavseba vaJa-fSavelas msoflmxedvelobas<br />

da albert Svaiceris filosofiur-eTikur<br />

koncefcias Soris.<br />

Svaiceri Tavis moZRvrebas uwodebs `mowiwebas sicocxlis<br />

mimarT~ da mis ZiriTad princips ase ayalibebs:<br />

`me var sicocxle, romelsac surs sicocxle sxva<br />

sicocxleTa Soris, romelTac CemsaviT surT sicocxle~.<br />

Svaiceri miiCnevs, rom yvelaze elementaruli da<br />

aSkara ram, rasac adamiani TavisTavSi da Tavis irgvliv<br />

awydeba, aris sicocxlis neba, romelic yvelaSi da yvelaferSi<br />

erTgvaria Tavisi arsiT. am ubralo da naTel<br />

WeSmaritebas unda daemyaros, Svaiceris azriT, eTika.<br />

`rogorc Cemi sicocxlis neba moicavs vnebian swrafvas<br />

sicocxlis gagrZelebisken... da SiSs sicocxlis nebis<br />

ganadgurebis da misi idumali damdablebis winaSe, romelsac,<br />

Cveulebriv, tkivils uwodeben, aseve damaxasiaTebelia<br />

es momentebi sicocxlis nebisTvis, romelic<br />

Cems garSemo arsebobs, imis miuxedavad, gamoiTqmeba es<br />

neba Tu munji rCeba. amdenad eTikuria is, rom me Tanabari<br />

mowiwebiT vekidebi rogorc Cems sicocxlis nebas,<br />

aseve nebismier sxva sicocxlis nebas. swored es aris<br />

zneobis mTavari principi. sikeTe aris is, rac emsaxureba<br />

sicocxlis SenarCunebas da ganviTarebas, boroteba<br />

_ rac anadgurebs an aferxebs sicocxles~. es eTika<br />

ar ifargleba adamianTa samyaroTi, bunebazec<br />

vrceldeba _ adamiani WeSmaritad zneobrivia mxolod<br />

maSin, roca mowiwebiT aRiqvams da ufrTxildeba TviT<br />

yvelaze patara, TiTqosda umniSvnelo, naklebRirebul<br />

sicocxles, Tavs ikavebs misi dazianebis da mospobisgan.<br />

vaJa-fSavelas mrwamssac zustad gamoxatavs formula<br />

`mowiweba sicocxlis mimarT~. is, rac Svaiceris moZ-<br />

Rvrebis fundaments warmoadgens, vaJasTvisac Zireuli<br />

WeSmaritebaa: `yvela da yvelaferi, sadac ki Tvali da<br />

yuri miuwvdeba adamians, gvelaparakeba Semdegs: me co-<br />

111


cxali var, cocxali da minda kvlav vicocxlo; sicocxle<br />

Cemi unda iyos dausrulebelio~. erTnairia vaJafSavelas<br />

da Svaiceris eTikuri Tvalsazrisic, romelic<br />

am pirveladi WeSmaritebidan aris amozrdili _<br />

yoveli sicocxle gasafrTxilebelia.<br />

`gvelis mWamelis~ mTavari gmiris msgavsad albert<br />

Svaiceri mkurnali iyo, aramarto qadagebda `mowiwebas<br />

sicocxlis mimarT~, aramed praqtikuladac iRvwoda<br />

sicocxlis SesanarCuneblad da gasaZliereblad. igi<br />

misTvis ucnobi literaturuli personaJiviT cdilobda<br />

Seesustebina sicocxlis nebis Semborkavi da damTrgunveli<br />

agresiuloba, tkivili, sikvdili.<br />

112<br />

1997


<strong>daviT</strong> kldiaSvili<br />

igavi TavkerZobis Sesaxeb<br />

arsebobs nawarmoebebi, romlebSic mxolod literaturis<br />

istorikosTa sareanimacio procedurebis waylobiT<br />

bJutavs sicocxlis naperwkali.<br />

<strong>daviT</strong> kldiaSvilis `samaniSvilis dedinacvali~,<br />

cxadia, aseT procedurebs ar saWiroebs, igi droTa<br />

ganmavlobaSi bunebriv sicocxlisunarianobas ar kargavs.<br />

am sicocxlisunarianobis sawindris Sesaxeb kidev<br />

erTxel dafiqreba, albaT, zedmeti ar unda iyos.<br />

`samaniSvilis dedinacvalze~ msjelobisas tragikulis<br />

da komikuris cnebebi gamoiyeneba, oRond tragikuli<br />

gagebulia yoveldRiur-yofiTi azriT, `ubedurebis~<br />

mniSvnelobiT.<br />

sinamdvileSi <strong>daviT</strong> kldiaSvilis moTxroba Seicavs<br />

tragikulis rogorc specifikuri esTetikuri kategoriis<br />

zogierT moments.<br />

is, rasac platon samaniSvili Seejaxeba, arsebiTad<br />

aris istoriuli kanonzomiereba, romelic xels moucaravs<br />

aznaurTa fenas, magram es daundobeli istoriuli<br />

aucilebloba movlenilia ara uSualod, aramed rogorc<br />

bediswera.<br />

bediswerasTan adamianis Sejaxebis motivi ki tragikuli<br />

motivia. man yvelaze sruli gamovlena pova berZnul<br />

tragediaSi, xolo gansakuTrebuli simkveTriT<br />

xorci Seisxa sofokles `oidipos mefeSi~.<br />

aq bunebrivad Cndeba skeptikuri kiTxva _ ra SeiZleba<br />

hqondes saerTo kldiaSvilis uRimRamo personaJs<br />

didebulebiT mosil tragikul gmirebTan, romelTac<br />

amaRlebuli fiqri, zraxvebi da Rrma vnebaTaRelva<br />

gamoarCevT?<br />

tragikuli gmiris arsebiTi Tvisebaa is, rom igi,<br />

Seqspiris sityvebs Tu moviSveliebT, `mozRvavebul<br />

ubedurebasTan~ aris SebrZolebuli da rogori Rimi-<br />

113


lismomgvrelic unda iyos amis Tqma, platon samaniSvilic<br />

erTgvarad `mozRvavebul ubedurebas~ ebrZvis.<br />

tragikuli gmirisTvis damaxasiaTebelia agreTve,<br />

rom igi nebiT Tu uneblieT Tavad aRasrulebs gardauvals,<br />

sakuTari qmedebiT axorcielebs bedisweris mis-<br />

Tvisve mkacr ganaCens. tragikul personaJs platoni am<br />

niSniTac uaxlovdeba.<br />

platons Taviseburad yvelaferi zustad aqvs gaTvlili<br />

da dagegmili, magram mainc xdeba is, rac TiTqos<br />

yvelaze naklebad unda iyos mosalodneli, ris armosaxdenadac<br />

man amdeni iwvala; bedisweram platonis<br />

uneblie daxmarebiT Tavisi gaitana.<br />

bedisweris motivs <strong>daviT</strong> kldiaSvili Tavisi personaJebis<br />

yofiT-Cveulebriv saubarSi Tu fiqrSi `Seaparebs~:<br />

`egeba marTladac es qali mamamisis bedi unda<br />

iyos?! marTla ra aris, aba, rom Tavidanve am qals uxseneben<br />

da yoveli garemoeba ise ewyoba, rom usaTuod am<br />

qalis mxsenebeli xvdeba yvelgan, TiTqos gangeb piri<br />

SeekraT amaze!.. xom aravin icoda? mas xom erTi sityvac<br />

ar dascdenia Tavisi saidumlos Sesaxeb gverdevaniZes-<br />

Tan _ TviTon iman axsena da aqo es qali... qorwilidan<br />

saxlSi brundeboda, magram mainc aqeT wamovida... aq<br />

movida da, TiTqo gangeba iyos, es qvaSaviZe daxvda da<br />

imave qals urCevs da aZalebs!.. ras miaweros?.. ese umniSvnelod<br />

rava iqneba, rava xdeba es ambavi?! egeb<br />

marTla RmerTi aniSnebdes da gaWirvebuls daxmarebas<br />

aZlevdes, eweodes, saqmes uadvilebdes, bedze<br />

uTiTebdes!~.<br />

platonis Tavgadasavali bedisweris mier adamianis<br />

gamasxrebaa. bedis ironiis motivis wyalobiT `samaniSvilis<br />

dedinacvali~ warmodgeba aramarto konkretuli<br />

drois da garemos, konkretuli socialuri fenis warmomadgenelTa<br />

yofis amsaxvel suraTad, aramed igavadac<br />

adamianuri TavkerZobis da misi sasjelis Sesaxeb.<br />

ironiul-komikur igavad aqcevs `samaniSvilis dedinacvals~<br />

is, rom tragikuli elementi aq Tanmimdevrulad<br />

iSleba.<br />

114


amgvari elementis Semcvel situaciaSi moqceulia<br />

`patara adamiani~, romelic tragikuli gmiris, `suldidi<br />

qmnilebis~ msgavsad raime sayovelTao faseulobas,<br />

princips ki ar amkvidrebs TavganwirviT, sakuTari<br />

kerZo, ubadruki miznis miRwevisTvis Tavis damamcireblad<br />

codvilobs. swored am egoisturi SezRudulobiT<br />

da uRirsobiT, Tavisi adamianuri da aznauruli<br />

Rirsebis gaTelviT imsaxurebs igi bedis dacinvas (TavkerZobis<br />

gamo bekinac isjeba).<br />

tragikuli motivi _ adamiani bedisweris pirispir<br />

_ xorcSesxmulia misTvis sruliad Seusabamo, damamdablebel,<br />

anekdotur fabulaSi _ Svili mamis maWanklobas<br />

kisrulobs, berw sadedinacvlos daeZebs. ulmobeli<br />

bediswera platon samaniSvils evlineba savsebiT<br />

demiTologizebuli saxiT _ rogorc erTi sawyali<br />

qvrivi dedaberi.<br />

bediswerasTan adamianis Sejaxebis tragediuli motivi<br />

CanasaxSive profanirebuli da komizebulia: platoni<br />

viTom eurCeba, sinamdvileSi ki gaurbis beds.<br />

moTxrobis komizmis siRrmiseuli safuZvelia is, rom<br />

mTavari personaJis cdebi, gaeqces bedisweras, swored<br />

bedisweris aRsrulebaa. komizmi aqveiTebs da mTlianad<br />

nTqavs tragikul moments.<br />

qarTuli sinamdvilis dakninebis mowmobaa, rom `samaniSvilis<br />

dedinacvlis~ mxatvrul realobaSi tragikuli<br />

motivi aucileblad sakuTari Tavis parodiul<br />

uaryofad unda iqces, rom am realobaSi misi adekvaturad<br />

gamovlena SeuZlebelia.<br />

`samaniSvilis dedinacvalSi~ ZvelisZveli tragikuli<br />

modeli komikurad mdare, srulebiT aragmirul da<br />

arapaTetikur sinamdvileSi damiwda, rac niSandoblivi<br />

aRmoCnda Semdgomdroindeli mxatvruli azrovnebisTvis.<br />

Tumca nawarmoebis bolos komizmic qreba, specifikurad<br />

tragikulic aq araferi Cans, _ protagonisti<br />

ar iRupeba da araCveulebriv tanjvasac ar ganicdis,<br />

arc didi faseulobebi da idealebi imsxvreva _ TiTqos<br />

mxolod Cveulebrivi ubedureba rCeba, anu `tragedia~<br />

yoveldRiuri gagebiT.<br />

115


magram `samaniSvilis dedinacvlis~ finalSi aris<br />

reducirebuli namdvili tragediis natexic _ iRupeba<br />

adamianis suli, misi sindisi; sikeTes platonis arsebaSi<br />

axSobs daundobloba, gaborotebul sulSi ibadeba<br />

SurismaZiebluri kiTxva:`me Semibrala vinmem?~. platons<br />

ar SeuZlia daTmoba, beds damorCileba, amis safasuri<br />

ki misi zneobrivi sikvdilia.<br />

116<br />

1982


faruli Sinasamyaro<br />

sinamdvilis warmosaxva krizisis fazaSi niSandoblivia<br />

<strong>daviT</strong> kldiaSvilis realizmisTvis, rac upiratesad<br />

gulisxmobs feodaluri faseulobebis rRvevis<br />

xedvas gaRaribebuli aznaurebis yofaSi. magram qarTuli<br />

sinamdvilis Sinagan kriziss gamoxatavs mwerali im<br />

nawarmoebebSic, sadac misi mzera gadanacvlebulia<br />

maTze, vinc qarTveli xalxis yvelaze mravalricxovan<br />

fenas Seadgenda _ soflis ubralo mkvidrebze, glexebze.<br />

aq dramatulad aris naCvenebi qarTveli adamianis<br />

mier Tavisi tradiciuli orientiris, cxovrebis<br />

qristianuli gagebis, qristianuli moralis uaryofa.<br />

`SerisxvaSi~ Cveulebrivi da sakmaod umniSvnelo<br />

yofiTi konfliqti mTavari gmiris aramartiv, mkveTr<br />

xasiaTs gamoamzeurebs da misi sulieri dramis biZgismimcemi<br />

xdeba.<br />

mTavari personaJis da soflis konfliqts Tu davakvirdebiT,<br />

davinaxavT, rom personaJis pasuxi konfliqtur<br />

situaciaze ar aris Sesaferisi, Tanazomadi:<br />

usamarTloba, Tundac igi sazogadoebas namdvilad<br />

hqondes Cadenili, ar aris im zomis, rom masze aseTi<br />

reagireba mosalodneli iyos. saqme ar exeba materialuri<br />

an moraluri TvalsazrisiT raRac gansakuTrebuli<br />

mniSvnelobis mqone raimes. miwis im nakveTze,<br />

romelzec sofeli gzas gaiyvans, kacias keTildReoba<br />

ar aris damokidebuli, xolo wyena, sofelma nebiT Tu<br />

uneblieT rom miayena, bunebrivi iqneboda droTa<br />

ganmavlobaSi mainc ganelebuliyo imis SegnebiT, rom<br />

sofels sxva saSveli ar hqonda. wregadasulia kacias<br />

javri, gakerpeba, SurisZiebis Jini _ amis realur<br />

mizezs bevrad gadametebuli. misi gaborotebuli amxedreba<br />

yvelas da yvelafris, TviT RmerTis winaaRmdeg<br />

gamowveulia misive mwvave egocentrizmiT.<br />

TavisTavze maRal `instancias~ kacia ar cnobs _<br />

arc sazogadoebis nebas da interesebs, arc samarTals<br />

da kanons, arc RmerTs. igi TviTonaa WeSmaritebis er-<br />

TaderTi mflobeli, mxolod man icis, ra aris simarT-<br />

117


le da samarTlianoba; RmerTis samarTlianobis, metic,<br />

arsebobis aRiarebis piroba xdeba mis mier socialuri<br />

samarTlianobis aRsruleba ise, rogorc am adamians<br />

warmoudgenia sworad; yvelaferi ise unda iyos, rogorc<br />

kacias surs, TviT RmerTis neba mis nebas unda<br />

daemTxves. qristianuli cnobiereba darRveuli da amopirqvavebulia:<br />

imis nacvlad, rom RvTis nebas, zneobriv<br />

mcnebebs emorCilebodes, moTxrobis gmiri Rmer-<br />

Tisgan moiTxovs morCilebas, Tavisi simarTlis damowmebas<br />

da Tavis mterze Surisgebas. cxadia, TviT Suris-<br />

Ziebis wyurvils da RvTisgan mtris dasjis jiut, gaavebul<br />

moTxovnas qristianobasTan saerTo araferi<br />

aqvs, mtris xatze gadacema SeniRbuli warmarTuli<br />

magiaa.<br />

RmerTis mimarT kacias amboxi TiTqos ar aris moklebuli<br />

Tavisebur principul safuZvels _ misi azriT,<br />

RmerTi movalea dasajos damnaSave, raTa adamianebs<br />

codvis da madlis gasarCevi TvalsaCino da ucdomeli<br />

sazomi hqondeT. magram RmerTisadmi wayenebuli<br />

es pretenzia, kulturaSi dadasturebuli RmerTTan<br />

brZolis seriozul gamovlinebaTagan gansxvavebiT, sinamdvileSi<br />

ar gvevlineba raime sayovelTao humanisturi<br />

faseulobis dacvad, aRZrulia mxolod sakuTari<br />

Jinis dakmayofilebis Seupovari moTxovnilebiT, usaz-<br />

Rvro TavnebobiT. Tu kacias amboxs SevudarebT vaJafSavelas<br />

mier warmosaxul pirovnebis msoflmxedvelobriv<br />

dapirispirebas sazogadoebasTan da tradiciul<br />

gaqvavebul religiasTan, kidev ufro cxadi iqneba<br />

am personaJis protestis masazrdoebel impulsTa egocentruli<br />

warmomavloba.<br />

RmerTisadmi kacias urCoba sulieri wamebiT icvleba,<br />

magram es tanjvac imas mowmobs, rom moTxrobis<br />

gmiris religiuri cnobiereba gamrudebulia _ mas ara<br />

aqvs monaniebis Zalis rwmena da RvTisgan patiebis mi-<br />

Rebis imedi. kacias Tanasoflelebis Segnebac arsebi-<br />

Tad araqristianulia, masSic aRmofxvrilia Semwyale<br />

da mimtevebeli qristianuli RmerTis saxeba: isini<br />

Tvlian, rom kacias datirebiT RmerTs gaanawyeneben.<br />

118


moTxrobis mTavari saTqmeli SemWidroebulia<br />

mRvdlis qadagebaSi, romelic kacias moqmedebis gaazrebas<br />

da Sefasebas Seicavs. `erTob ucnauri xasiaTisa<br />

varT... buzs ar gadavifrenT xandaxan Tavze... Tu ram<br />

davijineT, imis gadaTqmas sikvdils varCevT, Tundac<br />

mtyuanic viyveT... guliswyromas xom sazRvari ara aqvs<br />

xSirad... uTuod Cvens nebaze unda iqnes yvelaferi da<br />

Tu ise ar iqna, saSualebasac aRar varCevT, oRond ki<br />

survili avisruloT... daTmena ra aris... xSirad arc ki<br />

gvinda vicodeT. da ai, sadamdis mivyavarT amnair Cvens<br />

xasiaTs... TviT RmerTsac ki vebrZviT... kaci wmindans<br />

ebrZvis, ratom Cems nebaze ar gaiareo, ratom Cemi neba<br />

ar aasruleo... ai, sadamdis midis Cveni ugunuri guliswyroma...<br />

damSviddiT, Svilebo, iswavleT moTmineba...~.<br />

es gansja xels uwyobs nawarmoebSi moTxrobili araordinaruli<br />

SemTxvevis ganzogadebas, misi azrobrivi<br />

diapazonis gavrcobas; moTxrobis personaJis dramas<br />

erovnuli xasiaTis TaviseburebaSi aqvs Zlieri wanamZ-<br />

Rvrebi. `Serisxva~ gvimxels saukuneebis mijnaze qarTveli<br />

adamianis tradiciuli religiur-zneobrivi cnobierebis<br />

daSlis gaRrmavebas da, Sesabamisad, misi Tvi-<br />

Tnebobis gamZlavrebas, TviTnebobis, romelic grigol<br />

robaqiZes qarTvelisTvis umTavres safrTxed miaCnda.<br />

`Serisxva~ <strong>daviT</strong> kldiaSvilis erT-erTi pirveli nawarmoebia<br />

da TiTqos cota gaubedavad, SeboWilad aris<br />

dawerili. masSi SedarebiT naklebia is wvrilmanebi da<br />

niuansebi, romlebiTac <strong>daviT</strong> kldiaSvili, Cveulebriv,<br />

ase aferadovnebs Tavis naxats.<br />

samagierod ufro gvian Seqmnili, ideur-problemuri<br />

TvalsazrisiT `Serisxvis~ monaTesave moTxroba `miqela~<br />

Sesrulebulia zedmiwevniT faqizi da zusti niuansirebiT.<br />

moTxrobis stili plastikuri gamokveTilobis<br />

da moculobriobis mqonea, amave dros es plastika<br />

fsiqologizebulia, sulierebis gamtaria. moTxrobas<br />

mosavs mkafiod sagrZnobi atmosferuli garsi,<br />

misi mwuxare, moqufruli tonaloba gadmomdebi ZaliT<br />

aris aRbeWdili.<br />

119


iseve rogorc kacia, miqelac tradiciuli religiur-zneobrivi<br />

msoflgagebisgan gandgomilia, Tumca<br />

mas `Serisxvis~ gmirisgan gansxvavebiT marTlac didi<br />

gasaWiri adgas, TiTqmis mTeli mravalricxovani ojaxi<br />

amouwydeba. Tavidan moxucis sayrdeni am ubedurebaSi<br />

RmerTis rwmena da morCilebaa, qristianuli moTminebaa.<br />

magram ojaxis kidev erTi wevris avad gaxdoma miqelas<br />

moTminebas ukargavs, mis sulSi raRac ucnauri<br />

ryeva iwyeba. es kaci, avtoris daxasiaTebiT, `Cumi, yuCi,<br />

bus msgavsi ... romelic gulgrilad ekideboda yvelafers,<br />

rac mis garSemo xdeboda~, manamde uxilav, namdvil<br />

saxes aCens. miqelas cnobierebaSi mZafri procesi<br />

aRiZvreba, romlis arssac mwerali mwyobr formulad<br />

Seamkvrivebs: `masSi TiTqos gaiRviZa SigniT damalulma<br />

adamianma Tavisi grZnobebiTa da wadilebiT~.<br />

`grZnobebi~ da `wadilebi~, romlebic moTxrobis<br />

gmiris aqamde farul, axla ki gamomJRavnebul Sinasamyaros<br />

euflebian, erTi SexedviT, mxolod ojaxis sruli<br />

ganadgurebis SiSi da am sazareli safrTxis Tavidan<br />

acilebis survilia. magram Tu davukvirdebiT, aRmoCndeba,<br />

rom miqelas SeSfoTebas amis garda aqvs siRrmiseuli<br />

motivic _ ojaxis amowyvetis SesaZlebloba upirveles<br />

yovlisa imiT aforiaqebs, rom TviT mis suls sikvdilis<br />

Semdeg amqveyniuri mzrunveli aRar eyoleba,<br />

TviT misi individualuri arsebobis imqveynad damkvidrebas<br />

da gagrZelebas dabrkoleba eqmneba; da miqelas<br />

amqveynad memkvidre Wirdeba, raTa misi ojaxi ar moSalos<br />

da, rac mTavaria, `aqedan~ mis `iqaur~ sicocxles<br />

Seewios. am kacis mTavari mamoZravebeli rom es metad<br />

Zlieri motivia, moTxrobaSi araerTxelaa miniSnebuli.<br />

amgvar miniSnebebs Soris yvelaze xazgasmuli nawarmoebis<br />

finalSia moqceuli da gmiris moqmedebis warmmar-<br />

Tav motivs saboloo, Semajamebeli garkveulobiT amJ-<br />

Ravnebs. Tavis jansaR SviliSvilze, vis gadarCenasac<br />

cdilobs, miqela ambobs: `is kargad meyolos da me misi<br />

Wiri wamiRia!.. misi Wiri wamiRia!.. Cemi sulis macxoneblis<br />

_ da moxucebulma isev Rrmad amoioxra. _ misi Wiris<br />

sanacvlo viyve, Cveni sulis macxoneblis!..~. raki<br />

120


ojaxis micvalebulTa da pirvel rigSi ki misi sakuTari<br />

`sulis macxonebeli~ uvneblad eguleba, moxuci Tavis<br />

moaxloebul sikvdilze aRar wuxs.<br />

miqelas rwmenis raoba, rom saiqios gadasaxlebul<br />

suls miwieri samyarodan mzrunveloba da xelSewyoba<br />

usaTuod esaWiroeba, konkretuli saxiT warmoCndeba<br />

imaSi, Tu rogor eSurebian adamianebi Tavisi micvalebulebis<br />

saiqio bedis gagebas miqelas avadmyofi SviliSvilisgan,<br />

spidonasgan, romelic TiTqos imqveynidan<br />

erTi wlis vadiT aris dabrunebuli. isini naRvloben,<br />

xom araferi akliaT, xom araferi awuxebT gardacvlilebs<br />

`ugunur~ da `miuxdomel~ WirisufalTa<br />

mizeziT. Zneli warmosadgeni ar aris, rogori iqneba im<br />

sulis sikvdilisSemdgomi xvedri, romelsac saerTod<br />

ar rCeba Wirisufali. es unugeSo perspeqtiva awvalebs<br />

miqelas. ucnauria aseTi religiuroba, magram Tavisi<br />

sulisTvis uSfoTveli da myari imqveyniuri arsebobis<br />

uzrunvelyofis mZafri moTxovnileba aiZulebs miqelas,<br />

aRar iyos RvTis sikeTis imedad da TviTon iRonos<br />

rame. miqelas RmerTs aSorebs TviTSenarCunebis awrialebuli<br />

instinqti.<br />

Sexeduleba, rom gardacvlilis mdgomareoba saiqioSi<br />

ase arsebiTad aris damokidebuli mis mimarT amqveyniur<br />

mzrunvelobaze, qristianobis gayalbebaa. es<br />

aris SeniRbuli materializmi: fuZiseulia miwieri samyaro,<br />

imqveyniuri cxovreba ki ubralod misi gagrZeleba<br />

da Sors gadatanaa. crurwmena sadinars aZlevs miqelas<br />

metismetad mwvave TviTSenarCunebis wadils.<br />

RmerTis morCilebaze da moTminebaze xels rom<br />

iRebs, miqela wydeba qristianul zneobas, iviwyebs<br />

gulmowyalebas, Sebralebas. misi gezismimcemi axla<br />

brZolis da gadarCenis moralia, romelmac Sebraleba<br />

ar icis, igi moiTxovs sisastikes, sxva adamianis gawirvas.<br />

TviTgadarCenisken, sakuTari `mes~ samudamo damkvidrebisken<br />

ltolva miqelas did energias aZlevs da<br />

daZabuli moqmedebisken ubiZgebs. da misi moqmedeba<br />

adamianis qristianobamdel, warmarTul msxverplSewirvas<br />

gavs. qristianuli morali efuZneba yoveli ada-<br />

121


mianis rogorc RvTisSvilis unikaluri faseulobis<br />

Segnebas; qristianuli TvalTxedviT, nebismieri adamianis<br />

sicocxle gasafrTxilebelia da ridis Rirsia, dauSvebelia<br />

misi saSualebad gamoyeneba raime (Tundac<br />

maRali) miznis misaRwevad. amis sapirispirod miqela<br />

adamians wiravs gvaris, modgmis, ojaxis gadasarCenad,<br />

romelic araTu amqveynad gaagrZelebs mis sicocxles,<br />

aramed misi imqveyniuri srulfasovani arsebobis sawindaric<br />

iqneba. igi moqmedebs, ase vTqvaT, `bunebrivi gadarCevis~<br />

principiT _ Zlierebi da jansaRebi unda gadarCnen,<br />

xolo sustebi unda daiRupon, ZlierTa ke-<br />

TildReobas emsxverplon.<br />

Tavis SviliSvilebSi miqela ver xedavs TviTmyofad,<br />

ganumeorebel adamianebs, cocxal sulebs. misTvis isini<br />

arsebiTad Taviseburi obieqtebi arian, romelTagan<br />

erTi, avadmyofi, misi miznis asrulebas xels uSlis,<br />

xolo meore, jansaRi _ piruku, xels uwyobs. es gansaz-<br />

Rvravs moxucis sxvadasxvagvar damokidebulebas SviliSvilebisadmi.<br />

jansaRi SviliSvili misi arsebobis<br />

gagrZelebis erTaderTi imedia da amitom mas Tbilad<br />

ekideba, es bavSvi utilitarulad aris misTvis Zvirfasi.<br />

maxvili fsiqologizmiTaa Sesrulebuli pasaJi, sadac<br />

miqela ojaxidan gaxiznul janmrTel SviliSvils<br />

moinatrebs da masTan midis: miqelas TiTqos ar sjera<br />

misi arseboba da mZafrad surs Tavisi imedis ganmasaxierebeli<br />

sakuTari TvaliT ixilos kargadmyofi, xeli<br />

Seaxos, raTa TviT imedis safuZvlianoba irwmunos; imdenad<br />

Zlieria es survili, rom gzaSi SviliSvili<br />

elandeba.<br />

Sekavebuli, uxmauro dramatizmiT da sulisSemZravi<br />

xelSesaxeblobiT aris gamosaxuli miqelasTvis dabrkolebad<br />

qceuli da ojaxidan mokveTili, sasikvdilod<br />

gawiruli avadmyofi bavSvis martooba, fizikuri<br />

da Sinagani tanjva. xolo misi damRupveli bunebis stiqiis<br />

suraTi TiTqos metaforulad adamianebis cxovrebis<br />

da samyaros sisastikes, ugunurebas gamoxatavs.<br />

ver vityviT, rom miqela srulebiT ar wuxdes Tavisi<br />

daundoblobis gamo, rom misTvis srulebiT ucxo iyos<br />

122


sibralulis grZnoba. misi amgvari grZnobebi ase Tu ise<br />

mainc gamoJonavs, yovel SemTxvevaSi, bavSvis sikvdilis<br />

Semdeg. magram es ver gadafaravs imas, rac moTxrobaSi<br />

mTavaria _ tradiciuli religiuri da moraluri<br />

mrwamsisgan adamianis daSorebas da amis kanonzomier<br />

Sedegebs: sisastikes, damokidebulebas adamianisadmi<br />

rogorc usulo obieqtisadmi, saSualebisadmi, ris<br />

miRmac TviTSenarCunebis Seukavebeli instinqti<br />

ikveTeba.<br />

avtori, romlis msoflgancda da stili ver iguebs<br />

moralur msjavrmdeblobas, arc miqelas ganikiTxavs,<br />

es gasastikebuli adamiani misTvis upirveles yovlisa<br />

mainc sacodavi arsebaa. igi am personaJs, iseve rogorc<br />

Tavisi personaJebis umetesobas, xedavs damTrgunvel<br />

garemoebebze damokidebuls, materialuri siduxWiris,<br />

gonebrivi sibnelis, instinqtis sacecebSi umweod<br />

momwyvdeuls da Rrmad, mtkivneulad TanaugrZnobs mas.<br />

sibralulis, lmobierebis gansakuTrebuli niWi vaJafSavelasTan<br />

anaTesavebs <strong>daviT</strong> kldiaSvils. magram<br />

Semwynarebloba, Tavisi gmirebis sacodaobis saTuTi<br />

gancda xels ar uSlis mwerals cxadad gaarCios erTmaneTisgan<br />

maTi codva da madli.<br />

Tu <strong>daviT</strong> kldiaSvilis moTxrobaSi TviTSenarCunebis<br />

jiuti neba, romelsac adamiani sxva adamianis sasikvdilod<br />

gametebamde miyavs, qristianuli eTikis poziciidan<br />

aris gancdili da gagebuli rogorc codva,<br />

zneobrivi danaSauli, igi daaxloebiT imave periodis<br />

ucxour literaturaSi sruliad sxvagvari, biologisturi<br />

da `zekacobis~ damamkvidrebeli interpretaciis<br />

saganic gamxdara. amis nimuSia jek londonis proza,<br />

sadac yvelanairi saSualebiT sicocxleze magrad mo-<br />

Wideba, `bunebrivi gadarCeva~, modgmis faseulobrivi<br />

upiratesoba individuumis mimarT warmoisaxeba rogorc<br />

bunebis da sazogadoebis universaluri da normaluri<br />

kanoni. aseT fonze kidev ufro TvalsaCinoa<br />

<strong>daviT</strong> kldiaSvilis msoflaRqmis qristianul-humanisturi<br />

safuZvlebi.<br />

123


imis msgavsi sulier-zneobrivi situacia, rogoric<br />

`SerisxvaSi~ da `miqelaSi~ saxierdeba, <strong>daviT</strong> kldiaSvilis<br />

sxva nawarmoebebSic aris aRbeWdili. `msxverplSi~<br />

tradiciuli moraluri cnobiereba darRveulia da<br />

adamianebs erTmaneTis agresiuli TviTnebobisgan araferi<br />

icavT; RmerTis morCilebis da moTminebis moralis<br />

sicocxlisunarianoba daSretili Cans piesaSi<br />

`ubedureba~: piesis personaJebi gaWirvebas pasiuri<br />

moTminebis nacvlad aqtiur qmedebas da solidarobas,<br />

erTgvar `gonivrul egoizms~ upirispireben, magram solidaroba<br />

moklebulia cocxal TanagrZnobas, egoizmi<br />

`gonierebaze~ bevrad Zlieri aRmoCndeba, sazogadoebas<br />

ganxeTqileba xleCs da iRvreba sisxli _ xdeba<br />

ufro didi ubedureba, vidre is iyo, romelsac TiTqos<br />

win aRudgnen. am igavisebur piesaSi TiTqos Cveni Tanamedroveobac<br />

irekleba...<br />

`SerisxvaSi~ da `miqelaSi~ xorcSesxmulia <strong>daviT</strong><br />

kldiaSvilis SemoqmedebisTvis niSandoblivi siuJeturi<br />

modeli _ aqtivoba gasaWirisgan TavdasaRwevad da<br />

misi Sedegi, romelic Tavdapirvel mdgomareobaze gacilebiT<br />

uaresia (asea imave `ubedurebaSi~, `samaniSvilis<br />

dedinacvalSi~...). aqtivoba, romelic zneobas<br />

gverds uqcevs, sulieri simrTelisTvis mavnea.<br />

qarTveli adamianis individualizmi miT ufro kargavs<br />

zomierebas, rac ufro cildeba Tavis tradiciul<br />

regulators, qristianul msoflgagebas da morals.<br />

did sulier da socialur gansacdelTa epoqis damdegs<br />

es saxifaTod gazrdili daSoreba <strong>daviT</strong> kldiaSvilma<br />

utyuari realizmiT cxadyo.<br />

124<br />

1992


vasil barnovi<br />

dacemebi da zeaRsvlebi<br />

TiTqos ar aklia aRiareba da dafaseba vasil<br />

barnovs, misi prozis Seswavlac unayofo, rasakvirvelia,<br />

ar yofila, magram mwerlis vrceli Semoqmedebis<br />

is nawili, romelsac Tanamedrove mkiTxvelis cocxali<br />

interesis gamowveva SeuZlia, gamorCeuli da aqtualizebuli<br />

ar aris. amis mizezi isic Cans, rom kritikis<br />

yuradReba ZiriTadad mipyrobili iyo barnovis msoflmxedvelobisken,<br />

romelic filosofiuri da religiuri<br />

azrovnebis Zvel tradiciebzea aRmocenebuli da TavisTavad<br />

marTlac sayuradReboa, xolo mTavari, esTetikuri<br />

kriteriumi mas naklebad hqonda momarjvebuli.<br />

barnovis saukeTeso moTxrobebSi filosofiur-religiur<br />

ideebs isrutavs saxeobrivi stiqia, intuituri<br />

da gancdili, originaluri mxatvruli xilva Zlevs<br />

ilustraciulobas, sqematurobas; zogierTi esTetikurad<br />

faseuli moTxroba ki saerTod ar aris mwerlis<br />

filosofiur da religiur msoflmxedvelobasTan<br />

uSualod dakavSirebuli. moTxrobebSi `suli mTvlemare~,<br />

`yvavilebSi~ da a.S., rogorc `Teoriis~ Semcvel<br />

srulfasovan mxatvrul nawarmoebebs saerTod axasia-<br />

TebT, doqtrina ki ar iyenebs mxatvrul saxes ilustraciad,<br />

aramed piriqiT, cxovrebis mxatvruli xedva _<br />

uSualo grZnobad-goniTi Wvreta iSveliebs ganyenebul<br />

ideas da amiT siRrmes Seimatebs, Tavis horizonts<br />

Sors gadawevs. aq filosofiur-religiuri Tvalsazrisi,<br />

sulTa gadasaxlebis (metemfsiqozis) Teoria gaxevebul<br />

dominantad ki ar gvevlineba, aramed damxmare<br />

orientirad barnovisgan ganuSorebeli sicocxlis<br />

idumalebis grZnobisTvis.<br />

xolo sicocxlis saidumlo barnovisTvis uwinares<br />

yovlisa individuaciis saidumloa, individualuri xa-<br />

125


siaTis da bedis gamocanaa. individualoba da xasiaTi,<br />

mwerlis TvalTaxedviT, sabedisweroa.<br />

`suli mTvlemareSi~ barnovi gansakuTrebiT aqcentirebulad<br />

gamoxatavs individualobis idumalebas.<br />

moTxrobis mTavari personaJis ucnauri ieri, xasiaTi<br />

xatovani siuxviT da sisruliT inakvTeba.<br />

gigola materiis uxeSad formirebuli, mZime da<br />

zanti masaa, romelSic aseve zanti sulia Cakarguli;<br />

erTaderTi qmedeba, romelic am tlanqi da dune cxovelis<br />

msgavs arsebas izidavs, miwis zelaa, Tixis damu-<br />

Savebaa: is TiTqos bunebam amisTvis Caifiqra da Seqmna,<br />

TiTqos TviTonac miwis stiqiidan aris warmoSobili da<br />

mSobliur stiqias SeenivTeba. es inertuli da uwyinari<br />

goliaTi sakuTari nebiT raime seriozuli konfliqtis<br />

monawile ar gaxdeba. magram SeuZlebelia cxovreba did<br />

borotebasTan Sejaxebis gareSe, romlis drosac<br />

adamianis zneobrivi bedi wydeba. am aucileblobas<br />

verc gigola acdeba; colis aqtivobis Sedegad, romelic<br />

qmris antipodia, _ msubuqi, gamrje, mousvenari _<br />

is misTvis bunebriv arsebobis wess wydeba da qalaqSi<br />

gadainacvlebs, sadac zneobrivi gansacdeli elis: mas,<br />

erT-erTi dawesebulebis keTilsindisier darajs,<br />

kinaRam kaci Semoakvdeba...<br />

erTi SexedviT, es personaJi metafizikuri Zalebis,<br />

gangebis sakuTar nebas moklebuli saTamaSoa. am STabeWdilebas<br />

badebs barnovis poetikisTvis damaxasiaTebeli<br />

gaupirovnebeli, idumali dialogi, romelic exeba<br />

gigolas sulis warsul da momaval xvedrs _ wina<br />

cxovrebaSi igi romeliRac didi cxovelis sxeulSi<br />

saxlobda, Semdgom arsebobaSi ki ufro dawmendili ganxorcieldeba.<br />

magram amis Sesaxeb mainc kategoriulad<br />

ar aris laparaki dialogSi, romelic moTxrobis mTavari<br />

gmiris saxes da siuJets kosmiur-maradiuli yofierebis<br />

anarekliT amdidrebs.<br />

sinamdvileSi gigola TviTon aris Tavisi bedis Semoqmedi<br />

_ is yurad iRebs `gafrTxilebas~, alRoTi<br />

wvdeba SemTxveuli ambis azrs: Tu borotebisgan saimedod<br />

ar moizRudavs Tavs, SeiZleba sulierad daiRu-<br />

126


pos. codvis kvlav Cadenis safrTxis SegrZneba mis Sinasamyaros<br />

Searyevs da nel-nela, mtkivneulad aamoZravebs.<br />

is, rac gigolas fsiqikaSi sabolood mkafio saxes<br />

iZens, aris azri isev miwis stiqiasTan mibrunebis<br />

Sesaxeb, romelic misi bunebis instinqturi ltolvidan<br />

ibadeba. Tu Tavidan igi am stiqias sruliad gaucnobiereblad<br />

erwymis, bolos ucdomeli alRoTi grZnobs,<br />

rom es aris erTaderTi ram, riTac Tavis daniSnulebas<br />

axorcielebs, ris gareSe arsebobac borotebasTan aaxloebs.<br />

Tu manamde gigolas sizante, sizarmace TiTqos<br />

codvisgan instinqturi Tavdacvac iyo, axla is Sinaganad<br />

xedavs, ra aaridebs codvas. arsebiTad igi zneobriv<br />

arCevans akeTebs _ borotebas gaurbis da amoicnobs<br />

Tavis erTaderT mowodebas, romlis Sesruleba<br />

borotebisgan Tavdaxsnas iseve uadvilebs adamians,<br />

rogorc sakuTari mowodebis SeusruleblobiT uadvilebs<br />

igi borotebas TavisTavze batonobas. sikeTis da<br />

borotebis msoflio `balansSi~ gigola sikeTes<br />

Seemateba.<br />

moTxroba Tavis xibls mniSvnelovanwilad dakargavda,<br />

mas rom ar dasTamaSebdes avtoris Rimili, _<br />

keTilmosurne da Semwynarebeli, oRond amasTanave<br />

ironiuli _ romelic gvimxels, rom Tumca moTxrobis<br />

gmiri absoluturi faseulobis mqonea rogorc ganumeorebeli<br />

individualoba, is mainc patara da sabraloa;<br />

misi xvedri keTilic aris da ubadrukic; igi erTdroulad<br />

aris kosmosis maradiuli wrebrunvis aucilebeli<br />

da metismetad mcire elementi.<br />

Tavis primitiul gmirSi da mis martiv TavgadasavalSi<br />

barnovi Wvrets samyaros arsebiT tendenciebs da<br />

sawyisebs: unikalur individuacias da sayovelTao<br />

xvedrs, suls da materias, aucileblobas da Tavisuflebas,<br />

sikeTes da borotebas. `suli mTvlemareSi~ organulad<br />

aris Sexamebuli yofiTi realizmis simyare,<br />

gaucxoebuli groteskuli saxeobrioba, samyaros usasrulobis<br />

mistikuri gancda.<br />

raRac imis msgavsi, rac `suli mTvlemareSi~ gigolasTvis<br />

miwis zelaa, `vaSlebis~ gmirisTvis, rogorc<br />

127


moTxrobis saTauric gvaniSnebs, aris vaSlebis uzomo<br />

siyvaruli, saerTod mucelRmerToba. individualobis<br />

Tavisebureba aq ufro realisturad aris gaazrebuli<br />

rogorc bavSvobaSi formirebuli da ramdenadme<br />

socialurad determinirebulic (moTxrobis personaJi<br />

xelmokle ojaxis Svilia da gaWirvebac uviTarebs<br />

kuriozul sixarbes). dro ver exeba am individualobis<br />

arss, birTvs, icvleba misi socialuri statusi, cxovrebis<br />

garegani forma, magram dauZleveli rCeba ucnauri<br />

vneba, romelic am ukve respeqtabeluri kacis<br />

TiTqosda bednier yofas farulad bzaravs. personaJis<br />

individualobis erTi SexedviT uwyinari Tviseba bediswerasaviT<br />

mourevelia da Taviseburad marTlac<br />

sabediswero aRmoCndeba: ojaxis samarcxvino saidumlod<br />

iqceva da ojaxuri konfliqtebis amouwuravi wayroa;<br />

moTxrobis gmiris coli zizRs grZnobs qmris mimarT,<br />

Tumca amas saguldagulod malavs. efeqturia<br />

uCinari Sinagani realobis gamomzeurebis xerxi: saTakilo<br />

saidumloTa gamJRavnebaSi katalizatoris rols<br />

TamaSobs mTxrobeli, romlis mier waqezebuli moTxrobis<br />

gmiri megobrul vaxSamze yovelgvar sanovages<br />

da gansakuTrebiT vaSlebs musrs gaavlebs. nawarmoebis<br />

xalisiani da naTeli iumori mTlianobaSi pirquS xasiaTs<br />

iRebs, sasacilos da TavSesaqcevis miRma gamouvali<br />

adamianuri ubedureba imaleba.<br />

moTxrobaSi `Rimi damRupi~ groteskulad aris gamosaxuli<br />

bedisweriT dadaRuli individualobis mqone<br />

adamiani, samyaros arsSi datanebuli disharmoniis,<br />

tragikomikuri sawyisis xorcSesxma. `buneba oxunjia,<br />

uyvars winaaRmdegobis moTavseba erT fargalSi, erTsa<br />

da imave pirovnebaSi erTmaneTis uarmyofeli xorcisa<br />

da sulisa. iRimeba buneba arsTa Zalebis aseTs SeTama-<br />

Sebazed. _ da eg misi Rimili Zvirad ujdeba qmnilebas~.<br />

moTxrobis personaJis tragikomedia is aris, rom mis<br />

mouxeSav sxeulSi faqizi suli binadrobs, romelic monaTesave<br />

qalur suls eZebs, magram am ltolvas uxerxulad<br />

da komikurad, amave dros avad, sabediswerod<br />

128


eRobeba win misive Seuferebeli, mouqneli sxeulebrivi<br />

garsi.<br />

kidev ufro usixaruloa moTxrobis `yvavilebSi~<br />

gmiris xvedri. adamianuri tanjvis iseT gamWriax, amas-<br />

Tanave emociur xedvas da warmosaxvas, rogoric am<br />

moTxrobas gamoarCevs, bevrgan ver vipoviT Cvens<br />

prozaSi.<br />

nawarmoebis mTavari gmiris sulieri cxovrebis gadmocema<br />

STambeWdavia aramarto daZabuli eqspresiulobiT,<br />

aramed analitikuri sabasriTac. igi vlindeba rogorc<br />

calkeul dakvirvebaTa utyuarobaSi, aseve sulier<br />

mdgomareobaTa kanonzomieri cvlis warmoCenaSi.<br />

ubeduri SemTxvevis gamo patara gogonas kuzi uCndeba<br />

_ raRac umowyalo Zala babucas sxeuls, cnobierebas,<br />

mTel arsebobas TiTqos marwuxSi moimwyvdevs da<br />

yvelafris deformirebas axdens. mis tanjvas gansakuTrebiT<br />

Znelad asatans xdis is damamcirebeli Sefaseba,<br />

romelsac adamianebi an uxeSad umJRavneben, an maT<br />

mzeraSi gamosWvivis; mainc ebRauWeba macdur imeds,<br />

sazogadoebaSi normaluri adamianis statusi moipovos,<br />

romelsac erotiuli ltolvis gaRviveba uZlierebs<br />

_ axladgaRviZebuli es ltolva bednierebis misawvdomobis<br />

rwmenas Causaxavs adamians. amas saSineli<br />

gamofxizleba da Rrma melanqoliaSi CaZirva mosdevs...<br />

xelovnuri yvavilebis keTeba babucas ubedurebis<br />

atanaSi Svelis, magram TandaTan am saqmianobisas mis<br />

arsebaSi dafaruli warmosaxvis mdidari niWi gamomzeurdeba,<br />

romelic meqanikur Sromas Semoqmedebad aqcevs,<br />

amasTanave qals erTgvar avtomiTs Seaqmnevinebs<br />

da WeSmaritebad warmouCens: wina cxovrebaSi man masze<br />

Seyvarebuli adamiani TviTmkvlelobamde miiyvana da am<br />

codvis sasjelia babucas simaxinje da tanjva. sakuTar<br />

xilvaTa namdvilobis dajerebis aseTi unari aqvs Semoqmeds,<br />

xelovans. ase rom, moTxrobis personaJi Svebas<br />

da sicocxlis sazriss povebs Tavisi individualuri<br />

SemoqmedebiTi mowodebis aRmoCenis da realizebis<br />

wyalobiT.<br />

129


sulTa gadasaxlebis idea aq warmogvidgeba ara avtoris<br />

mza mrwamsad, aramed TviT gmiris mier gamotanjul<br />

ocnebad, nugeSad. personaJis metafizikuri xilvebi<br />

WeSmaritia mxatvrulad, mkacrad Sepirobebulia<br />

misi bedis da xasiaTis logikiT. am xilvaTa mxatvruli<br />

simarTle umTavresad is aris, rom maTSi babucas ubedurebis<br />

mizezad wina cxovrebaSi mis mier gamovlenili<br />

qedmaRloba warmoisaxeba, xolo moTxrobaSi aRbeWdili<br />

misi tanjva gamwvavebulia swored gansakuTrebuli<br />

siamayiT.<br />

moTxrobaSi Tavs iCens orsamyarovneba, romelic<br />

romantizmisTvis aris damaxasiaTebeli _ magaliTis-<br />

Tvis gavixsenoT hofmanis proza, sadac yoveldRiuri<br />

sinamdvilis miRma jadosnuri samyaro gadaiSleba...<br />

romantikuli orsamyarovneba mJRavndeba `ganaskvil<br />

simSic~. moTxrobis gmirs mwvave sulieri krizisis<br />

momentSi vxvdebiT. mis sasowarkveTil SfoTvas gvimxels<br />

dialogi arapersonificirebul xmasTan _ lirikuli<br />

prozis erT-erTi efeqturi nimuSi barnovis lirizmiT<br />

gajerebul SemoqmedebaSi. nawarmoebis gmirs<br />

kaeSans auSlis arsebobis sazrisis dabindva, socialuri<br />

cxovrebis moyirWeba, adamianebSi da sicocxlis faseulobaSi<br />

daeWveba, rac mTavaria, aryofnis SiSi, maradiuli<br />

samyarosgan gaucxoeba.<br />

daZabuli da idumali lirikis eqo wvdeba realistur-yofiT<br />

scenebsac, romlebSic gadmocemulia<br />

mTxrobelis Zvel, glaxakad qceul megobarTan Sexvedra,<br />

mis duxWir ojaxSi stumroba... sacodavi adamianebis<br />

es ubadruki samyofeli brma qalis, Taviseburi mediumis<br />

wyalobiT mTxrobelisTvis iqceva romantikul<br />

meore samyarod, TavSesafrad, sadac gardasulTa aCrdilebs<br />

uaxlovdeba da misi Rrma sevda da martoobis<br />

grZnoba cxreba. oRond aqac, iseve rogorc `yvavileb-<br />

Si~, metafizikurs da masTan ziarebas mxatvruli pirobiTobis<br />

ieri aqvs: es mTxrobelis sulieri wyurvilis<br />

xati ufroa, vidre ueWveli realoba.<br />

moTxrobaSi `soko, soko~ xeibari axalgazrda kaci<br />

damTrgunavi yoveldRiurobis gverdiT Svebismomgv-<br />

130


el poetur-romantikul samyaros aRmoaCens da bunebis<br />

samefos Tavisufal mkvidrTagan ubralo WeSmaritebas<br />

SeiTvisebs _ amqveynad gaCena nebismier SemTxvevaSi<br />

RvTis saCuqaria. moTxrobis personaJi bunebis<br />

qmnilebebTan erTad da maT msgavsad iwyebs arsebobas<br />

_ amao survilebis gareSe, upretenziod da Tavisuflad.<br />

am moTxrobis romantikuli gmiris antipodia ironiiT<br />

daxatuli `Sinaur mterSi~. bunebaSi mas araferi<br />

izidavs da xiblavs, bunebasTan siaxlove yofiT uxerxulobebs<br />

uqmnis, sofelSi SeCveul komforts moklebulia;<br />

moklebulia prestiJul sazogadoebas, pativs<br />

da sxva siamovnebebs, gasarTobebs, imas, rac mis arsebobas<br />

Seadgens da TviTkmayofilebas aniWebs. Cinovnikur-meSCanuri<br />

fenis warmomadgenlis standartuli<br />

cxovrebis wesi TiTqos sagangebod aris mogonili imis-<br />

Tvis, rom adamiani raimeze seriozulad ar dafiqrdes<br />

da Rrmad araferi igrZnos; misi daniSnuleba TiTqos is<br />

aris, rom sulier sicarieles gadaefaros. xolo sofelSi<br />

aseTi safarveli ar arsebobs da moTxrobis gmiris<br />

gamofituloba SiSvldeba. es aris usulgulo adamiani,<br />

romelsac ar gaaCnia sxvisi ubedurebis gancdis,<br />

TanagrZnobis unari. xolo ubedurebas, romlis mowmec<br />

is xdeba, ucnauri saxe aqvs _ fsiqikurad travmirebuli<br />

kaci, gakotrebuli vaWari Tavisi uiRblobis mizezis<br />

xorcSesxmas xedavs moSlil gramofonSi, mas aRiqvams<br />

Segnebul arsebad, vinc ganzrax uwyobs sabotaJs<br />

da ebrZvis am arsebas rogorc borot bedisweras.<br />

moTxrobis mTavari gmirisTvis es tragikomikuri sanaxaoba<br />

iqceva gasarTobad, autaneli mowyenilobis gamqarveblad;<br />

TviTonac gamosadegi aRmoCndeba vaWris-<br />

Tvis rogorc cocxali reklama... mainc mTavari personaJis<br />

arsebaSi ganadgurebul adamianTan Sexvedra usiamovno<br />

naleqs tovebs, qveSecneulad SeaSfoTebs mas da<br />

is cdilobs mexsierebidan amoiSalos SeSlilis saxe:<br />

mis keTilmowyobil da utkivilo, komfortul mikrosamyaroSi<br />

araviTar ubedurebas disonansi ar unda Sheqondes,<br />

mas arafrad Wirdeba imis codna, rom arsebobs<br />

131


edis ulmobeli, adamianis cxovrebis damangreveli<br />

dartymebi...<br />

adamianTa gaucxoeba bunebisgan, gaucxoeba sakuTari<br />

adamianuri arsisgan da erTmaneTisgan, maTi momxmarebluri<br />

urTierTdamokidebuleba, adamianis arsebobaSi<br />

teqnikis rolis sabediswero gaZliereba, gasarTobis<br />

da sanaxaobis gamudmebuli Zieba _ es motivebi<br />

moTxrobas meoce saukunis cxovrebis niSandoblivi<br />

tendenciebis gamosaxulebad aqcevs.<br />

Tu `Sinauri mtris~ gmiris sulieri defeqti ugrZnoblobaa,<br />

`aRdgomis codvaSi~ adamianis bunebis mankiereba<br />

Tavisi ufro aqtiuri, arsebiTad demonuri gamovlinebebiT<br />

warmogvidgeba. sxarti, basri siuJetis meSveobiT<br />

warmoiqmneba Wrili, romelSic uCveulo sicxadiT<br />

Cans dafaruli, SeniRbuli adamianuri impulsebi<br />

_ erTmaneTSia gadaxlarTuli da erTmaneTs kvebavs<br />

Suri, SurisZiebis wyurvili, mdabali cnobismoyvareoba,<br />

avi, sadisturi sixaruli, aRZruli sxva adamianis<br />

Tavmoyvareobis SelaxviT, erotiuli sixarbe...<br />

maT Soris gansakuTrebulad Zlieri da saSineli<br />

sxvisi damcirebiT da tkiviliT sadisturi tkbobaa,<br />

radgan igi adamianis sulis iracionalur SreebSi yvelaze<br />

Rrmad aris fesvgadgmuli. am iracionaluri Zalis<br />

ganmasaxierebeli demoni amarcxebs angarebis ganmasaxierebel<br />

demons, radgan angareba, sxvisi gasaWiris<br />

momgebianad gamoyenebis survili iracionalur siRrmes<br />

moklebulia, SedarebiT ufro zedapiruli da<br />

Cveulebrivia.<br />

bneli impulsebis winaSe mTavari personaJis umweobis<br />

mizezi qristianobisgan misi gaucxoebaa, ris gamoxatvasac<br />

amZafrebs mkveTri kontrasti _ demonuri<br />

vnebebi personaJs aRdgomis dResaswaulze eufleba.<br />

aRdgomis dResaswaulis garSemo aigeba agreTve `sapaseqo<br />

namcxvris~ siuJeturi da azrobrivi struqtura.<br />

moTxrobis personaJebis cxovrebaSi am dResaswauls<br />

araviTari maRali Sinaarsi aRar aqvs _ arc qristianuli,<br />

sulier-zneobrivad gamakeTilSobilebeli da<br />

arc winaqristianuli, siyvarulis da nayofierebis<br />

132


kultTan, vitaluri Zalebis sagazafxulo ganaxlebas-<br />

Tan dakavSirebuli. amgvar Sinaarss meSCanuri garemodan<br />

aZevebs gastronomiul-kulinariuli materializmi,<br />

wvrilmani pativmoyvareoba da usulo erotika,<br />

warmarTuli erotiuli kultis parodiuli naSTi. es<br />

Tavisi zedapiriT yofiTi da saxumaro moTxroba arsebiTad<br />

maradiulobas daSorebuli adamianis dakninebis<br />

maxvilgonivruli dacinvaa.<br />

ucnaurad simuqegadakruli iumori, tragikomikuri<br />

tonaloba, individualuri xasiaTis da bedis gamocana-<br />

Ta groteskuli warmoCena da adamianis sulis dacemaTa<br />

Tu zeaRsvlaTa maradiulobis rakursiT Wvreta is<br />

ZiriTadi Tvisebebia, romlebic barnovis moTxrobebis<br />

erT wyebas mxatvrul srulfasovnebas da sicocxlisunarianobas<br />

aniWebs.<br />

1992<br />

133


wamebuli RmerTi<br />

Tavisi msoflxedva vasil barnovma gansakuTrebuli<br />

mxatvruli sisavsiT gamoavlina romanSi `trfoba wamebuli~.<br />

mwerlis religiuri, zneobrivi da esTetikuri<br />

ideali am romanSi ikveTeba adamianuri bunebis realobasTan<br />

tragikul SejaxebaSi, adamianis sulis mravalgvar<br />

moZraobaTa mkveTri aJRerebiT; Zlieri adamianebis<br />

vnebaTaRelva ixateba Zlieri sityviT da SemoqmedebiTi<br />

agznebiT.<br />

romanis avtori miwieri da amavdroulad amaRlebuli<br />

siyvarulis kultis Tayvanismcemelia. aseTi siyvaruli<br />

misTvis warmoadgens dedamiwaze RvTaebrivis<br />

gadmofenas, mis yvelaze adekvatur gamomJRavnebas da<br />

uzenaesi sikeTis, WeSmaritebis, mSvenierebis ganxorcielebul<br />

sinTezs.<br />

mwerlis es Tvalsazrisi da masTan dakavSirebuli<br />

miwieri silamazis sakralizacia, rogorc SeniSnulia,<br />

axlosaa platonizmTan da saerTod antikur msoflgancdasTan.<br />

misi saTavea aseve samyaros renesansuli aRqma,<br />

`vefxistyaosani~. SesamCnevad exmianeba igi ilia<br />

WavWavaZis `gandegilis~ koncefcias.<br />

aSotis da Suqias siyvaruli romanSi warmosaxulia<br />

rogorc Cveulebrivi cxovrebis miRma arsebuli romantikuli<br />

savane, TavSesafari, romelSic aRmofxvrilia<br />

boroteba Tavisi mravalgvarobiT da xorcieli<br />

tkbobac sulieri aRmafreniT aris ganwmendili; daZleulia<br />

egoizmi da Seyvarebulebi erTmaneTSi poveben<br />

Tavisi arsebis srulqmnas. aSotis da Suqias siyvaruli<br />

TiTqos pirvelyofil codvas Zlevs da edemSi dabrunebad<br />

iqceva. barnovi `himnografiuli~ maneriT gamoxatavs<br />

amaRlebuli siyvarulis metafizikas.<br />

romanSi aSotis saxe or planSi iSleba, romlebic<br />

ewinaaRmdegeba erTmaneTs _ erTi mxriv, igi naCvenebia<br />

socialuri cxovrebis aspeqtiT, rogorc qveynis mesveuri.<br />

is zedmiwevniT Seefereba Tavis statuss da xalxis<br />

TvalSi gmiria, zekacia. es plani swored xalxis Tvalsazrisis<br />

gamtaria, aq mefe garedan da Soridan danaxu-<br />

134


li moCans. meore mxriv, aSots vxedavT Signidan, TavisTavis<br />

winaSe darCenils _ sulieri SimSiliT gawamebuls,<br />

mgrZnobiares da martosuls; mas wyuria siTbo,<br />

TanagrZnoba, uangaro yuradReba, misi faruli lirizmi<br />

da silbo sazrdos da gamomJRavnebas saWiroebs. pirvel<br />

planSi is warmogvidgeba apologeturi matianis Tu<br />

saraindo eposis personaJad da Warbad idealizebulia;<br />

romanis Sesabamisi monakveTebi gaWianurebuli da naklebad<br />

sainteresoa; magram idealizeba nawilobriv<br />

funqciuria: igi kontrastulad amkveTrebs meore<br />

plans, sadac mefe pirovnul-Sinagan ganzomilebaSi<br />

warmoCndeba da xalxiseul, Taviseburad swor, magram<br />

zerele aRqmas avtoris analitikuri xedva, natifi lirizmi<br />

da TviT personaJis meditaciebi, Sinagani monologebi<br />

cvlis.<br />

aSots ar SeuZlia icxovros pativmoyvareobis amara,<br />

is WeSmarit siyvarulze ocnebobs. dedofals, piriqiT,<br />

aqvs mZlavri da xarbi pativmoyvareoba da ar<br />

SeuZlia da ar surs siyvaruli. niSandoblivi detalebiT<br />

gamoisaxeba guranduxtis civi miukarebloba, misi<br />

gorozi sulis mousvenari ltolva kidev ufro meti<br />

Zlierebis da pativis moxveWisken. aseT adamians, bunebrivia,<br />

ar SeuZlia misces aSots is, rasac igi mTeli<br />

arsebiT eswrafis: `amaod eZebda sip qvazed naz yvavils<br />

turfa gazafxulisas~. aSotTan dedofals urTierToba<br />

aqvs rogorc mxolod mefesTan, rogorc socialuri<br />

rolis SemsrulebelTan da daJinebiT moiTxovs misgan,<br />

srulyos es roli.<br />

romanis ideur arss uSualod ukavSirdeba guranduxtis<br />

specifikuri religiuroba. qveynisTvis da mefis<br />

ojaxisTvis sasikvdilo gansacdelis dros, kritikul<br />

situaciaSi mJRavndeba dedoflis religiurobis<br />

raoba _ igi, vinc gangebisgan movlinebulad Tvlis<br />

Tavs saqarTvelos gasaerTianeblad, RmerTs codvaTa<br />

mitevebas ki ar Txovs, aramed uwyreba, radgan qristianebs<br />

mfarveloba moaklo da mahmadianebs gaamarjvebina;<br />

mxolod sajarod acxadebs gansacdels RvTis samar-<br />

Tlian risxvad da xalxs mouwodebs sinanulisken. ro-<br />

135


gorc vxedavT, dedoflis qristianoba sxvebisadmia<br />

momTxovni da ara sakuTari Tavisadmi; is mas Wirdeba<br />

rogorc Tavisi nebis damkvidrebis, adamianebis damor-<br />

Cilebis saSualeba. guranduxtis aseTi mimarTeba religiasTan<br />

gansakuTrebiT mkveTrad iCens Tavs, rodesac<br />

igi aSotis da Suqias kavSiris Sesaxeb Seityobs. dedoflis<br />

sulieri SfoTva mravalelferiani fsiqologiuri<br />

analiziT aris gadmocemuli _ saSinelia am metismetad<br />

amayi adamianis Seuracxyofili Tavmoyvareobis<br />

tanjva. mas sevda, gulistkivili ar eufleba axlobeli<br />

adamianis sulierad dakargvis gamo, imas ar ufiqrdeba,<br />

mxolod xorcieli gatacebaa Tu raRac metia<br />

aSotis da Suqias urTierToba da TviTonac xom ar aris<br />

Tavisi siciviT am urTierTobis warmoSobis mizezi... is<br />

TavisTavSi ar ixedeba, TavisTavs arafers mokiTxavs.<br />

qristianul sindisierebasTan erTad verc qristianuli<br />

moTmineba, Tviniereba eTviseba mis xasiaTs: dedoflis<br />

arsebas savsebiT msWvalavs SurisZiebis vneba. raTa<br />

mtrebis ganadgurebisken misi swrafva kanonieri iyos,<br />

maT eSmakeulebad Seracxavs, magram eSmaks emsgavseba<br />

TviT is RmerTi, romlisganac igi daJinebiT moiTxovs<br />

Tavisi Seuracxmyofelebis mimarT SurisZiebas da<br />

romelsac despotad warmoidgens. `_ amaod moiwvev,<br />

dedofalo, Semoqmeds: yovlad keTilisagan ar egebis<br />

Suquris mospoba sixarulis momniWeblisa, saxierisagan<br />

ver SeiZleba Caqroba silamazisa... uxme RmerTs sastiks,<br />

ufals mrisxanes, sinaTlis mqrobels, sikvdilis<br />

damrgvels... vinc cecxliT daswva aTaseulni Tavisuflebis<br />

dasaxvis gamo... mas Seevedre, sastiksa mflobels<br />

sastikis guliT. _ RmerTsa sastiksa Tu TviT satanas?<br />

_ meufes sastiks, gina belzebels bnelTa mflobels!~.<br />

ai, am daundobeli, SiSismomgvreli RmerTis msaxur-<br />

Ta Soris poulobs guranduxti mokavSireebs. grigoli<br />

da Tebronia acxadeben, rom satanur codvas ebrZvian<br />

qristianobis da saxelmwifos umaRlesi interesebis<br />

dasacavad _ raTa mefis codvam rogorc umsgavsma magaliTma<br />

xalxis zneoba ar garyvnas da qveyanas, rome-<br />

136


lic mahmadianuri agresiisgan icavs Tavs, religiursulieri<br />

Zala ar Seusustdes.<br />

barnovi aqac, rogorc aSotis saxis kveTisas, orfenian<br />

suraTs qmnis, or plans gamoyofs _ oficialurs<br />

da Sinagans, romelic uCumrad warmarTavs imas, rac zedapirze<br />

xdeba. sajarod gacxadebuli motivebis miRma<br />

Sefarulia Zlieri egoisturi impulsebi, romelTa gamomzeureba<br />

ar SeiZleba, romlebmac SeniRbulad unda<br />

imoqmedon. oRond grigoli da Tebronia trivialuri<br />

farisevlebi ar arian. es adamianebi aiZuleben Tavis-<br />

Tavs daijeron, rom marTlac keTil, saRvTo saqmes<br />

aRasruleben. maT ar undaT simarTle icodnen sakuTari<br />

Tavis Sesaxeb da Tu gulis siRrmeSi es simarTle<br />

mainc ician, axerxeben daiviwyon moqmedebisas. Tavisi<br />

aqtivobis saeWvo xasiaTs, mis saCoTiro motivebs rom<br />

grZnoben, miTufro ficxad aRiZvrebian satanasTan saomrad<br />

da aRtkinebiT, egzaltaciiT iyrueben sindisis<br />

xmas... am personaJebis sulier cxovrebaSi gamosWvivis<br />

fenomeni, romelsac Tanamedrove fsiqologia racionalizacias<br />

uwodebs. saerTod, `trfoba wamebuli~ meoce<br />

saukunis dasawyisis qarTuli prozis TvalsaCino<br />

movlenaa upirvelesad swored garTulebuli fsiqologizmiT.<br />

TviTeul personaJs, romelic aSotis da Suqias siyvarulis<br />

winaaRmdeg amxedrdeba, Tavisi maluli stimulebi<br />

aqvs saamisod, magram es stimulebi sabediswerod<br />

gadaexlarTeba erTmaneTs da mrisxane Zalad iqceva.<br />

grigolis da aSotis bavSvobisdroindeli metoqeoba<br />

da Suri erTmaneTis mimarT gansakuTrebiT Rrma<br />

kvals grigolis arsebaSi tovebs. aqedan mokidebuli<br />

misi mamoZravebelia faruli survili, radac unda<br />

daujdes gautoldes da aRematos kidec aSots, iyos<br />

ufro didi sulierebis sferoSi, vidre aSotia saxelmwifoebrivi<br />

saqmianobis sferoSi. mefis karze aRsazrdelad<br />

ayvanili bavSvi damcirebas grZnobs ufliswulis<br />

gverdiT Tavisi meorexarisxovani mdgomareobis<br />

gamo da am damcirebis kompensirebis moTxovnileba<br />

grigols daZabuli qmedebisken, Tavdauzogavi Sromis-<br />

137


ken ubiZgebs, nebisyofas uaRresad ukaJebs. igi eswrafis<br />

RmerTTan siaxloves, wmindanur srulyofilebas,<br />

oRond amave dros surs iqces amqveyniur saTayvanebladac,<br />

amqveynad ukvdavyos Tavisi saxeli. pativmoyvareobaa<br />

grigolis energiis dauSreteli masazrdoebeli<br />

da is garkveulwilad axerxebs am Zalis SemoqmedebiT,<br />

aRmSeneblobiT aqtivobad sublimirebas. grigolis<br />

pativmoyvareobas avtori am kuTxiT Semwynareblurad<br />

uyurebs _ raki adamiani RvTis msgavsebaa, mas aqvs<br />

ukvdavebis wyurvili, sakuTari individualobis iseTi<br />

zrdis wadili, romelic RvTaebriv sisrules emsgavseba;<br />

mwerlis amgvar Tvalsazriss renesansuli suli<br />

msWvalavs, iseve rogorc mis siyvarulis koncefcias;<br />

igi moicavs adamianis SemoqmedebiTi SesaZleblobebis<br />

rwmenas _ ukvdavebis moTxovnileba did saqmeebSi da<br />

qmnilebebSi ganivTdeba; grigolis SemoqmedebiTi<br />

aqtivobac daZabuli da produqtiulia.<br />

grigols rogorc qristians Segnebuli aqvs pativmoyvareobis<br />

saZraxisoba, magram TavisTavSi mis aRmofxvras<br />

ki ar cdilobs, aramed RmerTisgan pativmoyvarul<br />

miswrafebaTa Sendobas elis da imedovnebs, rom<br />

maT Zalas sasikeTo moRvaweobaSi gadaadnobs. Tumca<br />

pativmoyvareobis SemoqmedebiT energiad savsebiT gardaqmna,<br />

misi savsebiT uvnebelyofa ar xerxdeba.<br />

pativmoyvareoba ise Rrmad aris gamjdari grigolis<br />

arsebaSi, rom mis garegnul Tavmdablobasac sarCulad<br />

dayveba _ saeklesio ierarqis didebaze is uars imitom<br />

ambobs, rom mxolod wmindanis dideba aiyvans yvelas-<br />

Tvis, maT Soris mefisTvisac miuwvdomel simaRleze...<br />

grigoli kompromisze midis Tavisi pativmoyvareobis,<br />

gandidebisken swrafvis winaSe, im ltolvis winaSe,<br />

romelic qristianuli TvalsazrisiT satanuria da<br />

romlis daTrgunva aris morwmunis da miTufro asketis<br />

mudmivi sazrunavi. raki qristianoba satanis da adamianis<br />

dacemis mizezad gamrudebul Tavisufal nebas,<br />

Tavnebobas da TavmoTneobas miiCnevs, igi uwinaresad<br />

swored am sawyisTan brZolas saxavs aucileblobad. s.<br />

averincevis TqmiT, `qristianul asketikaSi, saboloo<br />

138


angariSiT, amosavalia `morCilebis~ da `TviTnebobis~<br />

dapirispireba, neoplatonur asketikaSi _ sulis da<br />

materiis dapirispireba~.<br />

grigoli askezas naklebad mimarTavs TavmoTneobis<br />

dasaZlevad da Tavisi mtkice nebisyofis mTel Zalas<br />

xorcieli ltolvebis aRkveTas axmars. rac ufro didi<br />

da Zlieria misi faruli pativmoyvareoba, miT ufro<br />

sastikad axSobs igi xorcielebas da uaxlovdeba Tavis<br />

mizans, wmindanis simaRlis miRwevas. magram mTavari is<br />

aris, rom wmindanoba mizania ara TavisTavad, aramed<br />

imdenad, ramdenadac igi Tavisi simaRlidan amqveyniurobaze<br />

mbrZaneblobs. miwieri samyaros uaryofa am<br />

samyaroze Teokratiuli batonobis SesaZleblobis<br />

momniWebelia.<br />

xorcis damTrgunavi Tavgametebuli asketuri Rvawlis<br />

Sesaxeb grigoli eubneba Tebronias: `is aris gza<br />

cxovrebisadmi dausrulebelisa, igive mauflebs me<br />

qveyniur ZalTa zedan yovelgvarTa. kargad Seigne:<br />

igive mauflebs me yovelTa qveyniurTa ZalTa zedan!<br />

Senc gauflebs, Cemo kargo~; nebisyofis gamowrToba<br />

xorcieli swrafvebisadmi dapirispirebis sisastikeSi,<br />

TavisTavze batonobis unaris srulyofa sxvebis damorCilebis<br />

wanamZRvaria. mkacri TviTaRkveTa grigolis-<br />

Tvis sakuTari Zalauflebis damkvidrebis saSualebaa.<br />

Tebronia, misi siyvaruli Wirdeba grigols, raTa<br />

xorcTan brZolas simwvave Sematos da Tavisi nebac<br />

ufro metad gamobrZmedos, siyvarulis msxverplad SewirviT<br />

RvTis winaSe Tavisi Rvawli gaadidos. grigolisTvis<br />

Tebronia TiTqos cdispiria, romelzec Zalebs<br />

mosinjavs _ TavisTavze da sxvebze batonobisas.<br />

aRwevs kidec sawadels, Tavsac imorCilebs da qalis<br />

nebasac Tavisi mZlavri gavlenis areSi samudamod<br />

moamwyvdevs.<br />

Tebronias uaryofil, tanjul siyvaruls mwerali<br />

gamosaxavs rogorc emociaTa mravalferovan gamas,<br />

imeds da sasowarkveTas Soris meryeobis wamebas, romelic<br />

agresiul impulsebsac moicavs. Tebronia asketi<br />

xdeba ara RmerTis siyvarulis, RmerTTan sulieri<br />

139


miaxloebis wyurvilis ZaliT, aramed imis gamo, rom<br />

moSurne mtrobiT da zizRiT iJRinTeba misTvis miuwvdomeli<br />

miwieri siyvarulis da bednierebisadmi, romelsac<br />

codvad mxolod imitom Tvlis, rom TviTon mas<br />

ar xvda wilad.<br />

Tebronia da grigoli, TavisTavSi rom sastikad<br />

ixSoben miwier survilebs, Tavis irgvlivac imave sisastikiT<br />

lamoben maT amoZirkvas. es ar aris ucnauri,<br />

radgan adamianis siRrmiseuli mimarTeba sakuTari<br />

Tavisadmi da sxvebisadmi, rogorc e. fromi ganmartavs,<br />

arsebiTad erTgvarovania. gaugebari ar aris isic, rom<br />

grigolis da Tebronias warmodgenaSi arsebuli Rmer-<br />

Ti aRar aris lmobieri da gulmowyale, ganuzomeli<br />

siyvaruliT aRsavse qristianuli RmerTi, `romels<br />

sibraluliT evseboda guli adamianis tanjvis xilvazed<br />

da mzad iyo Seendo yovelTvis, yovelTaTvis~.<br />

sinamdvileSi isini Tayvans cemen `macxovars kacTa<br />

sisastikisagan Seqmnils, ugulos, romels gznebul<br />

koconzed ahyvanda yvela, vinc eaxleboda mas ara<br />

rogorc mona usityvo mis win mZrwolare~. RmerTze<br />

warmodgenis raoba gezs aZlevs rogorc RmerTisadmi,<br />

aseve TavisTavisadmi da sxvebisadmi adamianis damokidebulebas,<br />

mis faseulobebs da mizanswrafvebs. Tu<br />

adamians RmerTi SiSismomgvrel tiranad esaxeba, xolo<br />

sakuTar Tavs misi nebis mediumad miiCnevs, bunebrivia,<br />

is Zalauflebaze da batonobaze iqneba orientirebuli<br />

da Tavis zeciur kerps emsgavseba. swored ase formirdeba<br />

grigolis da Tebronias msoflmimarTeba.<br />

mefis sasiyvarulo kavSiris mxileba da darRveva<br />

xelsayrel saSualebad iqceva grigolis da Tebronias<br />

faruli zraxvebis realizaciisTvis. dgeba maTi moRvaweobis<br />

kulminaciuri momenti, roca sakuTari Zalebis<br />

sruli mobilizeba da demonstrireba unda moaxdinon,<br />

Tavisi Zalaufleba savsebiT da mtkiced daamyaron,<br />

mware marcxi agemon mefes da... siyvaruls, romelic<br />

TavisTavSi ase daundoblad gasrises, daundoblad,<br />

magram ara daunaneblad da es gamaborotebeli sinanu-<br />

140


lic aiZulebT Suri iZion maTze, visac didi siyvarulis<br />

bedniereba ergo.<br />

romanis personaJebs Soris grigolis saxe yvelaze<br />

rTulia. Tavisi msoflgagebis WeSmaritebaSi es Rrmad<br />

darwmunebuli kaci drodadro eWvis mtkivneul Setevebs<br />

ganicdis, SiSobs, xom ar uaryo Tebronias siyvarulis<br />

saxiT TviT RmerTis amqveyniuri gamocxadeba...<br />

aseTi eWvi eZaleba mas, roca Suqias daatyvevebs da<br />

monasterSi miyavs; grigoli mZlevelic aris da Zleulic,<br />

mbrZaneblobs qalze da amave dros ixibleba misiT,<br />

Sinaganad gatexilia orWofuli fiqriT... magram<br />

daeWveba mZlavri nebisyofiT CaixSoba da is ver arbilebs<br />

grigolis moqmedebis simkveTres. mis mier Suqias<br />

sulieri da faqtobrivad fizikuri iZulebiTac sasaxlidan<br />

gamoyvanis da monasterSi gamomwyvdevis aqti<br />

arsebiTad tiranulia. metoqeobis da gandidebis, batonobis<br />

maluli vnebebi, TviTdarwmunebuli Seuwynarebloba<br />

satanurad miCneulisadmi da misi yvelanairi sa-<br />

SualebiT ganadgurebis Jini bunebrivad gasruldeba<br />

ZaladobiT, codvilad Seracxilis sulze da sxeulze<br />

ZalmomreobiT; qristianoba, siyvarulis da Tavisuflebis<br />

religia, inkviziciad, Tavis sapirispiro movlenad<br />

gardaiqmneba.<br />

mefes SuqiasTan ZaliT ganSoreba sulierad axevebs,<br />

es ki mahmadianobisgan Seviwroebul qveyanas umeTaurod<br />

tovebs _ garegnulad saxelmwifos sakeTildReod<br />

ganxorcielebul aqts swored saxelmwifosTvis saziano<br />

Sedegi moyveba. grigoli, zneobis egzaltirebuli<br />

damcveli, gakvirvebiT acnobierebs, rom rac Rmer-<br />

Tis nebis Sesatyvisad warmoedgina, realurad Zalze<br />

Sorsaa qristesgan, misi lmobierebis da mimteveblobisgan;<br />

acnobierebs, rom marTebulia codvisadmi winaRdgoma<br />

ara sisastikiT, aramed adamianisadmi qristeseburi<br />

TanagrZnobiT; sisastikes, Zalmomreobas mxolod<br />

adamianisTvis Tavisuflebis warTmeva SeuZlia da<br />

ara misi WeSmaritebasTan miyvana, RmerTs ki surs, rom<br />

adamiani Tavisufali iyos da WeSmaritebasac Tavisuflad<br />

eziaros... axla grigoli imasac naTlad xedavs,<br />

141


a didi wili udevs qristianuli lmobierebisgan mis<br />

dacilebaSi TavmoTneobas da pativmoyvareobas, romlis<br />

nayofad mxolod did da keTil saqmeTa xilvis<br />

imedi hqonda.<br />

magram es gamofxizleba nagvianevia, radgan xorcielebis<br />

fanatikuri siZulvili arsebobs mdabiuri, ganuviTarebeli<br />

cnobierebis donezec da waqezebulia swored<br />

sarwmunoebriv winamZRolTa mier. monazoni ivdiTi<br />

grigolis da Tebronias arsis primitiuli da Semzaravad<br />

hipertrofirebuli xorcSesxmaa, romelsac logikur<br />

dasasrulamde, mSvenieri da saTno qalis barbarosul<br />

mospobamde miyavs maT mier wamowyebuli daundobeli<br />

brZola. Seuwynarebloba, ideologiuri agresia<br />

momakvdinebel fizikur agresiaSi gadaizrdeba.<br />

brZolis moTaveebis, grigolis da TebroniasTvis es<br />

moraluri kraxia _ asketebi, sulieri siwmindis da<br />

gmirobisken mZafrad mswrafveli adamianebi saSineli<br />

codvis pasuxismgeblobas kisruloben. maT maqsimalizms<br />

aSotis gasastikebac moyveba, xolo sarwmunoebis<br />

da eklesiis avtoriteti, imis nacvlad, rom ganmtkicebuliyo,<br />

ilaxeba, rac simbolurad gamoixateba<br />

romanis finaliT _ Suqias Zmebis mier aSotis taZarSi<br />

mokvliT.<br />

sakuTari Secdomis da misi samwuxro Sedegis mtkivneuli<br />

sicxadiT gacnobiereba grigols tragikul pirovnebad<br />

warmogvidgens. magram is mainc ver axerxebs<br />

Tavis Seupovar arsebaSi umTavresi qristianuli siqveleebisTvis<br />

_ lmobierebis da TavmdablobisTvis adgilis<br />

povnas. samyaro misTvis bolomde rCeba keTilis da<br />

borotis gaafTrebul kveTebad. `raindi iyo is mebr-<br />

Zoli eklesiisa da vin sTqva brZolaSi lmobiereba?!~.<br />

nebis da poziciis aseTi Seuryevloba grigolis figuras<br />

pirquS didebulebas matebs.<br />

grigoli da Tebronia TiTqos marTal saqmes, qristianuli<br />

zneobis ganmtkicebas emsaxurebian, am msaxurebis<br />

rezultati ki antiqristianulia, risi pirvelmizezic<br />

maTi usiyvarulobaa. siyvaruli rogorc urTierTltolva<br />

maT TavisTavSi jvars acves, magram maTSi<br />

142


Cakvdeba saerTod siyvarulis niWic, siyvaruli adamianisadmi,<br />

moyvasisadmi, romelic RmerTisadmi siyvarulis<br />

utyuari, metic, erTaderTi sazomia. isini asketebi<br />

siyvarulis xarjze arian, mTel Tavis religiur arsebobas<br />

amyareben siyvarulisgan daSretil xriok niadagze,<br />

energias da STagonebas poveben ara siyvarulSi,<br />

aramed imis Seurigebel siZulvilSi, rasac satanurad<br />

Tvlian. usiyvarulobis gamo maTTvis mTavari xdeba<br />

sakuTari Zalauflebis nebis dafuZneba, rac adamianis<br />

mimarT ulmoblobiT miiRweva.<br />

maT xelSi, romelsac siyvaruli ar warmarTavs,<br />

qristianuli zneobrivi kanonebi, RmerTis da kacis<br />

cocxali siyvaruli rom udevs safuZvlad, iqceva adamianis<br />

damTrgunav, gaxevebul da usulo konstruqciad,<br />

uxeS iaraRad, romliTac klaven siyvaruls, klaven<br />

RmerTs. roca yovelive amas viTvaliswinebT, SesamCnevi<br />

xdeba, rom romanis saTauri marto aSotis da<br />

Suqias tragikul siyvaruls ki ar gulisxmobs, aramed<br />

siyvarulis rogorc amqveynad movlenili RmerTis<br />

wamebasac.<br />

nawarmoebSi namdvil qristianul faseulobebs, adamianis<br />

siyvaruls, TanagrZnobas da gulmowyalebas, Semwynareblobas<br />

ganasaxiereben epizoduri, magram dasamaxsovrebeli<br />

personaJebi _ kaTalikosi, monazoni Temistio;<br />

udrtvinvelad swiravs Tavs RmerTs da qveyanas<br />

episkoposi timoTe, Cumi, ubralo beri... Tavisi bunebiT<br />

qristiania TviT Suqia, romelic yvelas mimarT keTilmosurnea<br />

da romelsac suls ar umRvrevs mediduroba;<br />

da bolos, nawarmoebs kacTmoyvaruli qristianuli suliT<br />

aTbobs avtoris lirikuli monologebi, komentarebi,<br />

CanarTebi.<br />

`trfoba wamebulis~ centralur konfliqts da<br />

mxatvrul sazriss qmnis avtoritaruli da humanisturi<br />

religiurobis dapirispireba. pirveli adamians<br />

SiSiT qeds moadrekinebs da araraobad aqcevs, mis Tavisuflebas,<br />

sulieri potenciis realizacias boWavs da<br />

adamianze batonobisTvis gamoiyeneba; meore adamianis<br />

individualobisadmi pativiscemas, Tavisuflebis da<br />

143


ednierebisken misi swrafvis bunebriobis aRiarebas da<br />

adamianis maRali, RvTiuri Rirsebis dafasebas emyareba.<br />

romanis mixedviT, qarTveli xalxis msoflgancda<br />

ewinaaRmdegeba avtoritarul religias da religiurobis<br />

humanistur tips mieltvis. `qarTveli sjulis moyvaruli<br />

iyo, misTvis Tavdadebuli, magram Tvis RmerT-<br />

Tan urTierTobaSi uarsa hyofda sastik wesebs; laRad<br />

moqmedebda winaSe RvTisa, rogorc mamis win, romlisadmi<br />

pativi da siyvaruli Rrma aris, Zrwola ki dakninebul-damcirebuli.<br />

uyvars qarTvels Tavisi meufe,<br />

xolo alRoTi icis, rom SiSi uaryofs yovel siyvaruls,<br />

gare gandevnis mas~.<br />

aseTi msoflmxedvelobrivi motivebi da problematika<br />

iqvemdebarebs romanSi istoriul realobas da<br />

istoriuli pirovnebebis, grigolis da Tebronias saxeebic<br />

amis Sesabamisad _ konceptualizebulad warmodgebian.<br />

maT monumentur figurebSi warmoCndeba avtoritaruli<br />

tipis adamiani. am figurebSi, erTi SexedviT<br />

Tanamedroveobas sruliad mowyvetili rom arian, obieqturad<br />

(avtoris mizandasaxulobisgan damoukideblad)<br />

meoce saukunis, mZvinvare avtoritarizmis epoqis<br />

sulieri fizionomiis nakvTebi icnoba.<br />

arsebobs garkveuli Tanxvedra barnovis romans da<br />

meoce saukunis evropuli literaturis zogierT movlenas<br />

Soris. avtoritarulad religiuri adamianis saxes<br />

qmnis fransua moriaki romanSi `fariseveli~. brijit<br />

piani qristianuli zneobis Tavgamodebuli damcvelia,<br />

RvTis nebis ukompromiso damamkvidrebelia, magram<br />

es sinamdvileSi am adamianis sakuTari nebis damkvidrebaa,<br />

garSemomyofi adamianebis moraluri terorizebaa,<br />

maTze batonobaa, riTac misi ampartavnoba da<br />

TavmoTneoba nayrdeba. man rogorRac yovelTvis zustad<br />

`icis~, ras moiTxovs RmerTi adamianebisgan da Tavdajerebulad,<br />

uxeSad iWreba maT intimur cxovrebaSi,<br />

aseTi Carevis Sedegebi ki tragikulia. misi RmerTi<br />

iseTivea, rogoric TviTon aris _ siyvarulis unars<br />

moklebuli, Seubralebeli zedamxedveli. bolos mas<br />

TviTonve Sezaravs Tavisi usiyvarulo, moyvasisadmi<br />

144


ugrZnobeli da Seuwynarebeli RvTismosaobis codvili<br />

nakvalevi... moriakis TvalTaxedva qristianul humanizms<br />

eyrdnoba.<br />

Sexebis momentebi aqvs barnoviseul grigolis saxes<br />

JorJ bernanosis romanis `satanis mzis qveS~ mTavar<br />

gmirTan. donisans, Tavisi Tavisadmi uSeRavaTo askets,<br />

romelic sicocxlis azrs satanasTan heroikulad Tavganwirul<br />

da sastik brZolaSi povebs, aRar SeuZlia uyvardes,<br />

ar ezizRebodes adamianebi, romlebSic veRarafers<br />

xedavs satanuri simdablis garda da misi metismeti<br />

sicxare codvis amoZirkvisas axalgazrda qals<br />

Seiwiravs. boroteba sxva SemTxvevaSic Zlevs donisans<br />

sakuTar sagangebo misiaSi misi dajerebulobis gamo da<br />

kvlav matulobs adamianuri tkivili da ubedureba.<br />

Tavis titanur personaJs bernanosi Saravandeds ar<br />

aclis, magram imasve aCvenebs, rac barnovis romanSi<br />

davinaxeT _ ramdenad iolia humanisturi orientaciisgan<br />

acdena da swored borotebis gaZliereba imis aRmofxvris<br />

maqsimalisturi da fanatikuri cdisas, rac<br />

satanur borotebad daisaxeba.<br />

1992<br />

145


niko lorTqifaniZe<br />

saerTo elferi<br />

niko lorTqifaniZes dawerili aqvs araerTi Taviseburad<br />

momxiblavi, keTilSobilebiT da sifaqiziT savse<br />

nawarmoebi, sadac Sors da mkrTalad moCans miwa, cxovreba,<br />

adamiani...<br />

miTufro gasakviria ukiduresad fxizeli realizmi,<br />

romliTac niko lorTiqfaniZis moTxrobaTa erTi<br />

nawili gamoirCeva da romelic gansakuTrebiT mkafiod<br />

istoriul Temaze Seqmnil nawarmoebebSi vlindeba.<br />

niko lorTqifaniZe lirikuli bunebis mweralia, natif,<br />

rbil lirikul melodias gaadevnebs Tavis nawarmoebebs,<br />

xolo misi mravali miniatura mTlianad<br />

mgrZnobiare sulis lirikuli JReraa.<br />

magram istoriul moTxrobebSi niko lorTqifaniZe<br />

uaryofs lirizms, intimur-subieqtur tonalobas.<br />

`mrisxane batoni~, `JamTa siave~, `raindebi~ uCveulo<br />

obieqtivizmiT xasiaTdeba _ vgulisxmobT aramxolod<br />

imas, rom mwerali faravs Tavis subieqtur ganwyobas,<br />

ar amxels Tavis tendencias; am nawarmoebTa gansakuTrebul<br />

obieqtivizms kidev ufro metad gansazRvravs<br />

is, rom avtori ar kisrulobs megzuris da ganmmarteblis<br />

rols (anda naTelia, rom aseTi roli mas<br />

naklebad izidavs); ukuagdebs vrcel avtoriseul aRwerilobebs,<br />

saguldagulo da gabmul, Tanmimdevrul avtoriseul<br />

Txrobas; aq iSviaTad Tu vnaxavT avtoris<br />

mier mowodebul personaJTa daxasiaTebebs, imasac<br />

metismetad Zunws; mwerali ar gvTavazobs gmirebis<br />

`savizito baraTebs~...<br />

niko lorTqifaniZis es moTxrobebi aRiqmeba reaqciad<br />

prozaSi aRweriTi da TxrobiTi komponentebis si-<br />

Warbis winaaRmdeg. mwerali Segnebulad iswrafis gandevnos<br />

an ukiduresad SezRudos yvelaferi is, rac, misi<br />

rwmeniT, xels uSlis prozas iyos ufro kompaqturi,<br />

146


moqnili da sinamdvilis TviTmdinarebis meti uSualobiT<br />

aRmbeWdveli.<br />

epikuri siuxve, sisavse da safuZvlianoba aSkarad<br />

ar aris istoriul moTxrobaTa sayrdeni mxatvruli<br />

principi. magram mas enacvleba ara lirikuloba, aramed<br />

prozis Sinagani wyobis miaxloeba dramasTan, prozis<br />

mkveTri dramatizacia _ aseTi daskvna SeiZleba gamovitanoT<br />

pirveli dakvirvebis Semdeg.<br />

literaturaSi gardaqmnebi yovelTvis sruli mxatvruli<br />

simarTlis dasamkvidreblad xorcieldeba da am<br />

SemTxvevaSic asea. istoriuli triptiqis avtori nebayoflobiT<br />

uCinardeba, raTa TviT sinamdvilis xedebi<br />

gadagveSalos Tvalwin, TviT sinamdvile ametyveldes<br />

da SevxvdeT mas TiTqosda xelovanis dauxmareblad, misi<br />

mediumobis gareSe.<br />

da marTlac, niko lorTqifaniZem ucnaurad moaaxlova<br />

warsuli, TiTqos ki ar Seqmna istoriis suraTi,<br />

aramed ubralod farda gadawia da mis miRma gardasuli<br />

yofa amoZravda. `mrisxane batoni~, `JamTa siave~, `raindebi~<br />

dokumenturobis STabeWdilebas aRZravs.<br />

amave dros mwerlis SemoqmedebiTi manera arsebiT<br />

cvlilebebs ar ganicdis: fragmentuloba, wyvetili,<br />

mqrqalad moniSnuli xazebi, myife, gabneuli kompozicia...<br />

sruli naturalurobis, namdvilobis STabeWdileba<br />

miRweulia ara wvrilmanTa, detalTa naturalisturi<br />

daxvavebiT, ara mxatvruli energiis daZabviT da<br />

gamomsaxvelobis gamZafrebiT, aramed funjis Zaldautanebeli,<br />

nebieri da iSviaTi monasmebiT.<br />

vrcel nawarmoebebSi da sxvaganac niko lorTqifaniZis<br />

fragmentuli, texili manera, romelic impresionistuli<br />

warmomavlobis Cans, Zalian gavs imas, rac kinoxelovnebaSi<br />

montaJis saxeliT aris cnobili.<br />

`kadrebi kinoSi ar gaiSlebian Tanmimdevrul wyebad<br />

_ kadrebi enacvlebian erTmaneTs. aseTia montaJis safuZveli.<br />

isini monacvleoben ise, rogorc erTi saleqso<br />

striqoni, erTi metruli mTlianoba icvleba meoriT<br />

_ zust sazRvarze. kino axorcielebs naxtomebs<br />

kadridan kadrisken, rogorc leqsi _ striqonidan<br />

147


striqonisken... arsebiTad kadri mniSvnelovania rogorc<br />

mxolod `warmomadgeneli~: mocemulia xolme ara<br />

im scenis yvela kadri, romelsac gmiri ixsenebs, aramed<br />

mxolod detali _ erTi kadri. saerTodac, kadri ar<br />

amowuravs ama Tu im fabulur viTarebas, aramed gvevlineba<br />

mxolod mis `warmomadgenlad~ kadrTa urTierTmimarTebaSi~<br />

(iuri tinianovi, kinos safuZvlebis<br />

Sesaxeb).<br />

niko lorTqifaniZis poetikis Taviseburebas mniSvnelovanwilad<br />

swored montaJi, `kadrebis~ naxtomuri<br />

monacvleoba qmnis.<br />

gavixsenoT lorTqifaniZiseuli nusxebi, romleb-<br />

Sic saerTo stiluri tendencia yvelaze aSkarad mJRavndeba:<br />

`jamebiT xarSo... meriqifeebi... doqebi... kaTxebi...<br />

suni da oxSivari moxarSulisa da Semwvarisa; jer<br />

kidev Cumi sma; gamalebuli Wama...~. amgvari nusxis TviTeuli<br />

elementi arsebiTad warmoadgens calke<br />

`kadrs~, romelic msxvili planiT aRibeWdavs garkveul<br />

gamosaxulebas da yoveli `kadri~ mxolod niSania,<br />

`warmomadgenelia~ ama Tu im fabuluri viTarebis, ar<br />

amowuravs mas. niSanTa moZraoba ki swrafi da<br />

naxtomuria.<br />

es principi metnaklebi simkveTriT vlindeba, magram<br />

gamWolia. mwerali xSirad uecrad wyvets pasaJs,<br />

kvecavs dialogs, suraTs, gverds uvlis gardamaval<br />

fazebs da erTbaSad, Semzadebis gareSe warmoaCens moqmedebis<br />

ganviTarebis gviandel etapebs. ai, erTi damaxasiaTebeli<br />

nimuSi: `_ daewie stumrebs! leCxumel batons<br />

xom icnob, imas miarTvi jer es wigni; Tu ar mii-<br />

Ros, es dambaCa miarTvi da moaxsene, dagviwyebia-Tqo...<br />

_ ki, batono. _ biWi didxans ar dabrunebula. igi aTvalierebda<br />

wignis suraTebs, waikiTxa sayvareli taepebi<br />

da mere daewia ZunZuliT cxenosnebs. _ miarTvi? ki,<br />

batono. _ ra giTxra? _ araferi, batono, mxolod wigni<br />

ukanve miboZa...~.<br />

Zalze naTlad Cans kompoziciis montaJuri agebuleba<br />

epizodidan epizodze, scenidan scenaze naxtomur<br />

gadasvlebSi. ucabedad, motivirebis gareSe Cndeba<br />

148


axali segmenti, ufro zustad, misi Suaguli, erTi SexedviT<br />

nebismierad SerCeuli nawyveti. calkeuli suraTebi<br />

uwyvet rigad ki ar ganlagdebian, maraosavoT ki<br />

ar iSlebian, uSualo logikur gagrZelebas da dasrulebas<br />

ki ar poveben momdevno suraTebSi, aramed Tavisuflad<br />

da `arakanonzomierad~, myisierad cvlian erTmaneTs<br />

rogorc kinematografSi.<br />

TvalTaxedvis aseTi winaswarganuWvreti, TiTqosda<br />

spontanuri gadanacvlebebi avseben sinamdvilis TviTmoZraobis<br />

iluzias, aZliereben naturalurobis<br />

STabeWdilebas.<br />

mwerali montaJurad warmarTavs sakuTriv Txrobis<br />

processac _ dawvrilebiTi, amomwuraobaze orientirebuli<br />

Txrobis gaSlis nacvlad sauwyeblis natexebs<br />

moabnevs. `kadrebis~ monacvleobiT sxartad da mkveTrad<br />

aRibeWdeba ambavi, romelic Tavis emociur saxes<br />

TiTqos msxvili planiT gviCvenebs:<br />

`gavidnen welni.<br />

Sinaurma da gareulma qurdebma gaaRataka glexoba.<br />

aznaurni ajanydnen.<br />

mezoblebma jer gaaoxres, moiTareSes da bolos<br />

mTlad miiTvises cixe, saxl-kari...<br />

TviT coli, erTguli coli, pirvelad ZaliT gatacebuli,<br />

xasaT daisva Tedom...~.<br />

istoriul moTxrobaTagan gansxvavebiT `Tavsafrian<br />

dedakacSi~ am xerxis meToduri gamoyenebiT mTeli<br />

mxatvruli realobis gammsWvalavi lirikuli, naRvliani<br />

fiqris ganwyobacaa gaRvivebuli, konkretizebuli<br />

TxrobiT Seuvsebel sivrces elegiuri poezia avsebs...<br />

montaJi, wyvetilebi, kinoTxrobisTvis damaxasiaTebeli<br />

dinamizmi, siuJetis naxtomebrivi ganviTareba,<br />

rac suraTze Riobebs tovebs, istoriul moTxrobebSi<br />

moulodnelad intensiurs xdis xedviTobas.<br />

`mrisxane batoni~, `JamTa siave~, `raindebi~, SeiZleba<br />

iTqvas, isea Sesrulebuli, rom naxmari ar aris arc<br />

erTi feri, saRebavi _ ferwera specifikuri mniSvnelobiT,<br />

anu samyaros ferebiT gamosaxva ucxoa am nawarmoebebisTvis.<br />

magram kidev ufro sagulisxmoa is, rom<br />

149


maTSi, Tu davukvirdebiT, ar aris warmosaxuli sagnobrivi,<br />

nivTieri sinamdvile, romlis erT-erTi maxasia-<br />

Tebelic feri iqneboda. aq praqtikulad ar aris portretebi,<br />

peizaJebi, interierebi, TiTqmis sruliad ar<br />

aris aRbeWdili garemo, sadac personaJebi cxovroben<br />

da moqmedeben _ isini TiTqos cariel sivrceSi moZraoben.<br />

mwerali ar cdilobs TvalsaCinod, konkretuli<br />

niSan-Tvisebebis gamorCeviT da grZnobad-materialuri<br />

sisavsiT daxatos xiluli, xelSesaxebi samyaro.<br />

grafikuli monaxazic didi iSviaTobaa, araTu sityvieri<br />

ferwera am cnebis farTo gagebiT _ sinamdvilis<br />

ieris sityvaSi gacocxleba.<br />

es miTufro ucnauria, rom istoriul nawarmoebeb-<br />

Si, Cveulebriv, gansakuTrebuli adgili eTmoba land-<br />

Saftebis Tu epoqis anturaJis, vTqvaT, personaJTa<br />

tanisamosis aRweras...<br />

rogori mkveTri, `JReradi~ saRebavebiT, grZnobadi,<br />

xorcieli detalebis rogori TavmoyriT SeiZleboda<br />

daxatuliyo Tundac vaxtangis da cicinos daxocvis<br />

Semzaravi suraTi `mrisxane batonSi~, magram mwerali<br />

sisxlis arc erTi wveTiT ar Rebavs mas _ igi fizikuri<br />

qmedebis ZiriTad fazebs aRnusxavs da dinamiurad miadevnebs<br />

erTmaneTs.<br />

amgvari stili specifikur TvalsaCinoebas qmnis _<br />

mkiTxvelis warmosaxva iZabeba da maxvildeba, uneburad<br />

cdilobs `xarvezTa~ Sevsebas. aseTi xilvadoba, bunebrivia,<br />

naklebad materializebulia, aq mTavaria Sinagani<br />

xedvis unaris TviT mobilizeba.<br />

saxviTi planis simwire istoriul moTxrobebSi sagangebod<br />

gamiznulia: is, rom stilis mier gverdavlilia<br />

sinamdvilis, cxovrebis mTeli fenebi, badebs gulis<br />

SemkumSavi sicarielis, ganZarculobis, siduxWiris<br />

gancdas, gvaiZulebs mtkivneulad vigrZnoT am<br />

cxovrebis gapartaxeba Tu gaSiSvlebuli sisastike.<br />

aseve, istoriul triptiqSi sinamdvilis feriTi aspeqtis<br />

gauCinareba gansazRvravs imas, rom gamosaxuli<br />

realoba erTi, erTaderTi elferiT aRbeWdili, bindSi<br />

CaZiruli da TalxiT mosili warmogvidgeba. simuqis am<br />

150


TiTqmis fizikurad mkafio SegrZnebas kidev ufro am-<br />

Zafrebs sxva garemoebac _ niko lorTqifaniZis istoriul<br />

tiloebze ar aris sinaTlis wyaro, mis mier Seqmnil<br />

mxatvrul sinamdviles araferi anaTebs, aq dedamiwas<br />

cidan Suqi ar wvdeba; adamianebi TiTqos bnels CaunTqavs,<br />

isini TiTqos wyvdiadSi ugzoukvlod<br />

rialeben.<br />

niko lorTqifaniZe `Zvel matianeSi aRwerili romelime<br />

namdvili SemTxvevis beletrizacias ar axdenda,<br />

igi ar qmnida uSualod raime istoriul qronikaze agebul<br />

nawarmoebs, aramed saqarTvelos istoriis ramdenime<br />

monakveTidan miRebul STabeWdilebas asaxavda da<br />

maSindeli istoriuli sinamdvilis saerTo elferis<br />

aRdgenas cdilobda~ _ wers simon Ciqovani.<br />

ase, am saSualebebiT gamosaxa mweralma gardasuli<br />

cxovrebis mkacri tonaloba, mianiWa mas iSviaTi mxatvruli<br />

mTlianoba da xelSesaxebloba.<br />

1982<br />

151


tiranis saxecvaleba<br />

Tu Zvel literaturaSi qristianobisTvis wamebul<br />

personaJebs vxedavT, bolo saukuneebis literaturis<br />

personaJTa nawili ewameba imis gamo, rom qristianobas<br />

mowyda. gviandeli literaturis zogierT personaJs<br />

codvilobis, cdomilebis da urwmunobis `martvili~<br />

SeiZleba vuwodoT.<br />

urwunobiT suldamZimebuli, mravali codvis Camdeni,<br />

sastiki tirani, romelsac niko lorTqifaniZe xatavs<br />

`mrisxane batonSi~, bolos uecrad qristianul askezas<br />

tvirTulobs da Tumca levanis gardaqmna ucnauri<br />

da gaugebari Cans, sinamdvileSi mis mier Tavisi<br />

gamrudebuli cxovrebis erTbaSad uaryofa fsiqologiur-mxatvrulad<br />

savsebiT marTali da aucilebelia.<br />

adamianebs Soris tirani, albaT, yvelaze Sors aris<br />

qristesgan, misi yvelaze `srulyofili~ antipodia,<br />

radgan Zalmomreoba da daundobloba yvelaze metad<br />

upirispirdeba qristianul siyvaruls da gulmowyalebas.<br />

cnobierad Tu gaucnobiereblad tirani eswrafis<br />

RmerTs Seenacvlos, TviTon iqces uzenaes arsebad,<br />

romelic adamianTa beds ganagebs. amitom RmerTi tiranisTvis<br />

`xelisSemSlelia~, is RmerTisgan aucileblad<br />

unda gaTavisufldes (Tundac Tavs RvTis nebis ganmaxorcieleblad<br />

acxadebdes). Rrmad kanonzomieria, rom<br />

saxarebaSi upirvelesad swored tirani _ herode mo-<br />

Cans qristes sapirispiro polusze, gaafTrebiT<br />

mtrobs qristes, ewinaaRmdegeba amqveynad mis movlinebas.<br />

meore saxarebiseuli tirani, pirvelis mosaxele,<br />

ioane naTlismcemlis mkvleli, mTeli Tavisi arsebiT<br />

_ usiyvarulobiT, garyvnilebiT, ZaladobiT, SeubraleblobiT<br />

_ qristianobisadmi absoluturi siucxovis<br />

gansaxierebaa.<br />

`mrisxane batonSi~ SeiniSneba ioane naTlismcemlis<br />

mkvlelobis bibliuri istoriis literaturul interpretaciaTa<br />

anarekli (kritikaSi miuTiTeben floberis<br />

`herodiadaze~ da uaildis `salomeaze~). magram niko<br />

lorTqifaniZis ZiriTadi Canafiqri da saTqmeli Tavi-<br />

152


seburia, qristianuli msoflgagebis da faseulobebis<br />

arsis organul wvdomaze dafuZnebuli.<br />

`mrisxane batonSi~ vxedavT, rom tirans bevri ram<br />

SeuZlia, magram ar SeuZlia is, rac yvelaze mTavari da<br />

faseulia _ namdvili siyvarulis gancda da meore adamianSi<br />

misi gaRviZeba. vidre borotebis gzas daagdebdes,<br />

levani marcxdeba am gzaze, kargavs qals, romlis-<br />

Tvisac tiranis antagonistis zneobrivi sisufTave, sikeTe<br />

Rrmad momxibvleli da demonuri vnebebisgan gama-<br />

Tavisuflebeli aRmoCndeba. sikeTis mimzidvelobis winaSe<br />

tiranis mTeli Zalmosileba da sisastike uRonoa<br />

_ mas SeuZlia sikeTe fizikurad daTrgunos, magram<br />

mis substanciur, arsismier WeSmaritebas da momxibvlelobas<br />

ver anadgurebs.<br />

adamianuri yofierebis siRrmiseul ganzomilebaSi<br />

borotebis, agresiis, uxeSi materialuri Zalis uZlurebis<br />

danaxva aiZulebs `mrisxane batonis~ mTavar<br />

gmirs, Sebrundes sikeTis saTavisken, RmerTisken.<br />

2004<br />

153


yalbi miTis rRveva<br />

yvelasTvis cnobilia, rom diqtaturis pirobebSi<br />

simarTle, rogorc wesi, dums, xolo sicrue gamayrueblad<br />

xmaurobs. magram maSinac ki, roca amis gakeTeba<br />

TiTqmis SeuZlebeli iyo, CvenSi iqmneboda calkeuli<br />

nawarmoebebi, romlebSic antitiranuli paTosia<br />

gamovlenili.<br />

moTxrobaSi `qeduxrelni~ niko lorTqifaniZe nar-<br />

Taulad aRbeWdavs Tavis Tvalsazriss sastik droze,<br />

romelSic cxovreba mouxda.<br />

legendas suramis cixeze igi am drois Sesatyvis siuJetur<br />

da azrobriv-emociur struqturas aniWebs.<br />

`qeduxrelni~ sakmaod TvalsaCinod aireklavs Tavis<br />

Tanadroul realobas _ nawarmoebi iwereboda 1938-44<br />

wlebSi _ xelisuflebis represiulobas, xalxis uuflebobas<br />

da wamebas, siRaribes, oms... es iwvevs folkloruli<br />

Tu literaturuli tradiciis mkveTr gadasinjvas,<br />

rasac ukve is moaswavebs, rom niko lorTqifaniZe uars ambobs<br />

fabulis geografiul SemosazRvrulobaze _ moTxrobaSi<br />

surami ar ixsenieba. sivrcis (da drois) lokalizaciis<br />

uaryofa Seesabameba mwerlis miswrafebas,<br />

simboluri mniSvneloba misces ambavs, igavi Seqmnas misgan.<br />

`qeduxrelnSi~ deklarirebulic aris gamijvna legendis<br />

literaturuli versiisgan, daniel WonqaZis<br />

`suramis cixisgan,~ sadac Tqmuleba arsebiTad saSineli<br />

qaluri SurisZiebis motivzea dayvanili _ mTxrobeli,<br />

saxalxo mTqmeli iwunebs legendis mwignobrul<br />

variants da acxadebs, rom yvelaferi sxvanairad iyo,<br />

ise, rogorc igi gviambobs. mas aqvs kidec amis ufleba,<br />

radgan TviTon icxovra imgvar sinamdvileSi, rogoric<br />

mis mier naambob TqmulebaSia warmoCenili. mTxrobelis<br />

da gayiduli tyve gogonas Tavgadasavali am sinamdvilis<br />

raobas gamoxatavs _ adamianis sicocxle ukiduresad<br />

gaufasurebulia, mis beds Wirveuli SemTxveviToba<br />

atrialebs; uzneoba normalur movlenadaa qceuli da<br />

TiTqos arc gamoirCeva cxovrebis Cveulebriv mdinarebaSi,<br />

iseve ar imsaxurebs sagangebo yuradRebas, ro-<br />

154


gorc sxva SeCveuli movlenebi, vTqvaT, sunTqva an siaruli.<br />

da mweralic odnav komikurad Seferili uSfoTveli<br />

toniT gadmogvcems Tavisi gmirebis cxovrebis<br />

peripetias, romelic bednierad sruldeba _ isev SemTxveviTobis,<br />

amjerad bednieri SemTxveviTobis ZaliT.<br />

moTxrobis eqspoziciur nawilSi niko lorTqifani-<br />

Ze yofiTi realizmis meTodiT aRbeWdavs im sinamdvilisTvis<br />

tipiur istorias, romelic Semdeg legendurigavuri<br />

saSualebebiT warmoisaxeba. amasTanave mTxrobelis<br />

piriT xalxi gamoTqvams Tavis azrs da miswrafebebs.<br />

epoqis tragikuli gamocdilebis miuxedavad mwerali<br />

mainc imedovnebs, rom xalxis gonierebis da zneobrivi<br />

grZnobis sruli daClungeba SeuZlebelia.<br />

saxalxo mTqmelis TvalTaxedva moTxrobaSi SeTavsebulia<br />

sxva, avtorisTvis Sinaganad mainc ufro organul<br />

TvalTaxedvasTan. mwerals nawarmoebSi Semoyavs<br />

axalgazrda arqiteqtori, ganaTlebuli, moazrovne da<br />

dakvirvebuli kaci, dRevandeli gagebiT inteligenti.<br />

igi Svelis avtors, miuaxlovdes gamosasaxvel samyaros,<br />

Tavisi sulieri gamocdileba, fiqri ufro Tavisuflad<br />

gaazavos masSi.<br />

ucxoeTSi saswavleblad wasuli ediSeri samSoblo-<br />

Si brundeba _ Cveni saukunis mravali qarTveli inteligentis,<br />

maT Soris niko lorTqifaniZis biografiis<br />

qarga gvecnoba. nawarmoebSi qveynis mdgomareoba metwilad<br />

am gmiris gaaxlebuli, cnobismoyvare mzeriTaa<br />

aRqmuli. bevri ram akvirvebs da eCoTireba, afiqrebs<br />

ediSers.<br />

mis aryofnaSi SemoRebuli wesis Tanaxmad pirvelad<br />

mefesTan unda gamocxaddes. sasaxles raRac ucxo ieri<br />

aqvs. `didia da ulazaTo, _ fiqrobda ymawvili, _ mZimed<br />

daswolia miwas. ar hgavs Cvenebur nagebobas _ na-<br />

Tels, msubuqs da garemosTan Sexamebuls. masala metia<br />

daxarjuli, vidre Sedegia miRweuli, nafiqri ufroa<br />

didebis STabeWdilebis mosaxdenad, vidre Seqmnilia<br />

gulisnadebis gamosaxatavad~. aseTi mouxeSavi, pompezuri<br />

arqiteqturuli stilis cnobac Zneli ar unda<br />

iyos CvenTvis.<br />

155


kidev ufro Semacbunebelia is, rac ediSers am mZime<br />

da uSno Senobis SigniT dauxvdeba. sasaxleSi SiSi, mefis<br />

monuri morCilebaa damkvidrebuli, uniWobas da<br />

pirferobas darCenia asparezi; xolo namdvili ostati<br />

sazarlad aris dasjili, radgan uars ambobs cixis SenobaSi<br />

cocxali adamianis Cakirvaze. ganwirulis gabedulebiT<br />

eubneba igi mefes simarTles imis Taobaze,<br />

ratom iSleba cixe. `_ ra giSlis xels? _ Tqven ... sZags<br />

yvelas es Tqveni cixe, hgoniaT, rom mtris magier Sig<br />

maTve CaaxrCobT...~.<br />

qveynis sisustis namdvili mizezi xelisuflebisadmi<br />

xalxis siZulvili da undoblobaa. tiranuli saxelmwifos<br />

ganmtkiceba xalxs afrTxobs, radgan amiT misi<br />

tanjva mxolod imatebs. xalxis aseTi ganwyobaa moTxrobis<br />

erT-erTi gamWoli motivia, es ganwyobaa araerTxelaa<br />

naCvenebi. mefis da xuroTmoZRvris konfliqti<br />

xalxis fantazias ase warmoudgeba: `yvelaferi miuxlia<br />

pirSi Tamamad, dalagebiT, xalxs yvelaferi SeuZlia, oRond<br />

Seni ar swamso. ver amourCevia, Sen, Sinauri mtarvali<br />

sjobixar, Tu saTareSod mosuli ucxo mterio. mefes dilegSi<br />

Caugdia... iq gvelebia, Turme, koWebamde wyali<br />

swvdeba, saxeze virTxebi daudis... dabrmavebula kidec,<br />

magram ver daiTanxma mefem mainc, cocxali kaci saZirkvelSi<br />

moaqcios~; anda am dialogs movusminoT: `ramdenia<br />

axla CvenSi qvrivi da oboli, zogi tyved aris wayvanili,<br />

zogi mohkles, magram bevri dilegsa da sakanSi<br />

lpeba. _ magas ar ityvi?.. Seniani rom gtanjavs _ isaa<br />

cecxli! ver gaarCev, vin sjobia, Sinauri Tu gareuli _<br />

gind mgels SeuWamivar da gind mglisfer ZaRls~.<br />

xalxi gaTiSulia xelisuflebisgan, gareSe mterze<br />

ukeTesi ar gonia igi da ar cdeba: arsebiTi gansxvaveba<br />

ar aris despotiis mier daTrgunul da ucxoelebis<br />

mier dapyrobil qveyanas Soris. ucnauri ar aris, rom<br />

cixes ugulod aSeneben `naqiravebi da modenili~ adamianebi,<br />

romlebisTvisac es araa da verc iqneba sakuTari<br />

da sisxlxorceuli saqme, radgan qveyana maT ar ekuTvniT.<br />

qveynis baton-patroni sxvaa da xalxis Tavdadebis<br />

monapovarsac is miiTvisebs, Tavis sakeTildReod gamo-<br />

156


iyenebs da, gaZlierebuli, kidev ufro daundobeli<br />

iqneba qveSevrdomebisadmi. xalxi xvdeba amas da, bunebrivia,<br />

cixes simtkice akldeba.<br />

sxvanairia mefis logika: `lmobierebis~ bralia, rom<br />

sxva qveynebisgan gansxvavebiT, sadac sisastikes ar eridebian,<br />

`am qveyanas angrevs da awiokebs yoveli gamvleli~;<br />

saxelmwifos simtkicis misaRwevad arsebobs er-<br />

TaderTi saSualeba _ ukiduresi, araadamianuri sisastike;<br />

mxolod cocxali kacis dataneba miscems cixes<br />

saWiro simagres.<br />

suramis cixis legendaSi niko lorTqifaniZem aqtualuri<br />

simbolika aRmoaCina _ saxelmwifos Senoba<br />

aigeba adamianis sisxliT gaJRenTil saZirkvelze, igi<br />

iarsebebs sastikad natanji adamianis sicocxlis fasad.<br />

sainteresoa, rom msgavsi saxe gamoxatavs epoqis<br />

arss platonovis cnobil `qvabulSic~.<br />

dasanania, rom zogierT xelovans legenda Cakirul<br />

adamianze am simbolikis gareSe, aRmosavluri egzotikis<br />

Wrel saburvelSi gaxveuli warmoesaxeba... Tumca<br />

TviT veluri sisastike, romelic aq Tavs iCens, marTlac<br />

`aRmosavluria~. `aseTi sisastike arc Seefereba<br />

qarTvelis xasiaTsa da sxva Cveulebebs~ _ mefis gadajerebas<br />

cdilobs SeZrwunebuli ediSeri, romelsac<br />

cixis ageba daakisres. magram mefes aseTi ram ar miaCnia<br />

saSinelebad da mwerali migvaniSnebs, rom misi despoturi<br />

reJimi ucxoa qarTveli xalxisTvis: mefe gamahmadianebulia,<br />

Tavisi xalxis zneobis uarmyofelia. am motivirebis<br />

damajerebloba is aris, rom igi kulturulistoriul<br />

realobas eyrdnoba _ mahmadianuri samyarosgan<br />

rom ganizidebodnen, qarTvelebis imasac eswrafodnen,<br />

aeSorebinaT maTTvis miuRebeli saxelmwifoebrivi<br />

wyobileba _ aRmosavluri despotia. ar aris SemTxveviTi,<br />

rom moTxrobaSi `Cakirvis ideis~ Tavgamodebul<br />

adeptad warmodgenilia nalekari _ yofili mahmadiani...<br />

niko lorTqifaniZe guldasmiT akvirdeba, amowmebs<br />

qarTul sulierebas da cdilobs gaarkvios, aris Tu<br />

ara masSi iseTi Sreebi, romlebic mefis saSinel Canafiqrs<br />

SeiZleba asazrdoebdes.<br />

157


ediSeri monawileobs religiur dResaswaulSi da<br />

gaocebulia, `rom TviT viTom mlocvelni Tavis codvas<br />

ki ar inaniebdnen, aramed Tavis gaWirvebis mospobas,<br />

simSvides, bednierebas mosTxovdnen RvTaebas. aq ar iyo<br />

arc moskovSi nanaxi gulze mjiRis kvriT codvis aRsareba,<br />

arc italiis uaryofa aqauri cxovrebisa, arc kamaTi<br />

mlocvelTa Soris sarwmunoebaze. TviT dedabrebi<br />

mxolod wuTiT SeCerdebodnen eklesiis karebis win,<br />

anTebdnen Taflis sanTlebs da saswrafod modiodnen,<br />

rom ebaasnaT, garTuliyvnen, Tavisi ojaxuri ambebi gadaecaT<br />

unaxav nacnobebisTvis da gaegoT maTi ambavi~.<br />

Tu am dakvirvebas vendobiT, qarTuli religiuroba<br />

moklebulia midrekilebas fanatizmisken, daundobeli<br />

TviTgvemisken (rac iolad SeiZleba Semotrialdes<br />

sxvaTa gvemad); mas ar itacebs ganyenebuli Ziebebi, arc<br />

miwieri samyarosgan ganiltvis; piriqiT, RmerTisgan<br />

swored amqveyniur bednierebas iTxovs da moelis. rasakvirvelia,<br />

mwerals mxedvelobis areSi aqvs is, rac<br />

ufro tipiuria koleqtiuri cnobierebisTvis da ara<br />

movlenebis mTeli mravalgvarovani simravle; mTavaria,<br />

rasTan SedarebiT ras aniWebs eri upiratesobas,<br />

ras rogor afasebs, sad miuCens adgils Tavisi Rirebulebebis<br />

sistemaSi; ra ufro metad aris xalxisgan mosalodneli<br />

da ra _ naklebad. xolo xalxisgan, romlis<br />

religiuri grZnoba aseTi amqveyniuri da eqscesebs<br />

garidebulia, romlisTvisac ar aris damaxasiaTebeli<br />

gonebis damabnelebeli fanatizmi, araa mosalodneli<br />

adamianis Cakirvis sastiki ritualis keTilmyofelobis<br />

dajereba da ganxorcieleba.<br />

qarTuli religiurobis bunebaze niko lorTqifani-<br />

Zis dakvirveba, cxadia, ar aris yovlismomcveli, magram<br />

unda vifiqroT, rom istoriul procesSi gamokveTili<br />

misi arsebiTi Tviseba aq moxelTebulia. amgvari religiuroba,<br />

albaT, arc mTlad unakloa, oRond qimeruli<br />

ideebis da brma sisastikis gamRvivebeli ar aris. niko<br />

lorTqifaniZe marto `qeduxrelnSi~ ar iCens interess<br />

erovnuli religiurobis mimarT, mis adamianurad ara-<br />

158


mkacr xasiaTs da aseve adamianur sisusteebs igi rbili<br />

iumoriT gamosaxavs moTxrobaSi `episkopozi nadirobaze~.<br />

erovnuli cnobierebis wyobaa gacxadebuli eklesis<br />

ierSic, romelsac ediSeri dResaswaulisas akvirdeba.<br />

mwerali qmnis qarTuli eklesiis dasamaxsovrebel<br />

mxatvrul daxasiaTebas. `gansacvifreblad aris SerCeuli<br />

adgili SenobisTvis, TiTqos Tan Sezrdili iyos<br />

mTasTan. iseTive nazi, msubuqi, iseTive mxiaruli da sadaa...<br />

es ar aris SiSisagan Seqmnili codvaTa mosananieblad,<br />

aramed siyvaruliT da aRtacebiT mSvenier bunebisadmi.<br />

mas arc gaqceva unda caSi, arc gaurbis sinaTlesa<br />

da haers, aramed stkbeba mzis sinaTliT, mTvaris<br />

SuqiT, mwvane WalebiT, yvavilebis surnelebiT da<br />

Soreuli zRviT.~<br />

sicocxlis da silamazis moyvare, xalisiani msoflaRqmis<br />

xatia es nageboba. misi amSenebeli xalxisTvis<br />

ucxoa Seucnoblis winaSe iseTi Zrwola, sakuTari codvilobis,<br />

simdablis iseTi damTrgunveli grZnoba, romelic<br />

sazarel adamianur msxverplSewirvaSi ipovida<br />

sadinars; ucxoa sipirquSe, romliTac es rituali<br />

gamoirCeva.<br />

nawarmoebSi gamosaxuli religiuri dResaswaulis<br />

xasiaTi da atmosfero saero ufroa. RmerTi da wminda<br />

giorgi, visac dResaswauli eZRvneba, TiTqos aRaravis<br />

axsovs; xalxi erToba da mxiarulobs, sacirko sanaxaobas<br />

uyurebs, xelisuflebs amasxrebs (Tumca es dausjeli<br />

ar rCeba). magram misi qristianuli suliereba mkafiod<br />

mJRavndeba mis eTosSi. adamianisadmi TanagrZnoba,<br />

gasaWirSi myofis Sebraleba da daxmareba am xalxis religiuri<br />

gznebiT gancdili mrwamsia. `sofels ver gaaTbob,<br />

sofels ver Semosav, sofels ver daapureb. magram<br />

mSiers rom lukma ar gauwodo, ise nu gauSveb, titvels<br />

xeli mainc ar daafaro, ise nu dastoveb, gayinuli<br />

rom ar dazilo, ise nu daagdeb~. gulisxmierebaze aranakleb<br />

niSandoblivi aq realizmia, imis codnaa, rom sayovelTao<br />

keTildReoba miuRwevelia; is ki SesaZlebelia,<br />

yovelma kacma imdeni sikeTe gaakeTos, ramdensac<br />

gawvdeba. rogor gansxvavdeba aseTi TvalTaxedva maqsi-<br />

159


malizmisgan, romelic mTeli qveynierebis gabednierebaze<br />

mcire mizans ar cnobs...<br />

sxva eris Tu sarwmunoebis warmomadgenelTa mimarT<br />

qarTvelebis Semwynarebloba moinadirebs nalekars,<br />

romelic adre saqarTveloSi sayaCaRod dadioda. daRlilic<br />

aris es xalxi amdeni Zaladobisgan, sisxlis-<br />

Rvrisgan: dResaswaulze Sekrebilebi SiSiT adevneben<br />

Tvals Tokze mosiarule jambazs, ar undaT sisxliani<br />

sanaxaobis mowme gaxdnen.<br />

niko lorTqifaniZis prozaSi qarTuli sinamdvile<br />

calsaxovnad ar warmodgeba da arc misi mrude nakvTebia<br />

vualirebuli, magram `qeduxrelnSi~ mwerali xedvas<br />

mimarTavs ara erovnuli cxovrebis konkretul-istoriuli<br />

Wrilisken, aramed eris tradiciulad Camoyalibebuli<br />

msoflgagebis birTvisken. da masSi igi ver<br />

poulobs wesad danergili, religiuri kultis rangSi<br />

ayvanili sisastikis Zirebs, romelsac sasargeblo Tvisebebi<br />

miewereba...<br />

xelisuflebi amaxinjeben nalekaris ideas _ mis mier<br />

gagonili gadmocema gulisxmobs adamianis ara ZaliT<br />

Cakirvas, aramed nebayoflobiT msxverplgaRebas.<br />

esec saSinelebad miaCnia ediSers, magram gaWris nalekaris<br />

argumentebi. `Tu misi survilia, mokvdes, erTi<br />

dRiT adre Tavis nebiT, Tu ori dRiT gvian bunebis<br />

kanoniT... ar aris didi gansxvaveba da ubedureba. odnav<br />

meti tkivili xorcisa da meti araferi...~; Tavganwiruli<br />

xom samaradiso pativs moixveWs. xalxi ar iviwyebs,<br />

Tayvans cems Tavdadebulebs. igi yveba legendas gmirze,<br />

romelic martodmarto jiutad angrevs kldes da<br />

natexebisgan mTas agebs _ xalxis TavSesafars. magram<br />

mere `xalxs isev daatyda Tavze gareSe mterze ufro<br />

saSineli ubedureba~ _ tirania. igi legendaSi warmodgenilia<br />

mefe-monstrad, romelic Cvili bavSvebis tviniT<br />

ikvebeba da Tavdadebulis mier aRmarTul mTaze<br />

aSenebul sasaxleSi fuZndeba: xalxis TavdadebiT tirania<br />

sargeblobs, Semzarav Zalas iZens da xalxsve<br />

tanjavs.<br />

160


`sasaxleSi SeyvaniT yovel dRe SehyvandaT bavSvebi,<br />

magram gamosuli ki aravin enaxaT. sasaxlis namdvili ambavi<br />

aravin icoda, magram xmebi Tavzars scemda qveyanas.<br />

yvelaze saSineli TiTqos is iyo, rom vinc sasaxlis<br />

karibWes gadaacilebda, usastikesi sasjeliT, wamebiT<br />

da jojoxeTiT emuqrebodnen: araferi wamogcdes, aq<br />

rac naxo an gaigonovo, _ da isinic naxuliT gaSterebulni,<br />

ganagoniT gabruebulni, gadmodiodnen kisermoRrecilni,<br />

munjni da gaSterebulni. TviT Rrma sardafebSiac<br />

xalxi cdilobda pirispir aravis Sexvedroda,<br />

rom, Tu saWiro gaxdeboda, eTqva, arc minaxavs, arc<br />

ra gamigonia da, aba, vinc ar minaxavs, mas ras vetyodio.<br />

elvis siswrafiT qreboda am samTavroSi yoveli Rimi<br />

saxeze da Tvalebi mudam Secremlili rCeboda, tuCebis<br />

kuTxeebSi ymawvilTac ki naoWebi gauCnda. aRar ismoda<br />

araTu adamianTa galoba da simRera, TviT Citebmac ki<br />

Seswyvites WikWiki da stvena, haeri damZimda, TiTqos<br />

xeliT gasaxleCi gaxda da kaeSnis frinvelebma, sazari<br />

Sexedulebis qimerebma, majlajunebma da urCxulebma,<br />

ucnobma da unaxavma zlazvniT daiwyes haerSi foriaqi.<br />

da roca yvelas imedi daekarga, yvela beds Seurigda da<br />

yvela micvalebulTa sulebiviT rigSi Camdgari TviT<br />

gaemgzavra saflavisken, gamoCnda viRac ymawvili _<br />

qadagi...~.<br />

es zRapruli fantasmagoria Zalian axlosaa realobasTan,<br />

sastiki epoqis utyuar anabeWds atarebs... Tumca<br />

adamianebma ician, rom sikvdili ar acdebaT, ver bedaven<br />

tiraniisTvis winaaRmdegobis gawevas. mainc aRmoCndeba<br />

Tavganwiruli kaci, romelic mospobs urCxuls,<br />

aRmoCndeba deda, romelic Svils Sewiravs Tavisuflebas.<br />

Svarcis `drakonis~ asociacias iwvevs es<br />

legenda.<br />

tirania emxoba, mefe-urCxulis sasaxle ingreva.<br />

swored am sasaxlis nangrevebze agebs xelisufleba cixes<br />

_ tiraniis Zveli siZlieris restavrireba unda<br />

isev xalxis Tavdadebis xarjze, Tumca iluzias qmnis,<br />

TiTqos qveynis da xalxis usafrTxoebaze zrunavs.<br />

161


uWirT ediSers da nalekars iseTi adamianis moZebna,<br />

romelic nebayoflobiT Caekireba, miTumetes, rom is<br />

unda iyos mdabio da arafrismqone, `erTperangiani~.<br />

aseTebi ki ar Tvlian Tavs movaleebad qveynis da mTavrobis<br />

winaSe, Tavganwirva aRzevebulebs moeTxovebaT<br />

_ ase fiqroben isini. bolos mainc miagneben imas, vinc<br />

mzadaa qveynisTvis Tavi dados. zurabis saxe mwerlis-<br />

Tvis Cveuli eskizuri maneriT aris moxazuli, magram<br />

misi Tavganwirvis fsiqologiuri wanamZRvrebi fiqsirebulia<br />

_ esaa mamis, qveynisTvis Tavdadebuli kacis<br />

magaliTi da martooba, romelsac samSoblos ubedurebaze<br />

wuxili da fiqri avsebs.<br />

zurabis Tavganwirva ar aris fanatikurad aRtkinebuli<br />

da ugono. mas savsebiT bunebrivi eWvebi uCndeba<br />

_ ixsnis ki qveyanas cixis aSeneba, anda kacis Cakirva<br />

marTla ganamtkicebs cixes? nalekari am kiTxvebis pasuxs<br />

xalxis rwmenis, tradiciis anonimur avtoritetze<br />

amyarebs. ase pasuxobs igi ufro adre ediSersac, romelic<br />

Cakirvas `ugunurebas da sisuleles~ uwodebs. nalekari<br />

Tumca gulwrfelad dajerebulia Tavis simar-<br />

TleSi, magram obieqturad igi exmareba xelisuflebas,<br />

saSineli saqme xalxis saxels amoafaros, rac tiraniis<br />

nacadi xerxia.<br />

sxva eWvic awvalebs zurabs: `mefe rom Cvensave<br />

xalxs apatimrebs... ar gvzogavs... Tu masve eqneba cixe,<br />

ufro ar gazviaddeba da ufro ar dagvCagravs?~. bunebrivi<br />

da gonivrulia zurabis dedis kiTxvac: `es wyeuli<br />

cixec raRad gvinda, Tu Sig CavikirebiT?~. nalekaris<br />

gansja, rom garedan saimedod daculi qveyana Tavis<br />

mmarTvelebsac alagmavs, arwmunebs zurabs Tavganwirvis<br />

aucileblobaSi.<br />

xalxis pirveli reaqcia zurabis gadawyvetilebaze<br />

gaognebaa, mis saR azrs es gonierebis sazRvrebis dar-<br />

Rvevad warmoudgeba, magram Semdeg gaogneba aRfrTovanebiT,<br />

enTuziazmiT da cixis mSeneblobaSi monawileobiTac<br />

ki icvleba. xalxi gamorCeuli siyvaruliT da<br />

pativiscemiT ekideba qveynisTvis Tavdadebuls da, ra<br />

162


Tqma unda, marTalia. magram es ar aris sruli simarTle,<br />

romelic sabolood gacxaddeba.<br />

enTuziazmi manamde grZeldeba, vidre cocxlad Cakirvis<br />

saSineli rituali daiwyeba. warmoudgeneli sisastikis<br />

naxva xalxs afxizlebs, saRad azrovnebis unars<br />

ubrunebs. `aris ki RmerTi?! Tu RmerTi iyos, amden<br />

sacodaobas rogor uyurebs, gulxeldakrefili? mouSvas<br />

erTi cecxlis wvima da kupris niaRvari!~; `aseTi<br />

arc cixe minda da arc taxti!~; `amis yurebas, me wamiyvanon<br />

tyved, ara sjobia?!~. xalxis azri ubralo, gonivruli<br />

da keTilia _ aseTi msxverplSewirva uRmerTobaa;<br />

ar arsebobs araferi ise mniSvnelovani, rac aseT<br />

sisastiked Rirdes. sxvaTaSoris, analogiuri azria<br />

gamokveTili suramis cixis motivze daweril kita megreliZis<br />

literaturul zRaparSic; es nawarmoebi da<br />

`qeduxrelni~ TiTqmis erTdroulad iqmneboda.<br />

mainc xalxi pasiuri rCeba, sanam yvelafers naTels<br />

mofens xuroTmoZRvari. `_ vinc TqvenTvis Tavs sdebs,<br />

mas hqolavT?! Zvels Tqmulebas azraT hqonda, ueWvelia,<br />

gamoecada, aris Tu ara qveynisTvis Tavdadebuli,<br />

Torem namdvili Cakirva vis sWirdeba?! es gadmocema<br />

daiviwya kidec xalxma, rogorc veluri, da axla gindaT,<br />

isev aRadginoT! xom damtkicda, rom kidev aris<br />

Tavganwiruli xalxi...~.<br />

absurdulia viTareba, roca xalxis Tvalwin da<br />

TiTqos xalxis gulisTvis sastiki wamebiT uazrod<br />

kvdeba am xalxis saukeTeso Svili; is, rac xdeba, barbarosobis,<br />

arqauli sisastikis da ugunurebis aRorZinebaa;<br />

gadmocemaSi ki WeSmaritia mxolod misi metaforuli<br />

mniSvneloba, romelic mdgomareobs Tavganwirvis<br />

umaRlesi faseulobis damkvidrebaSi; Tqmulebis sityvasityviT<br />

gageba da realizacia mTeli im kulturuli<br />

gamocdilebis daviwyebaa, romelic velurobas aSorebs<br />

adamians; gadmocemis arsi droTa ganmavlobaSi Seicvala,<br />

gakeTilSobilda, zustad ise, rogorc warmarTuli<br />

sakerpo gardaiqmna qristianul eklesiad, romelic<br />

moTxrobaSia aRwerili. `TviT eklesia xom marto trapezidan<br />

Sedgeba. da Sig trapezi rom aris, es xom lodia,<br />

163


msxverplis zed dasadebad da dasaklavad. hgavs, qristianebs<br />

saZirkvelze Sesaferisi saydari auSenebiaT;<br />

ase SeuerTebiaT Zveli da axali~.<br />

aq isic miniSnebulia, rom qristianobam sisxliani<br />

msxverpli gaauqma. man Zireulad Secvala da aamaRla<br />

msxverplSewirvis idea _ RmerTs rames an vinmes ki<br />

aRar wiraven, aramed, qristes msgavsad, sakuTar suls,<br />

sicocxles.<br />

adamianis msxverplad Sewirvis uaryofas da msxverplgaRebis<br />

axali idealis Casaxvas ukve Zvel aRTqmaSi<br />

gvauwyebs abramis ambavi, romelsac RmerTi Svils moTxovs<br />

msxverplad, magram msxverplSewirva aRar gaxdeba<br />

saWiro, raki aRmoCndeba, rom abrami Sinaganad mzad<br />

aris misTvis. `qeduxrelnSi~ legenda cocxlad Cakirul<br />

adamianze iseT metamorfozas ganicdis, rom am<br />

bibliur ambavs emsgavseba _ igi sisxliani ritualis<br />

Sesrulebas ki aRar moiTxovs, aramed TavganwirvisTvis<br />

mzadyofnas.<br />

adamianis SenobaSi Catanebis rituali odesRac bevrgan<br />

unda arsebuliyo, savaraudoa, CvenTanac. jeims<br />

frezers `oqros rtoSi~ aRnusxuli aqvs XIX saukunis<br />

saberZneTSi da transilvaniaSi SemorCenili Cveuleba<br />

_ Senobis saZirkvelSi kacis Crdils `atanen~. rogorc<br />

Cans, es adamianis msxverplad Sewirvis magiuri wesis gadmonaSTia,<br />

romelic, albaT, gaTvlili iyo imaze, rom moklulis<br />

ganrisxebuli suli mtrisgan daicavda Senobas...<br />

niko lorTqifaniZis moTxrobaSi tiranias surs<br />

aaRorZinos didi xnis win daviwyebuli, qristianobis<br />

mier aRmofxvrili barbarosuli wesi, adamianis msxverplad<br />

mitana. Tavganwirvis fenomens tirania uzneo<br />

manipulaciis sagnad aqcevs. magram qveyanas mainc Tavganwirva<br />

ixsnis, cxadia, ara imiT, rac Cafiqrebuli iyo,<br />

aramed gabedulebis impulsiT, romelsac igi xalxs gadascems.<br />

xelisuflebis sisastikiT aRSfoTebul xalxs<br />

zurabis araCveulebrivi Tavdadeba SiSs aviwyebs _ tirania<br />

emxoba.<br />

`qeduxrelnis~ koncefciis mixedviT, ubralo adamianebis<br />

zneobaze da gonierebaze bevrad aris damokide-<br />

164


uli qveynis da qveyanaSi Tavisuflebis bedi; xalxSia<br />

zneobriobis is maragi, romelic Tavganwirul gmirebs<br />

aRmoacenebs. etyoba, moTxrobis gammsWvalavma demokratizmma<br />

mouduna sifxizle `xalxis mtrebis~ gafacicebiT<br />

maZiebel `xalxis megobrebs~.<br />

arsebiTia is, rom zurabis Tavganwirva WeSmarit<br />

azrs da gamarTlebas SeiZens, WeSmaritad sasikeTo Sedegs<br />

gamoiRebs mxolod wamebuli, Tavdadebuli xuroTmoZRvris<br />

meoxebiT _ zneobrivad Zlieri xalxis<br />

da inteligenciis erTianobaa, mwerlis TvalsazrisiT,<br />

tiraniisgan gaTavisuflebis piroba.<br />

niko lorTqifaniZe qristianobaze damyarebuli<br />

qarTuli kulturis tradiciebis kvaldakval, Tundac<br />

`meranis~ da ilia WavWavaZis Semoqmedebis faseulobrivi<br />

orientaciis kvaldakval, Tavganwirvas saxavs adamianis<br />

zneobriobis umaRles gamovlinebad. magram mis<br />

winaSe axali, drois mier wamoWrili Zneli problemaa<br />

_ SeunarCunos Tavganwirvas namdvil RirebulebebTan<br />

kavSiri, gamoaaSkaraos antihumanuri miznebisTvis misi<br />

cinikuri eqspluatacia. igi tiraniis winaaRmdeg mimar-<br />

Tuli Tavganwirvis apologias qmnis.<br />

Zveli legendis meSveobiT niko lorTqifaniZem Tavisi<br />

garemomcveli sinamdvile igavurad warmosaxa rogorc<br />

civilizaciis regresi da barbarobisken ukuqceva;<br />

uRmerTobis, uadamianobis, ugunurebis samefo,<br />

sadac cxovrebas mZimed awevs yalbi miTi sisastikis ke-<br />

Tilmoqmedi, aRmSeneblobiTi Zalis Sesaxeb. am miTs<br />

arRvevs mwerali da arsebiTad antimiTs qmnis.<br />

dRes `qeduxrelnisadmi~ Cveni damokidebulebis<br />

ganmsazRvrelia aramarto niko lorTqifaniZis Canafiqris<br />

originaluroba da azris simaxvile, aramed ganyenebul,<br />

ramdenadme sqematur da Zunw TxrobaSi Sefaruli<br />

misi tkivili da protestis grZnoba, uimedo vi-<br />

TarebaSi SenarCunebuli simxneve, mwerluri sindisi,<br />

romelic simarTlis Ralats yvelaze araadamianur situaciaSic<br />

krZalavs.<br />

1988<br />

165


gabrZoleba<br />

dasavlur samyarosTan SepirispirebiT gaixsneba<br />

qarTuli cnobiereba niko lorTqifaniZis moTxrobaSi<br />

`Selocva radioTi~ da es samyaro aq Zalian kritikulad<br />

aris danaxuli. dasavleTisadmi kritikuli damokidebuleba<br />

meoce saukunis 20-ian wlebSi sxva qarTveli<br />

mwerlebis mier Seqmnil nawarmoebebSic aSkaraa. am<br />

damokidebulebas hqonda garkveuli obieqturi safuZveli:<br />

dasavluri kapitalizmi maSin jer kidev sakmaod<br />

uxeSi iyo; cxadia, arc dasavluri kolonializmi warmoadgenda<br />

humanisturi idealebis xorcSesxmas; pirveli<br />

msoflio omis Semdeg dasavleTs aryevda Zlieri<br />

politikuri da ekonomikur-socialuri winaaRmdegobebi,<br />

sulieri krizisi da faseulobaTa gamofitva,<br />

cxovrebis standartizacia da vulgarizacia, rasac<br />

ortega _ i-gaseti `masebis amboxs~ uwodebs; mainc yovelive<br />

amaze metad dasavleTisadmi negatiur ganwyobas,<br />

rogorc Cans, warmoSobda is, rom saqarTvelo marto<br />

aRmoCnda bolSevikuri ruseTis agresiis winaSe.<br />

niko lorTqifaniZis mier warmosaxul dasavlur<br />

samyaroSi fulis da materialuri simdidris kulti mefobs,<br />

usulgulo pragmatizmi gansazRvravs cxovrebis<br />

atmosferos. am samyaros ganasaxiereben ironiulad gariTmuli<br />

gvarebis mqone personaJebi — evropeli heqslei<br />

da amerikeli bromlei. heqslei cdilobs warmoCndes<br />

ise, rogorc moiTxovs Zveli evropuli, aristokratuli<br />

kultura (Zveli qarTulis msgavsi), warmodges<br />

rogorc Rirsebis grZnobiT aRsavse, samarTlianobis<br />

damcveli, siyvaruliT STagonebuli raindi, qalisTvis<br />

uangaro mfarvelobis gamwevi jentlmeni. SesaZloa, Sinaganad<br />

es roli mTlad ucxo arc aris misTvis, magram<br />

ar SeuZlia Tanmimdevrulad iTamaSos igi, radgan masSi<br />

mZlavrobs zneobrivad ganurCeveli swrafva simdidris<br />

moxveWisken, gamomyenebluri damokidebuleba adamianebisadmi,<br />

romelic jentlmenobas Tavis niRbad da<br />

instrumentad aqcevs.<br />

166


misgan gansxvavebiT amerikeli magnati bromlei `orfenovani~<br />

ar aris, es gauTleli kaci, guSindeli kovboi<br />

ar TamaSobs da iniRbeba. igi bevrad aRemateba<br />

heqsleis energiulobiT, nebisyofis simtkiciT da mizanswrafulobiT.<br />

mas uxvad aqvs vitaluri Zalebi da<br />

ar emuqreba buninis mier daxatuli amerikeli kapitalistis,<br />

`san-franciskoeli batonis~ xvedri _ sicocxlisunarianobis<br />

daSretiT gamowveuli absurdulad<br />

uecari sikvdili. niSandoblivia is, rom niko lorTqifaniZis<br />

amerikeli personaJi TandaTan civilizebuli<br />

iers iZens, igi icvleba da izrdeba. tragedia, romelic<br />

moTxrobaSi xdeba, swored misTvis gamodgeba sulierebis<br />

gakveTili, is SeZlebs gaigos am tragediis mniSvneloba...<br />

qarTveli aristokrati qali eli gordeliani evropaSi<br />

heqsleis raindul-romantikul siyvaruls mindobili<br />

xvdeba, Semdeg ki aRmoaCens, rom es siyvaruli<br />

crua, rom martoa da mis garSemo angariSis da angarebis,<br />

praqticistuli racionalizmis sicive sufevs.<br />

is sastiki sicxadiT xedavs, rogor umzadeben heqsleis<br />

indoeli msaxuris, Tavisi batonis mier bromleisTvis<br />

miyiduli raminos beds, Tavdadebuli erTgulebis unariT<br />

haki aZbas rom gvagonebs.<br />

magram Tu TavisTavSi koncentrirebuli indoeli<br />

protestis niSnad uxmaurod uCinardeba, eli gordelianis<br />

protesti skandalur-eqscentrulia. saxifaTo<br />

erotiul SouSi monawileoba, cekva gvelebiT elis<br />

ajanyebaa usiyvarulobis da angarebis winaaRmdeg. igi<br />

erTbaSad emijneba usulo sinamdviles, Tavis irgvliv<br />

poetur-magiur sivrces Semowers da masSi mkvidrdeba.<br />

eli dasavlelTa gamomTvlel racios upirispirebs<br />

araracionalur gabedulebas, sicocxlis sasworze<br />

Segdebas, maT saqmian sifxizles _ dionisur Trobas da<br />

eqstazs, Tavdaviwyebas, maT nelTbil sasiyvarulo TamaSebs<br />

_ sikvdilis zRvarze yofniT gamZafrebul erotikas.<br />

gvelebiT cekva bunebis stiqiur ZalebTan, miwas-<br />

Tan siaxlovis gamoxatulebaa. es arqauli, ritualuri<br />

warmomavlobis mqone fenomeni Tavisi arsiT ewinaaRmdegeba<br />

racionalistur-teqnicistur dasavlur civi-<br />

167


lizacias, am civilizacias igi mxolod gasarTob sanaxaobad<br />

qceuli SeiZleba SeuTavsdes.<br />

eli gordelianis araordinaruli qmedebis mravalmniSvnelovan<br />

xatSi gamosWvivis qarTuli nacionaluri<br />

msoflgagebis, kulturis arsebiTi sazrisebi: TviTSewirvis,<br />

codvaTa gamomsyidveli msxverplgaRebis qristianuli<br />

principi (romelzec moTxrobis epigrafic<br />

migvaniSnebs); uRirsi sicocxlis aristokratulad amayi<br />

ugulebelyofa (gavixsenoT `sjobs sicocxlesa naZraxsa...~<br />

an galaktionis striqonebi: `sikvdils me rodi<br />

SevuSindebi, igi, Zma, mudam Cvens mxarezea, me meSinia<br />

imgvar sicocxlis, sikvdils rom hgavs da uaresia~);<br />

bedisweris winaaRmdeg iracionaluri amboxis paradigma,<br />

araerTxel realizebuli saqarTvelos istoriaSi,<br />

rogorc, magaliTad, 1924 wels, ramdenime wliT adre<br />

niko lorTqifaniZis moTxrobis daweramde; `giJuri<br />

ltolva~, aRbeWdili baraTaSvilis mier, romelsac<br />

elis saxe nawarmoebSi asociaciurad ukavSirdeba.<br />

qarTuli cnobierebis mTavar Tvisebad moTxrobaSi<br />

ikveTeba saswaulis rwmena da molodini. es cnobiereba,<br />

Spengleris klasifikaciis mixedviT, SeiZleba daxasiaTdes<br />

rogorc `magiuri suli~. misi gamovlinebaa elis<br />

imedi, rom gvelebiT cekvisas sikvdils saswaulebrivad<br />

gadarCenili samSobloSi dabrunebas SeZlebs. `magiuri<br />

sulis~ karnaxiT gamoaxmobinebs momakvdavi eli<br />

saqarTvelodan Selocvas, romelmac mas sicocxle unda<br />

SeunarCunos. magram elis bedis saswaulebrivad sasikeTo<br />

Semobruneba ar xdeba _ radio ar SeiZleba iyos<br />

jadosnuri Zalebis gamtari, aRmosavluri `magiuri suli~<br />

da dasavluri racio, teqnika erTmaneTs gamoricxaven.<br />

Tavisi msxverplgaRebiT, ganwiruli heroikul-artistuli<br />

gabrZolebiT eli gordeliani maRldeba garemomcvel<br />

usulobaze, aRidgens dakargul Rirsebas.<br />

igi erotiul Sous nebiT Tu uneburad tragediad aqcevs<br />

da aaSkaravebs adamianisadmi momxmarebluri damokidebulebis<br />

usaxur arss.<br />

magram dasavlur civilizacias im mxareebTan er-<br />

Tad, romlebsac eli tragikulad aprotestebs, aqvs<br />

168


sxva, ufro Rrma da arsebiTi aspeqtic, romelic elis<br />

SeumCneveli rCeba da romelze dayrdnobiTac mas SeeZlo<br />

Rirsebis aRdgena tragikuli msxverplgaRebis gareSe.<br />

heqslei Caagonebs elis, rom Tavisi bunebrivi monacemebis,<br />

alRos da gonebis simaxvilis, gemovnebis waylobiT<br />

mas aqvs SesaZlebloba did warmatebas miaRwios<br />

dasavleTSi, vTqvaT, rogorc msaxiobma. heqsleis angareba<br />

amoZravebs, surs qali sakuTar kinobiznesSi Caabas<br />

da amiT sargebloba naxos. elic aq swored angarebas<br />

xedavs da amitom mtkivneulad aRiqvams da uaryofs<br />

heqsleis SeTavazebas. magram is ver Tu ar iazrebs,<br />

rom am SeTavazebis miReba saSualebas aZlevs mas,<br />

aRar iyos sxvis (anu heqsleis) kmayofaze, TviTon Seqmnas<br />

Tavisi arsebobis materialuri safuZveli, gaxdes<br />

damoukidebeli da Tavisi bedis ganmsazRvreli. is, rac<br />

qarTveli aristokratisTvis gaugebari da miuRebeli<br />

aRmoCndeba, aris dasavluri civilizaciis fundamenturi<br />

principi _ Tavisufali individualuri TviTrealizacia.<br />

dasavluri samyaros siZlieris da nayofierebis<br />

sawindaria is, rom am samyaroSi adamianebs mopovebuli<br />

aqvT SesaZlebloba, gamoamJRavnon da ganaviTaron<br />

Tavisi unarebi, SromiT da SemoqmedebiT daafuZnon<br />

sakuTari Rirseba da damoukidebloba. roca Tavisufali<br />

individualuri TviTrealizaciis principi xorcieldeba,<br />

cxadi xdeba, rom dasavlur civilizaciaSi<br />

swored igia mTavari da ara uaryofiTi tendenciebi.<br />

niko lorTqifaniZe ferebis gamuqebiT warmosaxavs<br />

Tavis Tanadroul dasavleTs, magram mainc moniSnavs<br />

masSi produqtiul, adamianisTvis gasaqanis mimcem sawyiss,<br />

romelic SemdgomSi ufro gamoikveTa da gaZlierda.<br />

eli gordelianma tragediiT, sikvdiliT daamkvidra<br />

Tavisi pirovnuli da erovnuli mniSvnelovneba, nacionaluri<br />

msoflgancdis radikalizebiT da mkveTri,<br />

gamomwvevi demonstrirebiT daadastura sakuTari Rirseba.<br />

misTvis ucxo darCa TviTdamkvidrebis dasavluri<br />

wesi, romelic naklebad romantikuli Cans, radgan yoveldRiuri,<br />

meToduri Sromis aucileblobas gulisxmobs.<br />

5<br />

2000<br />

169


mixeil javaxiSvili<br />

ideologia da xasiaTi<br />

bevri qarTuli literaturuli nawarmoebi ar aRelvebs<br />

qarTvel adamians ise, rogorc mixeil javaxiSvilis<br />

`jayos xiznebi~, XX saukunis `qarTlis Wiri~ da<br />

`bedi qarTlisa~.<br />

am romanis ukiduresad mwvave saTqmeli kvlav da<br />

kvlav gvaiZulebs fiqrs, daJinebiT gvTxovs yuradRebas.<br />

vin aris Teimuraz xevisTavi, ratom marcxdeba ase<br />

samarcxvinod, vis da ras ganasaxierebs igi _ ai, kiTxvebi,<br />

romelTa pasuxic rac SeiZleba mkafio da Sinaarsiani<br />

gvinda iyos.<br />

miCneulia, rom `jayos xiznebi~ aris alegoriul saxeebze<br />

agebuli nawarmoebi da is, rac am azrSi igulisxmeba,<br />

axloa simarTlesTan, magram, rogorc Cans, meti<br />

sizustea saWiro.<br />

unda gavixsenoT, rom alegoriuli saxe moklebulia<br />

TavisTavad mniSvnelobas da Rirebulebas, igi mxolod<br />

imis TvalsaCino nimuSs, magaliTs warmoadgens, rac<br />

saxis miRmaa. `jayos xiznebis~ personaJebi ki iseTi msuye<br />

saRebavebiT, ise ferxorcielad da reliefurad arian<br />

daxatuli, ise energiulad, vnebiT da gatacebiT gamoyavs<br />

mwerals maTi nakvTebi, rom SeuZlebelia isini<br />

gluv alegoriul figurebad aRviqvaT.<br />

SegviZlia vTqvaT, rom es personaJebi satiruli<br />

gadaWarbebis meTodiT Seqmnil, mkveTrad individualizebul<br />

xasiaTebs warmoadgenen; amasTan erTad socialuri<br />

da fsiqologiuri tipiurobis niSans atareben.<br />

magram arc aseTi gansazRvrebaa savsebiT damakmayofilebeli:<br />

Cven vgrZnobT, rom Sinaarsi, romelic romanis<br />

personaJebSia ganxorcielebuli, ufro farTo da<br />

zogadia, vidre literaturulma xasiaTma an tipma SeiZleba<br />

moicvas.<br />

`jayos xiznebis~ personaJebi _ uwinaresad Teimurazi<br />

_ ideologiis ganmasaxierebeli xasiaTebi arian<br />

170


da swored amis wyalobiTaa, rom TviTon maTac da<br />

mTlianad nawarmoebsac simboluri ganzomileba da<br />

gamomxatveloba eniWeba.<br />

amgvar personaJs, erTi mxriv, aqvs SexedulebaTa<br />

garkveuli sistema, garkveuli ideologia, xolo meore<br />

mxriv, igi rogorc xasiaTi Tavadaa imave ideologiis<br />

gansxeuleba. xasiaTi iseTia, rogoric ideologias, mis<br />

raobas Seferis.<br />

Teimuraz xevisTavis individualoba misive msoflmxedvelobis<br />

satiruli metaforaa. xevisTavis pirovnuli<br />

arasrulfasovneba da siberwe xevisTavisve msoflmxedvelobis<br />

naklulovnebis saxeobrivi ukufenaa. xevisTavis<br />

pirovnuli marcxi im ideologiis kraxia,<br />

romlis adeptic is aris da romelsac asaxierebs.<br />

garkveuli ideologiis groteskulad utrirebuli<br />

gamoxatulebaa jayos saxe, xasiaTic.<br />

`jayos xiznebis~ siRrmiseuli kolizia ideologiuri<br />

koliziaa. mas ayavs romanSi aRbeWdili, droSi da<br />

sivrceSi lokalizebuli, empiriuli konkretulobiT<br />

da damajereblobiT warmosaxuli sinamdvile masStaburi<br />

ganzogadebis xarisxSi.<br />

ideologiur-msoflmxedvelobrivi planis meoxebiT<br />

mixeil javaxiSvili `jayos xiznebSi~ asaxuli movlenis<br />

mizezs iZiebs, Zirebs wvdeba. jayos gamarjveba<br />

kanonzomieria, gardauvalia, radgan umweoa msoflmxedveloba,<br />

romelic mas win unda aRdgomoda.<br />

raSi mdgomareobs Teimurazis ideologiis arsi?<br />

Teimuraz xevisTavi evropeistia, mas sjera axali<br />

evropuli kulturis principebis da Rirebulebebis, _<br />

gonebis, mecnierebis, ganaTlebis da codnis, ekonomikuri,<br />

socialur-moraluri da politikuri progresis<br />

_ romlebic dasabams ganmanaTleblobaSi iRebs.<br />

xevisTavi darwmunebulia, rom goneba, azri ufro<br />

Zlieria, vidre sinamdvile, rom sinamdvile azris karnaxiT<br />

moZraobs da viTardeba. `movifiqroT, movisazroT~<br />

_ akeria pirze Teimurazs; mas gonia, rom sakmarisia<br />

WeSmariti azris gamokveTa da realoba xalisiT<br />

aRasrulebs gonebis gadawyvetilebas. roca gamoirkve-<br />

171


va, rom yvelaferi sxvanairadaa mowyobili, is gaognebuli<br />

rCeba.<br />

`axali da cocxali cxovreba ara hgavda Teimurazis<br />

da imis maswavlebel mwignobarTa naroSvars. xedavda am<br />

ucnaurobas Teimurazi da gulubryvilod brazobda<br />

imis gamo, rom cxovreba wignebs ar emorCileboda, arc<br />

ki ekiTxeboda, da brZenTa nebadaurTvelad, Tavisi<br />

gziT Tavxedurad miabijebda~.<br />

Semdeg xevisTavi bolomde Seignebs Tavis ideologiur<br />

kraxs da imedgacruebulis geslianobiT laparakobs<br />

imaze, rac mis msoflmxedvelobriv orientirs,<br />

ideals warmoadgenda. `_ ooh, RmerTo didebulo! neta<br />

rodis ganibneva kacTa Soris es uudidesi crumorwmuneoba<br />

da maradiuli landi?! codna!.. ena!.. Segneba!.. Semecneba!..<br />

RmerTma rom adamiani gaaCina, progresis,<br />

codnis da WeSmaritebis landi CasCara tikinasaviT...<br />

dasCoCavs mas aqeT xuTi wlis kacobrioba xuT mil...<br />

lion weliwads da amayad gaiZaxis: `codna! WeSmariteba!<br />

Segneba! metyveleba!~... Tavisi Tavi qveynis batoni hgonia<br />

da samyarosac ise epotineba, rogorc p... patara<br />

bavSvi mTvares~.<br />

adre ki Teimurazi xotbas asxamda gonebis, mecnierebis<br />

monapovrebs, kopernikis, galileis, niutonis,<br />

stefensonis did aRmoCenebs. TviTonac mecnierebis-<br />

Tvis iRvwis: xan qarTuli kulturis istorias wers, xan<br />

herbariums adgens, xan mwerebs agrovebs.<br />

Teimurazis gansakuTrebuli Tayvaniscemis obieqtia<br />

luka paColis mier Seqmnili buxhalteria, yvela<br />

amqveyniuri sikeTis safuZveli. `es qveyana buRalteriaze<br />

aris aSenebuli!.. sadac buRalteria ician, iq yvelaferi<br />

ician: wesi, dis...sciplina, Sroma da momavali,<br />

sadac ar ician, iq uwesoba, anarqia, arev-dareva da<br />

wyvdiadi mefobs~.<br />

sinamdvile, dawyebuli sameurneo sferoTi, racios<br />

unda ujerebdes, sxvanairad sazogado bedniereba miuRwevelia<br />

_ miaCnia Teimurazs.<br />

racionalizmi, Teimurazis gagebiT, pirvel rigSi<br />

swored materialuri kulturis ganviTarebisTvis aris<br />

172


aucilebeli piroba, burJuaziuli keTilgoniereba,<br />

yairaTianoba, angariSianoba materialuri progresis<br />

sawindaria. materialuri progresis idea ki Teimuraz<br />

xevisTavis msoflmxedvelobis fundaments Seadgens da<br />

mas igi qristianobis adgilas ayenebs, religiis mniSvnelobas<br />

aniWebs.<br />

`vaWrobisTvis da mrewvelobisTvis saWiroa didi<br />

Taosnoba, garja da momWirneoba, ese igi oris Sovna da<br />

erTis daxarjva, ese igi TavdaWerili, dinji da angariSiani<br />

cxovreba, sulisa da xorcis disciplina, ese<br />

igi Sroma da nebisyofa... ho, Sroma, isev Sroma da Sroma!<br />

Sroma axali drois axali sarwmunoebaa, axali religia,<br />

qristianobaze ufro mZlavri, ufro saWiro da<br />

sasargeblo~.<br />

da Teimurazic emsaxureba am axal religias _ racionalizms<br />

da materialur progress; ukve cxovrebisgan<br />

uaryofili, mainc ar wyvets ganmanaTleblur moRvaweobas,<br />

avrcelebs codnas, leqciebs ukiTxavs glexebs<br />

dasavluri mecnierebis da teqnikis saocrebebze, anda,<br />

vTqvaT, miwis gapoxierebis racionalur meTodze.<br />

amave dros xevisTavi arc ganmanaTleblobis humanur<br />

socialur-politikur principebs iviwyebs: qadagebs<br />

Zmobas da mSvidobas, erTobas da Tavisuflebas.<br />

rogorc ganmanaTlebluri idealebiT gamsWvalul<br />

enTuziasts SeSvenis, Teimuraz xevisTavi msoflios<br />

moqalaqea, mTeli qveynierebis bediT aris aRelvebuli,<br />

gulTan axlos miaqvs Soreuli qveynebis ambebi. misi<br />

fiqri kacobriobas dastrialebs Tavs. xevisTavi am<br />

mxrivac evropaSi sakmaod didi xnis dawyebuli moZraobis<br />

gamgrZelebelia, romlis Sesaxebac albert Svaiceri<br />

wers: `progresisken miswrafeba, ase damaxasiaTebeli<br />

XVIII saukunisTvis, religiur crurwmenebTan er-<br />

Tad nacionalur crurwmenebsac spobs. saukunis mowinave<br />

adamianebi mouwodeben erovnuli CarCoebis<br />

msxvrevisken da miuTiTeben kacobriobaze rogorc sidideze,<br />

romelsac idealebi unda SeeTanados~. Tumca<br />

Semdgom Teimurazi kosmopolitizmsac eTxoveba: `me<br />

173


om Cemi siyvaruli da energia mTel kacobriobas gavunawilo,<br />

Cems Zmas erTi memiliardedic aRar ergeba~.<br />

kacobriobis arseboba, adamianTa sazogadoeba racionalur<br />

sawyiss unda daemyaros; roca mecnierebis<br />

da ganaTlebis miRwevebiT SeiaraRebuli goneba mar-<br />

Tavs realobas, mkvidrdeba gonivruli da samarTliani,<br />

demokratiuli politikuri sistema, xorcieldeba materialuri<br />

progresi, xolo materialur progress daeSeneba<br />

zneobrivi progresi, miiRweva sayovelTao harmonia,<br />

`mSvidoba, Zmoba, erToba da Tavisufleba~; gamarjvebas<br />

izeimebs humanisturi ideali, mokled, Txa<br />

da mgeli erTad moZoven. da yovelive es aRsruldeba<br />

Zaldautaneblad, realoba, ra Tqma unda, winaaRmdegobas<br />

ar gauwevs gonebismier principebs _ zogadad ase<br />

warmodgeba Teimuraz xevisTavis kredo, misi utopizmis<br />

elementebiT Sezavebuli ganmanaTlebluri ideologia,<br />

Tu Tavs movuyriT yvelafers, rac amis Sesaxeb<br />

pirdapir an narTaulad aris romanSi naTqvami.<br />

aucilebelia iTqvas, rom mixeil javaxiSvili am<br />

ideologias afasebs ara saerTod, aramed im saxiT, romliTac<br />

man saqarTveloSi gaamJRavna Tavi, mwerali<br />

mxatvrulad ikvlevs mis, ase vTqvaT, qarTul variants.<br />

saqarTveloSi ki es ideologia gakotrda.<br />

`rogor moxda aseTi ucnauri saswauli: zne-CveulebiT,<br />

suliTa da sisxliT aristokratma qarTvelma rogor<br />

moaxerxa damyareba udemokratiules respublikisa?..<br />

Sua aziaSi meore Sveicariis Seqmna ganvizraxeT, xaxa!<br />

sasaciloa, magram satiralic aris es ambavi... Cven<br />

Cven Tavsac vatyuebdiT da q...qveyanasac. esec Cveni<br />

kudabzikur-aznauruli maimunoba gaxlavT... wambaZvelobis<br />

niWi... uudidesi saCuqaria, magram RmerTma gadaaWarba:<br />

Wkua dagvaklo da wabaZvis niWi naW...Warbevad<br />

mogvca. Cvenc amitom davemsgavseT maimuns, sadac ar<br />

gvyofnis sakuTari Wkua, mxneoba, gamZleoba da nebisyofa,<br />

iq ucxoelTa wabaZviT vlamobT fons gasvlas da<br />

lelos gatanas~.<br />

Teimurazis ideologiis marcxs apirobebs am ideologiis<br />

Tandayolili nakli _ cocxali sinamdvilis<br />

174


zedapiruli gageba, misi mTeli sirTulis da winaaRmdegobriobis<br />

gauTvaliswinebloba; ganmanaTlebluri<br />

idealizmi axdens konkretuli erovnuli realobis bunebis,<br />

specifikis ugulebelyofas da mas CvenSi SeemTxveva<br />

daaxloebiT is, rac mis arqetips adre dasavleTSi<br />

SeemTxva. `metismeti dajerebuloba gonierebis eWvSeuvalobaSi<br />

badebs ganzraxvas, gatardes reformebi iqac<br />

ki, sadac isini jer kidev ar aris sakmaod Semzadebuli<br />

azris muSaobiT. aseTi warumatebeli cdebi mTavrdeba<br />

CavardnebiT, romlebic xangrZlivad aferxeben winsvlas~;<br />

`progresis rwmenas ewera Sejaxeboda faqts, romlis<br />

winaSec igi sruliad moumzadebeli aRmoCnda. aqamde<br />

mas brZola uxdeboda mxolod metad Tu naklebad<br />

dromoWmul sinamdvilesTan. magram safrangeTis revoluciis<br />

da momdevno movlenebis periodSi is Seejaxa<br />

stiqiuri ZalebiT mocul sinamdviles~ (a. Svaiceri).<br />

xevisTavis bolo tirada imasac gvafiqrebinebs, rom<br />

ideuri kredo, romelsac igi aRiarebda, misTvis organuli,<br />

sisxlxorceuli ar yofila da mimbaZvelobis nayofi<br />

ufroa, vidre bunebrivad, Sinagan winaaRmdegoba-<br />

Ta gamovliT Sobili da gazrdili rwmena. es, ra Tqma<br />

unda, ar niSnavs, rom Teimurazi vulgaruli farisevelia,<br />

magram sakuTari ideologia mas ver aqvs im siRrmiT<br />

gancdili da gaTavisebuli, rom igi WeSmarit rwmenad<br />

eqces da iseTi sulieri ZaliT aRWurvos, rogorsac<br />

rwmena iZleva.<br />

Teimuraz xevisTavis sisuste uwinaresad sulis sisustea<br />

da igi gamowveulia aramxolod misi ideologiis<br />

sinamdvilisgan ganyenebulobiT, aramed imiTac, rom<br />

es ideologia ver iZens Rrma da mtkice rwmenis sagnis<br />

Tvisebas.<br />

romanSi rwmenis da urwmunobis problema arsebiTia.<br />

xevisTavis msoflmxedvelobrivi _ da amis Sedegad pirovnuli,<br />

piradadamianuri _ kraxis mTavari mizezi<br />

namdvili rwmenis uqonlobaa.<br />

Teimurazis racionalisturi ideologiis Tavida-<br />

Tavi aris aTeizmi da qristianobasTan dapirispireba.<br />

rogorc vnaxeT, qristianuli religiis magivroba, Tei-<br />

175


murazis fiqriT, progresis _ upirvelesad materialuri<br />

progresis _ idealma unda gawios. Tumca Sinaganad<br />

qristianobas mTlad ar aris mowyvetili, mainc sakmaod<br />

Sors aris misgan. amitom roca progresis ideali<br />

_ rwmenis surogati da ara sakuTriv rwmena _ Seeryeva<br />

(mwerali am idealis ngrevas araerTbaSad, etapobrivad<br />

gviCvenebs), igi ufskrulis Tavze haerSi gamokiduli<br />

aRmoCndeba.<br />

`ver aviwie miwidan... wignma momtaca rwmenis suli da<br />

mecnierebam damwyvita uflisadmi asafreni frTebi.<br />

codnisa da iWvis Wiam ise damiRrRna goneba da gamomifita<br />

suli, rom nivTier qveyanas erTi gojiTac ver<br />

movswydi... codna da rwmena ver movarige, erTad ver Sevad..duRe<br />

da verc erTmaneTs davaSore. rwmenisa da urwmunoebis<br />

orRobeSi gaviCxire da verc rwmenis saTaves-<br />

Tan gavedi, veRarc ukan davbrundi~.<br />

raTa rogorme gaeridos absoluturi nihilizmis<br />

ufskruls, xevisTavi isev qristianuli `rwmenis saTavisken~<br />

mieSureba. misi Semdgomi sulieri cxovreba dakarguli<br />

religiuri idealis Ziebis niSniT warimarTeba.<br />

nawarmoebSi fsiqologiuri gamWriaxobiT aris warmosaxuli<br />

Teimurazis sasowarkveTili cdebi, xelaxla<br />

eziaros uaryofil da daviwyebul ideals. rac ufro<br />

itanjeba Teimurazi, rac ufro mtkivneul dartymebs<br />

iRebs sinamdvilisgan, romlis saSinelebazec Zalauneburad<br />

Tvali exileba, _ anu rac ufro aSkaravdeba<br />

TeimurazisTvis mis adrindel SexedulebaTa uniadagoba<br />

_ miT ufro metad cdilobs igi RmerTis rwmenis<br />

mopovebas, qristianobis wiaRSi sayrdenis povnas; xolo<br />

rodesac urwmunod Zalian gauWirdeba da raRacas<br />

aucileblad unda CaebRauWos, naucbaTevad, saxeldaxelod<br />

`moiqceva~. bunebrivia, naCqarevad agebuli religiuri<br />

TavSesafari swrafadve ingreva.<br />

Teimuraz xevisTavis ubedurebis mizezTa mizezi is<br />

aris, rom mas ar SeuZlia hqondes Rrma da WeSmariti<br />

rwmena. xevisTavma Rrmad verc progresis ideali iwama,<br />

verc _ qristianuli. urwmunobis vakuumSi ki Cndeba da<br />

ibudebs jayo.<br />

176


Tumca umjobesia isev Teimurazma gviTxras amis<br />

Taobaze saTqmeli. `Cvenc rom semitebis rwmenis Zala<br />

gvqondes, ukvdavni viqnebodiT. arc erT ers ara swams<br />

iseTi simZlavriT Tvisi RmerTi, rogorc semit ebraels<br />

swams Tavis iegova da semit arabs _ Tavisi allah.<br />

neta warmarTebi mainc vyofiliyaviT. warmarTebs kerpebi<br />

hyavdaT. isini loculobdnen zevss, iupiters,<br />

cecxls, elvas da aTass cxadsa da uCinar RmerTs. warmarTebs...<br />

viRac an raRac swamdaT, Cven ki urwmunoni<br />

varT. q...qarTvel xalxs aRarc qriste swams, aRarc<br />

mahmadi, arc iegova, arc budda da arc zevesi, arc<br />

saerTod romelime RmerTi an eSmaki... Cveni uudidesi<br />

ubedurebac swored is aris, rom eSmakic aRar gvwams.<br />

visac eSmaki swams, imas raRac an v...vviRac swams, ese igi<br />

_ mas hqonia rwmenis wyurvili da unari, ese igi _ mas<br />

hqonia adamianis suli, ese igi _ TviTonac ukve ada-mia-ni<br />

yofila, vinaidan mxolod suliT da rwmeniT ganirCeva<br />

adamiani pirutyvisagan. Cven ki eSmakic aRar<br />

gvwams, maSasadame, aRarc suli gvqonia da aRarc a-dami-a-ni<br />

vyofilvarT~. ∗<br />

urwmunoba ganmanaTleblur principebTan da utopizmTan<br />

erTad warmoadgens Teimuraz xevisTavis saxis<br />

ideur Suaguls, xolo sakuTriv saxe, xasiaTi, xasiaTis<br />

konkretuli Tvisebebi _ sulieri uRonoba, meryeoba<br />

da unebisyofoba, Sinagani simSrale, garemomcveli sinamdvilis<br />

da adamianebis mimarT sibrmave, mCate optimisturi<br />

ganwyoba da ioli enTuziazmi, frazioroba da<br />

a.S. _ misi satirul-groteskuli proeqciaa. rasakvirvelia,<br />

is, rasac Cven Teoriulad vacalkevebT, romanSi<br />

organulad SenivTebulia.<br />

msoflmxedvelobrivi plani, rwmena-urwmunobis Zireuli<br />

Tema, idealebis da Rirebulebrivi orientirebis<br />

rRvevis, ganmanaTlebluri cnobierebis krizisis<br />

∗ `eSmaki~ bolSevizms unda gulisxmobdes, magram statiis pirvelad<br />

gamoqveynebis periodSi amis Tqma, cxadia, SeuZlebeli iyo, iseve<br />

rogorc imaze laparaki, rom jayo bolSevizmis gansaxierebaa.<br />

177


problemebi `jayos xiznebs~ epoqis sulieri cxovrebis<br />

arsebiTi tendenciebis Tanxmiers xdis.<br />

romanis msoflmxedvelobrivi problematika gansazRvravs<br />

mis mxatvrul-stilur bunebas _ tragikomikurobas<br />

da groteskulobas, radgan, rogorc SeniSnulia,<br />

situacias, rodesac Zveli idealebi adamianis<br />

TvalSi gaufasurebulia, xolo axali ar Cans, zedmiwevniT<br />

esadageba tragikomedia da groteski.<br />

178<br />

1985


`avtors asamarTleben gmirebi~<br />

rodesac xangrZlivi pauzis Semdeg mixeil javaxiSvili<br />

literaturul Semoqmedebas daubrunda, misi<br />

TvalTaxedvis SuagulSi istoriuli procesi moeqca.<br />

aforiaqebuli epoqis tragediebi da farsebi, niSandoblivi<br />

tipebi meoce saukunis 20-ian wlebSi mZlavrad<br />

euflebian mwerlis warmosaxvas.<br />

istoriuli procesis moZraoba da gezi, misi tragikuli<br />

da amasTanave ironiuli arsia danaxuli mixeil<br />

javaxiSvilis vrcel moTxrobaSi `lambalo da yaSa~.<br />

iranis Zvel miwaze xdeba am moTxrobaSi gadmocemuli<br />

ambavi. adre Zlieri es saxelmwifo pirveli msoflio<br />

omis dros imdenad dasustebulia, rom faqtobrivad<br />

inglisis da ruseTis mier aris gayofili. iranis<br />

bedic iseTia, rogoric sxva didi saxelmwifoebis da<br />

imperiebis _ gardauvali daqveiTeba, daknineba, iqneb<br />

gaqrobac. es bedi ewiaT im saxelmwifoebs, romlebic<br />

iranis teritoriaze odesRac arsebobdnen _ midias,<br />

asureTs, parTias. maT TiTqos monawileoba miiRes<br />

msoflio istoriis sanaxobaSi da Semdeg sxvebma iZulebiT<br />

daaclevines scena, raTa TviTon daesakuTrebinaT<br />

igi. am kanonzomierebaSi mixeil javaxiSvili TiTqos<br />

istoriuli optimizmis safuZvels poulobs _ yvela<br />

Zalmomreobas Tavisi angariSis gamsworebeli gamouCndeba,<br />

magram es ucnauri, mware optimizmia, radgan Zalmomreobas<br />

kvlav Zalmomreoba enacvleba.<br />

`saarako raSebze midielTa aCrdilebi Sesxdnen da<br />

ukuneTs gadaikargnen, xolo maT nacvlad urmiis tbas<br />

donis cxenebi da tamboveli Ceqmebi dastrialebdnen da<br />

im Ceqmebs, nebsiT da uneblieT, CanCaliT misdevdnen<br />

aSurbanipalis, tigran didisa da vaxtang gorgaslanis<br />

memkvidreni. da gogsa da magogs, haikanelebs da qarduelebs,<br />

donis cxenebsa da tambovur Ceqmebs kldidan<br />

gakvirvebiT dascqerian qvis ficarze gamoWrili makedonelis<br />

legionerebi, maTi frakielebi, bucefalebi<br />

da sami gadarCenili berZnuli aso, `a...os~ _ aleqsandros...<br />

asiode wlis winaT im kldeze jer kidev iwvoda<br />

179


Turme Svidiode sityva, `me aleqsandros... yovelive<br />

aqauri emorCilebis nebasa Cemsa~. axla ki im kldis<br />

mkerdidan is sami aso ise moismis, rogorc wyalwaRebulis<br />

uimedo Zaxili: _ aa... o-o-o-o-os~.<br />

yovlismZleveli dro aqarwylebs da dascinis imperiebis<br />

didebas da maTi mbrZaneblebis pretenziebs,<br />

Tavdajerebas, medidur survilebs... istorias ar uyvars<br />

erTsaxeoba, gaxeveba, misi Jinia axlis qmna da daSla,<br />

uCveulo da ucxo konfiguraciebis Sedgena. istoriis<br />

samefo TiTqos maias samefoa, moCvenebis, iluziis,<br />

umdgradobis qveyana. moTxrobaSi istoriis qameleonuri<br />

bunebis plastikuri saxea aRmosavlurad msuye koloritiT<br />

daxatuli urmiis tba, romelic `dReSi aTjer<br />

mainc icvlis iers da xazebs~.<br />

istoriuli bedisweris damcinavi cvalebadobis gamovlinebaa,<br />

rom irani, yofili sastiki dampyrobeli,<br />

TviTonaa dapyrobili, rom tradiciulad Semtev islams<br />

mwvaved uteven, xolo qarTveli adamiani, visi sam-<br />

Sobloc iranma saukuneebis manZilze tanja, dapyrobilebis<br />

damcvelia.<br />

moTxrobas araordinarulobas da mniSvnelovnebas<br />

pirvel rigSi dapyrobili iranelebis da maTi mosarCle<br />

qarTveli eqimis Seurigebeli antagonistis _ yaSa<br />

lazares TvalSisacemi figura aniWebs.<br />

es saxe enaTesaveba mixeil javaxiSvilis mier imave<br />

periodSi Seqmnil jayos da rasputinis saxeebs. maT<br />

msgavsad yaSa lazarec uzomod mdabali, tlanqi da gaumaZRaria,<br />

destruqciulia. am personaJebs mwerali<br />

groteskis meTodiT gamosaxavs: mimarTavs bunebrivi<br />

proporciebis mkveTr deformacias, cxoveluris da<br />

paTologiuris moWarbebas, komikuris da sazarelis<br />

Sexamebas _ komikuria maTi gonebis da sulis siRatake,<br />

saSinelia maTi mZlavri mtacebluri instinqti.<br />

paTologiuri personaJebi adrec hyavda mixeil javaxiSvils,<br />

magram `jayos xiznebSi~, `kvaWi kvaWantira-<br />

ZeSi~, `lambalosa da yaSaSi~ paTologiis Cveneba ukve<br />

epoqis arsis mxatvruli analizis saSualebaa.<br />

180


yaSa lazares _ sadists _ mwerali akvirdeba rogorc<br />

gansazRvruli politikuri, ideologiuri tendenciebis<br />

Tanmdev movlenas, maTi wyalobiT aRzevebul<br />

tips.<br />

sadistebi yovelTvis arsebobdnen da iarsebeben,<br />

magram imisTvis, rom cxovrebas daepatronon, maT gansakuTrebuli<br />

pirobebi da viTareba WirdebaT.<br />

swored aseTia istoriuli viTareba, romelic moTxrobaSia<br />

warmosaxuli.<br />

ruseTis imperia Tavisi batonobis arealis gafar-<br />

Toebas, iranSi fexis mokidebas eswrafis. am miswrafebas<br />

emsaxureba rusuli eklesia, qristianuli religia<br />

eqspansiis saSualebad gamoiyeneba. imperiis miznebs emsaxureboda<br />

ruseTis eklesia qristianul qveynebSic,<br />

xolo islamur samyaroSi igi, gasagebia, kidev ufro<br />

Semtevi xdeba (cxadia, es rusuli qristianuli kulturis<br />

mier Seqmnil sulier faseulobebs ar aqarwylebs).<br />

iranSi ruseTis eklesiis emisari episkoposi pavle<br />

ideologiuri aRWurvilobiT uzrunvelyofs imperiis<br />

dampyroblur politikas, aRvivebs siZulvils da Seuwynareblobas<br />

`uwminduri~ mahmadianebis, `wupaki persukebis~<br />

mimarT. Tumca arc qristianobis aramarTlmadidebluri<br />

mimdinareobebi sargebloben misi keTilganwyobiT,<br />

radgan isinic Tavis mxriv sxva saxelmwifoebis<br />

politikur miznebs axorcieleben, rusuli eklesiis<br />

msgavsad cdiloben Tavisi gavlenis qveS moaqcion<br />

iranSi mcxovrebi aisorebi. es qristiani xalxi ki `damkvreli~<br />

Zalaa mahmadianebTan brZolaSi. religia aq mxolod<br />

Zalauflebis, batonobis instrumentia, profanacias<br />

ganicdis.<br />

amgvar situaciaSi aisori mRvdeli yaSa lazare Tavisi<br />

mZvinvare energiulobiT, daundoblobiT, veragobiT<br />

metad gamosadegia episkoposi pavles sistemisTvis,<br />

ruseTis imperiis politikur-ideologiuri sistemis-<br />

Tvis _ misi funqciaa aisorebis gadabireba da mahmadianebis<br />

devna. da piriqiT, es sistema metad gamosadegia<br />

yaSasTvis _ igi mas saSiS Zalas aZlevs, Zalauflebas<br />

aziarebs.<br />

181


yaSa naZiralaa, qurdi da mkvlelia da, cxadia,<br />

qristianobasTan mas Sinaganad araferi akavSirebs, am<br />

mtacebel arsebas saerTod ar SeiZleba raime seriozuli<br />

mrwamsi da idea hqondes. mis bunebas da statuss<br />

Soris arsebuli Seusabamobac qmnis grotesks _ sadisti<br />

mRvdeli, anaforiani jalaTi. is farisevelia, Tumca<br />

SedarebiT naklebad SeniRbuli, vidre farisevlobis<br />

Zveli ostatebi, molieris tartiufi an saltikov-<br />

SCedrinis iuduSka.<br />

magram amave dros, ra ucnauric unda iyos erTi SexedviT,<br />

yaSa fanatikosia _ mas gaafrTebiT Zuls mahmadianebi.<br />

amaSi igi ar TvalTmaqcobs, saerTodac siZulvili,<br />

siyvarulisgan gansxvavebiT, aranamdvili da aragulwrfeli<br />

iSviaTad aris. yaSas siZulvili mahmadianebisadmi<br />

`ideuria~, mis mier lambalos devnis Zireuli<br />

motivi raime praqtikuli miznis miRweva ar aris. mTavaria,<br />

rom lambalo mahmadiania _ `uwminduri~, `Rori~,<br />

`mahmadis ZaRli~. yaSa lazare `qristiania~ mxolod imdenad,<br />

ramdenadac Seuwynarebeli da ulmobelia mahmadianebisadmi.<br />

amiT igi drois avi niSania. XX saukunis sisxliani<br />

tragediebis avtorebs da xorcSemsxmelebs ufro metad<br />

gamoarCevdaT ara sakuTari pozitiurad miCneuli<br />

ideis erTguleba da `aRTqmul qveyanaze~ ocneba, aramed<br />

siZulvili da agresia imaT mimarT, visac maTi ideologia<br />

mtrad saxavda, vinc am ideologias ar iziarebda,<br />

miTumetes upirispirdeboda. aseTebi iyvnen<br />

`klasobrivi mtrebi~, arasaimedo inteligencia, anda<br />

`rasis siwmindis~ ammRvrevebi...<br />

mixeil javaxiSvilis mier warmosaxuli bneli, avxorci<br />

salosi rasputini mxolod im niSniTaa `qristiani~,<br />

rom sastikad Zuls qristianuli ruseTis namdvili<br />

Tu gamogonili mtrebi; episkoposi pavle, maRali<br />

sazogadoebis garegnulad daxvewili kaci da moqnili<br />

politikosi, amasTanave fanatikosia, rac vlindeba ara<br />

qristianuli idealebis erTgulebaSi, aramed araqristianebisadmi<br />

da ararusebisadmi gaborotebaSi, romelic<br />

mas gonebas ubindavs da Seiwiravs.<br />

182


arsebiTia is, rom yaSa lazares daucxromeli, Sxamiani<br />

siZulvili mahmadianebis mimarT misi kacTmoZuleobis<br />

gamomJRavnebaa, qristianobis dacvis motiviT<br />

moCvenebiTad gamarTlebuli da nebadarTuli. kacTmo-<br />

Zuleoba, antihumanuroba ubralod sxva sarwmunoebis<br />

adamianebs irCevs obieqtebad, raTa ufro Tavisuflad,<br />

xelgaxsnilad imoqmedos. sinamdvileSi yaSas agresiuloba<br />

usazRvroa, is sakuTar mamasac ar indobs. yaSas<br />

aravin uyvars, arc qristianebi, Tundac Tavisi Tanamemamuleebi,<br />

misma Zalauflebis wyurvilma Sebraleba<br />

aravis mimarT ar icis; moTxrobaSi naTqvamia, rom Tu<br />

daWirda, aisorebs uklebliv amoxocavs, sakuTari col<br />

-Svilis CaTvliT. roca `Tavisianebs~, qristianebs emtereba,<br />

iaraRis didxans Zebna ar uxdeba, mzad aqvs ideologiur<br />

quraSi nawrTobi maxvili _ araqristianeb-<br />

Tan faruli kavSiris dabraleba. ase wamebs yaSa cils<br />

qarTvel eqims, TiTqos igi qurTebis beladTan saidumlod<br />

aris dakavSirebuli.<br />

yaSa lazare marjved flobs im meTodebs, romlebic<br />

farTod gamoiyeneboda mixeil javaxiSvilis Tanadroul<br />

politikur sinamdvileSi.<br />

jaSuSoba, dasmena, provokacia, sinamdvilis utifari<br />

gayalbeba, braldebis SeTxzva _ aseTia yaSas arsenali.<br />

qurTebis da aisorebis Cveulebriv yofiT Sexla-<br />

Semoxlas is qurTebis ajanyebad asaRebs, rasac sagangebo<br />

samxedro operaciis ganxorcieleba da `ajanyebulebis~<br />

darbeva moyveba; igi awyobs aisorebze mahmadianebis<br />

Tavdasxmis inscenirebas da `damnaSaveebs~ ulmoblad<br />

sjian.<br />

yaSas xasiaTis mZafri TvalsaCinoebiT gamomxatvelia<br />

misi triumfis suraTi. `TxuTmetis gminva yaSa<br />

lazares Zlevamosilma kiJinma STanTqa. pirvelive dakvraze<br />

TviTonac ise aigrixa, TiTqos TxuTmetive joxi<br />

im TaTrebis magivrad wiTel yaSas moxvedroda. mere<br />

acqmutunda da axtunavda. grZel xelebs da mogrexil<br />

fexebs ucnaurad iqnevda, wiTel wvers acancarebda da<br />

giJiviT xiTxiTebda. jalaTebi rom joxebs aRmarTavdnen<br />

xolme, yaSa marjvena xels joxiviT ahfSekavda, Tvi-<br />

183


Tonac aisveteboda da ucnaurad gaizrdeboda. jala-<br />

Tebi rom joxebs daiqnevdnen, yaSa aSveril xels joxiviT<br />

wamoiRebda da ise mZlavrad dauSvebda miwamde,<br />

TiTqos erTi dakvriT mTel musulmanobas Tavs<br />

uWeWyavdao...~.<br />

saerTod, `wiTeli maimunis~ saxe gaSmagebuli moZraobiT<br />

da cofiani replikebiT ixateba, fsiqologiuri<br />

analizis gareSe. yaSas Sinagani raoba mainc srulad<br />

aSkaravdeba, Tundac mis karikaturul portretSi. igi<br />

arsobrivad da mkveTrad mJRavndeba pasaJSic, sadac<br />

yaSa bilwavs lambalos da misi mamis, maSadi izaTis mier<br />

gaTxril Was: yaSas boroti daniSnuleba sicocxlis<br />

wayroebis SebRalva, gauwmindurebaa. lambalo da maSadi<br />

izaTi, piriqiT, wylis mesaidumleebi arian da sicocxlesTan,<br />

bunebasTan maTi erTianoba asec aris<br />

gamoxatuli. yaSa xrwnas avrcelebs Tavis garSemo, isini<br />

_ qmnian, sicocxlis zrdas exmarebian. lambalo upirispirdeba<br />

yaSas rogorc ubralo, normaluri, daumaxinjebeli<br />

adamianuroba paTologiurobas da cxovelurobas.<br />

igi gulRiaa, alali, mxiaruli, sicocxlis,<br />

adamianis da Sromis moyvare _ igi bunebrivia. Tbili,<br />

msubuqi iumoriT gamosaxavs mwerali yaSas antipods.<br />

yaSa cxovelmyofel bunebas, bunebriobas Telavs da<br />

mxatvrulad logikuri, kanonzomieria, Tu rogor<br />

kvdeba igi _ maSadi izaTis gvelebis mier misi dageslva<br />

TiTqos bunebis sibrZnis SurisZiebaa moZaladis mimarT,<br />

TiTqos sicocxlis wylebis da nayofierebis<br />

mcveli suli uxdis samagieros sikvdilis mTesvels.<br />

eqims ar SeuZlia ar TanaugrZnos maSadi izaTis SurisZiebas,<br />

miTumetes, rom momakvdavi `RvTismsaxuri~<br />

kvlav RvarZls anTxevs. mTxrobeli da masTan erTad<br />

avtori zneobrivad amarTleben saSineli arsebis mospobas;<br />

vinc adamianis saxes kargavs, urCxulad iqceva,<br />

Sendobas ar imsaxurebs. aseTi poziciis mxatvruli da<br />

eTikuri ucilobloba kidev ufro cxadi xdeba imis<br />

gaTvaliswinebisas, rom yaSas an jayosnair totalurad<br />

borot adamians Cveni literatura adre ar icnobda.<br />

184


iranelebisadmi qarTveli eqimis keTilganwyobis<br />

uSualo stimuli is aris, rom istoriis kaprizuli nebiT<br />

saqarTvelo da irani msgavs mdgomareobaSi aRmoCndnen.<br />

mTxrobels amoZravebs simarTlis da samarTlianobis<br />

bunebrivi grZnoba, romelsac aRaSfoTebs, rom<br />

xalxs sakuTar qveyanaSi amcireben, aviwroeben; miTufro,<br />

rom qarTvelma adamianma icis, ra Znelad asatania<br />

aseTi Zalmomreoba, icis Tundac TviT iranis `wyalobiT~<br />

da gulgrili ver aris usamarTlobis mimarT. da is<br />

uTanasworo brZolas marTavs Zalmomreobis sistemas-<br />

Tan, win aRudgeba mZlavr politikur-ideologiur manqanas.<br />

amas avalebs sakuTari buneba da mrwamsi. igi adamianebs<br />

afasebs ara ideologiuri, aramed eTikuri kriteriumiT.<br />

yaSasadmi da lambalosadmi mTxrobelis ganwyoba<br />

ganisazRvreba ara imiT, rom erTi qristiania da<br />

meore mahmadiani, aramed imiT, rom erTi zneobrivad<br />

jansaRi da agresiulobas moklebulia, meore _ zneobrivad<br />

maxinji da moZalade. sxva viTarebaSi igi aseve<br />

daicavda qristians fanatikosi mahmadianis devnisgan.<br />

mTxrobeli ambobs: `Tavdapirvelad adamiani var, merme<br />

eqimi da bolos qristiani, an jer qristiani da Semdeg<br />

eqimi~. es aris moraluri kriteriumis uzenaesobis aRiareba<br />

yvela sxva kriteriumis mimarT, rac swored qristianuli<br />

kulturis monapovaria. Semwynareblobac imas<br />

gulisxmobs, rom moraluri kanoni vrceldeba yvelaze,<br />

Tavisianzec da gareSezec, rom damokidebuleba nebismieri<br />

adamianisadmi, aRmsareblobis da sxva niSnebis ganurCevlad,<br />

unda emyarebodes zneobriv mcnebebs.<br />

qarTuli sulierebisTvis es WeSmariteba saidumlos<br />

ar warmoadgens. sakmarisia iTqvas, rom igi mTeli<br />

sisavsiT igrZno da Seicno vaJa-fSavelam. mixeil javaxiSvilic<br />

zogadadamianuri moralis uzenaesobas, Semwynareblobas<br />

afuZnebs _ fenomens, romelsac meoce<br />

saukunem arnaxuli gansacdeli Seaxvedra.<br />

adamianis Sefasebis mTavari sazomi gaxda misi ideologiuri<br />

mrwamsi, socialur-klasobrivi, nacionaluri,<br />

rasobrivi kuTvnileba da aman Seaviwrova zogadadamianuri<br />

moraluri kriteriumi _ `mtruli~ jgufebis<br />

185


warmomadgenlebi faqtobrivad moikveTebian adamianebis<br />

modgmisgan da maT ise eqcevian, rogorc araadamianebs,<br />

maT mimarT yovelgvari uzneobis Cadena gamarTlebulia.<br />

dadga yaSa lazareTa dro, romelTa daundobel<br />

Seuwynareblobas `ucxoebisadmi~ agresiis da batonobis<br />

nebis amouwuravi rezervuari amaragebda `sawvaviT~.<br />

es tipi sxvadasxva garemoSi, bunebrivia, sxvadasxvagvar<br />

ideologiur Seferilobas Rebulobs. is SeiZleba<br />

mogvevlinos, vTqvaT, rogorc amerikeli rasisti<br />

persi grimi folkneris `agvistos naTelSi~, an rogorc<br />

germaneli nacisti iudeani volfgang kopenis romanidan<br />

`sikvdili romSi~, magram misi arsi yvelgan erTnairad<br />

martivi da saSinelia. stiqiur ubedurebasaviT<br />

gadaivlis igi dedamiwaze da Tavis nakvalevze cxedrebs<br />

tovebs. man icis Tu alRoTi grZnobs, rom `amqveynad<br />

SeuzRudveli Zalaufleba marto sikvdils aqvs da<br />

Zalauflebis namdvili gancdisTvis saWiroa mxolod<br />

erTi ram _ mkvleloba~ (v. kopeni).<br />

gansakuTrebiT Zlevamosili da damangreveli yaSa<br />

lazares tipi mainc Cvens sinamdvileSi iyo.<br />

mixeil javaxiSvils, gadmocemiT, uTqvams: `minda<br />

erTi moTxroba davwero Temaze: Cemi romanebisa da<br />

moTxrobebis gmirebi Cems oTaxSi Segrovdnen da sasamarTlo<br />

gamimarTes, avtors asamarTleben misi nawarmoebebis<br />

gmirebi... ra dRes damayrian, vin icis, ramden<br />

sayvedurs metyvian. me mgoni, saintereso Canafiqria.<br />

rogorme amisaTvis movicli~.<br />

am Canafiqrs moTxrobis nacvlad cxovrebaSi ewera<br />

ganxorcieleba. personaJebma gaasamarTles avtori,<br />

oRond sayvedurebs ar dajerdnen; ar apaties, rom man<br />

isini adreve SeniSna da gaaSiSvla.<br />

186<br />

1989


Tvalisaxela<br />

niSan-Tvisebebi, romlebic mixeil javaxiSvilis ni-<br />

Wis arss Seadgens, tradiciulad ar dominirebs qar-<br />

Tul mxatvrul azrovnebaSi. es aris midrekileba adamianis<br />

saxis mkveTri deheroizaciisken, adamianis `SiSvlad~<br />

xilvisken, cxovrebis xedvis xazgasmuli, mkacri<br />

miwiereba, romelic aviwroebs amaRlebul-romantikul<br />

sawyiss, am xedvis basri ironiuloba, susxiani skeptikuroba,<br />

qarTuli sinamdvilis kritikuli aRqma...<br />

mixeil javaxiSvilis SemoqmedebiTi mowodeba simar-<br />

Tlis daJinebuli, SeiZleba iTqvas, gasastikebuli maZieblobaa,<br />

romelic mis TvalsawierSi moqceul yovelgvar<br />

moCvenebiTobas da iluzias acamtverebs.<br />

saerTod, realizmi SeiZleba ganisazRvros rogorc<br />

siyalbeTa, moCvenebiTobaTa da iluziaTa gamoaSkaravebaze,<br />

gaqarwylebaze damyarebuli mxatvruli meTodi,<br />

rogorc iluziebis damamsxvreveli mxatvruli instrumenti.<br />

balzakis erT-erTi romanis saTauri `gamqrali<br />

iluziebi~, SesaZloa, gamodges realizmis formulad,<br />

romelic erTnairad miesadageba adrindeli Tu<br />

klasikuri realizmis nimuSebs, vTqvaT, `don kixots~ an<br />

`madam bovaris~.<br />

iluziebis realistur gaqarwylebaSi mixeil javaxiSvili<br />

did simZafres, gabedulebas da ganuxrel Tanmimdevrulobas<br />

iCens. qarTul literaturaSi misi winamorbedi<br />

iluziebis gamqarwylebeli <strong>daviT</strong> kldiaSvilia,<br />

oRond ufro lmobieri da Semwynarebeli.<br />

iluziaTa miRma arsebuli, Tundac sastiki da sazizRari<br />

simarTlis wvdomis moTxovnileba ayalibebs<br />

mixeil javaxiSvilis msoflmxedvelobas da stils. mis<br />

yvelaze mniSvnelovan nawarmoebTa erT wyebaSi ki realobis<br />

da iluziis Sejaxeba arsebiTi motivi Tu problemaa,<br />

personaJis saxis da siuJetis agebis warmmarTveli<br />

principia.<br />

sistemuri simwyobriT da gamokveTilobiT mJRavndeba<br />

yovelive es moTxrobaSi `kurdReli~, sadac niuansuri<br />

fsiqologizmiT aris aRbeWdili dramatuli su-<br />

187


lieri orTabrZola avadmyof qals da fsiqiatrs Soris,<br />

romelic pacients fantastikuri iluziidan sinamdvileSi<br />

abrunebs. iluzia, danaSaulis gausaZlisi grZnobisgan<br />

gaTavisuflebisken ltolvis nayofi, sakvirvel<br />

simyares da gamZleobas avlens, magram kidev ufro<br />

mtkicea eqimis realizmi, jiuti meTodurobiT rom aRmofxvris<br />

mas. eqimis Seupovroba da azarti ar sazrdoobs<br />

mxolod rTuli profesiuli amocanis gadawyvetis<br />

da warmatebis miRwevis surviliT. am adamianis mcdelobas<br />

upirvelesad warmarTavs misi zneobrivi Tval-<br />

Taxedva _ avadmyofur iluziaSi TavSefareba sulieri<br />

da moraluri uZlurebis niSania; is gulisxmobs sicrues,<br />

Tavismotyuebas da moklebulia raime Rirebulebas,<br />

radgan arafers, araras eyrdnoba; es aris gza adamianurobis<br />

sruli degradaciisken. eqimis realizmi Zalian<br />

mkacria, garkveuli azriT sastikic, magram amave dros<br />

humanuria, adamianis srulfasovnebaze zrunviT aris<br />

nakarnaxevi. aseTivea TviT mixeil javaxiSvilis mxatvruli<br />

xedva _ ukiduresad mkacri da humanuri.<br />

eqimis mcdelobis zneobrivi sazrisi isic aris, rom<br />

pacientis sinamdvileSi dabruneba axlobel adamianeb-<br />

Tan misi gawyvetili sulier- moraluri kavSiris aRdgenas<br />

moaswavebs. iluzia avadmyofi qalis gaucxoebuli<br />

egoizmis citadelad iqceva, saidanac igi Znelad<br />

gamoyavs eqims.<br />

mixeil javaxiSvili adamianis bunebis sisusteTa mimarT<br />

ironiulobis miuxedavad Tanagancdismieri gagebiT<br />

xatavs da mZafrad gvagrZnobinebs SeWirvebul sulier<br />

da cxovrebiseul mdgomareobebs, saidanac iluziebi<br />

ibadeba, aseve tkivilebs, romelTac iluziaTa<br />

damsxvreva, ulmobel realobasTan pirispir darCena<br />

iwvevs.<br />

sinamdvileze Tvalisaxelis metaforis realizaciad<br />

warmodgeba moTxroba `ybaCam daigviana~ _ brma gogonas<br />

gankurnebis ambavi cxovrebis daundoblobasTan<br />

misi Sexlis istoriad iqceva.<br />

mixeil javaxiSvilis poetika ukiduresobaTa poetikaa.<br />

mwerlis esTetikuri radikalizmi eZebs gansakuT-<br />

188


ebulad mwvave siuJetur da fsiqologiur viTarebebs,<br />

konfliqtebs; mieltvis dasaxati sagnis hipertrofirebas,<br />

personaJTa saxeebis gamsxvilebas, xSirad groteskuls,<br />

situaciebis da xasiaTebis daZabul kontrastulobas.<br />

moTxrobaSi `ybaCam daigviana~ Tina da solo silamazis<br />

da simaxinjis dramatul kontrasts qmnian. solos<br />

Semzarav garegnul iers misi Sinagani bunebis zogierTi<br />

niSanic Seesatyviseba _ es bogano proletari<br />

xarbad Seigulebs sakbilos, rogorzec verc iocnebebda<br />

da uceremoniod eufleba brma, ususur qaliSvils.<br />

magram mainc mwerals zneobrivi monstris daxatva ar<br />

aqvs ganzraxuli: solo Taviseburi siTboTi da mzrunvelobiT<br />

ekideba mSvenier Tinas, romelic ukve misi<br />

sakuTrebaa. rac ufro Rrmaa axalgazrda brma qalis<br />

erTguleba Tavisi usaxuri sabedosadmi, miT ufro<br />

mtkivneulia misTvis saSinel realobaze Tvalisaxela<br />

da sruli bednierebis iluziis buranidan gamosvla;<br />

miT ufro mwvaved sagrZnobia cxovrebis sastiki ironia<br />

adamianis mimarT. avtoris eTikur mrwamss ireklavs is,<br />

rom Tvalaxelili Tina TavisTavSi poulobs zneobriv<br />

Zalas, ar gaeqces Znelad Sesaguebel sinamdviles.<br />

`oqros kbilis~ personaJi Toma SadiSvili ki samudamod<br />

realobis miRma rCeba. es moTxroba fsiqoanalizis,<br />

groteskis da romantikis uCveulo naerTia. avadmyofuri<br />

seqsualuri vnebebiT da kompleqsebiT Sepyrobil<br />

axalgazrda kacs da sasikvdilod daavadebul<br />

qaliSvils uCndebaT mZafri urTierTmiziduloba, romelic<br />

upirvelesad sqesobrivia, magram amave dros aRmatebulic<br />

aris sqesobriv impulsze, ramdenadac erTmaneTis<br />

Seucvlelobis gancdas moicavs. am adamianebis<br />

grZnobebi sikvdilis nayofia _ maT warmoSobs qalis<br />

gamomwvevi qceva, romelsac ganapirobebs is, rom sikvdilis<br />

siaxlove mas sicocxlis wyurvils da erotiulobas<br />

uaTkecebs; meore mxriv, moTxrobis gmirTa ur-<br />

TierTltolvas sikvdili eRobeba win, ese igi, is, rac<br />

biZgs aZlevs siyvaruls, fatalurad abrkolebs kidec<br />

mas; avadmyofuri martoobis garRvevis, srulfasovani<br />

189


arsebobis dawyebis TiTqosda realuri SesaZlebloba,<br />

romelic sqesis winaSe SiSiT daTrgunul moTxrobis<br />

mTavar personaJs eZleva, faqtobrivad sikvdilis mier<br />

movlenili veragi iluziaa. obieqturad igi sruliad<br />

qarwyldeba _ qali kvdeba, magram es rCeba Tomas Tvalsawieris<br />

miRma da is kvlav iluziis morCilia, tanjviT<br />

ganagrZobs misTvis sanukvari adamianis Zebnas, romelic<br />

ukve iseTive fantomia, rogoric romantikuli Tu<br />

simbolisturi poeziis Soreuli da miuwvdomeli qalis<br />

xateba. mwerali ar Seajaxebs Tavis personaJs unugeSo<br />

simarTlesTan, radgan mis mier qalis sikvdilis Setyoba<br />

melodramad aqcevda nawarmoebs, romelSic isedac<br />

mkacri gemovnebis moTxovnaTa darRvevis riskiT aris<br />

gamoyenebuli melodramatuli elementebi siyvarulis<br />

romantikis gamosaxatad. Tumca ufro arsebiTi is<br />

aris, rom TviT personaJs ar surs, Zala ar yofnis Seicnos<br />

simarTle, maSin, roca sul axlosaa masTan _ misi<br />

saxe groteskul simrudes bolomde inarCunebs. am personaJis<br />

mdgomareoba, romelic Tavisi arsiT `kurdRelis~<br />

gmiris avadmyofobas gvagonebs, ufro saSineli da<br />

gamouvalia, vidre nebismieri melodrama, saerTod Cveulebrivi<br />

adamianuri ubedureba. iluziis tyveobaSi<br />

samudamod darCena da realobaSi damkvidrebis absoluturi<br />

SeuZlebloba, _ Tundac iluzias gmiris pa-<br />

Tologiur cxovrebaSi WeSmariti adamianuri swrafva<br />

Sehqondes _ mwerlis TvalTaxedviT, Tavadac paTologiaa,<br />

arasrulfasovnebisTvis ganwirulebaa.<br />

`jayos xiznebi~ iluziaTa katastrofuli msxvrevis<br />

da Tvalisaxelis mravalaqtian tragikomedias warmoadgens.<br />

iluziebi aq aRar aris Semofargluli mxolod<br />

adamianebis kerZo cxovrebiT, socialur-politikur<br />

da msoflmxedvelobriv sferoebs wvdeba.<br />

Teimuraz xevisTavis azrovneba, miswrafebebi, `saqmianoba~<br />

mTlianad iluziebzea damyarebuli da raRac<br />

fantastikuri elferi aqvs. Teimurazis progresistuli<br />

ocnebebi, misi warmosaxvis gamudmebuli naxtomebi<br />

globalur politikaSi, misi moCvenebiTi sazogadoebrivi<br />

aqtivoba didad aSorebs mas cocxal realobas da<br />

190


am realobis evropul yaidaze gardaqmnis miraJs alandebs.<br />

yovelive es ganamtkicebs xevisTavis iluzorul<br />

warmodgenas sakuTari aRmatebuli mniSvnelovnebis<br />

Sesaxeb.<br />

socialur-politikuri da msoflmxedvelobrivi<br />

iluziebi imiT aris saxifaTo, rom uneblieT uwyobs<br />

xels uyuradRebod mitovebul sinamdvileSi raRac<br />

iseTis warmoqmnas da zrdas, rac Tavisi bunebiT mTlianad<br />

ewinaaRmdegeba yovelgvar idealizms. sinamdvilis<br />

SurisZieba iluziebiT dabrmavebuli Teimurazis mimarT<br />

iseTi sastikia, rom Znelia misTvis analogis mo-<br />

Zebna da aramarto qarTul literaturaSi.<br />

magram xevisTavis saxeSi gasaocari da iSviaTi, erTdroulad<br />

tragikuli da komikuri is aris, rom am adamianis<br />

cnobiereba yvelaze sazareli, TiTqosda saboloo<br />

Tvalisaxelis Semdeg kvlav iluziebs badebs da<br />

ebRauWeba, vidre morig kraxs ganicdides. Teimurazi<br />

gamudmebiT mieqaneba iluziebidan iluziebisken _ racionalisturi<br />

utopiidan qristianobis meoxebiT sulieri<br />

aRorZinebis uniadago imedisken, anda ulmobeli<br />

zekacis viTomda mxsneli idealisken... Tumca iluziebis<br />

gacamtverebis da reanimaciis es procesi mTlad<br />

unayofo ar aris, radgan Teimurazs Tvali exileba Tavis<br />

pasuxismgeblobaze imis gamo, rac moxda.<br />

Teimurazs ar uqreba margosTan SeerTebis imedi da<br />

es iluzia, romelmac sinamdvilis umZimes dartymebs<br />

gauZlo, sulis sisustis garda ucnauri erTgulebis<br />

gamomJRavnebacaa. magram aqac, iseve rogorc `oqros<br />

kbilSi~, iluzia da adamianuri srulfasovneba erTmaneTTan<br />

SeuTavsebelia.<br />

iluziebis gaqarwyleba da Tvalisaxela `TeTr sayeloSic~<br />

xdeba, oRond ise dramatuli ar aris, rogorc<br />

moTxrobebSi da `jayos xiznebSi~. qalaquri, civilizebuli<br />

cxovrebiT, arsebiTad ki sabWoTa reJimiT gabezrebuli<br />

inteligentisTvis miuRebeli realobisgan gammijvneli<br />

romantikuli TavSesafaria xevsurebis miuvali<br />

sofeli _ arqauli samyaro, sadac istoriuli dro<br />

SeCerebulia, batonobs tradicia da miTi. magram eliz-<br />

191


aris SeTviseba am samyarosTan, Tanamedrove rTuli<br />

cxovrebis patriarqaluri idiliiT Senacvlebis cda<br />

iluzoruli aRmoCndeba.<br />

Tu grigol robaqiZis an konstantine gamsaxurdias-<br />

Tvis arqaika da miTi mowiwebis aRmZvreli sakraluri<br />

sferoa, WeSmaritebis da idealis saunjeTa sacavia,<br />

mixeil javaxiSvilisTvis is kritikul-realisturi<br />

dakvirvebis sagania sxva saganTa Soris. Tumca uZvelesi<br />

warsulis romantikul samkvidrebelSi, romelic<br />

`TeTr sayeloSi~ warmoisaxeba, ueWvelad pozitiuri<br />

Rirebulebebia Semonaxuli (bunebasTan siaxlove, vaJkacoba,<br />

megobrobis kulti, ojaxis simyare) da romanis<br />

mTavari gmiri eziareba maT, mainc mas imedgacrueba ar<br />

acdeba: misi xedva TandaTan sul ufro fxizeli xdeba<br />

da sabolood miTosis absolutur WeSmaritebad aRiareba<br />

crurwmenad warmoudgeba, codna-ganaTlebis da<br />

teqnikisTvis zurgSeqceva da primitiuli yofa _ velur<br />

CamorCenilobad; elizbaris antipaTias iwvevs<br />

sxvadasxva rituali, adaTi Tu cxovrebis wesis Tavisebureba,<br />

gansakuTrebiT kaciskvlisadmi msubuqi<br />

damokidebuleba...<br />

elizbars ar SeuZlia miTosuri cnobierebis mqone<br />

adamianebiviT iwamos, magaliTad, rom male iaponiidan<br />

mefe erekles SviliSvili Camova da saqarTveloSi<br />

bagrationebis dinastia aRdgeba, ar SeuZlia gaiziaros<br />

maTi sibrmave garemomcveli mkacri samyaros da misi<br />

kanonebisadmi, miTumetes, rom am samyaros Semotevis<br />

winaSe siZvelis da miTis amayi sauflo Tavis srul umweobas<br />

aCens. aSkaraa, rom mcire xanSi mas Tanamedroveoba<br />

STanTqavs, romelTan SedarebiTac ise gamoiyureba,<br />

rogorc raRac irealuri, gamogonili. mixeil<br />

javaxiSvilis gmiri acnobierebs, rom warsulSi ukuqceva<br />

sinamdvilidan sulmokle iluzoruli gaqcevaa,<br />

rom arqaika da miTi sabWoTa realobis seriozul, sicocxlisunarian<br />

alternativad ar gamodgeba; am realobasTan<br />

dapirispireba Tanamedrove civilizaciis<br />

mTeli sirTulis gaTvaliswinebiTaa SesaZlebeli da<br />

ara Soreul warsulSi da miTosSi gadasaxlebiT...<br />

192


mixeil javaxiSvils simarTlis mware gemo erCivna<br />

iluziebis macdunebel sitkbos, radgan miaCnda, rom<br />

sibrmave, Tavismotyueba sabediswero, amave dros adamianis<br />

Rirsebis damamcirebeli sisustea da mxolod<br />

simarTleze Tvalaxelilobaa adamianisTvis Sesaferisi<br />

yofierebis forma, rac unda Znelad mosaTmeni iyos<br />

es simarTle da tkivilis momyenebeli _ iluziebis<br />

gareSe arseboba.<br />

1996<br />

193


leo qiaCeli<br />

sulis Tavgadasavlebi<br />

mecxramete saukunis qarTuli prozis realizms da<br />

pozitivistur msoflxedvas leo qiaCeli rogorc novelisti<br />

xSirad ucnauris da uCveulos romantikul<br />

esTetikas unacvlebs.<br />

qiaCelis yuradRebas Zlierad izidavs fsiqikuri<br />

movlenebi, romlebic cxovrebis zedapiruli mdinarebis<br />

logikas ar eqvemdebareba; mwerali eZebs adamianis<br />

arsebobis realisturi azrovnebisTvis gaugebar sawyisebs,<br />

imas, rac SeCveuli realobis mkveTr sicxades<br />

eWvqveS ayenebs; qiaCeli _ romantikuli bunebis Semoqmedi,<br />

neoromantikosi _ sinamdvilis empiriul-yoveldRiur<br />

mocemulobas ar aris mijaWvuli, yoveldRiurs<br />

da Cveulebrivs araCveulebrivs da iSviaTs amjobinebs.<br />

amgvari mxatvruli midrekilebebis gasamJRavneblad<br />

novelis Janruli forma zedmiwevniT nayofieria,<br />

novela xom, rogorc goeTe ambobs, `sxva araferia, Tu<br />

ara gaugonari SemTxveva~. `gaugonari SemTxveva~ ki<br />

SeiZleba fsiqikis sferosac ganekuTvnebodes. aseT<br />

SemTxvevebze araerTi nawarmoebi aqvT agebuli gamoCenil<br />

novelistebs, upirvelesad romantikosebs, magali-<br />

Tad, klaists an edgar pos. adamianis sulis uCveulo,<br />

idumal Tavgadasavlebs qiaCelic mogviTxrobs.<br />

aseT TavgadasavalTa Semcvel novelebSi adamianis<br />

Sinarealobis garTulebuli, diferencirebuli modelis<br />

anarekli moCans. es modeli gulisxmobs, rom adamianis<br />

fsiqika mravali sxvadasxvagvari, maT Soris iracionaluri<br />

Zalis momcvel samyaros warmoadgens; suli<br />

kargavs mTlianobas da nawevrdeba, polifoniuri xdeba.<br />

pirovnebis warmosaxvis aseTi principi metad damaxasiaTebelia<br />

XX saukunis mxatvruli azrovnebisTvis,<br />

Tumca igi manamdec iCenda Tavs.<br />

194


novelaSi `mkvleloba koxta goraze~ Warbadaa xSiri<br />

xmarebisgan gacveTili pirobiT-poeturi xatovaneba<br />

(`Ramisebri wamwamebiT dafaruli satrfos Tvalebi~<br />

da a.S); aris moZvelebuli stilisturi yalibebi, martivi<br />

kompoziciuri da fsiqologiuri kontrastebi,<br />

magram amave dros adamianis bunebis gaRrmavebuli da<br />

garTulebuli koncefciis konturia moxazuli.<br />

novelis gmiri sayvarel qalTan alersis Semdeg aRmoaCens,<br />

rom am qals misTvis ucnobi Sinagani saxec hqonia,<br />

rom mis sulSi verasdros SeaRwevs. novelaSi sulis<br />

Seucnobloba magiuri yvavilis zRaprul-fantastikuri<br />

motivis meSveobiT samyaros mmarTav iracionalur<br />

sawyiss, gangebas ukavSirdeba _ adamianis sulis<br />

iracionalurobas mistikuri elferi eZleva da asea<br />

romantizebuli.<br />

novelis koncefcias sabolood ayalibebs is, rom<br />

mTavari gmiri sakuTar TavSive poulobs iseT Zalebs,<br />

romelTa Sesaxeb adre araferi icoda; araTu sxva adamiani,<br />

TviTonac ucnobi yofila sakuTari TavisTvis;<br />

misi sulis moZraoba da qmedeba _ mkvleloba Tavad<br />

misTvisvea auxsneli, TiTqos masSi viRac ucxo<br />

Casaxlebula.<br />

rogorc vxedavT, novelaSi romantizebulad aris<br />

warmosaxuli qvecnobierebis sabediswero Zliereba<br />

adamianis yofierebaSi.<br />

adamianis suli sxvadasxva sawyisebad dacalkevebuli<br />

warmodgeba novelaSic `me da Cemi ori me~ _ personificirebuli<br />

fsiqikuri Zalebidan erT-erTi,<br />

tlanq instinqtTa ganmasaxierebeli, danarCenebs, inteligenturad<br />

rbilebs anadgurebs. sulier polifonias,<br />

sulSi gaTamaSebul ucnaur dramas mwerali amjerad<br />

ukve misTvis saerTod damaxasiaTebeli uCumari, Sekavebuli<br />

iumoriT aRiqvams. amis wyalobiT igi maRla dgeba<br />

siuJetis pirobiTobaze, fantastikurobaze da gvaniSnebs,<br />

rom epoqis socialur-politikuri koliziebi<br />

adamianis sulis disharmoniuli bunebis warmonaqmnia.<br />

pirobiTi gamomxatvelobis miRma gamosWvivis mwerlis<br />

mier nagrZnobi da gaazrebuli simarTle _ adamianis<br />

195


fsiqika Seusabamobebis sferoa, masSi ucnaurad xvdebian<br />

da gadaikveTebian urTierTgamomricxavi Zalebi.<br />

leo qiaCeli skeptikuri TvalTaxedvis mweralia,<br />

oRond misi skepticizmi uwinares yovlisa mimarTulia<br />

imisken, rac, Cveulebriv, skepticizmis sayrdens Seadgens<br />

_ empiriuli cnobierebisken, grZnobadi aRqmisken.<br />

`SeuracxyofilSi~ zusti detalebis siuxviT aris<br />

naCvenebi, rom sinamdvilis grZnobadi aRqmis adamianuri<br />

`aparati~ naklovania da amitom Zalze Znelia Tu<br />

sulac SeuZlebelia WeSmaritebas mivuaxlovdeT. realobis<br />

personaJiseuli aRqma, romlis safuZvelSic<br />

erotiuli impulsia Sefaruli, metad mkveTri da konkretikiT<br />

savsea saimisod, rom iluzoruli gamodges,<br />

magram fsiqikis paradoqsic es aris _ rac ufro darwmunebulia<br />

empirikas mindobili adamiani raimes WeSmaritebaSi,<br />

miT ufro iolad SeiZleba daSordes<br />

sinamdviles.<br />

Tavisi koncefciiT `SeuracxyofilTan~ axlosaa<br />

`eskalade~, romlis gmiric, evropaSi karnavalisas<br />

datrialebuli ucnauri ambebis Semxedvare, adamianuri<br />

arsebobis da grZnobad aRqmaze damokidebuli adamianuri<br />

Semecnebis miraJul xasiaTs wvdeba: yoveli adamiani<br />

niRabia, sulierad uxilavia; mTeli sinamdvile da<br />

sakacobrio idealebic moCvenebiTobaa; niRabTa da<br />

iluzorul warmodgenaTa iqiT gadaxedva, WeSmaritebis<br />

xilva adamianis cnobierebas ar uweria.<br />

novelaSi `iskanderi~ daujerebeli ram aris realobad<br />

qceuli _ mkvdari laparakobs: `gicxadebT, rom me<br />

sruliad sxvanairi cnobierebis sferoSi vimyofebi, da<br />

yovelive, rac am axali cnobierebis sferoSi gadasvlamde<br />

iyo Cems cxovrebaSi, axla ise sasacilod meCveneba,<br />

rom Tqven mand verc ki warmoidgenT amas.. gicqeriT<br />

da Zalian sasaciloni ki meCvenebiT, me da Cemma<br />

RmerTma. a? Cveneburad gindaT rom mitiroT, ara?~. gaucnaurebuli<br />

sikvdilis winaSe yvelaze arasaxarbielod<br />

gamoiyureba da tragikomikurad umweoa eqimi,<br />

praqtikuli mecnierebis da crurwmenaTagan dazRveuli<br />

gonebis gansaxiereba _ adamianis empiriuli cnobi-<br />

196


erebis, TavisTavSi darwmunebuli `saRi azris~ SezRudulobas<br />

amxels avtoris damcinavi skepticizmi, novelaSi<br />

moTxrobili fantastikur-groteskuli istoria.<br />

adamianis sulieri raobis skeptikuri xedva gasdevs<br />

novelas `iSviaTi SemTxvevis gmiri~. nawarmoebis personaJi<br />

pikantur viTarebaSi raRac gaucnobierebeli fsiqikuri<br />

Zalis zegavleniT patiosnad iqceva da Tavisi<br />

saqcieli TviTonve akvirvebs. novelis saTauric gvkarnaxobs,<br />

rom personaJis qceva uCveuloa da es ironiul<br />

Seferilobas iZens _ zneobrivi saqcielia iSviaTi da<br />

ucnauri...<br />

1984<br />

197


`haki aZba~<br />

rogorc neoromantikosi, leo qiaCeli afxazeTs<br />

aRiqvams kulturis im Zveli plastebis Semnaxvel mxared,<br />

romelTac haki aZbasnairi, bunebrivi, civilizaciis<br />

mankierebebiT Seuryvneli, monoliTuri da mZafri<br />

sulis adamiani SeuZliaT warmoSvan _ romantikosi Tu<br />

romantizmTan genetikurad dakavSirebuli mwerlebi<br />

eZeben iseT eTnokulturul arealebs, sadac saSualo<br />

adamianisgan gansxvavebul, Zlieri suliT da vnebebiT<br />

gamorCeul naturebs aRmoaCenen (vTqvaT, stendalis-<br />

Tvis aseTi areali italiaa, merimesTvis _ espaneTi...).<br />

haki aZbas romantikulad uCveulo figura ikveTeba<br />

soxumis sazogadoebis antiromantikul, meSCanur-filisterul<br />

fsiqologiasTan da moralTan SepirispirebiT.<br />

mwerlis uCumrad damcinavi mzeriT danaxuli am<br />

sazogadoebisTvis mTavaria uSfoTveli cxovrebis,<br />

kmayofili arsebobis simdoris SenarCuneba da amisTvis<br />

nebismier moralur Rirebulebas uprincipod daTmobs,<br />

yovelgvar damcirebas aitans, sindisis qenjnis gareSe<br />

gawiravs Tanamoqalaqeebs (upirvelesad es vaWrebze<br />

iTqmis, romlebic TavgamodebiT icaven TavianTi qonebis<br />

usafrTxoebas). soxumis mkvidrebi, romlebsac panikuri<br />

SiSi mTel maT uRirsobas, pirferobas da farisevlobas<br />

gamoamJRavnebinebs, Tavisi zRvargadasuli konformizmiT<br />

arsebiTad TviTonve axdenen saxifaTo situaciis<br />

provocirebas. niSandoblivia isic, rom soxumis<br />

wvrilburJuaziulad `keTilgonieri~, mfrTxali da<br />

Tvinieri sazogadoeba erTbaSad iqceva agresiul, daundobel<br />

brbod da namdvil nadirobas marTavs adamianze,<br />

vinc Tavisi araordinaruli _ zneobrivi saqcieliT<br />

mas myudroeba daurRvia.<br />

filisteruli, heroizmisgan sruliad daclili da<br />

konformistuli sazogadoebis bunebriv produqts<br />

warmoadgenen misi revoluciurobiT SeniRbuli fariseveli<br />

liderebi, romelTa namdvili saxe yvelaze cxadad<br />

bolSevikebis kreiserze maTi damamcirebeli vizitebisas<br />

Cans.<br />

198


SedarebiT Rirseulad TiTqos aristokratia gamoiyureba<br />

(Tu ar CavTvliT bolSevikebTan Setakebisas<br />

ujuS emxas mimtovebel mis aristokrat `megobrebs~),<br />

magram ase imis wyalobiT aris, rom aristokratebi<br />

ufro iniRbebian, maT sxvebze ukeTesad ician Rirsebis<br />

imitireba. sinamdvileSi maTac mxolod sakuTari<br />

usafrTxoeba da Tavisi kastis statusis uryeoba adardebT<br />

da ara axlobeli adamianebis sicocxle da bedi,<br />

rasac beqirbi CaCbaze garegnuli zrunviT da maT mier<br />

gawiruli emxasadmi demonstraciuli TanagrZnobiT<br />

faraven. roca haki aZbas Tanganwirvas iwoneben, soxumeli<br />

Tavadebi adamianis bedisadmi gulgrilobasTan<br />

erTad TvalTaxedvis socialur siviwroves amJRavneben<br />

_ Tvlian, rom bunebrivi iqneba, Tu glexi Tavads<br />

sicocxles Sewiravs. gaqvavebuli socialuri sqemebiT,<br />

stereotipebiT azrovneba maT paradoqsulad amsgavsebs<br />

TavianT mters _ bolSevik kapitans.<br />

kapitnis saxec, haki aZbas (aseve emxas) saxesTan er-<br />

Tad, filisterul sazogadoebasTan Sepirispirebulia.<br />

es personaJi romantikulad gaucnaurebuli, gaidumalebuli<br />

da TiTqmis demonizebulia _ aRWurvilia<br />

monstriseburi ieriT, SiSismomgvreli Sinagani ZaliT,<br />

gamoucnobi suliT. is aramarto adamianebs, aramed<br />

TiTqos bunebis stiqiebsac imorCilebs. kilgas uCveulo<br />

da idumali figura gvagonebs kapitan aqabis<br />

romantikulad demonizebul saxes melvilis `mobi<br />

dikidan~.<br />

kapitnis romantikul - heroikuli figura TandaTan<br />

knindeba, Saravendedisgan ganiZarcveba, emxas sapirispirod,<br />

romelic Tavidan dakninebulia da TandaTan<br />

maRldeba. revoluciis mrisxane Zalis da nebis, revoluciis<br />

uzenaesi simarTlis ganmasaxierebeli arseba<br />

Sinaganad Rataki, gonebaSezRuduli fanatikosi aRmoCndeba,<br />

romlis TiTqosda Seucnoblad Rrma suli viwro<br />

marqsistul dogmaSia Cateuli. klasTa brZolis Teoriis<br />

miRma is ver xedavs cocxal adamianebs, maT simar-<br />

Tles da Sordeba imasac, risTvisac TiTqos revolucia<br />

moxda _ revoluciis deklarirebuli mizani swored<br />

199


hakisnairi socialuri warmomavlobis adamianebis qomagobaa<br />

da kapitnis ideuri da moraluri kraxia is, rom<br />

igi amgvari adamianis mimarTac sulier sibrmaves iCens.<br />

kapitani, romelic hakis monad miiCnevs, TviTon gamodgeba<br />

Tavisi dogmis, agresiuli impulsebis da Zalauflebismoyvareobis<br />

mona.<br />

sulieri siRaribis da sibrmavis gamo bolSeviki kapitani<br />

ar SeiZleba iyos tragikuli _ Tundac tragikulad<br />

Semcdari _ gmiri. sulis siviwrove am TiTqosda<br />

araCveulebriv adamians primitiuli moZaladis, tragikuli<br />

gmirebis usaxuri jalaTis rols argunebs.<br />

`haki aZba~ tragikuli fenomenis erT-erTi yvelaze<br />

srulyofili xorcSesxmaa qarTul literaturaSi. mis<br />

tragizms qmnis is, rom rogorc filisterul-meSCanuri<br />

konformizmi da uprincipoba, aseve bolSevikuri<br />

fanatizmi gardauvalad, fatalurad ewinaaRmdegeba<br />

adamianur Rirsebas, erTgulebas da siyvaruls, simar-<br />

Tles. amitom moTxrobaSi movlenaTa ganviTarebas, siuJetis<br />

moZraobasac fataluri aucileblobis xasiaTi<br />

eZleva. amaSi Tavisi wvlili Seaqvs agreTve bedisweris<br />

idumali winaTgrZnobis romantikul motivs.<br />

moTxrobaSi warmoisaxeba tragikuli situacia,<br />

roca gardauvali xdeba adamianebis mier sicocxlis<br />

msxverplad gaReba im faseulobebis gadasarCenad, romelTa<br />

gulisTvisac Rirs amqveynad sicocxle; konkretuli<br />

adamianebis sicocxle unda Seewiros imas, rac<br />

sazogadod adamianis sicocxles aniWebs sazriss.<br />

haki aZba, nawarmoebis upirvelesi tragikuli gmiri,<br />

Tavisi erTguli siyvaruliT ujuS emxasac tragikuli<br />

gmiris sulier rangs moapovebinebs. hakis damokidebuleba<br />

ujuSisadmi, cxadia, ZiZiSvilobis tradicias<br />

efuZneba, romelic Tavadebis da glexebis urTierTobas<br />

zneobriv da humanur xasiaTs aZlevs, magram tradicia<br />

am urTierTobis kulturul-simboluri forma ufroa,<br />

misi Sinaarsi ki WeSmariti adamianuri siyvarulia,<br />

WeSmariti megobrobaa. `haki aZbaSi~, iseve rogorc akaki<br />

wereTlis `gamzrdelSi~, ZiZiSvilobis tradiciis Rrma<br />

azri is aris, rom amqveynad adamianur siyvarulze da<br />

200


megobrobaze didi faseuloba ar arsebobs, rom adamianis<br />

yofierebis gamarTleba moyvasis Tavgametebuli<br />

siyvarulia.<br />

haki aZba ujuSis sicocxlis gadarCenas ver SeZlebs,<br />

magram is, rasac igi aRwevs, aranakleb mniSvnelovani da<br />

faseulia _ haki Tavisi Tavganwiruli erTgulebiT<br />

ujuSs Rirseulad sikvdils SeaZlebinebs. emxa, romelic<br />

bolSevikebisadmi mistikuri ZrwoliT aris Sepyrobili,<br />

mxolod hakis gverdiT, misi wyalobiT ibrunebs<br />

Sinagan Zalas da Rirsebas _ hakis gareSe is TiTqos<br />

arasruli, nakluli adamiania. emxa hakis meoxebiT<br />

kvdeba amayi, is, Tavisi jalaTebis mimarT moraluri<br />

upiratesobis grZnobiT Sinaganad gamagrebuli, azidavs<br />

tragikuli gmiris tvirTs.<br />

haki, romantizebuli ubralo glexi, sulis simdidriT<br />

bevrad aRemateba maT, vinc socialurad da TiTqos<br />

kulturiTac masze maRla dgas. Tu qalaqis mesveurebi<br />

sakuTar pasuxismgeblobas koleqtiur upasuxismgeblobaSi<br />

gaurbian, haki sxvis pasuxismgeblobas kisrulobs;<br />

hakis, kapitnisgan gansxvavebiT, SeuZlia mowinaaRmdegis<br />

TvaliT, misi poziciidan Sexedos sinamdviles;<br />

haki aSkarad ufro gonieria ujuSis axlobel Tavadebze,<br />

romlebsac maTi TanasworiviT esaubreba (esec<br />

mowmobs, rom, kilgas azris sawinaaRmdegod, mis arseba-<br />

Si monobis natamali ar aris); miTumetes aSkaraa Tavadebis<br />

mimarT hakis zneobrivi upiratesoba. hakis sulier<br />

da moralur ierTan Sedareba amJRavnebs yvela socialuri<br />

Zalis zneobriv siRaribes, romlebic nawarmoebSi<br />

arian warmoCenili. aseTi adamianis mier cxovrebis<br />

uaryofa niSnavs, rom am cxovrebaSi simarTles,<br />

Rirsebas, siyvaruls adgili aRar rCeba.<br />

`haki aZbaSi~ vaJa-fSavelas poemebis, gansakuTrebiT<br />

`stumar-maspinZlis~ tragikuli suli ganagrZobs<br />

arsebobas. qiaCelis novela am poema-tragediis msgavsad<br />

agebulia Seunelebeli dinamikiT gaSlil eqstremalur<br />

situaciebze, fataluri simtkiciT Sekrul movlenaTa<br />

wyebaze; aqac mkveTria TviTmyofadi pirovnebebis<br />

SeuTavsebloba kritikulad daxatul agresiul<br />

201


masasTan da es mTeli sisavsiT warmoaCens pirovnebaTa<br />

daurRveveli solidarobis faseulobas, humanuri<br />

tradiciebis mkvidr mniSvnelobas; `stumar-maspinZel-<br />

Si~ da `haki aZbaSi~ erTnairia mtrisadmi damokidebuleba<br />

_ misi sisastike gamowveulia imiT, rom mteri<br />

faqtobrivad araadamianad aris miCneuli da amitom mis<br />

mimarT yovelgvari uzneobis Cadena gamarTlebulia;<br />

mterTan urTierToba SeiZleba emyarebodes mxolod<br />

SurisZiebis kanons: rogorc zviadaurs swiraven qistebi<br />

TavianT mkvdars, aseve swiraven bolSevikebi emxas<br />

moklul mezRvaurs...<br />

`haki aZbaSi~ qarTuli kultura bolSevizms upirispirebs<br />

Tavisi faseulobaTa sistemis birTvs _ adamian-<br />

Ta Rrma sulier kavSirs, axloblobis kults, rainduli<br />

moraliT nasazrdoeb Rirsebis grZnobas.<br />

hakis saxe tradiciuli qarTuli msoflgagebis da<br />

eTikis gviani gacxadebaa. haki aZbas literaturuli arqetipi<br />

avTandilia. amave dros qiaCelis gmiris winaparia<br />

istoriuli pirovneba _ cotne dadiani, romelSic<br />

TiTqos `vefxistyaosnidan~ gadmosaxlda avTandilis<br />

suli, misi Tavgametebuli siyvaruli da erTguleba<br />

moyvasisadmi, misi gonebamaxviloba, moxerxebuloba da<br />

artistizmi, romelsac Tavisi keTilSobiluri miznebis<br />

misaRwevad iyenebs.<br />

cotnes msgavsad mters nebayoflobiT Cabarebuli<br />

haki aZbac misgan axloblis gamosaxsnelad moxerxebulobas<br />

da artistizms iSveliebs, SeniRbvas mimarTavs<br />

da ase cdilobs bolSevikTa atamanis gulis molbobas.<br />

magram cotne dadianis mier dayoliebuli monRolisgan<br />

gansxvavebiT, misi Soreuli bolSeviki memkvidris<br />

moxibvla da gulis mogeba SeuZlebelia. bolSeviki,<br />

totalitaruli adamiani brmaa sxva civilizaciis warmomadgenlis<br />

faseulobebisadmi, moklebulia unars<br />

Cawvdes sxvis Tavisebur sulierebas, gansxvavebul<br />

pozicias da simarTles. igi Trgunavs yvelafers, rac<br />

mas ar gavs, rac misi viwro simarTlis miRmaa.<br />

202<br />

2005


cduneba<br />

romani `sisxli~ mxatvruli RirsebiT da popularobiT<br />

Camouvardeba leo qiaCelis yvelaze mniSvnelovan<br />

nawarmoebebs. praqtikulad is TiTqmis miviwyebulia.<br />

`sisxlSi~ faqtografia xSirad faravs movlenebis<br />

Sida, arsebiT ganzomilebas, personaJebis saxeebi arasakmarisadaa<br />

gamokveTili... magram amasTanave romanSi<br />

aris maRali SemoqmedebiTi tonusiT dawerili monakve-<br />

Tebi, gansakuTrebiT sikvdilTan dakavSirebuli scenebi<br />

(sikvdilis gancda-warmoCenis siZliere saerTodac<br />

gamoarCevs leo qiaCels); igrZnoba is gulisxmiereba<br />

pirovnebis Sinagani, sxvebisTvis dafaruli sicocxlis<br />

mimarT, romelic epoqis mxatvruli cnobierebis mkafio<br />

Tvisebaa; romanis stili TiTqos qveteqstis teqnikas<br />

mogvagonebs saqmiani, Tanabari toniT, pirdapir<br />

uTqmelis, nagulisxmevis gazrdili wiliT; zogjer ki<br />

aseT maneras, romelsac yru ironiac erTvis, eqspresionistulad<br />

agznebuli saxeobrioba enacvleba; rac<br />

mTavaria, `sisxlSi~ realisturi miukerZoeblobiT<br />

aris naCvenebi qarTveli social-demokratebis cxovreba<br />

saukunis dasawyisSi; romani mogviTxrobs, rogor<br />

Tavisufldeba doqtrinis salteebisgan axalgazrda<br />

inteligenti _ menSeviki; am procesis gamosaxva yovel-<br />

Tvis ar aris reliefuri, magram mTlianobaSi sakmaod<br />

damajerebelia.<br />

arCil dadiSianis marqsistul msoflmxedvelobas<br />

bzaravs adamianuri arsebobis siRrmiseul fenomeneb-<br />

Tan misi pirispir Sexvedra _ siyvarulis tanjva, drois<br />

Cumi, idumali qroba da yofierebis umyaroba, sikvdilis<br />

saSineleba marqsistuli doqtrinis Tvalsawieris<br />

miRmaa.<br />

social-demokratiuli ideologiisadmi agulgrilebs<br />

arCils revolucionerebTan axlo urTierToba<br />

da maTi kargad gacnobac. Tu erTi maTgani axirebuli<br />

fanatikosia, romelic Tvlis, rom engelsze ufro sworad<br />

esmis marqsizmi, sxvebi ideur mrwamss moklebuli<br />

arian. revolucioneroba maTTvis ubralod xelobaa,<br />

203


omliskenac gaboroteba, SurisZiebis Jini ewevaT (rogorc<br />

amas arCilis ZiZiSvilis Tavgadasavali mowmobs).<br />

maT saxeebs mwerali TavSekavebiT xatavs da Ria Sefasebebs<br />

gaurbis _ aramarto imitom, rom mkacri obieqturoba<br />

misi stilis maxasiaTebelia, aramed imitomac, rom<br />

romani ukve ocian wlebSi iwereboda (is 1927 wels gamoqveynda).<br />

mainc TvalsaCinoa am xalxis raoba _ Zaladoba<br />

da sisxlisRvra maTTvis normaluri movlenaa, isini<br />

moralur problemebze Tavs ar imtvreven. avismomaswavebeli<br />

nakvTebi SeiniSneba revolucionerebis saxeebSi.<br />

social-demokratebis, gansakuTrebiT bolSevikebis<br />

wreSi arCil dadiSiani orTodoqsiis da Seuwynareblobis<br />

damTrgunvelobas grZnobs. pirovnebis sulieri<br />

Tavisufleba, damoukidebeli azrovnebis, eWvis ufleba<br />

CaixSoba. esec TandaTan aSorebs arCils socialdemokratebisgan.<br />

misi maZiebeli buneba veRar eTviseba<br />

doqtrinis sworxazovnebas. igi imsWvaleba pativiscemiT<br />

cocxali sinamdvilisadmi, romelic aRemateba nebismier<br />

gonebaWvretiT sqemas da proeqts, nebismier<br />

dogmas.<br />

mainc social-demokratiuli ideologiisgan arCil<br />

dadiSianis gandgomis mTavari mizezi erovnuli fenomenisadmi<br />

am ideologiis nihilisturi damokidebulebaa.<br />

erovnuli nihilizmisgan dadiSianis gankurneba danawevrebulad<br />

ar aris warmoCenili, magram misi gardamtexi<br />

momentebis motivireba damafiqrebel dakvirvebebs<br />

Seicavs.<br />

cixeSi arCil dadiSians leqciis wakiTxva mouxdeba<br />

erovnuli sakiTxis marqsistuli gagebis Temaze _<br />

dadiSianis WeSmarit marqsistobaSi eWvi eparebaT da es<br />

eWvi leqciam unda gafantos. igi aramarto axerxebs<br />

amas, aramed TavisTavSi imden paToss aRmoaCens, rom<br />

TviTonve ukvirs. marqsizmis aRar sjera, magram marqsistul<br />

Tvalsazriss erovnul sakiTxze iseTi gulwrfeli<br />

TavgamodebiT icavs, rom ver gaugia, ra alaparakebs<br />

ase. mxolod bundovnad gauelvebs SegnebaSi `molandeba...<br />

odesRac Zlieri, magram amJamad ganadgurebuli<br />

modgmis daSinebuli sulisa, romelsac sakuTari<br />

204


Tavis uaryofa daSTenoda Tavdacvis ukanasknel da<br />

erTaderT saSualebad, rom arseboba ganegrZo~.<br />

es paradoqsi SeiZleba ase gavigoT _ `modgmis suli~<br />

daiqanca erovnuli TviTmyofobisTvis brZolaSi<br />

gancdili mravali marcxiT, daiTrguna am brZolis<br />

uperspeqtivobis grZnobiT da amitom ebRauWeba moZRvrebas,<br />

romelic erovnul problemas saerTod ar miiCnevs<br />

arsebiTad, socialuri samarTlianobis damyarebas<br />

saxavs yvela problemis gadaWris pirobad; erovnuli<br />

Cagvris Ziric socialuri Cagvra, usamarTlobaa da<br />

mizezis mospobiT moispoba Sedegic; patara, dauZlurebul<br />

ers, amgvarad, TiTqos gadarCenis Sansi eZleva...<br />

SesaZlebelia, amgvarma ganwyobamac ganapiroba is, rom<br />

social-demokratiuli moZraoba saqarTveloSi masobrivi<br />

mxardaWeriT sargeblobda.<br />

arCil dadiSiani Semdegac ganagrZobs fiqrs ucnauri<br />

leqciis Sesaxeb da agnebs im ZiriTad motivs, romelic<br />

sakuTar erovnebas ase gatacebiT uarayofinebs.<br />

Tavis megobars, patriotuli enTuziazmiT savse<br />

kacs Salva ramaZes arCili umxels: `cixeSi rom viyavi,<br />

uCveulo azrebi damebadnen... im azrebis uCveuloba<br />

imaSi gamoixateboda, rom... rogor giTxra... qarTveli<br />

rom viyavi, amis gamo Tavi Zalian mecodeboda. amas isic<br />

daemata, rom Zalian mindoda erovnulad didi vyofiliyavi,<br />

sul erTia, warsuliT Tu awmyoTi, magram gansakuTrebuli<br />

didebiT mindoda meamayna. ai, rogorc es<br />

inglisels, an frangs, germanels, russ SeuZlia, ginda<br />

Zvelebs mravals kidev, berZnebs, romaelebs da sxvebs.<br />

magram, warmoidgine, saamayo Cvens istoriaSi maincdamainc<br />

veraferi ver aRmovaCine... ra iyo mizezi, rom sul<br />

ubedureba gvWirda da monobas Tavi verasodes ver<br />

davaRwieT...~.<br />

uTuod Rirs am iSviaT aRsarebaSi gamkrTali fenomenis<br />

gageba vcadoT.<br />

sakuTari dabeCavebuli eris uaryofisken pirovnebas<br />

ubiZgebs survili, aRar iziarebdes mis ubedurebas<br />

da uRonobas, magram am movlenis mTavari wanamZRvari<br />

mainc sxva ram aris _ pirovnebis survili, iyos `erov-<br />

205


nulad didi~, ekuTvnodes mZlavr, dawinaurebul mTlianobas,<br />

wili edos mis warmatebebSi. xolo es arsebiTad<br />

niSnavs, rom pirovnebas unda TviTon iyos `didi~, siamayis<br />

da Tavmomwoneobis uflebis mqone. survili, iyo<br />

`erovnulad didi~, Tavis siRrmeSi, arsSi emTxveva survils,<br />

iyo `pirovnulad didi~.<br />

`sididis~ moTxovnilebas, arCil dadiSiani rom<br />

grZnobs, rogorRac unda pasuxobdes ideologia, romlis<br />

saxeliTac igi erovnul interesebs ugulebelyofs.<br />

marqsistuli ideologia principulad da xazgasmulad<br />

internacionaluria, miznad isaxavs aucileblad<br />

sakacobrio masStabiT ganxorcieldes, kacobrioba er-<br />

Tiani da erTgvarovani gaxados. da es Zalian uadvilebda<br />

mcire, susti da uCinari eris warmomadgenels<br />

arasrulfasovnebis da sipataravis kompleqsisgan ga-<br />

Tavisuflebas _ marqsistul ideasTan ziarebiT igi<br />

erTbaSad mZlavri saerTaSoriso socialisturi moZraobis<br />

nawilad da revoluciurad gardasaqmneli msoflios<br />

moqalaqed iqceoda; doqtrinis maRiarebeli ra-<br />

Rac dids, globalurs ekedleboda da amiT TviTonac<br />

`diddeboda~; misi ambiciis winaSe araxelsayreli erovnuli<br />

warmoSoba barierad aRar aRimarTeboda; es doqtrina<br />

mis pativmoyvareobas da TviTdamkvidrebis survils<br />

Tavazobda uzarmazar samoqmedo sivrces _ mTel<br />

planetas, anda Cvens pirobebSi ruseTis imperias mainc.<br />

gandidebis am SesaZleblobebs gamZafrebulad<br />

grZnobdnen qarTveli marqsistebi, xolo erT-erTma<br />

maTi srulad gamoyenebac SeZlo. qarTvelma menSevikebma<br />

ki msoflio didebis wyurvili imiT moikles, rom<br />

qveynierebis dasanaxad TiTqos wamoiwyes uCveulo da<br />

evropisTvisac ki sanimuSo ram _ demokratiis da socializmis<br />

Serwyma; saqarTvelo aramarto daubrunda civilizebul<br />

samyaros, aramed TiTqos mis avangardSic<br />

moeqca.<br />

saqarTvelos Tavis istoriul tragediaSi fatumad<br />

evropisgan mowyvetilobac evlineboda da CvenSi yovelTvis<br />

cocxlobda civilizaciis ganviTarebis centrTan<br />

SeerTebis survili. da ai, movida TiTqosda yve-<br />

206


laze progresuli evropuli moZRvreba, romelic araviTar<br />

manZilebs da sxva dabrkolebebs ar epueboda da<br />

msoflios gaerTianebas apirebda. gaCnda macduri perspeqtiva<br />

_ swrafi naxtomiT sakacobrio progresis orbitaze<br />

isev gasvlis, provinciuli mivardnilobis da<br />

uCinarobisgan Tavisdaxsnis, msoflios avanscenaze<br />

gaRwevis perspeqtiva. qarTvelebis swrafvas `sididisken~,<br />

TavisgamoCenis da vrcel sarbielze damkvidrebisken<br />

axali moZRvreba bevrs aRuTqvamda.<br />

magram ra muxtavs, ra aZlevs impulss am swrafvas?<br />

qiaCelis romanSi es kiTxva ase JRers: `aviRoT Cveni<br />

saerTo sulis xasiaTi, didis daCemeba rom gvCvevia da<br />

misi faqtiuri SesaZlebloba ki rom ara gvaqvs. saidan<br />

aris es Seusabamo gaqaneba, siTamame? bolos da bolos,<br />

ramdeni or milioniani xalxi cxovrobs qveyanaze, da ra<br />

SeviqeniT maincdamainc Cven, rom amden pretenzias vacxadebT...<br />

damafiqrebeli ar aris gana, rom Cveni Segneba<br />

meorexarisxovani eris xvedrs istoriaSi ar urigdeba<br />

da imaze mets moiTxovs, risi mocemac Cvens awindels,<br />

faqtiur ZalRones SeuZlia~.<br />

am ucnauri movlenis Salva ramaZiseuli ganmarteba<br />

miTopoeturi ieris mqonea: qarTvelebi warmoadgenen<br />

didi da mZlavri modgmis naSTs, romelic odesRac<br />

erT-erT mTavar rols TamaSobda msoflio istoriaSi<br />

da msoflio kulturis erT-erTi mTavari Semoqmedi<br />

iyo. Semdeg man msoflio hegemoniisTvis brZolaSi katastrofa<br />

ganicada da misi gadarCenili nawili kavkasias<br />

Seexizna. `im energiis mcire nakadma, romelic<br />

qarTvel tomebs maTi didebis samSoblodan gamohyva,<br />

aRar ikmara kvlav didi istoriis Sesaqmnelad. man isRa<br />

SeZlo, rom or aTeul saukuneze meti kidev ibrZola<br />

Tavis saxis SesanarCuneblad, xolo kacobriuli idealisTvis<br />

mis mier gaweuli umagaliTo, magram amao<br />

brZolis aRsabeWdad, istoriis sinidisSi amiran-mijaWvuli<br />

palo Caaso, rogorc xorcSesxmuli, samaradiso<br />

mxileba imisa, rac iyo da rac axla aris... saukuneebis<br />

manZilze drogamoSvebiT aqac ifeTqebda xalxis wiaR-<br />

Si, mis qveSegnebaSi, mileqili mogoneba gardasuli di-<br />

207


debisa... didi rusTaveli, magaliTad, im didebidan<br />

momdinareobs. Cveni modgmis meore periods, romelsac<br />

sakuTriv saqarTvelos istorias vuwodebT, rusTavelis<br />

warmoSoba ar SeeZlo. amitom hgavs is saswauls.<br />

rusTavelis saxiT Cvenma modgmam erTxel kidev moigona<br />

Tavisi didebis xana... da Cveni gardauvali zmanebac<br />

didebisa... casaviT rom Cvens suls gadaxurvia,<br />

sizmruli molandebaa imisa, rac odesRac iyo... da unda<br />

gvwamdes, rom qarTveli xalxi Tavisi gardasuli didebis<br />

mosagoneblad kvlav gviCvenebs saswauls. es iqneba<br />

axali amiranis movlineba, magram zRaparSi ki ara,<br />

_ sinamdvileSi~.<br />

es yvelaferi emociurad STambeWdavia, magram ufro<br />

realisturi iqneba vifiqroT, rom qarTvelTa `gardasuli<br />

dideba~ burusiT mocul SoreTSi ki ar aris sa-<br />

Zebneli, aramed swored rusTavelis epoqaSi, rodesac<br />

saqarTvelos yovelmxrivma aRmavlobam am masStabis<br />

figura savsebiT kanonzomierad warmoSva. maSin saqar-<br />

Tvelo realurad iyo `istoriis qartexilebze gamarjvebuli<br />

erovnuli organizmi da qartexilebis mbrZanebeli,<br />

gind momavlinebeli erovnuli nebisyofa~ _ iyo<br />

istoriis mniSvnelovani da aqtiuri subieqti.<br />

qiaCelis gmiris romantikuli Teoria sworia im<br />

mxriv, rom qarTvelebis `survilTa diadobani~ marTlac<br />

istoriuli warsulis cnobieri Tu qvecnobieri<br />

xsovnidan aris aRmocenebuli.<br />

meoce saukuneSi xangrZlivi dakninebis da daCrdilulobisTvis<br />

TavisdaRwevis dagubebuli Jini, pativis<br />

da didebis moxveWis wadili, msoflio istoriaSi kvlav<br />

Carevis da mniSvnelovani funqciis kisrebis moTxovnileba,<br />

romelsac eris istoriuli mexsierebis noyieri<br />

fena kvebavda, Cveni Tanamemamuleebis garkveul nawil-<br />

Si gamrudebulad gamovlinda. es ltolvebi moeWidnen<br />

doqtrinas, romelic maT xorcSesxmis macdunebel SesaZleblobebs<br />

usaxavda, oRond sanacvlod erovnuli<br />

da, Tu ukiduresobaze vilaparakebT, saerTod humanisturi<br />

faseulobebis gawirvas moiTxovda.<br />

1990<br />

208


geronti qiqoZe<br />

realistis simarTle da sisadave<br />

qarTuli memuaruli da dokumenturi literaturis<br />

bolodroindel SevsebasTan erTad Seivso Cveni warmodgena<br />

im gansacdelze, romlis gadatanac saqarTvelos<br />

mouxda meoce saukuneSi. amgvari literaturis<br />

siuxveSi geronti qiqoZis `Tanamedrovis Canawerebi~<br />

gamoirCeva iSviaTi obieqturobiT, dakvirvebis da analizis<br />

iSviaTi simaxviliT. ndobiT gangvawyobs avtoris<br />

upretenzioba _ is arasdros daJinebiT Tavs ar gvaxvevs<br />

sakuTar Tvalsazriss da gadmocemul movlenebSi<br />

sakuTar rolsac momabezreblad ar usvams xazs. igi<br />

sinamdvilisadmi realisturi erTgulebiT gviziarebs,<br />

risi mowmec iyo da Tavis damokidebulebas Txrobis<br />

sagnisadmi TviT am saganSi faqizad gaazavebs.<br />

imis miuxedavad, rom mwerali Tavisi Sinagani samyaros<br />

gamJRavnebaSi TavSekavebas iCens, es samyaro,<br />

avtoris sulieri ieri cxadad warmogvidgeba. Cven<br />

vgrZnobT mwerlis gangeb dayruebul tkivils, uxmauro<br />

principulobas adamianebis da faqtebis zneobriv SefasebaSi,<br />

mis TavmdablobiT mosil sibrZnes, romelsac<br />

araferi akvirvebs, skepticizms, romelic xSirad simarTlis<br />

wvdomis ufro saimedo saSualebaa, vidre<br />

gulwrfeli enTuziazmi... momxiblavia geronti qiqoZis<br />

Taviseburi stoicizmi, romelic mdgomareobs tragikul<br />

viTarebaTa winaSe sulis aumRvrevlobis da gonebis<br />

sinaTlis SenarCunebaSi da TiTqos sazrdoobs samyaros<br />

faruli, maradiuli moraluri sazrisis WvretiT,<br />

sikeTis da borotebis mudmivi mimoqcevis<br />

SegnebiT.<br />

geronti qiqoZe sinamdviles xSirad ironiiT umzers.<br />

Tumca es ironia zogjer momakvdinebelicaa, is<br />

ar aris TvalismomWreli, radgan Cumi melanqoliiTaa<br />

ganelebuli, melanqoliiT, romelic axlavs geronti<br />

qiqoZis mTel eseistur da kritikul Semoqmedebas.<br />

209


`Tanamedrovis CanawerebSi~ mwerlis ena, rogorc<br />

misTvis saerTod aris damaxasiaTebeli, dawmendili da<br />

moqnilia; plastikuri stiliT ikveTeba qarTveli politikosebis<br />

da inteligentebis portretTa wyeba. es<br />

portretebi ixateba dauZabavad, mxolod arsebiTi nakvTebis<br />

moxazviT, ramdenime zedmiwevniT zusti Strixis<br />

meSveobiT. geronti qiqoZis mwerlur bunebasTan<br />

erTnairad SeuTavsebelia ikonografiac da karikaturac.<br />

igi mudam cdilobs esa Tu is pirovneba dainaxos<br />

mTlianobaSi, rogorc RirsebaTa da sisusteTa organuli<br />

xlarTi, imisgan damoukideblad, ranairad aris ganwyobili<br />

am pirovnebisadmi. mis TxrobaSi usimpaTio subieqtebic<br />

rogorRac adamianurad gamoiyurebian.<br />

geronti qiqoZis SemoqmedebiTi individualobis-<br />

Tvis niSandoblivia miswrafeba, pirovnebis fsiqologiur<br />

TaviseburebebTan erTad gamokveTos misi kulturuli<br />

da msoflmxedvelobrivi profili. ase iqmneba<br />

lakonuri, magram mravlis metyveli da damtevi grafikuli<br />

saxeebi. realisturi simarTliT da sisa<strong>daviT</strong>,<br />

yovelgvari gadaWarbebis Tu paTetikis gareSe arian<br />

warmodgenili noe Jordania, arCil jorjaZe, irakli<br />

wereTeli, karlo CxeiZe, spiridon kedia, sergo orjonikiZe,<br />

pavle sayvareliZe, mixeil javaxiSvili, paolo<br />

iaSvili da sxvebi.<br />

geronti qiqoZisTvis saerTod da kerZod rogorc<br />

istoriuli movlenebis ganmsjelis da SemfaseblisTvis<br />

gamorCeulad damaxasiaTebelia zomierebis grZnoba,<br />

rac dakavSirebulia rTuli procesebis dialeqtikuri<br />

Wvretis unarTan _ igi miiltvis mxedvelobaSi<br />

iqonios am procesebis winaaRmdegobrivi mxareebis da<br />

momentebis mTlianoba. amgvari TvalTaxedviT aris<br />

aRqmuli `Tanamedrovis CanawerebSi~ saqarTvelos damoukideblobis<br />

periodi, saqarTvelos maSindeli mesveurebis<br />

saqmianoba, imdroindeli cxovrebis atmosfero.<br />

es atmosfero ar iyo erTgvarovani, igi xalxis<br />

aweuli ganwyobis garda imasac moicavda, rasac mwerali<br />

daxvewili ironiiT aRbeWdavs: `sagareo bazris<br />

uqonlobis gamo saxelmwifo da kerZo marnebSi did-<br />

210


Zali Rvino dagrovda. mxedrobis da inteligenciis<br />

farTo wreebi TiTqo SiSma moicva, es Rvino ar daZmarebuliyo.<br />

radgan yvelas ar SeeZlo oficialur banketebs<br />

daswreboda, daiwyo gauTavebeli Rreoba kerZo<br />

ojaxebsa, yavaxanebsa, sasadiloebSi. es iyo namdvili<br />

lxini Jamianobis dros~.<br />

savsebiT uiluziod hyavs danaxuli geronti qiqo-<br />

Zes social-demokrati liderebi, Seuferavad aqvs warmodgenili<br />

maTi nakli da Secdomebi, magram aseve cxadad<br />

iTvaliswinebs igi saqarTvelosTvis arakeTilmyofel<br />

istoriul viTarebas, garemoebaTa simZimes. amitom<br />

misi kritikul-ironiuli gansja moklebulia aRSfoTebas<br />

da sabraldebo daskvnis simkacres. es imiTac<br />

ganisazRvreba, rom mwerals SeumCneveli ar rCeba damoukideblobis<br />

swrafwarmavlobis erT-erTi mizezi _<br />

imdroindeli qarTuli sazogadoebis zneobis defeqtebi,<br />

misi nacionaluri TviTSegnebis sisuste. ai, amis<br />

amsaxveli patara detali: `qarelSi Tu gomSi erTi gzad<br />

mimavali glexi SeCerda da rusulad wamoiZaxa: _ Zirs<br />

simindis respublika! _ vis dascinis, Tavis Tavs? _<br />

ikiTxa gaocebulma rusma oficerma~.<br />

aseTi detalebis, wvrilmanebis, SemTxvevebis mimarT<br />

geronti qiqoZe mgrZnobiare da yuradRebiania,<br />

maTSi povebs socialur-politikuri sinamdvilis sulier<br />

arss, did istoriul cvlilebaTa adamianur ganzomilebas,<br />

rac misTvis yvelaferze ufro saintereso<br />

da mniSvnelovania. amas es pasaJic mowmobs: `Rame wisqvilSi<br />

gavaTieT, sadac moxuci mewisqvile Semwvari kvaxiT<br />

da izabelas RviniT gagvimaspinZlda. Semovida vi-<br />

Rac axalgazrda glexi, komunisturi partiis axali<br />

nergi da Cveni Raribi trapezi gaiziara, gviambo, ori<br />

dRis winaT tyeSi Sevedi wnelis mosaWrelad da iq moulodnelad<br />

qajs Seveyareo. sruliad titveli iyo, lamazi<br />

qalis saxe hqonda, xSiri Tma gaeSalao. waldi Semovkari,<br />

iwivla da miimalao~. advili warmosadgenia,<br />

saxelmwifo ideologiis rogori Clungi, fanatikuri<br />

damcveli dadgeba am axalgazrda bolSevikisgan, ro-<br />

211


gor Semateben Zalas mis politikur aqtivobas Warbi<br />

erotiuli impulsebi.<br />

memuarebis emociur-azrobriv da kompoziciur<br />

centrs qmnis masobrivi represiebis periodis analizi.<br />

saqarTveloSi am represiebis mTavari ganmaxorcieleblis,<br />

berias aRzevebis wanamZRvrad geronti qiqoZe garkveul<br />

politikur tendencias miiCnevs: nepma, `socializmis<br />

ukandaxevam~ bolSevikur partiaSi Seasusta<br />

Zveli gvardiis dogmatikosTa poziciebi; eretikosebis<br />

Seviwroebamac adgili gaaTavisufla stalinis diqtaturis<br />

mxardamWerTaTvis, romelTac ideuroba maincdamainc<br />

ar moeTxovebodaT, piriqiT, uprincipoba stalinisTvis<br />

iolad mosaxmars xdida da winsvlaSi xels<br />

uwyobda maT.<br />

roca mwerali berias saqmianobisTvis migvadevnebinebs<br />

Tvals, mis garegnulad dinj, mkafiod mowesrigebul<br />

Txrobas Sinagani daZabuloba da simwvave dayveba.<br />

geronti qiqoZis azriT, beriam saqarTvelos didi ziani<br />

imiTac miayena, rom xalxs patriotis niRbiT evlineboda,<br />

aman ki bevri Seiyvana SecdomaSi. zogs dResac<br />

sjera berias patriotizmi. es an gulubryvilobaa, an<br />

patriotizmze damaxinjebuli warmodgenis gamovlineba,<br />

radgan beriasnairi adamianis patriotuli grZnoba<br />

sinamdvileSi SeiZleba mxolod raRac zoologiuri<br />

instinqti iyos. maxvilgonivruli da zedgamoWrilia<br />

saqarTvelos jalaTis geronti qiqoZiseuli xatovani<br />

daxasiaTeba: `sulTmobrZavTa xrials Tbilisis diqtatori<br />

ise iyo SeCveuli, rom albaT misi SewyvetisTanave<br />

eRviZeboda, rogorc eRviZeba mewisqviles, roca dolabis<br />

xriali Cerdeba~.<br />

represiebis aRwerisas avtori dagvanaxebs cxovrebis<br />

paradoqsebs, ucnaurobebs, bedis ironias. skeptikosi<br />

mixeil javaxiSvili, sabWoTa reJimis mamxilebeli,<br />

da pavle sayvareliZe, aTeisti, marqsisti, sikvdilis<br />

win erTnairad eZeben nugeSs religiaSi... anda, vTqvaT,<br />

Seurigebeli mtrebi, erTmaneTis moZule adamianebi<br />

gverdigverd aRmoCndebian rogorc gansasjelebi.<br />

212


geronti qiqoZe gamokveTs sabWoTa reJimis erT-erT<br />

yvelaze Rrma Sinagan winaaRmdegobas _ es reJimi Tavis<br />

ZiriTad principad koleqtivizms acxadebda, sinamdvileSi<br />

ki mudmivi teroris viTareba adamianis egoistur<br />

ltolvebs amZafrebda. `sazogadoebis erTi nawili daemsgavsa<br />

cecxlis mfrqveveli mTis Ziras aSenebuli<br />

qalaqis mcxovreblebs, romlebic Cqaroben siamovnebis<br />

fiala amoswuron, vinaidan xvalindeli dRe uzrunvelyofili<br />

ara aqvT~.<br />

magram geronti qiqoZe fiqrobs, rom sabWoTa reJimis<br />

arseboba da sicocxlisunarianoba teroris, SiSis<br />

garda sxva safuZvlebsac emyareba. mwerali analitikurad<br />

aRwers bolSevikebis mier Seqmnili sazogadoebis<br />

struqturas da am struqturas saxavs reJimis gamZleobis<br />

pirobad. es aris ierarqiuli sazogadoeba, magram<br />

misi zeda fenebis Semadgenloba cvalebadia, amitom<br />

qveda fenebis mkvidrT iq moxvedris macdunebeli SesaZlebloba<br />

eZlevaT. cxadia, es cirkulacia ganamtkicebs<br />

reJims; bolSevikebma uzrunvelyves xelisuflebisadmi<br />

muSebis mxardaWera, romelTa materialuri da<br />

moraluri mdgomareoba erTgvarad gaumjobesda; efeqtiani<br />

aRmoCnda maT pativmoyvareobaze ostaturi zemoqmedebac,<br />

maTi namdvil Tu potenciur gmirebad Seracxva;<br />

xolo sabWoTa xelisuflebis mier daymevebuli<br />

glexobisTvis `mainc erTgvari sanazRauro iyo, rom<br />

misi Wirnaxulis didi nawili saxelmwifos mihqonda da<br />

ara uqm memamules~; reJims emadlierebian isini, visac<br />

sabWoTa saxelmwifom ganaTlebis miRebis saSualeba<br />

misca da vinc axali, naklebad kvalificiuri da nayofieri<br />

inteligenciis mravalricxovani amqari Seadgina.<br />

avtori aRniSnavs sabWoTa reJimis dros saqarTveloSi<br />

momxdar garkveul ekonomikur da kulturul<br />

Zvrebs, magram misTvis mTavaria is mavne Sedegebi, romlebic<br />

maT axlda _ saqarTvelos gadaqceva monokulturebis<br />

qveynad, araqarTvelTa migraciis saxifaTo<br />

gaZliereba da am fonze qarTuli kulturis jansaRi<br />

funqcionirebis Seferxeba, xalxis iniciativis<br />

Seborkva...<br />

213


memuarebis erT-erTi mTavari personaJia stalini,<br />

romelsac mwerali xedvis Tavisi meTodis Sesatyvisad<br />

_ aracalmxrivad da araerTmniSvnelovnad warmogvidgens.<br />

udavoa, rom stalini Zlieri politikosi iyo, romelmac<br />

mkveTri kvali daaCnia istorias, magram Znelia<br />

daeTanxmo mwerals imaSi, TiTqos stalinis saqmianoba<br />

ase Tu ise progress uxsnida gzas. mainc memuarebis<br />

avtori mTlianobaSi obieqturia stalinis fenomenisadmi,<br />

igi natifi ironiiT xelSesaxebad aRadgens<br />

stalinis gandidebis da TviTgandidebis avadmyofur<br />

process. geronti qiqoZe Rrma realizmiT ganWvrets am<br />

SiSismomgvreli adamianis sulier arss. `stalini, albaT,<br />

imdenad general denikinis, partiuli opoziciebis,<br />

feldmarSal guderianis winaaRmdeg brZolas ar<br />

dauRlia, rogorc jer hitlerTan SeTanxmebam, xolo<br />

Semdeg ruzveltsa da CerCilTan damegobrebam daRala.<br />

rogor SeeZlo vinmes xangrZlivad damegobreboda<br />

adamiani, romelic cxovrebas sayovelTao Seunelebel<br />

omad Tvlida. kaci mas an unda gascloda, an damorCileboda.<br />

misi mZafri xelis moZraoba (meore xeli Semxmari<br />

hqonda), misi damcinavi Rimili Txel tuCebze, misi<br />

gamsWvalavi Tvalebis gamometyveleba mowmobdnen, rom<br />

is aTvaliswunebiT an undoblad uyurebda adamianTa<br />

modgmas, umravlesobas an advilad mosasyidad Tvlida,<br />

an monuri morCilebis da dasjis Rirsad~.<br />

kanonzomieria, rom geronti qiqoZe memuarebs<br />

stalinis glovis monumenturi suraTiT amTavrebs _<br />

amiT dasrulda mTeli tragikuli epoqa, romelmac<br />

TviT memuarebis avtorsac bevri tkivili agema. magram<br />

geronti qiqoZem mainc SeZlo Tavisi moraluri saxis,<br />

Sinagani Tavisuflebis da inteleqtualuri patiosnebis<br />

gadarCena. misi daurRveveli sulis da daxvewili<br />

gonebis anareklia `Tanamedrovis Canawerebic~.<br />

214<br />

1991


grigol robaqiZe<br />

gansacdeli<br />

sabWoeTis fantastikuri realoba, bolSevikuri<br />

reJimis buneba da qarTuli sulierebis bedi am reJimis<br />

pirobebSi, epoqaluri tragediis saTaveebi da mizezebi,<br />

stalinis pirovneba _ yovelive amis mxatvrulanalitikuri<br />

ganWvretis cdaa grigol robaqiZis romani<br />

`Cakluli suli~.<br />

romanis mxatvruli simarTle upirvelesad is aris,<br />

rom masSi moxelTebuli da ganfenilia epoqis SiSismomgvreli<br />

atmosfero. igi yvelaferSi atans, mis gamomfitav<br />

zegavlenas veravin usxlteba. ver usxlteba<br />

mas verc romanis mTavari gmiri. mis saxeSi TiTqos<br />

idealuri qarTvelis stereotipuli xati gamosWvivis:<br />

is raindulad vaJkacuria, amayi da SemarTuli, sicocxlis<br />

Sekavebuli xalisiT savse da Sinagan silbosac ar<br />

aris moklebuli magram es xati Signidan irRveva, masze<br />

damSlelad moqmedebs SiSi, romelic am Zlieri kacis<br />

sulSi Separula da gamjdara.<br />

mtkivneulad akvirdeba Tamazi sabWoTa kavSirSi<br />

RmerTis winaaRmdeg warmowyebul laSqrobas, avadmyofur<br />

movlenas, romelSic sabWourobis arss xedavs.<br />

magram, misi azriT, is, rac xdeba, aucilebelia, radgan<br />

uRmerTo kulturam revoluciis jojoxeTi unda gamoiaros,<br />

krizisi bolomde unda gamwvavdes, raTa mas<br />

rwmenis aRorZineba moyves. es krizisi TviTon Tamazis<br />

arsebasac moicavs, RmerTi arsebiTad masac dakarguli<br />

hyavs. Tumca pozitivizmis da aTeizmis mimarT Zalian<br />

kritikulad, antipaTiurad aris ganwyobili da samyaros<br />

aRiqvams rogorc saidumlos, mainc pirovnuli absolutisgan<br />

mowyvetilia. samyarodan RmerTis da ma-<br />

Rali sulierebis, mowiwebis aRmZvreli faseulobebis<br />

gaZevebas, `jados axsnas~, rac dasavlur civilizaciaSi<br />

spontanuria, xolo sabWoTa sinamdvileSi gegmazomie-<br />

215


ad da amave dros ugono enTuziazmiT xorcieldeba,<br />

igi Sinaganad emijneba da uZaliandeba. magram mas ara<br />

aqvs RmerTis da sulis ukvdavebis cocxali rwmenis fari,<br />

sastiki reJimis masirebuli Semotevisgan rom daicavda.<br />

romanis gmiri iwamleba SiSiT, romlisac rcxvenia<br />

da romelic tanjavs, xolo sakuTari bunebrivi si-<br />

Tamame, drodadro rom ver iokebs, kidev ufro aSfoTebs.<br />

misi suli Tavidanve ganiaraRebulia adamianis<br />

dasaTrgunad konstruirebuli sistemis winaSe, romlis<br />

mTavari samizne swored Tavisufali sulia. is iZulebulia<br />

daeqvemdebaros sistemis mudmiv da ufxizles<br />

kontrols. es kontroli `axali RmerTis~ _ partiuli<br />

saxelmwifos, gpu-s _ Tvalia. `socialisturi koleqtivi<br />

saWiros xdis aseT idumal Tvals. RmerTi kvdeba<br />

_ mis adgils es Tvali ikavebs~. Rrma dakvirvebaa _<br />

religiur sazogadoebaSi adamianebi RmerTis mzeras<br />

grZnoben, es mzeraa maTi cxovrebis universaluri Semmowmebeli,<br />

totalitaruli saxelmwifo ki swored<br />

RmerTs enacvleba, mis prerogativebs iTvisebs.<br />

es Senacvleba iwvevs imas, rom adamianis Sinagani<br />

samyaro daixSoba, yrud Cairazeba. mas aRar SeuZlia<br />

sxva adamianis gulis Sesagebeblad Tavisuflad gai-<br />

Ros, mas ndobiT Seexos, Seerwyas _ `guli misces gulisaTvis~.<br />

romanis gmiri, bunebiT gulRia adamiani,<br />

mowyurebulia aseT urTierTobas, romelic misTvis<br />

RvTaebrivi, sakraluri aqtia, magram boWavs SiSi, `um-<br />

Tavresi seni sicocxlis~ da ver axerxebs xorci Seasxas<br />

am Zlier moTxovnilebas. yvelaze metad Tamazs es<br />

awvalebs, es agrZnobinebs RvTisgan mitovebulobas.<br />

magram adamianzec xom aris damokidebuli, iqneba Tu<br />

ara RmerTi samyaroSi: `RmerTi yvelganaa sadac guli<br />

Riaa, samsxverplo cxovelis darad mzad aris Tavis SesaTavazeblad~.<br />

msxverplgaRebis unari, tanjva-wamebis<br />

tvirTvis Zala aklia Tamazs, vinaidan aklia am Tvisebis<br />

ganmasaxierebel qristianul RmerTTan Sinagani siaxlove.<br />

Tavisi msoflgancdiT igi warmarTi ufroa, miwieri,<br />

xorcieli yofiereba, sicocxle misTvis metad<br />

Zvirfasi da tkbilia. Tavis modgmasTan, bunebis, samya-<br />

216


os cxovelmyofel ZalebTan mas organuli kavSiri<br />

aqvs, rac mis leqsebSic Cans. es romanis gmirs TiTqos<br />

zogierT cisferyanwel poets amsgavsebs. warmarTuli<br />

hedonizmi aramarto mSobliuri stiqiaa misTvis, aramed<br />

sulismosaTqmelic SiSismomgvrel sabWoTa yofaSi.<br />

samyarosTan, sicocxlesTan harmoniul Tanxmobas ani-<br />

Webs mas natas siyvaruli da Tumca am siyvarulSic dalandavs<br />

samyaroSi datanebul bnel, sikvdilismier<br />

elements, mainc avismauwyebel mixvedrebs Zlevs sicocxlis<br />

rogorc RvTisgan dalocvili fenomenis grZnoba.<br />

Tamazi amarTlebs TviT adamianis pirvelcodvas,<br />

radgan amiT miwieri sicocxlis gamravlebas mieca<br />

dasabami.<br />

sicocxlis Tayvaniscema, sicocxlis RvTiuri madlis<br />

gancda, samyaros da adamianebisTvis gulisgaxsnis<br />

wadili aramarto romanis mTavari gmiris sulierebis<br />

Tvisebaa, aramed erovnuli msoflSegrZnebis Zireuli<br />

tendenciac aris, Tuki es msoflSegrZneba Seuryvneli<br />

da aumRvrevelia. `qarTvelebi sufras usxdnen. Tvali<br />

rom qveyanas, mzes, mTebs, xeebs, cxovelebs, adamianebs<br />

ucqers, guls sixaruli efineba da surs Semoqmeds<br />

qeba-dideba Seasxas. dalocvilia wami, roca lxeniT<br />

savse guli meorisaTvis ixsneba, gulis Trobaa, rasac<br />

qarTveli lxinSi ganicdis aq erTmaneTis gaxarebaa<br />

mTavari _ `gana bedniereba ar aris, rom gxedav? rom<br />

vcocxlob? rom gxvdebi da mxvdebi?~. amgvar msoflgancdasTan<br />

Seurigebel winaaRmdegobaSia sabWoTa re-<br />

Jimi, romelic erTmaneTisadmi SiSiT da undoblobiT<br />

aavadebs adamianebs, aiZulebs TavisTavSi gamoemwyvdnen,<br />

sulebi daimunjon da uxSobs erTmaneTTan Sinagani<br />

Sexmianebis, gamTlianebisken swrafvas.<br />

xolo im kacis mTavari Tviseba, vinc es reJimi misi<br />

bunebis Sesabamisad `srulyo~, swored sicocxlis<br />

madlTan Tanaziarobis uunarobaa. stalinisTvis Tavisi<br />

sastiki mamisadmi siZulvilis gamo sicocxle Tavidanve<br />

dawyevlilia da borotebaa. igi gaTiSulia samyaros<br />

mTlianobisgan da TavisTavSia Caketili. `mas araferi<br />

axarebs. mis guls ar ZaluZs kosmiurad ZirisZi-<br />

217


amde gaixsnas. is ar aris aalebuli, xorcSesxmuli nawili<br />

mistiurad daglejili RmerTisa: is civia, mtkice<br />

da pirquSi. aseTi adamianisTvis ar arsebobs eqstazi.<br />

aseT umamos rom beThovenis mecxre simfonia moesmina<br />

_ gansakuTrebiT dasasruli, sadac mRelvare orkestrSi<br />

adamianTa xmebi iWrebian, xmebi dionisos mier daglejil<br />

arsebaTa, romlebic sxva sicocxles, axals,<br />

adamianurs Tu zeadamianurs acxadeben _ is mainc ver<br />

gaxleCda Tavis viwro naWuWs, raTa unapiro sinamdviles<br />

SeerTeboda. is civi, mtkice da pirquSi darCeboda~.<br />

stalini adreve agnebs misTvis saWiro da Sesaferis<br />

msoflgagebas. nihilizmis daxmarebiT is `Tavisufldeba~<br />

RmerTis, zneobis da yovelgvari Rirebulebebisgan<br />

da sicocxlisadmi mtrobis ideur sanqcias iRebs; nihilisturi<br />

SexedulebiT xom samyaro da adamiani uRmer-<br />

To, SemTxveviTi da mdabalia da amdenad maT mimarT mouridebeli,<br />

agresiuli damokidebuleba fuZndeba; `ga-<br />

Tavisuflebulis~ destruqciul TviTnebobas win aRaraferi<br />

eRobeba, mis usazRvro egocentrizms aRaraferi<br />

borkavs.<br />

sabolood poulobs stalini TavisTavs marqsizmis<br />

bolSevikur nairsaxeobaSi, romelic SeniRbuli da Zalauflebis<br />

mosapoveblad mobilizebuli nihilizmia.<br />

stalinis fenomenis ganmartebisas grigol robaqiZe<br />

dostoevskis Semoqmedebas iSveliebs, kerZod, romans<br />

`eSmakni~. am romanis personaJi verxovenski stalinis<br />

namdvili (Tumca masTan SedarebiT uferuli) arqetipia,<br />

pirvel rigSi imiT, rom sicocxle misTvisac sibilwea,<br />

araferi aRuZravs rids da mowiwebas, amitom nebismier<br />

saSinelebas Caifiqrebs da Caidens. SeiZleba gavixsenoT<br />

dostoevskis eSmakTa naSieri sologubis antigmiric<br />

romanidan `patara eSmaki~. Tavis personaJs, romelic<br />

samyarosadmi mtruladaa dapirispirebuli da<br />

samyarosganac mudam mtrobas moelis, avtori ase axasiaTebs:<br />

`pirovnuli da gancalkevebuli yofierebis<br />

cdunebebiT dabrmavebuls ar esmoda dionisuri, stiqiuri<br />

aRfrTovaneba, bunebaSi rom zeimobda da xmianobda~.<br />

grigol robaqiZis mier warmosaxuli stalinic<br />

218


antidionisuri adamiania, im azriT, rom igi moklebulia<br />

Tavdaviwyebis, Trobis, aRfrTovanebis da samyarosTan<br />

eqstazurad gamTlianebis unars. romanis avtorisTvis<br />

amosavalia dionisuris nicSeseuli gageba.<br />

`Caklul sulSi~ aris personaJi, romelic cdilobs<br />

stalinis Zlierebis saidumlos daeuflos da Zlios<br />

mas. berzini, SesaZloa, bolSevikis erT-erTi saukeTeso<br />

literaturuli saxe iyos.<br />

stalinis upiratesoba metoqeebTan SedarebiT swored<br />

misi ucecxloba, civsisxlianobaa da berzinic eswrafis<br />

TavisTavSi cecxli da eqstazi moaTvinieros,<br />

raTa Tavisi mamoZravebeli ltolva _ Zalauflebis,<br />

sxvaTa damarcxebis da daTrgunvis neba ise gamoawrTos<br />

da Seuxrelad mizanmimarTuli gaxados, rom stalinze<br />

gaimarjvos. amisTvis Wirdeba mas natasTan aranormaluri<br />

urTierToba. es urTierToba samyaros da adamianisadmi<br />

damokidebulebis bolSevikuri wesis simboloseburad<br />

SemWidroebul da ganzogadebul gamoxatulebad<br />

gvevlineba _ samyaros, adamians pativi aeyrebaT,<br />

amoralurad gamoiyenebian raRac miznis misaRwevad<br />

mosaxmar, TavisTavadi Rirebulebis armqone instrumentad<br />

berzinis survilia ara samyarosTan harmoniuli<br />

Serwyma, aramed sakuTari egos ganmtkiceba, gazrda.<br />

misi moTxovnilebaa ara Tavisi arsebis gaReba,<br />

aramed samyaros sasicocxlo Zalebis miTviseba da<br />

STanTqma.<br />

berzinis sizmari, romelic romanSi gamorCeulad<br />

STambeWdavia, bneli sulebis gamSuqebeli mxatvruli<br />

xilviT cxadyofs, rom berzinisnairi WeSmariti bolSevikic<br />

ki stalinTan, kidev ufro WeSmarit bolSevikTan<br />

brZolaSi uRonoa. ase imis gamoc aris, rom stalini<br />

gafacicebuli instinqtiT gansakuTrebulad SeigrZnobs<br />

masis Sinagan impulsebs da marTavs maT. stalini<br />

daumarcxebeli imiTacaa, rom SeuZlia masis ZaliT<br />

aRivsos, misi nebis gamtari iyos.<br />

sabWoTa masis damangreveli zemoqmedeba pirovnebaze<br />

zustad aris nagrZnobi da naCvenebi epizodSi, sadac<br />

Tamazi saqarTvelos gasabWoebisadmi miZRvnil<br />

219


sazeimo sxdomas sityviT mimarTavs. pirovnebis `sazRvrebi<br />

waiSleba~, misi namdvili `me~ warixoceba da is ambobs<br />

imas, rac ar wams, amarTlebs Zaladobas, `sisxlis<br />

gamoSvebas~. romanis mTavari gmiri mTlianobaSi iTqvifeba,<br />

magram es, cxadia, aris ara is Tavisufali da bunebrivi<br />

Tanaziaroba samyarosTan da adamianebTan, romelsac<br />

igi natrobs, aramed pirovnebis sulieri TviTmyofobis<br />

gaqrobaa, pirovnebis araraobad qcevaa.<br />

cru ideis safuZvelze adamianebis aseTi aranamdvili,<br />

araTavisufali gamTlianeba mimdinareobs sabWoTa<br />

kavSirSi da es procesi romanSi sinamdvilis fantastikuri<br />

absurdiT Senacvlebad warmodgeba (`akaSas qronika~).<br />

qimera batondeba, Zalmomreobs realobaze da<br />

cxovrebas SemaSfoTeblad ucxo ieri edeba, avadmyofuri<br />

fantaziis gamonagons emsgavseba. TavisTavisgan<br />

ucxovdeba, ucnaurad gardaiqmneba romanis mTavari<br />

personaJic, roca saqarTvelos okupaciis wlisTavze<br />

aRtkinebul sityvas warmoTqvams.<br />

sakuTari Tavisadmi am Ralatis sazRaurad miiCnevs<br />

igi dapatimrebas. magram moraluri sazRauris gadaxda<br />

am SemTxvevaSi niSnavs sikvdilis SiSis morevas, sikvdili<br />

ki Zalian axlodan imuqreba. `dRisiT aq (gpu-Si)<br />

samariseburi simSvide sufevda, RamiT ki _ ase samsa da<br />

oTx saaTs Soris _ SiSismomgvreli xmebi gaismoda:<br />

TiTqos Citis galiaSi SemZvrali gveli xoxviT miikvlevda<br />

gzas, enas asisinebda, nel-nela aqanebda Tavs.<br />

tusaRebi damunjebulni ugdebdnen yurs am Cqams gareT<br />

sabargo manqana Rmuoda. virTxebi cocxldebodnen,<br />

TiTqos moaxloebuli leSis suni winaswar ikreso.<br />

yvela idumalad grZnobda mosaxdens. TviT Zilsac ki<br />

elviseburad xvretda intuicia, romelic erTbaSad<br />

anaTebda yvelafers. tani saSinelis siaxloves grZnobda.<br />

momspobi xaxa daRebuli iyo, bneli, gauZRomeli.<br />

kidev erTxel ewameboda dionise. nabijebi derefanSi<br />

yru Sikrikebi iyvnen sikdilis~.<br />

Tamazma gonebiT icis, rom `roca RmerTiT cxovrob,<br />

veravin wagarTmevs sicocxles~, magram amis ganyenebuli<br />

codna ar kmara sikvdilis SiSis mosagerieblad;<br />

220


omanis mTavar gmirs ki patimrobaSi umZafrdeba<br />

RvTisgan mitovebulobis grZnoba. is ver icnobierebs<br />

da isisxlxorcebs imas, risi wvdomisganac TiTqos Sors<br />

ar aris _ qristianuli RmerTi swored tanjuli<br />

RmerTia da adamiani yvelaze metad maSin uaxlovdeba<br />

qristes, roca codvaTa gamosasyidad tanjvas tvirTulobs<br />

da WeSmaritebisTvis ewameba. Tamazs, miwieri<br />

sicocxlis gamaRmerTebels, es unari ar aRmoaCndeba.<br />

magram dacemis Semdeg is _ sikvdils gadarCenili<br />

berzinis Tu sxvaTagan gansxvavebiT _ sulmokled ar<br />

CaebRauWeba sicocxles. warmarTi kvdeba masSi. igi<br />

Tvals usworebs Tavisi sisustis mizezs, TavisTavze<br />

iRebs dacemiT gamowveuli sulieri tanjvis simZimes<br />

rogorc damsaxurebul sasjels da ase aRasrulebs<br />

imas, rac manamde ver SeZlo; mxolod am tanjviT aRmoaCens<br />

da eziareba qristes rogorc cocxal WeSmaritebas<br />

da realobas, aRmoaCens, rom qristes gareSe misi<br />

saTayvanebeli amqveyniuri mSvenierebac sikvdilis,<br />

araras kuTvnilebaa. grigol robaqiZis gmiri TviTon<br />

gamocdis sakuTari Teoriuli Tvalsazrisis simarTles:<br />

`revolucia arnaxulad waaqezebs uRmerTobas,<br />

xolo SiSveli, uRmerTo adamiani erTbaSad igrZnobs<br />

sicarieles da aRmafreniT moinatrebs dakarguls~.<br />

romanis finals kvals aCnevs is garemoeba, rom<br />

grigol robaqiZis meTodSi da stilSi aris simbolizm-<br />

Tan dakavSirebuli fena _ simbolizmis danaSrevia<br />

realobis gaidumaleba, demonizmi, movlenebis faruli,<br />

zeempiriuli ganzomilebis aqcentireba; ZiriTadad<br />

romanSi es sakmaod zomierad vlindeba, metwilad cxovrebiseul<br />

masalas, TiTqosda irealur sabWoTa sinamdviles<br />

Seezrdeba; realisti Tvalyurs adevnebs da awonasworebs<br />

simbolists; finalSi ki mistika uceb gau-<br />

Sualeblad iWreba da mxatvruli simarTlis xarisxi<br />

klebulobs.<br />

`Cakluli suli~ inteleqtualizmis primatiT aRbeWdili<br />

nawarmoebia, rac iSviaTobas ar warmoadgens<br />

Cveni saukunis literaturaSi. oRond romanSi iqac, sadac<br />

inteleqtualuri, eseisturi elementi Warbobs,<br />

221


SenarCunebulia mxatvrul-fsiqologiuri atmosferos<br />

mTlianoba. nawarmoebSi empiriuli garemos da xasiaTebis<br />

detalizebuli xatva Canacvlebulia personaJebis<br />

sulieri ieris da azrTawyobis warmodgeniT, albaT,<br />

zedmetadac. Sesrulebis manera SekumSuli, gantvir-<br />

Tulia, avtori efeqturad avlebs da ganalagebs mokveTil<br />

Strixebs. mwerlis daZabuli goneba, intuicia da<br />

fantazia axlodan dagvanaxebs sulierebis tragikul<br />

gansacdels.<br />

222<br />

1990


galaktion tabiZe<br />

enigmaturi saxe da analizi<br />

yoveli xelovani arsebiTad TviTonve karnaxobs<br />

mkvlevarebs mis mier Seqmnili mxatvruli sinamdvilis<br />

analitikuri ganxilvis wess. is, rac gamaxvilebul yuradRebas<br />

moiTxovs erTi xelovanis Semoqmedebis kvlevisas,<br />

ase mniSvnelovani ar aris sxva xelovanis Semoqmedebis<br />

kritikuli analizisTvis.<br />

cnobilia, rom galaktionis saxeebis, tropebis,<br />

asociaciebis mniSvnelovani nawili enigmaturad bundovania.<br />

cnobilia agreTve, rom amas simbolistur poetur<br />

kulturasTan galaktionis siaxlove ganapirobebs.<br />

rogor unda moekidos literaturismcodneoba am<br />

saxeebs, ra SeiZleba vicodeT da risi imedi unda<br />

gvqondes?<br />

gamoTqmulia Tvalsazrisi, romlis mixedviTac amgvar<br />

saxeTa analizi saerTod SeuZlebeli da mizanSeuwonelia.<br />

es Tvalsazrisi eWvqveS iqna dayenebuli _<br />

rogorc Cans, Tu yvela ara, am tipis zogierTi xati<br />

mainc eqvemdebareba logikur ganxilvas, logikis enaze<br />

`Targmnas~, xerxdeba maTi warmoqmnis procesisTvis<br />

Tvalis midevneba, maTi genezisis dadgena...<br />

magaliTisTvis SevexoT galaktionis enigmatur saxeTagan<br />

erTs. gavixsenoT leqsi `qarebs qaroba~:<br />

`daetyo kidec qarebs qaroba,<br />

roca mtrobaa da edgaroba,<br />

sanTelo, garxevs Ramis fiqrebi,<br />

magram Sen mainc nu Camiqrebi,<br />

nu mimatoveb.<br />

aRar etyoba Tvalebs Tvaloba,<br />

roca Rrea da miuvaloba,<br />

ayefdebian mTvaris tyupebi,<br />

o, Sen mainc ar daiRupebi,<br />

cremls nu aToveb.~<br />

223


`ayefdebian mTvaris tyupebi~ marTlac gasaidumloebuli,<br />

erTi SexedviT, amouxsneli saxea, magram,<br />

vfiqrobT, misi ganmartebis cda mTlad uimedo saqme ar<br />

unda iyos.<br />

anatol fransis `TaisSi~ Cveni yuradReba miipyro<br />

da uneblieT galaktionis es xati gagvaxsena erTma adgilma,<br />

sadac avtori axasiaTebs nawarmoebis mTavar<br />

gmirs: `mas swamda RvTiuri gangeba, borot sulTa yovlisSemZleoba,<br />

jadoqroba, Selocvebi; mas swamda ieso<br />

qriste da sirielTa RvTaeba; mas sjeroda isic, rom<br />

ZaRlebi yefdnen, roca pirquSi hekate gzajvaredinebze<br />

gamoCndeboda xolme~.<br />

berZnul miTologiaSi hekate mTvaris RvTaebaa.<br />

`wyvdiadis da jadoqrobis es qalRmerTi daxetialobs<br />

saflavebs Soris da gamoixmobs mkvdrebis aCrdilebs.<br />

is aerTianebs or samyaros _ cocxlebisas da mkvdrebisas.<br />

hekate monadirea, romelsac ZaRlebis xrova axlavs,<br />

misi nadiroba avbediTi Rameuli nadirobaa~<br />

(`msoflios xalxTa miTebi~).<br />

amgvarad, fransi sargeblobs berZnuli miTologiuri<br />

warmodgeniT.<br />

Cveni varaudiT, galaktionic mas unda iyenebdes.<br />

am varaudis moSveliebiT SegviZlia gaviazroT, ra<br />

kavSirSia ZaRlebis yefa mTvaresTan da ratom aRZravs<br />

igi daRupvis SiSs _ es mTvaris RvTaebis, mkvdrebis<br />

sulebis, aCrdilebis gamomxmobi Semzaravi qalRmerTis<br />

Rameuli svlis niSania, es misi Tanmxlebi ZaRlebis<br />

xrova iyefeba.<br />

rogorc Cans, `mTvaris tyupebi~ mTvaris zedmiwevniT<br />

msgavsebs, oreulebs ki ar niSnavs, aramed mTvaris,<br />

hekates `kuTvnili~ da misgan ganuyreli ZaRlebis<br />

erTsaxovan simravles gamoxatavs.<br />

is garemoeba, rom galaktioni mTvaris da ZaRlebis<br />

kavSiris saxeldebas axdens sityva `tyupebiT~, ase or-<br />

Wofulad da bundovnad, metad niSandoblivia _ poeti<br />

gangeb aidumalebs am kavSirs.<br />

amiT galaktioni Segnebulad faravs Tavisi metaforis<br />

warmomavlobasac, ase vTqvaT, Slis kvals, ayru-<br />

224


ebs berZnuli miTis eqos. es metafora ar Seicavs aluzias,<br />

romelic garkveuli kulturuli fenomenisken<br />

warmarTavs aRmqmelis cnobierebas. piriqiT, galaktioni<br />

cdilobs rac SeiZleba SeumCneveli gaxados Tavisi<br />

metaforis saTave.<br />

galaktionisTvis miTosuri warmodgena mxolod da<br />

mxolod masalaa, `nedleulia~, romelic mTlianad unda<br />

CainTqas misi warmosaxvis produqtSi. antikuri miTi<br />

Cawurulia galaktionis metaforaSi da TiTqmis savsebiT<br />

gauCinarebulia.<br />

amgvarad qmnis poeti xats, romelic Seucnoblobis,<br />

iracionalurobis STabeWdilebas badebs.<br />

saerTod, galaktionis simbolisturi, nislovani saxeebis<br />

daniSnulebaa Cagvagonon, rom raRac araamqveyniurs<br />

SevexeT. es iTqmis saxezec `ayefdebian mTvaris<br />

tyupebi~. igi gamoxatavs gansacdelis molodins, magram<br />

ara Cveulebrivs, ara konkretuli mizeziT gamowveuls,<br />

aramed samyaros iracionalur sawyisTa anazdeuli<br />

gancdis Sedegad gaCenils. es saxe gadmogvcems<br />

SiSs samyaros siRrmeSi dabudebuli Seucnobeli da<br />

bneli Zalebis winaSe, romlebic daRupvas uqadian lirikul<br />

gmirs.<br />

magram Tuki asea, maSin unda vaRiaroT, rom saxis<br />

amgvari emociur-xatovani Sinaarsi isedac ganicdeba<br />

da gaiazreba, misi analizis, misi warmomavlobis dadgenis<br />

gareSec. saxe uamisodac ambobs Tavis saTqmels,<br />

gvagrZnobinebs imas, rac unda gvagrZnobinos. anu aRmoCnda,<br />

rom saxis axsnam arsebiTad ver Seavso, ver gaamdidra<br />

am saxis da mTlianad leqsis poeturi Sinaarsi.<br />

kvlevis Sedegi sakmaod mokrZalebuli gamodga.<br />

SevecadeT amogvexsna idumalebiT aRbeWdili xati<br />

da gamoirkva, rom TviTon igi swored imas mieltvis,<br />

idumali da gamoucnobi darCes; rom TviT misi arsebobis<br />

sazrisia amouxsneli, burusSi CaZiruli iyos, ra-<br />

Ta Cvenc saidumlos gancda dagveuflos.<br />

unda davaskvnaT: galaktionis xatSi namdvilad sagulisxmoa<br />

ara is, rasac es xati faravs, aramed sakuTriv<br />

SegrZneba, STabeWdileba, rom igi raRacas faravs.<br />

225


amgvar saxeTa amoxsnis Jini ki gaunelebelia.<br />

mainc ratom gvsurs idumal xatTa logikis naTel<br />

sferoSi gadmoyvana, imis gageba, ra aris maTSi<br />

nagulisxmevi?<br />

Cven gvaqvs imedi, _ metwilad gaucnobierebeli _<br />

rom amgvar saxeTa amocnobis Sedegad movixelTebT,<br />

gamovamzeurebT da vixilavT azrs, `logoss~, konceptualuri,<br />

msoflmxedvelobrivi datvirTvis mzidvel<br />

fenomens.<br />

erT-erTi idumali metaforis ganxilvam gviCvena,<br />

rom poets berZnuli miTi SeukumSavs masSi, magram veraferi<br />

gviTxra iseTi, rac ufro mkafios da sruls<br />

gaxdida Cvens warmodgenas galaktion tabiZis mrwamsze,<br />

msoflmxedvelobaze, ver gagvimJRavna poetis raime<br />

gansakuTrebuli mniSvnelobis mqone Tvalsazrisi. arada,<br />

imedi gvqonda, rom raRac Zalian mravlismetyvels,<br />

arsebiTs mivakvlevdiT.<br />

rodesac literaturismcodneebi daJinebiT cdiloben<br />

gaarkvion, vTqvaT, rusTaveliseuli `mziani<br />

Ramis~ raoba, es gasagebi da bunebrivia, radgan am saxis<br />

azris konkretizeba, misi genezisis gamokvleva erTgvarad<br />

naTels fens rusTavelis msoflmxedvelobas, imas,<br />

rogoria poetis warmodgena RvTaebaze, romel filosofiur<br />

Tu religiur moZRvrebazea orientirebuli<br />

igi.<br />

galaktionis enigmaturi saxe ki msoflmxedvelobrivad<br />

niSandobliv azrs ar Seicavs, aseTi saxis danawevreba,<br />

misi warmomavlobis dadgena poetis msoflmxedvelobis<br />

arsTan ar gvaaxloebs.<br />

leqsSi `isev efemera~ galaktioni ambobs:<br />

`oh, siyvaruli zRvebis qafia! _<br />

mieciT warsuls elva da xmali,<br />

rom amokveTos epitafia:<br />

`mis cxovrebaSi SeiWra qali~.<br />

siyvarulis qalRmerTi afrodite zRvis qafidan<br />

iSveba, ase rom, `siyvaruli zRvebis qafia~ berZnuli<br />

226


miTis metaforul gardaTqmas warmoadgens. magram ra<br />

azrobrivi, konceptualuri momentebiT amdidrebs saxes<br />

amis garkveva? es saxe imis mixvedras ki ar moiTxovs,<br />

rom masSi afroditea nagulisxmevi, aramed siyvarulis<br />

Seucnobel bunebas gamoxatavs, adamianis cxovrebaSi<br />

stiqiasaviT SeWrili siyvarulis damRupvel siZlieres<br />

gaacxadebs. saxis amgvari Sinaarsi yovelgvar ganmartebamde<br />

aRiqmeba, igi iSviaTi gznebiT aris xorcSesxmuli<br />

da gacocxlebuli. ganmarteba mas arsebiTad arafers<br />

matebs...<br />

da mainc galaktionis enigmatur xatTa analizi garkveuli<br />

azriT gamarTlebulia. Tumca maTdami analitikuri<br />

midgoma, rogorc Cans, poetis mizandasaxulobas<br />

ar Seesatyviseba, _ galaktions `ar surs~, rom misi<br />

enigmaturi saxeebi amovxsnaT, piriqiT, cdilobs Seucnoblobis<br />

nislSi gaxvios isini, _ magram literaturismcodneobasac<br />

sakuTari kanonieri interesebi aqvs.<br />

bunebrivia moTxovnileba, naTelvyoT galaktionis<br />

SemoqmedebiTi fsiqologia, gavecnoT mis SemoqmedebiT<br />

laboratorias, vicodeT, ra elementTa SezavebiT aRwevs<br />

galaktioni Tavis poetur efeqtebs, ra masala aqvs<br />

xelT _ risgan da ranairad qmnis igi Tavis poetur<br />

samyaros.<br />

oRond ar Rirs imis daviwyeba, rom es mainc masala<br />

da teqnologiaa, anu raRac damxmare, TavisTavad arafaseuli,<br />

araarsebiTi. mTavaria is axali, TviTmyofadi<br />

da organuli mTlianoba, romelic amis meSveobiT, mravali<br />

alqimiuri procesis gamovliT ibadeba, mTavaria,<br />

rogoria misi mxatvruli buneba da daniSnuleba.<br />

galaktionis enigmatur saxeTa analizisas aucilebelia<br />

gaviTvaliswinoT am analizis SefardebiTi Rirebuleba<br />

da mniSvneloba. ar unda movelodeT, rom enigmaturi<br />

saxeebis amocnoba Cvens winaSe gadaSlis raime<br />

iseTs, ris gareSec galaktion tabiZis poeziasTan Tanaziaroba,<br />

misi wvdoma SeuZlebelia.<br />

1984<br />

227


sulieri wyurvili<br />

imgvari sulieri wyobis poeti, rogoric galaktion<br />

tabiZea, SeiZleboda warmoSobiliyo mxolod qristianuli<br />

safuZvlis mqone kulturaSi, iseve rogorc simbolizmi,<br />

romelTanac galaktionis poeziaa dakavSirebuli,<br />

SeiZleboda bunebrivad SeeeTvisebina mxolod<br />

qristianul tradiciaze damyarebul kulturas.<br />

galaktionis poeturi individualobis Rrma Tvisebaa<br />

gaunelebeli sulieri wyurvili, srul da srulyofil<br />

WeSmaritebasTan, sikeTesTan, mSvenierebasTan ziarebis<br />

gardauvali moTxovnileba, romelic qristianuli<br />

kulturis mier aris formirebuli. galaktioni absolutis,<br />

absoluturi faseulobebis, maTi samoTxiseburi<br />

sisavsis maZiebeli poetia. misi Semoqmedeba SeiZleba<br />

aRviqvaT rogorc absolutis maZieblis lirikuli<br />

avtobiografia, romelSic `uCvev naTelTan~ misaaxloeblad<br />

zeaRsvla da miwaze danarcxeba Tu jojoxeT-<br />

Si vardna gamudmebiT enacvleba erTmaneTs.<br />

Znelia daasaxelo meoce saukunis poeti, romelic<br />

galaktionze mwvaved grZnobdes qristianobisgan gaucxoebis<br />

tragizms, RmerTisgan gaucxoebuli samyaros<br />

saSinelebas. qarTul poeziaSi am mxriv galaktionTan<br />

yvelaze axlos niko samadaSvilia.<br />

galaktionis iseT gamorCeul leqsebSi, rogorebicaa<br />

`silaJvarde, anu vardi silaSi~, `Semodgoma `umanko<br />

Casaxebis~ mamaTa savaneSi~, `lurja cxenebi~, tradiciul<br />

religiurobas daSorebuli, tradiciul religiur<br />

nugeSs moklebuli adamianis godeba gaismis...<br />

leqsSi `Tu brZola ar aris~ epoqis krizisulobis mizezad<br />

qristianobisgan mowyveta, religiuri cnobierebis<br />

rRveva da sabunebismetyvelo mecnierebis diqtati,<br />

teqnikur-urbanistuli civilizaciis moZaleba ikveTeba:<br />

`mraval saxeze aris obloba, mravals aSfoTebs ra-<br />

Rac monoba: rogor SeviZloT uRvTismSobloba, viT<br />

avitanoT umadonoba? gahqra zmaneba, gahqra feria, nu-<br />

Tu bodleric araferia? Selic hiugos daemgvaneba?<br />

miusse, verlen? RmerTi? kaeni? aha, qalaqTa gviani ne-<br />

228


iT burusebSi sCans ainStaini~. galaktionis TvalTaxedviT,<br />

uRmerToba amkvidrebs ara Tavisuflebas (rogorc<br />

bevri fiqrobda), aramed `monobas~ da sulier si-<br />

Ratakes; religiis daSreta empirikiT SeuboWavi mxatvruli<br />

warmosaxvis, Rrma da maRali mxatvruli azrovnebis<br />

masazrdoebeli niadagis gamofitvis tolfasia.<br />

TviT galaktioni inarCunebs cocxal, nayofier kav-<br />

Sirs am niadagTan. misi mxatvruli msoflaRqma mravali<br />

xiluli Tu uxilavi ZafiT aris Seqsovili religiur,<br />

qristianul kulturasTan. galaktioni Tavisi iSviaTi<br />

poeturi intuiciis wyalobiT wvdeba da sityvaSi moixelTebs<br />

qristianobis unikalur sulier atmosferos.<br />

`xomalds mihyveba TeTri madona da yvavilebi giiadona~<br />

_ rogori siwminde, alersi, silbo, keTili xareba<br />

iRvreba uCveulo sityvidan `giiadona~... qristianobis<br />

sulis zedmiwevniTi poeturi sizustiT ametyveleba<br />

Semdgom ana kalandaZis lirikis niSandobliv Taviseburebad<br />

mogvevlina.<br />

galaktionis poeziaSi igrZnoba mtkivneuli nostalgia<br />

qristianobis sulieri dominirebis xanisadmi,<br />

iseve rogorc adamianis warmosaxvis transcendenturisken<br />

mimmarTavi qristianuli xatovanebisadmi, romelsac<br />

poeti sityvis magiuri xelovnebiT axlad qmnis.<br />

`gadia, laJvard sirmareuli gumbaTebis qveS xatebs evlebi,<br />

mTvareuli da sizmareuli geCvenebian sasufevlebi.<br />

kvlav gumbaTidan unazes lilas gangialeben sneul<br />

ferebiT _ Sav marmarilos, TeTr marmarilos da<br />

marmarilos vardis CqerebiT. gwyuria, odes sanTlebi<br />

elavs, waiRo suliT aurzauri, bagiT Seexo madonas<br />

xelebs da igrZno sunTqva araqauri~ (`Cveni dRis ambebs<br />

Zalian mwyrali...~).<br />

galaktioni bolomde absolutis maZieblad, sulieri<br />

wyurviliT Sepyrobilad darCa. SesaZloa, es yvelaze<br />

gamWvirvaled Candes gviandel leqsSi `varskvlavia~,<br />

romelSic transcendenturis uecari, gamaognebeli<br />

gamonaTeba ukanaskneli locvis Tu aRsarebis utyuarobiT<br />

da sisa<strong>daviT</strong> aris aRbeWdili. samyaroSi gamefebuli<br />

amaoebis, wyvdiadis miuxedavad mainc SeigrZ-<br />

229


noba idumali, nugeSis momfeni Suqis arseboba, Tumca<br />

ufro swori iqneba Tu vityviT, rom Cvens epoqaSi<br />

amgvari Suqis aRmosaCenad swored iseTi gamouvali<br />

amaoebis da ukiduresi sasowarkveTilebis gancdaa<br />

aucilebeli, rogoric galaktionis poeziaSi xSirad<br />

aris gamJRavnebuli. `neta rogor xdeba aseT sibneleSi,<br />

aseT sibneleSi Sen cas rom anaTeb da Sen vervin gxedavs<br />

da Sen ver ugrZnixarT. o, ra mizezia, neta gacodina,<br />

aseT dabrmavebis, gasaocaria, gasaocaria, Zlier, metismetad!<br />

cremlic ar arsebobs, yvela, yvelaferi<br />

midis udabnoSi...~.<br />

230<br />

2004


musikalurobis safuZveli<br />

winamorbedi qarTveli poetebis Semoqmedebisgan<br />

galaktionis lirika erTi niSniTac gansxvavdeba _ mas-<br />

Si ganxorcielebulia poeturi `me~-s sruli intimizacia.<br />

galaktionis poeziaSi gansaxierebuli adamianis<br />

mTeli arseboba intimuri saidumloa da amdenad misi<br />

gamoxatva gandobaa. magram is gvimxels Tavis saidumlos<br />

ise, rom raRacas yovelTvis gaumxelels itovebs.<br />

rac mTavaria, igi TviTonac ar flobs sakuTar saidumlos<br />

mTlianad, nawil-nawil wvdeba, moixelTebs mas _<br />

igi idumali, gamoucnobi da moulodnelia Tavisi TavisTvisac.<br />

galaktionis lirikuli gmirisTvis mudam<br />

dafarulia, ra SeemTxveva Sinaganad, ra moxdeba masSi.<br />

misi arseba Riaa yofierebis ganuWvreteli SesaZleblobebis<br />

winaSe, elastiuria. ilia WavWavaZis, akaki<br />

wereTlis an vaJa-fSavelas lirikuli gmiri gacilebiT<br />

gamWvirvale da mdgradia, myaria. am mxriv galaktioni<br />

axlos baraTaSvilTan aris, oRond sulismieri moulodnelobebi<br />

galaktionis lirikaSi ufro mkveTrad<br />

da uxvad iCens Tavs.<br />

magram baraTaSvilisganac galaktions arsebiTad<br />

ganasxvavebs is, rom man qarTul poeziaSi srulfasovan<br />

lirikul Temad daamkvidra sulis yovelwamiereba.<br />

baraTaSvili leqsSi aRbeWdavs mxolod sruliad gansakuTrebul,<br />

ase vTqvaT, Semajamebel sulier mdgomareobebs<br />

da SeiZleba esec aris imis mizezi, rom misi memkvidreoba<br />

ar aris vrceli. galaktionisTvis swrafwarmavali<br />

sulieri moZraobac gansakuTrebuli da aRbeWdvis<br />

Rirsia. galaktionis poezia sulis SeuCerebeli<br />

arsebobis gadmoSlaa, suli aq gamudmebiT icvleba, yovelTvis<br />

sxvadasxvanairia. Sinagani cxovrebis ganuwyveteli<br />

cvalebadobis aRbeWdva galaktionis Semoqmedebis<br />

emociur tonTa da ganwyobilebaTa diapazons ganuzomlad<br />

afarToebs.<br />

galaktionma gamoxatvis sagnad aqcia sulis spontanuri<br />

sicocxle, romelic cnobier gancdebTan da garesinamdvilidan<br />

atacebul STabeWdilebebTan erTad xSi-<br />

231


ad moicavs qvecnobierebidan SemoWril impulsebs _<br />

bundovan SegrZnebebs, mogonebebs da mixvedrebs, winaTgrZnobebs,<br />

sizmris fragmentebs ... galaktionis<br />

ciebcxelebiani fantasmagoriebic Rrma fsiqologiuri<br />

simarTlis gamoxatulebaa, ramdenadac spontanuria,<br />

qvecnobierebis uZirobidan cnobierebis zedapirze<br />

ucabedad da gaugebrad aRmocenebuli, iqidan wamierad<br />

sinaTleSi moxvedrili. iqmneba sulierebis nakadi, mdinareba,<br />

romelic Tavis talRovan moZraobaSi danTqavs<br />

da Seadnobs garegnulad erTmaneTTan daukavSirebel<br />

fenomenebsac. adamianis suli galaktionis poeziaSi<br />

srulad avlens imas, rom igi Tavisi arsiT, bunebiT musikaluria<br />

_ moZravi, denadi mTlianobaa, erTiani nakadia.<br />

sulis da musikis Sinagani naTesaoba, msgavseba, romelic<br />

dadasturebulia esTetikur mecnierebaSi, swored<br />

maT dinamiur da denad, nakadisebur bunebaSi<br />

mJRavndeba (n. hartmani).<br />

roca galaktionis poeziis musikalurobaze vlaparakobT<br />

xolme, mxedvelobaSi gvaqvs misi melodikis,<br />

ritmul-intonaciuri wyobis momnusxveloba, galaktionis<br />

saxeobrivi azrovnebis sugestiuri nislovaneba.<br />

es, rasakvirvelia, sworia, magram mTavari is aris,<br />

rom musikaluria TviT poetis msoflgancdis, msoflaRqmis<br />

siRrmiseuli safuZveli.<br />

galaktionisTvis adamianis suli da mTlianad samyaro<br />

TavisTavad aris musika _ dineba, nakadi, qrola.<br />

`oh, sicocxlec uecari qaria~ _ ambobs is erT leqsSi.<br />

sxvagan naTqvami aqvs: `irgvliv nakadebia, msubuqi da<br />

faruli~. suls da samyaros galaktioni ganicdis rogorc<br />

Wavlebis pulsirebas da maT Sexvedras, gadakve-<br />

Tas, erTmaneTSi SeRwevas. galaktionis msoflgancdis<br />

es arsebiTi Tavisebureba xelSesaxebad aSkaravdeba<br />

qaris xatebSi da aramarto maTSi.<br />

`TovlqveS ki, rogorc qsovili badis, mraval miuval<br />

gzebiT faruli, aTiaTasi nakadi gaCnda, mCqefi,<br />

ankara da moxaruli. miwis qveS gzebi vidodnen wynarad<br />

da iq sxvadasxva adgilas rguli, erTi meores eZebda<br />

marad asiaTasi mdinaris guli~.<br />

232


dinebebi, romlebic samyaroSi moZraobs, mravalnairia<br />

_ xiluli, uxilavi, susti da nazi, an mZafri, boboqari<br />

... galaktionis poeziaSi nakadebad iSleba da ganifineba<br />

sxvadasxva stiqia da fenomeni _ haeri, cecxli,<br />

wyali, Tovli, sinaTle, feri, sibnele, xma, surneleba ...<br />

Tvali mivadevnoT, magaliTad, rogor efineba da<br />

moicavs realobas Rameuli Suqis da ferebis nakadi:<br />

`is tyea mTvariT qsovili, viT loengrines sizmari,<br />

laJvardiT gadaTovlili da vercxliT naTilismari~.<br />

anda vnaxoT, rogor eufleba samyaros sibnelis<br />

stiqia:<br />

`mTvareSi Savi Srialebs Cala, Savi leCaqi daeca<br />

Sarebs~.<br />

mzis cxovelmyofeli energiis nakadTa frqveva ase<br />

gamoixateba:<br />

`o, mziT gadanacxaro cxra muxa da cxra wyaro~.<br />

iseve rogorc es neologizmi _ `gadanacxari~,<br />

galaktionis sityvaTSemoqmedebis sxva nimuSebic xSirad<br />

swored nakadebis, Wavlebis da maTi vibraciis Tu<br />

ganfenis zedmiwevniT zusti bgeradi niSnebia: broleba,<br />

SemoTeTreba, aloceba, monaiavebi, zianeba, gadasosneba...<br />

sulier nakadad msWvalavs arsebobas idumaleba,<br />

Seucnobloba:<br />

`modis, feTqs da izrdeba suli misi mxrCobeli,<br />

foTlebs ametistebiT faravs Seucnobeli~.<br />

galaktionis poeturi natura samyaros nakadebis da<br />

dinebebis zemgrZnobiare gamtaria. amave dros poeti<br />

samyarosac aseTive zemgrZnobiare gamtarad aqcevs Tavisi<br />

emociebis, ganwyobilebebis da vnebebisTvis; poetis<br />

suliereba talRebad moedeba da faravs samyaros,<br />

deniviT dauvlis mas da iqmneba, vTqvaT, aseTi saxe:<br />

`mesmis bilikTa sixaruliT gadanazafri uvertiura~.<br />

poets da samyaros Soris kontaqtis mTavari saSualebaa<br />

fluidebis uCinari gacvla, mimoqceva, romlis<br />

arxic poetis ufaqizesi nervebia (SeiZleba saubari<br />

`nervulobaze~ rogorc esTetikur Tvisebaze, romelic<br />

qarTul poezias galaktionma Semata).<br />

233


galaktionis poeziaSi samyaros da adamianis yofierebis<br />

fuZiseuli fenomenebi, _ RvTaebrivi da demonuri,<br />

sikeTe da boroteba, sikvdili da sicocxle, Tavisufleba<br />

da monoba, aRfrTovaneba da tanjva, imedi<br />

da sasowarkveTa _ maTi arsi da mimarTebebi naklebad<br />

gaixsneba meditaciur-inteleqtualuri lirikis eniT;<br />

es fenomenebic upiratesad gamoixateba rogorc samyaroSi<br />

da adamianis sulSi moZravi sxvadasxvagvari atmosferuli<br />

nakadebi. galaktionis lirika filosofiuria<br />

ise, rogorc musika SeiZleba iyos filosofiuri.<br />

igi samyaros, cnobierebis da qvecnobierebis siRrmiseuli<br />

moZraobebis da dinebebis poetur-musikaluri<br />

gaazrebaa.<br />

234<br />

1992


giorgi leoniZe<br />

sicocxlis poezia<br />

giorgi leoniZis poeziaSi gansakuTrebuli ZaliT<br />

aris gamovlenili qarTuli erovnuli msoflaRqmis da<br />

mxatvruli azrovnebis erT-erTi aspeqti — miwieri<br />

samyaros mSvenierebis mZafrad mosiyvarule gancda,<br />

xorcielebis kulti, grZnobadi tkbobis stiqia,<br />

hedonizmi...<br />

samyaro giorgi leoniZisTvis Tavisi arsiT erTiani,<br />

didi sikeTea, romelsac uyoymanod unda miendo — amas<br />

utyuarad mowmobs nivTieri sinamdvilis mravalsaxovani,<br />

gamoulevi da TvalismomWreli silamaze. am silamazis<br />

xotbaa giorgi leoniZis poezia. es aris aRfrTovanebuli<br />

madlierebis gamoxatva imis gamo, rom aseTi<br />

mSveniereba arsebobs da poets misi xilvis bedniereba<br />

ergo. giorgi leoniZe daucxromelia silamazis sensualuri<br />

sisavsiT aRqmaSi da gansaxierebaSi, grZnobadi silamaziT<br />

Tavdaviwyebul tkbobaSi. poeti TiTqos Si-<br />

Sobs, misi romelime nakvTi mxedvelobidan ar gamorCes.<br />

samyaros poeturi xotba, apologia saxeTa siuxves<br />

da hiperbolizms iTxovs. giorgi leoniZis leqsi warmodgeba<br />

ara rogorc poeturi azris ganviTareba, aramed<br />

rogorc Warbad xorcieli, feradovani da SuqiTmosili<br />

saxeebis dabadeba da zrda, gamravleba. `brwyinavs<br />

qarTli, vardis baRi, Sefrqveuli minanqariT,<br />

iagundis wvima daswvims, surnelebis dahqris qari...<br />

brwyinavs baRi, elavs baRi, firuzqari darxeuli, yurZnis<br />

msxvili iagundi, vazi, varskvlav-Caxveuli~.<br />

giorgi leoniZis poeturi warmosaxva myarad efuZneba<br />

empiriul realobas. amave dros igi am realobas<br />

uCveulod adidebs da aZlierebs, uCveulod amkveTrebs<br />

mis vizualobas da xmovanebas. aseve Cveulebriv adamianur<br />

emociebze bevrad ufro masStaburia poetis<br />

vnebebi. giorgi leoniZis poeturi samyaro Zalian amqveyniuria,<br />

miwieria, materiiT datvirTuli Tu sulac<br />

gadatvirTuli, magram amasTanave is amaRlebuli da<br />

235


idealizebulia. misi raoba SeiZleba ganisazRvros rogorc<br />

`materialisturi romantizmi~ an `warmarTuli<br />

romantizmi~.<br />

marTlac `warmarTulia~, ZvelisZvelia, Tanamedrove<br />

civilizaciis mkvidrisTvis ucnauria miwis, miwierebis,<br />

samyaros materialurobis iseTi aRtacebuli, gamaRmerTebeli<br />

aRqma, rogoric giorgi leoniZis poeziaSia<br />

gamoxatuli.<br />

giorgi leoniZisTvis mimzidveli da mSvenieria yovelive,<br />

rac sisxl-xorciT savse da sicocxlisunariania,<br />

uxvi sasicocxlo energiiT aRWurvilia. `ulamazesi<br />

mxolod is aris, vinc avsebula Tavis dros ZaliT _<br />

adidebuli, damwifebuli yana, mdinare, venaxi, qali...<br />

da rac ki sunTqavs dRes qveyanaze, rac sicocxleTi<br />

ari cxoveli: miwa, foToli, Rrublis nagleji _ Seni<br />

sityvebis Rimils moelis~.<br />

sijansaRe, Zliereba, energiuloba sicocxlis is<br />

Tvisebebia, romelTac giorgi leoniZis TvalSi upiratesi<br />

esTetikuri Rirebuleba aqvT. amas ukavSirdeba<br />

yivCaRis saxe, barbarosobis poetizacia mis SemoqmedebaSi.<br />

Warbi sasicocxlo Zalis gamovlinebebi esTetikurad<br />

momxibvlelia maSinac, roca es Zala agresiulia,<br />

damangrevelia. `tramal da tramal gamogedevne, Semovamtvere<br />

gzebi triali, mcxeTas vumtvrie saketurebi,<br />

vlewe taZrebi kelaptriani!~. es TiTqos nicSes sicocxlis<br />

filosofiaSi gamokveTili zekacis ideis poeturi<br />

ekvivalentia.<br />

sicocxlisgan ganuyofelia brZola da Zlieri sicocxlisadmi<br />

giorgi leoniZis siyvaruli brZolis siyvarulsac<br />

moicavs. amiT aris ganpirobebuli mis poeziaSi<br />

urTierTSexlis, Zlevis, dauflebis (an, Sesabamisad,<br />

damarcxebis, damxobis, ganadgurebis) niSniT aRbeWdil<br />

xatTa sixSire, saxeobriobis mxedruli ieri.<br />

giorgi leoniZes gamorCeulad uyvars is, rac samyaroSi<br />

axalia, axladSobili Tu axladaRmocenebulia,<br />

radgan masSi sicocxle yvelaze metad Rvivis. amis gamoa,<br />

rom samyaros axalgazrdulad xarbi pirvelaRqma,<br />

romelic am samyaros aaxlebs da sasicocxlo Zalas<br />

236


matebs, mas poeziis aucilebel niSnad esaxeba _ `siWabuke<br />

da leqsi erTia~. siyvarulic _ siWabukis Tanamgzavri<br />

_ mis SemoqmedebaSi jansaRi vitaluri energiis<br />

mozRvavebaa, romelic ucnaurad aris Serwymuli silbosTan<br />

da sifaqizesTan _ `nazi grigalia~. siyvaruli<br />

TiTqos yovlisSemZled aqcevs adamians da igi eufleba<br />

samyaros, sicocxlis elvare silamazis mTel<br />

simdidres.<br />

giorgi leoniZis poeturi ena, stili sicocxlis<br />

sisavsis Tu dramatulobis mZlavri xorcSesxmaa. `gelandeba<br />

najaxebi da grigali damjaxebi mwared agaTr-<br />

Tolebs. cas janRebis ajanyebiT, setyvas, mbrwyinav<br />

Tovlebs, damdnar ZvlebiT egebebi, martoxeo, ole!~.<br />

poeti is aris, visac ena Tavis saidumlos gaandobs<br />

da amiT samyaros namdvili saxis danaxvis SesaZleblobas<br />

aniWebs. enis Sidaxedis, sityvebis Cveulebriv Seum-<br />

Cneveli urTierTkavSiris ganWvretas SeuZlia samyaros<br />

Sinagani wyobis ganWvreta gauadvilos poets, rogorc<br />

giorgi leoniZisTvis gansakuTrebulad axlobel<br />

rusTavels da vaJa-fSavelas. es TviT giorgi leoniZezec<br />

SeiZleba iTqvas. mkveTr nacionalur Seferilobasac<br />

giorgi leoniZis poezias upirvelesad enis sicocxlis<br />

SuagulSi SeRweva aZlevs.<br />

1999<br />

237


tician tabiZe<br />

tragikuli eqstazi<br />

tician tabiZis poeturi msoflSegrZnebis yvelaze<br />

TvalSisacemi Tviseba sicocxlis vnebiani siyvarulia,<br />

magram mis poeziaSi aranakleb mZlavria sapirispiro<br />

emociuri sawyisic _ sikvdilis gancda.<br />

gansxvavebiT giorgi leoniZisgan, romelic misTvis<br />

Zvirfasi miwieri silamazis galaRebuli mflobelia,<br />

tician tabiZes es mSvenieri, sinaTliT da siTboTi savse<br />

qveyana xelidan ecleba. igi TiTqos cdilobs mzeraSi<br />

daiyovnos misgan Seukaveblad, aCqarebiT ganziduli<br />

qveynierebis xati.<br />

kritikaSi sakmaodaa Tqmuli imis Sesaxeb, rom<br />

tician tabiZe xSirad amJRavnebs moaxloebuli sikvdilis,<br />

daRupvis winaTgrZnobas. da sikvdili miT ufro<br />

usaxuria misTvis, rac ufro uyvars sicocxle, sicocxlismoyvareobis<br />

simZafre mas sikvdilis gancdasac<br />

aseve umZafrebs, umwarebs. magram yvelaze niSandoblivi<br />

is aris, rom am simwareSi Taviseburi sitkbo urevia,<br />

sakuTari sastiki bedisweris ganWvretas Sxamiani sixaruli<br />

axlavs. `ra saWiroa satrfos cremlebi, arc qars<br />

vawuxeb saflavis TxrisTvis, moisveneben isedac Zvlebi,<br />

Tu krematori aRirses Tbiliss~. es tragikuli eqstazi<br />

enaTesaveba `meranSi~ gamoxatul msoflSegrZnebas,<br />

rasac citirebuli striqonebi pirdapir gvimxels.<br />

gardauvali daRupvis tkbobanarevi gancda tician<br />

tabiZis poeturi bunebis organuli gamovlinebaa garkveul<br />

politikur situaciaSi.<br />

tician tabiZis SemoqmedebiT naturaSi mkafiod<br />

aris gamomJRavnebuli sawyisi, romelsac nicSes esTetikuri<br />

klasifikaciis mixedviT `dionisuri~ ewodeba<br />

_ midrekileba `gaxelebisken~, individualur-gancalkevebuli<br />

arsebobis garsis garRvevis da samyaros pirvelstiqiebSi<br />

Cakargvisken, eqstatiuri Tavgametebis-<br />

238


ken. igi sadinars aZlevs gausaZlisad Zlieri, mtkivneuli<br />

Tu sasixarulo emociebis mozRvavebas.<br />

gansakuTrebuli simkveTriT da sisavsiT es vlindeba<br />

leqsSi `me yaCaRebma momkles aragvze~. miTiuri<br />

ieris mqone, pirvelyofilad mrisxane bunebis, misi stiqiuri<br />

Zalebis pirispir aRmoCenil tician tabiZis lirikul<br />

gmirs dionisuri siSmage, samyaros dionisurad<br />

mSfoTvare da mborgav, qaotur fuZeSi danTqmis, masSi<br />

Tavisi individualobis gaTqvefis eqstazi ipyrobs. `wameqca<br />

Tavze ca garRveuli da caze kidev _ sxva myinvaris<br />

ca, da darialiT gadareuli Tvalebs cremlebis<br />

Tergi mirecxavs. da gadavayureb almas ufskrulebs,<br />

kvaldakval Cemi demoni momdevs, vxedav gigantis Soltis<br />

muskulebs da rkinis bawars, yelze rom momdebs.<br />

vici, momelis mainc es bedi da isic vici, Cemze axia,<br />

Zvirfaso, ar var, icode, ybedi, an Tavis mokvla ra<br />

trabaxia. magram mitacebs qariSxaliviT am Tvaluwvdeni<br />

xramebis fskeri...~.<br />

kidev ufro mniSvnelovani da damaxasiaTebelia is,<br />

rom Tavisi sulis dionisur impulsebs poeti zneobriv<br />

sazriss uZebnis.<br />

rogorc davinaxeT, tician tabiZis lirikuli gmiris<br />

dionisur gaxelebas bunebis mZvinvareba iwvevs.<br />

sxva leqsebSi poeti peizaJs warmosaxavs rogorc bunebis<br />

warmonaqmnTa gaafTrebul, samkvdro-sasicocxlo<br />

Sexlas. aseTi, bataluri suraTis msgavsi peizaJi<br />

tician tabiZisTvis adamianis Rirseuli qcevis etalons<br />

asaxierebs.<br />

amgvari poeturi TvalTaxedva, emociuri impulsebi<br />

da eTikuri mizanswrafva mZlavrad aris xorcSesxmuli<br />

leqsSi `mewyeri mewyers~: `gaelavs, dahkravs mexi mexs<br />

mwvervals, mTa titvelia, ar aqvs safari, TviTon mexia<br />

da TviTon elavs, rogorc Samilis TeTri fafari... var<br />

gaTelili lekis nabadi, yvela saxsari maqvs dalewili,<br />

magram vaJkacma mxolod gabede da mec vaJkacis damide<br />

wili. ra saWiroa melnad giSris tba da kalmad kidev<br />

mina rxeuli, Tu am sibraziT guli gagiTba, Tu am<br />

Jruantels igrZnobs sxeuli. mewyeri mewyers, lanqeri<br />

239


lanqers, klde kldes awydeba, zvavs Rupavs zvavi, ca<br />

mowyalebiT Tavze damcqeris, ar memeteba movikla<br />

Tavi~.<br />

ltolvas TviTganadgurebisken zneobriv sazriss<br />

aniWebs da amiT gardasaxavs is, rom dionisuri eqstazi<br />

tragikuli msxverplgaRebis xasiaTs iZens, radgan ukve<br />

Tavisuflebis ideals amkvidrebs.<br />

240<br />

1983


valerian gafrindaSvili<br />

sanatreli da realuri<br />

faqizi poezia da poeziis Sesaxeb naazrevi, poeturi<br />

Targmanebi _ valerian gafrindaSvilis SemoqmedebiTi<br />

memkvidreoba pirvelad warmogvidga mTlianad mis erTtomeulSi<br />

(merani, 1990; dasafasebelia Sroma, romelic<br />

wignis Sesadgenad marine Wyoniam gawia; winasityvaobis<br />

avtoria guram benaSvili).<br />

simbolistebma qarTul poeziaSi uwinares yovlisa<br />

lirikuli subieqtis statusi Secvales, aamaRles _<br />

lirikuli subieqti maT obieqturi samyaros tolfardi<br />

gaxades da mas TviTkmaroba mianiWes. igi TavisTavidan,<br />

Tavisi Sinagani usasrulobidan badebs da amozidavs<br />

ucnob avtonomiur sinamdviles, Wvrets mis ucxo,<br />

egzotikur landSaftebs.<br />

valerian gafrindaSvilis poeziaSi aseTi SemoqmedebiTi<br />

wamowyeba gansakuTrebuli, SeiZleba iTqvas,<br />

meToduri TanmimdevrulobiT da daJinebiT aris ganxorcielebuli.<br />

amitom aq sxva cisferyanwelebis lirikasTan<br />

SedarebiT metia miRmurTan Sexebis cdebi _ lirikuli<br />

gmiris TavisTavadoba, TviTkmaroba miT ufro<br />

sagrZnobia, rac ufro eTiSeba is garemomcvel empiriul<br />

sinamdviles. valerian gafrindaSvilis mraval<br />

leqsSia warmosaxuli realobisgan gamijnuli sulis<br />

`interieri~, masSi dadgmuli feeriuli warmodgenebi,<br />

romelTa personaJebi poetTan da mis oreulTan erTad<br />

miTologiuri da literaturuli gmirebis aCrdilebi<br />

arian.<br />

unda iTqvas, rom xSirad es landuri warmodgenebi<br />

racionalurad konstruirebuls ufro gavs, vidre<br />

iracionaluris spontanur gamocxadebas. am rkalis<br />

leqsebSi, maRali ostatobiT da formis, enobrivi stilis<br />

elvarebiT rom aris Semkuli, gamoirCeva zogier-<br />

Ti, sadac poetis xma misi sulieri samyaros wrfeli<br />

241


pirvelsaTaveebidan moismis. aseTia, magaliTad, `me _<br />

sarkeSi~, `iavnana samgloviaro~, `Semodgoma~, `ofeliaevridika~,<br />

`interieri _ meore~, `sentimentaluri trioleti~...<br />

Tumca valerian gafrindaSvilis lirikuli<br />

gmiri gatacebiT iltvis landebis samflobelosken,<br />

drodadro mas Rrma da namdvili, `araTeatraluri~ Si-<br />

Si ipyrobs iracionaluris winaSe, romelic samyarodan<br />

Tu sakuTari arsebis Signidan eZaleba. krToma, Tavisi<br />

sisustis da simyifis gancda uzarmazar da saidumloebiT<br />

savse samyaroSi niSandoblivia valerian gafrinda-<br />

SvilisTvis. igi gamotanjuli siwrfeliT mJRavndeba.<br />

`Sen, sulo Cemo, sevdiT daRaldi, da genatreba<br />

Ramis maRaro. Tu gsurs gafiTrdi, rogorc qaRaldi,<br />

mxolod oreuls ar Semayaro~.<br />

sxva SemTxvevebSi, roca saxeobriobis garkveuli<br />

xelovnuroba SeiniSneba, sakuTriv poeturi gancda,<br />

emocia SeuTxzvelia. es emocia xSirad aris kulturiT<br />

da sulieri kdemamosilebiT ganelebuli siyvarulis<br />

natvra, Cumi, mTrTolvare molodini. valerian gafrindaSvilis<br />

faqiz poetur mzeras sanatreli qalis xatSi<br />

xiblavs araordinaruli nakvTi, raRac iseTi, rac banaluri<br />

gagebiT ar aris mimzidveli (`mizeziani trfoba~).<br />

am TvalsazrisiT damaxasiaTebelia `fantastiuri surdo~,<br />

sadac iumori, prozauli Strixebi da simbolisturi<br />

eTeruloba mTliandeba. galanturi TamaSis elementi,<br />

kurtuazuli sinatife, romelic valerian gafrindaSvilis<br />

sasiyvarulo lirikas axlavs, srulyofil<br />

gansaxierebas povebs leqsSi `TeTri sacolo~.<br />

valerian gafrindaSvilis poeturi naturis sifaqizes<br />

mowmobs misi SemoqmedebiTi midrekileba, aRmoaCinos<br />

mSvenieri Tu arsebiTi raRac mcireSi, Znelad gamosarCevSi,<br />

araTvalismomWrelSi. es midrekileba mniSvnelovanwilad<br />

gansazRvravs valerian gafrindaSvilis<br />

poeziis individualur iers da gamZleobasac, ramdenadac<br />

uaxlesi poeturi azrovnebis ganviTarebis gezs<br />

Tanxvdeba. igi aRmoacenebs, pirobiTad rom vuwodoT,<br />

mcire sidideTa esTetikas.<br />

242


`zRvas aRar unda Tavis sisrule, TiTqo wurbeli<br />

gulze moeba; uRono trfobiT is daisrula _ surs<br />

beWdis TvalSi ganmartoeba; rom qinZisTavis igrZnos<br />

sinaze da gahyves smeniT mcire nakaduls, rom saqanelas<br />

msubuq sinaze Camoekidos, rogorc kakadu~.<br />

`wumwumebis simReraSi~ damwvari da quCaSi gadayrili<br />

asanTis Rerebi Tavis SeumCnevlobas dastirian, Civian,<br />

rom maT mimarT yvela gulgrili da uyuradReboa;<br />

mxolod poeti iCens maTdami sisaTuTes, aametyvelebs<br />

da mniSvnelobas aniWebs am patara da ukve gamousadegar<br />

CiraRdnebs, bolos ki sanatrel xvedrs argunebs<br />

_ sinaTlis samSobloSi, varskvlaveTSi gaxiznavs; daisebis<br />

asoTamwyobi _ mokrZalebuli da uCinari xelobis<br />

kaci, sxvisi Semoqmedebis Cumi msaxuri, poetis nebiT<br />

amaRlebuli grZnobebis da xatebis samyaros eziareba,<br />

misi patara figura moulodnelad izrdeba; mzesumziras<br />

gamyidveli, aseve `patara adamiani~, `fexebmorTxmuli<br />

mona cxovrebis~, sulierad empiriuli sinamdvilis<br />

miRma aziduli sferos binadaria.<br />

`is dauzogav zamTar-zafxulebs welSi sakmaod gauzneqia,<br />

iTvlis naSovar spilenZis fulebs quCis meloti<br />

nacarqeqia. mzesumziraTi avsebul WiqiT igi adidebs<br />

zeciur alaxs, uTuod xedavs Rrublebis iqiT baRebs,<br />

guriebs, samoTxis balaxs~.<br />

arsebiTad igive tendencia vlindeba, roca uRimRamos,<br />

yofiT-banalurs iumoris Tu TviTironiis obertonebis<br />

daxmarebiT moulodnelad Seejvareba ocnebismieri<br />

sawyisi. ase erwymis erTmaneTs, vTqvaT, gripiT<br />

avadmyofis arasaxarbielo yofa da ocneba diadze da<br />

momxiblavze. `zRva CemTvis marTavs did dResaswauls,<br />

ra vqna, rom seniT var Sepyrobili! blomad dafantavs<br />

Tavis samkauls nibelungebis ganZTa mflobeli. mudam<br />

gonia daxuWul Tvalebs, rom sul axloa zRva Soreuli,<br />

yinulis buSti Tavze kankalebs, rogorc meduza<br />

qafmoreuli~.<br />

valerian gafrindaSvili xSirad qmnis leqss raime<br />

SemTxvevis, TavisTavad umniSvnelo, mcire faqtis, ubralo,<br />

SeumCneveli sagnis Tu movlenis `gagrZelebiT~,<br />

243


proecirebiT fantaziis areSi; maTze rogorc `bazisze~<br />

ocnebis da Tavisuflad gaSlili xilvebis damyarebiT.<br />

aseTi TviTmyofadi poeturi principia xorcSesxmuli<br />

leqsebSi `ucnobi quCa~, `wyneTis gzaze~, `gazafxuli<br />

TebervalSi~, `eleqtroSuqis Caqrobidan lamfis anTebamde~,<br />

`noxi napoleoniT~, `askili~, `xidi~... sinamdvilis<br />

ocnebiT gardasaxva da gaSuqeba, poetis rwmeniT,<br />

aucilebelia, `rom sixaruli da gulisZgera yofnis<br />

qarbuqSi ar gaiyinos~.<br />

poeti araerT leqsSi gvimxels, rom misi masuldgmulebeli<br />

WeSmaritebis Ziebaa, samyaros saidumloebis<br />

amoxsnis wadilia (`me mainc vcdilob, rom sikvdilamde<br />

gavigo yofa gaugebari~). Tavdapirvelad WeSmariteba<br />

mas usazRvroebaSi, SoreulSi da `iqiTurSi~ eguleba.<br />

Semdeg igi usazRvroebidan mciredis da maxloblisken<br />

Semobrundeba (`winad mxiblavda usazRvroeba, dRes<br />

ocnebisTvis kmara SuamTa~) da igrZnobs, rom WeSmaritebis<br />

samyofeli adamianis da am maxlobeli sinamdvilis<br />

Tanxmobaa, ocnebiseulis da miwieris Tanazomierebaa.<br />

erT leqsSi qari poets Zveli ocnebis axdenas _<br />

amaRlebas da samyaros grZneul idumalebaTa moxilvas<br />

pirdeba. am aRmafrenis dasrulebis, jadosnurTan<br />

gamoTxovebis sevdas ki amsubuqebs amqveyniurobasTan<br />

dabrunebis aucileblobis aRiareba.<br />

`Cven gadavaswrebT Sor TviTmfrinavebs, Zvirfas<br />

varskvlavebs avxvetT peSvebiT, wuTiT Rrubelze davbinavdebiT<br />

da Semdeg isev Zirs daveSvebiT~ (`qviSxeTis<br />

qari~).<br />

valerian gafrindaSvils rogorc poets Tavidanve<br />

dayva didi Sinagani simSvidis, simyudrovis mopovebis<br />

survili. es uSfoTveloba ecxadeba mas siTeTreSi, romelic,<br />

malarmes msgavsad, gansakuTrebiT izidavs _<br />

igi zegrZnobadi samyaros absoluturi simSvidis aRmTqmelia.<br />

magram SemdgomSi sulis aumRvrevlobis da sinaTlis<br />

miRweva, rasac poeti Tavisken mimxmob, magram<br />

Seuval miRmurobasTan miaxloebiT amaod cdilobda,<br />

xiluli samyaros, bunebis sada, mokrZalebul silamazeTa<br />

WvretiT xdeba SesaZlebeli. am sada mSvenierebaSi<br />

244


wvdeba ocneba Tavis sagans da aaferadebs mas. Turme is,<br />

rac warmosaxvas Sors itacebs rogorc unaklulo<br />

bednierebis bundovani xati, namdvilad arsebobs, arsebobs<br />

aqve, bunebaSi, mis qmnilebebSi. amis aRmoCena iwvevs<br />

netarebis _ wynari sisavsis, samyarosadmi mowiwebis<br />

da madlierebis religiuri grZnobis msgavs<br />

gancdas.<br />

manamde valerian gafrindaSvilis zogierT gamor-<br />

Ceul nawarmoebSi buneba saSiSi an macduri saxiT warmoCndeba.<br />

kerZod, cnobil leqsSi `zamTari~ igi TiTqos<br />

oms ucxadebs qalaqs, rasac poeti originalurad gamoxatavs<br />

bunebis samyaroSi istoriis da kulturis sferoTa<br />

realiebis gadanacvlebiT: `zamTari modis Tavis<br />

teroriT, man daikava yvela quCebi, zamTari modis, viT<br />

komandori, maTxovrebiT da TuTiyuSebiT~. xolo `provincialur<br />

gazafxulSi~ sicocxlis ganaxlebis xalasi<br />

detalebiT daxatuli suraTi gasaocari kontrapunqtiT<br />

gadaizrdeba sikvdilis uZlevelobis xilvaSi.<br />

`caze hkidia mze _ molaRuri, aprili akravs mwvane<br />

afiSebs, viT baldaxinis TeTri msaxuri sasaflaosken<br />

is miabijebs. sadac moelis leSi uZravi gazafxuls,<br />

rogorc Tavis messias da azraili Seumusravi kidev<br />

moiTxovs Sav procesias~.<br />

amgvar poetur aRqmas enacvleba bunebis warmosaxva<br />

sanatrelis da realuris SenivTebad, romelTan Tanaziaroba<br />

sulier wylulebs amrTelebs. ase iqmneba `gaseirneba<br />

taSiskarSi~, `rioni~, `Tivis zvini~, `dideba<br />

xes~, `broweulis tye~, `botanikuri baRi~, `maisis vardi~,<br />

`zeciuri soneti~, `bavSvoba da nislebi~, `bunebas~<br />

... poeturi sityva da saxe savsebiT organuli, TavisiT<br />

mzardi da moZravi xdeba, sicocxlis denas gadmoscems.<br />

valerian gafrindaSvilis stili manaTobel gamWvirvalobas<br />

moipovebs, Tumca zogjer am gamWvirvalobaSi<br />

raRac zmanebiseulic gamokrTis.<br />

`Seni talRebis didi amaliT da ZlierebiT kvlav<br />

gamaxare. Seni qafisa Tund natamali Semomafrqvie rogorc<br />

wamali, da Cemi saxe SxefiT dafare ... Sens margalitebs<br />

ara aqvs fasi da mainc miyvars Seni meduza,<br />

245


ogorc Sileris mgznebare Tasi, rogorc saunje aTi<br />

aTasi, viT saocari, mTrTolvare muza ...mraval idumal<br />

mziT moqsovili, da mewamuli, rogorc marjani, gadamafare<br />

talRa soveli, ukanasknelad SenTan moveli _<br />

an momkali da an momarCine~.<br />

esTetikuri devizi `dabruneba miwasTan~, romelmac<br />

cisferyanwelebis poeturi evoluciis mimarTuleba<br />

moniSna, TviT misi avtoris, valerian gafrindaSvilis-<br />

Tvis moaswavebda, rom `miwasTan~ miaxloebis sazrisi<br />

miwier mSvenierebaSi `ciuris~ _ saocnebos ganWvretacaa.<br />

valerian gafrindaSvilis, iseve rogorc saerTod<br />

cisferyanwelebis, mTavari SemoqmedebiTi mizanswrafva<br />

qarTuli poeziis xelaxali evropeizacia iyo. es<br />

mizanswrafva poeziis garda TvalsaCinoa mis TargmanebSi<br />

da gansakuTrebiT eseebSi, romlebSic gamosWvivis<br />

poeturi xelovnebis araCveulebrivi siyvaruli da<br />

Tayvaniscema, poeziis bunebis Rrma gageba, SesaniSnavi<br />

erudicia da gemovneba. valerian gafrindaSvilis statiebSi<br />

evropuli lirikis fonze faqtobrivad simbolizmis<br />

sakmaod mwyobri Teoriaa gadmocemuli. qar-<br />

Tul klasikur poeziaSic valerian gafrindaSvilis-<br />

Tvis upiratesad saintereso da Zvirfasia is, rac evropuli<br />

yaidisaa, rasac simbolisturi poeziis TaviseburebaTa<br />

winasaxed miiCnevs. amgvar niSnebs eZebs igi<br />

<strong>guramiSvili</strong>s da baraTaSvilis SemoqmedebaSi. SesaZloa,<br />

aq yvelferi ar iyos mkacrad dasabuTebuli, magram<br />

mTlianobaSi es aris qarTuli literaturis miRwevaTa<br />

evropuli kulturis konteqstSi ganfenis stimulismomcemi<br />

cdebi.<br />

eseistikaSic valerian gafrindaSvili warmogvesaxeba<br />

iseTi, rogoric poeziaSia aRbeWdili _ rafinirebuli,<br />

sulierad mdidari da maRali pirovneba da<br />

Semoqmedi.<br />

246<br />

1991


SoTa CantlaZe<br />

`zeca da ironia~<br />

meoce saukunis qarTul lirikaSi SoTa CantlaZe<br />

erT-erTi yvelaze ufro naRvliani, tkiviliani poetia.<br />

mas mudam raRac uRrRnis suls, awvalebs, ar eSveba. is<br />

TiTqos raRac fataluris tyvea da gaTavisufleba ar<br />

SeuZlia.<br />

yvelaferi, rac mniSvnelovani da Rirebulia Seqmnili,<br />

didi ukmarobis (anda didi ocnebis) nayofia. aseTi<br />

ukmarobaa SoTa CantlaZis poeziis safuZvelic.<br />

`matarebeli. mgzavrebi ikaveben adgilebs. matarebeli<br />

iZvris. ucnobi mgzavrebi iwyeben saubars erTmaneTSi.<br />

saubroben tkbilad. maT Soris TviT isinic, romlebic<br />

matareblis daZvramde adgilze edavebodnen<br />

erTmaneTs. vismen maT saubars da sxeulSi siTbo mivlis.<br />

vfiqrob: _ diax, SeiZleba adamianma icxovros<br />

adamianTan tkbilad ... rasakvirvelia, mxolod maSin,<br />

Tu qveyanaze iqneba aseTi ganwyoba, rogoric matarebelSia,<br />

romelic ukve daZrula~.<br />

ra ganawyobs mgzavrebs erTmaneTisadmi keTilad, ra<br />

aerTianebs maT? is, rom matarebeli moZraobs da aqvs<br />

gansazRvruli mimarTuleba, daniSnulebis adgili, mizani.<br />

adamianebma rom adamianurad icxovron, adamianuri<br />

urTierToba hqondeT, saWiroa cxadi da saerTo, sayovelTao<br />

mizani.<br />

magram es mizani ar Cans, xolo samyaros umiznoba,<br />

piriqiT, SoTa CantlaZisTvis mtkivneulad TvalsaCinoa,<br />

TvalsaCinoa sazrisis _ miznobrivi azris<br />

ararseboba.<br />

`mze cxreba ukve, ukve dneba da iRuneba, gadikargeba<br />

ucxo mxareSi, da uRran tyeSi xvadi mglebi daiRmuvleben,<br />

miznis gareSe ... da dedamiwa varskvlavebiT<br />

gadixureba _ zRva sizmareTi ...~.<br />

247


arsebobis umiznobis gancda tragikuli vnebis simaRles<br />

aRwevs leqsSi `aq erT dros~, sadac yvelaze sa-<br />

Sineli amaoeba, sidiadis amaoebaa gamoxatuli. gauqmebuli,<br />

dacarielebuli monastris suraTi monumenturi<br />

da Sinaganad vrcelia, gamanadgurebeli drois farTo<br />

masivebis momcvelia.<br />

`da bolos dastoves monastris areni _ sikvdilis<br />

Jamma Tu dareka, qarsa da qviSaze umiznod nareni, qarma<br />

da qviSamve waleka ... wavida wvima da movidnen qarebi,<br />

wvimebi, qarebi meased, cioda mariams da dedis mklavebSi<br />

cioda patara iesos~.<br />

is, rac samyaros ganagebs, rac arsebobis Ziria, ganuzomlad<br />

metia, vidre misi obieqtivaciebi adamianur<br />

warmodgenebSi, religiur moZRvrebebSi Tu filosofiur<br />

koncefciebSi; ufro sworad, sul sxvaa, saerTod<br />

ganusazRvrelia, radgan `is miedineba gareSe miznisa,<br />

gareSe azrebis~. igi faravs TavisTavs da gansakuTrebiT<br />

swored maSin, roca TiTqos Tavs acxadebs _ igi<br />

mTxzvelia, gamomgonebelia, ironiuli mistifikatoria.<br />

`igi maradisi, igi mTvareuli, igi Seucnobi da moxetiale.<br />

igia arvisi, is cnobismoyvare adamianebs marad<br />

STaagonebs, uambobs Tavis Tavze tyuilebs uamravs<br />

da mere icinis da mere icinis da maT ar ician, rom<br />

Secdnen isini~.<br />

am ucnobi gamomgoneblis erT-erTi `Txzulebaa~<br />

didi qalaqi. `Cemi magidis wigni~ qalaqis gaSlili da<br />

mTliani metaforaa, romlis pirobiTobac daZleulia<br />

poetis gancdili TvalsazrisiT _ qalaqi `viRacis~<br />

mosawyeni qmnilebaa, adamianisTvis ucxo da Tavsmoxveuli,<br />

romelsac versad gaeqcevi.<br />

Tanamedrove adamianis msoflSegrZnebisgan ganuyofeli<br />

mowyenilobis grZnoba SoTa CantlaZem gansakuTrebuli<br />

wvdomiT da ZaliT aametyvela. mowyena adamianis<br />

adekvaturi emociuri pasuxia samyaros umiznobaze,<br />

usazrisobaze. mowyeniloba niSnavs, rom maradiuli<br />

mistifikatori veRar gvatyuebs; samyaros TiTqos feri<br />

misdis, mimzidvelobas kargavs, yvela misi sacduri<br />

uZluria survili aRgviZras, nebeloba gagviRizianos;<br />

248


araferi ar gvinda, anu swored da mxolod araferi<br />

gvinda; Cveni sicariele samyaros sicarielis zusti<br />

anareklia da piriqiT; mowyeniloba gveubneba, rom aq<br />

araferi gvesaqmeba.<br />

`me yvelaferi momwyinda exla, mzis mxurvaleba,<br />

mTavris sinaTle. niavis qrola, qarebis Sexla, yvela<br />

tyuili, yvela simarTle~.<br />

samyaro, bunebis sicocxle, weliwadis droebis wrebrunva<br />

SoTa CantlaZes warmoudgeba rogorc erTferovani<br />

da dausrulebeli speqtaklis dekoraciebis<br />

cvla. SeiZleba es dekoraciebi zogjer TavisTavad lamazic<br />

iyos, magram pirvel rigSi sagrZnobia maTi monacvleobis<br />

erTxel da samudamod dakanonebuli<br />

ritmis monotonuroba, radgan warmodgenis azri<br />

gaugebaria.<br />

`totebSi _ rogorc TeTri Citebi _ cis nafleTebi<br />

Canan. tyis sibneleSi dRe iWvriteba da dRe sacaa<br />

Cava. dRe Caesveneba da mova sicive, _ moyveba Sriali<br />

mZlavri ... iquxebs, iwvimebs, iquxebs, iwvimebs da wava,<br />

viTarca mgzavri ...~.<br />

SoTa CantlaZis lirikuli gmiri bevrs dadis, xetialobs<br />

da es umizno moZraoba sicarielis gancdis gamovlenac<br />

aris da sicarielis Sevsebis cdac. amiT TiTqos<br />

erTmaneTs gvanan is da oTar ioselianis filmis `iyo<br />

SaSvi mgalobelis~ gmiri. Tumca aSkaraa maTi gansxvavebac,<br />

Tundac is, rom SoTa CantlaZis poetur oreuls<br />

ufro gacnobierebuli aqvs Tavisi mdgomareobis uimedoba,<br />

Tavisi siucxove da martooba. erT leqsSi, sadac<br />

qalaqis cxovrebis komikuri panoramaa naCvenebi, es<br />

TviTSegneba asea gamJRavnebuli: `me am dros davdivar<br />

qalaqis quCebSi, davdivar daqanculi da sevdiani, me _<br />

pirvelyofili da Rameuli~.<br />

ase dadis, ase iqanceba da itanjeba am `SeTxzuli~<br />

qalaqis quCebSi, viRacis Tu raRacis ucxo nebas damor-<br />

Cilebuli da miyolili, tramvaic _ SoTa CantlaZis<br />

poemis personaJi, arsebiTad lirikuli personaJi, romelsac<br />

poetis laRma da `axirebulma~ fantaziam namdvili<br />

suliereba misca.<br />

249


mudmivi da moucilebeli mowyenis, gamouvalobis,<br />

daRlilobis gancdebi SoTa CantlaZis poeziaSi dakav-<br />

Sirebulia Tavisebur, skepticizmiT Seferil religiurobasTan.<br />

sayrdenis, nugeSis povnis moTxovnileba sulis<br />

gamSiSvlebeli, sasowarkveTili siwrfeliT aris<br />

gamxelili mis uCveulo locvebSi, vedrebebSi. is iltvis<br />

cisken, ukeTesi qveynisken, raTa datovos `sicariele<br />

Savi miwis da bneleTisa~, magram seriozuli daeWveba<br />

absolutis arsebobaSi ironias aCens da araiSvia-<br />

Tad poetis locvebi kamaTs an sayvedurs ufro gavs,<br />

metnaklebi ironiiT gazavebuls. mowiweba da ironiuli<br />

SeTamaSeba ucnaurad erwymis erTamneTs. Zneli gasar-<br />

Cevia, `sad mTavrdeba ironia da sad iwyeba zeca~ (haine).<br />

daaxloebiT aseve gamoixateba SoTa CantlaZis poeziaSi<br />

siyvarulic. bevr sasiyvarulo leqsSi gamosWvivis<br />

grZnobis amaRlebuloba da siRrme, magram ufro ni-<br />

Sandoblivi maT Soris is leqsebia, romlebSic grZnobis<br />

sifaqize siyvarulis faseulobaSi daeWvebulis<br />

mware RimilTan, naRvlian ironiasTan aris Sexamebuli.<br />

`maxsovs sifiTre da CurCuli Tqveni bagisa, meubnebodnen:<br />

_ CamogyvebiT samareSico, sad siyvaruli<br />

SeiZleba uspetakesad _ samaradisod ... yvelam damtova,<br />

davSTenilvar Tqveni amara, da axla vxedav _ saiqios<br />

vlian landebi; didi xania me mimelis Cemi samare,<br />

wamobrZandebiT?~.<br />

metyvelebis arqaizebuli stili parodiul elfers<br />

atarebs, Tumca simaRlec SenarCunebuli aqvs. SoTa<br />

CantlaZis poeziaSi, ase vTqvaT, `seriozuli arqaizebac~<br />

SeiniSneba, magram metwilad arqauli enobrivi<br />

formebi ironiis da parodiis arealSi xvdeba.<br />

poetis sasiyvarulo leqsebSi zogjer ironia ufro<br />

galaRebuli da aTamaSebulia, anda sarkazmSi gadadis.<br />

xdeba isec, rom amaRlebul siyvarulSi daeWveba erotikisTvis<br />

aTavisuflebs adgils.<br />

SoTa CantlaZis ironiis mudmivi samiznea meSCanoba,<br />

adamianebis TviTkmayofili Sinagani siRatake.<br />

`me var adamiani, me var cxoveli. me var mezobeli da<br />

Cemi movaleobaa cxovreba sikvdilamde. da Cemi survi-<br />

250


lia _ kargi cxovreba da gviani sikvdili. Cemi survilia<br />

vuyuro yvelafers, rac Cems irgvliv gamefebula,<br />

da ar Cavixedo arc erT maTganSi, Tu es sagnebi ar<br />

mawuxeben me~.<br />

ironia, TviTironia, sarkazmi, Savi iumori, groteski<br />

_ es is stiluri formebia, romlebSic organulad<br />

mJRavndeba SoTa CantlaZis poeturi msoflxedva. `CamoxrCobilis<br />

iumoriT~ gvelaparakeba poeti sakuTar<br />

sikvdilze.<br />

`o, me gavugeb sabralo miwas, o, Cven gavugebT erTmaneTs<br />

da samudamod, samudamod davmegobrdebiT. gazafxulze<br />

amovlen yvavilebi Cems samareze da gamvlel-gamomvlels<br />

axareben, rom me kargad mkvdari var<br />

da sevdianad gaiRimebs gamvleli da SeCerdeba da<br />

gaiars~.<br />

sikvdilis komikuri dadableba, sikvdilTan Sexumreba<br />

da gaSinaureba mis saSinelebas imiT `anelebs~, rom<br />

sicocxlis Rirebulebriv simwireze gvaniSnebs.<br />

sikvdili SoTa CantlaZis poeziaSi erTaderTi ueWveli<br />

realobaa. poeti yvelaferze metad mas endoba,<br />

sabolood is eimedeba, mxolod misgan moelis Svelas<br />

TavisTvisac da samyarosTvisac. es Svela warmosaxulia<br />

kidec leqsSi `himni sikvdils~, rogorc emzar kvitaiSvilma<br />

pirobiTad daasaTaura. poeti qmnis kosmosis samudamo<br />

miZinebis gamomxatvel, STambeWdavad detalizebul<br />

da amasTanave bunebrivad gamTlianebul tilos.<br />

sikvdilis warmodgena Svebismomtan, harmoniis damamkvidrebel<br />

fenomenad yofierebis tragizmis arapirdapiri<br />

gamJRavnebaa. SoTa CantlaZis calkeul leqsebSi<br />

ki sicocxlis da sikvdilis Rrma tragikuloba<br />

uSualod da mTeli ZaliT vlindeba.<br />

`midis arabi ... bolos qviSas bindi ecema, mere arabic<br />

daecema qviSas bindiviT. daecema da daqanculi<br />

Zils miecema. aqlemis kuzni _ waqceuli piramidebi.<br />

daRlil TvalebSi daibuda mZime sizmarma, ezmana arabs:<br />

Rrialebda Rele lomiviT; da mere barad Camovarda da<br />

gaizmora, _ gaeqca velebs lomis brdRvinviT da nax-<br />

251


tomebiT. gaTenda dila ... gaiRviZa mzem uwinares, _<br />

lomi Rmuoda kacis Zvlebze, rogorc mdinare~ (`lomi~).<br />

tragikulis SegrZnebis garda am leqsSi aSkarad<br />

Cans SoTa CantlaZis poeturi niWis sxva Tvisebebic _<br />

sityvis virtuozuli floba, stilis iSviaTi dinamiuroba<br />

da plastika, sxarti da zusti tropuli azrovneba,<br />

Zlieri, Tavisufali fantazia, romelic empiriuli<br />

masalisgan uCveulo saxeobriv naerTebs qmnis.<br />

poetis warmosaxvas sagnebi da movlenebi mkveTri<br />

biZgiT gamoyavs inertuli mdgomareobidan. warmoCndeba<br />

maTi potenciuri `midrekilebebi~, mimarTebebi<br />

sxva sagnebTan, movlenebTan _ TiTqos sinamdvilis<br />

garsi ixliCeba da misi Sinagani raoba erTbaSad<br />

SiSvldeba.<br />

SoTa CantlaZes uyvars sityvis artistuli, TiTqosda<br />

daudevari moqneva, sityvebis Tanxmierad aJRereba,<br />

enamaxviloba, kalamburebi, saTqmelis paradoqsul<br />

formaSi moqceva, aforistuli formulebi. is xSirad<br />

eleganturad gaaTamaSebs situaciebs, azrebs, sityvebs,<br />

poetur formebs, magram es, Cveulebriv, Zalian<br />

seriozuli, arsebiTi da mtkivneuli Sinaarsis mqone<br />

TamaSia.<br />

SoTa CantlaZem qarTul poeziaSi wina planze wamoweva<br />

gauadvila urbanistul motivebs da cxovrebis<br />

Seuferadebel faqturas, sada intonaciebs, verlibrs,<br />

ironiul TvalTaxedvas ... TviTon ki, albaT, kidev ufro<br />

metis Seqmna SeeZlo, misi cxovreba cota iRblianad<br />

rom warmarTuliyo.<br />

252<br />

1987


wmenis tragikomedia<br />

originaluri personaJi Seemata Cvens literaturas,<br />

Tumca igi aq mTlad Sinaurulad ver igrZnobs<br />

Tavs. es aris rusi sabWoTa moqalaqe proxori, SoTa<br />

CantlaZis moTxrobis saSineli da sacodavi, kmayofili<br />

da uiRblo gmiri. moTxroba 1955 welsaa dawerili, magram<br />

mxolod axla gamoqveynda.<br />

rogorc poeti da miniaturisti, SoTa CantlaZe<br />

xSirad aCens ironiul-tragikul WrilSi oficialuri<br />

ideologiis da propagandis mier lakirebuli sabWoTa<br />

yofis sarCuls. moTxroba `proxor!!!~ SoTa CantlaZis<br />

poetur Semoqmedebas bunebrivad ebmis _ sabWoTa sinamdvilisadmi<br />

msgavsi damokidebulebiT, `eSmakuri~<br />

gamomgoneblobiT, mosxletili gonebamaxvilobiT ... is<br />

Sesrulebulia `iolad~, TiTqos salaRobo eqspromtia.<br />

ubraloa, zogjer feletonuricaa TavSesaqcevi Txroba<br />

da Sesaferisad martivia gmiric. magram martivi ar<br />

aris avtoris msoflxedva, romelic komikuris gverdiT<br />

gamoarCevs tragikul elements, qmnis tragikomikur,<br />

mniSvnelovani problematikis wreSi moqceul saxes.<br />

es arsebiTad satirikosis msoflxedvaa, yalbi moraluri<br />

da socialur-politikuri wesrigis momSleli da<br />

mis miRma darRveuli groteskuli realobis aRmomCeni.<br />

SoTa CantlaZis mier SeTxzuli igavuri istoria erTbaSad<br />

gamoavleninebs Tavs tips, romlis nairsaxeobebi mudam<br />

warmoadgenda ruseTis araTavisufali saxelmwifos<br />

yvelaze saimedo sayrdens. rac am tips SoTa CantlaZis<br />

moTxrobaSi mosdis, imas dRes igi cxovrebaSi ganicdis.<br />

Rrmad wams proxors arsebuli socialuri wyobis<br />

fataluri aucilebloba, samarTlianoba, WeSmariteba<br />

da amis gamo mcirediTac kmayofilia. mas aqvs ganuzomeli<br />

ndoba dadgenilis, dakanonebulis mimarT. proxors<br />

mtkiced sjera, rom xelisufleba masze zrunavs<br />

da momavalSi kidev ufro metad izrunebs, sjera saer-<br />

Tod yvelaferi, rasac Caagoneben maRali instanciebi,<br />

gazeTebi, agitacia Tu reklama, sazogadoebrivi azri.<br />

es uwevs sulieri cxovrebis da zneobrivi principebis<br />

253


magvirobas. proxori masis adamiania, romelic mTlianad<br />

garedan imarTeba da moklebulia individualurpirovnul<br />

sawyiss, kritikuli gansjis unars. amitomaa,<br />

rom igi ase fiqrobs: raki mTavroba obligaciebs<br />

uSvebs, reklama momxiblav aRTqmas iZleva, xalxi ki am<br />

obligaciebs yidulobs da xan igebs kidec, saWiroa<br />

TviTonac iyidos da mogebis myari imedi hqondes.<br />

moTxrobis personaJis amaforiaqebeli da wamqezebelia<br />

Suri, Suridan amozrdili primitiuli warmodgena<br />

samarTlianobaze da Tanasworobaze, samarTlianobis<br />

primitiuli moTxovnileba _ Tuki sxvebi igeben,<br />

ratom man ar unda moigos, dauSvebelia ar moigos.<br />

Tanasworobis da samarTlianobis wyurvili uaTkecebs<br />

proxors ugunur optimizms da rwmenas. misi mZlavri<br />

rwmenis unari ki adresatis arCevisas ar ayovnebs da<br />

meryeobs, azrovnebis daxmarebas ar ucdis. Semdeg igi<br />

Tavis fetiSs monurad eTayvaneba da emorCileba, etyoba,<br />

imitomac, rom masTan damokidebulebaSi angarebiania.<br />

sami revoluciis monawile da namdvili sabWouri<br />

proxori ukanmouxedavad iwamebs RmerTs, raTa misi<br />

natvris asruleba bolomde garantirebuli iyos. mwerali<br />

bufonadurad amasxrebs axladmoqceulis aRtkinebul<br />

religiurobas: igi bejiTad dadis eklesiaSi,<br />

sadac Tayvans cems `obligaciebis RmerTs~ rogorc<br />

specifikuri dargis TviTmpyrobel gamgebels.<br />

proxoris tragikomediis safuZvelia rusuli sulierebis<br />

Tviseba _ rwmenis didi moTxovnileba da unari,<br />

romelsac SeuZlia realoba miTologiiT Seanacvlos da<br />

raRac crus, damRupvelsac advilad daendos. es Tviseba<br />

meoce saukunis rusul literaturaSi yvelaze srulad<br />

platonovis poetur-groteskulma warmosaxvam amoicno.<br />

raki rusuli literatura vaxseneT, aqve vityviT,<br />

rom sabWoTa obivatelis ubadrukobis komikuri gamosaxviT<br />

`proxor!!!~ SesaZlebelia mivamsgavsoT zoSCenkos<br />

satirul-iumoristul prozas, Tumca analogia zedapirs<br />

ar cildeba. sxvaTaSoris, zoSCenkos aqvs moTxroba<br />

kacze, romelmac fuli moigo. SoTa CantlaZis<br />

nawarmoebis personaJi verafers moigebs, magram daje-<br />

254


ebulia, rom `obligaciebis RmerTma~ mowyalebis TvaliT<br />

gadmoxeda. Tavismotyueba, sasurvelis sinamdviled<br />

dasaxva proxoris ganusjeli morwmuneobis Tanmdevia.<br />

iluziiT frTaSesxmuli moTxrobis gmiris sad-<br />

Resaswaulo nadimi amJRavnebs bednierebaze, `karg<br />

cxovrebaze~ misi warmodgenis ukidures siviwroves,<br />

rac agreTve aSorebs mas Rirseul adamianur arsebobas.<br />

roca aRmoaCens, rom Semcdara da araferi mougia,<br />

proxori ubralod imitom ki ar SeiSleba, rom xelismocarvas<br />

metismetad ganicdis, aramed ufro imis gamo,<br />

rom misTvis sinamdvile axla sruliad gaugebaria; sinamdvilis<br />

is wesrigi, romelsac mTeli arsebiT endoboda,<br />

arasando gamodga; misi rwmena _ miwieri Tu zemiwieri<br />

xelisuflebis, agitacia-reklamis, samarTlianobis, momavlis<br />

_ gacamtverda, yvelaferma umtyuna, uRalata. proxori<br />

sigiJeSi gaurbis amas, ar SeuZlia da arc unda gaarkvios,<br />

ra da ratom daemarTa, gonebis saboloo dabnelebiT<br />

pasuxobs kraxs, amave dros agresiuli da saSiSi xdeba.<br />

sagiJeTis miRma darCa patara, uRimRamo siamovnebebis<br />

yoveldRiuri SeCveuli samyaro, romelsac proxori<br />

nostalgiiT igonebs. magram iq am kacis aryofna ar<br />

igrZnoba, iq uamravi proxoris msgavsia, romelTagan<br />

erTi mis dacarielebul adgils avtomaturad ikavebs.<br />

proxors da mis Semcvlels erTmaneTs isic amsgavsebs,<br />

rom maTTvis erTnairad damaxasiaTebelia ganur-<br />

Cevloba sakuTari Tu sxvebis uzneobisadmi. Tavisi Tavis<br />

da sxva adamianebis upativcemuloba proxoris qronikuli<br />

daavadebaa.<br />

moTxroba sastik simarTles gveubneba am tipiuri<br />

gmiris Sesaxeb, magram ara sastikad da avi sixaruliT.<br />

damcinavi avtori gulis siRrmeSi TanamgrZnobelia.<br />

miTufro, rom moTxrobis bedukuRmarTi personaJi<br />

aramarto sakuTari ugunuri midrekilebebis msxverplia,<br />

aramed socialur-politikuri sistemisac, romelsac<br />

am midrekilebaTa marjve gamoyeneba moupovebs<br />

sasicocxlo Zalebs, romelic mas amonebs da sxvaTa<br />

Tavisuflebis aRkveTasac akisrebs.<br />

1990<br />

255


guram rCeuliSvili<br />

bedniereba sikvdilis fonze<br />

guram rCeuliSvilis mkveTri pirovneba isea Serwymuli<br />

mis nawarmoebebs, rom am nawarmoebTa analizi<br />

Zneldeba kidec _ iolad SeiZleba mas mwerlis pirovnebis<br />

Sesaxeb saubari Seenacvlos. guram rCeuliSvils<br />

rogorc mwerals uwinaresad sakuTari arsebis wvdoma<br />

surs, TviTSemecnebis moTxovnileba misi mTavari SemoqmedebiTi<br />

stimulia, `Seican Tavi Seni~ misi upirvelesi<br />

SemoqmedebiTi principia. amitom is upiratesad<br />

piradulze, piradad gancdilze wers, yovel SemTxveva-<br />

Si, STabeWdileba iseTi gvrCeba, TiTqos mwerali arafers<br />

igonebs, gadmogvcems mxolod imas, risi monawile<br />

da TviTmxilvelic iyo. mas aqvs iSviaTi unari dagvajeros<br />

monaTxrobis da gamosaxulis `araliteraturulobaSi~.<br />

mis nawarmoebebSi myaria iluzia, rom realurad<br />

arsebul adamianebze da realurad momxdar ambebzea<br />

laparaki _ TiTqos dRiuria, avtobiografia, anda<br />

narkvevi Tu reportaJi, ramac SeiZleba egziuperis<br />

`adamianTa miwa~ da `samxedro mfrinavi~ gagvaxsenos.<br />

orientireba utyuar pirad gamocdilebaze, naturis<br />

erTguleba, garkveuli sifrTxile SeTxzulis da<br />

gamogonilis mimarT, yovelgvari siyalbis SiSi meoce<br />

saukunis 50-ian wlebSi dawyebul socialur da fsiqologiur<br />

ZvrebTan unda iyos dakavSirebuli. guram rCeuliSvilis<br />

prozis lirikuli aRsarebiToba, rogorc<br />

Cans, agreTve stimulirebulia drois tendenciis mier<br />

_ `pirovnebis aRmoCeniT~, pirovnebis faseulobis gam-<br />

Zafrebuli gancdiT da mkveTri gacnobierebiT.<br />

pirovneba, visac SeuZlia damoukideblad azrovnebdes,<br />

cnobier arCevans akeTebdes, pasuxismgeblobas<br />

kisrulobdes, zneobriv TviTdamkvidrebas axdendes _<br />

aseTia guram rCeuliSvilis lirikuli gmiri. igi maZiebeli,<br />

cnobiswadiliT savse adamiania, cxovrebis dau-<br />

256


Ralavi Semswavlelia, romelic simarTlis natexebs<br />

krebs; magram upirveles yovlisa TviTon cxovrobs,<br />

gamudmebiT moqmedebs, mWvretelobiTi pozicia eviwroeba.<br />

is imitom ki ar cxovrobs mZafrad da sisxlsavsed,<br />

rom SeZenili gamocdileba azrebad `gadaamuSaos~,<br />

aramed piriqiT, azrovnebs, raTa WeSmaritad icxovros.<br />

swori da Rrma azri guram rCeuliSvilis lirikuli<br />

gmirisTvis sakmarisi ar aris, misi survilia azris ganxorcieleba,<br />

azris meoxebiT srulfasovani pirovnuli<br />

TviTrealizacia.<br />

yovelive es gansakuTrebuli sicxadiT da sisavsiT<br />

vlindeba `alaverdobaSi~.<br />

`alaverdobis~ gmirs Tavidan bunebaSi ganmartoebuls<br />

vxedavT _ bunebasTan urTierToba mas samyaros<br />

didebulebas, idumalebas da mSvenierebas, harmonias<br />

aziarebs, magram mTavari is aris, rom igi bunebasTan<br />

miRweuli TanxmierebiT ar kmayofildeba, radgan surs<br />

harmonia bunebidan adamianTa cxovrebaSic gadaitanos,<br />

daamkvidros. misi TvalTaxedviT, adamiani samyaros<br />

didebulebis Rirsi unda iyos da alaverdi, adamianis<br />

qmnileba, aris is, riTac adamiani samyaros, bunebis<br />

didebulebas amayad pasuxobs.<br />

alaverdobis dResaswauli, romelsac mTxrobeli<br />

eswreba, am adamianuri siamayis Semlaxvelia. bunebis<br />

harmoniasTan SedarebiT ufro mtkivneulad sagrZnobi<br />

da damamcirebelia is disharmonia, qaosi, romelic aq<br />

batonobs. erTmaneTisgan gaucxoebuli, gulgrili adamianebis<br />

umweo cdebi, sadResaswaulo ganwyoba Seqmnan<br />

da gaerTiandnen, mxolod xazs usvams maT gaTiSulobas<br />

da absurduli farsis xasiaTs aZlevs dResaswauls. am<br />

adamianebs dakarguli hyavT erTmaneTi, radgan dakarguli<br />

aqvT sakuTari Tavi _ arsebobis azri, namdvili<br />

faseulobebi, Rirseba; daclilebi arian Zlieri da<br />

Rrma grZnobebisgan, namdvili sicocxlismoyvareobisgan,<br />

sasicocxlo energiisgan; is sazogadoeba, romlis<br />

buneba da saxe dResaswaulis monawileebSi gamkveTrebulad<br />

Cans, sruliad moklebulia religiuri amaRlebis,<br />

eqstazis da yofnis sixarulis gancdis unars.<br />

257


guram rCeuliSvilisTvis WeSmariti religiuroba swored<br />

sasicocxlo Zalebis sisavse da sicocxlismoyvareobaa,<br />

sicocxlis sixarulis grZnobaa.<br />

TviT lirikuli gmiris qmedebaSi xorcSesxmulia es<br />

eqstazi da sicocxlismoyvareoba, sicocxlis sixaruli.<br />

am qmedebis siRrmiseuli paTosi qristianulia _<br />

moyvasTa Svela, maTi daxsna sibrmavidan, uRirsobidan.<br />

mTxrobels surs daqsaqsul da gamofitul xalxs daanaxos<br />

taZari _ misive namdvili da dakarguli saxe.<br />

iseve rogorc ilias `mgzavris werilebis~ lirikul<br />

gmirs, guram rCeuliSvilis lirikul gmirsac adamianebis<br />

sulieri ganaxleba wyuria, isic sazogadoebis<br />

degradirebas, Sinagan gaxevebas, usicocxlobas upirispirdeba,<br />

misi mizanic is aris, rom sazogadoebis<br />

arseboba `Tergiseburi~ gaxados. `alaverdobis~ gmiri<br />

TiTqos imgvari literaturuli personaJebis Soreuli<br />

memkvidrea, rogorebic arian, vTqvaT, aluda qeTelauri<br />

an ibsenis brandi.<br />

magram es gmiri kritikulia aramarto masis mimarT,<br />

aramed TavisTavis mimarTac, radgan WeSmaritebis mikvlevas<br />

eswrafis da ara sakuTari uzadobis demonstrirebas.<br />

mkiTxvelma ukve irwmuna misi meamboxuri qmedebis<br />

siswore, ayva mis romantikul ltolvas da artistul<br />

gatacebas, moulodnelad ki TviTon igi arRvevs<br />

am erTsulovnebas _ TavisTavSi eWvdeba. is aRmoaCens,<br />

rom Sroma, Seneba, Semoqmedeba ufro didi faseulobaa<br />

da ufro Sedegiania, vidre gamomwvevi protesti, amboxi;<br />

rom pirovneba inertul masaze SeiZleba mxolod<br />

SemoqmedebiTma Sromam aamaRlos da ara sakuTari Tavis<br />

sayovelTao yuradRebis centrSi moqcevam; brbosac<br />

kvlav xalxad SromasTan mibruneba aqcevs, radgan<br />

Sromisgan mowyveta gadaagvarebs xalxs brbod, arTmevs<br />

sasicocxlo Zalas da arsebobis xaliss.<br />

`alaverdobis~ lirikuli gmiris _ Sinaganad damoukidebeli,<br />

Tavisufali pirovnebis buneba imaSic Cans,<br />

rom igi naklebad endoba mzamzareul Sexedulebebs da<br />

namdvili viTarebis uSualod Secnoba surs (aseT mzamzareul<br />

warmodgenebs asaxavs amonaweri gazeTebidan:<br />

258


`winanadelma religiurma dResaswaulebma dakarges TavianTi<br />

pirvandeli mniSvneloba...~).<br />

`usaxelo ufliscixelSic~ lirikuli gmiri ar kmayofildeba<br />

imiT, rac ufliscixis Sesaxeb istorikosTa<br />

naSromebSia naTqvami da surs TviTon, sakuTari suliT<br />

da sxeuliT igrZnos ufliscixe. damaxasiaTebelia, rom<br />

mwerali istoriaSic gamoarCevs individuums, romelic<br />

moqmedebs Sinagani impulsebis karnaxiT, Tavisufali<br />

gadawyvetilebis safuZvelze da ara masobriv warmodgenebs,<br />

masis saerTo ganwyobas damorCilebuli. mkveTrad<br />

subieqtur-pirovnulia am nawarmoebis stili, kompozicia<br />

da pirovnebis Seucvlelobis, misi ganuzomeli<br />

faseulobis mtkicebaa moTxrobis Sinagani paTosic.<br />

iseve rogorc `alaverdobaSi~, guram rCeuliSvilis<br />

lirikuli gmiri mkveTrad upirispirdeba brbos, mis<br />

fsiqologias moTxrobaSi `Spilka~. lirikul gmirs<br />

protestis grZnobas aRuZravs daunawevrebel masad<br />

gaerTianebuli adamianebis Seubralebloba sulierad<br />

avadmyofi kacis mimarT; igi gamZafrebulad ganicdis<br />

pirovnebis xelSeuvali arsebobis uflebas da brbos<br />

ugunurebas.<br />

guram rCeuliSvils dawerili aqvs sxvadasxva mxatvruli<br />

Rirebulebis kidev araerTi nawarmoebi, romleb-<br />

Sic pirovnebis da masis, maTi urTierTmimarTebis<br />

problema ikveTeba.<br />

aseTia, magaliTad, moTxroba `rogor gamoicvala<br />

igor koblukovi~. axalgazrda adamiani, romelsac SeeZlo<br />

pirovneba gamxdariyo, inTqmeba masaSi da meqanizms<br />

emsgavseba, yalibdeba masis standartul warmomadgenlad;<br />

mas aRar aqvs damoukidebeli fiqris unari da, rac<br />

fsiqologiurad zustia, ukve Riziandeba, roca sxvebSi<br />

am unars, individualobis raime gamovlinebas xedavs.<br />

oRond es metamorfoza sakmaod sworxazovnad, martivad<br />

aris warmosaxuli.<br />

moTxrobaSi `moxucebuli~ frTxili da TanamgrZnobeli<br />

ironiiT aris naCvenebi `masis adamianis~ saxe. es<br />

aris carieli, uvnebo, `uxasiaTo~ kaci, romelsac cxov-<br />

259


ebis mZime dartyma mxolod yru tkivils ganacdevinebs,<br />

sulier uZraobas mxolod odnav Seutokebs.<br />

mwerlis lirikuli gmiri bevrs mogzaurobs da ramdenime<br />

moTxroba agebulia am gmiris Sinagan uTanxmoebaze<br />

garemosTan, romelTan Sexebac mogzaurobisas<br />

uxdeba. es aris usaxuri adamianuri garemo, romlis<br />

erTgvarovnebaSic pirovnebis gamorCeva Wirs. asea,<br />

vTqvaT, `guculebSi~: amaoa moTxrobis gmiris cda, ipovos<br />

raRac cocxali, pirovnuli garegnulad simpaTiur<br />

qalSi.<br />

aseTi cda warmatebulia moTxrobaSi `Sua zafxulSi<br />

yvelgan cxela~. misi gmiri vaJa jandieri (igi rCeuliSvilis<br />

araerTi nawarmoebis gmiria), romelic gamoTiSulia<br />

zRvispira kurortisTvis Cveulebriv sasiyvarulo<br />

TamaSebs, moulodnelad Tanamoazres aRmoaCens erT<br />

rus gogonaSi, vinc masaviT kritikulad da ironiulad<br />

aris ganwyobili imis mimarT, rac maT irgvliv xdeba;<br />

orivesTvis miuRebelia cxovrebis standartuli wesi,<br />

romelic adamianebs erTmaneTs amsgavsebs.<br />

am nawrmoebTan axloa moTxroba `zRvasTan martodmarto~.<br />

vaJa martoobas ganicdis, upirovno urTier-<br />

Tobebs ver eTviseba; SemTxveviTi kavSiri qalTan kidev<br />

ufro mwvaved agrZnobinebs martoobas, oRond es martooba<br />

axla arsebiTad gaTavisuflebaa, roca daiZleva<br />

imis mimzidveloba, rac aranamdvili da mdarea.<br />

upirovno, Sinagan kontaqts moklebul adamianur<br />

urTierTobebs warmoaCens moTxroba `pirvelad tramalebSi~.<br />

am urTierTobaTa miRma rCeba yvelaferi, rac<br />

adamians marTla sakuTari aqvs _ faruli tkivilebi<br />

Tu miswrafebebi, fiqrebi, bedi da warsuli. adamianebi<br />

mxolod gakvriT, zedapiriT exebian erTmaneTs, kvals<br />

ar toveben erTmaneTSi. isini Senacvlebadebi arian,<br />

erTimeoris magivrobis iolad gamwevebi. moTxrobas<br />

dramatizms sZens qveteqsti _ lirikuli gmiris daukmayofilebloba<br />

namdvili, pirovnuli urTierTobis<br />

surogatebiT.<br />

guram rCeuliSvili mxatvrulad aanalizebs da aaSkaravebs<br />

masobrivi, upirovno cnobierebis siClunges.<br />

260


moTxrobaSi `nadiroba~ erT-erTi personaJis mier papirosisTvis<br />

Tavis danebeba aRmatebul mniSvnelobas<br />

iZens, radgan masobrivi cnobiereba ganurCevelia namdvilad<br />

mniSvnelovani sakiTxis mimarT _ ra aris adamianis<br />

arsebobis azri. misi TvalTaxedviT, janmrTeloba<br />

`kargia~, magram ratom aris `kargi~, risTvis Wirdeba<br />

adamians janmrTeloba, saerTod sicocxle? aseTi kiTxva<br />

mis winaSe ar wamoiWreba. aqac mwerlis lirikuli<br />

gmiri kritikuli da ironiulia masobrivi cnobierebis<br />

mimarT.<br />

masobriv-yoveldRiuri cnobierebis sibrmave gansakuTrebiT<br />

mkveTrad mJRavndeba moTxrobaSi `kide kargi~,<br />

radgan is Tavs iCens sikvdilTan mimarTebaSi. sikvdilis<br />

azri (Tu uazroba) ar xdeba dafiqrebis sagani,<br />

sikvdili ar ganicdeba. yoveldRiuri cnobiereba Sepyrobilia<br />

yofiTi wvrilmanebiT, romlebsac absurdulad<br />

azviadebs.<br />

magram is, ris mimarTac masobrivi, yoveldRiuri<br />

cnobiereba ugrZnobelia, arsebiTia pirovnebis yofierebaSi.<br />

uwinares yovlisa swored sikvdilis gacnobiereba,<br />

misi arsebobis dauviwyebloba, masTan SefardebiT<br />

sicocxlis faseulobis gaazreba aqcevs pirovnebad<br />

adamians. sikvdilTan damokidebuleba guram rCeuliSvilis<br />

prozaSi adamianis sulieri simwifis da Rirsebis<br />

sazomia.<br />

moTxrobaSi `axla me ocdaxuTi wlisa var~ gmiri<br />

Tavis biografias gviambobs _ xalisianad, momxiblavi<br />

uSualobiT, `zedapirulad~, rogorc axalgazrdisganaa<br />

mosalodneli. TviT ambavic ubraloa, ramdenadme<br />

tipiuric: ufrosebis siTboTi garemosili bavSvoba,<br />

mere studentoba, kiTxva, gataceba poeziiT, Seyvareba,<br />

sma.. magram am garegani simartivis miRma seriozuli<br />

saTqmeli SeigrZnoba da amoicnoba. nawarmoebi Sesrulebulia<br />

mwerlisTvis Cveuli qveteqstis teqnikiT _<br />

striqonebs Soris TiTqos sikvdilia Casafrebuli.<br />

vgrZnobT, rom lirikul gmirs wuTiTac ar aviwydeba<br />

sikvdilis arseboba, magram amis Sesaxeb is cotas ambobs,<br />

sikvdilis mniSvneloba uCinrad ufroa ganfenili<br />

261


nawarmoebSi. sikvdilis fenomenis pirispir yofna moTxrobis<br />

personaJs azrs, TviTSegnebas uRviZebs; amieridan<br />

igi sicocxlis horizontze sikvdils xedavs, cxovrobs<br />

sikvdilis TandaswrebiT; amitom aRar SeuZlia<br />

winandeburad, stiqiurad iarsebos _ axal sicocxles<br />

qmnis da bednieria imiT, rom sikvdilis mier datovebul<br />

sicarieles avsebs, oRond es aris bedniereba sikvdilis<br />

fonze; idiliur ganwyobas da tons sikvdilis<br />

Crdili ecema, simSvide, harmonia sikvdilis da sicocxlis<br />

droebiTi zavia. sikvdilis gacnobierebas mosdevs<br />

Tvalaxelili pirovnebis Camoyalibeba, romlisTvisac<br />

sicocxle axleburad Zvirfasia.<br />

poeti ambobs: `RmerTma giSvelos, sikvdilo, sicocxle<br />

Svenobs SeniTa~ _ sikvdili aramarto sazarelia,<br />

aramed yofnis gemos da madlis SegrZnebis gamamZafrebelic.<br />

sikvdilis gancdas adamiani yoveldRiurobis<br />

buranidan gamoyavs. vTqvaT, `Seyvarebis~ gmiri yofis<br />

gamomfitav monotonurobaSia CanTqmuli da mxolod<br />

sikvdilis gancda afxizlebs ...<br />

sikvdilis safrTxe daanaxebs sicocxlis faseulobas<br />

`asvlis~ gmirs, Svelis iqces Sinaganad Zlier, Tavisufal<br />

pirovnebad, TvalTaxedvas uRrmavebs. `kacma unda<br />

mTeli suliT icocxlo... an ra aris mudmivoba, _<br />

sisulele. yvela adamiani mudmivad cxovrobs, yovel<br />

SemTxvevaSi, misi maradiuloba is wlebia, romelsac<br />

gaatarebs am qveyanaze~.<br />

sikvdili guram rCeuliSvilis mxatvrul samyaroSi<br />

moulodnelad, ucabedad iWreba. is sicocxlis Signi-<br />

Taa Sefaruli da dros ucdis, rom Tavi gaamJRavnos.<br />

mas savsebiT amqveyniuri da prozauli ieri aqvs. mwerali<br />

sikvdils xatavs yovelgvari afeqtaciis da paTetikis<br />

gareSe, ise, rom arsebiTad ar cvlis Cveulebriv<br />

tonalobas, ar amZafrebs emociurobas, maRla ar wevs<br />

intonacias. misTvis damaxasiaTebelia jansaRi, idiliurad<br />

aumRvreveli ganwyobis Sexameba dramatulTan Tu<br />

tragikulTan. aseTi Sexmeba orive sawyiss amkveTrebs.<br />

`nel tangoSi~ araferi moaswavebs im ubedurebas,<br />

romelic sul male unda moxdes; Tavidan moTxrobaSi<br />

262


mSvidi, uRrublo atmosferoa, igi TiTqos arc irRveva,<br />

ise Semoipareba sikvdili. plastikurad, danakvTulad<br />

aris warmosaxuli sikvdilTan adamianis brZolis dinamiuri<br />

suraTi. saerTod, mwerals gansakuTrebiT<br />

exerxeba fizikuri moZraobis, sxeulebrivi anda mTliani<br />

sxeulebriv-sulieri mdgomareobebis gamosaxva. sulier<br />

cxovrebasac is xSirad garegan qmedebaTa rigiT<br />

gadmoscems, rogorc hemingueis stilisTvis aris niSandoblivi;<br />

Tumca sakuTriv fsiqologiuri analizi, sulis<br />

uSualo wvdoma guram rCeuliSvilis prozaSi aranakleb<br />

organulia.<br />

sikvdili `nel tangoSi~ amJRavnebs pirovnebis sulier<br />

siZlieres, imas, rom igi SiSis da egoizmisgan Tavisufali<br />

kacia. oRond mwerali heroikulad amaRlebul<br />

saxes ar xatavs, araviTar aqcents ar akeTebs imaze,<br />

rom personaJi gansakuTrebuli adamiania; piriqiT, is<br />

savsebiT ubralod, miwierad gamoiyureba da mainc misi<br />

sulis siuxve cxadad igrZnoba, miTufro inertul da<br />

uvnebo adamianur garemosTan kontrastSi.<br />

`nel tangoSi~ gaSlili situacia ukiduresad kritikulia,<br />

eqstremaluria. guram rCeuliSvili araiSvia-<br />

Tad aseT situaciebSi akvirdeba adamians, mis bunebas,<br />

radgan isini TvalnaTliv avlenen adamianis namdvil<br />

raobas, adamianis sulis sisustes Tu Zlierebas.<br />

Tu `neli tangos~ gmiri uZlebs zRvruli situaciiT<br />

gamocdas, aseT situaciaSi sxvanairad warmoCndeba<br />

moTxrobis `zRva arcTu ise Relavda~ personaJi, romelsac<br />

TviTgadarCenis instinqti megobars sasikvdilo<br />

gansacdelSi miatovebinebs. es personaJi Tavis sindiss<br />

gaurigdeba da simarTlis miCqmalvas apirebs, magram<br />

aRmoCndeba, rom amis gakeTeba praqtikulad SeuZlebelia<br />

_ is mZime dilemis winaSe dgeba, an simarTle<br />

unda gaamxilos, an miimalos. eqstremaluri situacia<br />

moiTxovs, rom adamianma aucileblad da dauyovnebliv<br />

amoirCios arsebul SesaZleblobaTagan erTi, ganaxorcielos<br />

arCevanis erTmniSvnelovani aqti. guram rCeuliSvili<br />

sastik Semowmebas uwyobs Tavis gmirs. is adamianisgan<br />

bevrismomTxovni mweralia, adamianSi Rirse-<br />

263


is, sulis simagris uSeRavaTo maZiebeli; WeSmariti<br />

adamianurobis Ziebisas mimarTavs igi eqstremalur<br />

situaciebs.<br />

* * *<br />

germaneli mwerali alfred kurela, moTxrobis<br />

`sikvdili mTebSi~ gmiri, sruliad uecrad dgeba meuRlis<br />

sikvdilis pirispir. rogor moiqceva aseT dros<br />

adamiani, rogor ganicdis da iazrebs sikvdils, ra<br />

Tvisebebs gamoamJRavnebs _ yovelive es moTxrobaSi<br />

meToduri mxatvruli dakvirvebis obieqtia.<br />

am moTxrobaSi, iseve rogorc sxva nawarmoebebSi,<br />

mwerali TiTqmis ar warmosaxavs imas, ras grZnobs da<br />

fiqrobs TviT momakvdavi. is akvirdeba sikvdilis gavlenas<br />

`damswreebze~ da afasebs maT am gavlenis ragvarobis<br />

mixedviT.<br />

arsebiT fsiqologiur simarTles amJRavnebs kurelas<br />

pirveli reaqcia uaxloesi adamianis sikvdilze _<br />

mas ucnaurobis gancda ipyrobs. `kurelam didi dro<br />

gaatara mTebSi, _ mainc ucxo iyo aq yvelaferi, ucxo<br />

da ucanuri; xalxi ucnobi, mdinare civi, xmauriani; es<br />

iyo ucxo mxare, sadRac erTdebodnen SegrZnebaSi<br />

simwuxare da Seucnobeli, aramSobliuri. yvelaferi es<br />

ufro saocari iyo: lodianebs Sua iwva misi meuRle _<br />

ukve mkvdari. meuRle, romelic erTi saaTis win<br />

cocxali iyo, mxiarulad laparakobda, da romelTanac<br />

xuTi Svili hyavda~.<br />

kurela garegnulad mSvidi, mxne Cans, praqtikulobac<br />

SerCenili aqvs; gurami da vaJa, romlebic yuradRebiT<br />

adevneben mas Tvals, mis mSvid TavdaWeras imas<br />

miaweren, rom am adamians jer gacnobierebuli ara aqvs<br />

momxdari, magram amasTan erTad eWvic Cndeba misi ugr-<br />

Znoblobis Taobaze...<br />

kurela Sinagan wonasworobas inarCunebs gansjis<br />

meoxebiT, is Zalas povebs Tavis racionalistur msoflgagebaSi.<br />

kurelas damokidebuleba sikvdilTan gvaxsenebs<br />

mis did Tanamemamules, goeTes, romelmac Svi-<br />

264


lis sikvdilis Setyobisas Tqva: `me vicodi, rom mokvdavi<br />

gavaCine~.<br />

magram raRac aklia, raRac arsebiTi xarvezi dayveba<br />

amgvar Tvalsazriss. erTi mxriv, marTlac, sikvdili<br />

gardauvalobaa da mas verafers mouxerxeb, unda Seeguo.<br />

magram adamiani xom mxolod aucileblobis sferos<br />

ar ekuTvnis; Tu gansja imecnebs da egueba aucileblobas,<br />

adamianis grZnoba, tkivili ar eTanxmeba mas,<br />

iTxovs samyaros sastiki kanonis gauqmebas. da es adamianis<br />

arsis da mowodebisTvis aranakleb Sesaferia, vidre<br />

gansjis wyalobiT miRweuli simxneve.<br />

aRmoCndeba, rom kurelas adamianuri bunebis simdidrec<br />

ver eteva racionalizmis mWidro javSanSi. igi<br />

axloblis sikvdils xvdeba rogorc srulfasovani pirovneba<br />

_ stoikurad, naTeli azrovnebis unaris daukargavad<br />

da amave dros Rrma tkiviliT. es SeuTavsebs<br />

moTxrobaSi erTmaneTs sapirispiro msoflmxedvelobriv<br />

poziciebs, sikvdilis orgvar gancda-gaazrebas _<br />

germanuls da qarTuls; asrulebs nawarmoebSi farulad<br />

Tu aSkarad aRbeWdil daZabul diskusias Temaze _<br />

raSi mJRavndeba WeSmariti adamianuroba sikvdilis<br />

winaSe. moTxrobaSi uxvad gabneuli dakvirvebebi imaze,<br />

Tu ranair gancdebs da fiqrebs badebs adamianebSi<br />

sikvdilTan Sexeba, am Temis irgvliv iyris Tavs .<br />

sikvdils mTeli arsebiT, gonebiTac da grZnobiTac<br />

wvdeba moTxrobis lirikuli gmiri guramic. tragikuli<br />

ambavi, romlis Semswrec is aris, misi gamocdacaa,<br />

mas mtkivneul, Rrma sulier gamocdilebas sZens. uwinaresad<br />

samyaros aRqmis centrSi misi TvalTaxedvis<br />

moqceviT eniWeba moTxrobas azrobriv-emociuri sisavse<br />

da dinamika.<br />

sikvdilis WeSmariti SegrZneba ikveTeba am fenomenis<br />

zerele, nelTbili gancdis fonze. `boxxmians Tvalebze<br />

cremli moadga, mere xeli aiRo maRla, Caiqnia,<br />

ganze gavida, iqve dajda da Tavi muxlebSi Cargo. _<br />

etyoba, daiRala dgomiT, _ miCurCula vaJam~. sikvdil-<br />

Tan Sexvedra guram rCeuliSvilis prozaSi adamianTa<br />

265


Tvisebrivi gansxvavebebis, maTi Sinagani rangis utyuari<br />

maCvenebelia.<br />

Tavis nawarmoebTa erT nawilSi guram rCeuliSvili<br />

mwerali-eqsperimentatoria, romelic adamianis namdvili<br />

bunebis gamomavlinebel mxatvrul cdebs atarebs;<br />

ara `laboratoriaSi~ _ pirobiTi niSnebis da sqemebis<br />

gamoyenebiT, aramed `naturalur pirobebSi~, sadac<br />

yvelaferi sicocxliT amoZravebulia, gamokveTili<br />

konturis da ieris mqonea, materiiT Sevsebulia. amas<br />

mowmobs `sikvdili mTebSic~, Tundac bunebis plastikurad<br />

TvalsaCino da emociurad metyveli suraTebiT,<br />

romlebic ganuwyvetliv icvleba da adamianuri vneba-<br />

TaRelvis gamosaxvas Svelis. mkacri mTiani landSafti<br />

TiTqos scenaa, romelzec adamianebis arseboba ufro<br />

mkafiod garSemowerilia, ufro reliefurad dasanaxia.<br />

igive iTqmis rCeuliSviliseul zRvis peizaJebze.<br />

axalgazrda adamianis cnobierebaSi sikvdilis SesvliT<br />

gamowveuli Zvrebis CaZiebuli fsiqologiuri analizia<br />

ganxorcielebuli moTxrobaSi `molodini~.<br />

gurami, romelic momakvdav babuas uvlis, daZabulad<br />

ixedeba TavisTavSi da iq aRmoCenili zogi ram misTvis<br />

usiamovnoa. aris ki mkafio zRvari TanagrZnobas da<br />

egoizms Soris _ es kiTxva, romelic adamianis siRrmiseul<br />

arsebas exeba, ismis swored eqstremalur situaciaSi,<br />

axloblis sikvdilis mtanjveli molodinisas.<br />

gurami grZnobs, rom momakvdavsac egoizmi ereva. gam-<br />

Zafrebuli yuradRebiT xatavs mwerali agonias, amCnevs<br />

adamianis bunebis iseT Tvisebebs, romlebic sxva<br />

dros gaumJRavnebeli rCeba. paradoqsulad WeSmaritia,<br />

magaliTad, mixvedra, rom `roca gtkiva, ar ginda<br />

sikvdili~, Tundac manamde genatrebodes igi.<br />

moTxrobaSi aris personaJi-ideologi, rusi sanitari<br />

ivane, romelic sicocxles, Tundac tanjuls, umaRles<br />

faseulobad acxadebs, tanjvas adamianuri yofnis<br />

Rrma sazrisis mqone sawyisad Tvlis. TiTqos dostoevskis<br />

romeliRac gmiris egzaltirebul monologs<br />

vismenT: `gauSviT, iyos tanjva aTjer meti! is mainc<br />

sicocxlea!.. gesmis? iq _ jandabaSi aRaraferi aRar<br />

266


aris, aRarc tanjvaa. tanjva? am sityvas, ufro sworad,<br />

gancdas egre nu uyurebT. eg maRla dgas yvelaferze,<br />

eg yvelaze sasiamovno gancdaa, roca itanjebi, gansakuTrebiT,<br />

roca am tanjvas sxvebi xedaven. ai, qriste<br />

imitom ewama, rom daenaxaT~.<br />

gurams tanjvisadmi aseTi apologeturi damokidebulebis<br />

gaziareba uZneldeba. ivanes msjeloba STambeWdavia,<br />

magram sikvdilis areSi moxvedrili adamianis<br />

martoobasTan, Sinagan gamocdilebasTan Sepirispirebisas<br />

misi manugeSebeli Zala klebulobs. im sferoSi,<br />

romelSic gurami imyofeba, garedan saerTodac veravin<br />

SeaRwevs, mas aq veravin SeeSveleba. es misi usakuTresi<br />

sulieri cdis sferoa, sadac, TavisTavis anabarad datovebuli,<br />

Tavis Sinagan raobas poulobs.<br />

moTxrobis gmiri sakuTar TavSi kvlav da kvlav<br />

mtkivneulad aRmoaCens egoisturi instinqtis siZlieres,<br />

romelic eqstremalur viTarebaSi ufro mkveTrad<br />

vlindeba. es instinqti da masTan mWidrod dakavSirebuli<br />

sikvdilis SiSi altruistul gancdebsac Sinaganad<br />

msWvalavs. magram amasTanave qveteqsti gvagrZnobinebs,<br />

rom gurams gulwrfelad uyvars moxuci. arsebiTad<br />

sikvdilis winaSe igi gamZleobas da sulier sifaqizes<br />

iCens, oRond amave dros adamianis raobas saer-<br />

Tod da sakuTar raobas kerZod ukve adrindelze ufro<br />

sworad, misi sisustiT da arasrulyofilebiT xedavs.<br />

sikvdilis sisastike gansakuTrebulad igrZnoba,<br />

roca is amaxinjebs Tavisufali, laRi adamianis sicocxles.<br />

aseTi adamiania munji axmedi.<br />

arsebiTad axmedi primitiuli, civilizaciis miRma<br />

myofi, bunebasTan SeTvisebuli individia. buneba, zRva<br />

Cuqnis mas megobars _ lilis, romelic uyvars Tavisi<br />

ueSmako sulis mTeli ZaliT da bednieria ise, rogorc,<br />

albaT, mxolod ucodveli adamiani SeiZleba iyos<br />

bednieri.<br />

moTxrobaSi poeturad, amave dros realisturi sisa<strong>daviT</strong><br />

aris naCvenebi axmedis da lilis siyvaruli,<br />

maTi uzrunveli arseboba bunebaSi, maTi wrfeli da bu-<br />

267


nebrivi vneba. es TiTqos pirveli adamianebis samoTxiseburi<br />

yofaa.<br />

magram guram rCeuliSvilis prozaSi idiliuroba<br />

tanjvis da sikvdilis mxolod Txeli safarvelia.<br />

is, rom personaJi martivi, civilizaciasTan TiTqmis<br />

uziarebeli adamiania, mwerals saSualebas aZlevs<br />

uSualod daayenos igi samyaros arsismieri simartiviT<br />

gamovlenil mTavar sawyisTa winaSe _ sicocxlis, sikvdilis<br />

winaSe. axmeds Rupavs ara Sinagani konfliqtebi<br />

an konfliqtebi garemosTan, ara socialur urTierTobaTa<br />

disharmoniuloba Tu adamianTa zneobrivi mankiereba,<br />

aramed sakuTriv sikvdili rogorc amqveynad arsebuli<br />

borotebis Ziri. nawarmoebSi sikvdilis fenomeni<br />

Zalian axlodan aris danaxuli, sikvdilis Zala _<br />

sagnobrivad nagrZnobi, rogorc, magaliTad, Tomas<br />

vulfis moTxrobaSi `sikvdili _ amayi da~.<br />

sikvdils mravalferovani arsenali aqvs, mis xelTaa<br />

rogorc swrafad, aseve Senelebulad moqmedi iaraRi.<br />

nela, Semparavad uaxlovdeba aryofna axmeds, auCqareblad,<br />

magram jiuti TanmimdevrulobiT fitavs, utovebs<br />

mxolod sxeulebriv SegrZnebebs, sicocxlis umartives<br />

niSnebs. `sadRac gaiqeqa misi SegrZneba, mas Semdeg<br />

aRar enaxa ase axlos qalis sxeuli. axla uyurebda da<br />

odesRac gancdili mkrTalad uforiaqebda miberebul<br />

sxeuls, ZaRli ki ulokavda mlaSe xelisguls, sasiamovnod<br />

uTbobda. nela wamodga, CoCviT gadajda moxuci<br />

qalis gverdze. isev gaqeqa cecxli, didxans uyura, mere<br />

damWknari xeli daado qalis mkerds. gaqra gaRviZebuli<br />

SegrZneba, mkerdi civi, ugrZnobeli iyo, gareT gavardnili<br />

lekvi isev uyefda landebs. welaTreviT gadmojda<br />

Tavis adgilas axmedi. axla siSiSvles veRar xedavda.<br />

mxolod grZnobda, rom swyuroda wyali. Tungi moiyuda.<br />

svamda didi, mZime ylupebiT da uformo sicocxle<br />

ipyrobda mis sxeuls. civi wyali gadadioda yelSi, eRvreboda<br />

gulze. sxeuli grZnobda, rom is cocxali iyo,<br />

es sicocxle ijda dangreul qoxSi, naxevrad mimqral<br />

cecxlTan, romlis pirasac iwva beberi qali. es sicocxle<br />

grZnobda, rom lekvi, romelic gareT yefda, Semo-<br />

268


vidoda da xelisguls aulokavda, cecxli, romelic<br />

qreboda, fiCxis SekeTebisas isev daiwyebda TamaSs, isev<br />

gaanaTebda SiSvel mkerds, lekvis enas da kedelze<br />

Camokidebul badeebs~.<br />

es pasaJic da mTeli nawarmoebic STambeWdavia Sinagani<br />

emociuri Zabvis gadmomcemi niuansirebuli saxovanebiT,<br />

plastikurobis da fsiqologizmis ganuyoflobiT,<br />

zedapirze naklebSesamCnevi, magram gamWoli<br />

analitikurobiT, azris da suraTis mkafio ritmulobiT<br />

... sulisSemZvrelia sikvdilis mier gadaTelili<br />

Tavisufali sicocxlis es istoria.<br />

guram rCeuliSvilisTvis adamianis Sefasebis Ziri-<br />

Tadi kriteriumi Tavisuflebis xarisxia _ es aris Tavisufleba<br />

SiSisgan, egoizmisgan, cxovrebis da azrovnebis<br />

standartuli, anonimuri wesisgan. Tavisufali,<br />

srulfasovani individualobebis Ziebas mwerali iseT<br />

arealebSic miyavs, romlebic daSorebulia Tanamedrove<br />

civilizacias. asea `baTareka WinWaraulSic~.<br />

mxatvrul nawarmoebSi mwerals Seaqvs eTnografiuli<br />

narkvevis, kulturul-istoriuli eses elementebi.<br />

eseizmi saerTodac damaxasiaTebelia misi azrovnebis-<br />

Tvis (`alaverdoba~, `usaxelo ufliscixeli~, `naTela~...).<br />

guram rCeuliSvili qmnis xevsureTis metyvel<br />

`portrets~, gvaziarebs am mxaris suls, cocxali mxatvruli<br />

saxis komponentad aqcevs erTi SexedviT mxatvrulobisTvis<br />

ucxo masalas.<br />

`aq poezia ganukiTxavad batonobis prozaze, poezia<br />

Tavisi `ulogiko~ vnebebiTa da gamoxatvis Seudarebeli<br />

dramatuli simSvenieriT. SemTxveviTi ar aris, rom<br />

aq folklori, naWedi xevsuruli leqsi, rogorc formis,<br />

ise Sinaarsis RirsebiT klasikur simaRleze adis.<br />

yvela xevsuri ,rogorc wesi, poetia. yvelaze kargs ki<br />

maTgan igi dawers, vinc sxvaze metad da RirsebiT<br />

itanjeba, vermiRweulis vnebiT Sepyrobili~.<br />

am nawyvetSi mwerlis SemoqmedebiTi mrwamsia formulirebuli.<br />

`poezia~, poeturoba gagebulia rogorc<br />

gamosaxati sulieri moZraobebis intensioba da maRali<br />

Zabva _ vnebianoba, aseve rogorc maTi ucnauroba, gau-<br />

269


gebroba SeCveuli cxovrebiseuli logikis TvalsazrisiT.<br />

`poeziisTvis~ niSandoblivia agreTve formis damuxtuloba<br />

da mZafri eqspresiuloba. es esTetikuri<br />

mrwamsi upirvelesad TviT `baTareka WinWaraulSia~<br />

xorcSesxmuli.<br />

moTxrobis mxatvruli sinamdvilis, misi gmirebis<br />

bunebis amocnobas gviadvilebs `vermiRweulis vneba~,<br />

romelzec avtori laparakobs.<br />

`vermiRweulis vneba~ arsebulis ukmarobis grZnobaa.<br />

mzias da baTarekas swored es vneba awvalebT, igi<br />

Rrma sulieri naTesaobiT akavSirebs am or TiTqos yovelmxriv<br />

gansxvavebul xasiaTs. es vnebaa imis mizezi,<br />

rom orive Sinaganad gaucxoebulia yofiTobisgan,<br />

yoveldRiurobisgan.<br />

SeuboWavi moqmedeba, sulieri da fizikuri Zalebis<br />

Seuferxebeli gamovlena, samxedro avantiura da<br />

faTerakia baTarekas stiqia. Tu `vermiRweulis vneba~<br />

baTarekas gamudmebiT garesamyarosken eweva, mzias is<br />

sakuTar sulSi moaZebninebs Tavisuflebis samyofels,<br />

romelsac misi ocneba ganagebs da sruliad mowyvetilia<br />

xevsurebis yoveldRiur cxovrebas. es patara gogona<br />

Tavisufalia da sakuTar Tavisuflebas TavganwirviT<br />

icavs _ am romantikuli meocnebis TviTmkvleloba<br />

misi Tavisuflebis ukanaskneli, tragikuli<br />

mowmobaa.<br />

mzias da baTarekas _ sinamdviliT daukmayofilebeli,<br />

Tavisuflebisken mswrafveli pirovnebebis konfliqts<br />

paradoqsulad qmnis swored maTi bunebis erTgvarovneba,<br />

maTi arsebis sxvadasxva saxiT gamovlenili<br />

romantikuloba. baTareka xedavs, rogori SeuTavsebelia<br />

mzia Cveulebriv, `normalur~ cxovrebasTan da<br />

grZnobs, rom Svils misi sulis Tviseba gamoyva; amiT gamowveul<br />

gaRizianebas igi Tavisi eqstravertuli xasia-<br />

Tis Sesaferisad gamoxatavs, gareT mimarTavs. `qaliSvilis<br />

Tvalebis moSorebam gons moago baTareka da im<br />

brazis gadmonTxevis saSualeba misca, romelic Tavisi<br />

Tavisadmi igrZno Svilis danaxvisTanave. es brazi im<br />

danaSaulidan modioda, romelSiac mas brali ar hqon-<br />

270


da da romlis gamosworebac mas ar SeeZlo. erT vnebad<br />

Seikra is raRacis winaaRmdeg amxedrebuli, silis gakvriT<br />

daanTxia qaliSvils yvelaferi...~.<br />

uCveuloa `ulogiko vnebebis~ logika, moTxrobis<br />

gmirTa tragediis Sinagani motivebi.<br />

Tavisi Seuvali TavisuflebiT mzia WinWarauls gvagonebs<br />

`devebis cekvis~ gmiri. igi warmogvidgeba romantikul<br />

saxed, romelsac demonuri niSnebi aqvs mini-<br />

Webuli. is, karmenis msgavsad, ar Tmobs Tavisuflebas<br />

da Rupavs misi gulis dapyrobis `ulogiko vnebebiT~<br />

Sepyrobil pretendentebs.<br />

ramdenime moTxrobaSi guram rCeuliSvili gatacebiT<br />

xatavs cxenebs _ amay da Tavisufal arsebebs. swored<br />

maTi Tavisufleba xiblavs mwerals da maTi mZlavri<br />

nebis motexvas, maT dabeCavebas ganicdis mtkivneulad<br />

_ movigonoT `salamura~, `erTguli~, `TvirTvila~ ...<br />

Sinagani naTesaobaa SesamCnevi am jansaR da Tavisufal<br />

arsebebs da, vTqvaT, moTxrobis `siyvaruli martis<br />

TveSi~ gmirs Soris, romlis axladgaSlili da saRi<br />

sicocxle uRmerTod saxiCrdeba, iseve rogorc maTsa<br />

da `naTelas~ gmirebs Soris.<br />

`naTela~ guram rCeuliSvilis erT-erTi ukanaskneli<br />

moTxrobaa da mis struqturas meti SemoqmedebiTi<br />

simwifis niSani atyvia. lirikuli gmiri aq ufro obieqturad<br />

warmoisaxeba, avtors da am gmirs gazrdili<br />

mxatvruli distancia acalkevebT, maT erTmaneTis mimarT<br />

meti damoukidebloba aqvT mopovebuli. personaJTa<br />

saxeebi kidev ufro saguldagulod da individualizebulad<br />

iZerweba.<br />

es aris metad cxovrebismieri, narkvevis msgavsi nawarmoebi,<br />

imavdroulad ki _ axdenili keTili sizmari<br />

Tu zRapari. guram rCeuliSvilis prozis ori gamWoli<br />

tendencia _ `dokumenturoba~ da poeturoba _ am<br />

moTxrobaSi savsebiT mTliandeba. `is iyo im mdgomareobaSi,<br />

romlis Semdegac adamians SeuZlia maRla<br />

afrindes, Tan aitanos miwac~ _ naTqvamia moTxrobis<br />

gmirze da aq nawarmoebis stilis Tvisebac aris<br />

gamxelili.<br />

271


gio TiTqos bavSvobisdroindel sisufTaves da Tavisuflebas<br />

ibrunebs, raSic araCveulebrivi bavSvi exmareba<br />

_ suliT da xorciT jansaRi, gonieri da gambedavi,<br />

momxiblavi patara qali, guram rCeuliSvilis<br />

patara ufliswuli. samyarosadmi ndobas, gulgaxsnilobas,<br />

SiSis da egoizmisgan TavdaRwevas aCvevs igi<br />

gios.<br />

tragikul msoflSegrZnebas, romliTac gamsWvalulia<br />

mwerlis Semoqmedeba, man TiTqos sagangebod<br />

gadauketa `naTelas~ imediT da SuqiT savse poeturi<br />

sinamdvile.<br />

sruliad sapirispiro viTarebaa `irinaSi~ _ guram<br />

rCeuliSvilis prozis Tanmdevi tragizmi aq ukiduresad<br />

gamwvavebulia.<br />

nawarmoebis enobrivi forma energiiT aris datenili;<br />

sityvebs da frazebs Soris myardeba iseTi urTierTmiziduloba,<br />

aucilebeli urTierTkavSiri, rogoric<br />

niSandoblivia poeziis srulfasovani nimuSebis-<br />

Tvis. formis daZabuloba adekvaturad gadmoscems<br />

lirikuli gmiris intensiur, gangaSiT mocul Sinagan<br />

cxovrebas.<br />

qals, romelic am gmirs mtkivneulad uyvars, siyvaruli<br />

warsulis tvirTs Camoxsnis, igi, iseve rogorc<br />

munji axmedi, TavisTavSi mxolod siyvarulis xmas ugdebs<br />

yurs, es aris misi Tavisuflebis sawindari. fsiqikis<br />

sirTule, refleqsuroba uSlis xels gurams, miendos<br />

irinas, romelic TviTon bavSviviT mimndobia, gadalaxos<br />

Tavisi egocentrizmi da skepticizmi, urwmunoba<br />

da sulierad gaumTliandes meore adamians; daijeros,<br />

rom bedniereba SeiZleba namdvili iyos da ara<br />

saSinelebis saburveli. guramis tragedia is aris, rom<br />

ar SeuZlia irinasaviT Sinaganad Tavisufali iyos.<br />

Txrobis subieqtur-lirikuli wyobis farglebSi mwerali<br />

axerxebs miukerZoebloba da simkacre gamoavlinos<br />

Tavisi gmiris mimarT.<br />

272


* * *<br />

or poluss Soris aris ganfenili guram rCeuliSvilis<br />

proza. erTi mxridan mas mijnavs masobrivi cnobiereba,<br />

cxovrebis upirovno, standartuli wesi, meore<br />

mxridan _ Tavisufal pirovnebaTa samkvidrebeli.<br />

mxatvruli azris Sinagani dinamika pirvelidan meore<br />

polusisken aris mimarTuli. mwerali Tvals adevnebs<br />

masidan pirovnebis gamocalkevebas, masis da individuumis<br />

dapirispirebas; gviCvenebs Sinaganad damoukidebeli,<br />

sulierad momwifebuli adamianis Camoyalibebis<br />

process; eqstremaluri situaciebis meSveobiT sinjavs<br />

Tavis personaJTa sulis simtkices da sifaqizes, maT<br />

pirovnul Rirsebas; idealTan miaxloebis romantikuli<br />

JiniT da amavdroulad sinamdvilis realisturi<br />

wvdomiT qmnis Tavisufal adamianTa mkveTr, ganumeorebeli<br />

gamometyvelebis mqone saxeebs.<br />

guram rCeuliSvilis mxatvruli sinamdvile azris<br />

saZirkvelze dgas. samyaros, adamianis, adamianTa cxovrebis<br />

arsisken aris mimarTuli mwerlis analitikuri<br />

TvalTaxedva. TviT misi metyvelebis stili xan fiqris<br />

mier aris aforiaqebuli, xan _ fiqris mierve Tvinier<br />

wesrigSi moyvanili.<br />

talantis zrda pirvel rigSi azris zrdaa. guram<br />

rCeuliSvilis mxatvruli azri ki ganuwyvetliv izrdeboda<br />

da rTuldeboda, sul ufro met simwifes iZenda.<br />

1986<br />

273


yvelaze didi vneba<br />

arian adamianebi, visTvisac WeSmaritebis wvdomis<br />

moTxovnileba sabediswero vnebaa. sibrmaveSi, sicrueSi<br />

anda sanaxevro simarTleSi cxovreba maTTvis gausaZlisia,<br />

imis miuxedavad, rom WeSmaritebis Zieba xSirad<br />

saxifaTo avantiuras warmoadgens _ yovelTvis SesaZlebelia<br />

WeSmaritebisken mswrafveli unugeSo sanaxaobis<br />

an sicarielis winaSe aRmoCndes.<br />

`iuloni~ aseTi adamianis dawerilia, WeSmaritebis<br />

daJinebiT maZiebeli mxatvris cnobiswadili igrZnoba<br />

guram rCeuliSvilis piesaSi.<br />

`ar arsebobs vneba azrze didi da SebrunebiT: azri<br />

aris vnebaTa Soris yvelaze didi vneba!~ _ ambobs<br />

guram rCeuliSvilis gmiri. vnebadqceuli azri Tu azradqceuli<br />

vneba is Zalaa, romelic guram rCeuliSvilis<br />

mxatvrul samyaros qmnis.<br />

arc ise iSviaTad Cven SeumCnevlad vaigivebT civsisxlian<br />

gansjismierobas da analitikurobas, viviwyebT,<br />

rom WeSmaritebis Zieba vnebaa da misi bedic iseve<br />

winaswarganuWvreteli da Seucnobia, rogorc yvela<br />

sxva vnebis.<br />

guram rCeuliSvilis piesis niSandoblivi Tavisebureba<br />

swored maZiebeli mxatvruli azris moZraobis<br />

winaswarganuWvretobaa, mxatvruli azris spontanuri<br />

ganviTarebaa. es aris cda, eqsperimenti da aravin SeiZleba<br />

icodes, rogori iqneba misi Sedegi. iseTi STabeWdileba<br />

gveqmneba, rom xorci esxmeba ara ukve mofiqrebul<br />

koncefcias, aramed TviT koncefciis dabadebis,<br />

Camoyalibebis mowme varT. Cvens Tvalwin qaosidan<br />

wvalebiT inakvTeba simarTlis saxe.<br />

da swored imitom, rom `iuloni~ WeSmaritad analitikuri,<br />

vnebianad analitikuri nawarmoebia, aris masSi<br />

iracionaluri, mxolod intuiturad SesagrZnobi elementic.<br />

es bunebrivic aris _ Tu leqsi, moTxroba, romani,<br />

piesa samyaros erTgvari modelia, maSin igi samyaros<br />

msgavsia imiTac, rom srulad Semecnebadi ar<br />

SeiZleba iyos.<br />

274


guram rCeuliSvilis piesaSi Zlierad Zgers saidumlos,<br />

iracionaluris gancda, rasac araferi aqvs saer-<br />

To fsevdomisticizmTan.<br />

rogorc Cans, daaxloebiT amgvari iyo guram rCeuliSvilis<br />

principuli esTetikuri poziciac. piesaSi<br />

vkiTxulobT:`nu vixmarT aq mag sityvas (ideas) ... radgan<br />

idea ukve sazRvravs raRacas, TiTqos anketas vavsebde<br />

_ Tema _ ojaxuri tragedia, idea _ ? araferi, araferi<br />

ar momdis TavSi~; `nawarmoebis konkretuli idea<br />

aris is Seucnobeli ganwyobileba,romelic qveSecneulad<br />

moqmedebs mnaxvelze, mkiTxvelze, emateba wveTebad<br />

mis sakuTar imdroindel ganwyobas da aRrmavebs<br />

mas...~.<br />

es `Seucnobeli ganwyobileba~ axlavs rCeuliSvilis<br />

piesas. mwerali rogorRac Tavidanve qmnis<br />

SexuTul atmosferos, avismomaswavebeli winaTgrZnobiT<br />

muxtavs Tavisi nawarmoebis Sinagan sivrces _<br />

oTaxs, sadac aTi axalgazrda kaci Sekrebila, raTa<br />

erT-erTi maTganis piesa dadgan da ganixilon.<br />

speqtakli piesaSi _ aseTi kompoziciuri xerxiT<br />

aris agebuli `iuloni~. cxadia, es xerxi guram rCeuli-<br />

SvilisTvis Tavisi garegnuli efeqturobiT ar aris<br />

Rirebuli. mis funqcias ar Seadgens realobis iluziis<br />

pirobiTobiT Canacvleba, miTumetes pirobiTobis meSveobiT<br />

Tangancdis ise ganeleba, rogorc brextis dramaturgiaSi<br />

xdeba. saerTo aRnagobiT `iuloni~ mogvagonebs<br />

luiji pirandelos piesas `avtoris maZiebeli<br />

eqvsi personaJi~, magram Tu pirandelosTvis arsebiTia<br />

tradiciuli Teatris formaTa Sinagani daSla da sinamdvilesTan<br />

maTi Seusabamobis gamovlena, guram rCeuliSvils<br />

sxva, CvenTvis ufro mtkivneuli safiqrali<br />

aqvs. piesaSi speqtaklis Setana mas Wirdeba qarTveli<br />

adamianis artistuli xasiaTis kvlevisTvis, rac uke-<br />

Tesad unda moxerxdes artistulsave situaciaSi.<br />

qarTveli rom artistia bunebiT, es araerTxel<br />

gvsmenia. am banalur mosazrebas guram rCeuliSvili<br />

mkacri analizis sagnad aqcevs da moulodnel aqcentebs<br />

uZebnis.<br />

275


mweralma SeZlo aramarto bevri Rrma da zusti azri,<br />

dakvirveba gaeziarebina CvenTvis artistizmis fenomenze,<br />

aramed, rac mTavaria, Tavisi gmirebisTvis Caedga<br />

artistuli suli, daexata individualobebi, romlebic<br />

xelSesaxebad warmogvidgenen erovnuli xasia-<br />

Tis artistizms misi cxovrebiseuli gamovlinebebis<br />

siuxviT. piesaSi gansja erovnuli xasiaTis Sesaxeb saxeobriv<br />

azrovnebas aris damorCilebuli, ganuwyvetliv<br />

mowmdeba personaJTa bunebis, maTi urTierTobis<br />

warmoCeniT.<br />

artistizmi guram rCeuliSvilis piesis gmirTa organuli<br />

Tvisebac aris da maTi ciebcxelebiani refleqsiis<br />

Temac.<br />

refleqsia, TviTanalizi rCeuliSvilis piesaSi personaJis<br />

saxis agebis wamyvani principia, rac iwvevs adamianis<br />

koncefciis SesamCnev garTulebas. `iuloni~<br />

upirveles yovlisa swored amiT aris mniSvnelovani<br />

literaturuli movlena. adamiani aq warmodgeba rogorc<br />

mraval fenad daxleCili cnobierebis mqone arseba,<br />

romelsac Sinagan amouwuraobas aniWebs TviTanalizis<br />

uCveulod ganviTarebuli unari. mas gamudmebiT<br />

mxedvelobis areSi hyavs Tavisi Tavi, gamudmebiT cdilobs<br />

amoicnos sakuTari arseba. TviTanalizis, refleqsiis<br />

WrilSi ase `dostoevskiseburad~ danaxul adamians<br />

naklebad icnobs XX saukunis qarTuli literatura<br />

(yovel SemTxvevaSi, `arapoezia~).<br />

oRond ramdenadac rCeuliSvilis mier warmosaxuli<br />

adamiani qarTvelia, refleqsiis unars mis arsebaSi<br />

xvdeba aseve sisxlxorcSi gamjdari artistizmi.<br />

da igi itanjeba Tavisi artistizmis gamo, radgan<br />

misi mZafri survilia iyos bunebrivi da gulwrfeli,<br />

xolo artistizmi nebiT Tu uneblieT xels uSlis amaSi.<br />

amitom piesis gmirebis komunikacia gaZnelebulia da<br />

drodadro absurdulobis STabeWdilebac Cndeba, warmoiqmneba<br />

gaugebrobebi, `usagno~ dava, konfliqtebi.<br />

TviTeuls aRizianebs meoris artistizmi, safrTxes<br />

xedavs masSi, radgan artistuloba, rCeuliSvilis kon-<br />

276


cefciiT, uwinaresad yuradRebis centrSi moqcevis<br />

survilia, rac sxvebis CrdilSi datovebas moaswavebs.<br />

guram rCeuliSvili gamWoli analiziT aaSkaravebs<br />

artistizmis fenomenis winaaRmdegobriobas, dialeqtikur<br />

bunebas. yvelaze moulodneli da mniSvnelovani<br />

aq is aris, rom atistizmma SeiZleba boroteba warmoSvas,<br />

codva amravlos.<br />

artistizms minebebuli, artistizmiT STagonebuli<br />

Cadis mkvlelobas iuloni: `me meCveneba, rom axla<br />

oidipos mefesaviT vdgavar Sua scenaze, Tqven ki gamogiSveriaT<br />

xelebi Cemken da iZaxiT: iulon! iulon! es wami<br />

aris umaRlesi wertili Cemi damaluli artistulobisa...<br />

es wami, roca mTeli yuradReba Cemzea momar-<br />

Tuli, Rirda im codvad, rac me Cavidine da rom SeiZlebodes<br />

am wamis gameoreba, axlidan Cavidendi im codvas.<br />

axla me mesmis toreadorisa, romelic CemsaviT dgas<br />

Sua arenaze, momzadebuli udanaSaulo msxverplis gansagmiravad...<br />

mTeli cirki misi sicocxlis yovel risks<br />

bRaviliT xvdeba, da ai, dgeba wami, roca is da xari<br />

samarisebur siCumeSi uaxlovdebian erTmaneTs, kacis<br />

xeli, romelsac iaraRi uWiravs da brma rqebi! da xdeba<br />

is! mkvleloba! mTeli darbazi, rogorc erTi kaci,<br />

amoiqSinebs da bRavis, yviris: toreador _ to-re-ador!<br />

me mesmis yurebSi am erTi wamis, mTeli yuradRebis<br />

wamis dResaswaulebrioba, xmebi iyofian, erTdebian,<br />

isev iZaxian: iulon! iu-lon! ai, wami Cems cxovrebaSi<br />

savse da udidesi, idge yuradRebis centrSi...~.<br />

iulons amoZravebs zepirovnuli Zala, romelsac<br />

danarCeni personaJebic atareben Sinaganad. amitom ver<br />

gaasamarTleben isini iulons da amboben, rom igi maTi<br />

`Zmaa~.<br />

qarTveli adamiani Znelad urigdeba Tavis umniSvnelobas,<br />

uCinarobas da TviTdamkvidrebisken, gamorCeulobisken<br />

da yuradRebis centrisken daJinebulma<br />

swrafvam is SeiZleba moralis miRma daayenos. Seuvali<br />

mxatvruli logikiT aris gamovlenili es mware<br />

WeSmariteba.<br />

277


magram piesaSi gacxaddeba artistizmis sxva aspeqtebic<br />

_ igi arsebuliT ukmayofileba da yofnis ufro<br />

maRal formaTa Ziebac aris, silaRis da pirovnuli<br />

Rirsebis, adamianebis srulfasovani SekavSirebis gamoxatulebacaa,<br />

adamianebisadmi siyvarulis gamxelis sa-<br />

Sualebaa. aseTi artistizmi xorcSesxmulia rCeuliSvilis<br />

lirikul gmirSi.<br />

misi saxe cxadyofs, rom `scenaze yofna~, yuradRebis<br />

centrSi yofna maSin aris gamarTlebuli, Tu artistizmi<br />

Semoqmedebaa. mwerlis lirikuli gmiris artistizmi<br />

swored SemoqmedebiTia _ Tavisi TamaSiT,<br />

artistizmiT is qmnis speqtakls, aSiSvlebs sinamdvilis<br />

sastik saxes, raTa ganxorcieldes kaTarzisi; egocentruli<br />

artistizmis alternativaa artistul-SemoqmedebiTi<br />

energiis axlis qmnadobaSi xarjva...<br />

Tavisi piesiT guram rCeuliSvilma Segvaxsena, rom<br />

Cvenma literaturam eris arsebobis Sidaxedebi unda<br />

gadaxsnas, rom igi unda eZebdes pasuxs mtkivneul kiTxvaze<br />

_ rogor warmodgeba qarTuli erovnuli xasiaTi<br />

TanamedroveobaSi.<br />

guram rCeuliSvilis piesaSi gamovlenilia araerTi<br />

Tviseba, romlebic am amocanis dasaZlevad aris saWiro<br />

_ samyaros tragikuli aRqma da sabediswero winaaRmdegobebis<br />

gamomJRavnebis unari, adamianis fsiqikis<br />

xlarTebSi SemRwevi mzera, zRvardaudebi marTlismoyvareoba<br />

da masze damyarebuli humanizmi.<br />

278<br />

1983


oTar WilaZe<br />

sivrcis ori saxe<br />

oTar WilaZis poeziis urbanistuli xasiaTi upirveles<br />

yovlisa vlindeba garesinamdvilesTan lirikuli<br />

gmiris gaucxoebul-gaZnelebul urTierTobaSi,<br />

rac oTar WilaZis poeturi samyaros sivrcul wyobasac<br />

aCnevs kvals _ poetis araerT leqsSi `moqmedebis adgils~<br />

bina, oTaxi warmoadgens. oTaxi oTar WilaZis<br />

poeziis myari sivrculi saxea.<br />

oTaxSi yofna oTar WilaZis poeziis enaze niSnavs<br />

garesamyarosgan aramxolod fizikur, aramed sulier<br />

izolirebasac.<br />

oTaxi mudam aSkarad ar Cans, zogjer uCinrad monawileobs<br />

samyaros lirikul WvretaSi, mxolod miniSnebulia<br />

rogorc lirikuli gmiris adgilsamyofeli, rogorc<br />

optikuri centri, saidanac igi sinamdviles aRiqvams.<br />

`viT simartovis suli (xiluli) gaSeSebula haerSi<br />

boli da danasaviT brwyinavs yinuli, ukve ganvlili<br />

cxovrebis toli. oTxive mxridan miyurebs mTvare,<br />

sizmris leSiviT agdia Tovli, da yrud gugunebs qalaqi<br />

gareT, ukve ganvlili cxovrebis toli”.<br />

`gareT~ aq migvaniSnebs, rom yvelaferi, rasac lirikuli<br />

gmiri xedavs da ismens, danaxuli da mosmenilia<br />

daxuruli sivrcidan, distanciidan, rac xilvaTa gaucnaurebul,<br />

gaucxoebul ierSic mJRavndeba.<br />

oTaxi rogorc xedvis punqti poeturi aRqmis gaucnaurebis<br />

sayrdenia aqac: `SarSanac ase daiwyo zustad,<br />

uceb gadawyda foTlebis saqme da mxolod erTi, yvelaze<br />

susti, xelisguliviT awveba sarkmels. mococavs<br />

lurji asfaltis xavsi, SiSvldeba quCa da saxes kargavs<br />

da gaqvavebul mdinaris msgavsad yvelaze ufro Tavis<br />

Tavs ar gavs~.<br />

samyaros aseTi daZabuli da nacnobis ucnobad mqceveli<br />

xedva damaxasiaTebelia oTar WilaZisTvis da realobisgan<br />

garkveul siSores gulisxmobs.<br />

279


Sida da gare sivrceTa dapirispireba msWvalavs<br />

oTar WilaZis poezias. am dapirispirebis konteqstSi<br />

`SigniT~ lirikuli gmirisTvis gaTavisebuli garemoa,<br />

romelic ifaravs mas; `gareT~ moaswavebs imas, rasac<br />

adamianis sulSi SeSfoTeba, siucxovis grZnoba Seaqvs;<br />

`SigniT~ specifikurad adamianuri sivrcea, `gareT~ _<br />

adamianisTvis arasaimedo.<br />

Tumca es ori samyaro erTmaneTisTvis Seuvali ar<br />

aris, isini gavlenas axdenen erTmaneTze.<br />

`magram zamTarSi Ramdeba adre da Rame SubliT awveba<br />

karebs, gareT ki amtvrevs prospeqtis Wadrebs ianvris<br />

qari... da civa gareT~.<br />

qalaqSi moTareSe miusafrobis suli cdilobs `SigniTac~<br />

SeiWras, magram adamiani xelovnebis, musikis<br />

waylobiT igeriebs pirquS urbanul-industriul sinamdviles<br />

da TiTqos akeTilSobilebs kidec mas. `da<br />

mavTulebic raRacas grZnoben, raRacas, dRemde ucnobs<br />

da saSiSs, da nugeSiviT usmenen Sopens, daWimulebi<br />

nacrisfer caSi~.<br />

leqsSic `bavSvi ukravda stumrebis TxovniT~ bina<br />

da garesamyaro dramatulad upirispirdebian erTmaneTs<br />

da aqac musika amkvidrebs `SigniT~ sakuTriv adamianur,<br />

sulieri faseulobebiT ganmtkicebul realobas,<br />

romelic civ da uRimRamo garerealobas gadaZalavs.<br />

`quCebSi wvimda~ erT-erTi is leqsia, sadac agreTve<br />

igrZnoba Sida da gare realobaTa dapirispirebis dramatizmi.<br />

lirikuli gmiris gaucxoeba gamoixateba misi<br />

sivrculi SemozRudulobiTac, romelsac garesinamdvile<br />

utevs: `quCebSi wvimda. me viyav marto, vusmendi<br />

wvimas da TuTuns vwevdi da oTxkedelSi moqceul far-<br />

Tobs wvima avsebda sakuTar sevdiT. me Cemi mqonda da<br />

msurda mSvidad meZebna Cemi sevdis mizezi. magram viRaca<br />

saxuravs mxdida da Camdioda wvima kiserSi...~.<br />

leqsi gviCvenebs, Tu rogor ubiZgebs lirikul<br />

gmirs didi Semoqmedis _ galaktion tabiZis _ daRupva,<br />

datovos Tavisi martoobis samyofeli da saerTo<br />

ubedureba gaiziaros.<br />

280


Tu aq `oTxkedelSi moqceuli farTobis~ miRma gasvla<br />

iZulebiTi aqtia, sxva SemTxvevebSi daxSuli sivrcidan<br />

gaRweva lirikuli gmiris Rrma sulier moTxovnilebad<br />

warmodgeba.<br />

oTar WilaZis lirikuli gmiri ar egueba Tavis siucxoves,<br />

sinamdvilisgan siSores, intensiurad eZebs<br />

sakuTari mikrosamyaros gadalaxvis da did samyaros-<br />

Tan SeerTebis gzebs. aseTi Zieba dapirispirebas `SigniT-gareT~<br />

SesamCnevad ucvlis azrs.<br />

`rodesac civa, rodesac bnela, rodesac mxolod<br />

qaria gareT, Cems TvalSi fasi eweva melans da sagangebod<br />

Caketil karebs. jandabas iqiT wyeuli wigni, vis<br />

raSi unda, rac ukve uTqvamT, me minda Cemi sunTqva da<br />

fiqri iqces Sens fiqrad, iqces Sens sunTqvad~.<br />

polaruli wyvili `SigniT-gareT~ cxadad ikveTeba;<br />

lirikuli gmiri Sidasivrces afarebs Tavs, magram<br />

oTaxSi yofna amjerad garesinamdvilisgan sulier mowyvetasac<br />

ki ar niSnavs, aramed am sinamdvilesTan Sinagani<br />

SekavSirebis cdas aZlevs impulss. daSoreba garesamyarosgan<br />

masTan gaRrmavebuli urTierTobis wyurvils<br />

badebs _ Semoqmedebis stimulad iqceva; Semoqmedeba,<br />

poezia oTar WilaZisTvis martoobis garRveva da<br />

WeSmariti adamianuri komunikaciis damyarebaa.<br />

oTar WilaZis lirikuli gmiris gaucxoebas da amave<br />

dros izolirebis gadalaxvisken mis swrafvas faqizad<br />

gamoxatavs leqsi `me vkiTxulobdi~. lirikul gmirs<br />

kvlav garerealobisgan gamijnul arealSi, oTaxSi vxedavT,<br />

misi ganwyobilebac TiTqos amis Sesatyvisia, magram<br />

sinamdvileSi es ganwyobileba winaaRmdegobrivi da<br />

meryevia: `me vkiTxulobdi. momwyinda fiqri da vkiTxulobdi.<br />

xmamaRla wvimda. sarkmelSi qari arxevda xeebs,<br />

damZimebulebs xangrZlivi wvimiT... sadRac kiodnen matareblebi,<br />

gaxveulebi orTqlSi da bolSi, da TiTqos<br />

viRac idga baqanze, viRac Zalian Zvirfasi CemTvis...~.<br />

lirikuli gmiris warmosaxva cildeba oTaxis siviwroves<br />

da garesivrcisken aris mimarTuli. amis mizezi<br />

Caketilobis daZlevis, samyarosTan ziarebis survilia.<br />

igi aRmoacenebs ucnobis saxes, romelTanac liri-<br />

281


kuli gmiri sulier naTesaobas grZnobs _ es aris namdvili<br />

adamianuri urTierTobis monatreba.<br />

WeSmariti komunikaciis monatrebaze aranakleb ni-<br />

Sandoblivia isic, rom ucnobi, visTanac lirikul<br />

gmirs Sexmianeba surs, ukve gasulia Ria, farTo sivrceSi,<br />

romelsac rkinigza asaxierebs.<br />

rkinigza oTar WilaZis poeziis iseTive mudmivi sivrculi<br />

saxea, rogoric oTaxia. oTaxis da rkinigzis polarul<br />

saxeTa urTierTmimarTebaSic mJRavndeba oTar<br />

WilaZis lirikuli gmiris gaucxoebuli fsiqologia da<br />

amasTanave misi daZlevis energiuli mcdeloba.<br />

am saxeebiT gamoxatul msoflmimarTebaTa Sejaxebaa<br />

aRbeWdili leqsSi `muSebs moqondaT sila da kiri~.<br />

lirikuli gmirisTvis maT Soris arCevanis gakeTeba<br />

ioli ar aris, misi arCevani TandaTan mwifdeba. garesamyaros<br />

xedebi Tvals staceben mas, sinamdvile Tavisi maradiuli<br />

siaxliT warmoudgeba mis mzeras. `dro gadioda<br />

da zamTris pirze tye SiSvldeboda uxmod da<br />

uceb. mere amayad yvaoda isev da imagrebda fesvebs da<br />

yunwebs~. sicocxlis moZraobis am suraTTan kontrasts<br />

qmnis lirikuli gmiris gaxeveba daxSul sivrce-<br />

Si, magram es izolirebuli uZraoba sisxlsavse cxovrebidan<br />

moRweuli xmebiT iryeva.<br />

`da sadgurebi isev kiodnen da naTdebodnen bnelSi<br />

fanjrebi, dro ki brazobda da gadioda mxolod imitom,<br />

rom ver vamCnevdi. me kvlav xelebSi vmalavdi saxes<br />

da vuyruebdi sadguris Zaxils da miyveboda uCinar<br />

arxebs aTasnairad daRlili xalxi~.<br />

Tumca lirikuli gmiri ewinaaRmdegeba garesinamdvilis<br />

eqspansias, mainc did samyaroSi gaRwevis neba<br />

mZlavrobs. `da ukve vgrZnobdi, rom Cemi sulic gaibneoda<br />

am kedlebs Soris da Seyvarebul biWiviT sulels<br />

gamitacebda sadguris boli.~<br />

`sadguris boli~ qveynierebasTan Sesaxvedrad waiyvans<br />

oTar WilaZis lirikul gmirs, rkinigza mas samyaros,<br />

yofierebis sisavsesTan da mravalferovnebasTan<br />

aerTebs.<br />

1984<br />

282


esik xaranauli<br />

azris silaRe<br />

poetis wignze, krebulze msjeloba, albaT, mxolod<br />

maSin Rirs, Tuki masSi sistemuri mTlianobis migneba<br />

moxerxdeba.<br />

ra Tqma unda, mTlianobac sxvadasxvagvaria: enobriv-stiluri,<br />

intonaciuri, Tematuri... mainc yvelaze<br />

Zneli da yvelaze Rirebulic poetis mier msoflxedvis<br />

erTianobis mopovebaa, samyaros da adamianis erTiani<br />

koncefciis gamokveTaa.<br />

besik xaranaulis wignSi _ leqsebi, `merani~, 1979 _<br />

gaerTianebul nawarmoebebs datanebuli aqvT siRrmiseuli,<br />

gamamTlianebeli konceptualuri samagri, ramdenadac<br />

wignis centrSi dgas lirikuli gmiri, romelsac<br />

daxSvia samyaros wesrigTan ziarebis saukuneobiT<br />

nacadi gza _ SemTxveviT ar ixsneba krebuli vrceli<br />

poeturi monologiT `sircxvilis Semdeg~, laitmotivad<br />

rom gasdevs: `ratom damiviwye me, mariam...~; igi<br />

cxovrobs ara ueWveli, mtkiced dadgenili orientirebis<br />

da faseulobebis imedad, aramed iZulebulia yoveldRiurad<br />

TviTon, damoukideblad eZebos adamianuri<br />

arsebobis daxlarTul sirTuleSi garkvevis, realobaSi<br />

adamianurad damkvidrebis SesaZlebloba. calkeul<br />

nawarmoebs emCneva am sulieri da eTikuri situaciis,<br />

individualurad misakvlev orientirebze fiqris<br />

ganuwyveteli procesis anabeWdi. yoveli mniSvnelovani<br />

leqsi samyaroSi damoukidebeli, Zneli TviTdafuZnebis<br />

cnobieri aqtis, egzistencialuri arCevanis anatvifria.<br />

besik xaranaulisTvis poeziis zeamocana samyaroSi<br />

sicxadis Setana da imis aRmoCenaa, razec adamians<br />

dandoba SeeZleba.<br />

besik xaranaulis poeturi xma daRlilobiT aris<br />

gamsWvaluli. es aris gamWvirvale sazrisis gareSe dar-<br />

Cenil samyaroSi Cavardnilis daRliloba, romelic mu-<br />

283


dam Tavidan unda ecados sakuTari yofnis gamarTlebas.<br />

besik xaranaulis intonacia realobis labirinTSi<br />

xetialiT gabezrebulis imedgacruebad gaismis, masSi<br />

cdomilebaTa namsxvrevebiT mokirwyluli Semecnebis<br />

gzis gamomvlelis sayveduri Tu sinanulia CaRvrili...<br />

Tumca besik xaranaulis metyvelebis daRlili elegiuri<br />

toni garkveuli TvalsazrisiT `pozac~ aris, _<br />

cnobierad arCeuli da SenarCunebuli _ es Semoqmedis,<br />

mxatvris `cbierebaa~, romelic mas TamaSis da niRbisken<br />

ubiZgebs...<br />

besik xaranaulis leqsSi TviT intonaciuri wyobaa<br />

saazrovnod momarTuli, fiqris aRmomcenebeli. melanqoliiT<br />

Seferili melodia, metwilad mdore, uxaliso<br />

ritmi azrovnebis mtkivneuli procesis aramarto adekvaturi<br />

mxatvruli materializebaa, aramed Tavis mxrivac<br />

axdens poeturi gansjis `provocirebas~; Seicavs<br />

mis aRmZvrel da macocxlebel farul stimulebs, zedmiwevniT<br />

Sesaferis `garemos~ warmoadgens azris Zaldautanebeli<br />

ganviTarebis da momwifebisTvis.<br />

besik xaranaulis intonaciis, saerTod poetikis bunebis<br />

ZiriTadi msazRvreli ironiaa.<br />

gaucinari, pirquSi, Tumca Semwynarebeli ironia da<br />

TviTironia besik xaranaulis poezias Zveli, Cakiruli<br />

tkiviliT aJRerebs, igi sulier iaraTa gamJRavnebis<br />

daxvewili, inteleqtualizebuli formaa.<br />

amasTanave besik xaranaulisTvis ironia magnitia<br />

poeziasTan sinamdvilis misazidad, misaaxloeblad. misi<br />

meSveobiT aRiZvreba mxatvruli STabeWdileba, rom<br />

TiTqos cxovrebis xorklian garss vaxebT xels. `xis<br />

ZirSi _ katis cindalebi Wreli yvavilebiviT, TiTqos<br />

ki ar Sobes, arwyies. diasaxlisma gadmoyara, magram<br />

Ramem piri ar axlo~.<br />

ironiis daxmarebiT isxams xorcs besik xaranaulis<br />

swrafva lirikuli egocentrizmis gadalaxvisken. ironia,<br />

molodinis sawinaaRmdegod, ki ar zrdis distancias<br />

poets da sinamdviles Soris, piriqiT, erTmaneTs<br />

Seajaxebs maT.<br />

284


ironias ukavSirdeba besik xaranaulis poetikis er-<br />

Ti gamorCeuli Taviseburebac.<br />

besik xaranaulis saxeebs, Sedarebebs, asociaciebs<br />

ara aqvT ucdomeli sizustis, saganTa da movlenaTa<br />

ueWveli msgavsebis aRmoCenis pretenzia. isini TiTqos<br />

moicaven sakuTar SesaZleblobaTa SezRudulobis<br />

cnobierebas, TiTqos TviTironiiT arian aRWurvili da<br />

es icavs maT banalobis da gaqvavebisgan, axal suls<br />

Caudgams mxatvruli sicocxlisTvis. poets maincdamainc<br />

ar sjera tropis `ususuri feTqebadobis~ (pol<br />

valeri) da mis pirobiTobas aaSkaravebs. amis Sedegad<br />

azri Tu grZnoba uCveulo simarTles da sinedles<br />

iZens. amgvar asociaciaTa Wavlebs xaranaulis lirika-<br />

Si Tan moyveba specifikuri poeturi Tavisufleba: isini<br />

warmoSoben STabeWdilebas, rom mowme varT uzrunveli<br />

esTetikuri TamaSis, saxeobrivi metyvelebis sakuTriv<br />

procesiT gamowveuli tkbobis. `...cotac da<br />

mSoblebi, romlebmac gazardes da maswavleblebi, romlebic<br />

wvrTidnen, fetvis marcvlebiviT gadauyrian<br />

maT Tavs cxovrebas, ara, varskvlavebad ar ikiafeben!<br />

fetvis marcvlebiviT, fetvis marcvlebiviT, fetvis<br />

marcvlebiviT gadauyrian imaT cxovrebas...~. poeti agemovnebs<br />

TviTeul sityvas Tu frazas, TiTqos eZneleba<br />

masTan ganSoreba, artistulad eTamaSeba enis stiqias.<br />

es momenti gansakuTrebiT mniSvnelovani da faseulia,<br />

radgan mkiTxvelis mier verlibris esTetikur fenomenad<br />

aRqma ufro Znelad misaRwevia, vidre _ tradiciuli<br />

leqsis, sadac ukve metri adasturebs, rom<br />

Cvens winaa ara Cveulebrivi gamonaTqvami, aramed mxatvruli<br />

sityvieri qsovili. Tavisufal leqsSi ki aucilebelia<br />

gansakuTrebuli mcdeloba, raTa igi sasaubro,<br />

yoveldRiur metyvelebasTan mimsgavsebis Sedegad ar<br />

moirRves da daqveiTdes, ar iqces uRimRamo yofiT<br />

laparakad...<br />

besik xaranaulis lirikaSi ironia gonebismier sawyiss<br />

gadascems im Zalmosilebas da SeuzRudaobas, romelic<br />

saerTod emociis poetur gamovlinebaTaTvis<br />

aris niSandoblivi. ironia aniWebs xaranaulis liri-<br />

285


kul gmirs TviTflobis SenarCunebis saSualebas, misi<br />

wyalobiT gonebis Tvali amayad, TavdajerebiT dascqeris<br />

yovelive impulsurs... poeziaSi xSirad gvigvrZnia<br />

miamitobis mSveniereba, magram iqneb masSi naklebad<br />

momxiblavi ar iyos `aramiamitoba~ _ cnobierebis ukiduresi<br />

sifxizle da simkacre, misi mousyidveli skepticizmi<br />

mzeris dambindvelis mimarT, azris unari,<br />

stoikurad moigerios grZnobad impulsTa Semotevebi.<br />

besik xaranaulis poeziaSi Zlier emocias aRkveTili<br />

aqvs dauokebloba; igi azris nadavladaa qceuli _<br />

saguldagulo analitikuri dakvirvebis sagani xdeba.<br />

xaranaulis poeziis xibls bevrad ganapirobebs emociis<br />

da gonebis dinamiuri urTierTmimarTeba, romlis arsi<br />

is aris, rom ironiiT aRWurvili azri TandaTan, faruli<br />

netarebiT, TavSekavebuli silaRiT da artistizmiT<br />

imorCilebs grZnobismier elements...<br />

amasTan erTad besik xaranaulis poeziaSi Rrmad<br />

aris aRbeWdili amouxsnelis da, SeiZleba iTqvas, saswaulebrivis<br />

gancda, oRond igi ramdenadme garidebulia<br />

Tavisi gamovlenis agznebul spontanurobas da sinamdvilis<br />

ironiul-analitikur WvretasTan aris SeuRlebuli.<br />

Cven SeCveuli varT verlibris rogorc racionalistur<br />

xedvasTan misadagebuli saleqso konstruqciis<br />

daxasiaTebas, sadac yvelaferi bolomde gaazrebulia,<br />

gacnobierebulia. magram besik xaranaulis poezia-<br />

Si xSirad adamianuri arsebobis iseTi waxnagebia Tval-<br />

Sevlebuli, romlebic mxolod poeturi intuiciiT<br />

miiwvdomeba.<br />

besik xaranaulis leqsi, winare simbolisturi poetikis<br />

sapirispirod, logikurad naTeli da fxizelia,<br />

sizmareulad meryev atmosferoSi ar aris gaxveuli da<br />

mainc xSirad erTbaSad ver ipovi masSi Camarxul azrs,<br />

misi Sinagani arsi ewinaaRmdegeba erTmniSvnelovan gagebas,<br />

radgan es aris samyaros usasrulo idumalebis<br />

gamokrToma.<br />

oRond sinamdvilis yofiT, prozaul ganzomilebas<br />

besik xaranauli arc aseT SemTxvevebSi wydeba. `kartofilis<br />

amoReba~ poetis meTodis gamxelac aris, poetis,<br />

286


omelic moTminebiT asrulebs `Sav samuSaos~, ar Takilobs<br />

`dRiuri prozis~ fenebis amobrunebas, radgan<br />

icis, miwis belts SeiZleba anazdad iseTi ram moyves,<br />

risTvisac Rirda garja da yofaSi yofiereba gamomzeurdes.<br />

`Seni sunTqva SerCa Cems xelisguls, rodesac<br />

pirs gimuwavdi gamwarebuli, radganac Sen iZaxodi sa-<br />

Sinel sityvebs, sityvebs, romlebic maSinebdnen mTeli<br />

sicocxle. da me, damfrTxali da miwasTan gasworebuli,<br />

yurebs ki ar vigmanavdi im sityvebisTvis, Sens pirs<br />

vasresdi. da ai, ra movimoqmede! Seni sunTqva SerCa Cems<br />

xelisguls...~.<br />

yoveldRiurobis mtvriT dafaruli da yoveldRiurobaze<br />

amamaRlebeli WeSmaritebis Ziebis paTosi icavs<br />

besik xaranauls erTi safrTxisgan, romelic uwinaresad<br />

Tavisufal leqss axlavs.<br />

verlibrSi gansakuTrebiT mkafiod vlindeba lirikuli<br />

gmiris demokratizaciis tendencia, saerTod damaxasiaTebeli<br />

Tanamedrove poeziisTvis. dRes poets<br />

sul ufro xSirad aqvs Camoclili gamorCeulobis Saravandedi,<br />

sul ufro xSirad Camodis igi naTelmxilvelis<br />

da qadagis kvarcxlbekidan da Cveulebriv adamians<br />

uaxlovdeba. magram xdeba isec, rom miaxloeba igiveobad<br />

iqceva da leqsSi ordinarul subieqts vxvdebiT, im<br />

pirovnebis nacvlad, romelSic raRac iSviaTma da<br />

Zvirfasma gaiRviZa.<br />

besik xaranauls aridebuli aqvs am tendenciis arasasurveli<br />

Sedegebi, radgan ar iviwyebs poeziis mizans,<br />

romelsac aleqsandr bloki ase gansazRvravs: `saSualoadamianurze<br />

raRac ufro sainteresos mopoveba<br />

adamianTa cxovrebis mdare gamonadnobis grovaSi~.<br />

1981<br />

287


jemal qarCxaZe<br />

Tavisufal pirovnebad yofna<br />

mizandasaxulad Tu spontanurad yvela mwerali Tavisi<br />

qveynis da xalxis xats qmnis da mwerlis Sefasebis<br />

erT-erTi sando kriteriumi isic aris, Tu ramdenad<br />

saintereso da metyvelia, WeSmaritia es xati. amasTanave,<br />

rac ufro metad uRrmavdeba literatura nacionalur<br />

sinamdviles, miT ufro universaluri xdeba igi<br />

Tavisi mniSvnelobiT.<br />

jemal qarCxaZe iyo qarTuli sazogadoebis, saqarTvelos<br />

SesaniSnavi mxatvari-analitikosi, romlis Semoqmedeba<br />

gvexmareba Cveni erovnuli raobis SecnobaSi.<br />

mis prozaSi literaturis umTavresi kiTxva _ ra aris<br />

adamiani _ gaiazreba rogorc kiTxva qarTveli adamianis<br />

bunebis Taobaze da piruku.<br />

jemal qarCxaZisTvis damaxasiaTebelma realobis Ca-<br />

Ziebulma kritikul-analitikurma xedvam yvelaze srulyofili<br />

gamoxatuleba mis mier meoce saukunis oTxmocian<br />

wlebSi daweril nawarmoebebSi pova. man mwvaved<br />

igrZno qarTuli sazogadoebis sulieri, zneobrivi<br />

krizisi da ganaxorciela misi utyuari mxatvruli<br />

analizi.<br />

ironia, romelic yovelTvis niSandoblivi iyo<br />

jemal qarCxaZis TvalTaxedvis da stilisTvis, gansakuTrebul<br />

sibasres da elvarebas iZens vrcel moTxrobebSi<br />

`solomoniani~, `gube~, `iupiteris sinanuli~.<br />

am nawarmoebTa personaJebi eqcevian daundoblad Zlieri<br />

mxatvruli ganaTebis areSi da absoluturad gam-<br />

Wvirvaleebi xdebian.<br />

aq Rrmad aris gaxsnili Tema, romelic jemal<br />

qarCxaZes yvelaze metad ainteresebda _ adamianSi<br />

pirovnebis dabadeba Tu verdabadeba.<br />

`gubeSi~ avtori TiTqos jojoxeTs gamoatarebs Tavis<br />

personaJs, romlis brma sulSic egoizmi, sixarbe,<br />

288


jibri, mewvrilmaneoba fuTfuTebs _ man mtkivneuli<br />

dartymebi unda miiRos, raTa Tvali aexilos, dainaxos<br />

mTeli Tavisi ubadrukoba, Sinagani siRatake, Tavisi<br />

arsebobis idioturoba. moTxroba warmogvidgeba egoisturi,<br />

TavisTavSi daxSuli, sicocxlis sufTa wyaroebs<br />

mowyvetili cnobierebis Semzarav mxatvrul fenomenologiad.<br />

pirovnebad ver iqceva `solomonianis~ gmiri, patrioti<br />

da wesieri kaci, romelmac verasdros ver SeZlo<br />

Tavisi nebis da azris damkvidreba da icxovra ara mis<br />

mier arCeuli, aramed sxvebisgan Tavsmoxveuli cxovrebiT.<br />

igi ver acnobierebs, rom misi saTayvanebeli ilia<br />

WavWavaZe pirvel rigSi Tavisufali pirovneba iyo da<br />

ilias mimdevroba uwinares yovlisa Tavisufal pirovnebad<br />

yofnas niSnavs. brwyinvale ironiiT ixateba, rogor<br />

gamoutans ulmobel ganaCens, rogor `Camowers~<br />

moTxrobis sulierad SezRudul, SeboWil personaJs<br />

istoria, romlis axali etapic mkacrad moiTxovs, rom<br />

qarTuli patriotizmi Tavisufali pirovnebis ideas<br />

daemyaros da Tavisi inteleqtualuri, kulturuli<br />

Tvalsawieri gaifarTovos.<br />

pirovnulobis mTavari mowinaaRmdege, jemal qarCxaZis<br />

TvalTaxedviT, aris siyalbe, niRbosnoba. iseT<br />

niRbosans, rogoric aris neroni `iupiteris sinanul-<br />

Si~, mxolod pirovnebad yofnis TamaSi SeuZlia, namdvilad<br />

mniSvnelovani da saintereso pirovneba is ver<br />

iqneba. fsevdopirovnebisTvis miuwvdomelia pirovnuli<br />

sawyisis damamkvidrebeli iseTi Zireuli fenomenebi,<br />

rogorebicaa siyvaruli da Semoqmedeba. neroni<br />

cdilobs TviT sicrue aqcios Semoqmedebad, xelovnebad,<br />

magram es `xelovneba~ pirdapiri, uxeSi Zaladobis<br />

daxmarebis gareSe sruliad araefeqtiania. jemal<br />

qarCxaZis mier daxatuli artistuli tirani Sinaganad<br />

ubadrukia, sakuTari arasrulfasovnebis faruli<br />

grZnobiT gamoRrRnili, namdvili adamianuri faseulobebisadmi<br />

brma. misi siZliere sxvebis sisusteebis<br />

SemCnevis da gamoyenebis unari da sxvaTa tkivilis gancdis<br />

uunarobaa. bevrisSemZleobis miuxedavad Tavisi<br />

289


arsiT igi araraobaa, riTac ziuskindis `parfiumeris~<br />

mTavar gmirs gvagonebs.<br />

siyalbe imitom aris pirovnuli sawyisis CamxSobi,<br />

rom pirovneba upirvelesad WeSmaritebis Ziebis, damkvidrebis,<br />

WeSmariti yofnis nebaa. aseTia `igis~ gmiri,<br />

pirveli pirovneba dedamiwaze, romlis dabadebis saswaulic<br />

siyvarulis da Semoqmedebis stiqiaTa Zalebis<br />

mier xorcieldeba da romelsac mwerali pirvelyofili<br />

adamianis samyaros uCveulod damajerebeli da<br />

STambeWdavi gacocxlebiT warmosaxavs. es gmiri agnebs<br />

adamianuri yofierebis WeSmarit wess da ar SeuZlia,<br />

radac unda daujdes, am wesis Sesatyvisad ar iarsebos,<br />

ar gamoamJRavnos da daamkvidros is, rac aRmoaCina _<br />

mas Rrma sulieri naTesaoba akavSirebs vaJa-fSavelas<br />

gmirebTan.<br />

WeSmaritebasTan TanxmierebaSi yofnis aseTive neba<br />

warmarTavs `antoniosa da <strong>daviT</strong>is~ erT-erTi mTavari<br />

personaJis, evropeli adamianis arsebobasac. misi Semoyvana<br />

qarTul sinamdvileSi saSualebas aZlevs mwerals<br />

gviCvenos am sinamdvilis sulier-zneobrivi substanciis<br />

daSlis Sidaxedi, sinamdvilis, romelic uwinaresad<br />

swored pirovnebis Tavisuflebas da TviTrealizebas,<br />

Tavisufal pirovnul aqtTa ganxorcielebas<br />

ewinaaRmdegeba.<br />

jemal qarCxaZe TviTon iyo adamiani, romelmac<br />

Tavisufal pirovnebad yofnis siZnele daZlia. da sanam<br />

SegviZlia pativs mivagebdeT aseT adamianebs, sanam SegviZlia<br />

is simarTle gaviTavisoT, romelic maT qarTuli<br />

samyaros Sesaxeb gagvimJRavnes, gvrCeba Sansi am<br />

samyaroSi raRac sasikeTod SevcvaloT.<br />

290<br />

2000


literatura WeSmaritebis Ziebaa<br />

drois siRrmidan Cvenamde<br />

qarTul literaturas, sadac yvelaze koncentrirebulad<br />

da TvalsaCinod aris gamoxatuli misi Semqmneli<br />

xalxis msoflmxedveloba, drois siRrmidan<br />

Cvens dromde moyveba am msoflmxedvelobis erT-erTi<br />

laitmotivi _ samyarosadmi adamianis aqtiuri, SemoqmedebiTi,<br />

ganmaaxlebeli damokidebuleba.<br />

misi pirvelive reliefuri gacxadeba miTufro<br />

STambeWdavia, rom momxdaria iq, sadac TiTqos naklebad<br />

aris mosalodneli _ agiografiul nawarmoebSi.<br />

`grigol xanZTelis cxovrebis~ mTavari gmiris religiuri<br />

aRmafrena masStabur da intensiur aRmSeneblobaSia<br />

ganivTebuli. grigols, SemoqmedebiTi suliT dajildoebul<br />

da axlismaZiebel adamians, izidavs ucxo,<br />

Zneli da winaaRmdegobis gamwevi garemo, romelsac<br />

Tavisi mZlavri nebisyofiT aTvinierebs. is Seupovari<br />

TanmimdevrulobiT aqcevs udabur ares sulis sacxovrisad,<br />

sulierad ipyrobs ucnob sivrces. ukacrieli,<br />

veluri bunebis moSinaureba, materiis urCobis, adamianTa<br />

yofis qaoturobis daZleva da axali, srulfasovani<br />

realobis aRmSenebloba `grigol xanZTelis cxovrebaSi~<br />

warmodgeba rogorc RmerTis Semoqmedebis<br />

gamgrZelebeli adamianis Rirseba. grigol xanZTeli `udabnoTa<br />

qalaqmyofelia~ _ samyaros srulmqmneli, misTvis<br />

organizebuli saxis mimniWebeli, mouwesrigebel sinamdvileSi<br />

zneobrivi da socialuri wesrigis damamyarebeli.<br />

avTandili, romelic qarTuli literaturis centralur<br />

personaJad SeiZleba miviCnioT, Tumca aSkarad<br />

gansxvavdeba merCules mier monumenturad gamoqandakebuli<br />

asketisgan, magram garkveuli TvalsazrisiT<br />

misi memkvidrec aris: samyarosadmi aqtiur-SemoqmedebiTi,<br />

gardamqmneli mimarTeba maT saziaro aqvT.<br />

oRond avTandilis moZraobis da aqtivobis sivrce ukve<br />

usazRvrod gafarToebulia, mTel qveynierebas itevs.<br />

291


igi gamsWvalulia ucxos da ucnobis Secnobis axleburi<br />

ganwyobiT. aqtiuroba da dinamiuroba avTandilis<br />

bunebrivi Tvisebebia, magram misi qmedeba Sesatyvisi,<br />

mkafiod gacnobierebuli da formulirebuli msoflmxedvelobrivi<br />

mrwamsiTac aris warmarTuli. es aris<br />

aqtivizmis filosofia (`ara viqm, codna ras margebs<br />

filosofosTa brZnobisa~). avTandili cvlis, srulyofs<br />

samyaros Tavisi idealuri warmodgenebis Sesaferisad.<br />

mas surs Seqmnas is, rac adre ar arsebobda, anda<br />

arsebobda da dairRva _ yovlismomcveli harmonia.<br />

literaturis mkvlevarebs SemCneuli aqvT garkveuli<br />

Tanxvedra `merans~ da `vefxistyaosans~ Soris,<br />

msgavseba `meranis~ gmirs da avTandils Soris, romelic<br />

moicavs calkeul saxeebs da motivebs. magram aq SeiniSneba<br />

ufro Rrma da arsebiTi erTianobac, samyarosadmi<br />

aqtiuri, gardamqmneli damokidebulebis erTnairi<br />

aRiareba adamianuri yofierebis Zireul principad.<br />

`meranis~ gmiris msxverplgamRebi aqtivoba gamiznulia<br />

ukeTesi samyaros dasafuZneblad, sadac adamianis Tavisufleba<br />

Zlevs bedisweras, am aqtivobis mZlavri stimulia<br />

samyaros srulyofis vneba. es gmiri TiTqos gamouval<br />

viTarebaSi aRmoCenili avTandilia, xolo misi<br />

msoflmimarTeba tragikuli aspeqtiT gamJRavnebuli<br />

avTandilis msoflmimarTebaa, romelic moiTxovs samyaros<br />

srulyofis cdas Tundac TavisSewirvis fasad.<br />

ilia WavWavaZiseuli Tergis saxe `meranTan~ genetikurad<br />

Cans dakavSirebuli. oRond ilia rogorc realisti<br />

ukve mTlianad cxovrebas, obieqtur realobas<br />

gaiazrebs energiul, SeuCerebel aqtivobad. Tergis<br />

xati iliasTvis adamianuri arsebobis WeSmariti wesis<br />

ganmsazRvreli paradigmaa, romelic gulisxmobs samyarosadmi<br />

daudgromlad qmediT mimarTebas. es paradigma<br />

ganxorcielda TviT ilias moRvaweobaSi _ gaxevebuli<br />

qarTuli sinamdvilis sasikeTod gardaqmnis, ganaxlebis<br />

nayofier da amave dros tragikul cdaSi.<br />

samyaros srulyofisken mimarTuli aqtivoba umaRles<br />

zneobriv da esTetikur faseulobad warmodgeba<br />

vaJa-fSavelas SemoqmedebaSi. es upirveles yovlisa<br />

292


exeba aluda qeTelauris saxes. dakanonebul da amdenad<br />

SeumCnevel borotebaSi Cafluli garemos eTikur WeSmaritebaTa<br />

Sesatyvisad gardaqmnis, srulqmnis moTxovnilebiT<br />

aRZruli aludas aqtivoba fatalurad Seejaxeba<br />

masis sulier inertulobas _ Tu baraTaSvilis<br />

`meranSi~ samyaros gardasaxvisken swrafvis CamxSobi<br />

bediswera abstraqtulia, vaJas epikur poeziaSi igi konkretdeba<br />

rogorc masis gadaulaxavi Sinagani uZraoba...<br />

aqtivizmis rogorc samyarosTan damokidebulebis<br />

principis moulodnel gansaxierebas vpovebT vaJas miniaturaSi<br />

`mTani maRalni~. TiTqos miwas daSorebuli<br />

mTebi uSfoTvel TviTWvretaSi unda iyvnen CaZiruli,<br />

magram maTi statikuroba gamZafrebul sulier aqtivobas<br />

faravs. mTebis dausrulebeli molodini niSnavs<br />

sulis daZabul ltolvas siaxlisken, jer Seucnobis<br />

Secnobisken _ `unaxavis danaxvisken~.<br />

sulieri xasiaTisaa mZafri aqtivoba galaktionis<br />

`lurja cxenebSic~, misi masazrdoebeli agreTve `unaxavis<br />

danaxvis~ Jinia. lurja cxenebis saxe simbolurad<br />

gamoxatavs SemoqmedebiTi cnobierebis daudgromlobas,<br />

SemoqmedebiTi fantaziis ganuwyvetel aqtivobas,<br />

romelic yofierebis axal-axal fenebs wvdeba da eufleba,<br />

sikvdilis fenomensac ganWvrets da gamudmebiT<br />

afarToebs Secnobilis sazRvrebs. sazrisgamoclili,<br />

saSineli samyaros pirispir, sadac sikvdili batonobs,<br />

pirovnebis arsebobis gamarTlebaa produqtiuli Sinagani<br />

aqtivoba, imis miuxedavad, rom igi samyaros praqtikulad<br />

ver gardaqmnis.<br />

guram rCeuliSvilis `alaverdobaSi~ samyarosadmi<br />

aqtiuri damokidebuleba xorcSesasxmelad konkretul<br />

-empiriul sinamdviles ubrundeba. `alaverdobis~ gmiri<br />

amkvidrebs SemoqmedebiTi Sromis umaRles faseulobas,<br />

romelic srulyofs samyaros da adamians sulieri<br />

uZraobisgan, sulieri sikvdilisgan icavs. SemoqmedebiTi<br />

Sroma sakraluri fenomenia, romelic adamianis<br />

arsebobas azriT da sicocxlis Zlieri nebiT, sicocxlis<br />

sixaruliT msWvalavs da romlis meSveobiTac adamiani<br />

samyaroSi adamianur wesrigs afuZnebs; namdvili,<br />

293


Rrma religiuroba vlindeba axlis qmnadobaSi, aRmSeneblobaSi,<br />

samyaros srulqmnis ganuwyvetel cdaSi.<br />

meaTe saukunis agiografiul nawarmoebs, `grigol<br />

xanZTelis cxovrebas~ da meoce saukuneSi daweril<br />

moTxrobas aerTianebs aRmSeneblobis, samyaros srulmyofeli<br />

aqtivobis momxibvlelobis Rrma gancda.<br />

im niSnebs Soris, romlebic qarTul kulturas dasavlurTan<br />

aaxloebs, erT-erTi ZiriTadi swored samyarosadmi<br />

aqtiur-SemoqmedebiTi mimarTebis maRal faseulobad<br />

dasaxvaa _ dasavleTi Tavidanve imas eswrafis,<br />

rom `aramxolod Wvretdes WeSmaritebas idealebis<br />

samefoSi, aramed ganaxorcielos kidec igi, ideis<br />

meSveobiT aamaRlos sinamdvile aucilebel donemde.<br />

dasavleTi darwmunebulia, rom man samyaros formireba<br />

unda moaxdinos~ (k. iaspersi).<br />

saqarTvelos yofierebis tragizms istoriulad<br />

isic Seadgenda, rom qarTveli xalxis msoflmxedvelobis<br />

da faseulobaTa sistemis arsebiTi sawyisi _<br />

samyarosadmi aqtiuri, srulmqmneli mimarTeba ver povebda<br />

SesaZleblobas, adekvaturi sisavsiT ganxorcielebuliyo<br />

kulturaSi da socialur cxovrebaSi. damaxasiaTebelia,<br />

rom `vefxistyaosnis~ Semdeg samyarosadmi<br />

aqtiur-gardamqmneli damokidebulebis mxatvrul<br />

gansaxierebaTa mTavar tonalobad dramatizmi an<br />

tragizmi iqceva, rac am principis sinamdvileSi realizebis<br />

did siZneles ireklavs. magram nacionalur msoflgagebaSi<br />

Semonaxuli, mxatvrul kulturaSi saukuneTa sigr-<br />

Zeze Tanmimdevrulad da mkveTrad aRbeWdili mimarTeba<br />

samyarosTan mainc cxovelmyofelobas avlenda. is, rom<br />

Cvens msoflmxedvelobaSi samyarosadmi aqtiuri da srulmyofeli<br />

damokidebuleba adamianisTvis Rirsebis mimni-<br />

Webel faseulobad aris aRiarebuli, aqezebda SemoqmedebiTi<br />

bunebis adamianebs, aRvivebda maT SesaZleblobebs.<br />

saqarTvelos Semdgomi arsebobis raoba bevrad iqneba<br />

damokidebuli imaze, Tu samyarosadmi srulmqmneli<br />

mimarTeba ramdenad SeZlebs damkvidrebas da<br />

TavisTavis realizebas Cvens krizisul sinamdvileSi.<br />

4<br />

1993<br />

294


stadiebi<br />

ama Tu im drois raoba gansakuTrebuli TvalsaCinoebiT<br />

aSkaravdeba mis binadar saSualo, rigiT adamianSi.<br />

sagulisxmo azrs Seicavs moriakis gamonaTqvami, rom<br />

`kacobrioba mis Sua mdinarebaSi unda SeviswavloT~.<br />

personaJebi, romelTa Sesaxebac vapirebT saubars,<br />

saSualo adamianebi arian, zogi ki sulac `patara adamianis~<br />

kategorias SeiZleba mivakuTvnoT, magram maTi<br />

xasiaTi, cxovreba, bedi sakmaod bevrismTqmelia sxvadasxva<br />

periodis qarTuli sazogadoebis sulier da<br />

zneobriv mdgomareobaze, qveynis da xalxis bedze. isini<br />

ganasaxiereben qarTveli adamianis erovnuli, socialur-politikuri<br />

da sulieri daTrgunvis sxvadasxva<br />

stadiebs, amgvar daTrgunvaze saSualo qarTvelis<br />

reagirebebs.<br />

personaJTa am mwkrivis saTaveSi vaJa-fSavelas moTxrobis<br />

`bagrat zaxariCis sikvdilis~ gmiri SeiZleba<br />

warmovidginoT. vaJas heroikul-tragikul, zedroul<br />

samyaroSi igi ucxod gamoiyureba, radgan XIX saukunis<br />

miwurulis uRimRamo qarTul sinamdviles uSualod<br />

ireklavs. `bagrat zaxariCis sikvdilSi~ vaJa satirikosad<br />

gvevlineba da Tumca rogorc yovelTvis Sembrale<br />

da gamgebia, amiT satiris sicxare ar neldeba.<br />

mtknari da carielia Cinovnikis cxovreba. es sicariele<br />

sruli iqneboda da bagrat zaxariCis kmayofil<br />

arsebobas araferi aamRvrevda, rom ara SiSi _ ufrosis<br />

ganawyenebis da samsaxuridan daTxovnis SiSi, romelic<br />

arasdros Sordeba, sizmrebsac uwamlavs da ufrosis,<br />

aleqsandr nikitiCis risxvas alandebs, xmamaRal<br />

laparaks da sicils gadaaCvevs. amis gamo, bunebrivia,<br />

is sanimuSod bejiTi da gamgone muSakia, aris `umdables<br />

balaxTa da umSvides wyalTa~. mokled, kancelariis<br />

moxele bagrat qavTaraSvili gogolis baSmaCkinis<br />

qarTveli moZmea. magram saqmec isaa, rom qarTvelia:<br />

garegnulad darbaislur iers imosavs, romelic RirsebasTan<br />

erTad rogorRac damjere keTilgonierebasac<br />

gamoxatavs. ojaxSi ki bagrat zaxariCis garegnuli Rir-<br />

295


seba TiTqos realur Sinaarssac iZens _ Sinaurebi pativs<br />

cemen. esaa im SiSis da uxmo morCilebis Taviseburi<br />

kompensacia, romelic samsaxurSi misi xvedria. anderZi,<br />

bagrat zaxariCi cols rom ubarebs, amgvari kompensaciis<br />

gazrdis da gaxangrZlivebis cdaa, imis sikvdilis<br />

Semdegac anazRaurebis cda, rac cxovrebaSi ase<br />

aklia. `Tu amas aasruleb, me mkvdari ar viqnebi, aramed<br />

cocxali. xom ici, Cemo elene, samsaxuridan ramden<br />

saaTzedac vbrundebodi. Cems sakuTar savarZelze aravin<br />

dajdes, naSuadRevis sam saaTze gamoitaneT xolme<br />

Cemi portreti da daasveneT savarZelze, _ win qa-<br />

Raldebi dauwyeT da TviTonac ise moawyveT portreti,<br />

rom qaRaldebSi Caicqirebodes. frTxilad, frTxilad<br />

adeqiT da TiTis wverebze gaiar-gamoiareT, geSinodesT,<br />

xaTri gqondesT Cemis portretisa, rogorc Cemi<br />

xaTri gqondaT...~.<br />

es kuriozuli anderZi damcirebuli Rirsebis, pativayrilobis<br />

miCqmalul tkivils amxels da vaJas<br />

gmirs individualur gamometyvelebas aniWebs, satiras<br />

_ tragikomikur tonalobas.<br />

vaJa xatavs ucxoTa gamgeblobasTan savsebiT Serigebuli<br />

adamianis tips, romelic ise Sezrdia ruseTis<br />

saxelmwifos biurokratiul sistemas, rom sxvanairad<br />

cxovreba ubralod ver warmoudgenia. es misTvis bunebrivi<br />

yofaa da protestis grZnobas ar aRuZravs. is umweod<br />

cdilobs faruli wuxilis daamebas, Rirsebis,<br />

respeqtabelobis ubadruk imitaciaSi imaleba.<br />

dacemuli nacionaluri yofierebisadmi saSualo<br />

adamianis sxvanairi, gamwvavebuli damokidebuleba warmoCndeba<br />

niko lorTqifaniZis moTxrobaSi `sizmrebi~,<br />

romelic imperiis ngrevis win, 1916 wels daiwera. am<br />

moTxrobaSi STambeWdavi xatovanebiT aris ametyvelebuli<br />

sazogadoebis Secvlili, aforiaqebuli sulieri<br />

ganwyoba.<br />

fsiqiatriuli saavadmyofos pacienti eqims Tavis<br />

sizmrebze esaubreba da es sizmrebi Tavisuflebas moklebuli<br />

xalxis zneobrivi gaxrwnis gamomxatvel fantasmagoriul<br />

tilod gaiSleba. `nacnobebi, megobrebi,<br />

296


ise ucnobnic gamoCndebian, nel-nela miaxlovdebian...<br />

oRond saidumlo da sazari Sexeduleba aqvs yvelas da<br />

yovelives. ai, erTi nacnobi _ iseTive saxe aqvs, tanis<br />

mixra-moxra, Cveulebriv acvia, oRond gulis karidan<br />

gvelis Tavi amoCrila da gamvlelsa da gamomvlels<br />

hkbens... meore nacnobi uneburad mezizReba da roca<br />

vakvirdebi, Tu risTvis iwvevs Zveli kargi nacnobi<br />

zizRs, maSin vamCnev, rom melis veeberTela kudi abia...<br />

kudi cxvirSi miRitinebs... saZaglobaa... mesames tuCebi<br />

aqvs akerili... laparakis magier Rmuis; erTi dorblsa<br />

hyris, meore gasisxlianebul xanjals atrialebs da<br />

visac miswvdeba, mucelSi umiznebs... mTeli es xrova<br />

Soridan miaxlovdeba... irgvliv, yovelis mxriv... suli<br />

mexuTeba... ufro da ufro Ramdeba da am wyvdiadSi ar<br />

ici, gvelis ena mogwvdeba, xanjlis wveri, talaxi gagsvris,<br />

Tu dorbli mogecxeba. munjebis Rmuili, gaxelebuli<br />

katebis Rnavili, suni saxlebidan da adamianTa<br />

sxeulebidan gamomdinare balRamisa... da yvelaferze<br />

mefoben jaWvis, qveynis sigrZe jaWvis Cxara-Cxuri da<br />

maTraxis, qveynis sisxo maTraxis tylaSa-tyluSi...~.<br />

mere TiTqos tirania ispoba da adamianebi da samyaro<br />

gamojanmrTeldebian, magram umalve aRdgeba adrindeli<br />

Semzaravi suraTi _ winaswarmetyveluric aris<br />

avadmyofis sizmrebi.<br />

Tavisuflebis uqonloba adamianebs borot, mzakvar<br />

arsebebad aqcevs, monstrebs Sobs, radgan Tavsmoxveul<br />

pirobebSi TviTSenarCuneba zneobrivi Rirebulebebis<br />

ugulebelyofas gacilebiT metad moiTxovs, vidre<br />

damoukidebeli arseboba.<br />

damorCilebuli eris sulieri cxovrebis aracnobier<br />

an naxevradcnobier plastebSia Sefaruli misi gadagvarebis<br />

ganmapirobebeli sxva faqtorebi.<br />

Tavisuflebis warTmevasTan Serigebuli xalxis<br />

yofnis TviT fuZea arazneobrivi _ sxvaTa batonobas-<br />

Tan Segueba arsebiTad usamarTlobis kanonier, normalur<br />

movlenad aRiarebaa, es ki, gasagebia, amoralobas<br />

amkvidrebs da amravlebs.<br />

297


zneobis sayrdeni sakuTari Tavisadmi da sxvebisadmi<br />

adamianis pativiscemac aris, damorCilebul xalxSi<br />

ki igi klebulobs, radgan sxvis batonobasTan Seguebuloba<br />

pativiscemas maincdamainc ver aRZravs da zneobis<br />

es sayrdenic sustdeba.<br />

zneobriobis sawindaria arsebobis miznis, sazrisis<br />

xedva, damorCilebuli eri ki Sordeba yofierebis WeSmarit<br />

azrs, romelic ganuyofelia Tavisuflebisgan.<br />

igi sneuldeba nihilizmiT (maSinac, roca sayovelTao<br />

nihilizmi ar mZvinvarebs) da zneobis cxovelmyofel<br />

stimuls kargavs.<br />

xalxs, romelsac aRar aqvs saxelmwifoebrioba,<br />

uWirs mTlianobad ganicados TavisTavi, mis calkeul<br />

warmomadgenelsac uWirs igrZnos Tavi mTlianobis nawilad,<br />

imitom, rom sakuTar saxelmwifoSi Wvrets eri<br />

uSualod sakuTar mTlianobas. mZlavrobs egoizmi,<br />

xdeba eris daSla `atomebad~, romlebic erTmaneTs awydebian,<br />

aviwroeben...<br />

amas mosdevs araTavisufali xalxis cxovrebaSi<br />

borotebis is moZaleba, niko lorTqifaniZis gmiris<br />

awewil fsiqikaSi koSmarul xilvebs rom badebs.<br />

avadmyofis sizmrebis erT-erTi personaJi eqimia _<br />

pirakruli, damunjebuli. da igi pacientis sizmareul<br />

CvenebaSi Tavis WeSmarit portrets Seicnobs, erovnuli<br />

Cagvris uxmod momTmeni kacis portrets, visac<br />

mSobliuri ena sakuTar ojaxSic warTmeuli aqvs. pacientis<br />

gandoba Zlierad SeanjRrevs mis mTvlemare<br />

suls da erovnul tkivils naziarebs protestantad<br />

aqcevs, magram es metamorfoza axirebulobis STabeWdilebas<br />

tovebs. avtori sevdiani RimiliT gviambobs:<br />

`sazogadoebaSi Cven eqimze CurCuli gaismis. zogi ambobs<br />

`ZarRvebi aeSalao~... obieqturi faqtebi ki aseTia:<br />

winaT Cumi, dinji eqimi axla sxapa-sxupiT laparakobs.<br />

guSin erTad mivdiodiT, meetles davuZaxe: Извозчик!<br />

eqimi SeCerda, SemomaCerda, erTi magari sityva momaZaxa<br />

da gamSorda. policiis boqauls eqimze Sedgenili aqvs<br />

oqmi, quCaSi zogierTs gancxadebas hglejso...~.<br />

298


niko lorTqifaniZis moTxrobaSi saSualo adamians<br />

Soki, gansakuTrebul fenomenTan Sejaxebisas nawvnevi<br />

dartyma Wirdeba, rom Tavisi eris tragedia TvalnaTliv<br />

dainaxos da tkiviliT ganicados, uamisod is yoveldRiurobaSia<br />

CanTqmuli. uuflebo eris yofnis simaxinjes<br />

`normaluri~ cnobiereba mxolod `aranormaluri~<br />

cnobierebis mZlavri zemoqmedebiT gaicxadebs.<br />

neofiti patriotis protestic arsebiTad uwyinaria,<br />

keTilSobili eqscentrulobaa da ara ucxoTa mpyrobelobasTan<br />

seriozuli dapirispireba.<br />

istoriis kidev ufro kritikul etaps aireklavs<br />

ambavi, romelsac mixeil javaxiSvili mogviTxrobs<br />

`givi SadurSi~.<br />

ruseTSi saswavleblad wasuli petre warCinebuli<br />

ojaxis siZe xdeba, keTildReobaze cvlis da iviwyebs<br />

dedas, sacoles, axloblebs, samSoblos _ `oqros jaWviT~<br />

ebmeba. magram misi kmayofili yofis mozomili<br />

ritmi revoluciis gamo erTbaSad nerviulad atokdeba<br />

da ifliTeba. revolucia mas sakuTari colis saxiT<br />

acxreba Tavs: aristokrati qali anazdad gabolSevikdeba.<br />

es ucnauri gardaqmna realisturi fsiqologizmiT<br />

safuZvlianad aris Semzadebuli _ uzrunvel da<br />

uqm yofaSi stepanidas apaTia ipyrobs, amave dros is<br />

sadistur-mazoxistur midrekilebebs amJRavnebs, drodadro<br />

umizezo agresiulobis Setevebi emarTeba, rasac<br />

mwvave sinanulis Setevebi cvlis; revolucia mas<br />

mowyenilobisgan daixsnis, xolo misi sulis paTologia<br />

revoluciuri fsiqozis atmosferoSi mTeli ZaliT<br />

amoxeTqavs; stepanida proletarebs uamxanagdeba da<br />

qmars rogorc klasobriv mters sikvdils usjis, avadmyofuri<br />

JiniT atanili: `vinc miyvars, is unda movkla!~.<br />

amieridan petre, maZRari mona, ukve devnili monaa<br />

_ mZimea konformizmis sazRauri. is sasowarkveTili<br />

gaurbis, emaleba sikvdils, marto pasiurad icavs<br />

Tavs, ar SeuZlia raime gadamWreli iRonos stepanidas<br />

mosaSoreblad _ panikuri SiSi uxevebs nebisyofas,<br />

ucarielebs suls, TviTgadarCenis Zlieri instinqtiRa<br />

aiZulebs gaagrZelos gaZaRlebuli, koSmaruli sicoc-<br />

299


xle; samSoblos Semoafarebs Tavs, magram aqac mowvdeba<br />

sikvdiliT damuqrebuli SeSliloba; CixSi momwyvdeuls<br />

TviTmkvlelobis inscenireba Svelis _ sastiki<br />

Zalisgan gadarCena mxolod sakuTari saxis waSliT<br />

xerxdeba, gadarCenisTvis aucilebelia SeumCnevloba,<br />

araraobad gadaqceva. mixeil javaxiSvilis personaJi,<br />

gamofituli, dalewili adamiani, Tanxmdeba aseT arsebobas,<br />

romelic sikvdilis forma ufroa, vidre<br />

sicocxle.<br />

Tavisi groteskul-farsuli da simboluri xasia-<br />

TiT es istoria `jayos xiznebs~ enaTesaveba, xolo stepanida<br />

jayos, rasputinis, yaSas kompanionia.<br />

Tu niko lorTqifaniZis moTxrobaSi koSmari subieqturia,<br />

pirovnebis cnobierebas eufleba da cxovrebiseuli<br />

viTareba ase gaSualebulad, amasTanave gam-<br />

Zafrebulad aris ukufenili, mixeil javaxiSvilis monaTxrobSi<br />

igi empiriul-obieqturi realoba xdeba.<br />

`sizmrebSi~ sinamdvilis aranormalurobis aRsaqmelad<br />

specifikuri xedva, SeSlilis xedvaa saWiro, mixeil<br />

javaxiSvilis monaTxrobSi ki ukve gverdauvleli faqtobrivi<br />

realobaa, rom samyaro damangrevel da momakvdinebel<br />

sigiJes aqvs dapyrobili. niko lorTqifaniZis<br />

da vaJas personaJebs sasikvdilo xifaTi ar eqmnebaT.<br />

yvelaze uaresi, rac bagrat zaxariCs SeiZleba<br />

daemarTos, samsaxuridan daTxovnaa, xolo `sizmrebSi~<br />

eqimi protestsac gamoxatavs da amisTvis ar axrCoben.<br />

im sinamdvileSi, sadac isini arseboben, adamianurobas<br />

ase Tu ise mainc gaeZleba, ar aris misi sruli daTrgunvis<br />

da aRmofxvris safrTxe. mixeil javaxiSvilis<br />

personaJis Tavgadasavali ki swored aseTi safrTxis<br />

mauwyebelia. samyaro sakvirvelad gaavda, antihumanurobis<br />

Zalam da mizanswrafulobam uCveulod imata da<br />

adamianis sulic axla gacilebiT ufro paralizebulia.<br />

caristuli reJimi ubralod uJmur berikacad<br />

mogveCveneba im sisxlmowyurebul demonTan SedarebiT,<br />

mixeil javaxiSvilis ubedur gmirs rom adevnebia.<br />

Semdeg mborgavi revoluciuri energia totalitarizmis<br />

wnexSi Semkvrivdeba. mis qveS qarTveli adamianis<br />

300


tanjvaa simbolizebuli basil meliqiSvilis ociani<br />

wlebis bolos daweril moTxrobaSi `orfexi~. mwerali,<br />

romlis Semoqmedeba meoce saukunis qarTuli literaturis<br />

garkveuli tendenciebis kvaldakval ZiriTadad<br />

arqaizebuli da miTologizebulia, `orfexSi~ uSualod<br />

miabjens mzeras Tanadroulobas da misi prozis<br />

mTavar gmirsac, zekacobisken mswrafvel pirovnebas,<br />

epoqis maxinji Svili cvlis. es moTxroba uCveuloa<br />

upirvelesad groteskis TaviseburebiT _ igi realobis<br />

pirobiT saxecvlilebad ki ar gvevlineba, aramed<br />

samyaros Zireul mdgomareobad; Cndeba irealobis mier<br />

realobis STanTqmis STabeWdileba.<br />

`orfexis~ gmiri abeli landiviTaa, TiTqos fantomia<br />

da sadacaa aorTqldeba. Tavisi arsebiT da ieriT is<br />

waagavs amerikeli mwerlis Servud andersonis deformirebul,<br />

maniakalur personaJebs.<br />

warmovidginoT, rom mixeil javaxiSvilis petre da<br />

stepanida kvlav erT WerqveS aRmoCndebian. rogoric<br />

maTi cxovreba SeiZleba iyos, ise cxovrobs abeli Tavis<br />

marusiasTan erTad. abeli am qalis monaa ara figuraluri<br />

gagebiT, aramed sruliad realurad. mZime saojaxo<br />

`SromiTi begaris~ garda abels colis despoturi<br />

TviTnebobis, isteriuli siSmagis da fizikuri Tavdasxmebis<br />

Cumad atana uxdeba. mis mimarT abelis SiSi sulis<br />

gamyinavia. marusias tirania ojaxidan erovnul kerZebsac<br />

ki aZevebs, miTumetes qarTul enas ar wyalobs, religias<br />

emtereba, Tavisuflebis mcire gamovlinebasac<br />

aRkveTs. igi abels sofelTan kavSirsac gadauWris,<br />

Tumca misi xsna arc sofelSia, saidanac morCilebas<br />

uqadageben _ iqac Semgueblobaa damkvidrebuli.<br />

basil meliqiSvilis personaJi Sinaur, moTvinierebul<br />

cxovels gvagonebs. igi erTgvarad tkbeba kidec<br />

Tavisi monobiT, TavisTavsac da sxvasac arwmunebs, rom<br />

marusia keTilia da TviTon _ bednieri; metic, danaSaulis<br />

grZnoba aqvs mtarvalisadmi.<br />

magram abeli aramarto tiraniis tyvea, aramed Tanamedrove<br />

teqnikuri civilizaciisac _ misi `religia~<br />

cifrebia, Tvlaa. `Znelia, Zneli, Cumad yofna. zogjer<br />

301


RamiT, roca fiqri mtanjavs da boRma mTasaviT Camomawveba...<br />

gaTenebamdis Cavcqeri davTrebs. ramdeni dav-<br />

Tari gadamicia arqivisaTvis, ramdeni cifri dagrovila<br />

Cems oxer TavSi... RamiT vTvli da vangariSob, TiTiT<br />

gamaqvs da gamomaqvs windis Cxirs agebuli rgoli da<br />

vRiRineb. diax, Znelia siCume da vRiRineb~. cifrebSi<br />

gaurbis abeli martoobas, sicarieles, tanjvas da monobas;<br />

gaurbis umaRlesi, adamianis mfarveli WeSmaritebis,<br />

sikeTis da mSvenierebis im tragikul ukmarobasac,<br />

romelzec galaktioni ambobs: `rogor SeviZloT<br />

uRvTismSobloba? viT avitanoT umadonoba?~. magram<br />

cifrebic ar aris savsebiT saimedo dasayrdeni _<br />

abels maniakaluri SiSi aqvs, rom isini SeiZleba gamoilios;<br />

es ki saboloo kraxi iqneba, radgan cifrebi misi<br />

Cawixluli sulis gamayuCebelic aris da materialuri<br />

arsebobis safuZvelic, romlis gamocla sruliad<br />

uimedo mdgomareobaSi Caagdebs; im antihumanur sinamdvileSi,<br />

romelic moTxrobaSi mxatvrulad aris gardasaxuli,<br />

advilad SesaZlebelia samsaxuridan gagdeba<br />

daRupvas udrides. daujerebelia, rom aseTi ram mar-<br />

Tla katastrofa iyos bagrat zaxariCisTvis, misi SiSi<br />

satirulad hiperbolizebulia _ mas metismetad aSinebs<br />

is, rac TavisTavad ar aris ase saSiSi.<br />

cifrebis abstraqtul, sastiki yofisgan daSorebul<br />

samyaroSi abeli Svebas povebs, magram wuxilsac ganicdis,<br />

aramxolod imis gamo, rom cifrTa `mosalodneli~<br />

gamoleva aSfoTebs, aramed imitomac, rom maTSi<br />

samyaros grandiozuli gaugebroba da amaoeba ecxadeba.<br />

igi grZnobs, rom `cifrebis religia~ araWeSmariti<br />

nugeSia da es iZulebiTi TavSesafaric mobezrebuli<br />

aqvs.<br />

ase rom, Tumca abeli yovelnairad cdilobs tanjva<br />

gaiyruos da Tavi moityuos, mainc ver aRwevs amas. verc<br />

is, qarTvelisTvis sasiamovno upiratesoba Svelis, Tavis<br />

ZmebTan SedarebiT rom aqvs _ isini oTxiT dadian,<br />

TviTon ki ivarga, `orfexia~; verafriT icxrobs mouSorebel<br />

tkivils, Tavisuflebis bolomde verCaklul<br />

impulss. amitomaa, rom poezia izidavs da guls uoxebs,<br />

302


om baRSi radioTi gadmocemul musikas uecrad cekvas<br />

aayolebs da galaRdeba, rom Tavis beds uziarebs moxuc,<br />

saTno qarTvel qals, xolo zogjer protestantuli<br />

ganwyobilebac aitacebs. `xandaxan adamianic ifeTqebs<br />

Cems Zval-rbilSi da maSin gmiri var. aRaravisi<br />

aRar meSinian. amas winaT kedlis gazeTSi CaexataT Cemi<br />

cxviri. davTrebi mexvia garSemo. avReldi da mewyina.<br />

winaT ar mewyineboda, magram dRes avenTe da Camovglije.<br />

maSin SemeSinda da movkurcxle. gaqnili mwevariviT<br />

movusvi da gadavrCi. gana gmiroba ar undoda gazeTis<br />

Camoglejas? uwin ver SevZlebdi. im dRes ki gmiri viyavi<br />

da adamiani hfeTqda Cems Zval-rbilSi...~.<br />

Zneli saTqmelia, xedavda Tu ara mwerali abelis<br />

mfrTxal, komikur gambedaobaSi CaxSobis stadiebgamovlili<br />

sulis momavali Tavisuflebis mkrTal niSans<br />

da sust Canasaxs.<br />

1989<br />

303


literatura WeSmaritebis Ziebaa<br />

pasuxebi Jurnal `arilis~ kiTxvarze<br />

rogor warmogidgebaT mwerlis roli Tanamedrove<br />

sazogadoebaSi, migaCniaT Tu ara, rom mwerlobas<br />

akisria eris winamZRolis funqcia?<br />

pasuxis gacema kiTxvaze, aqvs Tu ara literaturas<br />

eris winamZRolis funqcia, moiTxovs imis gaTvaliswinebas,<br />

Tu saerTod rogoria literaturis buneba — literatura<br />

samyaros koncentrirebuli grZnobadi Wvretaa,<br />

romelsac warmarTavs WeSmaritebis gamovlenis,<br />

aRmoCenis Tu sulac Seqmnis Rrma sulieri moTxovnileba;<br />

literatura avtonomiuri warmosaxviTi sinamdvilea,<br />

romelSic grZnobad-goniTi WvretiT gamovlenili<br />

da sityvierad xorcSesxmuli simarTle cocxlobs<br />

da moCans. amasTanave isic cxadia, rom mwerals, roca<br />

mxatvrul realobas qmnis, surs sxvebic daarwmunos<br />

samyaroze da adamianze Tavisi Tvalsazrisis<br />

WeSmaritebaSi.<br />

literatura rogorc samyaros da adamianis mxatvruli<br />

gageba, rogorc mxatvruli msoflmxedveloba<br />

uTuod axdens aSkara Tu uCinar gavlenas mkiTxvelis<br />

msoflaRqmis formirebaze. magram SeiZleba amis safuZvelze<br />

iTqvas, rom `literatura eris winamZRolia?~<br />

es formula CvenSi asea gaazrebuli: literaturam<br />

unda Caunergos xalxs gansazRvruli ideebi Tu idealebi,<br />

anu mwerali unda iyos ideologi da propagandisti,<br />

miuTiTebdes sazogadoebas moZraobis gezs, ayalibebdes<br />

mis samoqmedo programas; mwerali movalea ganuwyvetliv<br />

aqtiurobdes sazogadoebriv cxovrebaSi...<br />

aseTi warmodgena amartivebs da ayalbebs saqmis namdvil<br />

viTarebas. ase gagebuli eris winamZRoloba ewinaaRmdegeba<br />

samyaros uangaro, CaRrmavebul Wvretas da<br />

WeSmaritebis Ziebas, mwerlis mier danaxuli simarTlis<br />

wmindad, srulyofilad xorcSesxmas, anu literaturis<br />

304


arss. igi ewinaaRmdegeba agreTve seriozul, intimuridumal<br />

dialogs mwerals da mkiTxvels Soris, romelic<br />

mkiTxvelis Sinagan arsebaze, mis msoflxedvaze<br />

mxatvruli azris Rrma zemoqmedebis pirobaa. Cveneburi<br />

formula `mwerloba eris winamZRolia~ gulisxmobs,<br />

rom literatura raRac miznebs emsaxureba Tavisi namdvili<br />

arsis xarjze, rom igi WeSmaritebis maZiebeli ki<br />

ar aris, aramed mza ideebis mqadagebeli da sazogadoebisTvis<br />

Camgonebelia.<br />

warmodgena mweralze rogorc eris winamZRolze<br />

CvenTan gasul saukuneSi damkvidrda, roca mwvave<br />

problema iyo erovnuli TviTmyofadobis SenarCuneba<br />

da mwerlobis misiis aseTma gagebam udavod pozitiuri<br />

roli Seasrula nacionaluri TviTcnobierebis gaZlierebaSi.<br />

oRond igi xSirad iwiravda mxatvrul siRrmes<br />

da sisavses, srulfasovnebas. Semdeg is SeeTvisa sab-<br />

WoTa warmodgenas mweralze rogorc saxelmwifo ideologiis<br />

msaxurze, Tumca mas erovnul-patriotuli aspeqtic<br />

SerCa. dRes ki tradiciulma Tvalsazrisma, rom<br />

mwerloba ers winamZRolad unda evlinebodes, aSkarad<br />

amowura TavisTavi.<br />

Tanamedrove pluralistur sazogadoebaSi mwerals,<br />

bunebrivia, ar unda hqondes winamZRolobis da<br />

qurumobis, beladobis pretenzia, imis pretenzia, rom<br />

eWvSeuval azrebs gamoTqvams nebismier cxovrebiseul<br />

problemaze (aseT statuss eswrafis, magaliTad, sol-<br />

Jenicini ruseTSi). meore mxriv, cxadia, arc mwerlis<br />

sazogadoebrivi aqtiurobaa saZraxisi, Tuki es aqtiuroba<br />

angarebiani ar aris da Semoqmedebas Tavis damxmare<br />

saSualebad ar aqcevs.<br />

sasurvelia, rom mwerali sazogadoebisTvis iyos<br />

avtoriteti rogorc sulierebis da kulturis ganmasaxierebeli,<br />

Rrma da gamWriaxi xedviT aRWurvili pirovneba,<br />

romlis aramxatvruli azric sayuradRebo da<br />

angariSgasawevia (Tu mas aseTi azris gamoTqma surs —<br />

politikaze, socialur problemebze da a.S.); ara misi<br />

sazogadoebrivi statusis ZaliT, ara imis gamo, rom is<br />

305


ogorc mwerali winamZRoli da qurumia, aramed imitom,<br />

rom es azri TavisTavad saintereso da seriozulia.<br />

mwerali asrulebs sazogadoebriv da erovnul funqcias<br />

amis sagangebo mcdelobis, deklarirebis da savaldebulo<br />

normad dawesebis gareSec, roca igi namdvili<br />

mweralia, anu, ukve naTqvams rom davubrundeT,<br />

samyaros Rrma mWvreteli da WeSmaritebis wrfeli ma-<br />

Ziebelia, romelic axal, simarTlis naTelmyofel<br />

mxatvrul sinamdviles qmnis. am sinamdvilis uSualo da<br />

Zaldautanebeli, siRrmiseuli zegavlena mkiTxvelis<br />

qvecnobierebaze da cnobierebaze exmareba mas iqces<br />

TviTmyofad pirovnebad _ mowydes masobriv cnobierebas,<br />

moipovos avtonomiuri TvalTaxedva, TviTSegneba,<br />

sulieri samyaro. sazogadoebrivi da erovnuli TvalsazrisiT<br />

amaze ufro mniSvnelovani ram ki Zneli warmosadgenia,<br />

radgan sazogadoebis, eris namdvil siZlieres<br />

swored Sinaganad damoukidebeli, TavisTavadi pirovnebebi<br />

qmnian.<br />

Tqveni azriT, aqvs Tu ara literaturas zneobrivaRmzrdelobiTi<br />

daniSnuleba? Tu fiqrobT, rom aqvs,<br />

konkretulad rogor vlindeba igi ?<br />

me mgonia, literaturas ara aqvs uSualo da specialuri<br />

zneobriv-aRmzrdelobiTi daniSnuleba, magram<br />

aqvs zneobrivi Zala da mniSvneloba, romelic literaturis<br />

mxatvrulobaSivea ganfenili.<br />

mTavari, rasac literatura gviCvenebs, aris is, Tu<br />

ras niSnavs adamianad yofna samyaroSi, es ki ganuyofelia<br />

zneobisgan. zneobrivi fenomeni msWvalavs adamianis<br />

arsebobis yvela sferos, adamianis arsebobis mudmivi<br />

Tanmdevia, Tumca es cxovrebaSi xSirad uxilavia,<br />

miCqmalulia. literatura zneobrivi fenomenis am uxilav<br />

yvelganmyofobas xdis xiluls, daanaxebs adamians,<br />

rom zneobrivi kriteriumi aRmoufxvrelia mis yofierebaSi,<br />

rom zneobis Tvals versad da verasdros daemaleba.<br />

literatura `aiZulebs~ mas, Tavi ar moityuos<br />

amis Taobaze.<br />

306


literaturas Seyavs mkiTxveli zneobrivi problemebis<br />

da konfliqtebis SuagulSi, sZens zneobriv gamocdilebas,<br />

axedebs adamianuri sindisis, zneobrivi tanjvis<br />

da refleqsiis siRrmeebSi. igi mkiTxvels zneobrivi<br />

qcevis normebs ki ar uyalibebs, aramed samyaros<br />

zneobrivi ganzomilebis Rrma da WeSmarit xedvas. amis-<br />

Tvis literaturas ar Wirdeba mkiTxvelis cnobierebaze<br />

sagangebo zewola _ amisTvis sakmarisia literatura<br />

Tavisi esTetikuri bunebis erTguli iyos, rogorc<br />

Seqspiris, dostoevskis Tu Tomas manis, qarTul<br />

literaturaSi — vaJa-fSavelas Semoqmedeba.<br />

sxvaTaSoris, srulfasovani mxatvruli nawarmoebis<br />

Sesaqmnelad mweralma, xelovanma zneobrivi Tvisebebi<br />

unda gamoavlinos TviT Semoqmedebis procesSi. amaze<br />

msjelobs frangi filosofosi mariteni gamokvlevaSi<br />

`xelovanis pasuxismgebloba~: `Tavisi xelovnebis sferoSi<br />

mxatvari emorCileba erTgvar asketizms, romelmac<br />

SeiZleba gmiruli msxverplSewirvac moiTxovos...<br />

qmnadobis sferoSi, nawarmoebis sasikeTod mxatvars<br />

unda gaaCndes Tviniereba, sulgrZeloba, keTilgoniereba,<br />

sulis mTlianoba da Zala, zomiereba, ueSmako da<br />

sufTa guli~.<br />

ramdenad SeZlo qarTulma literaturam im rTuli<br />

da dramatuli procesebis ganWvreta, romlebic CvenSi<br />

warimarTa?<br />

literaturas, bunebrivia, ar moeTxoveba imis winaswar<br />

ganWvreta, Tu konkretulad ra socialur-politikuri<br />

movlenebia mosalodneli da rodis. magram literatura<br />

safarvels aclis sazogadoebis sulieri da<br />

zneobrivi mdgomareobis Sinagan xeds da imis mixedviT,<br />

rogoria igi, SesaZlebelia Tundac miaxloebiT warmovidginoT,<br />

ras gvimzadebs momavali. qarTuli sazogadoebis<br />

sulieri, zneobrivi krizisi, romelic bolo<br />

aTwleulSi aSkarad gamovlinda, literaturaSi arasrulad<br />

warmoCnda, Tumca iyo garkveuli gamonaklisebi.<br />

307


a migaCniaT am procesebis gamomwvev mizezad, ra<br />

aris, Tqveni SexedulebiT, imis sazrisi, rac<br />

saqarTveloSi ukanaskneli wlebis ganmavlobaSi moxda?<br />

imas, rom CvenSi dramatuli Tu sulac tragikuli<br />

procesebi warimarTa, araerTi mizezi aqvs, magram ZiriTadi<br />

maT Soris, SesaZloa, is iyos, rom qarTul sazogadoebaSi<br />

ar aRmoCnda arakonformistuli cnobierebis<br />

mqone da imavdroulad socialurad aqtiuri inteleqtualebis<br />

fena, romelic SeZlebda Seeqmna kargad<br />

organizebuli sazogadoebrivi moZraoba an partia da<br />

xalxisTvis SeeTavazebina damoukideblobis mopovebis<br />

realisturi, mkafiod gaazrebuli, evoluciuri programa;<br />

warmoeCina Tavisi avtoritetuli liderebi da<br />

seriozuli metoqeoba gaewia radikaluri nacionalizmisTvis.<br />

samwuxarod, aseTi Zala Cvenma krizisulma da<br />

sustma sazogadoebam ver warmoSva.<br />

ra xarvezebs amCnevT qarTul kulturaSi, kerZod,<br />

literaturaSi; risi SeZena sWirdeba mas? rogor<br />

gesaxebaT qarTuli literaturis perspeqtiva?<br />

qarTuli literaturis ZiriTadi xarvezi, albaT,<br />

isaa, rom igi mTlianobaSi erTdroulad aris arasakmarisad<br />

qarTuli da arasakmarisad universaluri _ qar-<br />

Tuli sinamdvile, qarTveli adamianis arseba jer kidev<br />

ar gamJRavnebula masSi mTeli Tavisi sisruliT, sir-<br />

TuliT, winaaRmdegobriobiT, paradoqsebiT rogorc<br />

zogadad adamianis, kacobriobis bunebis da yofierebis<br />

originaluri modeli. rasakvirvelia, saubaria amis<br />

ukmarobaze, Torem qarTuli literaturis calkeul,<br />

saukeTeso nimuSebSi nacionaluri sinamdvilis siRrmiseuli<br />

wvdoma bunebrivadaa gadazrdili kacobriobis<br />

cxovrebis suraTSi.<br />

qarTuli literatura momavalSi, albaT, SeZlebs<br />

qarTuli sinamdvilis mTeli Taviseburebis, sirTulis<br />

danaxvas da warmoCenas rogorc swored kacobriobis<br />

arsis da yofis modelisas. amis sawindari, sayovelTao<br />

308


kulturuli, literaturuli gamocdilebis ufro intensiur<br />

da farTo aTvisebasTan erTad, SeiZleba gaxdes<br />

is, rom bolo periodis movlenebma Cveni nacionaluri<br />

xasiaTis da arsebobis sirTule, winaaRmdegobrioba<br />

TvalnaTliv gamoamJRavna; agreTve Cvens literaturaSi<br />

bolo dros gaZlierebuli midrekileba SeuboWavi<br />

gulaxdilobisken. mas balastic gardauvalad<br />

moyveba, magram is SesaZlebelia mogvevlinos qarTuli<br />

cxovrebis ufro meti sisavsiT da simkveTriT gansaxierebis<br />

safuZvlad. es ki Tavis mxriv Cveni literaturis<br />

universalizaciis wanamZRvrad SeiZleba iqces.<br />

1996<br />

309


sikvdilis pirispir<br />

rusuli klasikuri prozis TaviseburebaTagan erTerTi<br />

mTavari sikvdilis fenomenisadmi gamZafrebuli,<br />

daJinebuli interesia. rusuli natura da azrovneba<br />

midrekilia ukiduresobebisken, sikvdili ki, gasagebia,<br />

yvelaze didi ukiduresobaa.<br />

tolstois, dostoevskis, Cexovis SemoqmedebaSi<br />

upirvelesad swored sikvdilis fenomeni aniWebs adamianis<br />

yofierebas Rrma da gardauval seriozulobas,<br />

problemurobas _ raki adamiani sikvdilis CrdilqveS<br />

arsebobs, man aucileblad, nebismier fasad unda SeZlos,<br />

moaswros WeSmaritebis povna, WeSmaritebaSi damkvidreba,<br />

xolo Tu amas ver axerxebs, es gamousworebeli<br />

katastrofaa.<br />

amgvari umkacresi alternativa edeba saTaved rusul<br />

prozaSi sulieri Ziebis vnebianobas, mousvenar da<br />

tkivilian fiqrs `dawyevlil kiTxvebze~.<br />

`dostoevskisTvis cocxali sicocxle TavisTavad<br />

sruliad ucxo da gaugebaria, sikvdilis faqti mas<br />

mTlianad anadgurebs. Tu ar arsebobs ukvdaveba, maSin<br />

cxovreba uazrobaa~ (v. veresaevi). ra unda iyos adamianis<br />

WeSmariteba sikvdilis pirispir, rogor SeuZlia<br />

mas gadaZalos `sikvdilis faqti~ _ am kiTxvis winaSe<br />

dganan dostoevskis personaJebi Tavisi tragikuli<br />

SfoTviT, sulieri konvulsiebiT, SecodebebiT da siwmindis<br />

natvriT.<br />

cnobilia, rogori SeZrwunebiT ganicdida tolstoi<br />

sikvdils, rogor gamudmebiT sdevda mas Tan sikvdilze<br />

fiqri (amis Sesaxeb gansakuTrebiT STambeWdavad<br />

s. cvaigi wers). magram mis SemoqmedebaSi sikvdili mxolod<br />

SemaZrwunebeli ar aris. dostoevskis Semoqmedebisgan<br />

gansxvavebiT tolstois prozaSi sikvdili azrs<br />

ar aclis da ar aufasurebs samyaros, piriqiT, adamianis<br />

yofnis namdvili sazrisi da faseuloba swored<br />

sikvdilis tragikuli fenomenis meoxebiT xdeba cxadi.<br />

gavixsenoT sikvdilis winaSe aRmoCenili pier bezuxovi<br />

da misi sulieri aRorZineba, anda levinis swrafva WeS-<br />

310


mariti TviTganxorcielebisken Zmis sikvdilis umwvavesi<br />

gancdis Semdeg...<br />

tolstoisTvis sazarelia ara imdenad sikvdili TavisTavad,<br />

aramed sikvdili rogorc fuWi, uazro, ara-<br />

WeSmariti sicocxlis dasasruli. sikvdilis, araras<br />

saSineleba mougeriebelia, Tuki igi sicocxlis araraobis<br />

gasrulebaa, imis boloa, rasac qarTveli mwerali<br />

`mkvdar sicocxles~ uwodebs.<br />

sikvdili ki ar arTmevs azrs `ivan iliCis sikvdilis~<br />

personaJis sicocxles, aramed aboloebs da amas-<br />

Tanave amxels, aSiSvlebs misi arsebobis uazrobas, amiT<br />

ki aZlevs mas ukanasknel SesaZleblobas eziaros adamianuri<br />

arsebobis WeSmarit sazriss.<br />

tolstois am moTxrobaSi sikvdili simarTlis da<br />

zneobis erTaderTi damfuZnebelia, erTaderTi mcveli<br />

da gadamrCenelia. roca adamianis cxovreba mTlianad<br />

sicrueSi efloba da amao xdeba, mainc aris Zala, romelic<br />

aiZulebs mas dainaxos Tavisi yofnis siyalbe,<br />

usazrisoba; aris Zala, romelic TiTqos amqveynad<br />

RmerTis `Semcvlelia~, ramdenadac adamians WeSmaritebisken<br />

miaxedebs, Tavis adamianur arss da mowodebas<br />

Seaxsenebs.<br />

ra Tqma unda, adamians SeuZlia yuri ar aTxovos<br />

WeSmaritebis xmas, romelsac sikvdili gaagonebs. da<br />

ivan iliCs amaRlebs, SeiZleba iTqvas, gmirad aqcevs is,<br />

rom aRar wauyruebs am xmas ise, rogorc adre, mTeli<br />

Tavisi cxovrebis manZilze uyruebda.<br />

sikvdilis arsebobis daviwyeba, daunaxveloba Tu<br />

miCqmalva ivan iliCis da misi wris adamianebis yofis<br />

mudmivi Sinagani fonia. karierizmi, pativmoyvareoba,<br />

nivTebis gafetiSeba, garToba, msubuqi da sasiamovno<br />

drostareba _ yovelive es malavs sikvdils da masTan<br />

erTad malavs cxovrebis siRrmiseul, zneobriv ganzomilebas;<br />

auqmebs imas, rac sikvdils upirispirdeba da<br />

ebrZvis adamianebis arsebobaSi _ namdvil siyvaruls,<br />

megobrobas, solidarobas, simarTles, samarTlianobas<br />

da Tavisuflebas.<br />

311


ac mTavaria, cxovrebis is wesi, romliTac ivan<br />

iliCi cxovrobs, klavs individualobas, pirovnebas.<br />

ivan iliCi ar gamoirCeva raRac gansakuTrebuli borotebiT,<br />

magram borotebaa ukve is, rom mis yofierebas ar<br />

warmarTavs misi sakuTari goni da sindisi, rom brmad<br />

aris mindobili cxovrebis dakanonebul standartebs,<br />

yalb Sablonur formebs. ivan iliCis sicocxle socialur<br />

pirobiTobebSia bolomde Cawretili.<br />

sikvdili ubrunebs, ufro sworad, aniWebs tolstois<br />

gmirs individualobas, sakuTar saxes, aniWebs namdvil<br />

martoobas _ Tu is adre marto iyo, oRond amas<br />

zedapiruli da pirobiTi urTierTobebi niRbavda, axla<br />

is grZnobs, rom tragikulad, saSinlad martoa, magram<br />

samagierod es misi ganumeorebeli pirovnuli arsebobis<br />

gamovlinebaa, misi damoukidebeli fiqris pirobaa,<br />

WeSmaritebasTan ziarebis piroba.<br />

es WeSmariteba ki ubraloa, magram Rrma da gamZlea.<br />

ivan iliCi itanjeba axloblebis gulgrilobiT da<br />

xedavs, rom TviT misi codvac gulgriloba, sxvisi tkivilis<br />

gaziarebis uunaroba iyo. da WeSmariteba naTdeba<br />

misTvis maSin, roca igrZnobs sibraluls, TanagrZnobas<br />

Svilisadmi, romelsac gulwrfelad awuxebs mamis<br />

moaxloebuli sikvdili. cxovelmyofeli WeSmariteba,<br />

uromlisodac mis cxovrebaSi sikvdili batonobda,<br />

adamianebTan Sinagani Tanaazrobaa, siyvaruli da<br />

TanagrZnobaa...<br />

Tu tolstoisTan sikvdils didebuleba da zeaweuloba<br />

axlavs, Cexovis SemoqmedebaSi igi im sinacrisfris<br />

da uRimRamobis zRvaria, romelSic samyaroa CaZiruli.<br />

adamianebis sisustis, Secdomebis, aRkveTili<br />

swrafvebis, adamianuri cxovrebis mouwyoblobis da gaugebrobis,<br />

mosawyenobis miRma ilandeba sikvdili rogorc<br />

raRac ruxi, blanti nivTierebis masa, romelic<br />

adamianTa arSemdgar sicocxles nel-nela, uCumrad<br />

iwovs...<br />

CexovisTvisac adamianis cxovrebis Sefasebis uytuari<br />

sazomi is aris, umweoa Tu ara es cxovreba sikvdilis<br />

winaSe, ararasken mieqaneba Tu myaria, mtkice fun-<br />

312


damentis mqone. `mosawyeni istoriis~ gmiri, gamoCenili<br />

mecnieri, sikvdilis pirispir darCenili xedavs, ramdeni<br />

sicruea mis arsebobaSi, ra usaSvelod mouwesrigebelia<br />

misi axloblebis cxovreba da ra uRonoa Tvi-<br />

Ton saimisod, rom raime Secvalos, vinmes arsebiTad<br />

daexmaros. mas eZaleba pesimizmi, radgan Tavis garSemo<br />

axla mxolod siwvrilmanes, uniWobas, Secdomebs da<br />

Seusabamobebs, gaugebrobebs amCnevs. am kacs, romelic<br />

mecnierebas aRmerTebda da `Zvlis tvini ufro ainteresebda,<br />

vidre samyaros saboloo mizani~, Tavisi axloblebis<br />

cxovrebaSi bevri ram mxedvelobidan gamor-<br />

Ca, imdeni yuradReba ar arguna maT, ramdensac saWiroebdnen.<br />

igi, sikvdilis momlodine, acnobierebs Tavisi<br />

dramis mTavar, Zireul mizezs — mis sicocxles aklda<br />

is, rasac `uwodeben cocxali adamianis RmerTs~...<br />

sikvdili uZleveli xdeba imitom, rom adamianebi ise<br />

cxovroben, TiTqos igi ar arsebobs da gvianRa ixseneben,<br />

maSin, roca is ukve Zalian axlosaa; unda gaxsovdes<br />

sikvdili, raTa srulfasovnad icocxlo, raTa sicocxle<br />

Signidanve ar daRrRnas sikvdilma _ sicruem,<br />

gulgrilobam, sulierma gaxevebam, siyvarulis<br />

ukmarobam.<br />

1996<br />

313


ganmmartebeli<br />

Tanamedrove dasavleTis cxovrebis da kulturis<br />

Zireuli tendenciebi Seadgenda zurab kakabaZis filoofiuri<br />

kvlevis mTavar sagans, magram amave dros misi<br />

gansja faqtobrivad Cvens cxovrebasac exeba; aramxood<br />

imis gamo, rom arsebobs universaluri procesebi da<br />

rasac zurab kakabaZe maT Sesaxeb ambobs, obieqturad<br />

Cvens sazogadoebazec vrceldeba; ufro imitom, rom<br />

zurab kakabaZis filosofiuri azrovnebis wesis Tvisebaa<br />

garemomcvel sinamdvileze dakvirvebebis, cxovrebiseuli<br />

STabeWdilebebis, gancdebis analizi da<br />

ganzogadeba.<br />

zurab kakabaZis wignebis da, kerZod, `filosofiuri<br />

saubrebis~ kiTxvisas vgrZnobT, rom avtori gviziarebs<br />

Sinagans, pirovnuls, misTvis rogorc adamianisTvis<br />

arsebiTs. bunebrivia, igi eyrdnoba cnobili Tanamedrove<br />

filosofosebis Tvalsazrisebs, magram es Tvalsazrisebi<br />

isea ganlagebuli da Sejerebuli, aqcentirebuli,<br />

rom isini mkafio individualuri, pirovnuli<br />

msoflgancdis da msoflmxedvelobis mTlianobaSi<br />

irwymeba.<br />

azrovnebis pirovnul-intimuri elferi da gancdiloba,<br />

cxovrebasTan siaxlove zurab kakabaZis filosofiur<br />

kvlevas mxatvrul SemoqmedebasTan anaTesavebs.<br />

es arc aris gasakviri _ zurab kakabaZe saintereso<br />

poetic iyo ...<br />

Tanamedrove filosofiis Semobrunebas cxovrebis<br />

konkretuli realobisken da misi gamomsaxveli xelovnebisken<br />

adamianis yofierebis krizisuli simwvave da<br />

sirTule ganapirobebs. Tumca zurab kakabaZisTvis ase-<br />

Ti filosofiuri pozicia ar aris mxolod aucileblobiT<br />

nakarnaxevi, igi misi organuli sulieri midrekilebebis<br />

Sesatyvisia.<br />

literatura da xelovneba WeSmaritebis uSualo<br />

gamocxadebaa, mxatvruli Semoqmedeba WeSmaritebis<br />

TavisTavadi, unikaluri Semoqmedeba da movlinebaa _<br />

zurab kakabaZe ar iziarebs Sexedulebas, romelic<br />

314


Tavis droze ase iqna formulirebuli: `Tanamedrove<br />

poeziis mTeli istoria aris filosofiis mokle teqstis<br />

gabmuli komentari~ (f. Slegeli). magram amasTanave<br />

is xedavs literaturis, xelovnebis da filosofiis<br />

urTierTSexebis ares. Tanac misi mzera ar Cerdeba iq,<br />

sadac es kontaqti aSkaraa da ioli SesaniSnia Tanamedrove<br />

literaturis da xelovnebis mkveTri inteleqtualizacia,<br />

mxatvrul saxeSi `Teoriuli~ elementebis<br />

moWarbeba. zurab kakabaZe avlens mxatvruli Semoqmedebis<br />

da filosofiis Sexvedris siRrmiseul safuZvels:<br />

mxatvruli Semoqmedebac da filosofiac aris<br />

epoqis arsis wvdoma, kritikuli ganWvreta da is, rasac<br />

am mxriv TviTeuli maTgani sakuTari meTodebiT da<br />

saSualebebiT aRmoaCens, erTgvarovania.<br />

epoqis arsi mJRavndeba imaSi, adamianis yofierebis<br />

rogori gagebaa gabatonebuli, ra idealis mixedviT<br />

warimarTeba adamianebis arseboba. zurab kakabaZe fiqrobs,<br />

rom Cveni epoqis warmmarTvel mecnierul-teqnikuri<br />

progresis ideals kacobrioba Cixisken miyavs,<br />

xolo axali, mxsneli ideali ar gamokveTila.<br />

epoqis es zogadi arseba wignSi ganxilulia Tavisi<br />

mravali aspeqtiT da gamovlinebiT, dostoevskis, Tomas<br />

manis, joisis, beketis, felinis da sxvebis nawarmoebTa<br />

brwyinvale interpretaciis meSveobiT. Tvalwin<br />

gveSleba Tanamedrove civilizaciis panorama, romelic<br />

gamoirCeva iSviaTi sisavsiT, simwyobriT. zurab<br />

kakabaZe miundobeli da ironiulia sinamdvilis zedapiris<br />

mimarT, cxovrebas garekans aclis da amzeurebs<br />

imis sruliad sapirispiros, rac garegnulad moCans _<br />

TiTqos TviTonac sargeblobs groteskuli meTodiT,<br />

romelsac yvelaze Sesaferis formad miiCnevs im samyaros<br />

gamosaxatad, sadac aRTqmuli progresi gadagvarebiT<br />

aris Senacvlebuli.<br />

`filosofiuri saubrebis~ mkiTxveli faruli vnebiT<br />

gamsWvaluli goniTi Ziebis Tanamonawile xdeba da<br />

avtorTan erTad axorcielebs Znel da natif azrobriv<br />

moZraobas, romelic gulisxmobs Sesamecnebel feno-<br />

315


menSi warmosaxvis meSveobiT `Casaxlebas~, mis Signidan<br />

danaxvas.<br />

zurab kakabaZis rogorc moazrovnis xasiaTs, albaT,<br />

zustad gamoxatavs epiTeti `ganmmartebeli~. sityva<br />

`ganmarteba~ xom arsebiTad rTulSi `martivis~, anu<br />

erTianis (`marto~ _ `erTi~), ZiriTadis, fuZiseulis<br />

povnas niSnavs. daSorebul sibrtyeebze ganfenil movlenebSi,<br />

anda erTmaneTisgan sruliad gansxvavebul<br />

mxatvrul nawarmoebebSi zurab kakabaZe Sinagan urTierTkavSirebs,<br />

saerTo fuZes miakvlevs, yofiT-konkretuli<br />

sinamdvilis da abstrahirebuli azris sferos<br />

SemaerTebel uCinar arxebs xiluls xdis.<br />

CaZieba, movlenebis arsSi CaZirva zurab kakabaZis<br />

stiqiaa, magram misi aranakleb bunebrivi moTxovnilebaa<br />

analitikuri azris monapovris TvalsaCinod gamokveTa.<br />

ai, rogor ixateba, magaliTad, nihilistis erTerTi<br />

tipi.<br />

`yuradRebis maZiebeli nihilistis mdgomareobis<br />

meryeoba kidev ufro Rrmavdeba imiT, rom garemomcvelni<br />

`auditorias~ ki ar Seadgenen mxolod, aramed agreTve<br />

saxifaTo konkurentebs, anu yuradRebis namdvil<br />

Tu potenciur dampyrobT. am ukanasknelTa mxriv<br />

miRweuli yoveli warmateba, yoveli zewamoweuli Tavi<br />

`Crdils ayenebs~ da `Crdilavs~ mas. ramdenadac sazogadoebis<br />

yuradRebis `fokusSi~ moqcevas nihilistTa<br />

masis mxolod mcire nawili aRwevs, amdenad nihilistTa<br />

umravlesoba `daCrdilulobis~ mtanjveli grZnobiT<br />

da, Sesatyvisad, `Crdilidan mzeze~ gamosvlis JiniT<br />

imsWvaleba... yuradRebis maZiebeli nihilisti `maRali<br />

mezoblisa~ da misgan nasroli `Crdilis~ SiSiTaa atanili.<br />

mas swored mezoblisa da maxloblis simaRle<br />

aRelvebs, radganac Soridan nasroli Crdili naklebad<br />

miswvdeba; mas mudam eWvi aqvs, rom viRac mis siaxloves<br />

zedmetad `yelyelaobs~ da Tavs maRla swevs ...~.<br />

zurab kakabaZe sityvaSi aRadgens sakvlev fenomens.<br />

misi unari, moimarjvos enis inteleqtualuri da gamomxatvelobiTi<br />

SesaZleblobebi, misive saazrovno kulturis<br />

tolfardia. igi faqizad SeigrZnobs, daxvewili<br />

316


gemovnebiT irCevs sityvas; moqnili, elferebiT mdidari<br />

stili mgrZnobiared aRbeWdavs azris siRrmes da<br />

niuansurobas; aRbeWdavs pirovnebis temperaments, samyarosTan<br />

araerTniSna emociur damokidebulebas _<br />

sevdas da dananebas, sarkazms, simkacres da masTan er-<br />

Tad Semwynareblobas ...<br />

`filosofiuri saubrebi~, iseve rogorc zurab<br />

kakabaZis sxva wignebi, dawerilia rwmeniT, rom filosofia<br />

ar aris `mdabali~ sinamdvilisgan qedmaRlurad<br />

gamijnuli wminda azris hermetuli samflobelo; igi<br />

adamianebisTvis WeSmaritis da mcdaris, keTilis da<br />

borotis sazomebis mimniSnebelia, adamianis mrCeveli<br />

da damxmarea; filosofia WirdebaT adamianebs, raTa<br />

WeSmaritebaSi icxovron. SeiZleba filosofiis mowodebis<br />

aseTi gageba saTaves iRebdes erovnuli msoflaRqmidanac,<br />

romlis erT-erTi waxnagic am sityvebSia<br />

warmoCenili: `ara viqm, codna ras margebs filosofos-<br />

Ta brZnobisa! miT viswavlebiT, mogveces SerTva zesT<br />

mwyobrTa wyobisa~.<br />

werilSi `bunebis dacvis erT ucnobi aspeqtis Sesaxeb~<br />

zurab kakabaZe originalurad msjelobs safrTxeze,<br />

romelsac msoflio ekologiuri krizisi uqmnis<br />

erovnul TviTmyofadobas _ eris xasiaTi da kultura<br />

ganuyofelia misi bunebrivi garemosgan da amitom bunebaze<br />

Zaladoba, bunebis Taviseburi ieris nivelireba<br />

eris sulieri ieris nivelirebis gamaadvilebeli faqtoria.<br />

es werili, `filosofiuri saubrebi~ da mTlianad<br />

zurab kakabaZis Semoqmedeba gvkarnaxobs, rom mniSvnelovani<br />

erovnuli problemebis seriozuli gacnobiereba<br />

SeuZlebelia adamianuri yofierebis sayovelTao<br />

situaciis naTlad gaTvaliswinebis gareSe.<br />

iseTi moazrovneebis wyalobiT, rogoric iyo zurab<br />

kakabaZe, qarTuli cnobiereba axorcielebs Tavis Zvel,<br />

garemoebebis mier dabrkolebul miswrafebas _ Rirseulad<br />

monawileobdes evropis kulturul SemoqmedebaSi.<br />

1988<br />

317


literaturuli kerpTayvanismcemloba<br />

mogvwons Tu ara, bedma gvarguna cxovreba Zveli<br />

msoflmxedvelobrivi orientirebis da faseulobebis,<br />

azrovnebis da qcevis Zveli stereotipebis radikaluri<br />

gadasinjvis Tu gauqmebis epoqaSi. mkacri, mtkivneuli<br />

WeSmaritebebis da realobebis uxeSi gaSiSvlebis,<br />

daundobeli gamomzeurebis droSi TvalSisacemi xdeba<br />

literaturuli memkvidreobisadmi Cveni tradiciuli<br />

da tipiuri damokidebulebis naklulovnebac.<br />

unda vaRiaroT, rom arsebiTad da ZiriTadad es<br />

damokidebuleba kerpTayvanismcemluria, aRtacebuli<br />

da aRtacebis saganSi unaklo sidiadis mZebnelia. kerps<br />

ritualuri mowiwebiT unda moekido, masze maRal registrSi,<br />

paTetikurad da eqstatiurad, anda mokrZalebul-alersiani,<br />

STagonebuli CurCuliT unda ilaparako<br />

_ asea miRebuli. aRmosavlurad hiperboluri ritorika<br />

Tavisi aRmatebuli epiTetebiT _ `didi~, `didebuli~,<br />

`ukvdavi~, `genialuri~ da a.S. _ molaparakis-<br />

Tvisac sasiamovnoa da msmenelisTvisac, radgan maTac<br />

sidiades aziarebs, TiTqos maTac adidebs da ra SeiZleba<br />

iyos ufro tkbili qarTveli adamianisTvis ...<br />

saqarTveloSi Cveulebrivi movlenaa mcire faseulobebis<br />

xelovnuri gazviadeba da namdvil faseulobaTa<br />

absolutizacia, gafetiSeba, `igavmiuwvdomeli~<br />

simaRlis kvarcxlbekze atana da dasveneba. es fetiSizmi,<br />

romelic araiSviaTad farisevlobiT aris gazavebuli,<br />

reaqciis saxiT iwvevs skeptikur ganwyobas da<br />

gaucxoebul gulgrilobas qarTuli litraturisadmi,<br />

gansakuTrebiT axal TaobaSi ...<br />

kerpTayvanismcemlobis mSobeli da meurve provincializmia.<br />

Tvalsawieris siviwrove, azrovnebis siRaribe,<br />

lokalur-Sinauruli, SeRavaTiani kriteriumebis<br />

danergva universaluri sazomebis nacvlad fetiSizmis<br />

arsebobis aucilebeli pirobaa.<br />

am fenomenis ganmtkicebaSi didia sabWouri azrovnebis<br />

wesis wvlili, romelic Tavisi arsiT swored provinciuli,<br />

msoflio mTlianobisgan mtrulad gamijnu-<br />

318


li da kerpTayvanismcemluria, iseve rogorc yovelgvari<br />

totalitaruli, ama Tu im ideologiis uZrav dogmebze<br />

damyarebuli azrovneba. amitom literaturuli<br />

fetiSizmi ruseTSic iCens Tavs, Tumca ufro naklebad,<br />

vidre CvenTan; amave dros literaturasTan damokidebulebis<br />

aradogmaturoba da Tavisufleba Seudareblad<br />

metia ruseTSi, vidre saqarTveloSi.<br />

literaturuli memkvidreobisadmi kerpTayvanismcemluri<br />

damokidebuleba aferxebs qarTuli literaturismcodneobis<br />

da kritikis ganviTarebas, ramdenadac<br />

Sinaganad boWavs, Tavisuflebas uzRudavs mas,<br />

srulfasovnad ki mxolod Tavisufali SeiZleba viTardebodes.<br />

warsulis literaturisadmi fetiSisturi mimarTeba<br />

Tanamedrove literaturasTan mimarTebasac<br />

gadmowvdeba da Tavs moexveva. warsulis modelis mixedviT<br />

kerpebis gamoqandakeba Tanamedrove mwerlebisganac<br />

xdeba. xSirad TviT Tanamedrove mweralsac cnobierad<br />

Tu gaucnobiereblad surs, rom masac ise moekidon,<br />

rogorc warsulis mweral-klasikoss, anu rogorc<br />

sruliad unaklos, rogorc xelSeuxebel kerps.<br />

ar aris saWiro imis dasabuTeba, Tu rogor vnebs yvelaferi<br />

es literaturas.<br />

qarTul literaturaSi aris saerTaSoriso mniSvnelobis<br />

mqone Rirebulebebi da kerpTayvanismcemloba<br />

sinamdvileSi mxolod amcirebs da saeWvos xdis maT,<br />

Tundac ucxoeli analitikosis TvalSi. ar unda iyos<br />

gasakviri, rom Cvenma damokidebulebam, vTqvaT, `vefxistyaosnisadmi~<br />

skeptikurad ganawyos igi, afiqrebinos,<br />

rom patara xalxi misTvis Zvirfasi nawarmoebis<br />

wregadasuli gandidebiT Tavs imkvidrebs TavisTavisve<br />

Tu sxvaTa winaSe da gauZnelos am nawarmoebis namdvili<br />

siRrmis da simaRlis aRqma. Tumca is, albaT, damalavs<br />

amas, agvyveba xotbaSi da gvasiamovnebs, rogorc qebas<br />

daxarbebul bavSvebs.<br />

sakuTari literaturis apologia ver dagvexmareba<br />

imaSi, rom ucxoelebs misdami interesi gavuRvivoT,<br />

maT Cveni literaturuli miRwevebi davanaxoT. Tu es<br />

gvsurs, zomiereba da obieqturoba unda gamoviCinoT<br />

319


qarTul literaturaze msjelobisas, rac gulisxmobs<br />

mis ganxilva-Sefasebas universaluri sazomebiT, msoflio<br />

literaturis tendenciebis da monapovrebis konteqstSi<br />

_ ara imisTvis, rom vinmes gavejibroT, Tavi<br />

gavutoloT an vajoboT kidec, aramed raTa Cveni literaturis<br />

Taviseburebani mkafiod gaviazroT, Cveni<br />

literaturuli faseulobebi uSeRavaTod, ramdenadac<br />

SesaZlebelia zustad ganvsazRvroT. maSin, albaT, isini<br />

sxvebisTvisac ufro advilad aRsaqmeli gaxdeba.<br />

kerpTayvanismcemlobis aRmofxvra aucilebelia<br />

klasikasTan misaaxloeblad, cocxali adamianuri ur-<br />

TierTobis dasamyareblad. kerpTan dialogs ver gamarTav,<br />

kerpTan erTad ver ifiqreb, ver iazrovneb, mas<br />

SenTvis mtkivneul, Znel kiTxvebs ver dausvam, yovel<br />

SemTxvevaSi, maTze sagulisxmo pasuxebs misgan ver<br />

miiReb.<br />

kerpTayvanismcemlobis uaryofa arsebiTad Zvel<br />

faseulobaTa aqtualizebas, gadaxalisebas, maTi Cveneuli<br />

aRqmis avtomatizmis gadalaxvas moaswavebs da ara<br />

klasikis damdablebas, dakninebas. namdvili faseulobebisTvis<br />

is saSiSi ar aris.<br />

SesaZlebeli da saWiroa gulwrfeli saubari aRiarebul<br />

qarTvel mweralTa Semoqmedebis sust mxareebze<br />

Tu maT sust nawarmoebebze, anda mTlianobaSi Zlieri<br />

ama Tu im nawarmoebis xarvezebze...<br />

literaturuli kerpTayvanismcemlobis damamkvidrebeli<br />

isic aris, ris Sesaxebac msjelobs franc kafka<br />

Tavis dRiurSi, roca mcire, SeWirvebuli erebis literaturas<br />

exeba _ esaa nacionalur literaturaze Tu<br />

yofierebaze mwerlis mier moxdenili gavlenis da misi<br />

Semoqmedebis realuri Rirebulebis erTmaneTSi areva,<br />

erTmaneTisgan gaurCevloba, romelsac Tan axlavs<br />

gadametebuli krZalva sakuTari literaturis mimarT.<br />

Tumca krZalva ar igrZnoba qarTvel literaturis<br />

moyvarulTa kerZo, gulaxdil saubrebSi da kamaTSi. aq<br />

gamoiTqmeba mwerlebis da nawarmoebebis arakanonikuri<br />

Sefasebani, magram es Sexedulebebi, rogorc wesi, literaturis<br />

Sesaxeb sajaro msjelobis miRma rCeba.<br />

320


amgvari Tvalsazrisebi SeiZleba swori an araswori<br />

iyos, magram isini arsebobs da maT sajarod gaumJRavneblobas,<br />

ganuxilvelobas yalbi ieri aqvs, ablagvebs,<br />

amtknarebs Cvens literaturul azrovnebas. `uxerxuli~<br />

TemebisTvis dumiliT gverdis avla abrkolebs<br />

TviT WeSmariti faseulobebis mTeli sisruliT gamokveTas<br />

da aqtivizacias, gemovnebis daxvewas, literaturis<br />

ganaxlebas.<br />

Zneli ar aris imis gageba, rom literaturuli kerp-<br />

Tayvanismcemloba warmoadgenda Tavisuflebadakarguli<br />

xalxis TavdacviT reaqcias Tavisi mZime mdgomareobis<br />

mimarT, mis cdas, SeenarCunebina TviTmyofadoba,<br />

sakuTari Tavis rwmena da pativiscema, winaaRmdegoba<br />

gaewia kolonizatorisTvis. magram, meore mxriv, igi<br />

xels uSlida erovnuli cnobierebis da kulturis jansaR<br />

zrda-ganviTarebas, nergavda TviTkmayofilebas,<br />

ampartavnobas ...<br />

yovel SemTxvevaSi, ueWvelia, rom momavalSi igi<br />

mxolod saziano SeiZleba iyos.<br />

1993<br />

321


proza poeziis qveyanaSi<br />

is garemoeba, rom qarTuli poezia aRemateba Tavis-<br />

Tavad sakmaod mniSvnelovan qarTul prozas, saidumloebas<br />

ar warmoadgens, magram amis ganmapirobebeli<br />

mizezebi sagangebo gansjis Tema ar gamxdara. es problema<br />

ki mxolod esTetikuri TvalsazrisiT ar aris<br />

saintereso, igi ukavSirdeba Cveni erovnuli arsebobis<br />

da cnobierebis mniSvnelovan Taviseburebebs.<br />

Zvel qarTul sasuliero literaturaSi poeziis da<br />

prozis uTanabroba jer kidev ar iCens Tavs, religiuri<br />

poezia da proza erTmaneTs RirsebiT ar Camouvardeba.<br />

Zneli saTqmelia, rom himnografiis nimuSebi esTetikuri<br />

da sulier-inteleqtualuri simaRliT Crdilavs<br />

`SuSanikis wamebas~, `abos wamebas~ an `grigol xanZTelis<br />

cxovrebas~... mxolod XII saukuneSi jabnis aSkarad<br />

poezia prozas _ `vefxistyaosani~ Sors Camoitovebs<br />

prozaul saraindo romans `amirandarejanians~. im epoqisTvis<br />

es ar aris moulodneli movlena, radgan Zvel<br />

literaturaSi prioriteti saerTodac poezias, saleqso<br />

formas eniWeba. proza dasavlur literaturaSi<br />

dawinaurebas iwyebs mogvianebiT, renesansis epoqidan<br />

moyolebuli (bokaCo, rable, servantesi...) da eposSi<br />

wamyvan pozicias imkvidrebs XVII-XVIII saukuneebSi,<br />

upirvelesad romanis formiT.<br />

saqarTveloSi igive periodi (XIV-XVIII saukuneebi)<br />

kulturis ganviTarebisTvis sruliad arakeTilmyofelia.<br />

am dros CvenTan ar arsebobs imis wanamZRvrebi,<br />

rom literaturaSi aseTi didi cvlileba moxdes. TviT<br />

qarTuli sazogadoebis ganviTareba Seferxebulia da<br />

igi ar ganicdis iseT realur-praqtikul da msoflmxedvelobriv<br />

Zvrebs, romlebmac evropaSi prozis dawinaurebas<br />

Seuwyo xeli: ar viTardeba mecniereba da<br />

azrovnebis Sesabamisi, cdaze da dakvirvebaze damyarebuli<br />

wesi; sazogadoebis ierarqiuli struqtura gaxevebuli<br />

rCeba, ar xdeba socialuri cxovrebis garTuleba<br />

da dinamizacia, rac asazrdoebs prozas misTvis<br />

xelsayreli TemebiT, siuJetebiT, konfliqtebiT, axa-<br />

322


li, mkveTri tipebis da xasiaTebis mravalferovnebiT;<br />

ar Cans Zlieri mesame wodeba, romlis intensiur saqmianobas<br />

Tan axlavs qalaqebis zrda, adamianur urTierTkavSirTa<br />

ufro daqselili da winaaRmdegobrivi sistemis<br />

damkvidreba martiv soflur-patriarqalur yofas-<br />

Tan da mkafiod, mtkiced struqturirebul feodaluri<br />

cxovrebis yaidasTan SedarebiT; dasavleTSi,<br />

saqarTvelosgan gansxvavebiT, amasTanave mimdinareobs<br />

samyaros TandaTanobiTi `gamiwiereba~, warmodgenis<br />

Seryeva samyaroze rogorc metafizikuri ZalebiT da<br />

principebiT mowesrigebul mTlianobaze, romelsac<br />

ufro esatyviseba leqsi Tavisi TvalsaCino wesrigiT;<br />

bunebrivia, CvenTan ar aRiniSneba arc aseT proceseb-<br />

Tan dakavSirebuli yoveldRiurobis da yofiTobis,<br />

privatuli arsebobis mniSvnelobis imgvari mateba, rom<br />

gamoikveTos is, rasac hegeli `samyaros prozaul<br />

mdgomareobas~ uwodebs...<br />

ra Tqma unda, am epoqis saqarTveloSi iwereba iseTi<br />

prozauli nawarmoebi, rogoric sulxan-saba orbelianis<br />

`sibrZne sicruisaa~, magram mas ar moyolia axali<br />

prozis uwyveti, Tanmimdevruli tradiciis formireba.<br />

es didi dagvianebiT, XIX saukunis meore naxevarSi xdeba<br />

_ maSin, roca nel-nela CvenSic Cndeba daaxloebiT<br />

iseTive tendenciebi, dasavlur literaturaSi prozis<br />

ganviTarebas niadagi rom Seuqmna.<br />

magram Cvens literaturaSi prozis mimarT poeziis<br />

upiratesobas obieqtur da kulturul-istoriul mizezebTan<br />

erTad ganapirobebs mizezebic, romlebic<br />

eris sulieri arsebidan warmodgeba.<br />

leqsi rogorc metriT, ritmiT da sxva faqtorebiT<br />

mkafiod harmonizebuli esTetikuri forma TvalSisacemad<br />

amaRlebulia cxovrebaze, gamocalkevebulia<br />

adamianis Cveulebrivi arsebobisgan. saleqso forma<br />

xazgasmulad arapraqtikulia, arautilitarulia, Zlier<br />

TamaSebriv sawyiss moicavs da amkvidrebs, TamaSis<br />

da Tavisuflebis ares gadaSlis. SeiZleba iTqvas, rom<br />

is aris sadResaswaulo, sazeimo fenomeni, romelic<br />

moaswavebs yoveldRiurobaze, praqtikul saWiroebeb-<br />

323


ze da sazrunavze gamarjvebas, yofiT-utilitaruli<br />

stiqiis Zlevas. qarTul xasiaTs, romelic, rogorc<br />

SeniSnulia, Znelad egueba uRimRamo, monotonur yoveldRiurobas,<br />

zrunviT damZimebul yofas da Tavisufali<br />

TamaSis da dResaswaulisken miiltvis, poezia<br />

TviTgamomJRavnebis organul saSualebad evlineba.<br />

ufro aSkaraa is, rom poezia rogorc sfero, sadac<br />

samyaros grZnobiTi aRqma Warbobs da adamianis Sinagani<br />

arseba upirveles yovlisa emociebad da vnebebad<br />

gadmoiRvreba, zedmiwevniT esadageba qarTuli xasia-<br />

Tis agznebul emociurobas, iseve rogorc musika.<br />

qarTveli adamianis individualizmi da subieqtivizmi<br />

yvelaze adekvatur esTetikur gamoxatulebas<br />

lirikaSi povebs _ lirikis arsi xom swored subieqturobaa;<br />

samyaro masSi warmogvidgeba subieqtis rogorc<br />

centris garSemo SemWidroebulad; pirovneba, `me~ lirikaSi<br />

aRwevs Tavisuflebis da SeuzRudveli TviTgamovlenis<br />

sisrules. lirikuli poezia gasaqans aZlevs<br />

qarTuli xasiaTis artistizms, ramdenadac pirovnebas<br />

SesaZleblobas aniWebs gamoZerwos Tavisi is saxe,<br />

romelic misTvis sasurvelia, iTamaSos TavisTavi ise,<br />

rogorc surs da moswons, laRad da mTeli sisavsiT<br />

gamoaCinos Tavisi ganumeorebeli arseba, rac mZafr<br />

siamovnebas ganacdevinebs.<br />

Tu lirikuli poezia subieqturia, proza Tavisi<br />

Sinagani aRnagobiT intersubieqturia. poezia, lirika<br />

gaiSleba individuumis sivrceSi, proza _ socialur<br />

sivrceSi. lirikuli poezia, cxadia, adamianis sulieri<br />

cxovrebis siRrmis da simdidris ufaqizesi aRmbeWdvelia,<br />

magram adamianis bunebis da arsebobis araerTi<br />

aspeqti SeiZleba TvalnaTliv gamovlindes mxolod<br />

adamianebis urTierTobaSi, adamianebis mravalgvar ur-<br />

TierTqmedebaSi, romelic, bunebrivia, prozisTvis ufro<br />

misawvdomia. adamianTa erToblivi, sazogadoebrivi<br />

cxovrebis raoba, misi Sinagani kavSirebi da kanonzomierebebi,<br />

misi winaaRmdegobebi, problemebi da koliziebi<br />

upiratesad prozis mxatvruli kvlevis sagania.<br />

TviT es sagani Tavisi arsiT moiTxovs misdami aqtiur<br />

324


SemecnebiT mimarTebas, azris daZabul muSaobas, problemur<br />

TvalTaxedvas... sityvieri xelovnebis SemecnebiTi,<br />

analitikuri buneba, albaT, mainc ufro mkveTrad<br />

vlindeba epikaSi, romelic bolo saukuneebis manZilze<br />

metwilad prozis formiT arsebobs, vidre lirikaSi.<br />

srulfasovani prozis fundamentia adamianis da<br />

sazogadoebis Sesaxeb Zireuli simarTlis mikvlevis da<br />

gagebis neba. amis Sedegad igi warmogvidgeba rogorc<br />

sazogadoebis, eris mxatvruli TviTSemecnebis da<br />

TviTgagebis yvelaze tevadi da nayofieri forma, yvelaze<br />

utyuari, efeqtiani saSualeba. amitom bunebrivia,<br />

rom iq, sadac WeSmariti sazogadoebrivi da erovnuli<br />

TviTSemecnebis moTxovnileba gamoukveTelia, moumwifebelia,<br />

sadac amgvari TviTSemecnebis cdebs gaRizianebiT<br />

xvdebian, prozis ganviTarebisTvis xelSemwyobi<br />

atmosfero ar aris. damaxasiaTebelia am mxriv, rogor<br />

uxdeba ilia WavWavaZes `kacia-adamianis?!~ mkiTxvelis<br />

darwmuneba imaSi, rom simarTlis Secnoba aucilebelia...<br />

Tu sazogadoebas, ers jiutad ar surs sakuTar<br />

Tavze iluzoruli da Seferadebuli warmodgenebis<br />

daTmoba, ar surs Tavisi namdvili saxis xilva, es gavlenas<br />

axdens Semoqmedis mxatvrul cnobierebazec, bo-<br />

Wavs, zRvars daudebs mas. is, rac qarTul prozaSi Rirebulia,<br />

mniSvnelovanwilad am zRvaris Zneli garRvevis<br />

rezultatia. qarTveli adamianis da sazogadoebis<br />

Tavisufal, SeuzRudvel mxatvrul xedvas win rom araferi<br />

eRobebodes, Cvens prozaSi maRali faseulobebi,<br />

vfiqrobT, meti iqneboda.<br />

SemCneulia, rom Tavisuflebis uqonloba xels uSlis<br />

xalxs Tavisi Tavis WeSmarit danaxvaSi. TviTSenar-<br />

Cunebis instinqti Tavisuflebas moklebul ers karnaxobs<br />

Tavdacvis martiv da arcTu saukeTeso saSualebas<br />

_ iqmnides, Wvretdes da sxvasac uCvenebdes Tavis idealizebul<br />

xats, xolo borotebas da mankierebas upiratesad<br />

misdami dapirispirebul ZalaSi, saerTod ucxoSi<br />

xedavdes.<br />

Tu davukvirdebiT, qarTuli prozis yvelaze negatiuri<br />

personaJebi xSirad araqarTvelebi arian: mixeil<br />

325


javaxiSvilis jayo, rasputini, yaSa; grigol robaqiZis<br />

berzini; konstantine gamsaxurdias arzayani da farsman<br />

sparsi (es ukanaskneli warmoSobiT Tumca qarTvelia,<br />

magram denacionalizebulia); leo qiaCelis kuzma kilga...<br />

rasakvirvelia, es ar niSnavs, rom qarTveli mwerlebi<br />

ucxoTa siZulviliT arian Sepyrobili, maTve Seqmnili<br />

aqvT araqarTvelTa simpaTiuri saxeebi. es migvaniSnebs<br />

imaze, rom isini eridebian Zlieri, didi borotebis<br />

danaxvas qarTvel adamianSi, amjobineben igi araqarTvelSi<br />

aRmoaCinon; es migvaniSnebs im Znelad gadasalaxav<br />

zRudeze, romelic TviT niWier mweralTa cnobierebaSi<br />

arsebobs da romelsac isini awydebian qarTveli<br />

adamianis gamosaxvisas. aq naxsenebi yvela personaJi<br />

sainteresoa, Sinaganad savse da mxatvrulad mar-<br />

Talia swored imis wyalobiT, rom maTSi adamianis<br />

buneba, romelSic SeiZleba boroteba mZlavrobdes,<br />

yovelgvari SezRudvis gareSea gamokveTili.<br />

prozis xelovneba Zvirfasia rogorc adamianis arsebis<br />

da arsebobis mTeli winaaRmdegobrivi mravalgvarobis<br />

damnaxveli da xorcSemsxmeli unikaluri xelovneba.<br />

adamianis arseba da arseboba ki sikeTes da<br />

borotebas Soris aris ganfenili, sikeTis da borotebis<br />

dialeqtikuri mTlianobaa. adamianisadmi amouwuravi<br />

da Seunelebeli interesi, adamianis fenomenisadmi<br />

daJinebuli yuradReba, romelic prozis siZlieris pirobaa,<br />

aRiZvreba swored imis gancdiT Tu SegnebiT,<br />

rom adamiani aris sikeTis da borotebis dausrulebeli<br />

brZola mudam winaswarganuWvreteli da cvalebadi<br />

SedegiT.<br />

adamianze warmodgena, romelsac qarTuli erovnuli<br />

msoflxedva moicavs, upirveles yovlisa `vefxistyaosanSia~<br />

kristalizebuli. rusTavelis poemaSi adamiani<br />

amaRlebulia, keTilSobili, sxvadasxva RirsebebiT<br />

Semkuli... poemis gmirebSi adamianis bunebis mravalferovneba<br />

uxvad aris gamomzeurebuli da Rrmad<br />

ixateba maT SinasamyaroSi moqmedi negatiuri Zalebic<br />

_ midrekileba amamRvreveli iracionaluri impulsebis<br />

da afeqtebis ayolisken, sasowarkveTili pasiuro-<br />

326


isken, gadametebuli siamaye, zogjer daundoblobac...<br />

magram es Zalebi isea Sezrdili maTsave Seudareblad<br />

ufro did RirsebebTan, rom isini am gmirebis saxeebs<br />

momxibvlelobas ar akleben; maT avtori moralistis<br />

TvalTaxedviT ar afasebs. poemaSi borotebis saTave<br />

Cveulebrivi adamianuri samyaros miRmaa gadatanili.<br />

borotebis arasubstanciurobis rusTaveliseuli koncefcia<br />

gulisxmobs imasac, rom borotebas ara aqvs<br />

substanciuri sayrdeni TviT adamianSi.<br />

rusTavelis adreulrenesansuli optimisturi<br />

msoflmxedvelobisgan ganuyofeli adamianis keTili<br />

arsis rwmena da ndoba adamianisadmi, romlisTvisac bunebrivia<br />

iyos amaRlebuli da keTilSobili, tradiciuli<br />

qarTuli nacionaluri msoflgagebis niSnad ikve-<br />

Teba da Rrma gavlenas axdens qarTul mxatvrul<br />

cnobierebaze.<br />

adamianis Sesaxeb amgvari, poeturad naTeli da ndobiT<br />

gamsWvaluli warmodgenis aSkara Tu faruli zemoqmedeba,<br />

erTi mxriv, qarTuli kulturis humanistur<br />

gezs ganamtkicebs; magram, meore mxriv, es zemoqmedeba,<br />

rogorc Cans, ganapirobebs imas, rom CvenSi SedarebiT<br />

naklebi Zalisaa midrekileba adamianis fenomenis daZabuli<br />

esTetikuri Wvretisken, eWvnarevi, CaZiebuli analizisken<br />

da adamianis bunebis sirTulis da winaaRmdegobriobis,<br />

masSi boroti sawyisis sakmaod didi wilis<br />

srulad gamomJRavnebisken. prozis WeSmariti faseulobis<br />

upirvelesi maCvenebeli ki swored adamianis farTo<br />

da mravalmniSvnelovani mxatvruli koncefciaa...<br />

SesaZloa, yvelaze dramatuli sulieri procesi,<br />

romelic dRevandel saqarTveloSi mimdinareobs, aris<br />

tradiciul-optimisturi Tvalsazrisis rRveva adamianze<br />

saerTod da qarTvel adamianze kerZod. axla es<br />

Tvalsazrisi ufro kritikuli da mkacri SexedulebiT<br />

icvleba. savaraudoa, rom qarTuli mxatvruli azrovnebac<br />

ufro `prozauli~ gaxdeba...<br />

1992<br />

327


erovnuli da dasavluri<br />

individualizmi Tu egoizmi<br />

SeiZleba vivaraudoT, rom qristianobaSi qarTvelebisTvis<br />

gansakuTrebiT maxlobeli da mimzidveli aRmoCnda<br />

misi erT-erTi Rrma Tavisebureba _ individuumis<br />

TavisTavadi faseulobis ganmtkiceba. qristianuli<br />

TvalsazrisiT, yoveli calkeuli adamiani samyaros<br />

Semoqmedi RvTaebrivi pirovnebis partniori da msoflio<br />

sulieri dramis srulfasovani, aucilebeli monawilea;<br />

TviTeuli kaci RmerTis siyvarulis da mzrunvelobis<br />

adresatia, amasTanave mas Tavisufleba aqvs mini-<br />

Webuli da absoluturi pasuxismgebloba ekisreba. es<br />

individis TviTSegrZnebas, TviTcnobierebas aRvivebs<br />

da amaxvilebs.<br />

qristianobis SemweobiT ixveweba qarTuli individualizmi,<br />

romlis srulyofil arss da iers `vefxistyaosanSi~<br />

vpovebT. aq individualizmi gamovlenilia<br />

rogorc pirovnebis umaRlesi faseulobis, Rirsebis da<br />

daniSnulebis TviTSegneba da amave dros mis mier sxva<br />

pirovnebis aseTive rangis sruli aRiareba. rusTavelis<br />

gmirebis individualizmi araTu uaryofs sxvaTa<br />

nebas, uflebebs, interesebs, aramed swored sxvebTan<br />

Tanxmierebis ZiebiT amagrebs TavisTavs. igi esadageba<br />

RmerTis pirovnul bunebas da mis mier individualizaciis<br />

principiT Seqmnil samyaros (`gvaqvs uTvalavi feriTa~),<br />

adamianis keTilSobilur mowodebas da sazogadoebis<br />

uzenaes interesebs.<br />

Tu qristianobis wiaRSi momwifebuli da renesansis<br />

mier mZlavrad damkvidrebuli individualizmis safuZvelze<br />

dasavlur samyaroSi, saboloo angariSiT, Tavisufali<br />

socialur-politikuri sistema warmoiSva, saqarTvelos<br />

Semdgomi cxovreba am geziT veRar warimarTa.<br />

mZime istoriulma pirobebma individualizmis<br />

Tanmdevi cdunebebi, romlebic ramdenadme `vefxis-<br />

328


tyaosanSic~ mJRavndeba, ukiduresad gaamZafra, misi<br />

damdablebis, gadagvarebis safrTxe maqsimalurad gaanivTa.<br />

pirvel rigSi, albaT, imitom, rom `mes~ Zlieri<br />

SegrZneba da cnobiereba moicavs am `mes~ SenarCunebis,<br />

gadarCenis aseTsave Zlier moTxovnilebas, romelsac<br />

dramatuli garemoebebi, ganadgurebis saSiSroeba metad<br />

amwvavebs da ubiZgebs ganxorcieldes sxva adamian-<br />

Ta xarjze.<br />

amgvarad gadaZala individualizmi misive codviTdacemis<br />

nayofma _ mZafrma egoizmma, piradi TviTSenarCunebis<br />

da TviTdamkvidrebisken wregadasulma swrafvam<br />

da sxva adamianebis Rirsebis da interesTa ugulebelyofam.<br />

gabatonda individualizmis mkveTrad gamoxatul<br />

egoizmad gadagvarebis tendencia.<br />

gansakuTrebiT Znelad SesazRudavi gaxda es tendencia<br />

saqarTvelos ruseTis imperiaSi moqcevis Semdeg.<br />

damoukidebel saxelmwifoSi egoizmis Zalas erTgvarad<br />

mainc anelebda imis Segneba, rom TavkerZoba<br />

mavnea qveynisTvis. xolo qarTuli saxelmwifoebriobis<br />

gauqmebam egoizms xel-fexi kidev ufro gauxsna — igi<br />

ise miutevebeli aRar Canda, radgan qveynis bedi ukve<br />

gadawyvetili iyo.<br />

Semdeg, komunisturi diqtaturis dros, TviTSenar-<br />

Cunebis instinqtis gaxelebam da amasTanave karieris<br />

keTebis, aRzevebis arnaxulad moZalebulma sacdurma<br />

qarTuli xasiaTis deformireba saSineli siswrafiT da<br />

ZaliT gaagrZela. damaxinjebuli individualizmis<br />

`ganviTarebas~ didad Seewyo xeli, radgan diqtatura<br />

aris aRzevebulTa dakanonebuli TavmoTneoba, TviTneboba,<br />

maT mier zneobrivi da samarTlebrivi principebis<br />

ukugdeba, anu samyarosTan egocentruli mimarTebis<br />

gamefeba. diqtatori da isini, visac igi Zalauflebas<br />

metnaklebad uwiladebs, masas warmatebulobis<br />

etalonebad warmoudgebian, ese igi, arsebiTad momxiblavi<br />

da sanimuSoa gamarjvebuli egocentrizmi...<br />

saqarTvelos aRorZineba egoizmis individualizmad<br />

gardaqmnis tolfasia. es gulisxmobs pirovnebis<br />

Rirsebis grZnobis gamococxlebas, romelic sxvisi<br />

329


Rirsebis aRiarebiT afuZnebs da aZlierebs TavisTavs;<br />

anu gulisxmobs tradiciuli qarTuli moraluri cnobierebis<br />

Camomyalibebeli mTavari Zalis _ Tavmoyvareobis<br />

gaRviZebas, romelic adamianis arazneobrivi impulsebis<br />

Semakavebelia da mis energias konstruqciuli<br />

saqmianobisken mimarTavs, amiT ki Tavisuflebas<br />

nergavs da icavs.<br />

1990<br />

330


qarTuli orsaxovneba<br />

erovnul Temaze msjelobis srul da gabedul gulaxdilobas,<br />

romliTac gamoirCeva nikolo miwiSvilis<br />

`fiqrebi saqarTveloze~, Cven mxolod axla veCveviT. es<br />

gulaxdiloba, werilis avtoris wrfeli tkivili dasafasebelia,<br />

imis miuxedavad, gaviziarebT mis mosazrebebs<br />

Tu ara.<br />

nikolo miwiSvilis TvalTaxedva upirispirdeba<br />

erovnuli TviTaRqmis narcisul stils da amiT aris<br />

saintereso da STambeWdavi. sxva sakiTxia, ramdenad safuZvliania<br />

misi pozicia.<br />

iseve rogorc axlandel nihilistur ganwyobilebebs,<br />

nikolo miwiSvilis nihilizms iwvevs mouzomavi<br />

pretenziebis, iluziebis gaqarwyleba. erovnuli nihilizmi<br />

iluziebis sinamdvilesTan Seusabamobis gacnobierebas<br />

mosdevs. iluziebi rom ar yofiliyo, arc<br />

nihilizmi iqneboda.<br />

nikolo miwiSvili imis gamo wuxs, rom arsebobs qar-<br />

Tul kulturaze Zlieri kulturebi. magram bunebrivia,<br />

rom mcirericxovani, TiTqmis mudmivad gansacdel-<br />

Si myofi xalxis kultura Camouvardebodes didi da<br />

mZlavri saxelmwifoebis kulturas. davjerdeT imas,<br />

rom Cvens kulturul faseulobaTa nawili saerTaSoriso<br />

mniSvnelobis mqonea.<br />

`fiqrebSi~ laparakia `qarTuli ideis~ bundovanebis<br />

Tu ararsebobis Sesaxeb, magram qarTul kulturaSi<br />

ganfenili samyaros suraTis da faseulobaTa wyobis<br />

originaluri ieri mkafioa. xolo Tu is gvinda, rom<br />

msoflios kulturul cxovrebaSi didi qveynebis rolis<br />

tolfasi roli mogvekuTvnos, es gadaWarbebuli<br />

pretenziulobaa. cxadia, realobasTan misi SeuTavsebloba<br />

ar niSnavs, rom qarTul kulturas ara aqvs Tavisi<br />

gamorCeuli saxe. rogorc vxedavT, nihilizms daukmayofilebeli<br />

erovnuli ambiciuroba, Tamaz natroSvilis<br />

TqmiT, `erovnuli gandidebis mania~ warmoSobs.<br />

Cveni metismeti pretenziuloba ar aris auxsneli _<br />

upirveles yovlisa mas kvebavs meTormete saukunis<br />

331


saqarTvelos xsovna, romelic imdroindeli msoflios<br />

erT-erT dawinaurebul saxelmwifos warmoadgenda. misi<br />

ganviTareba tragikulad rom ar CaxSobiliyo, SeiZleba<br />

did qveynebTan gatolebis Cvens Jins niadagi mar-<br />

Tlac aRmoCenoda. amitom dagvrCa gamouyenebeli, ararealizebuli<br />

potenciis tkiviliani SegrZneba, romelsac<br />

aqarvebda iluzia, rom `oqros xanis~ saqarTvelo<br />

erTi xelis gawvdenazea. axla gvixdeba imis aRiareba,<br />

rom mas Zalian varT daSorebuli da es mwarea. dacemis<br />

siRrme im simaRliT ganizomeba, romelzec pretenzias<br />

vacxadebdiT. wamxdari raindi trivialur naZiralaze<br />

uaresad gamoiyureba, radgan misi waxdenis sazomi rainduli<br />

kodeqsia.<br />

`qarTuli idea~, romlis gamoukveTelobazec nikolo<br />

miwiSvili saubrobs, yovel SemTxvevaSi, misi erTerT<br />

mTavari waxnagi, albaT, adamianTa Rrma, fundamenturi<br />

axloblobis da naTesaobis rwmenaa. am intuitur<br />

grZnobas da misgan aRmocenebul naTlad gaazrebul<br />

ideals, gansakuTrebuli STagonebiT gamoTqmuls rus-<br />

Tavelis da vaJa-fSavelas poetur enaze, qarTul<br />

cnobierebaSi da yofaSi warmmarTveli mniSvneloba<br />

ekisreba: kultis rangSia ayvanili adamianuri urTier-<br />

Tobebis, Tanacxovrebis Tbili simWidrove, adamianebis<br />

axlobluri keTilmosurneoba erTmaneTisadmi, urTierTdaxmareba<br />

da urTierTgatana... qarTveli adamianis-<br />

Tvis tradiciulad Seudarebeli faseuloba da mimzidveloba<br />

aqvs arsebobis aseT wess, axloblobis eToss.<br />

maSinac ki, roca misi namdvili Sinaarsi aorTqlebulia<br />

da igi iluzorul-farisevlur xasiaTs iZens, axloblobis<br />

eTosi mainc ZalaSia _ TviT farisevluri moCvenebiTobac<br />

misi maiZulebeli zemoqmedebis gamovlenaa.<br />

rogorc amboben, Cveni nakli Cvenive Rirsebebis gagrZelebaa.<br />

da, SesaZloa, paradoqsuli qarTuli orsaxovneba<br />

iqidanac warmodgebodes, rom axloblobis suli,<br />

atmosfero badebs adamianTa Tanabrobis mwvave<br />

moTxovnilebas da biZgs aZlevs metoqeobis Jins, es ki<br />

saTaved edeba yvelanairi saSualebiT TviTdamkvidrebisken<br />

swrafvas, egoistur individualizms.<br />

332


xolo igi Tumca privatul arsebobasac amRvrevs,<br />

gacilebiT ufro Seukavebelia socialur da saxelmwifoebriv<br />

yofaSi, radgan swored aq mimdinareobs egoistur<br />

ltolvaTa gansakuTrebuli ZaliT aRmZvreli<br />

procesi _ Zalauflebis, pativis, simdidris ganawileba.<br />

ganyenebulad Tu vimsjelebT, TviTdamkvidrebisken<br />

swrafva, individualizmi dasavleTTan unda gvaaxloebdes.<br />

magram dasavluri individualizmi erwymis racionalizms,<br />

romelic zRudavs TviTnebobas da egoistur<br />

instinqtebs, awesrigebs socialur yofierebas,<br />

aadvilebs kanonis morCilebas, radgan kanoni swored<br />

racios warmonaqmnia, obieqtivirebuli gonebaa. Cveni<br />

individualizmi ki gadajaWvulia aRmosavlurad Warb<br />

mgrZnobelobasTan; Cvens TviTnebobas goniereba da,<br />

Sesabamisad, kanonmorCileba ar lagmavs, igi arc vnebebis<br />

duRils acxrobs.<br />

Tavis droze qarTul msoflgagebaSic daisaxa individualizmis<br />

da racionalizmis mTlianoba, magram misi<br />

sinamdvileSi damkvidreba veRar moxerxda. `vefxistyaosani~<br />

individuumis piradi bednierebis principTan<br />

erTad gonebis, racionaluri da mizanmimarTuli qmedebis<br />

upiratesobas afuZnebs ukontrolo vnebaTRelvis<br />

da afeqtebis moZalebis mimarT, romelic arsebiTi<br />

sasicocxlo miznebis miRwevas SeuZlebels xdis da pasiurobiT<br />

da fatalizmiT sruldeba; anu am wignSi dasavleTi<br />

Zlevs aRmosavleTs. realobaSi Semdgom piriqiT<br />

moxda...<br />

gvinda gamovexmauroT `fiqrebTan~ dakavSirebiT<br />

givi maRularias mier gamoTqmul azrs eris kulturuli<br />

aRzrdis aucileblobis Sesaxeb. kulturis da ganaTlebis<br />

tvirTia qarTuli cnobierebis ganaxleba da<br />

Tanamedrove samyarosTan misadageba. kulturam unda<br />

SeaZlebinos ers, iseve rogorc pirovnebas, sakuTari<br />

arsebis floba da daxvewa, misi pozitiuri mxareebis<br />

gaZliereba da uaryofiTi Zalebis metnaklebad damor-<br />

Cileba, sublimireba. kultura gakeTilSobilebuli,<br />

gafaqizebuli bunebaa da es eris Sinagan bunebasac exeba. 4<br />

1994<br />

333


Tavmomwoneobis bangi<br />

saqarTvelos Tanamedrove tragedias aqvs aramarto<br />

socialur-politikuri, aramed ufro Rrma mizezebic,<br />

romlebic sulieri arsebobis sferoSia saZiebeli. saerTodac<br />

sarwmuno Cans Tvalsazrisi, rom politika<br />

sazogadoebis sulieri cxovrebis siRrmeSi mimdinare<br />

procesis ukufenaa sinamdvilis zedapirze.<br />

imis erT-erT mTavar ganmapirobebel faqtorad,<br />

rac axla saqarTveloSi xdeba, mogvevlina Cveni araadekvaturi<br />

warmodgena sakuTar Tavze, araWeSmariti<br />

erovnuli TviTgageba da TviTSefaseba. es ufro TvalsaCino<br />

iqneba, Tuki gaviazrebT, rom adekvaturi warmodgena<br />

Tavis raobaze, midrekilebebze da SesaZleblobebze<br />

xels uwyobs eris, iseve rogorc pirovnebis,<br />

zrdas, namdvil TviTdamkvidrebas, mis mier realisturi<br />

miznebis gamokveTas da nayofier aqtivobas am<br />

miznebis misaRwevad. Sesabamisad, sakuTari Tavis araswori<br />

gageba da Sefaseba, pretenziebis da SesaZleblobebis<br />

uTanadoba iwvevs pirovnebis Tu eris Sinagani<br />

zrdis Seferxebas, dezorientirebas, xelismocarvas.<br />

is komikur, tragikomikur an, roca realobasTan konfliqti<br />

gansakuTrebiT Rrmaa, tragikul xvedrs umzadebs<br />

pirovnebasac da ersac.<br />

sainteresoa, Tu rodis da rogor Camouyalibda<br />

qarTvel xalxs TavisTavze idealizebuli Sexeduleba,<br />

rogor aRmocenda mis TviTcnobierebaSi sakuTari sidiadis<br />

da aRmatebulobis grZnoba, erTgvari `srulfasovnebis<br />

kompleqsi~, romelic sinamdvilesTan SeuTavsebeli<br />

aRmoCnda.<br />

Tumca SeiZleba gveCvenebodes, rom sakuTari Tavisadmi<br />

aRtacebuli damokidebuleba mudam mZlavrobda,<br />

magram adre saqarTvelo ukeTesad, ufro realisturad<br />

acnobierebda Tavis arsebas. adreul qarTul kulturaSi<br />

erovnuli TviTtkbobis gamovlinebebi TiTqmis<br />

ar SeiniSneba (ioane zosimes `qebai da didebai qarTulisa<br />

enisai~ Tavisi suliskveTebiT saerTo ganwyobis<br />

anarekli ar Cans). Tu XII saukuneSi Tavs iCens aRfrTo-<br />

334


vaneba saqarTvelos saxelmwifoebrivi Zlierebis gamo,<br />

saqarTvelos sidiadis gancda, amas obieqturi safuZveli<br />

hqonda. momdevno saukuneebSi ki saqarTvelos da<br />

qarTvelebis gandidebis anabeWdebi ar SeimCneva, rac<br />

agreTev bunebrivia. amisgan mTlianad dazRveulia ise-<br />

Ti mwerlebis Semoqmedeba, rogorebic sulxan-saba orbeliani<br />

da <strong>daviT</strong> <strong>guramiSvili</strong> arian. maTi mimarTeba nacionaluri<br />

sinamdvilisadmi Zalian Sorsaa Tavmomwoneobisgan,<br />

metad fxizeli da kritikulia. qarTuli sinamdvilis<br />

`mopirkeTebis~ cdas verc baraTaSvilis poeziaSi vpovebT,<br />

xolo Tavis pirad werilebSi igi sakmaod mware<br />

SeniSvnebs gamoTqvams am sinamdvilis mimarT. mis SemoqmedebaSi<br />

warsulis idealizaciis wilic umniSvneloa,<br />

rac miTufro TvalSisacemia, rom romantikosebs saer-<br />

Tod gamoarCevT warsulis amaRlebulad warmosaxva.<br />

CvenTanac erovnuli istoriis idealizeba romantizmSi<br />

iqna wamowyebuli. grigol orbelianis `sadRegrZeloSi~<br />

saqarTvelos warsuli da aramarto warsuli<br />

cxovreba gmirobis da siqvelis brwyinvale aRlumad<br />

aris warmodegnili, romelSic araviTar borotebas disonansi<br />

ar Seaqvs. ufro Rrma TvalTaxedva msWvalavs<br />

leqss `Tamar mefis saxe beTaniis eklesiaSi~, sadac warsulis<br />

simaRliT ganizomeba da SeZrwunebiT ganicdeba<br />

awmyos dakninebuloba. aseTi Sepirispireba SenarCunebulia<br />

ilia WavWavaZis, akaki wereTlis, vaJa-fSavelas<br />

xedvaSi: isini Zalian kritikulad uyureben da afaseben<br />

Tavis Tanadroul qarTul sazogadoebas, magram warsulidan<br />

gamoarCeven heroikuls da amaRlebuls (`mefe<br />

dimitri Tavdadebuli~, `Tornike erisTavi~, `baxtrioni~...).<br />

maTTvis warsulis calmxrivi, heroizebul-idealizebuli<br />

warmoCena ubadruki Tanamedroveobis mxilebis<br />

saSualebaa.<br />

TviTgandidebis da narcisizmis fenomeni qarTul<br />

erovnul TviTcnobierebaSi Camoyalibebul saxes iZens<br />

da batondeba mxolod meoce saukuneSi, romlis damdegidan<br />

sistematizebuli xasiaTi eZleva qarTuli samyaros<br />

zeawevis da monumentalizaciis literaturulsaazrovno<br />

tendencias. misi nebiT qarTul sinamdviles<br />

335


masStabi da brwyinvaleba aqvs momatebuli, rasac xels<br />

uwyobs konkretul-empiriuli realobis Seviwroeba da<br />

gamkrTaleba miTiur-legenduri warmosaxvis mier.<br />

es tendencia, XIX saukunis tradiciisgan gansxvavebiT,<br />

saqarTvelos da qarTvelebs saxavs ara rogorc<br />

Soreul warsulSi did qveyanas da xalxs, romelmac<br />

Semdeg daqveiTeba ganicada, aramed rogorc axlac arsebiTad<br />

dids. misTvis saqarTvelos, qarTvelobis arsi<br />

raRac metafizikuria da igi, Tundac gareSe mizezebis<br />

gamo mTeli sisruliT ver vlindebodes an TviTonve<br />

raRac naklic axldes, mainc naklis CaTvliT yovel-<br />

Tvis diadi, cxovelmyofeli da mZlavria.<br />

am arsis metafizikuri amaRlebuloba enobrivad<br />

gamoixateba Tanamedrove metyvelebisgan sagangebo da-<br />

SorebiT, sityvisTvis arqaul-zeaweuli elferis micemiT.<br />

iqmneba pretenziuli stili, romlis Sesaferisia<br />

literaturuli gmiric...<br />

TviTgandidebis tendenciam daZlia qarTuli sinamdvilis<br />

realisturad uiluzio literaturuli warmosaxva<br />

_ ilia WavWavaZis, <strong>daviT</strong> kldiaSvilis, mixeil<br />

javaxiSvilis esTetikur-zneobrivi poziciis sayrdeni<br />

principi da didi zegavlena moaxdina meoce saukunis<br />

qarTuli masobrivi cnobierebis formirebaze.<br />

ase imitomac moxda, rom komunisturi ideologizebuli<br />

diqtatura Znelad iTmenda erovnuli xasiaTis,<br />

cnobierebisken mimarTul cocxal da kritikul azrsac.<br />

igi miuRebeli iyo sabWoTa reJimisTvis, romelic<br />

aramarto Trgunavda, aramed epirfereboda kidec sab-<br />

WoTa kavSiris xalxebs _ am xerxiTac imorCilebda maT.<br />

eri, romlis pativmoyvareobac dakmayofilebulia, naklebad<br />

ufiqrdeba Tavis arsebobas, naklebad svams mwvave<br />

kiTxvebs da amdenad ufro uwyinari da ioli samarTavia.<br />

magram saqarTveloSi erovnuli Tavmomwoneobis da<br />

TviTgandidebis mTavar, yvelaze Zlier gamRviveblad<br />

mainc stalinis fenomeni mogvevlina: sabediswero mniSvneloba<br />

hqonda am pirovnebis qarTvelobas. stalinis<br />

kultis pirobebSi saqarTvelos istoriis, saerTod<br />

qarTuli samyaros zeaweva da gandideba am kultis,<br />

336


stalinis gandidebis Tanxmieri iyo. es ori faqtori<br />

erTmaneTs aZlierebda da erTi mimarTulebiT moqmedebda,<br />

ajadoebda qarTul masobriv cnobierebas iluziiT,<br />

rom saqarTvelos sidiade aRorZinda da ganxorcielda<br />

stalinis grandiozul figuraSi. istoriuli<br />

romanebis gmirebi, qarTveli mefeebi stalinis arqetipebad<br />

da winamorbedad warmodgebodnen; Cveni TvalsaCino<br />

poetebi amirans adarebdnen stalins an, vTqvaT,<br />

acxadebdnen, rom misi suli Tamar mefis sulidan aRen-<br />

To da misi akvanic Tamaris xeliT dairwa. saqarTvelos<br />

diadi warsulis da awmyos uwyvetoba stalinSi gansaxierda:<br />

`ori saxeli erTmaneTs erwymis, didi stalini da<br />

didi SoTa~. TviT stalinsac Wirdeboda qarTuli samyaros<br />

gandideba sakuTari sidiadis rogorc kanonzomieri<br />

movlenis warmosaCenad (amitom Catarda misi kur-<br />

TxeviT rusTavelis da ilias iubileebi, qarTuli kulturis<br />

dekada moskovSi...).<br />

stalini qarTvelTa gamorCeulobis da aRmatebulobis<br />

Seuval argumentad iqca, amis gamo aRmoCnda misi<br />

kulti CvenSi ase gamZle. qarTulma Tavmomwoneobam<br />

swored stalinis mmarTvelobis periodSi da stalinis<br />

figuris zegavleniT miiRo saboloo saxe da kanonikuri<br />

statusi.<br />

samarTlianoba moiTxovs iTqvas, rom sabWoTa reJimis<br />

pirobebSi qarTuli samyaros gandideba nacionaluri<br />

TviTmyofadobis da Rirsebis dacvis saSualebad<br />

isaxeboda, magram arsebiTad TviTgandidebis fenomeni<br />

amrudebda patriotizms. xelisuflebisTvis ki erovnul<br />

TviTgandidebas da TviTtkbobas safrTxe arasdros<br />

Seuqmnia. TviTgandideba sinamdvileSi erovnuli<br />

umweobis safarvelia da mas xelisufleba aramarto<br />

iwynarebda, aramed iyenebda kidec. misTvis saSiSi iqneboda<br />

Tvalaxelili, kritikuli patriotizmi, xolo<br />

TviTgandidebaSi imaleboda safrTxe CvenTvis da ara<br />

sabWoTa reJimisTvis.<br />

poststalinuri epoqis qarTul kulturaSi SeadrebiT<br />

gaZlierda nacionaluri sinamdvilisadmi realistur-kritikuli<br />

damokidebuleba _ literaturaSi, Te-<br />

337


atrSi, kinoSi ... magram es sakmarisi ar aRmoCnda masobriv<br />

cnobierebaSi ukve myarad CabeWdili araadekvaturi<br />

erovnuli avtoportretis Sesasworeblad. sabWoTa<br />

kavSiris daSlis process TavmomwoneobiT dabanguli<br />

saqarTvelo ise Sexvda, rom ar icnobda Tavis WeSmarit<br />

raobas, SesaZleblobebs _ zneobrivs, inteleqtualurs,<br />

materialurs. amitom ifeTqa Jinma, saqarTvelo<br />

yofiliyo sabWoTa kavSiris damSlel ZalTa avangardi,<br />

rasac lamis TviT saqarTvelos daSla moyves ... xalxs<br />

ganumtkicebdnen da uRrmavebdnen misi sidiadis sasiamovno<br />

iluzias, macdur iluzias, rom misTvis nebismieri<br />

siZnele iolad gadasalaxia. da realobamac saSineli<br />

SurisZieba ar daayovna.<br />

realoba ki is aris, rom romantikuli qarTveli raindis<br />

stereotipuli xatis zedapiris qveS Tavi Seafara<br />

amayma ukulturobam da umaqnisobam, dagrovda avadmyofuri<br />

egoizmis feTqebadi nivTiereba, qvena impuls-<br />

Ta damangreveli energia. da Tumca axlac, rogorc yovelTvis<br />

saqarTvelos istoriaSi, mJRavndeba keTilSobilebis<br />

da TviT gmirobis magaliTebic, eris da qveynis<br />

mTlian sulier-zneobriv saxes, cxadia, es ar ayalibebs.<br />

magram saqarTvelos axlandeli gansacdeli, SesaZloa,<br />

ar gamodges amao tanjva, Tu igi gaaRviZebs samyaros<br />

da samyaroSi sakuTari Tavis marTlad xedvis da<br />

TviTsrulyofis myar moTxovnilebas _ pirovnebis,<br />

sazogadoebis, eris ganviTareba mxolod WeSmariti<br />

TviTSemecnebis safuZvelzea SesaZlebeli.<br />

swored TviTsrulyofis da ara primitiuli, Sinaganad<br />

carieli TviTtkbobis stimulatori unda iyos<br />

saqarTvelos istoriaSi dadasturebuli nacionaluri<br />

energiis Zlieri gamovlinebebi, qarTuli kulturis<br />

STambeWdavi monapovrebi. ra Tqma unda, TviTsrulyofa,<br />

Rirsebis aRdgena da progresi Zneli misaRwevia. Seudareblad<br />

ufro advilia deklamaciur da amdenad<br />

unayofo TviTgvemas movyveT, erovnul nihilizms davnebdeT,<br />

romelsac sakuTar Tavze Seferadebuli da<br />

gadaWarbebuli warmodgenis msxvreva warmoSobs.<br />

1993<br />

338


myari saxelmwifos gareSe<br />

dRevandeli qarTvelebi, iseve rogorc sxva xalxebi,<br />

TavisTavSi, Tavis cnobierebaSi da socialuri cxovrebis<br />

wesSi atareben sakuTar istorias. CvenSi gacxadebulia<br />

Cveni istoria, Cvens arsebaSi SenivTebulia Cveni<br />

istoriuli biografia.<br />

xSirad gveCveneba (ufro sworad, gveCveneboda), rom<br />

axlandeli qarTvelebi pirdapir meTormete saukunidan<br />

movdivarT, am epoqasTan uSualod varT dakavSirebuli.<br />

sinamdvileSi qarTuli nacionaluri xasiaTi, rogoric<br />

igi dRes warmogvidgeba, ZiriTadad swored me-<br />

Tormete saukunis Semdeg, ukanaskneli xuTi-eqvsi saukunis<br />

manZilzea formirebuli. ra ganasxvavebs am periods<br />

wina periodisgan, roca saqarTvelom Zlierebas,<br />

keTildReobas, kulturul aRmavlobas miaRwia? es gansxvaveba<br />

TiTqos TavisTavad cxadia, yvelasTvis aSkaraa<br />

_ mecamete saukunidan moyolebuli qveyana TiTqmis<br />

ganuwyvetliv ganicdida sastik agresias, iyo dapyrobebi,<br />

ngreva...<br />

ra Tqma unda, es tragediaa, magram Cven ar vacnobierebT,<br />

rom aranakleb tragikuli da sabediswero iyo is,<br />

rac agresias Sedegad mosdevda _ saxelmwifoebrivi<br />

struqturis, wesrigis dasusteba da moryeva, anarqiuli<br />

stiqiis mZlavroba. meTormete saukunis mere qarTveli<br />

xalxi cxovrobda myife, ngrevadi saxelmwifoebriobis<br />

pirobebSi, TiTqmis mudmivi areulobis, kanonierebis<br />

rRvevis viTarebaSi, anda, bolo or saukuneze<br />

Tu vilaparakebT, ucxo saxelmwifos farglebSi, rac<br />

aseve ar aRvivebda saxelmwifoebrivi wesrigisadmi da<br />

kanonisadmi pativiscemas (miTumetes, rom TviT es saxelmwifoc<br />

ar gamoirCeoda kanonierebis pativiscemiT).<br />

Cvenma uaxloesma istoriam ufro Soreuli istoriis<br />

mkveTrad danaxvis, adekvaturi gagebis SesaZlebloba<br />

mogvca. Tu warmovidgenT da gaviazrebT, rom saqarTvelo<br />

aswleulebis manZilze cxovrobda ise, rogorc<br />

Cven vcxovrobT ukanasknel xanebSi, _ saxelmwifo<br />

wesrigis gareSe, omebis, anarqiis, ganukiTxaobis<br />

339


viTarebaSi _ aRar gagvakvirvebs, rom axla ase gviWirs<br />

saxelmwifos organizeba, rom ase sustia Cveni saxelmwifoebrivi<br />

Segneba, kultura.<br />

myari, mowesrigebuli saxelmwifoebriobis gareSe<br />

ver viTardeba, daqveiTebas ganicdis ganaTleba da<br />

kultura rogorc sistema da mxolod xandaxan, stiqiurad,<br />

arakanonzomierad Tu xdeba inteleqtualur-SemoqmedebiTi<br />

energiis gamosxiveba. amitom meToTxmetemeTvramete<br />

saukuneebSi TiTqmis ar Seqmnila maSindeli<br />

qarTuli cxovrebis marTlad gamomsaxveli, esTetikurad<br />

Rirebuli mxatvruli nawarmoebebi, Torem ufro<br />

gagviadvildeboda dagvenaxa, rom qarTuli nacionaluri<br />

xasiaTis Camomyalibebeli upiratesad swored es<br />

epoqaa da Cven yvelaze metad misi memkvidreebi varT.<br />

erTaderTi imdroindeli literaturuli nawarmoebi,<br />

romelic mZafrad gviCvenebs da gvagrZnobinebs, Tu ras<br />

niSnavs sazogadoebisTvis Zlieri, centralizebuli<br />

saxelmwifos gareSe arseboba, rogor socialur da<br />

zneobriv qaoss warmoSobs isedac susti saxelmwifoebrivi<br />

warmonaqmnebis kidev ufro damasustebeli da<br />

damangreveli urTierTdapirispireba, <strong>guramiSvili</strong>s<br />

`<strong>daviT</strong>iania~...<br />

roca saxelmwifo, kanoniereba da samarTali sustia,<br />

xdeba Zalauflebis gafantva da misi ganawileba<br />

Zlieri individebis mier, romlebic TviTon aweseben<br />

`kanonebs~, moqmedeben voluntaristulad, Tavisi egoisturi<br />

impulsebis da interesebis karnaxiT. saxelmwifos<br />

uZlureba sazogadoebaSi TviTnebobis da egocentrizmis<br />

suls amkvidrebs, rac did Tu patara tiranebs<br />

aRmoacenebs.<br />

tirani feodalis socialur-fsiqologiur tips xatavs<br />

niko lorTqifaniZe `mrisxane batonSi~. es aris<br />

adamiani, romlisTvisac arc amqveyniuri samarTali arsebobs<br />

da arc zeciuri, arafers niSnavs zneobrivi imperativebi<br />

da mis mtaceblur, sastik Zalauflebis nebas<br />

verc saxelmwifos mimarT SiSi Tokavs, radgan saxelmwifo<br />

sustia, moSlilia.<br />

340


`mrisxane batonSi~ Cans, rom cxovreba saxelmwifoebrivi<br />

wesrigis da kanonierebis gareSe xalxSi SiSis,<br />

daucvelobis sulis gamomfitav grZnobas badebs, ukiduresad<br />

amwvavebs TviTgadarCenisken zneobrivad brma<br />

ltolvas...<br />

saxelmwifos mxriv daucveli adamiani Zlier mfarvels<br />

eZebs romelime aRzevebuli personis saxiT. anda<br />

igi unda daicvas axlobelTa wrem, gvarma, sanaTesaom —<br />

klanma. arsebobs agreTve politikuri dajgufebebi,<br />

romlebic maTTan mikedlebul adamians ase Tu ise icaven,<br />

Tumca es gaerTianebebi sakmaod myifea.<br />

niko lorTqifaniZis `JamTa siaveSi~ vxedavT pirovnebas,<br />

romelsac awuxebs Tavisi qveynis yovelmxrivi<br />

degradacia, saxelmwifos sisustiT rom aris gamowveuli,<br />

surs saxelmwifoebriobis ganmtkiceba da qveynis<br />

progresuli ganviTareba; magram mis ukan ar dgas Zlieri<br />

klani, xolo is politikuri dajgufeba, romelic<br />

Tavisken ibirebs, miuRebelia misTvis rogorc saxelmwifos<br />

interesebTan dapirispirebuli; Tanac am dajgufebasTan<br />

kavSiri iulonisgan rainduli moralis<br />

ugulebelyofas moiTxovs... zneobrivad amRvreul garemoSi<br />

iuloni ucodveli mainc ver rCeba, magram is imdenad<br />

codvebisTvis ar isjeba, ramdenadac Tavis<br />

keTilSobilebas emsxverpleba, iseve rogorc vaxtangi<br />

`mrisxane batonSi~ _ anarqiul, ukanono da uzneo socialur<br />

sinamdvileSi keTilSobilebis gamovlena sicocxlisTvis<br />

saxifaToa.<br />

am sinamdvilis arsebiTi niSani materialur sidux-<br />

WiresTan erTad aris religiuri cxovrebis gaRatakebac,<br />

rwmenis sisuste, RmerTisgan siSore. religiisgan<br />

mxolod formalizebuli rituali da ritorikaa<br />

darCenili, igi veRar warmarTavs da awesrigebs adamianebis<br />

zneobriv yofierebas.<br />

rogor unda dabinduliyo qristianuli cnobiereba<br />

gviani Sua saukuneebis saqarTveloSi, rom Cveulebriv<br />

ambad, yoveldRiuri yofis atributad qceuliyo adamianebis<br />

datyveveba da gayidva, adamianebiT vaWroba.<br />

rasakvirvelia, am movlenaSi religiurobis Sesuste-<br />

341


asTan erTad saxelmwifoebrivi wesrigis sruli moSlac<br />

mJRavndeba. orive es faqtori TviTnebobis, egocentrizmis<br />

mkvebavia da tiranis socialur-fsiqologiuri<br />

tipis gverdiT yaCaRis tips aCens.<br />

yaCaRi da tirani erTi fenomenis nairsaxeobebad SeiZleba<br />

miviCnioT, maT bevri ram aqvT saziaro _ avtoritaruloba,<br />

Zalis kulti, voluntarizmi, religiur<br />

da eTikur faseulobaTa ignorireba. arc tirani da arc<br />

yaCaRi ar cnobs kanons da samarTals, orive kanongareSe<br />

arsebobs.<br />

jemal qarCxaZis `antoniosa da <strong>daviT</strong>Si~ adamianebiT<br />

movaWre yaCaRi saxelmwifo wesrigis moSlis produqtia,<br />

ukanonobis msxverplia da Tavis mxriv amravlebs<br />

ukanonobas, borotebas. misi nihilizmi, cinizmi<br />

religiisadmi kanonzomierad warmoiSoba sazogadoeba-<br />

Si, sadac suli da zneoba sayrdengamoclilia. magali-<br />

Tad, aq arabunebrivi ar aris, rom RvTismsaxurebi<br />

ukulturo, usindiso adamianebi iyvnen.<br />

es cruqristianuli sazogadoeba monur Semgueblobas<br />

iCens aRmaSfoTebeli borotebisadmi _ adamianebiT<br />

vaWrobisadmi, yaCaRs xalxic da saero Tu sasuliero<br />

zedafenac terorizebuli hyavs da protestis<br />

grZnobas es aravisSi badebs. Tavwaxrili morCileba<br />

ukanono, usamarTlo Zalisadmi, sulmokle konformizmi<br />

saxelmwifoebriobis da religiurobis rRvevis<br />

Tanmdevia.<br />

borotebas ar urigdeba saqarTvelos evropeli<br />

stumari _ misTvis rogorc WeSmaritad religiuri<br />

adamianisTvis qristianoba aqtiuri sulieri dapirispirebaa<br />

borotebasTan aramarto sakuTar TavSi, aramed<br />

socialur garemoSic. igi Tavisi pirovnuli yofierebis<br />

siRrmidan SeaRwevs yaCaRis Sinagani arsebis siRrmeSi,<br />

poulobs iq agresiulobis pirvelmizezs, fesvs _<br />

SiSs da moZaladis sulis gankurnebas SeZlebs. magram<br />

es saswaulis tolfasi aqti amao gamodgeba, radgan saxelmwifoebriv<br />

da zneobriv wesrigs moklebul sinamdvileSi<br />

mxolod sikeTis da simarTlis CamxSobi raRac<br />

342


jojoxeTuri meqanizmia mowesrigebuli da Seucdomlad<br />

moqmedi.<br />

evropis, dasavluri samyaros saxe, romelic jemal<br />

qarCxaZis `antoniosa da <strong>daviT</strong>Sia~ aRbeWdili, TvalSisacemad<br />

gansxvavdeba meoce saukunis 20-iani wlebis<br />

qarTul prozaSi gamokveTili dasavleTis kritikuli<br />

suraTisgan. `antoniosa da <strong>daviT</strong>Si~ evropa warmogvidgeba<br />

Tavisi Zireuli SreebiT. mtkice saxelmwifoebrivi<br />

wesrigis da kanonis pativiscemis garda es aris WeSmaritebis<br />

mousvenrad maZiebeli suli da goneba, pirovnebis<br />

avtonomiurobis Rrma grZnoba, individuumis intensiuri<br />

TviTcnobiereba da amasTanave sinamdvilisadmi<br />

aqtiuri, pasuxismgebluri damokidebuleba, adamianis<br />

maRali Rirsebis rwmena.<br />

jemal qarCxaZis nawarmoebSi dasavleTis da saqarTvelos<br />

Sexvedra tragikulad sruldeba. axlandel realobaSi,<br />

imedia, dasavlur samyarosTan Cveni kontaqti<br />

ufro warmatebuli iqneba da dasavleTis daxmareba<br />

unayofo ar aRmoCndeba. amis Sedegi ki myari, kanonierebaze<br />

dafuZnebuli qarTuli saxelmwifos Camoyalibeba<br />

unda iyos. Tu es ver moxerxda, sikeTis qmnis, siyvarulis<br />

moTxovnileba da unari, niWiereba, romelic yvelafris<br />

miuxedavad yovelTvis iyo da axlac aris<br />

saqarTveloSi, verasdros gadaZalavs Cvens arsebaSi<br />

istoriis mier aRZrul negatiur midrekilebebs.<br />

1999<br />

343


erovnuli da dasavluri<br />

kamaTi ideologiis Sesaxeb, romelic qarTul sazogadoebaSi<br />

mimdinareobs, cxadyofs raRac Zalian mniSvnelovanis<br />

ararsebobas Tu ukmarisobas Cvens<br />

cxovrebaSi.<br />

vfiqrobT, rom es `raRac~, rasac kamaTis monawile-<br />

Ta nawili `erovnul ideologias~ uwodebs, sinamdvileSi<br />

aris mkafio nacionaluri TviTgageba, eris mier<br />

sakuTari arsebis da yofierebis sazrisis pozitiuri<br />

xedva.<br />

es ki dakargulia da iqmneba vakuumi, romlis arsebobac<br />

gansakuTrebiT xelisSemSlelia da saxifaToc<br />

aris maSin, roca axali saxelmwifo fuZndeba.<br />

qarTulma nacionalurma TviTgagebam Cvens saukune-<br />

Si ararealisturi xasiaTi SeiZina da sinamdvilis mier<br />

mowyobil uSeRavaTo Semowmebas ver gauZlo. es, erTi<br />

mxriv, erovnul nihilizms aCens, magram, meore mxriv,<br />

imis SesaZleblobas iZleva, rom Camoyalibdes axali<br />

erovnuli TviTcnobiereba _ realobis mkvidr niadagze,<br />

sicruis da Tavismotyuebis gareSe.<br />

individma SeiZleba mTeli cxovreba pesimisturad<br />

Tu nihilisturad ganwyobilma galios, magram sazogadoeba<br />

Tavisi bunebiT optimisturi msoflmxedvelobisken<br />

mswrafvelia. mas usaTuod esaWiroeba pozitiuri<br />

mrwamsi, faseulobebi da Tu arsebobis gagrZelebis<br />

neba da Zala aqvs, adre Tu gvian moipovebs kidec maT.<br />

Cven zogjer gvgonia, rom dasavluri civilizacia<br />

totalurad urwmuno da nihilisturia. Tumca am civilizacias<br />

marTlac aqvs Tavisi seriozuli problemebi,<br />

magram mis safuZvlad dadebuli WeSmaritebebi dasavluri<br />

sazogadoebis didi umravlesobis mier organulad<br />

aris SeTvisebuli. kerZod, is, rom saxelmwifos<br />

demokratiuli, kanonis uzenaesobaze damyarebuli<br />

wyoba yvelaze samarTliani da nayofieria; rom azrTa<br />

da poziciaTa mravalferovneba, pluralizmi bunebrivi<br />

da aucilebelia; rom pirovnebis Tavisufleba, Rirseba<br />

xelSeuxebelia da mas unda hqondes saSualeba TviTon<br />

344


gansazRvros Tavisi msoflmxedveloba, cxovrebis wesi,<br />

gamoavlinos Tavisi unari da SesaZleblobebi... dasavlur<br />

samyaroSi es WeSmaritebebi da faseulobebi rom<br />

ar wamdeT, maT cocxlad rom ar ganicdidnen, am samyaros<br />

didi xania kraxi ar acdeboda.<br />

CvenTvis es faseulobebi ucnobi ar aris, magram maT<br />

ver SeiZines iseTi mimzidveloba, rom rwmenis sagnad<br />

iqcnen, sasicocxlo Zalebis momcemi qmediTi eTosi<br />

warmoSvan. amis mizezebs Soris mTavari, albaT, is aris,<br />

rom Zveli, sabWoTa sistemis daSla moxda zemodan ganxorcielebuli<br />

revoluciis Sedegad da sazogadoebaSi<br />

axali faseulobebi, maTi damkvidrebis moTxovnileba<br />

Sinaganad, spontanurad ar aRmocenebula da momwifebula.<br />

amitom gveCveneba, rom Tavs gvaxveven raRac Cvens<br />

arsebasTan sruliad SeuTavsebels da ucxos.<br />

sinamdvileSi dasavlur faseulobebs da qarTuli<br />

kulturis Rrma tendenciebs Soris garkveuli Tanxmiereba<br />

arsebobs da amis aqcentirebac aris saWiro, raTa<br />

axalma Rirebulebrivma orientirebma Cvens sazogadoebaSi<br />

sicocxlisunarianoba moipovos.<br />

is, rac qarTuli kulturis SuagulSia ganfenili da<br />

rasac SeuZlia Soreuli faseulobebi CvenTvis axlobeli<br />

gaxados, aris humanizmi, msoflgageba, romelmac<br />

dasavlur samyaroSi es faseulobebi Camoayaliba. qar-<br />

Tul msoflxedvaSi arsebiTia adamianis umaRlesi faseulobis<br />

da Rirsebis intensiuri gancda, ndoba adamianis<br />

keTili bunebis da SemoqmedebiTi SesaZleblobebisadmi,<br />

rwmena, rom samyaro adamianis bednierebisaTvis<br />

aris Seqmnili... qarTuli kulturis humanizmi Tavis<br />

yvelaze TvalsaCino gamovlinebebSi Taviseburi personalizmis<br />

saxes iZens _ pirovnebis srulyofili TviTganxorcielebaa<br />

samyaros arsebobis gamarTleba; pirovnebaa<br />

is Zala, romelic samyaros gardaqmnas, srulqmnas<br />

eswrafis; pirovnebaSi ibadeba WeSmaritebis Suqi,<br />

romelic sinamdvilis harmonias Tu disharmonias na-<br />

Tels fens; pirovnebis siRrmiseul miswrafebebTan SesabamisobiT<br />

an SeusabamobiT ganizomeba saxelmwifos<br />

da sazogadoebis namdvili fasi; samyaroSi moqmed<br />

345


tlanq, qvena Zalebs SeiZleba daupirispirdes mxolod<br />

pirovnebaTa solidaroba, TviTmyofad pirovnebaTa<br />

namdvili komunikacia, dialogi da daaxloeba, maTi unari,<br />

daZlion siucxove da gaigon sxvisi ganumeorebeli<br />

Tavisebureba, sxvisi Tvalsazrisi da simarTle... ase<br />

ikveTeba qristianobaze dayrdnobili qarTuli nacionaluri<br />

msoflmxedveloba ori yvelaze mniSvnelovani<br />

qarTveli epikosi mwerlis, rusTavelis da vaJa-fSavelas<br />

SemoqmedebaSi da am msoflmxedvelobis anabeWdebi<br />

metnaklebad Cveni kulturis sxva Rirebul nimuSebsac<br />

emCneva.<br />

humanizmi, personalizmi moicavs patriotizmsac,<br />

romelic Tavisi arsiT swored humanisturi, adamianuri<br />

Rirsebis ganmamtkicebeli fenomenia, pirovnebis<br />

srulyofili TviTrealizebis aucilebeli sayrdenia;<br />

TviT damoukidebeli nacionaluri saxelmwifoc Zireuli<br />

humanisturi da personalisturi faseulobaaa.<br />

Cveni azriT, amgvari ram SeiZleba warmovidginoT<br />

`erovnuli ideologiis~ Sinaarsad da ara gaqvavebul<br />

SexedulebaTa, dogmaTa, yalb miTologemaTa mZime bloki.<br />

oRond ar arsebobs araviTari saWiroeba, yovelive<br />

amas ideologiis, miTumetes saxelmwifo ideologiis<br />

Selaxuli da usiamovno asociaciebis aRmZvreli cneba<br />

davukavSiroT. es cneba ar esadageba erovnuli TviT-<br />

Segnebis aRdgena-ganaxlebas, imis gaazrebas, rom humanizmi<br />

Cveni erovnuli msoflgagebis birTvia, rom Cveni<br />

ideali humanuri, pirovnebis primatis damamkvidrebeli<br />

qarTuli sazogadoeba da saxelmwifoa. dRes am ideals<br />

tragikulad varT daSorebuli.<br />

humanizmis xelaxali aRmoCena dasavluri faseulobebis<br />

damkvidrebasac niSnavs, radgan igi Cvens erovnul<br />

msoflmxedvelobasac udevs safuZvlad da dasavlursac.<br />

Cven imdenad SevinarCunebT TviTmyofad nacionalur<br />

sulier wyobas, ramdenadac SevZlebT humanizmis<br />

aRorZinebas da Tu aseTi ram marTla moxdeba, imavdroulad<br />

es iqneba dasavleTTan namdvili, siRrmiseuli da<br />

ara zedapiruli daaxloeba.<br />

1998<br />

346


ilias formula Cvens droSi<br />

dasavluri liberalizmi dRes faqtobrivad dasavleli<br />

xalxebis, pirvel rigSi amerikelebis nacionalizmia,<br />

anu liberaluri ideologia aris maTi erovnul-saxelmwifoebrivi<br />

interesebis realizebis moqnili<br />

da efeqtiani saSualeba. es ideologia SesaZlebelia<br />

qarTuli nacionalizmis formadac vaqcioT, misi meSveobiT<br />

Cveni saxelmwifo da kultura ganvaviTaroT. es<br />

iqneba Tanamedrove sinamdvilis konteqstSi ilia Wav-<br />

WavaZis mier `aCrdilSi~ formulirebuli ideis xorc-<br />

Sesxma: `vidre Ze Seni ar gaikvlevs zogad cxovrebas da<br />

mcnebis naTliT ze-aRzidul, amaRlebuli WkviT ar<br />

gansWvritavs sazogado cxovrebis denas, im dromde igi<br />

uimedo, Sewuxebuli, uqmisa drtvinviT, guliswviTa<br />

mware cremls daRvris...~. saqarTvelos xsna, ilia<br />

WavWavaZis azriT, is aris, rom misi moZraoba daemTxves<br />

msoflios ganviTarebis gezs _ `sazogado cxovrebis<br />

denas~, rom qarTvelebma gaiazron, ra aris kacobriobis<br />

yofierebaSi perspeqtivis mqone, progresuli da mas<br />

daukavSiron Tavisi bedi.<br />

`mcnebis naTeli~, romelzec ilia laparakobs, Semmecnebeli<br />

gonebis sinaTlea, upirvelesad ki mkafio,<br />

myari qristianuli moraluri cnobiereba da principebia,<br />

qristianuli humanuri zneobaa _ ilia WavWavaZis<br />

formulaSi Cveni qveynis modernizebis aucilebloba<br />

SeTavsebulia qarTuli kulturis tradiciuli sayrdenis<br />

SenarCunebis aucileblobasTan.<br />

amgvari sinTezis ganxorcieleba saqarTvelos istoriis<br />

axlandel etapzec aqtualuria. liberaluri<br />

demokratiis da kapitalizmis Tanmdevi Warbi pragmatizmi<br />

da individualizmi, masobrivi kulturis moZaleba<br />

da cxovrebis stilis vulgarizacia qristianulma<br />

humanizmma SeiZleba gaawonasworos. igi amkvidrebs<br />

materialuri faseulobebis mimarT sulier faseulobaTa<br />

arsebiT upiratesobas, zneobriv momTxovnelobas<br />

pirvel rigSi sakuTari Tavis da ara sxvebis mimarT,<br />

adamianis Rirsebis pativiscemis da adamianisadmi gu-<br />

347


lisxmierebis atmosferos... yovelive es dRes saqarTvelos<br />

ise Wirdeba, rogorc, SesaZloa, arasdros<br />

daWirvebia.<br />

liberalizmi amJamad kosmopolitizmis gamovlinebad<br />

warmogvidgeba. Tavidan qristianobis kosmopoliturobac<br />

ufro TvalsaCino iyo, miTumetes warmarTul<br />

`nacionalistur~ religiur kultebTan SedarebiT,<br />

magram amis miuxedavad man CvenSi (cxadia, sxvaganac)<br />

erovnuli Seferiloba miiRo da Cveni erovnuli TviTmyofadobis<br />

gamokveTas da dacvas emsaxura. erovnul<br />

niadagze aseTive adaptireba unda ganicados liberalurma<br />

demokratiamac.<br />

primitivizebuli, Sinaganad mwiri kosmopolitizmis<br />

yvelaze energiuli damnergavi masobrivi kulturaa.<br />

mas upirvelesad srulfasovani literatura da<br />

xelovneba SeiZleba daupirispirdes, romelic bunebrivad<br />

aris erovnulic da universaluric, romelSic<br />

eris da kacobriobis sulieri mTlianobaa gacxadebuli.<br />

oRond am dapirispirebis Sedegi socialur cxovrebaSi<br />

sagrZnobi da xelSesaxebi maSin iqneba, Tu saxelmwifo<br />

ganaxorcielebs utyuar eTikur da esTetikur<br />

faseulobaTa dasamkvidreblad da surogatebis<br />

mRvrie nakadis Sesasusteblad mimarTul kulturul<br />

politikas.<br />

348<br />

2001

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!