daviT guramiSvili
daviT guramiSvili
daviT guramiSvili
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
SoTa rusTavelis qarTuli literaturis<br />
instituti<br />
Shota Rustaveli Institute of Georgian Literature<br />
1
2<br />
Tamaz Vasadze<br />
Literature<br />
in Search<br />
of Verity<br />
Tbilisi<br />
2010
Tamaz vasaZe<br />
literatura<br />
WeSmaritebis<br />
ZiebaSi<br />
Tbilisi<br />
2010<br />
3
UDC(uak) 821.353.1.09.<br />
v-224<br />
redaqtori<br />
maka elbaqiZe<br />
dizaineri<br />
soso tabucaZe<br />
kompiuteruli uzrunvelyofa<br />
TinaTin duglaZe, paata axraxaZe<br />
redaqciis misamarTi: 0108, Tbilisi, 2010<br />
merab kostavas q. 5<br />
© SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti<br />
tel. 99-53-00; E-mail: litinst@litinstituti.ge<br />
ISBN 978-9941-0-2240-1<br />
4
<strong>daviT</strong> <strong>guramiSvili</strong><br />
sar Cevi<br />
Suagulis gadanacvleba.......................................................9<br />
araamayi qarTveli...............................................................18<br />
nikoloz baraTaSvili<br />
mTawmindis mTvare .............................................................20<br />
sabediswero Zala ................................................................28<br />
Tavisuflebisken moZraoba..............................................34<br />
ilia WavWavaZe<br />
gaxedva iliasken…...............................................................36<br />
orgvari cnobiereba............................................................40<br />
gzajvaredinze......................................................................48<br />
zneobrivi dilema ...............................................................59<br />
`yovlad Zlieri mSveniereba~ ........................................64<br />
akaki wereTeli<br />
Rirsebis aRsadgenad..........................................................76<br />
vaJa-fSavela<br />
humanizmis ganwiruleba....................................................79<br />
gamaerTianebeli tanjva....................................................84<br />
sxva simarTle........................................................................91<br />
5
`gvelis mWameli~_<br />
`mowiweba sicocxlis mimarT~........................................101<br />
<strong>daviT</strong> kldiaSvili<br />
igavi TavkerZobis Sesaxeb...............................................113<br />
faruli Sinasamyaro..........................................................117<br />
vasil barnovi<br />
dacemebi da zeaRsvlebi..................................................125<br />
wamebuli RmerTi................................................................134<br />
niko lorTqifaniZe<br />
saerTo elferi...................................................................146<br />
tiranis saxecvaleba.........................................................152<br />
yalbi miTis rRveva .........................................................154<br />
gabrZoleba ..........................................................................166<br />
mixeil javaxiSvili<br />
ideologia da xasiaTi......................................................170<br />
`avtors asamarTleben gmirebi~...................................179<br />
Tvalisaxela .....................................................................187<br />
leo qiaCeli<br />
6<br />
sulis Tavgadasavlebi.....................................................194<br />
`haki aZba~..............................................................................198<br />
cduneba ...............................................................................203
geronti qiqoZe<br />
realistis simarTle da sisadave.................................209<br />
grigol robaqiZe<br />
gansacdeli...........................................................................215<br />
galaktion tabiZe<br />
enigmaturi saxe da analizi............................................223<br />
sulieri wyurvili.............................................................228<br />
musikalurobis safuZveli............................................231<br />
giorgi leoniZe<br />
sicocxlis poezia..............................................................235<br />
tician tabiZe<br />
tragikuli eqstazi...........................................................238<br />
valerian gafrindaSvili<br />
sanatreli da realuri....................................................241<br />
SoTa CantlaZe<br />
`zeca da ironia~.................................................................247<br />
rwmenis tragikomedia......................................................253<br />
guram rCeuliSvili<br />
bedniereba sikvdilis fonze.........................................256<br />
yvelaze didi vneba............................................................274<br />
7
oTar WilaZe<br />
sivrcis ori saxe.................................................................279<br />
besik xaranauli<br />
azris silaRe.......................................................................283<br />
jemal qarCxaZe<br />
Tavisufal pirovnebad yofna.......................................288<br />
literatura WeSmaritebis Ziebaa<br />
drois siRrmidan Cvenamde..............................................291<br />
stadiebi................................................................................295<br />
literatura WeSmaritebis Ziebaa................................304<br />
sikvdilis pirispir .........................................................310<br />
ganmmartebeli.....................................................................314<br />
literaturuli kerpTayvanismcemloba....................318<br />
proza poeziis qveyanaSi .................................................322<br />
erovnuli da dasavluri<br />
8<br />
individualizmi Tu egoizmi..........................................328<br />
qarTuli orsaxovneba ....................................................331<br />
Tavmomwoneobis bangi.......................................................334<br />
myari saxelmwifos gareSe...............................................339<br />
erovnuli da dasavluri ................................................344<br />
ilias formula Cvens droSi..........................................347
<strong>daviT</strong> <strong>guramiSvili</strong><br />
Suagulis gadanacvleba<br />
avtobiografiuloba <strong>guramiSvili</strong>s `<strong>daviT</strong>ianis~<br />
erT-erTi Zireuli Taviseburebaa, magram mainc am wign-<br />
Si avtoris cxovrebis konkretuli faqtebi mxolod<br />
sababad gvevlineba sinamdvilis religiur-simboluri<br />
gaazrebisTvis da TiTqmis mTlianad qreba masSi.<br />
erTaderTi biografiuli faqti, romelic isea gadmocemuli,<br />
rom misi konkretuloba simbolur saxeobriobaSi<br />
ar aris Cakarguli, lekebis mier <strong>guramiSvili</strong>s<br />
datyvevebis da misi tyveobidan Tavdaxsnis ambavia. simbolur-spiritualuri<br />
lirika `<strong>daviT</strong>ianis~ am nawilSi<br />
Tanaarsebobs avtoris Tavgadasavlis sagnobriv TxrobasTan,<br />
cxovrebiseul situaciaTa mRelvare poetur<br />
aRdgenasTan.<br />
am ambisadmi gansakuTrebuli yuradReba imiT unda<br />
iyos gamowveuli, rom igi <strong>guramiSvili</strong>s cxovrebis sabediswero<br />
gardatexis punqtia, misi empiriuli da sulieri<br />
biografiis mTavari, gadamwyveti mniSvnelobis<br />
mqone momentia, <strong>guramiSvili</strong>s msoflmimarTebis Ziri-<br />
Tadi Camomyalibebelia.<br />
datyveveba sruliad axalgazrda, ocdasami wlis<br />
<strong>guramiSvili</strong>sTvis _ cxadia, Tavidanve religiurad<br />
ganwyobili adamianisTvis _ aRmoCndeba tanjvis is<br />
gamocdileba, romlis meSveobiTac gauRrmavdeba, ganumtkicdeba<br />
rwmena da daumyardeba RmerTTan cocxali<br />
Sinagani kavSiri, qristianuli msoflgancda erTianad<br />
eufleba da moukveTelad Seezrdeba mis sulier<br />
samyaros. Tanamedrove cnebaTa enaze rom vTqvaT,<br />
<strong>guramiSvili</strong> xvdeba eqstremalur, zRvrul situaciaSi,<br />
sadac adamiani ganicdis did Sinagan Zvrebs, gaSiSvlebulad<br />
xedavs TavisTavs da samyaros, amowmebs Tavis<br />
faseulobebs, Tvali exileba ucnob WeSmaritebaze; anda<br />
xelaxla aRmoaCens TiTqosda manamdec nacnob WeSma-<br />
9
itebas, es ki niSnavs, rom rac icoda ganyenebulad,<br />
formalurad, Turme uSualod da mwvaved exeba piradad<br />
mas.<br />
eqstremaluri situaciis cneba da misi gaazreba arsebiTad<br />
tanjvis qristianul interpretacias emyareba.<br />
qristianul msoflxedvas tanjvis fenomeni esaxeba<br />
codvebis sazRaurad da codvebisgan ganmwmendad, adamianis<br />
sulis, misi rwmenis gamomcdelad da gamomrwTobad;<br />
tanjviT adamiani Sinaganad uaxlovdeba qristes,<br />
tanjul RmerTs, Sinaganad ganicdis da eziareba cxovrebis<br />
qristianuli gagebis WeSmaritebas; tanjva adamianis<br />
da sinamdvilis gaxleCaa, is amJRavnebs, rom amqveyniuri<br />
realoba arasaimedo sayrdenia, romelic SeiZleba<br />
uecrad gamoecalos adamians; igi, qristianuli<br />
TvalTaxediT, aaSkaravebs, rom adamiani mxolod saku-<br />
Tar Zalebs ver daendoba, mxolod TavisTavis imedad<br />
ver iqneba, rom is Tavisi arsebobis yvelaze Rrma ganzomilebaSi<br />
RmerTis gareSe daucveli da umweoa; tanjva<br />
SesaZlebelia gamouval sasowarkveTilebaSi Camgdebic<br />
iyos, magram igi Seicavs potencias, pirovnebis<br />
yofierebis Suaguli misi sakuTari arsebidan RmerTSi<br />
gadaanacvlos.<br />
tanjva, romelic guramiSvils xvda wilad, masSi<br />
swored yofierebis Suagulis gadanacvlebas iwvevs.<br />
Tavisuflebis sruliad moulodneli dakargva da bunebrivi<br />
cxovrebiseuli samyarodan katastrofuli simkveTriT<br />
mowyveta, fizikuri gvema, damcireba, sikvdilis<br />
SiSi da absoluturi martooba aiZulebs guramiSvils,<br />
mTeli arsebiT Setrialdes transcendenturi<br />
samyarosken, eZios RmerTi, mieswrafos masTan sulier<br />
siaxloves da erTianobas.<br />
`<strong>daviT</strong>ianSi~ pirvelad aq warmodgeba RmerTi uSualo<br />
sulieri urTierTobisTvis misawvdom pirovnul<br />
arsebad, ara imdenad Tavdaviwyebuli himnebis Soreul<br />
da abstraqtul obieqtad, ramdenadac uintimures aRsarebaTa<br />
da locvaTa konkretul gulisxmier adresatad.<br />
`erTia icode RmerTi rogorc transcendenturi<br />
da suverenuli `me~ da raRac sul sxvaa, Sen TviTon,<br />
10
mTeli Sinagani sisavsiT (sakuTari yofierebiT, sisxliT<br />
da xorciT) Sexvide cocxal kavSirSi, romelSic<br />
Seqmnili subieqturoba pirispir awydeba transcendentur<br />
subieqturobas da TrTolviT da siyvaruliT eZiebs<br />
masSi xsnas. religia arsebiTad aris is, rac aravi-<br />
Tari filosofia ar SeiZleba iyos: pirovnebis urTier-<br />
Toba pirovnebasTan mTeli misi riskiT, saidumloTi,<br />
SiSiT, ndobiT, aRfrTovanebiT da tkiviliani ltolviT~<br />
(J. mariteni).<br />
martoobaSi, umweobaSi da SiSSi edeba saTave <strong>guramiSvili</strong>s<br />
amgvar axal urTierTobas RmerTTan.<br />
`marto viyav, arvin myavda me RvTis meti sxva patroni,<br />
arca maqvnda saimedod saWurveli samxedroni;<br />
RmerTs mivendev, man ismina igi Cemi savedroni...~.<br />
RmerTis Ziebas Tavdapirvel biZgs aZlevs RmerTisgan<br />
mitovebulobis mtkivneuli grZnoba. tyveobaSi<br />
<strong>guramiSvili</strong>s sulieri arsebobis dramatul peripetias<br />
Seadgens SemaZrwunebeli martoobis, RmerTisgan<br />
mowyvetilobis gancda da am martoobis gadalaxvis,<br />
RmerTTan sulieri miaxloebis sanukvari wadili da<br />
imedi.<br />
`Senis ver xilvis sevdiTa sulsa risTvisa maZroba?<br />
mzev, momeSvele, ganmaTbe, siciviT nu damazroba~;<br />
`ganTiadisa varskvlavo, mis mzeTa-mzisa mTiebo,<br />
vikargvi bnelis RamiTa, dRev, rad ar momiZiebo!~.<br />
sulis siRrmeSi mimdinareobs agznebuli da amasTanave<br />
uaRresad faqizi saubari RmerTTan rogorc cocxal<br />
da konkretul subieqtTan, individuumTan, romelsac<br />
SeiZleba ubralod uTxra `Sen~. `Sen~ miemarTeba<br />
Soreuls, oRond axlomyofebze axlobels. axlomyof-<br />
Ta Soris ar aris, vinac SeiZleboda misTvis gamxdariyo<br />
`Sen~ _ SeniSnavs revaz siraZe `<strong>daviT</strong>ianis~ am rkalis<br />
erT-erTi leqsis ganxilvisas. tanjvis da martoobis<br />
ufskrulidan amomavali <strong>guramiSvili</strong>s xma cdilobs<br />
miwvdes RvTaebriv pirovnebas, erTaderTs, vinc SeiZleba<br />
gamoexmauros: `arsada myavs misamarTi, me Sen mogmarTeo~.<br />
misTvis xsna aris egreTwodebuli `martosulis<br />
aRmafrena martosulisken~. es aRmafrena, Rmer-<br />
11
Tisken ltolva Tavisi simZlavriT qarTul poeziaSi,<br />
albaT, Seudarebelia.<br />
`sayvarelo, saxiT Tqmulo usasyidlo margalito!<br />
vis gadaro, CemTvis mkvdaro, mzev, mzeTa-mzis magali-<br />
To! gevedrebi Semibralo, Tavs momWrian mangaliTo,<br />
odes suli amomglijon, Senke miswi manganiTo! mtanjven,<br />
sTmeo, aw viT dagTmo, viT umankov tredo-gvrito?<br />
Sen, SarbaTi, viT dagRvaro da Zimwaris wveni vxvrito;<br />
bnelsa vzivar, geajebi sasinaTlo amixvrito, amovs-<br />
Zvre da gamoviqce, movide da Sena gWvrito~.<br />
niSandoblivia, rom `fsalmunSi~, romelic gurami-<br />
SvilisTvis religiuri poeziis etalons warmoadgens,<br />
uxvad aris mtanjveli martoobis eqspresiuli gamoxatulebebi;<br />
igi aRsavsea RmerTis siaxloves moklebuli<br />
martosulis CiviliT, moTqmiT (`rodemde damiviwyeb,<br />
ufalo samudamod? rodemde iqnebi pirmiqceuli Cemgan~;<br />
`RmerTo Cemo! mogixmob dRisiT da ar mipasuxeb,<br />
RamiT _ da ar aris simSvide CemTvis~...).<br />
martooba, romelic TavisTavidan badebs urTier-<br />
Tobis wyurvils, yvelaze srulad, srulfasovnad daiZleva<br />
siyvarulSi, `martoobaTa gacvlis cdaSi~ (ortega-i-gaseti).<br />
da es exeba RmerTisadmi siyvarulsac.<br />
<strong>guramiSvili</strong>s leqsi `odes <strong>daviT</strong>s tyveobasa Sina scioda<br />
da mze Rrublis gamo TvaliT ara Canda, imaze<br />
Tqmuli~ am siyvarulis aRmocenebis gacxadebaa. siyvaruli,<br />
miTumetes RmerTisadmi siyvaruli, moaswavebs<br />
sayvareli arsebisTvis yvelasTan da yvelaferTan SedarebiT<br />
upirobo upiratesobis miniWebas, mis absolutur<br />
gamorCevas da arCevas. leqsSi swored aseTi arCevis,<br />
upiratesobis miniWebis idumali da sazeimo aqtia<br />
aRbeWdili: mosiyvarule Tvali xilul mzes (`Tina-<br />
Tins~), materialur mSvenierebas mowydeba da uxilavi<br />
mzisken, RmerTisken mimarTavs mzeras; leqsis avtoris<br />
cnobierebaSi arsebiTi Zvra, Semobruneba, faseulobrivi<br />
orientaciis Secvla xdeba.<br />
`sjobs vetrfialo mzeTamzes, mzisaTvis Tavi vaxelo,<br />
naTlisa gavxde mijnuri, radgan Tvalebsa vaxelo,<br />
12
mis ukeTesi moyvare sad vpovo, sada vaxelo? mze miwyens,<br />
Tu mzis sanacvlod TinaTins xeli vaxelo~.<br />
arCevanis, gadawyvetilebis miRebis aqts aireklavs<br />
sityvieri formac, romelic xazgasmulad meordeba<br />
(`zurgT mZime tvirTi mkidia codvisa, ar subuqia...<br />
sjobs vetrfialo mzeTa-mzes, momfinos mzisa Suqia~).<br />
axladSobili siyvarulis, sayvareli arsebisTvis<br />
sruli upiratesobis miniWebis da Sinagani Semobrunebis<br />
gacxadeba sruldeba erTgulebis ficis msgavsi um-<br />
Zafresi poeturi gamonaTqvamiT:<br />
`ragind me asre gavgiJde, Tavi vaxalo tinzeda,<br />
mxecni, frinvelni vasero Cemsa xorcsa da tvinzeda! ig<br />
margaliti TaRliTze, oqro gavcvalo sinzeda, vgoneb<br />
arc maSin gavcvalo igi mze TinaTinzeda~.<br />
siyvaruli sayvareli arsebis WeSmariti intuituri<br />
Semecnebaa, RmerTic mxolod man SeiZleba `icodes~,<br />
visac igi uyvars. amas efuZneba RmerTis mistikuri<br />
wvdoma. <strong>guramiSvili</strong> erTmaneTs upirispirebs RmerTis<br />
gonebismieri Semecnebis cdas da masTan siyvaruliT<br />
ziarebas. is, vinc RmerTis gonebiT Secnobas cdilobs,<br />
verafers aRwevs (`ver scnobs Sens gzasa da kvalsa!~).<br />
mxolod siyvaruliT SeiZleba RmerTTan sulieri miaxloeba,<br />
Sexeba, uSualo erTianobis gancda.<br />
`vis uyvarxar, miaCnixar, Tumc ar icis, sadac zixar,<br />
SenTvis swvavs xorcsa da Zvalsa, is scnobs Sens gzasa<br />
da kvalsa!~.<br />
<strong>guramiSvili</strong> dramatulad mieltvis RmerTTan amgvar<br />
miaxloebas. es miaxloeba misTvis RvTisgan `WeSmariti<br />
gzis~ Setyobis tolfasia (`viT me gTxove, WeSmariti<br />
gza Sen mauwyeo!~). `WeSmarit gzas~, rogorc <strong>guramiSvili</strong>s<br />
mxatvruli azrovnebisTvis saerTod aris damaxasiaTebeli,<br />
sagnobrivi da zogadi, sulieri mniSvneloba<br />
aqvs: erTi mxriv, es aris tyveobidan TavisdaRwevis<br />
gza da, meore mxriv, _ marTali cxovrebis gza. es<br />
mniSvnelobebi erTmaneTs mTlianad erwymis _ tyveobidan<br />
Tavdaxsna SesaZlebelia mxolod WeSmarit,<br />
RvTisTvis sasurvel yofierebis wesze moqceviT.<br />
13
da ai, guramiSvils `WeSmarit gzas~ auwyebs sakuTari<br />
guli, romelSic ukve gaRviZebulia RmerTisadmi<br />
siyvaruli, RmerTis Semcnobi Zala.<br />
`gulman miTxra: adeo! raRaT maicadeo? Tu ara iq,<br />
viT iqnas, rac rom daiqadeo? jer rac ufalT yalani<br />
gedvas, gardixadeo, sTxove, Zala man mogces, visganc<br />
daibadeo, kvlav wadi da ganxeTqe mterT maxe da badeo;<br />
mas kacs, RvTisa sayvarels, mihyev, Tavi andeo, visac<br />
<strong>daviT</strong> xadodes, uflad Sen mas xadeo! aadeo, adeo!<br />
guliT maiwadeo! Sors axlixar sayvarels, axlos ganemzadeo,<br />
saxe misi, suraTi Tvalwin mailandeo, mis win ise<br />
stirode, iq mas Saebraldeo! Tu gwads, Sensa sayvarels<br />
guliT Seuyvardeo, SenTvis laxvriT daWrilsa sisxlsa<br />
cremliT bandeo; ganagdeo, dadeo, nu sul avsa gazdeo;<br />
damorCildi ufalsa, xade, uRaRadeo; suli, guli musvrili<br />
RvTis winaSe dadeo! sayvareli giyvardes, sxvas<br />
nuravis dazdeo, mis gayrasa nu ityvi, ragind Tavs awamdeo,<br />
Torem diaR giZulebs, Sen rom sxvasa yvandeo, <strong>daviT</strong>isa<br />
mcnebaze dadeq, ar gardaxdeo!~.<br />
es leqsi _ `svinidisis mxileba <strong>daviT</strong>isa odes datyoebulman<br />
gamoparva gaivlo gulSia~ _ yvelaze xilulad,<br />
srulad da ganzogadebulad amJRavnebs avtoris<br />
sulier samyaroSi tyveobisas momxdar gardatexas _<br />
RmerTisken radikalur Sebrunebas, RvTis rwmenaze da<br />
imedze erTianad damyarebas, misdami mTlianad damor-<br />
Cilebas da Tavis miZRvnas, mis mimarT erTguli siyvaruliT<br />
aRvsebas. mTavari da cxovelmyofeli zneobrivi<br />
kanoni, romelic <strong>guramiSvili</strong>s sulis siRrmeSi SeaRwevs<br />
da romelsac igi mTel am gardatexasTan erTad<br />
<strong>daviT</strong> fsalmunTmetyvelis msoflmxedvelobasTan<br />
akavSirebs, aris sinanuli, RmerTis winaSe codvilobis<br />
gancda, gamovlenili wrfel locva-vedrebaSi.<br />
aq uSualod vadevnebT Tvals Rrmad nagrZnobi da<br />
uCveulo simkveTriT danaxuli WeSmaritebis mier pirovnebis<br />
sulieri arsebis energiulad da savsebiT gamsWvalvas,<br />
axali `Sinagani adamianis~ dabadebas, <strong>guramiSvili</strong>s<br />
cnobierebaSi im religiur-zneobrivi mrwam-<br />
14
sis saboloo gamokveTis da gamyarebis aqts, romelic<br />
safuZvlad edeba `<strong>daviT</strong>ians~.<br />
axali, Rrma religiuri gamocdileba asazrdoebs<br />
mxneobas da gabedulebas, qmedebis unars, romelic<br />
tyveobidan Tavdasaxsnelad aris saWiro (`mxneman, viT<br />
Cqarman wyaroman, ganxeTqos mTa da goria~).<br />
sizmari, romelSic guramiSvils RvTis warmogzavnili<br />
arseba ecxadeba da Tavisi warmomgzavnelis nebas<br />
amcnobs, gaparvisken aqezebs, aseve gaparvisas gamovlenili<br />
RvTaebrivi mfarvelobis sxva niSnebi fizikuri<br />
sicxadiT daanaxebs guramiSvils, rom WeSmariteba, romelic<br />
euwya da romelic man mTeli arsebiT SeiTvisa,<br />
utyuaria. ganuzomel madlierebas, gancvifrebas, aRfrTovanebas<br />
iwvevs RmerTis sidiade da amave dros siaxlove,<br />
misi mowyaleoba, RvTis rwmenis gamaognebeli dadastureba,<br />
rac am rwmenas kidev ufro aRrmavebs, daungrevelad<br />
mtkices xdis. amas gvimxels RmerTis, gansakuTrebiT<br />
ki RvTismSoblis mimarT aRvlenili himnebi,<br />
agreTve oda `fsalmunis~ avtorisadmi (`simRera <strong>daviT</strong><br />
<strong>guramiSvili</strong>sa, tyveobidam gamosvlis dros <strong>daviT</strong>is<br />
Sesxma~), romelTa saxeobrivi siuxve siyvarulis da<br />
bednierebis siuxvis ukufenaa. aRmoCndeba, rom `<strong>daviT</strong>s<br />
(fsalmunTmetyvels) rac uTqvams~, marTlac `sworia~<br />
_ `sworia~, rom RmerTi adamianis `fari~ da `burjia~,<br />
`mterTa maxisgan~ damxsnelia; rom RmerTis sidiadis<br />
grZnobiT aRvseba da misi gamoTqma, sulieri msxverpl-<br />
Sewirva magiuri Zalis mqonea; rom, rac mTavaria, sinanuli,<br />
codvis aRiareba da Sewyalebis vedreba, RmerTis<br />
morCileba da masTan sulieri siaxlovis gamudmebuli<br />
Zieba xsnis sawindaria, gadamrCenelia...<br />
tyveobaSi yofna da RmerTis daxmarebiT tyveobidan<br />
TavdaRweva erT-erTi niSandoblivi bibliuri motivia.<br />
Tavis xvedrs <strong>guramiSvili</strong> iazrebs rogorc am bibliuri<br />
motivis Tanxmiers (`caTa Sina israelTa sazdo uwvimeo,<br />
egreca naTlis svetiTa Rame avlineo, qveyanasa var<br />
ucxosa dakarguli tyveo, zeda mTasa avarTasa, aw mameSveleo~).<br />
bibliaSi tyved yofna RvTis sasjelia,<br />
15
tyveobidan gaTavisufleba _ RvTis wyaloba, rwmenis<br />
gamRvivebeli da gamaZlierebeli.<br />
tyveoba RvTis sasjelia `<strong>daviT</strong>ianSic~. <strong>guramiSvili</strong>s<br />
datyvevebis ambavi uSualod mosdevs, agrZelebs<br />
RmerTis mier qarTvelebis codvebisTvis dasjis ambavs<br />
_ rogorc saqarTveloSi momxdari ubedurebaa qarTvelebis<br />
mimarT RvTis risxvis gamovlineba, aseve <strong>guramiSvili</strong>s<br />
datyveveba aris sakuTriv misi dasja. `davi-<br />
TianSi~ warmosaxuli <strong>guramiSvili</strong>s gansacdelis es sazrisi<br />
ikveTeba agreTve mis Sinagan mxatvrul mimarTebaSi<br />
RmerTis mier adamianebis Serisxvis sxva istoria-<br />
Ta gadmocemasTan (adamis da kaenis gankiTxva, warRvna,<br />
babilonis godolis daqceva).<br />
sasjeli, RmerTis mier movlenili tanjva `<strong>daviT</strong>ianSi~<br />
kacobriobis, eris da adamianis aRzrdis mkacri,<br />
magram keTilmyofeli saSualebaa. bavSvis aRzrda,<br />
`swavla moswavleTa~, romelic guramiSvils dasjis,<br />
tkivilebis gareSe ar warmoudgenia, kacobriobis da<br />
adamianis aRzrdis paradigmaa, nimuSia. Tu bavSvis aRzrdaze<br />
<strong>guramiSvili</strong> rigoristulad ambobs: `nu genaRvlebis<br />
swavlaze yrmis wkeplis cemiT kivili~, radgan<br />
`wkeplis cemiT daSuSxva sjobs saukunod cecxlSi<br />
bmaTa!~, zogadad adamianze amgvar azrs gamoTqvams:<br />
`Cvenca gvmarTebs RmerTs dauTmoT, swavlad gvemiT<br />
rac gvatkina~.<br />
<strong>guramiSvili</strong>s tyveobis da tyveobidan Tavdaxsnis<br />
ambavi aris RvTiuri sasjelis keTilmyoflobis igavuri<br />
gamosaxuleba, tipologiurad bibliuri iobis an<br />
ionas ambavTa msgavsi. mas, iseve rogorc mTel `<strong>daviT</strong>ians~,<br />
avtori didaqtikur mizandasaxulobas aZlevs,<br />
aRmzrdelobiTi mniSvnelobis mqone TvalsaCino magaliTad<br />
gaiazrebs.<br />
magram sasjeli, tanjva SeiZleba unayofoc iyos.<br />
`qarTlis WirSi~ aRwerili RvTis risxva adamianebs verafers<br />
Seagonebs, radgan isini tanjvis mizezs _ saku-<br />
Tar codvilobas ver grZnoben:<br />
16
`Wmunvidnen, arad SeswevdaT codvis unanlad<br />
wuxili~.<br />
TviT guramiSvils tanjva upirvelesad sinanulis<br />
religiur-zneobriv azrs, gamakeTilSobilebel Zalas<br />
aziarebs. tanjvaSi, martoobaSi da umweobaSi igi<br />
grZnobs RmerTis mZlavr, moralurad ganmwmend mizidulobas.<br />
ukiduresi gansacdelidan gamoaRwevs religiur<br />
da eTikur WeSmaritebaTa Rrmad Semsisxlxorcebeli<br />
adamiani, poeti <strong>daviT</strong> <strong>guramiSvili</strong>.<br />
1993<br />
17
araamayi qarTveli<br />
<strong>guramiSvili</strong>s ironia da TviTironia aRmocenebulia<br />
misi Taviseburi qristianuli skepticizmidan, imis naRvliani<br />
gancdidan da gacnobierebidan, rom codva TiTqmis<br />
SeuzRudvelad batonobs adamianze, rom araferi<br />
eSveleba adamianis biwierebas, sulier sibrmaves da uZlurebas.<br />
adamiani sasikeTod ver Secvala verc Rmer-<br />
Tis mier misma mravaljer Serisxvam, dasjam, verc<br />
RmerTis didma wyalobam, qristes msxverplgaRebam;<br />
yvelaferi amao gamodga. <strong>guramiSvili</strong>s TvalTaxedviT,<br />
adamiani gamousworebeli arsebaa, gamousworeblad<br />
esaxeba mas sakuTari Tavic. misi xvedria momabezrebeli<br />
wrebrunva codvidan monaniebamde da monaniebidan<br />
codvamde da es ironiulad ganawyobs saerTod adamianis<br />
da kerZod Tavisi ubadrukobis mimarT.<br />
cnobierad Tu qveSecneulad <strong>guramiSvili</strong> imgvarad<br />
aRiqvams sakuTar arsebas da garemomcvel realobas,<br />
rogoric, misi warmodgeniT, RmerTis TvalSi unda<br />
Candnen; amitom gamaxvilebulad xedavs Tavisi Tavis da<br />
qveynierebis komikur simdares, simrudes. gansakuTrebiT<br />
materialuri, sxulebrivi sawyisis arasrulfasovneba<br />
aRuZravs ironias, Tumca guramiSvils mainc uyvars<br />
es iseTive naklulovani nivTieri sinamdvile, rogoric<br />
TviTon aris. samyaros materialurobis ironiuli<br />
da amasTanave axlobluri aRqmis ukufenaa gurami-<br />
Svilis stilisTvis damaxasiaTebeli naturalisturi<br />
elementebis siuxve, groteskulad daRvlarWnili<br />
enobrivi faqtura da saxeebi, miwiseburi siTbo da xorklianoba...<br />
aristokrati <strong>guramiSvili</strong>s stili xSirad<br />
glexurad mouxeSavia.<br />
raki mwvaved grZnobs RmerTis mzeras, romlisTvisac<br />
araferia dafaruli, <strong>guramiSvili</strong> bolomde gulaxdili<br />
da utyuaria, araCveulebrivad ueSmako, ubralo<br />
da Tavmdabalia. arsebobs TviTdamcirebis, TviTgvemis<br />
siamaye, magram <strong>guramiSvili</strong>sTvis aseTi siamayec ucxoa.<br />
mas ar surs imaze ukeTesad gamoiyurebodes, vidre<br />
sinamdvileSia; azradac ar mosdis Tavisi faTerakiani<br />
18
Tavgadasavlebis gamoyeneba vaJkacuri, heroikuli avtoportretis<br />
dasaxatad, rac sxvas mis adgilas siamovnebiT<br />
SeiZleboda gaekeTebina. tipiuri tradiciuli<br />
qarTvelisgan gansxvavebiT guramiSvils ar eTakileba<br />
gaamxilos sakuTari SiSi, umweoba, sisawyle, gamo-<br />
Cndes garegan Rirsebas moklebuli da sasaciloc ki.<br />
2001<br />
19
nikoloz baraTaSvili<br />
mTawmindis mTvare<br />
xSirad Cven ver vamCnevT, rom nacnobi, SeCveuli da<br />
TiTqos savsebiT gasagebi ram sinamdvileSi ucnauri da<br />
idumalia, ver vamCnevT, radgan swored SeCveva, aRqmis<br />
avtomatizmi gviSlis xels.<br />
ai, magaliTad, baraTaSvilis leqsSi `SemoRameba<br />
mTawmindaze~ TiTqos sruliad gamWvirvalea am frazis<br />
azri: `he, cao, cao, xateba Seni jer kidev gulzed maqvs<br />
daCneuli!~. magram Tu aRqmis avtomatizmis daZlevas<br />
SevecdebiT, SesaZloa es sityvebi arc ise gamWvirvale<br />
da ubralo gveCvenos. marTlac, ras niSnavs `cis xateba~,<br />
an ratom unda daaCndes igi guls? ase mxolod<br />
iseT rameze SeiZleba saubari, rac erTaderTxel ixiles,<br />
Semdeg ki gauCinarda da xsovnam Semoinaxa. ranairad<br />
SeiZleba aseTi ram ca iyos?<br />
rogorc Cans, garkveul momentSi baraTaSvilis lirikul<br />
gmirs ca gansakuTrebulad, ganumeoreblad metyveli<br />
da mimzidveli saxiT warmoudga. `SemoRamebaSi~<br />
aris kidec cis es `xateba~:<br />
`sdumda yoveli mun aremare, bindi gadekra cisa<br />
kamaras,<br />
mosdevs mTovares, viTa mijnuri, varskvlavi marto<br />
misa amara.<br />
ginaxavT suli jereT umanko, mxurvale locviT<br />
miqancebuli?<br />
mas hgavda mTvare nazad moare, diskogadaxriT<br />
Suqmibinduli!~.<br />
ase xatavs baraTaSvili cas, es aris cis erTaderTi<br />
saxe am leqsSi, saxe, romelic lirikuli gmiris suls<br />
daCnevia. magram poeti Segnebulad aSoriSorebs emociur<br />
SeZaxils `he, cao, cao...~ da cis xats, pirdapir arafers<br />
ambobs maTi kavSiris Sesaxeb.<br />
20
araTaSvili ise xveulad agebs leqss, ise arasworxazovnad<br />
anawilebs saTqmels, rom nawarmoebis TviT<br />
wyoba xdeba idumalebis gancdis gamRvivebeli. leqsi<br />
raRacas gars uvlis da masze Riad ar laparakobs.<br />
baraTaSvilma TiTqos icis gviandeli poeturi principi,<br />
rom raimes gamWvirvaled warmoCena misTvis mSvenierebis<br />
moklebas niSnavs. `SemoRamebaSi~ igi ukve flobs<br />
aramxolod gamoTqmis, aramed `arTqmis~, faqizi miniSnebis,<br />
gasaidumloebis da daqaragmebis xelovnebasac.<br />
am mxrivac baraTaSvilis memkvidre meoce saukuneSi<br />
`mTawmindis mTvaris~ avtoria.<br />
am leqsSi, romlis siaxlove `SemoRamebasTan~ aSkaraa,<br />
galaktioni tyuil-ubralod ar axdens mTvaris<br />
xatis aqcentirebas. igi grZnobs, rom es aris `SemoRamebis~<br />
centraluri saxe.<br />
sainteresoa, mTvaris da mijnuriviT mTvaris mdevari<br />
varskvlavis xati ratom Semounaxavs ase saTuTad<br />
mexsierebas, ratom eniWeba mas aseTi mniSvneloba.<br />
amis mizezi is aris, rom SemoRamebisas xiluli zeca<br />
lirikuli gmirisTvis Taviseburi niSansvetia, romelic<br />
saTaves udebs mis ltolvas idealuri sferoebisken:<br />
`he, cao, cao, xateba Seni jer kidev gulzed maqvs<br />
daCneuli.<br />
awca ra Tvalni laJvards gixilven, myis fiqrni<br />
Senda moiswrafvian,<br />
magram Senamdin ver moaRweven da haerSive<br />
ganibnevian!<br />
me, Sensa mWvretels, maviwydebis sawuTroeba,<br />
gulis-Tqma Cemi Sens iqiTa eZiebs sadgurs,<br />
zenaarT samyofs, rom daSTos aq amaoeba...<br />
magram ver scnoben, glax, mokvdavni gangebas<br />
ciurs!~.<br />
SemoRamebiseuli cis xateba aris zecis rogorc sulieri<br />
samSoblos karibWis pirveli xilva. es xilva<br />
baraTaSvilis `cisferi yvavilia~, romelic mas mudam<br />
Tavisken uxmobs da izidavs.<br />
21
faqizi, spetaki sulis msgavsi mTvare _ ai, ra ajadoebs<br />
leqsis lirikul gmirs, radgan baraTaSvilis-<br />
Tvis umaRlesi faseuloba mSvenieri sulia, anu naTeli,<br />
umanko suli (`daimarxe mSveniereba sulisa, umankoeba<br />
gulisa! ai, WeSmariti bedniereba, umaRlesi siame, romelsac<br />
ki kaci waiRebs am soflisagan~ _ urCevs poeti<br />
maiko orbelians). WeSmariti, `saukuno trfialebis~<br />
saganic aseTi sulia: `TviT ukvdaveba mSveniersa sulSi<br />
mdgomarebs, mas verc SemTxveva da verc xani ver daaberebs.<br />
mxolod kavSiri esreTT sulTa hSobs siyvarulsa,<br />
zegardmo madliT dauxsnelad damtkicebulsa!~.<br />
baraTaSvilis lirikuli gmiri caze mSvenier suls<br />
xedavs, romelTanac monaTesave sulis kavSiri badebs<br />
samaradiso siyvaruls.<br />
sagulisxmoa, rom `SemoRamebis~ adrindel variant-<br />
Si mTvare qalwulTan aris mimsgavsebuli: `... misi<br />
libri ars minazebuli, magram miT ufro usatrfoe ars,<br />
viT damaSvrali locviT qalwuli~.<br />
metyvelia es detalic: `mosdevs mTovares, viTa<br />
mijnuri, varskvlavi, marto misa amara~ _ baraTaSvilis<br />
poeziaSi idealuri siyvaruli srul ganxorcielebas<br />
samyaros maradiul fenomenebSi povebs da kosmiur<br />
asparezs saWiroebs. asea gaazrebuli siyvaruli, ker-<br />
Zod, leqsSi `ar ukiJino, satrfoo...~. `SemoRamebaSi~ es<br />
motivi SekumSulad, miniaturulad aris gamoxatuli.<br />
baraTaSvilisTvis saerTod damaxasiaTebelia sayvareli<br />
arsebis ciur mnaTobad warmosaxva (`Cems varskvlavs~,<br />
`aRmoxda mnaTi...~). misi saxeba, akaki gawerelias<br />
sityviT, `iseve ikavebs adgils varskvlavebis xomlSi,<br />
rogorc dantes beatriCe an petrarkas laura, romelic<br />
angelozebs Soris imyofeba da cidan mouxmobs Tavis<br />
mijnurs~.<br />
`SemoRamebaSi~ ca lirikuli gmiris monaTesave, sayvareli<br />
sulis samyofelia da amitom xdeba igi mZafri<br />
swrafvis obieqti. caze aRbeWdili mSvenieri sulis<br />
xats baraTaSvilis lirikuli gmiri ciur sferoebTan<br />
Tavisi sulieri naTesaobis saswaulebriv niSnad<br />
aRiqvams.<br />
22
* * *<br />
`SemoRamebaSi~ poetur subieqts da garemomcvel<br />
sinamdviles Soris sruli Tanaziaroba da harmonia sufevs<br />
_ buneba TiTqos mgrZnobiare musikaluri sakravia,<br />
romelic adamianis sulis yovel SeTrTolebaze<br />
sapasuxo xmas gamoscems. aq pirovneba ise myudrod,<br />
Sinaurulad grZnobs Tavs bunebaSi, TiTqos es buneba<br />
misive Seqmnili iyos.<br />
buneba mSobliuri garemoa vaJasTvisac, magram mainc<br />
mis mxatvrul samyaroSi mkafiod aris gavlebuli<br />
adamianis da bunebis gamyofi mijna. buneba vaJasTan<br />
warmodgeba rogorc TavisTavadi, obieqturi sinamdvile,<br />
romelic sakuTari kanonebiT cxovrobs. vaJas<br />
lirikuli gmiris ganwyoba metwilad misgan aris<br />
Cagonebuli.<br />
baraTaSvilTan buneba TiTqos lirikuli gmiris Sinagani<br />
samyarodan amoizideba missave saxed da xatad da<br />
arsebiTad misi oreulia.<br />
da baraTaSvili lirikuli gmiris sulieri samyaros<br />
aseTive proeqciad gvevlineba `SemoRamebaSi~ zecac,<br />
radgan es gmiri TavisTavs aRmoaCens aramarto buneba-<br />
Si, aramed kosmosSic. marTalia, `zenaarT samyofi~ miuwvdomeli<br />
rCeba, magram gamJRavndeba, rom adamiani<br />
Tavisi sulierebiT masTan organulad aris dakavSirebuli.<br />
mTawmindis saRamo lirikul gmirs gaucxadebs,<br />
rom misi suli enaTesaveba rogorc bunebas, aseve usasrulo<br />
suls da swored amiT aris es saRamo<br />
araCveulebrivi.<br />
rogorc qristianul taZars gumbaTi, bunebis da<br />
adamianis srul Tanxmobas `SemoRamebaSi~ agvirgvinebs<br />
cis TaRi, romelzec lirikuli gmirisTvis Zvirfasi,<br />
axlobeli sulis xatebaa aRbeWdili. harmonia bunebas-<br />
Tan warmoadgens imis sayrdens, rom adamiani ufro<br />
maRal harmonias eziaros _ harmonias zecasTan.<br />
poeturi subieqtis mier uSualod nagrZnobi da danaxuli<br />
Tavisi naTesaoba casTan asazrdoebs did,<br />
yovlismomcvel imeds:<br />
23
`hoi, saRamov, myudrov, saamov, Sen damSTi Cemad<br />
sanugeSeblad!<br />
ros mWmunvareba Semomesevis, Senda moviltvi<br />
gansaqarveblad!<br />
mwuxri gulisa, sevda gulisa nugeSsa amas Sengan<br />
miiRebs,<br />
rom gaTendeba dila mziani da yovel bindsa is<br />
gananaTlebs!~.<br />
rom ara cidan miRebuli niSani, mixmoba `zenaarT<br />
samyofisken~, rom ara Taviseburi gamocxadeba, mxolod<br />
bunebis da adamianis sulis Tanxmiereba ver dabadebda<br />
ase farTod ganfenil rwmenas da imeds. buneba lirikuli<br />
gmiris TanamgrZnobelia, vTqvaT, leqsSic `fiqrni<br />
mtkvris piras~, magram es leqsi Tavisi skeptikurmelanqoliuri<br />
ganwyobiT SesamCnevad gansxvavdeba<br />
`SemoRamebisgan~...<br />
* * *<br />
`SemoRamebaSi~ TviT bunebac, lirikuli gmiris<br />
msgavsad, TiTqos maRla izideba, zeviT iswrafis. igi<br />
TiTqos rituals, RvTismsaxurebas asrulebs, wminda<br />
msxverpls wiravs. nawarmoebis kamertonia, rogorc<br />
simon Ciqovani uwodebs, `liturgikuli~ saxe:<br />
`Zirs gaSlil lamaz velsa yvavilni mohfenen, viTa<br />
tablas wmindasa,<br />
da viT gundruksa samadlobelsa, Senda aRkmeven<br />
sunnelebasa!~.<br />
es is SemTxvevaa, rodesac, romantikuli tipis amerikeli<br />
moazrovnis ralf emersonis sityvebiT rom<br />
vTqvaT, `bunebis Rirseuli amocana xdeba, mogvevlinos<br />
RvTaebis niSnad. buneba aris organo, romlis meSveobiTac<br />
sayovelTao suli adamianTan saubrobs da adamianis<br />
TavisTan dabrunebas cdilobs~.<br />
24
literaturis istorikosebi aRniSnaven baraTaSvilis<br />
siaxloves qristianul kulturasTan; Seswavlilia<br />
baraTaSvilis poeziis kavSirebi bibliasTan, himnografiasTan;<br />
dadgenilia misi garkveuli motivebis, saxeebis<br />
Tu sityvieri formulebis momdinareoba sasuliero<br />
literaturidan.<br />
aSkaraa, magaliTad, rom Cveulebriv poetur metaforas<br />
ar warmoadgens aseTi saxe: `cxovrebis wyarov,<br />
masv wmindaTa wyalTagan SenTa~, rom aq baraTaSvili<br />
metyvelebs garkveuli kulturis sakralur cnebaTa da<br />
simboloTa enaze.<br />
igive unda iTqvas yvavilovani velis `SemoRamebiseul~<br />
xilvazec. ai, rogor iyo gacxadebuli es saxe leqsis<br />
pirvel variantSi:<br />
`Zirs gaSlils almad velsa yvavilni mohfenen<br />
reca tablas wmindasa<br />
da gundruks RmerTTan samadlobelsa Senda<br />
aRkmeven sunnelebasa~.<br />
naTeli xdeba, vis eZRvneba yvavilTa `samadlobeli~<br />
da amis garda uneblieT vfiqrobT, rom RvTisadmi gankuTvnil<br />
gundruks tyuilad ar aRukmeven mTawmindas.<br />
Semdeg baraTaSvili miniSnebaTa xelovnebas eufleba<br />
da imas, visac wminda msxverpls wiraven, saxeldebiT<br />
aRar axsenebs, magram arsi ucvleli rCeba.<br />
davakvirdeT leqsis dasawyiss: `hoi, mTawmindav,<br />
mTao wmindav~. `mTwminda~ ubralo toponimad aRiqmeba,<br />
pirveladi azri masSi dayruebulia. amitom baraTaSvili<br />
Slis sityvas da mis Zireul mniSvnelobas aRadgens<br />
_ `mTao wmindav~, mkafios xdis, rom mTawminda marTlac<br />
wminda, sakraluri adgilia da ara Cveulebrivi mTa.<br />
es aris tipiuri romantikuli SemoqmedebiTi aqti.<br />
`imis wyalobiT, rom me vaniWeb umdabless umaRles<br />
azrs, Cveulebrivs _ saidumlo elfers, nacnobs ucnobis<br />
Rirsebas, sasruls _ usasrulos iers, me vaxorcieleb<br />
yovelive amis romantizebas~ (novalisi).<br />
25
samyaros miTosur Tu religiur modelebSi mTa<br />
RvTis (RvTaebaTa) samyofelia, an, yovel SemTxvevaSi,<br />
miwis da cis Sesayaria, sadac zebunebrivi Zalebi ufro<br />
cxovlad moqmedeben, vidre sxvagan; mTaze asvla Sinagan<br />
ganwmendad, amaRlebad, RvTaebrivTan miaxloebad<br />
da ziarebad aris warmodgenili.<br />
wminda mTa xSirad ixsenieba fsalmunSi: `ufalo, vin<br />
daeSenos karavsa Sensa, anu vin daemkvidros mTasa wmindasa<br />
Sensa~; `gamoavline naTeli Seni da WeSmaritebai<br />
Seni, eseni mimiZRues da mimiyvanes me mTasa wmidasa<br />
Sensa da sayofelTa SenTa~...<br />
literaturismcodneobaSi garkveulia, rom baraTa-<br />
Svilis poeturi metyvelebis da azrovnebis erT-erTi<br />
saTave aris fsalmuni. wminda mTis motivic mas fsalmunidan<br />
unda hqondes SeTvisebuli.<br />
`mTao cxovelo~ _ saRvTo epiTetiT mimarTavs<br />
baraTaSvili mTawmindas.<br />
da am `cxovel~, wminda mTaze, sakralur garemoSi<br />
`SemoRamebis~ lirikulma gmirma uCveulo ram ganicada<br />
_ igrZno Tavisi naTesaoba zecasTan da aReZra `zenaarT<br />
samyofTan~ SeerTebis mZafri survili, radgan<br />
miiRo gamocxadeba sulieri samSoblodan, ixila usasrulo<br />
sulierebasTan sakuTari Sinagani erTianobis<br />
damadasturebeli xateba.<br />
magram amasTanave aucilebelia iTqvas isic, rom<br />
Tumca baraTaSvilisTvis amosavali bibliuri arqetipia,<br />
mainc poeti SeuzRudvelia masTan damokidebulebaSi.<br />
fsalmuniseuli motivi baraTaSvilis mkveTrad<br />
individualisturi, subieqtivisturi msoflxedvis<br />
areSi xvdeba, misdami daqvemdebarebul elementad iqceva<br />
da misive gamJRavnebis formad gvevlineba. mTis<br />
siwminde, baraTaSvilis gaazrebiT, is aris, rom aq yofnisas<br />
romantikul martosuls zecazec Tavisi msgavsebis<br />
aRmoCena SeuZlia.<br />
baraTaSvili individualisti da subieqtivistia religiur<br />
ZiebaSic. am sferoSic misTvis WeSmaritebis<br />
erTaderTi macne individualuri sulieri gamocdilebaa,<br />
sakuTari fiqri, grZnoba, ltolva da warmosaxvaa.<br />
26
`SemoRamebiseuli~ gamocxadebis Sinaarsic mTlianad<br />
subieqturia _ es aris romantikuli individuumis monaTesave<br />
suli, romelic cazea gamosaxuli.<br />
* * *<br />
`SemoRameba mTawmindaze~ adamianis da samyaros,<br />
kosmosis harmoniis srulyofili gamoxatulebaa qar-<br />
Tul lirikaSi. `Всё во мне и я во всём~ _ tiutCevis es<br />
poeturi formula zedmiwevniT esadageba baraTaSvilis<br />
leqss. adamianis guli aq TiTqos mTel samyaros<br />
itevs, is da samyaro erTmaneTis ritmiT moZraoben.<br />
`SemoRameba mTawmindaze~ _ harmoniis srulfasovani<br />
mxatvruli gacxadeba _ baraTaSvilis poeziis erTi<br />
polusia. mis meore poluss warmoadgens `merani~ _<br />
tragikuli msoflgancdis umZafresi gamovlineba Cvens<br />
lirikaSi. maT TiTqos ufskruli TiSavT.<br />
amave dros baraTaSvilis sulieri da poeturi evoluciis<br />
es niSansvetebi siRrmiseul urTierTkavSirs<br />
da erTianobasac amJRavneben.<br />
`meranSi~ TiTqos ganxorcielebulia miwisgan mowyvetis,<br />
`amaoebis daSTomis~ wadili, romelsac `SemoRamebis~<br />
lirikul gmirs zeempiriuli samyarosken mimxmobi<br />
ciuri niSani aRuZravs.<br />
`SemoRamebaSi~ adamianur SesaZleblobaTa SezRuduloba<br />
aferxebs miRmuri samyarosken swrafvas (`magram<br />
ver scnoben, glax, mokvdavni gangebas ciurs~),<br />
oRond dramatizms gaRvivebis saSualebas ar aZlevs<br />
adamianis da cis uSualod ganWvretili naTesaobis<br />
grZnoba, `SemoRamebis~ paTosis ZiriTadi msazRvreli.<br />
`merani~ srulyofili Tavisuflebisken adamianis<br />
miswrafebis damabrkolebel zRudeTa gadalaxvis ukve<br />
aqtiuri cdaa da am mcdelobis tragizmi isic aris, rom<br />
`meranis~ mxedris `ugzo-ukvlo~, `giJur ltolvas~<br />
aRar aqvs garkveuli orientiri, mkafio mizani: misi<br />
mSfoTvareba veRar dacxreba im `sadgurSi~, TavSesafrad<br />
rom esaxeba `SemoRamebis~ lirikul gmirs.<br />
1983<br />
27
sabediswero Zala<br />
`bedi qarTlisas~ kritikul interpretaciebs Soris<br />
siRrmiT gamoirCeva Tvalsazrisi, romlis mixedviTac<br />
poema agebulia Tavisuflebis da aucileblobis konfliqtze<br />
da am konfliqtSi, saboloo angariSiT, imarjvebs<br />
istoriuli bediswera.<br />
mTlianobaSi savsebiT damajerebeli es Tvalsazrisi<br />
mxolod Tavisi erTi aspeqtiT iwvevs eWvs: istoriuli<br />
aucilebloba warmodgenilia rogorc ganyenebuli,<br />
anonimuri Zala, romelic adamianebisgan sruliad<br />
damoukidebelia.<br />
`bedi qarTlisas~ mxatvrul realobaSi gardauvaloba<br />
marTlac moqmedebs, oRond igi ase abstraqtuli<br />
da usaxo ar aris. am gardauvalobis namdvili Sinaarsi<br />
da xasiaTi didi xnis win aqvs SeniSnuli kita abaSiZes.<br />
`saqarTvelosTvis, romlis sazogadoeba dacemuli<br />
iyo suliTa da zneobiT, TviTarseboba SeuZlebeli iyo.<br />
mefe grZnobda, rom aRar SeeZlo iseT erzed damyarebuliyo,<br />
romelsac SeamCnia muxTloba, roca SeamCnia<br />
`moymeTa TvisTa esden damcroba~, rom TiTqmis mogebuli<br />
omi waagebines muxanaTobiT da iudasaviT gahyides<br />
samSoblo. maSin gadawyvita, rom `mas aRar iTvisebs<br />
qarTvelTa guli, romelTa mefe euli~ igi iyo; xedavda,<br />
rom Rirseuli da mamulisaTvis gamosadegari memkvidre<br />
ar hyavda da, garda amisa, TviTon mis Svilebs Soris<br />
iseTi ayal-mayali da areuloba iyo, rom saqmes ver<br />
gauZRvebodnen. yvela amas xedavda mefe da gadawyvita<br />
bedi qarTlisa...~.<br />
es azri Semdeg rogorRac miiCqmala Cvens literaturismcodneobaSi,<br />
albaT, imitom, rom igi erovnuli<br />
TavmoyvareobisTvis maincdamainc sasiamovno ar aris.<br />
ufro iolia istoriis brma msvlelobis, istoriis usulo<br />
kanonebis ucodveli msxverpli iyo, vidre TviTon<br />
agebde pasuxs sakuTar bed-iRbalze.<br />
baraTaSvilis poemis koncefciaSi ki fataluri<br />
roli eris sulier-zneobrivi raobis garkveul mxareebs<br />
ekisreba da ara ganyenebul istoriul aucileblo-<br />
28
as an Tundac konkretul politikur pirobebs, romlebic<br />
poemaSi mxolod gakvriTaa moxazuli.<br />
baraTaSvilis poeturi TvalTxedviT, saqarTvelos<br />
mier damoukideblobis dakargva, TavisTavad, iseve ar<br />
aris gardauvali, rogorc ar aris gardauvali krwanisis<br />
brZolaSi qarTvelebis damarcxeba. am brZolaSi<br />
qarTvelebs mxedruli Tavdadebis da mefis gamWriaxobis<br />
wyalobiT gamarjvebis SesaZlebloba aqvT, metic,<br />
gamarjveba TiTqmis mopovebulia, magram Tavs iCens<br />
Ralati da marcxi gardauvali xdeba.<br />
`aRa-mahmad-xan moadga cixes, sami dRe da Ram mas<br />
adga jariT, magram verara avno versaiT; daRonda<br />
sparsTa mefe borgvnili da Turme yovliT imedmixdili<br />
qarTliTgan wasvlas daapirebda; magram iuda Jams<br />
eZiebda! aha, man igi aw moixelTa da muxTalisa angarTa<br />
xelTa ahyares mamuls simtkicis bWeni! man mters umsxverpla<br />
Tvisi moZmeni!~.<br />
bedisweras aq savsebiT miwieri saxe aqvs, am saxiT<br />
ecxadeba erekles da mefe iZulebulia aRiaros Tavisi<br />
damarcxeba mis winaSe.<br />
`ar miTvisebda qarTvelTa guli, rom viyav maTi<br />
mefe euli; Cemi mefoba ze davasrule, rom Zlivs igini<br />
gavierTgule! da axla, odes Cems xelmwifobas ganvumzadebdi<br />
Jam-keTilobas, ai, mis nacvlad rai momapyres<br />
me CemTa ZeTa da vin axares!..~.<br />
erekle mtkivneulad icnobierebs, rom krwanisis<br />
brZola mas waagebina marcxma mTavar brZolaSi _ xangrZliv,<br />
daZabul brZolaSi eris sulieri gamTlianebis-<br />
Tvis. igi aRmoaCens, rom qarTvelebis TavkerZoba dauZlevelia<br />
da misi aRkveTis yvela cda amaoa, ris gamoc<br />
SeuZlebeli xdeba qveynis Tavisuflebis SenarCuneba<br />
Tundac ubedurebis da tanjvis fasad. leoniZis replikas<br />
_ `iraklim icis, rome qarTvelebs arad miaCniT<br />
ubedureba, Tu aqvT Tvis WerT qveS Tavisufleba!~ _<br />
erekle pasuxobs: `qarTvelTa ra hyon am ubedobis da<br />
darRvevis dros?~. `darRvevis~ Seukavebeli, sabediswero<br />
procesi, roca qarTvelebi `urTierTs hbZarven~,<br />
xolo mefes `Rirseuli~, saimedo memkvidre ara hyavs,<br />
29
uxSobs qveyanas TviTmyofadi arsebobis perspeqtivas.<br />
igi gansazRvravs imis gardauvalobas, `rom dRes iqneba,<br />
Tu xval iqneba, qarTlsa daicavs rusT xelmwifeba!~.<br />
erekles azrs, rom saqarTvelo gardauvalad Seuer-<br />
Tdeba ruseTs, aRmoacenebs is, rac man krwanisis brZolisas<br />
momxdar RalatSi ganWvrita _ Tavisi qveSevrdomebis<br />
mankier midrekilebaTa uvnebelyofis fataluri<br />
SeuZlebloba.<br />
baraTaSvili erekles warmosaxavs rogorc bediswerasTan<br />
brZolis unayofobiT, `moymeTa TvisTa esden<br />
damcrobiT~ Rrmad imedgacruebul, iluziebdamsxvreul<br />
romantikul gmirs. sxvaTaSoris, aseve mwared aris<br />
imedgacruebuli holderlinis romantikuli gmiri hiperioni,<br />
roca TiTqosda TavisuflebisTvis mebrZoli<br />
berZnebi sulmdabali mZarcvelebi gamodgebian.<br />
magram erekles yofnis Zala, uyvardes da ebralebodes<br />
Tavisi xalxi, zrunavdes masze, TviTonve ikisros<br />
imis aRsruleba, rac gardauvali gamxdara, raTa<br />
qarTvelebs aaridos ukve uazro msxverpli (`hoi, Rmer-<br />
To, RmerTo, amazed metad nuRar gaswirav qarTvelTa<br />
tanjvad~).<br />
qarTlis beds wyvets qarTuli sazogadoebis aRmoufxvreli<br />
partikularizmi. erekle mxolod adasturebs<br />
ganaCens, radgan garkveviT dainaxavs, rom SeuZlebelia<br />
am sabediswero Zalis daokeba. Tanac, misi azriT,<br />
ruseTTan SeerTeba, riskenac qveyanas es Zala gardauvalad<br />
eweva, mainc ar aris sruli katastrofa, mSvidobas<br />
da qristianuli sarwmunoebis usafrTxoebas<br />
uzrunvelyofs.<br />
leoniZe Tumca sworad grZnobs, rom mefes gadawyvetileba<br />
omis dros momxdarma Ralatma ukarnaxa, magram<br />
mas yvelaferi monarqis emociebze dayavs da ver<br />
wvdeba sabediswero kanonzomierebas, romelic ereklem<br />
Ralatis faqtSi amoicno.<br />
`veWvob, sofio, rome irakli qarTvelebzeda iyos<br />
gulnakli; mas zed etyoba, rom misi suli Zlierad aris<br />
aRelvebuli! mwared upirebs batoni dasjas Tavis Svilebis<br />
ama urCebas!~.<br />
30
magram cxadia, rom erekles amoZravebs ara ubralod<br />
bunebrivi aRSfoTeba Ralatis gamo, aramed azri<br />
qarTuli TavkerZobis fatalurobis Sesaxeb, romelic<br />
Ralatma gamoaaSkarava.<br />
amas adasturebs poemis finalic. erekle agrZelebs<br />
brZolas saqarTvelos agresiul mezoblebTan da warmatebasac<br />
aRwevs, magram misi azri mainc ucvleli<br />
rCeba.<br />
`warvidnen welni mosvenebisa da kvlav iraklim xmali<br />
brZolisa aRiRo lekTa Sesamusvrelad! arc sparsni<br />
darCnen daumarcxeblad; siberis Jamsa moica Zali da<br />
SeaZrwuna kvalad osmali; kvlav asaxela Tavis saxeli,<br />
magram amao iyo yoveli: didi xania, rom bedi qarTlis<br />
gardaiwyvita gulman iraklis!~.<br />
erekle axerxebs gaauvneblos saSiSroeba, romelsac<br />
qveyanas krwanisis damarcxeba uqmnis. am saSiSroebas mefe<br />
naTlad iTvaliswinebs da roca Tavisi gadawyvetilebis<br />
motivebs ayalibebs, maszec miuTiTebs:<br />
`amieriTgan gaqezebuli mahmad-xanisa mosisxle guli<br />
ar dagvawynarebs siamayiTa: mas Jami Seswevs yovlis<br />
RoniTa; es xma lekTaca agviyayanebs; osmali mxolod<br />
drosa uyurebs...~.<br />
rogorc vxedavT, poemis finalSi swored es safrTxea<br />
neitralizebuli. magram amis miuxedavad mefis azri<br />
saqarTvelos bedis Sesaxeb ar icvleba, radgan igi sabolood<br />
darwmunda, rom unayofoa brZola qarTvelebis<br />
`gasaerTguleblad~ da amitom qveyana gardauvalad<br />
gamoeTxoveba Tavisuflebas.<br />
Tavisuflebis umaRlesi idealis ganwirulebas baraTaSvili<br />
Sekavebuli tragikuli grZnobiT gamoxatavs.<br />
* * *<br />
baraTaSvilis poeziis mkvlevarebs garkveuli aqvT,<br />
ra didi zegavlena moaxdina poetis sulier da SemoqmedebiT<br />
formirebaze 1832 wlis SeTqmulebam.<br />
am istoriuli movlenis anabeWdebi upirveles yovlisa<br />
`bedi qarTlisaSi~ moCans. aq erTgan miniSnebuli<br />
31
unda iyos TviT SeTqmulebis faqti (`maSin visaRa moesurveba,<br />
naxos qarTlisa kvlav amboxeba!~); SeTqmulebis<br />
ideologiis gamoZaxilia mefis SeuzRudveli xelisuflebis<br />
leoniZiseuli kritika.<br />
SeimCneva poemis ufro Rrma kavSiric 1832 wlis SeTqmulebis<br />
faqtTan.<br />
qarTlis bedi gadawyda da ruseTTan kavSiris gardauvaloba<br />
gamJRavnda baraTaSvilis Tvalwin, roca<br />
gamcemlobam CaSala 1832 wlis SeTqmuleba.<br />
`bedi qarTlisaSi~ krwanisis brZolisas momxdari<br />
Ralati imitom aris erovnuli Tavisuflebis SeuZleblobis<br />
ueWveli niSani, rom masSi baraTaSvili 1832 wlis<br />
gamcemlobis proecirebas axdens. 1832 wlis da krwanisis<br />
ambebis logikis Tanxvedra poetis cnobierebaSi<br />
badebs azrs fataluri Zalis Sesaxeb, romelic saqarTvelos<br />
damoukidebeli arsebobis unars ukargavs.<br />
es Tvalsazrisi Sorsaa providencializmisgan, igi<br />
ar cnobs RvTiur gangebas Tu sasjels, romelsac arsebiTi<br />
mniSvneloba eniWeba <strong>guramiSvili</strong>s istoriul panoramaSi.<br />
baraTaSvilisTvis organuli istoriis romantikuli<br />
xedva ar cnobs arc obieqturi garemoebebis<br />
tiranias _ adamianebs SeuZliaT yvelaferi, Tuki Zleven<br />
sakuTar Tavs, sakuTar bunebas. magram es buneba,<br />
romlis Zlevac ar xerxdeba, maT bediswerad evlinebaT.<br />
Tumca `bedi qarTlisaSi~ warmoCenilia qarTvelebis<br />
Tavdadebuli siyvarulic mefisadmi, qveynisadmi,<br />
mainc gadamwyvet momentSi boroteba mZlavrobs, rac<br />
sabediswero kanonzomierebad aRiqmeba.<br />
`Cvenma uxeirobam dagvRupa! vai, Cveno qarTlis<br />
bedo!~ _ megobrisTvis, konstantine mamacaSvilisTvis<br />
naTqvam baraTaSvilis am sityvebSi `bedi qarTlisas~<br />
sazrisia gamxelili.<br />
axal droSi baraTaSvilma pirvelma aqcia kritikuli<br />
fiqris sagnad erovnuli xasiaTis naklovani mxareebi.<br />
erT werilSi igi gulistkiviliT mianiSnebs im<br />
`sneulebaze~, `romlisa gamoc qarTveli Tavisians ar<br />
gamoadgeba~; sxvagan mwared kiTxulobs: `gana qarTvelebSi<br />
aris megobruli da naTesavebrivi grZnoba?~.<br />
32
aseTi kritikuli TvalTaxedva Semdeg sistemuri<br />
saxiT da Semtevi paTosiT gamovlinda ilia WavWavaZis<br />
da misi Tanamoazreebis SemoqmedebaSi. Tavisi Tavisadmi<br />
mkacri, uSeRavaTo damokidebuleba eris, iseve rogorc<br />
pirovnebis, kulturis niSania, mis goniT simwifes mowmobs.<br />
amitom bunebrivia, rom moazrovne qarTveli patriotebi<br />
mzeras Tavisi xalxis xasiaTis im Tvisebebisken<br />
mimarTaven, cnobil obieqtur faqtorebTan erTad<br />
misi bediswera rom gansazRvres; bediswera, romelTan<br />
Seurigeblobac baraTaSvilis `meranSi~ uyoymanod da<br />
samudamod aris arCeuli.<br />
1988<br />
33
Tavisuflebisken moZraoba<br />
usasrulobasTan, maradiulobasTan ziarebisken<br />
ltolva _ romantikuli msoflgancdis organuli<br />
Tviseba _ baraTaSvilis poeziis erT-erTi arsebiTi<br />
aspeqtia. am ltolvaSi mJRavndeba raRac iseTis aRmo-<br />
Cenis da masTan SekavSirebis Rrma adamianuri moTxovnileba,<br />
rac warmavalobaze da amaoebaze Zlieria, rasac<br />
sikvdili ver anadgurebs. es yvelaze TvalsaCinoa bara-<br />
TaSvilis or leqsSi _ `ar ukiJino, satrfoo~ da<br />
`merani~.<br />
`ar ukiJino~ romantikuli ocneba, fantazirebaa<br />
usasrulobasTan Serwymaze. usasrulobasTan, maradisobasTan<br />
SeerTebis nebis ZaliT lirikuli gmiri da is,<br />
vinc mas uyvars, gvevlinebian iseT fenomenebad, romlebic<br />
mudmivad myofoben samyaroSi _ mzed, namad.<br />
isini mTliandebian da dausruleblad badeben sikeTes.<br />
`rom mxolod mzisa ciagi mas dilis namsa iSrobdes da<br />
erTad Sesxivebulni Svebas mohfendnen sicocxles,<br />
ares avsebdnen siamiT mcenareT ganmacxoveblad, iyvnen<br />
maradis, uxsnelad, soflisa gansaTaveblad~. sikvdilis<br />
Zleva da usasrulobasTan ziareba miiRweva samyaroSi<br />
maradiulad mimdinare pozitiur procesSi _<br />
sicocxlis aRmocenebis da zrdis procesSi warmosaxviTi<br />
TanamonawileobiT.<br />
`ar ukiJinosgan~ gansxvavebiT `meranSi~ usasrulobasTan<br />
ziarebis cda yofierebis tragikul, anu ufro<br />
Rrma da WeSmarit ganzomilebaSi xorcieldeba. miswrafebas<br />
usasrulobisken, `bedis samZRvris~ gadalaxvisken<br />
aRkveTs sikvdili _ bedisweris mTavari iaraRi.<br />
Tanac es aris romantikulad maqsimalizebuli sikvdili,<br />
`satrfos cremlis~, `naTesavT glovis~, samSoblo-<br />
Si `winaparT saflavebs Soris~ damarxvis gareSe, imis<br />
gareSe, rac adamians sikvdilis Semdeg raRac kavSirs<br />
unarCunebs Tavis sociokulturul garemosTan. meranis<br />
mxedars wilad xvdeba ara Cveulebrivi, `ganelebuli~<br />
sikvdili, aramed daRupva srul martoobaSi, ucxo<br />
da ukacriel sivrceSi, sadac mis gmirul msxverplga-<br />
34
Rebas mowme, TanamgrZnobeli da damfasebeli ar hyavs,<br />
sadac ukvalod qreba amqveynidan. sikvdili movlenilia<br />
Tavisi maararavebeli Zalis mTeli sisruliT, raTa<br />
ufro meti mniSvneloba mieces mis Zlevas.<br />
ra SeaZlebinebs meranis mxedars daTanxmdes amgvar<br />
`srul~ sikvdils? is, rom igi sinamdvileSi ki ar qreba<br />
adamianTa samyarodan, aramed piriqiT, samaradisod<br />
mkvidrdeba masSi, ramdenadac bediswerisadmi daumor-<br />
CileblobiT gakvalul gzas uxsnis sxvaTa Tavisuflebas<br />
da uerTdeba imas, rac usasrulod grZeldeba<br />
amqveynad _ Tavisuflebisken moZraobas. metic, Tavisi<br />
qmedebiT is obieqturad xdeba Tavisuflebis saboloo,<br />
samudamo aRzevebis Tanamonawile, Tu vigulisxmebT,<br />
rom misi `moZme~ momavalSi aramarto Seupovrad ebrZvis,<br />
aramed amarcxebs kidec bedisweras. TviTSewirvis<br />
wyalobiT `meranis~ gmiri usasrulo momavalSi fuZndeba,<br />
usxlteba warmavalobas. mis Tavgametebas sruliad<br />
araritorikul, aradeklaraciul iers, Rrma simarTles<br />
da damajereblobas sZens is, rom msxverplgaRebis<br />
sanacvlod igi SeukavSirdeba imas, rac sikvdilis<br />
mier zRvardaudebia _ samyaroSi Tavisuflebis<br />
gavrcobis adamianuri cdis ganuwyvetlobas.<br />
2001<br />
35
ilia WavWavaZe<br />
gaxedva iliasken<br />
Cveni sazogadoebis damokidebuleba ilias mimarT<br />
sakultoa, ritualuria _ es damokidebuleba sabWoTa<br />
periodSi Camoyalibda da ritualebis moyvare qarTuli<br />
cnobierebis anabeWdTan erTad sabWour damRasac<br />
atarebs. ilia vaqcieT usicocxlo fetiSad, romelsac<br />
farisevlur himnebs aRvuvlenT da am himnebSi Warbadaa<br />
provinciuli paTosiT gaJRenTili epiTetebi: `didi~,<br />
`bumberazi~, `brZeni~... ilias gamonaTqvamebs artistuli<br />
mowiwebiT vimowmebT rogorc dogmatebs. ar vake-<br />
TebT mxolod imas, rac aucilebelia _ ar vcdilobT<br />
seriozulad vifiqroT masTan erTad. es gasagebic aris<br />
_ igi gvWirdeba mxolod rogorc Cveni `simagris~<br />
damadasturebeli, TvalismomWrelad mbrwyinavi kerpi.<br />
TviTon ilia ki Cveni `simagris~ dadasturebas Cvens<br />
sisusteTa Sesaxeb gansjas amjobinebda. arc iliamde da<br />
arc mis Semdeg saqarTveloSi ar yofila moazrovne,<br />
romelsac ase gamudmebiT, aseTi tkiviliT efiqros<br />
qarTuli xasiaTis Tu mentalobis naklovanebebze. misi<br />
siyvaruli saqarTvelosadmi iyo Zalian vnebiani da amave<br />
dros `civi~, obieqturi da uSeRavaTo _ namdvili<br />
siyvaruli Tavisi arsiT momTxovni da mkacria, radgan<br />
surs, rom is, viskenac aris mimarTuli, realurad iyos<br />
siyvarulis Rirsi, im faseulobaTa realurad xorc-<br />
Semsxmeli, romlebic siyvaruls imsaxurebs.<br />
ilia yvelaze tragikuli bedis pirovnebaa qarTul<br />
istoriaSi da kulturaSi _ ara imdenad misi sazareli<br />
aRsasrulis gamo, ramdenadac imitom, rom mis TvalTaxedvas<br />
da mizanswrafvas ar iziarebda da ar iziarebs<br />
misi xalxi. ilias mkvleloba kvlav grZeldeba, ilias yoveldRe<br />
klavs saqarTvelos ugunureba, uzneoba, uniaToba...<br />
axalgazrda ilias Tavidan radikaluri Tvalsazrisi<br />
hqonda rogorc socialur, aseve erovnul problemaze.<br />
magram male, axalgazrdobaSive, ilias Wabukur da<br />
36
sakmaod zedapirul radikalizms sinamdvilis seriozul<br />
analizze dafuZnebuli pozicia cvlis, misi revoluciuri<br />
sificxe da mouTmenloba qreba.<br />
rogorc Cans, ilias msoflmxedvelobis aseT Secvlas<br />
biZgi da mimarTuleba misca ruseTis imperiaSi ganxorcielebulma<br />
reformam, batonymobis gauqmebam, samoqalaqo<br />
sazogadoebis Camoyalibebis dawyebam. am reformis<br />
CatarebaSi ilia uSualod monawileobda kidec,<br />
roca saqarTvelos erT-erT mxareSi momrigebel mosamarTled<br />
muSaobda.<br />
rodesac pirovnebis da sazogadoebis Semoqmedebi-<br />
Ti Zalebis SemboWveli batonymuri sistema dairRva,<br />
iliam dainaxa, rom SesaZlebelia SedarebiT gazrdili<br />
Tavisuflebis gamoyeneba da qveynis TandaTanobiT gajansaReba<br />
da gaZliereba, anu damoukideblobisTvis<br />
qveynis bunebrivi momwifeba. socialuri, ekonomikuri<br />
da kulturuli progresi qveynis Tavisuflebis aucilebeli<br />
wanamZRvaria _ aseTi pozicia amoicnoba ilias<br />
mxatvrul da publicistur SemoqmedebaSi.<br />
progresis ganmaxorcielebelia organizebuli Sroma<br />
da fxizeli, naTeli gonebis aqtivoba _ faseulobebi<br />
da fenomenebi, romelTac ilia dauRalavad, jiutad<br />
amkvidrebs. aseve dauRalavad da jiutad ebrZvis igi<br />
imas, rac Sromis da gonierebis rogorc arsebobis<br />
mTavari principebis damkvidrebas win eRobeba _ gviandel<br />
feodalur cnobierebas da cxovrebis wess: gonebis<br />
da sxeulis sizarmaces, TavkerZobas da sazogadoebrivi<br />
interesebisadmi gulgrilobas, araracionalurobas,<br />
miTebis, iluziebis tyveobas, uniadago ampartavnobas<br />
da Tavmomwoneobas... amis satiruli gamomzeurebaa<br />
TaTqariZeTa saxeebi. xolo is, ramac qveyana<br />
am feodaluri balastisgan unda gaaTavisuflos _<br />
axleburi Sromis kultura da fxizeli goniereba, Zlieri<br />
da mizanswrafuli nebisyofa, socialuri aqtiuroba<br />
_ `oTaraanT qvrivis~ mTavar gmirebSi gansaxierda.<br />
axleburi Sroma da racionaluri, ganaTlebuli<br />
cnobiereba, ilias TvalsazrisiT, araTu qveynis ganvi-<br />
Tarebis da gaTavisuflebis pirobaa, aramed gadarCenis<br />
37
pirobac aris, radgan Tu feodalizmis rRveva da kapitalizmze<br />
gadasvla, erTi mxriv, meti Tavisuflebis da<br />
SemoqmedebiTi SesaZleblobebis momniWebelia, meore<br />
mxriv, es qveynisTvis axali istoriuli gamowvevaa, axal<br />
brZolaSi misi Cabmis momaswavebelia. igi misgan Zalebis<br />
srul mokrebas da adrindelze ufro rTul, Znel aqtivobas<br />
moiTxovs. kapitalizmi aramxolod individebis,<br />
aramed erebis da qveynebis konkurenciacaa, sicocxlis<br />
arsebiTi da maradiuli maxasiaTeblis _ brZolis SedarebiT<br />
civilizebuli gamovlinebaa da brZolis am nairsaxeobis<br />
iaraRi swored organizebuli Sroma da ganaTlebuli<br />
gonebaa. garkveuli azriT es brZola ufro mkacric aris,<br />
vidre brZolis pirdapiri da uxeSi formebi. konkurenciis<br />
gulauCvilebeli kanonebisgan SeRavaTebs ar unda<br />
velodeT. `xmlian mters gavuZeliT, gadavrCiT... SromiT<br />
da garjiT, codniT da xerxiT mosuli ki Tan gagvitans,<br />
fex-qveSidam miwas gamogvaclis, saxels gagviqrobs,<br />
gagviwyvets, saxsenebeli qarTvelisa amoikveTeba,<br />
da Cvens mSvenier qveyanas, rogorc upatrono saydars,<br />
sxvani daepatronebian. Sromasa da garjas, codnasa<br />
da xerxs veravin-Ra gauZlebs, Tu Sroma da garja,<br />
codna da xerxi ar mivagebeT, win ar davaxvedreT, win ar<br />
davuyeneT. varT ki yovelive amisaTvis mzad? an gvetyoba<br />
raSime, rom yovelive es viciT da vemzadebiT?..~.<br />
Cveni axlandeli istoriuli situacia mniSvnelovanwilad<br />
im istoriuli viTarebis msgavsia, romelSic<br />
iliam qveynis modernizaciis programa SeimuSava da mis<br />
xorcSesxmas Seudga _ iSleba Zveli, gamofituli sistema<br />
(erT SemTxvevaSi batonymoba, meoreSi _ socializmi),<br />
iwyeba kapitalizmis damkvidreba, progresis xelisSemSleli<br />
maSinac iyo da axlac aris feodaluri<br />
cnobierebis da cxovrebis yaidis atavizmi... logikuri<br />
iqneboda, Cveni reagirebac aseT istoriul viTarebaze<br />
im inteleqtualuri da praqtikuli reagirebis msgavsi<br />
yofiliyo, romelic iliam moaxdina Tavis Tanadroul<br />
istoriul garemoebebze. magram yvelaferi swored logikis<br />
sawinaaRmdegod warimarTa da ar moxda gardauvalad<br />
moaxloebuli Ria ekonomikuri da socialur-<br />
38
politikuri sistemis srulfasovnad danergvisTvis<br />
aucilebeli mkveTri orientireba modernizebul Sromaze<br />
da cnobierebis racionalizaciaze, anu namdvili,<br />
aradeklaraciuli orientireba dasavleTze. amis gare-<br />
Se ki, rogorc ilia gvafrTxilebs, kapitalisturi konkurencia<br />
sasikeTos arafers gviqadis. am rTul amocanas<br />
saqarTvelom feodaluri sulis amofrqveviT upasuxa.<br />
misi cnobiereba miTebis da iluziebis, sakraluri sityvebis,<br />
simboloebis da ritualebis warmosaxviT samyaros Seefara<br />
da iq daemala daZabuli Sromis da gonebrivi aqtivobis<br />
aucileblobas. aRorZinda Zveli, mamapapuri, feodaluri<br />
cxovrebis praqtika _ ambiciebis gaafTrebuli<br />
Sexla, klanebis SuRli, iaraRis da Zalis kulti,<br />
qveynis daqucmaceba, maRalfardovani fuWsityvaoba...<br />
Zneli saTqmelia, ramdenad moaxerxebs qarTuli sazogadoeba<br />
meToduri Sromis da ganaTlebuli, racionaluri<br />
cnobierebis kultivirebas. amisTvis aucilebelia<br />
im Zalis aRorZineba, romelsac ilia yvelaze<br />
cxovelmyofelad miiCnevda. es aris Rirsebis grZnoba,<br />
Tavmoyvareoba _ is, rac, erTi ucxoeli mwerlis TqmiT,<br />
cxovrebas gemos aZlevs. swored Rirsebis grZnobaa ilias<br />
`oTaraanT qvrivSi~ warmoCenili Sromaze dafuZnebuli<br />
eTikis RerZi. ilia Rirsebis grZnobas `RvTaebrivs~<br />
uwodebs, misi fiqriT, `rogorc sxivi mzisgan, yvela ni-<br />
Wi da madli adamianisa, sulieri Tu xorcieli, am<br />
grZnobidan warmomdinarebs da yovelive isev ukan<br />
mierTmeva, viT Tavis dasabams~.<br />
pirovnuli Rirsebis grZnoba, Tavmoyvareoba CvenSi<br />
amRvreuli da damaxinjebulia, ampartavnobis, pativmoyvareobis,<br />
egoisturi TavmoTneobis mier aris STanTqmuli.<br />
xolo erovnuli Rirsebis grZnoba gadagvarebulia<br />
cru, iluziebze damyarebul siamayed, romlis usafuZvlobac<br />
axla yvelas Tvalwin tragikulad gamoaSkaravda.<br />
magram iqneb Cvens mier gancdilma nacionalurma<br />
sircxvilma gamoaRviZos Rirsebis grZnoba rogorc zneobis,<br />
gonierebis da SemoqmedebiTi Sromis masazrdoebeli<br />
sawyisi _ Segvabrunos iliasken, anu gagvaxedos win.<br />
1993<br />
39
orgvari cnobiereba<br />
zogadad SegviZlia vTqvaT, rom ilia WavWavaZis<br />
patriotuli ideali iyo saqarTvelo rogorc Tavisufali,<br />
civilizebuli, evropeizebuli qveyana; xolo<br />
konkretulad Tu vilaparakebT, mis prozaSi gamokve-<br />
Tilia orgvari cxovrebis yaida da cnobierebis wyoba,<br />
romelTagan erTi mTlianad ewinaaRmdegeba da gamoricxavs<br />
qveynis evropeizaciis geziT ganviTarebas,<br />
meore ki am geziT svlis mamoZravebelia.<br />
sinamdvilisadmi evropul damokidebulebas arsebi-<br />
Tad is gansazRvravs, rom dasavleli adamiani Tavis-<br />
Tavis da cxovrebis aRmSenebeli da gardamqmnelia. misi<br />
yofiereba realobis mizanmimarTuli Secvlis, gaumjobesebis<br />
sistematuri cdaa, radgan igi Tvlis, rom es<br />
realoba mudmiv srulyofas saWiroebs. dasavleli adamiani<br />
energiulad eswrafis bunebrivi da socialuri<br />
garemos mowesrigebas, marTvas, raTa igi TavisTvis ufro<br />
keTilmyofeli da Sesaferisi gaxados. yovel<br />
SemTxvevaSi, renesansis epoqidan mokidebuli dasavleli<br />
adamiani swored aseTi Cans, Tumca amis fesvebi<br />
ufro Rrmaa...<br />
Zneli warmosadgenia sinamdvilisadmi amgvari damokidebulebis<br />
ufro sruli uaryofa, vidre ilia WavWavaZis<br />
`kacia-adamianis?!~ personaJebis arsebobaa: mouwyobeli<br />
da mouwesrigebeli yofa da sacxovrebeli garemo,<br />
romelsac mis mimarT adamianis ukiduresi daudevrobis<br />
daRi adevs; ucvleloba, erTis da imaves gau-<br />
Tavebeli gameoreba, roca droc TiTqos uZravia; uqmi<br />
da modunebuli, uenergio sicocxle, romlis sifuturoves<br />
avsebs xorcieli tkboba, gancxroma, SeiZleba<br />
iTqvas, `aRmosavluri hedonizmi~, oRond iseTive uxeSi<br />
da primitiuli, rogoric aris yvelaferi, rasac mwerali<br />
TaTqariZeebisTvis damaxasiaTeblad miiCnevs.<br />
cxovrebisadmi dasavluri, aqtiuri damokidebuleba<br />
saTaves iRebs gonebis primatidan, romelmac sabolood<br />
Tavisi cxadi gacnobiereba da aRiareba racionalizmSi<br />
da ganmanaTleblobaSi pova. gonebaa aqti-<br />
40
uri, moZravi, sinamdvilis wvdomis, gagebis da amdenad<br />
dauflebis daJinebiT mcdeli. gonebis raobaa maradiuli<br />
maZiebloba, ukve miRweuliT daukmayofilebloba,<br />
sisrulisken Seusvenebeli ltolva. `fausturi adamianis~<br />
gonebis mousvenrobaa ukufenili evropis socialuri<br />
da kulturuli cxovrebis aqtiur-dinamiur xasiaTSi,<br />
intensiur SemoqmedebaSi, SromaSi, romelmac<br />
sinamdviles gonebis moTxovnebis Sesatyvisi Tvisebrioba<br />
da saxe unda mianiWos.<br />
ilia WavWavaZe rogorc racionalisti da ganmanaTlebeli<br />
Tavisi satiris Zireul Temad ugunurebas ir-<br />
Cevs da Tavisi gmirebis samarcxvino dacemulobis pirvelmizezs<br />
ugunurebaSi xedavs. `kacia-adamianis?!~ personaJebisTvis<br />
upirvelesad swored gonebis sizantea<br />
niSandoblivi da maTi fizikuri inertuloba, mZime da<br />
umoZrao materialuroba maTive gonebrivi uZraobis<br />
mxatvruli gansxeulebac aris. TaTqariZeebis mTeli<br />
arseboba sruliad araracionaluria da, avtoris<br />
TvalTaxedviT, pirvel rigSi amiT aris damaRoneblad<br />
komikuri. moTxrobis gmirebi TiTqos buranSi, mTvlemarebaSi<br />
arian Cafluli. maT moSlili aqvT kavSiri realur,<br />
cocxal sinamdvilesTan, ar gaaCniaT misi saRad<br />
aRqmis da gaazrebis unari. isini Caketili arian yalbi<br />
tradiciuli Sexedulebebis, crurwmenebis, iluziebis<br />
_ gonebiT da sinamdvilis logikiT daudasturebeli<br />
warmodgenebis moCvenebiT samyaroSi, romelsac namdvili<br />
samyarosgan yru, sqeli kedeli mijnavs.<br />
moTxrobis personaJebis cnobiereba `miTosur-poeturia~,<br />
`magiuria~. am cnobierebas SeiZleba eWvmiutanel<br />
WeSmaritebad miaCndes zRapruli istoria xe cnobadisas<br />
zurmuxtis nayofis Sesaxeb, romelic did saxelmwifoTa<br />
Soris cilobis sagania da qveynad arev-darevas<br />
iwvevs. ymebis momaval gaTavisuflebas es cnobiereba<br />
imiT xsnis, rom mzes gveleSapi Semoexvia, radgan<br />
adamianebis codvebma imata _ zogierTi mebatone uRirsad<br />
iqceva, tradicias Ralatobs da vaWariviT mogebas<br />
eZebs. sakuTar uSvilobasac, rogorc gvaxsovs,<br />
TaTqariZeebi zemiwieri Zalebis wyromas Tu boroti<br />
41
sulebis xrikebs miaweren da am ubedurebisgan Tavdasaxsnelad<br />
`magiur~ saSualebebs iyeneben. sinamdvilis<br />
movlenebs Soris realuri mimarTebebis, mizez-Sedegobrivi<br />
kavSirebis danaxva da gageba maT ar SeuZliaT<br />
da sruliad araidumali ambebi `jadosnur-mistikurad~<br />
aixsneba. amgvari araracionaluri azrovnebis nimuSia,<br />
vTqvaT, luarsabis mier batonymobis gamarTlebac<br />
RvTis nebaze miTiTebiT da im utyuari sabuTiT,<br />
rom adamianis xelis TiTebic ki RmerTma araTanabari<br />
zomis Seqmna.<br />
moTxrobaSi komizms xSirad badebs personaJebis azrovnebis<br />
alogikuroba, maT mier gamomJRavnebuli logikuri<br />
dasabuTebis uunaroba, maTi `azrebis~ da am<br />
`azrebis~ dasamtkiceblad moSveliebuli `faqtebis~,<br />
`argumentebis~ Seusatyvisoba. amis klasikuri magali-<br />
Tia cnobili `buzebis epizodi~, sadac sinamdvilis<br />
elementaruli logikis vergagebaa gamasxrebuli. aseve<br />
cnobil pasaJSi, romelic kulinariis sakiTxebze kamaTs<br />
eZRvneba, gamWvirvalea aramxolod TaTqariZeTa<br />
interesebis simdable, aramed agreTve cnobierebis<br />
garkveuli, araracionaluri wyoba, kamaTis sagnis ar-<br />
CevaSive rom vlindeba _ ar SeiZleba imis logikuri<br />
argumentireba, Tu romeli kerZia `kerZebis mefe~, an<br />
romeli Tevzi _ `Tevzebis mefe~, es `poetur-pirobi-<br />
Ti~ warmodgenebis sferoa. amitom `argumentad~ gvevlineba<br />
gmirebis Wirveuli subieqtivizmi, romelsac<br />
jiutad ar surs ukan daxeva.<br />
es gamamxiarulebeli viTareba arc ise mxiaruli<br />
daskvnebis gamotanisken gvibiZgebs. racionaluri azrovneba<br />
gulisxmobs sinamdvilis kanonebis da obieqturi<br />
wyobis adekvatur aRqmas, moiTxovs adamianis arsebobis<br />
realobasTan SeTanadebas, igi subieqts garkveul<br />
sazRvrebs uwesebs. xolo racionaluri azrovnebis ganuviTarebloba<br />
realisturi aRqmis sisustes moaswavebs<br />
da infantilurad Jinian subieqtivizms gasaqani<br />
eZleva. gonebis umoqmedoba da siRatake, gonebis kontrolis<br />
ararseboba aadvilebs qvena grZnobebis da vne-<br />
42
ebis, moqiSpeobis, jibris, Suris galaRebas, rogorc<br />
es TaTqariZeebis cxovrebaSia.<br />
`kacia-adamianis?!~ personaJTa cnobierebaSi gabatonebul<br />
crurwmenebs Soris ganaTlebis da codnis _<br />
sistematuri gonebrivi aqtivobis SiSnarevi aTvalwunebac<br />
aris. aseve Clungi aTvalwunebiT uyureben isini<br />
Sromas. moTxrobis personaJebs CveviaT warsulis ganusjeli<br />
idealizacia, romelic mJRavndeba, magali-<br />
Tad, aseT absurdSi _ adrindeli dro imiT jobs awmyos,<br />
rom maSin saZraxis saqmeebs ukeTesad aCumaTebdnen.<br />
yvelaferi, rac axal civilizaciasTan aris dakav-<br />
Sirebuli, maT `magiur~ da konservatul cnobierebas<br />
saxifaTo jadoqrobad, eSmakis manqanebad warmoesaxeba<br />
(ase aRiqvamen qalaqis cxovrebas). cnobiswadili, raime<br />
siaxlis gaazrebis moTxovnileba am daxSul cnobierebaSi<br />
ar iZvris.<br />
TaTqariZeebis arsebobis erT-erTi burjia crurwmena,<br />
rom uxeSi Zaladoba aucilebelia wesrigisTvis<br />
_ amaze metyvelebs kolorituli epizodi, sadac ugunuri<br />
egzekucia _ ymebis dawiokebaa aRwerili, agreTve<br />
luarsabis da darejanis gauxunari Segonebani imis<br />
Taobaze, rom ymebi mudam SiSSi unda amyofo, Torem<br />
Tavs gauvaT... erTi moazrovnis mtkicebiT, Zaladobis<br />
absoluturi efeqtianobis uryevi aRiareba, adamianze<br />
gonivruli, damarwmunebeli sityviT zemoqmedebis nacvlad<br />
ZaladobisTvis upiratesobis miniWebac iyo aRmosavluri<br />
samyaros CamorCenis, gaxevebis mizezi. da TaTqariZeebic<br />
xom arsebiTad aRmosavlelebi, azielebi<br />
arian...<br />
araadekvaturia, iluzorulia moTxrobis mTavari<br />
personaJebis warmodgena sakuTar Tavze: rogorc ver<br />
xedaven realobas, aseve ver xedaven TavisTavs realobaSi.<br />
maTi dabinduli, burusSi CaZiruli goneba uZluria<br />
realisturad aRiqvas da gansajos maTive raoba,<br />
SesaZleblobebi da amis Sedegad Tavs iCens komikurad<br />
gadaWarbebuli TviTSefasebani, Tavmomwoneoba, rac<br />
uzomo kvexnaSi da qadilSi gamoixateba. isini amJRavneben<br />
gansakuTrebul `niWs~ Seiqmnan, ganimtkicon da<br />
43
SeinarCunon iluziebi, yvelaferi warmoidginon ise,<br />
rogorc maTTvisaa xelsayreli _ sakmarisia movigonoT<br />
uSvilobiT aRZruli peripetia da misi damagvirgvinebeli<br />
iluzoruli gamarjveba, romlis aRsaniSnavadac<br />
xalisiani dResaswauli ewyoba. maTze damatyveveblad<br />
moqmedebs qeba da pirferoba, radgan es tkbili<br />
iluziebis SenarCunebaSi exmarebaT da advilad mosatyueblebi<br />
arian, imitom, rom adamiani yvelaze metad im<br />
tyuils ijerebs, romelic mis Tavismotyuebis survils<br />
Tanxvdeba.<br />
gonierebiT arc moTxrobis danarCeni personaJebi<br />
gamoirCevian, Tumca zogierT maTgans aqvs patara eSmakuri<br />
Wkua, romelic mxolod sxvebis gabriyvebis da ra-<br />
Racis gamorCenis unarSi vlindeba.<br />
TaTqariZeebis cnobierebis wyobas ilia WavWavaZe<br />
gviandeli, ukve gamofituli feodalizmis socialur<br />
struqturasTan akavSirebs, mis maxinj nayofad warmogvidgens.<br />
magram TaTqariZeTa saxeebi socialur SinaarsTan<br />
erTad garkveuli epoqis qarTuli mentalobis<br />
momcvelia, rasac moTxrobis avtori TviTon<br />
gvaniSnebs.<br />
ilias mier Seqmnil satirul saxeebs mniSvnelovnebas<br />
da sicocxlis xangrZlivobas uwinaresad swored<br />
maTSi gamoxatuli mentalobis buneba aniWebs. TaTqari-<br />
Zeebis yofiTi cxovrebis wesis da empiriuli xasiaTis<br />
zogierTi niSani SedarebiT ioli Sesacvleli (Tu SesaniRbavi)<br />
aRmoCnda, maTi cnobierebis gvianfeodaluri<br />
wyoba ki ufro gamZle gamodga da mniSvnelovanwilad<br />
jerac daurRvevelia.<br />
amis mTavari mizezi ase ikveTeba _ ilia WavWavaZis<br />
mier energiulad wamowyebuli ganmanaTlebluri sulieri<br />
revoluciis gagrZelebas da gaRrmavebas, kapitalisturi<br />
ekonomikis da socialuri urTierTobebis<br />
ganviTarebis paralelurad, unda moyoloda qarTuli<br />
cnobierebis racionalizacia, magram igi CaaxSo marqsistulma<br />
moCvenebiTma racionalizmma, sinamdvileSi<br />
kvlavindeburad `miTologiam~, `magiam~. is aRzrdis da<br />
amkvidrebs cnobierebas, romelic ar aris orientire-<br />
44
uli samyaros adekvatur aRqma-gagebaze da ar wyalobs<br />
racionaluri azrovnebis iseT kriteriumebs, rogoricaa<br />
sicxade, realizmi, mizanmimarTuloba, logikuri<br />
Tanmimdevruloba, kritikuloba... aseTi kriteriumebiT<br />
aRWurvili cnobiereba xelaRebiT, myari safuZvlis<br />
gareSe arafers irwmunebs an uaryofs.<br />
racionalizmsac axlavs garkveuli safrTxe: is SeiZleba<br />
mowydes cocxal sinamdviles da gauCndes yovlisSemZleobis<br />
pretenzia; iqces sqematur doqtriniorobad,<br />
realobisgan ganyenebul utopizmad, an dacildes<br />
humanizms da gamJRavndes rogorc emociuri siRaribe<br />
da simSrale, usulgulo pragmatizmi, sinamdvilis<br />
da adamianisadmi momxmarebluri damokidebuleba... magram<br />
yovelive es sxva msjelobis Temaa. amJamad sxva<br />
yvelaferze metad swored Cveni naklebad racionaluri<br />
cnobiereba gveRobeba win, gviZnelebs demokratiuli<br />
sazogadoebis da saxelmwifos Seqmnas, ramdenadac<br />
dasavluri demokratiis formirebis erT-erTi ZiriTadi<br />
wanamZRvari swored dasavluri racionalizmi iyo,<br />
xolo axla misi simkvidris erT-erTi ZiriTadi<br />
garantia.<br />
racionalizmi ar cnobs apriorul, gonebiT da<br />
cdiT Seumowmebel WeSmaritebebs, romelTa wvdomis da<br />
flobis monopoliis daweseba da miTviseba avtoritaruli<br />
mmarTvelobis mier warmoadgens mis ideologiur<br />
samagrs; igi gulisxmobs sinamdvilis SemecnebiTi<br />
aTvisebis procesis usasrulobas, rac arsebobis uflebas<br />
aniWebs azrovnebis pluralizms, aRvivebs Semwynareblobas;<br />
is iqceva sazogadoebrivi cxovrebis optimaluri<br />
mowyobis sawindrad, ramdenadac sinamdvilis<br />
racionaluri daufleba moiTxovs gonebis principebis<br />
_ WeSmaritebis, samarTlianobis, adamianis (rogorc<br />
gonieri arsebis) Tavisuflebis da bednierebis _<br />
xorcSesxmas da sazogadoebis Sesabamis organizebasac;<br />
sinamdvilisadmi racionaluri mimarTeba SesaZlebels<br />
xdis individTa interesebis urTierTSexamebas, gonivruli<br />
TviTSezRudvis wyalobiT TviTeuli individis<br />
Tavisuflebis Tanaarsebobas sxvebis TavisuflebasTan.<br />
45
Tavisufali sazogadoebis yvelaze mtkice sayrdenia<br />
racionaluri, Tavisufali Sroma, romelic xels<br />
uwyobs Sesaferisi sulieri wyobis mqone adamianis<br />
Camoyalibebas.<br />
ilia WavWavaZe eZiebda aseTi tipis adamians qarTul<br />
sinamdvileSi, man icoda, rogori unda yofiliyo igi.<br />
`oTaraanT qvrivis~ gmirebSi vxedavT mis idealur nimuSs,<br />
romelic metnaklebi mxatvruli srulfasovnebiT<br />
aris realizebuli (qvrivis saxe gacilebiT ufro<br />
sisxlsavsea, vidre giorgis saxe). am gmirebis yofierebis<br />
saZirkveli Sromaa, pirad sakuTrebaze damyarebuli<br />
Tavisufali, racionaluri Sroma. adamianebis Sefasebis<br />
mTavari da uSeRavaTo sazomic maTTvis keTilsindisieri<br />
Sromis, nayofieri aqtivobis unaria. Sromas<br />
efuZneba maTi Sinagani damoukidebloba, Rirsebis gamaxvilebuli<br />
grZnoba da samarTlianobis mZafri moTxovnileba,<br />
Tavisi adamianuri uflebebis dacvis SemZleoba,<br />
agreTve sxvaTa kerZo sakuTrebisadmi pativiscema<br />
da moqalaqeobrivi Segneba.<br />
moTxrobis mTavari personaJebi, upirvelesad oTaraanT<br />
qvrivi, arsebiTad imave eTikis ganmaxorcieleblebi<br />
arian, romelsac maqs veberi `protestantul Sromis<br />
eTikas~ uwodebs da `kapitalizmis sulis~ gaCenis da<br />
damkvidrebis mZlavr faqtorad miiCnevs. igi moiTxovs<br />
meTodur sibejiTes, yairaTianobas, sifxizles, yofacxovrebis<br />
da meurneobis gonivrul reglamentirebas,<br />
organizebas. vfiqrobT, saWiro ar aris moTxrobis Sesabamisi<br />
monakveTebis vrclad ganxilva imis dasadastureblad,<br />
Tu ramdenad damaxasiaTebelia nawarmoebis<br />
gmirebisTvis amgvari eTika (niSandoblivia Tundac is,<br />
rogor gegmazomierad anawilebs qvrivi Tavis Semosavals).<br />
oRond maT Tvisebebs ar ganekuTvneba iseTi<br />
burJuaziuli mankiereba, rogoric xelmoWerilobaa.<br />
oTaraanT qvrivs mwerali qristianuli qvelmoqmedebis<br />
saTnoebiTac ajildoebs, romelsac is garegnuli<br />
siuxeSiT avlens, raTa mowyalebis mimRebs Rirsebis<br />
grZnoba da damoukidebeli arsebobis moTxovnileba<br />
gauRvivos.<br />
46
veberi protestantuli Sromis eTikis realizebas<br />
gansazRvravs rogorc `saero asketizms~. ilias gmiric<br />
pirquSi puritani qalia, cxovrebis simZimesTan brZolaSi<br />
da tanjvis moTmenaSi asketiviT gamkacrebuli,<br />
Tavisi grZnobebis da survilebis asketuri simtkiciT<br />
damaurvebeli.<br />
es morwmune adamiani, TaTqariZeebisgan gansxvavebiT,<br />
fatalistur pasiurobas mkveTrad uaryofs da<br />
imeds pirvel rigSi sakuTar gonebaze da qmedebaze<br />
amyarebs. fxizeli da basri goniereba, sruli realizmi,<br />
simarTlis, Tundac sastiki simarTlis danaxvis wadili<br />
da unari megzurobs mas cxovrebaSi. misi cnobiereba<br />
racionaluria _ iluziebiT, crurwmenebiT Seuborkavi,<br />
cxadi azris da miznis gamomkveTi, myari logikis<br />
mimyoli, kritikuli da TavisTavadi. ilias gmirs aRizianebs<br />
yovelive, rac gonebas adunebs da sinaTles<br />
aklebs. TviTon iliasac xom gansakuTrebiT gonebis<br />
Zili aRizianebda.<br />
racionaluri, gonebas dandobili cnobierebis<br />
formireba racionaluri da Tavisufali Sromis safuZvelze,<br />
avtonomiuri pirovnebis gonivruli aqtivoba<br />
isaxeba ilia WavWavaZis SemoqmedebaSi qveynis aRorZinebis<br />
da ganviTarebis pirobad. amgvar Tvalsazriss<br />
ukeTesi alternativa axlac iseve ara aqvs, rogorc<br />
ilias dros ar hqonda.<br />
1992<br />
47
gzajvaredinze<br />
axali qarTuli, realisturi prozis erT-erTi pirveli<br />
nimuSi `mgzavris werilebi~ amave dros qarTuli<br />
lirikuli prozis erT-erTi pirveli nimuSic aris. am<br />
nawarmoebis centraluri figura avtoria, ufro zustad<br />
ki, lirikuli gmiria, romlis STabeWdilebebi, gancdebi,<br />
fiqrebi gaivlis Cvens Tvalwin da nawarmoebis<br />
mxatvrul organizms qmnis. warmogvidgeba pirovnebis<br />
sulieri samyaros dinamiuri da daZabuli suraTi.<br />
cocxali emociuroba, mRelvareba, SeiZleba iTqvas,<br />
dramatizmi msWvalavs `mgzavris werilebs~. igi ar daiyvaneba<br />
ilia WavWavaZis mwerluri Tu moqalaqeobrivi<br />
poziciis erTmniSvnelovan formulirebebze. aranakleb<br />
sayuradReboa subieqturi, intimuri gancda da azri,<br />
romlidanac es formulirebebia aRmocenebuli da<br />
romelic Sesulia kidec maT SedgenilobaSi.<br />
zogad mniSvnelobasTan erTad subieqtur-pirovnul<br />
Sinaarss vpovebT Tergis da myinvaris, dRis da<br />
Ramis saxe-simboloebSi.<br />
`mgzavris werilebis~ lirikuli gmiri gzajvaredinzea,<br />
arsebiTi arCevanis winaSea. cxovrebis da Semoqmedebis<br />
or tips, or SesaZleblobas, romelTa Sorisac<br />
man arCevani unda gaakeTos, upirveles yovlisa Tergi<br />
da myinvari ganasaxierebs. ori pozicia abstraqtulad<br />
ki ar upirispirdeba erTmaneTs, abstraqtulad ki ar<br />
xdeba erTis uaryofa da meoris WeSmaritebis aRiareba,<br />
aramed _ lirikuli gmiris gulSi da gonebaSi. marTalia,<br />
misi simpaTia mkveTrad aris gadaxrili ori SesaZleblobidan<br />
erT-erTis mxares, magram arCevanis aqti<br />
garkveuli siZnelisganac ar aris dazRveuli.<br />
davakvirdeT am pasaJs: `daRamda, magram me mainc<br />
stanciis gareTa var da daJinebiT yuracqvetili gonebas<br />
vadevneb Tergis TavzexelaRebuli denis xuilsa.<br />
yvela dadumda da Sen ar sdumob, Tergo! merwmuneT, me<br />
mesmis am xmagakmendils qveyanaSi Tergis dauCumari Civili.<br />
arian adamianis cxovrebaSi imisTana wuTni martoobisa,<br />
roca bunebas Sen TiTqo Sensas agebineb da igi<br />
48
Tavisas Sen gagebinebs. amitomac SegiZlian sTqva, rom<br />
martoobaSic arsad marto ara xar, hoi, orfexo cxovelo,<br />
romelsac adamians geZaxian. am Rames vgrZnob,<br />
rom Cemis fiqrebisa da Tergis Civilis Sua aris raRac<br />
idumali kavSiri, aris raRac Tanxmoba. guli mitoks da<br />
mklavi miTrTis. risTvis? dros davacaloT amis pasuxis<br />
gacema~.<br />
Tergi aq axleburad warmodgeba, moulodnelad saxes<br />
icvlis _ dRisiT es saxe gmirulia. `daloca<br />
RmerTma isev Tavzed xelaRebuli, giJi, gadareuli,<br />
Seupovari da daumonavi mRvrie Tergi. Savi kldis gulidam<br />
gadmomskdari modis da mobRavis da abRavlebs<br />
Tavis gareSemosa. miyvars Tergis zariani xuili, gamalebuli<br />
brZola, drtvinva da vai-vaglaxi~. sxvagan lirikuli<br />
gmiri ase mimarTavs Tergs: `Seni Weqa-quxili,<br />
Seni zariani xmauroba, Seni SfoTva da foTva, Seni<br />
gauTavebeli brZola qva-klde-RresTan, TiTqos Seni<br />
ganieri wadili Sens viwro sawolSi ver moTavsebulao.<br />
bevri ram sagulisxmoa SenSi, Cveno daumonavo Tergo,<br />
Sens Zlevamosils da Seupovars denaSia~. mimzidvelia,<br />
STamagonebelia Tergis heroikuli ieri, Tergis rogorc<br />
brZolis da daudgromlobis, energiuli moZraobis<br />
xati. misi mSveniereba misi simZlavre da simZafrea.<br />
am aqtiuri arsebobisgan ganuyofelia SeWirveba. `Tergi<br />
saxea adamianis gaRviZebulis cxovrebisa, amaRelvebeli<br />
da Rirssacnobi saxec aris: mis mRvrie wyalSi<br />
sCans mTelis qveynis ubedurebis nacartuta~. magram es<br />
SeWirvebac heroikulia, igi Tergis amayi da Zlieri<br />
xmauriT, `drtvinviT~ aris gamJRavnebuli.<br />
RamiT ki Tergis heroika qreba da mas elegiuroba<br />
enacvleba. dRisiT mebrZoli da meamboxe Tergi RamiT<br />
Civis im mousvenrobis, SfoTvis gamo, romelic misi<br />
xvedria. Civili tkivilisgan daRlis, Taviseburi sisustis<br />
gamovlenaa. ase gamoxatuli tkivili ufro ga-<br />
SiSvlebuli da xelSesaxebia, vidre heroikuli tanjva.<br />
tkivils, romelic Tergis `dauCumarma Civilma~ gaamxila,<br />
Camoclili aqvs efeqturi forma, sanaxaobrioba.<br />
samagierod Tergis Rameuli xma Tavisi lirikuli<br />
49
siwrfeliT da aRsarebiTobiT srulad da Seuferavad<br />
avlens tkivilis mTel siRrmes, simwares.<br />
Tergis Civils da lirikuli gmiris fiqrebs Soris<br />
Tanxmoba niSnavs, rom es gmiri gamaxvilebulad grZnobs<br />
misTvis sasurveli da TergiT gansaxierebuli aqtiuri<br />
cxovrebis simZimes da mtkivneulobas. mdinaris Civili<br />
mas misi momavali arsebobis siZneles umJRavnebs. ilias<br />
lirikul gmirs uCndeba ganwyoba, winaTgrZnoba, romelsac<br />
axlavs mRelvareba, sisuste, SiSi. ras moaswavebs<br />
aseTi ganwyoba, momavalSi gairkveva. `guli mitoks<br />
da mklavi miTrTis, risTvis? dros davacaloT amis<br />
pasuxis gacema~.<br />
drom marTlac gasca am kiTxvas sastiki pasuxi...<br />
magram aseTi fiqrebis da gancdebis miuxedavad lirikuli<br />
gmiris miswrafeba aqtiuri cxovrebisken ucvlelia<br />
da es miswrafeba axla ufro faseulia _ lirikul<br />
gmirs ukeTesad aqvs gacnobierebuli, ris arCevas<br />
apirebs da mainc am mSfoTvare, tkivilian yofnas amjobinebs,<br />
romlis saxe-simbolodac Tergis gverdiT<br />
dRec gvevlineba. `momeciT me naTeli da mousvenari<br />
dRe Tavisi tanjviTa, wvalebiTa, brZoliTa da vai-vaglaxiTa~.<br />
magram Semdeg SiSi, eWvi kvlav Cndeba. `SevsxediT<br />
cxenebze da wamovediT stefanwmindidam. ukanasknelad<br />
Sevxede myinvars. igi rogorRac didkacurad ib-<br />
Rvireboda Tavis simaRlidam. aman amiria im diliT<br />
damSvidebuli goneba. gulma kvlav tokva damiwyo da<br />
mklavma TrTola. srulis mZulvarebiT movaSore Tvali<br />
myinvaris didebulebasa da ufro didis pativiscemiT<br />
gamoveTxove mis fexTa qveS gagiJebiT mavals<br />
Tergsa~.<br />
rogorc vxedavT, lirikul gmirs igive SiSi da uRonoba,<br />
mRelvareba moicavs, romelmac Tergis Civilis<br />
mosmenisas Seipyro. fsiqologiuri mdgomareobis igiveobas<br />
mowmobs misi gamomxatveli frazis gameoreba:<br />
`guli mitokavs da mklavi miTrTis~ _ `gulma kvlav<br />
tokva damiwyo da mklavma TrTola~. mRelvareba imiT<br />
aris gamowveuli, rom myinvari kidev erTxel Seaxsenebs<br />
ilias lirikul gmirs cxovrebis sakmaod momxiblav<br />
50
wess, romelic gulisxmobs socialuri yofis tkivilebis<br />
da sazrunavisgan, saWirboroto problemebisgan garidebas,<br />
yoveldRiurobisgan ganyenebas, maradiulobaze<br />
da ara konkretul droze orientirebas. aqtiuri<br />
cxovrebisadmi RamiT gancdilma SiSma, rogorc Cans,<br />
ukvalod ar Caiara da amitom myinvaris mizidulobis<br />
ZalisTvis winaaRmdegobis gaweva axla ufro Znelia. ai,<br />
ram `auria~ goneba `mgzavris werilebis~ gmirs. mas<br />
kvlav eZaleba SiSi imisadmi, rac myinvariviT amaRlebuli<br />
da ganyenebuli arsebobis antiTezaa _ mSfoTvare<br />
sazogadoebrivi cxovrebisadmi. magram orWofobas da<br />
sisustes nebisyofa axSobs da ukve sabolood, gadaWriT<br />
xorcieldeba arCevani imis sasargeblod, rasac<br />
qveynis sasicocxlo interesebi moiTxovs.<br />
myinvars Tavisi mimzidveloba aqvs `mgzavris werilebis~<br />
lirikuli gmirisTvis. Tergis da myinvaris dapirispireba<br />
arc ise martivi da sworxazovania, rogorc<br />
erTi SexedviT gveCveneba. es ar aris usulo ritorikuli<br />
figura. am saxe-simboloebiT zogadi principebis<br />
garda gamoxatulia adamianuri arCevanis aqti, romelic<br />
moklebuli ar aris tkivils. es savsebiT bunebrivia<br />
_ ilias lirikuli gmiri sityvebiT ki ar TamaSobs,<br />
aramed sakuTar momavals gansazRvravs, saku-<br />
Tar beds wyvets. sazogadoebrivi cxovrebisgan gandgoma<br />
Tu masSi aqtiuri monawileoba ilias pirovnuli<br />
dilemaa. `mgzavris werilebSi~ gadawyvetili es dilema<br />
ufro safuZvlianad `gandegilSi~ wydeba.<br />
ilia WavWavaZis sulieri siZlieris, misi moqalaqeobrivi<br />
da SemoqmedebiTi poziciis simyaris sawindari<br />
is ki ar aris, rom misTvis ucxoa eWvi, aramed is, rom<br />
igi eWvebs da orWofobas nebisyofis simtkiciT, rwmeniT<br />
da azris sinaTliT igeriebs.<br />
51
* * *<br />
`mgzavris werilebis~ lirikuli gmirisTvis Tergis<br />
Civilis gagoneba ucnauri movlenaa, bunebis da<br />
adamianis iSviaTi, gansakuTrebuli kontaqtis Sedegia.<br />
kidev gadavikiTxoT es striqonebi: `arian adamianis<br />
cxovrebaSi imisTana wuTni martoobisa, roca bunebas<br />
Sen TiTqos Sensas agebineb da igi Tavisas Sen gagebinebs.<br />
amitomac SegiZlian sTqva, rom martoobaSic<br />
arsad marto ara xar, hoi, orfexa cxovelo, romelsac<br />
adamians geZaxian. am Rames vgrZnob, rom Cemis fiqrebisa<br />
da Tergis Civilis Sua aris raRac idumali kavSiri,<br />
aris raRac Tanxmoba~.<br />
bunebis da adamianis aseTi sulieri urTierTkav-<br />
Siris idea romantikuli msoflmxedvelobis kuTvnilebaa.<br />
mis safuZvels Seadgens bunebis rogorc suliT da<br />
azriT aRsavse cocxali mTlianobis aRqma. ase aRiqvamda<br />
bunebas, magaliTad, baraTaSvili: `mrwams, rom ars<br />
ena ram saidumlo uasakoTac da usulT Soris, da ucxoveles<br />
sxvaTa enaTa ars mniSvneloba maTis saubris!~.<br />
romantikosebi Tvlian, rom bunebis sulis wvdoma, misi<br />
metyvelebis mosmena da gageba, masTan Sinagani dialogi<br />
da urTierTgandoba SesaZlebelia. buneba maTi mesaidumlea,<br />
aq egulebaT is, ris povnac adamianebSi uWirT<br />
_ utyuari WeSmariteba, namdvili sulieri Tanaziaroba,<br />
Tavisi fiqrebis da grZnobebis gamoZaxili. `bunebaSi<br />
yvelaferi suls enaTesaveba da sulis Tanxmieria,<br />
is yvela simReras pasuxs aZlevs, is eqoa da xSirad<br />
pirveli iwyebs imis mReras, rasac me vfiqrob...~ _<br />
ambobs, magaliTad, erTi romantikosi mwerali...<br />
aseTi Tvalsazrisi gasagebs xdis, ratom aris buneba<br />
romantikuli gmiris TavSesafari: igi bunebaSi aRar<br />
aris marto, igi ganmartoebulia. Tu martooba mZime da<br />
usiamovnoa, ganmartoeba, piriqiT, sasurveli mdgomareobaa,<br />
Sinaganad savse da nayofieri. bunebis meoxebiT<br />
martooba ganmartoebad gardaiqmneba.<br />
ilias lirikuli gmiric bunebasTan `idumali kavSiriT~,<br />
`TanxmobiT~ martoobisgan Tavisufldeba, Tanam-<br />
52
grZnobels da Tanamoazres poulobs, es ki tipiuri<br />
romantikuli situaciaa.<br />
mas axlavs romantizmis iseTi niSandoblivi atributic,<br />
rogoric Ramis saxea.<br />
`Ramis saxes romantikul xelovnebaSi orgvari mniSvneloba<br />
aqvs. erTi mxriv, Rame aris yofierebis pirquSi<br />
xasiaTis simbolo. misi siSave samyaros bneli koloritis<br />
gamoxatulebaa. mdabali da civi samyaro TiTqos<br />
wyvdiadiT aris dafaruli. Rame gamouvali, pesimisturi<br />
gancdebis Tanxmieria. Rameuli peizaJis fonze<br />
trialdeba saSinelebebi, adamianebis cxovrebaSi erevian<br />
Semzaravi imqveyniuri Zalebi, xdeba koSmaruli dana-<br />
Saulobebi, iRviZebs usufTao sindisis qenjna... meore<br />
mxriv, dRis usaxur cxovrebas RameSi gaurbian. Rame<br />
axdens samyaros winaaRmdegobebis vualirebas, ukmari<br />
harmonia Seaqvs samyaroSi. RamiT aexdeba cxovrebas<br />
saburveli, romelic WeSmaritebas gvimalavs, qreba<br />
TvalismomWreli sinaTle, samyaros namdvili arsi ki<br />
Tavisi siSiSvliT warmogvidgeba. adamianis suli intimurad<br />
exeba qveynierebis sulier arss, masSi cocxldeba<br />
da iRviZebs dRis zedapiruli cxovrebis mier Cakluli<br />
grZnobebi~ (v. vanslovi, romantizmis esTetika).<br />
am Sexedulebis sailustraciod romantikuli poeziis<br />
oriode qrestomaTiuli nimuSi gavixsenoT. Tavis<br />
erT leqsSi Rameuli harmoniis aseT suraTs qmnis lermontovi:<br />
`Выхожу одни я на дорогу, Сквозь туман кремнистый<br />
путь блестит. Ночь тиха. Пустыня внемлет Богу… И звезда с<br />
звездою говорит~.<br />
samyaros RvTaebrivi wesrigi, romelic dRisiT uCinaria,<br />
RamiT TvalsaCino xdeba. marTlac, `adamianis suli<br />
intimurad exeba qveynierebis sulier arss~. mis winaSea<br />
ara mkvdari da utyvi materia, aramed goniT da<br />
metyvelebiT dajildoebuli qmnileba.<br />
Ramis saSineli saxe ki SegviZlia davinaxoT, vTqvaT,<br />
tiutCevis leqsSi `dRe da Rame~. `И бездна нам обнажена С<br />
своими страхами и мглами, И нет преград меж ей и нами – Вот<br />
почему нам ночь страшна!~.<br />
53
Rame samyaros gonebiT miuwvdomel, iracionalur<br />
siRrmeebs aSiSvlebs da am gaugebari uZirobis pirispir<br />
adamians uzomo SiSi ipyrobs.<br />
iliaseul Ramis saxeSi am fenomenis orivenairi<br />
romantikuli gaazrebaa SeTavsebuli. igi harmoniulic<br />
aris da saSinelic. garegnulad aq harmonia sufevs _<br />
adamiani uaxlovdeba bunebas, raRac idumali ZaliT<br />
mis enas igebs, mis suls wvdeba; martooba gadalaxulia.<br />
amitom saxis zedapiri mTlianobaSi sakmaod wynaria,<br />
magram mis miRma Rameuli STabeWdilebebiT aRZruli<br />
SiSia mimaluli.<br />
ilia erTianad uaryofs yovelive amas, uaryofs<br />
romantikul msoflgagebas da esTetikas.<br />
uaryofis mTavari samizne, rasakvirvelia, Ramis<br />
SiSmomgvreli iracionaluroba da idumalebaa _ ganzogaddeba<br />
lirikuli gmiris mier RamiT gancdili SiSi,<br />
misi sakuTari sulieri gamocdileba. `hoi, bnelo Ramev,<br />
mejavrebi Sen me! Sen rom ar daarsebuliyav qveynisaTvisa,<br />
me mgonia, rom naxevari ubedurebac adamianisa<br />
qveyanazed ar iqneboda. SenTa movlenaTa dasces<br />
pirvelad Tavzari adamianis gonebasa da daafrTxes igi.<br />
mas aqeT SeSinebulsa gza Tavisi ver upovnia, _ da aha,<br />
ibrZvis adamiani da dRevandlamde aTasSi erTsa Tavisi<br />
erTxel damfrTxali goneba frTxolas ver gadauCvevia.<br />
ai mizezi qveynis ubedurebisa~. romantikul msoflgagebasTan<br />
kamaTSi mkvidrdeba racionalisturi, gonebis<br />
Zalis rwmenaze daSenebuli msoflmxedveloba.<br />
gonebam Tavi unda daaRwios SiSs garemomcveli samyaros<br />
winaSe da Tavisi SesaZleblobebi ganaxorcielos,<br />
adamianis cxovrebis gezismimcemad iqces _ aseTia<br />
Ramisadmi mimarTuli inveqtivis gamWvirvale Sinagani<br />
azri. swored es azri ganasxvavebs Ramis saxis iliaseul<br />
interpretacias im romantikuli Tvalsazrisisgan,<br />
romlis mixedviTac Rame samyaros namdvili bunebis<br />
_ bneli iracionalurobis anareklia da amitom<br />
misi saSinelebis Zleva SeuZlebelia, mas mxolod ganicdian<br />
da Wvreten. iliasTvis ki Ramis saSinelebas ara<br />
aqvs substancia, igi SeiZleba gaqres da unda gaqres ki-<br />
54
dec. es moxdeba Tu ara, imazea damokidebuli, danebdeba<br />
Tu moereva SiSs goneba. ilia TiTqos mecnierulad<br />
ganmartavs Ramis fenomens, mis raobas da `qveynis ubedurebis<br />
mizezs~ adgens _ racionalisturia aramarto<br />
ilias zogadi pozicia, aramed azrovnebis wesic.<br />
Ramis saxes TandaTan Sordeba yovelgvari romantikuli<br />
iracionalizmi, metafizikuri ganzomileba, is<br />
realisturi SinaarsiT ivseba. `hoi, bnelo Ramev, mejavrebi<br />
Sen me. Senis kalTis qveSa, vin icis, ramdeni gaborotebuli<br />
mteri adamianisa exla Tavs imalavs? vin<br />
icis, am bnel fardis qveS, romelic exla Cems Tvals<br />
Camoafare, ramdeni mWedveli da mtarvali qveynisa<br />
sWedavs borkilTa adamianis bedis SesaWedad?~. ilias<br />
ganmanaTlebluri SexedulebiT, gonebis daTrgunuloba,<br />
umecreba tiranebis mokavSirea, maTi batonobis ganmamtkicebelia.<br />
adamians emuqrebian ara idumali, aramed<br />
savsebiT realuri socialuri Zalebi da Rame maT<br />
simbolurad gamoxatavs.<br />
amasTanave irRveva Ramis romantikuli harmoniac,<br />
Rameuli simSvide da myudroeba, zmanebebi gafantulia.<br />
`wariReT es bneli da mSvidobiani Rame Tavisi ZiliTa<br />
da sizmrebiTa...~. es gasagebic aris, `mSvidobianoba~<br />
xom moCvenebiTi da zedapirulia, saSinelebis SemniRbveli.<br />
daSinebuli gonebis umweoba samyaros winaSe badebs<br />
iluziebs da ilia uaryofs Rames rogorc iluziebis<br />
mSobels. `Sen (Rame) xar xelis Semwyobi im xelobisa,<br />
romelsac TvalTmaqcobas eZaxian da romelic<br />
adamianis damfrTxal gonebasa ubedurebas bednierebad<br />
aCvenebs xolme~. yvelafers, rac sinamdviles gva-<br />
Sorebs, rac mas idealizebulad warmogvidgens, arsebobis<br />
ufleba erTmeva. sinamdvilis mkacrad realisturi<br />
xedva, iluziebisgan Tavisufleba iliasTvis erTaderTi<br />
swori poziciaa. es pozicia `mgzavris werilebis~<br />
dasawyisSive ikveTeba, sadac mwerali ironiulad SeniSnavs:<br />
`amboben: И дым отечества нам сладок и приятен. kvamlis<br />
sitkboebazed ki ukacravad, da siamovnebazed ki<br />
imas mogaxsenebT, rom kvamli friad sasiamovnoa... imis-<br />
Tvis, rom kvamli Tvals efareba da marTlWvretas uS-<br />
55
lis... oh, mamulis kvamlo, marTla-da tkbili da sasiamovno<br />
xar: xandaxan ise agvibam Tvalebs xolme, rom Cven<br />
Cvens sakuTar ubedurebasac vera vxedavT~. cxadia,<br />
`marTlWvretas~ Rameuli iluziebic verafriT<br />
daexmareba.<br />
iracionalizmTan da idumalebasTan erTad ilia<br />
emijneba romantikul individualizms. rogorc davinaxeT,<br />
mis lirikul gmirs bunebasTan idumalma siaxlovem<br />
martooba Seuvso, martooba sulierad savse ganmartoebiT<br />
Seucvala, magram Semdeg aRmoCndeba, rom es<br />
iluziaa, sruliad arasakmarisi da aradamakmayofilebelia.<br />
`daRamda, miswyda adamianis fexis xma, miswyda<br />
adamianis morWmuli xmauroba, aRar ismis misis daRlilis<br />
zrunvisa da wadilis guguni, qveynis tkivilma dai-<br />
Zina, adamiani aRara Cans Cems garSemo. vai, ra carielia<br />
es savse qveyana uadamianod!~. Rame intimuri cxovrebis,<br />
sakuTar TavSi CaRrmavebis, martoobis Tu ganmartoebis<br />
droa, rodesac adamiani mowyvetilia sociums. am<br />
dros igi Wvretas eZleva, uSualod da faqizad ukav-<br />
Sirdeba samyaros da Tavisi Tavis arss. amitom RamiT<br />
romantikuli individualizmi gasaqans poulobs.<br />
ilia uars ambobs ganmartoebaze socialuri cxovrebis<br />
sasargeblod. igi uars ambobs agreTve pasiur<br />
romantikul mWvretelobaze aqtiuri moqmedebis<br />
sasargeblod.<br />
romantizmTan ilias dapirispirebis simkveTres<br />
cxadyofs aseTi kontrastic.<br />
`nuTu dila gardauvalia?~ _ SeSfoTebiT kiTxulobs<br />
novalisi `himnebSi Ramisadmi~. magram swored is,<br />
rac romantikoss aSfoTebs, iliasTvis damaimedebelia.<br />
`daRamda, magram ar vici, ras viqmodi, rom imedi ara<br />
mqondes kvlav gaTenebisa. sicocxle sicocxledRa<br />
eRireboda?.. miyvars, bunebav, Seni dawyobiloba, romlis<br />
meoxebiTac yoveli Rame Tendeba xolme~. `himnebSi<br />
Ramisadmi~ naTqvamia: `vinc igema dafaruli, vinc idga<br />
msoflios umaRles, sasazRvro mwvervalze da Caixeda<br />
dabla, Seucnobel siRrmeSi, Ramis sabudarSi, WeSmaritad,<br />
igi ar dabrundeba miwier oromtrialSi, qveya-<br />
56
naSi, sadac maradiuli gangaSia da batonobs sinaTle~.<br />
ilias lirikuli gmiri ki TiTqos am azris gasabaTileblad<br />
zurgs aqcevs `Ramis sabudars~ da brundeba `miwier<br />
oromtrialSi~.<br />
ilia mosinjavs romantikul pozicias, mcire xniT<br />
ikavebs kidec am pozicias, Semdeg ki mTlianad uaryofs<br />
mas. romantizmTan polemikaSi ayalibebs igi Tavis<br />
mrwamss. es aris kamaTi literaturul-kulturul<br />
tradiciasTan, romelic, ra Tqma unda, saqarTveloSic<br />
arsebobs. kerZod, Ramis esTetikis gamovlinebaa grigol<br />
orbelianis `saRamo gamosalmebisa~, `Rame~ an<br />
baraTaSvilis `SemoRameba mTawmindaze~, Tumca es<br />
poetebic upiratesobas aniWeben da mZafrad mieltvian<br />
sinaTles _ qarTuli mxatvruli azrovnebis saerTo<br />
tendencia aqac Tavs iCens. grigol orbeliani wers: `vi-<br />
Ta RameSi gzasa mavali hgrZnobs idumalad siamovnesa,<br />
odes varskvlavi dilis win msrboli mkrTolvarebs zecas<br />
laJvardovansa da moaswavebs dResa naTelsa~. xolo<br />
baraTaSvilis leqsi, romelSic daisis mTeli mSveniereba<br />
da idumalebaa nagrZnobi, mTavrdeba paradoqsulad<br />
_ bindis gamrRvevi sinaTlis natvriT.<br />
magram Ramis saxe qarTul romantizmSi aris da masSi<br />
romantizmis araerTi mxare mJRavndeba _ iracionalizmi,<br />
bunebis kulti, individualizmi, WvretiToba,<br />
rac metnaklebad qarTveli romantikosebis SemoqmedebaSic<br />
SeimCneva. amdenad imis miuxedavad, rom ilia maT-<br />
Tan bevri ramiT memkvidreobiTad aris dakavSirebuli,<br />
polemika maTkenac aris mimarTuli; magram ara uSualod<br />
da ara upiratesad _ ilias mxedvelobaSi uwinares<br />
yovlisa aqvs zogadad romantizmi rogorc specifikuri<br />
msoflgageba da esTetikuri sistema.<br />
romantizmTan ilias mimarTeba ar aris erTgvarovani,<br />
radgan TviT romantizmic ar aris erTgvarovani<br />
da ilias masSi, bunebrivia, izidavs maZiebeli azri,<br />
meamboxuri suli, rasac `mgzavris werilebSi~ baironi<br />
ganasaxierebs. romantizmis garkveuli tendenciebi ki<br />
iliasTvis miuRebelia, radgan isini Seurigebel wina-<br />
57
aRmdegobaSia mis socialur-erovnul da esTetikur<br />
poziciasTan.<br />
gava dro da ilia WavWavaZis mier uaryofili esTetika<br />
ganaxlebuli saxiT qarTul simbolizmSi gacxaddeba.<br />
galaktion tabiZe, romlis poeziac mniSvnelovanwilad<br />
Rameuli poeziaa, ityvis: `gana SuaRames ara aqvs<br />
Tavis ganumeorebeli silamaze, rogorc magaliTad<br />
mzis amosvlas?~; xolo Tavis simbolistur SemoqmedebiT<br />
kredos ase Camoayalibebs: `axal stilSi aris bundovaneba<br />
da am nislSi Zlivs gasarCevad irevian crumorwmunoebis<br />
sanTlebi, uZilo Rameebis saSiSari aCrdilebi,<br />
saSineli Rameebi, sulieri qenjna, romelic iRviZebs<br />
sul mcireoden xmaurobaze, saocari ocnebebi,<br />
romlebic gaukvirdeboda dRis sicxades...~.<br />
58<br />
1987
zneobrivi dilema<br />
SurisZiebis istoria, romelic `glaxis naambobSia~<br />
moTxrobili, banaluri iqneboda, garTulebuli rom ar<br />
iyos seriozuli eTikuri problemebis gaazrebiT.<br />
ilias es nawarmoebi dRemde sainteresoa Tavisi sulier-moraluri<br />
koliziebiT da zneobrivi koncefciiT,<br />
mwerlis gamaxvilebuli eTikuri TvalTaxedviT da<br />
mgrZnobelobiT, romelic masSi vlindeba.<br />
moTxrobis Sinagan, azrobriv dramatizms gansazRvravs<br />
da mis ideur-zneobriv koncefcias ayalibebs<br />
mRvdlis saxis da gabrielis bedis urTierTmimarTeba.<br />
is, rasac mRvdeli qadagebs, Seicavs gabrielis cxovrebis<br />
zneobrivi gagebis kriteriums. Tavis mxriv<br />
gabrielis Tavgadasavali mRvdlis miswrafebebis realobasTan<br />
Sesabamisobis gamocdaa.<br />
ori mTavari principia mRvdlis qadagebaSi _ adamianis<br />
Rirseba da moyvasis Tavdadebuli siyvaruli.<br />
mRvdeli gabriels pirvel rigSi imas Caagonebs, rom yoveli<br />
adamiani RvTis Svilia da amdenad Rirsebis mqone<br />
da Tanasworia. Tanasworobas, Tavisi epoqis erT-erT<br />
yvelaze gavlenian ideas, ilia qristianul mrwamsze<br />
afuZnebs. `yvelas gulSi, _ eubneba gabriels mRvdeli<br />
_ batonia Tu yma, me var Tu Sena, _ RvTisagan an-<br />
Tebuli cecxli anTia, is cecxli ar unda gavaqroT, Tu<br />
gvinda, rom pirnaTlad SeveyaroT Cven gamCensa~. Rirsebis<br />
grZnoba, romelsac mRvdeli gabriels uRvivebs,<br />
mis adamianur bunebas Rrmad SeeTviseba.<br />
Rirsebis grZnoba moyvasis siyvarulisgan ganuyofelia<br />
_ adamianis Rirsebis safuZveli is aris, rom mas<br />
moyvasis siyvarulis da samsaxuris unari RmerTisgan<br />
aqvs miniWebuli. mRvdeli piradi magaliTiT da emociuri<br />
sityvis, Segonebis ZaliT gabriels qristianuli<br />
siyvarulis momxibvlelobas aziarebs. unda iTqvas,<br />
rom Tumca mRvdlis saxeSi Warbadaa didaqtikur-ritorikuli<br />
elementebi da igi sworxazovnad idealizebulia,<br />
mainc mas aqvs mxatvruli simarTle, romelsac<br />
59
upirveles yovlisa qmnis metyvelebis wrfeli, guliTadi<br />
toni, metyvelebis suliereba da siTbo...<br />
mRvdlisgan gabrieli moyvasis siyvaruls SeiTvisebs<br />
aramarto rogorc movaleobas, aramed upiratesad<br />
rogorc Rrma sulier moTxovnilebas. moyvasis siyvaruli,<br />
TanagrZnoba, samsaxuri, misTvis Tavganwirva<br />
gabrielis mowodebad iqceva.<br />
amitom patimrobidan daxsnili gabrieli Zneli dilemis<br />
winaSe aRmoCndeba: erTi mxriv, moyvasis qristianuli<br />
siyvaruli, Tanalmoba da erTguleba, misi adamianuri<br />
Rirsebis dacva, rac am SemTxvevaSi, gabrielis<br />
gagebiT, Tavisi damcirebuli da gawiruli axloblebisTvis<br />
SurisZiebas gulisxmobs; meore mxriv, aseve<br />
qristianuli zneobrivi kanonebi, romlebic adamians<br />
adamianis kvlas ukrZalavs da mtris patiebas avalebs.<br />
am dilemis gadaWrisas gabrielis cnobiereba qristianul<br />
zneobas paradoqsulad gardatexs da igi uZaladobis<br />
da mimteveblobis nacvlad moyvasis da saku-<br />
Tari adamianuri Rirsebis Tundac momakvdinebeli ZaladobiT<br />
dacvas miiCnevs qristianis valad.<br />
magram SurisZiebis Semdeg gabriels tanjavs fiqri,<br />
sworia Tu ara mis mier borotebis Camdenis sikvdiliT<br />
dasja RvTaebrivi samarTlis TvalsazrisiT da RvTis<br />
samsjavro aSinebs. Tumca es ar niSnavs, rom igi inaniebs.<br />
rogor vlindeba monanieba analogiur viTarebaSi,<br />
Cans Sileris `yaCaRebis~ SurismaZiebeli gmiris<br />
mimarTvaSi RmerTisadmi: `Cemnair or adamians SeeZlo<br />
samyaros zneobrivi wesrigis mTeli Senobis dangreva!<br />
Seiwyale patara biWi, romelmac gadawyvita daeswro<br />
Seni samsjavrosTvis! Senia Surisgeba da Sen miageb. Sen<br />
ar gWirdeba adamianis xeli~. sinanuliT Sepyrobil am<br />
personaJs axsendeba bibliuri formula, romelic SurisZiebas<br />
ara adamianis, aramed RmerTis prerogativad<br />
saxavs. xolo ilias gmiri TavisTavs aniWebs uflebas<br />
gansazRvros, rogori adamianis mkvleloba ar iqneba<br />
`didi codva~ da am uflebas bolomde ar Tmobs.<br />
eWvis, tanjvis da SiSis miuxedavad gabrieli mainc<br />
miiCnevs, rom misi qmedeba mRvdlis mier misTvis naqa-<br />
60
dagebi qristianuli moZRvrebis Sesatyvisia. mRvdlis<br />
kiTxvas, Tu ram gariya da dasca igi, sikvdilis win is<br />
amayad pasuxobs: `im cecxlma, romelic yvelas RvTisagan<br />
gulSi gvinTia, rogorc Sen erTxel mibrZane~.<br />
mRvdlisTvis gabrielis xvedri gansakuTrebulad<br />
mtkivneuli unda iyos, radgan es xvedri imaze metyvelebs,<br />
rom qristianuli moralis aRzeveba batonymobis<br />
pirobebSi iluziaa...<br />
avtoris Rrma simpaTia da TanagrZnoba gabrielisadmi<br />
aSkaraa, magram misi damokidebuleba nawarmoebSi<br />
wamoWrili SurisZiebis dilemisadmi aseve aSkarad<br />
gamoxatuli ar aris. SesaZloa, es damokidebuleba miniSnebuli<br />
iyos imiT, rom ziarebis mouTmenlad momlodine<br />
SurismaZiebeli uziarebeli kvdeba...<br />
Tumca mTavaria, rom moTxrobaSi SurisZiebis Sefaseba<br />
siuJetis mTeli mxatvruli logikiT aris<br />
gamokveTili.<br />
arsebiTia is garemoeba, rom daTiko patimrobidan<br />
inkognitod aTavisuflebs adamianebs, romlebic misi<br />
mtrebi arian da safiqrebelia, ar daindoben. imas, rom<br />
daTikos savsebiT Segnebuli aqvs Tavisi moqmedebis mosalodneli<br />
Sedegebi, mowmobs misi sikvdiliswina dialogi<br />
gabrielTan. `mainc Senis xeliT movkvdi! gaxsovs,<br />
maSin rom giTxari: sanTel-sakmeveli Tavis gzas ar<br />
dahkargavs-meTqi, aki ar dahkarga... _ risTvis dagvixseni?..<br />
_ vera hxedav? ai, am dRisTvisa~.<br />
patimrebis damxsneli daTiko am adamianebis mimteveblobis<br />
imeds itovebs, magram mzad aris imisTvisac,<br />
rom SurisZiebis samizne iyos. misi moulodneli sasikeTo<br />
qmedebis motivi sinanulze, sindisis qenjnaze<br />
metad aristokratuli Rirsebis grZnoba Cans, romelic<br />
man Selaxa, roca gabrieli motyuebiT daaWerina.<br />
daTikom Tavisi Rirsebis mimarTac Secoda da upirvelesad<br />
am Secodebis gamosyidva unda. mas surs daamtkicos,<br />
rom ar eSinia gabrielis, daadasturos Tavisi<br />
vaJkacoba (amitom nanobs sikvdilisas, rom gabriels<br />
`niSanic ver daasva~, `usaxelod moekvlevina~).<br />
61
daTiko kvdeba mkvlelis mimarT upiratesobis SegnebiT.<br />
mas aqvs kidec moraluri upiratesoba, radgan<br />
gvian, magram mainc gamoiCina aristokratuli sulis<br />
sifarTove, misma mowinaaRmdegem ki qristianuli patieba<br />
ver SeZlo. `mSvidobiT da gamarjvebiT, gamarjvebulo<br />
gabriel!~ _ ironiulad JRers es sityvebi,<br />
radgan sinamdvileSi gabrieli damarcxebulia. momakvdavi<br />
dascinis SurismaZiebels, romelsac marcxi agema:<br />
`tuCebzed iseTi Rimi SerCa, TiTqo daicinebao. hm,<br />
siciliT mokvda, tiriliT naSobi~.<br />
gabrielis SurisZieba fuWi aRmoCndeba, daTikos moulodneli<br />
moraluri saqcieli, sikvdilisTvis mzadyofna<br />
da sikvdilTan mSvidi Sexvedra mas zneobriv<br />
sazriss aclis. SurisZieba dakninebulia daTikos uSfoTveli<br />
sikvdilis da momakvdavi gabrielis SfoTvis<br />
kontrastiTac. isic mravlismetyvelia, rom kaci, romlis<br />
arsebobis mTavari impulsi Rirsebis grZnoba iyo,<br />
sicocxles amTavrebs rogorc `glaxa~, maTxovari.<br />
Tu poemaSi `ramdenime suraTi anu epizodi yaCaRis<br />
cxovrebidan~ gmirebi, romlebic usamarTlobis pasuxad<br />
sisxls Rvrian, romantizebulebi arian, `glaxis<br />
naambobSi~ amgvari romantika adgils ver povebs. saer-<br />
Todac ilias socialur-eTikuri poziciis Sinagani dinamika<br />
revoluciuri radikalizmidan qristianuli humanizmisken<br />
aris mimarTuli.<br />
poemisgan gansxvavebiT moTxrobaSi nebismieri<br />
mkvleloba Sefasebulia qristianuli moralis TvalsazrisiT<br />
_ rogorc codva (`kacis kvla, rac unda iyos,<br />
mainc codvaa~). problema aq is aris, SeiZleba Tu ara<br />
mkvlelobis codva gamarTlebuli iyos Tundac iseTi<br />
faseulobebis dafuZnebis aucileblobiT, rogoricaa<br />
moyvasis siyvaruli, adamianis Rirseba, samarTlianoba.<br />
es problema Soreulad exmianeba XIX saukunis rusul<br />
literaturaSi tragikuli siRrmiT gamJRavnebul dilemas<br />
_ dasaSvebia Tu ara kaciskvla didi Rirebulebebis<br />
da miznebis gansaxorcieleblad.<br />
ilias wams, rom adamianis sicocxle xelSeuxebeli<br />
faseulobaa, radgan TviT zneobrivad ukiduresad deg-<br />
62
adirebul adamianSic ar SeiZleba mTlianad aRmofxvrili<br />
iyos moraluri sawyisi, mTlianad Camqrali iyos<br />
`RvTisagan anTebuli cecxli~; amitom Tavisi tanjuli<br />
gmirisadmi mwvave TanagrZnobis miuxedavad ver amarTlebs<br />
mis SurisZiebas. arsebiTad es aris sikvdiliT<br />
dasjasTan ilias dapirispirebis pirveli gamoxatuleba.<br />
ilias zneobrivi poziciis simarTle gansakuTrebiT<br />
sagrZnobi da cxadi xdeba, roca `samarTliani~ mkvlelobis<br />
moralur normad revoluciur-totalitaruli<br />
damkvidrebis tragikul Sedegebs viTvaliswinebT meoce<br />
saukuneSi.<br />
1987<br />
63
`yovlad Zlieri mSveniereba~<br />
mwuxare filosofoss uwodebda kita abaSiZe ilia<br />
WavWavaZis gandegils. marTlac, ilias gmiri moazrovne,<br />
samyaros da adamianis raobaze dafiqrebuli kacia,<br />
romelsac garkveuli msoflmxedveloba aqvs - igi pesimistia,<br />
Tvlis, rom miwieri arseboba, cxovreba Tavisi<br />
arsiT boroteba da codvaa. es Tvalsazrisia misi gandgomis<br />
wanamZRvari, gandgomis sxva, piradul-biografiuli<br />
motivebi poemaSi ar Cans. is gandegilia imitom,<br />
rom cxovrebas aRiqvams rogorc erTian da yovlismomcvel<br />
borotebas; gandegiloba Rrma pesimizmis<br />
Sedegia.<br />
`... ganSorebia, viT codvis sadgurs,<br />
viT sameufos borotisasa,<br />
sadac marTali gzas ver auqcevs<br />
gansacdelsa mas eSmakisasa;<br />
sad codva kacsa sdevnis dRe da Ram,<br />
viTa mparavi da mtacebeli.<br />
sad, rasac hxadis marTali marTlad,<br />
mas umarTlobad hqmnis codvis xeli;<br />
sad ryvna, wawymeda da Ralatia,<br />
sadac Zma hxarobs sisxlsa Zmisasa,<br />
sad cili, zakva Zulebada hxdis<br />
wminda siyvaruls moyvasisasa.<br />
ganSorebia am wuTisofels,<br />
sad yovli niWi macdurebaa,<br />
sad TviT siturfe da saTnoeba<br />
eSmakis maxe da cdunebaa~.<br />
meoce saukunis erTi poeti ambobs, rom `cxovreba is<br />
adgilia, sadac cxovreba SeuZlebelia~. ase fiqrobs<br />
gandegilic. misi azriT, amqveyniur arsebobaSi maRali<br />
sulieri, eTikuri Rirebulebebi ganuxorcielebelia;<br />
aq yvela faseuloba ganwirulia saimisod, rom gadagvardes<br />
da antifaseulobad iqces: samarTlianoba _<br />
usamarTlobad, siyvaruli _ siZulvilad, sikeTe _<br />
borotebad; yvelaferi cdunebas warmoadgens, yvela-<br />
64
feri codviT aris wabilwuli, maT Soris mSvenierebac<br />
(`TviT siturfe~); isic borotebisken ubiZgebs adamians<br />
`borotis sameufoSi~; miwieri sinamdvile, adamianis<br />
amqveyniuri yofa eSmakeulia da ara RvTaebrivi.<br />
aseTi pirquSi msoflxedva bunebrivad karnaxobs<br />
ilias gmirs cxovrebas gaecalos, mTlianad aramiwieri<br />
sinamdvilisken Sebrundes da masTan miaxloebaze izrunos;<br />
`borotis sameufoSi~ sulis xsna ar xerxdeba,<br />
sulis siwmindis da simaRlis miRweva SeiZleba mxolod<br />
am qveynis moZulebiT da misgan gandgomiT.<br />
poemaSi am msoflmxedvelobrivi modelis da masze<br />
damyarebuli adamianuri arsebobis wesis rRvevaa<br />
warmosaxuli.<br />
`gandegili~ msoflmxedvelobrivi tragediaa, tragediaa<br />
adamianis, romelsac mrwamsi daemsxvra.<br />
poemaSi asketis msoflmxedvelobrivi krizisi faqizad<br />
aris motivirebuli. radikaluri asketizmis uaryofa<br />
xorcieldeba avtoris sagangebo miTiTebebis,<br />
ganmartebebis, gansjiT-analitikuri Carevebis gareSe,<br />
avtoris tendenciis gamouaSkaraveblad. nawarmoebis<br />
koncefcia gacxaddeba mxatvruli sinamdvilis obieqturi<br />
logikiT, saxeTa metyveli SexamebiT da SepirispirebiT,<br />
qveteqstebiT, miniSnebebiT.<br />
`gandegilSi~ moqmedebis kvanZis ganaskvas, berTan<br />
mwyemsi qalis misvlas win uswrebs aseTi pasaJi:<br />
`mze gadaxrili jer kidev srulad<br />
mTisa gadaRma ar dasuliyo<br />
da mTis wverzed, viT cecxlis borbali<br />
irgvliv sxivgaSliT anTebuliyo.<br />
cisa laJvardi, viT nakverCxali,<br />
wiTlad da yviTlad mzisgan hRuoda,<br />
da gamsWvaluli misiT Rrubeli<br />
Sors aTas-ferad sxivebSi hTrToda.<br />
ama ubiwo diadis xilviT<br />
wartyvevnil iqna ganyenebuli<br />
da viT cxovels xats RvTis didebisas<br />
Sescqerda mzesa gancvifrebuli~.<br />
65
mSvenieri sanaxaoba Tvals stacebs gandegils, niv-<br />
Tieri, materialuri samyaros ucnauri silamaze xiblavs<br />
da, rac mTavaria, am silamazeSi igi RmerTis sidiadis<br />
gamovlinebas xedavs. amqveyniur, xilul mSvenierebaSi,<br />
grZnobad silamazeSi Cans RmerTi da gandegils<br />
aocebs es; Turme nivTieri SeiZleba RvTiuri<br />
iyos, nivTieri sinamdvilis mSveniereba RvTaebrivia,<br />
mSveniereba RvTis `cxoveli xatia~.<br />
Znelia imis Tqma, rom gandegili acnobierebs yovelive<br />
amas, magram es Rrma emociuri STabeWdileba swored<br />
aseT azrs moaswavebs, aseTi azris Canasaxs Seicavs,<br />
romelic Semdeg gaRvivdeba da gamoikveTeba.<br />
asketis mrwamss pirveli, Znelad SesamCnevi, magram<br />
sabediswero bzari aq uCndeba, aq iwyeba gandegilis<br />
ideuri marcxis motivireba.aqve Semodis nawarmoebSi<br />
mSvenierebis Tema, romelic mwyemsi qalis gamoCenisas<br />
kidev ufro Zlierad aJRerdeba. gandegils kvlav uCveulo<br />
silamaze warmoudgeba.<br />
`TviT madls trfobisas rom moesurvos<br />
xorcsxmulad vlena odesme qveynad,<br />
ukeTess saxes ver inatrebda<br />
Tavis sicxovlis gamomsaxvelad.<br />
maSinac vin sTqvas, _ vin vis amSvenebs,<br />
madli am saxes, Tu saxe madlsa!..<br />
TviT Suri, mtroba ver upovida<br />
qals mSveniersa verafers naklsa.<br />
mis TvalTa elviT, RawvTa SuqfeniT,<br />
gul-mkerdis rxeviT vin ar aTrToldes!..<br />
daxe mis tuCTa!.. TiTqo TviT trfobas<br />
Tvis nazi kocna zed darCenodes~.<br />
qalis silamaze miwieria, xorcielia da igi Tavisi<br />
miwierebiTve imdenad srulyofilia, rom religiursakraluri<br />
cnebiT gamoxatuli maRali da cxovelmyofeli<br />
Zalis _ siyvarulis `madlis~ mTeli sisavsis<br />
damtevia; xorcieli silamaze araTu biwieri da codvili<br />
ar aris, aramed `madliT~ aris mosili. beri jer-<br />
66
jerobiT arc amas icnobierebs, magram aseTi azris<br />
gamRvivebeli, pirvelis msgavsi emociuri STabeWdileba<br />
axlac mZafria. qalis silamaze iseve aocebs gandegils,<br />
rogorc mSvenieri mze _ RvTis xati: `gasaocari<br />
raRac Sveneba gandegils Tvalwin warmoedgina~ _ `da<br />
viT cxovels xats RvTis didebisas Sescqerda mzesa<br />
gancvifrebuli~. igi amjeradac iseve moxibluli da<br />
datyvevebulia, rogorc mzis xilvisas: `da ucodvelis<br />
gulistkiviliT qals SeaCera tyveqmnili Tvali~ _ `ama<br />
ubiwos diadis xilviT wartyvevnil iqna ganyenebuli~.<br />
qalis silamaziT gandegilis moxibvla Semzadebuli da<br />
gaadvilebulia mzis Casvlis RvTaebrivad mSvenieri<br />
suraTis Wvretisas miRebuli mZlavri STabeWdilebiT.<br />
gandegilis arseba ukve Riaa silamazisTvis, igi ukve<br />
endoba nivTier silamazes, radgan RvTaebam swored<br />
xilul, grZnobad mSvenierebaSi gaumJRavna Tavisi Tavi.<br />
amitom aris, rom is dayveba qalis mSvenierebis zemoqmedebas<br />
da winandeburad ar fiqrobs, rom `TviT siturfe<br />
da saTnoeba eSmakis maxe da cdunebaa~.<br />
`vis ar moimxrobs, moinadirebs<br />
yovlad Zlieri mSveniereba!<br />
Tqmula _ mxecic ki gaafTrebuli<br />
mis win datkbeba da dawynardeba.<br />
da dauwynarda Zals mSvenebisas<br />
igi mwirica mwyrali, gulmSrali,<br />
da ucodvelis gulistkiviliT<br />
qals SeaCera tyveqmnili Tvali~.<br />
mravlismetyvelia fsiqologiuri detali _ `ucodvelis<br />
gulistkiviliT~. erotiul ltolvas mwyemsi<br />
qalisadmi gandegili ar ganicdis, igi mxolod mojadoebulia<br />
qalis mSvenierebiT da tkivils grZnobs imis<br />
gamo, rom es araCveulebrivi silamaze misi arsebobis<br />
miRmaa darCenili, rom misi cxovreba aseTi silamazis<br />
gareSe mimdinareobs.<br />
rogorc vxedavT, gandegilis Sinagan samyaroSi SesamCnevi<br />
Zvrebi xdeba, asketis msoflmxedvelobis sa-<br />
67
fuZveli Setortmanebulia. qalTan dialogSi igi arsebiTad<br />
ganiaraRebuli ebmeba. saubrisas gamoaSkaravdeba<br />
da dasruldeba is, rac manamde daiwyo. kamaTSi<br />
gandegilis ioli damarcxeba ganpirobebulia imiT, rac<br />
dialogs win uZRoda da Tan axlavs kidec, im STabeWdilebebiT,<br />
romlebic mwiris suls ase aRelveben.<br />
mwyobri mxatvruli logika vlindeba imaSi, rom<br />
qalis alaparakebisTanave kvlav Cndeba mzis saxe.<br />
`lamazi iyo am dRis saRamo,<br />
ra-rig Svenoda mze damavali!<br />
Sevxede Tu ar im mzes, im casa,<br />
gavSterdi, veRar movsxlite Tvali.<br />
RvTis saxesaviT gars Suqmosxmuli<br />
mTis wverzed didi mze brwyinvalebda<br />
da sakvirveli is sanaxavi<br />
TvalTana erTad gulsa mtacebda...<br />
magram ras izam, modi, guls uTxar,<br />
_ kargs sanaxavze nu xar-Tqo xarbi!..~<br />
qali iseve aRiqvams mzis Casvlas, rogorc gandegili<br />
_ mzis mSvenierebaSi RvTis xats xedavs da moxiblulia<br />
saocari silamaziT. amave dros is Seafasebs Tavis<br />
STabeWdilebas da midis daskvnamde, romelsac mwiris<br />
STabeWdilebac moicavs potenciurad _ miswrafeba<br />
am RvTaebrivi silamazisken bunebrivia, ar aris<br />
aRsakveTi.<br />
es azri kidev ufro mkafiod Camoyalibdeba maSin,<br />
roca qali ukve ara farul, aramed pirdapir kamaTs<br />
gaumarTavs asketur msoflmxedvelobas.<br />
68<br />
`... miTqvams: iq yofna<br />
ras argebs sulsa?<br />
gana swyins RmerTs, rom kaci Sehxaris<br />
qveyanas, RvTisve dabadebulsa?<br />
vfiqrobdi: neta maS risTvis morTo<br />
ese lamazad wuTisofeli?<br />
gana misTvis, rom adamianma<br />
SeaCvenos da aiRos xeli?~.
aseTia qalis mTavari argumenti _ ar SeiZleba uarsayofi<br />
da mosaZulebeli iyos is, rac RvTis Seqmnilia<br />
da TviTonac RvTiuria, RvTaebrivad mSvenieria.<br />
amas eyrdnoba qalis momdevno argumenti: ucnauri<br />
da gaugebaria im sulieri kavSirebis gawyveta, romlebic<br />
adamians axloblebTan aerTebs da romlebSic<br />
uTuod aris sikeTis da siyvarulis sawyisi.<br />
`... ar gagondeba arc mama, deda,<br />
an Zma, anu da, an saxli, kari?<br />
nuTu mis dReSi ara gyolia<br />
mokeTe, gulis Sematkivari?!~.<br />
gandegilis cnobierebaze Zlier STabeWdilebas axdens<br />
isic, rom qali mas uSualod da damajereblad<br />
uCvenebs adamianuri axloblobis, guliTadi, siyvaruliT<br />
gamsWvaluli adamianuri urTierTobis siZvirfases.<br />
amgvar urTierTobas asaxierebs mwyemsi qalis da<br />
misi mamis urTierTdamokidebuleba, romelic Tavisufalia<br />
egoizmisgan, romelSic mTavari meore adamianze<br />
uangaro zrunvaa _ SeuZlebelia aseT siyvarulSi<br />
RvTiuri sawyisi ar davinaxoT da miviCnioT, rom igi<br />
eSmakis mier adamianebisTvis dagebuli xafangia. es<br />
ewinaaRmdegeba gandegilis mrwamss, rom amqveyniuri<br />
sinamdvilis substancia borotebaa da yovelgvar sike-<br />
Tes, siyvaruls boroteba nTqavs.<br />
rac mTavaria, axla igi imitom veRar moiSveliebs<br />
Tavis pesimistur Tvalsazriss, _ miwieri arseboba<br />
`borotis sameufoa~_ rom TviTonve ixila, rogor<br />
vlindeba RvTaeba amqveynad, Tanac mis winaSea iseve<br />
mSvenieri arseba, rogoric RmerTis xatad warmoCenili<br />
mzea. igi TviTonve xedavs da ganicdis imas, rasac qali<br />
umtkicebs _ mzis xatis da qalis silamaze amqveyniuri<br />
yofnis RvTaebrivi arsis cocxali gansaxierebaa. logikuri,<br />
oRond sakmaod martivi argumentebi, romlebic<br />
mas daupirispires, swored amis gamo xdeba mougeriebeli.<br />
is, rom RmerTma `ese lamazad morTo wuTisofeli~<br />
da amdenad wuTisofelze xelis aReba gaumarTlebelia,<br />
69
gandegilisTvis ganyenebuli msjeloba ki ar aris,<br />
aramed uSualod aRsaqmeli, TvalsaCino sinamdvilea.<br />
aseT Setevas asketuri mrwamsi ver uZlebs.<br />
`... ra giTxra Svilo?<br />
yvelaze ufro suli tkbilia,<br />
igi tyve aris wuTis-soflisa<br />
da eg yoveli mis borkilia.<br />
_ maS vinc qveynad varT, yvela wavwydebiT,<br />
veRar davixsniT verafriT sulsa?<br />
_ xsna yvelgan aris... xolo gza xsnisa<br />
eseTi mergo me... ubedursa...~.<br />
gandegili erTxel kidev gaibrZolebs, amqveyniurobas<br />
sulieri swrafvebis damabrkoleblad acxadebs,<br />
magram ara yovlismomcvel borotebad, rogorc adre;<br />
misi radikaluri Tvalsazrisi aq Serbilebulia. amave<br />
dros igi arapirdapir aRiarebs, rom `sulis~ garda<br />
sxva ramec aris Zvirfasi (`yvelaze ufro suli tkbilia~<br />
_ es aris pasuxi qalis naTqvamze: `an Sen rogor<br />
sZleb uwuTisoflod! mere ici ki ra-rig tkbilia!~).<br />
mTavari mainc is aris, rom gandegili iZulebulia<br />
cnos _ `xsna yvelgan aris~. axla misTvis cxadi xdeba,<br />
rom isini, vinc amqveyniuri cxovrebiT cxovroben, ar<br />
`wawydebian~, rom miwieri sinamdvile RvTiuri arsis<br />
mqonea da ara eSmakeuli `borotis sameufo~; xsnis gza,<br />
romelsac adgas, ar yofila erTaderTi da xsnis sxva<br />
SesaZleblobis fonze gansakuTrebiT sagrZnobia misi<br />
siZnele, martoobis, usixarulobis simZime.<br />
ase irRveva gandegilis pirquSi mrwamsi, ase aRmoaCens<br />
igi, rom amqveyniuri sinamdvile arasworad Seufasebia<br />
da amis gamo cxovrebis wesis arCevaSic Semcdara.<br />
asketur msoflmxdvelobas amarcxebs `yovlad Zlieri<br />
mSveniereba~, romlis RvTaebrivi warmomavloba da<br />
arsi gandegils mzis xatma gaumJRavna da romelic Semdeg<br />
qalis saxiT gamoecxada. igia asketizmis sawinaaRmdego<br />
upirvelesi, ZiriTadi argumenti, dadasturebuli,<br />
gaSlili da azris sicxademde miyvanili qalis<br />
logikuri argumentebiT.<br />
70
gandegilis Sinagan samyaroSi Zvelis uarmyofi axali<br />
WeSmariteba ikveTeba. magram misTvis metad mtkivneulia<br />
imis daTmoba, rac didi xnis manZilze wamda, rasac<br />
amdeni sulieri energia Sealia da TiTqos miaRwia<br />
kidec mizans. asketuri mrwamsi gandegils sisxlxorc-<br />
Si aqvs gamjdari da asketis nawrTobi nebisyofa mTeli<br />
ZaliT aRudgeba win axladSobil WeSmaritebas, cdilobs<br />
mis CaxSobas.<br />
oRond qalis araCveulebrivi mSvenierebis xibls<br />
gandegili Tavs ver aRwevs. es mSveniereba kvlav RvTaebasaviT<br />
amSvidebs; grZnobac, romelic qalisadmi uCndeba,<br />
amaRlebulia da Tu gandegilma jer miwieri sinamdvilis<br />
RvTiuroba aRmoaCina, axla araCveulebrivad<br />
mSvenieri miwieri arsebis mimarT gaCenili am<br />
grZnobis RvTiuroba xdeba misTvis gasagebi; sulis<br />
RvTaebrivi aRzeveba, romelsac imqveynad moelis,<br />
Turme amqveynadve SesaZlebelia.<br />
`rogor iwamos da ra daarqvas<br />
am jer ar-cnobils sitkboebasa?<br />
Tu codva aris, egre rada hgavs<br />
sulisTvis aRTqmul ukvdavebasa?~.<br />
es msoflmxedvelobrivi Zvrebi gzas uxsnis gandegilis<br />
ltolvas, eziaros qalis xorciel silamazes.<br />
magram kvlav amoqmeddeba asketis zeadamianuri nebisyofa,<br />
asketuri mrwamsis mZlavri iaraRi da mwiri<br />
axerxebs Tavis Sekavebas, magram simSvides veRar moipovebs.<br />
saSvelad RvTismSobels mimarTavs, magram misi<br />
xati mwyemsi qalis saxes iRebs _ RvTaebrivad mSvenieri,<br />
RvTaebrivi grZnobis aRmZvreli qali gandegilis<br />
sulier samyaroSi RvTaebis adgils ikavebs, rac misi<br />
msoflmxedvelobrivi metamorfozis bunebrivi dasasrulia,<br />
asketuri cnobierebis TvalsazrisiT ki imis<br />
niSania, rom gandegilma saSineli codva Caidina da<br />
RmerTisTvis sasurveli aRar aris. amasve niSnavs isic,<br />
rom sxivi locvans veRar daiWers.<br />
71
qalisadmi xorcieli ltolvis aRkveTas gandegili<br />
axerxebs. misi Secodeba ufro seriozulia _ man Sinaganad<br />
irwmuna axali WeSmariteba, romelic uaryofs<br />
asketur ideas. am Secodebis simZimes ver uZlebs igi.<br />
arsebiTad gandegilis asketur sulier konstituciaSi<br />
sicocxlisunarianobas inarCunebs mxolod askezaSi<br />
gawvrTnili nebisyofa, romelsac Tavisi monapovris<br />
daTmoba ar unda.<br />
`nuTu iZlia! ara da ara!..<br />
mis sasoeba ar dauZlurdes<br />
da raca swyurda aqamde mis suls,<br />
igive unda bolomde surdes!..~.<br />
mtkice nebisyofiT aRWurvili asketuri cnobiereba<br />
codvianad saxavs qalsac da mTel wuTisofelsac, Tumca<br />
gandegilis Sinagani gamocdileba sruliad sapirispiros<br />
metyvelebs. asketis nebisyofa imdenad mZlavri<br />
gamodgeba, rom axal WeSmaritebas Trgunavs, xolo<br />
TviTon, moklebuli sazriss, romelic axali WeSmaritebis<br />
mier ukve gabaTilebulia, am sazrisis magivrobas<br />
ver gawevs.<br />
`gandegili~ tragikuli nawarmoebia. fiqroben, rom<br />
mis tragizms qmnis `xorcis~ da `sulis~ Seurigebeli<br />
konfliqti. magram es imas niSnavs, rom konfliqti gaiazreba<br />
TviT asketuri msoflmxedvelobis kategoriebiT<br />
_ am cnebebiT gandegili aRniSnavs mis arsebaSi<br />
SebrZolebul Zalebs. sinamdvileSi, rogorc davinaxeT,<br />
gandegili xorcis sisustis msxverpli ar aris.<br />
xorcieli ltolva mas uCndeba bolos da niadags povebs<br />
misi cnobierebis krizisis Sedegad. tragikuli koliziac<br />
warmoiSoba personaJis sulier samyaroSi ori<br />
msoflmxedvelobrivi principis dapirispirebis gamo -<br />
_ asketur ideas upirispirdeba Tvalsazrisi, romlis<br />
mixedviTac amqveyniuri sinamdvile Tavisi arsiT RvTaebrivia,<br />
rasac mowmobs misi mSveniereba _ RvTis xiluli<br />
xati; amdenad es sinamdvile ar aris uarsayofi, misken<br />
swrafva ar aris codva, piriqiT, umaRlesi sulieri<br />
72
moTxovnilebebis da Rirebulebebis xorcSesxma masSia<br />
SesaZlebeli. magram am axal WeSmaritebas mtkiced damkvidreba<br />
ar uweria, radgan Zalian Zlieria isic, rac<br />
mas brZolas umarTavs _ asketuri TviTSegneba, asketuri<br />
neba. es sawyisebi Tanabari Zalisaa da pirovnebis-<br />
Tvis Tanabrad mniSvnelovania, amitom maTi Sejaxeba<br />
mTavrdeba TviT pirovnebis ganadgurebiT.<br />
aristoteles gansazRvrebis Tanaxmad, tragikuli<br />
gmiris ubedureba Sedegia ara misi mankierebis da simdablis,<br />
aramed mis mier daSvebuli Secdomis. gandegilis<br />
tragikuli Secdoma, tragikuli brali msoflmxedvelobrivia<br />
_ man SecdomiT Seafasa amqveyniuri arseboba<br />
rogorc totaluri boroteba da mTlianad uaryo<br />
igi. am Secdomis gacnobierebas gardauvalad moyveba<br />
misi daRupva. daRupvis aucileblobas gansazRvravs<br />
tragikuli personaJis buneba _ is ukompromiso maqsimalistia,<br />
romelsac veraferi gaunelebs mrwamsis<br />
msxvrevis tkivils.<br />
tragikuli xelovneba tanjvis da TanagrZnobis xelovnebaa.<br />
`tragikuli TavisTavSi moicavs usasrulo<br />
Semwynareblobas~ (kirkegori). avtoric TanagrZnobiT<br />
da SemwynareblobiT ekideba Tavis didbunebovan, sulieri<br />
ZaliT gamorCeul gmirs. misTvis dasanania, rom am<br />
gmiris Sinagani energia tragikuli Secdomis gamo<br />
fuWad daixarja, ukvalod gaqra.<br />
* * *<br />
ilias `gandegilSi~, gansxvavebiT floberis `wminda<br />
antonis cdunebisgan~ an zolas `abat mures Secodebisgan~,<br />
ar aris antiqristianuli, antireligiuri tendencia.<br />
aq asketuri idealis uaryofa xdeba qristianuli<br />
msoflmxedvelobis safuZvelzeve (qristianobis farglebs<br />
ar cildeba WeSmaritebis Zieba tolstois `mama<br />
sergiSic~). rogorc mkvlevari g. kalandariSvili SeniSnavs,<br />
`mwyemsma qalma mwiris senakSi moitana gulubryvilo<br />
da wrfeli, xalxis mier guliT da ndobiT miRebuli<br />
religia, gamotarebuli saukuneebSi~.<br />
73
damaxasiaTebelia, rom pirquSi asketuri msoflgagebis<br />
mcdaroba `gandegilSi~ danaxulia swored xalxis<br />
TvaliT da es ilias Semoqmedebis saerTo kanonzomierebas<br />
Seesabameba. `mgzavris werilebSi~ ubralo adamiani<br />
ambobs mwerlis sanukvar saTqmels; `glaxis naambobSi~<br />
da `oTaraanT qvrivSi~ xalxia zneobrivi idealis<br />
Semnaxveli; moTxrobaSi `sarCobelazed~ gulubryvilo<br />
glexis TvalTaxedviTaa aRqmuli da Sefasebuli<br />
sikvdiliT dasjis simaxinje...<br />
ilias mier asketizmisTvis dapirispirebuli sicocxlismoyvare<br />
msoflmxedveloba, romelsac amqveyniuri<br />
sinamdvilis arsad RvTiuri sikeTe da mSveniereba esaxeba,<br />
axlosaa `vefxistyaosnis~ gammsWvalav msoflgagebasTan<br />
_ boroteba ararsia, amqveyniuri samyaros<br />
arsi aris sikeTe da mSveniereba, romelic RvTaebrivia<br />
Tavisi warmomavlobiT da bunebiT; amdenad adamianebis<br />
amqveyniuri moTxovnilebebi da swrafvebi arsebiTad<br />
RvTaebrivia da maTi ganxorcieleba amqveynadvea<br />
SesaZlebeli.<br />
rusTavelis poemaSi da optimistur, amqveyniuri silamazis<br />
moyvare da damfasebel nacionalur msoflaRqmaSi<br />
poulobs ilia WavWavaZe asketizmis damZlev<br />
pozitiur mrwamss.<br />
yvelaferi is, rac `gandegilSi~ asketizmis daZlevaze<br />
iTqva, unda Seivsos aucilebeli ganmartebiT:<br />
ilias poemaSi marcxs ganicdis ara bermonazvnuri ideali<br />
saerTod, aramed asketizmis ukiduresi forma, romelic<br />
gulisxmobs amqveyniuri realobis absoluturad<br />
uaryofiT Sefasebas da, aqedan gamomdinare, misgan<br />
srul ganapirebas, yovelgvar adamianur urTierToba-<br />
Tagan garidebas. amitom aris, rom nawarmoebis dasawyisSi<br />
da finalSi mTavar gmirTan Sepirispirebulia berebis<br />
krebuli, romelsac gandegilisgan ganasxvavebs<br />
SemoqmedebiTi, aRmSeneblobiTi mizanswrafva _ igi<br />
miudgomel adgilas RvTis taZars amkvidrebs. es aris<br />
moyvasis qristianul siyvarulze dafuZnebuli Zmoba,<br />
romlis arsebobis SesaZleblobasac gandegilis unugeSo<br />
Tvalsazrisi gamoricxavs _ mis mier wuTisoflis<br />
74
mitovebis mTavari motivi swored is aris, rom `cili,<br />
zakva Zulebada hxdis wminda siyvaruls moyvasisasa~.<br />
gasagebia, rom is, berebis Zmobis wevrTagan gansxvavebiT,<br />
`sul martod-marto dayudebula~...<br />
asketizmis ukiduresi forma ilias mxatvruli interesis<br />
sagnad iqca misi zogadi msoflmxedvelobrivi<br />
aspeqtebis gamo, romlebic Sordeba garkveuli kulturul-istoriuli<br />
movlenis sazRvrebs. es aris pesimizmi<br />
da ukiduresi individualizmi.<br />
`gandegilis~ analizisas, Cveulebriv, pesimizmi _<br />
ukiduresi individualizmis wanamZRvari _ yuradRebis<br />
gareSe rCeba xolme da Zneldeba imis damajereblad<br />
warmoCena, rogor marcxdeba poemaSi gandegiloba,<br />
farTo gagebiT radikaluri individualizmi _ pesimizmis<br />
Sedegi. ilias mxatvruli azrovneba ki logikurad<br />
Tanmimdevrulia da nawarmoebSi uwinares yovlisa<br />
swored pesimisturi msoflgagebis rRvevaa warmoCenili,<br />
rac pesimizmis Tanmxleb radikalur individualizmsac<br />
aclis safuZvels.<br />
Tavisi azrTawyobiT da mizandasaxulobiT `gandegili~<br />
bunebrivad da Rrmad aris dakavSirebuli qarTveli<br />
xalxis erovnul-kulturul amocanebTan, romlebic<br />
XIX saukunis meore naxevarSi gamoikveTa: erovnuli<br />
aRorZinebis cda nayofieri SeiZleba mxolod maSin<br />
iyos, Tu igi emyareba pozitiur msoflmxedvelobas,<br />
pozitiur Tvalsazriss samyaros da adamianis Sesaxeb;<br />
xolo Tu samyaro absoluturi borotebaa, Cixia, am<br />
cdasac yovelgvari azri ekargeba; pesimizmi da ukiduresi<br />
individualizmi, cxadia, qveynis ukeTes da<br />
TviTmyofad momavals ver Seqmnis, saamisod aucilebelia<br />
optimisturi msoflmxedveloba, rwmena, rom<br />
samyaros, adamianis yofnas aqvs naTeli sazrisi, keTili<br />
arsi; aucilebelia optimisturi mrwamsiT nasazrdoebi<br />
socialuri aqtivoba.<br />
am aucileblobis karnaxiT aris dawerili ilias<br />
`gandegili~.<br />
1987<br />
75
akaki wereTeli<br />
Rirsebis aRsadgenad<br />
,,gamzrdelSi’’, baTusTan safar-begis stumrad misvlis<br />
scenaSi aris aseTi metafora: safari xumrobiT ise<br />
iqceva, TiTqos ucxoa, sagangebod ifaravs saxes da<br />
baTu mas ver cnobs _ safar-begi Secvlilia, mas axla<br />
sxva saxe aqvs, baTusTvis dafaruli da ucnobi.<br />
safar-begs zneobriv saxes zia-xanumTan urTierToba<br />
ucvlis, umRvrevs. safari ukve uzneobis gzazea<br />
damdgari (zia-xanumis davaleba qurdobis da yaCaRobisken<br />
ubiZgebs), am gzas miyavs baTus ojaxSi da im<br />
borotebamde, romelsac iq Cadis.<br />
safar-begis da zia-xanumis urTierTobaSi mTavaria<br />
am adamianebis TavmoTneoba da pativmoyvareoba. mamakacebis<br />
gulis dapyrobiT, imiT, rom maT Tavis nebaze<br />
aTamaSebs, zia-xanumi, sabediswero qalis tipis gansaxiereba,<br />
pativmoyvareobas da Zalauflebismoyvareobas<br />
ikmayofilebs, tkbeba sakuTari momxibvleli ZaliT da<br />
misi safar-begTan damokidebulebac amgvaria. Tumca<br />
verc zia-xanumisadmi safaris damokidebulebas miviCnevT<br />
namdvil siyvarulad, masac pativmoyvareoba amoZravebs<br />
_ gamorCeuli qalis yuradRebis da simpaTiis<br />
mopoveba misTvis sapatioa. safars rom zia-xanumi mar-<br />
Tla uyvardes, is ver Caidenda imas, rac baTus ojaxSi<br />
Caidina. safaris grZnoba namdvili rom ar aris, amas<br />
mowmobs mis mier zia-xanumis davalebis sxvisTvis dakisrebac<br />
_ igi apirebs sxvisi gakeTebuli saqme miiweros,<br />
anu gulwrfeli ar aris qalis winaSe.<br />
safaris Selaxuli morali megobarTan mis urTier-<br />
Tobasac ayalbebs _ zia-xanumis davalebis SesrulebaSi<br />
daxmarebis TxovniT faqtobrivad safari baTus<br />
uzneo saqmis, qurdobis Cadenas avalebs, TviTon ki arc<br />
iRebs monawileobas am saZraxisi da saxifaTo Canafiqris<br />
ganxorcielebaSi. safaris damokidebuleba baTu-<br />
76
sadmi angarebiania, gamoyenebiTia. yovelive es Seamzadebs<br />
mis srul moralur kraxs.<br />
gansxvavebiT zia-xanumis da safaris urTierTobisgan,<br />
romelic damyarebulia egoizmze da pativmoyvareobaze,<br />
sicrueze, baTus da nazibrolas siyvaruli<br />
namdvilia, wrfelia da amitom masSi egoizmis da TavmoTneobisTvis,<br />
sicruisTvis adgili ar rCeba. nazibrolas<br />
moralurad ar SeuZlia SeiniRbos baTus wina-<br />
Se, daumalos momxdari, xolo baTus damokidebuleba<br />
colisadmi cxadyofs mis Tavisuflebas egoisturi<br />
siamayisgan, TavmoTneobisgan. baTus urTierToba col-<br />
Tan aRazasadmi joyolas delikaturobas gvaxsenebs.<br />
baTus da nazibrolas siyvaruli umZimes gansacdels<br />
uZlebs, radgan WeSmaritia.<br />
zneobrivi gansacdeli, romelic baTus xvdeba wilad,<br />
mas marto misi siyvarulis dangreviT ki ara,<br />
sakuTari ZiZiSvilis mkvlelad qceviTac emuqreba. is<br />
axerxebs amis Tavidan acilebas imiT, rom sjis codvils<br />
ara fizikuri angariSsworebiT, aramed dandobiT,<br />
sjis sindisis qenjniT da sircxviliT, amarcxebs,<br />
Trgunavs mas Tavisi moraluri simaRliT. SesaZloa,<br />
gansacdelisTvis Tavis Rirseulad daRwevas baTus<br />
uadvilebs is, rom man momxdari mis mier Cadenili<br />
qurdobis samarTlian RvTaebriv sazRaurad CaTvala _<br />
baTus saubari colTan safuZvels gvaZlevs, ase vifiqroT<br />
(`yovelgvari mosavali kacis Tavze uneburi,<br />
RvTis risxvaa...~).<br />
baTus winaSe Tavs Sercxvenilad safar-begis garda<br />
haji-usubic grZnobs, romelsac baTum safaris piriT<br />
arsebiTad is SeuTvala, rom zneobrivi Sefaseba unda<br />
mieca aramarto safaris samarcxvino saqcielisTvis,<br />
aramed sakuTari samarcxvino mdgomareobisTvisac, romelSic<br />
aRmoCnda rogorc safaris aRmzrdeli. es kaci<br />
ki Tavisi arsebobis azrs, mTel Tavis Rirsebas swored<br />
aRmzrdelobaSi xedavs. baTus mier gamoCenili sulgr-<br />
Zeloba, misi zneobrivi simaRle kidev ufro damTrgunvels<br />
xdis haji-usubisTvis safaris sulmdablobas,<br />
kidev ufro umZafrebs mas sircxvilis grZnobas. igi<br />
77
ver egueba, rom aseTi Rirseuli kacis TvalSi damcirebuli<br />
Candes. baTus winaSe sircxvilis Camorecxvis<br />
da Rirsebis aRdgenis survili ubiZgebs haji-usubs<br />
TviTmkvlelobisken, es aris misi qcevis realuri fsiqologiuri<br />
motivi. Tu es motivi mxedvelobis miRma<br />
dagvrCeba, SeiZleba haji-usubis TviTmkvleloba mxatvrulad<br />
naklebad damajerebeli, `Teatralur-afeqtaciuri~<br />
mogveCvenos.<br />
78<br />
2005
vaJa-fSavela<br />
humanizmis ganwiruleba<br />
`stumar-maspinZlis~ dasawyisSi joyolas da zviadaurs<br />
Soris TiTqos konfliqti unda warmoiSvas, magram<br />
ase ar xdeba da es erTaderTi arSemdgari, CanasaxSive<br />
Camqrali konfliqtia am sastiki konfliqtebiT savse<br />
poemaSi.<br />
konfliqtis Tavidan acileba joyolas damsaxurebaa.<br />
moulodnelia gulisxmiereba da sulis siuxve, romelsac<br />
joyola iCens ucnobi xevsuris mimarT _ joyolasTvis<br />
yoveli adamiani, misi erovnebis da sarwmunoebis<br />
miuxedavad, upirveles yovlisa swored adamiania;<br />
misTvis zviadauri ar aris mteri ubralod imis<br />
gamo, rom is xevsuria; igi xevsurTa mTel modgmaSi<br />
mtrebs apriorulad ar xedavs da es uCveuloa im samyaroSi,<br />
romelSic dapirispirebul sazogadoebaTa ur-<br />
TierToba `mtris xatzea~ damyarebuli. amiT ganiara-<br />
Rebuli zviadauri dayveba joyolas nebas da did risks<br />
wevs, stumrad midis Tavisi mtrebis banakSi.<br />
qistur TemSi nebismieri xevsuris stumrad miyvana,<br />
Tundac is qistebis gamorCeuli mteri ar iyos, ucnauri,<br />
gamomwvevi saqcielia. rogorc Cans, Tavisi amgvari<br />
araordinarulobis gamo joyola TemisTvis adrec<br />
Znelad dasamorCilebeli adamiani iyo (mogvianebiT<br />
Temi masze ambobs: `winad xom bevrjer agvria~). es<br />
aris imis mizezi, rom Temi Tavidanve ar endoba mas,<br />
iniRbeba, xrikebs mimarTavs masTan urTierTobaSi. Temis<br />
da joyolas urTierTdamokidebulebaSi adreve<br />
arsebuli daZabuloba zviadauris gamo uceb ifeTqebs,<br />
mwvave konfliqtSi gadaizrdeba.<br />
joyolas adamianuri bunebis sirTule Cans im moraluri<br />
grZnobebis mravalgvarobaSi, romlebic mas zviadaurTan<br />
akavSirebs maTi xanmokle, magram Rrma ur-<br />
TierTobis safuZvelze. simpaTiis da sulieri naTesaobis<br />
grZnobis garda es aris movaleobis grZnoba _ man<br />
79
unda uzrunvelyos am adamianis xelSeuxebloba, romelic<br />
TavisTan stumrad TviTon waiyvana; es aris TanagrZnoba,<br />
sibraluli: joyolas umZims imis xilva, rogor<br />
jabnian bevrni erT, umweo mdgomareobaSi Cavardnil<br />
adamians (`uiaraRos awvalebT, guli rasa hgrZnobs<br />
Tavada~); es aris sircxvilis grZnoba _ joyolas<br />
rcxvenia zviadauris Tavis TanatomelTa qcevis gamo,<br />
miTumetes ar surs TviTon Seelaxos Rirseba zviadauris<br />
TvalSi, raime iseTi gaakeTos, rac zviadauris<br />
winaSe moralurad daakninebs.<br />
nawarmoebSi yvelaze didi zneobrivi gansacdelis<br />
pirispir joyola aRmoCndeba. am gansacdelma mas SeiZleba<br />
daakargvinos is, rac uZvirfasesi aqvs: pirovnuli<br />
saxe, Rirseba, Sinagani Tavisufleba da damoukidebloba,<br />
humanuroba. mTeli samyaro imisken ubiZgebs joyolas,<br />
rom gawiros zviadauri, yvelaferze metad ki is,<br />
rom Tu ase moiqceva, socialuri moralis TvalsazrisiT<br />
marTali iqneba, ramdenadac zviadaurma moatyua,<br />
Tavisi vinaoba daumala. magram arCevanis gakeTebisas is<br />
emorCileba ara socialur morals, aramed mxolod sakuTar<br />
pirovnul zneobas, yurs ugdebs mxolod sakuTari<br />
sindisis, Rirsebis grZnobis, adamianurobis uRrmes<br />
xmas da gadarCeba rogorc zneobrivi pirovneba.<br />
joyola zneobriv gamocdas uZlebs maSinac, roca<br />
aRaza umxels, rom zviadauri daitira. aRazas aRsarebaze<br />
joyolas pasuxSi arsebiTia is, rom joyola _<br />
damoukidebeli da Rirseuli pirovneba _ pativs cems<br />
meore adamianis damoukideblobas da Rirsebas; mkacri,<br />
uxeSi samyaros mkvidri, mtkice da Seupovari joyola<br />
amasTanave sulierad faqizia, daxvewilia da ar iWreba<br />
sxvis intimur samyaroSi, aRiarebs am samyaros xelSeuvalobas<br />
(`me ra gamge var magisa?~). es aris adamianis<br />
mier sxva adamianis Tavisuflebis aRiarebis umniSvnelovanesi<br />
gamoxatuleba qarTul literaturaSi.<br />
joyolas buneba, morali da msoflxedva dogmebiT<br />
da crurwmenebiT SeuzRudavia, misTvis sulis simaRle<br />
zogadadamianuri siqvelea (`diacs mudamac uxdeba<br />
glova vaJkacis kargisa~).<br />
80
joyolas pasuxSi Cans misi Rrma siyvaruli aRazasadmi,<br />
radgan WeSmariti siyvarulis erT-erTi Zireuli<br />
niSani sayvareli adamianis damoukideblobis aRiarebaa.<br />
joyola rom bolomde ar ijerebs Sin dabrunebuli<br />
aRazas naambobs, es ar aris colisadmi misi undoblobis<br />
gamovlineba _ mas surs, rom aRaza savsebiT gulaxdili<br />
iyos mis mimarT, arafers umalavdes da erTmane-<br />
Tis winaSe sruli gulaxdilobis, siwrfelis es moTxovnilebac<br />
Rrma siyvarulis niSania.<br />
sulieri siRrmiT da sifaqiziT, iseve rogorc pirovnuli<br />
avtonomiiT da sakuTari principebisTvis Tavis<br />
gawirvis unariT joyola axlosaa aluda qeTelaurTan,<br />
Tumca aludas Sinagani samyaro mainc ufro<br />
rTulia, mtkivneuli fiqriT, azriT ufro mdidaria.<br />
aluda did sulier cvlilebebs ganicdis, axal religiur<br />
da eTikur faseulobebs miakvlevs, rasac joyolaze<br />
ver vityviT _ is, rom mowinaaRmdege eTnosis<br />
warmomadgenlebi `rjulZaRlebi~ da araadamianebi ar<br />
arian, rac aludam Zlieri Sinagani Zvrebis Sedegad<br />
aRmoaCina, joyolasTvis Tavidanve da TavisTavadve<br />
cxadia. joyolas adamianuri arsi ki ar icvleba, aramed<br />
vlindeba daZabul situaciebSi.<br />
sulis sirTulis, sifaqizis miuxedavad joyola<br />
monoliTuri pirovnebaa, romelsac bolomde myarad<br />
wams sakuTari poziciis siswore TemTan konfliqtSi.<br />
misgan gansxvavebiT aRazas Sinagan ZalasTan erTad<br />
sisustec axasiaTebs, is rogorc qali ufro metad aris<br />
damokidebuli sxvebis, sazogadoebis azrze, rac misi<br />
saxis mxatvruli simarTlis da individualurobis<br />
sayrdenia. aRaza TavisTavSi atarebs Temis cnobierebas,<br />
mis TvalTaxedvas da am TvalTaxedviTac aRiqvams<br />
da afasebs sakuTar fiqrebs, gancdebs, qmedebebs. Temis<br />
SiSi, Temis winaSe sircxvili mas Tavisi Sinasamyaros<br />
siRrmidan eZaleba da tanjavs, fantasmagoriis saxes<br />
iRebs da ase atydeba Tavs. misi sulieri Tavisufleba,<br />
mokluli zviadaurisadmi misi TanagrZnoba da mzrunveloba<br />
miTufro namdvili da faseulia, rom xorcs<br />
isxams didi Sinagani winaaRmdegobebis gamovlis, konf-<br />
81
liqtebis gadatanis xarjze. aRazas saSineli martooba,<br />
mis mier Tavisi saqcielis monanieba, am saTuTi arsebis<br />
umweoba da sasowarkveTa avi, ulmobeli samyaros pirispir,<br />
romelsac mdinaris sazareli xati asaxierebs,<br />
yvelaferze ufro mtkivneulad gvagrZnobinebs amqveynad<br />
humanisturi Rirebulebebis da idealis tragikul<br />
ganwirulebas. poemis personaJTa Soris yvelaze mravalferovani<br />
emociebis aRmZvreli aRazas saxea _ es<br />
aris aramarto simpaTia da aRtaceba, aramed mwvave sibraluli<br />
da dananebac. aRazas bunebas da xvedrs ireklavs<br />
ufskrulis piras amosuli pirimzis xati _ cxovrebis<br />
sisastike ganadgurebiT emuqreba faqiz adamianurobas,<br />
keTilSobil, mSvenier adamianur grZnobebs<br />
da miswrafebebs.<br />
Tu joyola da aRaza Zneli zneobrivi arCevanis winaSe<br />
dgebian, _ rogor moeqcnen kacs, romelsac maT<br />
umaspinZles, is ki maTi uaxloesi adamianis mkvleli gamodga,<br />
zviadauris winaSe martivi arCevania _ gardauvali<br />
sikvdilis pirispir simtkicis SenarCuneba an sulieri<br />
dacema. realurad aseTi alternativa zviadaurisTvis<br />
arc arsebobs. imisTvis, rom saSualeba ar misces<br />
Tavis mtrebs aramarto fizikurad, aramed sulieradac<br />
moklan, mas mxolod is Wirdeba, iyos vinc aris _<br />
Zlieri, uSiSari, mtris moZule meomari. SesaZloa,<br />
zviadaurs Sinagani Zala da gamZleoba Semata joyolas<br />
Tavganwirulma erTgulebam mis mimarT; sxva rom araferi<br />
iyos, igi joyolas ver CamorCeba vaJkacobaSi, mis<br />
TvalSi ver Seircxvens Tavs. zviadauris saxe yvelaze<br />
ufro heroikulia da yvelaze naklebad tragikulia<br />
nawarmoebSi.<br />
zviadauris sikvdilis epizodSi ufro rTulad<br />
gamoikveTeba masis saxe, romelic joyolas ojaxze Tavdasxmisas<br />
erTmniSvnelovnad warmoCndeba rogorc agresiuli,<br />
SurisZiebis JiniT Sepyrobili brbo. zviadauris<br />
msxverplad Sewirvis scenaSi vlindeba, rom<br />
qistTa TemisTvis mtris siZulvili, mterze SurisZieba<br />
uzenaesi da Seuvali religiur- eTikuri kanonia (`magram<br />
mters mtrulad moeqe, TviTon ufalma brZanao~) da<br />
82
misi SeuTavsebloba humanur principebTan Seadgens<br />
kidec nawarmoebis gamouval, tragikul konfliqts.<br />
am scenaSi masa agresiis da SurismaZieblobis garda<br />
mtris vaJkacobis dafasebis da Tavisi qmedebis gamo<br />
sinanulis gancdis unarsac avlens. magram igi advilad<br />
ixSobs keTilSobil impulsebs imiT, rom sakuTar TavSi<br />
kvlav mtris siZulvils aRvivebs _ vaJa xedavs, rom<br />
masas zneobrivi ganwmenda da gardaqmna, sindisis karnaxiT<br />
arseboba ar SeuZlia; es SeuZlia mxolod avtonomiur<br />
pirovnebas; xolo masa amgvar pirovnebaTa zegavlenis<br />
wyalobiT Tu ganicdis sasikeTo zneobriv<br />
cvlilebas. zviadauris mokvlis epizodi cxadyofs didi,<br />
destruqciuli fizikuri da fsiqikuri ZaliT aR-<br />
Wurvili masis uZlurebas Rirseuli pirovnebis winaSe.<br />
Rrma pirovnebaTaSorisi Tanaziarobis da erTguli<br />
solidarobis umaRles faseulobad dasaxva `stumarmaspinZels~<br />
genetikurad `vefxistyaosanTan~ akavSirebs.<br />
`stumar-maspinZelSi~, iseve rogorc rusTavelis<br />
poemaSi, eTnikuri gansxvavebuloba xels ar uSlis adamianebs,<br />
swrafad gadalaxon siucxove imis wyalobiT,<br />
rom erTbaSad grZnoben sulier naTesaobas erTmaneT-<br />
Tan da erTmaneTisTvis Seucvlelad Zvirfasebi xdebian.<br />
`stumar-maspinZelSi~ tragikuli kuTxiT gardatexili,<br />
amqveynad ganuxorcielebeli saxiT warmodgeba<br />
adamianTa sayovelTao, universaluri solidarobis da<br />
siyvarulis ideali, romelic `vefxistyaosanSi~ xorc-<br />
Sesxmul da Zlevamosil realobad gvevlineba.<br />
2005<br />
83
gamaerTianebeli tanjva<br />
adamianis sulieri feriscvaleba, romelic vaJafSavelas<br />
`aluda qeTelaurSia~ warmosaxuli, ucnauria<br />
Tavisi radikalurobiT _ gamocdili, mravali<br />
mtris momkvleli meomari, mtruli eTnosis da sarwmunoebis<br />
mimarT fanatikuri siZulviliT da zizRiT<br />
gaJRenTili kaci morigi mxedruli faTerakis Semdeg<br />
ucabedad imsWvaleba adamianTa modgmis erTianobis<br />
SegnebiT da universaluri religiurobiT; SeiZagebs<br />
cxovrebis agresiul wess, sisastikes, sisxlisRvras,<br />
rac manamde aramarto sruliad bunebrivi iyo misTvis,<br />
aramed siqveledac eTvleboda, da mkacri tradiciebiT,<br />
dogmebiT Semosaltuli, erTsaxovani sazogadoebis<br />
organuli elementi damoukidebel, humanur pirovnebad<br />
gardaiqmneba...<br />
da mainc, ucnaurobis miuxedavad aludas feriscvaleba<br />
mTlianad damajerebelia. rogor miiRweva es?<br />
raRac xdeba araCveulebrivi, rac aludas cnobierebas<br />
ise Secvlis, rom maszec SeiZleba iTqvas `gvelis mWamelSi~<br />
mindias Sesaxeb naTqvami: `axalad suli Caedga,<br />
axalad xorci aesxa, gulis xedva da Tvalebis, rogorc<br />
yrus da brmas gaexsna~. raRac gansakuTrebuli impulsia<br />
aucilebeli imisTvis, rom mkvlels mokluli _<br />
`urjulo~, TiTqmis araadamiani _ ise Zlierad Seebralos<br />
da Seuyvardes, rom `Tavis lamaz Zmad~ miiCnios<br />
igi.<br />
aludas metamorfozis Ziri is aris, rac man mucal-<br />
Tan orTabrZolisas igrZno. mkvlevarebi xazs usvamen<br />
imas, rom aluda moxibla mucalis vaJkacobam da ase<br />
dainaxa mterSi adamiani, Tavisi msgavsi. mucalis vaJkacoba<br />
marTlac did STabeWdilebas axdens aludaze, magram<br />
es ar unda iyos aludas Sinagani gardaqmnis mTavari<br />
stimuli.<br />
imis garda, rom aluda da mucali erTnairad Zlieri,<br />
uSiSari da Seupovari mebrZolebi arian, isini erTnair<br />
Seurigeblobas da mZulvarebas iCenen mowinaaRmdegis<br />
sarwmunoebis mimarT. am niSniT maTi paradoqsu-<br />
84
li msgavseba imdenad srulia, rom TiTqos erTmaneTis<br />
oreulebad aqcevs mtrebs. orTabrZolis paralelurad<br />
mimdinare sityvier duelSi maTi replikebi absoluturad<br />
urTierTmsgavsia. yvelaze metad am replikebs<br />
amsgavsebs mimarTva `rjul-ZaRlo~ _ aluda da<br />
mucali erTi da imave sityviT gamoxataven erTnair,<br />
Seuwynarebel da zizRian damokidebulebas mtris religiisadmi.<br />
es saSineli sityva tyviasaviT zuzunebs da<br />
tyviebis moZraobas sdevs Tan.<br />
`... _ ara gWirsaa, rjul-ZaRlo?! _ mucali eubneboda.<br />
_ nu ggonav, mWirdes, rjul-ZaRlo, ymasa gudanis<br />
jvrisasa... _ ar mogxvdaua, rjul-ZaRlo? _ isev<br />
eZaxis imasa. _ mucals ara sWirs, rjul-ZaRlo, namtvrevs<br />
maSlida kldisasa...~.<br />
mucalTan orTabrZolis Semdeg aludas msoflxedvaSi<br />
momxdari gardatexis Sinaarss upirvelesad imis<br />
Secnoba Seadgens, rom adamianebis gamijvna _ rjulianebad<br />
da urjuloebad, RmerTis madliT mosilebad da<br />
RmerTisgan moZulebulebad, srulfasovnebad da arasrulfasovnebad<br />
_ arasworia. da aluda am daskvnas<br />
akeTebs imis safuZvelzec, rom misi da mucalis damokidebuleba<br />
erTamaneTis religiisadmi savsebiT msgavsia,<br />
erTnaiaria: mucali iseve sastikad icavs Tavisi<br />
sarwmunoebis upiratesobas da Zuls mtris religia,<br />
rogorc aluda icavs Tavis erTaderT WeSmarit rjuls<br />
da Zuls mucalis religia; mtrebis poziciaTa es absurduli<br />
msgavseba, erTgvarobaa samyarosTan aseTi mimarTebis<br />
sisworeSi damaeWvebeli, misi Semaryeveli.<br />
SatilSi dabrunebuli aluda xevsurebs mouTxrobs<br />
mucalTan brZolis ambavs da misTvis mtkivneuli gasaxsenebelia,<br />
rom mucali Tavisi sicocxlis ukanasknel<br />
wamsac rjuls uginebda mas: `suls ar aclida amosvlas,<br />
kidev mixsena rjulia~. aluda TavisTavs cnobs mucal-<br />
Si, Tavis mcdar TvalTaxedvas cnobs mucalis TvalTaxedvaSi<br />
_ man xom TviTonac araerTxel zustad aseve<br />
augad uxsena rjuli mucals. amitom mosdevs uSualod<br />
amas dakanonebul TvalsazrisSi Rrma daeWvebis da<br />
amasTanave axali mrwamsis konturis gamomkveTi aludas<br />
85
gansja: `Cven vityviT, kacni Cvena varT, martoT Cven<br />
gvzrdian dedani; Cvena vscxondebiT, urjuloT kuprSi<br />
mielis qSenani. amis TqmiT vwaramaraobT, RvTisSvilT<br />
ukeTes ician. yvelani marTals amboben, gana vinaca<br />
hfician?!~.<br />
aqeTken aludas cnobierebas, upirvelesad ki qvecnobierebas<br />
kidev ufro mZlavrad warmarTavs agreTve<br />
sxva ram, rac mucalTan orTabrZolisas ixila da ganicada.<br />
es aris mucalis agonia.<br />
literaturismcodneebs SemCneuli aqvT am momentis<br />
gansakuTrebuli mniSvnelovneba (Tamaz Cxenkeli,<br />
guram asaTiani). es mniSvnelovneba dasturdeba imiT,<br />
rom aluda Tavidan ver icilebs mogonebas mucalis<br />
sikvdilis Sesaxeb _ igi dramatulad gaxmiandeba aludas<br />
saubarSi xevsurebTan, mtkivneulad amotivtivdeba<br />
aludas sizmarSi.<br />
riT aris es momenti sagangebo mniSvnelobis mqone,<br />
rogor aZlevs impulss aludas feriscvalebas?<br />
`mucals ar swadis sikvdili, fers ara hkargavs<br />
mglisasa. mahglejs, daifevs wylulSia mwvanes balaxsa<br />
mTisasa~.<br />
ai, es suraTi axsendeba xolme Semdeg aludas _ is<br />
dauviwyaria imis gamo, rom saSineli sicxadiT aCens sicocxlis<br />
umZafres wyurvils, nebas da sikvdilis aseve<br />
umZafres arndomas, sastik sasikvdilo tanjvas. mucalis<br />
uCveulo, sasowarkveTili Jesti _ balaxis mogleja<br />
da WrilobaSi Cafena _ sulisSemZvrelia, masSi erTbaSad<br />
xdeba xiluli sicocxlesTan ganSorebis tkivilis<br />
ganuzomeli siRrme. da es araCveulebrivad metyveli,<br />
tragikuli Jesti daanaxebs da agrZnobinebs<br />
aludas, _ pirvelad mis cxovrebaSi _ ra sazarelia<br />
sikvdili, sicocxlesTan gayra. amitom igi igrZnobs<br />
imasac, ra saSinelebaa sicocxle waarTva sxva adamians,<br />
iyo mkvleli. xolo yovelive es miTufro mkveTrad<br />
ganicdeba aludas mier, rom kvdeba masaviT Zlieri adamiani,<br />
gamorCeuli meomari.<br />
swored am mZime STabeWdilebiT aris siRrmiseulad<br />
motivirebuli, masTan kavSirSia bunebrivi da gasagebi<br />
86
aludas Sinagani metamorfozis iseTi arsebiTi mxare,<br />
rogoricaa kaciskvlis, sisxlisRvris SezizReba.<br />
mtrobaze, agresiaze, sisxlian SurisZiebaze damyarebuli<br />
cxovrebisadmi aludas zizRi mJRavndeba mis koSmarul<br />
xilvebSi da sizmarSi. mucalis mokvlis Semdeg<br />
Satilisken mimaval aludas adamianebis agresiuli arseboba<br />
ase warmoesaxeba: `visac mteroba moswyurdes,<br />
gaaRos saxlis karia, sisxl daigubos keraSi, TviTonac<br />
Sigve mdgaria. Rvinodac imas dahlevdes, puradac mosaxmaria.<br />
pirjvari daiwerodis, miTam saydarSi aria.<br />
sisxlSia hqondes qorwili, iq daiweros jvaria, daipatiJos<br />
stumrebi, daamwkriodis jaria, sisxlSi daigos<br />
logini, gverds daiwvinos calia, bevri iyolos Svilebi,<br />
bevri vaJi da qalia. iqve saflavi gaTxaros, iq<br />
daimarxos mkvdaria. Sen ro sxva mahkla, Senc mogkvlen,<br />
mkvlels ar SaarCens gvaria!~.<br />
aseTia uwinaresad TviT aludas cxovreba, agreTve<br />
misi yvelaze mosalodneli dasasruli da amaze mas<br />
mucalis mokvlis Semdeg exileba Tvali. es Semzaravi<br />
xilvebi bunebrivad aRmocendeba im kacis qvecnobierebaSi,<br />
vinc axlaxan mokla sxva kaci, sicocxlesTan gan-<br />
Sorebis tanjvis mowme gaxda da SeaZrwuna mkvlelobis<br />
codvam. aludas koSmari am mwvave gancdebis uSualo<br />
anareklia.<br />
sizmarSi ki aludas, romelic kvlav salaSqrod wasvlas,<br />
anu sisxlisRvris, kaciskvlis gagrZelebas apirebs,<br />
TavisTavi adamianis xorcis mWamelad evlineba;<br />
kaciskvla esaxeba mas kaciWamiobad da es dakavSirebulia<br />
mucalis mokvlis, misi agoniis saSinel xsovnas-<br />
Tan. `erT wams xel vinam damtaca, tari Camidva xanjrisa.<br />
Savxeden, mucali iyo, tanT ecva jaWvi rvalisa,<br />
gulzed emCniva niSani me-d imis brZolis wamisa, efina<br />
natyviarSia lega safevi brZamisa. klded idga, gautexlada,<br />
creml ar Camosdis Tvalisa. minda sikvdili, ar<br />
vkvdebi, mamkalo, miTxra xvewniTa. Tqven dagrCeT wuTisofeli,<br />
me ki wavide qveyniTa, daZeRiT, xevsurT Svilebo,<br />
laSqrobiT, xmlebis qneviTa~.<br />
87
mucali sizmarSi Cndeba im saxiT, romelic aludas<br />
zaravs _ WrilobaSi Cafenili balaxiT, rac kidev erTxel<br />
agrZnobinebs aludas, rom igi mucalisTvis sasikvdilo<br />
tanjvis mimyenebelia, misi sicocxlis momspobia.<br />
es grZnoba autaneli simZimiT Trgunavs aludas: mucali<br />
mas xelSi xanjals udebs da rogorc gawafuli da<br />
sisxlmowyurebuli mkvlelisgan, sikvdils iTxovs<br />
misgan (aq, albaT, momakvdavi mucalis mier aludasTvis<br />
Tofis datovebaa gardatexili). ase rom, sizmarSi<br />
aludam xelmeored unda Caidinos is, rac ase awamebs,<br />
xelaxla unda moklas mucali, romlis agonia, sulTmobrZaobis<br />
tanjva TiTqos usasrulod grZeldeba,<br />
aRar mTavrdeba (`minda sikvdili, ar vkvdebi~). aq reliefurad<br />
Cans, ra Rrma tkiviliT ganicada aludam mucalis<br />
agonia, rogor awuxebs, rom mucalisTvis sicocxlis<br />
wamrTmevia.<br />
sizmarSi nanaxi mucali arsebiTad gansxvavdeba<br />
namdvilisgan. realobaSi `mucals ar swadis sikvdili~,<br />
simwriT, tanjviT ebRauWeba sicocxles da momakvdavic<br />
agrZelebs brZolas, sizmarSi ki igi TviTon eZebs sikvdils,<br />
raTa sxvebs (xevsurebs) dautovos es samyaro _<br />
sisxlisRvris asparezi. aludas sizmarSi momxdari mucalis<br />
gardasaxvis es zedmiwevniT zusti kontrastuloba<br />
realobis mimarT imas mowmobs, rom orTabrZolisas<br />
aluda gulistkiviliT amCnevs momakvdavi mowinaaRmdegis<br />
mier sicocxlis mZlavri nebis gamovlenas,<br />
sikvdilisgan mis mZlavr ganzidvas.<br />
aluda aramarto TviTon ganicdis zneobriv kaTarziss,<br />
aramed mucalsac ufro akeTilSobilebs, amaRlebs.<br />
ar Rirs iseT sicocxleze gamwarebiT moWideba,<br />
iseT sicocxlesTan ganSorebis gamo tanjva, iseT sicocxleSi<br />
monawileoba, romlis arsic `laSqrobiT,<br />
xmlebis qneviT ZRomaa~, kaciWamiobaa _ aseTia mucalis<br />
sizmriseuli metamorfozis azri. mucali aq aludas<br />
oreulia, romelic mis idumal saTqmels ambobs, misi<br />
Sinasamyaros saukeTeso sawyiss _ sindiss ganasaxierebs.<br />
isini erTni arian, erT arsebas qmnian. ase axlobeli<br />
gaxada mucali aludasTvis misi sasikvdilo tanj-<br />
88
vis gaziarebam. es gaziarebuli tanjva TavisTavSive,<br />
Tavis arsebaSive aRmoaCeninebs aludas mcnebas `ara kac<br />
hkla~, ganaSorebs mas kaciskvlis sazarel codvas.<br />
mucalTan aludas sulieri gamTlianeba sizmramdec,<br />
cxadSic mJRavndeba. aluda uambobs xevsurebs,<br />
rogor mokvda mucali:<br />
`...mkerdze nakravma tyviama gaunaZoZa gulia, natyviars<br />
brZamiT ifevda, isre dalia sulia~.<br />
didi tkivili, TanagrZnoba gamosWvivis aludas<br />
TxrobaSi. gansakuTrebiT sityva `gaunaZoZa~ aRiWurveba<br />
tkiviliani eqspresiiT. aluda Sinaganad ganicdis<br />
mucalis kvdomas, Sinaganad SeigrZnobs imas, rac ar<br />
SeiZleba fizikurad SeigrZnos an dainaxos _ rogor<br />
uglejs mucals tyvia guls. aludaze, rogorc Cans,<br />
mZafri emociuri zemoqmedeba moaxdina sasikvdilod<br />
daWrili mucalis ganwirulma SeZaxilmac: `gulSi<br />
mWirs, gulSi, rjul-ZaRlo~. es SeZaxili imasve gamoxatavs,<br />
rasac Wrilobidan sisxldenis Sekavebis sasowarkveTili<br />
cda _ sicocxlesTan gayris simwares.<br />
Sopenhaueris Tvalsazrisis mixedviT, TanagrZnoba,<br />
Tanalmoba yvela adamianis siRrmiseuli erTianobis<br />
intuituri wvdomaa; TanagrZnobis sazrisi imis uSualo<br />
ganWvretaa, rom sicocxlis neba, romlis Seferxeba da<br />
daTrgunva iwvevs tanjvas, adamianebSi erTiania,<br />
saerToa.<br />
sicocxlis wyurvili, neba da am nebis aRkveTis tanjva,<br />
romelic vlindeba mucalis sulisSemZrav agonia-<br />
Si, mucalis vaJkacobasTan erTad, agrZnobinebs aludas<br />
momakvdavTan Sinagan erTianobas, arsismier naTesaobas<br />
da msgavsebas. amis gamoa, rom mucalis sikvdilisTanave,<br />
TanagrZnobis cremliT misi datirebisas,<br />
aluda mas Tavis msgavs srulfasovan adamianad aRiarebs<br />
_ `vaJkaco, Cemgan moklulo, RmerTma gacxovnos<br />
mkvdaria~ _ da ar asrulebs mis mimarT marjvenis moWris<br />
uadamiano wess. `urjulos~, `rjulZaRlis~ cxoneba<br />
swored imas niSnavs, rom isic iseTive RvTisSvilia,<br />
rogoric aluda, rom oriveni ekuTvnian adamianTa er-<br />
Tian modgmas, romelsac erTi RmerTi hyavs. Semdeg<br />
89
aluda am gumaniT nagrZnob, jer kidev mkafiod gaucnobierebel<br />
da ganuzogadebel WeSmaritebas ukve mkveTrad<br />
gaazrebuli da ganzogadebuli saxiT gamoTqvams<br />
xevsurebTan dialogSi (`Cven vityviT, kacni Cvena<br />
varT...~), xolo sabolood `Tavis lamaz Zmas~ uwodebs<br />
mucals; anu igi uaxloesi adamianiviT Seiyvarebs mters<br />
da SeZlebs Taviseburad Seasrulos gansakuTrebiT<br />
Znelad Sesasrulebeli qristianuli mcneba: `giyvardeT<br />
mterni Tqvenni~.<br />
sicocxlis neba da sikvdilis tkivili adamianTa<br />
uRrmesi, yvelaze universaluri Tvisebebia. vaJafSavela<br />
wers: `bunebas Tavisive kanoni aqvs kacTa cxovrebisaTvis<br />
damyarebuli... mTeli kacobrioba, Cveni<br />
planetis mcxovrebni, ramdenime modgmad ganiyofebian,<br />
xolo modgmani erebad. yovelive eri Sesdgeba adamianebisagan,<br />
romelnic ganirCevian isev erTierTmaneTisagan<br />
saxierebiT, gonebrivi da sulieri TvisebebiT.<br />
saerTo Tvisebac sufevs maT Soris, da ara marto erTi<br />
eris individebs, aramed mTels xmeleTis mcxovrebTac<br />
SegviZlian upovnoT saerTo ram, ai, Tundac, magali-<br />
Tad, siyvaruli sicocxlisa da mwuxareba sikvdilisa<br />
gamo...~.<br />
upirvelesad sicocxlis sayovelTao nebasTan da<br />
sikvdilis sayovelTao tragikulobasTan _ mTeli<br />
kacobriobisTvis saziaro fenomenebTan SexebiT aRmoa-<br />
Cens aluda `urjulo~ mterSi adamians, aRmoaCens adamianTa<br />
erTianobas da yvelasTvis erT, qristianulad<br />
kacTmoyvare RmerTs, romlisTvisac eTnosis da<br />
konfesiis ganurCevlad yvela adamiani Zvirfasia. es<br />
aqcevs aludas Sinaganad Tavisufal, sulierad Rrma<br />
pirovnebad.<br />
90<br />
1996
sxva simarTle<br />
Tumca `baxtrioni~ vaJa-fSavelas erT-erT saukeTeso<br />
epikur nawarmoebadaa miCneuli da mas `aluda<br />
qeTelauris~, `stumar-maspinZlis~, `gvelis mWamelis~<br />
gverdiT ayeneben, mainc igi, Cveulebriv, izolirebulad,<br />
am poemebis arsebiTi da Rrma saTqmelisgan mowyvetilad<br />
aris xolme ganxiluli. rogorRac ise gamodis,<br />
rom raki poema patriotul grZnobas da ideas<br />
gamoxatavs, mis azrobriv wyobaSi saintereso bevri<br />
araferia.<br />
sinamdvileSi `baxtrionis~ azrobriv-mxatvruli<br />
koncefcia sakmaod rTulia da vaJas yvelaze mniSvnelovani<br />
poemebis koncefciaTa msgavsad dayrdnobilia<br />
iseT urTierTSepirispirebul zneobriv-msoflmxedvelobriv<br />
kategoriebze, rogoricaa daundobloba da<br />
sibraluli, sazogadoebrivi Tavdacvis, TviTSenarCunebis<br />
interesebi da moraluri ideali, humanizmi, masa<br />
da avtonomiuri pirovneba. oRond `baxtrionSi~, sxva<br />
poemebisgan gansxvavebiT, am sawyisebs Soris tragikuli<br />
kolizia ar warmoiSoba. maTi urTierTmimarTebis<br />
daZabuloba Serbilebuli da araTvalSisacemia Zlevamosili<br />
saerTo-saxalxo SekavSirebis monumentur suraTSi;<br />
magram Tumca winaaRmdegobebi Senelebulia,<br />
isini harmonizebuli ar aris.<br />
orgvarad warmodgeba `baxtrionSi~ masa.<br />
erTi mxriv, es aris zneobrivi mizniT gamTlianebuli<br />
xalxi. mas warmarTavs miswrafeba, ixnas qveyana da<br />
Tanamemamuleebi tanjvisgan, damcirebisgan, Tavisufleba<br />
da Rirseba daubrunos maT. vaJa qmnis adamianTa<br />
erTsulovnebiT aRvsebis, erTi keTilSobili vnebiT<br />
gamsWvalvis didebul, amaRlebul xats.<br />
xalxis mTavari gamamTlianebeli Zala religiurobaa<br />
_ Zalian intensiuri, RvTaebis didi siaxloviT ganmcdeli.<br />
es RvTaeba ganyenebuli da transcendenturi<br />
ki ar aris, aramed TiTqos am xalxis sxeulSi binadrobs<br />
da misi cocxali sulia, nebaa. es aris `nacionaluri<br />
91
RmerTi~, romelic idealuri meomris saxiT warmoidgineba<br />
da rogorc mfarveli da winamZRoli TiTqos xiluladac<br />
evlineba xalxs. am RvTaebasTan ziareba iwvevs<br />
saerTo enTuziazms da mkafio gamoxatulebas ani-<br />
Webs xalxis Sekrul nebas. axla es xalxi Tavganwirvis-<br />
Tvis mzadmyofia, individTa kerZo, viwro interesebi<br />
qreba da yvela zeindividualur, zneobrivad Rirebul<br />
mizanswrafvas emorCileba. rogorc masis fsiqologiis<br />
mkvlevarebi aRniSnaven, swored TavganwirvisTvis<br />
mzadyofna da individTa egoizmis daZleva warmoadgens<br />
masis pozitiur Tvisebas. aseT masas vaJa aRtacebuli<br />
TanagancdiT warmosaxavs.<br />
masobrivi religiuri eqstazis, xalxis zeaweuli<br />
erTsulovnebis warmoCenas mosdevs SesaniSnavi meditaciuri<br />
wiaRsvla.<br />
`netavi cecxli ciuri, visac ki gulSi hnTebia, jer<br />
ar gauqres, Tu gaqres, isivac amohgznebia! mkvdaria<br />
ugrZnobi kaci, usazarlesi mkvdarzeda, miT rome<br />
sicocxle udgas salis yinulis taxtzeda. ar ebraleba<br />
moyvasi, mis win ro acvan jvarzeda, ise mokvdeba, ver<br />
Sedges erT wams trfobisa mTazeda, Sors aris, metad<br />
Sors aris daSorebuli mazeda. WaobSi aris Cafluli,<br />
vicnob mowamluls xmazeda. sazarelia dadgoma ugrZnobelobis<br />
gzazeda!~.<br />
Tu es lirikuli monologi Tavisi dasawyisiT uSualod<br />
exmianeba mis win daxatul masis religiuri aRmafrenis<br />
suraTs, monologis momdevno monakveTSi Tavsdeba<br />
poemis problemuri centri, gamxelilia poemis<br />
mTavari Sinagani Tema _ sibraluli da Seubralebloba.<br />
epizodebi, romlebic moyveba am lirikul-meditaciur<br />
pasaJs, masSi moniSnul poemis siRrmiseul Temas<br />
ireklavs.<br />
masis ganwyobileba sruliad uecrad da moulodnelad<br />
icvleba. moulodnelobis STabeWdilebas isic aZlierebs,<br />
rom religiur enTuziazms erTvis xalxis aRfrTovaneba<br />
mTaTa vaJkacuri silamaziT, amayi mxedruli<br />
ieriT. da ai, masis aseTi amaRlebuli da wminda gan-<br />
92
wyoba ucbad imRvreva eWviT _ Tavisi bunebiT masa aramyari,<br />
swrafad cvalebadia.<br />
ase imitomac aris, rom igi advilad eqvemdebareba<br />
Cagonebas. xoSareulis mier kvirias gauCinarebis gamo<br />
gamoTqmuli eWvi erTbaSad gadaedeba mas da sul cota<br />
xnis win amaRlebulad ganwyobili xalxi moRalatis<br />
mxilebas iwyebs. e. kanetis SexedulebiT, `masis sicocxlis<br />
yvelaze mkveTrad SesamCnev niSnebs ganekuTvneba<br />
erTi ram, rasac devnis impulsi SeiZleba vuwodoT.<br />
igulisxmeba gansakuTrebuli agznebadoba, mrisxane ga-<br />
Rizianeba maT mimarT, vinc erTxel da samudamod cxaddeba<br />
mtrad~. ganusjelad da naCqarevad sdebs xalxi<br />
kvirias bralad moRalateobas, gamyidvelobas. `_ ra<br />
gaigeba, iqneba briyvma gagvyidos fulzeda, fici gatexos<br />
usircxvod, xeli aiRos rjulzeda, cocxlad dagvmarxos,<br />
TviTonve miwa gvayaros gulzeda~. msjavri, romelsac<br />
masa kvirias ganumzadebs, moraluri sikvdilis<br />
tolfasia. xdeba pirovnebis Rirsebis daundobeli<br />
xelyofa.<br />
am viTarebaSi adamianis damcveli luxumia. misi goniereba<br />
da gulisxmiereba mkveTr kontrasts qmnis masis<br />
impulsurobasTan da pirovnebis mimarT ugrZnoblobasTan.<br />
luxumisTvis amosavalia ara faqti, SemTxveva<br />
(kviria sadRac gaqra), aramed pirovnebis individualoba:<br />
`kacs magis metad ver icnobT, magis met ar gaqvT<br />
Snoeba?~. kvirias tragikul-winaswarmetyveluri, Rrma<br />
aRsarebiTi gancdiT moTxrobili sizmris gulisxmierad<br />
momsmens am adamianSi (romelsac Tavis gawirva aqvs<br />
ganzraxuli) eWvi ar unda Seeparos. sizmars yvelani ismenen,<br />
kvirias Sinagan bunebas ki mxolod luxumi wvdeba.<br />
luxumis TqmiT, aseTi sazizRari Ralati _ saku-<br />
Tari xalxis saomrad gamoyvana da mtris xafangSi Setyueba<br />
_ umagaliTo da daujerebelia, xalxma ki es warmoudgeneli<br />
ram advilad, yovelgvari safuZvlis gare-<br />
Se irwmuna da daunaneblad abralebs adamians saSineli<br />
danaSaulis Cadenas. luxumi arcxvens xalxs imis gamo,<br />
rom igi erTsulovnebis da eqstazis didebul Jams mdabali<br />
eWvebiT bRalavs, `diacebri WorebiT~ Seuracx-<br />
93
yofs bunebis sisaRes da sidiades. `rad ar gahxednebT,<br />
briyvebo, Cvenis samSoblos gorebsa?!~.<br />
luxumi xedavs, rom moRalatis Ziebis sarCuli SiSia<br />
(`Tavis fiqridgam SemkrTalTa exlav mogkidaT cxroeba?~),<br />
romelsac dabneuloba da arev-dareva mosdevs.<br />
luxumi ar dauSvebs movlenaTa aseT ganviTarebas, iseve<br />
iolad aqcevs xalxs Tavisi zegavlenis qveS, rogorc<br />
manamde _ xoSareuli. male xalxi acnobierebs, rom kviria<br />
tyuilubralod gaumetebia ase sastikad. `_ ara,<br />
tyuilad nu vityviT, codos nu videbT kisrada, mSvildze<br />
nu vagebT kvirias, nu vaTamaSebT israda!~.<br />
luxumis sasikeTo zegavlena rom ara, masa pirovnebis<br />
ulmobeli SerisxvisTvis, `erTxel da samudamod<br />
mtrad gamocxadebisTvis~ iyo momarTuli. luxumi<br />
SeaCerebs `ugrZnobelobis gzaze~ damdgar xalxs.<br />
ugrZnoblobis, Seubraleblobis Tema axlavs wiwolas<br />
ambavsac. brZolis velidan gaqceul wiwolas sazareli<br />
ZaliT atydeba Tavs sazogadoebis zizRi _ amieridan<br />
is moraluri da socialuri TvalsazrisiT araraobaa,<br />
sazogadoebisgan gariyulia. xalxis damokidebuleba<br />
mis mimarT Zalian mkacria, magram samarTliani.<br />
oRond simkacre ukve daundoblobad gvevlineba imis<br />
Semdeg, rac wiwola Tavs CamoixrCobs da gamoisyidis<br />
Tavis sisustes da Secodebas. bunebrivi da mosalodnelia,<br />
rom aman xalxis risxva daacxros, adamianebi<br />
ufro lmobieri gaxados. magram xalxis guls verc braleulis<br />
tanjuli sikvdili albobs da mis gvams igi<br />
ZaRlebs ugdebs sajijgnad. `Tasi daRvares xatSia, axlos<br />
miudges arvina, wiwolas danaSauli aweulia camdina,<br />
daamcro Cveni saxeli, mTels laSqars guli atkina.<br />
arc vin samares gauTxris, arc vin Seukravs kubosa, martom<br />
itiros dedama, cremli win daigubosa!~. wiwolas<br />
dedis moTqmaSic ufro sircxvili da Svilisadmi simkacrec<br />
ki igrZnoba, vidre Svilis sikvdilis simware,<br />
radgan is iZulebulia glovis drosac angariSi gauwios<br />
Temis Seuval ulmoblobas. am SemTxvevaSi Temis<br />
Sesaxeb SeiZleba iTqvas, rom mas `ar ebraleba moyvasi,<br />
mis win ro acvan jvarzeda~. erTaderTi kaci, romelic<br />
94
Sinaganad ar gaiziarebda xalxis gasastikebul damokidebulebas<br />
Tavisi Secodebis sikvdiliT gamomsyidveli<br />
adamianisadmi, luxumia, omis Semdeg gauCinarebuli.<br />
`baxtrionSi~ zustad, danawevrebulad aris gaazrebuli<br />
da warmoCenili, ris wyalobiT axerxeben mTielebi<br />
iranelebis batonobisgan kaxeTis daxsnas, ra ganapirobebs<br />
mTielTa sazogadoebis gansakuTrebul siZlieres.<br />
misi sawindari specifikuri da Temis monoliTad<br />
Semkvreli religiurobis garda aris mkveTri socialuri<br />
morali. igi, erTi mxriv, awesebs gmirebis da gmirobis<br />
kults, ganuzomeli didebiT ajildoebs mxedrul<br />
siqveles da Tavdadebas da amiT qmediT stimuls aZlevs<br />
individs, iyos iseTi da moiqces ise, rom ase Zvirad-<br />
Rirebuli socialuri aRiareba moipovos. meore mxriv,<br />
mTielTa socialuri morali moicavs umkacres sanqciebs<br />
individis mimarT socialuri movaleobis SeusruleblobisTvis<br />
autaneli zizRis, Sercxvenis da sazogadoebisgan<br />
mokveTis saxiT. es, rogorc davinaxeT, gulqvaobaSi<br />
da sisastikeSic SeiZleba gadaizardos, magram<br />
TavisTavad, `baxtrionis~ mixedviT, aucilebelia, radgan<br />
sazogadoebas TviTSenarCunebis Zalas matebs.<br />
mTielTa morali amkvidrebs SurisZiebis kanons,<br />
mtris mimarT gansakuTrebul, ulmobel siZulvils da<br />
Seurigeblobas. es Zalian mZafrad Cans sanaTas, lelas,<br />
kvirias saxeebSi. `baxtrionSi~ SurisZiebis Jini da<br />
mtris daundobeli siZulvili bunebrivi, adekvaturi<br />
emociuri pasuxia im uadamiano sisastikeze, romelsac<br />
iranelebi iCenen saqarTveloSi da romelic poemaSi sagangebod<br />
aris aqcentirebuli. Surisgebis es mwvave wadili<br />
da siZulvili sabrZolo energiis, Tavganwirvis<br />
unaris Semmatebelia. magaliTad, SurisZiebis wyurvili<br />
ubiZgebs Tavganwirvisken lelas, Tumca isic saTqmelia,<br />
rom es wyurvili Tavis mxriv aRiZvreba TanagrZnobiT<br />
axloblebis tanjvisadmi, xolo sanaTas SurisZiebis<br />
wyurvili _ TanagrZnobiT qarTvelebis mTeli<br />
mravalsaukunovani tanjva-wamebisadmi...<br />
95
mtrisadmi siZulvilis, zizRis, misTvis samagieros<br />
gadaxdis motivebi Tavs iyris da, SeiZleba iTqvas, garkveul<br />
ideologiad yalibdeba zezvas TvalsazrisSi.<br />
luxumTan misi paeqroba rogorc TviT mis, aseve<br />
luxumis bunebas arsobrivad avlens da sibralulis da<br />
Seubraleblobis problemasac yvelaze dramatulad<br />
wamoWris.<br />
zezva igonebs, rogor `acxes qadada~ lekebi da rogor<br />
mokveTa man erT leks Tavi. `_ Tavi gagorda miwaze,<br />
tuCebm dauwyo kapuni, ityodi, sarekelasa wisqvilze<br />
gaaqv rakuni. Sen Sagebrala urjulo, mogiwylianda<br />
Tvalebi... uTuod, saiT enaxve, mogafurTxebdnen qalebi.<br />
me ar mebralvis, luxumo, mounaTlavi arodis, magaT<br />
siwuntis naRveli yelSi duRiliT amodis. visac Cven ar<br />
vebralebiT, Cven SevibraloT risada? sikvdili Tvi-<br />
Ton ufalsa gauCenia mtrisada!~.<br />
upirvelesad yuradRebas iqcevs, rom zezvas metyvelebis<br />
yaida iseTia, TiTqos laparaki adamians ar exebodes.<br />
qadis cxoba, sarekelas rakuni wisqvilze _ lekebis<br />
mimarT naxmari es ironiuli gamoTqmebi imis ni-<br />
Sania, rom zezva mters adamianTa modgmis miRma warmoidgens,<br />
mteri misTvis usulo da knini sagnebis<br />
tolfardia.<br />
zezva tkbeba mtris damdablebiT da ganadgurebiT.<br />
mteri mas zoologiur zizRs gvris, mis cnobierebaSi<br />
amotvifrulia sazizRari, saZageli `mtris xati~. `urjulosadmi~,<br />
`mounaTlavisadmi~, anu faqtobrivad araadamianisadmi<br />
damokidebuleba gamoricxavs raime humanur<br />
grZnobas, masze ar vrceldeba sibraluli, raki is<br />
TviTon Seubralebelia Cvendami. zezvas SefasebiT,<br />
luxumis mier mtris Sebraleba saZraxisi da samarcxvinoa,<br />
radgan mtrisTvis gankuTvnilia ara sibraluli,<br />
aramed mxolod sikvdili da es RmerTis nebaa _ mtrisadmi<br />
Seubralebloba, zezvas gagebiT, Seuvali religiur-moraluri<br />
mcnebaa.<br />
zezvas poziciis siswores adasturebs TviT cxovreba;<br />
mtris sisastike, misgan kaxeTis umowyalo akleba,<br />
ramac mTielebi erTad Seyara qveynis saSvelad, utyua-<br />
96
ad amtkicebs, rom zezva marTali iyo da aris; igi<br />
niSns ugebs luxums. aseT fonze luxumi arafers Tu verafers<br />
pasuxobs zezvas. magram misi dumili marto<br />
amiT ar aris gamowveuli da arc mxolod imiT, rom dampyroblebTan<br />
didi, gadamwyveti brZolis win humanizmis<br />
qadageba aSkara Seusabamobaa. mTavaria, rom Tavisi<br />
dumiliT luxumi aRiarebs zezvas poziciis praqtikul<br />
mizanSewonilobas _ zezvas sityva mtris siZulviliT<br />
da zizRiT muxtavs saomrad gamzadebul jars da amiT<br />
mis sabrZolo SemarTebas ganamtkicebs.<br />
baxtrionis aRebis da mtris Zlevis, samarTliani<br />
Surisgebis aRsrulebis suraTi swored zezvas suliskveTebiT<br />
ixateba, mtrisadmi sisastike, mtris Seubralebeli<br />
ganadgureba tkbobiT aris gancdili (`alaznisake<br />
wavida urjulos sisxlis Rvaria~; `gaswyvita Cvenma<br />
laSqarma mteri, uRmerTod dalia~; `aivso TaTris<br />
ZvlebiTa im baxtrionis aria, cixe-galavnad egeba, ise<br />
gamravlda mkvdaria~...).<br />
TiTqos ukve yvelaferi gairkva, zezvas Tvalsazrisma<br />
udavo da sruli gamarjveba moipova, luxummac<br />
TiTqos uxmod cno mtris Sebralebis gaumarTlebloba,<br />
daeTanxma imas, rom misi acremleba mtris sikvdilis<br />
gamo samarcxvinoa. es motivi TiTqos savsebiT amoiwura<br />
da gaqra...<br />
magram poemis finali am moCvenebiTad martiv garkveulobas<br />
aqarwylebs da nawarmoebis konceptualur<br />
Sinaarss aRrmavebs, afaqizebs.<br />
poemis miTosuri finalis Sesaxeb damkvidrebulia<br />
Sexeduleba, rom gvelis mier momakvdavi luxumis gadarCenis<br />
mxatvruli mniSvneloba patriotuli Tavdadebis<br />
ideis gandidebaa. es idea aq uTuod unda vigulisxmoT,<br />
magram am saxis saTqmelis masze dayvana aRaribebs<br />
mis poetur sazriss da, Sesabamisad, mTlianad<br />
nawarmoebis sazrissac.<br />
finaluri pasaJi erTianad da TvalsaCinod aris dafuZnebuli<br />
Seubraleblobis da sibralulis siRrmiseul<br />
Temaze.<br />
97
vaJa aq warmosaxavs sibraluls rogorc universalur<br />
da saswaulmoqmed Zalas, romelic Zlevs TviT<br />
TiTqosda totalur borotebas. igi gvevlineba iseT<br />
idumal fenomenad, rogoradac mas Sopenhaueri axasia-<br />
Tebs. sastik mxecSi ucnaurad iRviZebs sibraluli,<br />
romelic mis mTel arsebas eufleba. `bevris codvebis<br />
moqmedsa gadaubrunda guneba, ra sibraluliT imsWvalvis<br />
misi gveluri buneba!~.<br />
am idumalebiT mocul aqts garkveuli motivireba<br />
mainc aqvs. TanagrZnobis pirveli impulsi monstrs<br />
uCndeba momakvdavi, sulTmobrZavi adamianis xilvisas,<br />
sasikvdilo tanjvis winaSe, romelSic ukiduresi simkveTriT<br />
vlindeba adamianebis da saerTod yvela cocxali<br />
arsebis Zireuli da tragikuli naTesaoba. amgvaradve<br />
aRiZvreba aludas sibraluli mucalisadmi, aRazas<br />
sibraluli zviadaurisadmi, TviT luxumis sibraluli<br />
mokluli lekisadmi; da momakvdavisadmi gaCenili<br />
gvelis sibralulic iseve gadmoiRvreba cremlebad,<br />
rogorc am gmirebis da, kerZod, luxumis aseTnairadve<br />
aRmocenebuli sibraluli (`Tan mkerds usvelebs mxedarsa<br />
cremlebis CamodeniTa~).<br />
ra Tqma unda, ar aris SemTxveviTi, rom gvelis saswaulebriv<br />
sibraluls iwvevs swored luxumi _ adamiani,<br />
romelic sibralulis uCveulo unars amJRavnebs.<br />
TiTqos miniSnebulic aris, rom gveli, adamianis fantaziis<br />
mier sibrZniT aRWurvili, Seicnobs luxumis bunebas,<br />
mis did sikeTes da es uRrmavebs TanagrZnobas<br />
(`zed daaSterda sneulsa Tavis gveluri saxiTa, dascqeris<br />
sulis mabrZolsa gulis mzaravis TvaliTa. dafiqrda<br />
gveli Zlierad, guli evseba braliTa~). Tumca<br />
asec rom ar iyos, mainc safiqrebelia _ luxums gvelis<br />
idumali TanagrZnoba ergo imitom, rom TviTon is<br />
TanagrZnobis araCveulebrivi niWiT aris aRsavse.<br />
magram mTavari is aris, rom gvelis sibraluli,<br />
iseve rogorc luxumis (aludas, aRazas) TanagrZnoba,<br />
mtrisken aris mimarTuli, mtrobis TiTqosda gauvali<br />
zRudis gamrRvevia. gveli, vaJas daxasiaTebiT, `adamis<br />
tomis mteria~, rac Zvel, cnobil kulturul tradici-<br />
98
as Seesatyviseba. gvelis arsebaSi ucnaurad gaRvivebuli<br />
sibraluli adamianis mimarT, anu misadmi mtruli<br />
modgmis warmomadgenlis mimarT ewinaaRmdegeba da<br />
problematurs xdis zezvas erTi SexedviT absoluturad<br />
urRvev logikas: `visac Cven ar vebralebiT, Cven<br />
SevibraloT risada? sikvdili TviTon ufalsa gauCenia<br />
mtrisada!~.<br />
`baxtrionis~ finali `stumar-maspinZlis~ dasasrulis<br />
msgavsia: orivegan cxovrebaSi gamjdar mtrobas,<br />
agresias, sisxlis wyurvils da sisastikes fantastikur-miTosur,<br />
idealur sferoSi gadaZalavs Tanagr-<br />
Znoba da solidaroba.<br />
saerTodac `baxtrionis~ koncefcias met naTels<br />
fens rogorc `stumar-maspinZlis~, aseve `aluda qeTelauris~<br />
azrobriv struqturasTan Sedareba. am poemeb-<br />
Si, rogorc aRniSnaven, ori simarTle Seetakeba tragikulad<br />
erTmaneTs _ sazogadoebis TviTSenarCunebis<br />
aucilebloba da pirovnebis universalur-humanisturi<br />
morali. mtrul garemocvaSi arsebuli, mudmivad saomar<br />
viTarebaSi myofi sazogadoeba, romelic `mtris<br />
xatis~ pirispir aris mobilizebuli, ver eTviseba zogadkacobriul<br />
zneobas, gamorCeul pirovnebaTa cnobierebaSi<br />
rom ibadeba. arsebiTad aludas da joyolas<br />
maTi sazogadoebebi swored `mtris xatis~ damsxvrevis<br />
cdas ar apatieben, ramdenadac mniSvnelovanwilad<br />
mtrisadmi rogorc araadamianisadmi zoologiur si-<br />
Zulvils da zizRs emyareba am sazogadoebaTa simkvidre<br />
(ori simarTle ibrZvis `gvelis mWamelSic~, magram aq<br />
mainc Taviseburi viTarebaa).<br />
cxadia, `stumar-maspinZelSi~ da `aluda qeTelaur-<br />
Si~ tragikulad Sejaxebul, SeuTavsebel simarTleTagan<br />
avtoris simpaTia avtonomiuri pirovnebis morals<br />
ekuTvnis rogorc ufro maRali rangisas, rogorc<br />
srulfasovans.<br />
`baxtrionSi~, am nawarmoebTagan gansxvavebiT, vaJa<br />
uSualod aCvenebs sazogadoebis TviTSenarCunebisTvis<br />
gamiznuli, SezRuduli da ulmoblobamde mkacri moralis<br />
efeqtianobas. dampyroblebze mopovebul gamar-<br />
99
jvebaSi misi wili arsebiTia. amitom ufro maRali da<br />
farTo, ufro faqizi zneobrioba ukan ixevs `mtris<br />
xatze~ damyarebuli moralis winaSe da maTi konfliqturi<br />
Sejaxeba ar xdeba. magram `baxtrionSic~, rogorc<br />
sxva poemebSi, avtonomiuri pirovnebis es universaluri<br />
da faqizi zneobrioba vaJasTvis mainc Rirebulebrivad<br />
uzenaesia. vaJas Rrma sulieri wyurvilis daokeba<br />
mxolod mas SeuZlia.<br />
`baxtrionis~ avtors aRafrTovanebs qarTvelebis<br />
mier sastiki mtris damarcxeba, magram kidev ufro meti<br />
faseuloba mis TvalSi TanagrZnobis, humanizmis mier<br />
sisastikis da mtrobis damarcxebas aqvs.<br />
100<br />
1995
`gvelis mWameli~ _<br />
`mowiweba sicocxlis mimarT~<br />
`gvelis mWamelis~ mTavari gmiri bunebis enas eufleba,<br />
bunebis idumal Sinagan arsebobas wvdeba. ras xedavs<br />
mindia bunebaSi, ras eubneba buneba Tavisi eniT,<br />
rogoria bunebis arsi, romelsac mindia ganWvrets _ am<br />
kiTxvebis dausmelad da maTze pasuxis gaucemlad nebiT<br />
Tu uneblieT mindias sibrZnes daviyvanT imis mixvedris<br />
unarze, romeli mcenare risi wamalia da a. S.,<br />
anu daviyvanT grZneulebaze. sinamdvileSi es sibrZne<br />
ufro Rrmaa da grZneuleba mxolod misi garsia.<br />
mindia upirveles yovlisa imas igebs, rom bunebaSic<br />
arsebula sixaruli da tanjva, iseve rogorc adamianebis<br />
cxovrebaSi. `esmis dReidan yoveli, rasac frinvelni<br />
galoben, an mcenareni, cxovelni rodis ilxenen,<br />
wvaloben~. mindia xdeba bunebis sixarulis da tanjvis<br />
Tanaganmcdeli, amitom mis sibrZnes didi sixarulic<br />
axlavs da didi mwuxarebac. is mindias bednierebasac<br />
agrZnobinebs da yofierebis tragizmsac.<br />
ra badebs, bunebaSi, kerZod, tanjvas, saidan warmodgeba<br />
igi?<br />
bunebaSi tanjvis gamomwvevia sikvdilis SiSi, sicocxlis<br />
gaqrobis winaSe Zrwola. mindias mTavari aRmoCena<br />
is aris, rom yvelafers, rac bunebaSi arsebobs,<br />
adamianis msgavsad surs sicocxle da zaravs sicocxlesTan<br />
ganSoreba. roca mindia xeebis moWras daapirebs,<br />
isini tirils, Civils iwyeben; xe, romelsac mindia<br />
culs Semokravs, emudareba mas: `nu momklav, Cemo<br />
mindiav, nu damibneleb mzesao~.<br />
oRond aq jer kidev ar Cans, rom mindias mier bunebaSi<br />
sikvdilis winaSe Zrwolis aRmoCenas avtori sagangebo<br />
interesis da fiqris sagnad aqcevs, gansakuTrebul,<br />
konceptualur mniSvnelobas aniWebs. es cxadi<br />
xdeba sxvagan, nawarmoebis erT-erT yvelaze mniSvnelovan<br />
da dramatul pasaJSi, sadac Temis da mindias konfliqtis<br />
ukiduresi gamwvavebaa naCvenebi: mindias Tvistomebi<br />
mis mier mcenareTa da cxovelTa mospobis cod-<br />
101
vad Seracxvas gaumarTleblad, Tavisi arsebobisTvis<br />
mavned miiCneven da bunebis saidumlos wvdomis mindiaseul<br />
unars sulac cru gamonagonad acxadeben. axla<br />
unda gamoirkves, marTla SeuZlia Tu ara mindias bunebis<br />
Sinacxovrebis gageba da sworia Tu ara misi Tvalsazrisi,<br />
rom mcenareebis da cxovelebis xocvaze adamianebma<br />
xeli unda aiRon. mindia amtkicebs Tavis simarTles<br />
_ ara msjelobiT, Teoriuli argumentebiT,<br />
aramed bunebis siRrmeSi wvdomis unaris uSualo<br />
gamovleniT.<br />
mindia raRacas daJinebiT uyurebs da tiris. SekiTxvaze,<br />
ra atirebs, is pasuxobs: `_ ager im Citebs yurs<br />
vugdeb, _ TiTiT uCvena Citebze (orni frTebCamoSvebulni<br />
ifnis qveS isxdnen sipebze), _ erTi meores uambobs<br />
sikvdilis ambavs Svilebze; marcxniT mjdomare<br />
dedaa, marjvniske _ ambis mTxrobeli. Tqvens mters,<br />
rom gulmoklulada Svilebsa tiris mSobeli~. Citebs<br />
exla-Ra Sescqeris xevsurTa kreba srulia, CitTagan<br />
erTi im drosa, TiTqos mohsvlodes rulia, sipidan<br />
dabla daeca da ganuteva sulia. romeli mokvda orTagan,<br />
amis gageba rjulia!~.<br />
kritikul situaciaSi, roca mindias sibrZne eWvqveS<br />
aris dayenebuli, mkveTrad gamJRavndeba am sibrZnis<br />
arsi _ bunebis qmnilebebisTvis sikvdili, sikvdilis<br />
elda aranakleb SemaZrwunebelia, vidre adamianebis-<br />
Tvis; buneba amiT adamians enaTesaveba. magaliTad, bunebaSic<br />
arsebobs imis msgavsi ram, rac adamianur samyaroSi<br />
dedaSviluri grZnobaa, Svilis sikvdiliT gamowveuli<br />
gamanadgurebeli tkivilia.<br />
raki TemisTvis aSkara gaxda mindias sibrZne da<br />
xalxma TvalnaTliv dainaxa, rom sikvdilis saSinelebas<br />
bunebis qmnilebebi adamianTa msgavsad da, SesaZloa,<br />
kidev ufro mZafradac ganicdian, amas TiTqos unda<br />
moyves Temis mxridanac mcenareTa da cxovelTa mospobaze<br />
xelis aReba _ ar SeiZleba mokla is, visac SensaviT<br />
surs sicocxle da SensaviT aSfoTebs sikvdili.<br />
magram ase ar xdeba. `darwmundnen imis codnaSi, saqme<br />
win edva yvelasa, magram nagrZnobsa guliTa gonebiT<br />
102
hSvelen verasa: balaxsac sTiben, nadirs hkvlen, SeSiT<br />
anTeben kerasa. qaTmis xorcs ra SeaZulebs, Tqvenve<br />
miTxariT, melasa?!~.<br />
imas, rom mindias sibrZnis arss bunebis gammsWvalavi<br />
sicocxlis nebis da sikvdilis SiSis wvdoma Seadgens,<br />
isic mowmobs, Tu rogor kargavs igi naTelxilvis<br />
unars: roca mindia Ralatobs Tavisi grZnobismieri, intuituri<br />
codnis arsidan uSualod gamomdinare princips<br />
_ cocxal arsebaTa arkvlis princips, anu roca<br />
mas aRar surs yuradiRos is, rasac bunebis qmnilebebi<br />
eubnebian, _ rogor surT sicocxle da rogor aSinebT<br />
sikvdili _ buneba munjdeba misTvis.<br />
nawarmoebSi yvelgan, sadac konkretulad gamoisaxeba<br />
buneba, sicocxlis neba da sikvdilis SiSi misi<br />
Zireuli Tvisebebia. asea epizodSic, sadac naCvenebia<br />
ucnauri ram _ rogor eqstazurad mkis mindia yanas<br />
imis miuxedavad, rom man TavisTavs aRukveTa cocxal<br />
arsebaTa kvla. es paradoqsi imiT aixsneba, rom puris<br />
TavTavebs aSinebT aramarto sikvdili saerTod, aramed<br />
kidev ufro metad uazro sikvdili rogorc fuWi arsebobis<br />
dasasruli. mindia aseTi sikvdilisgan ixsnis,<br />
axal sicocxles aniWebs maT, _ aniWebs imas, rac wyuriaT<br />
_ ramdenadac SesaZleblobas aZlevs emsaxuron<br />
sicocxlis gagrZelebas da gaZlierebas, ukvalod da<br />
unayofod ar gaqrnen. `ara, me momWer, mindiav, nu mtoveb,<br />
Seni kvnesame!~ `ara, me, _ sxva gaiZaxis, _ ufro ma-<br />
Sinebs zeca me. patara nislic rom vnaxo, CamoviSlebi<br />
taniTa, vai, Tu setyva movides, yeli gamomWras daniTa~.<br />
sxva ufroc hyviris: `nu mwirav, ixare Tavis janiTa!~<br />
...yanasa setyva aSinebs, _ kacT usazrdood darCena,<br />
Torem viT namgals, setyvasa siT SeuZlia waxdena?!<br />
kacT sargod Tavsa hzogaven TavTavni oqrosferani, ar<br />
swadiT oxrad lpebodnen, hkenkavdnen yvavni, Zerani.<br />
mitom Cqaroben momkasa, erTad Jivian yvelani, hsurT<br />
purad iqcnen, saWmelad, rom miTi gaZRnen mSierni~.<br />
mindias mier danaxul bunebaSi zneobrivi sawyisi,<br />
zneobrivi grZnobebi da moTxovnilebebi vlindeba _<br />
ara ubralod sikvdilis arndoma, aramed amaod daRup-<br />
103
vis SiSi, sxvaTa sicocxlis Svelis survili. rogorc<br />
mindia grZnobs bunebis tanjvas, sikvdilis winaSe Zrwolas,<br />
aseve bunebis qmnilebebi (yovel SemTxvevaSi, zogierTni)<br />
grZnoben adamianebis tanjvas, maTdami damuqrebul<br />
sikvdilis safrTxes. aramarto mindia TanaugrZnobs<br />
bunebas, aramed xdeba isec, rom bunebac TanaugrZnobs<br />
adamians, mzad aris Seewiros mas da amiT tanjva da<br />
sikvdili aaridos. is yvavilebi, mindias rom amcnoben,<br />
Tu ra sneulebebis samkurnalod gamodgebian, Tanaugr-<br />
Znoben adamianTa sasikvdilo tanjvas da sakuTari sicocxlis<br />
sisavses wiraven maTi sasicocxlo Zalis aRdgenas.<br />
`Turme zneda sWirT yvavilTa, oRond ewamlon<br />
sneulTa, sicocxliT gafufunebuls arad agdeben sxeulTa;<br />
salxinod hsaxven, kacT sargod, Zval-xorcTa CamorRveulTa~.<br />
yvavilebs ar aSinebT, piriqiT, Svebas<br />
gvriT aseTi sikvdili, romelic arsebiTad arc aris<br />
yofnis dasasruli, aramed sxva sicocxlea, axal sicocxled<br />
gardasaxva da sicocxlis nakadSi kvlav monawileobaa.<br />
yvavilTa survili, tanjvis da sikvdilisgan<br />
ixsnan adamianebi, igive sicocxlis nebaa, oRond<br />
zneobrivad gakeTilSobilebuli, romelsac SeuZlia<br />
sikvdilis tanjvis sxvebisTvis asaSoreblad uari<br />
Tqvas TavisTavze da sxvaTa sicocxlisTvis TavisSewirviT<br />
axali, ufro srulfasovani xorcSesxma moipovos.<br />
ase rom, bunebazec SeiZleba iTqvas is, rasac vaJa<br />
erT werilSi adamianze ambobs: `TiTqos kacs sicocxle<br />
yvelaze metad uyvars, magram rom xSirad sikvdilSi<br />
kaci sicocxles hpoulobs? bunebac amas albaT imitom<br />
Caadeninebs kacs, rom imisTvis sikvdili, rac kacs<br />
uyvars da ebraleba, igive sicocxlea~.<br />
mindia, rogorc vxedavT, bunebaSi aRmoaCens sicocxlis<br />
nebas da xaliss (gansakuTrebuli sisavsiT igi<br />
ixateba gazafxulis dadgomis suraTSi: `roca ki gazafxuldeba,<br />
gamoiRviZebs qveyana, silaRe, simxiarule<br />
daseirnoben yvelgana...~); aRmoaCens sicocxlis wyurvilisgan<br />
ganuyofel sikvdilis SiSs da arndomas, rac<br />
bunebas adamianTan anaTesavebs. am naTesaobis mxatvruli<br />
gamosaxva gaRrmavebuli da gamZafrebulia imiT,<br />
104
om bunebaSi warmoCndeba sicocxlis nebis da sikvdilis<br />
SiSis aramarto instinqturi gamovlinebebi, aramed<br />
am fenomenTa ufro rTuli, zneobrivi Sinaarsis<br />
Semcveli formebic.<br />
* * *<br />
vaJa-fSavelas prozaSi gamosaxuli bunebis samyaro<br />
arsebiTad mindiasTvis damaxasiaTebeli `gulis xedviT~<br />
danaxuli da gagebuli samyaroa. is, Tu rogor<br />
aRiqvams bunebas mindia, gamokveTilia aramarto `gvelis<br />
mWamelSi~, aramed vaJas moTxrobebSic. iseve rogorc<br />
`gvelis mWamelSi~, vaJas prozaSic bunebis arsi<br />
sicocxlis wyurvili da sikvdilisgan ganzidvaa. am<br />
elementarul da amasTanave Zireul ZalTa warmoCena<br />
gansazRvravs upirveles yovlisa vaJa-fSavelas prozisTvis<br />
niSandobliv simartivis da siRrmis ucnaur<br />
Serwymas.<br />
vaJas moTxrobebSi bunebis qmnilebebi sicocxles<br />
ganicdian rogorc Zvirfas saCuqars, nazad da vnebianad<br />
arian Seyvarebuli sicocxleze da miT ufro Zlierad<br />
natroben xangrZliv arsebobas, rac ufro mwvaved<br />
grZnoben sikvdilis safrTxes, rac ufro eldisdamcemia<br />
maTTvis aryofnis SiSi.<br />
`oh, adamianebo!.. ara hgrZnobT, rom Cvenc gviyvars<br />
Tavisufleba, ara hgrZnobT Tqvenis Seubralebelis<br />
guliT, rom Cvenc gviyvars sicocxle~ _ ambobs `Svlis<br />
nukris naambobis~ gmiri, romelic mudam SeSfoTebiT<br />
moelis sikvdils; `didxans sicocxles danatrebul~<br />
ias SiSs gvris sikvdilis xilva; mTis wyaro sizmarSi<br />
TavisTavs damSrals xedavs _ masac sikvdili akrTobs;<br />
quCis vedrebaSic sicocxlis wyurvili da sikvdilis<br />
SiSia gamJRavnebuli: `mzeo, damxede, wvimav, damname!<br />
kldeo maRalo, Seinaxe Cemi fesvebi, sicocxles nu<br />
daukargav, nu amomTxri, nu amomagdeb!.. dambadebelo,<br />
Seminaxe unayofo kldezed dakidebuli quCi...~; aseve<br />
irems, `radgan cocxalia, uyvars sicocxle~, magram<br />
arasdros asvenebs sikvdilis safrTxe; klde Civis:<br />
105
`ramdenic meti momwydeba (lodebi) gulidan da Caileweba<br />
jurRmulSi, imdenad me sikvdils vuaxlovdebi,<br />
ukvdavebis motrfiale, msasoebeli mTeli Cemi arsebiT~;<br />
verxvi yurs ugdebs yvavilebs, romlebic `mudam-<br />
Jams sicocxleze saubrobdnen, mzesa da dedamiwas<br />
hlocavdnen da RmerTs evedrebodnen: `RmerTo, nu<br />
mogviReb male bolos, didxans gvacocxleo!~. aseTi magaliTebi<br />
moyvana kidev mravlad SeiZleba.<br />
vaJas prozaSi, `gvelis mWamelis~ msgavsad, bunebas<br />
zneobrivi ieri aqvs _ masSi Tavs iCens sikeTis uqmnelad,<br />
unayofod gaqrobis SiSi, sxvaTa sasikvdilo tanjvis<br />
Tanaziaroba, sxvaTa sicocxlis dacvis survili...<br />
vaJas moTxrobebSi, Cveulebriv, adamiani yrua bunebis<br />
enisadmi. adamianebs fiqradac ar mosdiT yuri miugdon<br />
bunebis enas da Cawvdnen imas, rac am eniT gamoiTqmeba.<br />
maT ubralod ver warmoudgeniaT, rom aseTi realoba<br />
arsebobs da amitom bunebis mimarT sastikebi, mo-<br />
Zaladeebi arian. erT moTxrobaSi xis fesvebi yvebian,<br />
rogor mospo `Seubralebelma~ kacma maTi Svili _ muxa.<br />
`...culiT dauwyo Wra; imas ar esmoda Cveni da Cveni<br />
Svilebis kvnesa. culs rom gvcemen, Cven vkvnesiT da<br />
Tqven ki, kacni, amas `rakuns~ eZaxiT. gadmogvdis sisxli<br />
da Tqven Cvens sisxls `xis wvens~ uwodebT...~.<br />
Tumca zogjer adamiani axerxebs Tvalaxelili da<br />
smenagaxsnili iyos bunebis mimarT, gaigos, Tavis enaze<br />
`Targmnos~ bunebis ena, vTqvaT, SaSvis an bulbulis galoba,<br />
kvlav sicocxlis siyvaruls da sikvdilis arndomas<br />
rom gamoxatavs (`bunebis mgosnebi~).<br />
vaJa-fSavelas erT komizmiT Seferil moTxrobaSi<br />
aRwerilia monadiris sizmari, romelSic igi da misi<br />
msxverpli rolebs ucvlian erTmaneTs. imisTvis, raTa<br />
igrZnos, Tu ra codvas Cadis, roca cxovelebs xocavs,<br />
ras niSnavs cocxali arsebis mokvla, monadirem TviTon<br />
unda gamocados sikvdilis saSineleba, TviTon unda<br />
ganicados, rogor ewameba sikvdilis winaSe myofi...<br />
sxva moTxrobaSi momakvdav frinvels Seibralebs da<br />
Seifarebs TviTonac sikvdils miaxloebuli, `didi<br />
tanjva-vaebis mnaxveli~, yvelaze sayvarel adamianTa<br />
106
sikvdilis gadamtani kaci... ase rom, adamianma imdenad<br />
SeiZleba igrZnos bunebis qmnilebebis sikvdilismieri<br />
tanjva, ramdenadac is TviTon gamocdis sikvdilis<br />
satanjvels.<br />
mindia swored aseTi mtkivneuli gamocdilebis mqone<br />
adamiania.<br />
gamoTqmulia azri, rom mindia qajebTan tyveobaSi<br />
tanjvis gamovliT moipovebs naTelxilvis unars.<br />
es saintereso azri Sevsebas moiTxovs _ tanjvagamovlili<br />
mindias mier mopovebuli naTelxilvis unari<br />
upirvelesad bunebis qmnilebaTa tanjvis gaziarebis<br />
unaria. bunebaSi tanjvis gamomwvevi ki, rogorc davinaxeT,<br />
sikvdilis saSinelebaa, risi wvdomac Seadgens<br />
mindias sibrZnis arsebiT Sinaarss. da nawarmoebSi warmoCenilia,<br />
rom am sibrZnes, bunebis sikvdilismieri<br />
tanjvis Tanagancdis niWs mindia iZens sikvdilTan uSualo<br />
SexebiT, SejaxebiT.<br />
literaturismcodneebs garkveuli aqvT, rom miTosuri<br />
TvalsazrisiT mindias tyveoba qajebTan niSnavs<br />
qvesknelSi, anu sikvdilis qveyanaSi yofnas, rac aucilebelia<br />
iniciaciisTvis, magiur codnasTan ziarebisTvis.<br />
unda vifiqroT, rom vaJa-fSavela miTosuri xatovanebiT,<br />
simbolikiT mindias Sinagan, sulier da zneobriv<br />
gamocdilebas gviCvenebs, romlidanac misi sibrZne iSva<br />
_ mindiam gamocada sikvdili, is sikvdilis Semcnobi<br />
kacia.<br />
magram qajebTan mindias tyveobis ambis gadmocemisas<br />
mwerali ufro konkretuladac aRbeWdavs Tavisi<br />
gmiris sikvdilTan Sexvedras, romelic saTaves aZlevs<br />
mis sibrZnes: dausrulebeli tyveobiT sasowarkveTili<br />
mindia Tavis mokvlas cdilobs da am mizniT gvelis<br />
xorcs Wams. bunebrivi iqneba Tu vigulisxmebT, rom<br />
TviTmkvlelobis cdisas Seicnobs mindia sikvdils,<br />
ukiduresi uSualobiT da sisruliT igrZnobs, ra aris<br />
sikvdili da ase iZens sibrZnes, romlis arsi imis ganWvretaa,<br />
rom amqveynad yoveli arseba sikvdilis saSinelebiT<br />
itanjeba da wyuria sicocxle _ vinc Rrmad<br />
icis sikvdili, man aseve icis sicocxlis nebis siZlie-<br />
107
e, sicocxlis siZvirfase... sikvdilis wvdoma aramarto<br />
sibrZnesTan ziarebis gzaa, aramed am sibrZnis Ziri-<br />
Tadi Sinaarsic.<br />
nawarmoebSi sikvdili da sibrZne faqtobrivad gaigivebulia.<br />
naTelmxilvelad qceulma mindiam `Seigno,<br />
Wama gvelisa qajTagan iyo zmaneba. sibrZne aCvenes<br />
gvelada, rom hzizReboda saWmelad~. amgvarad, avtors<br />
aqcentirebuli aqvs, rom gvelis Wama simboloa da am<br />
simbolos azri sibrZnesTan ziarebaa. simboluri mniSvnelobis<br />
mqone `zmanebis~ miRma ki realurad mxolod is<br />
Cans, rom mindia `igemebs~ sikvdils, ramdenadac gvelis<br />
xorcis Wamas igi TviTmkvlelobis saSualebad miiCnevs<br />
da rom swored sikvdilis es Secnobaa sibrZne.<br />
sikvdilis pirispir myofi mindias Sinagani samyaro,<br />
qvecnobiereba SeiZreba da manamde Cveulebriv adamian-<br />
Si iRviZebs araCveulebrivad maxvili intuicia, umZafresi<br />
Tanagancdis unari, Zlieri, intensiuri warmosaxva.<br />
mas gaexsneba `gulis xedva~, romelic daanaxebs, rom<br />
sikvdili sazarelia yovelive cocxalisTvis da amitom<br />
bunebis mimarT Zaladoba rogorc mkvleloba unda<br />
aRikveTos.<br />
mindias _ ubralo xevsuris naTelmxilvelad qcevis<br />
ambavSi gamosWvivis vaJa-fSavelas yvelaze mniSvnelovan,<br />
mTavar nawarmoebTa fundamenturi, ganmeorebadi<br />
azrobriv-siuJeturi struqtura: sikvdilTan dramatuli<br />
Sexvedra siRrmiseulad avlens personaJTa bunebas<br />
an stimuls aZlevs maT pozitiur sulier-zneobriv<br />
feriscvalebas. gavixsenoT _ mucalTan samkvdrosasicocxlo<br />
orTabrZola, mucalis sikvdilis xilva da<br />
Rrma gancda, sikvdilis tragikulobis aRmoCena aZlevs<br />
biZgs aludas Sinagan metamorfozas; mTel Tavis pirovnul<br />
Rirsebas aCens joyola kritikul viTarebaSi, romelic<br />
mis axladSeZenil megobars aSkara sasikvdilo<br />
safrTxes uqmnis; zviadauris sikvdilis tkiviliani aRqma<br />
uCveulo sulier siRrmes, sifaqizes da siZlieres<br />
gamoamJRavnebinebs aRazas; luxumis agoniis Semxedvare<br />
urCxulis arsebaSi saswaulebrivi gardaqmna xdeba,<br />
Rrma sibraluli aRmocendeba; SedarebiT naklebmniSv-<br />
108
nelovan poemaSi `gogoTur da afSina~ sikvdilTan Sexvedris<br />
motivi reliefurad ar ikveTeba, magram misi monaxazi<br />
mainc SeimCneva _ gogoTurTan saxifaTo Setakebis<br />
Semdeg xdeba afSinas zneobrivi feriscvaleba.<br />
`gvelis mWamelSic~ vaJas poeturi eposis es myari<br />
da arsebiTi motivia xorcSesxmuli.<br />
* * *<br />
`gvelis mWamelSi~ miniSnebulia vaJa-fSavelas mxatvruli<br />
`bunebismetyvelebis~, bunebis vaJaseuli mxatvruli<br />
aRqmis da gansaxierebis saTave _ swored is, rom<br />
buneba adamianTa samyaros msgavsad aRsavsea sicocxlis<br />
nebiT da sikvdilis tkiviliT, edeba safuZvlad<br />
bunebis anTropomorful warmosaxvas, aqezebs vaJas<br />
fantazias, sxva adamianuri niSnebic Sematos bunebas...<br />
bunebas da adamians anaTesavebs agreTve enismqoneoba<br />
da es momentic bunebis anTropomorfuli warmosaxvis<br />
sayrdenad gvevlineba. `rac ki ram daubadia ufals<br />
sulier-usulo, _ yvelasac Turme ena aqvs, ara yofila<br />
urjulo~. enis, ufro sworad, enebis arseboba bunebaSi<br />
ar auqmebs sulierTa da usuloTa gansxvavebas, rogorc<br />
erTi SexedviT SeiZleba mogveCvenos. aq arc is<br />
igulisxmeba, rom bunebis ena iseTivea, rogoric adamianis<br />
ena, rom es aris ena adamianuri enis mniSvnelobiT:<br />
poemaSi `mTaTa erToba~ buneba daxasiaTebulia rogorc<br />
`uen-piro~, anu rogorc swored adamianur enas<br />
da metyvelebis unars moklebuli. magram buneba metyvelia<br />
arapirdapiri azriT _ eqspresiulia, raRacis<br />
gamomTqmelia. bunebis qmnilebaTa Sinagani arsi garegnulad<br />
gamoixateba garkveuli ieriT, xatiT, moZraobiT,<br />
xmiT _ garkveuli niSnebiT. am niSnebis erTobliobaSi,<br />
anu Tavisebur enaSi ganfenilia bunebis sazrisi,<br />
neba, miswrafeba, sixaruli, tkivili da amis wyalobiT<br />
aris SesaZlebeli bunebis wvdoma-gageba _ hermenevtikis<br />
erT-erTi amosavali principi is aris, rom gagebis<br />
SesaZleblobas ena iZleva. vaJas SemoqmedebaSi bunebis<br />
109
enis adamianur enaze `Targmnis~ sistemuri cdaa ganxorcielebuli.<br />
vaJa-fSavelas TvalsazrisiT, bunebis enis da, Sesabamisad,<br />
bunebis saTqmelis gageba SeiZleba, Tu adamiani<br />
bunebasTan urTierTobas amyarebs siyvaruliT, TanagrZnobiT,<br />
gulisxmieri intuiciiT, gamZafrebuli<br />
warmosaxviT. roca asea, bunebac guls aRebs adamianis-<br />
Tvis, ndobiT axedebs mas Tavis Sinagan arsebobaSi. ma-<br />
Sin aRmoCndeba, rom buneba `ara yofila urjulo~.<br />
bunebis am daxasiaTebaSi konceptualuri azria SekumSuli<br />
da mis naTelsayofad unda gaviTvaliswinoT,<br />
ra mniSvnelobis Semcvelia `urjulos~ saxe vaJas SemoqmedebaSi:<br />
`urjulo~ aris is, vis sicocxlis nebas da<br />
uflebas ar unda vaRiarebdeT, visi sasikvdilo tanjva<br />
ar unda gvaRelvebdes, vinc sruliad ucxoa CvenTvis,<br />
arafriT ar gvgavs da amdenad misi gageba ar SegviZlia<br />
da ar gvinda; anu `urjulos~ mimarT ara gvaqvs da arc<br />
unda gvqondes eTikuri damokidebuleba rogorc RvTis<br />
da zneobis gareSe arsebulisadmi. amitom `gvelis mWamelis~<br />
mTavari gmiris mier imis aRmoCena, rom buneba ar<br />
aris `urjulo~, niSnavs _ bunebis mimarT unda damkvidrdes<br />
eTikuri damokidebuleba, Semwynarebloba, TanagrZnoba,<br />
araagresiuloba. mucalis Rirsebis da amas-<br />
Tanave misi sasikvdilo tanjvis da sicocxlisken<br />
swrafvis mxedveli aluda aseve aRmoaCens, rom igi `ara<br />
yofila urjulo~ da eTikuri damokidebulebis Rirsia.<br />
bunebis vaJa-fSavelaseuli xedva da gaazreba, iseve<br />
rogorc vaJas Semoqmedeba saerTod, farTo kulturul-istoriul<br />
konteqstSi ganxilvas saWiroebs. amjerad<br />
mokled SeiZleba iTqvas, rom bunebis vaJaseuli<br />
xedva mniSvnelovanwilad Tanxvedrilia qristianul<br />
TvalsazrisTan, romlis mixedviTac pirveli adamianis<br />
codviTdacemis Semdeg bunebac dacemulia, sikvdils<br />
emoneba da amis gamo itanjeba, pavle mociqulis TqmiT,<br />
`gminavs da kvnesis~. is adamianTan erTad elis sikvdilisgan<br />
mxsnels... bunebisadmi mindias damokidebuleba<br />
gvagonebs induri religiuri azrovnebis princips<br />
`axinsas~, romelic gulisxmobs cocxal arsebaTa arkv-<br />
110
las, maTTvis zianis miuyeneblobas... vaJa-fSavelas Semoqmedebis<br />
analizi bevr aseT sakiTxs wamoWris da isini,<br />
cxadia, sagangebo Seswavlas moiTxovs. aq maTgan<br />
erTs SevexebiT.<br />
SeiniSneba arsebiTi msgavseba vaJa-fSavelas msoflmxedvelobas<br />
da albert Svaiceris filosofiur-eTikur<br />
koncefcias Soris.<br />
Svaiceri Tavis moZRvrebas uwodebs `mowiwebas sicocxlis<br />
mimarT~ da mis ZiriTad princips ase ayalibebs:<br />
`me var sicocxle, romelsac surs sicocxle sxva<br />
sicocxleTa Soris, romelTac CemsaviT surT sicocxle~.<br />
Svaiceri miiCnevs, rom yvelaze elementaruli da<br />
aSkara ram, rasac adamiani TavisTavSi da Tavis irgvliv<br />
awydeba, aris sicocxlis neba, romelic yvelaSi da yvelaferSi<br />
erTgvaria Tavisi arsiT. am ubralo da naTel<br />
WeSmaritebas unda daemyaros, Svaiceris azriT, eTika.<br />
`rogorc Cemi sicocxlis neba moicavs vnebian swrafvas<br />
sicocxlis gagrZelebisken... da SiSs sicocxlis nebis<br />
ganadgurebis da misi idumali damdablebis winaSe, romelsac,<br />
Cveulebriv, tkivils uwodeben, aseve damaxasiaTebelia<br />
es momentebi sicocxlis nebisTvis, romelic<br />
Cems garSemo arsebobs, imis miuxedavad, gamoiTqmeba es<br />
neba Tu munji rCeba. amdenad eTikuria is, rom me Tanabari<br />
mowiwebiT vekidebi rogorc Cems sicocxlis nebas,<br />
aseve nebismier sxva sicocxlis nebas. swored es aris<br />
zneobis mTavari principi. sikeTe aris is, rac emsaxureba<br />
sicocxlis SenarCunebas da ganviTarebas, boroteba<br />
_ rac anadgurebs an aferxebs sicocxles~. es eTika<br />
ar ifargleba adamianTa samyaroTi, bunebazec<br />
vrceldeba _ adamiani WeSmaritad zneobrivia mxolod<br />
maSin, roca mowiwebiT aRiqvams da ufrTxildeba TviT<br />
yvelaze patara, TiTqosda umniSvnelo, naklebRirebul<br />
sicocxles, Tavs ikavebs misi dazianebis da mospobisgan.<br />
vaJa-fSavelas mrwamssac zustad gamoxatavs formula<br />
`mowiweba sicocxlis mimarT~. is, rac Svaiceris moZ-<br />
Rvrebis fundaments warmoadgens, vaJasTvisac Zireuli<br />
WeSmaritebaa: `yvela da yvelaferi, sadac ki Tvali da<br />
yuri miuwvdeba adamians, gvelaparakeba Semdegs: me co-<br />
111
cxali var, cocxali da minda kvlav vicocxlo; sicocxle<br />
Cemi unda iyos dausrulebelio~. erTnairia vaJafSavelas<br />
da Svaiceris eTikuri Tvalsazrisic, romelic<br />
am pirveladi WeSmaritebidan aris amozrdili _<br />
yoveli sicocxle gasafrTxilebelia.<br />
`gvelis mWamelis~ mTavari gmiris msgavsad albert<br />
Svaiceri mkurnali iyo, aramarto qadagebda `mowiwebas<br />
sicocxlis mimarT~, aramed praqtikuladac iRvwoda<br />
sicocxlis SesanarCuneblad da gasaZliereblad. igi<br />
misTvis ucnobi literaturuli personaJiviT cdilobda<br />
Seesustebina sicocxlis nebis Semborkavi da damTrgunveli<br />
agresiuloba, tkivili, sikvdili.<br />
112<br />
1997
<strong>daviT</strong> kldiaSvili<br />
igavi TavkerZobis Sesaxeb<br />
arsebobs nawarmoebebi, romlebSic mxolod literaturis<br />
istorikosTa sareanimacio procedurebis waylobiT<br />
bJutavs sicocxlis naperwkali.<br />
<strong>daviT</strong> kldiaSvilis `samaniSvilis dedinacvali~,<br />
cxadia, aseT procedurebs ar saWiroebs, igi droTa<br />
ganmavlobaSi bunebriv sicocxlisunarianobas ar kargavs.<br />
am sicocxlisunarianobis sawindris Sesaxeb kidev<br />
erTxel dafiqreba, albaT, zedmeti ar unda iyos.<br />
`samaniSvilis dedinacvalze~ msjelobisas tragikulis<br />
da komikuris cnebebi gamoiyeneba, oRond tragikuli<br />
gagebulia yoveldRiur-yofiTi azriT, `ubedurebis~<br />
mniSvnelobiT.<br />
sinamdvileSi <strong>daviT</strong> kldiaSvilis moTxroba Seicavs<br />
tragikulis rogorc specifikuri esTetikuri kategoriis<br />
zogierT moments.<br />
is, rasac platon samaniSvili Seejaxeba, arsebiTad<br />
aris istoriuli kanonzomiereba, romelic xels moucaravs<br />
aznaurTa fenas, magram es daundobeli istoriuli<br />
aucilebloba movlenilia ara uSualod, aramed rogorc<br />
bediswera.<br />
bediswerasTan adamianis Sejaxebis motivi ki tragikuli<br />
motivia. man yvelaze sruli gamovlena pova berZnul<br />
tragediaSi, xolo gansakuTrebuli simkveTriT<br />
xorci Seisxa sofokles `oidipos mefeSi~.<br />
aq bunebrivad Cndeba skeptikuri kiTxva _ ra SeiZleba<br />
hqondes saerTo kldiaSvilis uRimRamo personaJs<br />
didebulebiT mosil tragikul gmirebTan, romelTac<br />
amaRlebuli fiqri, zraxvebi da Rrma vnebaTaRelva<br />
gamoarCevT?<br />
tragikuli gmiris arsebiTi Tvisebaa is, rom igi,<br />
Seqspiris sityvebs Tu moviSveliebT, `mozRvavebul<br />
ubedurebasTan~ aris SebrZolebuli da rogori Rimi-<br />
113
lismomgvrelic unda iyos amis Tqma, platon samaniSvilic<br />
erTgvarad `mozRvavebul ubedurebas~ ebrZvis.<br />
tragikuli gmirisTvis damaxasiaTebelia agreTve,<br />
rom igi nebiT Tu uneblieT Tavad aRasrulebs gardauvals,<br />
sakuTari qmedebiT axorcielebs bedisweris mis-<br />
Tvisve mkacr ganaCens. tragikul personaJs platoni am<br />
niSniTac uaxlovdeba.<br />
platons Taviseburad yvelaferi zustad aqvs gaTvlili<br />
da dagegmili, magram mainc xdeba is, rac TiTqos<br />
yvelaze naklebad unda iyos mosalodneli, ris armosaxdenadac<br />
man amdeni iwvala; bedisweram platonis<br />
uneblie daxmarebiT Tavisi gaitana.<br />
bedisweris motivs <strong>daviT</strong> kldiaSvili Tavisi personaJebis<br />
yofiT-Cveulebriv saubarSi Tu fiqrSi `Seaparebs~:<br />
`egeba marTladac es qali mamamisis bedi unda<br />
iyos?! marTla ra aris, aba, rom Tavidanve am qals uxseneben<br />
da yoveli garemoeba ise ewyoba, rom usaTuod am<br />
qalis mxsenebeli xvdeba yvelgan, TiTqos gangeb piri<br />
SeekraT amaze!.. xom aravin icoda? mas xom erTi sityvac<br />
ar dascdenia Tavisi saidumlos Sesaxeb gverdevaniZes-<br />
Tan _ TviTon iman axsena da aqo es qali... qorwilidan<br />
saxlSi brundeboda, magram mainc aqeT wamovida... aq<br />
movida da, TiTqo gangeba iyos, es qvaSaviZe daxvda da<br />
imave qals urCevs da aZalebs!.. ras miaweros?.. ese umniSvnelod<br />
rava iqneba, rava xdeba es ambavi?! egeb<br />
marTla RmerTi aniSnebdes da gaWirvebuls daxmarebas<br />
aZlevdes, eweodes, saqmes uadvilebdes, bedze<br />
uTiTebdes!~.<br />
platonis Tavgadasavali bedisweris mier adamianis<br />
gamasxrebaa. bedis ironiis motivis wyalobiT `samaniSvilis<br />
dedinacvali~ warmodgeba aramarto konkretuli<br />
drois da garemos, konkretuli socialuri fenis warmomadgenelTa<br />
yofis amsaxvel suraTad, aramed igavadac<br />
adamianuri TavkerZobis da misi sasjelis Sesaxeb.<br />
ironiul-komikur igavad aqcevs `samaniSvilis dedinacvals~<br />
is, rom tragikuli elementi aq Tanmimdevrulad<br />
iSleba.<br />
114
amgvari elementis Semcvel situaciaSi moqceulia<br />
`patara adamiani~, romelic tragikuli gmiris, `suldidi<br />
qmnilebis~ msgavsad raime sayovelTao faseulobas,<br />
princips ki ar amkvidrebs TavganwirviT, sakuTari<br />
kerZo, ubadruki miznis miRwevisTvis Tavis damamcireblad<br />
codvilobs. swored am egoisturi SezRudulobiT<br />
da uRirsobiT, Tavisi adamianuri da aznauruli<br />
Rirsebis gaTelviT imsaxurebs igi bedis dacinvas (TavkerZobis<br />
gamo bekinac isjeba).<br />
tragikuli motivi _ adamiani bedisweris pirispir<br />
_ xorcSesxmulia misTvis sruliad Seusabamo, damamdablebel,<br />
anekdotur fabulaSi _ Svili mamis maWanklobas<br />
kisrulobs, berw sadedinacvlos daeZebs. ulmobeli<br />
bediswera platon samaniSvils evlineba savsebiT<br />
demiTologizebuli saxiT _ rogorc erTi sawyali<br />
qvrivi dedaberi.<br />
bediswerasTan adamianis Sejaxebis tragediuli motivi<br />
CanasaxSive profanirebuli da komizebulia: platoni<br />
viTom eurCeba, sinamdvileSi ki gaurbis beds.<br />
moTxrobis komizmis siRrmiseuli safuZvelia is, rom<br />
mTavari personaJis cdebi, gaeqces bedisweras, swored<br />
bedisweris aRsrulebaa. komizmi aqveiTebs da mTlianad<br />
nTqavs tragikul moments.<br />
qarTuli sinamdvilis dakninebis mowmobaa, rom `samaniSvilis<br />
dedinacvlis~ mxatvrul realobaSi tragikuli<br />
motivi aucileblad sakuTari Tavis parodiul<br />
uaryofad unda iqces, rom am realobaSi misi adekvaturad<br />
gamovlena SeuZlebelia.<br />
`samaniSvilis dedinacvalSi~ ZvelisZveli tragikuli<br />
modeli komikurad mdare, srulebiT aragmirul da<br />
arapaTetikur sinamdvileSi damiwda, rac niSandoblivi<br />
aRmoCnda Semdgomdroindeli mxatvruli azrovnebisTvis.<br />
Tumca nawarmoebis bolos komizmic qreba, specifikurad<br />
tragikulic aq araferi Cans, _ protagonisti<br />
ar iRupeba da araCveulebriv tanjvasac ar ganicdis,<br />
arc didi faseulobebi da idealebi imsxvreva _ TiTqos<br />
mxolod Cveulebrivi ubedureba rCeba, anu `tragedia~<br />
yoveldRiuri gagebiT.<br />
115
magram `samaniSvilis dedinacvlis~ finalSi aris<br />
reducirebuli namdvili tragediis natexic _ iRupeba<br />
adamianis suli, misi sindisi; sikeTes platonis arsebaSi<br />
axSobs daundobloba, gaborotebul sulSi ibadeba<br />
SurismaZiebluri kiTxva:`me Semibrala vinmem?~. platons<br />
ar SeuZlia daTmoba, beds damorCileba, amis safasuri<br />
ki misi zneobrivi sikvdilia.<br />
116<br />
1982
faruli Sinasamyaro<br />
sinamdvilis warmosaxva krizisis fazaSi niSandoblivia<br />
<strong>daviT</strong> kldiaSvilis realizmisTvis, rac upiratesad<br />
gulisxmobs feodaluri faseulobebis rRvevis<br />
xedvas gaRaribebuli aznaurebis yofaSi. magram qarTuli<br />
sinamdvilis Sinagan kriziss gamoxatavs mwerali im<br />
nawarmoebebSic, sadac misi mzera gadanacvlebulia<br />
maTze, vinc qarTveli xalxis yvelaze mravalricxovan<br />
fenas Seadgenda _ soflis ubralo mkvidrebze, glexebze.<br />
aq dramatulad aris naCvenebi qarTveli adamianis<br />
mier Tavisi tradiciuli orientiris, cxovrebis<br />
qristianuli gagebis, qristianuli moralis uaryofa.<br />
`SerisxvaSi~ Cveulebrivi da sakmaod umniSvnelo<br />
yofiTi konfliqti mTavari gmiris aramartiv, mkveTr<br />
xasiaTs gamoamzeurebs da misi sulieri dramis biZgismimcemi<br />
xdeba.<br />
mTavari personaJis da soflis konfliqts Tu davakvirdebiT,<br />
davinaxavT, rom personaJis pasuxi konfliqtur<br />
situaciaze ar aris Sesaferisi, Tanazomadi:<br />
usamarTloba, Tundac igi sazogadoebas namdvilad<br />
hqondes Cadenili, ar aris im zomis, rom masze aseTi<br />
reagireba mosalodneli iyos. saqme ar exeba materialuri<br />
an moraluri TvalsazrisiT raRac gansakuTrebuli<br />
mniSvnelobis mqone raimes. miwis im nakveTze,<br />
romelzec sofeli gzas gaiyvans, kacias keTildReoba<br />
ar aris damokidebuli, xolo wyena, sofelma nebiT Tu<br />
uneblieT rom miayena, bunebrivi iqneboda droTa<br />
ganmavlobaSi mainc ganelebuliyo imis SegnebiT, rom<br />
sofels sxva saSveli ar hqonda. wregadasulia kacias<br />
javri, gakerpeba, SurisZiebis Jini _ amis realur<br />
mizezs bevrad gadametebuli. misi gaborotebuli amxedreba<br />
yvelas da yvelafris, TviT RmerTis winaaRmdeg<br />
gamowveulia misive mwvave egocentrizmiT.<br />
TavisTavze maRal `instancias~ kacia ar cnobs _<br />
arc sazogadoebis nebas da interesebs, arc samarTals<br />
da kanons, arc RmerTs. igi TviTonaa WeSmaritebis er-<br />
TaderTi mflobeli, mxolod man icis, ra aris simarT-<br />
117
le da samarTlianoba; RmerTis samarTlianobis, metic,<br />
arsebobis aRiarebis piroba xdeba mis mier socialuri<br />
samarTlianobis aRsruleba ise, rogorc am adamians<br />
warmoudgenia sworad; yvelaferi ise unda iyos, rogorc<br />
kacias surs, TviT RmerTis neba mis nebas unda<br />
daemTxves. qristianuli cnobiereba darRveuli da amopirqvavebulia:<br />
imis nacvlad, rom RvTis nebas, zneobriv<br />
mcnebebs emorCilebodes, moTxrobis gmiri Rmer-<br />
Tisgan moiTxovs morCilebas, Tavisi simarTlis damowmebas<br />
da Tavis mterze Surisgebas. cxadia, TviT Suris-<br />
Ziebis wyurvils da RvTisgan mtris dasjis jiut, gaavebul<br />
moTxovnas qristianobasTan saerTo araferi<br />
aqvs, mtris xatze gadacema SeniRbuli warmarTuli<br />
magiaa.<br />
RmerTis mimarT kacias amboxi TiTqos ar aris moklebuli<br />
Tavisebur principul safuZvels _ misi azriT,<br />
RmerTi movalea dasajos damnaSave, raTa adamianebs<br />
codvis da madlis gasarCevi TvalsaCino da ucdomeli<br />
sazomi hqondeT. magram RmerTisadmi wayenebuli<br />
es pretenzia, kulturaSi dadasturebuli RmerTTan<br />
brZolis seriozul gamovlinebaTagan gansxvavebiT, sinamdvileSi<br />
ar gvevlineba raime sayovelTao humanisturi<br />
faseulobis dacvad, aRZrulia mxolod sakuTari<br />
Jinis dakmayofilebis Seupovari moTxovnilebiT, usaz-<br />
Rvro TavnebobiT. Tu kacias amboxs SevudarebT vaJafSavelas<br />
mier warmosaxul pirovnebis msoflmxedvelobriv<br />
dapirispirebas sazogadoebasTan da tradiciul<br />
gaqvavebul religiasTan, kidev ufro cxadi iqneba<br />
am personaJis protestis masazrdoebel impulsTa egocentruli<br />
warmomavloba.<br />
RmerTisadmi kacias urCoba sulieri wamebiT icvleba,<br />
magram es tanjvac imas mowmobs, rom moTxrobis<br />
gmiris religiuri cnobiereba gamrudebulia _ mas ara<br />
aqvs monaniebis Zalis rwmena da RvTisgan patiebis mi-<br />
Rebis imedi. kacias Tanasoflelebis Segnebac arsebi-<br />
Tad araqristianulia, masSic aRmofxvrilia Semwyale<br />
da mimtevebeli qristianuli RmerTis saxeba: isini<br />
Tvlian, rom kacias datirebiT RmerTs gaanawyeneben.<br />
118
moTxrobis mTavari saTqmeli SemWidroebulia<br />
mRvdlis qadagebaSi, romelic kacias moqmedebis gaazrebas<br />
da Sefasebas Seicavs. `erTob ucnauri xasiaTisa<br />
varT... buzs ar gadavifrenT xandaxan Tavze... Tu ram<br />
davijineT, imis gadaTqmas sikvdils varCevT, Tundac<br />
mtyuanic viyveT... guliswyromas xom sazRvari ara aqvs<br />
xSirad... uTuod Cvens nebaze unda iqnes yvelaferi da<br />
Tu ise ar iqna, saSualebasac aRar varCevT, oRond ki<br />
survili avisruloT... daTmena ra aris... xSirad arc ki<br />
gvinda vicodeT. da ai, sadamdis mivyavarT amnair Cvens<br />
xasiaTs... TviT RmerTsac ki vebrZviT... kaci wmindans<br />
ebrZvis, ratom Cems nebaze ar gaiareo, ratom Cemi neba<br />
ar aasruleo... ai, sadamdis midis Cveni ugunuri guliswyroma...<br />
damSviddiT, Svilebo, iswavleT moTmineba...~.<br />
es gansja xels uwyobs nawarmoebSi moTxrobili araordinaruli<br />
SemTxvevis ganzogadebas, misi azrobrivi<br />
diapazonis gavrcobas; moTxrobis personaJis dramas<br />
erovnuli xasiaTis TaviseburebaSi aqvs Zlieri wanamZ-<br />
Rvrebi. `Serisxva~ gvimxels saukuneebis mijnaze qarTveli<br />
adamianis tradiciuli religiur-zneobrivi cnobierebis<br />
daSlis gaRrmavebas da, Sesabamisad, misi Tvi-<br />
Tnebobis gamZlavrebas, TviTnebobis, romelic grigol<br />
robaqiZes qarTvelisTvis umTavres safrTxed miaCnda.<br />
`Serisxva~ <strong>daviT</strong> kldiaSvilis erT-erTi pirveli nawarmoebia<br />
da TiTqos cota gaubedavad, SeboWilad aris<br />
dawerili. masSi SedarebiT naklebia is wvrilmanebi da<br />
niuansebi, romlebiTac <strong>daviT</strong> kldiaSvili, Cveulebriv,<br />
ase aferadovnebs Tavis naxats.<br />
samagierod ufro gvian Seqmnili, ideur-problemuri<br />
TvalsazrisiT `Serisxvis~ monaTesave moTxroba `miqela~<br />
Sesrulebulia zedmiwevniT faqizi da zusti niuansirebiT.<br />
moTxrobis stili plastikuri gamokveTilobis<br />
da moculobriobis mqonea, amave dros es plastika<br />
fsiqologizebulia, sulierebis gamtaria. moTxrobas<br />
mosavs mkafiod sagrZnobi atmosferuli garsi,<br />
misi mwuxare, moqufruli tonaloba gadmomdebi ZaliT<br />
aris aRbeWdili.<br />
119
iseve rogorc kacia, miqelac tradiciuli religiur-zneobrivi<br />
msoflgagebisgan gandgomilia, Tumca<br />
mas `Serisxvis~ gmirisgan gansxvavebiT marTlac didi<br />
gasaWiri adgas, TiTqmis mTeli mravalricxovani ojaxi<br />
amouwydeba. Tavidan moxucis sayrdeni am ubedurebaSi<br />
RmerTis rwmena da morCilebaa, qristianuli moTminebaa.<br />
magram ojaxis kidev erTi wevris avad gaxdoma miqelas<br />
moTminebas ukargavs, mis sulSi raRac ucnauri<br />
ryeva iwyeba. es kaci, avtoris daxasiaTebiT, `Cumi, yuCi,<br />
bus msgavsi ... romelic gulgrilad ekideboda yvelafers,<br />
rac mis garSemo xdeboda~, manamde uxilav, namdvil<br />
saxes aCens. miqelas cnobierebaSi mZafri procesi<br />
aRiZvreba, romlis arssac mwerali mwyobr formulad<br />
Seamkvrivebs: `masSi TiTqos gaiRviZa SigniT damalulma<br />
adamianma Tavisi grZnobebiTa da wadilebiT~.<br />
`grZnobebi~ da `wadilebi~, romlebic moTxrobis<br />
gmiris aqamde farul, axla ki gamomJRavnebul Sinasamyaros<br />
euflebian, erTi SexedviT, mxolod ojaxis sruli<br />
ganadgurebis SiSi da am sazareli safrTxis Tavidan<br />
acilebis survilia. magram Tu davukvirdebiT, aRmoCndeba,<br />
rom miqelas SeSfoTebas amis garda aqvs siRrmiseuli<br />
motivic _ ojaxis amowyvetis SesaZlebloba upirveles<br />
yovlisa imiT aforiaqebs, rom TviT mis suls sikvdilis<br />
Semdeg amqveyniuri mzrunveli aRar eyoleba,<br />
TviT misi individualuri arsebobis imqveynad damkvidrebas<br />
da gagrZelebas dabrkoleba eqmneba; da miqelas<br />
amqveynad memkvidre Wirdeba, raTa misi ojaxi ar moSalos<br />
da, rac mTavaria, `aqedan~ mis `iqaur~ sicocxles<br />
Seewios. am kacis mTavari mamoZravebeli rom es metad<br />
Zlieri motivia, moTxrobaSi araerTxelaa miniSnebuli.<br />
amgvar miniSnebebs Soris yvelaze xazgasmuli nawarmoebis<br />
finalSia moqceuli da gmiris moqmedebis warmmar-<br />
Tav motivs saboloo, Semajamebeli garkveulobiT amJ-<br />
Ravnebs. Tavis jansaR SviliSvilze, vis gadarCenasac<br />
cdilobs, miqela ambobs: `is kargad meyolos da me misi<br />
Wiri wamiRia!.. misi Wiri wamiRia!.. Cemi sulis macxoneblis<br />
_ da moxucebulma isev Rrmad amoioxra. _ misi Wiris<br />
sanacvlo viyve, Cveni sulis macxoneblis!..~. raki<br />
120
ojaxis micvalebulTa da pirvel rigSi ki misi sakuTari<br />
`sulis macxonebeli~ uvneblad eguleba, moxuci Tavis<br />
moaxloebul sikvdilze aRar wuxs.<br />
miqelas rwmenis raoba, rom saiqios gadasaxlebul<br />
suls miwieri samyarodan mzrunveloba da xelSewyoba<br />
usaTuod esaWiroeba, konkretuli saxiT warmoCndeba<br />
imaSi, Tu rogor eSurebian adamianebi Tavisi micvalebulebis<br />
saiqio bedis gagebas miqelas avadmyofi SviliSvilisgan,<br />
spidonasgan, romelic TiTqos imqveynidan<br />
erTi wlis vadiT aris dabrunebuli. isini naRvloben,<br />
xom araferi akliaT, xom araferi awuxebT gardacvlilebs<br />
`ugunur~ da `miuxdomel~ WirisufalTa<br />
mizeziT. Zneli warmosadgeni ar aris, rogori iqneba im<br />
sulis sikvdilisSemdgomi xvedri, romelsac saerTod<br />
ar rCeba Wirisufali. es unugeSo perspeqtiva awvalebs<br />
miqelas. ucnauria aseTi religiuroba, magram Tavisi<br />
sulisTvis uSfoTveli da myari imqveyniuri arsebobis<br />
uzrunvelyofis mZafri moTxovnileba aiZulebs miqelas,<br />
aRar iyos RvTis sikeTis imedad da TviTon iRonos<br />
rame. miqelas RmerTs aSorebs TviTSenarCunebis awrialebuli<br />
instinqti.<br />
Sexeduleba, rom gardacvlilis mdgomareoba saiqioSi<br />
ase arsebiTad aris damokidebuli mis mimarT amqveyniur<br />
mzrunvelobaze, qristianobis gayalbebaa. es<br />
aris SeniRbuli materializmi: fuZiseulia miwieri samyaro,<br />
imqveyniuri cxovreba ki ubralod misi gagrZeleba<br />
da Sors gadatanaa. crurwmena sadinars aZlevs miqelas<br />
metismetad mwvave TviTSenarCunebis wadils.<br />
RmerTis morCilebaze da moTminebaze xels rom<br />
iRebs, miqela wydeba qristianul zneobas, iviwyebs<br />
gulmowyalebas, Sebralebas. misi gezismimcemi axla<br />
brZolis da gadarCenis moralia, romelmac Sebraleba<br />
ar icis, igi moiTxovs sisastikes, sxva adamianis gawirvas.<br />
TviTgadarCenisken, sakuTari `mes~ samudamo damkvidrebisken<br />
ltolva miqelas did energias aZlevs da<br />
daZabuli moqmedebisken ubiZgebs. da misi moqmedeba<br />
adamianis qristianobamdel, warmarTul msxverplSewirvas<br />
gavs. qristianuli morali efuZneba yoveli ada-<br />
121
mianis rogorc RvTisSvilis unikaluri faseulobis<br />
Segnebas; qristianuli TvalTxedviT, nebismieri adamianis<br />
sicocxle gasafrTxilebelia da ridis Rirsia, dauSvebelia<br />
misi saSualebad gamoyeneba raime (Tundac<br />
maRali) miznis misaRwevad. amis sapirispirod miqela<br />
adamians wiravs gvaris, modgmis, ojaxis gadasarCenad,<br />
romelic araTu amqveynad gaagrZelebs mis sicocxles,<br />
aramed misi imqveyniuri srulfasovani arsebobis sawindaric<br />
iqneba. igi moqmedebs, ase vTqvaT, `bunebrivi gadarCevis~<br />
principiT _ Zlierebi da jansaRebi unda gadarCnen,<br />
xolo sustebi unda daiRupon, ZlierTa ke-<br />
TildReobas emsxverplon.<br />
Tavis SviliSvilebSi miqela ver xedavs TviTmyofad,<br />
ganumeorebel adamianebs, cocxal sulebs. misTvis isini<br />
arsebiTad Taviseburi obieqtebi arian, romelTagan<br />
erTi, avadmyofi, misi miznis asrulebas xels uSlis,<br />
xolo meore, jansaRi _ piruku, xels uwyobs. es gansaz-<br />
Rvravs moxucis sxvadasxvagvar damokidebulebas SviliSvilebisadmi.<br />
jansaRi SviliSvili misi arsebobis<br />
gagrZelebis erTaderTi imedia da amitom mas Tbilad<br />
ekideba, es bavSvi utilitarulad aris misTvis Zvirfasi.<br />
maxvili fsiqologizmiTaa Sesrulebuli pasaJi, sadac<br />
miqela ojaxidan gaxiznul janmrTel SviliSvils<br />
moinatrebs da masTan midis: miqelas TiTqos ar sjera<br />
misi arseboba da mZafrad surs Tavisi imedis ganmasaxierebeli<br />
sakuTari TvaliT ixilos kargadmyofi, xeli<br />
Seaxos, raTa TviT imedis safuZvlianoba irwmunos; imdenad<br />
Zlieria es survili, rom gzaSi SviliSvili<br />
elandeba.<br />
Sekavebuli, uxmauro dramatizmiT da sulisSemZravi<br />
xelSesaxeblobiT aris gamosaxuli miqelasTvis dabrkolebad<br />
qceuli da ojaxidan mokveTili, sasikvdilod<br />
gawiruli avadmyofi bavSvis martooba, fizikuri<br />
da Sinagani tanjva. xolo misi damRupveli bunebis stiqiis<br />
suraTi TiTqos metaforulad adamianebis cxovrebis<br />
da samyaros sisastikes, ugunurebas gamoxatavs.<br />
ver vityviT, rom miqela srulebiT ar wuxdes Tavisi<br />
daundoblobis gamo, rom misTvis srulebiT ucxo iyos<br />
122
sibralulis grZnoba. misi amgvari grZnobebi ase Tu ise<br />
mainc gamoJonavs, yovel SemTxvevaSi, bavSvis sikvdilis<br />
Semdeg. magram es ver gadafaravs imas, rac moTxrobaSi<br />
mTavaria _ tradiciuli religiuri da moraluri<br />
mrwamsisgan adamianis daSorebas da amis kanonzomier<br />
Sedegebs: sisastikes, damokidebulebas adamianisadmi<br />
rogorc usulo obieqtisadmi, saSualebisadmi, ris<br />
miRmac TviTSenarCunebis Seukavebeli instinqti<br />
ikveTeba.<br />
avtori, romlis msoflgancda da stili ver iguebs<br />
moralur msjavrmdeblobas, arc miqelas ganikiTxavs,<br />
es gasastikebuli adamiani misTvis upirveles yovlisa<br />
mainc sacodavi arsebaa. igi am personaJs, iseve rogorc<br />
Tavisi personaJebis umetesobas, xedavs damTrgunvel<br />
garemoebebze damokidebuls, materialuri siduxWiris,<br />
gonebrivi sibnelis, instinqtis sacecebSi umweod<br />
momwyvdeuls da Rrmad, mtkivneulad TanaugrZnobs mas.<br />
sibralulis, lmobierebis gansakuTrebuli niWi vaJafSavelasTan<br />
anaTesavebs <strong>daviT</strong> kldiaSvils. magram<br />
Semwynarebloba, Tavisi gmirebis sacodaobis saTuTi<br />
gancda xels ar uSlis mwerals cxadad gaarCios erTmaneTisgan<br />
maTi codva da madli.<br />
Tu <strong>daviT</strong> kldiaSvilis moTxrobaSi TviTSenarCunebis<br />
jiuti neba, romelsac adamiani sxva adamianis sasikvdilod<br />
gametebamde miyavs, qristianuli eTikis poziciidan<br />
aris gancdili da gagebuli rogorc codva,<br />
zneobrivi danaSauli, igi daaxloebiT imave periodis<br />
ucxour literaturaSi sruliad sxvagvari, biologisturi<br />
da `zekacobis~ damamkvidrebeli interpretaciis<br />
saganic gamxdara. amis nimuSia jek londonis proza,<br />
sadac yvelanairi saSualebiT sicocxleze magrad mo-<br />
Wideba, `bunebrivi gadarCeva~, modgmis faseulobrivi<br />
upiratesoba individuumis mimarT warmoisaxeba rogorc<br />
bunebis da sazogadoebis universaluri da normaluri<br />
kanoni. aseT fonze kidev ufro TvalsaCinoa<br />
<strong>daviT</strong> kldiaSvilis msoflaRqmis qristianul-humanisturi<br />
safuZvlebi.<br />
123
imis msgavsi sulier-zneobrivi situacia, rogoric<br />
`SerisxvaSi~ da `miqelaSi~ saxierdeba, <strong>daviT</strong> kldiaSvilis<br />
sxva nawarmoebebSic aris aRbeWdili. `msxverplSi~<br />
tradiciuli moraluri cnobiereba darRveulia da<br />
adamianebs erTmaneTis agresiuli TviTnebobisgan araferi<br />
icavT; RmerTis morCilebis da moTminebis moralis<br />
sicocxlisunarianoba daSretili Cans piesaSi<br />
`ubedureba~: piesis personaJebi gaWirvebas pasiuri<br />
moTminebis nacvlad aqtiur qmedebas da solidarobas,<br />
erTgvar `gonivrul egoizms~ upirispireben, magram solidaroba<br />
moklebulia cocxal TanagrZnobas, egoizmi<br />
`gonierebaze~ bevrad Zlieri aRmoCndeba, sazogadoebas<br />
ganxeTqileba xleCs da iRvreba sisxli _ xdeba<br />
ufro didi ubedureba, vidre is iyo, romelsac TiTqos<br />
win aRudgnen. am igavisebur piesaSi TiTqos Cveni Tanamedroveobac<br />
irekleba...<br />
`SerisxvaSi~ da `miqelaSi~ xorcSesxmulia <strong>daviT</strong><br />
kldiaSvilis SemoqmedebisTvis niSandoblivi siuJeturi<br />
modeli _ aqtivoba gasaWirisgan TavdasaRwevad da<br />
misi Sedegi, romelic Tavdapirvel mdgomareobaze gacilebiT<br />
uaresia (asea imave `ubedurebaSi~, `samaniSvilis<br />
dedinacvalSi~...). aqtivoba, romelic zneobas<br />
gverds uqcevs, sulieri simrTelisTvis mavnea.<br />
qarTveli adamianis individualizmi miT ufro kargavs<br />
zomierebas, rac ufro cildeba Tavis tradiciul<br />
regulators, qristianul msoflgagebas da morals.<br />
did sulier da socialur gansacdelTa epoqis damdegs<br />
es saxifaTod gazrdili daSoreba <strong>daviT</strong> kldiaSvilma<br />
utyuari realizmiT cxadyo.<br />
124<br />
1992
vasil barnovi<br />
dacemebi da zeaRsvlebi<br />
TiTqos ar aklia aRiareba da dafaseba vasil<br />
barnovs, misi prozis Seswavlac unayofo, rasakvirvelia,<br />
ar yofila, magram mwerlis vrceli Semoqmedebis<br />
is nawili, romelsac Tanamedrove mkiTxvelis cocxali<br />
interesis gamowveva SeuZlia, gamorCeuli da aqtualizebuli<br />
ar aris. amis mizezi isic Cans, rom kritikis<br />
yuradReba ZiriTadad mipyrobili iyo barnovis msoflmxedvelobisken,<br />
romelic filosofiuri da religiuri<br />
azrovnebis Zvel tradiciebzea aRmocenebuli da TavisTavad<br />
marTlac sayuradReboa, xolo mTavari, esTetikuri<br />
kriteriumi mas naklebad hqonda momarjvebuli.<br />
barnovis saukeTeso moTxrobebSi filosofiur-religiur<br />
ideebs isrutavs saxeobrivi stiqia, intuituri<br />
da gancdili, originaluri mxatvruli xilva Zlevs<br />
ilustraciulobas, sqematurobas; zogierTi esTetikurad<br />
faseuli moTxroba ki saerTod ar aris mwerlis<br />
filosofiur da religiur msoflmxedvelobasTan<br />
uSualod dakavSirebuli. moTxrobebSi `suli mTvlemare~,<br />
`yvavilebSi~ da a.S., rogorc `Teoriis~ Semcvel<br />
srulfasovan mxatvrul nawarmoebebs saerTod axasia-<br />
TebT, doqtrina ki ar iyenebs mxatvrul saxes ilustraciad,<br />
aramed piriqiT, cxovrebis mxatvruli xedva _<br />
uSualo grZnobad-goniTi Wvreta iSveliebs ganyenebul<br />
ideas da amiT siRrmes Seimatebs, Tavis horizonts<br />
Sors gadawevs. aq filosofiur-religiuri Tvalsazrisi,<br />
sulTa gadasaxlebis (metemfsiqozis) Teoria gaxevebul<br />
dominantad ki ar gvevlineba, aramed damxmare<br />
orientirad barnovisgan ganuSorebeli sicocxlis<br />
idumalebis grZnobisTvis.<br />
xolo sicocxlis saidumlo barnovisTvis uwinares<br />
yovlisa individuaciis saidumloa, individualuri xa-<br />
125
siaTis da bedis gamocanaa. individualoba da xasiaTi,<br />
mwerlis TvalTaxedviT, sabedisweroa.<br />
`suli mTvlemareSi~ barnovi gansakuTrebiT aqcentirebulad<br />
gamoxatavs individualobis idumalebas.<br />
moTxrobis mTavari personaJis ucnauri ieri, xasiaTi<br />
xatovani siuxviT da sisruliT inakvTeba.<br />
gigola materiis uxeSad formirebuli, mZime da<br />
zanti masaa, romelSic aseve zanti sulia Cakarguli;<br />
erTaderTi qmedeba, romelic am tlanqi da dune cxovelis<br />
msgavs arsebas izidavs, miwis zelaa, Tixis damu-<br />
Savebaa: is TiTqos bunebam amisTvis Caifiqra da Seqmna,<br />
TiTqos TviTonac miwis stiqiidan aris warmoSobili da<br />
mSobliur stiqias SeenivTeba. es inertuli da uwyinari<br />
goliaTi sakuTari nebiT raime seriozuli konfliqtis<br />
monawile ar gaxdeba. magram SeuZlebelia cxovreba did<br />
borotebasTan Sejaxebis gareSe, romlis drosac<br />
adamianis zneobrivi bedi wydeba. am aucileblobas<br />
verc gigola acdeba; colis aqtivobis Sedegad, romelic<br />
qmris antipodia, _ msubuqi, gamrje, mousvenari _<br />
is misTvis bunebriv arsebobis wess wydeba da qalaqSi<br />
gadainacvlebs, sadac zneobrivi gansacdeli elis: mas,<br />
erT-erTi dawesebulebis keTilsindisier darajs,<br />
kinaRam kaci Semoakvdeba...<br />
erTi SexedviT, es personaJi metafizikuri Zalebis,<br />
gangebis sakuTar nebas moklebuli saTamaSoa. am STabeWdilebas<br />
badebs barnovis poetikisTvis damaxasiaTebeli<br />
gaupirovnebeli, idumali dialogi, romelic exeba<br />
gigolas sulis warsul da momaval xvedrs _ wina<br />
cxovrebaSi igi romeliRac didi cxovelis sxeulSi<br />
saxlobda, Semdgom arsebobaSi ki ufro dawmendili ganxorcieldeba.<br />
magram amis Sesaxeb mainc kategoriulad<br />
ar aris laparaki dialogSi, romelic moTxrobis mTavari<br />
gmiris saxes da siuJets kosmiur-maradiuli yofierebis<br />
anarekliT amdidrebs.<br />
sinamdvileSi gigola TviTon aris Tavisi bedis Semoqmedi<br />
_ is yurad iRebs `gafrTxilebas~, alRoTi<br />
wvdeba SemTxveuli ambis azrs: Tu borotebisgan saimedod<br />
ar moizRudavs Tavs, SeiZleba sulierad daiRu-<br />
126
pos. codvis kvlav Cadenis safrTxis SegrZneba mis Sinasamyaros<br />
Searyevs da nel-nela, mtkivneulad aamoZravebs.<br />
is, rac gigolas fsiqikaSi sabolood mkafio saxes<br />
iZens, aris azri isev miwis stiqiasTan mibrunebis<br />
Sesaxeb, romelic misi bunebis instinqturi ltolvidan<br />
ibadeba. Tu Tavidan igi am stiqias sruliad gaucnobiereblad<br />
erwymis, bolos ucdomeli alRoTi grZnobs,<br />
rom es aris erTaderTi ram, riTac Tavis daniSnulebas<br />
axorcielebs, ris gareSe arsebobac borotebasTan aaxloebs.<br />
Tu manamde gigolas sizante, sizarmace TiTqos<br />
codvisgan instinqturi Tavdacvac iyo, axla is Sinaganad<br />
xedavs, ra aaridebs codvas. arsebiTad igi zneobriv<br />
arCevans akeTebs _ borotebas gaurbis da amoicnobs<br />
Tavis erTaderT mowodebas, romlis Sesruleba<br />
borotebisgan Tavdaxsnas iseve uadvilebs adamians,<br />
rogorc sakuTari mowodebis SeusruleblobiT uadvilebs<br />
igi borotebas TavisTavze batonobas. sikeTis da<br />
borotebis msoflio `balansSi~ gigola sikeTes<br />
Seemateba.<br />
moTxroba Tavis xibls mniSvnelovanwilad dakargavda,<br />
mas rom ar dasTamaSebdes avtoris Rimili, _<br />
keTilmosurne da Semwynarebeli, oRond amasTanave<br />
ironiuli _ romelic gvimxels, rom Tumca moTxrobis<br />
gmiri absoluturi faseulobis mqonea rogorc ganumeorebeli<br />
individualoba, is mainc patara da sabraloa;<br />
misi xvedri keTilic aris da ubadrukic; igi erTdroulad<br />
aris kosmosis maradiuli wrebrunvis aucilebeli<br />
da metismetad mcire elementi.<br />
Tavis primitiul gmirSi da mis martiv TavgadasavalSi<br />
barnovi Wvrets samyaros arsebiT tendenciebs da<br />
sawyisebs: unikalur individuacias da sayovelTao<br />
xvedrs, suls da materias, aucileblobas da Tavisuflebas,<br />
sikeTes da borotebas. `suli mTvlemareSi~ organulad<br />
aris Sexamebuli yofiTi realizmis simyare,<br />
gaucxoebuli groteskuli saxeobrioba, samyaros usasrulobis<br />
mistikuri gancda.<br />
raRac imis msgavsi, rac `suli mTvlemareSi~ gigolasTvis<br />
miwis zelaa, `vaSlebis~ gmirisTvis, rogorc<br />
127
moTxrobis saTauric gvaniSnebs, aris vaSlebis uzomo<br />
siyvaruli, saerTod mucelRmerToba. individualobis<br />
Tavisebureba aq ufro realisturad aris gaazrebuli<br />
rogorc bavSvobaSi formirebuli da ramdenadme<br />
socialurad determinirebulic (moTxrobis personaJi<br />
xelmokle ojaxis Svilia da gaWirvebac uviTarebs<br />
kuriozul sixarbes). dro ver exeba am individualobis<br />
arss, birTvs, icvleba misi socialuri statusi, cxovrebis<br />
garegani forma, magram dauZleveli rCeba ucnauri<br />
vneba, romelic am ukve respeqtabeluri kacis<br />
TiTqosda bednier yofas farulad bzaravs. personaJis<br />
individualobis erTi SexedviT uwyinari Tviseba bediswerasaviT<br />
mourevelia da Taviseburad marTlac<br />
sabediswero aRmoCndeba: ojaxis samarcxvino saidumlod<br />
iqceva da ojaxuri konfliqtebis amouwuravi wayroa;<br />
moTxrobis gmiris coli zizRs grZnobs qmris mimarT,<br />
Tumca amas saguldagulod malavs. efeqturia<br />
uCinari Sinagani realobis gamomzeurebis xerxi: saTakilo<br />
saidumloTa gamJRavnebaSi katalizatoris rols<br />
TamaSobs mTxrobeli, romlis mier waqezebuli moTxrobis<br />
gmiri megobrul vaxSamze yovelgvar sanovages<br />
da gansakuTrebiT vaSlebs musrs gaavlebs. nawarmoebis<br />
xalisiani da naTeli iumori mTlianobaSi pirquS xasiaTs<br />
iRebs, sasacilos da TavSesaqcevis miRma gamouvali<br />
adamianuri ubedureba imaleba.<br />
moTxrobaSi `Rimi damRupi~ groteskulad aris gamosaxuli<br />
bedisweriT dadaRuli individualobis mqone<br />
adamiani, samyaros arsSi datanebuli disharmoniis,<br />
tragikomikuri sawyisis xorcSesxma. `buneba oxunjia,<br />
uyvars winaaRmdegobis moTavseba erT fargalSi, erTsa<br />
da imave pirovnebaSi erTmaneTis uarmyofeli xorcisa<br />
da sulisa. iRimeba buneba arsTa Zalebis aseTs SeTama-<br />
Sebazed. _ da eg misi Rimili Zvirad ujdeba qmnilebas~.<br />
moTxrobis personaJis tragikomedia is aris, rom mis<br />
mouxeSav sxeulSi faqizi suli binadrobs, romelic monaTesave<br />
qalur suls eZebs, magram am ltolvas uxerxulad<br />
da komikurad, amave dros avad, sabediswerod<br />
128
eRobeba win misive Seuferebeli, mouqneli sxeulebrivi<br />
garsi.<br />
kidev ufro usixaruloa moTxrobis `yvavilebSi~<br />
gmiris xvedri. adamianuri tanjvis iseT gamWriax, amas-<br />
Tanave emociur xedvas da warmosaxvas, rogoric am<br />
moTxrobas gamoarCevs, bevrgan ver vipoviT Cvens<br />
prozaSi.<br />
nawarmoebis mTavari gmiris sulieri cxovrebis gadmocema<br />
STambeWdavia aramarto daZabuli eqspresiulobiT,<br />
aramed analitikuri sabasriTac. igi vlindeba rogorc<br />
calkeul dakvirvebaTa utyuarobaSi, aseve sulier<br />
mdgomareobaTa kanonzomieri cvlis warmoCenaSi.<br />
ubeduri SemTxvevis gamo patara gogonas kuzi uCndeba<br />
_ raRac umowyalo Zala babucas sxeuls, cnobierebas,<br />
mTel arsebobas TiTqos marwuxSi moimwyvdevs da<br />
yvelafris deformirebas axdens. mis tanjvas gansakuTrebiT<br />
Znelad asatans xdis is damamcirebeli Sefaseba,<br />
romelsac adamianebi an uxeSad umJRavneben, an maT<br />
mzeraSi gamosWvivis; mainc ebRauWeba macdur imeds,<br />
sazogadoebaSi normaluri adamianis statusi moipovos,<br />
romelsac erotiuli ltolvis gaRviveba uZlierebs<br />
_ axladgaRviZebuli es ltolva bednierebis misawvdomobis<br />
rwmenas Causaxavs adamians. amas saSineli<br />
gamofxizleba da Rrma melanqoliaSi CaZirva mosdevs...<br />
xelovnuri yvavilebis keTeba babucas ubedurebis<br />
atanaSi Svelis, magram TandaTan am saqmianobisas mis<br />
arsebaSi dafaruli warmosaxvis mdidari niWi gamomzeurdeba,<br />
romelic meqanikur Sromas Semoqmedebad aqcevs,<br />
amasTanave qals erTgvar avtomiTs Seaqmnevinebs<br />
da WeSmaritebad warmouCens: wina cxovrebaSi man masze<br />
Seyvarebuli adamiani TviTmkvlelobamde miiyvana da am<br />
codvis sasjelia babucas simaxinje da tanjva. sakuTar<br />
xilvaTa namdvilobis dajerebis aseTi unari aqvs Semoqmeds,<br />
xelovans. ase rom, moTxrobis personaJi Svebas<br />
da sicocxlis sazriss povebs Tavisi individualuri<br />
SemoqmedebiTi mowodebis aRmoCenis da realizebis<br />
wyalobiT.<br />
129
sulTa gadasaxlebis idea aq warmogvidgeba ara avtoris<br />
mza mrwamsad, aramed TviT gmiris mier gamotanjul<br />
ocnebad, nugeSad. personaJis metafizikuri xilvebi<br />
WeSmaritia mxatvrulad, mkacrad Sepirobebulia<br />
misi bedis da xasiaTis logikiT. am xilvaTa mxatvruli<br />
simarTle umTavresad is aris, rom maTSi babucas ubedurebis<br />
mizezad wina cxovrebaSi mis mier gamovlenili<br />
qedmaRloba warmoisaxeba, xolo moTxrobaSi aRbeWdili<br />
misi tanjva gamwvavebulia swored gansakuTrebuli<br />
siamayiT.<br />
moTxrobaSi Tavs iCens orsamyarovneba, romelic<br />
romantizmisTvis aris damaxasiaTebeli _ magaliTis-<br />
Tvis gavixsenoT hofmanis proza, sadac yoveldRiuri<br />
sinamdvilis miRma jadosnuri samyaro gadaiSleba...<br />
romantikuli orsamyarovneba mJRavndeba `ganaskvil<br />
simSic~. moTxrobis gmirs mwvave sulieri krizisis<br />
momentSi vxvdebiT. mis sasowarkveTil SfoTvas gvimxels<br />
dialogi arapersonificirebul xmasTan _ lirikuli<br />
prozis erT-erTi efeqturi nimuSi barnovis lirizmiT<br />
gajerebul SemoqmedebaSi. nawarmoebis gmirs<br />
kaeSans auSlis arsebobis sazrisis dabindva, socialuri<br />
cxovrebis moyirWeba, adamianebSi da sicocxlis faseulobaSi<br />
daeWveba, rac mTavaria, aryofnis SiSi, maradiuli<br />
samyarosgan gaucxoeba.<br />
daZabuli da idumali lirikis eqo wvdeba realistur-yofiT<br />
scenebsac, romlebSic gadmocemulia<br />
mTxrobelis Zvel, glaxakad qceul megobarTan Sexvedra,<br />
mis duxWir ojaxSi stumroba... sacodavi adamianebis<br />
es ubadruki samyofeli brma qalis, Taviseburi mediumis<br />
wyalobiT mTxrobelisTvis iqceva romantikul<br />
meore samyarod, TavSesafrad, sadac gardasulTa aCrdilebs<br />
uaxlovdeba da misi Rrma sevda da martoobis<br />
grZnoba cxreba. oRond aqac, iseve rogorc `yvavileb-<br />
Si~, metafizikurs da masTan ziarebas mxatvruli pirobiTobis<br />
ieri aqvs: es mTxrobelis sulieri wyurvilis<br />
xati ufroa, vidre ueWveli realoba.<br />
moTxrobaSi `soko, soko~ xeibari axalgazrda kaci<br />
damTrgunavi yoveldRiurobis gverdiT Svebismomgv-<br />
130
el poetur-romantikul samyaros aRmoaCens da bunebis<br />
samefos Tavisufal mkvidrTagan ubralo WeSmaritebas<br />
SeiTvisebs _ amqveynad gaCena nebismier SemTxvevaSi<br />
RvTis saCuqaria. moTxrobis personaJi bunebis<br />
qmnilebebTan erTad da maT msgavsad iwyebs arsebobas<br />
_ amao survilebis gareSe, upretenziod da Tavisuflad.<br />
am moTxrobis romantikuli gmiris antipodia ironiiT<br />
daxatuli `Sinaur mterSi~. bunebaSi mas araferi<br />
izidavs da xiblavs, bunebasTan siaxlove yofiT uxerxulobebs<br />
uqmnis, sofelSi SeCveul komforts moklebulia;<br />
moklebulia prestiJul sazogadoebas, pativs<br />
da sxva siamovnebebs, gasarTobebs, imas, rac mis arsebobas<br />
Seadgens da TviTkmayofilebas aniWebs. Cinovnikur-meSCanuri<br />
fenis warmomadgenlis standartuli<br />
cxovrebis wesi TiTqos sagangebod aris mogonili imis-<br />
Tvis, rom adamiani raimeze seriozulad ar dafiqrdes<br />
da Rrmad araferi igrZnos; misi daniSnuleba TiTqos is<br />
aris, rom sulier sicarieles gadaefaros. xolo sofelSi<br />
aseTi safarveli ar arsebobs da moTxrobis gmiris<br />
gamofituloba SiSvldeba. es aris usulgulo adamiani,<br />
romelsac ar gaaCnia sxvisi ubedurebis gancdis,<br />
TanagrZnobis unari. xolo ubedurebas, romlis mowmec<br />
is xdeba, ucnauri saxe aqvs _ fsiqikurad travmirebuli<br />
kaci, gakotrebuli vaWari Tavisi uiRblobis mizezis<br />
xorcSesxmas xedavs moSlil gramofonSi, mas aRiqvams<br />
Segnebul arsebad, vinc ganzrax uwyobs sabotaJs<br />
da ebrZvis am arsebas rogorc borot bedisweras.<br />
moTxrobis mTavari gmirisTvis es tragikomikuri sanaxaoba<br />
iqceva gasarTobad, autaneli mowyenilobis gamqarveblad;<br />
TviTonac gamosadegi aRmoCndeba vaWris-<br />
Tvis rogorc cocxali reklama... mainc mTavari personaJis<br />
arsebaSi ganadgurebul adamianTan Sexvedra usiamovno<br />
naleqs tovebs, qveSecneulad SeaSfoTebs mas da<br />
is cdilobs mexsierebidan amoiSalos SeSlilis saxe:<br />
mis keTilmowyobil da utkivilo, komfortul mikrosamyaroSi<br />
araviTar ubedurebas disonansi ar unda Sheqondes,<br />
mas arafrad Wirdeba imis codna, rom arsebobs<br />
131
edis ulmobeli, adamianis cxovrebis damangreveli<br />
dartymebi...<br />
adamianTa gaucxoeba bunebisgan, gaucxoeba sakuTari<br />
adamianuri arsisgan da erTmaneTisgan, maTi momxmarebluri<br />
urTierTdamokidebuleba, adamianis arsebobaSi<br />
teqnikis rolis sabediswero gaZliereba, gasarTobis<br />
da sanaxaobis gamudmebuli Zieba _ es motivebi<br />
moTxrobas meoce saukunis cxovrebis niSandoblivi<br />
tendenciebis gamosaxulebad aqcevs.<br />
Tu `Sinauri mtris~ gmiris sulieri defeqti ugrZnoblobaa,<br />
`aRdgomis codvaSi~ adamianis bunebis mankiereba<br />
Tavisi ufro aqtiuri, arsebiTad demonuri gamovlinebebiT<br />
warmogvidgeba. sxarti, basri siuJetis meSveobiT<br />
warmoiqmneba Wrili, romelSic uCveulo sicxadiT<br />
Cans dafaruli, SeniRbuli adamianuri impulsebi<br />
_ erTmaneTSia gadaxlarTuli da erTmaneTs kvebavs<br />
Suri, SurisZiebis wyurvili, mdabali cnobismoyvareoba,<br />
avi, sadisturi sixaruli, aRZruli sxva adamianis<br />
Tavmoyvareobis SelaxviT, erotiuli sixarbe...<br />
maT Soris gansakuTrebulad Zlieri da saSineli<br />
sxvisi damcirebiT da tkiviliT sadisturi tkbobaa,<br />
radgan igi adamianis sulis iracionalur SreebSi yvelaze<br />
Rrmad aris fesvgadgmuli. am iracionaluri Zalis<br />
ganmasaxierebeli demoni amarcxebs angarebis ganmasaxierebel<br />
demons, radgan angareba, sxvisi gasaWiris<br />
momgebianad gamoyenebis survili iracionalur siRrmes<br />
moklebulia, SedarebiT ufro zedapiruli da<br />
Cveulebrivia.<br />
bneli impulsebis winaSe mTavari personaJis umweobis<br />
mizezi qristianobisgan misi gaucxoebaa, ris gamoxatvasac<br />
amZafrebs mkveTri kontrasti _ demonuri<br />
vnebebi personaJs aRdgomis dResaswaulze eufleba.<br />
aRdgomis dResaswaulis garSemo aigeba agreTve `sapaseqo<br />
namcxvris~ siuJeturi da azrobrivi struqtura.<br />
moTxrobis personaJebis cxovrebaSi am dResaswauls<br />
araviTari maRali Sinaarsi aRar aqvs _ arc qristianuli,<br />
sulier-zneobrivad gamakeTilSobilebeli da<br />
arc winaqristianuli, siyvarulis da nayofierebis<br />
132
kultTan, vitaluri Zalebis sagazafxulo ganaxlebas-<br />
Tan dakavSirebuli. amgvar Sinaarss meSCanuri garemodan<br />
aZevebs gastronomiul-kulinariuli materializmi,<br />
wvrilmani pativmoyvareoba da usulo erotika,<br />
warmarTuli erotiuli kultis parodiuli naSTi. es<br />
Tavisi zedapiriT yofiTi da saxumaro moTxroba arsebiTad<br />
maradiulobas daSorebuli adamianis dakninebis<br />
maxvilgonivruli dacinvaa.<br />
ucnaurad simuqegadakruli iumori, tragikomikuri<br />
tonaloba, individualuri xasiaTis da bedis gamocana-<br />
Ta groteskuli warmoCena da adamianis sulis dacemaTa<br />
Tu zeaRsvlaTa maradiulobis rakursiT Wvreta is<br />
ZiriTadi Tvisebebia, romlebic barnovis moTxrobebis<br />
erT wyebas mxatvrul srulfasovnebas da sicocxlisunarianobas<br />
aniWebs.<br />
1992<br />
133
wamebuli RmerTi<br />
Tavisi msoflxedva vasil barnovma gansakuTrebuli<br />
mxatvruli sisavsiT gamoavlina romanSi `trfoba wamebuli~.<br />
mwerlis religiuri, zneobrivi da esTetikuri<br />
ideali am romanSi ikveTeba adamianuri bunebis realobasTan<br />
tragikul SejaxebaSi, adamianis sulis mravalgvar<br />
moZraobaTa mkveTri aJRerebiT; Zlieri adamianebis<br />
vnebaTaRelva ixateba Zlieri sityviT da SemoqmedebiTi<br />
agznebiT.<br />
romanis avtori miwieri da amavdroulad amaRlebuli<br />
siyvarulis kultis Tayvanismcemelia. aseTi siyvaruli<br />
misTvis warmoadgens dedamiwaze RvTaebrivis<br />
gadmofenas, mis yvelaze adekvatur gamomJRavnebas da<br />
uzenaesi sikeTis, WeSmaritebis, mSvenierebis ganxorcielebul<br />
sinTezs.<br />
mwerlis es Tvalsazrisi da masTan dakavSirebuli<br />
miwieri silamazis sakralizacia, rogorc SeniSnulia,<br />
axlosaa platonizmTan da saerTod antikur msoflgancdasTan.<br />
misi saTavea aseve samyaros renesansuli aRqma,<br />
`vefxistyaosani~. SesamCnevad exmianeba igi ilia<br />
WavWavaZis `gandegilis~ koncefcias.<br />
aSotis da Suqias siyvaruli romanSi warmosaxulia<br />
rogorc Cveulebrivi cxovrebis miRma arsebuli romantikuli<br />
savane, TavSesafari, romelSic aRmofxvrilia<br />
boroteba Tavisi mravalgvarobiT da xorcieli<br />
tkbobac sulieri aRmafreniT aris ganwmendili; daZleulia<br />
egoizmi da Seyvarebulebi erTmaneTSi poveben<br />
Tavisi arsebis srulqmnas. aSotis da Suqias siyvaruli<br />
TiTqos pirvelyofil codvas Zlevs da edemSi dabrunebad<br />
iqceva. barnovi `himnografiuli~ maneriT gamoxatavs<br />
amaRlebuli siyvarulis metafizikas.<br />
romanSi aSotis saxe or planSi iSleba, romlebic<br />
ewinaaRmdegeba erTmaneTs _ erTi mxriv, igi naCvenebia<br />
socialuri cxovrebis aspeqtiT, rogorc qveynis mesveuri.<br />
is zedmiwevniT Seefereba Tavis statuss da xalxis<br />
TvalSi gmiria, zekacia. es plani swored xalxis Tvalsazrisis<br />
gamtaria, aq mefe garedan da Soridan danaxu-<br />
134
li moCans. meore mxriv, aSots vxedavT Signidan, TavisTavis<br />
winaSe darCenils _ sulieri SimSiliT gawamebuls,<br />
mgrZnobiares da martosuls; mas wyuria siTbo,<br />
TanagrZnoba, uangaro yuradReba, misi faruli lirizmi<br />
da silbo sazrdos da gamomJRavnebas saWiroebs. pirvel<br />
planSi is warmogvidgeba apologeturi matianis Tu<br />
saraindo eposis personaJad da Warbad idealizebulia;<br />
romanis Sesabamisi monakveTebi gaWianurebuli da naklebad<br />
sainteresoa; magram idealizeba nawilobriv<br />
funqciuria: igi kontrastulad amkveTrebs meore<br />
plans, sadac mefe pirovnul-Sinagan ganzomilebaSi<br />
warmoCndeba da xalxiseul, Taviseburad swor, magram<br />
zerele aRqmas avtoris analitikuri xedva, natifi lirizmi<br />
da TviT personaJis meditaciebi, Sinagani monologebi<br />
cvlis.<br />
aSots ar SeuZlia icxovros pativmoyvareobis amara,<br />
is WeSmarit siyvarulze ocnebobs. dedofals, piriqiT,<br />
aqvs mZlavri da xarbi pativmoyvareoba da ar<br />
SeuZlia da ar surs siyvaruli. niSandoblivi detalebiT<br />
gamoisaxeba guranduxtis civi miukarebloba, misi<br />
gorozi sulis mousvenari ltolva kidev ufro meti<br />
Zlierebis da pativis moxveWisken. aseT adamians, bunebrivia,<br />
ar SeuZlia misces aSots is, rasac igi mTeli<br />
arsebiT eswrafis: `amaod eZebda sip qvazed naz yvavils<br />
turfa gazafxulisas~. aSotTan dedofals urTierToba<br />
aqvs rogorc mxolod mefesTan, rogorc socialuri<br />
rolis SemsrulebelTan da daJinebiT moiTxovs misgan,<br />
srulyos es roli.<br />
romanis ideur arss uSualod ukavSirdeba guranduxtis<br />
specifikuri religiuroba. qveynisTvis da mefis<br />
ojaxisTvis sasikvdilo gansacdelis dros, kritikul<br />
situaciaSi mJRavndeba dedoflis religiurobis<br />
raoba _ igi, vinc gangebisgan movlinebulad Tvlis<br />
Tavs saqarTvelos gasaerTianeblad, RmerTs codvaTa<br />
mitevebas ki ar Txovs, aramed uwyreba, radgan qristianebs<br />
mfarveloba moaklo da mahmadianebs gaamarjvebina;<br />
mxolod sajarod acxadebs gansacdels RvTis samar-<br />
Tlian risxvad da xalxs mouwodebs sinanulisken. ro-<br />
135
gorc vxedavT, dedoflis qristianoba sxvebisadmia<br />
momTxovni da ara sakuTari Tavisadmi; is mas Wirdeba<br />
rogorc Tavisi nebis damkvidrebis, adamianebis damor-<br />
Cilebis saSualeba. guranduxtis aseTi mimarTeba religiasTan<br />
gansakuTrebiT mkveTrad iCens Tavs, rodesac<br />
igi aSotis da Suqias kavSiris Sesaxeb Seityobs. dedoflis<br />
sulieri SfoTva mravalelferiani fsiqologiuri<br />
analiziT aris gadmocemuli _ saSinelia am metismetad<br />
amayi adamianis Seuracxyofili Tavmoyvareobis<br />
tanjva. mas sevda, gulistkivili ar eufleba axlobeli<br />
adamianis sulierad dakargvis gamo, imas ar ufiqrdeba,<br />
mxolod xorcieli gatacebaa Tu raRac metia<br />
aSotis da Suqias urTierToba da TviTonac xom ar aris<br />
Tavisi siciviT am urTierTobis warmoSobis mizezi... is<br />
TavisTavSi ar ixedeba, TavisTavs arafers mokiTxavs.<br />
qristianul sindisierebasTan erTad verc qristianuli<br />
moTmineba, Tviniereba eTviseba mis xasiaTs: dedoflis<br />
arsebas savsebiT msWvalavs SurisZiebis vneba. raTa<br />
mtrebis ganadgurebisken misi swrafva kanonieri iyos,<br />
maT eSmakeulebad Seracxavs, magram eSmaks emsgavseba<br />
TviT is RmerTi, romlisganac igi daJinebiT moiTxovs<br />
Tavisi Seuracxmyofelebis mimarT SurisZiebas da<br />
romelsac despotad warmoidgens. `_ amaod moiwvev,<br />
dedofalo, Semoqmeds: yovlad keTilisagan ar egebis<br />
Suquris mospoba sixarulis momniWeblisa, saxierisagan<br />
ver SeiZleba Caqroba silamazisa... uxme RmerTs sastiks,<br />
ufals mrisxanes, sinaTlis mqrobels, sikvdilis<br />
damrgvels... vinc cecxliT daswva aTaseulni Tavisuflebis<br />
dasaxvis gamo... mas Seevedre, sastiksa mflobels<br />
sastikis guliT. _ RmerTsa sastiksa Tu TviT satanas?<br />
_ meufes sastiks, gina belzebels bnelTa mflobels!~.<br />
ai, am daundobeli, SiSismomgvreli RmerTis msaxur-<br />
Ta Soris poulobs guranduxti mokavSireebs. grigoli<br />
da Tebronia acxadeben, rom satanur codvas ebrZvian<br />
qristianobis da saxelmwifos umaRlesi interesebis<br />
dasacavad _ raTa mefis codvam rogorc umsgavsma magaliTma<br />
xalxis zneoba ar garyvnas da qveyanas, rome-<br />
136
lic mahmadianuri agresiisgan icavs Tavs, religiursulieri<br />
Zala ar Seusustdes.<br />
barnovi aqac, rogorc aSotis saxis kveTisas, orfenian<br />
suraTs qmnis, or plans gamoyofs _ oficialurs<br />
da Sinagans, romelic uCumrad warmarTavs imas, rac zedapirze<br />
xdeba. sajarod gacxadebuli motivebis miRma<br />
Sefarulia Zlieri egoisturi impulsebi, romelTa gamomzeureba<br />
ar SeiZleba, romlebmac SeniRbulad unda<br />
imoqmedon. oRond grigoli da Tebronia trivialuri<br />
farisevlebi ar arian. es adamianebi aiZuleben Tavis-<br />
Tavs daijeron, rom marTlac keTil, saRvTo saqmes<br />
aRasruleben. maT ar undaT simarTle icodnen sakuTari<br />
Tavis Sesaxeb da Tu gulis siRrmeSi es simarTle<br />
mainc ician, axerxeben daiviwyon moqmedebisas. Tavisi<br />
aqtivobis saeWvo xasiaTs, mis saCoTiro motivebs rom<br />
grZnoben, miTufro ficxad aRiZvrebian satanasTan saomrad<br />
da aRtkinebiT, egzaltaciiT iyrueben sindisis<br />
xmas... am personaJebis sulier cxovrebaSi gamosWvivis<br />
fenomeni, romelsac Tanamedrove fsiqologia racionalizacias<br />
uwodebs. saerTod, `trfoba wamebuli~ meoce<br />
saukunis dasawyisis qarTuli prozis TvalsaCino<br />
movlenaa upirvelesad swored garTulebuli fsiqologizmiT.<br />
TviTeul personaJs, romelic aSotis da Suqias siyvarulis<br />
winaaRmdeg amxedrdeba, Tavisi maluli stimulebi<br />
aqvs saamisod, magram es stimulebi sabediswerod<br />
gadaexlarTeba erTmaneTs da mrisxane Zalad iqceva.<br />
grigolis da aSotis bavSvobisdroindeli metoqeoba<br />
da Suri erTmaneTis mimarT gansakuTrebiT Rrma<br />
kvals grigolis arsebaSi tovebs. aqedan mokidebuli<br />
misi mamoZravebelia faruli survili, radac unda<br />
daujdes gautoldes da aRematos kidec aSots, iyos<br />
ufro didi sulierebis sferoSi, vidre aSotia saxelmwifoebrivi<br />
saqmianobis sferoSi. mefis karze aRsazrdelad<br />
ayvanili bavSvi damcirebas grZnobs ufliswulis<br />
gverdiT Tavisi meorexarisxovani mdgomareobis<br />
gamo da am damcirebis kompensirebis moTxovnileba<br />
grigols daZabuli qmedebisken, Tavdauzogavi Sromis-<br />
137
ken ubiZgebs, nebisyofas uaRresad ukaJebs. igi eswrafis<br />
RmerTTan siaxloves, wmindanur srulyofilebas,<br />
oRond amave dros surs iqces amqveyniur saTayvanebladac,<br />
amqveynad ukvdavyos Tavisi saxeli. pativmoyvareobaa<br />
grigolis energiis dauSreteli masazrdoebeli<br />
da is garkveulwilad axerxebs am Zalis SemoqmedebiT,<br />
aRmSeneblobiT aqtivobad sublimirebas. grigolis<br />
pativmoyvareobas avtori am kuTxiT Semwynareblurad<br />
uyurebs _ raki adamiani RvTis msgavsebaa, mas aqvs<br />
ukvdavebis wyurvili, sakuTari individualobis iseTi<br />
zrdis wadili, romelic RvTaebriv sisrules emsgavseba;<br />
mwerlis amgvar Tvalsazriss renesansuli suli<br />
msWvalavs, iseve rogorc mis siyvarulis koncefcias;<br />
igi moicavs adamianis SemoqmedebiTi SesaZleblobebis<br />
rwmenas _ ukvdavebis moTxovnileba did saqmeebSi da<br />
qmnilebebSi ganivTdeba; grigolis SemoqmedebiTi<br />
aqtivobac daZabuli da produqtiulia.<br />
grigols rogorc qristians Segnebuli aqvs pativmoyvareobis<br />
saZraxisoba, magram TavisTavSi mis aRmofxvras<br />
ki ar cdilobs, aramed RmerTisgan pativmoyvarul<br />
miswrafebaTa Sendobas elis da imedovnebs, rom<br />
maT Zalas sasikeTo moRvaweobaSi gadaadnobs. Tumca<br />
pativmoyvareobis SemoqmedebiT energiad savsebiT gardaqmna,<br />
misi savsebiT uvnebelyofa ar xerxdeba.<br />
pativmoyvareoba ise Rrmad aris gamjdari grigolis<br />
arsebaSi, rom mis garegnul Tavmdablobasac sarCulad<br />
dayveba _ saeklesio ierarqis didebaze is uars imitom<br />
ambobs, rom mxolod wmindanis dideba aiyvans yvelas-<br />
Tvis, maT Soris mefisTvisac miuwvdomel simaRleze...<br />
grigoli kompromisze midis Tavisi pativmoyvareobis,<br />
gandidebisken swrafvis winaSe, im ltolvis winaSe,<br />
romelic qristianuli TvalsazrisiT satanuria da<br />
romlis daTrgunva aris morwmunis da miTufro asketis<br />
mudmivi sazrunavi. raki qristianoba satanis da adamianis<br />
dacemis mizezad gamrudebul Tavisufal nebas,<br />
Tavnebobas da TavmoTneobas miiCnevs, igi uwinaresad<br />
swored am sawyisTan brZolas saxavs aucileblobad. s.<br />
averincevis TqmiT, `qristianul asketikaSi, saboloo<br />
138
angariSiT, amosavalia `morCilebis~ da `TviTnebobis~<br />
dapirispireba, neoplatonur asketikaSi _ sulis da<br />
materiis dapirispireba~.<br />
grigoli askezas naklebad mimarTavs TavmoTneobis<br />
dasaZlevad da Tavisi mtkice nebisyofis mTel Zalas<br />
xorcieli ltolvebis aRkveTas axmars. rac ufro didi<br />
da Zlieria misi faruli pativmoyvareoba, miT ufro<br />
sastikad axSobs igi xorcielebas da uaxlovdeba Tavis<br />
mizans, wmindanis simaRlis miRwevas. magram mTavari is<br />
aris, rom wmindanoba mizania ara TavisTavad, aramed<br />
imdenad, ramdenadac igi Tavisi simaRlidan amqveyniurobaze<br />
mbrZaneblobs. miwieri samyaros uaryofa am<br />
samyaroze Teokratiuli batonobis SesaZleblobis<br />
momniWebelia.<br />
xorcis damTrgunavi Tavgametebuli asketuri Rvawlis<br />
Sesaxeb grigoli eubneba Tebronias: `is aris gza<br />
cxovrebisadmi dausrulebelisa, igive mauflebs me<br />
qveyniur ZalTa zedan yovelgvarTa. kargad Seigne:<br />
igive mauflebs me yovelTa qveyniurTa ZalTa zedan!<br />
Senc gauflebs, Cemo kargo~; nebisyofis gamowrToba<br />
xorcieli swrafvebisadmi dapirispirebis sisastikeSi,<br />
TavisTavze batonobis unaris srulyofa sxvebis damorCilebis<br />
wanamZRvaria. mkacri TviTaRkveTa grigolis-<br />
Tvis sakuTari Zalauflebis damkvidrebis saSualebaa.<br />
Tebronia, misi siyvaruli Wirdeba grigols, raTa<br />
xorcTan brZolas simwvave Sematos da Tavisi nebac<br />
ufro metad gamobrZmedos, siyvarulis msxverplad SewirviT<br />
RvTis winaSe Tavisi Rvawli gaadidos. grigolisTvis<br />
Tebronia TiTqos cdispiria, romelzec Zalebs<br />
mosinjavs _ TavisTavze da sxvebze batonobisas.<br />
aRwevs kidec sawadels, Tavsac imorCilebs da qalis<br />
nebasac Tavisi mZlavri gavlenis areSi samudamod<br />
moamwyvdevs.<br />
Tebronias uaryofil, tanjul siyvaruls mwerali<br />
gamosaxavs rogorc emociaTa mravalferovan gamas,<br />
imeds da sasowarkveTas Soris meryeobis wamebas, romelic<br />
agresiul impulsebsac moicavs. Tebronia asketi<br />
xdeba ara RmerTis siyvarulis, RmerTTan sulieri<br />
139
miaxloebis wyurvilis ZaliT, aramed imis gamo, rom<br />
moSurne mtrobiT da zizRiT iJRinTeba misTvis miuwvdomeli<br />
miwieri siyvarulis da bednierebisadmi, romelsac<br />
codvad mxolod imitom Tvlis, rom TviTon mas<br />
ar xvda wilad.<br />
Tebronia da grigoli, TavisTavSi rom sastikad<br />
ixSoben miwier survilebs, Tavis irgvlivac imave sisastikiT<br />
lamoben maT amoZirkvas. es ar aris ucnauri,<br />
radgan adamianis siRrmiseuli mimarTeba sakuTari<br />
Tavisadmi da sxvebisadmi, rogorc e. fromi ganmartavs,<br />
arsebiTad erTgvarovania. gaugebari ar aris isic, rom<br />
grigolis da Tebronias warmodgenaSi arsebuli Rmer-<br />
Ti aRar aris lmobieri da gulmowyale, ganuzomeli<br />
siyvaruliT aRsavse qristianuli RmerTi, `romels<br />
sibraluliT evseboda guli adamianis tanjvis xilvazed<br />
da mzad iyo Seendo yovelTvis, yovelTaTvis~.<br />
sinamdvileSi isini Tayvans cemen `macxovars kacTa<br />
sisastikisagan Seqmnils, ugulos, romels gznebul<br />
koconzed ahyvanda yvela, vinc eaxleboda mas ara<br />
rogorc mona usityvo mis win mZrwolare~. RmerTze<br />
warmodgenis raoba gezs aZlevs rogorc RmerTisadmi,<br />
aseve TavisTavisadmi da sxvebisadmi adamianis damokidebulebas,<br />
mis faseulobebs da mizanswrafvebs. Tu<br />
adamians RmerTi SiSismomgvrel tiranad esaxeba, xolo<br />
sakuTar Tavs misi nebis mediumad miiCnevs, bunebrivia,<br />
is Zalauflebaze da batonobaze iqneba orientirebuli<br />
da Tavis zeciur kerps emsgavseba. swored ase formirdeba<br />
grigolis da Tebronias msoflmimarTeba.<br />
mefis sasiyvarulo kavSiris mxileba da darRveva<br />
xelsayrel saSualebad iqceva grigolis da Tebronias<br />
faruli zraxvebis realizaciisTvis. dgeba maTi moRvaweobis<br />
kulminaciuri momenti, roca sakuTari Zalebis<br />
sruli mobilizeba da demonstrireba unda moaxdinon,<br />
Tavisi Zalaufleba savsebiT da mtkiced daamyaron,<br />
mware marcxi agemon mefes da... siyvaruls, romelic<br />
TavisTavSi ase daundoblad gasrises, daundoblad,<br />
magram ara daunaneblad da es gamaborotebeli sinanu-<br />
140
lic aiZulebT Suri iZion maTze, visac didi siyvarulis<br />
bedniereba ergo.<br />
romanis personaJebs Soris grigolis saxe yvelaze<br />
rTulia. Tavisi msoflgagebis WeSmaritebaSi es Rrmad<br />
darwmunebuli kaci drodadro eWvis mtkivneul Setevebs<br />
ganicdis, SiSobs, xom ar uaryo Tebronias siyvarulis<br />
saxiT TviT RmerTis amqveyniuri gamocxadeba...<br />
aseTi eWvi eZaleba mas, roca Suqias daatyvevebs da<br />
monasterSi miyavs; grigoli mZlevelic aris da Zleulic,<br />
mbrZaneblobs qalze da amave dros ixibleba misiT,<br />
Sinaganad gatexilia orWofuli fiqriT... magram<br />
daeWveba mZlavri nebisyofiT CaixSoba da is ver arbilebs<br />
grigolis moqmedebis simkveTres. mis mier Suqias<br />
sulieri da faqtobrivad fizikuri iZulebiTac sasaxlidan<br />
gamoyvanis da monasterSi gamomwyvdevis aqti<br />
arsebiTad tiranulia. metoqeobis da gandidebis, batonobis<br />
maluli vnebebi, TviTdarwmunebuli Seuwynarebloba<br />
satanurad miCneulisadmi da misi yvelanairi sa-<br />
SualebiT ganadgurebis Jini bunebrivad gasruldeba<br />
ZaladobiT, codvilad Seracxilis sulze da sxeulze<br />
ZalmomreobiT; qristianoba, siyvarulis da Tavisuflebis<br />
religia, inkviziciad, Tavis sapirispiro movlenad<br />
gardaiqmneba.<br />
mefes SuqiasTan ZaliT ganSoreba sulierad axevebs,<br />
es ki mahmadianobisgan Seviwroebul qveyanas umeTaurod<br />
tovebs _ garegnulad saxelmwifos sakeTildReod<br />
ganxorcielebul aqts swored saxelmwifosTvis saziano<br />
Sedegi moyveba. grigoli, zneobis egzaltirebuli<br />
damcveli, gakvirvebiT acnobierebs, rom rac Rmer-<br />
Tis nebis Sesatyvisad warmoedgina, realurad Zalze<br />
Sorsaa qristesgan, misi lmobierebis da mimteveblobisgan;<br />
acnobierebs, rom marTebulia codvisadmi winaRdgoma<br />
ara sisastikiT, aramed adamianisadmi qristeseburi<br />
TanagrZnobiT; sisastikes, Zalmomreobas mxolod<br />
adamianisTvis Tavisuflebis warTmeva SeuZlia da<br />
ara misi WeSmaritebasTan miyvana, RmerTs ki surs, rom<br />
adamiani Tavisufali iyos da WeSmaritebasac Tavisuflad<br />
eziaros... axla grigoli imasac naTlad xedavs,<br />
141
a didi wili udevs qristianuli lmobierebisgan mis<br />
dacilebaSi TavmoTneobas da pativmoyvareobas, romlis<br />
nayofad mxolod did da keTil saqmeTa xilvis<br />
imedi hqonda.<br />
magram es gamofxizleba nagvianevia, radgan xorcielebis<br />
fanatikuri siZulvili arsebobs mdabiuri, ganuviTarebeli<br />
cnobierebis donezec da waqezebulia swored<br />
sarwmunoebriv winamZRolTa mier. monazoni ivdiTi<br />
grigolis da Tebronias arsis primitiuli da Semzaravad<br />
hipertrofirebuli xorcSesxmaa, romelsac logikur<br />
dasasrulamde, mSvenieri da saTno qalis barbarosul<br />
mospobamde miyavs maT mier wamowyebuli daundobeli<br />
brZola. Seuwynarebloba, ideologiuri agresia<br />
momakvdinebel fizikur agresiaSi gadaizrdeba.<br />
brZolis moTaveebis, grigolis da TebroniasTvis es<br />
moraluri kraxia _ asketebi, sulieri siwmindis da<br />
gmirobisken mZafrad mswrafveli adamianebi saSineli<br />
codvis pasuxismgeblobas kisruloben. maT maqsimalizms<br />
aSotis gasastikebac moyveba, xolo sarwmunoebis<br />
da eklesiis avtoriteti, imis nacvlad, rom ganmtkicebuliyo,<br />
ilaxeba, rac simbolurad gamoixateba<br />
romanis finaliT _ Suqias Zmebis mier aSotis taZarSi<br />
mokvliT.<br />
sakuTari Secdomis da misi samwuxro Sedegis mtkivneuli<br />
sicxadiT gacnobiereba grigols tragikul pirovnebad<br />
warmogvidgens. magram is mainc ver axerxebs<br />
Tavis Seupovar arsebaSi umTavresi qristianuli siqveleebisTvis<br />
_ lmobierebis da TavmdablobisTvis adgilis<br />
povnas. samyaro misTvis bolomde rCeba keTilis da<br />
borotis gaafTrebul kveTebad. `raindi iyo is mebr-<br />
Zoli eklesiisa da vin sTqva brZolaSi lmobiereba?!~.<br />
nebis da poziciis aseTi Seuryevloba grigolis figuras<br />
pirquS didebulebas matebs.<br />
grigoli da Tebronia TiTqos marTal saqmes, qristianuli<br />
zneobis ganmtkicebas emsaxurebian, am msaxurebis<br />
rezultati ki antiqristianulia, risi pirvelmizezic<br />
maTi usiyvarulobaa. siyvaruli rogorc urTierTltolva<br />
maT TavisTavSi jvars acves, magram maTSi<br />
142
Cakvdeba saerTod siyvarulis niWic, siyvaruli adamianisadmi,<br />
moyvasisadmi, romelic RmerTisadmi siyvarulis<br />
utyuari, metic, erTaderTi sazomia. isini asketebi<br />
siyvarulis xarjze arian, mTel Tavis religiur arsebobas<br />
amyareben siyvarulisgan daSretil xriok niadagze,<br />
energias da STagonebas poveben ara siyvarulSi,<br />
aramed imis Seurigebel siZulvilSi, rasac satanurad<br />
Tvlian. usiyvarulobis gamo maTTvis mTavari xdeba<br />
sakuTari Zalauflebis nebis dafuZneba, rac adamianis<br />
mimarT ulmoblobiT miiRweva.<br />
maT xelSi, romelsac siyvaruli ar warmarTavs,<br />
qristianuli zneobrivi kanonebi, RmerTis da kacis<br />
cocxali siyvaruli rom udevs safuZvlad, iqceva adamianis<br />
damTrgunav, gaxevebul da usulo konstruqciad,<br />
uxeS iaraRad, romliTac klaven siyvaruls, klaven<br />
RmerTs. roca yovelive amas viTvaliswinebT, SesamCnevi<br />
xdeba, rom romanis saTauri marto aSotis da<br />
Suqias tragikul siyvaruls ki ar gulisxmobs, aramed<br />
siyvarulis rogorc amqveynad movlenili RmerTis<br />
wamebasac.<br />
nawarmoebSi namdvil qristianul faseulobebs, adamianis<br />
siyvaruls, TanagrZnobas da gulmowyalebas, Semwynareblobas<br />
ganasaxiereben epizoduri, magram dasamaxsovrebeli<br />
personaJebi _ kaTalikosi, monazoni Temistio;<br />
udrtvinvelad swiravs Tavs RmerTs da qveyanas<br />
episkoposi timoTe, Cumi, ubralo beri... Tavisi bunebiT<br />
qristiania TviT Suqia, romelic yvelas mimarT keTilmosurnea<br />
da romelsac suls ar umRvrevs mediduroba;<br />
da bolos, nawarmoebs kacTmoyvaruli qristianuli suliT<br />
aTbobs avtoris lirikuli monologebi, komentarebi,<br />
CanarTebi.<br />
`trfoba wamebulis~ centralur konfliqts da<br />
mxatvrul sazriss qmnis avtoritaruli da humanisturi<br />
religiurobis dapirispireba. pirveli adamians<br />
SiSiT qeds moadrekinebs da araraobad aqcevs, mis Tavisuflebas,<br />
sulieri potenciis realizacias boWavs da<br />
adamianze batonobisTvis gamoiyeneba; meore adamianis<br />
individualobisadmi pativiscemas, Tavisuflebis da<br />
143
ednierebisken misi swrafvis bunebriobis aRiarebas da<br />
adamianis maRali, RvTiuri Rirsebis dafasebas emyareba.<br />
romanis mixedviT, qarTveli xalxis msoflgancda<br />
ewinaaRmdegeba avtoritarul religias da religiurobis<br />
humanistur tips mieltvis. `qarTveli sjulis moyvaruli<br />
iyo, misTvis Tavdadebuli, magram Tvis RmerT-<br />
Tan urTierTobaSi uarsa hyofda sastik wesebs; laRad<br />
moqmedebda winaSe RvTisa, rogorc mamis win, romlisadmi<br />
pativi da siyvaruli Rrma aris, Zrwola ki dakninebul-damcirebuli.<br />
uyvars qarTvels Tavisi meufe,<br />
xolo alRoTi icis, rom SiSi uaryofs yovel siyvaruls,<br />
gare gandevnis mas~.<br />
aseTi msoflmxedvelobrivi motivebi da problematika<br />
iqvemdebarebs romanSi istoriul realobas da<br />
istoriuli pirovnebebis, grigolis da Tebronias saxeebic<br />
amis Sesabamisad _ konceptualizebulad warmodgebian.<br />
maT monumentur figurebSi warmoCndeba avtoritaruli<br />
tipis adamiani. am figurebSi, erTi SexedviT<br />
Tanamedroveobas sruliad mowyvetili rom arian, obieqturad<br />
(avtoris mizandasaxulobisgan damoukideblad)<br />
meoce saukunis, mZvinvare avtoritarizmis epoqis<br />
sulieri fizionomiis nakvTebi icnoba.<br />
arsebobs garkveuli Tanxvedra barnovis romans da<br />
meoce saukunis evropuli literaturis zogierT movlenas<br />
Soris. avtoritarulad religiuri adamianis saxes<br />
qmnis fransua moriaki romanSi `fariseveli~. brijit<br />
piani qristianuli zneobis Tavgamodebuli damcvelia,<br />
RvTis nebis ukompromiso damamkvidrebelia, magram<br />
es sinamdvileSi am adamianis sakuTari nebis damkvidrebaa,<br />
garSemomyofi adamianebis moraluri terorizebaa,<br />
maTze batonobaa, riTac misi ampartavnoba da<br />
TavmoTneoba nayrdeba. man rogorRac yovelTvis zustad<br />
`icis~, ras moiTxovs RmerTi adamianebisgan da Tavdajerebulad,<br />
uxeSad iWreba maT intimur cxovrebaSi,<br />
aseTi Carevis Sedegebi ki tragikulia. misi RmerTi<br />
iseTivea, rogoric TviTon aris _ siyvarulis unars<br />
moklebuli, Seubralebeli zedamxedveli. bolos mas<br />
TviTonve Sezaravs Tavisi usiyvarulo, moyvasisadmi<br />
144
ugrZnobeli da Seuwynarebeli RvTismosaobis codvili<br />
nakvalevi... moriakis TvalTaxedva qristianul humanizms<br />
eyrdnoba.<br />
Sexebis momentebi aqvs barnoviseul grigolis saxes<br />
JorJ bernanosis romanis `satanis mzis qveS~ mTavar<br />
gmirTan. donisans, Tavisi Tavisadmi uSeRavaTo askets,<br />
romelic sicocxlis azrs satanasTan heroikulad Tavganwirul<br />
da sastik brZolaSi povebs, aRar SeuZlia uyvardes,<br />
ar ezizRebodes adamianebi, romlebSic veRarafers<br />
xedavs satanuri simdablis garda da misi metismeti<br />
sicxare codvis amoZirkvisas axalgazrda qals<br />
Seiwiravs. boroteba sxva SemTxvevaSic Zlevs donisans<br />
sakuTar sagangebo misiaSi misi dajerebulobis gamo da<br />
kvlav matulobs adamianuri tkivili da ubedureba.<br />
Tavis titanur personaJs bernanosi Saravandeds ar<br />
aclis, magram imasve aCvenebs, rac barnovis romanSi<br />
davinaxeT _ ramdenad iolia humanisturi orientaciisgan<br />
acdena da swored borotebis gaZliereba imis aRmofxvris<br />
maqsimalisturi da fanatikuri cdisas, rac<br />
satanur borotebad daisaxeba.<br />
1992<br />
145
niko lorTqifaniZe<br />
saerTo elferi<br />
niko lorTqifaniZes dawerili aqvs araerTi Taviseburad<br />
momxiblavi, keTilSobilebiT da sifaqiziT savse<br />
nawarmoebi, sadac Sors da mkrTalad moCans miwa, cxovreba,<br />
adamiani...<br />
miTufro gasakviria ukiduresad fxizeli realizmi,<br />
romliTac niko lorTiqfaniZis moTxrobaTa erTi<br />
nawili gamoirCeva da romelic gansakuTrebiT mkafiod<br />
istoriul Temaze Seqmnil nawarmoebebSi vlindeba.<br />
niko lorTqifaniZe lirikuli bunebis mweralia, natif,<br />
rbil lirikul melodias gaadevnebs Tavis nawarmoebebs,<br />
xolo misi mravali miniatura mTlianad<br />
mgrZnobiare sulis lirikuli JReraa.<br />
magram istoriul moTxrobebSi niko lorTqifaniZe<br />
uaryofs lirizms, intimur-subieqtur tonalobas.<br />
`mrisxane batoni~, `JamTa siave~, `raindebi~ uCveulo<br />
obieqtivizmiT xasiaTdeba _ vgulisxmobT aramxolod<br />
imas, rom mwerali faravs Tavis subieqtur ganwyobas,<br />
ar amxels Tavis tendencias; am nawarmoebTa gansakuTrebul<br />
obieqtivizms kidev ufro metad gansazRvravs<br />
is, rom avtori ar kisrulobs megzuris da ganmmarteblis<br />
rols (anda naTelia, rom aseTi roli mas<br />
naklebad izidavs); ukuagdebs vrcel avtoriseul aRwerilobebs,<br />
saguldagulo da gabmul, Tanmimdevrul avtoriseul<br />
Txrobas; aq iSviaTad Tu vnaxavT avtoris<br />
mier mowodebul personaJTa daxasiaTebebs, imasac<br />
metismetad Zunws; mwerali ar gvTavazobs gmirebis<br />
`savizito baraTebs~...<br />
niko lorTqifaniZis es moTxrobebi aRiqmeba reaqciad<br />
prozaSi aRweriTi da TxrobiTi komponentebis si-<br />
Warbis winaaRmdeg. mwerali Segnebulad iswrafis gandevnos<br />
an ukiduresad SezRudos yvelaferi is, rac, misi<br />
rwmeniT, xels uSlis prozas iyos ufro kompaqturi,<br />
146
moqnili da sinamdvilis TviTmdinarebis meti uSualobiT<br />
aRmbeWdveli.<br />
epikuri siuxve, sisavse da safuZvlianoba aSkarad<br />
ar aris istoriul moTxrobaTa sayrdeni mxatvruli<br />
principi. magram mas enacvleba ara lirikuloba, aramed<br />
prozis Sinagani wyobis miaxloeba dramasTan, prozis<br />
mkveTri dramatizacia _ aseTi daskvna SeiZleba gamovitanoT<br />
pirveli dakvirvebis Semdeg.<br />
literaturaSi gardaqmnebi yovelTvis sruli mxatvruli<br />
simarTlis dasamkvidreblad xorcieldeba da am<br />
SemTxvevaSic asea. istoriuli triptiqis avtori nebayoflobiT<br />
uCinardeba, raTa TviT sinamdvilis xedebi<br />
gadagveSalos Tvalwin, TviT sinamdvile ametyveldes<br />
da SevxvdeT mas TiTqosda xelovanis dauxmareblad, misi<br />
mediumobis gareSe.<br />
da marTlac, niko lorTqifaniZem ucnaurad moaaxlova<br />
warsuli, TiTqos ki ar Seqmna istoriis suraTi,<br />
aramed ubralod farda gadawia da mis miRma gardasuli<br />
yofa amoZravda. `mrisxane batoni~, `JamTa siave~, `raindebi~<br />
dokumenturobis STabeWdilebas aRZravs.<br />
amave dros mwerlis SemoqmedebiTi manera arsebiT<br />
cvlilebebs ar ganicdis: fragmentuloba, wyvetili,<br />
mqrqalad moniSnuli xazebi, myife, gabneuli kompozicia...<br />
sruli naturalurobis, namdvilobis STabeWdileba<br />
miRweulia ara wvrilmanTa, detalTa naturalisturi<br />
daxvavebiT, ara mxatvruli energiis daZabviT da<br />
gamomsaxvelobis gamZafrebiT, aramed funjis Zaldautanebeli,<br />
nebieri da iSviaTi monasmebiT.<br />
vrcel nawarmoebebSi da sxvaganac niko lorTqifaniZis<br />
fragmentuli, texili manera, romelic impresionistuli<br />
warmomavlobis Cans, Zalian gavs imas, rac kinoxelovnebaSi<br />
montaJis saxeliT aris cnobili.<br />
`kadrebi kinoSi ar gaiSlebian Tanmimdevrul wyebad<br />
_ kadrebi enacvlebian erTmaneTs. aseTia montaJis safuZveli.<br />
isini monacvleoben ise, rogorc erTi saleqso<br />
striqoni, erTi metruli mTlianoba icvleba meoriT<br />
_ zust sazRvarze. kino axorcielebs naxtomebs<br />
kadridan kadrisken, rogorc leqsi _ striqonidan<br />
147
striqonisken... arsebiTad kadri mniSvnelovania rogorc<br />
mxolod `warmomadgeneli~: mocemulia xolme ara<br />
im scenis yvela kadri, romelsac gmiri ixsenebs, aramed<br />
mxolod detali _ erTi kadri. saerTodac, kadri ar<br />
amowuravs ama Tu im fabulur viTarebas, aramed gvevlineba<br />
mxolod mis `warmomadgenlad~ kadrTa urTierTmimarTebaSi~<br />
(iuri tinianovi, kinos safuZvlebis<br />
Sesaxeb).<br />
niko lorTqifaniZis poetikis Taviseburebas mniSvnelovanwilad<br />
swored montaJi, `kadrebis~ naxtomuri<br />
monacvleoba qmnis.<br />
gavixsenoT lorTqifaniZiseuli nusxebi, romleb-<br />
Sic saerTo stiluri tendencia yvelaze aSkarad mJRavndeba:<br />
`jamebiT xarSo... meriqifeebi... doqebi... kaTxebi...<br />
suni da oxSivari moxarSulisa da Semwvarisa; jer<br />
kidev Cumi sma; gamalebuli Wama...~. amgvari nusxis TviTeuli<br />
elementi arsebiTad warmoadgens calke<br />
`kadrs~, romelic msxvili planiT aRibeWdavs garkveul<br />
gamosaxulebas da yoveli `kadri~ mxolod niSania,<br />
`warmomadgenelia~ ama Tu im fabuluri viTarebis, ar<br />
amowuravs mas. niSanTa moZraoba ki swrafi da<br />
naxtomuria.<br />
es principi metnaklebi simkveTriT vlindeba, magram<br />
gamWolia. mwerali xSirad uecrad wyvets pasaJs,<br />
kvecavs dialogs, suraTs, gverds uvlis gardamaval<br />
fazebs da erTbaSad, Semzadebis gareSe warmoaCens moqmedebis<br />
ganviTarebis gviandel etapebs. ai, erTi damaxasiaTebeli<br />
nimuSi: `_ daewie stumrebs! leCxumel batons<br />
xom icnob, imas miarTvi jer es wigni; Tu ar mii-<br />
Ros, es dambaCa miarTvi da moaxsene, dagviwyebia-Tqo...<br />
_ ki, batono. _ biWi didxans ar dabrunebula. igi aTvalierebda<br />
wignis suraTebs, waikiTxa sayvareli taepebi<br />
da mere daewia ZunZuliT cxenosnebs. _ miarTvi? ki,<br />
batono. _ ra giTxra? _ araferi, batono, mxolod wigni<br />
ukanve miboZa...~.<br />
Zalze naTlad Cans kompoziciis montaJuri agebuleba<br />
epizodidan epizodze, scenidan scenaze naxtomur<br />
gadasvlebSi. ucabedad, motivirebis gareSe Cndeba<br />
148
axali segmenti, ufro zustad, misi Suaguli, erTi SexedviT<br />
nebismierad SerCeuli nawyveti. calkeuli suraTebi<br />
uwyvet rigad ki ar ganlagdebian, maraosavoT ki<br />
ar iSlebian, uSualo logikur gagrZelebas da dasrulebas<br />
ki ar poveben momdevno suraTebSi, aramed Tavisuflad<br />
da `arakanonzomierad~, myisierad cvlian erTmaneTs<br />
rogorc kinematografSi.<br />
TvalTaxedvis aseTi winaswarganuWvreti, TiTqosda<br />
spontanuri gadanacvlebebi avseben sinamdvilis TviTmoZraobis<br />
iluzias, aZliereben naturalurobis<br />
STabeWdilebas.<br />
mwerali montaJurad warmarTavs sakuTriv Txrobis<br />
processac _ dawvrilebiTi, amomwuraobaze orientirebuli<br />
Txrobis gaSlis nacvlad sauwyeblis natexebs<br />
moabnevs. `kadrebis~ monacvleobiT sxartad da mkveTrad<br />
aRibeWdeba ambavi, romelic Tavis emociur saxes<br />
TiTqos msxvili planiT gviCvenebs:<br />
`gavidnen welni.<br />
Sinaurma da gareulma qurdebma gaaRataka glexoba.<br />
aznaurni ajanydnen.<br />
mezoblebma jer gaaoxres, moiTareSes da bolos<br />
mTlad miiTvises cixe, saxl-kari...<br />
TviT coli, erTguli coli, pirvelad ZaliT gatacebuli,<br />
xasaT daisva Tedom...~.<br />
istoriul moTxrobaTagan gansxvavebiT `Tavsafrian<br />
dedakacSi~ am xerxis meToduri gamoyenebiT mTeli<br />
mxatvruli realobis gammsWvalavi lirikuli, naRvliani<br />
fiqris ganwyobacaa gaRvivebuli, konkretizebuli<br />
TxrobiT Seuvsebel sivrces elegiuri poezia avsebs...<br />
montaJi, wyvetilebi, kinoTxrobisTvis damaxasiaTebeli<br />
dinamizmi, siuJetis naxtomebrivi ganviTareba,<br />
rac suraTze Riobebs tovebs, istoriul moTxrobebSi<br />
moulodnelad intensiurs xdis xedviTobas.<br />
`mrisxane batoni~, `JamTa siave~, `raindebi~, SeiZleba<br />
iTqvas, isea Sesrulebuli, rom naxmari ar aris arc<br />
erTi feri, saRebavi _ ferwera specifikuri mniSvnelobiT,<br />
anu samyaros ferebiT gamosaxva ucxoa am nawarmoebebisTvis.<br />
magram kidev ufro sagulisxmoa is, rom<br />
149
maTSi, Tu davukvirdebiT, ar aris warmosaxuli sagnobrivi,<br />
nivTieri sinamdvile, romlis erT-erTi maxasia-<br />
Tebelic feri iqneboda. aq praqtikulad ar aris portretebi,<br />
peizaJebi, interierebi, TiTqmis sruliad ar<br />
aris aRbeWdili garemo, sadac personaJebi cxovroben<br />
da moqmedeben _ isini TiTqos cariel sivrceSi moZraoben.<br />
mwerali ar cdilobs TvalsaCinod, konkretuli<br />
niSan-Tvisebebis gamorCeviT da grZnobad-materialuri<br />
sisavsiT daxatos xiluli, xelSesaxebi samyaro.<br />
grafikuli monaxazic didi iSviaTobaa, araTu sityvieri<br />
ferwera am cnebis farTo gagebiT _ sinamdvilis<br />
ieris sityvaSi gacocxleba.<br />
es miTufro ucnauria, rom istoriul nawarmoebeb-<br />
Si, Cveulebriv, gansakuTrebuli adgili eTmoba land-<br />
Saftebis Tu epoqis anturaJis, vTqvaT, personaJTa<br />
tanisamosis aRweras...<br />
rogori mkveTri, `JReradi~ saRebavebiT, grZnobadi,<br />
xorcieli detalebis rogori TavmoyriT SeiZleboda<br />
daxatuliyo Tundac vaxtangis da cicinos daxocvis<br />
Semzaravi suraTi `mrisxane batonSi~, magram mwerali<br />
sisxlis arc erTi wveTiT ar Rebavs mas _ igi fizikuri<br />
qmedebis ZiriTad fazebs aRnusxavs da dinamiurad miadevnebs<br />
erTmaneTs.<br />
amgvari stili specifikur TvalsaCinoebas qmnis _<br />
mkiTxvelis warmosaxva iZabeba da maxvildeba, uneburad<br />
cdilobs `xarvezTa~ Sevsebas. aseTi xilvadoba, bunebrivia,<br />
naklebad materializebulia, aq mTavaria Sinagani<br />
xedvis unaris TviT mobilizeba.<br />
saxviTi planis simwire istoriul moTxrobebSi sagangebod<br />
gamiznulia: is, rom stilis mier gverdavlilia<br />
sinamdvilis, cxovrebis mTeli fenebi, badebs gulis<br />
SemkumSavi sicarielis, ganZarculobis, siduxWiris<br />
gancdas, gvaiZulebs mtkivneulad vigrZnoT am<br />
cxovrebis gapartaxeba Tu gaSiSvlebuli sisastike.<br />
aseve, istoriul triptiqSi sinamdvilis feriTi aspeqtis<br />
gauCinareba gansazRvravs imas, rom gamosaxuli<br />
realoba erTi, erTaderTi elferiT aRbeWdili, bindSi<br />
CaZiruli da TalxiT mosili warmogvidgeba. simuqis am<br />
150
TiTqmis fizikurad mkafio SegrZnebas kidev ufro am-<br />
Zafrebs sxva garemoebac _ niko lorTqifaniZis istoriul<br />
tiloebze ar aris sinaTlis wyaro, mis mier Seqmnil<br />
mxatvrul sinamdviles araferi anaTebs, aq dedamiwas<br />
cidan Suqi ar wvdeba; adamianebi TiTqos bnels CaunTqavs,<br />
isini TiTqos wyvdiadSi ugzoukvlod<br />
rialeben.<br />
niko lorTqifaniZe `Zvel matianeSi aRwerili romelime<br />
namdvili SemTxvevis beletrizacias ar axdenda,<br />
igi ar qmnida uSualod raime istoriul qronikaze agebul<br />
nawarmoebs, aramed saqarTvelos istoriis ramdenime<br />
monakveTidan miRebul STabeWdilebas asaxavda da<br />
maSindeli istoriuli sinamdvilis saerTo elferis<br />
aRdgenas cdilobda~ _ wers simon Ciqovani.<br />
ase, am saSualebebiT gamosaxa mweralma gardasuli<br />
cxovrebis mkacri tonaloba, mianiWa mas iSviaTi mxatvruli<br />
mTlianoba da xelSesaxebloba.<br />
1982<br />
151
tiranis saxecvaleba<br />
Tu Zvel literaturaSi qristianobisTvis wamebul<br />
personaJebs vxedavT, bolo saukuneebis literaturis<br />
personaJTa nawili ewameba imis gamo, rom qristianobas<br />
mowyda. gviandeli literaturis zogierT personaJs<br />
codvilobis, cdomilebis da urwmunobis `martvili~<br />
SeiZleba vuwodoT.<br />
urwunobiT suldamZimebuli, mravali codvis Camdeni,<br />
sastiki tirani, romelsac niko lorTqifaniZe xatavs<br />
`mrisxane batonSi~, bolos uecrad qristianul askezas<br />
tvirTulobs da Tumca levanis gardaqmna ucnauri<br />
da gaugebari Cans, sinamdvileSi mis mier Tavisi<br />
gamrudebuli cxovrebis erTbaSad uaryofa fsiqologiur-mxatvrulad<br />
savsebiT marTali da aucilebelia.<br />
adamianebs Soris tirani, albaT, yvelaze Sors aris<br />
qristesgan, misi yvelaze `srulyofili~ antipodia,<br />
radgan Zalmomreoba da daundobloba yvelaze metad<br />
upirispirdeba qristianul siyvaruls da gulmowyalebas.<br />
cnobierad Tu gaucnobiereblad tirani eswrafis<br />
RmerTs Seenacvlos, TviTon iqces uzenaes arsebad,<br />
romelic adamianTa beds ganagebs. amitom RmerTi tiranisTvis<br />
`xelisSemSlelia~, is RmerTisgan aucileblad<br />
unda gaTavisufldes (Tundac Tavs RvTis nebis ganmaxorcieleblad<br />
acxadebdes). Rrmad kanonzomieria, rom<br />
saxarebaSi upirvelesad swored tirani _ herode mo-<br />
Cans qristes sapirispiro polusze, gaafTrebiT<br />
mtrobs qristes, ewinaaRmdegeba amqveynad mis movlinebas.<br />
meore saxarebiseuli tirani, pirvelis mosaxele,<br />
ioane naTlismcemlis mkvleli, mTeli Tavisi arsebiT<br />
_ usiyvarulobiT, garyvnilebiT, ZaladobiT, SeubraleblobiT<br />
_ qristianobisadmi absoluturi siucxovis<br />
gansaxierebaa.<br />
`mrisxane batonSi~ SeiniSneba ioane naTlismcemlis<br />
mkvlelobis bibliuri istoriis literaturul interpretaciaTa<br />
anarekli (kritikaSi miuTiTeben floberis<br />
`herodiadaze~ da uaildis `salomeaze~). magram niko<br />
lorTqifaniZis ZiriTadi Canafiqri da saTqmeli Tavi-<br />
152
seburia, qristianuli msoflgagebis da faseulobebis<br />
arsis organul wvdomaze dafuZnebuli.<br />
`mrisxane batonSi~ vxedavT, rom tirans bevri ram<br />
SeuZlia, magram ar SeuZlia is, rac yvelaze mTavari da<br />
faseulia _ namdvili siyvarulis gancda da meore adamianSi<br />
misi gaRviZeba. vidre borotebis gzas daagdebdes,<br />
levani marcxdeba am gzaze, kargavs qals, romlis-<br />
Tvisac tiranis antagonistis zneobrivi sisufTave, sikeTe<br />
Rrmad momxibvleli da demonuri vnebebisgan gama-<br />
Tavisuflebeli aRmoCndeba. sikeTis mimzidvelobis winaSe<br />
tiranis mTeli Zalmosileba da sisastike uRonoa<br />
_ mas SeuZlia sikeTe fizikurad daTrgunos, magram<br />
mis substanciur, arsismier WeSmaritebas da momxibvlelobas<br />
ver anadgurebs.<br />
adamianuri yofierebis siRrmiseul ganzomilebaSi<br />
borotebis, agresiis, uxeSi materialuri Zalis uZlurebis<br />
danaxva aiZulebs `mrisxane batonis~ mTavar<br />
gmirs, Sebrundes sikeTis saTavisken, RmerTisken.<br />
2004<br />
153
yalbi miTis rRveva<br />
yvelasTvis cnobilia, rom diqtaturis pirobebSi<br />
simarTle, rogorc wesi, dums, xolo sicrue gamayrueblad<br />
xmaurobs. magram maSinac ki, roca amis gakeTeba<br />
TiTqmis SeuZlebeli iyo, CvenSi iqmneboda calkeuli<br />
nawarmoebebi, romlebSic antitiranuli paTosia<br />
gamovlenili.<br />
moTxrobaSi `qeduxrelni~ niko lorTqifaniZe nar-<br />
Taulad aRbeWdavs Tavis Tvalsazriss sastik droze,<br />
romelSic cxovreba mouxda.<br />
legendas suramis cixeze igi am drois Sesatyvis siuJetur<br />
da azrobriv-emociur struqturas aniWebs.<br />
`qeduxrelni~ sakmaod TvalsaCinod aireklavs Tavis<br />
Tanadroul realobas _ nawarmoebi iwereboda 1938-44<br />
wlebSi _ xelisuflebis represiulobas, xalxis uuflebobas<br />
da wamebas, siRaribes, oms... es iwvevs folkloruli<br />
Tu literaturuli tradiciis mkveTr gadasinjvas,<br />
rasac ukve is moaswavebs, rom niko lorTqifaniZe uars ambobs<br />
fabulis geografiul SemosazRvrulobaze _ moTxrobaSi<br />
surami ar ixsenieba. sivrcis (da drois) lokalizaciis<br />
uaryofa Seesabameba mwerlis miswrafebas,<br />
simboluri mniSvneloba misces ambavs, igavi Seqmnas misgan.<br />
`qeduxrelnSi~ deklarirebulic aris gamijvna legendis<br />
literaturuli versiisgan, daniel WonqaZis<br />
`suramis cixisgan,~ sadac Tqmuleba arsebiTad saSineli<br />
qaluri SurisZiebis motivzea dayvanili _ mTxrobeli,<br />
saxalxo mTqmeli iwunebs legendis mwignobrul<br />
variants da acxadebs, rom yvelaferi sxvanairad iyo,<br />
ise, rogorc igi gviambobs. mas aqvs kidec amis ufleba,<br />
radgan TviTon icxovra imgvar sinamdvileSi, rogoric<br />
mis mier naambob TqmulebaSia warmoCenili. mTxrobelis<br />
da gayiduli tyve gogonas Tavgadasavali am sinamdvilis<br />
raobas gamoxatavs _ adamianis sicocxle ukiduresad<br />
gaufasurebulia, mis beds Wirveuli SemTxveviToba<br />
atrialebs; uzneoba normalur movlenadaa qceuli da<br />
TiTqos arc gamoirCeva cxovrebis Cveulebriv mdinarebaSi,<br />
iseve ar imsaxurebs sagangebo yuradRebas, ro-<br />
154
gorc sxva SeCveuli movlenebi, vTqvaT, sunTqva an siaruli.<br />
da mweralic odnav komikurad Seferili uSfoTveli<br />
toniT gadmogvcems Tavisi gmirebis cxovrebis<br />
peripetias, romelic bednierad sruldeba _ isev SemTxveviTobis,<br />
amjerad bednieri SemTxveviTobis ZaliT.<br />
moTxrobis eqspoziciur nawilSi niko lorTqifani-<br />
Ze yofiTi realizmis meTodiT aRbeWdavs im sinamdvilisTvis<br />
tipiur istorias, romelic Semdeg legendurigavuri<br />
saSualebebiT warmoisaxeba. amasTanave mTxrobelis<br />
piriT xalxi gamoTqvams Tavis azrs da miswrafebebs.<br />
epoqis tragikuli gamocdilebis miuxedavad mwerali<br />
mainc imedovnebs, rom xalxis gonierebis da zneobrivi<br />
grZnobis sruli daClungeba SeuZlebelia.<br />
saxalxo mTqmelis TvalTaxedva moTxrobaSi SeTavsebulia<br />
sxva, avtorisTvis Sinaganad mainc ufro organul<br />
TvalTaxedvasTan. mwerals nawarmoebSi Semoyavs<br />
axalgazrda arqiteqtori, ganaTlebuli, moazrovne da<br />
dakvirvebuli kaci, dRevandeli gagebiT inteligenti.<br />
igi Svelis avtors, miuaxlovdes gamosasaxvel samyaros,<br />
Tavisi sulieri gamocdileba, fiqri ufro Tavisuflad<br />
gaazavos masSi.<br />
ucxoeTSi saswavleblad wasuli ediSeri samSoblo-<br />
Si brundeba _ Cveni saukunis mravali qarTveli inteligentis,<br />
maT Soris niko lorTqifaniZis biografiis<br />
qarga gvecnoba. nawarmoebSi qveynis mdgomareoba metwilad<br />
am gmiris gaaxlebuli, cnobismoyvare mzeriTaa<br />
aRqmuli. bevri ram akvirvebs da eCoTireba, afiqrebs<br />
ediSers.<br />
mis aryofnaSi SemoRebuli wesis Tanaxmad pirvelad<br />
mefesTan unda gamocxaddes. sasaxles raRac ucxo ieri<br />
aqvs. `didia da ulazaTo, _ fiqrobda ymawvili, _ mZimed<br />
daswolia miwas. ar hgavs Cvenebur nagebobas _ na-<br />
Tels, msubuqs da garemosTan Sexamebuls. masala metia<br />
daxarjuli, vidre Sedegia miRweuli, nafiqri ufroa<br />
didebis STabeWdilebis mosaxdenad, vidre Seqmnilia<br />
gulisnadebis gamosaxatavad~. aseTi mouxeSavi, pompezuri<br />
arqiteqturuli stilis cnobac Zneli ar unda<br />
iyos CvenTvis.<br />
155
kidev ufro Semacbunebelia is, rac ediSers am mZime<br />
da uSno Senobis SigniT dauxvdeba. sasaxleSi SiSi, mefis<br />
monuri morCilebaa damkvidrebuli, uniWobas da<br />
pirferobas darCenia asparezi; xolo namdvili ostati<br />
sazarlad aris dasjili, radgan uars ambobs cixis SenobaSi<br />
cocxali adamianis Cakirvaze. ganwirulis gabedulebiT<br />
eubneba igi mefes simarTles imis Taobaze,<br />
ratom iSleba cixe. `_ ra giSlis xels? _ Tqven ... sZags<br />
yvelas es Tqveni cixe, hgoniaT, rom mtris magier Sig<br />
maTve CaaxrCobT...~.<br />
qveynis sisustis namdvili mizezi xelisuflebisadmi<br />
xalxis siZulvili da undoblobaa. tiranuli saxelmwifos<br />
ganmtkiceba xalxs afrTxobs, radgan amiT misi<br />
tanjva mxolod imatebs. xalxis aseTi ganwyobaa moTxrobis<br />
erT-erTi gamWoli motivia, es ganwyobaa araerTxelaa<br />
naCvenebi. mefis da xuroTmoZRvris konfliqti<br />
xalxis fantazias ase warmoudgeba: `yvelaferi miuxlia<br />
pirSi Tamamad, dalagebiT, xalxs yvelaferi SeuZlia, oRond<br />
Seni ar swamso. ver amourCevia, Sen, Sinauri mtarvali<br />
sjobixar, Tu saTareSod mosuli ucxo mterio. mefes dilegSi<br />
Caugdia... iq gvelebia, Turme, koWebamde wyali<br />
swvdeba, saxeze virTxebi daudis... dabrmavebula kidec,<br />
magram ver daiTanxma mefem mainc, cocxali kaci saZirkvelSi<br />
moaqcios~; anda am dialogs movusminoT: `ramdenia<br />
axla CvenSi qvrivi da oboli, zogi tyved aris wayvanili,<br />
zogi mohkles, magram bevri dilegsa da sakanSi<br />
lpeba. _ magas ar ityvi?.. Seniani rom gtanjavs _ isaa<br />
cecxli! ver gaarCev, vin sjobia, Sinauri Tu gareuli _<br />
gind mgels SeuWamivar da gind mglisfer ZaRls~.<br />
xalxi gaTiSulia xelisuflebisgan, gareSe mterze<br />
ukeTesi ar gonia igi da ar cdeba: arsebiTi gansxvaveba<br />
ar aris despotiis mier daTrgunul da ucxoelebis<br />
mier dapyrobil qveyanas Soris. ucnauri ar aris, rom<br />
cixes ugulod aSeneben `naqiravebi da modenili~ adamianebi,<br />
romlebisTvisac es araa da verc iqneba sakuTari<br />
da sisxlxorceuli saqme, radgan qveyana maT ar ekuTvniT.<br />
qveynis baton-patroni sxvaa da xalxis Tavdadebis<br />
monapovarsac is miiTvisebs, Tavis sakeTildReod gamo-<br />
156
iyenebs da, gaZlierebuli, kidev ufro daundobeli<br />
iqneba qveSevrdomebisadmi. xalxi xvdeba amas da, bunebrivia,<br />
cixes simtkice akldeba.<br />
sxvanairia mefis logika: `lmobierebis~ bralia, rom<br />
sxva qveynebisgan gansxvavebiT, sadac sisastikes ar eridebian,<br />
`am qveyanas angrevs da awiokebs yoveli gamvleli~;<br />
saxelmwifos simtkicis misaRwevad arsebobs er-<br />
TaderTi saSualeba _ ukiduresi, araadamianuri sisastike;<br />
mxolod cocxali kacis dataneba miscems cixes<br />
saWiro simagres.<br />
suramis cixis legendaSi niko lorTqifaniZem aqtualuri<br />
simbolika aRmoaCina _ saxelmwifos Senoba<br />
aigeba adamianis sisxliT gaJRenTil saZirkvelze, igi<br />
iarsebebs sastikad natanji adamianis sicocxlis fasad.<br />
sainteresoa, rom msgavsi saxe gamoxatavs epoqis<br />
arss platonovis cnobil `qvabulSic~.<br />
dasanania, rom zogierT xelovans legenda Cakirul<br />
adamianze am simbolikis gareSe, aRmosavluri egzotikis<br />
Wrel saburvelSi gaxveuli warmoesaxeba... Tumca<br />
TviT veluri sisastike, romelic aq Tavs iCens, marTlac<br />
`aRmosavluria~. `aseTi sisastike arc Seefereba<br />
qarTvelis xasiaTsa da sxva Cveulebebs~ _ mefis gadajerebas<br />
cdilobs SeZrwunebuli ediSeri, romelsac<br />
cixis ageba daakisres. magram mefes aseTi ram ar miaCnia<br />
saSinelebad da mwerali migvaniSnebs, rom misi despoturi<br />
reJimi ucxoa qarTveli xalxisTvis: mefe gamahmadianebulia,<br />
Tavisi xalxis zneobis uarmyofelia. am motivirebis<br />
damajerebloba is aris, rom igi kulturulistoriul<br />
realobas eyrdnoba _ mahmadianuri samyarosgan<br />
rom ganizidebodnen, qarTvelebis imasac eswrafodnen,<br />
aeSorebinaT maTTvis miuRebeli saxelmwifoebrivi<br />
wyobileba _ aRmosavluri despotia. ar aris SemTxveviTi,<br />
rom moTxrobaSi `Cakirvis ideis~ Tavgamodebul<br />
adeptad warmodgenilia nalekari _ yofili mahmadiani...<br />
niko lorTqifaniZe guldasmiT akvirdeba, amowmebs<br />
qarTul sulierebas da cdilobs gaarkvios, aris Tu<br />
ara masSi iseTi Sreebi, romlebic mefis saSinel Canafiqrs<br />
SeiZleba asazrdoebdes.<br />
157
ediSeri monawileobs religiur dResaswaulSi da<br />
gaocebulia, `rom TviT viTom mlocvelni Tavis codvas<br />
ki ar inaniebdnen, aramed Tavis gaWirvebis mospobas,<br />
simSvides, bednierebas mosTxovdnen RvTaebas. aq ar iyo<br />
arc moskovSi nanaxi gulze mjiRis kvriT codvis aRsareba,<br />
arc italiis uaryofa aqauri cxovrebisa, arc kamaTi<br />
mlocvelTa Soris sarwmunoebaze. TviT dedabrebi<br />
mxolod wuTiT SeCerdebodnen eklesiis karebis win,<br />
anTebdnen Taflis sanTlebs da saswrafod modiodnen,<br />
rom ebaasnaT, garTuliyvnen, Tavisi ojaxuri ambebi gadaecaT<br />
unaxav nacnobebisTvis da gaegoT maTi ambavi~.<br />
Tu am dakvirvebas vendobiT, qarTuli religiuroba<br />
moklebulia midrekilebas fanatizmisken, daundobeli<br />
TviTgvemisken (rac iolad SeiZleba Semotrialdes<br />
sxvaTa gvemad); mas ar itacebs ganyenebuli Ziebebi, arc<br />
miwieri samyarosgan ganiltvis; piriqiT, RmerTisgan<br />
swored amqveyniur bednierebas iTxovs da moelis. rasakvirvelia,<br />
mwerals mxedvelobis areSi aqvs is, rac<br />
ufro tipiuria koleqtiuri cnobierebisTvis da ara<br />
movlenebis mTeli mravalgvarovani simravle; mTavaria,<br />
rasTan SedarebiT ras aniWebs eri upiratesobas,<br />
ras rogor afasebs, sad miuCens adgils Tavisi Rirebulebebis<br />
sistemaSi; ra ufro metad aris xalxisgan mosalodneli<br />
da ra _ naklebad. xolo xalxisgan, romlis<br />
religiuri grZnoba aseTi amqveyniuri da eqscesebs<br />
garidebulia, romlisTvisac ar aris damaxasiaTebeli<br />
gonebis damabnelebeli fanatizmi, araa mosalodneli<br />
adamianis Cakirvis sastiki ritualis keTilmyofelobis<br />
dajereba da ganxorcieleba.<br />
qarTuli religiurobis bunebaze niko lorTqifani-<br />
Zis dakvirveba, cxadia, ar aris yovlismomcveli, magram<br />
unda vifiqroT, rom istoriul procesSi gamokveTili<br />
misi arsebiTi Tviseba aq moxelTebulia. amgvari religiuroba,<br />
albaT, arc mTlad unakloa, oRond qimeruli<br />
ideebis da brma sisastikis gamRvivebeli ar aris. niko<br />
lorTqifaniZe marto `qeduxrelnSi~ ar iCens interess<br />
erovnuli religiurobis mimarT, mis adamianurad ara-<br />
158
mkacr xasiaTs da aseve adamianur sisusteebs igi rbili<br />
iumoriT gamosaxavs moTxrobaSi `episkopozi nadirobaze~.<br />
erovnuli cnobierebis wyobaa gacxadebuli eklesis<br />
ierSic, romelsac ediSeri dResaswaulisas akvirdeba.<br />
mwerali qmnis qarTuli eklesiis dasamaxsovrebel<br />
mxatvrul daxasiaTebas. `gansacvifreblad aris SerCeuli<br />
adgili SenobisTvis, TiTqos Tan Sezrdili iyos<br />
mTasTan. iseTive nazi, msubuqi, iseTive mxiaruli da sadaa...<br />
es ar aris SiSisagan Seqmnili codvaTa mosananieblad,<br />
aramed siyvaruliT da aRtacebiT mSvenier bunebisadmi.<br />
mas arc gaqceva unda caSi, arc gaurbis sinaTlesa<br />
da haers, aramed stkbeba mzis sinaTliT, mTvaris<br />
SuqiT, mwvane WalebiT, yvavilebis surnelebiT da<br />
Soreuli zRviT.~<br />
sicocxlis da silamazis moyvare, xalisiani msoflaRqmis<br />
xatia es nageboba. misi amSenebeli xalxisTvis<br />
ucxoa Seucnoblis winaSe iseTi Zrwola, sakuTari codvilobis,<br />
simdablis iseTi damTrgunveli grZnoba, romelic<br />
sazarel adamianur msxverplSewirvaSi ipovida<br />
sadinars; ucxoa sipirquSe, romliTac es rituali<br />
gamoirCeva.<br />
nawarmoebSi gamosaxuli religiuri dResaswaulis<br />
xasiaTi da atmosfero saero ufroa. RmerTi da wminda<br />
giorgi, visac dResaswauli eZRvneba, TiTqos aRaravis<br />
axsovs; xalxi erToba da mxiarulobs, sacirko sanaxaobas<br />
uyurebs, xelisuflebs amasxrebs (Tumca es dausjeli<br />
ar rCeba). magram misi qristianuli suliereba mkafiod<br />
mJRavndeba mis eTosSi. adamianisadmi TanagrZnoba,<br />
gasaWirSi myofis Sebraleba da daxmareba am xalxis religiuri<br />
gznebiT gancdili mrwamsia. `sofels ver gaaTbob,<br />
sofels ver Semosav, sofels ver daapureb. magram<br />
mSiers rom lukma ar gauwodo, ise nu gauSveb, titvels<br />
xeli mainc ar daafaro, ise nu dastoveb, gayinuli<br />
rom ar dazilo, ise nu daagdeb~. gulisxmierebaze aranakleb<br />
niSandoblivi aq realizmia, imis codnaa, rom sayovelTao<br />
keTildReoba miuRwevelia; is ki SesaZlebelia,<br />
yovelma kacma imdeni sikeTe gaakeTos, ramdensac<br />
gawvdeba. rogor gansxvavdeba aseTi TvalTaxedva maqsi-<br />
159
malizmisgan, romelic mTeli qveynierebis gabednierebaze<br />
mcire mizans ar cnobs...<br />
sxva eris Tu sarwmunoebis warmomadgenelTa mimarT<br />
qarTvelebis Semwynarebloba moinadirebs nalekars,<br />
romelic adre saqarTveloSi sayaCaRod dadioda. daRlilic<br />
aris es xalxi amdeni Zaladobisgan, sisxlis-<br />
Rvrisgan: dResaswaulze Sekrebilebi SiSiT adevneben<br />
Tvals Tokze mosiarule jambazs, ar undaT sisxliani<br />
sanaxaobis mowme gaxdnen.<br />
niko lorTqifaniZis prozaSi qarTuli sinamdvile<br />
calsaxovnad ar warmodgeba da arc misi mrude nakvTebia<br />
vualirebuli, magram `qeduxrelnSi~ mwerali xedvas<br />
mimarTavs ara erovnuli cxovrebis konkretul-istoriuli<br />
Wrilisken, aramed eris tradiciulad Camoyalibebuli<br />
msoflgagebis birTvisken. da masSi igi ver<br />
poulobs wesad danergili, religiuri kultis rangSi<br />
ayvanili sisastikis Zirebs, romelsac sasargeblo Tvisebebi<br />
miewereba...<br />
xelisuflebi amaxinjeben nalekaris ideas _ mis mier<br />
gagonili gadmocema gulisxmobs adamianis ara ZaliT<br />
Cakirvas, aramed nebayoflobiT msxverplgaRebas.<br />
esec saSinelebad miaCnia ediSers, magram gaWris nalekaris<br />
argumentebi. `Tu misi survilia, mokvdes, erTi<br />
dRiT adre Tavis nebiT, Tu ori dRiT gvian bunebis<br />
kanoniT... ar aris didi gansxvaveba da ubedureba. odnav<br />
meti tkivili xorcisa da meti araferi...~; Tavganwiruli<br />
xom samaradiso pativs moixveWs. xalxi ar iviwyebs,<br />
Tayvans cems Tavdadebulebs. igi yveba legendas gmirze,<br />
romelic martodmarto jiutad angrevs kldes da<br />
natexebisgan mTas agebs _ xalxis TavSesafars. magram<br />
mere `xalxs isev daatyda Tavze gareSe mterze ufro<br />
saSineli ubedureba~ _ tirania. igi legendaSi warmodgenilia<br />
mefe-monstrad, romelic Cvili bavSvebis tviniT<br />
ikvebeba da Tavdadebulis mier aRmarTul mTaze<br />
aSenebul sasaxleSi fuZndeba: xalxis TavdadebiT tirania<br />
sargeblobs, Semzarav Zalas iZens da xalxsve<br />
tanjavs.<br />
160
`sasaxleSi SeyvaniT yovel dRe SehyvandaT bavSvebi,<br />
magram gamosuli ki aravin enaxaT. sasaxlis namdvili ambavi<br />
aravin icoda, magram xmebi Tavzars scemda qveyanas.<br />
yvelaze saSineli TiTqos is iyo, rom vinc sasaxlis<br />
karibWes gadaacilebda, usastikesi sasjeliT, wamebiT<br />
da jojoxeTiT emuqrebodnen: araferi wamogcdes, aq<br />
rac naxo an gaigonovo, _ da isinic naxuliT gaSterebulni,<br />
ganagoniT gabruebulni, gadmodiodnen kisermoRrecilni,<br />
munjni da gaSterebulni. TviT Rrma sardafebSiac<br />
xalxi cdilobda pirispir aravis Sexvedroda,<br />
rom, Tu saWiro gaxdeboda, eTqva, arc minaxavs, arc<br />
ra gamigonia da, aba, vinc ar minaxavs, mas ras vetyodio.<br />
elvis siswrafiT qreboda am samTavroSi yoveli Rimi<br />
saxeze da Tvalebi mudam Secremlili rCeboda, tuCebis<br />
kuTxeebSi ymawvilTac ki naoWebi gauCnda. aRar ismoda<br />
araTu adamianTa galoba da simRera, TviT Citebmac ki<br />
Seswyvites WikWiki da stvena, haeri damZimda, TiTqos<br />
xeliT gasaxleCi gaxda da kaeSnis frinvelebma, sazari<br />
Sexedulebis qimerebma, majlajunebma da urCxulebma,<br />
ucnobma da unaxavma zlazvniT daiwyes haerSi foriaqi.<br />
da roca yvelas imedi daekarga, yvela beds Seurigda da<br />
yvela micvalebulTa sulebiviT rigSi Camdgari TviT<br />
gaemgzavra saflavisken, gamoCnda viRac ymawvili _<br />
qadagi...~.<br />
es zRapruli fantasmagoria Zalian axlosaa realobasTan,<br />
sastiki epoqis utyuar anabeWds atarebs... Tumca<br />
adamianebma ician, rom sikvdili ar acdebaT, ver bedaven<br />
tiraniisTvis winaaRmdegobis gawevas. mainc aRmoCndeba<br />
Tavganwiruli kaci, romelic mospobs urCxuls,<br />
aRmoCndeba deda, romelic Svils Sewiravs Tavisuflebas.<br />
Svarcis `drakonis~ asociacias iwvevs es<br />
legenda.<br />
tirania emxoba, mefe-urCxulis sasaxle ingreva.<br />
swored am sasaxlis nangrevebze agebs xelisufleba cixes<br />
_ tiraniis Zveli siZlieris restavrireba unda<br />
isev xalxis Tavdadebis xarjze, Tumca iluzias qmnis,<br />
TiTqos qveynis da xalxis usafrTxoebaze zrunavs.<br />
161
uWirT ediSers da nalekars iseTi adamianis moZebna,<br />
romelic nebayoflobiT Caekireba, miTumetes, rom is<br />
unda iyos mdabio da arafrismqone, `erTperangiani~.<br />
aseTebi ki ar Tvlian Tavs movaleebad qveynis da mTavrobis<br />
winaSe, Tavganwirva aRzevebulebs moeTxovebaT<br />
_ ase fiqroben isini. bolos mainc miagneben imas, vinc<br />
mzadaa qveynisTvis Tavi dados. zurabis saxe mwerlis-<br />
Tvis Cveuli eskizuri maneriT aris moxazuli, magram<br />
misi Tavganwirvis fsiqologiuri wanamZRvrebi fiqsirebulia<br />
_ esaa mamis, qveynisTvis Tavdadebuli kacis<br />
magaliTi da martooba, romelsac samSoblos ubedurebaze<br />
wuxili da fiqri avsebs.<br />
zurabis Tavganwirva ar aris fanatikurad aRtkinebuli<br />
da ugono. mas savsebiT bunebrivi eWvebi uCndeba<br />
_ ixsnis ki qveyanas cixis aSeneba, anda kacis Cakirva<br />
marTla ganamtkicebs cixes? nalekari am kiTxvebis pasuxs<br />
xalxis rwmenis, tradiciis anonimur avtoritetze<br />
amyarebs. ase pasuxobs igi ufro adre ediSersac, romelic<br />
Cakirvas `ugunurebas da sisuleles~ uwodebs. nalekari<br />
Tumca gulwrfelad dajerebulia Tavis simar-<br />
TleSi, magram obieqturad igi exmareba xelisuflebas,<br />
saSineli saqme xalxis saxels amoafaros, rac tiraniis<br />
nacadi xerxia.<br />
sxva eWvic awvalebs zurabs: `mefe rom Cvensave<br />
xalxs apatimrebs... ar gvzogavs... Tu masve eqneba cixe,<br />
ufro ar gazviaddeba da ufro ar dagvCagravs?~. bunebrivi<br />
da gonivrulia zurabis dedis kiTxvac: `es wyeuli<br />
cixec raRad gvinda, Tu Sig CavikirebiT?~. nalekaris<br />
gansja, rom garedan saimedod daculi qveyana Tavis<br />
mmarTvelebsac alagmavs, arwmunebs zurabs Tavganwirvis<br />
aucileblobaSi.<br />
xalxis pirveli reaqcia zurabis gadawyvetilebaze<br />
gaognebaa, mis saR azrs es gonierebis sazRvrebis dar-<br />
Rvevad warmoudgeba, magram Semdeg gaogneba aRfrTovanebiT,<br />
enTuziazmiT da cixis mSeneblobaSi monawileobiTac<br />
ki icvleba. xalxi gamorCeuli siyvaruliT da<br />
pativiscemiT ekideba qveynisTvis Tavdadebuls da, ra<br />
162
Tqma unda, marTalia. magram es ar aris sruli simarTle,<br />
romelic sabolood gacxaddeba.<br />
enTuziazmi manamde grZeldeba, vidre cocxlad Cakirvis<br />
saSineli rituali daiwyeba. warmoudgeneli sisastikis<br />
naxva xalxs afxizlebs, saRad azrovnebis unars<br />
ubrunebs. `aris ki RmerTi?! Tu RmerTi iyos, amden<br />
sacodaobas rogor uyurebs, gulxeldakrefili? mouSvas<br />
erTi cecxlis wvima da kupris niaRvari!~; `aseTi<br />
arc cixe minda da arc taxti!~; `amis yurebas, me wamiyvanon<br />
tyved, ara sjobia?!~. xalxis azri ubralo, gonivruli<br />
da keTilia _ aseTi msxverplSewirva uRmerTobaa;<br />
ar arsebobs araferi ise mniSvnelovani, rac aseT<br />
sisastiked Rirdes. sxvaTaSoris, analogiuri azria<br />
gamokveTili suramis cixis motivze daweril kita megreliZis<br />
literaturul zRaparSic; es nawarmoebi da<br />
`qeduxrelni~ TiTqmis erTdroulad iqmneboda.<br />
mainc xalxi pasiuri rCeba, sanam yvelafers naTels<br />
mofens xuroTmoZRvari. `_ vinc TqvenTvis Tavs sdebs,<br />
mas hqolavT?! Zvels Tqmulebas azraT hqonda, ueWvelia,<br />
gamoecada, aris Tu ara qveynisTvis Tavdadebuli,<br />
Torem namdvili Cakirva vis sWirdeba?! es gadmocema<br />
daiviwya kidec xalxma, rogorc veluri, da axla gindaT,<br />
isev aRadginoT! xom damtkicda, rom kidev aris<br />
Tavganwiruli xalxi...~.<br />
absurdulia viTareba, roca xalxis Tvalwin da<br />
TiTqos xalxis gulisTvis sastiki wamebiT uazrod<br />
kvdeba am xalxis saukeTeso Svili; is, rac xdeba, barbarosobis,<br />
arqauli sisastikis da ugunurebis aRorZinebaa;<br />
gadmocemaSi ki WeSmaritia mxolod misi metaforuli<br />
mniSvneloba, romelic mdgomareobs Tavganwirvis<br />
umaRlesi faseulobis damkvidrebaSi; Tqmulebis sityvasityviT<br />
gageba da realizacia mTeli im kulturuli<br />
gamocdilebis daviwyebaa, romelic velurobas aSorebs<br />
adamians; gadmocemis arsi droTa ganmavlobaSi Seicvala,<br />
gakeTilSobilda, zustad ise, rogorc warmarTuli<br />
sakerpo gardaiqmna qristianul eklesiad, romelic<br />
moTxrobaSia aRwerili. `TviT eklesia xom marto trapezidan<br />
Sedgeba. da Sig trapezi rom aris, es xom lodia,<br />
163
msxverplis zed dasadebad da dasaklavad. hgavs, qristianebs<br />
saZirkvelze Sesaferisi saydari auSenebiaT;<br />
ase SeuerTebiaT Zveli da axali~.<br />
aq isic miniSnebulia, rom qristianobam sisxliani<br />
msxverpli gaauqma. man Zireulad Secvala da aamaRla<br />
msxverplSewirvis idea _ RmerTs rames an vinmes ki<br />
aRar wiraven, aramed, qristes msgavsad, sakuTar suls,<br />
sicocxles.<br />
adamianis msxverplad Sewirvis uaryofas da msxverplgaRebis<br />
axali idealis Casaxvas ukve Zvel aRTqmaSi<br />
gvauwyebs abramis ambavi, romelsac RmerTi Svils moTxovs<br />
msxverplad, magram msxverplSewirva aRar gaxdeba<br />
saWiro, raki aRmoCndeba, rom abrami Sinaganad mzad<br />
aris misTvis. `qeduxrelnSi~ legenda cocxlad Cakirul<br />
adamianze iseT metamorfozas ganicdis, rom am<br />
bibliur ambavs emsgavseba _ igi sisxliani ritualis<br />
Sesrulebas ki aRar moiTxovs, aramed TavganwirvisTvis<br />
mzadyofnas.<br />
adamianis SenobaSi Catanebis rituali odesRac bevrgan<br />
unda arsebuliyo, savaraudoa, CvenTanac. jeims<br />
frezers `oqros rtoSi~ aRnusxuli aqvs XIX saukunis<br />
saberZneTSi da transilvaniaSi SemorCenili Cveuleba<br />
_ Senobis saZirkvelSi kacis Crdils `atanen~. rogorc<br />
Cans, es adamianis msxverplad Sewirvis magiuri wesis gadmonaSTia,<br />
romelic, albaT, gaTvlili iyo imaze, rom moklulis<br />
ganrisxebuli suli mtrisgan daicavda Senobas...<br />
niko lorTqifaniZis moTxrobaSi tiranias surs<br />
aaRorZinos didi xnis win daviwyebuli, qristianobis<br />
mier aRmofxvrili barbarosuli wesi, adamianis msxverplad<br />
mitana. Tavganwirvis fenomens tirania uzneo<br />
manipulaciis sagnad aqcevs. magram qveyanas mainc Tavganwirva<br />
ixsnis, cxadia, ara imiT, rac Cafiqrebuli iyo,<br />
aramed gabedulebis impulsiT, romelsac igi xalxs gadascems.<br />
xelisuflebis sisastikiT aRSfoTebul xalxs<br />
zurabis araCveulebrivi Tavdadeba SiSs aviwyebs _ tirania<br />
emxoba.<br />
`qeduxrelnis~ koncefciis mixedviT, ubralo adamianebis<br />
zneobaze da gonierebaze bevrad aris damokide-<br />
164
uli qveynis da qveyanaSi Tavisuflebis bedi; xalxSia<br />
zneobriobis is maragi, romelic Tavganwirul gmirebs<br />
aRmoacenebs. etyoba, moTxrobis gammsWvalavma demokratizmma<br />
mouduna sifxizle `xalxis mtrebis~ gafacicebiT<br />
maZiebel `xalxis megobrebs~.<br />
arsebiTia is, rom zurabis Tavganwirva WeSmarit<br />
azrs da gamarTlebas SeiZens, WeSmaritad sasikeTo Sedegs<br />
gamoiRebs mxolod wamebuli, Tavdadebuli xuroTmoZRvris<br />
meoxebiT _ zneobrivad Zlieri xalxis<br />
da inteligenciis erTianobaa, mwerlis TvalsazrisiT,<br />
tiraniisgan gaTavisuflebis piroba.<br />
niko lorTqifaniZe qristianobaze damyarebuli<br />
qarTuli kulturis tradiciebis kvaldakval, Tundac<br />
`meranis~ da ilia WavWavaZis Semoqmedebis faseulobrivi<br />
orientaciis kvaldakval, Tavganwirvas saxavs adamianis<br />
zneobriobis umaRles gamovlinebad. magram mis<br />
winaSe axali, drois mier wamoWrili Zneli problemaa<br />
_ SeunarCunos Tavganwirvas namdvil RirebulebebTan<br />
kavSiri, gamoaaSkaraos antihumanuri miznebisTvis misi<br />
cinikuri eqspluatacia. igi tiraniis winaaRmdeg mimar-<br />
Tuli Tavganwirvis apologias qmnis.<br />
Zveli legendis meSveobiT niko lorTqifaniZem Tavisi<br />
garemomcveli sinamdvile igavurad warmosaxa rogorc<br />
civilizaciis regresi da barbarobisken ukuqceva;<br />
uRmerTobis, uadamianobis, ugunurebis samefo,<br />
sadac cxovrebas mZimed awevs yalbi miTi sisastikis ke-<br />
Tilmoqmedi, aRmSeneblobiTi Zalis Sesaxeb. am miTs<br />
arRvevs mwerali da arsebiTad antimiTs qmnis.<br />
dRes `qeduxrelnisadmi~ Cveni damokidebulebis<br />
ganmsazRvrelia aramarto niko lorTqifaniZis Canafiqris<br />
originaluroba da azris simaxvile, aramed ganyenebul,<br />
ramdenadme sqematur da Zunw TxrobaSi Sefaruli<br />
misi tkivili da protestis grZnoba, uimedo vi-<br />
TarebaSi SenarCunebuli simxneve, mwerluri sindisi,<br />
romelic simarTlis Ralats yvelaze araadamianur situaciaSic<br />
krZalavs.<br />
1988<br />
165
gabrZoleba<br />
dasavlur samyarosTan SepirispirebiT gaixsneba<br />
qarTuli cnobiereba niko lorTqifaniZis moTxrobaSi<br />
`Selocva radioTi~ da es samyaro aq Zalian kritikulad<br />
aris danaxuli. dasavleTisadmi kritikuli damokidebuleba<br />
meoce saukunis 20-ian wlebSi sxva qarTveli<br />
mwerlebis mier Seqmnil nawarmoebebSic aSkaraa. am<br />
damokidebulebas hqonda garkveuli obieqturi safuZveli:<br />
dasavluri kapitalizmi maSin jer kidev sakmaod<br />
uxeSi iyo; cxadia, arc dasavluri kolonializmi warmoadgenda<br />
humanisturi idealebis xorcSesxmas; pirveli<br />
msoflio omis Semdeg dasavleTs aryevda Zlieri<br />
politikuri da ekonomikur-socialuri winaaRmdegobebi,<br />
sulieri krizisi da faseulobaTa gamofitva,<br />
cxovrebis standartizacia da vulgarizacia, rasac<br />
ortega _ i-gaseti `masebis amboxs~ uwodebs; mainc yovelive<br />
amaze metad dasavleTisadmi negatiur ganwyobas,<br />
rogorc Cans, warmoSobda is, rom saqarTvelo marto<br />
aRmoCnda bolSevikuri ruseTis agresiis winaSe.<br />
niko lorTqifaniZis mier warmosaxul dasavlur<br />
samyaroSi fulis da materialuri simdidris kulti mefobs,<br />
usulgulo pragmatizmi gansazRvravs cxovrebis<br />
atmosferos. am samyaros ganasaxiereben ironiulad gariTmuli<br />
gvarebis mqone personaJebi — evropeli heqslei<br />
da amerikeli bromlei. heqslei cdilobs warmoCndes<br />
ise, rogorc moiTxovs Zveli evropuli, aristokratuli<br />
kultura (Zveli qarTulis msgavsi), warmodges<br />
rogorc Rirsebis grZnobiT aRsavse, samarTlianobis<br />
damcveli, siyvaruliT STagonebuli raindi, qalisTvis<br />
uangaro mfarvelobis gamwevi jentlmeni. SesaZloa, Sinaganad<br />
es roli mTlad ucxo arc aris misTvis, magram<br />
ar SeuZlia Tanmimdevrulad iTamaSos igi, radgan masSi<br />
mZlavrobs zneobrivad ganurCeveli swrafva simdidris<br />
moxveWisken, gamomyenebluri damokidebuleba adamianebisadmi,<br />
romelic jentlmenobas Tavis niRbad da<br />
instrumentad aqcevs.<br />
166
misgan gansxvavebiT amerikeli magnati bromlei `orfenovani~<br />
ar aris, es gauTleli kaci, guSindeli kovboi<br />
ar TamaSobs da iniRbeba. igi bevrad aRemateba<br />
heqsleis energiulobiT, nebisyofis simtkiciT da mizanswrafulobiT.<br />
mas uxvad aqvs vitaluri Zalebi da<br />
ar emuqreba buninis mier daxatuli amerikeli kapitalistis,<br />
`san-franciskoeli batonis~ xvedri _ sicocxlisunarianobis<br />
daSretiT gamowveuli absurdulad<br />
uecari sikvdili. niSandoblivia is, rom niko lorTqifaniZis<br />
amerikeli personaJi TandaTan civilizebuli<br />
iers iZens, igi icvleba da izrdeba. tragedia, romelic<br />
moTxrobaSi xdeba, swored misTvis gamodgeba sulierebis<br />
gakveTili, is SeZlebs gaigos am tragediis mniSvneloba...<br />
qarTveli aristokrati qali eli gordeliani evropaSi<br />
heqsleis raindul-romantikul siyvaruls mindobili<br />
xvdeba, Semdeg ki aRmoaCens, rom es siyvaruli<br />
crua, rom martoa da mis garSemo angariSis da angarebis,<br />
praqticistuli racionalizmis sicive sufevs.<br />
is sastiki sicxadiT xedavs, rogor umzadeben heqsleis<br />
indoeli msaxuris, Tavisi batonis mier bromleisTvis<br />
miyiduli raminos beds, Tavdadebuli erTgulebis unariT<br />
haki aZbas rom gvagonebs.<br />
magram Tu TavisTavSi koncentrirebuli indoeli<br />
protestis niSnad uxmaurod uCinardeba, eli gordelianis<br />
protesti skandalur-eqscentrulia. saxifaTo<br />
erotiul SouSi monawileoba, cekva gvelebiT elis<br />
ajanyebaa usiyvarulobis da angarebis winaaRmdeg. igi<br />
erTbaSad emijneba usulo sinamdviles, Tavis irgvliv<br />
poetur-magiur sivrces Semowers da masSi mkvidrdeba.<br />
eli dasavlelTa gamomTvlel racios upirispirebs<br />
araracionalur gabedulebas, sicocxlis sasworze<br />
Segdebas, maT saqmian sifxizles _ dionisur Trobas da<br />
eqstazs, Tavdaviwyebas, maT nelTbil sasiyvarulo TamaSebs<br />
_ sikvdilis zRvarze yofniT gamZafrebul erotikas.<br />
gvelebiT cekva bunebis stiqiur ZalebTan, miwas-<br />
Tan siaxlovis gamoxatulebaa. es arqauli, ritualuri<br />
warmomavlobis mqone fenomeni Tavisi arsiT ewinaaRmdegeba<br />
racionalistur-teqnicistur dasavlur civi-<br />
167
lizacias, am civilizacias igi mxolod gasarTob sanaxaobad<br />
qceuli SeiZleba SeuTavsdes.<br />
eli gordelianis araordinaruli qmedebis mravalmniSvnelovan<br />
xatSi gamosWvivis qarTuli nacionaluri<br />
msoflgagebis, kulturis arsebiTi sazrisebi: TviTSewirvis,<br />
codvaTa gamomsyidveli msxverplgaRebis qristianuli<br />
principi (romelzec moTxrobis epigrafic<br />
migvaniSnebs); uRirsi sicocxlis aristokratulad amayi<br />
ugulebelyofa (gavixsenoT `sjobs sicocxlesa naZraxsa...~<br />
an galaktionis striqonebi: `sikvdils me rodi<br />
SevuSindebi, igi, Zma, mudam Cvens mxarezea, me meSinia<br />
imgvar sicocxlis, sikvdils rom hgavs da uaresia~);<br />
bedisweris winaaRmdeg iracionaluri amboxis paradigma,<br />
araerTxel realizebuli saqarTvelos istoriaSi,<br />
rogorc, magaliTad, 1924 wels, ramdenime wliT adre<br />
niko lorTqifaniZis moTxrobis daweramde; `giJuri<br />
ltolva~, aRbeWdili baraTaSvilis mier, romelsac<br />
elis saxe nawarmoebSi asociaciurad ukavSirdeba.<br />
qarTuli cnobierebis mTavar Tvisebad moTxrobaSi<br />
ikveTeba saswaulis rwmena da molodini. es cnobiereba,<br />
Spengleris klasifikaciis mixedviT, SeiZleba daxasiaTdes<br />
rogorc `magiuri suli~. misi gamovlinebaa elis<br />
imedi, rom gvelebiT cekvisas sikvdils saswaulebrivad<br />
gadarCenili samSobloSi dabrunebas SeZlebs. `magiuri<br />
sulis~ karnaxiT gamoaxmobinebs momakvdavi eli<br />
saqarTvelodan Selocvas, romelmac mas sicocxle unda<br />
SeunarCunos. magram elis bedis saswaulebrivad sasikeTo<br />
Semobruneba ar xdeba _ radio ar SeiZleba iyos<br />
jadosnuri Zalebis gamtari, aRmosavluri `magiuri suli~<br />
da dasavluri racio, teqnika erTmaneTs gamoricxaven.<br />
Tavisi msxverplgaRebiT, ganwiruli heroikul-artistuli<br />
gabrZolebiT eli gordeliani maRldeba garemomcvel<br />
usulobaze, aRidgens dakargul Rirsebas.<br />
igi erotiul Sous nebiT Tu uneburad tragediad aqcevs<br />
da aaSkaravebs adamianisadmi momxmarebluri damokidebulebis<br />
usaxur arss.<br />
magram dasavlur civilizacias im mxareebTan er-<br />
Tad, romlebsac eli tragikulad aprotestebs, aqvs<br />
168
sxva, ufro Rrma da arsebiTi aspeqtic, romelic elis<br />
SeumCneveli rCeba da romelze dayrdnobiTac mas SeeZlo<br />
Rirsebis aRdgena tragikuli msxverplgaRebis gareSe.<br />
heqslei Caagonebs elis, rom Tavisi bunebrivi monacemebis,<br />
alRos da gonebis simaxvilis, gemovnebis waylobiT<br />
mas aqvs SesaZlebloba did warmatebas miaRwios<br />
dasavleTSi, vTqvaT, rogorc msaxiobma. heqsleis angareba<br />
amoZravebs, surs qali sakuTar kinobiznesSi Caabas<br />
da amiT sargebloba naxos. elic aq swored angarebas<br />
xedavs da amitom mtkivneulad aRiqvams da uaryofs<br />
heqsleis SeTavazebas. magram is ver Tu ar iazrebs,<br />
rom am SeTavazebis miReba saSualebas aZlevs mas,<br />
aRar iyos sxvis (anu heqsleis) kmayofaze, TviTon Seqmnas<br />
Tavisi arsebobis materialuri safuZveli, gaxdes<br />
damoukidebeli da Tavisi bedis ganmsazRvreli. is, rac<br />
qarTveli aristokratisTvis gaugebari da miuRebeli<br />
aRmoCndeba, aris dasavluri civilizaciis fundamenturi<br />
principi _ Tavisufali individualuri TviTrealizacia.<br />
dasavluri samyaros siZlieris da nayofierebis<br />
sawindaria is, rom am samyaroSi adamianebs mopovebuli<br />
aqvT SesaZlebloba, gamoamJRavnon da ganaviTaron<br />
Tavisi unarebi, SromiT da SemoqmedebiT daafuZnon<br />
sakuTari Rirseba da damoukidebloba. roca Tavisufali<br />
individualuri TviTrealizaciis principi xorcieldeba,<br />
cxadi xdeba, rom dasavlur civilizaciaSi<br />
swored igia mTavari da ara uaryofiTi tendenciebi.<br />
niko lorTqifaniZe ferebis gamuqebiT warmosaxavs<br />
Tavis Tanadroul dasavleTs, magram mainc moniSnavs<br />
masSi produqtiul, adamianisTvis gasaqanis mimcem sawyiss,<br />
romelic SemdgomSi ufro gamoikveTa da gaZlierda.<br />
eli gordelianma tragediiT, sikvdiliT daamkvidra<br />
Tavisi pirovnuli da erovnuli mniSvnelovneba, nacionaluri<br />
msoflgancdis radikalizebiT da mkveTri,<br />
gamomwvevi demonstrirebiT daadastura sakuTari Rirseba.<br />
misTvis ucxo darCa TviTdamkvidrebis dasavluri<br />
wesi, romelic naklebad romantikuli Cans, radgan yoveldRiuri,<br />
meToduri Sromis aucileblobas gulisxmobs.<br />
5<br />
2000<br />
169
mixeil javaxiSvili<br />
ideologia da xasiaTi<br />
bevri qarTuli literaturuli nawarmoebi ar aRelvebs<br />
qarTvel adamians ise, rogorc mixeil javaxiSvilis<br />
`jayos xiznebi~, XX saukunis `qarTlis Wiri~ da<br />
`bedi qarTlisa~.<br />
am romanis ukiduresad mwvave saTqmeli kvlav da<br />
kvlav gvaiZulebs fiqrs, daJinebiT gvTxovs yuradRebas.<br />
vin aris Teimuraz xevisTavi, ratom marcxdeba ase<br />
samarcxvinod, vis da ras ganasaxierebs igi _ ai, kiTxvebi,<br />
romelTa pasuxic rac SeiZleba mkafio da Sinaarsiani<br />
gvinda iyos.<br />
miCneulia, rom `jayos xiznebi~ aris alegoriul saxeebze<br />
agebuli nawarmoebi da is, rac am azrSi igulisxmeba,<br />
axloa simarTlesTan, magram, rogorc Cans, meti<br />
sizustea saWiro.<br />
unda gavixsenoT, rom alegoriuli saxe moklebulia<br />
TavisTavad mniSvnelobas da Rirebulebas, igi mxolod<br />
imis TvalsaCino nimuSs, magaliTs warmoadgens, rac<br />
saxis miRmaa. `jayos xiznebis~ personaJebi ki iseTi msuye<br />
saRebavebiT, ise ferxorcielad da reliefurad arian<br />
daxatuli, ise energiulad, vnebiT da gatacebiT gamoyavs<br />
mwerals maTi nakvTebi, rom SeuZlebelia isini<br />
gluv alegoriul figurebad aRviqvaT.<br />
SegviZlia vTqvaT, rom es personaJebi satiruli<br />
gadaWarbebis meTodiT Seqmnil, mkveTrad individualizebul<br />
xasiaTebs warmoadgenen; amasTan erTad socialuri<br />
da fsiqologiuri tipiurobis niSans atareben.<br />
magram arc aseTi gansazRvrebaa savsebiT damakmayofilebeli:<br />
Cven vgrZnobT, rom Sinaarsi, romelic romanis<br />
personaJebSia ganxorcielebuli, ufro farTo da<br />
zogadia, vidre literaturulma xasiaTma an tipma SeiZleba<br />
moicvas.<br />
`jayos xiznebis~ personaJebi _ uwinaresad Teimurazi<br />
_ ideologiis ganmasaxierebeli xasiaTebi arian<br />
170
da swored amis wyalobiTaa, rom TviTon maTac da<br />
mTlianad nawarmoebsac simboluri ganzomileba da<br />
gamomxatveloba eniWeba.<br />
amgvar personaJs, erTi mxriv, aqvs SexedulebaTa<br />
garkveuli sistema, garkveuli ideologia, xolo meore<br />
mxriv, igi rogorc xasiaTi Tavadaa imave ideologiis<br />
gansxeuleba. xasiaTi iseTia, rogoric ideologias, mis<br />
raobas Seferis.<br />
Teimuraz xevisTavis individualoba misive msoflmxedvelobis<br />
satiruli metaforaa. xevisTavis pirovnuli<br />
arasrulfasovneba da siberwe xevisTavisve msoflmxedvelobis<br />
naklulovnebis saxeobrivi ukufenaa. xevisTavis<br />
pirovnuli marcxi im ideologiis kraxia,<br />
romlis adeptic is aris da romelsac asaxierebs.<br />
garkveuli ideologiis groteskulad utrirebuli<br />
gamoxatulebaa jayos saxe, xasiaTic.<br />
`jayos xiznebis~ siRrmiseuli kolizia ideologiuri<br />
koliziaa. mas ayavs romanSi aRbeWdili, droSi da<br />
sivrceSi lokalizebuli, empiriuli konkretulobiT<br />
da damajereblobiT warmosaxuli sinamdvile masStaburi<br />
ganzogadebis xarisxSi.<br />
ideologiur-msoflmxedvelobrivi planis meoxebiT<br />
mixeil javaxiSvili `jayos xiznebSi~ asaxuli movlenis<br />
mizezs iZiebs, Zirebs wvdeba. jayos gamarjveba<br />
kanonzomieria, gardauvalia, radgan umweoa msoflmxedveloba,<br />
romelic mas win unda aRdgomoda.<br />
raSi mdgomareobs Teimurazis ideologiis arsi?<br />
Teimuraz xevisTavi evropeistia, mas sjera axali<br />
evropuli kulturis principebis da Rirebulebebis, _<br />
gonebis, mecnierebis, ganaTlebis da codnis, ekonomikuri,<br />
socialur-moraluri da politikuri progresis<br />
_ romlebic dasabams ganmanaTleblobaSi iRebs.<br />
xevisTavi darwmunebulia, rom goneba, azri ufro<br />
Zlieria, vidre sinamdvile, rom sinamdvile azris karnaxiT<br />
moZraobs da viTardeba. `movifiqroT, movisazroT~<br />
_ akeria pirze Teimurazs; mas gonia, rom sakmarisia<br />
WeSmariti azris gamokveTa da realoba xalisiT<br />
aRasrulebs gonebis gadawyvetilebas. roca gamoirkve-<br />
171
va, rom yvelaferi sxvanairadaa mowyobili, is gaognebuli<br />
rCeba.<br />
`axali da cocxali cxovreba ara hgavda Teimurazis<br />
da imis maswavlebel mwignobarTa naroSvars. xedavda am<br />
ucnaurobas Teimurazi da gulubryvilod brazobda<br />
imis gamo, rom cxovreba wignebs ar emorCileboda, arc<br />
ki ekiTxeboda, da brZenTa nebadaurTvelad, Tavisi<br />
gziT Tavxedurad miabijebda~.<br />
Semdeg xevisTavi bolomde Seignebs Tavis ideologiur<br />
kraxs da imedgacruebulis geslianobiT laparakobs<br />
imaze, rac mis msoflmxedvelobriv orientirs,<br />
ideals warmoadgenda. `_ ooh, RmerTo didebulo! neta<br />
rodis ganibneva kacTa Soris es uudidesi crumorwmuneoba<br />
da maradiuli landi?! codna!.. ena!.. Segneba!.. Semecneba!..<br />
RmerTma rom adamiani gaaCina, progresis,<br />
codnis da WeSmaritebis landi CasCara tikinasaviT...<br />
dasCoCavs mas aqeT xuTi wlis kacobrioba xuT mil...<br />
lion weliwads da amayad gaiZaxis: `codna! WeSmariteba!<br />
Segneba! metyveleba!~... Tavisi Tavi qveynis batoni hgonia<br />
da samyarosac ise epotineba, rogorc p... patara<br />
bavSvi mTvares~.<br />
adre ki Teimurazi xotbas asxamda gonebis, mecnierebis<br />
monapovrebs, kopernikis, galileis, niutonis,<br />
stefensonis did aRmoCenebs. TviTonac mecnierebis-<br />
Tvis iRvwis: xan qarTuli kulturis istorias wers, xan<br />
herbariums adgens, xan mwerebs agrovebs.<br />
Teimurazis gansakuTrebuli Tayvaniscemis obieqtia<br />
luka paColis mier Seqmnili buxhalteria, yvela<br />
amqveyniuri sikeTis safuZveli. `es qveyana buRalteriaze<br />
aris aSenebuli!.. sadac buRalteria ician, iq yvelaferi<br />
ician: wesi, dis...sciplina, Sroma da momavali,<br />
sadac ar ician, iq uwesoba, anarqia, arev-dareva da<br />
wyvdiadi mefobs~.<br />
sinamdvile, dawyebuli sameurneo sferoTi, racios<br />
unda ujerebdes, sxvanairad sazogado bedniereba miuRwevelia<br />
_ miaCnia Teimurazs.<br />
racionalizmi, Teimurazis gagebiT, pirvel rigSi<br />
swored materialuri kulturis ganviTarebisTvis aris<br />
172
aucilebeli piroba, burJuaziuli keTilgoniereba,<br />
yairaTianoba, angariSianoba materialuri progresis<br />
sawindaria. materialuri progresis idea ki Teimuraz<br />
xevisTavis msoflmxedvelobis fundaments Seadgens da<br />
mas igi qristianobis adgilas ayenebs, religiis mniSvnelobas<br />
aniWebs.<br />
`vaWrobisTvis da mrewvelobisTvis saWiroa didi<br />
Taosnoba, garja da momWirneoba, ese igi oris Sovna da<br />
erTis daxarjva, ese igi TavdaWerili, dinji da angariSiani<br />
cxovreba, sulisa da xorcis disciplina, ese<br />
igi Sroma da nebisyofa... ho, Sroma, isev Sroma da Sroma!<br />
Sroma axali drois axali sarwmunoebaa, axali religia,<br />
qristianobaze ufro mZlavri, ufro saWiro da<br />
sasargeblo~.<br />
da Teimurazic emsaxureba am axal religias _ racionalizms<br />
da materialur progress; ukve cxovrebisgan<br />
uaryofili, mainc ar wyvets ganmanaTleblur moRvaweobas,<br />
avrcelebs codnas, leqciebs ukiTxavs glexebs<br />
dasavluri mecnierebis da teqnikis saocrebebze, anda,<br />
vTqvaT, miwis gapoxierebis racionalur meTodze.<br />
amave dros xevisTavi arc ganmanaTleblobis humanur<br />
socialur-politikur principebs iviwyebs: qadagebs<br />
Zmobas da mSvidobas, erTobas da Tavisuflebas.<br />
rogorc ganmanaTlebluri idealebiT gamsWvalul<br />
enTuziasts SeSvenis, Teimuraz xevisTavi msoflios<br />
moqalaqea, mTeli qveynierebis bediT aris aRelvebuli,<br />
gulTan axlos miaqvs Soreuli qveynebis ambebi. misi<br />
fiqri kacobriobas dastrialebs Tavs. xevisTavi am<br />
mxrivac evropaSi sakmaod didi xnis dawyebuli moZraobis<br />
gamgrZelebelia, romlis Sesaxebac albert Svaiceri<br />
wers: `progresisken miswrafeba, ase damaxasiaTebeli<br />
XVIII saukunisTvis, religiur crurwmenebTan er-<br />
Tad nacionalur crurwmenebsac spobs. saukunis mowinave<br />
adamianebi mouwodeben erovnuli CarCoebis<br />
msxvrevisken da miuTiTeben kacobriobaze rogorc sidideze,<br />
romelsac idealebi unda SeeTanados~. Tumca<br />
Semdgom Teimurazi kosmopolitizmsac eTxoveba: `me<br />
173
om Cemi siyvaruli da energia mTel kacobriobas gavunawilo,<br />
Cems Zmas erTi memiliardedic aRar ergeba~.<br />
kacobriobis arseboba, adamianTa sazogadoeba racionalur<br />
sawyiss unda daemyaros; roca mecnierebis<br />
da ganaTlebis miRwevebiT SeiaraRebuli goneba mar-<br />
Tavs realobas, mkvidrdeba gonivruli da samarTliani,<br />
demokratiuli politikuri sistema, xorcieldeba materialuri<br />
progresi, xolo materialur progress daeSeneba<br />
zneobrivi progresi, miiRweva sayovelTao harmonia,<br />
`mSvidoba, Zmoba, erToba da Tavisufleba~; gamarjvebas<br />
izeimebs humanisturi ideali, mokled, Txa<br />
da mgeli erTad moZoven. da yovelive es aRsruldeba<br />
Zaldautaneblad, realoba, ra Tqma unda, winaaRmdegobas<br />
ar gauwevs gonebismier principebs _ zogadad ase<br />
warmodgeba Teimuraz xevisTavis kredo, misi utopizmis<br />
elementebiT Sezavebuli ganmanaTlebluri ideologia,<br />
Tu Tavs movuyriT yvelafers, rac amis Sesaxeb<br />
pirdapir an narTaulad aris romanSi naTqvami.<br />
aucilebelia iTqvas, rom mixeil javaxiSvili am<br />
ideologias afasebs ara saerTod, aramed im saxiT, romliTac<br />
man saqarTveloSi gaamJRavna Tavi, mwerali<br />
mxatvrulad ikvlevs mis, ase vTqvaT, qarTul variants.<br />
saqarTveloSi ki es ideologia gakotrda.<br />
`rogor moxda aseTi ucnauri saswauli: zne-CveulebiT,<br />
suliTa da sisxliT aristokratma qarTvelma rogor<br />
moaxerxa damyareba udemokratiules respublikisa?..<br />
Sua aziaSi meore Sveicariis Seqmna ganvizraxeT, xaxa!<br />
sasaciloa, magram satiralic aris es ambavi... Cven<br />
Cven Tavsac vatyuebdiT da q...qveyanasac. esec Cveni<br />
kudabzikur-aznauruli maimunoba gaxlavT... wambaZvelobis<br />
niWi... uudidesi saCuqaria, magram RmerTma gadaaWarba:<br />
Wkua dagvaklo da wabaZvis niWi naW...Warbevad<br />
mogvca. Cvenc amitom davemsgavseT maimuns, sadac ar<br />
gvyofnis sakuTari Wkua, mxneoba, gamZleoba da nebisyofa,<br />
iq ucxoelTa wabaZviT vlamobT fons gasvlas da<br />
lelos gatanas~.<br />
Teimurazis ideologiis marcxs apirobebs am ideologiis<br />
Tandayolili nakli _ cocxali sinamdvilis<br />
174
zedapiruli gageba, misi mTeli sirTulis da winaaRmdegobriobis<br />
gauTvaliswinebloba; ganmanaTlebluri<br />
idealizmi axdens konkretuli erovnuli realobis bunebis,<br />
specifikis ugulebelyofas da mas CvenSi SeemTxveva<br />
daaxloebiT is, rac mis arqetips adre dasavleTSi<br />
SeemTxva. `metismeti dajerebuloba gonierebis eWvSeuvalobaSi<br />
badebs ganzraxvas, gatardes reformebi iqac<br />
ki, sadac isini jer kidev ar aris sakmaod Semzadebuli<br />
azris muSaobiT. aseTi warumatebeli cdebi mTavrdeba<br />
CavardnebiT, romlebic xangrZlivad aferxeben winsvlas~;<br />
`progresis rwmenas ewera Sejaxeboda faqts, romlis<br />
winaSec igi sruliad moumzadebeli aRmoCnda. aqamde<br />
mas brZola uxdeboda mxolod metad Tu naklebad<br />
dromoWmul sinamdvilesTan. magram safrangeTis revoluciis<br />
da momdevno movlenebis periodSi is Seejaxa<br />
stiqiuri ZalebiT mocul sinamdviles~ (a. Svaiceri).<br />
xevisTavis bolo tirada imasac gvafiqrebinebs, rom<br />
ideuri kredo, romelsac igi aRiarebda, misTvis organuli,<br />
sisxlxorceuli ar yofila da mimbaZvelobis nayofi<br />
ufroa, vidre bunebrivad, Sinagan winaaRmdegoba-<br />
Ta gamovliT Sobili da gazrdili rwmena. es, ra Tqma<br />
unda, ar niSnavs, rom Teimurazi vulgaruli farisevelia,<br />
magram sakuTari ideologia mas ver aqvs im siRrmiT<br />
gancdili da gaTavisebuli, rom igi WeSmarit rwmenad<br />
eqces da iseTi sulieri ZaliT aRWurvos, rogorsac<br />
rwmena iZleva.<br />
Teimuraz xevisTavis sisuste uwinaresad sulis sisustea<br />
da igi gamowveulia aramxolod misi ideologiis<br />
sinamdvilisgan ganyenebulobiT, aramed imiTac, rom<br />
es ideologia ver iZens Rrma da mtkice rwmenis sagnis<br />
Tvisebas.<br />
romanSi rwmenis da urwmunobis problema arsebiTia.<br />
xevisTavis msoflmxedvelobrivi _ da amis Sedegad pirovnuli,<br />
piradadamianuri _ kraxis mTavari mizezi<br />
namdvili rwmenis uqonlobaa.<br />
Teimurazis racionalisturi ideologiis Tavida-<br />
Tavi aris aTeizmi da qristianobasTan dapirispireba.<br />
rogorc vnaxeT, qristianuli religiis magivroba, Tei-<br />
175
murazis fiqriT, progresis _ upirvelesad materialuri<br />
progresis _ idealma unda gawios. Tumca Sinaganad<br />
qristianobas mTlad ar aris mowyvetili, mainc sakmaod<br />
Sors aris misgan. amitom roca progresis ideali<br />
_ rwmenis surogati da ara sakuTriv rwmena _ Seeryeva<br />
(mwerali am idealis ngrevas araerTbaSad, etapobrivad<br />
gviCvenebs), igi ufskrulis Tavze haerSi gamokiduli<br />
aRmoCndeba.<br />
`ver aviwie miwidan... wignma momtaca rwmenis suli da<br />
mecnierebam damwyvita uflisadmi asafreni frTebi.<br />
codnisa da iWvis Wiam ise damiRrRna goneba da gamomifita<br />
suli, rom nivTier qveyanas erTi gojiTac ver<br />
movswydi... codna da rwmena ver movarige, erTad ver Sevad..duRe<br />
da verc erTmaneTs davaSore. rwmenisa da urwmunoebis<br />
orRobeSi gaviCxire da verc rwmenis saTaves-<br />
Tan gavedi, veRarc ukan davbrundi~.<br />
raTa rogorme gaeridos absoluturi nihilizmis<br />
ufskruls, xevisTavi isev qristianuli `rwmenis saTavisken~<br />
mieSureba. misi Semdgomi sulieri cxovreba dakarguli<br />
religiuri idealis Ziebis niSniT warimarTeba.<br />
nawarmoebSi fsiqologiuri gamWriaxobiT aris warmosaxuli<br />
Teimurazis sasowarkveTili cdebi, xelaxla<br />
eziaros uaryofil da daviwyebul ideals. rac ufro<br />
itanjeba Teimurazi, rac ufro mtkivneul dartymebs<br />
iRebs sinamdvilisgan, romlis saSinelebazec Zalauneburad<br />
Tvali exileba, _ anu rac ufro aSkaravdeba<br />
TeimurazisTvis mis adrindel SexedulebaTa uniadagoba<br />
_ miT ufro metad cdilobs igi RmerTis rwmenis<br />
mopovebas, qristianobis wiaRSi sayrdenis povnas; xolo<br />
rodesac urwmunod Zalian gauWirdeba da raRacas<br />
aucileblad unda CaebRauWos, naucbaTevad, saxeldaxelod<br />
`moiqceva~. bunebrivia, naCqarevad agebuli religiuri<br />
TavSesafari swrafadve ingreva.<br />
Teimuraz xevisTavis ubedurebis mizezTa mizezi is<br />
aris, rom mas ar SeuZlia hqondes Rrma da WeSmariti<br />
rwmena. xevisTavma Rrmad verc progresis ideali iwama,<br />
verc _ qristianuli. urwmunobis vakuumSi ki Cndeba da<br />
ibudebs jayo.<br />
176
Tumca umjobesia isev Teimurazma gviTxras amis<br />
Taobaze saTqmeli. `Cvenc rom semitebis rwmenis Zala<br />
gvqondes, ukvdavni viqnebodiT. arc erT ers ara swams<br />
iseTi simZlavriT Tvisi RmerTi, rogorc semit ebraels<br />
swams Tavis iegova da semit arabs _ Tavisi allah.<br />
neta warmarTebi mainc vyofiliyaviT. warmarTebs kerpebi<br />
hyavdaT. isini loculobdnen zevss, iupiters,<br />
cecxls, elvas da aTass cxadsa da uCinar RmerTs. warmarTebs...<br />
viRac an raRac swamdaT, Cven ki urwmunoni<br />
varT. q...qarTvel xalxs aRarc qriste swams, aRarc<br />
mahmadi, arc iegova, arc budda da arc zevesi, arc<br />
saerTod romelime RmerTi an eSmaki... Cveni uudidesi<br />
ubedurebac swored is aris, rom eSmakic aRar gvwams.<br />
visac eSmaki swams, imas raRac an v...vviRac swams, ese igi<br />
_ mas hqonia rwmenis wyurvili da unari, ese igi _ mas<br />
hqonia adamianis suli, ese igi _ TviTonac ukve ada-mia-ni<br />
yofila, vinaidan mxolod suliT da rwmeniT ganirCeva<br />
adamiani pirutyvisagan. Cven ki eSmakic aRar<br />
gvwams, maSasadame, aRarc suli gvqonia da aRarc a-dami-a-ni<br />
vyofilvarT~. ∗<br />
urwmunoba ganmanaTleblur principebTan da utopizmTan<br />
erTad warmoadgens Teimuraz xevisTavis saxis<br />
ideur Suaguls, xolo sakuTriv saxe, xasiaTi, xasiaTis<br />
konkretuli Tvisebebi _ sulieri uRonoba, meryeoba<br />
da unebisyofoba, Sinagani simSrale, garemomcveli sinamdvilis<br />
da adamianebis mimarT sibrmave, mCate optimisturi<br />
ganwyoba da ioli enTuziazmi, frazioroba da<br />
a.S. _ misi satirul-groteskuli proeqciaa. rasakvirvelia,<br />
is, rasac Cven Teoriulad vacalkevebT, romanSi<br />
organulad SenivTebulia.<br />
msoflmxedvelobrivi plani, rwmena-urwmunobis Zireuli<br />
Tema, idealebis da Rirebulebrivi orientirebis<br />
rRvevis, ganmanaTlebluri cnobierebis krizisis<br />
∗ `eSmaki~ bolSevizms unda gulisxmobdes, magram statiis pirvelad<br />
gamoqveynebis periodSi amis Tqma, cxadia, SeuZlebeli iyo, iseve<br />
rogorc imaze laparaki, rom jayo bolSevizmis gansaxierebaa.<br />
177
problemebi `jayos xiznebs~ epoqis sulieri cxovrebis<br />
arsebiTi tendenciebis Tanxmiers xdis.<br />
romanis msoflmxedvelobrivi problematika gansazRvravs<br />
mis mxatvrul-stilur bunebas _ tragikomikurobas<br />
da groteskulobas, radgan, rogorc SeniSnulia,<br />
situacias, rodesac Zveli idealebi adamianis<br />
TvalSi gaufasurebulia, xolo axali ar Cans, zedmiwevniT<br />
esadageba tragikomedia da groteski.<br />
178<br />
1985
`avtors asamarTleben gmirebi~<br />
rodesac xangrZlivi pauzis Semdeg mixeil javaxiSvili<br />
literaturul Semoqmedebas daubrunda, misi<br />
TvalTaxedvis SuagulSi istoriuli procesi moeqca.<br />
aforiaqebuli epoqis tragediebi da farsebi, niSandoblivi<br />
tipebi meoce saukunis 20-ian wlebSi mZlavrad<br />
euflebian mwerlis warmosaxvas.<br />
istoriuli procesis moZraoba da gezi, misi tragikuli<br />
da amasTanave ironiuli arsia danaxuli mixeil<br />
javaxiSvilis vrcel moTxrobaSi `lambalo da yaSa~.<br />
iranis Zvel miwaze xdeba am moTxrobaSi gadmocemuli<br />
ambavi. adre Zlieri es saxelmwifo pirveli msoflio<br />
omis dros imdenad dasustebulia, rom faqtobrivad<br />
inglisis da ruseTis mier aris gayofili. iranis<br />
bedic iseTia, rogoric sxva didi saxelmwifoebis da<br />
imperiebis _ gardauvali daqveiTeba, daknineba, iqneb<br />
gaqrobac. es bedi ewiaT im saxelmwifoebs, romlebic<br />
iranis teritoriaze odesRac arsebobdnen _ midias,<br />
asureTs, parTias. maT TiTqos monawileoba miiRes<br />
msoflio istoriis sanaxobaSi da Semdeg sxvebma iZulebiT<br />
daaclevines scena, raTa TviTon daesakuTrebinaT<br />
igi. am kanonzomierebaSi mixeil javaxiSvili TiTqos<br />
istoriuli optimizmis safuZvels poulobs _ yvela<br />
Zalmomreobas Tavisi angariSis gamsworebeli gamouCndeba,<br />
magram es ucnauri, mware optimizmia, radgan Zalmomreobas<br />
kvlav Zalmomreoba enacvleba.<br />
`saarako raSebze midielTa aCrdilebi Sesxdnen da<br />
ukuneTs gadaikargnen, xolo maT nacvlad urmiis tbas<br />
donis cxenebi da tamboveli Ceqmebi dastrialebdnen da<br />
im Ceqmebs, nebsiT da uneblieT, CanCaliT misdevdnen<br />
aSurbanipalis, tigran didisa da vaxtang gorgaslanis<br />
memkvidreni. da gogsa da magogs, haikanelebs da qarduelebs,<br />
donis cxenebsa da tambovur Ceqmebs kldidan<br />
gakvirvebiT dascqerian qvis ficarze gamoWrili makedonelis<br />
legionerebi, maTi frakielebi, bucefalebi<br />
da sami gadarCenili berZnuli aso, `a...os~ _ aleqsandros...<br />
asiode wlis winaT im kldeze jer kidev iwvoda<br />
179
Turme Svidiode sityva, `me aleqsandros... yovelive<br />
aqauri emorCilebis nebasa Cemsa~. axla ki im kldis<br />
mkerdidan is sami aso ise moismis, rogorc wyalwaRebulis<br />
uimedo Zaxili: _ aa... o-o-o-o-os~.<br />
yovlismZleveli dro aqarwylebs da dascinis imperiebis<br />
didebas da maTi mbrZaneblebis pretenziebs,<br />
Tavdajerebas, medidur survilebs... istorias ar uyvars<br />
erTsaxeoba, gaxeveba, misi Jinia axlis qmna da daSla,<br />
uCveulo da ucxo konfiguraciebis Sedgena. istoriis<br />
samefo TiTqos maias samefoa, moCvenebis, iluziis,<br />
umdgradobis qveyana. moTxrobaSi istoriis qameleonuri<br />
bunebis plastikuri saxea aRmosavlurad msuye koloritiT<br />
daxatuli urmiis tba, romelic `dReSi aTjer<br />
mainc icvlis iers da xazebs~.<br />
istoriuli bedisweris damcinavi cvalebadobis gamovlinebaa,<br />
rom irani, yofili sastiki dampyrobeli,<br />
TviTonaa dapyrobili, rom tradiciulad Semtev islams<br />
mwvaved uteven, xolo qarTveli adamiani, visi sam-<br />
Sobloc iranma saukuneebis manZilze tanja, dapyrobilebis<br />
damcvelia.<br />
moTxrobas araordinarulobas da mniSvnelovnebas<br />
pirvel rigSi dapyrobili iranelebis da maTi mosarCle<br />
qarTveli eqimis Seurigebeli antagonistis _ yaSa<br />
lazares TvalSisacemi figura aniWebs.<br />
es saxe enaTesaveba mixeil javaxiSvilis mier imave<br />
periodSi Seqmnil jayos da rasputinis saxeebs. maT<br />
msgavsad yaSa lazarec uzomod mdabali, tlanqi da gaumaZRaria,<br />
destruqciulia. am personaJebs mwerali<br />
groteskis meTodiT gamosaxavs: mimarTavs bunebrivi<br />
proporciebis mkveTr deformacias, cxoveluris da<br />
paTologiuris moWarbebas, komikuris da sazarelis<br />
Sexamebas _ komikuria maTi gonebis da sulis siRatake,<br />
saSinelia maTi mZlavri mtacebluri instinqti.<br />
paTologiuri personaJebi adrec hyavda mixeil javaxiSvils,<br />
magram `jayos xiznebSi~, `kvaWi kvaWantira-<br />
ZeSi~, `lambalosa da yaSaSi~ paTologiis Cveneba ukve<br />
epoqis arsis mxatvruli analizis saSualebaa.<br />
180
yaSa lazares _ sadists _ mwerali akvirdeba rogorc<br />
gansazRvruli politikuri, ideologiuri tendenciebis<br />
Tanmdev movlenas, maTi wyalobiT aRzevebul<br />
tips.<br />
sadistebi yovelTvis arsebobdnen da iarsebeben,<br />
magram imisTvis, rom cxovrebas daepatronon, maT gansakuTrebuli<br />
pirobebi da viTareba WirdebaT.<br />
swored aseTia istoriuli viTareba, romelic moTxrobaSia<br />
warmosaxuli.<br />
ruseTis imperia Tavisi batonobis arealis gafar-<br />
Toebas, iranSi fexis mokidebas eswrafis. am miswrafebas<br />
emsaxureba rusuli eklesia, qristianuli religia<br />
eqspansiis saSualebad gamoiyeneba. imperiis miznebs emsaxureboda<br />
ruseTis eklesia qristianul qveynebSic,<br />
xolo islamur samyaroSi igi, gasagebia, kidev ufro<br />
Semtevi xdeba (cxadia, es rusuli qristianuli kulturis<br />
mier Seqmnil sulier faseulobebs ar aqarwylebs).<br />
iranSi ruseTis eklesiis emisari episkoposi pavle<br />
ideologiuri aRWurvilobiT uzrunvelyofs imperiis<br />
dampyroblur politikas, aRvivebs siZulvils da Seuwynareblobas<br />
`uwminduri~ mahmadianebis, `wupaki persukebis~<br />
mimarT. Tumca arc qristianobis aramarTlmadidebluri<br />
mimdinareobebi sargebloben misi keTilganwyobiT,<br />
radgan isinic Tavis mxriv sxva saxelmwifoebis<br />
politikur miznebs axorcieleben, rusuli eklesiis<br />
msgavsad cdiloben Tavisi gavlenis qveS moaqcion<br />
iranSi mcxovrebi aisorebi. es qristiani xalxi ki `damkvreli~<br />
Zalaa mahmadianebTan brZolaSi. religia aq mxolod<br />
Zalauflebis, batonobis instrumentia, profanacias<br />
ganicdis.<br />
amgvar situaciaSi aisori mRvdeli yaSa lazare Tavisi<br />
mZvinvare energiulobiT, daundoblobiT, veragobiT<br />
metad gamosadegia episkoposi pavles sistemisTvis,<br />
ruseTis imperiis politikur-ideologiuri sistemis-<br />
Tvis _ misi funqciaa aisorebis gadabireba da mahmadianebis<br />
devna. da piriqiT, es sistema metad gamosadegia<br />
yaSasTvis _ igi mas saSiS Zalas aZlevs, Zalauflebas<br />
aziarebs.<br />
181
yaSa naZiralaa, qurdi da mkvlelia da, cxadia,<br />
qristianobasTan mas Sinaganad araferi akavSirebs, am<br />
mtacebel arsebas saerTod ar SeiZleba raime seriozuli<br />
mrwamsi da idea hqondes. mis bunebas da statuss<br />
Soris arsebuli Seusabamobac qmnis grotesks _ sadisti<br />
mRvdeli, anaforiani jalaTi. is farisevelia, Tumca<br />
SedarebiT naklebad SeniRbuli, vidre farisevlobis<br />
Zveli ostatebi, molieris tartiufi an saltikov-<br />
SCedrinis iuduSka.<br />
magram amave dros, ra ucnauric unda iyos erTi SexedviT,<br />
yaSa fanatikosia _ mas gaafrTebiT Zuls mahmadianebi.<br />
amaSi igi ar TvalTmaqcobs, saerTodac siZulvili,<br />
siyvarulisgan gansxvavebiT, aranamdvili da aragulwrfeli<br />
iSviaTad aris. yaSas siZulvili mahmadianebisadmi<br />
`ideuria~, mis mier lambalos devnis Zireuli<br />
motivi raime praqtikuli miznis miRweva ar aris. mTavaria,<br />
rom lambalo mahmadiania _ `uwminduri~, `Rori~,<br />
`mahmadis ZaRli~. yaSa lazare `qristiania~ mxolod imdenad,<br />
ramdenadac Seuwynarebeli da ulmobelia mahmadianebisadmi.<br />
amiT igi drois avi niSania. XX saukunis sisxliani<br />
tragediebis avtorebs da xorcSemsxmelebs ufro metad<br />
gamoarCevdaT ara sakuTari pozitiurad miCneuli<br />
ideis erTguleba da `aRTqmul qveyanaze~ ocneba, aramed<br />
siZulvili da agresia imaT mimarT, visac maTi ideologia<br />
mtrad saxavda, vinc am ideologias ar iziarebda,<br />
miTumetes upirispirdeboda. aseTebi iyvnen<br />
`klasobrivi mtrebi~, arasaimedo inteligencia, anda<br />
`rasis siwmindis~ ammRvrevebi...<br />
mixeil javaxiSvilis mier warmosaxuli bneli, avxorci<br />
salosi rasputini mxolod im niSniTaa `qristiani~,<br />
rom sastikad Zuls qristianuli ruseTis namdvili<br />
Tu gamogonili mtrebi; episkoposi pavle, maRali<br />
sazogadoebis garegnulad daxvewili kaci da moqnili<br />
politikosi, amasTanave fanatikosia, rac vlindeba ara<br />
qristianuli idealebis erTgulebaSi, aramed araqristianebisadmi<br />
da ararusebisadmi gaborotebaSi, romelic<br />
mas gonebas ubindavs da Seiwiravs.<br />
182
arsebiTia is, rom yaSa lazares daucxromeli, Sxamiani<br />
siZulvili mahmadianebis mimarT misi kacTmoZuleobis<br />
gamomJRavnebaa, qristianobis dacvis motiviT<br />
moCvenebiTad gamarTlebuli da nebadarTuli. kacTmo-<br />
Zuleoba, antihumanuroba ubralod sxva sarwmunoebis<br />
adamianebs irCevs obieqtebad, raTa ufro Tavisuflad,<br />
xelgaxsnilad imoqmedos. sinamdvileSi yaSas agresiuloba<br />
usazRvroa, is sakuTar mamasac ar indobs. yaSas<br />
aravin uyvars, arc qristianebi, Tundac Tavisi Tanamemamuleebi,<br />
misma Zalauflebis wyurvilma Sebraleba<br />
aravis mimarT ar icis; moTxrobaSi naTqvamia, rom Tu<br />
daWirda, aisorebs uklebliv amoxocavs, sakuTari col<br />
-Svilis CaTvliT. roca `Tavisianebs~, qristianebs emtereba,<br />
iaraRis didxans Zebna ar uxdeba, mzad aqvs ideologiur<br />
quraSi nawrTobi maxvili _ araqristianeb-<br />
Tan faruli kavSiris dabraleba. ase wamebs yaSa cils<br />
qarTvel eqims, TiTqos igi qurTebis beladTan saidumlod<br />
aris dakavSirebuli.<br />
yaSa lazare marjved flobs im meTodebs, romlebic<br />
farTod gamoiyeneboda mixeil javaxiSvilis Tanadroul<br />
politikur sinamdvileSi.<br />
jaSuSoba, dasmena, provokacia, sinamdvilis utifari<br />
gayalbeba, braldebis SeTxzva _ aseTia yaSas arsenali.<br />
qurTebis da aisorebis Cveulebriv yofiT Sexla-<br />
Semoxlas is qurTebis ajanyebad asaRebs, rasac sagangebo<br />
samxedro operaciis ganxorcieleba da `ajanyebulebis~<br />
darbeva moyveba; igi awyobs aisorebze mahmadianebis<br />
Tavdasxmis inscenirebas da `damnaSaveebs~ ulmoblad<br />
sjian.<br />
yaSas xasiaTis mZafri TvalsaCinoebiT gamomxatvelia<br />
misi triumfis suraTi. `TxuTmetis gminva yaSa<br />
lazares Zlevamosilma kiJinma STanTqa. pirvelive dakvraze<br />
TviTonac ise aigrixa, TiTqos TxuTmetive joxi<br />
im TaTrebis magivrad wiTel yaSas moxvedroda. mere<br />
acqmutunda da axtunavda. grZel xelebs da mogrexil<br />
fexebs ucnaurad iqnevda, wiTel wvers acancarebda da<br />
giJiviT xiTxiTebda. jalaTebi rom joxebs aRmarTavdnen<br />
xolme, yaSa marjvena xels joxiviT ahfSekavda, Tvi-<br />
183
Tonac aisveteboda da ucnaurad gaizrdeboda. jala-<br />
Tebi rom joxebs daiqnevdnen, yaSa aSveril xels joxiviT<br />
wamoiRebda da ise mZlavrad dauSvebda miwamde,<br />
TiTqos erTi dakvriT mTel musulmanobas Tavs<br />
uWeWyavdao...~.<br />
saerTod, `wiTeli maimunis~ saxe gaSmagebuli moZraobiT<br />
da cofiani replikebiT ixateba, fsiqologiuri<br />
analizis gareSe. yaSas Sinagani raoba mainc srulad<br />
aSkaravdeba, Tundac mis karikaturul portretSi. igi<br />
arsobrivad da mkveTrad mJRavndeba pasaJSic, sadac<br />
yaSa bilwavs lambalos da misi mamis, maSadi izaTis mier<br />
gaTxril Was: yaSas boroti daniSnuleba sicocxlis<br />
wayroebis SebRalva, gauwmindurebaa. lambalo da maSadi<br />
izaTi, piriqiT, wylis mesaidumleebi arian da sicocxlesTan,<br />
bunebasTan maTi erTianoba asec aris<br />
gamoxatuli. yaSa xrwnas avrcelebs Tavis garSemo, isini<br />
_ qmnian, sicocxlis zrdas exmarebian. lambalo upirispirdeba<br />
yaSas rogorc ubralo, normaluri, daumaxinjebeli<br />
adamianuroba paTologiurobas da cxovelurobas.<br />
igi gulRiaa, alali, mxiaruli, sicocxlis,<br />
adamianis da Sromis moyvare _ igi bunebrivia. Tbili,<br />
msubuqi iumoriT gamosaxavs mwerali yaSas antipods.<br />
yaSa cxovelmyofel bunebas, bunebriobas Telavs da<br />
mxatvrulad logikuri, kanonzomieria, Tu rogor<br />
kvdeba igi _ maSadi izaTis gvelebis mier misi dageslva<br />
TiTqos bunebis sibrZnis SurisZiebaa moZaladis mimarT,<br />
TiTqos sicocxlis wylebis da nayofierebis<br />
mcveli suli uxdis samagieros sikvdilis mTesvels.<br />
eqims ar SeuZlia ar TanaugrZnos maSadi izaTis SurisZiebas,<br />
miTumetes, rom momakvdavi `RvTismsaxuri~<br />
kvlav RvarZls anTxevs. mTxrobeli da masTan erTad<br />
avtori zneobrivad amarTleben saSineli arsebis mospobas;<br />
vinc adamianis saxes kargavs, urCxulad iqceva,<br />
Sendobas ar imsaxurebs. aseTi poziciis mxatvruli da<br />
eTikuri ucilobloba kidev ufro cxadi xdeba imis<br />
gaTvaliswinebisas, rom yaSas an jayosnair totalurad<br />
borot adamians Cveni literatura adre ar icnobda.<br />
184
iranelebisadmi qarTveli eqimis keTilganwyobis<br />
uSualo stimuli is aris, rom istoriis kaprizuli nebiT<br />
saqarTvelo da irani msgavs mdgomareobaSi aRmoCndnen.<br />
mTxrobels amoZravebs simarTlis da samarTlianobis<br />
bunebrivi grZnoba, romelsac aRaSfoTebs, rom<br />
xalxs sakuTar qveyanaSi amcireben, aviwroeben; miTufro,<br />
rom qarTvelma adamianma icis, ra Znelad asatania<br />
aseTi Zalmomreoba, icis Tundac TviT iranis `wyalobiT~<br />
da gulgrili ver aris usamarTlobis mimarT. da is<br />
uTanasworo brZolas marTavs Zalmomreobis sistemas-<br />
Tan, win aRudgeba mZlavr politikur-ideologiur manqanas.<br />
amas avalebs sakuTari buneba da mrwamsi. igi adamianebs<br />
afasebs ara ideologiuri, aramed eTikuri kriteriumiT.<br />
yaSasadmi da lambalosadmi mTxrobelis ganwyoba<br />
ganisazRvreba ara imiT, rom erTi qristiania da<br />
meore mahmadiani, aramed imiT, rom erTi zneobrivad<br />
jansaRi da agresiulobas moklebulia, meore _ zneobrivad<br />
maxinji da moZalade. sxva viTarebaSi igi aseve<br />
daicavda qristians fanatikosi mahmadianis devnisgan.<br />
mTxrobeli ambobs: `Tavdapirvelad adamiani var, merme<br />
eqimi da bolos qristiani, an jer qristiani da Semdeg<br />
eqimi~. es aris moraluri kriteriumis uzenaesobis aRiareba<br />
yvela sxva kriteriumis mimarT, rac swored qristianuli<br />
kulturis monapovaria. Semwynareblobac imas<br />
gulisxmobs, rom moraluri kanoni vrceldeba yvelaze,<br />
Tavisianzec da gareSezec, rom damokidebuleba nebismieri<br />
adamianisadmi, aRmsareblobis da sxva niSnebis ganurCevlad,<br />
unda emyarebodes zneobriv mcnebebs.<br />
qarTuli sulierebisTvis es WeSmariteba saidumlos<br />
ar warmoadgens. sakmarisia iTqvas, rom igi mTeli<br />
sisavsiT igrZno da Seicno vaJa-fSavelam. mixeil javaxiSvilic<br />
zogadadamianuri moralis uzenaesobas, Semwynareblobas<br />
afuZnebs _ fenomens, romelsac meoce<br />
saukunem arnaxuli gansacdeli Seaxvedra.<br />
adamianis Sefasebis mTavari sazomi gaxda misi ideologiuri<br />
mrwamsi, socialur-klasobrivi, nacionaluri,<br />
rasobrivi kuTvnileba da aman Seaviwrova zogadadamianuri<br />
moraluri kriteriumi _ `mtruli~ jgufebis<br />
185
warmomadgenlebi faqtobrivad moikveTebian adamianebis<br />
modgmisgan da maT ise eqcevian, rogorc araadamianebs,<br />
maT mimarT yovelgvari uzneobis Cadena gamarTlebulia.<br />
dadga yaSa lazareTa dro, romelTa daundobel<br />
Seuwynareblobas `ucxoebisadmi~ agresiis da batonobis<br />
nebis amouwuravi rezervuari amaragebda `sawvaviT~.<br />
es tipi sxvadasxva garemoSi, bunebrivia, sxvadasxvagvar<br />
ideologiur Seferilobas Rebulobs. is SeiZleba<br />
mogvevlinos, vTqvaT, rogorc amerikeli rasisti<br />
persi grimi folkneris `agvistos naTelSi~, an rogorc<br />
germaneli nacisti iudeani volfgang kopenis romanidan<br />
`sikvdili romSi~, magram misi arsi yvelgan erTnairad<br />
martivi da saSinelia. stiqiur ubedurebasaviT<br />
gadaivlis igi dedamiwaze da Tavis nakvalevze cxedrebs<br />
tovebs. man icis Tu alRoTi grZnobs, rom `amqveynad<br />
SeuzRudveli Zalaufleba marto sikvdils aqvs da<br />
Zalauflebis namdvili gancdisTvis saWiroa mxolod<br />
erTi ram _ mkvleloba~ (v. kopeni).<br />
gansakuTrebiT Zlevamosili da damangreveli yaSa<br />
lazares tipi mainc Cvens sinamdvileSi iyo.<br />
mixeil javaxiSvils, gadmocemiT, uTqvams: `minda<br />
erTi moTxroba davwero Temaze: Cemi romanebisa da<br />
moTxrobebis gmirebi Cems oTaxSi Segrovdnen da sasamarTlo<br />
gamimarTes, avtors asamarTleben misi nawarmoebebis<br />
gmirebi... ra dRes damayrian, vin icis, ramden<br />
sayvedurs metyvian. me mgoni, saintereso Canafiqria.<br />
rogorme amisaTvis movicli~.<br />
am Canafiqrs moTxrobis nacvlad cxovrebaSi ewera<br />
ganxorcieleba. personaJebma gaasamarTles avtori,<br />
oRond sayvedurebs ar dajerdnen; ar apaties, rom man<br />
isini adreve SeniSna da gaaSiSvla.<br />
186<br />
1989
Tvalisaxela<br />
niSan-Tvisebebi, romlebic mixeil javaxiSvilis ni-<br />
Wis arss Seadgens, tradiciulad ar dominirebs qar-<br />
Tul mxatvrul azrovnebaSi. es aris midrekileba adamianis<br />
saxis mkveTri deheroizaciisken, adamianis `SiSvlad~<br />
xilvisken, cxovrebis xedvis xazgasmuli, mkacri<br />
miwiereba, romelic aviwroebs amaRlebul-romantikul<br />
sawyiss, am xedvis basri ironiuloba, susxiani skeptikuroba,<br />
qarTuli sinamdvilis kritikuli aRqma...<br />
mixeil javaxiSvilis SemoqmedebiTi mowodeba simar-<br />
Tlis daJinebuli, SeiZleba iTqvas, gasastikebuli maZieblobaa,<br />
romelic mis TvalsawierSi moqceul yovelgvar<br />
moCvenebiTobas da iluzias acamtverebs.<br />
saerTod, realizmi SeiZleba ganisazRvros rogorc<br />
siyalbeTa, moCvenebiTobaTa da iluziaTa gamoaSkaravebaze,<br />
gaqarwylebaze damyarebuli mxatvruli meTodi,<br />
rogorc iluziebis damamsxvreveli mxatvruli instrumenti.<br />
balzakis erT-erTi romanis saTauri `gamqrali<br />
iluziebi~, SesaZloa, gamodges realizmis formulad,<br />
romelic erTnairad miesadageba adrindeli Tu<br />
klasikuri realizmis nimuSebs, vTqvaT, `don kixots~ an<br />
`madam bovaris~.<br />
iluziebis realistur gaqarwylebaSi mixeil javaxiSvili<br />
did simZafres, gabedulebas da ganuxrel Tanmimdevrulobas<br />
iCens. qarTul literaturaSi misi winamorbedi<br />
iluziebis gamqarwylebeli <strong>daviT</strong> kldiaSvilia,<br />
oRond ufro lmobieri da Semwynarebeli.<br />
iluziaTa miRma arsebuli, Tundac sastiki da sazizRari<br />
simarTlis wvdomis moTxovnileba ayalibebs<br />
mixeil javaxiSvilis msoflmxedvelobas da stils. mis<br />
yvelaze mniSvnelovan nawarmoebTa erT wyebaSi ki realobis<br />
da iluziis Sejaxeba arsebiTi motivi Tu problemaa,<br />
personaJis saxis da siuJetis agebis warmmarTveli<br />
principia.<br />
sistemuri simwyobriT da gamokveTilobiT mJRavndeba<br />
yovelive es moTxrobaSi `kurdReli~, sadac niuansuri<br />
fsiqologizmiT aris aRbeWdili dramatuli su-<br />
187
lieri orTabrZola avadmyof qals da fsiqiatrs Soris,<br />
romelic pacients fantastikuri iluziidan sinamdvileSi<br />
abrunebs. iluzia, danaSaulis gausaZlisi grZnobisgan<br />
gaTavisuflebisken ltolvis nayofi, sakvirvel<br />
simyares da gamZleobas avlens, magram kidev ufro<br />
mtkicea eqimis realizmi, jiuti meTodurobiT rom aRmofxvris<br />
mas. eqimis Seupovroba da azarti ar sazrdoobs<br />
mxolod rTuli profesiuli amocanis gadawyvetis<br />
da warmatebis miRwevis surviliT. am adamianis mcdelobas<br />
upirvelesad warmarTavs misi zneobrivi Tval-<br />
Taxedva _ avadmyofur iluziaSi TavSefareba sulieri<br />
da moraluri uZlurebis niSania; is gulisxmobs sicrues,<br />
Tavismotyuebas da moklebulia raime Rirebulebas,<br />
radgan arafers, araras eyrdnoba; es aris gza adamianurobis<br />
sruli degradaciisken. eqimis realizmi Zalian<br />
mkacria, garkveuli azriT sastikic, magram amave dros<br />
humanuria, adamianis srulfasovnebaze zrunviT aris<br />
nakarnaxevi. aseTivea TviT mixeil javaxiSvilis mxatvruli<br />
xedva _ ukiduresad mkacri da humanuri.<br />
eqimis mcdelobis zneobrivi sazrisi isic aris, rom<br />
pacientis sinamdvileSi dabruneba axlobel adamianeb-<br />
Tan misi gawyvetili sulier- moraluri kavSiris aRdgenas<br />
moaswavebs. iluzia avadmyofi qalis gaucxoebuli<br />
egoizmis citadelad iqceva, saidanac igi Znelad<br />
gamoyavs eqims.<br />
mixeil javaxiSvili adamianis bunebis sisusteTa mimarT<br />
ironiulobis miuxedavad Tanagancdismieri gagebiT<br />
xatavs da mZafrad gvagrZnobinebs SeWirvebul sulier<br />
da cxovrebiseul mdgomareobebs, saidanac iluziebi<br />
ibadeba, aseve tkivilebs, romelTac iluziaTa<br />
damsxvreva, ulmobel realobasTan pirispir darCena<br />
iwvevs.<br />
sinamdvileze Tvalisaxelis metaforis realizaciad<br />
warmodgeba moTxroba `ybaCam daigviana~ _ brma gogonas<br />
gankurnebis ambavi cxovrebis daundoblobasTan<br />
misi Sexlis istoriad iqceva.<br />
mixeil javaxiSvilis poetika ukiduresobaTa poetikaa.<br />
mwerlis esTetikuri radikalizmi eZebs gansakuT-<br />
188
ebulad mwvave siuJetur da fsiqologiur viTarebebs,<br />
konfliqtebs; mieltvis dasaxati sagnis hipertrofirebas,<br />
personaJTa saxeebis gamsxvilebas, xSirad groteskuls,<br />
situaciebis da xasiaTebis daZabul kontrastulobas.<br />
moTxrobaSi `ybaCam daigviana~ Tina da solo silamazis<br />
da simaxinjis dramatul kontrasts qmnian. solos<br />
Semzarav garegnul iers misi Sinagani bunebis zogierTi<br />
niSanic Seesatyviseba _ es bogano proletari<br />
xarbad Seigulebs sakbilos, rogorzec verc iocnebebda<br />
da uceremoniod eufleba brma, ususur qaliSvils.<br />
magram mainc mwerals zneobrivi monstris daxatva ar<br />
aqvs ganzraxuli: solo Taviseburi siTboTi da mzrunvelobiT<br />
ekideba mSvenier Tinas, romelic ukve misi<br />
sakuTrebaa. rac ufro Rrmaa axalgazrda brma qalis<br />
erTguleba Tavisi usaxuri sabedosadmi, miT ufro<br />
mtkivneulia misTvis saSinel realobaze Tvalisaxela<br />
da sruli bednierebis iluziis buranidan gamosvla;<br />
miT ufro mwvaved sagrZnobia cxovrebis sastiki ironia<br />
adamianis mimarT. avtoris eTikur mrwamss ireklavs is,<br />
rom Tvalaxelili Tina TavisTavSi poulobs zneobriv<br />
Zalas, ar gaeqces Znelad Sesaguebel sinamdviles.<br />
`oqros kbilis~ personaJi Toma SadiSvili ki samudamod<br />
realobis miRma rCeba. es moTxroba fsiqoanalizis,<br />
groteskis da romantikis uCveulo naerTia. avadmyofuri<br />
seqsualuri vnebebiT da kompleqsebiT Sepyrobil<br />
axalgazrda kacs da sasikvdilod daavadebul<br />
qaliSvils uCndebaT mZafri urTierTmiziduloba, romelic<br />
upirvelesad sqesobrivia, magram amave dros aRmatebulic<br />
aris sqesobriv impulsze, ramdenadac erTmaneTis<br />
Seucvlelobis gancdas moicavs. am adamianebis<br />
grZnobebi sikvdilis nayofia _ maT warmoSobs qalis<br />
gamomwvevi qceva, romelsac ganapirobebs is, rom sikvdilis<br />
siaxlove mas sicocxlis wyurvils da erotiulobas<br />
uaTkecebs; meore mxriv, moTxrobis gmirTa ur-<br />
TierTltolvas sikvdili eRobeba win, ese igi, is, rac<br />
biZgs aZlevs siyvaruls, fatalurad abrkolebs kidec<br />
mas; avadmyofuri martoobis garRvevis, srulfasovani<br />
189
arsebobis dawyebis TiTqosda realuri SesaZlebloba,<br />
romelic sqesis winaSe SiSiT daTrgunul moTxrobis<br />
mTavar personaJs eZleva, faqtobrivad sikvdilis mier<br />
movlenili veragi iluziaa. obieqturad igi sruliad<br />
qarwyldeba _ qali kvdeba, magram es rCeba Tomas Tvalsawieris<br />
miRma da is kvlav iluziis morCilia, tanjviT<br />
ganagrZobs misTvis sanukvari adamianis Zebnas, romelic<br />
ukve iseTive fantomia, rogoric romantikuli Tu<br />
simbolisturi poeziis Soreuli da miuwvdomeli qalis<br />
xateba. mwerali ar Seajaxebs Tavis personaJs unugeSo<br />
simarTlesTan, radgan mis mier qalis sikvdilis Setyoba<br />
melodramad aqcevda nawarmoebs, romelSic isedac<br />
mkacri gemovnebis moTxovnaTa darRvevis riskiT aris<br />
gamoyenebuli melodramatuli elementebi siyvarulis<br />
romantikis gamosaxatad. Tumca ufro arsebiTi is<br />
aris, rom TviT personaJs ar surs, Zala ar yofnis Seicnos<br />
simarTle, maSin, roca sul axlosaa masTan _ misi<br />
saxe groteskul simrudes bolomde inarCunebs. am personaJis<br />
mdgomareoba, romelic Tavisi arsiT `kurdRelis~<br />
gmiris avadmyofobas gvagonebs, ufro saSineli da<br />
gamouvalia, vidre nebismieri melodrama, saerTod Cveulebrivi<br />
adamianuri ubedureba. iluziis tyveobaSi<br />
samudamod darCena da realobaSi damkvidrebis absoluturi<br />
SeuZlebloba, _ Tundac iluzias gmiris pa-<br />
Tologiur cxovrebaSi WeSmariti adamianuri swrafva<br />
Sehqondes _ mwerlis TvalTaxedviT, Tavadac paTologiaa,<br />
arasrulfasovnebisTvis ganwirulebaa.<br />
`jayos xiznebi~ iluziaTa katastrofuli msxvrevis<br />
da Tvalisaxelis mravalaqtian tragikomedias warmoadgens.<br />
iluziebi aq aRar aris Semofargluli mxolod<br />
adamianebis kerZo cxovrebiT, socialur-politikur<br />
da msoflmxedvelobriv sferoebs wvdeba.<br />
Teimuraz xevisTavis azrovneba, miswrafebebi, `saqmianoba~<br />
mTlianad iluziebzea damyarebuli da raRac<br />
fantastikuri elferi aqvs. Teimurazis progresistuli<br />
ocnebebi, misi warmosaxvis gamudmebuli naxtomebi<br />
globalur politikaSi, misi moCvenebiTi sazogadoebrivi<br />
aqtivoba didad aSorebs mas cocxal realobas da<br />
190
am realobis evropul yaidaze gardaqmnis miraJs alandebs.<br />
yovelive es ganamtkicebs xevisTavis iluzorul<br />
warmodgenas sakuTari aRmatebuli mniSvnelovnebis<br />
Sesaxeb.<br />
socialur-politikuri da msoflmxedvelobrivi<br />
iluziebi imiT aris saxifaTo, rom uneblieT uwyobs<br />
xels uyuradRebod mitovebul sinamdvileSi raRac<br />
iseTis warmoqmnas da zrdas, rac Tavisi bunebiT mTlianad<br />
ewinaaRmdegeba yovelgvar idealizms. sinamdvilis<br />
SurisZieba iluziebiT dabrmavebuli Teimurazis mimarT<br />
iseTi sastikia, rom Znelia misTvis analogis mo-<br />
Zebna da aramarto qarTul literaturaSi.<br />
magram xevisTavis saxeSi gasaocari da iSviaTi, erTdroulad<br />
tragikuli da komikuri is aris, rom am adamianis<br />
cnobiereba yvelaze sazareli, TiTqosda saboloo<br />
Tvalisaxelis Semdeg kvlav iluziebs badebs da<br />
ebRauWeba, vidre morig kraxs ganicdides. Teimurazi<br />
gamudmebiT mieqaneba iluziebidan iluziebisken _ racionalisturi<br />
utopiidan qristianobis meoxebiT sulieri<br />
aRorZinebis uniadago imedisken, anda ulmobeli<br />
zekacis viTomda mxsneli idealisken... Tumca iluziebis<br />
gacamtverebis da reanimaciis es procesi mTlad<br />
unayofo ar aris, radgan Teimurazs Tvali exileba Tavis<br />
pasuxismgeblobaze imis gamo, rac moxda.<br />
Teimurazs ar uqreba margosTan SeerTebis imedi da<br />
es iluzia, romelmac sinamdvilis umZimes dartymebs<br />
gauZlo, sulis sisustis garda ucnauri erTgulebis<br />
gamomJRavnebacaa. magram aqac, iseve rogorc `oqros<br />
kbilSi~, iluzia da adamianuri srulfasovneba erTmaneTTan<br />
SeuTavsebelia.<br />
iluziebis gaqarwyleba da Tvalisaxela `TeTr sayeloSic~<br />
xdeba, oRond ise dramatuli ar aris, rogorc<br />
moTxrobebSi da `jayos xiznebSi~. qalaquri, civilizebuli<br />
cxovrebiT, arsebiTad ki sabWoTa reJimiT gabezrebuli<br />
inteligentisTvis miuRebeli realobisgan gammijvneli<br />
romantikuli TavSesafaria xevsurebis miuvali<br />
sofeli _ arqauli samyaro, sadac istoriuli dro<br />
SeCerebulia, batonobs tradicia da miTi. magram eliz-<br />
191
aris SeTviseba am samyarosTan, Tanamedrove rTuli<br />
cxovrebis patriarqaluri idiliiT Senacvlebis cda<br />
iluzoruli aRmoCndeba.<br />
Tu grigol robaqiZis an konstantine gamsaxurdias-<br />
Tvis arqaika da miTi mowiwebis aRmZvreli sakraluri<br />
sferoa, WeSmaritebis da idealis saunjeTa sacavia,<br />
mixeil javaxiSvilisTvis is kritikul-realisturi<br />
dakvirvebis sagania sxva saganTa Soris. Tumca uZvelesi<br />
warsulis romantikul samkvidrebelSi, romelic<br />
`TeTr sayeloSi~ warmoisaxeba, ueWvelad pozitiuri<br />
Rirebulebebia Semonaxuli (bunebasTan siaxlove, vaJkacoba,<br />
megobrobis kulti, ojaxis simyare) da romanis<br />
mTavari gmiri eziareba maT, mainc mas imedgacrueba ar<br />
acdeba: misi xedva TandaTan sul ufro fxizeli xdeba<br />
da sabolood miTosis absolutur WeSmaritebad aRiareba<br />
crurwmenad warmoudgeba, codna-ganaTlebis da<br />
teqnikisTvis zurgSeqceva da primitiuli yofa _ velur<br />
CamorCenilobad; elizbaris antipaTias iwvevs<br />
sxvadasxva rituali, adaTi Tu cxovrebis wesis Tavisebureba,<br />
gansakuTrebiT kaciskvlisadmi msubuqi<br />
damokidebuleba...<br />
elizbars ar SeuZlia miTosuri cnobierebis mqone<br />
adamianebiviT iwamos, magaliTad, rom male iaponiidan<br />
mefe erekles SviliSvili Camova da saqarTveloSi<br />
bagrationebis dinastia aRdgeba, ar SeuZlia gaiziaros<br />
maTi sibrmave garemomcveli mkacri samyaros da misi<br />
kanonebisadmi, miTumetes, rom am samyaros Semotevis<br />
winaSe siZvelis da miTis amayi sauflo Tavis srul umweobas<br />
aCens. aSkaraa, rom mcire xanSi mas Tanamedroveoba<br />
STanTqavs, romelTan SedarebiTac ise gamoiyureba,<br />
rogorc raRac irealuri, gamogonili. mixeil<br />
javaxiSvilis gmiri acnobierebs, rom warsulSi ukuqceva<br />
sinamdvilidan sulmokle iluzoruli gaqcevaa,<br />
rom arqaika da miTi sabWoTa realobis seriozul, sicocxlisunarian<br />
alternativad ar gamodgeba; am realobasTan<br />
dapirispireba Tanamedrove civilizaciis<br />
mTeli sirTulis gaTvaliswinebiTaa SesaZlebeli da<br />
ara Soreul warsulSi da miTosSi gadasaxlebiT...<br />
192
mixeil javaxiSvils simarTlis mware gemo erCivna<br />
iluziebis macdunebel sitkbos, radgan miaCnda, rom<br />
sibrmave, Tavismotyueba sabediswero, amave dros adamianis<br />
Rirsebis damamcirebeli sisustea da mxolod<br />
simarTleze Tvalaxelilobaa adamianisTvis Sesaferisi<br />
yofierebis forma, rac unda Znelad mosaTmeni iyos<br />
es simarTle da tkivilis momyenebeli _ iluziebis<br />
gareSe arseboba.<br />
1996<br />
193
leo qiaCeli<br />
sulis Tavgadasavlebi<br />
mecxramete saukunis qarTuli prozis realizms da<br />
pozitivistur msoflxedvas leo qiaCeli rogorc novelisti<br />
xSirad ucnauris da uCveulos romantikul<br />
esTetikas unacvlebs.<br />
qiaCelis yuradRebas Zlierad izidavs fsiqikuri<br />
movlenebi, romlebic cxovrebis zedapiruli mdinarebis<br />
logikas ar eqvemdebareba; mwerali eZebs adamianis<br />
arsebobis realisturi azrovnebisTvis gaugebar sawyisebs,<br />
imas, rac SeCveuli realobis mkveTr sicxades<br />
eWvqveS ayenebs; qiaCeli _ romantikuli bunebis Semoqmedi,<br />
neoromantikosi _ sinamdvilis empiriul-yoveldRiur<br />
mocemulobas ar aris mijaWvuli, yoveldRiurs<br />
da Cveulebrivs araCveulebrivs da iSviaTs amjobinebs.<br />
amgvari mxatvruli midrekilebebis gasamJRavneblad<br />
novelis Janruli forma zedmiwevniT nayofieria,<br />
novela xom, rogorc goeTe ambobs, `sxva araferia, Tu<br />
ara gaugonari SemTxveva~. `gaugonari SemTxveva~ ki<br />
SeiZleba fsiqikis sferosac ganekuTvnebodes. aseT<br />
SemTxvevebze araerTi nawarmoebi aqvT agebuli gamoCenil<br />
novelistebs, upirvelesad romantikosebs, magali-<br />
Tad, klaists an edgar pos. adamianis sulis uCveulo,<br />
idumal Tavgadasavlebs qiaCelic mogviTxrobs.<br />
aseT TavgadasavalTa Semcvel novelebSi adamianis<br />
Sinarealobis garTulebuli, diferencirebuli modelis<br />
anarekli moCans. es modeli gulisxmobs, rom adamianis<br />
fsiqika mravali sxvadasxvagvari, maT Soris iracionaluri<br />
Zalis momcvel samyaros warmoadgens; suli<br />
kargavs mTlianobas da nawevrdeba, polifoniuri xdeba.<br />
pirovnebis warmosaxvis aseTi principi metad damaxasiaTebelia<br />
XX saukunis mxatvruli azrovnebisTvis,<br />
Tumca igi manamdec iCenda Tavs.<br />
194
novelaSi `mkvleloba koxta goraze~ Warbadaa xSiri<br />
xmarebisgan gacveTili pirobiT-poeturi xatovaneba<br />
(`Ramisebri wamwamebiT dafaruli satrfos Tvalebi~<br />
da a.S); aris moZvelebuli stilisturi yalibebi, martivi<br />
kompoziciuri da fsiqologiuri kontrastebi,<br />
magram amave dros adamianis bunebis gaRrmavebuli da<br />
garTulebuli koncefciis konturia moxazuli.<br />
novelis gmiri sayvarel qalTan alersis Semdeg aRmoaCens,<br />
rom am qals misTvis ucnobi Sinagani saxec hqonia,<br />
rom mis sulSi verasdros SeaRwevs. novelaSi sulis<br />
Seucnobloba magiuri yvavilis zRaprul-fantastikuri<br />
motivis meSveobiT samyaros mmarTav iracionalur<br />
sawyiss, gangebas ukavSirdeba _ adamianis sulis<br />
iracionalurobas mistikuri elferi eZleva da asea<br />
romantizebuli.<br />
novelis koncefcias sabolood ayalibebs is, rom<br />
mTavari gmiri sakuTar TavSive poulobs iseT Zalebs,<br />
romelTa Sesaxeb adre araferi icoda; araTu sxva adamiani,<br />
TviTonac ucnobi yofila sakuTari TavisTvis;<br />
misi sulis moZraoba da qmedeba _ mkvleloba Tavad<br />
misTvisvea auxsneli, TiTqos masSi viRac ucxo<br />
Casaxlebula.<br />
rogorc vxedavT, novelaSi romantizebulad aris<br />
warmosaxuli qvecnobierebis sabediswero Zliereba<br />
adamianis yofierebaSi.<br />
adamianis suli sxvadasxva sawyisebad dacalkevebuli<br />
warmodgeba novelaSic `me da Cemi ori me~ _ personificirebuli<br />
fsiqikuri Zalebidan erT-erTi,<br />
tlanq instinqtTa ganmasaxierebeli, danarCenebs, inteligenturad<br />
rbilebs anadgurebs. sulier polifonias,<br />
sulSi gaTamaSebul ucnaur dramas mwerali amjerad<br />
ukve misTvis saerTod damaxasiaTebeli uCumari, Sekavebuli<br />
iumoriT aRiqvams. amis wyalobiT igi maRla dgeba<br />
siuJetis pirobiTobaze, fantastikurobaze da gvaniSnebs,<br />
rom epoqis socialur-politikuri koliziebi<br />
adamianis sulis disharmoniuli bunebis warmonaqmnia.<br />
pirobiTi gamomxatvelobis miRma gamosWvivis mwerlis<br />
mier nagrZnobi da gaazrebuli simarTle _ adamianis<br />
195
fsiqika Seusabamobebis sferoa, masSi ucnaurad xvdebian<br />
da gadaikveTebian urTierTgamomricxavi Zalebi.<br />
leo qiaCeli skeptikuri TvalTaxedvis mweralia,<br />
oRond misi skepticizmi uwinares yovlisa mimarTulia<br />
imisken, rac, Cveulebriv, skepticizmis sayrdens Seadgens<br />
_ empiriuli cnobierebisken, grZnobadi aRqmisken.<br />
`SeuracxyofilSi~ zusti detalebis siuxviT aris<br />
naCvenebi, rom sinamdvilis grZnobadi aRqmis adamianuri<br />
`aparati~ naklovania da amitom Zalze Znelia Tu<br />
sulac SeuZlebelia WeSmaritebas mivuaxlovdeT. realobis<br />
personaJiseuli aRqma, romlis safuZvelSic<br />
erotiuli impulsia Sefaruli, metad mkveTri da konkretikiT<br />
savsea saimisod, rom iluzoruli gamodges,<br />
magram fsiqikis paradoqsic es aris _ rac ufro darwmunebulia<br />
empirikas mindobili adamiani raimes WeSmaritebaSi,<br />
miT ufro iolad SeiZleba daSordes<br />
sinamdviles.<br />
Tavisi koncefciiT `SeuracxyofilTan~ axlosaa<br />
`eskalade~, romlis gmiric, evropaSi karnavalisas<br />
datrialebuli ucnauri ambebis Semxedvare, adamianuri<br />
arsebobis da grZnobad aRqmaze damokidebuli adamianuri<br />
Semecnebis miraJul xasiaTs wvdeba: yoveli adamiani<br />
niRabia, sulierad uxilavia; mTeli sinamdvile da<br />
sakacobrio idealebic moCvenebiTobaa; niRabTa da<br />
iluzorul warmodgenaTa iqiT gadaxedva, WeSmaritebis<br />
xilva adamianis cnobierebas ar uweria.<br />
novelaSi `iskanderi~ daujerebeli ram aris realobad<br />
qceuli _ mkvdari laparakobs: `gicxadebT, rom me<br />
sruliad sxvanairi cnobierebis sferoSi vimyofebi, da<br />
yovelive, rac am axali cnobierebis sferoSi gadasvlamde<br />
iyo Cems cxovrebaSi, axla ise sasacilod meCveneba,<br />
rom Tqven mand verc ki warmoidgenT amas.. gicqeriT<br />
da Zalian sasaciloni ki meCvenebiT, me da Cemma<br />
RmerTma. a? Cveneburad gindaT rom mitiroT, ara?~. gaucnaurebuli<br />
sikvdilis winaSe yvelaze arasaxarbielod<br />
gamoiyureba da tragikomikurad umweoa eqimi,<br />
praqtikuli mecnierebis da crurwmenaTagan dazRveuli<br />
gonebis gansaxiereba _ adamianis empiriuli cnobi-<br />
196
erebis, TavisTavSi darwmunebuli `saRi azris~ SezRudulobas<br />
amxels avtoris damcinavi skepticizmi, novelaSi<br />
moTxrobili fantastikur-groteskuli istoria.<br />
adamianis sulieri raobis skeptikuri xedva gasdevs<br />
novelas `iSviaTi SemTxvevis gmiri~. nawarmoebis personaJi<br />
pikantur viTarebaSi raRac gaucnobierebeli fsiqikuri<br />
Zalis zegavleniT patiosnad iqceva da Tavisi<br />
saqcieli TviTonve akvirvebs. novelis saTauric gvkarnaxobs,<br />
rom personaJis qceva uCveuloa da es ironiul<br />
Seferilobas iZens _ zneobrivi saqcielia iSviaTi da<br />
ucnauri...<br />
1984<br />
197
`haki aZba~<br />
rogorc neoromantikosi, leo qiaCeli afxazeTs<br />
aRiqvams kulturis im Zveli plastebis Semnaxvel mxared,<br />
romelTac haki aZbasnairi, bunebrivi, civilizaciis<br />
mankierebebiT Seuryvneli, monoliTuri da mZafri<br />
sulis adamiani SeuZliaT warmoSvan _ romantikosi Tu<br />
romantizmTan genetikurad dakavSirebuli mwerlebi<br />
eZeben iseT eTnokulturul arealebs, sadac saSualo<br />
adamianisgan gansxvavebul, Zlieri suliT da vnebebiT<br />
gamorCeul naturebs aRmoaCenen (vTqvaT, stendalis-<br />
Tvis aseTi areali italiaa, merimesTvis _ espaneTi...).<br />
haki aZbas romantikulad uCveulo figura ikveTeba<br />
soxumis sazogadoebis antiromantikul, meSCanur-filisterul<br />
fsiqologiasTan da moralTan SepirispirebiT.<br />
mwerlis uCumrad damcinavi mzeriT danaxuli am<br />
sazogadoebisTvis mTavaria uSfoTveli cxovrebis,<br />
kmayofili arsebobis simdoris SenarCuneba da amisTvis<br />
nebismier moralur Rirebulebas uprincipod daTmobs,<br />
yovelgvar damcirebas aitans, sindisis qenjnis gareSe<br />
gawiravs Tanamoqalaqeebs (upirvelesad es vaWrebze<br />
iTqmis, romlebic TavgamodebiT icaven TavianTi qonebis<br />
usafrTxoebas). soxumis mkvidrebi, romlebsac panikuri<br />
SiSi mTel maT uRirsobas, pirferobas da farisevlobas<br />
gamoamJRavnebinebs, Tavisi zRvargadasuli konformizmiT<br />
arsebiTad TviTonve axdenen saxifaTo situaciis<br />
provocirebas. niSandoblivia isic, rom soxumis<br />
wvrilburJuaziulad `keTilgonieri~, mfrTxali da<br />
Tvinieri sazogadoeba erTbaSad iqceva agresiul, daundobel<br />
brbod da namdvil nadirobas marTavs adamianze,<br />
vinc Tavisi araordinaruli _ zneobrivi saqcieliT<br />
mas myudroeba daurRvia.<br />
filisteruli, heroizmisgan sruliad daclili da<br />
konformistuli sazogadoebis bunebriv produqts<br />
warmoadgenen misi revoluciurobiT SeniRbuli fariseveli<br />
liderebi, romelTa namdvili saxe yvelaze cxadad<br />
bolSevikebis kreiserze maTi damamcirebeli vizitebisas<br />
Cans.<br />
198
SedarebiT Rirseulad TiTqos aristokratia gamoiyureba<br />
(Tu ar CavTvliT bolSevikebTan Setakebisas<br />
ujuS emxas mimtovebel mis aristokrat `megobrebs~),<br />
magram ase imis wyalobiT aris, rom aristokratebi<br />
ufro iniRbebian, maT sxvebze ukeTesad ician Rirsebis<br />
imitireba. sinamdvileSi maTac mxolod sakuTari<br />
usafrTxoeba da Tavisi kastis statusis uryeoba adardebT<br />
da ara axlobeli adamianebis sicocxle da bedi,<br />
rasac beqirbi CaCbaze garegnuli zrunviT da maT mier<br />
gawiruli emxasadmi demonstraciuli TanagrZnobiT<br />
faraven. roca haki aZbas Tanganwirvas iwoneben, soxumeli<br />
Tavadebi adamianis bedisadmi gulgrilobasTan<br />
erTad TvalTaxedvis socialur siviwroves amJRavneben<br />
_ Tvlian, rom bunebrivi iqneba, Tu glexi Tavads<br />
sicocxles Sewiravs. gaqvavebuli socialuri sqemebiT,<br />
stereotipebiT azrovneba maT paradoqsulad amsgavsebs<br />
TavianT mters _ bolSevik kapitans.<br />
kapitnis saxec, haki aZbas (aseve emxas) saxesTan er-<br />
Tad, filisterul sazogadoebasTan Sepirispirebulia.<br />
es personaJi romantikulad gaucnaurebuli, gaidumalebuli<br />
da TiTqmis demonizebulia _ aRWurvilia<br />
monstriseburi ieriT, SiSismomgvreli Sinagani ZaliT,<br />
gamoucnobi suliT. is aramarto adamianebs, aramed<br />
TiTqos bunebis stiqiebsac imorCilebs. kilgas uCveulo<br />
da idumali figura gvagonebs kapitan aqabis<br />
romantikulad demonizebul saxes melvilis `mobi<br />
dikidan~.<br />
kapitnis romantikul - heroikuli figura TandaTan<br />
knindeba, Saravendedisgan ganiZarcveba, emxas sapirispirod,<br />
romelic Tavidan dakninebulia da TandaTan<br />
maRldeba. revoluciis mrisxane Zalis da nebis, revoluciis<br />
uzenaesi simarTlis ganmasaxierebeli arseba<br />
Sinaganad Rataki, gonebaSezRuduli fanatikosi aRmoCndeba,<br />
romlis TiTqosda Seucnoblad Rrma suli viwro<br />
marqsistul dogmaSia Cateuli. klasTa brZolis Teoriis<br />
miRma is ver xedavs cocxal adamianebs, maT simar-<br />
Tles da Sordeba imasac, risTvisac TiTqos revolucia<br />
moxda _ revoluciis deklarirebuli mizani swored<br />
199
hakisnairi socialuri warmomavlobis adamianebis qomagobaa<br />
da kapitnis ideuri da moraluri kraxia is, rom<br />
igi amgvari adamianis mimarTac sulier sibrmaves iCens.<br />
kapitani, romelic hakis monad miiCnevs, TviTon gamodgeba<br />
Tavisi dogmis, agresiuli impulsebis da Zalauflebismoyvareobis<br />
mona.<br />
sulieri siRaribis da sibrmavis gamo bolSeviki kapitani<br />
ar SeiZleba iyos tragikuli _ Tundac tragikulad<br />
Semcdari _ gmiri. sulis siviwrove am TiTqosda<br />
araCveulebriv adamians primitiuli moZaladis, tragikuli<br />
gmirebis usaxuri jalaTis rols argunebs.<br />
`haki aZba~ tragikuli fenomenis erT-erTi yvelaze<br />
srulyofili xorcSesxmaa qarTul literaturaSi. mis<br />
tragizms qmnis is, rom rogorc filisterul-meSCanuri<br />
konformizmi da uprincipoba, aseve bolSevikuri<br />
fanatizmi gardauvalad, fatalurad ewinaaRmdegeba<br />
adamianur Rirsebas, erTgulebas da siyvaruls, simar-<br />
Tles. amitom moTxrobaSi movlenaTa ganviTarebas, siuJetis<br />
moZraobasac fataluri aucileblobis xasiaTi<br />
eZleva. amaSi Tavisi wvlili Seaqvs agreTve bedisweris<br />
idumali winaTgrZnobis romantikul motivs.<br />
moTxrobaSi warmoisaxeba tragikuli situacia,<br />
roca gardauvali xdeba adamianebis mier sicocxlis<br />
msxverplad gaReba im faseulobebis gadasarCenad, romelTa<br />
gulisTvisac Rirs amqveynad sicocxle; konkretuli<br />
adamianebis sicocxle unda Seewiros imas, rac<br />
sazogadod adamianis sicocxles aniWebs sazriss.<br />
haki aZba, nawarmoebis upirvelesi tragikuli gmiri,<br />
Tavisi erTguli siyvaruliT ujuS emxasac tragikuli<br />
gmiris sulier rangs moapovebinebs. hakis damokidebuleba<br />
ujuSisadmi, cxadia, ZiZiSvilobis tradicias<br />
efuZneba, romelic Tavadebis da glexebis urTierTobas<br />
zneobriv da humanur xasiaTs aZlevs, magram tradicia<br />
am urTierTobis kulturul-simboluri forma ufroa,<br />
misi Sinaarsi ki WeSmariti adamianuri siyvarulia,<br />
WeSmariti megobrobaa. `haki aZbaSi~, iseve rogorc akaki<br />
wereTlis `gamzrdelSi~, ZiZiSvilobis tradiciis Rrma<br />
azri is aris, rom amqveynad adamianur siyvarulze da<br />
200
megobrobaze didi faseuloba ar arsebobs, rom adamianis<br />
yofierebis gamarTleba moyvasis Tavgametebuli<br />
siyvarulia.<br />
haki aZba ujuSis sicocxlis gadarCenas ver SeZlebs,<br />
magram is, rasac igi aRwevs, aranakleb mniSvnelovani da<br />
faseulia _ haki Tavisi Tavganwiruli erTgulebiT<br />
ujuSs Rirseulad sikvdils SeaZlebinebs. emxa, romelic<br />
bolSevikebisadmi mistikuri ZrwoliT aris Sepyrobili,<br />
mxolod hakis gverdiT, misi wyalobiT ibrunebs<br />
Sinagan Zalas da Rirsebas _ hakis gareSe is TiTqos<br />
arasruli, nakluli adamiania. emxa hakis meoxebiT<br />
kvdeba amayi, is, Tavisi jalaTebis mimarT moraluri<br />
upiratesobis grZnobiT Sinaganad gamagrebuli, azidavs<br />
tragikuli gmiris tvirTs.<br />
haki, romantizebuli ubralo glexi, sulis simdidriT<br />
bevrad aRemateba maT, vinc socialurad da TiTqos<br />
kulturiTac masze maRla dgas. Tu qalaqis mesveurebi<br />
sakuTar pasuxismgeblobas koleqtiur upasuxismgeblobaSi<br />
gaurbian, haki sxvis pasuxismgeblobas kisrulobs;<br />
hakis, kapitnisgan gansxvavebiT, SeuZlia mowinaaRmdegis<br />
TvaliT, misi poziciidan Sexedos sinamdviles;<br />
haki aSkarad ufro gonieria ujuSis axlobel Tavadebze,<br />
romlebsac maTi TanasworiviT esaubreba (esec<br />
mowmobs, rom, kilgas azris sawinaaRmdegod, mis arseba-<br />
Si monobis natamali ar aris); miTumetes aSkaraa Tavadebis<br />
mimarT hakis zneobrivi upiratesoba. hakis sulier<br />
da moralur ierTan Sedareba amJRavnebs yvela socialuri<br />
Zalis zneobriv siRaribes, romlebic nawarmoebSi<br />
arian warmoCenili. aseTi adamianis mier cxovrebis<br />
uaryofa niSnavs, rom am cxovrebaSi simarTles,<br />
Rirsebas, siyvaruls adgili aRar rCeba.<br />
`haki aZbaSi~ vaJa-fSavelas poemebis, gansakuTrebiT<br />
`stumar-maspinZlis~ tragikuli suli ganagrZobs<br />
arsebobas. qiaCelis novela am poema-tragediis msgavsad<br />
agebulia Seunelebeli dinamikiT gaSlil eqstremalur<br />
situaciebze, fataluri simtkiciT Sekrul movlenaTa<br />
wyebaze; aqac mkveTria TviTmyofadi pirovnebebis<br />
SeuTavsebloba kritikulad daxatul agresiul<br />
201
masasTan da es mTeli sisavsiT warmoaCens pirovnebaTa<br />
daurRveveli solidarobis faseulobas, humanuri<br />
tradiciebis mkvidr mniSvnelobas; `stumar-maspinZel-<br />
Si~ da `haki aZbaSi~ erTnairia mtrisadmi damokidebuleba<br />
_ misi sisastike gamowveulia imiT, rom mteri<br />
faqtobrivad araadamianad aris miCneuli da amitom mis<br />
mimarT yovelgvari uzneobis Cadena gamarTlebulia;<br />
mterTan urTierToba SeiZleba emyarebodes mxolod<br />
SurisZiebis kanons: rogorc zviadaurs swiraven qistebi<br />
TavianT mkvdars, aseve swiraven bolSevikebi emxas<br />
moklul mezRvaurs...<br />
`haki aZbaSi~ qarTuli kultura bolSevizms upirispirebs<br />
Tavisi faseulobaTa sistemis birTvs _ adamian-<br />
Ta Rrma sulier kavSirs, axloblobis kults, rainduli<br />
moraliT nasazrdoeb Rirsebis grZnobas.<br />
hakis saxe tradiciuli qarTuli msoflgagebis da<br />
eTikis gviani gacxadebaa. haki aZbas literaturuli arqetipi<br />
avTandilia. amave dros qiaCelis gmiris winaparia<br />
istoriuli pirovneba _ cotne dadiani, romelSic<br />
TiTqos `vefxistyaosnidan~ gadmosaxlda avTandilis<br />
suli, misi Tavgametebuli siyvaruli da erTguleba<br />
moyvasisadmi, misi gonebamaxviloba, moxerxebuloba da<br />
artistizmi, romelsac Tavisi keTilSobiluri miznebis<br />
misaRwevad iyenebs.<br />
cotnes msgavsad mters nebayoflobiT Cabarebuli<br />
haki aZbac misgan axloblis gamosaxsnelad moxerxebulobas<br />
da artistizms iSveliebs, SeniRbvas mimarTavs<br />
da ase cdilobs bolSevikTa atamanis gulis molbobas.<br />
magram cotne dadianis mier dayoliebuli monRolisgan<br />
gansxvavebiT, misi Soreuli bolSeviki memkvidris<br />
moxibvla da gulis mogeba SeuZlebelia. bolSeviki,<br />
totalitaruli adamiani brmaa sxva civilizaciis warmomadgenlis<br />
faseulobebisadmi, moklebulia unars<br />
Cawvdes sxvis Tavisebur sulierebas, gansxvavebul<br />
pozicias da simarTles. igi Trgunavs yvelafers, rac<br />
mas ar gavs, rac misi viwro simarTlis miRmaa.<br />
202<br />
2005
cduneba<br />
romani `sisxli~ mxatvruli RirsebiT da popularobiT<br />
Camouvardeba leo qiaCelis yvelaze mniSvnelovan<br />
nawarmoebebs. praqtikulad is TiTqmis miviwyebulia.<br />
`sisxlSi~ faqtografia xSirad faravs movlenebis<br />
Sida, arsebiT ganzomilebas, personaJebis saxeebi arasakmarisadaa<br />
gamokveTili... magram amasTanave romanSi<br />
aris maRali SemoqmedebiTi tonusiT dawerili monakve-<br />
Tebi, gansakuTrebiT sikvdilTan dakavSirebuli scenebi<br />
(sikvdilis gancda-warmoCenis siZliere saerTodac<br />
gamoarCevs leo qiaCels); igrZnoba is gulisxmiereba<br />
pirovnebis Sinagani, sxvebisTvis dafaruli sicocxlis<br />
mimarT, romelic epoqis mxatvruli cnobierebis mkafio<br />
Tvisebaa; romanis stili TiTqos qveteqstis teqnikas<br />
mogvagonebs saqmiani, Tanabari toniT, pirdapir<br />
uTqmelis, nagulisxmevis gazrdili wiliT; zogjer ki<br />
aseT maneras, romelsac yru ironiac erTvis, eqspresionistulad<br />
agznebuli saxeobrioba enacvleba; rac<br />
mTavaria, `sisxlSi~ realisturi miukerZoeblobiT<br />
aris naCvenebi qarTveli social-demokratebis cxovreba<br />
saukunis dasawyisSi; romani mogviTxrobs, rogor<br />
Tavisufldeba doqtrinis salteebisgan axalgazrda<br />
inteligenti _ menSeviki; am procesis gamosaxva yovel-<br />
Tvis ar aris reliefuri, magram mTlianobaSi sakmaod<br />
damajerebelia.<br />
arCil dadiSianis marqsistul msoflmxedvelobas<br />
bzaravs adamianuri arsebobis siRrmiseul fenomeneb-<br />
Tan misi pirispir Sexvedra _ siyvarulis tanjva, drois<br />
Cumi, idumali qroba da yofierebis umyaroba, sikvdilis<br />
saSineleba marqsistuli doqtrinis Tvalsawieris<br />
miRmaa.<br />
social-demokratiuli ideologiisadmi agulgrilebs<br />
arCils revolucionerebTan axlo urTierToba<br />
da maTi kargad gacnobac. Tu erTi maTgani axirebuli<br />
fanatikosia, romelic Tvlis, rom engelsze ufro sworad<br />
esmis marqsizmi, sxvebi ideur mrwamss moklebuli<br />
arian. revolucioneroba maTTvis ubralod xelobaa,<br />
203
omliskenac gaboroteba, SurisZiebis Jini ewevaT (rogorc<br />
amas arCilis ZiZiSvilis Tavgadasavali mowmobs).<br />
maT saxeebs mwerali TavSekavebiT xatavs da Ria Sefasebebs<br />
gaurbis _ aramarto imitom, rom mkacri obieqturoba<br />
misi stilis maxasiaTebelia, aramed imitomac, rom<br />
romani ukve ocian wlebSi iwereboda (is 1927 wels gamoqveynda).<br />
mainc TvalsaCinoa am xalxis raoba _ Zaladoba<br />
da sisxlisRvra maTTvis normaluri movlenaa, isini<br />
moralur problemebze Tavs ar imtvreven. avismomaswavebeli<br />
nakvTebi SeiniSneba revolucionerebis saxeebSi.<br />
social-demokratebis, gansakuTrebiT bolSevikebis<br />
wreSi arCil dadiSiani orTodoqsiis da Seuwynareblobis<br />
damTrgunvelobas grZnobs. pirovnebis sulieri<br />
Tavisufleba, damoukidebeli azrovnebis, eWvis ufleba<br />
CaixSoba. esec TandaTan aSorebs arCils socialdemokratebisgan.<br />
misi maZiebeli buneba veRar eTviseba<br />
doqtrinis sworxazovnebas. igi imsWvaleba pativiscemiT<br />
cocxali sinamdvilisadmi, romelic aRemateba nebismier<br />
gonebaWvretiT sqemas da proeqts, nebismier<br />
dogmas.<br />
mainc social-demokratiuli ideologiisgan arCil<br />
dadiSianis gandgomis mTavari mizezi erovnuli fenomenisadmi<br />
am ideologiis nihilisturi damokidebulebaa.<br />
erovnuli nihilizmisgan dadiSianis gankurneba danawevrebulad<br />
ar aris warmoCenili, magram misi gardamtexi<br />
momentebis motivireba damafiqrebel dakvirvebebs<br />
Seicavs.<br />
cixeSi arCil dadiSians leqciis wakiTxva mouxdeba<br />
erovnuli sakiTxis marqsistuli gagebis Temaze _<br />
dadiSianis WeSmarit marqsistobaSi eWvi eparebaT da es<br />
eWvi leqciam unda gafantos. igi aramarto axerxebs<br />
amas, aramed TavisTavSi imden paToss aRmoaCens, rom<br />
TviTonve ukvirs. marqsizmis aRar sjera, magram marqsistul<br />
Tvalsazriss erovnul sakiTxze iseTi gulwrfeli<br />
TavgamodebiT icavs, rom ver gaugia, ra alaparakebs<br />
ase. mxolod bundovnad gauelvebs SegnebaSi `molandeba...<br />
odesRac Zlieri, magram amJamad ganadgurebuli<br />
modgmis daSinebuli sulisa, romelsac sakuTari<br />
204
Tavis uaryofa daSTenoda Tavdacvis ukanasknel da<br />
erTaderT saSualebad, rom arseboba ganegrZo~.<br />
es paradoqsi SeiZleba ase gavigoT _ `modgmis suli~<br />
daiqanca erovnuli TviTmyofobisTvis brZolaSi<br />
gancdili mravali marcxiT, daiTrguna am brZolis<br />
uperspeqtivobis grZnobiT da amitom ebRauWeba moZRvrebas,<br />
romelic erovnul problemas saerTod ar miiCnevs<br />
arsebiTad, socialuri samarTlianobis damyarebas<br />
saxavs yvela problemis gadaWris pirobad; erovnuli<br />
Cagvris Ziric socialuri Cagvra, usamarTlobaa da<br />
mizezis mospobiT moispoba Sedegic; patara, dauZlurebul<br />
ers, amgvarad, TiTqos gadarCenis Sansi eZleva...<br />
SesaZlebelia, amgvarma ganwyobamac ganapiroba is, rom<br />
social-demokratiuli moZraoba saqarTveloSi masobrivi<br />
mxardaWeriT sargeblobda.<br />
arCil dadiSiani Semdegac ganagrZobs fiqrs ucnauri<br />
leqciis Sesaxeb da agnebs im ZiriTad motivs, romelic<br />
sakuTar erovnebas ase gatacebiT uarayofinebs.<br />
Tavis megobars, patriotuli enTuziazmiT savse<br />
kacs Salva ramaZes arCili umxels: `cixeSi rom viyavi,<br />
uCveulo azrebi damebadnen... im azrebis uCveuloba<br />
imaSi gamoixateboda, rom... rogor giTxra... qarTveli<br />
rom viyavi, amis gamo Tavi Zalian mecodeboda. amas isic<br />
daemata, rom Zalian mindoda erovnulad didi vyofiliyavi,<br />
sul erTia, warsuliT Tu awmyoTi, magram gansakuTrebuli<br />
didebiT mindoda meamayna. ai, rogorc es<br />
inglisels, an frangs, germanels, russ SeuZlia, ginda<br />
Zvelebs mravals kidev, berZnebs, romaelebs da sxvebs.<br />
magram, warmoidgine, saamayo Cvens istoriaSi maincdamainc<br />
veraferi ver aRmovaCine... ra iyo mizezi, rom sul<br />
ubedureba gvWirda da monobas Tavi verasodes ver<br />
davaRwieT...~.<br />
uTuod Rirs am iSviaT aRsarebaSi gamkrTali fenomenis<br />
gageba vcadoT.<br />
sakuTari dabeCavebuli eris uaryofisken pirovnebas<br />
ubiZgebs survili, aRar iziarebdes mis ubedurebas<br />
da uRonobas, magram am movlenis mTavari wanamZRvari<br />
mainc sxva ram aris _ pirovnebis survili, iyos `erov-<br />
205
nulad didi~, ekuTvnodes mZlavr, dawinaurebul mTlianobas,<br />
wili edos mis warmatebebSi. xolo es arsebiTad<br />
niSnavs, rom pirovnebas unda TviTon iyos `didi~, siamayis<br />
da Tavmomwoneobis uflebis mqone. survili, iyo<br />
`erovnulad didi~, Tavis siRrmeSi, arsSi emTxveva survils,<br />
iyo `pirovnulad didi~.<br />
`sididis~ moTxovnilebas, arCil dadiSiani rom<br />
grZnobs, rogorRac unda pasuxobdes ideologia, romlis<br />
saxeliTac igi erovnul interesebs ugulebelyofs.<br />
marqsistuli ideologia principulad da xazgasmulad<br />
internacionaluria, miznad isaxavs aucileblad<br />
sakacobrio masStabiT ganxorcieldes, kacobrioba er-<br />
Tiani da erTgvarovani gaxados. da es Zalian uadvilebda<br />
mcire, susti da uCinari eris warmomadgenels<br />
arasrulfasovnebis da sipataravis kompleqsisgan ga-<br />
Tavisuflebas _ marqsistul ideasTan ziarebiT igi<br />
erTbaSad mZlavri saerTaSoriso socialisturi moZraobis<br />
nawilad da revoluciurad gardasaqmneli msoflios<br />
moqalaqed iqceoda; doqtrinis maRiarebeli ra-<br />
Rac dids, globalurs ekedleboda da amiT TviTonac<br />
`diddeboda~; misi ambiciis winaSe araxelsayreli erovnuli<br />
warmoSoba barierad aRar aRimarTeboda; es doqtrina<br />
mis pativmoyvareobas da TviTdamkvidrebis survils<br />
Tavazobda uzarmazar samoqmedo sivrces _ mTel<br />
planetas, anda Cvens pirobebSi ruseTis imperias mainc.<br />
gandidebis am SesaZleblobebs gamZafrebulad<br />
grZnobdnen qarTveli marqsistebi, xolo erT-erTma<br />
maTi srulad gamoyenebac SeZlo. qarTvelma menSevikebma<br />
ki msoflio didebis wyurvili imiT moikles, rom<br />
qveynierebis dasanaxad TiTqos wamoiwyes uCveulo da<br />
evropisTvisac ki sanimuSo ram _ demokratiis da socializmis<br />
Serwyma; saqarTvelo aramarto daubrunda civilizebul<br />
samyaros, aramed TiTqos mis avangardSic<br />
moeqca.<br />
saqarTvelos Tavis istoriul tragediaSi fatumad<br />
evropisgan mowyvetilobac evlineboda da CvenSi yovelTvis<br />
cocxlobda civilizaciis ganviTarebis centrTan<br />
SeerTebis survili. da ai, movida TiTqosda yve-<br />
206
laze progresuli evropuli moZRvreba, romelic araviTar<br />
manZilebs da sxva dabrkolebebs ar epueboda da<br />
msoflios gaerTianebas apirebda. gaCnda macduri perspeqtiva<br />
_ swrafi naxtomiT sakacobrio progresis orbitaze<br />
isev gasvlis, provinciuli mivardnilobis da<br />
uCinarobisgan Tavisdaxsnis, msoflios avanscenaze<br />
gaRwevis perspeqtiva. qarTvelebis swrafvas `sididisken~,<br />
TavisgamoCenis da vrcel sarbielze damkvidrebisken<br />
axali moZRvreba bevrs aRuTqvamda.<br />
magram ra muxtavs, ra aZlevs impulss am swrafvas?<br />
qiaCelis romanSi es kiTxva ase JRers: `aviRoT Cveni<br />
saerTo sulis xasiaTi, didis daCemeba rom gvCvevia da<br />
misi faqtiuri SesaZlebloba ki rom ara gvaqvs. saidan<br />
aris es Seusabamo gaqaneba, siTamame? bolos da bolos,<br />
ramdeni or milioniani xalxi cxovrobs qveyanaze, da ra<br />
SeviqeniT maincdamainc Cven, rom amden pretenzias vacxadebT...<br />
damafiqrebeli ar aris gana, rom Cveni Segneba<br />
meorexarisxovani eris xvedrs istoriaSi ar urigdeba<br />
da imaze mets moiTxovs, risi mocemac Cvens awindels,<br />
faqtiur ZalRones SeuZlia~.<br />
am ucnauri movlenis Salva ramaZiseuli ganmarteba<br />
miTopoeturi ieris mqonea: qarTvelebi warmoadgenen<br />
didi da mZlavri modgmis naSTs, romelic odesRac<br />
erT-erT mTavar rols TamaSobda msoflio istoriaSi<br />
da msoflio kulturis erT-erTi mTavari Semoqmedi<br />
iyo. Semdeg man msoflio hegemoniisTvis brZolaSi katastrofa<br />
ganicada da misi gadarCenili nawili kavkasias<br />
Seexizna. `im energiis mcire nakadma, romelic<br />
qarTvel tomebs maTi didebis samSoblodan gamohyva,<br />
aRar ikmara kvlav didi istoriis Sesaqmnelad. man isRa<br />
SeZlo, rom or aTeul saukuneze meti kidev ibrZola<br />
Tavis saxis SesanarCuneblad, xolo kacobriuli idealisTvis<br />
mis mier gaweuli umagaliTo, magram amao<br />
brZolis aRsabeWdad, istoriis sinidisSi amiran-mijaWvuli<br />
palo Caaso, rogorc xorcSesxmuli, samaradiso<br />
mxileba imisa, rac iyo da rac axla aris... saukuneebis<br />
manZilze drogamoSvebiT aqac ifeTqebda xalxis wiaR-<br />
Si, mis qveSegnebaSi, mileqili mogoneba gardasuli di-<br />
207
debisa... didi rusTaveli, magaliTad, im didebidan<br />
momdinareobs. Cveni modgmis meore periods, romelsac<br />
sakuTriv saqarTvelos istorias vuwodebT, rusTavelis<br />
warmoSoba ar SeeZlo. amitom hgavs is saswauls.<br />
rusTavelis saxiT Cvenma modgmam erTxel kidev moigona<br />
Tavisi didebis xana... da Cveni gardauvali zmanebac<br />
didebisa... casaviT rom Cvens suls gadaxurvia,<br />
sizmruli molandebaa imisa, rac odesRac iyo... da unda<br />
gvwamdes, rom qarTveli xalxi Tavisi gardasuli didebis<br />
mosagoneblad kvlav gviCvenebs saswauls. es iqneba<br />
axali amiranis movlineba, magram zRaparSi ki ara,<br />
_ sinamdvileSi~.<br />
es yvelaferi emociurad STambeWdavia, magram ufro<br />
realisturi iqneba vifiqroT, rom qarTvelTa `gardasuli<br />
dideba~ burusiT mocul SoreTSi ki ar aris sa-<br />
Zebneli, aramed swored rusTavelis epoqaSi, rodesac<br />
saqarTvelos yovelmxrivma aRmavlobam am masStabis<br />
figura savsebiT kanonzomierad warmoSva. maSin saqar-<br />
Tvelo realurad iyo `istoriis qartexilebze gamarjvebuli<br />
erovnuli organizmi da qartexilebis mbrZanebeli,<br />
gind momavlinebeli erovnuli nebisyofa~ _ iyo<br />
istoriis mniSvnelovani da aqtiuri subieqti.<br />
qiaCelis gmiris romantikuli Teoria sworia im<br />
mxriv, rom qarTvelebis `survilTa diadobani~ marTlac<br />
istoriuli warsulis cnobieri Tu qvecnobieri<br />
xsovnidan aris aRmocenebuli.<br />
meoce saukuneSi xangrZlivi dakninebis da daCrdilulobisTvis<br />
TavisdaRwevis dagubebuli Jini, pativis<br />
da didebis moxveWis wadili, msoflio istoriaSi kvlav<br />
Carevis da mniSvnelovani funqciis kisrebis moTxovnileba,<br />
romelsac eris istoriuli mexsierebis noyieri<br />
fena kvebavda, Cveni Tanamemamuleebis garkveul nawil-<br />
Si gamrudebulad gamovlinda. es ltolvebi moeWidnen<br />
doqtrinas, romelic maT xorcSesxmis macdunebel SesaZleblobebs<br />
usaxavda, oRond sanacvlod erovnuli<br />
da, Tu ukiduresobaze vilaparakebT, saerTod humanisturi<br />
faseulobebis gawirvas moiTxovda.<br />
1990<br />
208
geronti qiqoZe<br />
realistis simarTle da sisadave<br />
qarTuli memuaruli da dokumenturi literaturis<br />
bolodroindel SevsebasTan erTad Seivso Cveni warmodgena<br />
im gansacdelze, romlis gadatanac saqarTvelos<br />
mouxda meoce saukuneSi. amgvari literaturis<br />
siuxveSi geronti qiqoZis `Tanamedrovis Canawerebi~<br />
gamoirCeva iSviaTi obieqturobiT, dakvirvebis da analizis<br />
iSviaTi simaxviliT. ndobiT gangvawyobs avtoris<br />
upretenzioba _ is arasdros daJinebiT Tavs ar gvaxvevs<br />
sakuTar Tvalsazriss da gadmocemul movlenebSi<br />
sakuTar rolsac momabezreblad ar usvams xazs. igi<br />
sinamdvilisadmi realisturi erTgulebiT gviziarebs,<br />
risi mowmec iyo da Tavis damokidebulebas Txrobis<br />
sagnisadmi TviT am saganSi faqizad gaazavebs.<br />
imis miuxedavad, rom mwerali Tavisi Sinagani samyaros<br />
gamJRavnebaSi TavSekavebas iCens, es samyaro,<br />
avtoris sulieri ieri cxadad warmogvidgeba. Cven<br />
vgrZnobT mwerlis gangeb dayruebul tkivils, uxmauro<br />
principulobas adamianebis da faqtebis zneobriv SefasebaSi,<br />
mis TavmdablobiT mosil sibrZnes, romelsac<br />
araferi akvirvebs, skepticizms, romelic xSirad simarTlis<br />
wvdomis ufro saimedo saSualebaa, vidre<br />
gulwrfeli enTuziazmi... momxiblavia geronti qiqoZis<br />
Taviseburi stoicizmi, romelic mdgomareobs tragikul<br />
viTarebaTa winaSe sulis aumRvrevlobis da gonebis<br />
sinaTlis SenarCunebaSi da TiTqos sazrdoobs samyaros<br />
faruli, maradiuli moraluri sazrisis WvretiT,<br />
sikeTis da borotebis mudmivi mimoqcevis<br />
SegnebiT.<br />
geronti qiqoZe sinamdviles xSirad ironiiT umzers.<br />
Tumca es ironia zogjer momakvdinebelicaa, is<br />
ar aris TvalismomWreli, radgan Cumi melanqoliiTaa<br />
ganelebuli, melanqoliiT, romelic axlavs geronti<br />
qiqoZis mTel eseistur da kritikul Semoqmedebas.<br />
209
`Tanamedrovis CanawerebSi~ mwerlis ena, rogorc<br />
misTvis saerTod aris damaxasiaTebeli, dawmendili da<br />
moqnilia; plastikuri stiliT ikveTeba qarTveli politikosebis<br />
da inteligentebis portretTa wyeba. es<br />
portretebi ixateba dauZabavad, mxolod arsebiTi nakvTebis<br />
moxazviT, ramdenime zedmiwevniT zusti Strixis<br />
meSveobiT. geronti qiqoZis mwerlur bunebasTan<br />
erTnairad SeuTavsebelia ikonografiac da karikaturac.<br />
igi mudam cdilobs esa Tu is pirovneba dainaxos<br />
mTlianobaSi, rogorc RirsebaTa da sisusteTa organuli<br />
xlarTi, imisgan damoukideblad, ranairad aris ganwyobili<br />
am pirovnebisadmi. mis TxrobaSi usimpaTio subieqtebic<br />
rogorRac adamianurad gamoiyurebian.<br />
geronti qiqoZis SemoqmedebiTi individualobis-<br />
Tvis niSandoblivia miswrafeba, pirovnebis fsiqologiur<br />
TaviseburebebTan erTad gamokveTos misi kulturuli<br />
da msoflmxedvelobrivi profili. ase iqmneba<br />
lakonuri, magram mravlis metyveli da damtevi grafikuli<br />
saxeebi. realisturi simarTliT da sisa<strong>daviT</strong>,<br />
yovelgvari gadaWarbebis Tu paTetikis gareSe arian<br />
warmodgenili noe Jordania, arCil jorjaZe, irakli<br />
wereTeli, karlo CxeiZe, spiridon kedia, sergo orjonikiZe,<br />
pavle sayvareliZe, mixeil javaxiSvili, paolo<br />
iaSvili da sxvebi.<br />
geronti qiqoZisTvis saerTod da kerZod rogorc<br />
istoriuli movlenebis ganmsjelis da SemfaseblisTvis<br />
gamorCeulad damaxasiaTebelia zomierebis grZnoba,<br />
rac dakavSirebulia rTuli procesebis dialeqtikuri<br />
Wvretis unarTan _ igi miiltvis mxedvelobaSi<br />
iqonios am procesebis winaaRmdegobrivi mxareebis da<br />
momentebis mTlianoba. amgvari TvalTaxedviT aris<br />
aRqmuli `Tanamedrovis CanawerebSi~ saqarTvelos damoukideblobis<br />
periodi, saqarTvelos maSindeli mesveurebis<br />
saqmianoba, imdroindeli cxovrebis atmosfero.<br />
es atmosfero ar iyo erTgvarovani, igi xalxis<br />
aweuli ganwyobis garda imasac moicavda, rasac mwerali<br />
daxvewili ironiiT aRbeWdavs: `sagareo bazris<br />
uqonlobis gamo saxelmwifo da kerZo marnebSi did-<br />
210
Zali Rvino dagrovda. mxedrobis da inteligenciis<br />
farTo wreebi TiTqo SiSma moicva, es Rvino ar daZmarebuliyo.<br />
radgan yvelas ar SeeZlo oficialur banketebs<br />
daswreboda, daiwyo gauTavebeli Rreoba kerZo<br />
ojaxebsa, yavaxanebsa, sasadiloebSi. es iyo namdvili<br />
lxini Jamianobis dros~.<br />
savsebiT uiluziod hyavs danaxuli geronti qiqo-<br />
Zes social-demokrati liderebi, Seuferavad aqvs warmodgenili<br />
maTi nakli da Secdomebi, magram aseve cxadad<br />
iTvaliswinebs igi saqarTvelosTvis arakeTilmyofel<br />
istoriul viTarebas, garemoebaTa simZimes. amitom<br />
misi kritikul-ironiuli gansja moklebulia aRSfoTebas<br />
da sabraldebo daskvnis simkacres. es imiTac<br />
ganisazRvreba, rom mwerals SeumCneveli ar rCeba damoukideblobis<br />
swrafwarmavlobis erT-erTi mizezi _<br />
imdroindeli qarTuli sazogadoebis zneobis defeqtebi,<br />
misi nacionaluri TviTSegnebis sisuste. ai, amis<br />
amsaxveli patara detali: `qarelSi Tu gomSi erTi gzad<br />
mimavali glexi SeCerda da rusulad wamoiZaxa: _ Zirs<br />
simindis respublika! _ vis dascinis, Tavis Tavs? _<br />
ikiTxa gaocebulma rusma oficerma~.<br />
aseTi detalebis, wvrilmanebis, SemTxvevebis mimarT<br />
geronti qiqoZe mgrZnobiare da yuradRebiania,<br />
maTSi povebs socialur-politikuri sinamdvilis sulier<br />
arss, did istoriul cvlilebaTa adamianur ganzomilebas,<br />
rac misTvis yvelaferze ufro saintereso<br />
da mniSvnelovania. amas es pasaJic mowmobs: `Rame wisqvilSi<br />
gavaTieT, sadac moxuci mewisqvile Semwvari kvaxiT<br />
da izabelas RviniT gagvimaspinZlda. Semovida vi-<br />
Rac axalgazrda glexi, komunisturi partiis axali<br />
nergi da Cveni Raribi trapezi gaiziara, gviambo, ori<br />
dRis winaT tyeSi Sevedi wnelis mosaWrelad da iq moulodnelad<br />
qajs Seveyareo. sruliad titveli iyo, lamazi<br />
qalis saxe hqonda, xSiri Tma gaeSalao. waldi Semovkari,<br />
iwivla da miimalao~. advili warmosadgenia,<br />
saxelmwifo ideologiis rogori Clungi, fanatikuri<br />
damcveli dadgeba am axalgazrda bolSevikisgan, ro-<br />
211
gor Semateben Zalas mis politikur aqtivobas Warbi<br />
erotiuli impulsebi.<br />
memuarebis emociur-azrobriv da kompoziciur<br />
centrs qmnis masobrivi represiebis periodis analizi.<br />
saqarTveloSi am represiebis mTavari ganmaxorcieleblis,<br />
berias aRzevebis wanamZRvrad geronti qiqoZe garkveul<br />
politikur tendencias miiCnevs: nepma, `socializmis<br />
ukandaxevam~ bolSevikur partiaSi Seasusta<br />
Zveli gvardiis dogmatikosTa poziciebi; eretikosebis<br />
Seviwroebamac adgili gaaTavisufla stalinis diqtaturis<br />
mxardamWerTaTvis, romelTac ideuroba maincdamainc<br />
ar moeTxovebodaT, piriqiT, uprincipoba stalinisTvis<br />
iolad mosaxmars xdida da winsvlaSi xels<br />
uwyobda maT.<br />
roca mwerali berias saqmianobisTvis migvadevnebinebs<br />
Tvals, mis garegnulad dinj, mkafiod mowesrigebul<br />
Txrobas Sinagani daZabuloba da simwvave dayveba.<br />
geronti qiqoZis azriT, beriam saqarTvelos didi ziani<br />
imiTac miayena, rom xalxs patriotis niRbiT evlineboda,<br />
aman ki bevri Seiyvana SecdomaSi. zogs dResac<br />
sjera berias patriotizmi. es an gulubryvilobaa, an<br />
patriotizmze damaxinjebuli warmodgenis gamovlineba,<br />
radgan beriasnairi adamianis patriotuli grZnoba<br />
sinamdvileSi SeiZleba mxolod raRac zoologiuri<br />
instinqti iyos. maxvilgonivruli da zedgamoWrilia<br />
saqarTvelos jalaTis geronti qiqoZiseuli xatovani<br />
daxasiaTeba: `sulTmobrZavTa xrials Tbilisis diqtatori<br />
ise iyo SeCveuli, rom albaT misi SewyvetisTanave<br />
eRviZeboda, rogorc eRviZeba mewisqviles, roca dolabis<br />
xriali Cerdeba~.<br />
represiebis aRwerisas avtori dagvanaxebs cxovrebis<br />
paradoqsebs, ucnaurobebs, bedis ironias. skeptikosi<br />
mixeil javaxiSvili, sabWoTa reJimis mamxilebeli,<br />
da pavle sayvareliZe, aTeisti, marqsisti, sikvdilis<br />
win erTnairad eZeben nugeSs religiaSi... anda, vTqvaT,<br />
Seurigebeli mtrebi, erTmaneTis moZule adamianebi<br />
gverdigverd aRmoCndebian rogorc gansasjelebi.<br />
212
geronti qiqoZe gamokveTs sabWoTa reJimis erT-erT<br />
yvelaze Rrma Sinagan winaaRmdegobas _ es reJimi Tavis<br />
ZiriTad principad koleqtivizms acxadebda, sinamdvileSi<br />
ki mudmivi teroris viTareba adamianis egoistur<br />
ltolvebs amZafrebda. `sazogadoebis erTi nawili daemsgavsa<br />
cecxlis mfrqveveli mTis Ziras aSenebuli<br />
qalaqis mcxovreblebs, romlebic Cqaroben siamovnebis<br />
fiala amoswuron, vinaidan xvalindeli dRe uzrunvelyofili<br />
ara aqvT~.<br />
magram geronti qiqoZe fiqrobs, rom sabWoTa reJimis<br />
arseboba da sicocxlisunarianoba teroris, SiSis<br />
garda sxva safuZvlebsac emyareba. mwerali analitikurad<br />
aRwers bolSevikebis mier Seqmnili sazogadoebis<br />
struqturas da am struqturas saxavs reJimis gamZleobis<br />
pirobad. es aris ierarqiuli sazogadoeba, magram<br />
misi zeda fenebis Semadgenloba cvalebadia, amitom<br />
qveda fenebis mkvidrT iq moxvedris macdunebeli SesaZlebloba<br />
eZlevaT. cxadia, es cirkulacia ganamtkicebs<br />
reJims; bolSevikebma uzrunvelyves xelisuflebisadmi<br />
muSebis mxardaWera, romelTa materialuri da<br />
moraluri mdgomareoba erTgvarad gaumjobesda; efeqtiani<br />
aRmoCnda maT pativmoyvareobaze ostaturi zemoqmedebac,<br />
maTi namdvil Tu potenciur gmirebad Seracxva;<br />
xolo sabWoTa xelisuflebis mier daymevebuli<br />
glexobisTvis `mainc erTgvari sanazRauro iyo, rom<br />
misi Wirnaxulis didi nawili saxelmwifos mihqonda da<br />
ara uqm memamules~; reJims emadlierebian isini, visac<br />
sabWoTa saxelmwifom ganaTlebis miRebis saSualeba<br />
misca da vinc axali, naklebad kvalificiuri da nayofieri<br />
inteligenciis mravalricxovani amqari Seadgina.<br />
avtori aRniSnavs sabWoTa reJimis dros saqarTveloSi<br />
momxdar garkveul ekonomikur da kulturul<br />
Zvrebs, magram misTvis mTavaria is mavne Sedegebi, romlebic<br />
maT axlda _ saqarTvelos gadaqceva monokulturebis<br />
qveynad, araqarTvelTa migraciis saxifaTo<br />
gaZliereba da am fonze qarTuli kulturis jansaRi<br />
funqcionirebis Seferxeba, xalxis iniciativis<br />
Seborkva...<br />
213
memuarebis erT-erTi mTavari personaJia stalini,<br />
romelsac mwerali xedvis Tavisi meTodis Sesatyvisad<br />
_ aracalmxrivad da araerTmniSvnelovnad warmogvidgens.<br />
udavoa, rom stalini Zlieri politikosi iyo, romelmac<br />
mkveTri kvali daaCnia istorias, magram Znelia<br />
daeTanxmo mwerals imaSi, TiTqos stalinis saqmianoba<br />
ase Tu ise progress uxsnida gzas. mainc memuarebis<br />
avtori mTlianobaSi obieqturia stalinis fenomenisadmi,<br />
igi natifi ironiiT xelSesaxebad aRadgens<br />
stalinis gandidebis da TviTgandidebis avadmyofur<br />
process. geronti qiqoZe Rrma realizmiT ganWvrets am<br />
SiSismomgvreli adamianis sulier arss. `stalini, albaT,<br />
imdenad general denikinis, partiuli opoziciebis,<br />
feldmarSal guderianis winaaRmdeg brZolas ar<br />
dauRlia, rogorc jer hitlerTan SeTanxmebam, xolo<br />
Semdeg ruzveltsa da CerCilTan damegobrebam daRala.<br />
rogor SeeZlo vinmes xangrZlivad damegobreboda<br />
adamiani, romelic cxovrebas sayovelTao Seunelebel<br />
omad Tvlida. kaci mas an unda gascloda, an damorCileboda.<br />
misi mZafri xelis moZraoba (meore xeli Semxmari<br />
hqonda), misi damcinavi Rimili Txel tuCebze, misi<br />
gamsWvalavi Tvalebis gamometyveleba mowmobdnen, rom<br />
is aTvaliswunebiT an undoblad uyurebda adamianTa<br />
modgmas, umravlesobas an advilad mosasyidad Tvlida,<br />
an monuri morCilebis da dasjis Rirsad~.<br />
kanonzomieria, rom geronti qiqoZe memuarebs<br />
stalinis glovis monumenturi suraTiT amTavrebs _<br />
amiT dasrulda mTeli tragikuli epoqa, romelmac<br />
TviT memuarebis avtorsac bevri tkivili agema. magram<br />
geronti qiqoZem mainc SeZlo Tavisi moraluri saxis,<br />
Sinagani Tavisuflebis da inteleqtualuri patiosnebis<br />
gadarCena. misi daurRveveli sulis da daxvewili<br />
gonebis anareklia `Tanamedrovis Canawerebic~.<br />
214<br />
1991
grigol robaqiZe<br />
gansacdeli<br />
sabWoeTis fantastikuri realoba, bolSevikuri<br />
reJimis buneba da qarTuli sulierebis bedi am reJimis<br />
pirobebSi, epoqaluri tragediis saTaveebi da mizezebi,<br />
stalinis pirovneba _ yovelive amis mxatvrulanalitikuri<br />
ganWvretis cdaa grigol robaqiZis romani<br />
`Cakluli suli~.<br />
romanis mxatvruli simarTle upirvelesad is aris,<br />
rom masSi moxelTebuli da ganfenilia epoqis SiSismomgvreli<br />
atmosfero. igi yvelaferSi atans, mis gamomfitav<br />
zegavlenas veravin usxlteba. ver usxlteba<br />
mas verc romanis mTavari gmiri. mis saxeSi TiTqos<br />
idealuri qarTvelis stereotipuli xati gamosWvivis:<br />
is raindulad vaJkacuria, amayi da SemarTuli, sicocxlis<br />
Sekavebuli xalisiT savse da Sinagan silbosac ar<br />
aris moklebuli magram es xati Signidan irRveva, masze<br />
damSlelad moqmedebs SiSi, romelic am Zlieri kacis<br />
sulSi Separula da gamjdara.<br />
mtkivneulad akvirdeba Tamazi sabWoTa kavSirSi<br />
RmerTis winaaRmdeg warmowyebul laSqrobas, avadmyofur<br />
movlenas, romelSic sabWourobis arss xedavs.<br />
magram, misi azriT, is, rac xdeba, aucilebelia, radgan<br />
uRmerTo kulturam revoluciis jojoxeTi unda gamoiaros,<br />
krizisi bolomde unda gamwvavdes, raTa mas<br />
rwmenis aRorZineba moyves. es krizisi TviTon Tamazis<br />
arsebasac moicavs, RmerTi arsebiTad masac dakarguli<br />
hyavs. Tumca pozitivizmis da aTeizmis mimarT Zalian<br />
kritikulad, antipaTiurad aris ganwyobili da samyaros<br />
aRiqvams rogorc saidumlos, mainc pirovnuli absolutisgan<br />
mowyvetilia. samyarodan RmerTis da ma-<br />
Rali sulierebis, mowiwebis aRmZvreli faseulobebis<br />
gaZevebas, `jados axsnas~, rac dasavlur civilizaciaSi<br />
spontanuria, xolo sabWoTa sinamdvileSi gegmazomie-<br />
215
ad da amave dros ugono enTuziazmiT xorcieldeba,<br />
igi Sinaganad emijneba da uZaliandeba. magram mas ara<br />
aqvs RmerTis da sulis ukvdavebis cocxali rwmenis fari,<br />
sastiki reJimis masirebuli Semotevisgan rom daicavda.<br />
romanis gmiri iwamleba SiSiT, romlisac rcxvenia<br />
da romelic tanjavs, xolo sakuTari bunebrivi si-<br />
Tamame, drodadro rom ver iokebs, kidev ufro aSfoTebs.<br />
misi suli Tavidanve ganiaraRebulia adamianis<br />
dasaTrgunad konstruirebuli sistemis winaSe, romlis<br />
mTavari samizne swored Tavisufali sulia. is iZulebulia<br />
daeqvemdebaros sistemis mudmiv da ufxizles<br />
kontrols. es kontroli `axali RmerTis~ _ partiuli<br />
saxelmwifos, gpu-s _ Tvalia. `socialisturi koleqtivi<br />
saWiros xdis aseT idumal Tvals. RmerTi kvdeba<br />
_ mis adgils es Tvali ikavebs~. Rrma dakvirvebaa _<br />
religiur sazogadoebaSi adamianebi RmerTis mzeras<br />
grZnoben, es mzeraa maTi cxovrebis universaluri Semmowmebeli,<br />
totalitaruli saxelmwifo ki swored<br />
RmerTs enacvleba, mis prerogativebs iTvisebs.<br />
es Senacvleba iwvevs imas, rom adamianis Sinagani<br />
samyaro daixSoba, yrud Cairazeba. mas aRar SeuZlia<br />
sxva adamianis gulis Sesagebeblad Tavisuflad gai-<br />
Ros, mas ndobiT Seexos, Seerwyas _ `guli misces gulisaTvis~.<br />
romanis gmiri, bunebiT gulRia adamiani,<br />
mowyurebulia aseT urTierTobas, romelic misTvis<br />
RvTaebrivi, sakraluri aqtia, magram boWavs SiSi, `um-<br />
Tavresi seni sicocxlis~ da ver axerxebs xorci Seasxas<br />
am Zlier moTxovnilebas. yvelaze metad Tamazs es<br />
awvalebs, es agrZnobinebs RvTisgan mitovebulobas.<br />
magram adamianzec xom aris damokidebuli, iqneba Tu<br />
ara RmerTi samyaroSi: `RmerTi yvelganaa sadac guli<br />
Riaa, samsxverplo cxovelis darad mzad aris Tavis SesaTavazeblad~.<br />
msxverplgaRebis unari, tanjva-wamebis<br />
tvirTvis Zala aklia Tamazs, vinaidan aklia am Tvisebis<br />
ganmasaxierebel qristianul RmerTTan Sinagani siaxlove.<br />
Tavisi msoflgancdiT igi warmarTi ufroa, miwieri,<br />
xorcieli yofiereba, sicocxle misTvis metad<br />
Zvirfasi da tkbilia. Tavis modgmasTan, bunebis, samya-<br />
216
os cxovelmyofel ZalebTan mas organuli kavSiri<br />
aqvs, rac mis leqsebSic Cans. es romanis gmirs TiTqos<br />
zogierT cisferyanwel poets amsgavsebs. warmarTuli<br />
hedonizmi aramarto mSobliuri stiqiaa misTvis, aramed<br />
sulismosaTqmelic SiSismomgvrel sabWoTa yofaSi.<br />
samyarosTan, sicocxlesTan harmoniul Tanxmobas ani-<br />
Webs mas natas siyvaruli da Tumca am siyvarulSic dalandavs<br />
samyaroSi datanebul bnel, sikvdilismier<br />
elements, mainc avismauwyebel mixvedrebs Zlevs sicocxlis<br />
rogorc RvTisgan dalocvili fenomenis grZnoba.<br />
Tamazi amarTlebs TviT adamianis pirvelcodvas,<br />
radgan amiT miwieri sicocxlis gamravlebas mieca<br />
dasabami.<br />
sicocxlis Tayvaniscema, sicocxlis RvTiuri madlis<br />
gancda, samyaros da adamianebisTvis gulisgaxsnis<br />
wadili aramarto romanis mTavari gmiris sulierebis<br />
Tvisebaa, aramed erovnuli msoflSegrZnebis Zireuli<br />
tendenciac aris, Tuki es msoflSegrZneba Seuryvneli<br />
da aumRvrevelia. `qarTvelebi sufras usxdnen. Tvali<br />
rom qveyanas, mzes, mTebs, xeebs, cxovelebs, adamianebs<br />
ucqers, guls sixaruli efineba da surs Semoqmeds<br />
qeba-dideba Seasxas. dalocvilia wami, roca lxeniT<br />
savse guli meorisaTvis ixsneba, gulis Trobaa, rasac<br />
qarTveli lxinSi ganicdis aq erTmaneTis gaxarebaa<br />
mTavari _ `gana bedniereba ar aris, rom gxedav? rom<br />
vcocxlob? rom gxvdebi da mxvdebi?~. amgvar msoflgancdasTan<br />
Seurigebel winaaRmdegobaSia sabWoTa re-<br />
Jimi, romelic erTmaneTisadmi SiSiT da undoblobiT<br />
aavadebs adamianebs, aiZulebs TavisTavSi gamoemwyvdnen,<br />
sulebi daimunjon da uxSobs erTmaneTTan Sinagani<br />
Sexmianebis, gamTlianebisken swrafvas.<br />
xolo im kacis mTavari Tviseba, vinc es reJimi misi<br />
bunebis Sesabamisad `srulyo~, swored sicocxlis<br />
madlTan Tanaziarobis uunarobaa. stalinisTvis Tavisi<br />
sastiki mamisadmi siZulvilis gamo sicocxle Tavidanve<br />
dawyevlilia da borotebaa. igi gaTiSulia samyaros<br />
mTlianobisgan da TavisTavSia Caketili. `mas araferi<br />
axarebs. mis guls ar ZaluZs kosmiurad ZirisZi-<br />
217
amde gaixsnas. is ar aris aalebuli, xorcSesxmuli nawili<br />
mistiurad daglejili RmerTisa: is civia, mtkice<br />
da pirquSi. aseTi adamianisTvis ar arsebobs eqstazi.<br />
aseT umamos rom beThovenis mecxre simfonia moesmina<br />
_ gansakuTrebiT dasasruli, sadac mRelvare orkestrSi<br />
adamianTa xmebi iWrebian, xmebi dionisos mier daglejil<br />
arsebaTa, romlebic sxva sicocxles, axals,<br />
adamianurs Tu zeadamianurs acxadeben _ is mainc ver<br />
gaxleCda Tavis viwro naWuWs, raTa unapiro sinamdviles<br />
SeerTeboda. is civi, mtkice da pirquSi darCeboda~.<br />
stalini adreve agnebs misTvis saWiro da Sesaferis<br />
msoflgagebas. nihilizmis daxmarebiT is `Tavisufldeba~<br />
RmerTis, zneobis da yovelgvari Rirebulebebisgan<br />
da sicocxlisadmi mtrobis ideur sanqcias iRebs; nihilisturi<br />
SexedulebiT xom samyaro da adamiani uRmer-<br />
To, SemTxveviTi da mdabalia da amdenad maT mimarT mouridebeli,<br />
agresiuli damokidebuleba fuZndeba; `ga-<br />
Tavisuflebulis~ destruqciul TviTnebobas win aRaraferi<br />
eRobeba, mis usazRvro egocentrizms aRaraferi<br />
borkavs.<br />
sabolood poulobs stalini TavisTavs marqsizmis<br />
bolSevikur nairsaxeobaSi, romelic SeniRbuli da Zalauflebis<br />
mosapoveblad mobilizebuli nihilizmia.<br />
stalinis fenomenis ganmartebisas grigol robaqiZe<br />
dostoevskis Semoqmedebas iSveliebs, kerZod, romans<br />
`eSmakni~. am romanis personaJi verxovenski stalinis<br />
namdvili (Tumca masTan SedarebiT uferuli) arqetipia,<br />
pirvel rigSi imiT, rom sicocxle misTvisac sibilwea,<br />
araferi aRuZravs rids da mowiwebas, amitom nebismier<br />
saSinelebas Caifiqrebs da Caidens. SeiZleba gavixsenoT<br />
dostoevskis eSmakTa naSieri sologubis antigmiric<br />
romanidan `patara eSmaki~. Tavis personaJs, romelic<br />
samyarosadmi mtruladaa dapirispirebuli da<br />
samyarosganac mudam mtrobas moelis, avtori ase axasiaTebs:<br />
`pirovnuli da gancalkevebuli yofierebis<br />
cdunebebiT dabrmavebuls ar esmoda dionisuri, stiqiuri<br />
aRfrTovaneba, bunebaSi rom zeimobda da xmianobda~.<br />
grigol robaqiZis mier warmosaxuli stalinic<br />
218
antidionisuri adamiania, im azriT, rom igi moklebulia<br />
Tavdaviwyebis, Trobis, aRfrTovanebis da samyarosTan<br />
eqstazurad gamTlianebis unars. romanis avtorisTvis<br />
amosavalia dionisuris nicSeseuli gageba.<br />
`Caklul sulSi~ aris personaJi, romelic cdilobs<br />
stalinis Zlierebis saidumlos daeuflos da Zlios<br />
mas. berzini, SesaZloa, bolSevikis erT-erTi saukeTeso<br />
literaturuli saxe iyos.<br />
stalinis upiratesoba metoqeebTan SedarebiT swored<br />
misi ucecxloba, civsisxlianobaa da berzinic eswrafis<br />
TavisTavSi cecxli da eqstazi moaTvinieros,<br />
raTa Tavisi mamoZravebeli ltolva _ Zalauflebis,<br />
sxvaTa damarcxebis da daTrgunvis neba ise gamoawrTos<br />
da Seuxrelad mizanmimarTuli gaxados, rom stalinze<br />
gaimarjvos. amisTvis Wirdeba mas natasTan aranormaluri<br />
urTierToba. es urTierToba samyaros da adamianisadmi<br />
damokidebulebis bolSevikuri wesis simboloseburad<br />
SemWidroebul da ganzogadebul gamoxatulebad<br />
gvevlineba _ samyaros, adamians pativi aeyrebaT,<br />
amoralurad gamoiyenebian raRac miznis misaRwevad<br />
mosaxmar, TavisTavadi Rirebulebis armqone instrumentad<br />
berzinis survilia ara samyarosTan harmoniuli<br />
Serwyma, aramed sakuTari egos ganmtkiceba, gazrda.<br />
misi moTxovnilebaa ara Tavisi arsebis gaReba,<br />
aramed samyaros sasicocxlo Zalebis miTviseba da<br />
STanTqma.<br />
berzinis sizmari, romelic romanSi gamorCeulad<br />
STambeWdavia, bneli sulebis gamSuqebeli mxatvruli<br />
xilviT cxadyofs, rom berzinisnairi WeSmariti bolSevikic<br />
ki stalinTan, kidev ufro WeSmarit bolSevikTan<br />
brZolaSi uRonoa. ase imis gamoc aris, rom stalini<br />
gafacicebuli instinqtiT gansakuTrebulad SeigrZnobs<br />
masis Sinagan impulsebs da marTavs maT. stalini<br />
daumarcxebeli imiTacaa, rom SeuZlia masis ZaliT<br />
aRivsos, misi nebis gamtari iyos.<br />
sabWoTa masis damangreveli zemoqmedeba pirovnebaze<br />
zustad aris nagrZnobi da naCvenebi epizodSi, sadac<br />
Tamazi saqarTvelos gasabWoebisadmi miZRvnil<br />
219
sazeimo sxdomas sityviT mimarTavs. pirovnebis `sazRvrebi<br />
waiSleba~, misi namdvili `me~ warixoceba da is ambobs<br />
imas, rac ar wams, amarTlebs Zaladobas, `sisxlis<br />
gamoSvebas~. romanis mTavari gmiri mTlianobaSi iTqvifeba,<br />
magram es, cxadia, aris ara is Tavisufali da bunebrivi<br />
Tanaziaroba samyarosTan da adamianebTan, romelsac<br />
igi natrobs, aramed pirovnebis sulieri TviTmyofobis<br />
gaqrobaa, pirovnebis araraobad qcevaa.<br />
cru ideis safuZvelze adamianebis aseTi aranamdvili,<br />
araTavisufali gamTlianeba mimdinareobs sabWoTa<br />
kavSirSi da es procesi romanSi sinamdvilis fantastikuri<br />
absurdiT Senacvlebad warmodgeba (`akaSas qronika~).<br />
qimera batondeba, Zalmomreobs realobaze da<br />
cxovrebas SemaSfoTeblad ucxo ieri edeba, avadmyofuri<br />
fantaziis gamonagons emsgavseba. TavisTavisgan<br />
ucxovdeba, ucnaurad gardaiqmneba romanis mTavari<br />
personaJic, roca saqarTvelos okupaciis wlisTavze<br />
aRtkinebul sityvas warmoTqvams.<br />
sakuTari Tavisadmi am Ralatis sazRaurad miiCnevs<br />
igi dapatimrebas. magram moraluri sazRauris gadaxda<br />
am SemTxvevaSi niSnavs sikvdilis SiSis morevas, sikvdili<br />
ki Zalian axlodan imuqreba. `dRisiT aq (gpu-Si)<br />
samariseburi simSvide sufevda, RamiT ki _ ase samsa da<br />
oTx saaTs Soris _ SiSismomgvreli xmebi gaismoda:<br />
TiTqos Citis galiaSi SemZvrali gveli xoxviT miikvlevda<br />
gzas, enas asisinebda, nel-nela aqanebda Tavs.<br />
tusaRebi damunjebulni ugdebdnen yurs am Cqams gareT<br />
sabargo manqana Rmuoda. virTxebi cocxldebodnen,<br />
TiTqos moaxloebuli leSis suni winaswar ikreso.<br />
yvela idumalad grZnobda mosaxdens. TviT Zilsac ki<br />
elviseburad xvretda intuicia, romelic erTbaSad<br />
anaTebda yvelafers. tani saSinelis siaxloves grZnobda.<br />
momspobi xaxa daRebuli iyo, bneli, gauZRomeli.<br />
kidev erTxel ewameboda dionise. nabijebi derefanSi<br />
yru Sikrikebi iyvnen sikdilis~.<br />
Tamazma gonebiT icis, rom `roca RmerTiT cxovrob,<br />
veravin wagarTmevs sicocxles~, magram amis ganyenebuli<br />
codna ar kmara sikvdilis SiSis mosagerieblad;<br />
220
omanis mTavar gmirs ki patimrobaSi umZafrdeba<br />
RvTisgan mitovebulobis grZnoba. is ver icnobierebs<br />
da isisxlxorcebs imas, risi wvdomisganac TiTqos Sors<br />
ar aris _ qristianuli RmerTi swored tanjuli<br />
RmerTia da adamiani yvelaze metad maSin uaxlovdeba<br />
qristes, roca codvaTa gamosasyidad tanjvas tvirTulobs<br />
da WeSmaritebisTvis ewameba. Tamazs, miwieri<br />
sicocxlis gamaRmerTebels, es unari ar aRmoaCndeba.<br />
magram dacemis Semdeg is _ sikvdils gadarCenili<br />
berzinis Tu sxvaTagan gansxvavebiT _ sulmokled ar<br />
CaebRauWeba sicocxles. warmarTi kvdeba masSi. igi<br />
Tvals usworebs Tavisi sisustis mizezs, TavisTavze<br />
iRebs dacemiT gamowveuli sulieri tanjvis simZimes<br />
rogorc damsaxurebul sasjels da ase aRasrulebs<br />
imas, rac manamde ver SeZlo; mxolod am tanjviT aRmoaCens<br />
da eziareba qristes rogorc cocxal WeSmaritebas<br />
da realobas, aRmoaCens, rom qristes gareSe misi<br />
saTayvanebeli amqveyniuri mSvenierebac sikvdilis,<br />
araras kuTvnilebaa. grigol robaqiZis gmiri TviTon<br />
gamocdis sakuTari Teoriuli Tvalsazrisis simarTles:<br />
`revolucia arnaxulad waaqezebs uRmerTobas,<br />
xolo SiSveli, uRmerTo adamiani erTbaSad igrZnobs<br />
sicarieles da aRmafreniT moinatrebs dakarguls~.<br />
romanis finals kvals aCnevs is garemoeba, rom<br />
grigol robaqiZis meTodSi da stilSi aris simbolizm-<br />
Tan dakavSirebuli fena _ simbolizmis danaSrevia<br />
realobis gaidumaleba, demonizmi, movlenebis faruli,<br />
zeempiriuli ganzomilebis aqcentireba; ZiriTadad<br />
romanSi es sakmaod zomierad vlindeba, metwilad cxovrebiseul<br />
masalas, TiTqosda irealur sabWoTa sinamdviles<br />
Seezrdeba; realisti Tvalyurs adevnebs da awonasworebs<br />
simbolists; finalSi ki mistika uceb gau-<br />
Sualeblad iWreba da mxatvruli simarTlis xarisxi<br />
klebulobs.<br />
`Cakluli suli~ inteleqtualizmis primatiT aRbeWdili<br />
nawarmoebia, rac iSviaTobas ar warmoadgens<br />
Cveni saukunis literaturaSi. oRond romanSi iqac, sadac<br />
inteleqtualuri, eseisturi elementi Warbobs,<br />
221
SenarCunebulia mxatvrul-fsiqologiuri atmosferos<br />
mTlianoba. nawarmoebSi empiriuli garemos da xasiaTebis<br />
detalizebuli xatva Canacvlebulia personaJebis<br />
sulieri ieris da azrTawyobis warmodgeniT, albaT,<br />
zedmetadac. Sesrulebis manera SekumSuli, gantvir-<br />
Tulia, avtori efeqturad avlebs da ganalagebs mokveTil<br />
Strixebs. mwerlis daZabuli goneba, intuicia da<br />
fantazia axlodan dagvanaxebs sulierebis tragikul<br />
gansacdels.<br />
222<br />
1990
galaktion tabiZe<br />
enigmaturi saxe da analizi<br />
yoveli xelovani arsebiTad TviTonve karnaxobs<br />
mkvlevarebs mis mier Seqmnili mxatvruli sinamdvilis<br />
analitikuri ganxilvis wess. is, rac gamaxvilebul yuradRebas<br />
moiTxovs erTi xelovanis Semoqmedebis kvlevisas,<br />
ase mniSvnelovani ar aris sxva xelovanis Semoqmedebis<br />
kritikuli analizisTvis.<br />
cnobilia, rom galaktionis saxeebis, tropebis,<br />
asociaciebis mniSvnelovani nawili enigmaturad bundovania.<br />
cnobilia agreTve, rom amas simbolistur poetur<br />
kulturasTan galaktionis siaxlove ganapirobebs.<br />
rogor unda moekidos literaturismcodneoba am<br />
saxeebs, ra SeiZleba vicodeT da risi imedi unda<br />
gvqondes?<br />
gamoTqmulia Tvalsazrisi, romlis mixedviTac amgvar<br />
saxeTa analizi saerTod SeuZlebeli da mizanSeuwonelia.<br />
es Tvalsazrisi eWvqveS iqna dayenebuli _<br />
rogorc Cans, Tu yvela ara, am tipis zogierTi xati<br />
mainc eqvemdebareba logikur ganxilvas, logikis enaze<br />
`Targmnas~, xerxdeba maTi warmoqmnis procesisTvis<br />
Tvalis midevneba, maTi genezisis dadgena...<br />
magaliTisTvis SevexoT galaktionis enigmatur saxeTagan<br />
erTs. gavixsenoT leqsi `qarebs qaroba~:<br />
`daetyo kidec qarebs qaroba,<br />
roca mtrobaa da edgaroba,<br />
sanTelo, garxevs Ramis fiqrebi,<br />
magram Sen mainc nu Camiqrebi,<br />
nu mimatoveb.<br />
aRar etyoba Tvalebs Tvaloba,<br />
roca Rrea da miuvaloba,<br />
ayefdebian mTvaris tyupebi,<br />
o, Sen mainc ar daiRupebi,<br />
cremls nu aToveb.~<br />
223
`ayefdebian mTvaris tyupebi~ marTlac gasaidumloebuli,<br />
erTi SexedviT, amouxsneli saxea, magram,<br />
vfiqrobT, misi ganmartebis cda mTlad uimedo saqme ar<br />
unda iyos.<br />
anatol fransis `TaisSi~ Cveni yuradReba miipyro<br />
da uneblieT galaktionis es xati gagvaxsena erTma adgilma,<br />
sadac avtori axasiaTebs nawarmoebis mTavar<br />
gmirs: `mas swamda RvTiuri gangeba, borot sulTa yovlisSemZleoba,<br />
jadoqroba, Selocvebi; mas swamda ieso<br />
qriste da sirielTa RvTaeba; mas sjeroda isic, rom<br />
ZaRlebi yefdnen, roca pirquSi hekate gzajvaredinebze<br />
gamoCndeboda xolme~.<br />
berZnul miTologiaSi hekate mTvaris RvTaebaa.<br />
`wyvdiadis da jadoqrobis es qalRmerTi daxetialobs<br />
saflavebs Soris da gamoixmobs mkvdrebis aCrdilebs.<br />
is aerTianebs or samyaros _ cocxlebisas da mkvdrebisas.<br />
hekate monadirea, romelsac ZaRlebis xrova axlavs,<br />
misi nadiroba avbediTi Rameuli nadirobaa~<br />
(`msoflios xalxTa miTebi~).<br />
amgvarad, fransi sargeblobs berZnuli miTologiuri<br />
warmodgeniT.<br />
Cveni varaudiT, galaktionic mas unda iyenebdes.<br />
am varaudis moSveliebiT SegviZlia gaviazroT, ra<br />
kavSirSia ZaRlebis yefa mTvaresTan da ratom aRZravs<br />
igi daRupvis SiSs _ es mTvaris RvTaebis, mkvdrebis<br />
sulebis, aCrdilebis gamomxmobi Semzaravi qalRmerTis<br />
Rameuli svlis niSania, es misi Tanmxlebi ZaRlebis<br />
xrova iyefeba.<br />
rogorc Cans, `mTvaris tyupebi~ mTvaris zedmiwevniT<br />
msgavsebs, oreulebs ki ar niSnavs, aramed mTvaris,<br />
hekates `kuTvnili~ da misgan ganuyreli ZaRlebis<br />
erTsaxovan simravles gamoxatavs.<br />
is garemoeba, rom galaktioni mTvaris da ZaRlebis<br />
kavSiris saxeldebas axdens sityva `tyupebiT~, ase or-<br />
Wofulad da bundovnad, metad niSandoblivia _ poeti<br />
gangeb aidumalebs am kavSirs.<br />
amiT galaktioni Segnebulad faravs Tavisi metaforis<br />
warmomavlobasac, ase vTqvaT, Slis kvals, ayru-<br />
224
ebs berZnuli miTis eqos. es metafora ar Seicavs aluzias,<br />
romelic garkveuli kulturuli fenomenisken<br />
warmarTavs aRmqmelis cnobierebas. piriqiT, galaktioni<br />
cdilobs rac SeiZleba SeumCneveli gaxados Tavisi<br />
metaforis saTave.<br />
galaktionisTvis miTosuri warmodgena mxolod da<br />
mxolod masalaa, `nedleulia~, romelic mTlianad unda<br />
CainTqas misi warmosaxvis produqtSi. antikuri miTi<br />
Cawurulia galaktionis metaforaSi da TiTqmis savsebiT<br />
gauCinarebulia.<br />
amgvarad qmnis poeti xats, romelic Seucnoblobis,<br />
iracionalurobis STabeWdilebas badebs.<br />
saerTod, galaktionis simbolisturi, nislovani saxeebis<br />
daniSnulebaa Cagvagonon, rom raRac araamqveyniurs<br />
SevexeT. es iTqmis saxezec `ayefdebian mTvaris<br />
tyupebi~. igi gamoxatavs gansacdelis molodins, magram<br />
ara Cveulebrivs, ara konkretuli mizeziT gamowveuls,<br />
aramed samyaros iracionalur sawyisTa anazdeuli<br />
gancdis Sedegad gaCenils. es saxe gadmogvcems<br />
SiSs samyaros siRrmeSi dabudebuli Seucnobeli da<br />
bneli Zalebis winaSe, romlebic daRupvas uqadian lirikul<br />
gmirs.<br />
magram Tuki asea, maSin unda vaRiaroT, rom saxis<br />
amgvari emociur-xatovani Sinaarsi isedac ganicdeba<br />
da gaiazreba, misi analizis, misi warmomavlobis dadgenis<br />
gareSec. saxe uamisodac ambobs Tavis saTqmels,<br />
gvagrZnobinebs imas, rac unda gvagrZnobinos. anu aRmoCnda,<br />
rom saxis axsnam arsebiTad ver Seavso, ver gaamdidra<br />
am saxis da mTlianad leqsis poeturi Sinaarsi.<br />
kvlevis Sedegi sakmaod mokrZalebuli gamodga.<br />
SevecadeT amogvexsna idumalebiT aRbeWdili xati<br />
da gamoirkva, rom TviTon igi swored imas mieltvis,<br />
idumali da gamoucnobi darCes; rom TviT misi arsebobis<br />
sazrisia amouxsneli, burusSi CaZiruli iyos, ra-<br />
Ta Cvenc saidumlos gancda dagveuflos.<br />
unda davaskvnaT: galaktionis xatSi namdvilad sagulisxmoa<br />
ara is, rasac es xati faravs, aramed sakuTriv<br />
SegrZneba, STabeWdileba, rom igi raRacas faravs.<br />
225
amgvar saxeTa amoxsnis Jini ki gaunelebelia.<br />
mainc ratom gvsurs idumal xatTa logikis naTel<br />
sferoSi gadmoyvana, imis gageba, ra aris maTSi<br />
nagulisxmevi?<br />
Cven gvaqvs imedi, _ metwilad gaucnobierebeli _<br />
rom amgvar saxeTa amocnobis Sedegad movixelTebT,<br />
gamovamzeurebT da vixilavT azrs, `logoss~, konceptualuri,<br />
msoflmxedvelobrivi datvirTvis mzidvel<br />
fenomens.<br />
erT-erTi idumali metaforis ganxilvam gviCvena,<br />
rom poets berZnuli miTi SeukumSavs masSi, magram veraferi<br />
gviTxra iseTi, rac ufro mkafios da sruls<br />
gaxdida Cvens warmodgenas galaktion tabiZis mrwamsze,<br />
msoflmxedvelobaze, ver gagvimJRavna poetis raime<br />
gansakuTrebuli mniSvnelobis mqone Tvalsazrisi. arada,<br />
imedi gvqonda, rom raRac Zalian mravlismetyvels,<br />
arsebiTs mivakvlevdiT.<br />
rodesac literaturismcodneebi daJinebiT cdiloben<br />
gaarkvion, vTqvaT, rusTaveliseuli `mziani<br />
Ramis~ raoba, es gasagebi da bunebrivia, radgan am saxis<br />
azris konkretizeba, misi genezisis gamokvleva erTgvarad<br />
naTels fens rusTavelis msoflmxedvelobas, imas,<br />
rogoria poetis warmodgena RvTaebaze, romel filosofiur<br />
Tu religiur moZRvrebazea orientirebuli<br />
igi.<br />
galaktionis enigmaturi saxe ki msoflmxedvelobrivad<br />
niSandobliv azrs ar Seicavs, aseTi saxis danawevreba,<br />
misi warmomavlobis dadgena poetis msoflmxedvelobis<br />
arsTan ar gvaaxloebs.<br />
leqsSi `isev efemera~ galaktioni ambobs:<br />
`oh, siyvaruli zRvebis qafia! _<br />
mieciT warsuls elva da xmali,<br />
rom amokveTos epitafia:<br />
`mis cxovrebaSi SeiWra qali~.<br />
siyvarulis qalRmerTi afrodite zRvis qafidan<br />
iSveba, ase rom, `siyvaruli zRvebis qafia~ berZnuli<br />
226
miTis metaforul gardaTqmas warmoadgens. magram ra<br />
azrobrivi, konceptualuri momentebiT amdidrebs saxes<br />
amis garkveva? es saxe imis mixvedras ki ar moiTxovs,<br />
rom masSi afroditea nagulisxmevi, aramed siyvarulis<br />
Seucnobel bunebas gamoxatavs, adamianis cxovrebaSi<br />
stiqiasaviT SeWrili siyvarulis damRupvel siZlieres<br />
gaacxadebs. saxis amgvari Sinaarsi yovelgvar ganmartebamde<br />
aRiqmeba, igi iSviaTi gznebiT aris xorcSesxmuli<br />
da gacocxlebuli. ganmarteba mas arsebiTad arafers<br />
matebs...<br />
da mainc galaktionis enigmatur xatTa analizi garkveuli<br />
azriT gamarTlebulia. Tumca maTdami analitikuri<br />
midgoma, rogorc Cans, poetis mizandasaxulobas<br />
ar Seesatyviseba, _ galaktions `ar surs~, rom misi<br />
enigmaturi saxeebi amovxsnaT, piriqiT, cdilobs Seucnoblobis<br />
nislSi gaxvios isini, _ magram literaturismcodneobasac<br />
sakuTari kanonieri interesebi aqvs.<br />
bunebrivia moTxovnileba, naTelvyoT galaktionis<br />
SemoqmedebiTi fsiqologia, gavecnoT mis SemoqmedebiT<br />
laboratorias, vicodeT, ra elementTa SezavebiT aRwevs<br />
galaktioni Tavis poetur efeqtebs, ra masala aqvs<br />
xelT _ risgan da ranairad qmnis igi Tavis poetur<br />
samyaros.<br />
oRond ar Rirs imis daviwyeba, rom es mainc masala<br />
da teqnologiaa, anu raRac damxmare, TavisTavad arafaseuli,<br />
araarsebiTi. mTavaria is axali, TviTmyofadi<br />
da organuli mTlianoba, romelic amis meSveobiT, mravali<br />
alqimiuri procesis gamovliT ibadeba, mTavaria,<br />
rogoria misi mxatvruli buneba da daniSnuleba.<br />
galaktionis enigmatur saxeTa analizisas aucilebelia<br />
gaviTvaliswinoT am analizis SefardebiTi Rirebuleba<br />
da mniSvneloba. ar unda movelodeT, rom enigmaturi<br />
saxeebis amocnoba Cvens winaSe gadaSlis raime<br />
iseTs, ris gareSec galaktion tabiZis poeziasTan Tanaziaroba,<br />
misi wvdoma SeuZlebelia.<br />
1984<br />
227
sulieri wyurvili<br />
imgvari sulieri wyobis poeti, rogoric galaktion<br />
tabiZea, SeiZleboda warmoSobiliyo mxolod qristianuli<br />
safuZvlis mqone kulturaSi, iseve rogorc simbolizmi,<br />
romelTanac galaktionis poeziaa dakavSirebuli,<br />
SeiZleboda bunebrivad SeeeTvisebina mxolod<br />
qristianul tradiciaze damyarebul kulturas.<br />
galaktionis poeturi individualobis Rrma Tvisebaa<br />
gaunelebeli sulieri wyurvili, srul da srulyofil<br />
WeSmaritebasTan, sikeTesTan, mSvenierebasTan ziarebis<br />
gardauvali moTxovnileba, romelic qristianuli<br />
kulturis mier aris formirebuli. galaktioni absolutis,<br />
absoluturi faseulobebis, maTi samoTxiseburi<br />
sisavsis maZiebeli poetia. misi Semoqmedeba SeiZleba<br />
aRviqvaT rogorc absolutis maZieblis lirikuli<br />
avtobiografia, romelSic `uCvev naTelTan~ misaaxloeblad<br />
zeaRsvla da miwaze danarcxeba Tu jojoxeT-<br />
Si vardna gamudmebiT enacvleba erTmaneTs.<br />
Znelia daasaxelo meoce saukunis poeti, romelic<br />
galaktionze mwvaved grZnobdes qristianobisgan gaucxoebis<br />
tragizms, RmerTisgan gaucxoebuli samyaros<br />
saSinelebas. qarTul poeziaSi am mxriv galaktionTan<br />
yvelaze axlos niko samadaSvilia.<br />
galaktionis iseT gamorCeul leqsebSi, rogorebicaa<br />
`silaJvarde, anu vardi silaSi~, `Semodgoma `umanko<br />
Casaxebis~ mamaTa savaneSi~, `lurja cxenebi~, tradiciul<br />
religiurobas daSorebuli, tradiciul religiur<br />
nugeSs moklebuli adamianis godeba gaismis...<br />
leqsSi `Tu brZola ar aris~ epoqis krizisulobis mizezad<br />
qristianobisgan mowyveta, religiuri cnobierebis<br />
rRveva da sabunebismetyvelo mecnierebis diqtati,<br />
teqnikur-urbanistuli civilizaciis moZaleba ikveTeba:<br />
`mraval saxeze aris obloba, mravals aSfoTebs ra-<br />
Rac monoba: rogor SeviZloT uRvTismSobloba, viT<br />
avitanoT umadonoba? gahqra zmaneba, gahqra feria, nu-<br />
Tu bodleric araferia? Selic hiugos daemgvaneba?<br />
miusse, verlen? RmerTi? kaeni? aha, qalaqTa gviani ne-<br />
228
iT burusebSi sCans ainStaini~. galaktionis TvalTaxedviT,<br />
uRmerToba amkvidrebs ara Tavisuflebas (rogorc<br />
bevri fiqrobda), aramed `monobas~ da sulier si-<br />
Ratakes; religiis daSreta empirikiT SeuboWavi mxatvruli<br />
warmosaxvis, Rrma da maRali mxatvruli azrovnebis<br />
masazrdoebeli niadagis gamofitvis tolfasia.<br />
TviT galaktioni inarCunebs cocxal, nayofier kav-<br />
Sirs am niadagTan. misi mxatvruli msoflaRqma mravali<br />
xiluli Tu uxilavi ZafiT aris Seqsovili religiur,<br />
qristianul kulturasTan. galaktioni Tavisi iSviaTi<br />
poeturi intuiciis wyalobiT wvdeba da sityvaSi moixelTebs<br />
qristianobis unikalur sulier atmosferos.<br />
`xomalds mihyveba TeTri madona da yvavilebi giiadona~<br />
_ rogori siwminde, alersi, silbo, keTili xareba<br />
iRvreba uCveulo sityvidan `giiadona~... qristianobis<br />
sulis zedmiwevniTi poeturi sizustiT ametyveleba<br />
Semdgom ana kalandaZis lirikis niSandobliv Taviseburebad<br />
mogvevlina.<br />
galaktionis poeziaSi igrZnoba mtkivneuli nostalgia<br />
qristianobis sulieri dominirebis xanisadmi,<br />
iseve rogorc adamianis warmosaxvis transcendenturisken<br />
mimmarTavi qristianuli xatovanebisadmi, romelsac<br />
poeti sityvis magiuri xelovnebiT axlad qmnis.<br />
`gadia, laJvard sirmareuli gumbaTebis qveS xatebs evlebi,<br />
mTvareuli da sizmareuli geCvenebian sasufevlebi.<br />
kvlav gumbaTidan unazes lilas gangialeben sneul<br />
ferebiT _ Sav marmarilos, TeTr marmarilos da<br />
marmarilos vardis CqerebiT. gwyuria, odes sanTlebi<br />
elavs, waiRo suliT aurzauri, bagiT Seexo madonas<br />
xelebs da igrZno sunTqva araqauri~ (`Cveni dRis ambebs<br />
Zalian mwyrali...~).<br />
galaktioni bolomde absolutis maZieblad, sulieri<br />
wyurviliT Sepyrobilad darCa. SesaZloa, es yvelaze<br />
gamWvirvaled Candes gviandel leqsSi `varskvlavia~,<br />
romelSic transcendenturis uecari, gamaognebeli<br />
gamonaTeba ukanaskneli locvis Tu aRsarebis utyuarobiT<br />
da sisa<strong>daviT</strong> aris aRbeWdili. samyaroSi gamefebuli<br />
amaoebis, wyvdiadis miuxedavad mainc SeigrZ-<br />
229
noba idumali, nugeSis momfeni Suqis arseboba, Tumca<br />
ufro swori iqneba Tu vityviT, rom Cvens epoqaSi<br />
amgvari Suqis aRmosaCenad swored iseTi gamouvali<br />
amaoebis da ukiduresi sasowarkveTilebis gancdaa<br />
aucilebeli, rogoric galaktionis poeziaSi xSirad<br />
aris gamJRavnebuli. `neta rogor xdeba aseT sibneleSi,<br />
aseT sibneleSi Sen cas rom anaTeb da Sen vervin gxedavs<br />
da Sen ver ugrZnixarT. o, ra mizezia, neta gacodina,<br />
aseT dabrmavebis, gasaocaria, gasaocaria, Zlier, metismetad!<br />
cremlic ar arsebobs, yvela, yvelaferi<br />
midis udabnoSi...~.<br />
230<br />
2004
musikalurobis safuZveli<br />
winamorbedi qarTveli poetebis Semoqmedebisgan<br />
galaktionis lirika erTi niSniTac gansxvavdeba _ mas-<br />
Si ganxorcielebulia poeturi `me~-s sruli intimizacia.<br />
galaktionis poeziaSi gansaxierebuli adamianis<br />
mTeli arseboba intimuri saidumloa da amdenad misi<br />
gamoxatva gandobaa. magram is gvimxels Tavis saidumlos<br />
ise, rom raRacas yovelTvis gaumxelels itovebs.<br />
rac mTavaria, igi TviTonac ar flobs sakuTar saidumlos<br />
mTlianad, nawil-nawil wvdeba, moixelTebs mas _<br />
igi idumali, gamoucnobi da moulodnelia Tavisi TavisTvisac.<br />
galaktionis lirikuli gmirisTvis mudam<br />
dafarulia, ra SeemTxveva Sinaganad, ra moxdeba masSi.<br />
misi arseba Riaa yofierebis ganuWvreteli SesaZleblobebis<br />
winaSe, elastiuria. ilia WavWavaZis, akaki<br />
wereTlis an vaJa-fSavelas lirikuli gmiri gacilebiT<br />
gamWvirvale da mdgradia, myaria. am mxriv galaktioni<br />
axlos baraTaSvilTan aris, oRond sulismieri moulodnelobebi<br />
galaktionis lirikaSi ufro mkveTrad<br />
da uxvad iCens Tavs.<br />
magram baraTaSvilisganac galaktions arsebiTad<br />
ganasxvavebs is, rom man qarTul poeziaSi srulfasovan<br />
lirikul Temad daamkvidra sulis yovelwamiereba.<br />
baraTaSvili leqsSi aRbeWdavs mxolod sruliad gansakuTrebul,<br />
ase vTqvaT, Semajamebel sulier mdgomareobebs<br />
da SeiZleba esec aris imis mizezi, rom misi memkvidreoba<br />
ar aris vrceli. galaktionisTvis swrafwarmavali<br />
sulieri moZraobac gansakuTrebuli da aRbeWdvis<br />
Rirsia. galaktionis poezia sulis SeuCerebeli<br />
arsebobis gadmoSlaa, suli aq gamudmebiT icvleba, yovelTvis<br />
sxvadasxvanairia. Sinagani cxovrebis ganuwyveteli<br />
cvalebadobis aRbeWdva galaktionis Semoqmedebis<br />
emociur tonTa da ganwyobilebaTa diapazons ganuzomlad<br />
afarToebs.<br />
galaktionma gamoxatvis sagnad aqcia sulis spontanuri<br />
sicocxle, romelic cnobier gancdebTan da garesinamdvilidan<br />
atacebul STabeWdilebebTan erTad xSi-<br />
231
ad moicavs qvecnobierebidan SemoWril impulsebs _<br />
bundovan SegrZnebebs, mogonebebs da mixvedrebs, winaTgrZnobebs,<br />
sizmris fragmentebs ... galaktionis<br />
ciebcxelebiani fantasmagoriebic Rrma fsiqologiuri<br />
simarTlis gamoxatulebaa, ramdenadac spontanuria,<br />
qvecnobierebis uZirobidan cnobierebis zedapirze<br />
ucabedad da gaugebrad aRmocenebuli, iqidan wamierad<br />
sinaTleSi moxvedrili. iqmneba sulierebis nakadi, mdinareba,<br />
romelic Tavis talRovan moZraobaSi danTqavs<br />
da Seadnobs garegnulad erTmaneTTan daukavSirebel<br />
fenomenebsac. adamianis suli galaktionis poeziaSi<br />
srulad avlens imas, rom igi Tavisi arsiT, bunebiT musikaluria<br />
_ moZravi, denadi mTlianobaa, erTiani nakadia.<br />
sulis da musikis Sinagani naTesaoba, msgavseba, romelic<br />
dadasturebulia esTetikur mecnierebaSi, swored<br />
maT dinamiur da denad, nakadisebur bunebaSi<br />
mJRavndeba (n. hartmani).<br />
roca galaktionis poeziis musikalurobaze vlaparakobT<br />
xolme, mxedvelobaSi gvaqvs misi melodikis,<br />
ritmul-intonaciuri wyobis momnusxveloba, galaktionis<br />
saxeobrivi azrovnebis sugestiuri nislovaneba.<br />
es, rasakvirvelia, sworia, magram mTavari is aris,<br />
rom musikaluria TviT poetis msoflgancdis, msoflaRqmis<br />
siRrmiseuli safuZveli.<br />
galaktionisTvis adamianis suli da mTlianad samyaro<br />
TavisTavad aris musika _ dineba, nakadi, qrola.<br />
`oh, sicocxlec uecari qaria~ _ ambobs is erT leqsSi.<br />
sxvagan naTqvami aqvs: `irgvliv nakadebia, msubuqi da<br />
faruli~. suls da samyaros galaktioni ganicdis rogorc<br />
Wavlebis pulsirebas da maT Sexvedras, gadakve-<br />
Tas, erTmaneTSi SeRwevas. galaktionis msoflgancdis<br />
es arsebiTi Tavisebureba xelSesaxebad aSkaravdeba<br />
qaris xatebSi da aramarto maTSi.<br />
`TovlqveS ki, rogorc qsovili badis, mraval miuval<br />
gzebiT faruli, aTiaTasi nakadi gaCnda, mCqefi,<br />
ankara da moxaruli. miwis qveS gzebi vidodnen wynarad<br />
da iq sxvadasxva adgilas rguli, erTi meores eZebda<br />
marad asiaTasi mdinaris guli~.<br />
232
dinebebi, romlebic samyaroSi moZraobs, mravalnairia<br />
_ xiluli, uxilavi, susti da nazi, an mZafri, boboqari<br />
... galaktionis poeziaSi nakadebad iSleba da ganifineba<br />
sxvadasxva stiqia da fenomeni _ haeri, cecxli,<br />
wyali, Tovli, sinaTle, feri, sibnele, xma, surneleba ...<br />
Tvali mivadevnoT, magaliTad, rogor efineba da<br />
moicavs realobas Rameuli Suqis da ferebis nakadi:<br />
`is tyea mTvariT qsovili, viT loengrines sizmari,<br />
laJvardiT gadaTovlili da vercxliT naTilismari~.<br />
anda vnaxoT, rogor eufleba samyaros sibnelis<br />
stiqia:<br />
`mTvareSi Savi Srialebs Cala, Savi leCaqi daeca<br />
Sarebs~.<br />
mzis cxovelmyofeli energiis nakadTa frqveva ase<br />
gamoixateba:<br />
`o, mziT gadanacxaro cxra muxa da cxra wyaro~.<br />
iseve rogorc es neologizmi _ `gadanacxari~,<br />
galaktionis sityvaTSemoqmedebis sxva nimuSebic xSirad<br />
swored nakadebis, Wavlebis da maTi vibraciis Tu<br />
ganfenis zedmiwevniT zusti bgeradi niSnebia: broleba,<br />
SemoTeTreba, aloceba, monaiavebi, zianeba, gadasosneba...<br />
sulier nakadad msWvalavs arsebobas idumaleba,<br />
Seucnobloba:<br />
`modis, feTqs da izrdeba suli misi mxrCobeli,<br />
foTlebs ametistebiT faravs Seucnobeli~.<br />
galaktionis poeturi natura samyaros nakadebis da<br />
dinebebis zemgrZnobiare gamtaria. amave dros poeti<br />
samyarosac aseTive zemgrZnobiare gamtarad aqcevs Tavisi<br />
emociebis, ganwyobilebebis da vnebebisTvis; poetis<br />
suliereba talRebad moedeba da faravs samyaros,<br />
deniviT dauvlis mas da iqmneba, vTqvaT, aseTi saxe:<br />
`mesmis bilikTa sixaruliT gadanazafri uvertiura~.<br />
poets da samyaros Soris kontaqtis mTavari saSualebaa<br />
fluidebis uCinari gacvla, mimoqceva, romlis<br />
arxic poetis ufaqizesi nervebia (SeiZleba saubari<br />
`nervulobaze~ rogorc esTetikur Tvisebaze, romelic<br />
qarTul poezias galaktionma Semata).<br />
233
galaktionis poeziaSi samyaros da adamianis yofierebis<br />
fuZiseuli fenomenebi, _ RvTaebrivi da demonuri,<br />
sikeTe da boroteba, sikvdili da sicocxle, Tavisufleba<br />
da monoba, aRfrTovaneba da tanjva, imedi<br />
da sasowarkveTa _ maTi arsi da mimarTebebi naklebad<br />
gaixsneba meditaciur-inteleqtualuri lirikis eniT;<br />
es fenomenebic upiratesad gamoixateba rogorc samyaroSi<br />
da adamianis sulSi moZravi sxvadasxvagvari atmosferuli<br />
nakadebi. galaktionis lirika filosofiuria<br />
ise, rogorc musika SeiZleba iyos filosofiuri.<br />
igi samyaros, cnobierebis da qvecnobierebis siRrmiseuli<br />
moZraobebis da dinebebis poetur-musikaluri<br />
gaazrebaa.<br />
234<br />
1992
giorgi leoniZe<br />
sicocxlis poezia<br />
giorgi leoniZis poeziaSi gansakuTrebuli ZaliT<br />
aris gamovlenili qarTuli erovnuli msoflaRqmis da<br />
mxatvruli azrovnebis erT-erTi aspeqti — miwieri<br />
samyaros mSvenierebis mZafrad mosiyvarule gancda,<br />
xorcielebis kulti, grZnobadi tkbobis stiqia,<br />
hedonizmi...<br />
samyaro giorgi leoniZisTvis Tavisi arsiT erTiani,<br />
didi sikeTea, romelsac uyoymanod unda miendo — amas<br />
utyuarad mowmobs nivTieri sinamdvilis mravalsaxovani,<br />
gamoulevi da TvalismomWreli silamaze. am silamazis<br />
xotbaa giorgi leoniZis poezia. es aris aRfrTovanebuli<br />
madlierebis gamoxatva imis gamo, rom aseTi<br />
mSveniereba arsebobs da poets misi xilvis bedniereba<br />
ergo. giorgi leoniZe daucxromelia silamazis sensualuri<br />
sisavsiT aRqmaSi da gansaxierebaSi, grZnobadi silamaziT<br />
Tavdaviwyebul tkbobaSi. poeti TiTqos Si-<br />
Sobs, misi romelime nakvTi mxedvelobidan ar gamorCes.<br />
samyaros poeturi xotba, apologia saxeTa siuxves<br />
da hiperbolizms iTxovs. giorgi leoniZis leqsi warmodgeba<br />
ara rogorc poeturi azris ganviTareba, aramed<br />
rogorc Warbad xorcieli, feradovani da SuqiTmosili<br />
saxeebis dabadeba da zrda, gamravleba. `brwyinavs<br />
qarTli, vardis baRi, Sefrqveuli minanqariT,<br />
iagundis wvima daswvims, surnelebis dahqris qari...<br />
brwyinavs baRi, elavs baRi, firuzqari darxeuli, yurZnis<br />
msxvili iagundi, vazi, varskvlav-Caxveuli~.<br />
giorgi leoniZis poeturi warmosaxva myarad efuZneba<br />
empiriul realobas. amave dros igi am realobas<br />
uCveulod adidebs da aZlierebs, uCveulod amkveTrebs<br />
mis vizualobas da xmovanebas. aseve Cveulebriv adamianur<br />
emociebze bevrad ufro masStaburia poetis<br />
vnebebi. giorgi leoniZis poeturi samyaro Zalian amqveyniuria,<br />
miwieria, materiiT datvirTuli Tu sulac<br />
gadatvirTuli, magram amasTanave is amaRlebuli da<br />
235
idealizebulia. misi raoba SeiZleba ganisazRvros rogorc<br />
`materialisturi romantizmi~ an `warmarTuli<br />
romantizmi~.<br />
marTlac `warmarTulia~, ZvelisZvelia, Tanamedrove<br />
civilizaciis mkvidrisTvis ucnauria miwis, miwierebis,<br />
samyaros materialurobis iseTi aRtacebuli, gamaRmerTebeli<br />
aRqma, rogoric giorgi leoniZis poeziaSia<br />
gamoxatuli.<br />
giorgi leoniZisTvis mimzidveli da mSvenieria yovelive,<br />
rac sisxl-xorciT savse da sicocxlisunariania,<br />
uxvi sasicocxlo energiiT aRWurvilia. `ulamazesi<br />
mxolod is aris, vinc avsebula Tavis dros ZaliT _<br />
adidebuli, damwifebuli yana, mdinare, venaxi, qali...<br />
da rac ki sunTqavs dRes qveyanaze, rac sicocxleTi<br />
ari cxoveli: miwa, foToli, Rrublis nagleji _ Seni<br />
sityvebis Rimils moelis~.<br />
sijansaRe, Zliereba, energiuloba sicocxlis is<br />
Tvisebebia, romelTac giorgi leoniZis TvalSi upiratesi<br />
esTetikuri Rirebuleba aqvT. amas ukavSirdeba<br />
yivCaRis saxe, barbarosobis poetizacia mis SemoqmedebaSi.<br />
Warbi sasicocxlo Zalis gamovlinebebi esTetikurad<br />
momxibvlelia maSinac, roca es Zala agresiulia,<br />
damangrevelia. `tramal da tramal gamogedevne, Semovamtvere<br />
gzebi triali, mcxeTas vumtvrie saketurebi,<br />
vlewe taZrebi kelaptriani!~. es TiTqos nicSes sicocxlis<br />
filosofiaSi gamokveTili zekacis ideis poeturi<br />
ekvivalentia.<br />
sicocxlisgan ganuyofelia brZola da Zlieri sicocxlisadmi<br />
giorgi leoniZis siyvaruli brZolis siyvarulsac<br />
moicavs. amiT aris ganpirobebuli mis poeziaSi<br />
urTierTSexlis, Zlevis, dauflebis (an, Sesabamisad,<br />
damarcxebis, damxobis, ganadgurebis) niSniT aRbeWdil<br />
xatTa sixSire, saxeobriobis mxedruli ieri.<br />
giorgi leoniZes gamorCeulad uyvars is, rac samyaroSi<br />
axalia, axladSobili Tu axladaRmocenebulia,<br />
radgan masSi sicocxle yvelaze metad Rvivis. amis gamoa,<br />
rom samyaros axalgazrdulad xarbi pirvelaRqma,<br />
romelic am samyaros aaxlebs da sasicocxlo Zalas<br />
236
matebs, mas poeziis aucilebel niSnad esaxeba _ `siWabuke<br />
da leqsi erTia~. siyvarulic _ siWabukis Tanamgzavri<br />
_ mis SemoqmedebaSi jansaRi vitaluri energiis<br />
mozRvavebaa, romelic ucnaurad aris Serwymuli silbosTan<br />
da sifaqizesTan _ `nazi grigalia~. siyvaruli<br />
TiTqos yovlisSemZled aqcevs adamians da igi eufleba<br />
samyaros, sicocxlis elvare silamazis mTel<br />
simdidres.<br />
giorgi leoniZis poeturi ena, stili sicocxlis<br />
sisavsis Tu dramatulobis mZlavri xorcSesxmaa. `gelandeba<br />
najaxebi da grigali damjaxebi mwared agaTr-<br />
Tolebs. cas janRebis ajanyebiT, setyvas, mbrwyinav<br />
Tovlebs, damdnar ZvlebiT egebebi, martoxeo, ole!~.<br />
poeti is aris, visac ena Tavis saidumlos gaandobs<br />
da amiT samyaros namdvili saxis danaxvis SesaZleblobas<br />
aniWebs. enis Sidaxedis, sityvebis Cveulebriv Seum-<br />
Cneveli urTierTkavSiris ganWvretas SeuZlia samyaros<br />
Sinagani wyobis ganWvreta gauadvilos poets, rogorc<br />
giorgi leoniZisTvis gansakuTrebulad axlobel<br />
rusTavels da vaJa-fSavelas. es TviT giorgi leoniZezec<br />
SeiZleba iTqvas. mkveTr nacionalur Seferilobasac<br />
giorgi leoniZis poezias upirvelesad enis sicocxlis<br />
SuagulSi SeRweva aZlevs.<br />
1999<br />
237
tician tabiZe<br />
tragikuli eqstazi<br />
tician tabiZis poeturi msoflSegrZnebis yvelaze<br />
TvalSisacemi Tviseba sicocxlis vnebiani siyvarulia,<br />
magram mis poeziaSi aranakleb mZlavria sapirispiro<br />
emociuri sawyisic _ sikvdilis gancda.<br />
gansxvavebiT giorgi leoniZisgan, romelic misTvis<br />
Zvirfasi miwieri silamazis galaRebuli mflobelia,<br />
tician tabiZes es mSvenieri, sinaTliT da siTboTi savse<br />
qveyana xelidan ecleba. igi TiTqos cdilobs mzeraSi<br />
daiyovnos misgan Seukaveblad, aCqarebiT ganziduli<br />
qveynierebis xati.<br />
kritikaSi sakmaodaa Tqmuli imis Sesaxeb, rom<br />
tician tabiZe xSirad amJRavnebs moaxloebuli sikvdilis,<br />
daRupvis winaTgrZnobas. da sikvdili miT ufro<br />
usaxuria misTvis, rac ufro uyvars sicocxle, sicocxlismoyvareobis<br />
simZafre mas sikvdilis gancdasac<br />
aseve umZafrebs, umwarebs. magram yvelaze niSandoblivi<br />
is aris, rom am simwareSi Taviseburi sitkbo urevia,<br />
sakuTari sastiki bedisweris ganWvretas Sxamiani sixaruli<br />
axlavs. `ra saWiroa satrfos cremlebi, arc qars<br />
vawuxeb saflavis TxrisTvis, moisveneben isedac Zvlebi,<br />
Tu krematori aRirses Tbiliss~. es tragikuli eqstazi<br />
enaTesaveba `meranSi~ gamoxatul msoflSegrZnebas,<br />
rasac citirebuli striqonebi pirdapir gvimxels.<br />
gardauvali daRupvis tkbobanarevi gancda tician<br />
tabiZis poeturi bunebis organuli gamovlinebaa garkveul<br />
politikur situaciaSi.<br />
tician tabiZis SemoqmedebiT naturaSi mkafiod<br />
aris gamomJRavnebuli sawyisi, romelsac nicSes esTetikuri<br />
klasifikaciis mixedviT `dionisuri~ ewodeba<br />
_ midrekileba `gaxelebisken~, individualur-gancalkevebuli<br />
arsebobis garsis garRvevis da samyaros pirvelstiqiebSi<br />
Cakargvisken, eqstatiuri Tavgametebis-<br />
238
ken. igi sadinars aZlevs gausaZlisad Zlieri, mtkivneuli<br />
Tu sasixarulo emociebis mozRvavebas.<br />
gansakuTrebuli simkveTriT da sisavsiT es vlindeba<br />
leqsSi `me yaCaRebma momkles aragvze~. miTiuri<br />
ieris mqone, pirvelyofilad mrisxane bunebis, misi stiqiuri<br />
Zalebis pirispir aRmoCenil tician tabiZis lirikul<br />
gmirs dionisuri siSmage, samyaros dionisurad<br />
mSfoTvare da mborgav, qaotur fuZeSi danTqmis, masSi<br />
Tavisi individualobis gaTqvefis eqstazi ipyrobs. `wameqca<br />
Tavze ca garRveuli da caze kidev _ sxva myinvaris<br />
ca, da darialiT gadareuli Tvalebs cremlebis<br />
Tergi mirecxavs. da gadavayureb almas ufskrulebs,<br />
kvaldakval Cemi demoni momdevs, vxedav gigantis Soltis<br />
muskulebs da rkinis bawars, yelze rom momdebs.<br />
vici, momelis mainc es bedi da isic vici, Cemze axia,<br />
Zvirfaso, ar var, icode, ybedi, an Tavis mokvla ra<br />
trabaxia. magram mitacebs qariSxaliviT am Tvaluwvdeni<br />
xramebis fskeri...~.<br />
kidev ufro mniSvnelovani da damaxasiaTebelia is,<br />
rom Tavisi sulis dionisur impulsebs poeti zneobriv<br />
sazriss uZebnis.<br />
rogorc davinaxeT, tician tabiZis lirikuli gmiris<br />
dionisur gaxelebas bunebis mZvinvareba iwvevs.<br />
sxva leqsebSi poeti peizaJs warmosaxavs rogorc bunebis<br />
warmonaqmnTa gaafTrebul, samkvdro-sasicocxlo<br />
Sexlas. aseTi, bataluri suraTis msgavsi peizaJi<br />
tician tabiZisTvis adamianis Rirseuli qcevis etalons<br />
asaxierebs.<br />
amgvari poeturi TvalTaxedva, emociuri impulsebi<br />
da eTikuri mizanswrafva mZlavrad aris xorcSesxmuli<br />
leqsSi `mewyeri mewyers~: `gaelavs, dahkravs mexi mexs<br />
mwvervals, mTa titvelia, ar aqvs safari, TviTon mexia<br />
da TviTon elavs, rogorc Samilis TeTri fafari... var<br />
gaTelili lekis nabadi, yvela saxsari maqvs dalewili,<br />
magram vaJkacma mxolod gabede da mec vaJkacis damide<br />
wili. ra saWiroa melnad giSris tba da kalmad kidev<br />
mina rxeuli, Tu am sibraziT guli gagiTba, Tu am<br />
Jruantels igrZnobs sxeuli. mewyeri mewyers, lanqeri<br />
239
lanqers, klde kldes awydeba, zvavs Rupavs zvavi, ca<br />
mowyalebiT Tavze damcqeris, ar memeteba movikla<br />
Tavi~.<br />
ltolvas TviTganadgurebisken zneobriv sazriss<br />
aniWebs da amiT gardasaxavs is, rom dionisuri eqstazi<br />
tragikuli msxverplgaRebis xasiaTs iZens, radgan ukve<br />
Tavisuflebis ideals amkvidrebs.<br />
240<br />
1983
valerian gafrindaSvili<br />
sanatreli da realuri<br />
faqizi poezia da poeziis Sesaxeb naazrevi, poeturi<br />
Targmanebi _ valerian gafrindaSvilis SemoqmedebiTi<br />
memkvidreoba pirvelad warmogvidga mTlianad mis erTtomeulSi<br />
(merani, 1990; dasafasebelia Sroma, romelic<br />
wignis Sesadgenad marine Wyoniam gawia; winasityvaobis<br />
avtoria guram benaSvili).<br />
simbolistebma qarTul poeziaSi uwinares yovlisa<br />
lirikuli subieqtis statusi Secvales, aamaRles _<br />
lirikuli subieqti maT obieqturi samyaros tolfardi<br />
gaxades da mas TviTkmaroba mianiWes. igi TavisTavidan,<br />
Tavisi Sinagani usasrulobidan badebs da amozidavs<br />
ucnob avtonomiur sinamdviles, Wvrets mis ucxo,<br />
egzotikur landSaftebs.<br />
valerian gafrindaSvilis poeziaSi aseTi SemoqmedebiTi<br />
wamowyeba gansakuTrebuli, SeiZleba iTqvas,<br />
meToduri TanmimdevrulobiT da daJinebiT aris ganxorcielebuli.<br />
amitom aq sxva cisferyanwelebis lirikasTan<br />
SedarebiT metia miRmurTan Sexebis cdebi _ lirikuli<br />
gmiris TavisTavadoba, TviTkmaroba miT ufro<br />
sagrZnobia, rac ufro eTiSeba is garemomcvel empiriul<br />
sinamdviles. valerian gafrindaSvilis mraval<br />
leqsSia warmosaxuli realobisgan gamijnuli sulis<br />
`interieri~, masSi dadgmuli feeriuli warmodgenebi,<br />
romelTa personaJebi poetTan da mis oreulTan erTad<br />
miTologiuri da literaturuli gmirebis aCrdilebi<br />
arian.<br />
unda iTqvas, rom xSirad es landuri warmodgenebi<br />
racionalurad konstruirebuls ufro gavs, vidre<br />
iracionaluris spontanur gamocxadebas. am rkalis<br />
leqsebSi, maRali ostatobiT da formis, enobrivi stilis<br />
elvarebiT rom aris Semkuli, gamoirCeva zogier-<br />
Ti, sadac poetis xma misi sulieri samyaros wrfeli<br />
241
pirvelsaTaveebidan moismis. aseTia, magaliTad, `me _<br />
sarkeSi~, `iavnana samgloviaro~, `Semodgoma~, `ofeliaevridika~,<br />
`interieri _ meore~, `sentimentaluri trioleti~...<br />
Tumca valerian gafrindaSvilis lirikuli<br />
gmiri gatacebiT iltvis landebis samflobelosken,<br />
drodadro mas Rrma da namdvili, `araTeatraluri~ Si-<br />
Si ipyrobs iracionaluris winaSe, romelic samyarodan<br />
Tu sakuTari arsebis Signidan eZaleba. krToma, Tavisi<br />
sisustis da simyifis gancda uzarmazar da saidumloebiT<br />
savse samyaroSi niSandoblivia valerian gafrinda-<br />
SvilisTvis. igi gamotanjuli siwrfeliT mJRavndeba.<br />
`Sen, sulo Cemo, sevdiT daRaldi, da genatreba<br />
Ramis maRaro. Tu gsurs gafiTrdi, rogorc qaRaldi,<br />
mxolod oreuls ar Semayaro~.<br />
sxva SemTxvevebSi, roca saxeobriobis garkveuli<br />
xelovnuroba SeiniSneba, sakuTriv poeturi gancda,<br />
emocia SeuTxzvelia. es emocia xSirad aris kulturiT<br />
da sulieri kdemamosilebiT ganelebuli siyvarulis<br />
natvra, Cumi, mTrTolvare molodini. valerian gafrindaSvilis<br />
faqiz poetur mzeras sanatreli qalis xatSi<br />
xiblavs araordinaruli nakvTi, raRac iseTi, rac banaluri<br />
gagebiT ar aris mimzidveli (`mizeziani trfoba~).<br />
am TvalsazrisiT damaxasiaTebelia `fantastiuri surdo~,<br />
sadac iumori, prozauli Strixebi da simbolisturi<br />
eTeruloba mTliandeba. galanturi TamaSis elementi,<br />
kurtuazuli sinatife, romelic valerian gafrindaSvilis<br />
sasiyvarulo lirikas axlavs, srulyofil<br />
gansaxierebas povebs leqsSi `TeTri sacolo~.<br />
valerian gafrindaSvilis poeturi naturis sifaqizes<br />
mowmobs misi SemoqmedebiTi midrekileba, aRmoaCinos<br />
mSvenieri Tu arsebiTi raRac mcireSi, Znelad gamosarCevSi,<br />
araTvalismomWrelSi. es midrekileba mniSvnelovanwilad<br />
gansazRvravs valerian gafrindaSvilis<br />
poeziis individualur iers da gamZleobasac, ramdenadac<br />
uaxlesi poeturi azrovnebis ganviTarebis gezs<br />
Tanxvdeba. igi aRmoacenebs, pirobiTad rom vuwodoT,<br />
mcire sidideTa esTetikas.<br />
242
`zRvas aRar unda Tavis sisrule, TiTqo wurbeli<br />
gulze moeba; uRono trfobiT is daisrula _ surs<br />
beWdis TvalSi ganmartoeba; rom qinZisTavis igrZnos<br />
sinaze da gahyves smeniT mcire nakaduls, rom saqanelas<br />
msubuq sinaze Camoekidos, rogorc kakadu~.<br />
`wumwumebis simReraSi~ damwvari da quCaSi gadayrili<br />
asanTis Rerebi Tavis SeumCnevlobas dastirian, Civian,<br />
rom maT mimarT yvela gulgrili da uyuradReboa;<br />
mxolod poeti iCens maTdami sisaTuTes, aametyvelebs<br />
da mniSvnelobas aniWebs am patara da ukve gamousadegar<br />
CiraRdnebs, bolos ki sanatrel xvedrs argunebs<br />
_ sinaTlis samSobloSi, varskvlaveTSi gaxiznavs; daisebis<br />
asoTamwyobi _ mokrZalebuli da uCinari xelobis<br />
kaci, sxvisi Semoqmedebis Cumi msaxuri, poetis nebiT<br />
amaRlebuli grZnobebis da xatebis samyaros eziareba,<br />
misi patara figura moulodnelad izrdeba; mzesumziras<br />
gamyidveli, aseve `patara adamiani~, `fexebmorTxmuli<br />
mona cxovrebis~, sulierad empiriuli sinamdvilis<br />
miRma aziduli sferos binadaria.<br />
`is dauzogav zamTar-zafxulebs welSi sakmaod gauzneqia,<br />
iTvlis naSovar spilenZis fulebs quCis meloti<br />
nacarqeqia. mzesumziraTi avsebul WiqiT igi adidebs<br />
zeciur alaxs, uTuod xedavs Rrublebis iqiT baRebs,<br />
guriebs, samoTxis balaxs~.<br />
arsebiTad igive tendencia vlindeba, roca uRimRamos,<br />
yofiT-banalurs iumoris Tu TviTironiis obertonebis<br />
daxmarebiT moulodnelad Seejvareba ocnebismieri<br />
sawyisi. ase erwymis erTmaneTs, vTqvaT, gripiT<br />
avadmyofis arasaxarbielo yofa da ocneba diadze da<br />
momxiblavze. `zRva CemTvis marTavs did dResaswauls,<br />
ra vqna, rom seniT var Sepyrobili! blomad dafantavs<br />
Tavis samkauls nibelungebis ganZTa mflobeli. mudam<br />
gonia daxuWul Tvalebs, rom sul axloa zRva Soreuli,<br />
yinulis buSti Tavze kankalebs, rogorc meduza<br />
qafmoreuli~.<br />
valerian gafrindaSvili xSirad qmnis leqss raime<br />
SemTxvevis, TavisTavad umniSvnelo, mcire faqtis, ubralo,<br />
SeumCneveli sagnis Tu movlenis `gagrZelebiT~,<br />
243
proecirebiT fantaziis areSi; maTze rogorc `bazisze~<br />
ocnebis da Tavisuflad gaSlili xilvebis damyarebiT.<br />
aseTi TviTmyofadi poeturi principia xorcSesxmuli<br />
leqsebSi `ucnobi quCa~, `wyneTis gzaze~, `gazafxuli<br />
TebervalSi~, `eleqtroSuqis Caqrobidan lamfis anTebamde~,<br />
`noxi napoleoniT~, `askili~, `xidi~... sinamdvilis<br />
ocnebiT gardasaxva da gaSuqeba, poetis rwmeniT,<br />
aucilebelia, `rom sixaruli da gulisZgera yofnis<br />
qarbuqSi ar gaiyinos~.<br />
poeti araerT leqsSi gvimxels, rom misi masuldgmulebeli<br />
WeSmaritebis Ziebaa, samyaros saidumloebis<br />
amoxsnis wadilia (`me mainc vcdilob, rom sikvdilamde<br />
gavigo yofa gaugebari~). Tavdapirvelad WeSmariteba<br />
mas usazRvroebaSi, SoreulSi da `iqiTurSi~ eguleba.<br />
Semdeg igi usazRvroebidan mciredis da maxloblisken<br />
Semobrundeba (`winad mxiblavda usazRvroeba, dRes<br />
ocnebisTvis kmara SuamTa~) da igrZnobs, rom WeSmaritebis<br />
samyofeli adamianis da am maxlobeli sinamdvilis<br />
Tanxmobaa, ocnebiseulis da miwieris Tanazomierebaa.<br />
erT leqsSi qari poets Zveli ocnebis axdenas _<br />
amaRlebas da samyaros grZneul idumalebaTa moxilvas<br />
pirdeba. am aRmafrenis dasrulebis, jadosnurTan<br />
gamoTxovebis sevdas ki amsubuqebs amqveyniurobasTan<br />
dabrunebis aucileblobis aRiareba.<br />
`Cven gadavaswrebT Sor TviTmfrinavebs, Zvirfas<br />
varskvlavebs avxvetT peSvebiT, wuTiT Rrubelze davbinavdebiT<br />
da Semdeg isev Zirs daveSvebiT~ (`qviSxeTis<br />
qari~).<br />
valerian gafrindaSvils rogorc poets Tavidanve<br />
dayva didi Sinagani simSvidis, simyudrovis mopovebis<br />
survili. es uSfoTveloba ecxadeba mas siTeTreSi, romelic,<br />
malarmes msgavsad, gansakuTrebiT izidavs _<br />
igi zegrZnobadi samyaros absoluturi simSvidis aRmTqmelia.<br />
magram SemdgomSi sulis aumRvrevlobis da sinaTlis<br />
miRweva, rasac poeti Tavisken mimxmob, magram<br />
Seuval miRmurobasTan miaxloebiT amaod cdilobda,<br />
xiluli samyaros, bunebis sada, mokrZalebul silamazeTa<br />
WvretiT xdeba SesaZlebeli. am sada mSvenierebaSi<br />
244
wvdeba ocneba Tavis sagans da aaferadebs mas. Turme is,<br />
rac warmosaxvas Sors itacebs rogorc unaklulo<br />
bednierebis bundovani xati, namdvilad arsebobs, arsebobs<br />
aqve, bunebaSi, mis qmnilebebSi. amis aRmoCena iwvevs<br />
netarebis _ wynari sisavsis, samyarosadmi mowiwebis<br />
da madlierebis religiuri grZnobis msgavs<br />
gancdas.<br />
manamde valerian gafrindaSvilis zogierT gamor-<br />
Ceul nawarmoebSi buneba saSiSi an macduri saxiT warmoCndeba.<br />
kerZod, cnobil leqsSi `zamTari~ igi TiTqos<br />
oms ucxadebs qalaqs, rasac poeti originalurad gamoxatavs<br />
bunebis samyaroSi istoriis da kulturis sferoTa<br />
realiebis gadanacvlebiT: `zamTari modis Tavis<br />
teroriT, man daikava yvela quCebi, zamTari modis, viT<br />
komandori, maTxovrebiT da TuTiyuSebiT~. xolo `provincialur<br />
gazafxulSi~ sicocxlis ganaxlebis xalasi<br />
detalebiT daxatuli suraTi gasaocari kontrapunqtiT<br />
gadaizrdeba sikvdilis uZlevelobis xilvaSi.<br />
`caze hkidia mze _ molaRuri, aprili akravs mwvane<br />
afiSebs, viT baldaxinis TeTri msaxuri sasaflaosken<br />
is miabijebs. sadac moelis leSi uZravi gazafxuls,<br />
rogorc Tavis messias da azraili Seumusravi kidev<br />
moiTxovs Sav procesias~.<br />
amgvar poetur aRqmas enacvleba bunebis warmosaxva<br />
sanatrelis da realuris SenivTebad, romelTan Tanaziaroba<br />
sulier wylulebs amrTelebs. ase iqmneba `gaseirneba<br />
taSiskarSi~, `rioni~, `Tivis zvini~, `dideba<br />
xes~, `broweulis tye~, `botanikuri baRi~, `maisis vardi~,<br />
`zeciuri soneti~, `bavSvoba da nislebi~, `bunebas~<br />
... poeturi sityva da saxe savsebiT organuli, TavisiT<br />
mzardi da moZravi xdeba, sicocxlis denas gadmoscems.<br />
valerian gafrindaSvilis stili manaTobel gamWvirvalobas<br />
moipovebs, Tumca zogjer am gamWvirvalobaSi<br />
raRac zmanebiseulic gamokrTis.<br />
`Seni talRebis didi amaliT da ZlierebiT kvlav<br />
gamaxare. Seni qafisa Tund natamali Semomafrqvie rogorc<br />
wamali, da Cemi saxe SxefiT dafare ... Sens margalitebs<br />
ara aqvs fasi da mainc miyvars Seni meduza,<br />
245
ogorc Sileris mgznebare Tasi, rogorc saunje aTi<br />
aTasi, viT saocari, mTrTolvare muza ...mraval idumal<br />
mziT moqsovili, da mewamuli, rogorc marjani, gadamafare<br />
talRa soveli, ukanasknelad SenTan moveli _<br />
an momkali da an momarCine~.<br />
esTetikuri devizi `dabruneba miwasTan~, romelmac<br />
cisferyanwelebis poeturi evoluciis mimarTuleba<br />
moniSna, TviT misi avtoris, valerian gafrindaSvilis-<br />
Tvis moaswavebda, rom `miwasTan~ miaxloebis sazrisi<br />
miwier mSvenierebaSi `ciuris~ _ saocnebos ganWvretacaa.<br />
valerian gafrindaSvilis, iseve rogorc saerTod<br />
cisferyanwelebis, mTavari SemoqmedebiTi mizanswrafva<br />
qarTuli poeziis xelaxali evropeizacia iyo. es<br />
mizanswrafva poeziis garda TvalsaCinoa mis TargmanebSi<br />
da gansakuTrebiT eseebSi, romlebSic gamosWvivis<br />
poeturi xelovnebis araCveulebrivi siyvaruli da<br />
Tayvaniscema, poeziis bunebis Rrma gageba, SesaniSnavi<br />
erudicia da gemovneba. valerian gafrindaSvilis statiebSi<br />
evropuli lirikis fonze faqtobrivad simbolizmis<br />
sakmaod mwyobri Teoriaa gadmocemuli. qar-<br />
Tul klasikur poeziaSic valerian gafrindaSvilis-<br />
Tvis upiratesad saintereso da Zvirfasia is, rac evropuli<br />
yaidisaa, rasac simbolisturi poeziis TaviseburebaTa<br />
winasaxed miiCnevs. amgvar niSnebs eZebs igi<br />
<strong>guramiSvili</strong>s da baraTaSvilis SemoqmedebaSi. SesaZloa,<br />
aq yvelferi ar iyos mkacrad dasabuTebuli, magram<br />
mTlianobaSi es aris qarTuli literaturis miRwevaTa<br />
evropuli kulturis konteqstSi ganfenis stimulismomcemi<br />
cdebi.<br />
eseistikaSic valerian gafrindaSvili warmogvesaxeba<br />
iseTi, rogoric poeziaSia aRbeWdili _ rafinirebuli,<br />
sulierad mdidari da maRali pirovneba da<br />
Semoqmedi.<br />
246<br />
1991
SoTa CantlaZe<br />
`zeca da ironia~<br />
meoce saukunis qarTul lirikaSi SoTa CantlaZe<br />
erT-erTi yvelaze ufro naRvliani, tkiviliani poetia.<br />
mas mudam raRac uRrRnis suls, awvalebs, ar eSveba. is<br />
TiTqos raRac fataluris tyvea da gaTavisufleba ar<br />
SeuZlia.<br />
yvelaferi, rac mniSvnelovani da Rirebulia Seqmnili,<br />
didi ukmarobis (anda didi ocnebis) nayofia. aseTi<br />
ukmarobaa SoTa CantlaZis poeziis safuZvelic.<br />
`matarebeli. mgzavrebi ikaveben adgilebs. matarebeli<br />
iZvris. ucnobi mgzavrebi iwyeben saubars erTmaneTSi.<br />
saubroben tkbilad. maT Soris TviT isinic, romlebic<br />
matareblis daZvramde adgilze edavebodnen<br />
erTmaneTs. vismen maT saubars da sxeulSi siTbo mivlis.<br />
vfiqrob: _ diax, SeiZleba adamianma icxovros<br />
adamianTan tkbilad ... rasakvirvelia, mxolod maSin,<br />
Tu qveyanaze iqneba aseTi ganwyoba, rogoric matarebelSia,<br />
romelic ukve daZrula~.<br />
ra ganawyobs mgzavrebs erTmaneTisadmi keTilad, ra<br />
aerTianebs maT? is, rom matarebeli moZraobs da aqvs<br />
gansazRvruli mimarTuleba, daniSnulebis adgili, mizani.<br />
adamianebma rom adamianurad icxovron, adamianuri<br />
urTierToba hqondeT, saWiroa cxadi da saerTo, sayovelTao<br />
mizani.<br />
magram es mizani ar Cans, xolo samyaros umiznoba,<br />
piriqiT, SoTa CantlaZisTvis mtkivneulad TvalsaCinoa,<br />
TvalsaCinoa sazrisis _ miznobrivi azris<br />
ararseboba.<br />
`mze cxreba ukve, ukve dneba da iRuneba, gadikargeba<br />
ucxo mxareSi, da uRran tyeSi xvadi mglebi daiRmuvleben,<br />
miznis gareSe ... da dedamiwa varskvlavebiT<br />
gadixureba _ zRva sizmareTi ...~.<br />
247
arsebobis umiznobis gancda tragikuli vnebis simaRles<br />
aRwevs leqsSi `aq erT dros~, sadac yvelaze sa-<br />
Sineli amaoeba, sidiadis amaoebaa gamoxatuli. gauqmebuli,<br />
dacarielebuli monastris suraTi monumenturi<br />
da Sinaganad vrcelia, gamanadgurebeli drois farTo<br />
masivebis momcvelia.<br />
`da bolos dastoves monastris areni _ sikvdilis<br />
Jamma Tu dareka, qarsa da qviSaze umiznod nareni, qarma<br />
da qviSamve waleka ... wavida wvima da movidnen qarebi,<br />
wvimebi, qarebi meased, cioda mariams da dedis mklavebSi<br />
cioda patara iesos~.<br />
is, rac samyaros ganagebs, rac arsebobis Ziria, ganuzomlad<br />
metia, vidre misi obieqtivaciebi adamianur<br />
warmodgenebSi, religiur moZRvrebebSi Tu filosofiur<br />
koncefciebSi; ufro sworad, sul sxvaa, saerTod<br />
ganusazRvrelia, radgan `is miedineba gareSe miznisa,<br />
gareSe azrebis~. igi faravs TavisTavs da gansakuTrebiT<br />
swored maSin, roca TiTqos Tavs acxadebs _ igi<br />
mTxzvelia, gamomgonebelia, ironiuli mistifikatoria.<br />
`igi maradisi, igi mTvareuli, igi Seucnobi da moxetiale.<br />
igia arvisi, is cnobismoyvare adamianebs marad<br />
STaagonebs, uambobs Tavis Tavze tyuilebs uamravs<br />
da mere icinis da mere icinis da maT ar ician, rom<br />
Secdnen isini~.<br />
am ucnobi gamomgoneblis erT-erTi `Txzulebaa~<br />
didi qalaqi. `Cemi magidis wigni~ qalaqis gaSlili da<br />
mTliani metaforaa, romlis pirobiTobac daZleulia<br />
poetis gancdili TvalsazrisiT _ qalaqi `viRacis~<br />
mosawyeni qmnilebaa, adamianisTvis ucxo da Tavsmoxveuli,<br />
romelsac versad gaeqcevi.<br />
Tanamedrove adamianis msoflSegrZnebisgan ganuyofeli<br />
mowyenilobis grZnoba SoTa CantlaZem gansakuTrebuli<br />
wvdomiT da ZaliT aametyvela. mowyena adamianis<br />
adekvaturi emociuri pasuxia samyaros umiznobaze,<br />
usazrisobaze. mowyeniloba niSnavs, rom maradiuli<br />
mistifikatori veRar gvatyuebs; samyaros TiTqos feri<br />
misdis, mimzidvelobas kargavs, yvela misi sacduri<br />
uZluria survili aRgviZras, nebeloba gagviRizianos;<br />
248
araferi ar gvinda, anu swored da mxolod araferi<br />
gvinda; Cveni sicariele samyaros sicarielis zusti<br />
anareklia da piriqiT; mowyeniloba gveubneba, rom aq<br />
araferi gvesaqmeba.<br />
`me yvelaferi momwyinda exla, mzis mxurvaleba,<br />
mTavris sinaTle. niavis qrola, qarebis Sexla, yvela<br />
tyuili, yvela simarTle~.<br />
samyaro, bunebis sicocxle, weliwadis droebis wrebrunva<br />
SoTa CantlaZes warmoudgeba rogorc erTferovani<br />
da dausrulebeli speqtaklis dekoraciebis<br />
cvla. SeiZleba es dekoraciebi zogjer TavisTavad lamazic<br />
iyos, magram pirvel rigSi sagrZnobia maTi monacvleobis<br />
erTxel da samudamod dakanonebuli<br />
ritmis monotonuroba, radgan warmodgenis azri<br />
gaugebaria.<br />
`totebSi _ rogorc TeTri Citebi _ cis nafleTebi<br />
Canan. tyis sibneleSi dRe iWvriteba da dRe sacaa<br />
Cava. dRe Caesveneba da mova sicive, _ moyveba Sriali<br />
mZlavri ... iquxebs, iwvimebs, iquxebs, iwvimebs da wava,<br />
viTarca mgzavri ...~.<br />
SoTa CantlaZis lirikuli gmiri bevrs dadis, xetialobs<br />
da es umizno moZraoba sicarielis gancdis gamovlenac<br />
aris da sicarielis Sevsebis cdac. amiT TiTqos<br />
erTmaneTs gvanan is da oTar ioselianis filmis `iyo<br />
SaSvi mgalobelis~ gmiri. Tumca aSkaraa maTi gansxvavebac,<br />
Tundac is, rom SoTa CantlaZis poetur oreuls<br />
ufro gacnobierebuli aqvs Tavisi mdgomareobis uimedoba,<br />
Tavisi siucxove da martooba. erT leqsSi, sadac<br />
qalaqis cxovrebis komikuri panoramaa naCvenebi, es<br />
TviTSegneba asea gamJRavnebuli: `me am dros davdivar<br />
qalaqis quCebSi, davdivar daqanculi da sevdiani, me _<br />
pirvelyofili da Rameuli~.<br />
ase dadis, ase iqanceba da itanjeba am `SeTxzuli~<br />
qalaqis quCebSi, viRacis Tu raRacis ucxo nebas damor-<br />
Cilebuli da miyolili, tramvaic _ SoTa CantlaZis<br />
poemis personaJi, arsebiTad lirikuli personaJi, romelsac<br />
poetis laRma da `axirebulma~ fantaziam namdvili<br />
suliereba misca.<br />
249
mudmivi da moucilebeli mowyenis, gamouvalobis,<br />
daRlilobis gancdebi SoTa CantlaZis poeziaSi dakav-<br />
Sirebulia Tavisebur, skepticizmiT Seferil religiurobasTan.<br />
sayrdenis, nugeSis povnis moTxovnileba sulis<br />
gamSiSvlebeli, sasowarkveTili siwrfeliT aris<br />
gamxelili mis uCveulo locvebSi, vedrebebSi. is iltvis<br />
cisken, ukeTesi qveynisken, raTa datovos `sicariele<br />
Savi miwis da bneleTisa~, magram seriozuli daeWveba<br />
absolutis arsebobaSi ironias aCens da araiSvia-<br />
Tad poetis locvebi kamaTs an sayvedurs ufro gavs,<br />
metnaklebi ironiiT gazavebuls. mowiweba da ironiuli<br />
SeTamaSeba ucnaurad erwymis erTamneTs. Zneli gasar-<br />
Cevia, `sad mTavrdeba ironia da sad iwyeba zeca~ (haine).<br />
daaxloebiT aseve gamoixateba SoTa CantlaZis poeziaSi<br />
siyvarulic. bevr sasiyvarulo leqsSi gamosWvivis<br />
grZnobis amaRlebuloba da siRrme, magram ufro ni-<br />
Sandoblivi maT Soris is leqsebia, romlebSic grZnobis<br />
sifaqize siyvarulis faseulobaSi daeWvebulis<br />
mware RimilTan, naRvlian ironiasTan aris Sexamebuli.<br />
`maxsovs sifiTre da CurCuli Tqveni bagisa, meubnebodnen:<br />
_ CamogyvebiT samareSico, sad siyvaruli<br />
SeiZleba uspetakesad _ samaradisod ... yvelam damtova,<br />
davSTenilvar Tqveni amara, da axla vxedav _ saiqios<br />
vlian landebi; didi xania me mimelis Cemi samare,<br />
wamobrZandebiT?~.<br />
metyvelebis arqaizebuli stili parodiul elfers<br />
atarebs, Tumca simaRlec SenarCunebuli aqvs. SoTa<br />
CantlaZis poeziaSi, ase vTqvaT, `seriozuli arqaizebac~<br />
SeiniSneba, magram metwilad arqauli enobrivi<br />
formebi ironiis da parodiis arealSi xvdeba.<br />
poetis sasiyvarulo leqsebSi zogjer ironia ufro<br />
galaRebuli da aTamaSebulia, anda sarkazmSi gadadis.<br />
xdeba isec, rom amaRlebul siyvarulSi daeWveba erotikisTvis<br />
aTavisuflebs adgils.<br />
SoTa CantlaZis ironiis mudmivi samiznea meSCanoba,<br />
adamianebis TviTkmayofili Sinagani siRatake.<br />
`me var adamiani, me var cxoveli. me var mezobeli da<br />
Cemi movaleobaa cxovreba sikvdilamde. da Cemi survi-<br />
250
lia _ kargi cxovreba da gviani sikvdili. Cemi survilia<br />
vuyuro yvelafers, rac Cems irgvliv gamefebula,<br />
da ar Cavixedo arc erT maTganSi, Tu es sagnebi ar<br />
mawuxeben me~.<br />
ironia, TviTironia, sarkazmi, Savi iumori, groteski<br />
_ es is stiluri formebia, romlebSic organulad<br />
mJRavndeba SoTa CantlaZis poeturi msoflxedva. `CamoxrCobilis<br />
iumoriT~ gvelaparakeba poeti sakuTar<br />
sikvdilze.<br />
`o, me gavugeb sabralo miwas, o, Cven gavugebT erTmaneTs<br />
da samudamod, samudamod davmegobrdebiT. gazafxulze<br />
amovlen yvavilebi Cems samareze da gamvlel-gamomvlels<br />
axareben, rom me kargad mkvdari var<br />
da sevdianad gaiRimebs gamvleli da SeCerdeba da<br />
gaiars~.<br />
sikvdilis komikuri dadableba, sikvdilTan Sexumreba<br />
da gaSinaureba mis saSinelebas imiT `anelebs~, rom<br />
sicocxlis Rirebulebriv simwireze gvaniSnebs.<br />
sikvdili SoTa CantlaZis poeziaSi erTaderTi ueWveli<br />
realobaa. poeti yvelaferze metad mas endoba,<br />
sabolood is eimedeba, mxolod misgan moelis Svelas<br />
TavisTvisac da samyarosTvisac. es Svela warmosaxulia<br />
kidec leqsSi `himni sikvdils~, rogorc emzar kvitaiSvilma<br />
pirobiTad daasaTaura. poeti qmnis kosmosis samudamo<br />
miZinebis gamomxatvel, STambeWdavad detalizebul<br />
da amasTanave bunebrivad gamTlianebul tilos.<br />
sikvdilis warmodgena Svebismomtan, harmoniis damamkvidrebel<br />
fenomenad yofierebis tragizmis arapirdapiri<br />
gamJRavnebaa. SoTa CantlaZis calkeul leqsebSi<br />
ki sicocxlis da sikvdilis Rrma tragikuloba<br />
uSualod da mTeli ZaliT vlindeba.<br />
`midis arabi ... bolos qviSas bindi ecema, mere arabic<br />
daecema qviSas bindiviT. daecema da daqanculi<br />
Zils miecema. aqlemis kuzni _ waqceuli piramidebi.<br />
daRlil TvalebSi daibuda mZime sizmarma, ezmana arabs:<br />
Rrialebda Rele lomiviT; da mere barad Camovarda da<br />
gaizmora, _ gaeqca velebs lomis brdRvinviT da nax-<br />
251
tomebiT. gaTenda dila ... gaiRviZa mzem uwinares, _<br />
lomi Rmuoda kacis Zvlebze, rogorc mdinare~ (`lomi~).<br />
tragikulis SegrZnebis garda am leqsSi aSkarad<br />
Cans SoTa CantlaZis poeturi niWis sxva Tvisebebic _<br />
sityvis virtuozuli floba, stilis iSviaTi dinamiuroba<br />
da plastika, sxarti da zusti tropuli azrovneba,<br />
Zlieri, Tavisufali fantazia, romelic empiriuli<br />
masalisgan uCveulo saxeobriv naerTebs qmnis.<br />
poetis warmosaxvas sagnebi da movlenebi mkveTri<br />
biZgiT gamoyavs inertuli mdgomareobidan. warmoCndeba<br />
maTi potenciuri `midrekilebebi~, mimarTebebi<br />
sxva sagnebTan, movlenebTan _ TiTqos sinamdvilis<br />
garsi ixliCeba da misi Sinagani raoba erTbaSad<br />
SiSvldeba.<br />
SoTa CantlaZes uyvars sityvis artistuli, TiTqosda<br />
daudevari moqneva, sityvebis Tanxmierad aJRereba,<br />
enamaxviloba, kalamburebi, saTqmelis paradoqsul<br />
formaSi moqceva, aforistuli formulebi. is xSirad<br />
eleganturad gaaTamaSebs situaciebs, azrebs, sityvebs,<br />
poetur formebs, magram es, Cveulebriv, Zalian<br />
seriozuli, arsebiTi da mtkivneuli Sinaarsis mqone<br />
TamaSia.<br />
SoTa CantlaZem qarTul poeziaSi wina planze wamoweva<br />
gauadvila urbanistul motivebs da cxovrebis<br />
Seuferadebel faqturas, sada intonaciebs, verlibrs,<br />
ironiul TvalTaxedvas ... TviTon ki, albaT, kidev ufro<br />
metis Seqmna SeeZlo, misi cxovreba cota iRblianad<br />
rom warmarTuliyo.<br />
252<br />
1987
wmenis tragikomedia<br />
originaluri personaJi Seemata Cvens literaturas,<br />
Tumca igi aq mTlad Sinaurulad ver igrZnobs<br />
Tavs. es aris rusi sabWoTa moqalaqe proxori, SoTa<br />
CantlaZis moTxrobis saSineli da sacodavi, kmayofili<br />
da uiRblo gmiri. moTxroba 1955 welsaa dawerili, magram<br />
mxolod axla gamoqveynda.<br />
rogorc poeti da miniaturisti, SoTa CantlaZe<br />
xSirad aCens ironiul-tragikul WrilSi oficialuri<br />
ideologiis da propagandis mier lakirebuli sabWoTa<br />
yofis sarCuls. moTxroba `proxor!!!~ SoTa CantlaZis<br />
poetur Semoqmedebas bunebrivad ebmis _ sabWoTa sinamdvilisadmi<br />
msgavsi damokidebulebiT, `eSmakuri~<br />
gamomgoneblobiT, mosxletili gonebamaxvilobiT ... is<br />
Sesrulebulia `iolad~, TiTqos salaRobo eqspromtia.<br />
ubraloa, zogjer feletonuricaa TavSesaqcevi Txroba<br />
da Sesaferisad martivia gmiric. magram martivi ar<br />
aris avtoris msoflxedva, romelic komikuris gverdiT<br />
gamoarCevs tragikul elements, qmnis tragikomikur,<br />
mniSvnelovani problematikis wreSi moqceul saxes.<br />
es arsebiTad satirikosis msoflxedvaa, yalbi moraluri<br />
da socialur-politikuri wesrigis momSleli da<br />
mis miRma darRveuli groteskuli realobis aRmomCeni.<br />
SoTa CantlaZis mier SeTxzuli igavuri istoria erTbaSad<br />
gamoavleninebs Tavs tips, romlis nairsaxeobebi mudam<br />
warmoadgenda ruseTis araTavisufali saxelmwifos<br />
yvelaze saimedo sayrdens. rac am tips SoTa CantlaZis<br />
moTxrobaSi mosdis, imas dRes igi cxovrebaSi ganicdis.<br />
Rrmad wams proxors arsebuli socialuri wyobis<br />
fataluri aucilebloba, samarTlianoba, WeSmariteba<br />
da amis gamo mcirediTac kmayofilia. mas aqvs ganuzomeli<br />
ndoba dadgenilis, dakanonebulis mimarT. proxors<br />
mtkiced sjera, rom xelisufleba masze zrunavs<br />
da momavalSi kidev ufro metad izrunebs, sjera saer-<br />
Tod yvelaferi, rasac Caagoneben maRali instanciebi,<br />
gazeTebi, agitacia Tu reklama, sazogadoebrivi azri.<br />
es uwevs sulieri cxovrebis da zneobrivi principebis<br />
253
magvirobas. proxori masis adamiania, romelic mTlianad<br />
garedan imarTeba da moklebulia individualurpirovnul<br />
sawyiss, kritikuli gansjis unars. amitomaa,<br />
rom igi ase fiqrobs: raki mTavroba obligaciebs<br />
uSvebs, reklama momxiblav aRTqmas iZleva, xalxi ki am<br />
obligaciebs yidulobs da xan igebs kidec, saWiroa<br />
TviTonac iyidos da mogebis myari imedi hqondes.<br />
moTxrobis personaJis amaforiaqebeli da wamqezebelia<br />
Suri, Suridan amozrdili primitiuli warmodgena<br />
samarTlianobaze da Tanasworobaze, samarTlianobis<br />
primitiuli moTxovnileba _ Tuki sxvebi igeben,<br />
ratom man ar unda moigos, dauSvebelia ar moigos.<br />
Tanasworobis da samarTlianobis wyurvili uaTkecebs<br />
proxors ugunur optimizms da rwmenas. misi mZlavri<br />
rwmenis unari ki adresatis arCevisas ar ayovnebs da<br />
meryeobs, azrovnebis daxmarebas ar ucdis. Semdeg igi<br />
Tavis fetiSs monurad eTayvaneba da emorCileba, etyoba,<br />
imitomac, rom masTan damokidebulebaSi angarebiania.<br />
sami revoluciis monawile da namdvili sabWouri<br />
proxori ukanmouxedavad iwamebs RmerTs, raTa misi<br />
natvris asruleba bolomde garantirebuli iyos. mwerali<br />
bufonadurad amasxrebs axladmoqceulis aRtkinebul<br />
religiurobas: igi bejiTad dadis eklesiaSi,<br />
sadac Tayvans cems `obligaciebis RmerTs~ rogorc<br />
specifikuri dargis TviTmpyrobel gamgebels.<br />
proxoris tragikomediis safuZvelia rusuli sulierebis<br />
Tviseba _ rwmenis didi moTxovnileba da unari,<br />
romelsac SeuZlia realoba miTologiiT Seanacvlos da<br />
raRac crus, damRupvelsac advilad daendos. es Tviseba<br />
meoce saukunis rusul literaturaSi yvelaze srulad<br />
platonovis poetur-groteskulma warmosaxvam amoicno.<br />
raki rusuli literatura vaxseneT, aqve vityviT,<br />
rom sabWoTa obivatelis ubadrukobis komikuri gamosaxviT<br />
`proxor!!!~ SesaZlebelia mivamsgavsoT zoSCenkos<br />
satirul-iumoristul prozas, Tumca analogia zedapirs<br />
ar cildeba. sxvaTaSoris, zoSCenkos aqvs moTxroba<br />
kacze, romelmac fuli moigo. SoTa CantlaZis<br />
nawarmoebis personaJi verafers moigebs, magram daje-<br />
254
ebulia, rom `obligaciebis RmerTma~ mowyalebis TvaliT<br />
gadmoxeda. Tavismotyueba, sasurvelis sinamdviled<br />
dasaxva proxoris ganusjeli morwmuneobis Tanmdevia.<br />
iluziiT frTaSesxmuli moTxrobis gmiris sad-<br />
Resaswaulo nadimi amJRavnebs bednierebaze, `karg<br />
cxovrebaze~ misi warmodgenis ukidures siviwroves,<br />
rac agreTve aSorebs mas Rirseul adamianur arsebobas.<br />
roca aRmoaCens, rom Semcdara da araferi mougia,<br />
proxori ubralod imitom ki ar SeiSleba, rom xelismocarvas<br />
metismetad ganicdis, aramed ufro imis gamo,<br />
rom misTvis sinamdvile axla sruliad gaugebaria; sinamdvilis<br />
is wesrigi, romelsac mTeli arsebiT endoboda,<br />
arasando gamodga; misi rwmena _ miwieri Tu zemiwieri<br />
xelisuflebis, agitacia-reklamis, samarTlianobis, momavlis<br />
_ gacamtverda, yvelaferma umtyuna, uRalata. proxori<br />
sigiJeSi gaurbis amas, ar SeuZlia da arc unda gaarkvios,<br />
ra da ratom daemarTa, gonebis saboloo dabnelebiT<br />
pasuxobs kraxs, amave dros agresiuli da saSiSi xdeba.<br />
sagiJeTis miRma darCa patara, uRimRamo siamovnebebis<br />
yoveldRiuri SeCveuli samyaro, romelsac proxori<br />
nostalgiiT igonebs. magram iq am kacis aryofna ar<br />
igrZnoba, iq uamravi proxoris msgavsia, romelTagan<br />
erTi mis dacarielebul adgils avtomaturad ikavebs.<br />
proxors da mis Semcvlels erTmaneTs isic amsgavsebs,<br />
rom maTTvis erTnairad damaxasiaTebelia ganur-<br />
Cevloba sakuTari Tu sxvebis uzneobisadmi. Tavisi Tavis<br />
da sxva adamianebis upativcemuloba proxoris qronikuli<br />
daavadebaa.<br />
moTxroba sastik simarTles gveubneba am tipiuri<br />
gmiris Sesaxeb, magram ara sastikad da avi sixaruliT.<br />
damcinavi avtori gulis siRrmeSi TanamgrZnobelia.<br />
miTufro, rom moTxrobis bedukuRmarTi personaJi<br />
aramarto sakuTari ugunuri midrekilebebis msxverplia,<br />
aramed socialur-politikuri sistemisac, romelsac<br />
am midrekilebaTa marjve gamoyeneba moupovebs<br />
sasicocxlo Zalebs, romelic mas amonebs da sxvaTa<br />
Tavisuflebis aRkveTasac akisrebs.<br />
1990<br />
255
guram rCeuliSvili<br />
bedniereba sikvdilis fonze<br />
guram rCeuliSvilis mkveTri pirovneba isea Serwymuli<br />
mis nawarmoebebs, rom am nawarmoebTa analizi<br />
Zneldeba kidec _ iolad SeiZleba mas mwerlis pirovnebis<br />
Sesaxeb saubari Seenacvlos. guram rCeuliSvils<br />
rogorc mwerals uwinaresad sakuTari arsebis wvdoma<br />
surs, TviTSemecnebis moTxovnileba misi mTavari SemoqmedebiTi<br />
stimulia, `Seican Tavi Seni~ misi upirvelesi<br />
SemoqmedebiTi principia. amitom is upiratesad<br />
piradulze, piradad gancdilze wers, yovel SemTxveva-<br />
Si, STabeWdileba iseTi gvrCeba, TiTqos mwerali arafers<br />
igonebs, gadmogvcems mxolod imas, risi monawile<br />
da TviTmxilvelic iyo. mas aqvs iSviaTi unari dagvajeros<br />
monaTxrobis da gamosaxulis `araliteraturulobaSi~.<br />
mis nawarmoebebSi myaria iluzia, rom realurad<br />
arsebul adamianebze da realurad momxdar ambebzea<br />
laparaki _ TiTqos dRiuria, avtobiografia, anda<br />
narkvevi Tu reportaJi, ramac SeiZleba egziuperis<br />
`adamianTa miwa~ da `samxedro mfrinavi~ gagvaxsenos.<br />
orientireba utyuar pirad gamocdilebaze, naturis<br />
erTguleba, garkveuli sifrTxile SeTxzulis da<br />
gamogonilis mimarT, yovelgvari siyalbis SiSi meoce<br />
saukunis 50-ian wlebSi dawyebul socialur da fsiqologiur<br />
ZvrebTan unda iyos dakavSirebuli. guram rCeuliSvilis<br />
prozis lirikuli aRsarebiToba, rogorc<br />
Cans, agreTve stimulirebulia drois tendenciis mier<br />
_ `pirovnebis aRmoCeniT~, pirovnebis faseulobis gam-<br />
Zafrebuli gancdiT da mkveTri gacnobierebiT.<br />
pirovneba, visac SeuZlia damoukideblad azrovnebdes,<br />
cnobier arCevans akeTebdes, pasuxismgeblobas<br />
kisrulobdes, zneobriv TviTdamkvidrebas axdendes _<br />
aseTia guram rCeuliSvilis lirikuli gmiri. igi maZiebeli,<br />
cnobiswadiliT savse adamiania, cxovrebis dau-<br />
256
Ralavi Semswavlelia, romelic simarTlis natexebs<br />
krebs; magram upirveles yovlisa TviTon cxovrobs,<br />
gamudmebiT moqmedebs, mWvretelobiTi pozicia eviwroeba.<br />
is imitom ki ar cxovrobs mZafrad da sisxlsavsed,<br />
rom SeZenili gamocdileba azrebad `gadaamuSaos~,<br />
aramed piriqiT, azrovnebs, raTa WeSmaritad icxovros.<br />
swori da Rrma azri guram rCeuliSvilis lirikuli<br />
gmirisTvis sakmarisi ar aris, misi survilia azris ganxorcieleba,<br />
azris meoxebiT srulfasovani pirovnuli<br />
TviTrealizacia.<br />
yovelive es gansakuTrebuli sicxadiT da sisavsiT<br />
vlindeba `alaverdobaSi~.<br />
`alaverdobis~ gmirs Tavidan bunebaSi ganmartoebuls<br />
vxedavT _ bunebasTan urTierToba mas samyaros<br />
didebulebas, idumalebas da mSvenierebas, harmonias<br />
aziarebs, magram mTavari is aris, rom igi bunebasTan<br />
miRweuli TanxmierebiT ar kmayofildeba, radgan surs<br />
harmonia bunebidan adamianTa cxovrebaSic gadaitanos,<br />
daamkvidros. misi TvalTaxedviT, adamiani samyaros<br />
didebulebis Rirsi unda iyos da alaverdi, adamianis<br />
qmnileba, aris is, riTac adamiani samyaros, bunebis<br />
didebulebas amayad pasuxobs.<br />
alaverdobis dResaswauli, romelsac mTxrobeli<br />
eswreba, am adamianuri siamayis Semlaxvelia. bunebis<br />
harmoniasTan SedarebiT ufro mtkivneulad sagrZnobi<br />
da damamcirebelia is disharmonia, qaosi, romelic aq<br />
batonobs. erTmaneTisgan gaucxoebuli, gulgrili adamianebis<br />
umweo cdebi, sadResaswaulo ganwyoba Seqmnan<br />
da gaerTiandnen, mxolod xazs usvams maT gaTiSulobas<br />
da absurduli farsis xasiaTs aZlevs dResaswauls. am<br />
adamianebs dakarguli hyavT erTmaneTi, radgan dakarguli<br />
aqvT sakuTari Tavi _ arsebobis azri, namdvili<br />
faseulobebi, Rirseba; daclilebi arian Zlieri da<br />
Rrma grZnobebisgan, namdvili sicocxlismoyvareobisgan,<br />
sasicocxlo energiisgan; is sazogadoeba, romlis<br />
buneba da saxe dResaswaulis monawileebSi gamkveTrebulad<br />
Cans, sruliad moklebulia religiuri amaRlebis,<br />
eqstazis da yofnis sixarulis gancdis unars.<br />
257
guram rCeuliSvilisTvis WeSmariti religiuroba swored<br />
sasicocxlo Zalebis sisavse da sicocxlismoyvareobaa,<br />
sicocxlis sixarulis grZnobaa.<br />
TviT lirikuli gmiris qmedebaSi xorcSesxmulia es<br />
eqstazi da sicocxlismoyvareoba, sicocxlis sixaruli.<br />
am qmedebis siRrmiseuli paTosi qristianulia _<br />
moyvasTa Svela, maTi daxsna sibrmavidan, uRirsobidan.<br />
mTxrobels surs daqsaqsul da gamofitul xalxs daanaxos<br />
taZari _ misive namdvili da dakarguli saxe.<br />
iseve rogorc ilias `mgzavris werilebis~ lirikul<br />
gmirs, guram rCeuliSvilis lirikul gmirsac adamianebis<br />
sulieri ganaxleba wyuria, isic sazogadoebis<br />
degradirebas, Sinagan gaxevebas, usicocxlobas upirispirdeba,<br />
misi mizanic is aris, rom sazogadoebis<br />
arseboba `Tergiseburi~ gaxados. `alaverdobis~ gmiri<br />
TiTqos imgvari literaturuli personaJebis Soreuli<br />
memkvidrea, rogorebic arian, vTqvaT, aluda qeTelauri<br />
an ibsenis brandi.<br />
magram es gmiri kritikulia aramarto masis mimarT,<br />
aramed TavisTavis mimarTac, radgan WeSmaritebis mikvlevas<br />
eswrafis da ara sakuTari uzadobis demonstrirebas.<br />
mkiTxvelma ukve irwmuna misi meamboxuri qmedebis<br />
siswore, ayva mis romantikul ltolvas da artistul<br />
gatacebas, moulodnelad ki TviTon igi arRvevs<br />
am erTsulovnebas _ TavisTavSi eWvdeba. is aRmoaCens,<br />
rom Sroma, Seneba, Semoqmedeba ufro didi faseulobaa<br />
da ufro Sedegiania, vidre gamomwvevi protesti, amboxi;<br />
rom pirovneba inertul masaze SeiZleba mxolod<br />
SemoqmedebiTma Sromam aamaRlos da ara sakuTari Tavis<br />
sayovelTao yuradRebis centrSi moqcevam; brbosac<br />
kvlav xalxad SromasTan mibruneba aqcevs, radgan<br />
Sromisgan mowyveta gadaagvarebs xalxs brbod, arTmevs<br />
sasicocxlo Zalas da arsebobis xaliss.<br />
`alaverdobis~ lirikuli gmiris _ Sinaganad damoukidebeli,<br />
Tavisufali pirovnebis buneba imaSic Cans,<br />
rom igi naklebad endoba mzamzareul Sexedulebebs da<br />
namdvili viTarebis uSualod Secnoba surs (aseT mzamzareul<br />
warmodgenebs asaxavs amonaweri gazeTebidan:<br />
258
`winanadelma religiurma dResaswaulebma dakarges TavianTi<br />
pirvandeli mniSvneloba...~).<br />
`usaxelo ufliscixelSic~ lirikuli gmiri ar kmayofildeba<br />
imiT, rac ufliscixis Sesaxeb istorikosTa<br />
naSromebSia naTqvami da surs TviTon, sakuTari suliT<br />
da sxeuliT igrZnos ufliscixe. damaxasiaTebelia, rom<br />
mwerali istoriaSic gamoarCevs individuums, romelic<br />
moqmedebs Sinagani impulsebis karnaxiT, Tavisufali<br />
gadawyvetilebis safuZvelze da ara masobriv warmodgenebs,<br />
masis saerTo ganwyobas damorCilebuli. mkveTrad<br />
subieqtur-pirovnulia am nawarmoebis stili, kompozicia<br />
da pirovnebis Seucvlelobis, misi ganuzomeli<br />
faseulobis mtkicebaa moTxrobis Sinagani paTosic.<br />
iseve rogorc `alaverdobaSi~, guram rCeuliSvilis<br />
lirikuli gmiri mkveTrad upirispirdeba brbos, mis<br />
fsiqologias moTxrobaSi `Spilka~. lirikul gmirs<br />
protestis grZnobas aRuZravs daunawevrebel masad<br />
gaerTianebuli adamianebis Seubralebloba sulierad<br />
avadmyofi kacis mimarT; igi gamZafrebulad ganicdis<br />
pirovnebis xelSeuvali arsebobis uflebas da brbos<br />
ugunurebas.<br />
guram rCeuliSvils dawerili aqvs sxvadasxva mxatvruli<br />
Rirebulebis kidev araerTi nawarmoebi, romleb-<br />
Sic pirovnebis da masis, maTi urTierTmimarTebis<br />
problema ikveTeba.<br />
aseTia, magaliTad, moTxroba `rogor gamoicvala<br />
igor koblukovi~. axalgazrda adamiani, romelsac SeeZlo<br />
pirovneba gamxdariyo, inTqmeba masaSi da meqanizms<br />
emsgavseba, yalibdeba masis standartul warmomadgenlad;<br />
mas aRar aqvs damoukidebeli fiqris unari da, rac<br />
fsiqologiurad zustia, ukve Riziandeba, roca sxvebSi<br />
am unars, individualobis raime gamovlinebas xedavs.<br />
oRond es metamorfoza sakmaod sworxazovnad, martivad<br />
aris warmosaxuli.<br />
moTxrobaSi `moxucebuli~ frTxili da TanamgrZnobeli<br />
ironiiT aris naCvenebi `masis adamianis~ saxe. es<br />
aris carieli, uvnebo, `uxasiaTo~ kaci, romelsac cxov-<br />
259
ebis mZime dartyma mxolod yru tkivils ganacdevinebs,<br />
sulier uZraobas mxolod odnav Seutokebs.<br />
mwerlis lirikuli gmiri bevrs mogzaurobs da ramdenime<br />
moTxroba agebulia am gmiris Sinagan uTanxmoebaze<br />
garemosTan, romelTan Sexebac mogzaurobisas<br />
uxdeba. es aris usaxuri adamianuri garemo, romlis<br />
erTgvarovnebaSic pirovnebis gamorCeva Wirs. asea,<br />
vTqvaT, `guculebSi~: amaoa moTxrobis gmiris cda, ipovos<br />
raRac cocxali, pirovnuli garegnulad simpaTiur<br />
qalSi.<br />
aseTi cda warmatebulia moTxrobaSi `Sua zafxulSi<br />
yvelgan cxela~. misi gmiri vaJa jandieri (igi rCeuliSvilis<br />
araerTi nawarmoebis gmiria), romelic gamoTiSulia<br />
zRvispira kurortisTvis Cveulebriv sasiyvarulo<br />
TamaSebs, moulodnelad Tanamoazres aRmoaCens erT<br />
rus gogonaSi, vinc masaviT kritikulad da ironiulad<br />
aris ganwyobili imis mimarT, rac maT irgvliv xdeba;<br />
orivesTvis miuRebelia cxovrebis standartuli wesi,<br />
romelic adamianebs erTmaneTs amsgavsebs.<br />
am nawrmoebTan axloa moTxroba `zRvasTan martodmarto~.<br />
vaJa martoobas ganicdis, upirovno urTier-<br />
Tobebs ver eTviseba; SemTxveviTi kavSiri qalTan kidev<br />
ufro mwvaved agrZnobinebs martoobas, oRond es martooba<br />
axla arsebiTad gaTavisuflebaa, roca daiZleva<br />
imis mimzidveloba, rac aranamdvili da mdarea.<br />
upirovno, Sinagan kontaqts moklebul adamianur<br />
urTierTobebs warmoaCens moTxroba `pirvelad tramalebSi~.<br />
am urTierTobaTa miRma rCeba yvelaferi, rac<br />
adamians marTla sakuTari aqvs _ faruli tkivilebi<br />
Tu miswrafebebi, fiqrebi, bedi da warsuli. adamianebi<br />
mxolod gakvriT, zedapiriT exebian erTmaneTs, kvals<br />
ar toveben erTmaneTSi. isini Senacvlebadebi arian,<br />
erTimeoris magivrobis iolad gamwevebi. moTxrobas<br />
dramatizms sZens qveteqsti _ lirikuli gmiris daukmayofilebloba<br />
namdvili, pirovnuli urTierTobis<br />
surogatebiT.<br />
guram rCeuliSvili mxatvrulad aanalizebs da aaSkaravebs<br />
masobrivi, upirovno cnobierebis siClunges.<br />
260
moTxrobaSi `nadiroba~ erT-erTi personaJis mier papirosisTvis<br />
Tavis danebeba aRmatebul mniSvnelobas<br />
iZens, radgan masobrivi cnobiereba ganurCevelia namdvilad<br />
mniSvnelovani sakiTxis mimarT _ ra aris adamianis<br />
arsebobis azri. misi TvalTaxedviT, janmrTeloba<br />
`kargia~, magram ratom aris `kargi~, risTvis Wirdeba<br />
adamians janmrTeloba, saerTod sicocxle? aseTi kiTxva<br />
mis winaSe ar wamoiWreba. aqac mwerlis lirikuli<br />
gmiri kritikuli da ironiulia masobrivi cnobierebis<br />
mimarT.<br />
masobriv-yoveldRiuri cnobierebis sibrmave gansakuTrebiT<br />
mkveTrad mJRavndeba moTxrobaSi `kide kargi~,<br />
radgan is Tavs iCens sikvdilTan mimarTebaSi. sikvdilis<br />
azri (Tu uazroba) ar xdeba dafiqrebis sagani,<br />
sikvdili ar ganicdeba. yoveldRiuri cnobiereba Sepyrobilia<br />
yofiTi wvrilmanebiT, romlebsac absurdulad<br />
azviadebs.<br />
magram is, ris mimarTac masobrivi, yoveldRiuri<br />
cnobiereba ugrZnobelia, arsebiTia pirovnebis yofierebaSi.<br />
uwinares yovlisa swored sikvdilis gacnobiereba,<br />
misi arsebobis dauviwyebloba, masTan SefardebiT<br />
sicocxlis faseulobis gaazreba aqcevs pirovnebad<br />
adamians. sikvdilTan damokidebuleba guram rCeuliSvilis<br />
prozaSi adamianis sulieri simwifis da Rirsebis<br />
sazomia.<br />
moTxrobaSi `axla me ocdaxuTi wlisa var~ gmiri<br />
Tavis biografias gviambobs _ xalisianad, momxiblavi<br />
uSualobiT, `zedapirulad~, rogorc axalgazrdisganaa<br />
mosalodneli. TviT ambavic ubraloa, ramdenadme<br />
tipiuric: ufrosebis siTboTi garemosili bavSvoba,<br />
mere studentoba, kiTxva, gataceba poeziiT, Seyvareba,<br />
sma.. magram am garegani simartivis miRma seriozuli<br />
saTqmeli SeigrZnoba da amoicnoba. nawarmoebi Sesrulebulia<br />
mwerlisTvis Cveuli qveteqstis teqnikiT _<br />
striqonebs Soris TiTqos sikvdilia Casafrebuli.<br />
vgrZnobT, rom lirikul gmirs wuTiTac ar aviwydeba<br />
sikvdilis arseboba, magram amis Sesaxeb is cotas ambobs,<br />
sikvdilis mniSvneloba uCinrad ufroa ganfenili<br />
261
nawarmoebSi. sikvdilis fenomenis pirispir yofna moTxrobis<br />
personaJs azrs, TviTSegnebas uRviZebs; amieridan<br />
igi sicocxlis horizontze sikvdils xedavs, cxovrobs<br />
sikvdilis TandaswrebiT; amitom aRar SeuZlia<br />
winandeburad, stiqiurad iarsebos _ axal sicocxles<br />
qmnis da bednieria imiT, rom sikvdilis mier datovebul<br />
sicarieles avsebs, oRond es aris bedniereba sikvdilis<br />
fonze; idiliur ganwyobas da tons sikvdilis<br />
Crdili ecema, simSvide, harmonia sikvdilis da sicocxlis<br />
droebiTi zavia. sikvdilis gacnobierebas mosdevs<br />
Tvalaxelili pirovnebis Camoyalibeba, romlisTvisac<br />
sicocxle axleburad Zvirfasia.<br />
poeti ambobs: `RmerTma giSvelos, sikvdilo, sicocxle<br />
Svenobs SeniTa~ _ sikvdili aramarto sazarelia,<br />
aramed yofnis gemos da madlis SegrZnebis gamamZafrebelic.<br />
sikvdilis gancdas adamiani yoveldRiurobis<br />
buranidan gamoyavs. vTqvaT, `Seyvarebis~ gmiri yofis<br />
gamomfitav monotonurobaSia CanTqmuli da mxolod<br />
sikvdilis gancda afxizlebs ...<br />
sikvdilis safrTxe daanaxebs sicocxlis faseulobas<br />
`asvlis~ gmirs, Svelis iqces Sinaganad Zlier, Tavisufal<br />
pirovnebad, TvalTaxedvas uRrmavebs. `kacma unda<br />
mTeli suliT icocxlo... an ra aris mudmivoba, _<br />
sisulele. yvela adamiani mudmivad cxovrobs, yovel<br />
SemTxvevaSi, misi maradiuloba is wlebia, romelsac<br />
gaatarebs am qveyanaze~.<br />
sikvdili guram rCeuliSvilis mxatvrul samyaroSi<br />
moulodnelad, ucabedad iWreba. is sicocxlis Signi-<br />
Taa Sefaruli da dros ucdis, rom Tavi gaamJRavnos.<br />
mas savsebiT amqveyniuri da prozauli ieri aqvs. mwerali<br />
sikvdils xatavs yovelgvari afeqtaciis da paTetikis<br />
gareSe, ise, rom arsebiTad ar cvlis Cveulebriv<br />
tonalobas, ar amZafrebs emociurobas, maRla ar wevs<br />
intonacias. misTvis damaxasiaTebelia jansaRi, idiliurad<br />
aumRvreveli ganwyobis Sexameba dramatulTan Tu<br />
tragikulTan. aseTi Sexmeba orive sawyiss amkveTrebs.<br />
`nel tangoSi~ araferi moaswavebs im ubedurebas,<br />
romelic sul male unda moxdes; Tavidan moTxrobaSi<br />
262
mSvidi, uRrublo atmosferoa, igi TiTqos arc irRveva,<br />
ise Semoipareba sikvdili. plastikurad, danakvTulad<br />
aris warmosaxuli sikvdilTan adamianis brZolis dinamiuri<br />
suraTi. saerTod, mwerals gansakuTrebiT<br />
exerxeba fizikuri moZraobis, sxeulebrivi anda mTliani<br />
sxeulebriv-sulieri mdgomareobebis gamosaxva. sulier<br />
cxovrebasac is xSirad garegan qmedebaTa rigiT<br />
gadmoscems, rogorc hemingueis stilisTvis aris niSandoblivi;<br />
Tumca sakuTriv fsiqologiuri analizi, sulis<br />
uSualo wvdoma guram rCeuliSvilis prozaSi aranakleb<br />
organulia.<br />
sikvdili `nel tangoSi~ amJRavnebs pirovnebis sulier<br />
siZlieres, imas, rom igi SiSis da egoizmisgan Tavisufali<br />
kacia. oRond mwerali heroikulad amaRlebul<br />
saxes ar xatavs, araviTar aqcents ar akeTebs imaze,<br />
rom personaJi gansakuTrebuli adamiania; piriqiT, is<br />
savsebiT ubralod, miwierad gamoiyureba da mainc misi<br />
sulis siuxve cxadad igrZnoba, miTufro inertul da<br />
uvnebo adamianur garemosTan kontrastSi.<br />
`nel tangoSi~ gaSlili situacia ukiduresad kritikulia,<br />
eqstremaluria. guram rCeuliSvili araiSvia-<br />
Tad aseT situaciebSi akvirdeba adamians, mis bunebas,<br />
radgan isini TvalnaTliv avlenen adamianis namdvil<br />
raobas, adamianis sulis sisustes Tu Zlierebas.<br />
Tu `neli tangos~ gmiri uZlebs zRvruli situaciiT<br />
gamocdas, aseT situaciaSi sxvanairad warmoCndeba<br />
moTxrobis `zRva arcTu ise Relavda~ personaJi, romelsac<br />
TviTgadarCenis instinqti megobars sasikvdilo<br />
gansacdelSi miatovebinebs. es personaJi Tavis sindiss<br />
gaurigdeba da simarTlis miCqmalvas apirebs, magram<br />
aRmoCndeba, rom amis gakeTeba praqtikulad SeuZlebelia<br />
_ is mZime dilemis winaSe dgeba, an simarTle<br />
unda gaamxilos, an miimalos. eqstremaluri situacia<br />
moiTxovs, rom adamianma aucileblad da dauyovnebliv<br />
amoirCios arsebul SesaZleblobaTagan erTi, ganaxorcielos<br />
arCevanis erTmniSvnelovani aqti. guram rCeuliSvili<br />
sastik Semowmebas uwyobs Tavis gmirs. is adamianisgan<br />
bevrismomTxovni mweralia, adamianSi Rirse-<br />
263
is, sulis simagris uSeRavaTo maZiebeli; WeSmariti<br />
adamianurobis Ziebisas mimarTavs igi eqstremalur<br />
situaciebs.<br />
* * *<br />
germaneli mwerali alfred kurela, moTxrobis<br />
`sikvdili mTebSi~ gmiri, sruliad uecrad dgeba meuRlis<br />
sikvdilis pirispir. rogor moiqceva aseT dros<br />
adamiani, rogor ganicdis da iazrebs sikvdils, ra<br />
Tvisebebs gamoamJRavnebs _ yovelive es moTxrobaSi<br />
meToduri mxatvruli dakvirvebis obieqtia.<br />
am moTxrobaSi, iseve rogorc sxva nawarmoebebSi,<br />
mwerali TiTqmis ar warmosaxavs imas, ras grZnobs da<br />
fiqrobs TviT momakvdavi. is akvirdeba sikvdilis gavlenas<br />
`damswreebze~ da afasebs maT am gavlenis ragvarobis<br />
mixedviT.<br />
arsebiT fsiqologiur simarTles amJRavnebs kurelas<br />
pirveli reaqcia uaxloesi adamianis sikvdilze _<br />
mas ucnaurobis gancda ipyrobs. `kurelam didi dro<br />
gaatara mTebSi, _ mainc ucxo iyo aq yvelaferi, ucxo<br />
da ucanuri; xalxi ucnobi, mdinare civi, xmauriani; es<br />
iyo ucxo mxare, sadRac erTdebodnen SegrZnebaSi<br />
simwuxare da Seucnobeli, aramSobliuri. yvelaferi es<br />
ufro saocari iyo: lodianebs Sua iwva misi meuRle _<br />
ukve mkvdari. meuRle, romelic erTi saaTis win<br />
cocxali iyo, mxiarulad laparakobda, da romelTanac<br />
xuTi Svili hyavda~.<br />
kurela garegnulad mSvidi, mxne Cans, praqtikulobac<br />
SerCenili aqvs; gurami da vaJa, romlebic yuradRebiT<br />
adevneben mas Tvals, mis mSvid TavdaWeras imas<br />
miaweren, rom am adamians jer gacnobierebuli ara aqvs<br />
momxdari, magram amasTan erTad eWvic Cndeba misi ugr-<br />
Znoblobis Taobaze...<br />
kurela Sinagan wonasworobas inarCunebs gansjis<br />
meoxebiT, is Zalas povebs Tavis racionalistur msoflgagebaSi.<br />
kurelas damokidebuleba sikvdilTan gvaxsenebs<br />
mis did Tanamemamules, goeTes, romelmac Svi-<br />
264
lis sikvdilis Setyobisas Tqva: `me vicodi, rom mokvdavi<br />
gavaCine~.<br />
magram raRac aklia, raRac arsebiTi xarvezi dayveba<br />
amgvar Tvalsazriss. erTi mxriv, marTlac, sikvdili<br />
gardauvalobaa da mas verafers mouxerxeb, unda Seeguo.<br />
magram adamiani xom mxolod aucileblobis sferos<br />
ar ekuTvnis; Tu gansja imecnebs da egueba aucileblobas,<br />
adamianis grZnoba, tkivili ar eTanxmeba mas,<br />
iTxovs samyaros sastiki kanonis gauqmebas. da es adamianis<br />
arsis da mowodebisTvis aranakleb Sesaferia, vidre<br />
gansjis wyalobiT miRweuli simxneve.<br />
aRmoCndeba, rom kurelas adamianuri bunebis simdidrec<br />
ver eteva racionalizmis mWidro javSanSi. igi<br />
axloblis sikvdils xvdeba rogorc srulfasovani pirovneba<br />
_ stoikurad, naTeli azrovnebis unaris daukargavad<br />
da amave dros Rrma tkiviliT. es SeuTavsebs<br />
moTxrobaSi erTmaneTs sapirispiro msoflmxedvelobriv<br />
poziciebs, sikvdilis orgvar gancda-gaazrebas _<br />
germanuls da qarTuls; asrulebs nawarmoebSi farulad<br />
Tu aSkarad aRbeWdil daZabul diskusias Temaze _<br />
raSi mJRavndeba WeSmariti adamianuroba sikvdilis<br />
winaSe. moTxrobaSi uxvad gabneuli dakvirvebebi imaze,<br />
Tu ranair gancdebs da fiqrebs badebs adamianebSi<br />
sikvdilTan Sexeba, am Temis irgvliv iyris Tavs .<br />
sikvdils mTeli arsebiT, gonebiTac da grZnobiTac<br />
wvdeba moTxrobis lirikuli gmiri guramic. tragikuli<br />
ambavi, romlis Semswrec is aris, misi gamocdacaa,<br />
mas mtkivneul, Rrma sulier gamocdilebas sZens. uwinaresad<br />
samyaros aRqmis centrSi misi TvalTaxedvis<br />
moqceviT eniWeba moTxrobas azrobriv-emociuri sisavse<br />
da dinamika.<br />
sikvdilis WeSmariti SegrZneba ikveTeba am fenomenis<br />
zerele, nelTbili gancdis fonze. `boxxmians Tvalebze<br />
cremli moadga, mere xeli aiRo maRla, Caiqnia,<br />
ganze gavida, iqve dajda da Tavi muxlebSi Cargo. _<br />
etyoba, daiRala dgomiT, _ miCurCula vaJam~. sikvdil-<br />
Tan Sexvedra guram rCeuliSvilis prozaSi adamianTa<br />
265
Tvisebrivi gansxvavebebis, maTi Sinagani rangis utyuari<br />
maCvenebelia.<br />
Tavis nawarmoebTa erT nawilSi guram rCeuliSvili<br />
mwerali-eqsperimentatoria, romelic adamianis namdvili<br />
bunebis gamomavlinebel mxatvrul cdebs atarebs;<br />
ara `laboratoriaSi~ _ pirobiTi niSnebis da sqemebis<br />
gamoyenebiT, aramed `naturalur pirobebSi~, sadac<br />
yvelaferi sicocxliT amoZravebulia, gamokveTili<br />
konturis da ieris mqonea, materiiT Sevsebulia. amas<br />
mowmobs `sikvdili mTebSic~, Tundac bunebis plastikurad<br />
TvalsaCino da emociurad metyveli suraTebiT,<br />
romlebic ganuwyvetliv icvleba da adamianuri vneba-<br />
TaRelvis gamosaxvas Svelis. mkacri mTiani landSafti<br />
TiTqos scenaa, romelzec adamianebis arseboba ufro<br />
mkafiod garSemowerilia, ufro reliefurad dasanaxia.<br />
igive iTqmis rCeuliSviliseul zRvis peizaJebze.<br />
axalgazrda adamianis cnobierebaSi sikvdilis SesvliT<br />
gamowveuli Zvrebis CaZiebuli fsiqologiuri analizia<br />
ganxorcielebuli moTxrobaSi `molodini~.<br />
gurami, romelic momakvdav babuas uvlis, daZabulad<br />
ixedeba TavisTavSi da iq aRmoCenili zogi ram misTvis<br />
usiamovnoa. aris ki mkafio zRvari TanagrZnobas da<br />
egoizms Soris _ es kiTxva, romelic adamianis siRrmiseul<br />
arsebas exeba, ismis swored eqstremalur situaciaSi,<br />
axloblis sikvdilis mtanjveli molodinisas.<br />
gurami grZnobs, rom momakvdavsac egoizmi ereva. gam-<br />
Zafrebuli yuradRebiT xatavs mwerali agonias, amCnevs<br />
adamianis bunebis iseT Tvisebebs, romlebic sxva<br />
dros gaumJRavnebeli rCeba. paradoqsulad WeSmaritia,<br />
magaliTad, mixvedra, rom `roca gtkiva, ar ginda<br />
sikvdili~, Tundac manamde genatrebodes igi.<br />
moTxrobaSi aris personaJi-ideologi, rusi sanitari<br />
ivane, romelic sicocxles, Tundac tanjuls, umaRles<br />
faseulobad acxadebs, tanjvas adamianuri yofnis<br />
Rrma sazrisis mqone sawyisad Tvlis. TiTqos dostoevskis<br />
romeliRac gmiris egzaltirebul monologs<br />
vismenT: `gauSviT, iyos tanjva aTjer meti! is mainc<br />
sicocxlea!.. gesmis? iq _ jandabaSi aRaraferi aRar<br />
266
aris, aRarc tanjvaa. tanjva? am sityvas, ufro sworad,<br />
gancdas egre nu uyurebT. eg maRla dgas yvelaferze,<br />
eg yvelaze sasiamovno gancdaa, roca itanjebi, gansakuTrebiT,<br />
roca am tanjvas sxvebi xedaven. ai, qriste<br />
imitom ewama, rom daenaxaT~.<br />
gurams tanjvisadmi aseTi apologeturi damokidebulebis<br />
gaziareba uZneldeba. ivanes msjeloba STambeWdavia,<br />
magram sikvdilis areSi moxvedrili adamianis<br />
martoobasTan, Sinagan gamocdilebasTan Sepirispirebisas<br />
misi manugeSebeli Zala klebulobs. im sferoSi,<br />
romelSic gurami imyofeba, garedan saerTodac veravin<br />
SeaRwevs, mas aq veravin SeeSveleba. es misi usakuTresi<br />
sulieri cdis sferoa, sadac, TavisTavis anabarad datovebuli,<br />
Tavis Sinagan raobas poulobs.<br />
moTxrobis gmiri sakuTar TavSi kvlav da kvlav<br />
mtkivneulad aRmoaCens egoisturi instinqtis siZlieres,<br />
romelic eqstremalur viTarebaSi ufro mkveTrad<br />
vlindeba. es instinqti da masTan mWidrod dakavSirebuli<br />
sikvdilis SiSi altruistul gancdebsac Sinaganad<br />
msWvalavs. magram amasTanave qveteqsti gvagrZnobinebs,<br />
rom gurams gulwrfelad uyvars moxuci. arsebiTad<br />
sikvdilis winaSe igi gamZleobas da sulier sifaqizes<br />
iCens, oRond amave dros adamianis raobas saer-<br />
Tod da sakuTar raobas kerZod ukve adrindelze ufro<br />
sworad, misi sisustiT da arasrulyofilebiT xedavs.<br />
sikvdilis sisastike gansakuTrebulad igrZnoba,<br />
roca is amaxinjebs Tavisufali, laRi adamianis sicocxles.<br />
aseTi adamiania munji axmedi.<br />
arsebiTad axmedi primitiuli, civilizaciis miRma<br />
myofi, bunebasTan SeTvisebuli individia. buneba, zRva<br />
Cuqnis mas megobars _ lilis, romelic uyvars Tavisi<br />
ueSmako sulis mTeli ZaliT da bednieria ise, rogorc,<br />
albaT, mxolod ucodveli adamiani SeiZleba iyos<br />
bednieri.<br />
moTxrobaSi poeturad, amave dros realisturi sisa<strong>daviT</strong><br />
aris naCvenebi axmedis da lilis siyvaruli,<br />
maTi uzrunveli arseboba bunebaSi, maTi wrfeli da bu-<br />
267
nebrivi vneba. es TiTqos pirveli adamianebis samoTxiseburi<br />
yofaa.<br />
magram guram rCeuliSvilis prozaSi idiliuroba<br />
tanjvis da sikvdilis mxolod Txeli safarvelia.<br />
is, rom personaJi martivi, civilizaciasTan TiTqmis<br />
uziarebeli adamiania, mwerals saSualebas aZlevs<br />
uSualod daayenos igi samyaros arsismieri simartiviT<br />
gamovlenil mTavar sawyisTa winaSe _ sicocxlis, sikvdilis<br />
winaSe. axmeds Rupavs ara Sinagani konfliqtebi<br />
an konfliqtebi garemosTan, ara socialur urTierTobaTa<br />
disharmoniuloba Tu adamianTa zneobrivi mankiereba,<br />
aramed sakuTriv sikvdili rogorc amqveynad arsebuli<br />
borotebis Ziri. nawarmoebSi sikvdilis fenomeni<br />
Zalian axlodan aris danaxuli, sikvdilis Zala _<br />
sagnobrivad nagrZnobi, rogorc, magaliTad, Tomas<br />
vulfis moTxrobaSi `sikvdili _ amayi da~.<br />
sikvdils mravalferovani arsenali aqvs, mis xelTaa<br />
rogorc swrafad, aseve Senelebulad moqmedi iaraRi.<br />
nela, Semparavad uaxlovdeba aryofna axmeds, auCqareblad,<br />
magram jiuti TanmimdevrulobiT fitavs, utovebs<br />
mxolod sxeulebriv SegrZnebebs, sicocxlis umartives<br />
niSnebs. `sadRac gaiqeqa misi SegrZneba, mas Semdeg<br />
aRar enaxa ase axlos qalis sxeuli. axla uyurebda da<br />
odesRac gancdili mkrTalad uforiaqebda miberebul<br />
sxeuls, ZaRli ki ulokavda mlaSe xelisguls, sasiamovnod<br />
uTbobda. nela wamodga, CoCviT gadajda moxuci<br />
qalis gverdze. isev gaqeqa cecxli, didxans uyura, mere<br />
damWknari xeli daado qalis mkerds. gaqra gaRviZebuli<br />
SegrZneba, mkerdi civi, ugrZnobeli iyo, gareT gavardnili<br />
lekvi isev uyefda landebs. welaTreviT gadmojda<br />
Tavis adgilas axmedi. axla siSiSvles veRar xedavda.<br />
mxolod grZnobda, rom swyuroda wyali. Tungi moiyuda.<br />
svamda didi, mZime ylupebiT da uformo sicocxle<br />
ipyrobda mis sxeuls. civi wyali gadadioda yelSi, eRvreboda<br />
gulze. sxeuli grZnobda, rom is cocxali iyo,<br />
es sicocxle ijda dangreul qoxSi, naxevrad mimqral<br />
cecxlTan, romlis pirasac iwva beberi qali. es sicocxle<br />
grZnobda, rom lekvi, romelic gareT yefda, Semo-<br />
268
vidoda da xelisguls aulokavda, cecxli, romelic<br />
qreboda, fiCxis SekeTebisas isev daiwyebda TamaSs, isev<br />
gaanaTebda SiSvel mkerds, lekvis enas da kedelze<br />
Camokidebul badeebs~.<br />
es pasaJic da mTeli nawarmoebic STambeWdavia Sinagani<br />
emociuri Zabvis gadmomcemi niuansirebuli saxovanebiT,<br />
plastikurobis da fsiqologizmis ganuyoflobiT,<br />
zedapirze naklebSesamCnevi, magram gamWoli<br />
analitikurobiT, azris da suraTis mkafio ritmulobiT<br />
... sulisSemZvrelia sikvdilis mier gadaTelili<br />
Tavisufali sicocxlis es istoria.<br />
guram rCeuliSvilisTvis adamianis Sefasebis Ziri-<br />
Tadi kriteriumi Tavisuflebis xarisxia _ es aris Tavisufleba<br />
SiSisgan, egoizmisgan, cxovrebis da azrovnebis<br />
standartuli, anonimuri wesisgan. Tavisufali,<br />
srulfasovani individualobebis Ziebas mwerali iseT<br />
arealebSic miyavs, romlebic daSorebulia Tanamedrove<br />
civilizacias. asea `baTareka WinWaraulSic~.<br />
mxatvrul nawarmoebSi mwerals Seaqvs eTnografiuli<br />
narkvevis, kulturul-istoriuli eses elementebi.<br />
eseizmi saerTodac damaxasiaTebelia misi azrovnebis-<br />
Tvis (`alaverdoba~, `usaxelo ufliscixeli~, `naTela~...).<br />
guram rCeuliSvili qmnis xevsureTis metyvel<br />
`portrets~, gvaziarebs am mxaris suls, cocxali mxatvruli<br />
saxis komponentad aqcevs erTi SexedviT mxatvrulobisTvis<br />
ucxo masalas.<br />
`aq poezia ganukiTxavad batonobis prozaze, poezia<br />
Tavisi `ulogiko~ vnebebiTa da gamoxatvis Seudarebeli<br />
dramatuli simSvenieriT. SemTxveviTi ar aris, rom<br />
aq folklori, naWedi xevsuruli leqsi, rogorc formis,<br />
ise Sinaarsis RirsebiT klasikur simaRleze adis.<br />
yvela xevsuri ,rogorc wesi, poetia. yvelaze kargs ki<br />
maTgan igi dawers, vinc sxvaze metad da RirsebiT<br />
itanjeba, vermiRweulis vnebiT Sepyrobili~.<br />
am nawyvetSi mwerlis SemoqmedebiTi mrwamsia formulirebuli.<br />
`poezia~, poeturoba gagebulia rogorc<br />
gamosaxati sulieri moZraobebis intensioba da maRali<br />
Zabva _ vnebianoba, aseve rogorc maTi ucnauroba, gau-<br />
269
gebroba SeCveuli cxovrebiseuli logikis TvalsazrisiT.<br />
`poeziisTvis~ niSandoblivia agreTve formis damuxtuloba<br />
da mZafri eqspresiuloba. es esTetikuri<br />
mrwamsi upirvelesad TviT `baTareka WinWaraulSia~<br />
xorcSesxmuli.<br />
moTxrobis mxatvruli sinamdvilis, misi gmirebis<br />
bunebis amocnobas gviadvilebs `vermiRweulis vneba~,<br />
romelzec avtori laparakobs.<br />
`vermiRweulis vneba~ arsebulis ukmarobis grZnobaa.<br />
mzias da baTarekas swored es vneba awvalebT, igi<br />
Rrma sulieri naTesaobiT akavSirebs am or TiTqos yovelmxriv<br />
gansxvavebul xasiaTs. es vnebaa imis mizezi,<br />
rom orive Sinaganad gaucxoebulia yofiTobisgan,<br />
yoveldRiurobisgan.<br />
SeuboWavi moqmedeba, sulieri da fizikuri Zalebis<br />
Seuferxebeli gamovlena, samxedro avantiura da<br />
faTerakia baTarekas stiqia. Tu `vermiRweulis vneba~<br />
baTarekas gamudmebiT garesamyarosken eweva, mzias is<br />
sakuTar sulSi moaZebninebs Tavisuflebis samyofels,<br />
romelsac misi ocneba ganagebs da sruliad mowyvetilia<br />
xevsurebis yoveldRiur cxovrebas. es patara gogona<br />
Tavisufalia da sakuTar Tavisuflebas TavganwirviT<br />
icavs _ am romantikuli meocnebis TviTmkvleloba<br />
misi Tavisuflebis ukanaskneli, tragikuli<br />
mowmobaa.<br />
mzias da baTarekas _ sinamdviliT daukmayofilebeli,<br />
Tavisuflebisken mswrafveli pirovnebebis konfliqts<br />
paradoqsulad qmnis swored maTi bunebis erTgvarovneba,<br />
maTi arsebis sxvadasxva saxiT gamovlenili<br />
romantikuloba. baTareka xedavs, rogori SeuTavsebelia<br />
mzia Cveulebriv, `normalur~ cxovrebasTan da<br />
grZnobs, rom Svils misi sulis Tviseba gamoyva; amiT gamowveul<br />
gaRizianebas igi Tavisi eqstravertuli xasia-<br />
Tis Sesaferisad gamoxatavs, gareT mimarTavs. `qaliSvilis<br />
Tvalebis moSorebam gons moago baTareka da im<br />
brazis gadmonTxevis saSualeba misca, romelic Tavisi<br />
Tavisadmi igrZno Svilis danaxvisTanave. es brazi im<br />
danaSaulidan modioda, romelSiac mas brali ar hqon-<br />
270
da da romlis gamosworebac mas ar SeeZlo. erT vnebad<br />
Seikra is raRacis winaaRmdeg amxedrebuli, silis gakvriT<br />
daanTxia qaliSvils yvelaferi...~.<br />
uCveuloa `ulogiko vnebebis~ logika, moTxrobis<br />
gmirTa tragediis Sinagani motivebi.<br />
Tavisi Seuvali TavisuflebiT mzia WinWarauls gvagonebs<br />
`devebis cekvis~ gmiri. igi warmogvidgeba romantikul<br />
saxed, romelsac demonuri niSnebi aqvs mini-<br />
Webuli. is, karmenis msgavsad, ar Tmobs Tavisuflebas<br />
da Rupavs misi gulis dapyrobis `ulogiko vnebebiT~<br />
Sepyrobil pretendentebs.<br />
ramdenime moTxrobaSi guram rCeuliSvili gatacebiT<br />
xatavs cxenebs _ amay da Tavisufal arsebebs. swored<br />
maTi Tavisufleba xiblavs mwerals da maTi mZlavri<br />
nebis motexvas, maT dabeCavebas ganicdis mtkivneulad<br />
_ movigonoT `salamura~, `erTguli~, `TvirTvila~ ...<br />
Sinagani naTesaobaa SesamCnevi am jansaR da Tavisufal<br />
arsebebs da, vTqvaT, moTxrobis `siyvaruli martis<br />
TveSi~ gmirs Soris, romlis axladgaSlili da saRi<br />
sicocxle uRmerTod saxiCrdeba, iseve rogorc maTsa<br />
da `naTelas~ gmirebs Soris.<br />
`naTela~ guram rCeuliSvilis erT-erTi ukanaskneli<br />
moTxrobaa da mis struqturas meti SemoqmedebiTi<br />
simwifis niSani atyvia. lirikuli gmiri aq ufro obieqturad<br />
warmoisaxeba, avtors da am gmirs gazrdili<br />
mxatvruli distancia acalkevebT, maT erTmaneTis mimarT<br />
meti damoukidebloba aqvT mopovebuli. personaJTa<br />
saxeebi kidev ufro saguldagulod da individualizebulad<br />
iZerweba.<br />
es aris metad cxovrebismieri, narkvevis msgavsi nawarmoebi,<br />
imavdroulad ki _ axdenili keTili sizmari<br />
Tu zRapari. guram rCeuliSvilis prozis ori gamWoli<br />
tendencia _ `dokumenturoba~ da poeturoba _ am<br />
moTxrobaSi savsebiT mTliandeba. `is iyo im mdgomareobaSi,<br />
romlis Semdegac adamians SeuZlia maRla<br />
afrindes, Tan aitanos miwac~ _ naTqvamia moTxrobis<br />
gmirze da aq nawarmoebis stilis Tvisebac aris<br />
gamxelili.<br />
271
gio TiTqos bavSvobisdroindel sisufTaves da Tavisuflebas<br />
ibrunebs, raSic araCveulebrivi bavSvi exmareba<br />
_ suliT da xorciT jansaRi, gonieri da gambedavi,<br />
momxiblavi patara qali, guram rCeuliSvilis<br />
patara ufliswuli. samyarosadmi ndobas, gulgaxsnilobas,<br />
SiSis da egoizmisgan TavdaRwevas aCvevs igi<br />
gios.<br />
tragikul msoflSegrZnebas, romliTac gamsWvalulia<br />
mwerlis Semoqmedeba, man TiTqos sagangebod<br />
gadauketa `naTelas~ imediT da SuqiT savse poeturi<br />
sinamdvile.<br />
sruliad sapirispiro viTarebaa `irinaSi~ _ guram<br />
rCeuliSvilis prozis Tanmdevi tragizmi aq ukiduresad<br />
gamwvavebulia.<br />
nawarmoebis enobrivi forma energiiT aris datenili;<br />
sityvebs da frazebs Soris myardeba iseTi urTierTmiziduloba,<br />
aucilebeli urTierTkavSiri, rogoric<br />
niSandoblivia poeziis srulfasovani nimuSebis-<br />
Tvis. formis daZabuloba adekvaturad gadmoscems<br />
lirikuli gmiris intensiur, gangaSiT mocul Sinagan<br />
cxovrebas.<br />
qals, romelic am gmirs mtkivneulad uyvars, siyvaruli<br />
warsulis tvirTs Camoxsnis, igi, iseve rogorc<br />
munji axmedi, TavisTavSi mxolod siyvarulis xmas ugdebs<br />
yurs, es aris misi Tavisuflebis sawindari. fsiqikis<br />
sirTule, refleqsuroba uSlis xels gurams, miendos<br />
irinas, romelic TviTon bavSviviT mimndobia, gadalaxos<br />
Tavisi egocentrizmi da skepticizmi, urwmunoba<br />
da sulierad gaumTliandes meore adamians; daijeros,<br />
rom bedniereba SeiZleba namdvili iyos da ara<br />
saSinelebis saburveli. guramis tragedia is aris, rom<br />
ar SeuZlia irinasaviT Sinaganad Tavisufali iyos.<br />
Txrobis subieqtur-lirikuli wyobis farglebSi mwerali<br />
axerxebs miukerZoebloba da simkacre gamoavlinos<br />
Tavisi gmiris mimarT.<br />
272
* * *<br />
or poluss Soris aris ganfenili guram rCeuliSvilis<br />
proza. erTi mxridan mas mijnavs masobrivi cnobiereba,<br />
cxovrebis upirovno, standartuli wesi, meore<br />
mxridan _ Tavisufal pirovnebaTa samkvidrebeli.<br />
mxatvruli azris Sinagani dinamika pirvelidan meore<br />
polusisken aris mimarTuli. mwerali Tvals adevnebs<br />
masidan pirovnebis gamocalkevebas, masis da individuumis<br />
dapirispirebas; gviCvenebs Sinaganad damoukidebeli,<br />
sulierad momwifebuli adamianis Camoyalibebis<br />
process; eqstremaluri situaciebis meSveobiT sinjavs<br />
Tavis personaJTa sulis simtkices da sifaqizes, maT<br />
pirovnul Rirsebas; idealTan miaxloebis romantikuli<br />
JiniT da amavdroulad sinamdvilis realisturi<br />
wvdomiT qmnis Tavisufal adamianTa mkveTr, ganumeorebeli<br />
gamometyvelebis mqone saxeebs.<br />
guram rCeuliSvilis mxatvruli sinamdvile azris<br />
saZirkvelze dgas. samyaros, adamianis, adamianTa cxovrebis<br />
arsisken aris mimarTuli mwerlis analitikuri<br />
TvalTaxedva. TviT misi metyvelebis stili xan fiqris<br />
mier aris aforiaqebuli, xan _ fiqris mierve Tvinier<br />
wesrigSi moyvanili.<br />
talantis zrda pirvel rigSi azris zrdaa. guram<br />
rCeuliSvilis mxatvruli azri ki ganuwyvetliv izrdeboda<br />
da rTuldeboda, sul ufro met simwifes iZenda.<br />
1986<br />
273
yvelaze didi vneba<br />
arian adamianebi, visTvisac WeSmaritebis wvdomis<br />
moTxovnileba sabediswero vnebaa. sibrmaveSi, sicrueSi<br />
anda sanaxevro simarTleSi cxovreba maTTvis gausaZlisia,<br />
imis miuxedavad, rom WeSmaritebis Zieba xSirad<br />
saxifaTo avantiuras warmoadgens _ yovelTvis SesaZlebelia<br />
WeSmaritebisken mswrafveli unugeSo sanaxaobis<br />
an sicarielis winaSe aRmoCndes.<br />
`iuloni~ aseTi adamianis dawerilia, WeSmaritebis<br />
daJinebiT maZiebeli mxatvris cnobiswadili igrZnoba<br />
guram rCeuliSvilis piesaSi.<br />
`ar arsebobs vneba azrze didi da SebrunebiT: azri<br />
aris vnebaTa Soris yvelaze didi vneba!~ _ ambobs<br />
guram rCeuliSvilis gmiri. vnebadqceuli azri Tu azradqceuli<br />
vneba is Zalaa, romelic guram rCeuliSvilis<br />
mxatvrul samyaros qmnis.<br />
arc ise iSviaTad Cven SeumCnevlad vaigivebT civsisxlian<br />
gansjismierobas da analitikurobas, viviwyebT,<br />
rom WeSmaritebis Zieba vnebaa da misi bedic iseve<br />
winaswarganuWvreteli da Seucnobia, rogorc yvela<br />
sxva vnebis.<br />
guram rCeuliSvilis piesis niSandoblivi Tavisebureba<br />
swored maZiebeli mxatvruli azris moZraobis<br />
winaswarganuWvretobaa, mxatvruli azris spontanuri<br />
ganviTarebaa. es aris cda, eqsperimenti da aravin SeiZleba<br />
icodes, rogori iqneba misi Sedegi. iseTi STabeWdileba<br />
gveqmneba, rom xorci esxmeba ara ukve mofiqrebul<br />
koncefcias, aramed TviT koncefciis dabadebis,<br />
Camoyalibebis mowme varT. Cvens Tvalwin qaosidan<br />
wvalebiT inakvTeba simarTlis saxe.<br />
da swored imitom, rom `iuloni~ WeSmaritad analitikuri,<br />
vnebianad analitikuri nawarmoebia, aris masSi<br />
iracionaluri, mxolod intuiturad SesagrZnobi elementic.<br />
es bunebrivic aris _ Tu leqsi, moTxroba, romani,<br />
piesa samyaros erTgvari modelia, maSin igi samyaros<br />
msgavsia imiTac, rom srulad Semecnebadi ar<br />
SeiZleba iyos.<br />
274
guram rCeuliSvilis piesaSi Zlierad Zgers saidumlos,<br />
iracionaluris gancda, rasac araferi aqvs saer-<br />
To fsevdomisticizmTan.<br />
rogorc Cans, daaxloebiT amgvari iyo guram rCeuliSvilis<br />
principuli esTetikuri poziciac. piesaSi<br />
vkiTxulobT:`nu vixmarT aq mag sityvas (ideas) ... radgan<br />
idea ukve sazRvravs raRacas, TiTqos anketas vavsebde<br />
_ Tema _ ojaxuri tragedia, idea _ ? araferi, araferi<br />
ar momdis TavSi~; `nawarmoebis konkretuli idea<br />
aris is Seucnobeli ganwyobileba,romelic qveSecneulad<br />
moqmedebs mnaxvelze, mkiTxvelze, emateba wveTebad<br />
mis sakuTar imdroindel ganwyobas da aRrmavebs<br />
mas...~.<br />
es `Seucnobeli ganwyobileba~ axlavs rCeuliSvilis<br />
piesas. mwerali rogorRac Tavidanve qmnis<br />
SexuTul atmosferos, avismomaswavebeli winaTgrZnobiT<br />
muxtavs Tavisi nawarmoebis Sinagan sivrces _<br />
oTaxs, sadac aTi axalgazrda kaci Sekrebila, raTa<br />
erT-erTi maTganis piesa dadgan da ganixilon.<br />
speqtakli piesaSi _ aseTi kompoziciuri xerxiT<br />
aris agebuli `iuloni~. cxadia, es xerxi guram rCeuli-<br />
SvilisTvis Tavisi garegnuli efeqturobiT ar aris<br />
Rirebuli. mis funqcias ar Seadgens realobis iluziis<br />
pirobiTobiT Canacvleba, miTumetes pirobiTobis meSveobiT<br />
Tangancdis ise ganeleba, rogorc brextis dramaturgiaSi<br />
xdeba. saerTo aRnagobiT `iuloni~ mogvagonebs<br />
luiji pirandelos piesas `avtoris maZiebeli<br />
eqvsi personaJi~, magram Tu pirandelosTvis arsebiTia<br />
tradiciuli Teatris formaTa Sinagani daSla da sinamdvilesTan<br />
maTi Seusabamobis gamovlena, guram rCeuliSvils<br />
sxva, CvenTvis ufro mtkivneuli safiqrali<br />
aqvs. piesaSi speqtaklis Setana mas Wirdeba qarTveli<br />
adamianis artistuli xasiaTis kvlevisTvis, rac uke-<br />
Tesad unda moxerxdes artistulsave situaciaSi.<br />
qarTveli rom artistia bunebiT, es araerTxel<br />
gvsmenia. am banalur mosazrebas guram rCeuliSvili<br />
mkacri analizis sagnad aqcevs da moulodnel aqcentebs<br />
uZebnis.<br />
275
mweralma SeZlo aramarto bevri Rrma da zusti azri,<br />
dakvirveba gaeziarebina CvenTvis artistizmis fenomenze,<br />
aramed, rac mTavaria, Tavisi gmirebisTvis Caedga<br />
artistuli suli, daexata individualobebi, romlebic<br />
xelSesaxebad warmogvidgenen erovnuli xasia-<br />
Tis artistizms misi cxovrebiseuli gamovlinebebis<br />
siuxviT. piesaSi gansja erovnuli xasiaTis Sesaxeb saxeobriv<br />
azrovnebas aris damorCilebuli, ganuwyvetliv<br />
mowmdeba personaJTa bunebis, maTi urTierTobis<br />
warmoCeniT.<br />
artistizmi guram rCeuliSvilis piesis gmirTa organuli<br />
Tvisebac aris da maTi ciebcxelebiani refleqsiis<br />
Temac.<br />
refleqsia, TviTanalizi rCeuliSvilis piesaSi personaJis<br />
saxis agebis wamyvani principia, rac iwvevs adamianis<br />
koncefciis SesamCnev garTulebas. `iuloni~<br />
upirveles yovlisa swored amiT aris mniSvnelovani<br />
literaturuli movlena. adamiani aq warmodgeba rogorc<br />
mraval fenad daxleCili cnobierebis mqone arseba,<br />
romelsac Sinagan amouwuraobas aniWebs TviTanalizis<br />
uCveulod ganviTarebuli unari. mas gamudmebiT<br />
mxedvelobis areSi hyavs Tavisi Tavi, gamudmebiT cdilobs<br />
amoicnos sakuTari arseba. TviTanalizis, refleqsiis<br />
WrilSi ase `dostoevskiseburad~ danaxul adamians<br />
naklebad icnobs XX saukunis qarTuli literatura<br />
(yovel SemTxvevaSi, `arapoezia~).<br />
oRond ramdenadac rCeuliSvilis mier warmosaxuli<br />
adamiani qarTvelia, refleqsiis unars mis arsebaSi<br />
xvdeba aseve sisxlxorcSi gamjdari artistizmi.<br />
da igi itanjeba Tavisi artistizmis gamo, radgan<br />
misi mZafri survilia iyos bunebrivi da gulwrfeli,<br />
xolo artistizmi nebiT Tu uneblieT xels uSlis amaSi.<br />
amitom piesis gmirebis komunikacia gaZnelebulia da<br />
drodadro absurdulobis STabeWdilebac Cndeba, warmoiqmneba<br />
gaugebrobebi, `usagno~ dava, konfliqtebi.<br />
TviTeuls aRizianebs meoris artistizmi, safrTxes<br />
xedavs masSi, radgan artistuloba, rCeuliSvilis kon-<br />
276
cefciiT, uwinaresad yuradRebis centrSi moqcevis<br />
survilia, rac sxvebis CrdilSi datovebas moaswavebs.<br />
guram rCeuliSvili gamWoli analiziT aaSkaravebs<br />
artistizmis fenomenis winaaRmdegobriobas, dialeqtikur<br />
bunebas. yvelaze moulodneli da mniSvnelovani<br />
aq is aris, rom atistizmma SeiZleba boroteba warmoSvas,<br />
codva amravlos.<br />
artistizms minebebuli, artistizmiT STagonebuli<br />
Cadis mkvlelobas iuloni: `me meCveneba, rom axla<br />
oidipos mefesaviT vdgavar Sua scenaze, Tqven ki gamogiSveriaT<br />
xelebi Cemken da iZaxiT: iulon! iulon! es wami<br />
aris umaRlesi wertili Cemi damaluli artistulobisa...<br />
es wami, roca mTeli yuradReba Cemzea momar-<br />
Tuli, Rirda im codvad, rac me Cavidine da rom SeiZlebodes<br />
am wamis gameoreba, axlidan Cavidendi im codvas.<br />
axla me mesmis toreadorisa, romelic CemsaviT dgas<br />
Sua arenaze, momzadebuli udanaSaulo msxverplis gansagmiravad...<br />
mTeli cirki misi sicocxlis yovel risks<br />
bRaviliT xvdeba, da ai, dgeba wami, roca is da xari<br />
samarisebur siCumeSi uaxlovdebian erTmaneTs, kacis<br />
xeli, romelsac iaraRi uWiravs da brma rqebi! da xdeba<br />
is! mkvleloba! mTeli darbazi, rogorc erTi kaci,<br />
amoiqSinebs da bRavis, yviris: toreador _ to-re-ador!<br />
me mesmis yurebSi am erTi wamis, mTeli yuradRebis<br />
wamis dResaswaulebrioba, xmebi iyofian, erTdebian,<br />
isev iZaxian: iulon! iu-lon! ai, wami Cems cxovrebaSi<br />
savse da udidesi, idge yuradRebis centrSi...~.<br />
iulons amoZravebs zepirovnuli Zala, romelsac<br />
danarCeni personaJebic atareben Sinaganad. amitom ver<br />
gaasamarTleben isini iulons da amboben, rom igi maTi<br />
`Zmaa~.<br />
qarTveli adamiani Znelad urigdeba Tavis umniSvnelobas,<br />
uCinarobas da TviTdamkvidrebisken, gamorCeulobisken<br />
da yuradRebis centrisken daJinebulma<br />
swrafvam is SeiZleba moralis miRma daayenos. Seuvali<br />
mxatvruli logikiT aris gamovlenili es mware<br />
WeSmariteba.<br />
277
magram piesaSi gacxaddeba artistizmis sxva aspeqtebic<br />
_ igi arsebuliT ukmayofileba da yofnis ufro<br />
maRal formaTa Ziebac aris, silaRis da pirovnuli<br />
Rirsebis, adamianebis srulfasovani SekavSirebis gamoxatulebacaa,<br />
adamianebisadmi siyvarulis gamxelis sa-<br />
Sualebaa. aseTi artistizmi xorcSesxmulia rCeuliSvilis<br />
lirikul gmirSi.<br />
misi saxe cxadyofs, rom `scenaze yofna~, yuradRebis<br />
centrSi yofna maSin aris gamarTlebuli, Tu artistizmi<br />
Semoqmedebaa. mwerlis lirikuli gmiris artistizmi<br />
swored SemoqmedebiTia _ Tavisi TamaSiT,<br />
artistizmiT is qmnis speqtakls, aSiSvlebs sinamdvilis<br />
sastik saxes, raTa ganxorcieldes kaTarzisi; egocentruli<br />
artistizmis alternativaa artistul-SemoqmedebiTi<br />
energiis axlis qmnadobaSi xarjva...<br />
Tavisi piesiT guram rCeuliSvilma Segvaxsena, rom<br />
Cvenma literaturam eris arsebobis Sidaxedebi unda<br />
gadaxsnas, rom igi unda eZebdes pasuxs mtkivneul kiTxvaze<br />
_ rogor warmodgeba qarTuli erovnuli xasiaTi<br />
TanamedroveobaSi.<br />
guram rCeuliSvilis piesaSi gamovlenilia araerTi<br />
Tviseba, romlebic am amocanis dasaZlevad aris saWiro<br />
_ samyaros tragikuli aRqma da sabediswero winaaRmdegobebis<br />
gamomJRavnebis unari, adamianis fsiqikis<br />
xlarTebSi SemRwevi mzera, zRvardaudebi marTlismoyvareoba<br />
da masze damyarebuli humanizmi.<br />
278<br />
1983
oTar WilaZe<br />
sivrcis ori saxe<br />
oTar WilaZis poeziis urbanistuli xasiaTi upirveles<br />
yovlisa vlindeba garesinamdvilesTan lirikuli<br />
gmiris gaucxoebul-gaZnelebul urTierTobaSi,<br />
rac oTar WilaZis poeturi samyaros sivrcul wyobasac<br />
aCnevs kvals _ poetis araerT leqsSi `moqmedebis adgils~<br />
bina, oTaxi warmoadgens. oTaxi oTar WilaZis<br />
poeziis myari sivrculi saxea.<br />
oTaxSi yofna oTar WilaZis poeziis enaze niSnavs<br />
garesamyarosgan aramxolod fizikur, aramed sulier<br />
izolirebasac.<br />
oTaxi mudam aSkarad ar Cans, zogjer uCinrad monawileobs<br />
samyaros lirikul WvretaSi, mxolod miniSnebulia<br />
rogorc lirikuli gmiris adgilsamyofeli, rogorc<br />
optikuri centri, saidanac igi sinamdviles aRiqvams.<br />
`viT simartovis suli (xiluli) gaSeSebula haerSi<br />
boli da danasaviT brwyinavs yinuli, ukve ganvlili<br />
cxovrebis toli. oTxive mxridan miyurebs mTvare,<br />
sizmris leSiviT agdia Tovli, da yrud gugunebs qalaqi<br />
gareT, ukve ganvlili cxovrebis toli”.<br />
`gareT~ aq migvaniSnebs, rom yvelaferi, rasac lirikuli<br />
gmiri xedavs da ismens, danaxuli da mosmenilia<br />
daxuruli sivrcidan, distanciidan, rac xilvaTa gaucnaurebul,<br />
gaucxoebul ierSic mJRavndeba.<br />
oTaxi rogorc xedvis punqti poeturi aRqmis gaucnaurebis<br />
sayrdenia aqac: `SarSanac ase daiwyo zustad,<br />
uceb gadawyda foTlebis saqme da mxolod erTi, yvelaze<br />
susti, xelisguliviT awveba sarkmels. mococavs<br />
lurji asfaltis xavsi, SiSvldeba quCa da saxes kargavs<br />
da gaqvavebul mdinaris msgavsad yvelaze ufro Tavis<br />
Tavs ar gavs~.<br />
samyaros aseTi daZabuli da nacnobis ucnobad mqceveli<br />
xedva damaxasiaTebelia oTar WilaZisTvis da realobisgan<br />
garkveul siSores gulisxmobs.<br />
279
Sida da gare sivrceTa dapirispireba msWvalavs<br />
oTar WilaZis poezias. am dapirispirebis konteqstSi<br />
`SigniT~ lirikuli gmirisTvis gaTavisebuli garemoa,<br />
romelic ifaravs mas; `gareT~ moaswavebs imas, rasac<br />
adamianis sulSi SeSfoTeba, siucxovis grZnoba Seaqvs;<br />
`SigniT~ specifikurad adamianuri sivrcea, `gareT~ _<br />
adamianisTvis arasaimedo.<br />
Tumca es ori samyaro erTmaneTisTvis Seuvali ar<br />
aris, isini gavlenas axdenen erTmaneTze.<br />
`magram zamTarSi Ramdeba adre da Rame SubliT awveba<br />
karebs, gareT ki amtvrevs prospeqtis Wadrebs ianvris<br />
qari... da civa gareT~.<br />
qalaqSi moTareSe miusafrobis suli cdilobs `SigniTac~<br />
SeiWras, magram adamiani xelovnebis, musikis<br />
waylobiT igeriebs pirquS urbanul-industriul sinamdviles<br />
da TiTqos akeTilSobilebs kidec mas. `da<br />
mavTulebic raRacas grZnoben, raRacas, dRemde ucnobs<br />
da saSiSs, da nugeSiviT usmenen Sopens, daWimulebi<br />
nacrisfer caSi~.<br />
leqsSic `bavSvi ukravda stumrebis TxovniT~ bina<br />
da garesamyaro dramatulad upirispirdebian erTmaneTs<br />
da aqac musika amkvidrebs `SigniT~ sakuTriv adamianur,<br />
sulieri faseulobebiT ganmtkicebul realobas,<br />
romelic civ da uRimRamo garerealobas gadaZalavs.<br />
`quCebSi wvimda~ erT-erTi is leqsia, sadac agreTve<br />
igrZnoba Sida da gare realobaTa dapirispirebis dramatizmi.<br />
lirikuli gmiris gaucxoeba gamoixateba misi<br />
sivrculi SemozRudulobiTac, romelsac garesinamdvile<br />
utevs: `quCebSi wvimda. me viyav marto, vusmendi<br />
wvimas da TuTuns vwevdi da oTxkedelSi moqceul far-<br />
Tobs wvima avsebda sakuTar sevdiT. me Cemi mqonda da<br />
msurda mSvidad meZebna Cemi sevdis mizezi. magram viRaca<br />
saxuravs mxdida da Camdioda wvima kiserSi...~.<br />
leqsi gviCvenebs, Tu rogor ubiZgebs lirikul<br />
gmirs didi Semoqmedis _ galaktion tabiZis _ daRupva,<br />
datovos Tavisi martoobis samyofeli da saerTo<br />
ubedureba gaiziaros.<br />
280
Tu aq `oTxkedelSi moqceuli farTobis~ miRma gasvla<br />
iZulebiTi aqtia, sxva SemTxvevebSi daxSuli sivrcidan<br />
gaRweva lirikuli gmiris Rrma sulier moTxovnilebad<br />
warmodgeba.<br />
oTar WilaZis lirikuli gmiri ar egueba Tavis siucxoves,<br />
sinamdvilisgan siSores, intensiurad eZebs<br />
sakuTari mikrosamyaros gadalaxvis da did samyaros-<br />
Tan SeerTebis gzebs. aseTi Zieba dapirispirebas `SigniT-gareT~<br />
SesamCnevad ucvlis azrs.<br />
`rodesac civa, rodesac bnela, rodesac mxolod<br />
qaria gareT, Cems TvalSi fasi eweva melans da sagangebod<br />
Caketil karebs. jandabas iqiT wyeuli wigni, vis<br />
raSi unda, rac ukve uTqvamT, me minda Cemi sunTqva da<br />
fiqri iqces Sens fiqrad, iqces Sens sunTqvad~.<br />
polaruli wyvili `SigniT-gareT~ cxadad ikveTeba;<br />
lirikuli gmiri Sidasivrces afarebs Tavs, magram<br />
oTaxSi yofna amjerad garesinamdvilisgan sulier mowyvetasac<br />
ki ar niSnavs, aramed am sinamdvilesTan Sinagani<br />
SekavSirebis cdas aZlevs impulss. daSoreba garesamyarosgan<br />
masTan gaRrmavebuli urTierTobis wyurvils<br />
badebs _ Semoqmedebis stimulad iqceva; Semoqmedeba,<br />
poezia oTar WilaZisTvis martoobis garRveva da<br />
WeSmariti adamianuri komunikaciis damyarebaa.<br />
oTar WilaZis lirikuli gmiris gaucxoebas da amave<br />
dros izolirebis gadalaxvisken mis swrafvas faqizad<br />
gamoxatavs leqsi `me vkiTxulobdi~. lirikul gmirs<br />
kvlav garerealobisgan gamijnul arealSi, oTaxSi vxedavT,<br />
misi ganwyobilebac TiTqos amis Sesatyvisia, magram<br />
sinamdvileSi es ganwyobileba winaaRmdegobrivi da<br />
meryevia: `me vkiTxulobdi. momwyinda fiqri da vkiTxulobdi.<br />
xmamaRla wvimda. sarkmelSi qari arxevda xeebs,<br />
damZimebulebs xangrZlivi wvimiT... sadRac kiodnen matareblebi,<br />
gaxveulebi orTqlSi da bolSi, da TiTqos<br />
viRac idga baqanze, viRac Zalian Zvirfasi CemTvis...~.<br />
lirikuli gmiris warmosaxva cildeba oTaxis siviwroves<br />
da garesivrcisken aris mimarTuli. amis mizezi<br />
Caketilobis daZlevis, samyarosTan ziarebis survilia.<br />
igi aRmoacenebs ucnobis saxes, romelTanac liri-<br />
281
kuli gmiri sulier naTesaobas grZnobs _ es aris namdvili<br />
adamianuri urTierTobis monatreba.<br />
WeSmariti komunikaciis monatrebaze aranakleb ni-<br />
Sandoblivia isic, rom ucnobi, visTanac lirikul<br />
gmirs Sexmianeba surs, ukve gasulia Ria, farTo sivrceSi,<br />
romelsac rkinigza asaxierebs.<br />
rkinigza oTar WilaZis poeziis iseTive mudmivi sivrculi<br />
saxea, rogoric oTaxia. oTaxis da rkinigzis polarul<br />
saxeTa urTierTmimarTebaSic mJRavndeba oTar<br />
WilaZis lirikuli gmiris gaucxoebuli fsiqologia da<br />
amasTanave misi daZlevis energiuli mcdeloba.<br />
am saxeebiT gamoxatul msoflmimarTebaTa Sejaxebaa<br />
aRbeWdili leqsSi `muSebs moqondaT sila da kiri~.<br />
lirikuli gmirisTvis maT Soris arCevanis gakeTeba<br />
ioli ar aris, misi arCevani TandaTan mwifdeba. garesamyaros<br />
xedebi Tvals staceben mas, sinamdvile Tavisi maradiuli<br />
siaxliT warmoudgeba mis mzeras. `dro gadioda<br />
da zamTris pirze tye SiSvldeboda uxmod da<br />
uceb. mere amayad yvaoda isev da imagrebda fesvebs da<br />
yunwebs~. sicocxlis moZraobis am suraTTan kontrasts<br />
qmnis lirikuli gmiris gaxeveba daxSul sivrce-<br />
Si, magram es izolirebuli uZraoba sisxlsavse cxovrebidan<br />
moRweuli xmebiT iryeva.<br />
`da sadgurebi isev kiodnen da naTdebodnen bnelSi<br />
fanjrebi, dro ki brazobda da gadioda mxolod imitom,<br />
rom ver vamCnevdi. me kvlav xelebSi vmalavdi saxes<br />
da vuyruebdi sadguris Zaxils da miyveboda uCinar<br />
arxebs aTasnairad daRlili xalxi~.<br />
Tumca lirikuli gmiri ewinaaRmdegeba garesinamdvilis<br />
eqspansias, mainc did samyaroSi gaRwevis neba<br />
mZlavrobs. `da ukve vgrZnobdi, rom Cemi sulic gaibneoda<br />
am kedlebs Soris da Seyvarebul biWiviT sulels<br />
gamitacebda sadguris boli.~<br />
`sadguris boli~ qveynierebasTan Sesaxvedrad waiyvans<br />
oTar WilaZis lirikul gmirs, rkinigza mas samyaros,<br />
yofierebis sisavsesTan da mravalferovnebasTan<br />
aerTebs.<br />
1984<br />
282
esik xaranauli<br />
azris silaRe<br />
poetis wignze, krebulze msjeloba, albaT, mxolod<br />
maSin Rirs, Tuki masSi sistemuri mTlianobis migneba<br />
moxerxdeba.<br />
ra Tqma unda, mTlianobac sxvadasxvagvaria: enobriv-stiluri,<br />
intonaciuri, Tematuri... mainc yvelaze<br />
Zneli da yvelaze Rirebulic poetis mier msoflxedvis<br />
erTianobis mopovebaa, samyaros da adamianis erTiani<br />
koncefciis gamokveTaa.<br />
besik xaranaulis wignSi _ leqsebi, `merani~, 1979 _<br />
gaerTianebul nawarmoebebs datanebuli aqvT siRrmiseuli,<br />
gamamTlianebeli konceptualuri samagri, ramdenadac<br />
wignis centrSi dgas lirikuli gmiri, romelsac<br />
daxSvia samyaros wesrigTan ziarebis saukuneobiT<br />
nacadi gza _ SemTxveviT ar ixsneba krebuli vrceli<br />
poeturi monologiT `sircxvilis Semdeg~, laitmotivad<br />
rom gasdevs: `ratom damiviwye me, mariam...~; igi<br />
cxovrobs ara ueWveli, mtkiced dadgenili orientirebis<br />
da faseulobebis imedad, aramed iZulebulia yoveldRiurad<br />
TviTon, damoukideblad eZebos adamianuri<br />
arsebobis daxlarTul sirTuleSi garkvevis, realobaSi<br />
adamianurad damkvidrebis SesaZlebloba. calkeul<br />
nawarmoebs emCneva am sulieri da eTikuri situaciis,<br />
individualurad misakvlev orientirebze fiqris<br />
ganuwyveteli procesis anabeWdi. yoveli mniSvnelovani<br />
leqsi samyaroSi damoukidebeli, Zneli TviTdafuZnebis<br />
cnobieri aqtis, egzistencialuri arCevanis anatvifria.<br />
besik xaranaulisTvis poeziis zeamocana samyaroSi<br />
sicxadis Setana da imis aRmoCenaa, razec adamians<br />
dandoba SeeZleba.<br />
besik xaranaulis poeturi xma daRlilobiT aris<br />
gamsWvaluli. es aris gamWvirvale sazrisis gareSe dar-<br />
Cenil samyaroSi Cavardnilis daRliloba, romelic mu-<br />
283
dam Tavidan unda ecados sakuTari yofnis gamarTlebas.<br />
besik xaranaulis intonacia realobis labirinTSi<br />
xetialiT gabezrebulis imedgacruebad gaismis, masSi<br />
cdomilebaTa namsxvrevebiT mokirwyluli Semecnebis<br />
gzis gamomvlelis sayveduri Tu sinanulia CaRvrili...<br />
Tumca besik xaranaulis metyvelebis daRlili elegiuri<br />
toni garkveuli TvalsazrisiT `pozac~ aris, _<br />
cnobierad arCeuli da SenarCunebuli _ es Semoqmedis,<br />
mxatvris `cbierebaa~, romelic mas TamaSis da niRbisken<br />
ubiZgebs...<br />
besik xaranaulis leqsSi TviT intonaciuri wyobaa<br />
saazrovnod momarTuli, fiqris aRmomcenebeli. melanqoliiT<br />
Seferili melodia, metwilad mdore, uxaliso<br />
ritmi azrovnebis mtkivneuli procesis aramarto adekvaturi<br />
mxatvruli materializebaa, aramed Tavis mxrivac<br />
axdens poeturi gansjis `provocirebas~; Seicavs<br />
mis aRmZvrel da macocxlebel farul stimulebs, zedmiwevniT<br />
Sesaferis `garemos~ warmoadgens azris Zaldautanebeli<br />
ganviTarebis da momwifebisTvis.<br />
besik xaranaulis intonaciis, saerTod poetikis bunebis<br />
ZiriTadi msazRvreli ironiaa.<br />
gaucinari, pirquSi, Tumca Semwynarebeli ironia da<br />
TviTironia besik xaranaulis poezias Zveli, Cakiruli<br />
tkiviliT aJRerebs, igi sulier iaraTa gamJRavnebis<br />
daxvewili, inteleqtualizebuli formaa.<br />
amasTanave besik xaranaulisTvis ironia magnitia<br />
poeziasTan sinamdvilis misazidad, misaaxloeblad. misi<br />
meSveobiT aRiZvreba mxatvruli STabeWdileba, rom<br />
TiTqos cxovrebis xorklian garss vaxebT xels. `xis<br />
ZirSi _ katis cindalebi Wreli yvavilebiviT, TiTqos<br />
ki ar Sobes, arwyies. diasaxlisma gadmoyara, magram<br />
Ramem piri ar axlo~.<br />
ironiis daxmarebiT isxams xorcs besik xaranaulis<br />
swrafva lirikuli egocentrizmis gadalaxvisken. ironia,<br />
molodinis sawinaaRmdegod, ki ar zrdis distancias<br />
poets da sinamdviles Soris, piriqiT, erTmaneTs<br />
Seajaxebs maT.<br />
284
ironias ukavSirdeba besik xaranaulis poetikis er-<br />
Ti gamorCeuli Taviseburebac.<br />
besik xaranaulis saxeebs, Sedarebebs, asociaciebs<br />
ara aqvT ucdomeli sizustis, saganTa da movlenaTa<br />
ueWveli msgavsebis aRmoCenis pretenzia. isini TiTqos<br />
moicaven sakuTar SesaZleblobaTa SezRudulobis<br />
cnobierebas, TiTqos TviTironiiT arian aRWurvili da<br />
es icavs maT banalobis da gaqvavebisgan, axal suls<br />
Caudgams mxatvruli sicocxlisTvis. poets maincdamainc<br />
ar sjera tropis `ususuri feTqebadobis~ (pol<br />
valeri) da mis pirobiTobas aaSkaravebs. amis Sedegad<br />
azri Tu grZnoba uCveulo simarTles da sinedles<br />
iZens. amgvar asociaciaTa Wavlebs xaranaulis lirika-<br />
Si Tan moyveba specifikuri poeturi Tavisufleba: isini<br />
warmoSoben STabeWdilebas, rom mowme varT uzrunveli<br />
esTetikuri TamaSis, saxeobrivi metyvelebis sakuTriv<br />
procesiT gamowveuli tkbobis. `...cotac da<br />
mSoblebi, romlebmac gazardes da maswavleblebi, romlebic<br />
wvrTidnen, fetvis marcvlebiviT gadauyrian<br />
maT Tavs cxovrebas, ara, varskvlavebad ar ikiafeben!<br />
fetvis marcvlebiviT, fetvis marcvlebiviT, fetvis<br />
marcvlebiviT gadauyrian imaT cxovrebas...~. poeti agemovnebs<br />
TviTeul sityvas Tu frazas, TiTqos eZneleba<br />
masTan ganSoreba, artistulad eTamaSeba enis stiqias.<br />
es momenti gansakuTrebiT mniSvnelovani da faseulia,<br />
radgan mkiTxvelis mier verlibris esTetikur fenomenad<br />
aRqma ufro Znelad misaRwevia, vidre _ tradiciuli<br />
leqsis, sadac ukve metri adasturebs, rom<br />
Cvens winaa ara Cveulebrivi gamonaTqvami, aramed mxatvruli<br />
sityvieri qsovili. Tavisufal leqsSi ki aucilebelia<br />
gansakuTrebuli mcdeloba, raTa igi sasaubro,<br />
yoveldRiur metyvelebasTan mimsgavsebis Sedegad ar<br />
moirRves da daqveiTdes, ar iqces uRimRamo yofiT<br />
laparakad...<br />
besik xaranaulis lirikaSi ironia gonebismier sawyiss<br />
gadascems im Zalmosilebas da SeuzRudaobas, romelic<br />
saerTod emociis poetur gamovlinebaTaTvis<br />
aris niSandoblivi. ironia aniWebs xaranaulis liri-<br />
285
kul gmirs TviTflobis SenarCunebis saSualebas, misi<br />
wyalobiT gonebis Tvali amayad, TavdajerebiT dascqeris<br />
yovelive impulsurs... poeziaSi xSirad gvigvrZnia<br />
miamitobis mSveniereba, magram iqneb masSi naklebad<br />
momxiblavi ar iyos `aramiamitoba~ _ cnobierebis ukiduresi<br />
sifxizle da simkacre, misi mousyidveli skepticizmi<br />
mzeris dambindvelis mimarT, azris unari,<br />
stoikurad moigerios grZnobad impulsTa Semotevebi.<br />
besik xaranaulis poeziaSi Zlier emocias aRkveTili<br />
aqvs dauokebloba; igi azris nadavladaa qceuli _<br />
saguldagulo analitikuri dakvirvebis sagani xdeba.<br />
xaranaulis poeziis xibls bevrad ganapirobebs emociis<br />
da gonebis dinamiuri urTierTmimarTeba, romlis arsi<br />
is aris, rom ironiiT aRWurvili azri TandaTan, faruli<br />
netarebiT, TavSekavebuli silaRiT da artistizmiT<br />
imorCilebs grZnobismier elements...<br />
amasTan erTad besik xaranaulis poeziaSi Rrmad<br />
aris aRbeWdili amouxsnelis da, SeiZleba iTqvas, saswaulebrivis<br />
gancda, oRond igi ramdenadme garidebulia<br />
Tavisi gamovlenis agznebul spontanurobas da sinamdvilis<br />
ironiul-analitikur WvretasTan aris SeuRlebuli.<br />
Cven SeCveuli varT verlibris rogorc racionalistur<br />
xedvasTan misadagebuli saleqso konstruqciis<br />
daxasiaTebas, sadac yvelaferi bolomde gaazrebulia,<br />
gacnobierebulia. magram besik xaranaulis poezia-<br />
Si xSirad adamianuri arsebobis iseTi waxnagebia Tval-<br />
Sevlebuli, romlebic mxolod poeturi intuiciiT<br />
miiwvdomeba.<br />
besik xaranaulis leqsi, winare simbolisturi poetikis<br />
sapirispirod, logikurad naTeli da fxizelia,<br />
sizmareulad meryev atmosferoSi ar aris gaxveuli da<br />
mainc xSirad erTbaSad ver ipovi masSi Camarxul azrs,<br />
misi Sinagani arsi ewinaaRmdegeba erTmniSvnelovan gagebas,<br />
radgan es aris samyaros usasrulo idumalebis<br />
gamokrToma.<br />
oRond sinamdvilis yofiT, prozaul ganzomilebas<br />
besik xaranauli arc aseT SemTxvevebSi wydeba. `kartofilis<br />
amoReba~ poetis meTodis gamxelac aris, poetis,<br />
286
omelic moTminebiT asrulebs `Sav samuSaos~, ar Takilobs<br />
`dRiuri prozis~ fenebis amobrunebas, radgan<br />
icis, miwis belts SeiZleba anazdad iseTi ram moyves,<br />
risTvisac Rirda garja da yofaSi yofiereba gamomzeurdes.<br />
`Seni sunTqva SerCa Cems xelisguls, rodesac<br />
pirs gimuwavdi gamwarebuli, radganac Sen iZaxodi sa-<br />
Sinel sityvebs, sityvebs, romlebic maSinebdnen mTeli<br />
sicocxle. da me, damfrTxali da miwasTan gasworebuli,<br />
yurebs ki ar vigmanavdi im sityvebisTvis, Sens pirs<br />
vasresdi. da ai, ra movimoqmede! Seni sunTqva SerCa Cems<br />
xelisguls...~.<br />
yoveldRiurobis mtvriT dafaruli da yoveldRiurobaze<br />
amamaRlebeli WeSmaritebis Ziebis paTosi icavs<br />
besik xaranauls erTi safrTxisgan, romelic uwinaresad<br />
Tavisufal leqss axlavs.<br />
verlibrSi gansakuTrebiT mkafiod vlindeba lirikuli<br />
gmiris demokratizaciis tendencia, saerTod damaxasiaTebeli<br />
Tanamedrove poeziisTvis. dRes poets<br />
sul ufro xSirad aqvs Camoclili gamorCeulobis Saravandedi,<br />
sul ufro xSirad Camodis igi naTelmxilvelis<br />
da qadagis kvarcxlbekidan da Cveulebriv adamians<br />
uaxlovdeba. magram xdeba isec, rom miaxloeba igiveobad<br />
iqceva da leqsSi ordinarul subieqts vxvdebiT, im<br />
pirovnebis nacvlad, romelSic raRac iSviaTma da<br />
Zvirfasma gaiRviZa.<br />
besik xaranauls aridebuli aqvs am tendenciis arasasurveli<br />
Sedegebi, radgan ar iviwyebs poeziis mizans,<br />
romelsac aleqsandr bloki ase gansazRvravs: `saSualoadamianurze<br />
raRac ufro sainteresos mopoveba<br />
adamianTa cxovrebis mdare gamonadnobis grovaSi~.<br />
1981<br />
287
jemal qarCxaZe<br />
Tavisufal pirovnebad yofna<br />
mizandasaxulad Tu spontanurad yvela mwerali Tavisi<br />
qveynis da xalxis xats qmnis da mwerlis Sefasebis<br />
erT-erTi sando kriteriumi isic aris, Tu ramdenad<br />
saintereso da metyvelia, WeSmaritia es xati. amasTanave,<br />
rac ufro metad uRrmavdeba literatura nacionalur<br />
sinamdviles, miT ufro universaluri xdeba igi<br />
Tavisi mniSvnelobiT.<br />
jemal qarCxaZe iyo qarTuli sazogadoebis, saqarTvelos<br />
SesaniSnavi mxatvari-analitikosi, romlis Semoqmedeba<br />
gvexmareba Cveni erovnuli raobis SecnobaSi.<br />
mis prozaSi literaturis umTavresi kiTxva _ ra aris<br />
adamiani _ gaiazreba rogorc kiTxva qarTveli adamianis<br />
bunebis Taobaze da piruku.<br />
jemal qarCxaZisTvis damaxasiaTebelma realobis Ca-<br />
Ziebulma kritikul-analitikurma xedvam yvelaze srulyofili<br />
gamoxatuleba mis mier meoce saukunis oTxmocian<br />
wlebSi daweril nawarmoebebSi pova. man mwvaved<br />
igrZno qarTuli sazogadoebis sulieri, zneobrivi<br />
krizisi da ganaxorciela misi utyuari mxatvruli<br />
analizi.<br />
ironia, romelic yovelTvis niSandoblivi iyo<br />
jemal qarCxaZis TvalTaxedvis da stilisTvis, gansakuTrebul<br />
sibasres da elvarebas iZens vrcel moTxrobebSi<br />
`solomoniani~, `gube~, `iupiteris sinanuli~.<br />
am nawarmoebTa personaJebi eqcevian daundoblad Zlieri<br />
mxatvruli ganaTebis areSi da absoluturad gam-<br />
Wvirvaleebi xdebian.<br />
aq Rrmad aris gaxsnili Tema, romelic jemal<br />
qarCxaZes yvelaze metad ainteresebda _ adamianSi<br />
pirovnebis dabadeba Tu verdabadeba.<br />
`gubeSi~ avtori TiTqos jojoxeTs gamoatarebs Tavis<br />
personaJs, romlis brma sulSic egoizmi, sixarbe,<br />
288
jibri, mewvrilmaneoba fuTfuTebs _ man mtkivneuli<br />
dartymebi unda miiRos, raTa Tvali aexilos, dainaxos<br />
mTeli Tavisi ubadrukoba, Sinagani siRatake, Tavisi<br />
arsebobis idioturoba. moTxroba warmogvidgeba egoisturi,<br />
TavisTavSi daxSuli, sicocxlis sufTa wyaroebs<br />
mowyvetili cnobierebis Semzarav mxatvrul fenomenologiad.<br />
pirovnebad ver iqceva `solomonianis~ gmiri, patrioti<br />
da wesieri kaci, romelmac verasdros ver SeZlo<br />
Tavisi nebis da azris damkvidreba da icxovra ara mis<br />
mier arCeuli, aramed sxvebisgan Tavsmoxveuli cxovrebiT.<br />
igi ver acnobierebs, rom misi saTayvanebeli ilia<br />
WavWavaZe pirvel rigSi Tavisufali pirovneba iyo da<br />
ilias mimdevroba uwinares yovlisa Tavisufal pirovnebad<br />
yofnas niSnavs. brwyinvale ironiiT ixateba, rogor<br />
gamoutans ulmobel ganaCens, rogor `Camowers~<br />
moTxrobis sulierad SezRudul, SeboWil personaJs<br />
istoria, romlis axali etapic mkacrad moiTxovs, rom<br />
qarTuli patriotizmi Tavisufali pirovnebis ideas<br />
daemyaros da Tavisi inteleqtualuri, kulturuli<br />
Tvalsawieri gaifarTovos.<br />
pirovnulobis mTavari mowinaaRmdege, jemal qarCxaZis<br />
TvalTaxedviT, aris siyalbe, niRbosnoba. iseT<br />
niRbosans, rogoric aris neroni `iupiteris sinanul-<br />
Si~, mxolod pirovnebad yofnis TamaSi SeuZlia, namdvilad<br />
mniSvnelovani da saintereso pirovneba is ver<br />
iqneba. fsevdopirovnebisTvis miuwvdomelia pirovnuli<br />
sawyisis damamkvidrebeli iseTi Zireuli fenomenebi,<br />
rogorebicaa siyvaruli da Semoqmedeba. neroni<br />
cdilobs TviT sicrue aqcios Semoqmedebad, xelovnebad,<br />
magram es `xelovneba~ pirdapiri, uxeSi Zaladobis<br />
daxmarebis gareSe sruliad araefeqtiania. jemal<br />
qarCxaZis mier daxatuli artistuli tirani Sinaganad<br />
ubadrukia, sakuTari arasrulfasovnebis faruli<br />
grZnobiT gamoRrRnili, namdvili adamianuri faseulobebisadmi<br />
brma. misi siZliere sxvebis sisusteebis<br />
SemCnevis da gamoyenebis unari da sxvaTa tkivilis gancdis<br />
uunarobaa. bevrisSemZleobis miuxedavad Tavisi<br />
289
arsiT igi araraobaa, riTac ziuskindis `parfiumeris~<br />
mTavar gmirs gvagonebs.<br />
siyalbe imitom aris pirovnuli sawyisis CamxSobi,<br />
rom pirovneba upirvelesad WeSmaritebis Ziebis, damkvidrebis,<br />
WeSmariti yofnis nebaa. aseTia `igis~ gmiri,<br />
pirveli pirovneba dedamiwaze, romlis dabadebis saswaulic<br />
siyvarulis da Semoqmedebis stiqiaTa Zalebis<br />
mier xorcieldeba da romelsac mwerali pirvelyofili<br />
adamianis samyaros uCveulod damajerebeli da<br />
STambeWdavi gacocxlebiT warmosaxavs. es gmiri agnebs<br />
adamianuri yofierebis WeSmarit wess da ar SeuZlia,<br />
radac unda daujdes, am wesis Sesatyvisad ar iarsebos,<br />
ar gamoamJRavnos da daamkvidros is, rac aRmoaCina _<br />
mas Rrma sulieri naTesaoba akavSirebs vaJa-fSavelas<br />
gmirebTan.<br />
WeSmaritebasTan TanxmierebaSi yofnis aseTive neba<br />
warmarTavs `antoniosa da <strong>daviT</strong>is~ erT-erTi mTavari<br />
personaJis, evropeli adamianis arsebobasac. misi Semoyvana<br />
qarTul sinamdvileSi saSualebas aZlevs mwerals<br />
gviCvenos am sinamdvilis sulier-zneobrivi substanciis<br />
daSlis Sidaxedi, sinamdvilis, romelic uwinaresad<br />
swored pirovnebis Tavisuflebas da TviTrealizebas,<br />
Tavisufal pirovnul aqtTa ganxorcielebas<br />
ewinaaRmdegeba.<br />
jemal qarCxaZe TviTon iyo adamiani, romelmac<br />
Tavisufal pirovnebad yofnis siZnele daZlia. da sanam<br />
SegviZlia pativs mivagebdeT aseT adamianebs, sanam SegviZlia<br />
is simarTle gaviTavisoT, romelic maT qarTuli<br />
samyaros Sesaxeb gagvimJRavnes, gvrCeba Sansi am<br />
samyaroSi raRac sasikeTod SevcvaloT.<br />
290<br />
2000
literatura WeSmaritebis Ziebaa<br />
drois siRrmidan Cvenamde<br />
qarTul literaturas, sadac yvelaze koncentrirebulad<br />
da TvalsaCinod aris gamoxatuli misi Semqmneli<br />
xalxis msoflmxedveloba, drois siRrmidan<br />
Cvens dromde moyveba am msoflmxedvelobis erT-erTi<br />
laitmotivi _ samyarosadmi adamianis aqtiuri, SemoqmedebiTi,<br />
ganmaaxlebeli damokidebuleba.<br />
misi pirvelive reliefuri gacxadeba miTufro<br />
STambeWdavia, rom momxdaria iq, sadac TiTqos naklebad<br />
aris mosalodneli _ agiografiul nawarmoebSi.<br />
`grigol xanZTelis cxovrebis~ mTavari gmiris religiuri<br />
aRmafrena masStabur da intensiur aRmSeneblobaSia<br />
ganivTebuli. grigols, SemoqmedebiTi suliT dajildoebul<br />
da axlismaZiebel adamians, izidavs ucxo,<br />
Zneli da winaaRmdegobis gamwevi garemo, romelsac<br />
Tavisi mZlavri nebisyofiT aTvinierebs. is Seupovari<br />
TanmimdevrulobiT aqcevs udabur ares sulis sacxovrisad,<br />
sulierad ipyrobs ucnob sivrces. ukacrieli,<br />
veluri bunebis moSinaureba, materiis urCobis, adamianTa<br />
yofis qaoturobis daZleva da axali, srulfasovani<br />
realobis aRmSenebloba `grigol xanZTelis cxovrebaSi~<br />
warmodgeba rogorc RmerTis Semoqmedebis<br />
gamgrZelebeli adamianis Rirseba. grigol xanZTeli `udabnoTa<br />
qalaqmyofelia~ _ samyaros srulmqmneli, misTvis<br />
organizebuli saxis mimniWebeli, mouwesrigebel sinamdvileSi<br />
zneobrivi da socialuri wesrigis damamyarebeli.<br />
avTandili, romelic qarTuli literaturis centralur<br />
personaJad SeiZleba miviCnioT, Tumca aSkarad<br />
gansxvavdeba merCules mier monumenturad gamoqandakebuli<br />
asketisgan, magram garkveuli TvalsazrisiT<br />
misi memkvidrec aris: samyarosadmi aqtiur-SemoqmedebiTi,<br />
gardamqmneli mimarTeba maT saziaro aqvT.<br />
oRond avTandilis moZraobis da aqtivobis sivrce ukve<br />
usazRvrod gafarToebulia, mTel qveynierebas itevs.<br />
291
igi gamsWvalulia ucxos da ucnobis Secnobis axleburi<br />
ganwyobiT. aqtiuroba da dinamiuroba avTandilis<br />
bunebrivi Tvisebebia, magram misi qmedeba Sesatyvisi,<br />
mkafiod gacnobierebuli da formulirebuli msoflmxedvelobrivi<br />
mrwamsiTac aris warmarTuli. es aris<br />
aqtivizmis filosofia (`ara viqm, codna ras margebs<br />
filosofosTa brZnobisa~). avTandili cvlis, srulyofs<br />
samyaros Tavisi idealuri warmodgenebis Sesaferisad.<br />
mas surs Seqmnas is, rac adre ar arsebobda, anda<br />
arsebobda da dairRva _ yovlismomcveli harmonia.<br />
literaturis mkvlevarebs SemCneuli aqvT garkveuli<br />
Tanxvedra `merans~ da `vefxistyaosans~ Soris,<br />
msgavseba `meranis~ gmirs da avTandils Soris, romelic<br />
moicavs calkeul saxeebs da motivebs. magram aq SeiniSneba<br />
ufro Rrma da arsebiTi erTianobac, samyarosadmi<br />
aqtiuri, gardamqmneli damokidebulebis erTnairi<br />
aRiareba adamianuri yofierebis Zireul principad.<br />
`meranis~ gmiris msxverplgamRebi aqtivoba gamiznulia<br />
ukeTesi samyaros dasafuZneblad, sadac adamianis Tavisufleba<br />
Zlevs bedisweras, am aqtivobis mZlavri stimulia<br />
samyaros srulyofis vneba. es gmiri TiTqos gamouval<br />
viTarebaSi aRmoCenili avTandilia, xolo misi<br />
msoflmimarTeba tragikuli aspeqtiT gamJRavnebuli<br />
avTandilis msoflmimarTebaa, romelic moiTxovs samyaros<br />
srulyofis cdas Tundac TavisSewirvis fasad.<br />
ilia WavWavaZiseuli Tergis saxe `meranTan~ genetikurad<br />
Cans dakavSirebuli. oRond ilia rogorc realisti<br />
ukve mTlianad cxovrebas, obieqtur realobas<br />
gaiazrebs energiul, SeuCerebel aqtivobad. Tergis<br />
xati iliasTvis adamianuri arsebobis WeSmariti wesis<br />
ganmsazRvreli paradigmaa, romelic gulisxmobs samyarosadmi<br />
daudgromlad qmediT mimarTebas. es paradigma<br />
ganxorcielda TviT ilias moRvaweobaSi _ gaxevebuli<br />
qarTuli sinamdvilis sasikeTod gardaqmnis, ganaxlebis<br />
nayofier da amave dros tragikul cdaSi.<br />
samyaros srulyofisken mimarTuli aqtivoba umaRles<br />
zneobriv da esTetikur faseulobad warmodgeba<br />
vaJa-fSavelas SemoqmedebaSi. es upirveles yovlisa<br />
292
exeba aluda qeTelauris saxes. dakanonebul da amdenad<br />
SeumCnevel borotebaSi Cafluli garemos eTikur WeSmaritebaTa<br />
Sesatyvisad gardaqmnis, srulqmnis moTxovnilebiT<br />
aRZruli aludas aqtivoba fatalurad Seejaxeba<br />
masis sulier inertulobas _ Tu baraTaSvilis<br />
`meranSi~ samyaros gardasaxvisken swrafvis CamxSobi<br />
bediswera abstraqtulia, vaJas epikur poeziaSi igi konkretdeba<br />
rogorc masis gadaulaxavi Sinagani uZraoba...<br />
aqtivizmis rogorc samyarosTan damokidebulebis<br />
principis moulodnel gansaxierebas vpovebT vaJas miniaturaSi<br />
`mTani maRalni~. TiTqos miwas daSorebuli<br />
mTebi uSfoTvel TviTWvretaSi unda iyvnen CaZiruli,<br />
magram maTi statikuroba gamZafrebul sulier aqtivobas<br />
faravs. mTebis dausrulebeli molodini niSnavs<br />
sulis daZabul ltolvas siaxlisken, jer Seucnobis<br />
Secnobisken _ `unaxavis danaxvisken~.<br />
sulieri xasiaTisaa mZafri aqtivoba galaktionis<br />
`lurja cxenebSic~, misi masazrdoebeli agreTve `unaxavis<br />
danaxvis~ Jinia. lurja cxenebis saxe simbolurad<br />
gamoxatavs SemoqmedebiTi cnobierebis daudgromlobas,<br />
SemoqmedebiTi fantaziis ganuwyvetel aqtivobas,<br />
romelic yofierebis axal-axal fenebs wvdeba da eufleba,<br />
sikvdilis fenomensac ganWvrets da gamudmebiT<br />
afarToebs Secnobilis sazRvrebs. sazrisgamoclili,<br />
saSineli samyaros pirispir, sadac sikvdili batonobs,<br />
pirovnebis arsebobis gamarTlebaa produqtiuli Sinagani<br />
aqtivoba, imis miuxedavad, rom igi samyaros praqtikulad<br />
ver gardaqmnis.<br />
guram rCeuliSvilis `alaverdobaSi~ samyarosadmi<br />
aqtiuri damokidebuleba xorcSesasxmelad konkretul<br />
-empiriul sinamdviles ubrundeba. `alaverdobis~ gmiri<br />
amkvidrebs SemoqmedebiTi Sromis umaRles faseulobas,<br />
romelic srulyofs samyaros da adamians sulieri<br />
uZraobisgan, sulieri sikvdilisgan icavs. SemoqmedebiTi<br />
Sroma sakraluri fenomenia, romelic adamianis<br />
arsebobas azriT da sicocxlis Zlieri nebiT, sicocxlis<br />
sixaruliT msWvalavs da romlis meSveobiTac adamiani<br />
samyaroSi adamianur wesrigs afuZnebs; namdvili,<br />
293
Rrma religiuroba vlindeba axlis qmnadobaSi, aRmSeneblobaSi,<br />
samyaros srulqmnis ganuwyvetel cdaSi.<br />
meaTe saukunis agiografiul nawarmoebs, `grigol<br />
xanZTelis cxovrebas~ da meoce saukuneSi daweril<br />
moTxrobas aerTianebs aRmSeneblobis, samyaros srulmyofeli<br />
aqtivobis momxibvlelobis Rrma gancda.<br />
im niSnebs Soris, romlebic qarTul kulturas dasavlurTan<br />
aaxloebs, erT-erTi ZiriTadi swored samyarosadmi<br />
aqtiur-SemoqmedebiTi mimarTebis maRal faseulobad<br />
dasaxvaa _ dasavleTi Tavidanve imas eswrafis,<br />
rom `aramxolod Wvretdes WeSmaritebas idealebis<br />
samefoSi, aramed ganaxorcielos kidec igi, ideis<br />
meSveobiT aamaRlos sinamdvile aucilebel donemde.<br />
dasavleTi darwmunebulia, rom man samyaros formireba<br />
unda moaxdinos~ (k. iaspersi).<br />
saqarTvelos yofierebis tragizms istoriulad<br />
isic Seadgenda, rom qarTveli xalxis msoflmxedvelobis<br />
da faseulobaTa sistemis arsebiTi sawyisi _<br />
samyarosadmi aqtiuri, srulmqmneli mimarTeba ver povebda<br />
SesaZleblobas, adekvaturi sisavsiT ganxorcielebuliyo<br />
kulturaSi da socialur cxovrebaSi. damaxasiaTebelia,<br />
rom `vefxistyaosnis~ Semdeg samyarosadmi<br />
aqtiur-gardamqmneli damokidebulebis mxatvrul<br />
gansaxierebaTa mTavar tonalobad dramatizmi an<br />
tragizmi iqceva, rac am principis sinamdvileSi realizebis<br />
did siZneles ireklavs. magram nacionalur msoflgagebaSi<br />
Semonaxuli, mxatvrul kulturaSi saukuneTa sigr-<br />
Zeze Tanmimdevrulad da mkveTrad aRbeWdili mimarTeba<br />
samyarosTan mainc cxovelmyofelobas avlenda. is, rom<br />
Cvens msoflmxedvelobaSi samyarosadmi aqtiuri da srulmyofeli<br />
damokidebuleba adamianisTvis Rirsebis mimni-<br />
Webel faseulobad aris aRiarebuli, aqezebda SemoqmedebiTi<br />
bunebis adamianebs, aRvivebda maT SesaZleblobebs.<br />
saqarTvelos Semdgomi arsebobis raoba bevrad iqneba<br />
damokidebuli imaze, Tu samyarosadmi srulmqmneli<br />
mimarTeba ramdenad SeZlebs damkvidrebas da<br />
TavisTavis realizebas Cvens krizisul sinamdvileSi.<br />
4<br />
1993<br />
294
stadiebi<br />
ama Tu im drois raoba gansakuTrebuli TvalsaCinoebiT<br />
aSkaravdeba mis binadar saSualo, rigiT adamianSi.<br />
sagulisxmo azrs Seicavs moriakis gamonaTqvami, rom<br />
`kacobrioba mis Sua mdinarebaSi unda SeviswavloT~.<br />
personaJebi, romelTa Sesaxebac vapirebT saubars,<br />
saSualo adamianebi arian, zogi ki sulac `patara adamianis~<br />
kategorias SeiZleba mivakuTvnoT, magram maTi<br />
xasiaTi, cxovreba, bedi sakmaod bevrismTqmelia sxvadasxva<br />
periodis qarTuli sazogadoebis sulier da<br />
zneobriv mdgomareobaze, qveynis da xalxis bedze. isini<br />
ganasaxiereben qarTveli adamianis erovnuli, socialur-politikuri<br />
da sulieri daTrgunvis sxvadasxva<br />
stadiebs, amgvar daTrgunvaze saSualo qarTvelis<br />
reagirebebs.<br />
personaJTa am mwkrivis saTaveSi vaJa-fSavelas moTxrobis<br />
`bagrat zaxariCis sikvdilis~ gmiri SeiZleba<br />
warmovidginoT. vaJas heroikul-tragikul, zedroul<br />
samyaroSi igi ucxod gamoiyureba, radgan XIX saukunis<br />
miwurulis uRimRamo qarTul sinamdviles uSualod<br />
ireklavs. `bagrat zaxariCis sikvdilSi~ vaJa satirikosad<br />
gvevlineba da Tumca rogorc yovelTvis Sembrale<br />
da gamgebia, amiT satiris sicxare ar neldeba.<br />
mtknari da carielia Cinovnikis cxovreba. es sicariele<br />
sruli iqneboda da bagrat zaxariCis kmayofil<br />
arsebobas araferi aamRvrevda, rom ara SiSi _ ufrosis<br />
ganawyenebis da samsaxuridan daTxovnis SiSi, romelic<br />
arasdros Sordeba, sizmrebsac uwamlavs da ufrosis,<br />
aleqsandr nikitiCis risxvas alandebs, xmamaRal<br />
laparaks da sicils gadaaCvevs. amis gamo, bunebrivia,<br />
is sanimuSod bejiTi da gamgone muSakia, aris `umdables<br />
balaxTa da umSvides wyalTa~. mokled, kancelariis<br />
moxele bagrat qavTaraSvili gogolis baSmaCkinis<br />
qarTveli moZmea. magram saqmec isaa, rom qarTvelia:<br />
garegnulad darbaislur iers imosavs, romelic RirsebasTan<br />
erTad rogorRac damjere keTilgonierebasac<br />
gamoxatavs. ojaxSi ki bagrat zaxariCis garegnuli Rir-<br />
295
seba TiTqos realur Sinaarssac iZens _ Sinaurebi pativs<br />
cemen. esaa im SiSis da uxmo morCilebis Taviseburi<br />
kompensacia, romelic samsaxurSi misi xvedria. anderZi,<br />
bagrat zaxariCi cols rom ubarebs, amgvari kompensaciis<br />
gazrdis da gaxangrZlivebis cdaa, imis sikvdilis<br />
Semdegac anazRaurebis cda, rac cxovrebaSi ase<br />
aklia. `Tu amas aasruleb, me mkvdari ar viqnebi, aramed<br />
cocxali. xom ici, Cemo elene, samsaxuridan ramden<br />
saaTzedac vbrundebodi. Cems sakuTar savarZelze aravin<br />
dajdes, naSuadRevis sam saaTze gamoitaneT xolme<br />
Cemi portreti da daasveneT savarZelze, _ win qa-<br />
Raldebi dauwyeT da TviTonac ise moawyveT portreti,<br />
rom qaRaldebSi Caicqirebodes. frTxilad, frTxilad<br />
adeqiT da TiTis wverebze gaiar-gamoiareT, geSinodesT,<br />
xaTri gqondesT Cemis portretisa, rogorc Cemi<br />
xaTri gqondaT...~.<br />
es kuriozuli anderZi damcirebuli Rirsebis, pativayrilobis<br />
miCqmalul tkivils amxels da vaJas<br />
gmirs individualur gamometyvelebas aniWebs, satiras<br />
_ tragikomikur tonalobas.<br />
vaJa xatavs ucxoTa gamgeblobasTan savsebiT Serigebuli<br />
adamianis tips, romelic ise Sezrdia ruseTis<br />
saxelmwifos biurokratiul sistemas, rom sxvanairad<br />
cxovreba ubralod ver warmoudgenia. es misTvis bunebrivi<br />
yofaa da protestis grZnobas ar aRuZravs. is umweod<br />
cdilobs faruli wuxilis daamebas, Rirsebis,<br />
respeqtabelobis ubadruk imitaciaSi imaleba.<br />
dacemuli nacionaluri yofierebisadmi saSualo<br />
adamianis sxvanairi, gamwvavebuli damokidebuleba warmoCndeba<br />
niko lorTqifaniZis moTxrobaSi `sizmrebi~,<br />
romelic imperiis ngrevis win, 1916 wels daiwera. am<br />
moTxrobaSi STambeWdavi xatovanebiT aris ametyvelebuli<br />
sazogadoebis Secvlili, aforiaqebuli sulieri<br />
ganwyoba.<br />
fsiqiatriuli saavadmyofos pacienti eqims Tavis<br />
sizmrebze esaubreba da es sizmrebi Tavisuflebas moklebuli<br />
xalxis zneobrivi gaxrwnis gamomxatvel fantasmagoriul<br />
tilod gaiSleba. `nacnobebi, megobrebi,<br />
296
ise ucnobnic gamoCndebian, nel-nela miaxlovdebian...<br />
oRond saidumlo da sazari Sexeduleba aqvs yvelas da<br />
yovelives. ai, erTi nacnobi _ iseTive saxe aqvs, tanis<br />
mixra-moxra, Cveulebriv acvia, oRond gulis karidan<br />
gvelis Tavi amoCrila da gamvlelsa da gamomvlels<br />
hkbens... meore nacnobi uneburad mezizReba da roca<br />
vakvirdebi, Tu risTvis iwvevs Zveli kargi nacnobi<br />
zizRs, maSin vamCnev, rom melis veeberTela kudi abia...<br />
kudi cxvirSi miRitinebs... saZaglobaa... mesames tuCebi<br />
aqvs akerili... laparakis magier Rmuis; erTi dorblsa<br />
hyris, meore gasisxlianebul xanjals atrialebs da<br />
visac miswvdeba, mucelSi umiznebs... mTeli es xrova<br />
Soridan miaxlovdeba... irgvliv, yovelis mxriv... suli<br />
mexuTeba... ufro da ufro Ramdeba da am wyvdiadSi ar<br />
ici, gvelis ena mogwvdeba, xanjlis wveri, talaxi gagsvris,<br />
Tu dorbli mogecxeba. munjebis Rmuili, gaxelebuli<br />
katebis Rnavili, suni saxlebidan da adamianTa<br />
sxeulebidan gamomdinare balRamisa... da yvelaferze<br />
mefoben jaWvis, qveynis sigrZe jaWvis Cxara-Cxuri da<br />
maTraxis, qveynis sisxo maTraxis tylaSa-tyluSi...~.<br />
mere TiTqos tirania ispoba da adamianebi da samyaro<br />
gamojanmrTeldebian, magram umalve aRdgeba adrindeli<br />
Semzaravi suraTi _ winaswarmetyveluric aris<br />
avadmyofis sizmrebi.<br />
Tavisuflebis uqonloba adamianebs borot, mzakvar<br />
arsebebad aqcevs, monstrebs Sobs, radgan Tavsmoxveul<br />
pirobebSi TviTSenarCuneba zneobrivi Rirebulebebis<br />
ugulebelyofas gacilebiT metad moiTxovs, vidre<br />
damoukidebeli arseboba.<br />
damorCilebuli eris sulieri cxovrebis aracnobier<br />
an naxevradcnobier plastebSia Sefaruli misi gadagvarebis<br />
ganmapirobebeli sxva faqtorebi.<br />
Tavisuflebis warTmevasTan Serigebuli xalxis<br />
yofnis TviT fuZea arazneobrivi _ sxvaTa batonobas-<br />
Tan Segueba arsebiTad usamarTlobis kanonier, normalur<br />
movlenad aRiarebaa, es ki, gasagebia, amoralobas<br />
amkvidrebs da amravlebs.<br />
297
zneobis sayrdeni sakuTari Tavisadmi da sxvebisadmi<br />
adamianis pativiscemac aris, damorCilebul xalxSi<br />
ki igi klebulobs, radgan sxvis batonobasTan Seguebuloba<br />
pativiscemas maincdamainc ver aRZravs da zneobis<br />
es sayrdenic sustdeba.<br />
zneobriobis sawindaria arsebobis miznis, sazrisis<br />
xedva, damorCilebuli eri ki Sordeba yofierebis WeSmarit<br />
azrs, romelic ganuyofelia Tavisuflebisgan.<br />
igi sneuldeba nihilizmiT (maSinac, roca sayovelTao<br />
nihilizmi ar mZvinvarebs) da zneobis cxovelmyofel<br />
stimuls kargavs.<br />
xalxs, romelsac aRar aqvs saxelmwifoebrioba,<br />
uWirs mTlianobad ganicados TavisTavi, mis calkeul<br />
warmomadgenelsac uWirs igrZnos Tavi mTlianobis nawilad,<br />
imitom, rom sakuTar saxelmwifoSi Wvrets eri<br />
uSualod sakuTar mTlianobas. mZlavrobs egoizmi,<br />
xdeba eris daSla `atomebad~, romlebic erTmaneTs awydebian,<br />
aviwroeben...<br />
amas mosdevs araTavisufali xalxis cxovrebaSi<br />
borotebis is moZaleba, niko lorTqifaniZis gmiris<br />
awewil fsiqikaSi koSmarul xilvebs rom badebs.<br />
avadmyofis sizmrebis erT-erTi personaJi eqimia _<br />
pirakruli, damunjebuli. da igi pacientis sizmareul<br />
CvenebaSi Tavis WeSmarit portrets Seicnobs, erovnuli<br />
Cagvris uxmod momTmeni kacis portrets, visac<br />
mSobliuri ena sakuTar ojaxSic warTmeuli aqvs. pacientis<br />
gandoba Zlierad SeanjRrevs mis mTvlemare<br />
suls da erovnul tkivils naziarebs protestantad<br />
aqcevs, magram es metamorfoza axirebulobis STabeWdilebas<br />
tovebs. avtori sevdiani RimiliT gviambobs:<br />
`sazogadoebaSi Cven eqimze CurCuli gaismis. zogi ambobs<br />
`ZarRvebi aeSalao~... obieqturi faqtebi ki aseTia:<br />
winaT Cumi, dinji eqimi axla sxapa-sxupiT laparakobs.<br />
guSin erTad mivdiodiT, meetles davuZaxe: Извозчик!<br />
eqimi SeCerda, SemomaCerda, erTi magari sityva momaZaxa<br />
da gamSorda. policiis boqauls eqimze Sedgenili aqvs<br />
oqmi, quCaSi zogierTs gancxadebas hglejso...~.<br />
298
niko lorTqifaniZis moTxrobaSi saSualo adamians<br />
Soki, gansakuTrebul fenomenTan Sejaxebisas nawvnevi<br />
dartyma Wirdeba, rom Tavisi eris tragedia TvalnaTliv<br />
dainaxos da tkiviliT ganicados, uamisod is yoveldRiurobaSia<br />
CanTqmuli. uuflebo eris yofnis simaxinjes<br />
`normaluri~ cnobiereba mxolod `aranormaluri~<br />
cnobierebis mZlavri zemoqmedebiT gaicxadebs.<br />
neofiti patriotis protestic arsebiTad uwyinaria,<br />
keTilSobili eqscentrulobaa da ara ucxoTa mpyrobelobasTan<br />
seriozuli dapirispireba.<br />
istoriis kidev ufro kritikul etaps aireklavs<br />
ambavi, romelsac mixeil javaxiSvili mogviTxrobs<br />
`givi SadurSi~.<br />
ruseTSi saswavleblad wasuli petre warCinebuli<br />
ojaxis siZe xdeba, keTildReobaze cvlis da iviwyebs<br />
dedas, sacoles, axloblebs, samSoblos _ `oqros jaWviT~<br />
ebmeba. magram misi kmayofili yofis mozomili<br />
ritmi revoluciis gamo erTbaSad nerviulad atokdeba<br />
da ifliTeba. revolucia mas sakuTari colis saxiT<br />
acxreba Tavs: aristokrati qali anazdad gabolSevikdeba.<br />
es ucnauri gardaqmna realisturi fsiqologizmiT<br />
safuZvlianad aris Semzadebuli _ uzrunvel da<br />
uqm yofaSi stepanidas apaTia ipyrobs, amave dros is<br />
sadistur-mazoxistur midrekilebebs amJRavnebs, drodadro<br />
umizezo agresiulobis Setevebi emarTeba, rasac<br />
mwvave sinanulis Setevebi cvlis; revolucia mas<br />
mowyenilobisgan daixsnis, xolo misi sulis paTologia<br />
revoluciuri fsiqozis atmosferoSi mTeli ZaliT<br />
amoxeTqavs; stepanida proletarebs uamxanagdeba da<br />
qmars rogorc klasobriv mters sikvdils usjis, avadmyofuri<br />
JiniT atanili: `vinc miyvars, is unda movkla!~.<br />
amieridan petre, maZRari mona, ukve devnili monaa<br />
_ mZimea konformizmis sazRauri. is sasowarkveTili<br />
gaurbis, emaleba sikvdils, marto pasiurad icavs<br />
Tavs, ar SeuZlia raime gadamWreli iRonos stepanidas<br />
mosaSoreblad _ panikuri SiSi uxevebs nebisyofas,<br />
ucarielebs suls, TviTgadarCenis Zlieri instinqtiRa<br />
aiZulebs gaagrZelos gaZaRlebuli, koSmaruli sicoc-<br />
299
xle; samSoblos Semoafarebs Tavs, magram aqac mowvdeba<br />
sikvdiliT damuqrebuli SeSliloba; CixSi momwyvdeuls<br />
TviTmkvlelobis inscenireba Svelis _ sastiki<br />
Zalisgan gadarCena mxolod sakuTari saxis waSliT<br />
xerxdeba, gadarCenisTvis aucilebelia SeumCnevloba,<br />
araraobad gadaqceva. mixeil javaxiSvilis personaJi,<br />
gamofituli, dalewili adamiani, Tanxmdeba aseT arsebobas,<br />
romelic sikvdilis forma ufroa, vidre<br />
sicocxle.<br />
Tavisi groteskul-farsuli da simboluri xasia-<br />
TiT es istoria `jayos xiznebs~ enaTesaveba, xolo stepanida<br />
jayos, rasputinis, yaSas kompanionia.<br />
Tu niko lorTqifaniZis moTxrobaSi koSmari subieqturia,<br />
pirovnebis cnobierebas eufleba da cxovrebiseuli<br />
viTareba ase gaSualebulad, amasTanave gam-<br />
Zafrebulad aris ukufenili, mixeil javaxiSvilis monaTxrobSi<br />
igi empiriul-obieqturi realoba xdeba.<br />
`sizmrebSi~ sinamdvilis aranormalurobis aRsaqmelad<br />
specifikuri xedva, SeSlilis xedvaa saWiro, mixeil<br />
javaxiSvilis monaTxrobSi ki ukve gverdauvleli faqtobrivi<br />
realobaa, rom samyaro damangrevel da momakvdinebel<br />
sigiJes aqvs dapyrobili. niko lorTqifaniZis<br />
da vaJas personaJebs sasikvdilo xifaTi ar eqmnebaT.<br />
yvelaze uaresi, rac bagrat zaxariCs SeiZleba<br />
daemarTos, samsaxuridan daTxovnaa, xolo `sizmrebSi~<br />
eqimi protestsac gamoxatavs da amisTvis ar axrCoben.<br />
im sinamdvileSi, sadac isini arseboben, adamianurobas<br />
ase Tu ise mainc gaeZleba, ar aris misi sruli daTrgunvis<br />
da aRmofxvris safrTxe. mixeil javaxiSvilis<br />
personaJis Tavgadasavali ki swored aseTi safrTxis<br />
mauwyebelia. samyaro sakvirvelad gaavda, antihumanurobis<br />
Zalam da mizanswrafulobam uCveulod imata da<br />
adamianis sulic axla gacilebiT ufro paralizebulia.<br />
caristuli reJimi ubralod uJmur berikacad<br />
mogveCveneba im sisxlmowyurebul demonTan SedarebiT,<br />
mixeil javaxiSvilis ubedur gmirs rom adevnebia.<br />
Semdeg mborgavi revoluciuri energia totalitarizmis<br />
wnexSi Semkvrivdeba. mis qveS qarTveli adamianis<br />
300
tanjvaa simbolizebuli basil meliqiSvilis ociani<br />
wlebis bolos daweril moTxrobaSi `orfexi~. mwerali,<br />
romlis Semoqmedeba meoce saukunis qarTuli literaturis<br />
garkveuli tendenciebis kvaldakval ZiriTadad<br />
arqaizebuli da miTologizebulia, `orfexSi~ uSualod<br />
miabjens mzeras Tanadroulobas da misi prozis<br />
mTavar gmirsac, zekacobisken mswrafvel pirovnebas,<br />
epoqis maxinji Svili cvlis. es moTxroba uCveuloa<br />
upirvelesad groteskis TaviseburebiT _ igi realobis<br />
pirobiT saxecvlilebad ki ar gvevlineba, aramed<br />
samyaros Zireul mdgomareobad; Cndeba irealobis mier<br />
realobis STanTqmis STabeWdileba.<br />
`orfexis~ gmiri abeli landiviTaa, TiTqos fantomia<br />
da sadacaa aorTqldeba. Tavisi arsebiT da ieriT is<br />
waagavs amerikeli mwerlis Servud andersonis deformirebul,<br />
maniakalur personaJebs.<br />
warmovidginoT, rom mixeil javaxiSvilis petre da<br />
stepanida kvlav erT WerqveS aRmoCndebian. rogoric<br />
maTi cxovreba SeiZleba iyos, ise cxovrobs abeli Tavis<br />
marusiasTan erTad. abeli am qalis monaa ara figuraluri<br />
gagebiT, aramed sruliad realurad. mZime saojaxo<br />
`SromiTi begaris~ garda abels colis despoturi<br />
TviTnebobis, isteriuli siSmagis da fizikuri Tavdasxmebis<br />
Cumad atana uxdeba. mis mimarT abelis SiSi sulis<br />
gamyinavia. marusias tirania ojaxidan erovnul kerZebsac<br />
ki aZevebs, miTumetes qarTul enas ar wyalobs, religias<br />
emtereba, Tavisuflebis mcire gamovlinebasac<br />
aRkveTs. igi abels sofelTan kavSirsac gadauWris,<br />
Tumca misi xsna arc sofelSia, saidanac morCilebas<br />
uqadageben _ iqac Semgueblobaa damkvidrebuli.<br />
basil meliqiSvilis personaJi Sinaur, moTvinierebul<br />
cxovels gvagonebs. igi erTgvarad tkbeba kidec<br />
Tavisi monobiT, TavisTavsac da sxvasac arwmunebs, rom<br />
marusia keTilia da TviTon _ bednieri; metic, danaSaulis<br />
grZnoba aqvs mtarvalisadmi.<br />
magram abeli aramarto tiraniis tyvea, aramed Tanamedrove<br />
teqnikuri civilizaciisac _ misi `religia~<br />
cifrebia, Tvlaa. `Znelia, Zneli, Cumad yofna. zogjer<br />
301
RamiT, roca fiqri mtanjavs da boRma mTasaviT Camomawveba...<br />
gaTenebamdis Cavcqeri davTrebs. ramdeni dav-<br />
Tari gadamicia arqivisaTvis, ramdeni cifri dagrovila<br />
Cems oxer TavSi... RamiT vTvli da vangariSob, TiTiT<br />
gamaqvs da gamomaqvs windis Cxirs agebuli rgoli da<br />
vRiRineb. diax, Znelia siCume da vRiRineb~. cifrebSi<br />
gaurbis abeli martoobas, sicarieles, tanjvas da monobas;<br />
gaurbis umaRlesi, adamianis mfarveli WeSmaritebis,<br />
sikeTis da mSvenierebis im tragikul ukmarobasac,<br />
romelzec galaktioni ambobs: `rogor SeviZloT<br />
uRvTismSobloba? viT avitanoT umadonoba?~. magram<br />
cifrebic ar aris savsebiT saimedo dasayrdeni _<br />
abels maniakaluri SiSi aqvs, rom isini SeiZleba gamoilios;<br />
es ki saboloo kraxi iqneba, radgan cifrebi misi<br />
Cawixluli sulis gamayuCebelic aris da materialuri<br />
arsebobis safuZvelic, romlis gamocla sruliad<br />
uimedo mdgomareobaSi Caagdebs; im antihumanur sinamdvileSi,<br />
romelic moTxrobaSi mxatvrulad aris gardasaxuli,<br />
advilad SesaZlebelia samsaxuridan gagdeba<br />
daRupvas udrides. daujerebelia, rom aseTi ram mar-<br />
Tla katastrofa iyos bagrat zaxariCisTvis, misi SiSi<br />
satirulad hiperbolizebulia _ mas metismetad aSinebs<br />
is, rac TavisTavad ar aris ase saSiSi.<br />
cifrebis abstraqtul, sastiki yofisgan daSorebul<br />
samyaroSi abeli Svebas povebs, magram wuxilsac ganicdis,<br />
aramxolod imis gamo, rom cifrTa `mosalodneli~<br />
gamoleva aSfoTebs, aramed imitomac, rom maTSi<br />
samyaros grandiozuli gaugebroba da amaoeba ecxadeba.<br />
igi grZnobs, rom `cifrebis religia~ araWeSmariti<br />
nugeSia da es iZulebiTi TavSesafaric mobezrebuli<br />
aqvs.<br />
ase rom, Tumca abeli yovelnairad cdilobs tanjva<br />
gaiyruos da Tavi moityuos, mainc ver aRwevs amas. verc<br />
is, qarTvelisTvis sasiamovno upiratesoba Svelis, Tavis<br />
ZmebTan SedarebiT rom aqvs _ isini oTxiT dadian,<br />
TviTon ki ivarga, `orfexia~; verafriT icxrobs mouSorebel<br />
tkivils, Tavisuflebis bolomde verCaklul<br />
impulss. amitomaa, rom poezia izidavs da guls uoxebs,<br />
302
om baRSi radioTi gadmocemul musikas uecrad cekvas<br />
aayolebs da galaRdeba, rom Tavis beds uziarebs moxuc,<br />
saTno qarTvel qals, xolo zogjer protestantuli<br />
ganwyobilebac aitacebs. `xandaxan adamianic ifeTqebs<br />
Cems Zval-rbilSi da maSin gmiri var. aRaravisi<br />
aRar meSinian. amas winaT kedlis gazeTSi CaexataT Cemi<br />
cxviri. davTrebi mexvia garSemo. avReldi da mewyina.<br />
winaT ar mewyineboda, magram dRes avenTe da Camovglije.<br />
maSin SemeSinda da movkurcxle. gaqnili mwevariviT<br />
movusvi da gadavrCi. gana gmiroba ar undoda gazeTis<br />
Camoglejas? uwin ver SevZlebdi. im dRes ki gmiri viyavi<br />
da adamiani hfeTqda Cems Zval-rbilSi...~.<br />
Zneli saTqmelia, xedavda Tu ara mwerali abelis<br />
mfrTxal, komikur gambedaobaSi CaxSobis stadiebgamovlili<br />
sulis momavali Tavisuflebis mkrTal niSans<br />
da sust Canasaxs.<br />
1989<br />
303
literatura WeSmaritebis Ziebaa<br />
pasuxebi Jurnal `arilis~ kiTxvarze<br />
rogor warmogidgebaT mwerlis roli Tanamedrove<br />
sazogadoebaSi, migaCniaT Tu ara, rom mwerlobas<br />
akisria eris winamZRolis funqcia?<br />
pasuxis gacema kiTxvaze, aqvs Tu ara literaturas<br />
eris winamZRolis funqcia, moiTxovs imis gaTvaliswinebas,<br />
Tu saerTod rogoria literaturis buneba — literatura<br />
samyaros koncentrirebuli grZnobadi Wvretaa,<br />
romelsac warmarTavs WeSmaritebis gamovlenis,<br />
aRmoCenis Tu sulac Seqmnis Rrma sulieri moTxovnileba;<br />
literatura avtonomiuri warmosaxviTi sinamdvilea,<br />
romelSic grZnobad-goniTi WvretiT gamovlenili<br />
da sityvierad xorcSesxmuli simarTle cocxlobs<br />
da moCans. amasTanave isic cxadia, rom mwerals, roca<br />
mxatvrul realobas qmnis, surs sxvebic daarwmunos<br />
samyaroze da adamianze Tavisi Tvalsazrisis<br />
WeSmaritebaSi.<br />
literatura rogorc samyaros da adamianis mxatvruli<br />
gageba, rogorc mxatvruli msoflmxedveloba<br />
uTuod axdens aSkara Tu uCinar gavlenas mkiTxvelis<br />
msoflaRqmis formirebaze. magram SeiZleba amis safuZvelze<br />
iTqvas, rom `literatura eris winamZRolia?~<br />
es formula CvenSi asea gaazrebuli: literaturam<br />
unda Caunergos xalxs gansazRvruli ideebi Tu idealebi,<br />
anu mwerali unda iyos ideologi da propagandisti,<br />
miuTiTebdes sazogadoebas moZraobis gezs, ayalibebdes<br />
mis samoqmedo programas; mwerali movalea ganuwyvetliv<br />
aqtiurobdes sazogadoebriv cxovrebaSi...<br />
aseTi warmodgena amartivebs da ayalbebs saqmis namdvil<br />
viTarebas. ase gagebuli eris winamZRoloba ewinaaRmdegeba<br />
samyaros uangaro, CaRrmavebul Wvretas da<br />
WeSmaritebis Ziebas, mwerlis mier danaxuli simarTlis<br />
wmindad, srulyofilad xorcSesxmas, anu literaturis<br />
304
arss. igi ewinaaRmdegeba agreTve seriozul, intimuridumal<br />
dialogs mwerals da mkiTxvels Soris, romelic<br />
mkiTxvelis Sinagan arsebaze, mis msoflxedvaze<br />
mxatvruli azris Rrma zemoqmedebis pirobaa. Cveneburi<br />
formula `mwerloba eris winamZRolia~ gulisxmobs,<br />
rom literatura raRac miznebs emsaxureba Tavisi namdvili<br />
arsis xarjze, rom igi WeSmaritebis maZiebeli ki<br />
ar aris, aramed mza ideebis mqadagebeli da sazogadoebisTvis<br />
Camgonebelia.<br />
warmodgena mweralze rogorc eris winamZRolze<br />
CvenTan gasul saukuneSi damkvidrda, roca mwvave<br />
problema iyo erovnuli TviTmyofadobis SenarCuneba<br />
da mwerlobis misiis aseTma gagebam udavod pozitiuri<br />
roli Seasrula nacionaluri TviTcnobierebis gaZlierebaSi.<br />
oRond igi xSirad iwiravda mxatvrul siRrmes<br />
da sisavses, srulfasovnebas. Semdeg is SeeTvisa sab-<br />
WoTa warmodgenas mweralze rogorc saxelmwifo ideologiis<br />
msaxurze, Tumca mas erovnul-patriotuli aspeqtic<br />
SerCa. dRes ki tradiciulma Tvalsazrisma, rom<br />
mwerloba ers winamZRolad unda evlinebodes, aSkarad<br />
amowura TavisTavi.<br />
Tanamedrove pluralistur sazogadoebaSi mwerals,<br />
bunebrivia, ar unda hqondes winamZRolobis da<br />
qurumobis, beladobis pretenzia, imis pretenzia, rom<br />
eWvSeuval azrebs gamoTqvams nebismier cxovrebiseul<br />
problemaze (aseT statuss eswrafis, magaliTad, sol-<br />
Jenicini ruseTSi). meore mxriv, cxadia, arc mwerlis<br />
sazogadoebrivi aqtiurobaa saZraxisi, Tuki es aqtiuroba<br />
angarebiani ar aris da Semoqmedebas Tavis damxmare<br />
saSualebad ar aqcevs.<br />
sasurvelia, rom mwerali sazogadoebisTvis iyos<br />
avtoriteti rogorc sulierebis da kulturis ganmasaxierebeli,<br />
Rrma da gamWriaxi xedviT aRWurvili pirovneba,<br />
romlis aramxatvruli azric sayuradRebo da<br />
angariSgasawevia (Tu mas aseTi azris gamoTqma surs —<br />
politikaze, socialur problemebze da a.S.); ara misi<br />
sazogadoebrivi statusis ZaliT, ara imis gamo, rom is<br />
305
ogorc mwerali winamZRoli da qurumia, aramed imitom,<br />
rom es azri TavisTavad saintereso da seriozulia.<br />
mwerali asrulebs sazogadoebriv da erovnul funqcias<br />
amis sagangebo mcdelobis, deklarirebis da savaldebulo<br />
normad dawesebis gareSec, roca igi namdvili<br />
mweralia, anu, ukve naTqvams rom davubrundeT,<br />
samyaros Rrma mWvreteli da WeSmaritebis wrfeli ma-<br />
Ziebelia, romelic axal, simarTlis naTelmyofel<br />
mxatvrul sinamdviles qmnis. am sinamdvilis uSualo da<br />
Zaldautanebeli, siRrmiseuli zegavlena mkiTxvelis<br />
qvecnobierebaze da cnobierebaze exmareba mas iqces<br />
TviTmyofad pirovnebad _ mowydes masobriv cnobierebas,<br />
moipovos avtonomiuri TvalTaxedva, TviTSegneba,<br />
sulieri samyaro. sazogadoebrivi da erovnuli TvalsazrisiT<br />
amaze ufro mniSvnelovani ram ki Zneli warmosadgenia,<br />
radgan sazogadoebis, eris namdvil siZlieres<br />
swored Sinaganad damoukidebeli, TavisTavadi pirovnebebi<br />
qmnian.<br />
Tqveni azriT, aqvs Tu ara literaturas zneobrivaRmzrdelobiTi<br />
daniSnuleba? Tu fiqrobT, rom aqvs,<br />
konkretulad rogor vlindeba igi ?<br />
me mgonia, literaturas ara aqvs uSualo da specialuri<br />
zneobriv-aRmzrdelobiTi daniSnuleba, magram<br />
aqvs zneobrivi Zala da mniSvneloba, romelic literaturis<br />
mxatvrulobaSivea ganfenili.<br />
mTavari, rasac literatura gviCvenebs, aris is, Tu<br />
ras niSnavs adamianad yofna samyaroSi, es ki ganuyofelia<br />
zneobisgan. zneobrivi fenomeni msWvalavs adamianis<br />
arsebobis yvela sferos, adamianis arsebobis mudmivi<br />
Tanmdevia, Tumca es cxovrebaSi xSirad uxilavia,<br />
miCqmalulia. literatura zneobrivi fenomenis am uxilav<br />
yvelganmyofobas xdis xiluls, daanaxebs adamians,<br />
rom zneobrivi kriteriumi aRmoufxvrelia mis yofierebaSi,<br />
rom zneobis Tvals versad da verasdros daemaleba.<br />
literatura `aiZulebs~ mas, Tavi ar moityuos<br />
amis Taobaze.<br />
306
literaturas Seyavs mkiTxveli zneobrivi problemebis<br />
da konfliqtebis SuagulSi, sZens zneobriv gamocdilebas,<br />
axedebs adamianuri sindisis, zneobrivi tanjvis<br />
da refleqsiis siRrmeebSi. igi mkiTxvels zneobrivi<br />
qcevis normebs ki ar uyalibebs, aramed samyaros<br />
zneobrivi ganzomilebis Rrma da WeSmarit xedvas. amis-<br />
Tvis literaturas ar Wirdeba mkiTxvelis cnobierebaze<br />
sagangebo zewola _ amisTvis sakmarisia literatura<br />
Tavisi esTetikuri bunebis erTguli iyos, rogorc<br />
Seqspiris, dostoevskis Tu Tomas manis, qarTul<br />
literaturaSi — vaJa-fSavelas Semoqmedeba.<br />
sxvaTaSoris, srulfasovani mxatvruli nawarmoebis<br />
Sesaqmnelad mweralma, xelovanma zneobrivi Tvisebebi<br />
unda gamoavlinos TviT Semoqmedebis procesSi. amaze<br />
msjelobs frangi filosofosi mariteni gamokvlevaSi<br />
`xelovanis pasuxismgebloba~: `Tavisi xelovnebis sferoSi<br />
mxatvari emorCileba erTgvar asketizms, romelmac<br />
SeiZleba gmiruli msxverplSewirvac moiTxovos...<br />
qmnadobis sferoSi, nawarmoebis sasikeTod mxatvars<br />
unda gaaCndes Tviniereba, sulgrZeloba, keTilgoniereba,<br />
sulis mTlianoba da Zala, zomiereba, ueSmako da<br />
sufTa guli~.<br />
ramdenad SeZlo qarTulma literaturam im rTuli<br />
da dramatuli procesebis ganWvreta, romlebic CvenSi<br />
warimarTa?<br />
literaturas, bunebrivia, ar moeTxoveba imis winaswar<br />
ganWvreta, Tu konkretulad ra socialur-politikuri<br />
movlenebia mosalodneli da rodis. magram literatura<br />
safarvels aclis sazogadoebis sulieri da<br />
zneobrivi mdgomareobis Sinagan xeds da imis mixedviT,<br />
rogoria igi, SesaZlebelia Tundac miaxloebiT warmovidginoT,<br />
ras gvimzadebs momavali. qarTuli sazogadoebis<br />
sulieri, zneobrivi krizisi, romelic bolo<br />
aTwleulSi aSkarad gamovlinda, literaturaSi arasrulad<br />
warmoCnda, Tumca iyo garkveuli gamonaklisebi.<br />
307
a migaCniaT am procesebis gamomwvev mizezad, ra<br />
aris, Tqveni SexedulebiT, imis sazrisi, rac<br />
saqarTveloSi ukanaskneli wlebis ganmavlobaSi moxda?<br />
imas, rom CvenSi dramatuli Tu sulac tragikuli<br />
procesebi warimarTa, araerTi mizezi aqvs, magram ZiriTadi<br />
maT Soris, SesaZloa, is iyos, rom qarTul sazogadoebaSi<br />
ar aRmoCnda arakonformistuli cnobierebis<br />
mqone da imavdroulad socialurad aqtiuri inteleqtualebis<br />
fena, romelic SeZlebda Seeqmna kargad<br />
organizebuli sazogadoebrivi moZraoba an partia da<br />
xalxisTvis SeeTavazebina damoukideblobis mopovebis<br />
realisturi, mkafiod gaazrebuli, evoluciuri programa;<br />
warmoeCina Tavisi avtoritetuli liderebi da<br />
seriozuli metoqeoba gaewia radikaluri nacionalizmisTvis.<br />
samwuxarod, aseTi Zala Cvenma krizisulma da<br />
sustma sazogadoebam ver warmoSva.<br />
ra xarvezebs amCnevT qarTul kulturaSi, kerZod,<br />
literaturaSi; risi SeZena sWirdeba mas? rogor<br />
gesaxebaT qarTuli literaturis perspeqtiva?<br />
qarTuli literaturis ZiriTadi xarvezi, albaT,<br />
isaa, rom igi mTlianobaSi erTdroulad aris arasakmarisad<br />
qarTuli da arasakmarisad universaluri _ qar-<br />
Tuli sinamdvile, qarTveli adamianis arseba jer kidev<br />
ar gamJRavnebula masSi mTeli Tavisi sisruliT, sir-<br />
TuliT, winaaRmdegobriobiT, paradoqsebiT rogorc<br />
zogadad adamianis, kacobriobis bunebis da yofierebis<br />
originaluri modeli. rasakvirvelia, saubaria amis<br />
ukmarobaze, Torem qarTuli literaturis calkeul,<br />
saukeTeso nimuSebSi nacionaluri sinamdvilis siRrmiseuli<br />
wvdoma bunebrivadaa gadazrdili kacobriobis<br />
cxovrebis suraTSi.<br />
qarTuli literatura momavalSi, albaT, SeZlebs<br />
qarTuli sinamdvilis mTeli Taviseburebis, sirTulis<br />
danaxvas da warmoCenas rogorc swored kacobriobis<br />
arsis da yofis modelisas. amis sawindari, sayovelTao<br />
308
kulturuli, literaturuli gamocdilebis ufro intensiur<br />
da farTo aTvisebasTan erTad, SeiZleba gaxdes<br />
is, rom bolo periodis movlenebma Cveni nacionaluri<br />
xasiaTis da arsebobis sirTule, winaaRmdegobrioba<br />
TvalnaTliv gamoamJRavna; agreTve Cvens literaturaSi<br />
bolo dros gaZlierebuli midrekileba SeuboWavi<br />
gulaxdilobisken. mas balastic gardauvalad<br />
moyveba, magram is SesaZlebelia mogvevlinos qarTuli<br />
cxovrebis ufro meti sisavsiT da simkveTriT gansaxierebis<br />
safuZvlad. es ki Tavis mxriv Cveni literaturis<br />
universalizaciis wanamZRvrad SeiZleba iqces.<br />
1996<br />
309
sikvdilis pirispir<br />
rusuli klasikuri prozis TaviseburebaTagan erTerTi<br />
mTavari sikvdilis fenomenisadmi gamZafrebuli,<br />
daJinebuli interesia. rusuli natura da azrovneba<br />
midrekilia ukiduresobebisken, sikvdili ki, gasagebia,<br />
yvelaze didi ukiduresobaa.<br />
tolstois, dostoevskis, Cexovis SemoqmedebaSi<br />
upirvelesad swored sikvdilis fenomeni aniWebs adamianis<br />
yofierebas Rrma da gardauval seriozulobas,<br />
problemurobas _ raki adamiani sikvdilis CrdilqveS<br />
arsebobs, man aucileblad, nebismier fasad unda SeZlos,<br />
moaswros WeSmaritebis povna, WeSmaritebaSi damkvidreba,<br />
xolo Tu amas ver axerxebs, es gamousworebeli<br />
katastrofaa.<br />
amgvari umkacresi alternativa edeba saTaved rusul<br />
prozaSi sulieri Ziebis vnebianobas, mousvenar da<br />
tkivilian fiqrs `dawyevlil kiTxvebze~.<br />
`dostoevskisTvis cocxali sicocxle TavisTavad<br />
sruliad ucxo da gaugebaria, sikvdilis faqti mas<br />
mTlianad anadgurebs. Tu ar arsebobs ukvdaveba, maSin<br />
cxovreba uazrobaa~ (v. veresaevi). ra unda iyos adamianis<br />
WeSmariteba sikvdilis pirispir, rogor SeuZlia<br />
mas gadaZalos `sikvdilis faqti~ _ am kiTxvis winaSe<br />
dganan dostoevskis personaJebi Tavisi tragikuli<br />
SfoTviT, sulieri konvulsiebiT, SecodebebiT da siwmindis<br />
natvriT.<br />
cnobilia, rogori SeZrwunebiT ganicdida tolstoi<br />
sikvdils, rogor gamudmebiT sdevda mas Tan sikvdilze<br />
fiqri (amis Sesaxeb gansakuTrebiT STambeWdavad<br />
s. cvaigi wers). magram mis SemoqmedebaSi sikvdili mxolod<br />
SemaZrwunebeli ar aris. dostoevskis Semoqmedebisgan<br />
gansxvavebiT tolstois prozaSi sikvdili azrs<br />
ar aclis da ar aufasurebs samyaros, piriqiT, adamianis<br />
yofnis namdvili sazrisi da faseuloba swored<br />
sikvdilis tragikuli fenomenis meoxebiT xdeba cxadi.<br />
gavixsenoT sikvdilis winaSe aRmoCenili pier bezuxovi<br />
da misi sulieri aRorZineba, anda levinis swrafva WeS-<br />
310
mariti TviTganxorcielebisken Zmis sikvdilis umwvavesi<br />
gancdis Semdeg...<br />
tolstoisTvis sazarelia ara imdenad sikvdili TavisTavad,<br />
aramed sikvdili rogorc fuWi, uazro, ara-<br />
WeSmariti sicocxlis dasasruli. sikvdilis, araras<br />
saSineleba mougeriebelia, Tuki igi sicocxlis araraobis<br />
gasrulebaa, imis boloa, rasac qarTveli mwerali<br />
`mkvdar sicocxles~ uwodebs.<br />
sikvdili ki ar arTmevs azrs `ivan iliCis sikvdilis~<br />
personaJis sicocxles, aramed aboloebs da amas-<br />
Tanave amxels, aSiSvlebs misi arsebobis uazrobas, amiT<br />
ki aZlevs mas ukanasknel SesaZleblobas eziaros adamianuri<br />
arsebobis WeSmarit sazriss.<br />
tolstois am moTxrobaSi sikvdili simarTlis da<br />
zneobis erTaderTi damfuZnebelia, erTaderTi mcveli<br />
da gadamrCenelia. roca adamianis cxovreba mTlianad<br />
sicrueSi efloba da amao xdeba, mainc aris Zala, romelic<br />
aiZulebs mas dainaxos Tavisi yofnis siyalbe,<br />
usazrisoba; aris Zala, romelic TiTqos amqveynad<br />
RmerTis `Semcvlelia~, ramdenadac adamians WeSmaritebisken<br />
miaxedebs, Tavis adamianur arss da mowodebas<br />
Seaxsenebs.<br />
ra Tqma unda, adamians SeuZlia yuri ar aTxovos<br />
WeSmaritebis xmas, romelsac sikvdili gaagonebs. da<br />
ivan iliCs amaRlebs, SeiZleba iTqvas, gmirad aqcevs is,<br />
rom aRar wauyruebs am xmas ise, rogorc adre, mTeli<br />
Tavisi cxovrebis manZilze uyruebda.<br />
sikvdilis arsebobis daviwyeba, daunaxveloba Tu<br />
miCqmalva ivan iliCis da misi wris adamianebis yofis<br />
mudmivi Sinagani fonia. karierizmi, pativmoyvareoba,<br />
nivTebis gafetiSeba, garToba, msubuqi da sasiamovno<br />
drostareba _ yovelive es malavs sikvdils da masTan<br />
erTad malavs cxovrebis siRrmiseul, zneobriv ganzomilebas;<br />
auqmebs imas, rac sikvdils upirispirdeba da<br />
ebrZvis adamianebis arsebobaSi _ namdvil siyvaruls,<br />
megobrobas, solidarobas, simarTles, samarTlianobas<br />
da Tavisuflebas.<br />
311
ac mTavaria, cxovrebis is wesi, romliTac ivan<br />
iliCi cxovrobs, klavs individualobas, pirovnebas.<br />
ivan iliCi ar gamoirCeva raRac gansakuTrebuli borotebiT,<br />
magram borotebaa ukve is, rom mis yofierebas ar<br />
warmarTavs misi sakuTari goni da sindisi, rom brmad<br />
aris mindobili cxovrebis dakanonebul standartebs,<br />
yalb Sablonur formebs. ivan iliCis sicocxle socialur<br />
pirobiTobebSia bolomde Cawretili.<br />
sikvdili ubrunebs, ufro sworad, aniWebs tolstois<br />
gmirs individualobas, sakuTar saxes, aniWebs namdvil<br />
martoobas _ Tu is adre marto iyo, oRond amas<br />
zedapiruli da pirobiTi urTierTobebi niRbavda, axla<br />
is grZnobs, rom tragikulad, saSinlad martoa, magram<br />
samagierod es misi ganumeorebeli pirovnuli arsebobis<br />
gamovlinebaa, misi damoukidebeli fiqris pirobaa,<br />
WeSmaritebasTan ziarebis piroba.<br />
es WeSmariteba ki ubraloa, magram Rrma da gamZlea.<br />
ivan iliCi itanjeba axloblebis gulgrilobiT da<br />
xedavs, rom TviT misi codvac gulgriloba, sxvisi tkivilis<br />
gaziarebis uunaroba iyo. da WeSmariteba naTdeba<br />
misTvis maSin, roca igrZnobs sibraluls, TanagrZnobas<br />
Svilisadmi, romelsac gulwrfelad awuxebs mamis<br />
moaxloebuli sikvdili. cxovelmyofeli WeSmariteba,<br />
uromlisodac mis cxovrebaSi sikvdili batonobda,<br />
adamianebTan Sinagani Tanaazrobaa, siyvaruli da<br />
TanagrZnobaa...<br />
Tu tolstoisTan sikvdils didebuleba da zeaweuloba<br />
axlavs, Cexovis SemoqmedebaSi igi im sinacrisfris<br />
da uRimRamobis zRvaria, romelSic samyaroa CaZiruli.<br />
adamianebis sisustis, Secdomebis, aRkveTili<br />
swrafvebis, adamianuri cxovrebis mouwyoblobis da gaugebrobis,<br />
mosawyenobis miRma ilandeba sikvdili rogorc<br />
raRac ruxi, blanti nivTierebis masa, romelic<br />
adamianTa arSemdgar sicocxles nel-nela, uCumrad<br />
iwovs...<br />
CexovisTvisac adamianis cxovrebis Sefasebis uytuari<br />
sazomi is aris, umweoa Tu ara es cxovreba sikvdilis<br />
winaSe, ararasken mieqaneba Tu myaria, mtkice fun-<br />
312
damentis mqone. `mosawyeni istoriis~ gmiri, gamoCenili<br />
mecnieri, sikvdilis pirispir darCenili xedavs, ramdeni<br />
sicruea mis arsebobaSi, ra usaSvelod mouwesrigebelia<br />
misi axloblebis cxovreba da ra uRonoa Tvi-<br />
Ton saimisod, rom raime Secvalos, vinmes arsebiTad<br />
daexmaros. mas eZaleba pesimizmi, radgan Tavis garSemo<br />
axla mxolod siwvrilmanes, uniWobas, Secdomebs da<br />
Seusabamobebs, gaugebrobebs amCnevs. am kacs, romelic<br />
mecnierebas aRmerTebda da `Zvlis tvini ufro ainteresebda,<br />
vidre samyaros saboloo mizani~, Tavisi axloblebis<br />
cxovrebaSi bevri ram mxedvelobidan gamor-<br />
Ca, imdeni yuradReba ar arguna maT, ramdensac saWiroebdnen.<br />
igi, sikvdilis momlodine, acnobierebs Tavisi<br />
dramis mTavar, Zireul mizezs — mis sicocxles aklda<br />
is, rasac `uwodeben cocxali adamianis RmerTs~...<br />
sikvdili uZleveli xdeba imitom, rom adamianebi ise<br />
cxovroben, TiTqos igi ar arsebobs da gvianRa ixseneben,<br />
maSin, roca is ukve Zalian axlosaa; unda gaxsovdes<br />
sikvdili, raTa srulfasovnad icocxlo, raTa sicocxle<br />
Signidanve ar daRrRnas sikvdilma _ sicruem,<br />
gulgrilobam, sulierma gaxevebam, siyvarulis<br />
ukmarobam.<br />
1996<br />
313
ganmmartebeli<br />
Tanamedrove dasavleTis cxovrebis da kulturis<br />
Zireuli tendenciebi Seadgenda zurab kakabaZis filoofiuri<br />
kvlevis mTavar sagans, magram amave dros misi<br />
gansja faqtobrivad Cvens cxovrebasac exeba; aramxood<br />
imis gamo, rom arsebobs universaluri procesebi da<br />
rasac zurab kakabaZe maT Sesaxeb ambobs, obieqturad<br />
Cvens sazogadoebazec vrceldeba; ufro imitom, rom<br />
zurab kakabaZis filosofiuri azrovnebis wesis Tvisebaa<br />
garemomcvel sinamdvileze dakvirvebebis, cxovrebiseuli<br />
STabeWdilebebis, gancdebis analizi da<br />
ganzogadeba.<br />
zurab kakabaZis wignebis da, kerZod, `filosofiuri<br />
saubrebis~ kiTxvisas vgrZnobT, rom avtori gviziarebs<br />
Sinagans, pirovnuls, misTvis rogorc adamianisTvis<br />
arsebiTs. bunebrivia, igi eyrdnoba cnobili Tanamedrove<br />
filosofosebis Tvalsazrisebs, magram es Tvalsazrisebi<br />
isea ganlagebuli da Sejerebuli, aqcentirebuli,<br />
rom isini mkafio individualuri, pirovnuli<br />
msoflgancdis da msoflmxedvelobis mTlianobaSi<br />
irwymeba.<br />
azrovnebis pirovnul-intimuri elferi da gancdiloba,<br />
cxovrebasTan siaxlove zurab kakabaZis filosofiur<br />
kvlevas mxatvrul SemoqmedebasTan anaTesavebs.<br />
es arc aris gasakviri _ zurab kakabaZe saintereso<br />
poetic iyo ...<br />
Tanamedrove filosofiis Semobrunebas cxovrebis<br />
konkretuli realobisken da misi gamomsaxveli xelovnebisken<br />
adamianis yofierebis krizisuli simwvave da<br />
sirTule ganapirobebs. Tumca zurab kakabaZisTvis ase-<br />
Ti filosofiuri pozicia ar aris mxolod aucileblobiT<br />
nakarnaxevi, igi misi organuli sulieri midrekilebebis<br />
Sesatyvisia.<br />
literatura da xelovneba WeSmaritebis uSualo<br />
gamocxadebaa, mxatvruli Semoqmedeba WeSmaritebis<br />
TavisTavadi, unikaluri Semoqmedeba da movlinebaa _<br />
zurab kakabaZe ar iziarebs Sexedulebas, romelic<br />
314
Tavis droze ase iqna formulirebuli: `Tanamedrove<br />
poeziis mTeli istoria aris filosofiis mokle teqstis<br />
gabmuli komentari~ (f. Slegeli). magram amasTanave<br />
is xedavs literaturis, xelovnebis da filosofiis<br />
urTierTSexebis ares. Tanac misi mzera ar Cerdeba iq,<br />
sadac es kontaqti aSkaraa da ioli SesaniSnia Tanamedrove<br />
literaturis da xelovnebis mkveTri inteleqtualizacia,<br />
mxatvrul saxeSi `Teoriuli~ elementebis<br />
moWarbeba. zurab kakabaZe avlens mxatvruli Semoqmedebis<br />
da filosofiis Sexvedris siRrmiseul safuZvels:<br />
mxatvruli Semoqmedebac da filosofiac aris<br />
epoqis arsis wvdoma, kritikuli ganWvreta da is, rasac<br />
am mxriv TviTeuli maTgani sakuTari meTodebiT da<br />
saSualebebiT aRmoaCens, erTgvarovania.<br />
epoqis arsi mJRavndeba imaSi, adamianis yofierebis<br />
rogori gagebaa gabatonebuli, ra idealis mixedviT<br />
warimarTeba adamianebis arseboba. zurab kakabaZe fiqrobs,<br />
rom Cveni epoqis warmmarTvel mecnierul-teqnikuri<br />
progresis ideals kacobrioba Cixisken miyavs,<br />
xolo axali, mxsneli ideali ar gamokveTila.<br />
epoqis es zogadi arseba wignSi ganxilulia Tavisi<br />
mravali aspeqtiT da gamovlinebiT, dostoevskis, Tomas<br />
manis, joisis, beketis, felinis da sxvebis nawarmoebTa<br />
brwyinvale interpretaciis meSveobiT. Tvalwin<br />
gveSleba Tanamedrove civilizaciis panorama, romelic<br />
gamoirCeva iSviaTi sisavsiT, simwyobriT. zurab<br />
kakabaZe miundobeli da ironiulia sinamdvilis zedapiris<br />
mimarT, cxovrebas garekans aclis da amzeurebs<br />
imis sruliad sapirispiros, rac garegnulad moCans _<br />
TiTqos TviTonac sargeblobs groteskuli meTodiT,<br />
romelsac yvelaze Sesaferis formad miiCnevs im samyaros<br />
gamosaxatad, sadac aRTqmuli progresi gadagvarebiT<br />
aris Senacvlebuli.<br />
`filosofiuri saubrebis~ mkiTxveli faruli vnebiT<br />
gamsWvaluli goniTi Ziebis Tanamonawile xdeba da<br />
avtorTan erTad axorcielebs Znel da natif azrobriv<br />
moZraobas, romelic gulisxmobs Sesamecnebel feno-<br />
315
menSi warmosaxvis meSveobiT `Casaxlebas~, mis Signidan<br />
danaxvas.<br />
zurab kakabaZis rogorc moazrovnis xasiaTs, albaT,<br />
zustad gamoxatavs epiTeti `ganmmartebeli~. sityva<br />
`ganmarteba~ xom arsebiTad rTulSi `martivis~, anu<br />
erTianis (`marto~ _ `erTi~), ZiriTadis, fuZiseulis<br />
povnas niSnavs. daSorebul sibrtyeebze ganfenil movlenebSi,<br />
anda erTmaneTisgan sruliad gansxvavebul<br />
mxatvrul nawarmoebebSi zurab kakabaZe Sinagan urTierTkavSirebs,<br />
saerTo fuZes miakvlevs, yofiT-konkretuli<br />
sinamdvilis da abstrahirebuli azris sferos<br />
SemaerTebel uCinar arxebs xiluls xdis.<br />
CaZieba, movlenebis arsSi CaZirva zurab kakabaZis<br />
stiqiaa, magram misi aranakleb bunebrivi moTxovnilebaa<br />
analitikuri azris monapovris TvalsaCinod gamokveTa.<br />
ai, rogor ixateba, magaliTad, nihilistis erTerTi<br />
tipi.<br />
`yuradRebis maZiebeli nihilistis mdgomareobis<br />
meryeoba kidev ufro Rrmavdeba imiT, rom garemomcvelni<br />
`auditorias~ ki ar Seadgenen mxolod, aramed agreTve<br />
saxifaTo konkurentebs, anu yuradRebis namdvil<br />
Tu potenciur dampyrobT. am ukanasknelTa mxriv<br />
miRweuli yoveli warmateba, yoveli zewamoweuli Tavi<br />
`Crdils ayenebs~ da `Crdilavs~ mas. ramdenadac sazogadoebis<br />
yuradRebis `fokusSi~ moqcevas nihilistTa<br />
masis mxolod mcire nawili aRwevs, amdenad nihilistTa<br />
umravlesoba `daCrdilulobis~ mtanjveli grZnobiT<br />
da, Sesatyvisad, `Crdilidan mzeze~ gamosvlis JiniT<br />
imsWvaleba... yuradRebis maZiebeli nihilisti `maRali<br />
mezoblisa~ da misgan nasroli `Crdilis~ SiSiTaa atanili.<br />
mas swored mezoblisa da maxloblis simaRle<br />
aRelvebs, radganac Soridan nasroli Crdili naklebad<br />
miswvdeba; mas mudam eWvi aqvs, rom viRac mis siaxloves<br />
zedmetad `yelyelaobs~ da Tavs maRla swevs ...~.<br />
zurab kakabaZe sityvaSi aRadgens sakvlev fenomens.<br />
misi unari, moimarjvos enis inteleqtualuri da gamomxatvelobiTi<br />
SesaZleblobebi, misive saazrovno kulturis<br />
tolfardia. igi faqizad SeigrZnobs, daxvewili<br />
316
gemovnebiT irCevs sityvas; moqnili, elferebiT mdidari<br />
stili mgrZnobiared aRbeWdavs azris siRrmes da<br />
niuansurobas; aRbeWdavs pirovnebis temperaments, samyarosTan<br />
araerTniSna emociur damokidebulebas _<br />
sevdas da dananebas, sarkazms, simkacres da masTan er-<br />
Tad Semwynareblobas ...<br />
`filosofiuri saubrebi~, iseve rogorc zurab<br />
kakabaZis sxva wignebi, dawerilia rwmeniT, rom filosofia<br />
ar aris `mdabali~ sinamdvilisgan qedmaRlurad<br />
gamijnuli wminda azris hermetuli samflobelo; igi<br />
adamianebisTvis WeSmaritis da mcdaris, keTilis da<br />
borotis sazomebis mimniSnebelia, adamianis mrCeveli<br />
da damxmarea; filosofia WirdebaT adamianebs, raTa<br />
WeSmaritebaSi icxovron. SeiZleba filosofiis mowodebis<br />
aseTi gageba saTaves iRebdes erovnuli msoflaRqmidanac,<br />
romlis erT-erTi waxnagic am sityvebSia<br />
warmoCenili: `ara viqm, codna ras margebs filosofos-<br />
Ta brZnobisa! miT viswavlebiT, mogveces SerTva zesT<br />
mwyobrTa wyobisa~.<br />
werilSi `bunebis dacvis erT ucnobi aspeqtis Sesaxeb~<br />
zurab kakabaZe originalurad msjelobs safrTxeze,<br />
romelsac msoflio ekologiuri krizisi uqmnis<br />
erovnul TviTmyofadobas _ eris xasiaTi da kultura<br />
ganuyofelia misi bunebrivi garemosgan da amitom bunebaze<br />
Zaladoba, bunebis Taviseburi ieris nivelireba<br />
eris sulieri ieris nivelirebis gamaadvilebeli faqtoria.<br />
es werili, `filosofiuri saubrebi~ da mTlianad<br />
zurab kakabaZis Semoqmedeba gvkarnaxobs, rom mniSvnelovani<br />
erovnuli problemebis seriozuli gacnobiereba<br />
SeuZlebelia adamianuri yofierebis sayovelTao<br />
situaciis naTlad gaTvaliswinebis gareSe.<br />
iseTi moazrovneebis wyalobiT, rogoric iyo zurab<br />
kakabaZe, qarTuli cnobiereba axorcielebs Tavis Zvel,<br />
garemoebebis mier dabrkolebul miswrafebas _ Rirseulad<br />
monawileobdes evropis kulturul SemoqmedebaSi.<br />
1988<br />
317
literaturuli kerpTayvanismcemloba<br />
mogvwons Tu ara, bedma gvarguna cxovreba Zveli<br />
msoflmxedvelobrivi orientirebis da faseulobebis,<br />
azrovnebis da qcevis Zveli stereotipebis radikaluri<br />
gadasinjvis Tu gauqmebis epoqaSi. mkacri, mtkivneuli<br />
WeSmaritebebis da realobebis uxeSi gaSiSvlebis,<br />
daundobeli gamomzeurebis droSi TvalSisacemi xdeba<br />
literaturuli memkvidreobisadmi Cveni tradiciuli<br />
da tipiuri damokidebulebis naklulovnebac.<br />
unda vaRiaroT, rom arsebiTad da ZiriTadad es<br />
damokidebuleba kerpTayvanismcemluria, aRtacebuli<br />
da aRtacebis saganSi unaklo sidiadis mZebnelia. kerps<br />
ritualuri mowiwebiT unda moekido, masze maRal registrSi,<br />
paTetikurad da eqstatiurad, anda mokrZalebul-alersiani,<br />
STagonebuli CurCuliT unda ilaparako<br />
_ asea miRebuli. aRmosavlurad hiperboluri ritorika<br />
Tavisi aRmatebuli epiTetebiT _ `didi~, `didebuli~,<br />
`ukvdavi~, `genialuri~ da a.S. _ molaparakis-<br />
Tvisac sasiamovnoa da msmenelisTvisac, radgan maTac<br />
sidiades aziarebs, TiTqos maTac adidebs da ra SeiZleba<br />
iyos ufro tkbili qarTveli adamianisTvis ...<br />
saqarTveloSi Cveulebrivi movlenaa mcire faseulobebis<br />
xelovnuri gazviadeba da namdvil faseulobaTa<br />
absolutizacia, gafetiSeba, `igavmiuwvdomeli~<br />
simaRlis kvarcxlbekze atana da dasveneba. es fetiSizmi,<br />
romelic araiSviaTad farisevlobiT aris gazavebuli,<br />
reaqciis saxiT iwvevs skeptikur ganwyobas da<br />
gaucxoebul gulgrilobas qarTuli litraturisadmi,<br />
gansakuTrebiT axal TaobaSi ...<br />
kerpTayvanismcemlobis mSobeli da meurve provincializmia.<br />
Tvalsawieris siviwrove, azrovnebis siRaribe,<br />
lokalur-Sinauruli, SeRavaTiani kriteriumebis<br />
danergva universaluri sazomebis nacvlad fetiSizmis<br />
arsebobis aucilebeli pirobaa.<br />
am fenomenis ganmtkicebaSi didia sabWouri azrovnebis<br />
wesis wvlili, romelic Tavisi arsiT swored provinciuli,<br />
msoflio mTlianobisgan mtrulad gamijnu-<br />
318
li da kerpTayvanismcemluria, iseve rogorc yovelgvari<br />
totalitaruli, ama Tu im ideologiis uZrav dogmebze<br />
damyarebuli azrovneba. amitom literaturuli<br />
fetiSizmi ruseTSic iCens Tavs, Tumca ufro naklebad,<br />
vidre CvenTan; amave dros literaturasTan damokidebulebis<br />
aradogmaturoba da Tavisufleba Seudareblad<br />
metia ruseTSi, vidre saqarTveloSi.<br />
literaturuli memkvidreobisadmi kerpTayvanismcemluri<br />
damokidebuleba aferxebs qarTuli literaturismcodneobis<br />
da kritikis ganviTarebas, ramdenadac<br />
Sinaganad boWavs, Tavisuflebas uzRudavs mas,<br />
srulfasovnad ki mxolod Tavisufali SeiZleba viTardebodes.<br />
warsulis literaturisadmi fetiSisturi mimarTeba<br />
Tanamedrove literaturasTan mimarTebasac<br />
gadmowvdeba da Tavs moexveva. warsulis modelis mixedviT<br />
kerpebis gamoqandakeba Tanamedrove mwerlebisganac<br />
xdeba. xSirad TviT Tanamedrove mweralsac cnobierad<br />
Tu gaucnobiereblad surs, rom masac ise moekidon,<br />
rogorc warsulis mweral-klasikoss, anu rogorc<br />
sruliad unaklos, rogorc xelSeuxebel kerps.<br />
ar aris saWiro imis dasabuTeba, Tu rogor vnebs yvelaferi<br />
es literaturas.<br />
qarTul literaturaSi aris saerTaSoriso mniSvnelobis<br />
mqone Rirebulebebi da kerpTayvanismcemloba<br />
sinamdvileSi mxolod amcirebs da saeWvos xdis maT,<br />
Tundac ucxoeli analitikosis TvalSi. ar unda iyos<br />
gasakviri, rom Cvenma damokidebulebam, vTqvaT, `vefxistyaosnisadmi~<br />
skeptikurad ganawyos igi, afiqrebinos,<br />
rom patara xalxi misTvis Zvirfasi nawarmoebis<br />
wregadasuli gandidebiT Tavs imkvidrebs TavisTavisve<br />
Tu sxvaTa winaSe da gauZnelos am nawarmoebis namdvili<br />
siRrmis da simaRlis aRqma. Tumca is, albaT, damalavs<br />
amas, agvyveba xotbaSi da gvasiamovnebs, rogorc qebas<br />
daxarbebul bavSvebs.<br />
sakuTari literaturis apologia ver dagvexmareba<br />
imaSi, rom ucxoelebs misdami interesi gavuRvivoT,<br />
maT Cveni literaturuli miRwevebi davanaxoT. Tu es<br />
gvsurs, zomiereba da obieqturoba unda gamoviCinoT<br />
319
qarTul literaturaze msjelobisas, rac gulisxmobs<br />
mis ganxilva-Sefasebas universaluri sazomebiT, msoflio<br />
literaturis tendenciebis da monapovrebis konteqstSi<br />
_ ara imisTvis, rom vinmes gavejibroT, Tavi<br />
gavutoloT an vajoboT kidec, aramed raTa Cveni literaturis<br />
Taviseburebani mkafiod gaviazroT, Cveni<br />
literaturuli faseulobebi uSeRavaTod, ramdenadac<br />
SesaZlebelia zustad ganvsazRvroT. maSin, albaT, isini<br />
sxvebisTvisac ufro advilad aRsaqmeli gaxdeba.<br />
kerpTayvanismcemlobis aRmofxvra aucilebelia<br />
klasikasTan misaaxloeblad, cocxali adamianuri ur-<br />
TierTobis dasamyareblad. kerpTan dialogs ver gamarTav,<br />
kerpTan erTad ver ifiqreb, ver iazrovneb, mas<br />
SenTvis mtkivneul, Znel kiTxvebs ver dausvam, yovel<br />
SemTxvevaSi, maTze sagulisxmo pasuxebs misgan ver<br />
miiReb.<br />
kerpTayvanismcemlobis uaryofa arsebiTad Zvel<br />
faseulobaTa aqtualizebas, gadaxalisebas, maTi Cveneuli<br />
aRqmis avtomatizmis gadalaxvas moaswavebs da ara<br />
klasikis damdablebas, dakninebas. namdvili faseulobebisTvis<br />
is saSiSi ar aris.<br />
SesaZlebeli da saWiroa gulwrfeli saubari aRiarebul<br />
qarTvel mweralTa Semoqmedebis sust mxareebze<br />
Tu maT sust nawarmoebebze, anda mTlianobaSi Zlieri<br />
ama Tu im nawarmoebis xarvezebze...<br />
literaturuli kerpTayvanismcemlobis damamkvidrebeli<br />
isic aris, ris Sesaxebac msjelobs franc kafka<br />
Tavis dRiurSi, roca mcire, SeWirvebuli erebis literaturas<br />
exeba _ esaa nacionalur literaturaze Tu<br />
yofierebaze mwerlis mier moxdenili gavlenis da misi<br />
Semoqmedebis realuri Rirebulebis erTmaneTSi areva,<br />
erTmaneTisgan gaurCevloba, romelsac Tan axlavs<br />
gadametebuli krZalva sakuTari literaturis mimarT.<br />
Tumca krZalva ar igrZnoba qarTvel literaturis<br />
moyvarulTa kerZo, gulaxdil saubrebSi da kamaTSi. aq<br />
gamoiTqmeba mwerlebis da nawarmoebebis arakanonikuri<br />
Sefasebani, magram es Sexedulebebi, rogorc wesi, literaturis<br />
Sesaxeb sajaro msjelobis miRma rCeba.<br />
320
amgvari Tvalsazrisebi SeiZleba swori an araswori<br />
iyos, magram isini arsebobs da maT sajarod gaumJRavneblobas,<br />
ganuxilvelobas yalbi ieri aqvs, ablagvebs,<br />
amtknarebs Cvens literaturul azrovnebas. `uxerxuli~<br />
TemebisTvis dumiliT gverdis avla abrkolebs<br />
TviT WeSmariti faseulobebis mTeli sisruliT gamokveTas<br />
da aqtivizacias, gemovnebis daxvewas, literaturis<br />
ganaxlebas.<br />
Zneli ar aris imis gageba, rom literaturuli kerp-<br />
Tayvanismcemloba warmoadgenda Tavisuflebadakarguli<br />
xalxis TavdacviT reaqcias Tavisi mZime mdgomareobis<br />
mimarT, mis cdas, SeenarCunebina TviTmyofadoba,<br />
sakuTari Tavis rwmena da pativiscema, winaaRmdegoba<br />
gaewia kolonizatorisTvis. magram, meore mxriv, igi<br />
xels uSlida erovnuli cnobierebis da kulturis jansaR<br />
zrda-ganviTarebas, nergavda TviTkmayofilebas,<br />
ampartavnobas ...<br />
yovel SemTxvevaSi, ueWvelia, rom momavalSi igi<br />
mxolod saziano SeiZleba iyos.<br />
1993<br />
321
proza poeziis qveyanaSi<br />
is garemoeba, rom qarTuli poezia aRemateba Tavis-<br />
Tavad sakmaod mniSvnelovan qarTul prozas, saidumloebas<br />
ar warmoadgens, magram amis ganmapirobebeli<br />
mizezebi sagangebo gansjis Tema ar gamxdara. es problema<br />
ki mxolod esTetikuri TvalsazrisiT ar aris<br />
saintereso, igi ukavSirdeba Cveni erovnuli arsebobis<br />
da cnobierebis mniSvnelovan Taviseburebebs.<br />
Zvel qarTul sasuliero literaturaSi poeziis da<br />
prozis uTanabroba jer kidev ar iCens Tavs, religiuri<br />
poezia da proza erTmaneTs RirsebiT ar Camouvardeba.<br />
Zneli saTqmelia, rom himnografiis nimuSebi esTetikuri<br />
da sulier-inteleqtualuri simaRliT Crdilavs<br />
`SuSanikis wamebas~, `abos wamebas~ an `grigol xanZTelis<br />
cxovrebas~... mxolod XII saukuneSi jabnis aSkarad<br />
poezia prozas _ `vefxistyaosani~ Sors Camoitovebs<br />
prozaul saraindo romans `amirandarejanians~. im epoqisTvis<br />
es ar aris moulodneli movlena, radgan Zvel<br />
literaturaSi prioriteti saerTodac poezias, saleqso<br />
formas eniWeba. proza dasavlur literaturaSi<br />
dawinaurebas iwyebs mogvianebiT, renesansis epoqidan<br />
moyolebuli (bokaCo, rable, servantesi...) da eposSi<br />
wamyvan pozicias imkvidrebs XVII-XVIII saukuneebSi,<br />
upirvelesad romanis formiT.<br />
saqarTveloSi igive periodi (XIV-XVIII saukuneebi)<br />
kulturis ganviTarebisTvis sruliad arakeTilmyofelia.<br />
am dros CvenTan ar arsebobs imis wanamZRvrebi,<br />
rom literaturaSi aseTi didi cvlileba moxdes. TviT<br />
qarTuli sazogadoebis ganviTareba Seferxebulia da<br />
igi ar ganicdis iseT realur-praqtikul da msoflmxedvelobriv<br />
Zvrebs, romlebmac evropaSi prozis dawinaurebas<br />
Seuwyo xeli: ar viTardeba mecniereba da<br />
azrovnebis Sesabamisi, cdaze da dakvirvebaze damyarebuli<br />
wesi; sazogadoebis ierarqiuli struqtura gaxevebuli<br />
rCeba, ar xdeba socialuri cxovrebis garTuleba<br />
da dinamizacia, rac asazrdoebs prozas misTvis<br />
xelsayreli TemebiT, siuJetebiT, konfliqtebiT, axa-<br />
322
li, mkveTri tipebis da xasiaTebis mravalferovnebiT;<br />
ar Cans Zlieri mesame wodeba, romlis intensiur saqmianobas<br />
Tan axlavs qalaqebis zrda, adamianur urTierTkavSirTa<br />
ufro daqselili da winaaRmdegobrivi sistemis<br />
damkvidreba martiv soflur-patriarqalur yofas-<br />
Tan da mkafiod, mtkiced struqturirebul feodaluri<br />
cxovrebis yaidasTan SedarebiT; dasavleTSi,<br />
saqarTvelosgan gansxvavebiT, amasTanave mimdinareobs<br />
samyaros TandaTanobiTi `gamiwiereba~, warmodgenis<br />
Seryeva samyaroze rogorc metafizikuri ZalebiT da<br />
principebiT mowesrigebul mTlianobaze, romelsac<br />
ufro esatyviseba leqsi Tavisi TvalsaCino wesrigiT;<br />
bunebrivia, CvenTan ar aRiniSneba arc aseT proceseb-<br />
Tan dakavSirebuli yoveldRiurobis da yofiTobis,<br />
privatuli arsebobis mniSvnelobis imgvari mateba, rom<br />
gamoikveTos is, rasac hegeli `samyaros prozaul<br />
mdgomareobas~ uwodebs...<br />
ra Tqma unda, am epoqis saqarTveloSi iwereba iseTi<br />
prozauli nawarmoebi, rogoric sulxan-saba orbelianis<br />
`sibrZne sicruisaa~, magram mas ar moyolia axali<br />
prozis uwyveti, Tanmimdevruli tradiciis formireba.<br />
es didi dagvianebiT, XIX saukunis meore naxevarSi xdeba<br />
_ maSin, roca nel-nela CvenSic Cndeba daaxloebiT<br />
iseTive tendenciebi, dasavlur literaturaSi prozis<br />
ganviTarebas niadagi rom Seuqmna.<br />
magram Cvens literaturaSi prozis mimarT poeziis<br />
upiratesobas obieqtur da kulturul-istoriul mizezebTan<br />
erTad ganapirobebs mizezebic, romlebic<br />
eris sulieri arsebidan warmodgeba.<br />
leqsi rogorc metriT, ritmiT da sxva faqtorebiT<br />
mkafiod harmonizebuli esTetikuri forma TvalSisacemad<br />
amaRlebulia cxovrebaze, gamocalkevebulia<br />
adamianis Cveulebrivi arsebobisgan. saleqso forma<br />
xazgasmulad arapraqtikulia, arautilitarulia, Zlier<br />
TamaSebriv sawyiss moicavs da amkvidrebs, TamaSis<br />
da Tavisuflebis ares gadaSlis. SeiZleba iTqvas, rom<br />
is aris sadResaswaulo, sazeimo fenomeni, romelic<br />
moaswavebs yoveldRiurobaze, praqtikul saWiroebeb-<br />
323
ze da sazrunavze gamarjvebas, yofiT-utilitaruli<br />
stiqiis Zlevas. qarTul xasiaTs, romelic, rogorc<br />
SeniSnulia, Znelad egueba uRimRamo, monotonur yoveldRiurobas,<br />
zrunviT damZimebul yofas da Tavisufali<br />
TamaSis da dResaswaulisken miiltvis, poezia<br />
TviTgamomJRavnebis organul saSualebad evlineba.<br />
ufro aSkaraa is, rom poezia rogorc sfero, sadac<br />
samyaros grZnobiTi aRqma Warbobs da adamianis Sinagani<br />
arseba upirveles yovlisa emociebad da vnebebad<br />
gadmoiRvreba, zedmiwevniT esadageba qarTuli xasia-<br />
Tis agznebul emociurobas, iseve rogorc musika.<br />
qarTveli adamianis individualizmi da subieqtivizmi<br />
yvelaze adekvatur esTetikur gamoxatulebas<br />
lirikaSi povebs _ lirikis arsi xom swored subieqturobaa;<br />
samyaro masSi warmogvidgeba subieqtis rogorc<br />
centris garSemo SemWidroebulad; pirovneba, `me~ lirikaSi<br />
aRwevs Tavisuflebis da SeuzRudveli TviTgamovlenis<br />
sisrules. lirikuli poezia gasaqans aZlevs<br />
qarTuli xasiaTis artistizms, ramdenadac pirovnebas<br />
SesaZleblobas aniWebs gamoZerwos Tavisi is saxe,<br />
romelic misTvis sasurvelia, iTamaSos TavisTavi ise,<br />
rogorc surs da moswons, laRad da mTeli sisavsiT<br />
gamoaCinos Tavisi ganumeorebeli arseba, rac mZafr<br />
siamovnebas ganacdevinebs.<br />
Tu lirikuli poezia subieqturia, proza Tavisi<br />
Sinagani aRnagobiT intersubieqturia. poezia, lirika<br />
gaiSleba individuumis sivrceSi, proza _ socialur<br />
sivrceSi. lirikuli poezia, cxadia, adamianis sulieri<br />
cxovrebis siRrmis da simdidris ufaqizesi aRmbeWdvelia,<br />
magram adamianis bunebis da arsebobis araerTi<br />
aspeqti SeiZleba TvalnaTliv gamovlindes mxolod<br />
adamianebis urTierTobaSi, adamianebis mravalgvar ur-<br />
TierTqmedebaSi, romelic, bunebrivia, prozisTvis ufro<br />
misawvdomia. adamianTa erToblivi, sazogadoebrivi<br />
cxovrebis raoba, misi Sinagani kavSirebi da kanonzomierebebi,<br />
misi winaaRmdegobebi, problemebi da koliziebi<br />
upiratesad prozis mxatvruli kvlevis sagania.<br />
TviT es sagani Tavisi arsiT moiTxovs misdami aqtiur<br />
324
SemecnebiT mimarTebas, azris daZabul muSaobas, problemur<br />
TvalTaxedvas... sityvieri xelovnebis SemecnebiTi,<br />
analitikuri buneba, albaT, mainc ufro mkveTrad<br />
vlindeba epikaSi, romelic bolo saukuneebis manZilze<br />
metwilad prozis formiT arsebobs, vidre lirikaSi.<br />
srulfasovani prozis fundamentia adamianis da<br />
sazogadoebis Sesaxeb Zireuli simarTlis mikvlevis da<br />
gagebis neba. amis Sedegad igi warmogvidgeba rogorc<br />
sazogadoebis, eris mxatvruli TviTSemecnebis da<br />
TviTgagebis yvelaze tevadi da nayofieri forma, yvelaze<br />
utyuari, efeqtiani saSualeba. amitom bunebrivia,<br />
rom iq, sadac WeSmariti sazogadoebrivi da erovnuli<br />
TviTSemecnebis moTxovnileba gamoukveTelia, moumwifebelia,<br />
sadac amgvari TviTSemecnebis cdebs gaRizianebiT<br />
xvdebian, prozis ganviTarebisTvis xelSemwyobi<br />
atmosfero ar aris. damaxasiaTebelia am mxriv, rogor<br />
uxdeba ilia WavWavaZes `kacia-adamianis?!~ mkiTxvelis<br />
darwmuneba imaSi, rom simarTlis Secnoba aucilebelia...<br />
Tu sazogadoebas, ers jiutad ar surs sakuTar<br />
Tavze iluzoruli da Seferadebuli warmodgenebis<br />
daTmoba, ar surs Tavisi namdvili saxis xilva, es gavlenas<br />
axdens Semoqmedis mxatvrul cnobierebazec, bo-<br />
Wavs, zRvars daudebs mas. is, rac qarTul prozaSi Rirebulia,<br />
mniSvnelovanwilad am zRvaris Zneli garRvevis<br />
rezultatia. qarTveli adamianis da sazogadoebis<br />
Tavisufal, SeuzRudvel mxatvrul xedvas win rom araferi<br />
eRobebodes, Cvens prozaSi maRali faseulobebi,<br />
vfiqrobT, meti iqneboda.<br />
SemCneulia, rom Tavisuflebis uqonloba xels uSlis<br />
xalxs Tavisi Tavis WeSmarit danaxvaSi. TviTSenar-<br />
Cunebis instinqti Tavisuflebas moklebul ers karnaxobs<br />
Tavdacvis martiv da arcTu saukeTeso saSualebas<br />
_ iqmnides, Wvretdes da sxvasac uCvenebdes Tavis idealizebul<br />
xats, xolo borotebas da mankierebas upiratesad<br />
misdami dapirispirebul ZalaSi, saerTod ucxoSi<br />
xedavdes.<br />
Tu davukvirdebiT, qarTuli prozis yvelaze negatiuri<br />
personaJebi xSirad araqarTvelebi arian: mixeil<br />
325
javaxiSvilis jayo, rasputini, yaSa; grigol robaqiZis<br />
berzini; konstantine gamsaxurdias arzayani da farsman<br />
sparsi (es ukanaskneli warmoSobiT Tumca qarTvelia,<br />
magram denacionalizebulia); leo qiaCelis kuzma kilga...<br />
rasakvirvelia, es ar niSnavs, rom qarTveli mwerlebi<br />
ucxoTa siZulviliT arian Sepyrobili, maTve Seqmnili<br />
aqvT araqarTvelTa simpaTiuri saxeebi. es migvaniSnebs<br />
imaze, rom isini eridebian Zlieri, didi borotebis<br />
danaxvas qarTvel adamianSi, amjobineben igi araqarTvelSi<br />
aRmoaCinon; es migvaniSnebs im Znelad gadasalaxav<br />
zRudeze, romelic TviT niWier mweralTa cnobierebaSi<br />
arsebobs da romelsac isini awydebian qarTveli<br />
adamianis gamosaxvisas. aq naxsenebi yvela personaJi<br />
sainteresoa, Sinaganad savse da mxatvrulad mar-<br />
Talia swored imis wyalobiT, rom maTSi adamianis<br />
buneba, romelSic SeiZleba boroteba mZlavrobdes,<br />
yovelgvari SezRudvis gareSea gamokveTili.<br />
prozis xelovneba Zvirfasia rogorc adamianis arsebis<br />
da arsebobis mTeli winaaRmdegobrivi mravalgvarobis<br />
damnaxveli da xorcSemsxmeli unikaluri xelovneba.<br />
adamianis arseba da arseboba ki sikeTes da<br />
borotebas Soris aris ganfenili, sikeTis da borotebis<br />
dialeqtikuri mTlianobaa. adamianisadmi amouwuravi<br />
da Seunelebeli interesi, adamianis fenomenisadmi<br />
daJinebuli yuradReba, romelic prozis siZlieris pirobaa,<br />
aRiZvreba swored imis gancdiT Tu SegnebiT,<br />
rom adamiani aris sikeTis da borotebis dausrulebeli<br />
brZola mudam winaswarganuWvreteli da cvalebadi<br />
SedegiT.<br />
adamianze warmodgena, romelsac qarTuli erovnuli<br />
msoflxedva moicavs, upirveles yovlisa `vefxistyaosanSia~<br />
kristalizebuli. rusTavelis poemaSi adamiani<br />
amaRlebulia, keTilSobili, sxvadasxva RirsebebiT<br />
Semkuli... poemis gmirebSi adamianis bunebis mravalferovneba<br />
uxvad aris gamomzeurebuli da Rrmad<br />
ixateba maT SinasamyaroSi moqmedi negatiuri Zalebic<br />
_ midrekileba amamRvreveli iracionaluri impulsebis<br />
da afeqtebis ayolisken, sasowarkveTili pasiuro-<br />
326
isken, gadametebuli siamaye, zogjer daundoblobac...<br />
magram es Zalebi isea Sezrdili maTsave Seudareblad<br />
ufro did RirsebebTan, rom isini am gmirebis saxeebs<br />
momxibvlelobas ar akleben; maT avtori moralistis<br />
TvalTaxedviT ar afasebs. poemaSi borotebis saTave<br />
Cveulebrivi adamianuri samyaros miRmaa gadatanili.<br />
borotebis arasubstanciurobis rusTaveliseuli koncefcia<br />
gulisxmobs imasac, rom borotebas ara aqvs<br />
substanciuri sayrdeni TviT adamianSi.<br />
rusTavelis adreulrenesansuli optimisturi<br />
msoflmxedvelobisgan ganuyofeli adamianis keTili<br />
arsis rwmena da ndoba adamianisadmi, romlisTvisac bunebrivia<br />
iyos amaRlebuli da keTilSobili, tradiciuli<br />
qarTuli nacionaluri msoflgagebis niSnad ikve-<br />
Teba da Rrma gavlenas axdens qarTul mxatvrul<br />
cnobierebaze.<br />
adamianis Sesaxeb amgvari, poeturad naTeli da ndobiT<br />
gamsWvaluli warmodgenis aSkara Tu faruli zemoqmedeba,<br />
erTi mxriv, qarTuli kulturis humanistur<br />
gezs ganamtkicebs; magram, meore mxriv, es zemoqmedeba,<br />
rogorc Cans, ganapirobebs imas, rom CvenSi SedarebiT<br />
naklebi Zalisaa midrekileba adamianis fenomenis daZabuli<br />
esTetikuri Wvretisken, eWvnarevi, CaZiebuli analizisken<br />
da adamianis bunebis sirTulis da winaaRmdegobriobis,<br />
masSi boroti sawyisis sakmaod didi wilis<br />
srulad gamomJRavnebisken. prozis WeSmariti faseulobis<br />
upirvelesi maCvenebeli ki swored adamianis farTo<br />
da mravalmniSvnelovani mxatvruli koncefciaa...<br />
SesaZloa, yvelaze dramatuli sulieri procesi,<br />
romelic dRevandel saqarTveloSi mimdinareobs, aris<br />
tradiciul-optimisturi Tvalsazrisis rRveva adamianze<br />
saerTod da qarTvel adamianze kerZod. axla es<br />
Tvalsazrisi ufro kritikuli da mkacri SexedulebiT<br />
icvleba. savaraudoa, rom qarTuli mxatvruli azrovnebac<br />
ufro `prozauli~ gaxdeba...<br />
1992<br />
327
erovnuli da dasavluri<br />
individualizmi Tu egoizmi<br />
SeiZleba vivaraudoT, rom qristianobaSi qarTvelebisTvis<br />
gansakuTrebiT maxlobeli da mimzidveli aRmoCnda<br />
misi erT-erTi Rrma Tavisebureba _ individuumis<br />
TavisTavadi faseulobis ganmtkiceba. qristianuli<br />
TvalsazrisiT, yoveli calkeuli adamiani samyaros<br />
Semoqmedi RvTaebrivi pirovnebis partniori da msoflio<br />
sulieri dramis srulfasovani, aucilebeli monawilea;<br />
TviTeuli kaci RmerTis siyvarulis da mzrunvelobis<br />
adresatia, amasTanave mas Tavisufleba aqvs mini-<br />
Webuli da absoluturi pasuxismgebloba ekisreba. es<br />
individis TviTSegrZnebas, TviTcnobierebas aRvivebs<br />
da amaxvilebs.<br />
qristianobis SemweobiT ixveweba qarTuli individualizmi,<br />
romlis srulyofil arss da iers `vefxistyaosanSi~<br />
vpovebT. aq individualizmi gamovlenilia<br />
rogorc pirovnebis umaRlesi faseulobis, Rirsebis da<br />
daniSnulebis TviTSegneba da amave dros mis mier sxva<br />
pirovnebis aseTive rangis sruli aRiareba. rusTavelis<br />
gmirebis individualizmi araTu uaryofs sxvaTa<br />
nebas, uflebebs, interesebs, aramed swored sxvebTan<br />
Tanxmierebis ZiebiT amagrebs TavisTavs. igi esadageba<br />
RmerTis pirovnul bunebas da mis mier individualizaciis<br />
principiT Seqmnil samyaros (`gvaqvs uTvalavi feriTa~),<br />
adamianis keTilSobilur mowodebas da sazogadoebis<br />
uzenaes interesebs.<br />
Tu qristianobis wiaRSi momwifebuli da renesansis<br />
mier mZlavrad damkvidrebuli individualizmis safuZvelze<br />
dasavlur samyaroSi, saboloo angariSiT, Tavisufali<br />
socialur-politikuri sistema warmoiSva, saqarTvelos<br />
Semdgomi cxovreba am geziT veRar warimarTa.<br />
mZime istoriulma pirobebma individualizmis<br />
Tanmdevi cdunebebi, romlebic ramdenadme `vefxis-<br />
328
tyaosanSic~ mJRavndeba, ukiduresad gaamZafra, misi<br />
damdablebis, gadagvarebis safrTxe maqsimalurad gaanivTa.<br />
pirvel rigSi, albaT, imitom, rom `mes~ Zlieri<br />
SegrZneba da cnobiereba moicavs am `mes~ SenarCunebis,<br />
gadarCenis aseTsave Zlier moTxovnilebas, romelsac<br />
dramatuli garemoebebi, ganadgurebis saSiSroeba metad<br />
amwvavebs da ubiZgebs ganxorcieldes sxva adamian-<br />
Ta xarjze.<br />
amgvarad gadaZala individualizmi misive codviTdacemis<br />
nayofma _ mZafrma egoizmma, piradi TviTSenarCunebis<br />
da TviTdamkvidrebisken wregadasulma swrafvam<br />
da sxva adamianebis Rirsebis da interesTa ugulebelyofam.<br />
gabatonda individualizmis mkveTrad gamoxatul<br />
egoizmad gadagvarebis tendencia.<br />
gansakuTrebiT Znelad SesazRudavi gaxda es tendencia<br />
saqarTvelos ruseTis imperiaSi moqcevis Semdeg.<br />
damoukidebel saxelmwifoSi egoizmis Zalas erTgvarad<br />
mainc anelebda imis Segneba, rom TavkerZoba<br />
mavnea qveynisTvis. xolo qarTuli saxelmwifoebriobis<br />
gauqmebam egoizms xel-fexi kidev ufro gauxsna — igi<br />
ise miutevebeli aRar Canda, radgan qveynis bedi ukve<br />
gadawyvetili iyo.<br />
Semdeg, komunisturi diqtaturis dros, TviTSenar-<br />
Cunebis instinqtis gaxelebam da amasTanave karieris<br />
keTebis, aRzevebis arnaxulad moZalebulma sacdurma<br />
qarTuli xasiaTis deformireba saSineli siswrafiT da<br />
ZaliT gaagrZela. damaxinjebuli individualizmis<br />
`ganviTarebas~ didad Seewyo xeli, radgan diqtatura<br />
aris aRzevebulTa dakanonebuli TavmoTneoba, TviTneboba,<br />
maT mier zneobrivi da samarTlebrivi principebis<br />
ukugdeba, anu samyarosTan egocentruli mimarTebis<br />
gamefeba. diqtatori da isini, visac igi Zalauflebas<br />
metnaklebad uwiladebs, masas warmatebulobis<br />
etalonebad warmoudgebian, ese igi, arsebiTad momxiblavi<br />
da sanimuSoa gamarjvebuli egocentrizmi...<br />
saqarTvelos aRorZineba egoizmis individualizmad<br />
gardaqmnis tolfasia. es gulisxmobs pirovnebis<br />
Rirsebis grZnobis gamococxlebas, romelic sxvisi<br />
329
Rirsebis aRiarebiT afuZnebs da aZlierebs TavisTavs;<br />
anu gulisxmobs tradiciuli qarTuli moraluri cnobierebis<br />
Camomyalibebeli mTavari Zalis _ Tavmoyvareobis<br />
gaRviZebas, romelic adamianis arazneobrivi impulsebis<br />
Semakavebelia da mis energias konstruqciuli<br />
saqmianobisken mimarTavs, amiT ki Tavisuflebas<br />
nergavs da icavs.<br />
1990<br />
330
qarTuli orsaxovneba<br />
erovnul Temaze msjelobis srul da gabedul gulaxdilobas,<br />
romliTac gamoirCeva nikolo miwiSvilis<br />
`fiqrebi saqarTveloze~, Cven mxolod axla veCveviT. es<br />
gulaxdiloba, werilis avtoris wrfeli tkivili dasafasebelia,<br />
imis miuxedavad, gaviziarebT mis mosazrebebs<br />
Tu ara.<br />
nikolo miwiSvilis TvalTaxedva upirispirdeba<br />
erovnuli TviTaRqmis narcisul stils da amiT aris<br />
saintereso da STambeWdavi. sxva sakiTxia, ramdenad safuZvliania<br />
misi pozicia.<br />
iseve rogorc axlandel nihilistur ganwyobilebebs,<br />
nikolo miwiSvilis nihilizms iwvevs mouzomavi<br />
pretenziebis, iluziebis gaqarwyleba. erovnuli nihilizmi<br />
iluziebis sinamdvilesTan Seusabamobis gacnobierebas<br />
mosdevs. iluziebi rom ar yofiliyo, arc<br />
nihilizmi iqneboda.<br />
nikolo miwiSvili imis gamo wuxs, rom arsebobs qar-<br />
Tul kulturaze Zlieri kulturebi. magram bunebrivia,<br />
rom mcirericxovani, TiTqmis mudmivad gansacdel-<br />
Si myofi xalxis kultura Camouvardebodes didi da<br />
mZlavri saxelmwifoebis kulturas. davjerdeT imas,<br />
rom Cvens kulturul faseulobaTa nawili saerTaSoriso<br />
mniSvnelobis mqonea.<br />
`fiqrebSi~ laparakia `qarTuli ideis~ bundovanebis<br />
Tu ararsebobis Sesaxeb, magram qarTul kulturaSi<br />
ganfenili samyaros suraTis da faseulobaTa wyobis<br />
originaluri ieri mkafioa. xolo Tu is gvinda, rom<br />
msoflios kulturul cxovrebaSi didi qveynebis rolis<br />
tolfasi roli mogvekuTvnos, es gadaWarbebuli<br />
pretenziulobaa. cxadia, realobasTan misi SeuTavsebloba<br />
ar niSnavs, rom qarTul kulturas ara aqvs Tavisi<br />
gamorCeuli saxe. rogorc vxedavT, nihilizms daukmayofilebeli<br />
erovnuli ambiciuroba, Tamaz natroSvilis<br />
TqmiT, `erovnuli gandidebis mania~ warmoSobs.<br />
Cveni metismeti pretenziuloba ar aris auxsneli _<br />
upirveles yovlisa mas kvebavs meTormete saukunis<br />
331
saqarTvelos xsovna, romelic imdroindeli msoflios<br />
erT-erT dawinaurebul saxelmwifos warmoadgenda. misi<br />
ganviTareba tragikulad rom ar CaxSobiliyo, SeiZleba<br />
did qveynebTan gatolebis Cvens Jins niadagi mar-<br />
Tlac aRmoCenoda. amitom dagvrCa gamouyenebeli, ararealizebuli<br />
potenciis tkiviliani SegrZneba, romelsac<br />
aqarvebda iluzia, rom `oqros xanis~ saqarTvelo<br />
erTi xelis gawvdenazea. axla gvixdeba imis aRiareba,<br />
rom mas Zalian varT daSorebuli da es mwarea. dacemis<br />
siRrme im simaRliT ganizomeba, romelzec pretenzias<br />
vacxadebdiT. wamxdari raindi trivialur naZiralaze<br />
uaresad gamoiyureba, radgan misi waxdenis sazomi rainduli<br />
kodeqsia.<br />
`qarTuli idea~, romlis gamoukveTelobazec nikolo<br />
miwiSvili saubrobs, yovel SemTxvevaSi, misi erTerT<br />
mTavari waxnagi, albaT, adamianTa Rrma, fundamenturi<br />
axloblobis da naTesaobis rwmenaa. am intuitur<br />
grZnobas da misgan aRmocenebul naTlad gaazrebul<br />
ideals, gansakuTrebuli STagonebiT gamoTqmuls rus-<br />
Tavelis da vaJa-fSavelas poetur enaze, qarTul<br />
cnobierebaSi da yofaSi warmmarTveli mniSvneloba<br />
ekisreba: kultis rangSia ayvanili adamianuri urTier-<br />
Tobebis, Tanacxovrebis Tbili simWidrove, adamianebis<br />
axlobluri keTilmosurneoba erTmaneTisadmi, urTierTdaxmareba<br />
da urTierTgatana... qarTveli adamianis-<br />
Tvis tradiciulad Seudarebeli faseuloba da mimzidveloba<br />
aqvs arsebobis aseT wess, axloblobis eToss.<br />
maSinac ki, roca misi namdvili Sinaarsi aorTqlebulia<br />
da igi iluzorul-farisevlur xasiaTs iZens, axloblobis<br />
eTosi mainc ZalaSia _ TviT farisevluri moCvenebiTobac<br />
misi maiZulebeli zemoqmedebis gamovlenaa.<br />
rogorc amboben, Cveni nakli Cvenive Rirsebebis gagrZelebaa.<br />
da, SesaZloa, paradoqsuli qarTuli orsaxovneba<br />
iqidanac warmodgebodes, rom axloblobis suli,<br />
atmosfero badebs adamianTa Tanabrobis mwvave<br />
moTxovnilebas da biZgs aZlevs metoqeobis Jins, es ki<br />
saTaved edeba yvelanairi saSualebiT TviTdamkvidrebisken<br />
swrafvas, egoistur individualizms.<br />
332
xolo igi Tumca privatul arsebobasac amRvrevs,<br />
gacilebiT ufro Seukavebelia socialur da saxelmwifoebriv<br />
yofaSi, radgan swored aq mimdinareobs egoistur<br />
ltolvaTa gansakuTrebuli ZaliT aRmZvreli<br />
procesi _ Zalauflebis, pativis, simdidris ganawileba.<br />
ganyenebulad Tu vimsjelebT, TviTdamkvidrebisken<br />
swrafva, individualizmi dasavleTTan unda gvaaxloebdes.<br />
magram dasavluri individualizmi erwymis racionalizms,<br />
romelic zRudavs TviTnebobas da egoistur<br />
instinqtebs, awesrigebs socialur yofierebas,<br />
aadvilebs kanonis morCilebas, radgan kanoni swored<br />
racios warmonaqmnia, obieqtivirebuli gonebaa. Cveni<br />
individualizmi ki gadajaWvulia aRmosavlurad Warb<br />
mgrZnobelobasTan; Cvens TviTnebobas goniereba da,<br />
Sesabamisad, kanonmorCileba ar lagmavs, igi arc vnebebis<br />
duRils acxrobs.<br />
Tavis droze qarTul msoflgagebaSic daisaxa individualizmis<br />
da racionalizmis mTlianoba, magram misi<br />
sinamdvileSi damkvidreba veRar moxerxda. `vefxistyaosani~<br />
individuumis piradi bednierebis principTan<br />
erTad gonebis, racionaluri da mizanmimarTuli qmedebis<br />
upiratesobas afuZnebs ukontrolo vnebaTRelvis<br />
da afeqtebis moZalebis mimarT, romelic arsebiTi<br />
sasicocxlo miznebis miRwevas SeuZlebels xdis da pasiurobiT<br />
da fatalizmiT sruldeba; anu am wignSi dasavleTi<br />
Zlevs aRmosavleTs. realobaSi Semdgom piriqiT<br />
moxda...<br />
gvinda gamovexmauroT `fiqrebTan~ dakavSirebiT<br />
givi maRularias mier gamoTqmul azrs eris kulturuli<br />
aRzrdis aucileblobis Sesaxeb. kulturis da ganaTlebis<br />
tvirTia qarTuli cnobierebis ganaxleba da<br />
Tanamedrove samyarosTan misadageba. kulturam unda<br />
SeaZlebinos ers, iseve rogorc pirovnebas, sakuTari<br />
arsebis floba da daxvewa, misi pozitiuri mxareebis<br />
gaZliereba da uaryofiTi Zalebis metnaklebad damor-<br />
Cileba, sublimireba. kultura gakeTilSobilebuli,<br />
gafaqizebuli bunebaa da es eris Sinagan bunebasac exeba. 4<br />
1994<br />
333
Tavmomwoneobis bangi<br />
saqarTvelos Tanamedrove tragedias aqvs aramarto<br />
socialur-politikuri, aramed ufro Rrma mizezebic,<br />
romlebic sulieri arsebobis sferoSia saZiebeli. saerTodac<br />
sarwmuno Cans Tvalsazrisi, rom politika<br />
sazogadoebis sulieri cxovrebis siRrmeSi mimdinare<br />
procesis ukufenaa sinamdvilis zedapirze.<br />
imis erT-erT mTavar ganmapirobebel faqtorad,<br />
rac axla saqarTveloSi xdeba, mogvevlina Cveni araadekvaturi<br />
warmodgena sakuTar Tavze, araWeSmariti<br />
erovnuli TviTgageba da TviTSefaseba. es ufro TvalsaCino<br />
iqneba, Tuki gaviazrebT, rom adekvaturi warmodgena<br />
Tavis raobaze, midrekilebebze da SesaZleblobebze<br />
xels uwyobs eris, iseve rogorc pirovnebis,<br />
zrdas, namdvil TviTdamkvidrebas, mis mier realisturi<br />
miznebis gamokveTas da nayofier aqtivobas am<br />
miznebis misaRwevad. Sesabamisad, sakuTari Tavis araswori<br />
gageba da Sefaseba, pretenziebis da SesaZleblobebis<br />
uTanadoba iwvevs pirovnebis Tu eris Sinagani<br />
zrdis Seferxebas, dezorientirebas, xelismocarvas.<br />
is komikur, tragikomikur an, roca realobasTan konfliqti<br />
gansakuTrebiT Rrmaa, tragikul xvedrs umzadebs<br />
pirovnebasac da ersac.<br />
sainteresoa, Tu rodis da rogor Camouyalibda<br />
qarTvel xalxs TavisTavze idealizebuli Sexeduleba,<br />
rogor aRmocenda mis TviTcnobierebaSi sakuTari sidiadis<br />
da aRmatebulobis grZnoba, erTgvari `srulfasovnebis<br />
kompleqsi~, romelic sinamdvilesTan SeuTavsebeli<br />
aRmoCnda.<br />
Tumca SeiZleba gveCvenebodes, rom sakuTari Tavisadmi<br />
aRtacebuli damokidebuleba mudam mZlavrobda,<br />
magram adre saqarTvelo ukeTesad, ufro realisturad<br />
acnobierebda Tavis arsebas. adreul qarTul kulturaSi<br />
erovnuli TviTtkbobis gamovlinebebi TiTqmis<br />
ar SeiniSneba (ioane zosimes `qebai da didebai qarTulisa<br />
enisai~ Tavisi suliskveTebiT saerTo ganwyobis<br />
anarekli ar Cans). Tu XII saukuneSi Tavs iCens aRfrTo-<br />
334
vaneba saqarTvelos saxelmwifoebrivi Zlierebis gamo,<br />
saqarTvelos sidiadis gancda, amas obieqturi safuZveli<br />
hqonda. momdevno saukuneebSi ki saqarTvelos da<br />
qarTvelebis gandidebis anabeWdebi ar SeimCneva, rac<br />
agreTev bunebrivia. amisgan mTlianad dazRveulia ise-<br />
Ti mwerlebis Semoqmedeba, rogorebic sulxan-saba orbeliani<br />
da <strong>daviT</strong> <strong>guramiSvili</strong> arian. maTi mimarTeba nacionaluri<br />
sinamdvilisadmi Zalian Sorsaa Tavmomwoneobisgan,<br />
metad fxizeli da kritikulia. qarTuli sinamdvilis<br />
`mopirkeTebis~ cdas verc baraTaSvilis poeziaSi vpovebT,<br />
xolo Tavis pirad werilebSi igi sakmaod mware<br />
SeniSvnebs gamoTqvams am sinamdvilis mimarT. mis SemoqmedebaSi<br />
warsulis idealizaciis wilic umniSvneloa,<br />
rac miTufro TvalSisacemia, rom romantikosebs saer-<br />
Tod gamoarCevT warsulis amaRlebulad warmosaxva.<br />
CvenTanac erovnuli istoriis idealizeba romantizmSi<br />
iqna wamowyebuli. grigol orbelianis `sadRegrZeloSi~<br />
saqarTvelos warsuli da aramarto warsuli<br />
cxovreba gmirobis da siqvelis brwyinvale aRlumad<br />
aris warmodegnili, romelSic araviTar borotebas disonansi<br />
ar Seaqvs. ufro Rrma TvalTaxedva msWvalavs<br />
leqss `Tamar mefis saxe beTaniis eklesiaSi~, sadac warsulis<br />
simaRliT ganizomeba da SeZrwunebiT ganicdeba<br />
awmyos dakninebuloba. aseTi Sepirispireba SenarCunebulia<br />
ilia WavWavaZis, akaki wereTlis, vaJa-fSavelas<br />
xedvaSi: isini Zalian kritikulad uyureben da afaseben<br />
Tavis Tanadroul qarTul sazogadoebas, magram warsulidan<br />
gamoarCeven heroikuls da amaRlebuls (`mefe<br />
dimitri Tavdadebuli~, `Tornike erisTavi~, `baxtrioni~...).<br />
maTTvis warsulis calmxrivi, heroizebul-idealizebuli<br />
warmoCena ubadruki Tanamedroveobis mxilebis<br />
saSualebaa.<br />
TviTgandidebis da narcisizmis fenomeni qarTul<br />
erovnul TviTcnobierebaSi Camoyalibebul saxes iZens<br />
da batondeba mxolod meoce saukuneSi, romlis damdegidan<br />
sistematizebuli xasiaTi eZleva qarTuli samyaros<br />
zeawevis da monumentalizaciis literaturulsaazrovno<br />
tendencias. misi nebiT qarTul sinamdviles<br />
335
masStabi da brwyinvaleba aqvs momatebuli, rasac xels<br />
uwyobs konkretul-empiriuli realobis Seviwroeba da<br />
gamkrTaleba miTiur-legenduri warmosaxvis mier.<br />
es tendencia, XIX saukunis tradiciisgan gansxvavebiT,<br />
saqarTvelos da qarTvelebs saxavs ara rogorc<br />
Soreul warsulSi did qveyanas da xalxs, romelmac<br />
Semdeg daqveiTeba ganicada, aramed rogorc axlac arsebiTad<br />
dids. misTvis saqarTvelos, qarTvelobis arsi<br />
raRac metafizikuria da igi, Tundac gareSe mizezebis<br />
gamo mTeli sisruliT ver vlindebodes an TviTonve<br />
raRac naklic axldes, mainc naklis CaTvliT yovel-<br />
Tvis diadi, cxovelmyofeli da mZlavria.<br />
am arsis metafizikuri amaRlebuloba enobrivad<br />
gamoixateba Tanamedrove metyvelebisgan sagangebo da-<br />
SorebiT, sityvisTvis arqaul-zeaweuli elferis micemiT.<br />
iqmneba pretenziuli stili, romlis Sesaferisia<br />
literaturuli gmiric...<br />
TviTgandidebis tendenciam daZlia qarTuli sinamdvilis<br />
realisturad uiluzio literaturuli warmosaxva<br />
_ ilia WavWavaZis, <strong>daviT</strong> kldiaSvilis, mixeil<br />
javaxiSvilis esTetikur-zneobrivi poziciis sayrdeni<br />
principi da didi zegavlena moaxdina meoce saukunis<br />
qarTuli masobrivi cnobierebis formirebaze.<br />
ase imitomac moxda, rom komunisturi ideologizebuli<br />
diqtatura Znelad iTmenda erovnuli xasiaTis,<br />
cnobierebisken mimarTul cocxal da kritikul azrsac.<br />
igi miuRebeli iyo sabWoTa reJimisTvis, romelic<br />
aramarto Trgunavda, aramed epirfereboda kidec sab-<br />
WoTa kavSiris xalxebs _ am xerxiTac imorCilebda maT.<br />
eri, romlis pativmoyvareobac dakmayofilebulia, naklebad<br />
ufiqrdeba Tavis arsebobas, naklebad svams mwvave<br />
kiTxvebs da amdenad ufro uwyinari da ioli samarTavia.<br />
magram saqarTveloSi erovnuli Tavmomwoneobis da<br />
TviTgandidebis mTavar, yvelaze Zlier gamRviveblad<br />
mainc stalinis fenomeni mogvevlina: sabediswero mniSvneloba<br />
hqonda am pirovnebis qarTvelobas. stalinis<br />
kultis pirobebSi saqarTvelos istoriis, saerTod<br />
qarTuli samyaros zeaweva da gandideba am kultis,<br />
336
stalinis gandidebis Tanxmieri iyo. es ori faqtori<br />
erTmaneTs aZlierebda da erTi mimarTulebiT moqmedebda,<br />
ajadoebda qarTul masobriv cnobierebas iluziiT,<br />
rom saqarTvelos sidiade aRorZinda da ganxorcielda<br />
stalinis grandiozul figuraSi. istoriuli<br />
romanebis gmirebi, qarTveli mefeebi stalinis arqetipebad<br />
da winamorbedad warmodgebodnen; Cveni TvalsaCino<br />
poetebi amirans adarebdnen stalins an, vTqvaT,<br />
acxadebdnen, rom misi suli Tamar mefis sulidan aRen-<br />
To da misi akvanic Tamaris xeliT dairwa. saqarTvelos<br />
diadi warsulis da awmyos uwyvetoba stalinSi gansaxierda:<br />
`ori saxeli erTmaneTs erwymis, didi stalini da<br />
didi SoTa~. TviT stalinsac Wirdeboda qarTuli samyaros<br />
gandideba sakuTari sidiadis rogorc kanonzomieri<br />
movlenis warmosaCenad (amitom Catarda misi kur-<br />
TxeviT rusTavelis da ilias iubileebi, qarTuli kulturis<br />
dekada moskovSi...).<br />
stalini qarTvelTa gamorCeulobis da aRmatebulobis<br />
Seuval argumentad iqca, amis gamo aRmoCnda misi<br />
kulti CvenSi ase gamZle. qarTulma Tavmomwoneobam<br />
swored stalinis mmarTvelobis periodSi da stalinis<br />
figuris zegavleniT miiRo saboloo saxe da kanonikuri<br />
statusi.<br />
samarTlianoba moiTxovs iTqvas, rom sabWoTa reJimis<br />
pirobebSi qarTuli samyaros gandideba nacionaluri<br />
TviTmyofadobis da Rirsebis dacvis saSualebad<br />
isaxeboda, magram arsebiTad TviTgandidebis fenomeni<br />
amrudebda patriotizms. xelisuflebisTvis ki erovnul<br />
TviTgandidebas da TviTtkbobas safrTxe arasdros<br />
Seuqmnia. TviTgandideba sinamdvileSi erovnuli<br />
umweobis safarvelia da mas xelisufleba aramarto<br />
iwynarebda, aramed iyenebda kidec. misTvis saSiSi iqneboda<br />
Tvalaxelili, kritikuli patriotizmi, xolo<br />
TviTgandidebaSi imaleboda safrTxe CvenTvis da ara<br />
sabWoTa reJimisTvis.<br />
poststalinuri epoqis qarTul kulturaSi SeadrebiT<br />
gaZlierda nacionaluri sinamdvilisadmi realistur-kritikuli<br />
damokidebuleba _ literaturaSi, Te-<br />
337
atrSi, kinoSi ... magram es sakmarisi ar aRmoCnda masobriv<br />
cnobierebaSi ukve myarad CabeWdili araadekvaturi<br />
erovnuli avtoportretis Sesasworeblad. sabWoTa<br />
kavSiris daSlis process TavmomwoneobiT dabanguli<br />
saqarTvelo ise Sexvda, rom ar icnobda Tavis WeSmarit<br />
raobas, SesaZleblobebs _ zneobrivs, inteleqtualurs,<br />
materialurs. amitom ifeTqa Jinma, saqarTvelo<br />
yofiliyo sabWoTa kavSiris damSlel ZalTa avangardi,<br />
rasac lamis TviT saqarTvelos daSla moyves ... xalxs<br />
ganumtkicebdnen da uRrmavebdnen misi sidiadis sasiamovno<br />
iluzias, macdur iluzias, rom misTvis nebismieri<br />
siZnele iolad gadasalaxia. da realobamac saSineli<br />
SurisZieba ar daayovna.<br />
realoba ki is aris, rom romantikuli qarTveli raindis<br />
stereotipuli xatis zedapiris qveS Tavi Seafara<br />
amayma ukulturobam da umaqnisobam, dagrovda avadmyofuri<br />
egoizmis feTqebadi nivTiereba, qvena impuls-<br />
Ta damangreveli energia. da Tumca axlac, rogorc yovelTvis<br />
saqarTvelos istoriaSi, mJRavndeba keTilSobilebis<br />
da TviT gmirobis magaliTebic, eris da qveynis<br />
mTlian sulier-zneobriv saxes, cxadia, es ar ayalibebs.<br />
magram saqarTvelos axlandeli gansacdeli, SesaZloa,<br />
ar gamodges amao tanjva, Tu igi gaaRviZebs samyaros<br />
da samyaroSi sakuTari Tavis marTlad xedvis da<br />
TviTsrulyofis myar moTxovnilebas _ pirovnebis,<br />
sazogadoebis, eris ganviTareba mxolod WeSmariti<br />
TviTSemecnebis safuZvelzea SesaZlebeli.<br />
swored TviTsrulyofis da ara primitiuli, Sinaganad<br />
carieli TviTtkbobis stimulatori unda iyos<br />
saqarTvelos istoriaSi dadasturebuli nacionaluri<br />
energiis Zlieri gamovlinebebi, qarTuli kulturis<br />
STambeWdavi monapovrebi. ra Tqma unda, TviTsrulyofa,<br />
Rirsebis aRdgena da progresi Zneli misaRwevia. Seudareblad<br />
ufro advilia deklamaciur da amdenad<br />
unayofo TviTgvemas movyveT, erovnul nihilizms davnebdeT,<br />
romelsac sakuTar Tavze Seferadebuli da<br />
gadaWarbebuli warmodgenis msxvreva warmoSobs.<br />
1993<br />
338
myari saxelmwifos gareSe<br />
dRevandeli qarTvelebi, iseve rogorc sxva xalxebi,<br />
TavisTavSi, Tavis cnobierebaSi da socialuri cxovrebis<br />
wesSi atareben sakuTar istorias. CvenSi gacxadebulia<br />
Cveni istoria, Cvens arsebaSi SenivTebulia Cveni<br />
istoriuli biografia.<br />
xSirad gveCveneba (ufro sworad, gveCveneboda), rom<br />
axlandeli qarTvelebi pirdapir meTormete saukunidan<br />
movdivarT, am epoqasTan uSualod varT dakavSirebuli.<br />
sinamdvileSi qarTuli nacionaluri xasiaTi, rogoric<br />
igi dRes warmogvidgeba, ZiriTadad swored me-<br />
Tormete saukunis Semdeg, ukanaskneli xuTi-eqvsi saukunis<br />
manZilzea formirebuli. ra ganasxvavebs am periods<br />
wina periodisgan, roca saqarTvelom Zlierebas,<br />
keTildReobas, kulturul aRmavlobas miaRwia? es gansxvaveba<br />
TiTqos TavisTavad cxadia, yvelasTvis aSkaraa<br />
_ mecamete saukunidan moyolebuli qveyana TiTqmis<br />
ganuwyvetliv ganicdida sastik agresias, iyo dapyrobebi,<br />
ngreva...<br />
ra Tqma unda, es tragediaa, magram Cven ar vacnobierebT,<br />
rom aranakleb tragikuli da sabediswero iyo is,<br />
rac agresias Sedegad mosdevda _ saxelmwifoebrivi<br />
struqturis, wesrigis dasusteba da moryeva, anarqiuli<br />
stiqiis mZlavroba. meTormete saukunis mere qarTveli<br />
xalxi cxovrobda myife, ngrevadi saxelmwifoebriobis<br />
pirobebSi, TiTqmis mudmivi areulobis, kanonierebis<br />
rRvevis viTarebaSi, anda, bolo or saukuneze<br />
Tu vilaparakebT, ucxo saxelmwifos farglebSi, rac<br />
aseve ar aRvivebda saxelmwifoebrivi wesrigisadmi da<br />
kanonisadmi pativiscemas (miTumetes, rom TviT es saxelmwifoc<br />
ar gamoirCeoda kanonierebis pativiscemiT).<br />
Cvenma uaxloesma istoriam ufro Soreuli istoriis<br />
mkveTrad danaxvis, adekvaturi gagebis SesaZlebloba<br />
mogvca. Tu warmovidgenT da gaviazrebT, rom saqarTvelo<br />
aswleulebis manZilze cxovrobda ise, rogorc<br />
Cven vcxovrobT ukanasknel xanebSi, _ saxelmwifo<br />
wesrigis gareSe, omebis, anarqiis, ganukiTxaobis<br />
339
viTarebaSi _ aRar gagvakvirvebs, rom axla ase gviWirs<br />
saxelmwifos organizeba, rom ase sustia Cveni saxelmwifoebrivi<br />
Segneba, kultura.<br />
myari, mowesrigebuli saxelmwifoebriobis gareSe<br />
ver viTardeba, daqveiTebas ganicdis ganaTleba da<br />
kultura rogorc sistema da mxolod xandaxan, stiqiurad,<br />
arakanonzomierad Tu xdeba inteleqtualur-SemoqmedebiTi<br />
energiis gamosxiveba. amitom meToTxmetemeTvramete<br />
saukuneebSi TiTqmis ar Seqmnila maSindeli<br />
qarTuli cxovrebis marTlad gamomsaxveli, esTetikurad<br />
Rirebuli mxatvruli nawarmoebebi, Torem ufro<br />
gagviadvildeboda dagvenaxa, rom qarTuli nacionaluri<br />
xasiaTis Camomyalibebeli upiratesad swored es<br />
epoqaa da Cven yvelaze metad misi memkvidreebi varT.<br />
erTaderTi imdroindeli literaturuli nawarmoebi,<br />
romelic mZafrad gviCvenebs da gvagrZnobinebs, Tu ras<br />
niSnavs sazogadoebisTvis Zlieri, centralizebuli<br />
saxelmwifos gareSe arseboba, rogor socialur da<br />
zneobriv qaoss warmoSobs isedac susti saxelmwifoebrivi<br />
warmonaqmnebis kidev ufro damasustebeli da<br />
damangreveli urTierTdapirispireba, <strong>guramiSvili</strong>s<br />
`<strong>daviT</strong>iania~...<br />
roca saxelmwifo, kanoniereba da samarTali sustia,<br />
xdeba Zalauflebis gafantva da misi ganawileba<br />
Zlieri individebis mier, romlebic TviTon aweseben<br />
`kanonebs~, moqmedeben voluntaristulad, Tavisi egoisturi<br />
impulsebis da interesebis karnaxiT. saxelmwifos<br />
uZlureba sazogadoebaSi TviTnebobis da egocentrizmis<br />
suls amkvidrebs, rac did Tu patara tiranebs<br />
aRmoacenebs.<br />
tirani feodalis socialur-fsiqologiur tips xatavs<br />
niko lorTqifaniZe `mrisxane batonSi~. es aris<br />
adamiani, romlisTvisac arc amqveyniuri samarTali arsebobs<br />
da arc zeciuri, arafers niSnavs zneobrivi imperativebi<br />
da mis mtaceblur, sastik Zalauflebis nebas<br />
verc saxelmwifos mimarT SiSi Tokavs, radgan saxelmwifo<br />
sustia, moSlilia.<br />
340
`mrisxane batonSi~ Cans, rom cxovreba saxelmwifoebrivi<br />
wesrigis da kanonierebis gareSe xalxSi SiSis,<br />
daucvelobis sulis gamomfitav grZnobas badebs, ukiduresad<br />
amwvavebs TviTgadarCenisken zneobrivad brma<br />
ltolvas...<br />
saxelmwifos mxriv daucveli adamiani Zlier mfarvels<br />
eZebs romelime aRzevebuli personis saxiT. anda<br />
igi unda daicvas axlobelTa wrem, gvarma, sanaTesaom —<br />
klanma. arsebobs agreTve politikuri dajgufebebi,<br />
romlebic maTTan mikedlebul adamians ase Tu ise icaven,<br />
Tumca es gaerTianebebi sakmaod myifea.<br />
niko lorTqifaniZis `JamTa siaveSi~ vxedavT pirovnebas,<br />
romelsac awuxebs Tavisi qveynis yovelmxrivi<br />
degradacia, saxelmwifos sisustiT rom aris gamowveuli,<br />
surs saxelmwifoebriobis ganmtkiceba da qveynis<br />
progresuli ganviTareba; magram mis ukan ar dgas Zlieri<br />
klani, xolo is politikuri dajgufeba, romelic<br />
Tavisken ibirebs, miuRebelia misTvis rogorc saxelmwifos<br />
interesebTan dapirispirebuli; Tanac am dajgufebasTan<br />
kavSiri iulonisgan rainduli moralis<br />
ugulebelyofas moiTxovs... zneobrivad amRvreul garemoSi<br />
iuloni ucodveli mainc ver rCeba, magram is imdenad<br />
codvebisTvis ar isjeba, ramdenadac Tavis<br />
keTilSobilebas emsxverpleba, iseve rogorc vaxtangi<br />
`mrisxane batonSi~ _ anarqiul, ukanono da uzneo socialur<br />
sinamdvileSi keTilSobilebis gamovlena sicocxlisTvis<br />
saxifaToa.<br />
am sinamdvilis arsebiTi niSani materialur sidux-<br />
WiresTan erTad aris religiuri cxovrebis gaRatakebac,<br />
rwmenis sisuste, RmerTisgan siSore. religiisgan<br />
mxolod formalizebuli rituali da ritorikaa<br />
darCenili, igi veRar warmarTavs da awesrigebs adamianebis<br />
zneobriv yofierebas.<br />
rogor unda dabinduliyo qristianuli cnobiereba<br />
gviani Sua saukuneebis saqarTveloSi, rom Cveulebriv<br />
ambad, yoveldRiuri yofis atributad qceuliyo adamianebis<br />
datyveveba da gayidva, adamianebiT vaWroba.<br />
rasakvirvelia, am movlenaSi religiurobis Sesuste-<br />
341
asTan erTad saxelmwifoebrivi wesrigis sruli moSlac<br />
mJRavndeba. orive es faqtori TviTnebobis, egocentrizmis<br />
mkvebavia da tiranis socialur-fsiqologiuri<br />
tipis gverdiT yaCaRis tips aCens.<br />
yaCaRi da tirani erTi fenomenis nairsaxeobebad SeiZleba<br />
miviCnioT, maT bevri ram aqvT saziaro _ avtoritaruloba,<br />
Zalis kulti, voluntarizmi, religiur<br />
da eTikur faseulobaTa ignorireba. arc tirani da arc<br />
yaCaRi ar cnobs kanons da samarTals, orive kanongareSe<br />
arsebobs.<br />
jemal qarCxaZis `antoniosa da <strong>daviT</strong>Si~ adamianebiT<br />
movaWre yaCaRi saxelmwifo wesrigis moSlis produqtia,<br />
ukanonobis msxverplia da Tavis mxriv amravlebs<br />
ukanonobas, borotebas. misi nihilizmi, cinizmi<br />
religiisadmi kanonzomierad warmoiSoba sazogadoeba-<br />
Si, sadac suli da zneoba sayrdengamoclilia. magali-<br />
Tad, aq arabunebrivi ar aris, rom RvTismsaxurebi<br />
ukulturo, usindiso adamianebi iyvnen.<br />
es cruqristianuli sazogadoeba monur Semgueblobas<br />
iCens aRmaSfoTebeli borotebisadmi _ adamianebiT<br />
vaWrobisadmi, yaCaRs xalxic da saero Tu sasuliero<br />
zedafenac terorizebuli hyavs da protestis<br />
grZnobas es aravisSi badebs. Tavwaxrili morCileba<br />
ukanono, usamarTlo Zalisadmi, sulmokle konformizmi<br />
saxelmwifoebriobis da religiurobis rRvevis<br />
Tanmdevia.<br />
borotebas ar urigdeba saqarTvelos evropeli<br />
stumari _ misTvis rogorc WeSmaritad religiuri<br />
adamianisTvis qristianoba aqtiuri sulieri dapirispirebaa<br />
borotebasTan aramarto sakuTar TavSi, aramed<br />
socialur garemoSic. igi Tavisi pirovnuli yofierebis<br />
siRrmidan SeaRwevs yaCaRis Sinagani arsebis siRrmeSi,<br />
poulobs iq agresiulobis pirvelmizezs, fesvs _<br />
SiSs da moZaladis sulis gankurnebas SeZlebs. magram<br />
es saswaulis tolfasi aqti amao gamodgeba, radgan saxelmwifoebriv<br />
da zneobriv wesrigs moklebul sinamdvileSi<br />
mxolod sikeTis da simarTlis CamxSobi raRac<br />
342
jojoxeTuri meqanizmia mowesrigebuli da Seucdomlad<br />
moqmedi.<br />
evropis, dasavluri samyaros saxe, romelic jemal<br />
qarCxaZis `antoniosa da <strong>daviT</strong>Sia~ aRbeWdili, TvalSisacemad<br />
gansxvavdeba meoce saukunis 20-iani wlebis<br />
qarTul prozaSi gamokveTili dasavleTis kritikuli<br />
suraTisgan. `antoniosa da <strong>daviT</strong>Si~ evropa warmogvidgeba<br />
Tavisi Zireuli SreebiT. mtkice saxelmwifoebrivi<br />
wesrigis da kanonis pativiscemis garda es aris WeSmaritebis<br />
mousvenrad maZiebeli suli da goneba, pirovnebis<br />
avtonomiurobis Rrma grZnoba, individuumis intensiuri<br />
TviTcnobiereba da amasTanave sinamdvilisadmi<br />
aqtiuri, pasuxismgebluri damokidebuleba, adamianis<br />
maRali Rirsebis rwmena.<br />
jemal qarCxaZis nawarmoebSi dasavleTis da saqarTvelos<br />
Sexvedra tragikulad sruldeba. axlandel realobaSi,<br />
imedia, dasavlur samyarosTan Cveni kontaqti<br />
ufro warmatebuli iqneba da dasavleTis daxmareba<br />
unayofo ar aRmoCndeba. amis Sedegi ki myari, kanonierebaze<br />
dafuZnebuli qarTuli saxelmwifos Camoyalibeba<br />
unda iyos. Tu es ver moxerxda, sikeTis qmnis, siyvarulis<br />
moTxovnileba da unari, niWiereba, romelic yvelafris<br />
miuxedavad yovelTvis iyo da axlac aris<br />
saqarTveloSi, verasdros gadaZalavs Cvens arsebaSi<br />
istoriis mier aRZrul negatiur midrekilebebs.<br />
1999<br />
343
erovnuli da dasavluri<br />
kamaTi ideologiis Sesaxeb, romelic qarTul sazogadoebaSi<br />
mimdinareobs, cxadyofs raRac Zalian mniSvnelovanis<br />
ararsebobas Tu ukmarisobas Cvens<br />
cxovrebaSi.<br />
vfiqrobT, rom es `raRac~, rasac kamaTis monawile-<br />
Ta nawili `erovnul ideologias~ uwodebs, sinamdvileSi<br />
aris mkafio nacionaluri TviTgageba, eris mier<br />
sakuTari arsebis da yofierebis sazrisis pozitiuri<br />
xedva.<br />
es ki dakargulia da iqmneba vakuumi, romlis arsebobac<br />
gansakuTrebiT xelisSemSlelia da saxifaToc<br />
aris maSin, roca axali saxelmwifo fuZndeba.<br />
qarTulma nacionalurma TviTgagebam Cvens saukune-<br />
Si ararealisturi xasiaTi SeiZina da sinamdvilis mier<br />
mowyobil uSeRavaTo Semowmebas ver gauZlo. es, erTi<br />
mxriv, erovnul nihilizms aCens, magram, meore mxriv,<br />
imis SesaZleblobas iZleva, rom Camoyalibdes axali<br />
erovnuli TviTcnobiereba _ realobis mkvidr niadagze,<br />
sicruis da Tavismotyuebis gareSe.<br />
individma SeiZleba mTeli cxovreba pesimisturad<br />
Tu nihilisturad ganwyobilma galios, magram sazogadoeba<br />
Tavisi bunebiT optimisturi msoflmxedvelobisken<br />
mswrafvelia. mas usaTuod esaWiroeba pozitiuri<br />
mrwamsi, faseulobebi da Tu arsebobis gagrZelebis<br />
neba da Zala aqvs, adre Tu gvian moipovebs kidec maT.<br />
Cven zogjer gvgonia, rom dasavluri civilizacia<br />
totalurad urwmuno da nihilisturia. Tumca am civilizacias<br />
marTlac aqvs Tavisi seriozuli problemebi,<br />
magram mis safuZvlad dadebuli WeSmaritebebi dasavluri<br />
sazogadoebis didi umravlesobis mier organulad<br />
aris SeTvisebuli. kerZod, is, rom saxelmwifos<br />
demokratiuli, kanonis uzenaesobaze damyarebuli<br />
wyoba yvelaze samarTliani da nayofieria; rom azrTa<br />
da poziciaTa mravalferovneba, pluralizmi bunebrivi<br />
da aucilebelia; rom pirovnebis Tavisufleba, Rirseba<br />
xelSeuxebelia da mas unda hqondes saSualeba TviTon<br />
344
gansazRvros Tavisi msoflmxedveloba, cxovrebis wesi,<br />
gamoavlinos Tavisi unari da SesaZleblobebi... dasavlur<br />
samyaroSi es WeSmaritebebi da faseulobebi rom<br />
ar wamdeT, maT cocxlad rom ar ganicdidnen, am samyaros<br />
didi xania kraxi ar acdeboda.<br />
CvenTvis es faseulobebi ucnobi ar aris, magram maT<br />
ver SeiZines iseTi mimzidveloba, rom rwmenis sagnad<br />
iqcnen, sasicocxlo Zalebis momcemi qmediTi eTosi<br />
warmoSvan. amis mizezebs Soris mTavari, albaT, is aris,<br />
rom Zveli, sabWoTa sistemis daSla moxda zemodan ganxorcielebuli<br />
revoluciis Sedegad da sazogadoebaSi<br />
axali faseulobebi, maTi damkvidrebis moTxovnileba<br />
Sinaganad, spontanurad ar aRmocenebula da momwifebula.<br />
amitom gveCveneba, rom Tavs gvaxveven raRac Cvens<br />
arsebasTan sruliad SeuTavsebels da ucxos.<br />
sinamdvileSi dasavlur faseulobebs da qarTuli<br />
kulturis Rrma tendenciebs Soris garkveuli Tanxmiereba<br />
arsebobs da amis aqcentirebac aris saWiro, raTa<br />
axalma Rirebulebrivma orientirebma Cvens sazogadoebaSi<br />
sicocxlisunarianoba moipovos.<br />
is, rac qarTuli kulturis SuagulSia ganfenili da<br />
rasac SeuZlia Soreuli faseulobebi CvenTvis axlobeli<br />
gaxados, aris humanizmi, msoflgageba, romelmac<br />
dasavlur samyaroSi es faseulobebi Camoayaliba. qar-<br />
Tul msoflxedvaSi arsebiTia adamianis umaRlesi faseulobis<br />
da Rirsebis intensiuri gancda, ndoba adamianis<br />
keTili bunebis da SemoqmedebiTi SesaZleblobebisadmi,<br />
rwmena, rom samyaro adamianis bednierebisaTvis<br />
aris Seqmnili... qarTuli kulturis humanizmi Tavis<br />
yvelaze TvalsaCino gamovlinebebSi Taviseburi personalizmis<br />
saxes iZens _ pirovnebis srulyofili TviTganxorcielebaa<br />
samyaros arsebobis gamarTleba; pirovnebaa<br />
is Zala, romelic samyaros gardaqmnas, srulqmnas<br />
eswrafis; pirovnebaSi ibadeba WeSmaritebis Suqi,<br />
romelic sinamdvilis harmonias Tu disharmonias na-<br />
Tels fens; pirovnebis siRrmiseul miswrafebebTan SesabamisobiT<br />
an SeusabamobiT ganizomeba saxelmwifos<br />
da sazogadoebis namdvili fasi; samyaroSi moqmed<br />
345
tlanq, qvena Zalebs SeiZleba daupirispirdes mxolod<br />
pirovnebaTa solidaroba, TviTmyofad pirovnebaTa<br />
namdvili komunikacia, dialogi da daaxloeba, maTi unari,<br />
daZlion siucxove da gaigon sxvisi ganumeorebeli<br />
Tavisebureba, sxvisi Tvalsazrisi da simarTle... ase<br />
ikveTeba qristianobaze dayrdnobili qarTuli nacionaluri<br />
msoflmxedveloba ori yvelaze mniSvnelovani<br />
qarTveli epikosi mwerlis, rusTavelis da vaJa-fSavelas<br />
SemoqmedebaSi da am msoflmxedvelobis anabeWdebi<br />
metnaklebad Cveni kulturis sxva Rirebul nimuSebsac<br />
emCneva.<br />
humanizmi, personalizmi moicavs patriotizmsac,<br />
romelic Tavisi arsiT swored humanisturi, adamianuri<br />
Rirsebis ganmamtkicebeli fenomenia, pirovnebis<br />
srulyofili TviTrealizebis aucilebeli sayrdenia;<br />
TviT damoukidebeli nacionaluri saxelmwifoc Zireuli<br />
humanisturi da personalisturi faseulobaaa.<br />
Cveni azriT, amgvari ram SeiZleba warmovidginoT<br />
`erovnuli ideologiis~ Sinaarsad da ara gaqvavebul<br />
SexedulebaTa, dogmaTa, yalb miTologemaTa mZime bloki.<br />
oRond ar arsebobs araviTari saWiroeba, yovelive<br />
amas ideologiis, miTumetes saxelmwifo ideologiis<br />
Selaxuli da usiamovno asociaciebis aRmZvreli cneba<br />
davukavSiroT. es cneba ar esadageba erovnuli TviT-<br />
Segnebis aRdgena-ganaxlebas, imis gaazrebas, rom humanizmi<br />
Cveni erovnuli msoflgagebis birTvia, rom Cveni<br />
ideali humanuri, pirovnebis primatis damamkvidrebeli<br />
qarTuli sazogadoeba da saxelmwifoa. dRes am ideals<br />
tragikulad varT daSorebuli.<br />
humanizmis xelaxali aRmoCena dasavluri faseulobebis<br />
damkvidrebasac niSnavs, radgan igi Cvens erovnul<br />
msoflmxedvelobasac udevs safuZvlad da dasavlursac.<br />
Cven imdenad SevinarCunebT TviTmyofad nacionalur<br />
sulier wyobas, ramdenadac SevZlebT humanizmis<br />
aRorZinebas da Tu aseTi ram marTla moxdeba, imavdroulad<br />
es iqneba dasavleTTan namdvili, siRrmiseuli da<br />
ara zedapiruli daaxloeba.<br />
1998<br />
346
ilias formula Cvens droSi<br />
dasavluri liberalizmi dRes faqtobrivad dasavleli<br />
xalxebis, pirvel rigSi amerikelebis nacionalizmia,<br />
anu liberaluri ideologia aris maTi erovnul-saxelmwifoebrivi<br />
interesebis realizebis moqnili<br />
da efeqtiani saSualeba. es ideologia SesaZlebelia<br />
qarTuli nacionalizmis formadac vaqcioT, misi meSveobiT<br />
Cveni saxelmwifo da kultura ganvaviTaroT. es<br />
iqneba Tanamedrove sinamdvilis konteqstSi ilia Wav-<br />
WavaZis mier `aCrdilSi~ formulirebuli ideis xorc-<br />
Sesxma: `vidre Ze Seni ar gaikvlevs zogad cxovrebas da<br />
mcnebis naTliT ze-aRzidul, amaRlebuli WkviT ar<br />
gansWvritavs sazogado cxovrebis denas, im dromde igi<br />
uimedo, Sewuxebuli, uqmisa drtvinviT, guliswviTa<br />
mware cremls daRvris...~. saqarTvelos xsna, ilia<br />
WavWavaZis azriT, is aris, rom misi moZraoba daemTxves<br />
msoflios ganviTarebis gezs _ `sazogado cxovrebis<br />
denas~, rom qarTvelebma gaiazron, ra aris kacobriobis<br />
yofierebaSi perspeqtivis mqone, progresuli da mas<br />
daukavSiron Tavisi bedi.<br />
`mcnebis naTeli~, romelzec ilia laparakobs, Semmecnebeli<br />
gonebis sinaTlea, upirvelesad ki mkafio,<br />
myari qristianuli moraluri cnobiereba da principebia,<br />
qristianuli humanuri zneobaa _ ilia WavWavaZis<br />
formulaSi Cveni qveynis modernizebis aucilebloba<br />
SeTavsebulia qarTuli kulturis tradiciuli sayrdenis<br />
SenarCunebis aucileblobasTan.<br />
amgvari sinTezis ganxorcieleba saqarTvelos istoriis<br />
axlandel etapzec aqtualuria. liberaluri<br />
demokratiis da kapitalizmis Tanmdevi Warbi pragmatizmi<br />
da individualizmi, masobrivi kulturis moZaleba<br />
da cxovrebis stilis vulgarizacia qristianulma<br />
humanizmma SeiZleba gaawonasworos. igi amkvidrebs<br />
materialuri faseulobebis mimarT sulier faseulobaTa<br />
arsebiT upiratesobas, zneobriv momTxovnelobas<br />
pirvel rigSi sakuTari Tavis da ara sxvebis mimarT,<br />
adamianis Rirsebis pativiscemis da adamianisadmi gu-<br />
347
lisxmierebis atmosferos... yovelive es dRes saqarTvelos<br />
ise Wirdeba, rogorc, SesaZloa, arasdros<br />
daWirvebia.<br />
liberalizmi amJamad kosmopolitizmis gamovlinebad<br />
warmogvidgeba. Tavidan qristianobis kosmopoliturobac<br />
ufro TvalsaCino iyo, miTumetes warmarTul<br />
`nacionalistur~ religiur kultebTan SedarebiT,<br />
magram amis miuxedavad man CvenSi (cxadia, sxvaganac)<br />
erovnuli Seferiloba miiRo da Cveni erovnuli TviTmyofadobis<br />
gamokveTas da dacvas emsaxura. erovnul<br />
niadagze aseTive adaptireba unda ganicados liberalurma<br />
demokratiamac.<br />
primitivizebuli, Sinaganad mwiri kosmopolitizmis<br />
yvelaze energiuli damnergavi masobrivi kulturaa.<br />
mas upirvelesad srulfasovani literatura da<br />
xelovneba SeiZleba daupirispirdes, romelic bunebrivad<br />
aris erovnulic da universaluric, romelSic<br />
eris da kacobriobis sulieri mTlianobaa gacxadebuli.<br />
oRond am dapirispirebis Sedegi socialur cxovrebaSi<br />
sagrZnobi da xelSesaxebi maSin iqneba, Tu saxelmwifo<br />
ganaxorcielebs utyuar eTikur da esTetikur<br />
faseulobaTa dasamkvidreblad da surogatebis<br />
mRvrie nakadis Sesasusteblad mimarTul kulturul<br />
politikas.<br />
348<br />
2001