01.08.2013 Views

daviT guramiSvili

daviT guramiSvili

daviT guramiSvili

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

SoTa rusTavelis qarTuli literaturis<br />

instituti<br />

Shota Rustaveli Institute of Georgian Literature<br />

1


2<br />

Tamaz Vasadze<br />

Literature<br />

in Search<br />

of Verity<br />

Tbilisi<br />

2010


Tamaz vasaZe<br />

literatura<br />

WeSmaritebis<br />

ZiebaSi<br />

Tbilisi<br />

2010<br />

3


UDC(uak) 821.353.1.09.<br />

v-224<br />

redaqtori<br />

maka elbaqiZe<br />

dizaineri<br />

soso tabucaZe<br />

kompiuteruli uzrunvelyofa<br />

TinaTin duglaZe, paata axraxaZe<br />

redaqciis misamarTi: 0108, Tbilisi, 2010<br />

merab kostavas q. 5<br />

© SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti<br />

tel. 99-53-00; E-mail: litinst@litinstituti.ge<br />

ISBN 978-9941-0-2240-1<br />

4


<strong>daviT</strong> <strong>guramiSvili</strong><br />

sar Cevi<br />

Suagulis gadanacvleba.......................................................9<br />

araamayi qarTveli...............................................................18<br />

nikoloz baraTaSvili<br />

mTawmindis mTvare .............................................................20<br />

sabediswero Zala ................................................................28<br />

Tavisuflebisken moZraoba..............................................34<br />

ilia WavWavaZe<br />

gaxedva iliasken…...............................................................36<br />

orgvari cnobiereba............................................................40<br />

gzajvaredinze......................................................................48<br />

zneobrivi dilema ...............................................................59<br />

`yovlad Zlieri mSveniereba~ ........................................64<br />

akaki wereTeli<br />

Rirsebis aRsadgenad..........................................................76<br />

vaJa-fSavela<br />

humanizmis ganwiruleba....................................................79<br />

gamaerTianebeli tanjva....................................................84<br />

sxva simarTle........................................................................91<br />

5


`gvelis mWameli~_<br />

`mowiweba sicocxlis mimarT~........................................101<br />

<strong>daviT</strong> kldiaSvili<br />

igavi TavkerZobis Sesaxeb...............................................113<br />

faruli Sinasamyaro..........................................................117<br />

vasil barnovi<br />

dacemebi da zeaRsvlebi..................................................125<br />

wamebuli RmerTi................................................................134<br />

niko lorTqifaniZe<br />

saerTo elferi...................................................................146<br />

tiranis saxecvaleba.........................................................152<br />

yalbi miTis rRveva .........................................................154<br />

gabrZoleba ..........................................................................166<br />

mixeil javaxiSvili<br />

ideologia da xasiaTi......................................................170<br />

`avtors asamarTleben gmirebi~...................................179<br />

Tvalisaxela .....................................................................187<br />

leo qiaCeli<br />

6<br />

sulis Tavgadasavlebi.....................................................194<br />

`haki aZba~..............................................................................198<br />

cduneba ...............................................................................203


geronti qiqoZe<br />

realistis simarTle da sisadave.................................209<br />

grigol robaqiZe<br />

gansacdeli...........................................................................215<br />

galaktion tabiZe<br />

enigmaturi saxe da analizi............................................223<br />

sulieri wyurvili.............................................................228<br />

musikalurobis safuZveli............................................231<br />

giorgi leoniZe<br />

sicocxlis poezia..............................................................235<br />

tician tabiZe<br />

tragikuli eqstazi...........................................................238<br />

valerian gafrindaSvili<br />

sanatreli da realuri....................................................241<br />

SoTa CantlaZe<br />

`zeca da ironia~.................................................................247<br />

rwmenis tragikomedia......................................................253<br />

guram rCeuliSvili<br />

bedniereba sikvdilis fonze.........................................256<br />

yvelaze didi vneba............................................................274<br />

7


oTar WilaZe<br />

sivrcis ori saxe.................................................................279<br />

besik xaranauli<br />

azris silaRe.......................................................................283<br />

jemal qarCxaZe<br />

Tavisufal pirovnebad yofna.......................................288<br />

literatura WeSmaritebis Ziebaa<br />

drois siRrmidan Cvenamde..............................................291<br />

stadiebi................................................................................295<br />

literatura WeSmaritebis Ziebaa................................304<br />

sikvdilis pirispir .........................................................310<br />

ganmmartebeli.....................................................................314<br />

literaturuli kerpTayvanismcemloba....................318<br />

proza poeziis qveyanaSi .................................................322<br />

erovnuli da dasavluri<br />

8<br />

individualizmi Tu egoizmi..........................................328<br />

qarTuli orsaxovneba ....................................................331<br />

Tavmomwoneobis bangi.......................................................334<br />

myari saxelmwifos gareSe...............................................339<br />

erovnuli da dasavluri ................................................344<br />

ilias formula Cvens droSi..........................................347


<strong>daviT</strong> <strong>guramiSvili</strong><br />

Suagulis gadanacvleba<br />

avtobiografiuloba <strong>guramiSvili</strong>s `<strong>daviT</strong>ianis~<br />

erT-erTi Zireuli Taviseburebaa, magram mainc am wign-<br />

Si avtoris cxovrebis konkretuli faqtebi mxolod<br />

sababad gvevlineba sinamdvilis religiur-simboluri<br />

gaazrebisTvis da TiTqmis mTlianad qreba masSi.<br />

erTaderTi biografiuli faqti, romelic isea gadmocemuli,<br />

rom misi konkretuloba simbolur saxeobriobaSi<br />

ar aris Cakarguli, lekebis mier <strong>guramiSvili</strong>s<br />

datyvevebis da misi tyveobidan Tavdaxsnis ambavia. simbolur-spiritualuri<br />

lirika `<strong>daviT</strong>ianis~ am nawilSi<br />

Tanaarsebobs avtoris Tavgadasavlis sagnobriv TxrobasTan,<br />

cxovrebiseul situaciaTa mRelvare poetur<br />

aRdgenasTan.<br />

am ambisadmi gansakuTrebuli yuradReba imiT unda<br />

iyos gamowveuli, rom igi <strong>guramiSvili</strong>s cxovrebis sabediswero<br />

gardatexis punqtia, misi empiriuli da sulieri<br />

biografiis mTavari, gadamwyveti mniSvnelobis<br />

mqone momentia, <strong>guramiSvili</strong>s msoflmimarTebis Ziri-<br />

Tadi Camomyalibebelia.<br />

datyveveba sruliad axalgazrda, ocdasami wlis<br />

<strong>guramiSvili</strong>sTvis _ cxadia, Tavidanve religiurad<br />

ganwyobili adamianisTvis _ aRmoCndeba tanjvis is<br />

gamocdileba, romlis meSveobiTac gauRrmavdeba, ganumtkicdeba<br />

rwmena da daumyardeba RmerTTan cocxali<br />

Sinagani kavSiri, qristianuli msoflgancda erTianad<br />

eufleba da moukveTelad Seezrdeba mis sulier<br />

samyaros. Tanamedrove cnebaTa enaze rom vTqvaT,<br />

<strong>guramiSvili</strong> xvdeba eqstremalur, zRvrul situaciaSi,<br />

sadac adamiani ganicdis did Sinagan Zvrebs, gaSiSvlebulad<br />

xedavs TavisTavs da samyaros, amowmebs Tavis<br />

faseulobebs, Tvali exileba ucnob WeSmaritebaze; anda<br />

xelaxla aRmoaCens TiTqosda manamdec nacnob WeSma-<br />

9


itebas, es ki niSnavs, rom rac icoda ganyenebulad,<br />

formalurad, Turme uSualod da mwvaved exeba piradad<br />

mas.<br />

eqstremaluri situaciis cneba da misi gaazreba arsebiTad<br />

tanjvis qristianul interpretacias emyareba.<br />

qristianul msoflxedvas tanjvis fenomeni esaxeba<br />

codvebis sazRaurad da codvebisgan ganmwmendad, adamianis<br />

sulis, misi rwmenis gamomcdelad da gamomrwTobad;<br />

tanjviT adamiani Sinaganad uaxlovdeba qristes,<br />

tanjul RmerTs, Sinaganad ganicdis da eziareba cxovrebis<br />

qristianuli gagebis WeSmaritebas; tanjva adamianis<br />

da sinamdvilis gaxleCaa, is amJRavnebs, rom amqveyniuri<br />

realoba arasaimedo sayrdenia, romelic SeiZleba<br />

uecrad gamoecalos adamians; igi, qristianuli<br />

TvalTaxediT, aaSkaravebs, rom adamiani mxolod saku-<br />

Tar Zalebs ver daendoba, mxolod TavisTavis imedad<br />

ver iqneba, rom is Tavisi arsebobis yvelaze Rrma ganzomilebaSi<br />

RmerTis gareSe daucveli da umweoa; tanjva<br />

SesaZlebelia gamouval sasowarkveTilebaSi Camgdebic<br />

iyos, magram igi Seicavs potencias, pirovnebis<br />

yofierebis Suaguli misi sakuTari arsebidan RmerTSi<br />

gadaanacvlos.<br />

tanjva, romelic guramiSvils xvda wilad, masSi<br />

swored yofierebis Suagulis gadanacvlebas iwvevs.<br />

Tavisuflebis sruliad moulodneli dakargva da bunebrivi<br />

cxovrebiseuli samyarodan katastrofuli simkveTriT<br />

mowyveta, fizikuri gvema, damcireba, sikvdilis<br />

SiSi da absoluturi martooba aiZulebs guramiSvils,<br />

mTeli arsebiT Setrialdes transcendenturi<br />

samyarosken, eZios RmerTi, mieswrafos masTan sulier<br />

siaxloves da erTianobas.<br />

`<strong>daviT</strong>ianSi~ pirvelad aq warmodgeba RmerTi uSualo<br />

sulieri urTierTobisTvis misawvdom pirovnul<br />

arsebad, ara imdenad Tavdaviwyebuli himnebis Soreul<br />

da abstraqtul obieqtad, ramdenadac uintimures aRsarebaTa<br />

da locvaTa konkretul gulisxmier adresatad.<br />

`erTia icode RmerTi rogorc transcendenturi<br />

da suverenuli `me~ da raRac sul sxvaa, Sen TviTon,<br />

10


mTeli Sinagani sisavsiT (sakuTari yofierebiT, sisxliT<br />

da xorciT) Sexvide cocxal kavSirSi, romelSic<br />

Seqmnili subieqturoba pirispir awydeba transcendentur<br />

subieqturobas da TrTolviT da siyvaruliT eZiebs<br />

masSi xsnas. religia arsebiTad aris is, rac aravi-<br />

Tari filosofia ar SeiZleba iyos: pirovnebis urTier-<br />

Toba pirovnebasTan mTeli misi riskiT, saidumloTi,<br />

SiSiT, ndobiT, aRfrTovanebiT da tkiviliani ltolviT~<br />

(J. mariteni).<br />

martoobaSi, umweobaSi da SiSSi edeba saTave <strong>guramiSvili</strong>s<br />

amgvar axal urTierTobas RmerTTan.<br />

`marto viyav, arvin myavda me RvTis meti sxva patroni,<br />

arca maqvnda saimedod saWurveli samxedroni;<br />

RmerTs mivendev, man ismina igi Cemi savedroni...~.<br />

RmerTis Ziebas Tavdapirvel biZgs aZlevs RmerTisgan<br />

mitovebulobis mtkivneuli grZnoba. tyveobaSi<br />

<strong>guramiSvili</strong>s sulieri arsebobis dramatul peripetias<br />

Seadgens SemaZrwunebeli martoobis, RmerTisgan<br />

mowyvetilobis gancda da am martoobis gadalaxvis,<br />

RmerTTan sulieri miaxloebis sanukvari wadili da<br />

imedi.<br />

`Senis ver xilvis sevdiTa sulsa risTvisa maZroba?<br />

mzev, momeSvele, ganmaTbe, siciviT nu damazroba~;<br />

`ganTiadisa varskvlavo, mis mzeTa-mzisa mTiebo,<br />

vikargvi bnelis RamiTa, dRev, rad ar momiZiebo!~.<br />

sulis siRrmeSi mimdinareobs agznebuli da amasTanave<br />

uaRresad faqizi saubari RmerTTan rogorc cocxal<br />

da konkretul subieqtTan, individuumTan, romelsac<br />

SeiZleba ubralod uTxra `Sen~. `Sen~ miemarTeba<br />

Soreuls, oRond axlomyofebze axlobels. axlomyof-<br />

Ta Soris ar aris, vinac SeiZleboda misTvis gamxdariyo<br />

`Sen~ _ SeniSnavs revaz siraZe `<strong>daviT</strong>ianis~ am rkalis<br />

erT-erTi leqsis ganxilvisas. tanjvis da martoobis<br />

ufskrulidan amomavali <strong>guramiSvili</strong>s xma cdilobs<br />

miwvdes RvTaebriv pirovnebas, erTaderTs, vinc SeiZleba<br />

gamoexmauros: `arsada myavs misamarTi, me Sen mogmarTeo~.<br />

misTvis xsna aris egreTwodebuli `martosulis<br />

aRmafrena martosulisken~. es aRmafrena, Rmer-<br />

11


Tisken ltolva Tavisi simZlavriT qarTul poeziaSi,<br />

albaT, Seudarebelia.<br />

`sayvarelo, saxiT Tqmulo usasyidlo margalito!<br />

vis gadaro, CemTvis mkvdaro, mzev, mzeTa-mzis magali-<br />

To! gevedrebi Semibralo, Tavs momWrian mangaliTo,<br />

odes suli amomglijon, Senke miswi manganiTo! mtanjven,<br />

sTmeo, aw viT dagTmo, viT umankov tredo-gvrito?<br />

Sen, SarbaTi, viT dagRvaro da Zimwaris wveni vxvrito;<br />

bnelsa vzivar, geajebi sasinaTlo amixvrito, amovs-<br />

Zvre da gamoviqce, movide da Sena gWvrito~.<br />

niSandoblivia, rom `fsalmunSi~, romelic gurami-<br />

SvilisTvis religiuri poeziis etalons warmoadgens,<br />

uxvad aris mtanjveli martoobis eqspresiuli gamoxatulebebi;<br />

igi aRsavsea RmerTis siaxloves moklebuli<br />

martosulis CiviliT, moTqmiT (`rodemde damiviwyeb,<br />

ufalo samudamod? rodemde iqnebi pirmiqceuli Cemgan~;<br />

`RmerTo Cemo! mogixmob dRisiT da ar mipasuxeb,<br />

RamiT _ da ar aris simSvide CemTvis~...).<br />

martooba, romelic TavisTavidan badebs urTier-<br />

Tobis wyurvils, yvelaze srulad, srulfasovnad daiZleva<br />

siyvarulSi, `martoobaTa gacvlis cdaSi~ (ortega-i-gaseti).<br />

da es exeba RmerTisadmi siyvarulsac.<br />

<strong>guramiSvili</strong>s leqsi `odes <strong>daviT</strong>s tyveobasa Sina scioda<br />

da mze Rrublis gamo TvaliT ara Canda, imaze<br />

Tqmuli~ am siyvarulis aRmocenebis gacxadebaa. siyvaruli,<br />

miTumetes RmerTisadmi siyvaruli, moaswavebs<br />

sayvareli arsebisTvis yvelasTan da yvelaferTan SedarebiT<br />

upirobo upiratesobis miniWebas, mis absolutur<br />

gamorCevas da arCevas. leqsSi swored aseTi arCevis,<br />

upiratesobis miniWebis idumali da sazeimo aqtia<br />

aRbeWdili: mosiyvarule Tvali xilul mzes (`Tina-<br />

Tins~), materialur mSvenierebas mowydeba da uxilavi<br />

mzisken, RmerTisken mimarTavs mzeras; leqsis avtoris<br />

cnobierebaSi arsebiTi Zvra, Semobruneba, faseulobrivi<br />

orientaciis Secvla xdeba.<br />

`sjobs vetrfialo mzeTamzes, mzisaTvis Tavi vaxelo,<br />

naTlisa gavxde mijnuri, radgan Tvalebsa vaxelo,<br />

12


mis ukeTesi moyvare sad vpovo, sada vaxelo? mze miwyens,<br />

Tu mzis sanacvlod TinaTins xeli vaxelo~.<br />

arCevanis, gadawyvetilebis miRebis aqts aireklavs<br />

sityvieri formac, romelic xazgasmulad meordeba<br />

(`zurgT mZime tvirTi mkidia codvisa, ar subuqia...<br />

sjobs vetrfialo mzeTa-mzes, momfinos mzisa Suqia~).<br />

axladSobili siyvarulis, sayvareli arsebisTvis<br />

sruli upiratesobis miniWebis da Sinagani Semobrunebis<br />

gacxadeba sruldeba erTgulebis ficis msgavsi um-<br />

Zafresi poeturi gamonaTqvamiT:<br />

`ragind me asre gavgiJde, Tavi vaxalo tinzeda,<br />

mxecni, frinvelni vasero Cemsa xorcsa da tvinzeda! ig<br />

margaliti TaRliTze, oqro gavcvalo sinzeda, vgoneb<br />

arc maSin gavcvalo igi mze TinaTinzeda~.<br />

siyvaruli sayvareli arsebis WeSmariti intuituri<br />

Semecnebaa, RmerTic mxolod man SeiZleba `icodes~,<br />

visac igi uyvars. amas efuZneba RmerTis mistikuri<br />

wvdoma. <strong>guramiSvili</strong> erTmaneTs upirispirebs RmerTis<br />

gonebismieri Semecnebis cdas da masTan siyvaruliT<br />

ziarebas. is, vinc RmerTis gonebiT Secnobas cdilobs,<br />

verafers aRwevs (`ver scnobs Sens gzasa da kvalsa!~).<br />

mxolod siyvaruliT SeiZleba RmerTTan sulieri miaxloeba,<br />

Sexeba, uSualo erTianobis gancda.<br />

`vis uyvarxar, miaCnixar, Tumc ar icis, sadac zixar,<br />

SenTvis swvavs xorcsa da Zvalsa, is scnobs Sens gzasa<br />

da kvalsa!~.<br />

<strong>guramiSvili</strong> dramatulad mieltvis RmerTTan amgvar<br />

miaxloebas. es miaxloeba misTvis RvTisgan `WeSmariti<br />

gzis~ Setyobis tolfasia (`viT me gTxove, WeSmariti<br />

gza Sen mauwyeo!~). `WeSmarit gzas~, rogorc <strong>guramiSvili</strong>s<br />

mxatvruli azrovnebisTvis saerTod aris damaxasiaTebeli,<br />

sagnobrivi da zogadi, sulieri mniSvneloba<br />

aqvs: erTi mxriv, es aris tyveobidan TavisdaRwevis<br />

gza da, meore mxriv, _ marTali cxovrebis gza. es<br />

mniSvnelobebi erTmaneTs mTlianad erwymis _ tyveobidan<br />

Tavdaxsna SesaZlebelia mxolod WeSmarit,<br />

RvTisTvis sasurvel yofierebis wesze moqceviT.<br />

13


da ai, guramiSvils `WeSmarit gzas~ auwyebs sakuTari<br />

guli, romelSic ukve gaRviZebulia RmerTisadmi<br />

siyvaruli, RmerTis Semcnobi Zala.<br />

`gulman miTxra: adeo! raRaT maicadeo? Tu ara iq,<br />

viT iqnas, rac rom daiqadeo? jer rac ufalT yalani<br />

gedvas, gardixadeo, sTxove, Zala man mogces, visganc<br />

daibadeo, kvlav wadi da ganxeTqe mterT maxe da badeo;<br />

mas kacs, RvTisa sayvarels, mihyev, Tavi andeo, visac<br />

<strong>daviT</strong> xadodes, uflad Sen mas xadeo! aadeo, adeo!<br />

guliT maiwadeo! Sors axlixar sayvarels, axlos ganemzadeo,<br />

saxe misi, suraTi Tvalwin mailandeo, mis win ise<br />

stirode, iq mas Saebraldeo! Tu gwads, Sensa sayvarels<br />

guliT Seuyvardeo, SenTvis laxvriT daWrilsa sisxlsa<br />

cremliT bandeo; ganagdeo, dadeo, nu sul avsa gazdeo;<br />

damorCildi ufalsa, xade, uRaRadeo; suli, guli musvrili<br />

RvTis winaSe dadeo! sayvareli giyvardes, sxvas<br />

nuravis dazdeo, mis gayrasa nu ityvi, ragind Tavs awamdeo,<br />

Torem diaR giZulebs, Sen rom sxvasa yvandeo, <strong>daviT</strong>isa<br />

mcnebaze dadeq, ar gardaxdeo!~.<br />

es leqsi _ `svinidisis mxileba <strong>daviT</strong>isa odes datyoebulman<br />

gamoparva gaivlo gulSia~ _ yvelaze xilulad,<br />

srulad da ganzogadebulad amJRavnebs avtoris<br />

sulier samyaroSi tyveobisas momxdar gardatexas _<br />

RmerTisken radikalur Sebrunebas, RvTis rwmenaze da<br />

imedze erTianad damyarebas, misdami mTlianad damor-<br />

Cilebas da Tavis miZRvnas, mis mimarT erTguli siyvaruliT<br />

aRvsebas. mTavari da cxovelmyofeli zneobrivi<br />

kanoni, romelic <strong>guramiSvili</strong>s sulis siRrmeSi SeaRwevs<br />

da romelsac igi mTel am gardatexasTan erTad<br />

<strong>daviT</strong> fsalmunTmetyvelis msoflmxedvelobasTan<br />

akavSirebs, aris sinanuli, RmerTis winaSe codvilobis<br />

gancda, gamovlenili wrfel locva-vedrebaSi.<br />

aq uSualod vadevnebT Tvals Rrmad nagrZnobi da<br />

uCveulo simkveTriT danaxuli WeSmaritebis mier pirovnebis<br />

sulieri arsebis energiulad da savsebiT gamsWvalvas,<br />

axali `Sinagani adamianis~ dabadebas, <strong>guramiSvili</strong>s<br />

cnobierebaSi im religiur-zneobrivi mrwam-<br />

14


sis saboloo gamokveTis da gamyarebis aqts, romelic<br />

safuZvlad edeba `<strong>daviT</strong>ians~.<br />

axali, Rrma religiuri gamocdileba asazrdoebs<br />

mxneobas da gabedulebas, qmedebis unars, romelic<br />

tyveobidan Tavdasaxsnelad aris saWiro (`mxneman, viT<br />

Cqarman wyaroman, ganxeTqos mTa da goria~).<br />

sizmari, romelSic guramiSvils RvTis warmogzavnili<br />

arseba ecxadeba da Tavisi warmomgzavnelis nebas<br />

amcnobs, gaparvisken aqezebs, aseve gaparvisas gamovlenili<br />

RvTaebrivi mfarvelobis sxva niSnebi fizikuri<br />

sicxadiT daanaxebs guramiSvils, rom WeSmariteba, romelic<br />

euwya da romelic man mTeli arsebiT SeiTvisa,<br />

utyuaria. ganuzomel madlierebas, gancvifrebas, aRfrTovanebas<br />

iwvevs RmerTis sidiade da amave dros siaxlove,<br />

misi mowyaleoba, RvTis rwmenis gamaognebeli dadastureba,<br />

rac am rwmenas kidev ufro aRrmavebs, daungrevelad<br />

mtkices xdis. amas gvimxels RmerTis, gansakuTrebiT<br />

ki RvTismSoblis mimarT aRvlenili himnebi,<br />

agreTve oda `fsalmunis~ avtorisadmi (`simRera <strong>daviT</strong><br />

<strong>guramiSvili</strong>sa, tyveobidam gamosvlis dros <strong>daviT</strong>is<br />

Sesxma~), romelTa saxeobrivi siuxve siyvarulis da<br />

bednierebis siuxvis ukufenaa. aRmoCndeba, rom `<strong>daviT</strong>s<br />

(fsalmunTmetyvels) rac uTqvams~, marTlac `sworia~<br />

_ `sworia~, rom RmerTi adamianis `fari~ da `burjia~,<br />

`mterTa maxisgan~ damxsnelia; rom RmerTis sidiadis<br />

grZnobiT aRvseba da misi gamoTqma, sulieri msxverpl-<br />

Sewirva magiuri Zalis mqonea; rom, rac mTavaria, sinanuli,<br />

codvis aRiareba da Sewyalebis vedreba, RmerTis<br />

morCileba da masTan sulieri siaxlovis gamudmebuli<br />

Zieba xsnis sawindaria, gadamrCenelia...<br />

tyveobaSi yofna da RmerTis daxmarebiT tyveobidan<br />

TavdaRweva erT-erTi niSandoblivi bibliuri motivia.<br />

Tavis xvedrs <strong>guramiSvili</strong> iazrebs rogorc am bibliuri<br />

motivis Tanxmiers (`caTa Sina israelTa sazdo uwvimeo,<br />

egreca naTlis svetiTa Rame avlineo, qveyanasa var<br />

ucxosa dakarguli tyveo, zeda mTasa avarTasa, aw mameSveleo~).<br />

bibliaSi tyved yofna RvTis sasjelia,<br />

15


tyveobidan gaTavisufleba _ RvTis wyaloba, rwmenis<br />

gamRvivebeli da gamaZlierebeli.<br />

tyveoba RvTis sasjelia `<strong>daviT</strong>ianSic~. <strong>guramiSvili</strong>s<br />

datyvevebis ambavi uSualod mosdevs, agrZelebs<br />

RmerTis mier qarTvelebis codvebisTvis dasjis ambavs<br />

_ rogorc saqarTveloSi momxdari ubedurebaa qarTvelebis<br />

mimarT RvTis risxvis gamovlineba, aseve <strong>guramiSvili</strong>s<br />

datyveveba aris sakuTriv misi dasja. `davi-<br />

TianSi~ warmosaxuli <strong>guramiSvili</strong>s gansacdelis es sazrisi<br />

ikveTeba agreTve mis Sinagan mxatvrul mimarTebaSi<br />

RmerTis mier adamianebis Serisxvis sxva istoria-<br />

Ta gadmocemasTan (adamis da kaenis gankiTxva, warRvna,<br />

babilonis godolis daqceva).<br />

sasjeli, RmerTis mier movlenili tanjva `<strong>daviT</strong>ianSi~<br />

kacobriobis, eris da adamianis aRzrdis mkacri,<br />

magram keTilmyofeli saSualebaa. bavSvis aRzrda,<br />

`swavla moswavleTa~, romelic guramiSvils dasjis,<br />

tkivilebis gareSe ar warmoudgenia, kacobriobis da<br />

adamianis aRzrdis paradigmaa, nimuSia. Tu bavSvis aRzrdaze<br />

<strong>guramiSvili</strong> rigoristulad ambobs: `nu genaRvlebis<br />

swavlaze yrmis wkeplis cemiT kivili~, radgan<br />

`wkeplis cemiT daSuSxva sjobs saukunod cecxlSi<br />

bmaTa!~, zogadad adamianze amgvar azrs gamoTqvams:<br />

`Cvenca gvmarTebs RmerTs dauTmoT, swavlad gvemiT<br />

rac gvatkina~.<br />

<strong>guramiSvili</strong>s tyveobis da tyveobidan Tavdaxsnis<br />

ambavi aris RvTiuri sasjelis keTilmyoflobis igavuri<br />

gamosaxuleba, tipologiurad bibliuri iobis an<br />

ionas ambavTa msgavsi. mas, iseve rogorc mTel `<strong>daviT</strong>ians~,<br />

avtori didaqtikur mizandasaxulobas aZlevs,<br />

aRmzrdelobiTi mniSvnelobis mqone TvalsaCino magaliTad<br />

gaiazrebs.<br />

magram sasjeli, tanjva SeiZleba unayofoc iyos.<br />

`qarTlis WirSi~ aRwerili RvTis risxva adamianebs verafers<br />

Seagonebs, radgan isini tanjvis mizezs _ saku-<br />

Tar codvilobas ver grZnoben:<br />

16


`Wmunvidnen, arad SeswevdaT codvis unanlad<br />

wuxili~.<br />

TviT guramiSvils tanjva upirvelesad sinanulis<br />

religiur-zneobriv azrs, gamakeTilSobilebel Zalas<br />

aziarebs. tanjvaSi, martoobaSi da umweobaSi igi<br />

grZnobs RmerTis mZlavr, moralurad ganmwmend mizidulobas.<br />

ukiduresi gansacdelidan gamoaRwevs religiur<br />

da eTikur WeSmaritebaTa Rrmad Semsisxlxorcebeli<br />

adamiani, poeti <strong>daviT</strong> <strong>guramiSvili</strong>.<br />

1993<br />

17


araamayi qarTveli<br />

<strong>guramiSvili</strong>s ironia da TviTironia aRmocenebulia<br />

misi Taviseburi qristianuli skepticizmidan, imis naRvliani<br />

gancdidan da gacnobierebidan, rom codva TiTqmis<br />

SeuzRudvelad batonobs adamianze, rom araferi<br />

eSveleba adamianis biwierebas, sulier sibrmaves da uZlurebas.<br />

adamiani sasikeTod ver Secvala verc Rmer-<br />

Tis mier misma mravaljer Serisxvam, dasjam, verc<br />

RmerTis didma wyalobam, qristes msxverplgaRebam;<br />

yvelaferi amao gamodga. <strong>guramiSvili</strong>s TvalTaxedviT,<br />

adamiani gamousworebeli arsebaa, gamousworeblad<br />

esaxeba mas sakuTari Tavic. misi xvedria momabezrebeli<br />

wrebrunva codvidan monaniebamde da monaniebidan<br />

codvamde da es ironiulad ganawyobs saerTod adamianis<br />

da kerZod Tavisi ubadrukobis mimarT.<br />

cnobierad Tu qveSecneulad <strong>guramiSvili</strong> imgvarad<br />

aRiqvams sakuTar arsebas da garemomcvel realobas,<br />

rogoric, misi warmodgeniT, RmerTis TvalSi unda<br />

Candnen; amitom gamaxvilebulad xedavs Tavisi Tavis da<br />

qveynierebis komikur simdares, simrudes. gansakuTrebiT<br />

materialuri, sxulebrivi sawyisis arasrulfasovneba<br />

aRuZravs ironias, Tumca guramiSvils mainc uyvars<br />

es iseTive naklulovani nivTieri sinamdvile, rogoric<br />

TviTon aris. samyaros materialurobis ironiuli<br />

da amasTanave axlobluri aRqmis ukufenaa gurami-<br />

Svilis stilisTvis damaxasiaTebeli naturalisturi<br />

elementebis siuxve, groteskulad daRvlarWnili<br />

enobrivi faqtura da saxeebi, miwiseburi siTbo da xorklianoba...<br />

aristokrati <strong>guramiSvili</strong>s stili xSirad<br />

glexurad mouxeSavia.<br />

raki mwvaved grZnobs RmerTis mzeras, romlisTvisac<br />

araferia dafaruli, <strong>guramiSvili</strong> bolomde gulaxdili<br />

da utyuaria, araCveulebrivad ueSmako, ubralo<br />

da Tavmdabalia. arsebobs TviTdamcirebis, TviTgvemis<br />

siamaye, magram <strong>guramiSvili</strong>sTvis aseTi siamayec ucxoa.<br />

mas ar surs imaze ukeTesad gamoiyurebodes, vidre<br />

sinamdvileSia; azradac ar mosdis Tavisi faTerakiani<br />

18


Tavgadasavlebis gamoyeneba vaJkacuri, heroikuli avtoportretis<br />

dasaxatad, rac sxvas mis adgilas siamovnebiT<br />

SeiZleboda gaekeTebina. tipiuri tradiciuli<br />

qarTvelisgan gansxvavebiT guramiSvils ar eTakileba<br />

gaamxilos sakuTari SiSi, umweoba, sisawyle, gamo-<br />

Cndes garegan Rirsebas moklebuli da sasaciloc ki.<br />

2001<br />

19


nikoloz baraTaSvili<br />

mTawmindis mTvare<br />

xSirad Cven ver vamCnevT, rom nacnobi, SeCveuli da<br />

TiTqos savsebiT gasagebi ram sinamdvileSi ucnauri da<br />

idumalia, ver vamCnevT, radgan swored SeCveva, aRqmis<br />

avtomatizmi gviSlis xels.<br />

ai, magaliTad, baraTaSvilis leqsSi `SemoRameba<br />

mTawmindaze~ TiTqos sruliad gamWvirvalea am frazis<br />

azri: `he, cao, cao, xateba Seni jer kidev gulzed maqvs<br />

daCneuli!~. magram Tu aRqmis avtomatizmis daZlevas<br />

SevecdebiT, SesaZloa es sityvebi arc ise gamWvirvale<br />

da ubralo gveCvenos. marTlac, ras niSnavs `cis xateba~,<br />

an ratom unda daaCndes igi guls? ase mxolod<br />

iseT rameze SeiZleba saubari, rac erTaderTxel ixiles,<br />

Semdeg ki gauCinarda da xsovnam Semoinaxa. ranairad<br />

SeiZleba aseTi ram ca iyos?<br />

rogorc Cans, garkveul momentSi baraTaSvilis lirikul<br />

gmirs ca gansakuTrebulad, ganumeoreblad metyveli<br />

da mimzidveli saxiT warmoudga. `SemoRamebaSi~<br />

aris kidec cis es `xateba~:<br />

`sdumda yoveli mun aremare, bindi gadekra cisa<br />

kamaras,<br />

mosdevs mTovares, viTa mijnuri, varskvlavi marto<br />

misa amara.<br />

ginaxavT suli jereT umanko, mxurvale locviT<br />

miqancebuli?<br />

mas hgavda mTvare nazad moare, diskogadaxriT<br />

Suqmibinduli!~.<br />

ase xatavs baraTaSvili cas, es aris cis erTaderTi<br />

saxe am leqsSi, saxe, romelic lirikuli gmiris suls<br />

daCnevia. magram poeti Segnebulad aSoriSorebs emociur<br />

SeZaxils `he, cao, cao...~ da cis xats, pirdapir arafers<br />

ambobs maTi kavSiris Sesaxeb.<br />

20


araTaSvili ise xveulad agebs leqss, ise arasworxazovnad<br />

anawilebs saTqmels, rom nawarmoebis TviT<br />

wyoba xdeba idumalebis gancdis gamRvivebeli. leqsi<br />

raRacas gars uvlis da masze Riad ar laparakobs.<br />

baraTaSvilma TiTqos icis gviandeli poeturi principi,<br />

rom raimes gamWvirvaled warmoCena misTvis mSvenierebis<br />

moklebas niSnavs. `SemoRamebaSi~ igi ukve flobs<br />

aramxolod gamoTqmis, aramed `arTqmis~, faqizi miniSnebis,<br />

gasaidumloebis da daqaragmebis xelovnebasac.<br />

am mxrivac baraTaSvilis memkvidre meoce saukuneSi<br />

`mTawmindis mTvaris~ avtoria.<br />

am leqsSi, romlis siaxlove `SemoRamebasTan~ aSkaraa,<br />

galaktioni tyuil-ubralod ar axdens mTvaris<br />

xatis aqcentirebas. igi grZnobs, rom es aris `SemoRamebis~<br />

centraluri saxe.<br />

sainteresoa, mTvaris da mijnuriviT mTvaris mdevari<br />

varskvlavis xati ratom Semounaxavs ase saTuTad<br />

mexsierebas, ratom eniWeba mas aseTi mniSvneloba.<br />

amis mizezi is aris, rom SemoRamebisas xiluli zeca<br />

lirikuli gmirisTvis Taviseburi niSansvetia, romelic<br />

saTaves udebs mis ltolvas idealuri sferoebisken:<br />

`he, cao, cao, xateba Seni jer kidev gulzed maqvs<br />

daCneuli.<br />

awca ra Tvalni laJvards gixilven, myis fiqrni<br />

Senda moiswrafvian,<br />

magram Senamdin ver moaRweven da haerSive<br />

ganibnevian!<br />

me, Sensa mWvretels, maviwydebis sawuTroeba,<br />

gulis-Tqma Cemi Sens iqiTa eZiebs sadgurs,<br />

zenaarT samyofs, rom daSTos aq amaoeba...<br />

magram ver scnoben, glax, mokvdavni gangebas<br />

ciurs!~.<br />

SemoRamebiseuli cis xateba aris zecis rogorc sulieri<br />

samSoblos karibWis pirveli xilva. es xilva<br />

baraTaSvilis `cisferi yvavilia~, romelic mas mudam<br />

Tavisken uxmobs da izidavs.<br />

21


faqizi, spetaki sulis msgavsi mTvare _ ai, ra ajadoebs<br />

leqsis lirikul gmirs, radgan baraTaSvilis-<br />

Tvis umaRlesi faseuloba mSvenieri sulia, anu naTeli,<br />

umanko suli (`daimarxe mSveniereba sulisa, umankoeba<br />

gulisa! ai, WeSmariti bedniereba, umaRlesi siame, romelsac<br />

ki kaci waiRebs am soflisagan~ _ urCevs poeti<br />

maiko orbelians). WeSmariti, `saukuno trfialebis~<br />

saganic aseTi sulia: `TviT ukvdaveba mSveniersa sulSi<br />

mdgomarebs, mas verc SemTxveva da verc xani ver daaberebs.<br />

mxolod kavSiri esreTT sulTa hSobs siyvarulsa,<br />

zegardmo madliT dauxsnelad damtkicebulsa!~.<br />

baraTaSvilis lirikuli gmiri caze mSvenier suls<br />

xedavs, romelTanac monaTesave sulis kavSiri badebs<br />

samaradiso siyvaruls.<br />

sagulisxmoa, rom `SemoRamebis~ adrindel variant-<br />

Si mTvare qalwulTan aris mimsgavsebuli: `... misi<br />

libri ars minazebuli, magram miT ufro usatrfoe ars,<br />

viT damaSvrali locviT qalwuli~.<br />

metyvelia es detalic: `mosdevs mTovares, viTa<br />

mijnuri, varskvlavi, marto misa amara~ _ baraTaSvilis<br />

poeziaSi idealuri siyvaruli srul ganxorcielebas<br />

samyaros maradiul fenomenebSi povebs da kosmiur<br />

asparezs saWiroebs. asea gaazrebuli siyvaruli, ker-<br />

Zod, leqsSi `ar ukiJino, satrfoo...~. `SemoRamebaSi~ es<br />

motivi SekumSulad, miniaturulad aris gamoxatuli.<br />

baraTaSvilisTvis saerTod damaxasiaTebelia sayvareli<br />

arsebis ciur mnaTobad warmosaxva (`Cems varskvlavs~,<br />

`aRmoxda mnaTi...~). misi saxeba, akaki gawerelias<br />

sityviT, `iseve ikavebs adgils varskvlavebis xomlSi,<br />

rogorc dantes beatriCe an petrarkas laura, romelic<br />

angelozebs Soris imyofeba da cidan mouxmobs Tavis<br />

mijnurs~.<br />

`SemoRamebaSi~ ca lirikuli gmiris monaTesave, sayvareli<br />

sulis samyofelia da amitom xdeba igi mZafri<br />

swrafvis obieqti. caze aRbeWdili mSvenieri sulis<br />

xats baraTaSvilis lirikuli gmiri ciur sferoebTan<br />

Tavisi sulieri naTesaobis saswaulebriv niSnad<br />

aRiqvams.<br />

22


* * *<br />

`SemoRamebaSi~ poetur subieqts da garemomcvel<br />

sinamdviles Soris sruli Tanaziaroba da harmonia sufevs<br />

_ buneba TiTqos mgrZnobiare musikaluri sakravia,<br />

romelic adamianis sulis yovel SeTrTolebaze<br />

sapasuxo xmas gamoscems. aq pirovneba ise myudrod,<br />

Sinaurulad grZnobs Tavs bunebaSi, TiTqos es buneba<br />

misive Seqmnili iyos.<br />

buneba mSobliuri garemoa vaJasTvisac, magram mainc<br />

mis mxatvrul samyaroSi mkafiod aris gavlebuli<br />

adamianis da bunebis gamyofi mijna. buneba vaJasTan<br />

warmodgeba rogorc TavisTavadi, obieqturi sinamdvile,<br />

romelic sakuTari kanonebiT cxovrobs. vaJas<br />

lirikuli gmiris ganwyoba metwilad misgan aris<br />

Cagonebuli.<br />

baraTaSvilTan buneba TiTqos lirikuli gmiris Sinagani<br />

samyarodan amoizideba missave saxed da xatad da<br />

arsebiTad misi oreulia.<br />

da baraTaSvili lirikuli gmiris sulieri samyaros<br />

aseTive proeqciad gvevlineba `SemoRamebaSi~ zecac,<br />

radgan es gmiri TavisTavs aRmoaCens aramarto buneba-<br />

Si, aramed kosmosSic. marTalia, `zenaarT samyofi~ miuwvdomeli<br />

rCeba, magram gamJRavndeba, rom adamiani<br />

Tavisi sulierebiT masTan organulad aris dakavSirebuli.<br />

mTawmindis saRamo lirikul gmirs gaucxadebs,<br />

rom misi suli enaTesaveba rogorc bunebas, aseve usasrulo<br />

suls da swored amiT aris es saRamo<br />

araCveulebrivi.<br />

rogorc qristianul taZars gumbaTi, bunebis da<br />

adamianis srul Tanxmobas `SemoRamebaSi~ agvirgvinebs<br />

cis TaRi, romelzec lirikuli gmirisTvis Zvirfasi,<br />

axlobeli sulis xatebaa aRbeWdili. harmonia bunebas-<br />

Tan warmoadgens imis sayrdens, rom adamiani ufro<br />

maRal harmonias eziaros _ harmonias zecasTan.<br />

poeturi subieqtis mier uSualod nagrZnobi da danaxuli<br />

Tavisi naTesaoba casTan asazrdoebs did,<br />

yovlismomcvel imeds:<br />

23


`hoi, saRamov, myudrov, saamov, Sen damSTi Cemad<br />

sanugeSeblad!<br />

ros mWmunvareba Semomesevis, Senda moviltvi<br />

gansaqarveblad!<br />

mwuxri gulisa, sevda gulisa nugeSsa amas Sengan<br />

miiRebs,<br />

rom gaTendeba dila mziani da yovel bindsa is<br />

gananaTlebs!~.<br />

rom ara cidan miRebuli niSani, mixmoba `zenaarT<br />

samyofisken~, rom ara Taviseburi gamocxadeba, mxolod<br />

bunebis da adamianis sulis Tanxmiereba ver dabadebda<br />

ase farTod ganfenil rwmenas da imeds. buneba lirikuli<br />

gmiris TanamgrZnobelia, vTqvaT, leqsSic `fiqrni<br />

mtkvris piras~, magram es leqsi Tavisi skeptikurmelanqoliuri<br />

ganwyobiT SesamCnevad gansxvavdeba<br />

`SemoRamebisgan~...<br />

* * *<br />

`SemoRamebaSi~ TviT bunebac, lirikuli gmiris<br />

msgavsad, TiTqos maRla izideba, zeviT iswrafis. igi<br />

TiTqos rituals, RvTismsaxurebas asrulebs, wminda<br />

msxverpls wiravs. nawarmoebis kamertonia, rogorc<br />

simon Ciqovani uwodebs, `liturgikuli~ saxe:<br />

`Zirs gaSlil lamaz velsa yvavilni mohfenen, viTa<br />

tablas wmindasa,<br />

da viT gundruksa samadlobelsa, Senda aRkmeven<br />

sunnelebasa!~.<br />

es is SemTxvevaa, rodesac, romantikuli tipis amerikeli<br />

moazrovnis ralf emersonis sityvebiT rom<br />

vTqvaT, `bunebis Rirseuli amocana xdeba, mogvevlinos<br />

RvTaebis niSnad. buneba aris organo, romlis meSveobiTac<br />

sayovelTao suli adamianTan saubrobs da adamianis<br />

TavisTan dabrunebas cdilobs~.<br />

24


literaturis istorikosebi aRniSnaven baraTaSvilis<br />

siaxloves qristianul kulturasTan; Seswavlilia<br />

baraTaSvilis poeziis kavSirebi bibliasTan, himnografiasTan;<br />

dadgenilia misi garkveuli motivebis, saxeebis<br />

Tu sityvieri formulebis momdinareoba sasuliero<br />

literaturidan.<br />

aSkaraa, magaliTad, rom Cveulebriv poetur metaforas<br />

ar warmoadgens aseTi saxe: `cxovrebis wyarov,<br />

masv wmindaTa wyalTagan SenTa~, rom aq baraTaSvili<br />

metyvelebs garkveuli kulturis sakralur cnebaTa da<br />

simboloTa enaze.<br />

igive unda iTqvas yvavilovani velis `SemoRamebiseul~<br />

xilvazec. ai, rogor iyo gacxadebuli es saxe leqsis<br />

pirvel variantSi:<br />

`Zirs gaSlils almad velsa yvavilni mohfenen<br />

reca tablas wmindasa<br />

da gundruks RmerTTan samadlobelsa Senda<br />

aRkmeven sunnelebasa~.<br />

naTeli xdeba, vis eZRvneba yvavilTa `samadlobeli~<br />

da amis garda uneblieT vfiqrobT, rom RvTisadmi gankuTvnil<br />

gundruks tyuilad ar aRukmeven mTawmindas.<br />

Semdeg baraTaSvili miniSnebaTa xelovnebas eufleba<br />

da imas, visac wminda msxverpls wiraven, saxeldebiT<br />

aRar axsenebs, magram arsi ucvleli rCeba.<br />

davakvirdeT leqsis dasawyiss: `hoi, mTawmindav,<br />

mTao wmindav~. `mTwminda~ ubralo toponimad aRiqmeba,<br />

pirveladi azri masSi dayruebulia. amitom baraTaSvili<br />

Slis sityvas da mis Zireul mniSvnelobas aRadgens<br />

_ `mTao wmindav~, mkafios xdis, rom mTawminda marTlac<br />

wminda, sakraluri adgilia da ara Cveulebrivi mTa.<br />

es aris tipiuri romantikuli SemoqmedebiTi aqti.<br />

`imis wyalobiT, rom me vaniWeb umdabless umaRles<br />

azrs, Cveulebrivs _ saidumlo elfers, nacnobs ucnobis<br />

Rirsebas, sasruls _ usasrulos iers, me vaxorcieleb<br />

yovelive amis romantizebas~ (novalisi).<br />

25


samyaros miTosur Tu religiur modelebSi mTa<br />

RvTis (RvTaebaTa) samyofelia, an, yovel SemTxvevaSi,<br />

miwis da cis Sesayaria, sadac zebunebrivi Zalebi ufro<br />

cxovlad moqmedeben, vidre sxvagan; mTaze asvla Sinagan<br />

ganwmendad, amaRlebad, RvTaebrivTan miaxloebad<br />

da ziarebad aris warmodgenili.<br />

wminda mTa xSirad ixsenieba fsalmunSi: `ufalo, vin<br />

daeSenos karavsa Sensa, anu vin daemkvidros mTasa wmindasa<br />

Sensa~; `gamoavline naTeli Seni da WeSmaritebai<br />

Seni, eseni mimiZRues da mimiyvanes me mTasa wmidasa<br />

Sensa da sayofelTa SenTa~...<br />

literaturismcodneobaSi garkveulia, rom baraTa-<br />

Svilis poeturi metyvelebis da azrovnebis erT-erTi<br />

saTave aris fsalmuni. wminda mTis motivic mas fsalmunidan<br />

unda hqondes SeTvisebuli.<br />

`mTao cxovelo~ _ saRvTo epiTetiT mimarTavs<br />

baraTaSvili mTawmindas.<br />

da am `cxovel~, wminda mTaze, sakralur garemoSi<br />

`SemoRamebis~ lirikulma gmirma uCveulo ram ganicada<br />

_ igrZno Tavisi naTesaoba zecasTan da aReZra `zenaarT<br />

samyofTan~ SeerTebis mZafri survili, radgan<br />

miiRo gamocxadeba sulieri samSoblodan, ixila usasrulo<br />

sulierebasTan sakuTari Sinagani erTianobis<br />

damadasturebeli xateba.<br />

magram amasTanave aucilebelia iTqvas isic, rom<br />

Tumca baraTaSvilisTvis amosavali bibliuri arqetipia,<br />

mainc poeti SeuzRudvelia masTan damokidebulebaSi.<br />

fsalmuniseuli motivi baraTaSvilis mkveTrad<br />

individualisturi, subieqtivisturi msoflxedvis<br />

areSi xvdeba, misdami daqvemdebarebul elementad iqceva<br />

da misive gamJRavnebis formad gvevlineba. mTis<br />

siwminde, baraTaSvilis gaazrebiT, is aris, rom aq yofnisas<br />

romantikul martosuls zecazec Tavisi msgavsebis<br />

aRmoCena SeuZlia.<br />

baraTaSvili individualisti da subieqtivistia religiur<br />

ZiebaSic. am sferoSic misTvis WeSmaritebis<br />

erTaderTi macne individualuri sulieri gamocdilebaa,<br />

sakuTari fiqri, grZnoba, ltolva da warmosaxvaa.<br />

26


`SemoRamebiseuli~ gamocxadebis Sinaarsic mTlianad<br />

subieqturia _ es aris romantikuli individuumis monaTesave<br />

suli, romelic cazea gamosaxuli.<br />

* * *<br />

`SemoRameba mTawmindaze~ adamianis da samyaros,<br />

kosmosis harmoniis srulyofili gamoxatulebaa qar-<br />

Tul lirikaSi. `Всё во мне и я во всём~ _ tiutCevis es<br />

poeturi formula zedmiwevniT esadageba baraTaSvilis<br />

leqss. adamianis guli aq TiTqos mTel samyaros<br />

itevs, is da samyaro erTmaneTis ritmiT moZraoben.<br />

`SemoRameba mTawmindaze~ _ harmoniis srulfasovani<br />

mxatvruli gacxadeba _ baraTaSvilis poeziis erTi<br />

polusia. mis meore poluss warmoadgens `merani~ _<br />

tragikuli msoflgancdis umZafresi gamovlineba Cvens<br />

lirikaSi. maT TiTqos ufskruli TiSavT.<br />

amave dros baraTaSvilis sulieri da poeturi evoluciis<br />

es niSansvetebi siRrmiseul urTierTkavSirs<br />

da erTianobasac amJRavneben.<br />

`meranSi~ TiTqos ganxorcielebulia miwisgan mowyvetis,<br />

`amaoebis daSTomis~ wadili, romelsac `SemoRamebis~<br />

lirikul gmirs zeempiriuli samyarosken mimxmobi<br />

ciuri niSani aRuZravs.<br />

`SemoRamebaSi~ adamianur SesaZleblobaTa SezRuduloba<br />

aferxebs miRmuri samyarosken swrafvas (`magram<br />

ver scnoben, glax, mokvdavni gangebas ciurs~),<br />

oRond dramatizms gaRvivebis saSualebas ar aZlevs<br />

adamianis da cis uSualod ganWvretili naTesaobis<br />

grZnoba, `SemoRamebis~ paTosis ZiriTadi msazRvreli.<br />

`merani~ srulyofili Tavisuflebisken adamianis<br />

miswrafebis damabrkolebel zRudeTa gadalaxvis ukve<br />

aqtiuri cdaa da am mcdelobis tragizmi isic aris, rom<br />

`meranis~ mxedris `ugzo-ukvlo~, `giJur ltolvas~<br />

aRar aqvs garkveuli orientiri, mkafio mizani: misi<br />

mSfoTvareba veRar dacxreba im `sadgurSi~, TavSesafrad<br />

rom esaxeba `SemoRamebis~ lirikul gmirs.<br />

1983<br />

27


sabediswero Zala<br />

`bedi qarTlisas~ kritikul interpretaciebs Soris<br />

siRrmiT gamoirCeva Tvalsazrisi, romlis mixedviTac<br />

poema agebulia Tavisuflebis da aucileblobis konfliqtze<br />

da am konfliqtSi, saboloo angariSiT, imarjvebs<br />

istoriuli bediswera.<br />

mTlianobaSi savsebiT damajerebeli es Tvalsazrisi<br />

mxolod Tavisi erTi aspeqtiT iwvevs eWvs: istoriuli<br />

aucilebloba warmodgenilia rogorc ganyenebuli,<br />

anonimuri Zala, romelic adamianebisgan sruliad<br />

damoukidebelia.<br />

`bedi qarTlisas~ mxatvrul realobaSi gardauvaloba<br />

marTlac moqmedebs, oRond igi ase abstraqtuli<br />

da usaxo ar aris. am gardauvalobis namdvili Sinaarsi<br />

da xasiaTi didi xnis win aqvs SeniSnuli kita abaSiZes.<br />

`saqarTvelosTvis, romlis sazogadoeba dacemuli<br />

iyo suliTa da zneobiT, TviTarseboba SeuZlebeli iyo.<br />

mefe grZnobda, rom aRar SeeZlo iseT erzed damyarebuliyo,<br />

romelsac SeamCnia muxTloba, roca SeamCnia<br />

`moymeTa TvisTa esden damcroba~, rom TiTqmis mogebuli<br />

omi waagebines muxanaTobiT da iudasaviT gahyides<br />

samSoblo. maSin gadawyvita, rom `mas aRar iTvisebs<br />

qarTvelTa guli, romelTa mefe euli~ igi iyo; xedavda,<br />

rom Rirseuli da mamulisaTvis gamosadegari memkvidre<br />

ar hyavda da, garda amisa, TviTon mis Svilebs Soris<br />

iseTi ayal-mayali da areuloba iyo, rom saqmes ver<br />

gauZRvebodnen. yvela amas xedavda mefe da gadawyvita<br />

bedi qarTlisa...~.<br />

es azri Semdeg rogorRac miiCqmala Cvens literaturismcodneobaSi,<br />

albaT, imitom, rom igi erovnuli<br />

TavmoyvareobisTvis maincdamainc sasiamovno ar aris.<br />

ufro iolia istoriis brma msvlelobis, istoriis usulo<br />

kanonebis ucodveli msxverpli iyo, vidre TviTon<br />

agebde pasuxs sakuTar bed-iRbalze.<br />

baraTaSvilis poemis koncefciaSi ki fataluri<br />

roli eris sulier-zneobrivi raobis garkveul mxareebs<br />

ekisreba da ara ganyenebul istoriul aucileblo-<br />

28


as an Tundac konkretul politikur pirobebs, romlebic<br />

poemaSi mxolod gakvriTaa moxazuli.<br />

baraTaSvilis poeturi TvalTxedviT, saqarTvelos<br />

mier damoukideblobis dakargva, TavisTavad, iseve ar<br />

aris gardauvali, rogorc ar aris gardauvali krwanisis<br />

brZolaSi qarTvelebis damarcxeba. am brZolaSi<br />

qarTvelebs mxedruli Tavdadebis da mefis gamWriaxobis<br />

wyalobiT gamarjvebis SesaZlebloba aqvT, metic,<br />

gamarjveba TiTqmis mopovebulia, magram Tavs iCens<br />

Ralati da marcxi gardauvali xdeba.<br />

`aRa-mahmad-xan moadga cixes, sami dRe da Ram mas<br />

adga jariT, magram verara avno versaiT; daRonda<br />

sparsTa mefe borgvnili da Turme yovliT imedmixdili<br />

qarTliTgan wasvlas daapirebda; magram iuda Jams<br />

eZiebda! aha, man igi aw moixelTa da muxTalisa angarTa<br />

xelTa ahyares mamuls simtkicis bWeni! man mters umsxverpla<br />

Tvisi moZmeni!~.<br />

bedisweras aq savsebiT miwieri saxe aqvs, am saxiT<br />

ecxadeba erekles da mefe iZulebulia aRiaros Tavisi<br />

damarcxeba mis winaSe.<br />

`ar miTvisebda qarTvelTa guli, rom viyav maTi<br />

mefe euli; Cemi mefoba ze davasrule, rom Zlivs igini<br />

gavierTgule! da axla, odes Cems xelmwifobas ganvumzadebdi<br />

Jam-keTilobas, ai, mis nacvlad rai momapyres<br />

me CemTa ZeTa da vin axares!..~.<br />

erekle mtkivneulad icnobierebs, rom krwanisis<br />

brZola mas waagebina marcxma mTavar brZolaSi _ xangrZliv,<br />

daZabul brZolaSi eris sulieri gamTlianebis-<br />

Tvis. igi aRmoaCens, rom qarTvelebis TavkerZoba dauZlevelia<br />

da misi aRkveTis yvela cda amaoa, ris gamoc<br />

SeuZlebeli xdeba qveynis Tavisuflebis SenarCuneba<br />

Tundac ubedurebis da tanjvis fasad. leoniZis replikas<br />

_ `iraklim icis, rome qarTvelebs arad miaCniT<br />

ubedureba, Tu aqvT Tvis WerT qveS Tavisufleba!~ _<br />

erekle pasuxobs: `qarTvelTa ra hyon am ubedobis da<br />

darRvevis dros?~. `darRvevis~ Seukavebeli, sabediswero<br />

procesi, roca qarTvelebi `urTierTs hbZarven~,<br />

xolo mefes `Rirseuli~, saimedo memkvidre ara hyavs,<br />

29


uxSobs qveyanas TviTmyofadi arsebobis perspeqtivas.<br />

igi gansazRvravs imis gardauvalobas, `rom dRes iqneba,<br />

Tu xval iqneba, qarTlsa daicavs rusT xelmwifeba!~.<br />

erekles azrs, rom saqarTvelo gardauvalad Seuer-<br />

Tdeba ruseTs, aRmoacenebs is, rac man krwanisis brZolisas<br />

momxdar RalatSi ganWvrita _ Tavisi qveSevrdomebis<br />

mankier midrekilebaTa uvnebelyofis fataluri<br />

SeuZlebloba.<br />

baraTaSvili erekles warmosaxavs rogorc bediswerasTan<br />

brZolis unayofobiT, `moymeTa TvisTa esden<br />

damcrobiT~ Rrmad imedgacruebul, iluziebdamsxvreul<br />

romantikul gmirs. sxvaTaSoris, aseve mwared aris<br />

imedgacruebuli holderlinis romantikuli gmiri hiperioni,<br />

roca TiTqosda TavisuflebisTvis mebrZoli<br />

berZnebi sulmdabali mZarcvelebi gamodgebian.<br />

magram erekles yofnis Zala, uyvardes da ebralebodes<br />

Tavisi xalxi, zrunavdes masze, TviTonve ikisros<br />

imis aRsruleba, rac gardauvali gamxdara, raTa<br />

qarTvelebs aaridos ukve uazro msxverpli (`hoi, Rmer-<br />

To, RmerTo, amazed metad nuRar gaswirav qarTvelTa<br />

tanjvad~).<br />

qarTlis beds wyvets qarTuli sazogadoebis aRmoufxvreli<br />

partikularizmi. erekle mxolod adasturebs<br />

ganaCens, radgan garkveviT dainaxavs, rom SeuZlebelia<br />

am sabediswero Zalis daokeba. Tanac, misi azriT,<br />

ruseTTan SeerTeba, riskenac qveyanas es Zala gardauvalad<br />

eweva, mainc ar aris sruli katastrofa, mSvidobas<br />

da qristianuli sarwmunoebis usafrTxoebas<br />

uzrunvelyofs.<br />

leoniZe Tumca sworad grZnobs, rom mefes gadawyvetileba<br />

omis dros momxdarma Ralatma ukarnaxa, magram<br />

mas yvelaferi monarqis emociebze dayavs da ver<br />

wvdeba sabediswero kanonzomierebas, romelic ereklem<br />

Ralatis faqtSi amoicno.<br />

`veWvob, sofio, rome irakli qarTvelebzeda iyos<br />

gulnakli; mas zed etyoba, rom misi suli Zlierad aris<br />

aRelvebuli! mwared upirebs batoni dasjas Tavis Svilebis<br />

ama urCebas!~.<br />

30


magram cxadia, rom erekles amoZravebs ara ubralod<br />

bunebrivi aRSfoTeba Ralatis gamo, aramed azri<br />

qarTuli TavkerZobis fatalurobis Sesaxeb, romelic<br />

Ralatma gamoaaSkarava.<br />

amas adasturebs poemis finalic. erekle agrZelebs<br />

brZolas saqarTvelos agresiul mezoblebTan da warmatebasac<br />

aRwevs, magram misi azri mainc ucvleli<br />

rCeba.<br />

`warvidnen welni mosvenebisa da kvlav iraklim xmali<br />

brZolisa aRiRo lekTa Sesamusvrelad! arc sparsni<br />

darCnen daumarcxeblad; siberis Jamsa moica Zali da<br />

SeaZrwuna kvalad osmali; kvlav asaxela Tavis saxeli,<br />

magram amao iyo yoveli: didi xania, rom bedi qarTlis<br />

gardaiwyvita gulman iraklis!~.<br />

erekle axerxebs gaauvneblos saSiSroeba, romelsac<br />

qveyanas krwanisis damarcxeba uqmnis. am saSiSroebas mefe<br />

naTlad iTvaliswinebs da roca Tavisi gadawyvetilebis<br />

motivebs ayalibebs, maszec miuTiTebs:<br />

`amieriTgan gaqezebuli mahmad-xanisa mosisxle guli<br />

ar dagvawynarebs siamayiTa: mas Jami Seswevs yovlis<br />

RoniTa; es xma lekTaca agviyayanebs; osmali mxolod<br />

drosa uyurebs...~.<br />

rogorc vxedavT, poemis finalSi swored es safrTxea<br />

neitralizebuli. magram amis miuxedavad mefis azri<br />

saqarTvelos bedis Sesaxeb ar icvleba, radgan igi sabolood<br />

darwmunda, rom unayofoa brZola qarTvelebis<br />

`gasaerTguleblad~ da amitom qveyana gardauvalad<br />

gamoeTxoveba Tavisuflebas.<br />

Tavisuflebis umaRlesi idealis ganwirulebas baraTaSvili<br />

Sekavebuli tragikuli grZnobiT gamoxatavs.<br />

* * *<br />

baraTaSvilis poeziis mkvlevarebs garkveuli aqvT,<br />

ra didi zegavlena moaxdina poetis sulier da SemoqmedebiT<br />

formirebaze 1832 wlis SeTqmulebam.<br />

am istoriuli movlenis anabeWdebi upirveles yovlisa<br />

`bedi qarTlisaSi~ moCans. aq erTgan miniSnebuli<br />

31


unda iyos TviT SeTqmulebis faqti (`maSin visaRa moesurveba,<br />

naxos qarTlisa kvlav amboxeba!~); SeTqmulebis<br />

ideologiis gamoZaxilia mefis SeuzRudveli xelisuflebis<br />

leoniZiseuli kritika.<br />

SeimCneva poemis ufro Rrma kavSiric 1832 wlis SeTqmulebis<br />

faqtTan.<br />

qarTlis bedi gadawyda da ruseTTan kavSiris gardauvaloba<br />

gamJRavnda baraTaSvilis Tvalwin, roca<br />

gamcemlobam CaSala 1832 wlis SeTqmuleba.<br />

`bedi qarTlisaSi~ krwanisis brZolisas momxdari<br />

Ralati imitom aris erovnuli Tavisuflebis SeuZleblobis<br />

ueWveli niSani, rom masSi baraTaSvili 1832 wlis<br />

gamcemlobis proecirebas axdens. 1832 wlis da krwanisis<br />

ambebis logikis Tanxvedra poetis cnobierebaSi<br />

badebs azrs fataluri Zalis Sesaxeb, romelic saqarTvelos<br />

damoukidebeli arsebobis unars ukargavs.<br />

es Tvalsazrisi Sorsaa providencializmisgan, igi<br />

ar cnobs RvTiur gangebas Tu sasjels, romelsac arsebiTi<br />

mniSvneloba eniWeba <strong>guramiSvili</strong>s istoriul panoramaSi.<br />

baraTaSvilisTvis organuli istoriis romantikuli<br />

xedva ar cnobs arc obieqturi garemoebebis<br />

tiranias _ adamianebs SeuZliaT yvelaferi, Tuki Zleven<br />

sakuTar Tavs, sakuTar bunebas. magram es buneba,<br />

romlis Zlevac ar xerxdeba, maT bediswerad evlinebaT.<br />

Tumca `bedi qarTlisaSi~ warmoCenilia qarTvelebis<br />

Tavdadebuli siyvarulic mefisadmi, qveynisadmi,<br />

mainc gadamwyvet momentSi boroteba mZlavrobs, rac<br />

sabediswero kanonzomierebad aRiqmeba.<br />

`Cvenma uxeirobam dagvRupa! vai, Cveno qarTlis<br />

bedo!~ _ megobrisTvis, konstantine mamacaSvilisTvis<br />

naTqvam baraTaSvilis am sityvebSi `bedi qarTlisas~<br />

sazrisia gamxelili.<br />

axal droSi baraTaSvilma pirvelma aqcia kritikuli<br />

fiqris sagnad erovnuli xasiaTis naklovani mxareebi.<br />

erT werilSi igi gulistkiviliT mianiSnebs im<br />

`sneulebaze~, `romlisa gamoc qarTveli Tavisians ar<br />

gamoadgeba~; sxvagan mwared kiTxulobs: `gana qarTvelebSi<br />

aris megobruli da naTesavebrivi grZnoba?~.<br />

32


aseTi kritikuli TvalTaxedva Semdeg sistemuri<br />

saxiT da Semtevi paTosiT gamovlinda ilia WavWavaZis<br />

da misi Tanamoazreebis SemoqmedebaSi. Tavisi Tavisadmi<br />

mkacri, uSeRavaTo damokidebuleba eris, iseve rogorc<br />

pirovnebis, kulturis niSania, mis goniT simwifes mowmobs.<br />

amitom bunebrivia, rom moazrovne qarTveli patriotebi<br />

mzeras Tavisi xalxis xasiaTis im Tvisebebisken<br />

mimarTaven, cnobil obieqtur faqtorebTan erTad<br />

misi bediswera rom gansazRvres; bediswera, romelTan<br />

Seurigeblobac baraTaSvilis `meranSi~ uyoymanod da<br />

samudamod aris arCeuli.<br />

1988<br />

33


Tavisuflebisken moZraoba<br />

usasrulobasTan, maradiulobasTan ziarebisken<br />

ltolva _ romantikuli msoflgancdis organuli<br />

Tviseba _ baraTaSvilis poeziis erT-erTi arsebiTi<br />

aspeqtia. am ltolvaSi mJRavndeba raRac iseTis aRmo-<br />

Cenis da masTan SekavSirebis Rrma adamianuri moTxovnileba,<br />

rac warmavalobaze da amaoebaze Zlieria, rasac<br />

sikvdili ver anadgurebs. es yvelaze TvalsaCinoa bara-<br />

TaSvilis or leqsSi _ `ar ukiJino, satrfoo~ da<br />

`merani~.<br />

`ar ukiJino~ romantikuli ocneba, fantazirebaa<br />

usasrulobasTan Serwymaze. usasrulobasTan, maradisobasTan<br />

SeerTebis nebis ZaliT lirikuli gmiri da is,<br />

vinc mas uyvars, gvevlinebian iseT fenomenebad, romlebic<br />

mudmivad myofoben samyaroSi _ mzed, namad.<br />

isini mTliandebian da dausruleblad badeben sikeTes.<br />

`rom mxolod mzisa ciagi mas dilis namsa iSrobdes da<br />

erTad Sesxivebulni Svebas mohfendnen sicocxles,<br />

ares avsebdnen siamiT mcenareT ganmacxoveblad, iyvnen<br />

maradis, uxsnelad, soflisa gansaTaveblad~. sikvdilis<br />

Zleva da usasrulobasTan ziareba miiRweva samyaroSi<br />

maradiulad mimdinare pozitiur procesSi _<br />

sicocxlis aRmocenebis da zrdis procesSi warmosaxviTi<br />

TanamonawileobiT.<br />

`ar ukiJinosgan~ gansxvavebiT `meranSi~ usasrulobasTan<br />

ziarebis cda yofierebis tragikul, anu ufro<br />

Rrma da WeSmarit ganzomilebaSi xorcieldeba. miswrafebas<br />

usasrulobisken, `bedis samZRvris~ gadalaxvisken<br />

aRkveTs sikvdili _ bedisweris mTavari iaraRi.<br />

Tanac es aris romantikulad maqsimalizebuli sikvdili,<br />

`satrfos cremlis~, `naTesavT glovis~, samSoblo-<br />

Si `winaparT saflavebs Soris~ damarxvis gareSe, imis<br />

gareSe, rac adamians sikvdilis Semdeg raRac kavSirs<br />

unarCunebs Tavis sociokulturul garemosTan. meranis<br />

mxedars wilad xvdeba ara Cveulebrivi, `ganelebuli~<br />

sikvdili, aramed daRupva srul martoobaSi, ucxo<br />

da ukacriel sivrceSi, sadac mis gmirul msxverplga-<br />

34


Rebas mowme, TanamgrZnobeli da damfasebeli ar hyavs,<br />

sadac ukvalod qreba amqveynidan. sikvdili movlenilia<br />

Tavisi maararavebeli Zalis mTeli sisruliT, raTa<br />

ufro meti mniSvneloba mieces mis Zlevas.<br />

ra SeaZlebinebs meranis mxedars daTanxmdes amgvar<br />

`srul~ sikvdils? is, rom igi sinamdvileSi ki ar qreba<br />

adamianTa samyarodan, aramed piriqiT, samaradisod<br />

mkvidrdeba masSi, ramdenadac bediswerisadmi daumor-<br />

CileblobiT gakvalul gzas uxsnis sxvaTa Tavisuflebas<br />

da uerTdeba imas, rac usasrulod grZeldeba<br />

amqveynad _ Tavisuflebisken moZraobas. metic, Tavisi<br />

qmedebiT is obieqturad xdeba Tavisuflebis saboloo,<br />

samudamo aRzevebis Tanamonawile, Tu vigulisxmebT,<br />

rom misi `moZme~ momavalSi aramarto Seupovrad ebrZvis,<br />

aramed amarcxebs kidec bedisweras. TviTSewirvis<br />

wyalobiT `meranis~ gmiri usasrulo momavalSi fuZndeba,<br />

usxlteba warmavalobas. mis Tavgametebas sruliad<br />

araritorikul, aradeklaraciul iers, Rrma simarTles<br />

da damajereblobas sZens is, rom msxverplgaRebis<br />

sanacvlod igi SeukavSirdeba imas, rac sikvdilis<br />

mier zRvardaudebia _ samyaroSi Tavisuflebis<br />

gavrcobis adamianuri cdis ganuwyvetlobas.<br />

2001<br />

35


ilia WavWavaZe<br />

gaxedva iliasken<br />

Cveni sazogadoebis damokidebuleba ilias mimarT<br />

sakultoa, ritualuria _ es damokidebuleba sabWoTa<br />

periodSi Camoyalibda da ritualebis moyvare qarTuli<br />

cnobierebis anabeWdTan erTad sabWour damRasac<br />

atarebs. ilia vaqcieT usicocxlo fetiSad, romelsac<br />

farisevlur himnebs aRvuvlenT da am himnebSi Warbadaa<br />

provinciuli paTosiT gaJRenTili epiTetebi: `didi~,<br />

`bumberazi~, `brZeni~... ilias gamonaTqvamebs artistuli<br />

mowiwebiT vimowmebT rogorc dogmatebs. ar vake-<br />

TebT mxolod imas, rac aucilebelia _ ar vcdilobT<br />

seriozulad vifiqroT masTan erTad. es gasagebic aris<br />

_ igi gvWirdeba mxolod rogorc Cveni `simagris~<br />

damadasturebeli, TvalismomWrelad mbrwyinavi kerpi.<br />

TviTon ilia ki Cveni `simagris~ dadasturebas Cvens<br />

sisusteTa Sesaxeb gansjas amjobinebda. arc iliamde da<br />

arc mis Semdeg saqarTveloSi ar yofila moazrovne,<br />

romelsac ase gamudmebiT, aseTi tkiviliT efiqros<br />

qarTuli xasiaTis Tu mentalobis naklovanebebze. misi<br />

siyvaruli saqarTvelosadmi iyo Zalian vnebiani da amave<br />

dros `civi~, obieqturi da uSeRavaTo _ namdvili<br />

siyvaruli Tavisi arsiT momTxovni da mkacria, radgan<br />

surs, rom is, viskenac aris mimarTuli, realurad iyos<br />

siyvarulis Rirsi, im faseulobaTa realurad xorc-<br />

Semsxmeli, romlebic siyvaruls imsaxurebs.<br />

ilia yvelaze tragikuli bedis pirovnebaa qarTul<br />

istoriaSi da kulturaSi _ ara imdenad misi sazareli<br />

aRsasrulis gamo, ramdenadac imitom, rom mis TvalTaxedvas<br />

da mizanswrafvas ar iziarebda da ar iziarebs<br />

misi xalxi. ilias mkvleloba kvlav grZeldeba, ilias yoveldRe<br />

klavs saqarTvelos ugunureba, uzneoba, uniaToba...<br />

axalgazrda ilias Tavidan radikaluri Tvalsazrisi<br />

hqonda rogorc socialur, aseve erovnul problemaze.<br />

magram male, axalgazrdobaSive, ilias Wabukur da<br />

36


sakmaod zedapirul radikalizms sinamdvilis seriozul<br />

analizze dafuZnebuli pozicia cvlis, misi revoluciuri<br />

sificxe da mouTmenloba qreba.<br />

rogorc Cans, ilias msoflmxedvelobis aseT Secvlas<br />

biZgi da mimarTuleba misca ruseTis imperiaSi ganxorcielebulma<br />

reformam, batonymobis gauqmebam, samoqalaqo<br />

sazogadoebis Camoyalibebis dawyebam. am reformis<br />

CatarebaSi ilia uSualod monawileobda kidec,<br />

roca saqarTvelos erT-erT mxareSi momrigebel mosamarTled<br />

muSaobda.<br />

rodesac pirovnebis da sazogadoebis Semoqmedebi-<br />

Ti Zalebis SemboWveli batonymuri sistema dairRva,<br />

iliam dainaxa, rom SesaZlebelia SedarebiT gazrdili<br />

Tavisuflebis gamoyeneba da qveynis TandaTanobiT gajansaReba<br />

da gaZliereba, anu damoukideblobisTvis<br />

qveynis bunebrivi momwifeba. socialuri, ekonomikuri<br />

da kulturuli progresi qveynis Tavisuflebis aucilebeli<br />

wanamZRvaria _ aseTi pozicia amoicnoba ilias<br />

mxatvrul da publicistur SemoqmedebaSi.<br />

progresis ganmaxorcielebelia organizebuli Sroma<br />

da fxizeli, naTeli gonebis aqtivoba _ faseulobebi<br />

da fenomenebi, romelTac ilia dauRalavad, jiutad<br />

amkvidrebs. aseve dauRalavad da jiutad ebrZvis igi<br />

imas, rac Sromis da gonierebis rogorc arsebobis<br />

mTavari principebis damkvidrebas win eRobeba _ gviandel<br />

feodalur cnobierebas da cxovrebis wess: gonebis<br />

da sxeulis sizarmaces, TavkerZobas da sazogadoebrivi<br />

interesebisadmi gulgrilobas, araracionalurobas,<br />

miTebis, iluziebis tyveobas, uniadago ampartavnobas<br />

da Tavmomwoneobas... amis satiruli gamomzeurebaa<br />

TaTqariZeTa saxeebi. xolo is, ramac qveyana<br />

am feodaluri balastisgan unda gaaTavisuflos _<br />

axleburi Sromis kultura da fxizeli goniereba, Zlieri<br />

da mizanswrafuli nebisyofa, socialuri aqtiuroba<br />

_ `oTaraanT qvrivis~ mTavar gmirebSi gansaxierda.<br />

axleburi Sroma da racionaluri, ganaTlebuli<br />

cnobiereba, ilias TvalsazrisiT, araTu qveynis ganvi-<br />

Tarebis da gaTavisuflebis pirobaa, aramed gadarCenis<br />

37


pirobac aris, radgan Tu feodalizmis rRveva da kapitalizmze<br />

gadasvla, erTi mxriv, meti Tavisuflebis da<br />

SemoqmedebiTi SesaZleblobebis momniWebelia, meore<br />

mxriv, es qveynisTvis axali istoriuli gamowvevaa, axal<br />

brZolaSi misi Cabmis momaswavebelia. igi misgan Zalebis<br />

srul mokrebas da adrindelze ufro rTul, Znel aqtivobas<br />

moiTxovs. kapitalizmi aramxolod individebis,<br />

aramed erebis da qveynebis konkurenciacaa, sicocxlis<br />

arsebiTi da maradiuli maxasiaTeblis _ brZolis SedarebiT<br />

civilizebuli gamovlinebaa da brZolis am nairsaxeobis<br />

iaraRi swored organizebuli Sroma da ganaTlebuli<br />

gonebaa. garkveuli azriT es brZola ufro mkacric aris,<br />

vidre brZolis pirdapiri da uxeSi formebi. konkurenciis<br />

gulauCvilebeli kanonebisgan SeRavaTebs ar unda<br />

velodeT. `xmlian mters gavuZeliT, gadavrCiT... SromiT<br />

da garjiT, codniT da xerxiT mosuli ki Tan gagvitans,<br />

fex-qveSidam miwas gamogvaclis, saxels gagviqrobs,<br />

gagviwyvets, saxsenebeli qarTvelisa amoikveTeba,<br />

da Cvens mSvenier qveyanas, rogorc upatrono saydars,<br />

sxvani daepatronebian. Sromasa da garjas, codnasa<br />

da xerxs veravin-Ra gauZlebs, Tu Sroma da garja,<br />

codna da xerxi ar mivagebeT, win ar davaxvedreT, win ar<br />

davuyeneT. varT ki yovelive amisaTvis mzad? an gvetyoba<br />

raSime, rom yovelive es viciT da vemzadebiT?..~.<br />

Cveni axlandeli istoriuli situacia mniSvnelovanwilad<br />

im istoriuli viTarebis msgavsia, romelSic<br />

iliam qveynis modernizaciis programa SeimuSava da mis<br />

xorcSesxmas Seudga _ iSleba Zveli, gamofituli sistema<br />

(erT SemTxvevaSi batonymoba, meoreSi _ socializmi),<br />

iwyeba kapitalizmis damkvidreba, progresis xelisSemSleli<br />

maSinac iyo da axlac aris feodaluri<br />

cnobierebis da cxovrebis yaidis atavizmi... logikuri<br />

iqneboda, Cveni reagirebac aseT istoriul viTarebaze<br />

im inteleqtualuri da praqtikuli reagirebis msgavsi<br />

yofiliyo, romelic iliam moaxdina Tavis Tanadroul<br />

istoriul garemoebebze. magram yvelaferi swored logikis<br />

sawinaaRmdegod warimarTa da ar moxda gardauvalad<br />

moaxloebuli Ria ekonomikuri da socialur-<br />

38


politikuri sistemis srulfasovnad danergvisTvis<br />

aucilebeli mkveTri orientireba modernizebul Sromaze<br />

da cnobierebis racionalizaciaze, anu namdvili,<br />

aradeklaraciuli orientireba dasavleTze. amis gare-<br />

Se ki, rogorc ilia gvafrTxilebs, kapitalisturi konkurencia<br />

sasikeTos arafers gviqadis. am rTul amocanas<br />

saqarTvelom feodaluri sulis amofrqveviT upasuxa.<br />

misi cnobiereba miTebis da iluziebis, sakraluri sityvebis,<br />

simboloebis da ritualebis warmosaxviT samyaros Seefara<br />

da iq daemala daZabuli Sromis da gonebrivi aqtivobis<br />

aucileblobas. aRorZinda Zveli, mamapapuri, feodaluri<br />

cxovrebis praqtika _ ambiciebis gaafTrebuli<br />

Sexla, klanebis SuRli, iaraRis da Zalis kulti,<br />

qveynis daqucmaceba, maRalfardovani fuWsityvaoba...<br />

Zneli saTqmelia, ramdenad moaxerxebs qarTuli sazogadoeba<br />

meToduri Sromis da ganaTlebuli, racionaluri<br />

cnobierebis kultivirebas. amisTvis aucilebelia<br />

im Zalis aRorZineba, romelsac ilia yvelaze<br />

cxovelmyofelad miiCnevda. es aris Rirsebis grZnoba,<br />

Tavmoyvareoba _ is, rac, erTi ucxoeli mwerlis TqmiT,<br />

cxovrebas gemos aZlevs. swored Rirsebis grZnobaa ilias<br />

`oTaraanT qvrivSi~ warmoCenili Sromaze dafuZnebuli<br />

eTikis RerZi. ilia Rirsebis grZnobas `RvTaebrivs~<br />

uwodebs, misi fiqriT, `rogorc sxivi mzisgan, yvela ni-<br />

Wi da madli adamianisa, sulieri Tu xorcieli, am<br />

grZnobidan warmomdinarebs da yovelive isev ukan<br />

mierTmeva, viT Tavis dasabams~.<br />

pirovnuli Rirsebis grZnoba, Tavmoyvareoba CvenSi<br />

amRvreuli da damaxinjebulia, ampartavnobis, pativmoyvareobis,<br />

egoisturi TavmoTneobis mier aris STanTqmuli.<br />

xolo erovnuli Rirsebis grZnoba gadagvarebulia<br />

cru, iluziebze damyarebul siamayed, romlis usafuZvlobac<br />

axla yvelas Tvalwin tragikulad gamoaSkaravda.<br />

magram iqneb Cvens mier gancdilma nacionalurma<br />

sircxvilma gamoaRviZos Rirsebis grZnoba rogorc zneobis,<br />

gonierebis da SemoqmedebiTi Sromis masazrdoebeli<br />

sawyisi _ Segvabrunos iliasken, anu gagvaxedos win.<br />

1993<br />

39


orgvari cnobiereba<br />

zogadad SegviZlia vTqvaT, rom ilia WavWavaZis<br />

patriotuli ideali iyo saqarTvelo rogorc Tavisufali,<br />

civilizebuli, evropeizebuli qveyana; xolo<br />

konkretulad Tu vilaparakebT, mis prozaSi gamokve-<br />

Tilia orgvari cxovrebis yaida da cnobierebis wyoba,<br />

romelTagan erTi mTlianad ewinaaRmdegeba da gamoricxavs<br />

qveynis evropeizaciis geziT ganviTarebas,<br />

meore ki am geziT svlis mamoZravebelia.<br />

sinamdvilisadmi evropul damokidebulebas arsebi-<br />

Tad is gansazRvravs, rom dasavleli adamiani Tavis-<br />

Tavis da cxovrebis aRmSenebeli da gardamqmnelia. misi<br />

yofiereba realobis mizanmimarTuli Secvlis, gaumjobesebis<br />

sistematuri cdaa, radgan igi Tvlis, rom es<br />

realoba mudmiv srulyofas saWiroebs. dasavleli adamiani<br />

energiulad eswrafis bunebrivi da socialuri<br />

garemos mowesrigebas, marTvas, raTa igi TavisTvis ufro<br />

keTilmyofeli da Sesaferisi gaxados. yovel<br />

SemTxvevaSi, renesansis epoqidan mokidebuli dasavleli<br />

adamiani swored aseTi Cans, Tumca amis fesvebi<br />

ufro Rrmaa...<br />

Zneli warmosadgenia sinamdvilisadmi amgvari damokidebulebis<br />

ufro sruli uaryofa, vidre ilia WavWavaZis<br />

`kacia-adamianis?!~ personaJebis arsebobaa: mouwyobeli<br />

da mouwesrigebeli yofa da sacxovrebeli garemo,<br />

romelsac mis mimarT adamianis ukiduresi daudevrobis<br />

daRi adevs; ucvleloba, erTis da imaves gau-<br />

Tavebeli gameoreba, roca droc TiTqos uZravia; uqmi<br />

da modunebuli, uenergio sicocxle, romlis sifuturoves<br />

avsebs xorcieli tkboba, gancxroma, SeiZleba<br />

iTqvas, `aRmosavluri hedonizmi~, oRond iseTive uxeSi<br />

da primitiuli, rogoric aris yvelaferi, rasac mwerali<br />

TaTqariZeebisTvis damaxasiaTeblad miiCnevs.<br />

cxovrebisadmi dasavluri, aqtiuri damokidebuleba<br />

saTaves iRebs gonebis primatidan, romelmac sabolood<br />

Tavisi cxadi gacnobiereba da aRiareba racionalizmSi<br />

da ganmanaTleblobaSi pova. gonebaa aqti-<br />

40


uri, moZravi, sinamdvilis wvdomis, gagebis da amdenad<br />

dauflebis daJinebiT mcdeli. gonebis raobaa maradiuli<br />

maZiebloba, ukve miRweuliT daukmayofilebloba,<br />

sisrulisken Seusvenebeli ltolva. `fausturi adamianis~<br />

gonebis mousvenrobaa ukufenili evropis socialuri<br />

da kulturuli cxovrebis aqtiur-dinamiur xasiaTSi,<br />

intensiur SemoqmedebaSi, SromaSi, romelmac<br />

sinamdviles gonebis moTxovnebis Sesatyvisi Tvisebrioba<br />

da saxe unda mianiWos.<br />

ilia WavWavaZe rogorc racionalisti da ganmanaTlebeli<br />

Tavisi satiris Zireul Temad ugunurebas ir-<br />

Cevs da Tavisi gmirebis samarcxvino dacemulobis pirvelmizezs<br />

ugunurebaSi xedavs. `kacia-adamianis?!~ personaJebisTvis<br />

upirvelesad swored gonebis sizantea<br />

niSandoblivi da maTi fizikuri inertuloba, mZime da<br />

umoZrao materialuroba maTive gonebrivi uZraobis<br />

mxatvruli gansxeulebac aris. TaTqariZeebis mTeli<br />

arseboba sruliad araracionaluria da, avtoris<br />

TvalTaxedviT, pirvel rigSi amiT aris damaRoneblad<br />

komikuri. moTxrobis gmirebi TiTqos buranSi, mTvlemarebaSi<br />

arian Cafluli. maT moSlili aqvT kavSiri realur,<br />

cocxal sinamdvilesTan, ar gaaCniaT misi saRad<br />

aRqmis da gaazrebis unari. isini Caketili arian yalbi<br />

tradiciuli Sexedulebebis, crurwmenebis, iluziebis<br />

_ gonebiT da sinamdvilis logikiT daudasturebeli<br />

warmodgenebis moCvenebiT samyaroSi, romelsac namdvili<br />

samyarosgan yru, sqeli kedeli mijnavs.<br />

moTxrobis personaJebis cnobiereba `miTosur-poeturia~,<br />

`magiuria~. am cnobierebas SeiZleba eWvmiutanel<br />

WeSmaritebad miaCndes zRapruli istoria xe cnobadisas<br />

zurmuxtis nayofis Sesaxeb, romelic did saxelmwifoTa<br />

Soris cilobis sagania da qveynad arev-darevas<br />

iwvevs. ymebis momaval gaTavisuflebas es cnobiereba<br />

imiT xsnis, rom mzes gveleSapi Semoexvia, radgan<br />

adamianebis codvebma imata _ zogierTi mebatone uRirsad<br />

iqceva, tradicias Ralatobs da vaWariviT mogebas<br />

eZebs. sakuTar uSvilobasac, rogorc gvaxsovs,<br />

TaTqariZeebi zemiwieri Zalebis wyromas Tu boroti<br />

41


sulebis xrikebs miaweren da am ubedurebisgan Tavdasaxsnelad<br />

`magiur~ saSualebebs iyeneben. sinamdvilis<br />

movlenebs Soris realuri mimarTebebis, mizez-Sedegobrivi<br />

kavSirebis danaxva da gageba maT ar SeuZliaT<br />

da sruliad araidumali ambebi `jadosnur-mistikurad~<br />

aixsneba. amgvari araracionaluri azrovnebis nimuSia,<br />

vTqvaT, luarsabis mier batonymobis gamarTlebac<br />

RvTis nebaze miTiTebiT da im utyuari sabuTiT,<br />

rom adamianis xelis TiTebic ki RmerTma araTanabari<br />

zomis Seqmna.<br />

moTxrobaSi komizms xSirad badebs personaJebis azrovnebis<br />

alogikuroba, maT mier gamomJRavnebuli logikuri<br />

dasabuTebis uunaroba, maTi `azrebis~ da am<br />

`azrebis~ dasamtkiceblad moSveliebuli `faqtebis~,<br />

`argumentebis~ Seusatyvisoba. amis klasikuri magali-<br />

Tia cnobili `buzebis epizodi~, sadac sinamdvilis<br />

elementaruli logikis vergagebaa gamasxrebuli. aseve<br />

cnobil pasaJSi, romelic kulinariis sakiTxebze kamaTs<br />

eZRvneba, gamWvirvalea aramxolod TaTqariZeTa<br />

interesebis simdable, aramed agreTve cnobierebis<br />

garkveuli, araracionaluri wyoba, kamaTis sagnis ar-<br />

CevaSive rom vlindeba _ ar SeiZleba imis logikuri<br />

argumentireba, Tu romeli kerZia `kerZebis mefe~, an<br />

romeli Tevzi _ `Tevzebis mefe~, es `poetur-pirobi-<br />

Ti~ warmodgenebis sferoa. amitom `argumentad~ gvevlineba<br />

gmirebis Wirveuli subieqtivizmi, romelsac<br />

jiutad ar surs ukan daxeva.<br />

es gamamxiarulebeli viTareba arc ise mxiaruli<br />

daskvnebis gamotanisken gvibiZgebs. racionaluri azrovneba<br />

gulisxmobs sinamdvilis kanonebis da obieqturi<br />

wyobis adekvatur aRqmas, moiTxovs adamianis arsebobis<br />

realobasTan SeTanadebas, igi subieqts garkveul<br />

sazRvrebs uwesebs. xolo racionaluri azrovnebis ganuviTarebloba<br />

realisturi aRqmis sisustes moaswavebs<br />

da infantilurad Jinian subieqtivizms gasaqani<br />

eZleva. gonebis umoqmedoba da siRatake, gonebis kontrolis<br />

ararseboba aadvilebs qvena grZnobebis da vne-<br />

42


ebis, moqiSpeobis, jibris, Suris galaRebas, rogorc<br />

es TaTqariZeebis cxovrebaSia.<br />

`kacia-adamianis?!~ personaJTa cnobierebaSi gabatonebul<br />

crurwmenebs Soris ganaTlebis da codnis _<br />

sistematuri gonebrivi aqtivobis SiSnarevi aTvalwunebac<br />

aris. aseve Clungi aTvalwunebiT uyureben isini<br />

Sromas. moTxrobis personaJebs CveviaT warsulis ganusjeli<br />

idealizacia, romelic mJRavndeba, magali-<br />

Tad, aseT absurdSi _ adrindeli dro imiT jobs awmyos,<br />

rom maSin saZraxis saqmeebs ukeTesad aCumaTebdnen.<br />

yvelaferi, rac axal civilizaciasTan aris dakav-<br />

Sirebuli, maT `magiur~ da konservatul cnobierebas<br />

saxifaTo jadoqrobad, eSmakis manqanebad warmoesaxeba<br />

(ase aRiqvamen qalaqis cxovrebas). cnobiswadili, raime<br />

siaxlis gaazrebis moTxovnileba am daxSul cnobierebaSi<br />

ar iZvris.<br />

TaTqariZeebis arsebobis erT-erTi burjia crurwmena,<br />

rom uxeSi Zaladoba aucilebelia wesrigisTvis<br />

_ amaze metyvelebs kolorituli epizodi, sadac ugunuri<br />

egzekucia _ ymebis dawiokebaa aRwerili, agreTve<br />

luarsabis da darejanis gauxunari Segonebani imis<br />

Taobaze, rom ymebi mudam SiSSi unda amyofo, Torem<br />

Tavs gauvaT... erTi moazrovnis mtkicebiT, Zaladobis<br />

absoluturi efeqtianobis uryevi aRiareba, adamianze<br />

gonivruli, damarwmunebeli sityviT zemoqmedebis nacvlad<br />

ZaladobisTvis upiratesobis miniWebac iyo aRmosavluri<br />

samyaros CamorCenis, gaxevebis mizezi. da TaTqariZeebic<br />

xom arsebiTad aRmosavlelebi, azielebi<br />

arian...<br />

araadekvaturia, iluzorulia moTxrobis mTavari<br />

personaJebis warmodgena sakuTar Tavze: rogorc ver<br />

xedaven realobas, aseve ver xedaven TavisTavs realobaSi.<br />

maTi dabinduli, burusSi CaZiruli goneba uZluria<br />

realisturad aRiqvas da gansajos maTive raoba,<br />

SesaZleblobebi da amis Sedegad Tavs iCens komikurad<br />

gadaWarbebuli TviTSefasebani, Tavmomwoneoba, rac<br />

uzomo kvexnaSi da qadilSi gamoixateba. isini amJRavneben<br />

gansakuTrebul `niWs~ Seiqmnan, ganimtkicon da<br />

43


SeinarCunon iluziebi, yvelaferi warmoidginon ise,<br />

rogorc maTTvisaa xelsayreli _ sakmarisia movigonoT<br />

uSvilobiT aRZruli peripetia da misi damagvirgvinebeli<br />

iluzoruli gamarjveba, romlis aRsaniSnavadac<br />

xalisiani dResaswauli ewyoba. maTze damatyveveblad<br />

moqmedebs qeba da pirferoba, radgan es tkbili<br />

iluziebis SenarCunebaSi exmarebaT da advilad mosatyueblebi<br />

arian, imitom, rom adamiani yvelaze metad im<br />

tyuils ijerebs, romelic mis Tavismotyuebis survils<br />

Tanxvdeba.<br />

gonierebiT arc moTxrobis danarCeni personaJebi<br />

gamoirCevian, Tumca zogierT maTgans aqvs patara eSmakuri<br />

Wkua, romelic mxolod sxvebis gabriyvebis da ra-<br />

Racis gamorCenis unarSi vlindeba.<br />

TaTqariZeebis cnobierebis wyobas ilia WavWavaZe<br />

gviandeli, ukve gamofituli feodalizmis socialur<br />

struqturasTan akavSirebs, mis maxinj nayofad warmogvidgens.<br />

magram TaTqariZeTa saxeebi socialur SinaarsTan<br />

erTad garkveuli epoqis qarTuli mentalobis<br />

momcvelia, rasac moTxrobis avtori TviTon<br />

gvaniSnebs.<br />

ilias mier Seqmnil satirul saxeebs mniSvnelovnebas<br />

da sicocxlis xangrZlivobas uwinaresad swored<br />

maTSi gamoxatuli mentalobis buneba aniWebs. TaTqari-<br />

Zeebis yofiTi cxovrebis wesis da empiriuli xasiaTis<br />

zogierTi niSani SedarebiT ioli Sesacvleli (Tu SesaniRbavi)<br />

aRmoCnda, maTi cnobierebis gvianfeodaluri<br />

wyoba ki ufro gamZle gamodga da mniSvnelovanwilad<br />

jerac daurRvevelia.<br />

amis mTavari mizezi ase ikveTeba _ ilia WavWavaZis<br />

mier energiulad wamowyebuli ganmanaTlebluri sulieri<br />

revoluciis gagrZelebas da gaRrmavebas, kapitalisturi<br />

ekonomikis da socialuri urTierTobebis<br />

ganviTarebis paralelurad, unda moyoloda qarTuli<br />

cnobierebis racionalizacia, magram igi CaaxSo marqsistulma<br />

moCvenebiTma racionalizmma, sinamdvileSi<br />

kvlavindeburad `miTologiam~, `magiam~. is aRzrdis da<br />

amkvidrebs cnobierebas, romelic ar aris orientire-<br />

44


uli samyaros adekvatur aRqma-gagebaze da ar wyalobs<br />

racionaluri azrovnebis iseT kriteriumebs, rogoricaa<br />

sicxade, realizmi, mizanmimarTuloba, logikuri<br />

Tanmimdevruloba, kritikuloba... aseTi kriteriumebiT<br />

aRWurvili cnobiereba xelaRebiT, myari safuZvlis<br />

gareSe arafers irwmunebs an uaryofs.<br />

racionalizmsac axlavs garkveuli safrTxe: is SeiZleba<br />

mowydes cocxal sinamdviles da gauCndes yovlisSemZleobis<br />

pretenzia; iqces sqematur doqtriniorobad,<br />

realobisgan ganyenebul utopizmad, an dacildes<br />

humanizms da gamJRavndes rogorc emociuri siRaribe<br />

da simSrale, usulgulo pragmatizmi, sinamdvilis<br />

da adamianisadmi momxmarebluri damokidebuleba... magram<br />

yovelive es sxva msjelobis Temaa. amJamad sxva<br />

yvelaferze metad swored Cveni naklebad racionaluri<br />

cnobiereba gveRobeba win, gviZnelebs demokratiuli<br />

sazogadoebis da saxelmwifos Seqmnas, ramdenadac<br />

dasavluri demokratiis formirebis erT-erTi ZiriTadi<br />

wanamZRvari swored dasavluri racionalizmi iyo,<br />

xolo axla misi simkvidris erT-erTi ZiriTadi<br />

garantia.<br />

racionalizmi ar cnobs apriorul, gonebiT da<br />

cdiT Seumowmebel WeSmaritebebs, romelTa wvdomis da<br />

flobis monopoliis daweseba da miTviseba avtoritaruli<br />

mmarTvelobis mier warmoadgens mis ideologiur<br />

samagrs; igi gulisxmobs sinamdvilis SemecnebiTi<br />

aTvisebis procesis usasrulobas, rac arsebobis uflebas<br />

aniWebs azrovnebis pluralizms, aRvivebs Semwynareblobas;<br />

is iqceva sazogadoebrivi cxovrebis optimaluri<br />

mowyobis sawindrad, ramdenadac sinamdvilis<br />

racionaluri daufleba moiTxovs gonebis principebis<br />

_ WeSmaritebis, samarTlianobis, adamianis (rogorc<br />

gonieri arsebis) Tavisuflebis da bednierebis _<br />

xorcSesxmas da sazogadoebis Sesabamis organizebasac;<br />

sinamdvilisadmi racionaluri mimarTeba SesaZlebels<br />

xdis individTa interesebis urTierTSexamebas, gonivruli<br />

TviTSezRudvis wyalobiT TviTeuli individis<br />

Tavisuflebis Tanaarsebobas sxvebis TavisuflebasTan.<br />

45


Tavisufali sazogadoebis yvelaze mtkice sayrdenia<br />

racionaluri, Tavisufali Sroma, romelic xels<br />

uwyobs Sesaferisi sulieri wyobis mqone adamianis<br />

Camoyalibebas.<br />

ilia WavWavaZe eZiebda aseTi tipis adamians qarTul<br />

sinamdvileSi, man icoda, rogori unda yofiliyo igi.<br />

`oTaraanT qvrivis~ gmirebSi vxedavT mis idealur nimuSs,<br />

romelic metnaklebi mxatvruli srulfasovnebiT<br />

aris realizebuli (qvrivis saxe gacilebiT ufro<br />

sisxlsavsea, vidre giorgis saxe). am gmirebis yofierebis<br />

saZirkveli Sromaa, pirad sakuTrebaze damyarebuli<br />

Tavisufali, racionaluri Sroma. adamianebis Sefasebis<br />

mTavari da uSeRavaTo sazomic maTTvis keTilsindisieri<br />

Sromis, nayofieri aqtivobis unaria. Sromas<br />

efuZneba maTi Sinagani damoukidebloba, Rirsebis gamaxvilebuli<br />

grZnoba da samarTlianobis mZafri moTxovnileba,<br />

Tavisi adamianuri uflebebis dacvis SemZleoba,<br />

agreTve sxvaTa kerZo sakuTrebisadmi pativiscema<br />

da moqalaqeobrivi Segneba.<br />

moTxrobis mTavari personaJebi, upirvelesad oTaraanT<br />

qvrivi, arsebiTad imave eTikis ganmaxorcieleblebi<br />

arian, romelsac maqs veberi `protestantul Sromis<br />

eTikas~ uwodebs da `kapitalizmis sulis~ gaCenis da<br />

damkvidrebis mZlavr faqtorad miiCnevs. igi moiTxovs<br />

meTodur sibejiTes, yairaTianobas, sifxizles, yofacxovrebis<br />

da meurneobis gonivrul reglamentirebas,<br />

organizebas. vfiqrobT, saWiro ar aris moTxrobis Sesabamisi<br />

monakveTebis vrclad ganxilva imis dasadastureblad,<br />

Tu ramdenad damaxasiaTebelia nawarmoebis<br />

gmirebisTvis amgvari eTika (niSandoblivia Tundac is,<br />

rogor gegmazomierad anawilebs qvrivi Tavis Semosavals).<br />

oRond maT Tvisebebs ar ganekuTvneba iseTi<br />

burJuaziuli mankiereba, rogoric xelmoWerilobaa.<br />

oTaraanT qvrivs mwerali qristianuli qvelmoqmedebis<br />

saTnoebiTac ajildoebs, romelsac is garegnuli<br />

siuxeSiT avlens, raTa mowyalebis mimRebs Rirsebis<br />

grZnoba da damoukidebeli arsebobis moTxovnileba<br />

gauRvivos.<br />

46


veberi protestantuli Sromis eTikis realizebas<br />

gansazRvravs rogorc `saero asketizms~. ilias gmiric<br />

pirquSi puritani qalia, cxovrebis simZimesTan brZolaSi<br />

da tanjvis moTmenaSi asketiviT gamkacrebuli,<br />

Tavisi grZnobebis da survilebis asketuri simtkiciT<br />

damaurvebeli.<br />

es morwmune adamiani, TaTqariZeebisgan gansxvavebiT,<br />

fatalistur pasiurobas mkveTrad uaryofs da<br />

imeds pirvel rigSi sakuTar gonebaze da qmedebaze<br />

amyarebs. fxizeli da basri goniereba, sruli realizmi,<br />

simarTlis, Tundac sastiki simarTlis danaxvis wadili<br />

da unari megzurobs mas cxovrebaSi. misi cnobiereba<br />

racionaluria _ iluziebiT, crurwmenebiT Seuborkavi,<br />

cxadi azris da miznis gamomkveTi, myari logikis<br />

mimyoli, kritikuli da TavisTavadi. ilias gmirs aRizianebs<br />

yovelive, rac gonebas adunebs da sinaTles<br />

aklebs. TviTon iliasac xom gansakuTrebiT gonebis<br />

Zili aRizianebda.<br />

racionaluri, gonebas dandobili cnobierebis<br />

formireba racionaluri da Tavisufali Sromis safuZvelze,<br />

avtonomiuri pirovnebis gonivruli aqtivoba<br />

isaxeba ilia WavWavaZis SemoqmedebaSi qveynis aRorZinebis<br />

da ganviTarebis pirobad. amgvar Tvalsazriss<br />

ukeTesi alternativa axlac iseve ara aqvs, rogorc<br />

ilias dros ar hqonda.<br />

1992<br />

47


gzajvaredinze<br />

axali qarTuli, realisturi prozis erT-erTi pirveli<br />

nimuSi `mgzavris werilebi~ amave dros qarTuli<br />

lirikuli prozis erT-erTi pirveli nimuSic aris. am<br />

nawarmoebis centraluri figura avtoria, ufro zustad<br />

ki, lirikuli gmiria, romlis STabeWdilebebi, gancdebi,<br />

fiqrebi gaivlis Cvens Tvalwin da nawarmoebis<br />

mxatvrul organizms qmnis. warmogvidgeba pirovnebis<br />

sulieri samyaros dinamiuri da daZabuli suraTi.<br />

cocxali emociuroba, mRelvareba, SeiZleba iTqvas,<br />

dramatizmi msWvalavs `mgzavris werilebs~. igi ar daiyvaneba<br />

ilia WavWavaZis mwerluri Tu moqalaqeobrivi<br />

poziciis erTmniSvnelovan formulirebebze. aranakleb<br />

sayuradReboa subieqturi, intimuri gancda da azri,<br />

romlidanac es formulirebebia aRmocenebuli da<br />

romelic Sesulia kidec maT SedgenilobaSi.<br />

zogad mniSvnelobasTan erTad subieqtur-pirovnul<br />

Sinaarss vpovebT Tergis da myinvaris, dRis da<br />

Ramis saxe-simboloebSi.<br />

`mgzavris werilebis~ lirikuli gmiri gzajvaredinzea,<br />

arsebiTi arCevanis winaSea. cxovrebis da Semoqmedebis<br />

or tips, or SesaZleblobas, romelTa Sorisac<br />

man arCevani unda gaakeTos, upirveles yovlisa Tergi<br />

da myinvari ganasaxierebs. ori pozicia abstraqtulad<br />

ki ar upirispirdeba erTmaneTs, abstraqtulad ki ar<br />

xdeba erTis uaryofa da meoris WeSmaritebis aRiareba,<br />

aramed _ lirikuli gmiris gulSi da gonebaSi. marTalia,<br />

misi simpaTia mkveTrad aris gadaxrili ori SesaZleblobidan<br />

erT-erTis mxares, magram arCevanis aqti<br />

garkveuli siZnelisganac ar aris dazRveuli.<br />

davakvirdeT am pasaJs: `daRamda, magram me mainc<br />

stanciis gareTa var da daJinebiT yuracqvetili gonebas<br />

vadevneb Tergis TavzexelaRebuli denis xuilsa.<br />

yvela dadumda da Sen ar sdumob, Tergo! merwmuneT, me<br />

mesmis am xmagakmendils qveyanaSi Tergis dauCumari Civili.<br />

arian adamianis cxovrebaSi imisTana wuTni martoobisa,<br />

roca bunebas Sen TiTqo Sensas agebineb da igi<br />

48


Tavisas Sen gagebinebs. amitomac SegiZlian sTqva, rom<br />

martoobaSic arsad marto ara xar, hoi, orfexo cxovelo,<br />

romelsac adamians geZaxian. am Rames vgrZnob,<br />

rom Cemis fiqrebisa da Tergis Civilis Sua aris raRac<br />

idumali kavSiri, aris raRac Tanxmoba. guli mitoks da<br />

mklavi miTrTis. risTvis? dros davacaloT amis pasuxis<br />

gacema~.<br />

Tergi aq axleburad warmodgeba, moulodnelad saxes<br />

icvlis _ dRisiT es saxe gmirulia. `daloca<br />

RmerTma isev Tavzed xelaRebuli, giJi, gadareuli,<br />

Seupovari da daumonavi mRvrie Tergi. Savi kldis gulidam<br />

gadmomskdari modis da mobRavis da abRavlebs<br />

Tavis gareSemosa. miyvars Tergis zariani xuili, gamalebuli<br />

brZola, drtvinva da vai-vaglaxi~. sxvagan lirikuli<br />

gmiri ase mimarTavs Tergs: `Seni Weqa-quxili,<br />

Seni zariani xmauroba, Seni SfoTva da foTva, Seni<br />

gauTavebeli brZola qva-klde-RresTan, TiTqos Seni<br />

ganieri wadili Sens viwro sawolSi ver moTavsebulao.<br />

bevri ram sagulisxmoa SenSi, Cveno daumonavo Tergo,<br />

Sens Zlevamosils da Seupovars denaSia~. mimzidvelia,<br />

STamagonebelia Tergis heroikuli ieri, Tergis rogorc<br />

brZolis da daudgromlobis, energiuli moZraobis<br />

xati. misi mSveniereba misi simZlavre da simZafrea.<br />

am aqtiuri arsebobisgan ganuyofelia SeWirveba. `Tergi<br />

saxea adamianis gaRviZebulis cxovrebisa, amaRelvebeli<br />

da Rirssacnobi saxec aris: mis mRvrie wyalSi<br />

sCans mTelis qveynis ubedurebis nacartuta~. magram es<br />

SeWirvebac heroikulia, igi Tergis amayi da Zlieri<br />

xmauriT, `drtvinviT~ aris gamJRavnebuli.<br />

RamiT ki Tergis heroika qreba da mas elegiuroba<br />

enacvleba. dRisiT mebrZoli da meamboxe Tergi RamiT<br />

Civis im mousvenrobis, SfoTvis gamo, romelic misi<br />

xvedria. Civili tkivilisgan daRlis, Taviseburi sisustis<br />

gamovlenaa. ase gamoxatuli tkivili ufro ga-<br />

SiSvlebuli da xelSesaxebia, vidre heroikuli tanjva.<br />

tkivils, romelic Tergis `dauCumarma Civilma~ gaamxila,<br />

Camoclili aqvs efeqturi forma, sanaxaobrioba.<br />

samagierod Tergis Rameuli xma Tavisi lirikuli<br />

49


siwrfeliT da aRsarebiTobiT srulad da Seuferavad<br />

avlens tkivilis mTel siRrmes, simwares.<br />

Tergis Civils da lirikuli gmiris fiqrebs Soris<br />

Tanxmoba niSnavs, rom es gmiri gamaxvilebulad grZnobs<br />

misTvis sasurveli da TergiT gansaxierebuli aqtiuri<br />

cxovrebis simZimes da mtkivneulobas. mdinaris Civili<br />

mas misi momavali arsebobis siZneles umJRavnebs. ilias<br />

lirikul gmirs uCndeba ganwyoba, winaTgrZnoba, romelsac<br />

axlavs mRelvareba, sisuste, SiSi. ras moaswavebs<br />

aseTi ganwyoba, momavalSi gairkveva. `guli mitoks<br />

da mklavi miTrTis, risTvis? dros davacaloT amis<br />

pasuxis gacema~.<br />

drom marTlac gasca am kiTxvas sastiki pasuxi...<br />

magram aseTi fiqrebis da gancdebis miuxedavad lirikuli<br />

gmiris miswrafeba aqtiuri cxovrebisken ucvlelia<br />

da es miswrafeba axla ufro faseulia _ lirikul<br />

gmirs ukeTesad aqvs gacnobierebuli, ris arCevas<br />

apirebs da mainc am mSfoTvare, tkivilian yofnas amjobinebs,<br />

romlis saxe-simbolodac Tergis gverdiT<br />

dRec gvevlineba. `momeciT me naTeli da mousvenari<br />

dRe Tavisi tanjviTa, wvalebiTa, brZoliTa da vai-vaglaxiTa~.<br />

magram Semdeg SiSi, eWvi kvlav Cndeba. `SevsxediT<br />

cxenebze da wamovediT stefanwmindidam. ukanasknelad<br />

Sevxede myinvars. igi rogorRac didkacurad ib-<br />

Rvireboda Tavis simaRlidam. aman amiria im diliT<br />

damSvidebuli goneba. gulma kvlav tokva damiwyo da<br />

mklavma TrTola. srulis mZulvarebiT movaSore Tvali<br />

myinvaris didebulebasa da ufro didis pativiscemiT<br />

gamoveTxove mis fexTa qveS gagiJebiT mavals<br />

Tergsa~.<br />

rogorc vxedavT, lirikul gmirs igive SiSi da uRonoba,<br />

mRelvareba moicavs, romelmac Tergis Civilis<br />

mosmenisas Seipyro. fsiqologiuri mdgomareobis igiveobas<br />

mowmobs misi gamomxatveli frazis gameoreba:<br />

`guli mitokavs da mklavi miTrTis~ _ `gulma kvlav<br />

tokva damiwyo da mklavma TrTola~. mRelvareba imiT<br />

aris gamowveuli, rom myinvari kidev erTxel Seaxsenebs<br />

ilias lirikul gmirs cxovrebis sakmaod momxiblav<br />

50


wess, romelic gulisxmobs socialuri yofis tkivilebis<br />

da sazrunavisgan, saWirboroto problemebisgan garidebas,<br />

yoveldRiurobisgan ganyenebas, maradiulobaze<br />

da ara konkretul droze orientirebas. aqtiuri<br />

cxovrebisadmi RamiT gancdilma SiSma, rogorc Cans,<br />

ukvalod ar Caiara da amitom myinvaris mizidulobis<br />

ZalisTvis winaaRmdegobis gaweva axla ufro Znelia. ai,<br />

ram `auria~ goneba `mgzavris werilebis~ gmirs. mas<br />

kvlav eZaleba SiSi imisadmi, rac myinvariviT amaRlebuli<br />

da ganyenebuli arsebobis antiTezaa _ mSfoTvare<br />

sazogadoebrivi cxovrebisadmi. magram orWofobas da<br />

sisustes nebisyofa axSobs da ukve sabolood, gadaWriT<br />

xorcieldeba arCevani imis sasargeblod, rasac<br />

qveynis sasicocxlo interesebi moiTxovs.<br />

myinvars Tavisi mimzidveloba aqvs `mgzavris werilebis~<br />

lirikuli gmirisTvis. Tergis da myinvaris dapirispireba<br />

arc ise martivi da sworxazovania, rogorc<br />

erTi SexedviT gveCveneba. es ar aris usulo ritorikuli<br />

figura. am saxe-simboloebiT zogadi principebis<br />

garda gamoxatulia adamianuri arCevanis aqti, romelic<br />

moklebuli ar aris tkivils. es savsebiT bunebrivia<br />

_ ilias lirikuli gmiri sityvebiT ki ar TamaSobs,<br />

aramed sakuTar momavals gansazRvravs, saku-<br />

Tar beds wyvets. sazogadoebrivi cxovrebisgan gandgoma<br />

Tu masSi aqtiuri monawileoba ilias pirovnuli<br />

dilemaa. `mgzavris werilebSi~ gadawyvetili es dilema<br />

ufro safuZvlianad `gandegilSi~ wydeba.<br />

ilia WavWavaZis sulieri siZlieris, misi moqalaqeobrivi<br />

da SemoqmedebiTi poziciis simyaris sawindari<br />

is ki ar aris, rom misTvis ucxoa eWvi, aramed is, rom<br />

igi eWvebs da orWofobas nebisyofis simtkiciT, rwmeniT<br />

da azris sinaTliT igeriebs.<br />

51


* * *<br />

`mgzavris werilebis~ lirikuli gmirisTvis Tergis<br />

Civilis gagoneba ucnauri movlenaa, bunebis da<br />

adamianis iSviaTi, gansakuTrebuli kontaqtis Sedegia.<br />

kidev gadavikiTxoT es striqonebi: `arian adamianis<br />

cxovrebaSi imisTana wuTni martoobisa, roca bunebas<br />

Sen TiTqos Sensas agebineb da igi Tavisas Sen gagebinebs.<br />

amitomac SegiZlian sTqva, rom martoobaSic<br />

arsad marto ara xar, hoi, orfexa cxovelo, romelsac<br />

adamians geZaxian. am Rames vgrZnob, rom Cemis fiqrebisa<br />

da Tergis Civilis Sua aris raRac idumali kavSiri,<br />

aris raRac Tanxmoba~.<br />

bunebis da adamianis aseTi sulieri urTierTkav-<br />

Siris idea romantikuli msoflmxedvelobis kuTvnilebaa.<br />

mis safuZvels Seadgens bunebis rogorc suliT da<br />

azriT aRsavse cocxali mTlianobis aRqma. ase aRiqvamda<br />

bunebas, magaliTad, baraTaSvili: `mrwams, rom ars<br />

ena ram saidumlo uasakoTac da usulT Soris, da ucxoveles<br />

sxvaTa enaTa ars mniSvneloba maTis saubris!~.<br />

romantikosebi Tvlian, rom bunebis sulis wvdoma, misi<br />

metyvelebis mosmena da gageba, masTan Sinagani dialogi<br />

da urTierTgandoba SesaZlebelia. buneba maTi mesaidumlea,<br />

aq egulebaT is, ris povnac adamianebSi uWirT<br />

_ utyuari WeSmariteba, namdvili sulieri Tanaziaroba,<br />

Tavisi fiqrebis da grZnobebis gamoZaxili. `bunebaSi<br />

yvelaferi suls enaTesaveba da sulis Tanxmieria,<br />

is yvela simReras pasuxs aZlevs, is eqoa da xSirad<br />

pirveli iwyebs imis mReras, rasac me vfiqrob...~ _<br />

ambobs, magaliTad, erTi romantikosi mwerali...<br />

aseTi Tvalsazrisi gasagebs xdis, ratom aris buneba<br />

romantikuli gmiris TavSesafari: igi bunebaSi aRar<br />

aris marto, igi ganmartoebulia. Tu martooba mZime da<br />

usiamovnoa, ganmartoeba, piriqiT, sasurveli mdgomareobaa,<br />

Sinaganad savse da nayofieri. bunebis meoxebiT<br />

martooba ganmartoebad gardaiqmneba.<br />

ilias lirikuli gmiric bunebasTan `idumali kavSiriT~,<br />

`TanxmobiT~ martoobisgan Tavisufldeba, Tanam-<br />

52


grZnobels da Tanamoazres poulobs, es ki tipiuri<br />

romantikuli situaciaa.<br />

mas axlavs romantizmis iseTi niSandoblivi atributic,<br />

rogoric Ramis saxea.<br />

`Ramis saxes romantikul xelovnebaSi orgvari mniSvneloba<br />

aqvs. erTi mxriv, Rame aris yofierebis pirquSi<br />

xasiaTis simbolo. misi siSave samyaros bneli koloritis<br />

gamoxatulebaa. mdabali da civi samyaro TiTqos<br />

wyvdiadiT aris dafaruli. Rame gamouvali, pesimisturi<br />

gancdebis Tanxmieria. Rameuli peizaJis fonze<br />

trialdeba saSinelebebi, adamianebis cxovrebaSi erevian<br />

Semzaravi imqveyniuri Zalebi, xdeba koSmaruli dana-<br />

Saulobebi, iRviZebs usufTao sindisis qenjna... meore<br />

mxriv, dRis usaxur cxovrebas RameSi gaurbian. Rame<br />

axdens samyaros winaaRmdegobebis vualirebas, ukmari<br />

harmonia Seaqvs samyaroSi. RamiT aexdeba cxovrebas<br />

saburveli, romelic WeSmaritebas gvimalavs, qreba<br />

TvalismomWreli sinaTle, samyaros namdvili arsi ki<br />

Tavisi siSiSvliT warmogvidgeba. adamianis suli intimurad<br />

exeba qveynierebis sulier arss, masSi cocxldeba<br />

da iRviZebs dRis zedapiruli cxovrebis mier Cakluli<br />

grZnobebi~ (v. vanslovi, romantizmis esTetika).<br />

am Sexedulebis sailustraciod romantikuli poeziis<br />

oriode qrestomaTiuli nimuSi gavixsenoT. Tavis<br />

erT leqsSi Rameuli harmoniis aseT suraTs qmnis lermontovi:<br />

`Выхожу одни я на дорогу, Сквозь туман кремнистый<br />

путь блестит. Ночь тиха. Пустыня внемлет Богу… И звезда с<br />

звездою говорит~.<br />

samyaros RvTaebrivi wesrigi, romelic dRisiT uCinaria,<br />

RamiT TvalsaCino xdeba. marTlac, `adamianis suli<br />

intimurad exeba qveynierebis sulier arss~. mis winaSea<br />

ara mkvdari da utyvi materia, aramed goniT da<br />

metyvelebiT dajildoebuli qmnileba.<br />

Ramis saSineli saxe ki SegviZlia davinaxoT, vTqvaT,<br />

tiutCevis leqsSi `dRe da Rame~. `И бездна нам обнажена С<br />

своими страхами и мглами, И нет преград меж ей и нами – Вот<br />

почему нам ночь страшна!~.<br />

53


Rame samyaros gonebiT miuwvdomel, iracionalur<br />

siRrmeebs aSiSvlebs da am gaugebari uZirobis pirispir<br />

adamians uzomo SiSi ipyrobs.<br />

iliaseul Ramis saxeSi am fenomenis orivenairi<br />

romantikuli gaazrebaa SeTavsebuli. igi harmoniulic<br />

aris da saSinelic. garegnulad aq harmonia sufevs _<br />

adamiani uaxlovdeba bunebas, raRac idumali ZaliT<br />

mis enas igebs, mis suls wvdeba; martooba gadalaxulia.<br />

amitom saxis zedapiri mTlianobaSi sakmaod wynaria,<br />

magram mis miRma Rameuli STabeWdilebebiT aRZruli<br />

SiSia mimaluli.<br />

ilia erTianad uaryofs yovelive amas, uaryofs<br />

romantikul msoflgagebas da esTetikas.<br />

uaryofis mTavari samizne, rasakvirvelia, Ramis<br />

SiSmomgvreli iracionaluroba da idumalebaa _ ganzogaddeba<br />

lirikuli gmiris mier RamiT gancdili SiSi,<br />

misi sakuTari sulieri gamocdileba. `hoi, bnelo Ramev,<br />

mejavrebi Sen me! Sen rom ar daarsebuliyav qveynisaTvisa,<br />

me mgonia, rom naxevari ubedurebac adamianisa<br />

qveyanazed ar iqneboda. SenTa movlenaTa dasces<br />

pirvelad Tavzari adamianis gonebasa da daafrTxes igi.<br />

mas aqeT SeSinebulsa gza Tavisi ver upovnia, _ da aha,<br />

ibrZvis adamiani da dRevandlamde aTasSi erTsa Tavisi<br />

erTxel damfrTxali goneba frTxolas ver gadauCvevia.<br />

ai mizezi qveynis ubedurebisa~. romantikul msoflgagebasTan<br />

kamaTSi mkvidrdeba racionalisturi, gonebis<br />

Zalis rwmenaze daSenebuli msoflmxedveloba.<br />

gonebam Tavi unda daaRwios SiSs garemomcveli samyaros<br />

winaSe da Tavisi SesaZleblobebi ganaxorcielos,<br />

adamianis cxovrebis gezismimcemad iqces _ aseTia<br />

Ramisadmi mimarTuli inveqtivis gamWvirvale Sinagani<br />

azri. swored es azri ganasxvavebs Ramis saxis iliaseul<br />

interpretacias im romantikuli Tvalsazrisisgan,<br />

romlis mixedviTac Rame samyaros namdvili bunebis<br />

_ bneli iracionalurobis anareklia da amitom<br />

misi saSinelebis Zleva SeuZlebelia, mas mxolod ganicdian<br />

da Wvreten. iliasTvis ki Ramis saSinelebas ara<br />

aqvs substancia, igi SeiZleba gaqres da unda gaqres ki-<br />

54


dec. es moxdeba Tu ara, imazea damokidebuli, danebdeba<br />

Tu moereva SiSs goneba. ilia TiTqos mecnierulad<br />

ganmartavs Ramis fenomens, mis raobas da `qveynis ubedurebis<br />

mizezs~ adgens _ racionalisturia aramarto<br />

ilias zogadi pozicia, aramed azrovnebis wesic.<br />

Ramis saxes TandaTan Sordeba yovelgvari romantikuli<br />

iracionalizmi, metafizikuri ganzomileba, is<br />

realisturi SinaarsiT ivseba. `hoi, bnelo Ramev, mejavrebi<br />

Sen me. Senis kalTis qveSa, vin icis, ramdeni gaborotebuli<br />

mteri adamianisa exla Tavs imalavs? vin<br />

icis, am bnel fardis qveS, romelic exla Cems Tvals<br />

Camoafare, ramdeni mWedveli da mtarvali qveynisa<br />

sWedavs borkilTa adamianis bedis SesaWedad?~. ilias<br />

ganmanaTlebluri SexedulebiT, gonebis daTrgunuloba,<br />

umecreba tiranebis mokavSirea, maTi batonobis ganmamtkicebelia.<br />

adamians emuqrebian ara idumali, aramed<br />

savsebiT realuri socialuri Zalebi da Rame maT<br />

simbolurad gamoxatavs.<br />

amasTanave irRveva Ramis romantikuli harmoniac,<br />

Rameuli simSvide da myudroeba, zmanebebi gafantulia.<br />

`wariReT es bneli da mSvidobiani Rame Tavisi ZiliTa<br />

da sizmrebiTa...~. es gasagebic aris, `mSvidobianoba~<br />

xom moCvenebiTi da zedapirulia, saSinelebis SemniRbveli.<br />

daSinebuli gonebis umweoba samyaros winaSe badebs<br />

iluziebs da ilia uaryofs Rames rogorc iluziebis<br />

mSobels. `Sen (Rame) xar xelis Semwyobi im xelobisa,<br />

romelsac TvalTmaqcobas eZaxian da romelic<br />

adamianis damfrTxal gonebasa ubedurebas bednierebad<br />

aCvenebs xolme~. yvelafers, rac sinamdviles gva-<br />

Sorebs, rac mas idealizebulad warmogvidgens, arsebobis<br />

ufleba erTmeva. sinamdvilis mkacrad realisturi<br />

xedva, iluziebisgan Tavisufleba iliasTvis erTaderTi<br />

swori poziciaa. es pozicia `mgzavris werilebis~<br />

dasawyisSive ikveTeba, sadac mwerali ironiulad SeniSnavs:<br />

`amboben: И дым отечества нам сладок и приятен. kvamlis<br />

sitkboebazed ki ukacravad, da siamovnebazed ki<br />

imas mogaxsenebT, rom kvamli friad sasiamovnoa... imis-<br />

Tvis, rom kvamli Tvals efareba da marTlWvretas uS-<br />

55


lis... oh, mamulis kvamlo, marTla-da tkbili da sasiamovno<br />

xar: xandaxan ise agvibam Tvalebs xolme, rom Cven<br />

Cvens sakuTar ubedurebasac vera vxedavT~. cxadia,<br />

`marTlWvretas~ Rameuli iluziebic verafriT<br />

daexmareba.<br />

iracionalizmTan da idumalebasTan erTad ilia<br />

emijneba romantikul individualizms. rogorc davinaxeT,<br />

mis lirikul gmirs bunebasTan idumalma siaxlovem<br />

martooba Seuvso, martooba sulierad savse ganmartoebiT<br />

Seucvala, magram Semdeg aRmoCndeba, rom es<br />

iluziaa, sruliad arasakmarisi da aradamakmayofilebelia.<br />

`daRamda, miswyda adamianis fexis xma, miswyda<br />

adamianis morWmuli xmauroba, aRar ismis misis daRlilis<br />

zrunvisa da wadilis guguni, qveynis tkivilma dai-<br />

Zina, adamiani aRara Cans Cems garSemo. vai, ra carielia<br />

es savse qveyana uadamianod!~. Rame intimuri cxovrebis,<br />

sakuTar TavSi CaRrmavebis, martoobis Tu ganmartoebis<br />

droa, rodesac adamiani mowyvetilia sociums. am<br />

dros igi Wvretas eZleva, uSualod da faqizad ukav-<br />

Sirdeba samyaros da Tavisi Tavis arss. amitom RamiT<br />

romantikuli individualizmi gasaqans poulobs.<br />

ilia uars ambobs ganmartoebaze socialuri cxovrebis<br />

sasargeblod. igi uars ambobs agreTve pasiur<br />

romantikul mWvretelobaze aqtiuri moqmedebis<br />

sasargeblod.<br />

romantizmTan ilias dapirispirebis simkveTres<br />

cxadyofs aseTi kontrastic.<br />

`nuTu dila gardauvalia?~ _ SeSfoTebiT kiTxulobs<br />

novalisi `himnebSi Ramisadmi~. magram swored is,<br />

rac romantikoss aSfoTebs, iliasTvis damaimedebelia.<br />

`daRamda, magram ar vici, ras viqmodi, rom imedi ara<br />

mqondes kvlav gaTenebisa. sicocxle sicocxledRa<br />

eRireboda?.. miyvars, bunebav, Seni dawyobiloba, romlis<br />

meoxebiTac yoveli Rame Tendeba xolme~. `himnebSi<br />

Ramisadmi~ naTqvamia: `vinc igema dafaruli, vinc idga<br />

msoflios umaRles, sasazRvro mwvervalze da Caixeda<br />

dabla, Seucnobel siRrmeSi, Ramis sabudarSi, WeSmaritad,<br />

igi ar dabrundeba miwier oromtrialSi, qveya-<br />

56


naSi, sadac maradiuli gangaSia da batonobs sinaTle~.<br />

ilias lirikuli gmiri ki TiTqos am azris gasabaTileblad<br />

zurgs aqcevs `Ramis sabudars~ da brundeba `miwier<br />

oromtrialSi~.<br />

ilia mosinjavs romantikul pozicias, mcire xniT<br />

ikavebs kidec am pozicias, Semdeg ki mTlianad uaryofs<br />

mas. romantizmTan polemikaSi ayalibebs igi Tavis<br />

mrwamss. es aris kamaTi literaturul-kulturul<br />

tradiciasTan, romelic, ra Tqma unda, saqarTveloSic<br />

arsebobs. kerZod, Ramis esTetikis gamovlinebaa grigol<br />

orbelianis `saRamo gamosalmebisa~, `Rame~ an<br />

baraTaSvilis `SemoRameba mTawmindaze~, Tumca es<br />

poetebic upiratesobas aniWeben da mZafrad mieltvian<br />

sinaTles _ qarTuli mxatvruli azrovnebis saerTo<br />

tendencia aqac Tavs iCens. grigol orbeliani wers: `vi-<br />

Ta RameSi gzasa mavali hgrZnobs idumalad siamovnesa,<br />

odes varskvlavi dilis win msrboli mkrTolvarebs zecas<br />

laJvardovansa da moaswavebs dResa naTelsa~. xolo<br />

baraTaSvilis leqsi, romelSic daisis mTeli mSveniereba<br />

da idumalebaa nagrZnobi, mTavrdeba paradoqsulad<br />

_ bindis gamrRvevi sinaTlis natvriT.<br />

magram Ramis saxe qarTul romantizmSi aris da masSi<br />

romantizmis araerTi mxare mJRavndeba _ iracionalizmi,<br />

bunebis kulti, individualizmi, WvretiToba,<br />

rac metnaklebad qarTveli romantikosebis SemoqmedebaSic<br />

SeimCneva. amdenad imis miuxedavad, rom ilia maT-<br />

Tan bevri ramiT memkvidreobiTad aris dakavSirebuli,<br />

polemika maTkenac aris mimarTuli; magram ara uSualod<br />

da ara upiratesad _ ilias mxedvelobaSi uwinares<br />

yovlisa aqvs zogadad romantizmi rogorc specifikuri<br />

msoflgageba da esTetikuri sistema.<br />

romantizmTan ilias mimarTeba ar aris erTgvarovani,<br />

radgan TviT romantizmic ar aris erTgvarovani<br />

da ilias masSi, bunebrivia, izidavs maZiebeli azri,<br />

meamboxuri suli, rasac `mgzavris werilebSi~ baironi<br />

ganasaxierebs. romantizmis garkveuli tendenciebi ki<br />

iliasTvis miuRebelia, radgan isini Seurigebel wina-<br />

57


aRmdegobaSia mis socialur-erovnul da esTetikur<br />

poziciasTan.<br />

gava dro da ilia WavWavaZis mier uaryofili esTetika<br />

ganaxlebuli saxiT qarTul simbolizmSi gacxaddeba.<br />

galaktion tabiZe, romlis poeziac mniSvnelovanwilad<br />

Rameuli poeziaa, ityvis: `gana SuaRames ara aqvs<br />

Tavis ganumeorebeli silamaze, rogorc magaliTad<br />

mzis amosvlas?~; xolo Tavis simbolistur SemoqmedebiT<br />

kredos ase Camoayalibebs: `axal stilSi aris bundovaneba<br />

da am nislSi Zlivs gasarCevad irevian crumorwmunoebis<br />

sanTlebi, uZilo Rameebis saSiSari aCrdilebi,<br />

saSineli Rameebi, sulieri qenjna, romelic iRviZebs<br />

sul mcireoden xmaurobaze, saocari ocnebebi,<br />

romlebic gaukvirdeboda dRis sicxades...~.<br />

58<br />

1987


zneobrivi dilema<br />

SurisZiebis istoria, romelic `glaxis naambobSia~<br />

moTxrobili, banaluri iqneboda, garTulebuli rom ar<br />

iyos seriozuli eTikuri problemebis gaazrebiT.<br />

ilias es nawarmoebi dRemde sainteresoa Tavisi sulier-moraluri<br />

koliziebiT da zneobrivi koncefciiT,<br />

mwerlis gamaxvilebuli eTikuri TvalTaxedviT da<br />

mgrZnobelobiT, romelic masSi vlindeba.<br />

moTxrobis Sinagan, azrobriv dramatizms gansazRvravs<br />

da mis ideur-zneobriv koncefcias ayalibebs<br />

mRvdlis saxis da gabrielis bedis urTierTmimarTeba.<br />

is, rasac mRvdeli qadagebs, Seicavs gabrielis cxovrebis<br />

zneobrivi gagebis kriteriums. Tavis mxriv<br />

gabrielis Tavgadasavali mRvdlis miswrafebebis realobasTan<br />

Sesabamisobis gamocdaa.<br />

ori mTavari principia mRvdlis qadagebaSi _ adamianis<br />

Rirseba da moyvasis Tavdadebuli siyvaruli.<br />

mRvdeli gabriels pirvel rigSi imas Caagonebs, rom yoveli<br />

adamiani RvTis Svilia da amdenad Rirsebis mqone<br />

da Tanasworia. Tanasworobas, Tavisi epoqis erT-erT<br />

yvelaze gavlenian ideas, ilia qristianul mrwamsze<br />

afuZnebs. `yvelas gulSi, _ eubneba gabriels mRvdeli<br />

_ batonia Tu yma, me var Tu Sena, _ RvTisagan an-<br />

Tebuli cecxli anTia, is cecxli ar unda gavaqroT, Tu<br />

gvinda, rom pirnaTlad SeveyaroT Cven gamCensa~. Rirsebis<br />

grZnoba, romelsac mRvdeli gabriels uRvivebs,<br />

mis adamianur bunebas Rrmad SeeTviseba.<br />

Rirsebis grZnoba moyvasis siyvarulisgan ganuyofelia<br />

_ adamianis Rirsebis safuZveli is aris, rom mas<br />

moyvasis siyvarulis da samsaxuris unari RmerTisgan<br />

aqvs miniWebuli. mRvdeli piradi magaliTiT da emociuri<br />

sityvis, Segonebis ZaliT gabriels qristianuli<br />

siyvarulis momxibvlelobas aziarebs. unda iTqvas,<br />

rom Tumca mRvdlis saxeSi Warbadaa didaqtikur-ritorikuli<br />

elementebi da igi sworxazovnad idealizebulia,<br />

mainc mas aqvs mxatvruli simarTle, romelsac<br />

59


upirveles yovlisa qmnis metyvelebis wrfeli, guliTadi<br />

toni, metyvelebis suliereba da siTbo...<br />

mRvdlisgan gabrieli moyvasis siyvaruls SeiTvisebs<br />

aramarto rogorc movaleobas, aramed upiratesad<br />

rogorc Rrma sulier moTxovnilebas. moyvasis siyvaruli,<br />

TanagrZnoba, samsaxuri, misTvis Tavganwirva<br />

gabrielis mowodebad iqceva.<br />

amitom patimrobidan daxsnili gabrieli Zneli dilemis<br />

winaSe aRmoCndeba: erTi mxriv, moyvasis qristianuli<br />

siyvaruli, Tanalmoba da erTguleba, misi adamianuri<br />

Rirsebis dacva, rac am SemTxvevaSi, gabrielis<br />

gagebiT, Tavisi damcirebuli da gawiruli axloblebisTvis<br />

SurisZiebas gulisxmobs; meore mxriv, aseve<br />

qristianuli zneobrivi kanonebi, romlebic adamians<br />

adamianis kvlas ukrZalavs da mtris patiebas avalebs.<br />

am dilemis gadaWrisas gabrielis cnobiereba qristianul<br />

zneobas paradoqsulad gardatexs da igi uZaladobis<br />

da mimteveblobis nacvlad moyvasis da saku-<br />

Tari adamianuri Rirsebis Tundac momakvdinebeli ZaladobiT<br />

dacvas miiCnevs qristianis valad.<br />

magram SurisZiebis Semdeg gabriels tanjavs fiqri,<br />

sworia Tu ara mis mier borotebis Camdenis sikvdiliT<br />

dasja RvTaebrivi samarTlis TvalsazrisiT da RvTis<br />

samsjavro aSinebs. Tumca es ar niSnavs, rom igi inaniebs.<br />

rogor vlindeba monanieba analogiur viTarebaSi,<br />

Cans Sileris `yaCaRebis~ SurismaZiebeli gmiris<br />

mimarTvaSi RmerTisadmi: `Cemnair or adamians SeeZlo<br />

samyaros zneobrivi wesrigis mTeli Senobis dangreva!<br />

Seiwyale patara biWi, romelmac gadawyvita daeswro<br />

Seni samsjavrosTvis! Senia Surisgeba da Sen miageb. Sen<br />

ar gWirdeba adamianis xeli~. sinanuliT Sepyrobil am<br />

personaJs axsendeba bibliuri formula, romelic SurisZiebas<br />

ara adamianis, aramed RmerTis prerogativad<br />

saxavs. xolo ilias gmiri TavisTavs aniWebs uflebas<br />

gansazRvros, rogori adamianis mkvleloba ar iqneba<br />

`didi codva~ da am uflebas bolomde ar Tmobs.<br />

eWvis, tanjvis da SiSis miuxedavad gabrieli mainc<br />

miiCnevs, rom misi qmedeba mRvdlis mier misTvis naqa-<br />

60


dagebi qristianuli moZRvrebis Sesatyvisia. mRvdlis<br />

kiTxvas, Tu ram gariya da dasca igi, sikvdilis win is<br />

amayad pasuxobs: `im cecxlma, romelic yvelas RvTisagan<br />

gulSi gvinTia, rogorc Sen erTxel mibrZane~.<br />

mRvdlisTvis gabrielis xvedri gansakuTrebulad<br />

mtkivneuli unda iyos, radgan es xvedri imaze metyvelebs,<br />

rom qristianuli moralis aRzeveba batonymobis<br />

pirobebSi iluziaa...<br />

avtoris Rrma simpaTia da TanagrZnoba gabrielisadmi<br />

aSkaraa, magram misi damokidebuleba nawarmoebSi<br />

wamoWrili SurisZiebis dilemisadmi aseve aSkarad<br />

gamoxatuli ar aris. SesaZloa, es damokidebuleba miniSnebuli<br />

iyos imiT, rom ziarebis mouTmenlad momlodine<br />

SurismaZiebeli uziarebeli kvdeba...<br />

Tumca mTavaria, rom moTxrobaSi SurisZiebis Sefaseba<br />

siuJetis mTeli mxatvruli logikiT aris<br />

gamokveTili.<br />

arsebiTia is garemoeba, rom daTiko patimrobidan<br />

inkognitod aTavisuflebs adamianebs, romlebic misi<br />

mtrebi arian da safiqrebelia, ar daindoben. imas, rom<br />

daTikos savsebiT Segnebuli aqvs Tavisi moqmedebis mosalodneli<br />

Sedegebi, mowmobs misi sikvdiliswina dialogi<br />

gabrielTan. `mainc Senis xeliT movkvdi! gaxsovs,<br />

maSin rom giTxari: sanTel-sakmeveli Tavis gzas ar<br />

dahkargavs-meTqi, aki ar dahkarga... _ risTvis dagvixseni?..<br />

_ vera hxedav? ai, am dRisTvisa~.<br />

patimrebis damxsneli daTiko am adamianebis mimteveblobis<br />

imeds itovebs, magram mzad aris imisTvisac,<br />

rom SurisZiebis samizne iyos. misi moulodneli sasikeTo<br />

qmedebis motivi sinanulze, sindisis qenjnaze<br />

metad aristokratuli Rirsebis grZnoba Cans, romelic<br />

man Selaxa, roca gabrieli motyuebiT daaWerina.<br />

daTikom Tavisi Rirsebis mimarTac Secoda da upirvelesad<br />

am Secodebis gamosyidva unda. mas surs daamtkicos,<br />

rom ar eSinia gabrielis, daadasturos Tavisi<br />

vaJkacoba (amitom nanobs sikvdilisas, rom gabriels<br />

`niSanic ver daasva~, `usaxelod moekvlevina~).<br />

61


daTiko kvdeba mkvlelis mimarT upiratesobis SegnebiT.<br />

mas aqvs kidec moraluri upiratesoba, radgan<br />

gvian, magram mainc gamoiCina aristokratuli sulis<br />

sifarTove, misma mowinaaRmdegem ki qristianuli patieba<br />

ver SeZlo. `mSvidobiT da gamarjvebiT, gamarjvebulo<br />

gabriel!~ _ ironiulad JRers es sityvebi,<br />

radgan sinamdvileSi gabrieli damarcxebulia. momakvdavi<br />

dascinis SurismaZiebels, romelsac marcxi agema:<br />

`tuCebzed iseTi Rimi SerCa, TiTqo daicinebao. hm,<br />

siciliT mokvda, tiriliT naSobi~.<br />

gabrielis SurisZieba fuWi aRmoCndeba, daTikos moulodneli<br />

moraluri saqcieli, sikvdilisTvis mzadyofna<br />

da sikvdilTan mSvidi Sexvedra mas zneobriv<br />

sazriss aclis. SurisZieba dakninebulia daTikos uSfoTveli<br />

sikvdilis da momakvdavi gabrielis SfoTvis<br />

kontrastiTac. isic mravlismetyvelia, rom kaci, romlis<br />

arsebobis mTavari impulsi Rirsebis grZnoba iyo,<br />

sicocxles amTavrebs rogorc `glaxa~, maTxovari.<br />

Tu poemaSi `ramdenime suraTi anu epizodi yaCaRis<br />

cxovrebidan~ gmirebi, romlebic usamarTlobis pasuxad<br />

sisxls Rvrian, romantizebulebi arian, `glaxis<br />

naambobSi~ amgvari romantika adgils ver povebs. saer-<br />

Todac ilias socialur-eTikuri poziciis Sinagani dinamika<br />

revoluciuri radikalizmidan qristianuli humanizmisken<br />

aris mimarTuli.<br />

poemisgan gansxvavebiT moTxrobaSi nebismieri<br />

mkvleloba Sefasebulia qristianuli moralis TvalsazrisiT<br />

_ rogorc codva (`kacis kvla, rac unda iyos,<br />

mainc codvaa~). problema aq is aris, SeiZleba Tu ara<br />

mkvlelobis codva gamarTlebuli iyos Tundac iseTi<br />

faseulobebis dafuZnebis aucileblobiT, rogoricaa<br />

moyvasis siyvaruli, adamianis Rirseba, samarTlianoba.<br />

es problema Soreulad exmianeba XIX saukunis rusul<br />

literaturaSi tragikuli siRrmiT gamJRavnebul dilemas<br />

_ dasaSvebia Tu ara kaciskvla didi Rirebulebebis<br />

da miznebis gansaxorcieleblad.<br />

ilias wams, rom adamianis sicocxle xelSeuxebeli<br />

faseulobaa, radgan TviT zneobrivad ukiduresad deg-<br />

62


adirebul adamianSic ar SeiZleba mTlianad aRmofxvrili<br />

iyos moraluri sawyisi, mTlianad Camqrali iyos<br />

`RvTisagan anTebuli cecxli~; amitom Tavisi tanjuli<br />

gmirisadmi mwvave TanagrZnobis miuxedavad ver amarTlebs<br />

mis SurisZiebas. arsebiTad es aris sikvdiliT<br />

dasjasTan ilias dapirispirebis pirveli gamoxatuleba.<br />

ilias zneobrivi poziciis simarTle gansakuTrebiT<br />

sagrZnobi da cxadi xdeba, roca `samarTliani~ mkvlelobis<br />

moralur normad revoluciur-totalitaruli<br />

damkvidrebis tragikul Sedegebs viTvaliswinebT meoce<br />

saukuneSi.<br />

1987<br />

63


`yovlad Zlieri mSveniereba~<br />

mwuxare filosofoss uwodebda kita abaSiZe ilia<br />

WavWavaZis gandegils. marTlac, ilias gmiri moazrovne,<br />

samyaros da adamianis raobaze dafiqrebuli kacia,<br />

romelsac garkveuli msoflmxedveloba aqvs - igi pesimistia,<br />

Tvlis, rom miwieri arseboba, cxovreba Tavisi<br />

arsiT boroteba da codvaa. es Tvalsazrisia misi gandgomis<br />

wanamZRvari, gandgomis sxva, piradul-biografiuli<br />

motivebi poemaSi ar Cans. is gandegilia imitom,<br />

rom cxovrebas aRiqvams rogorc erTian da yovlismomcvel<br />

borotebas; gandegiloba Rrma pesimizmis<br />

Sedegia.<br />

`... ganSorebia, viT codvis sadgurs,<br />

viT sameufos borotisasa,<br />

sadac marTali gzas ver auqcevs<br />

gansacdelsa mas eSmakisasa;<br />

sad codva kacsa sdevnis dRe da Ram,<br />

viTa mparavi da mtacebeli.<br />

sad, rasac hxadis marTali marTlad,<br />

mas umarTlobad hqmnis codvis xeli;<br />

sad ryvna, wawymeda da Ralatia,<br />

sadac Zma hxarobs sisxlsa Zmisasa,<br />

sad cili, zakva Zulebada hxdis<br />

wminda siyvaruls moyvasisasa.<br />

ganSorebia am wuTisofels,<br />

sad yovli niWi macdurebaa,<br />

sad TviT siturfe da saTnoeba<br />

eSmakis maxe da cdunebaa~.<br />

meoce saukunis erTi poeti ambobs, rom `cxovreba is<br />

adgilia, sadac cxovreba SeuZlebelia~. ase fiqrobs<br />

gandegilic. misi azriT, amqveyniur arsebobaSi maRali<br />

sulieri, eTikuri Rirebulebebi ganuxorcielebelia;<br />

aq yvela faseuloba ganwirulia saimisod, rom gadagvardes<br />

da antifaseulobad iqces: samarTlianoba _<br />

usamarTlobad, siyvaruli _ siZulvilad, sikeTe _<br />

borotebad; yvelaferi cdunebas warmoadgens, yvela-<br />

64


feri codviT aris wabilwuli, maT Soris mSvenierebac<br />

(`TviT siturfe~); isic borotebisken ubiZgebs adamians<br />

`borotis sameufoSi~; miwieri sinamdvile, adamianis<br />

amqveyniuri yofa eSmakeulia da ara RvTaebrivi.<br />

aseTi pirquSi msoflxedva bunebrivad karnaxobs<br />

ilias gmirs cxovrebas gaecalos, mTlianad aramiwieri<br />

sinamdvilisken Sebrundes da masTan miaxloebaze izrunos;<br />

`borotis sameufoSi~ sulis xsna ar xerxdeba,<br />

sulis siwmindis da simaRlis miRweva SeiZleba mxolod<br />

am qveynis moZulebiT da misgan gandgomiT.<br />

poemaSi am msoflmxedvelobrivi modelis da masze<br />

damyarebuli adamianuri arsebobis wesis rRvevaa<br />

warmosaxuli.<br />

`gandegili~ msoflmxedvelobrivi tragediaa, tragediaa<br />

adamianis, romelsac mrwamsi daemsxvra.<br />

poemaSi asketis msoflmxedvelobrivi krizisi faqizad<br />

aris motivirebuli. radikaluri asketizmis uaryofa<br />

xorcieldeba avtoris sagangebo miTiTebebis,<br />

ganmartebebis, gansjiT-analitikuri Carevebis gareSe,<br />

avtoris tendenciis gamouaSkaraveblad. nawarmoebis<br />

koncefcia gacxaddeba mxatvruli sinamdvilis obieqturi<br />

logikiT, saxeTa metyveli SexamebiT da SepirispirebiT,<br />

qveteqstebiT, miniSnebebiT.<br />

`gandegilSi~ moqmedebis kvanZis ganaskvas, berTan<br />

mwyemsi qalis misvlas win uswrebs aseTi pasaJi:<br />

`mze gadaxrili jer kidev srulad<br />

mTisa gadaRma ar dasuliyo<br />

da mTis wverzed, viT cecxlis borbali<br />

irgvliv sxivgaSliT anTebuliyo.<br />

cisa laJvardi, viT nakverCxali,<br />

wiTlad da yviTlad mzisgan hRuoda,<br />

da gamsWvaluli misiT Rrubeli<br />

Sors aTas-ferad sxivebSi hTrToda.<br />

ama ubiwo diadis xilviT<br />

wartyvevnil iqna ganyenebuli<br />

da viT cxovels xats RvTis didebisas<br />

Sescqerda mzesa gancvifrebuli~.<br />

65


mSvenieri sanaxaoba Tvals stacebs gandegils, niv-<br />

Tieri, materialuri samyaros ucnauri silamaze xiblavs<br />

da, rac mTavaria, am silamazeSi igi RmerTis sidiadis<br />

gamovlinebas xedavs. amqveyniur, xilul mSvenierebaSi,<br />

grZnobad silamazeSi Cans RmerTi da gandegils<br />

aocebs es; Turme nivTieri SeiZleba RvTiuri<br />

iyos, nivTieri sinamdvilis mSveniereba RvTaebrivia,<br />

mSveniereba RvTis `cxoveli xatia~.<br />

Znelia imis Tqma, rom gandegili acnobierebs yovelive<br />

amas, magram es Rrma emociuri STabeWdileba swored<br />

aseT azrs moaswavebs, aseTi azris Canasaxs Seicavs,<br />

romelic Semdeg gaRvivdeba da gamoikveTeba.<br />

asketis mrwamss pirveli, Znelad SesamCnevi, magram<br />

sabediswero bzari aq uCndeba, aq iwyeba gandegilis<br />

ideuri marcxis motivireba.aqve Semodis nawarmoebSi<br />

mSvenierebis Tema, romelic mwyemsi qalis gamoCenisas<br />

kidev ufro Zlierad aJRerdeba. gandegils kvlav uCveulo<br />

silamaze warmoudgeba.<br />

`TviT madls trfobisas rom moesurvos<br />

xorcsxmulad vlena odesme qveynad,<br />

ukeTess saxes ver inatrebda<br />

Tavis sicxovlis gamomsaxvelad.<br />

maSinac vin sTqvas, _ vin vis amSvenebs,<br />

madli am saxes, Tu saxe madlsa!..<br />

TviT Suri, mtroba ver upovida<br />

qals mSveniersa verafers naklsa.<br />

mis TvalTa elviT, RawvTa SuqfeniT,<br />

gul-mkerdis rxeviT vin ar aTrToldes!..<br />

daxe mis tuCTa!.. TiTqo TviT trfobas<br />

Tvis nazi kocna zed darCenodes~.<br />

qalis silamaze miwieria, xorcielia da igi Tavisi<br />

miwierebiTve imdenad srulyofilia, rom religiursakraluri<br />

cnebiT gamoxatuli maRali da cxovelmyofeli<br />

Zalis _ siyvarulis `madlis~ mTeli sisavsis<br />

damtevia; xorcieli silamaze araTu biwieri da codvili<br />

ar aris, aramed `madliT~ aris mosili. beri jer-<br />

66


jerobiT arc amas icnobierebs, magram aseTi azris<br />

gamRvivebeli, pirvelis msgavsi emociuri STabeWdileba<br />

axlac mZafria. qalis silamaze iseve aocebs gandegils,<br />

rogorc mSvenieri mze _ RvTis xati: `gasaocari<br />

raRac Sveneba gandegils Tvalwin warmoedgina~ _ `da<br />

viT cxovels xats RvTis didebisas Sescqerda mzesa<br />

gancvifrebuli~. igi amjeradac iseve moxibluli da<br />

datyvevebulia, rogorc mzis xilvisas: `da ucodvelis<br />

gulistkiviliT qals SeaCera tyveqmnili Tvali~ _ `ama<br />

ubiwos diadis xilviT wartyvevnil iqna ganyenebuli~.<br />

qalis silamaziT gandegilis moxibvla Semzadebuli da<br />

gaadvilebulia mzis Casvlis RvTaebrivad mSvenieri<br />

suraTis Wvretisas miRebuli mZlavri STabeWdilebiT.<br />

gandegilis arseba ukve Riaa silamazisTvis, igi ukve<br />

endoba nivTier silamazes, radgan RvTaebam swored<br />

xilul, grZnobad mSvenierebaSi gaumJRavna Tavisi Tavi.<br />

amitom aris, rom is dayveba qalis mSvenierebis zemoqmedebas<br />

da winandeburad ar fiqrobs, rom `TviT siturfe<br />

da saTnoeba eSmakis maxe da cdunebaa~.<br />

`vis ar moimxrobs, moinadirebs<br />

yovlad Zlieri mSveniereba!<br />

Tqmula _ mxecic ki gaafTrebuli<br />

mis win datkbeba da dawynardeba.<br />

da dauwynarda Zals mSvenebisas<br />

igi mwirica mwyrali, gulmSrali,<br />

da ucodvelis gulistkiviliT<br />

qals SeaCera tyveqmnili Tvali~.<br />

mravlismetyvelia fsiqologiuri detali _ `ucodvelis<br />

gulistkiviliT~. erotiul ltolvas mwyemsi<br />

qalisadmi gandegili ar ganicdis, igi mxolod mojadoebulia<br />

qalis mSvenierebiT da tkivils grZnobs imis<br />

gamo, rom es araCveulebrivi silamaze misi arsebobis<br />

miRmaa darCenili, rom misi cxovreba aseTi silamazis<br />

gareSe mimdinareobs.<br />

rogorc vxedavT, gandegilis Sinagan samyaroSi SesamCnevi<br />

Zvrebi xdeba, asketis msoflmxedvelobis sa-<br />

67


fuZveli Setortmanebulia. qalTan dialogSi igi arsebiTad<br />

ganiaraRebuli ebmeba. saubrisas gamoaSkaravdeba<br />

da dasruldeba is, rac manamde daiwyo. kamaTSi<br />

gandegilis ioli damarcxeba ganpirobebulia imiT, rac<br />

dialogs win uZRoda da Tan axlavs kidec, im STabeWdilebebiT,<br />

romlebic mwiris suls ase aRelveben.<br />

mwyobri mxatvruli logika vlindeba imaSi, rom<br />

qalis alaparakebisTanave kvlav Cndeba mzis saxe.<br />

`lamazi iyo am dRis saRamo,<br />

ra-rig Svenoda mze damavali!<br />

Sevxede Tu ar im mzes, im casa,<br />

gavSterdi, veRar movsxlite Tvali.<br />

RvTis saxesaviT gars Suqmosxmuli<br />

mTis wverzed didi mze brwyinvalebda<br />

da sakvirveli is sanaxavi<br />

TvalTana erTad gulsa mtacebda...<br />

magram ras izam, modi, guls uTxar,<br />

_ kargs sanaxavze nu xar-Tqo xarbi!..~<br />

qali iseve aRiqvams mzis Casvlas, rogorc gandegili<br />

_ mzis mSvenierebaSi RvTis xats xedavs da moxiblulia<br />

saocari silamaziT. amave dros is Seafasebs Tavis<br />

STabeWdilebas da midis daskvnamde, romelsac mwiris<br />

STabeWdilebac moicavs potenciurad _ miswrafeba<br />

am RvTaebrivi silamazisken bunebrivia, ar aris<br />

aRsakveTi.<br />

es azri kidev ufro mkafiod Camoyalibdeba maSin,<br />

roca qali ukve ara farul, aramed pirdapir kamaTs<br />

gaumarTavs asketur msoflmxedvelobas.<br />

68<br />

`... miTqvams: iq yofna<br />

ras argebs sulsa?<br />

gana swyins RmerTs, rom kaci Sehxaris<br />

qveyanas, RvTisve dabadebulsa?<br />

vfiqrobdi: neta maS risTvis morTo<br />

ese lamazad wuTisofeli?<br />

gana misTvis, rom adamianma<br />

SeaCvenos da aiRos xeli?~.


aseTia qalis mTavari argumenti _ ar SeiZleba uarsayofi<br />

da mosaZulebeli iyos is, rac RvTis Seqmnilia<br />

da TviTonac RvTiuria, RvTaebrivad mSvenieria.<br />

amas eyrdnoba qalis momdevno argumenti: ucnauri<br />

da gaugebaria im sulieri kavSirebis gawyveta, romlebic<br />

adamians axloblebTan aerTebs da romlebSic<br />

uTuod aris sikeTis da siyvarulis sawyisi.<br />

`... ar gagondeba arc mama, deda,<br />

an Zma, anu da, an saxli, kari?<br />

nuTu mis dReSi ara gyolia<br />

mokeTe, gulis Sematkivari?!~.<br />

gandegilis cnobierebaze Zlier STabeWdilebas axdens<br />

isic, rom qali mas uSualod da damajereblad<br />

uCvenebs adamianuri axloblobis, guliTadi, siyvaruliT<br />

gamsWvaluli adamianuri urTierTobis siZvirfases.<br />

amgvar urTierTobas asaxierebs mwyemsi qalis da<br />

misi mamis urTierTdamokidebuleba, romelic Tavisufalia<br />

egoizmisgan, romelSic mTavari meore adamianze<br />

uangaro zrunvaa _ SeuZlebelia aseT siyvarulSi<br />

RvTiuri sawyisi ar davinaxoT da miviCnioT, rom igi<br />

eSmakis mier adamianebisTvis dagebuli xafangia. es<br />

ewinaaRmdegeba gandegilis mrwamss, rom amqveyniuri<br />

sinamdvilis substancia borotebaa da yovelgvar sike-<br />

Tes, siyvaruls boroteba nTqavs.<br />

rac mTavaria, axla igi imitom veRar moiSveliebs<br />

Tavis pesimistur Tvalsazriss, _ miwieri arseboba<br />

`borotis sameufoa~_ rom TviTonve ixila, rogor<br />

vlindeba RvTaeba amqveynad, Tanac mis winaSea iseve<br />

mSvenieri arseba, rogoric RmerTis xatad warmoCenili<br />

mzea. igi TviTonve xedavs da ganicdis imas, rasac qali<br />

umtkicebs _ mzis xatis da qalis silamaze amqveyniuri<br />

yofnis RvTaebrivi arsis cocxali gansaxierebaa. logikuri,<br />

oRond sakmaod martivi argumentebi, romlebic<br />

mas daupirispires, swored amis gamo xdeba mougeriebeli.<br />

is, rom RmerTma `ese lamazad morTo wuTisofeli~<br />

da amdenad wuTisofelze xelis aReba gaumarTlebelia,<br />

69


gandegilisTvis ganyenebuli msjeloba ki ar aris,<br />

aramed uSualod aRsaqmeli, TvalsaCino sinamdvilea.<br />

aseT Setevas asketuri mrwamsi ver uZlebs.<br />

`... ra giTxra Svilo?<br />

yvelaze ufro suli tkbilia,<br />

igi tyve aris wuTis-soflisa<br />

da eg yoveli mis borkilia.<br />

_ maS vinc qveynad varT, yvela wavwydebiT,<br />

veRar davixsniT verafriT sulsa?<br />

_ xsna yvelgan aris... xolo gza xsnisa<br />

eseTi mergo me... ubedursa...~.<br />

gandegili erTxel kidev gaibrZolebs, amqveyniurobas<br />

sulieri swrafvebis damabrkoleblad acxadebs,<br />

magram ara yovlismomcvel borotebad, rogorc adre;<br />

misi radikaluri Tvalsazrisi aq Serbilebulia. amave<br />

dros igi arapirdapir aRiarebs, rom `sulis~ garda<br />

sxva ramec aris Zvirfasi (`yvelaze ufro suli tkbilia~<br />

_ es aris pasuxi qalis naTqvamze: `an Sen rogor<br />

sZleb uwuTisoflod! mere ici ki ra-rig tkbilia!~).<br />

mTavari mainc is aris, rom gandegili iZulebulia<br />

cnos _ `xsna yvelgan aris~. axla misTvis cxadi xdeba,<br />

rom isini, vinc amqveyniuri cxovrebiT cxovroben, ar<br />

`wawydebian~, rom miwieri sinamdvile RvTiuri arsis<br />

mqonea da ara eSmakeuli `borotis sameufo~; xsnis gza,<br />

romelsac adgas, ar yofila erTaderTi da xsnis sxva<br />

SesaZleblobis fonze gansakuTrebiT sagrZnobia misi<br />

siZnele, martoobis, usixarulobis simZime.<br />

ase irRveva gandegilis pirquSi mrwamsi, ase aRmoaCens<br />

igi, rom amqveyniuri sinamdvile arasworad Seufasebia<br />

da amis gamo cxovrebis wesis arCevaSic Semcdara.<br />

asketur msoflmxdvelobas amarcxebs `yovlad Zlieri<br />

mSveniereba~, romlis RvTaebrivi warmomavloba da<br />

arsi gandegils mzis xatma gaumJRavna da romelic Semdeg<br />

qalis saxiT gamoecxada. igia asketizmis sawinaaRmdego<br />

upirvelesi, ZiriTadi argumenti, dadasturebuli,<br />

gaSlili da azris sicxademde miyvanili qalis<br />

logikuri argumentebiT.<br />

70


gandegilis Sinagan samyaroSi Zvelis uarmyofi axali<br />

WeSmariteba ikveTeba. magram misTvis metad mtkivneulia<br />

imis daTmoba, rac didi xnis manZilze wamda, rasac<br />

amdeni sulieri energia Sealia da TiTqos miaRwia<br />

kidec mizans. asketuri mrwamsi gandegils sisxlxorc-<br />

Si aqvs gamjdari da asketis nawrTobi nebisyofa mTeli<br />

ZaliT aRudgeba win axladSobil WeSmaritebas, cdilobs<br />

mis CaxSobas.<br />

oRond qalis araCveulebrivi mSvenierebis xibls<br />

gandegili Tavs ver aRwevs. es mSveniereba kvlav RvTaebasaviT<br />

amSvidebs; grZnobac, romelic qalisadmi uCndeba,<br />

amaRlebulia da Tu gandegilma jer miwieri sinamdvilis<br />

RvTiuroba aRmoaCina, axla araCveulebrivad<br />

mSvenieri miwieri arsebis mimarT gaCenili am<br />

grZnobis RvTiuroba xdeba misTvis gasagebi; sulis<br />

RvTaebrivi aRzeveba, romelsac imqveynad moelis,<br />

Turme amqveynadve SesaZlebelia.<br />

`rogor iwamos da ra daarqvas<br />

am jer ar-cnobils sitkboebasa?<br />

Tu codva aris, egre rada hgavs<br />

sulisTvis aRTqmul ukvdavebasa?~.<br />

es msoflmxedvelobrivi Zvrebi gzas uxsnis gandegilis<br />

ltolvas, eziaros qalis xorciel silamazes.<br />

magram kvlav amoqmeddeba asketis zeadamianuri nebisyofa,<br />

asketuri mrwamsis mZlavri iaraRi da mwiri<br />

axerxebs Tavis Sekavebas, magram simSvides veRar moipovebs.<br />

saSvelad RvTismSobels mimarTavs, magram misi<br />

xati mwyemsi qalis saxes iRebs _ RvTaebrivad mSvenieri,<br />

RvTaebrivi grZnobis aRmZvreli qali gandegilis<br />

sulier samyaroSi RvTaebis adgils ikavebs, rac misi<br />

msoflmxedvelobrivi metamorfozis bunebrivi dasasrulia,<br />

asketuri cnobierebis TvalsazrisiT ki imis<br />

niSania, rom gandegilma saSineli codva Caidina da<br />

RmerTisTvis sasurveli aRar aris. amasve niSnavs isic,<br />

rom sxivi locvans veRar daiWers.<br />

71


qalisadmi xorcieli ltolvis aRkveTas gandegili<br />

axerxebs. misi Secodeba ufro seriozulia _ man Sinaganad<br />

irwmuna axali WeSmariteba, romelic uaryofs<br />

asketur ideas. am Secodebis simZimes ver uZlebs igi.<br />

arsebiTad gandegilis asketur sulier konstituciaSi<br />

sicocxlisunarianobas inarCunebs mxolod askezaSi<br />

gawvrTnili nebisyofa, romelsac Tavisi monapovris<br />

daTmoba ar unda.<br />

`nuTu iZlia! ara da ara!..<br />

mis sasoeba ar dauZlurdes<br />

da raca swyurda aqamde mis suls,<br />

igive unda bolomde surdes!..~.<br />

mtkice nebisyofiT aRWurvili asketuri cnobiereba<br />

codvianad saxavs qalsac da mTel wuTisofelsac, Tumca<br />

gandegilis Sinagani gamocdileba sruliad sapirispiros<br />

metyvelebs. asketis nebisyofa imdenad mZlavri<br />

gamodgeba, rom axal WeSmaritebas Trgunavs, xolo<br />

TviTon, moklebuli sazriss, romelic axali WeSmaritebis<br />

mier ukve gabaTilebulia, am sazrisis magivrobas<br />

ver gawevs.<br />

`gandegili~ tragikuli nawarmoebia. fiqroben, rom<br />

mis tragizms qmnis `xorcis~ da `sulis~ Seurigebeli<br />

konfliqti. magram es imas niSnavs, rom konfliqti gaiazreba<br />

TviT asketuri msoflmxedvelobis kategoriebiT<br />

_ am cnebebiT gandegili aRniSnavs mis arsebaSi<br />

SebrZolebul Zalebs. sinamdvileSi, rogorc davinaxeT,<br />

gandegili xorcis sisustis msxverpli ar aris.<br />

xorcieli ltolva mas uCndeba bolos da niadags povebs<br />

misi cnobierebis krizisis Sedegad. tragikuli koliziac<br />

warmoiSoba personaJis sulier samyaroSi ori<br />

msoflmxedvelobrivi principis dapirispirebis gamo -<br />

_ asketur ideas upirispirdeba Tvalsazrisi, romlis<br />

mixedviTac amqveyniuri sinamdvile Tavisi arsiT RvTaebrivia,<br />

rasac mowmobs misi mSveniereba _ RvTis xiluli<br />

xati; amdenad es sinamdvile ar aris uarsayofi, misken<br />

swrafva ar aris codva, piriqiT, umaRlesi sulieri<br />

72


moTxovnilebebis da Rirebulebebis xorcSesxma masSia<br />

SesaZlebeli. magram am axal WeSmaritebas mtkiced damkvidreba<br />

ar uweria, radgan Zalian Zlieria isic, rac<br />

mas brZolas umarTavs _ asketuri TviTSegneba, asketuri<br />

neba. es sawyisebi Tanabari Zalisaa da pirovnebis-<br />

Tvis Tanabrad mniSvnelovania, amitom maTi Sejaxeba<br />

mTavrdeba TviT pirovnebis ganadgurebiT.<br />

aristoteles gansazRvrebis Tanaxmad, tragikuli<br />

gmiris ubedureba Sedegia ara misi mankierebis da simdablis,<br />

aramed mis mier daSvebuli Secdomis. gandegilis<br />

tragikuli Secdoma, tragikuli brali msoflmxedvelobrivia<br />

_ man SecdomiT Seafasa amqveyniuri arseboba<br />

rogorc totaluri boroteba da mTlianad uaryo<br />

igi. am Secdomis gacnobierebas gardauvalad moyveba<br />

misi daRupva. daRupvis aucileblobas gansazRvravs<br />

tragikuli personaJis buneba _ is ukompromiso maqsimalistia,<br />

romelsac veraferi gaunelebs mrwamsis<br />

msxvrevis tkivils.<br />

tragikuli xelovneba tanjvis da TanagrZnobis xelovnebaa.<br />

`tragikuli TavisTavSi moicavs usasrulo<br />

Semwynareblobas~ (kirkegori). avtoric TanagrZnobiT<br />

da SemwynareblobiT ekideba Tavis didbunebovan, sulieri<br />

ZaliT gamorCeul gmirs. misTvis dasanania, rom am<br />

gmiris Sinagani energia tragikuli Secdomis gamo<br />

fuWad daixarja, ukvalod gaqra.<br />

* * *<br />

ilias `gandegilSi~, gansxvavebiT floberis `wminda<br />

antonis cdunebisgan~ an zolas `abat mures Secodebisgan~,<br />

ar aris antiqristianuli, antireligiuri tendencia.<br />

aq asketuri idealis uaryofa xdeba qristianuli<br />

msoflmxedvelobis safuZvelzeve (qristianobis farglebs<br />

ar cildeba WeSmaritebis Zieba tolstois `mama<br />

sergiSic~). rogorc mkvlevari g. kalandariSvili SeniSnavs,<br />

`mwyemsma qalma mwiris senakSi moitana gulubryvilo<br />

da wrfeli, xalxis mier guliT da ndobiT miRebuli<br />

religia, gamotarebuli saukuneebSi~.<br />

73


damaxasiaTebelia, rom pirquSi asketuri msoflgagebis<br />

mcdaroba `gandegilSi~ danaxulia swored xalxis<br />

TvaliT da es ilias Semoqmedebis saerTo kanonzomierebas<br />

Seesabameba. `mgzavris werilebSi~ ubralo adamiani<br />

ambobs mwerlis sanukvar saTqmels; `glaxis naambobSi~<br />

da `oTaraanT qvrivSi~ xalxia zneobrivi idealis<br />

Semnaxveli; moTxrobaSi `sarCobelazed~ gulubryvilo<br />

glexis TvalTaxedviTaa aRqmuli da Sefasebuli<br />

sikvdiliT dasjis simaxinje...<br />

ilias mier asketizmisTvis dapirispirebuli sicocxlismoyvare<br />

msoflmxedveloba, romelsac amqveyniuri<br />

sinamdvilis arsad RvTiuri sikeTe da mSveniereba esaxeba,<br />

axlosaa `vefxistyaosnis~ gammsWvalav msoflgagebasTan<br />

_ boroteba ararsia, amqveyniuri samyaros<br />

arsi aris sikeTe da mSveniereba, romelic RvTaebrivia<br />

Tavisi warmomavlobiT da bunebiT; amdenad adamianebis<br />

amqveyniuri moTxovnilebebi da swrafvebi arsebiTad<br />

RvTaebrivia da maTi ganxorcieleba amqveynadvea<br />

SesaZlebeli.<br />

rusTavelis poemaSi da optimistur, amqveyniuri silamazis<br />

moyvare da damfasebel nacionalur msoflaRqmaSi<br />

poulobs ilia WavWavaZe asketizmis damZlev<br />

pozitiur mrwamss.<br />

yvelaferi is, rac `gandegilSi~ asketizmis daZlevaze<br />

iTqva, unda Seivsos aucilebeli ganmartebiT:<br />

ilias poemaSi marcxs ganicdis ara bermonazvnuri ideali<br />

saerTod, aramed asketizmis ukiduresi forma, romelic<br />

gulisxmobs amqveyniuri realobis absoluturad<br />

uaryofiT Sefasebas da, aqedan gamomdinare, misgan<br />

srul ganapirebas, yovelgvar adamianur urTierToba-<br />

Tagan garidebas. amitom aris, rom nawarmoebis dasawyisSi<br />

da finalSi mTavar gmirTan Sepirispirebulia berebis<br />

krebuli, romelsac gandegilisgan ganasxvavebs<br />

SemoqmedebiTi, aRmSeneblobiTi mizanswrafva _ igi<br />

miudgomel adgilas RvTis taZars amkvidrebs. es aris<br />

moyvasis qristianul siyvarulze dafuZnebuli Zmoba,<br />

romlis arsebobis SesaZleblobasac gandegilis unugeSo<br />

Tvalsazrisi gamoricxavs _ mis mier wuTisoflis<br />

74


mitovebis mTavari motivi swored is aris, rom `cili,<br />

zakva Zulebada hxdis wminda siyvaruls moyvasisasa~.<br />

gasagebia, rom is, berebis Zmobis wevrTagan gansxvavebiT,<br />

`sul martod-marto dayudebula~...<br />

asketizmis ukiduresi forma ilias mxatvruli interesis<br />

sagnad iqca misi zogadi msoflmxedvelobrivi<br />

aspeqtebis gamo, romlebic Sordeba garkveuli kulturul-istoriuli<br />

movlenis sazRvrebs. es aris pesimizmi<br />

da ukiduresi individualizmi.<br />

`gandegilis~ analizisas, Cveulebriv, pesimizmi _<br />

ukiduresi individualizmis wanamZRvari _ yuradRebis<br />

gareSe rCeba xolme da Zneldeba imis damajereblad<br />

warmoCena, rogor marcxdeba poemaSi gandegiloba,<br />

farTo gagebiT radikaluri individualizmi _ pesimizmis<br />

Sedegi. ilias mxatvruli azrovneba ki logikurad<br />

Tanmimdevrulia da nawarmoebSi uwinares yovlisa<br />

swored pesimisturi msoflgagebis rRvevaa warmoCenili,<br />

rac pesimizmis Tanmxleb radikalur individualizmsac<br />

aclis safuZvels.<br />

Tavisi azrTawyobiT da mizandasaxulobiT `gandegili~<br />

bunebrivad da Rrmad aris dakavSirebuli qarTveli<br />

xalxis erovnul-kulturul amocanebTan, romlebic<br />

XIX saukunis meore naxevarSi gamoikveTa: erovnuli<br />

aRorZinebis cda nayofieri SeiZleba mxolod maSin<br />

iyos, Tu igi emyareba pozitiur msoflmxedvelobas,<br />

pozitiur Tvalsazriss samyaros da adamianis Sesaxeb;<br />

xolo Tu samyaro absoluturi borotebaa, Cixia, am<br />

cdasac yovelgvari azri ekargeba; pesimizmi da ukiduresi<br />

individualizmi, cxadia, qveynis ukeTes da<br />

TviTmyofad momavals ver Seqmnis, saamisod aucilebelia<br />

optimisturi msoflmxedveloba, rwmena, rom<br />

samyaros, adamianis yofnas aqvs naTeli sazrisi, keTili<br />

arsi; aucilebelia optimisturi mrwamsiT nasazrdoebi<br />

socialuri aqtivoba.<br />

am aucileblobis karnaxiT aris dawerili ilias<br />

`gandegili~.<br />

1987<br />

75


akaki wereTeli<br />

Rirsebis aRsadgenad<br />

,,gamzrdelSi’’, baTusTan safar-begis stumrad misvlis<br />

scenaSi aris aseTi metafora: safari xumrobiT ise<br />

iqceva, TiTqos ucxoa, sagangebod ifaravs saxes da<br />

baTu mas ver cnobs _ safar-begi Secvlilia, mas axla<br />

sxva saxe aqvs, baTusTvis dafaruli da ucnobi.<br />

safar-begs zneobriv saxes zia-xanumTan urTierToba<br />

ucvlis, umRvrevs. safari ukve uzneobis gzazea<br />

damdgari (zia-xanumis davaleba qurdobis da yaCaRobisken<br />

ubiZgebs), am gzas miyavs baTus ojaxSi da im<br />

borotebamde, romelsac iq Cadis.<br />

safar-begis da zia-xanumis urTierTobaSi mTavaria<br />

am adamianebis TavmoTneoba da pativmoyvareoba. mamakacebis<br />

gulis dapyrobiT, imiT, rom maT Tavis nebaze<br />

aTamaSebs, zia-xanumi, sabediswero qalis tipis gansaxiereba,<br />

pativmoyvareobas da Zalauflebismoyvareobas<br />

ikmayofilebs, tkbeba sakuTari momxibvleli ZaliT da<br />

misi safar-begTan damokidebulebac amgvaria. Tumca<br />

verc zia-xanumisadmi safaris damokidebulebas miviCnevT<br />

namdvil siyvarulad, masac pativmoyvareoba amoZravebs<br />

_ gamorCeuli qalis yuradRebis da simpaTiis<br />

mopoveba misTvis sapatioa. safars rom zia-xanumi mar-<br />

Tla uyvardes, is ver Caidenda imas, rac baTus ojaxSi<br />

Caidina. safaris grZnoba namdvili rom ar aris, amas<br />

mowmobs mis mier zia-xanumis davalebis sxvisTvis dakisrebac<br />

_ igi apirebs sxvisi gakeTebuli saqme miiweros,<br />

anu gulwrfeli ar aris qalis winaSe.<br />

safaris Selaxuli morali megobarTan mis urTier-<br />

Tobasac ayalbebs _ zia-xanumis davalebis SesrulebaSi<br />

daxmarebis TxovniT faqtobrivad safari baTus<br />

uzneo saqmis, qurdobis Cadenas avalebs, TviTon ki arc<br />

iRebs monawileobas am saZraxisi da saxifaTo Canafiqris<br />

ganxorcielebaSi. safaris damokidebuleba baTu-<br />

76


sadmi angarebiania, gamoyenebiTia. yovelive es Seamzadebs<br />

mis srul moralur kraxs.<br />

gansxvavebiT zia-xanumis da safaris urTierTobisgan,<br />

romelic damyarebulia egoizmze da pativmoyvareobaze,<br />

sicrueze, baTus da nazibrolas siyvaruli<br />

namdvilia, wrfelia da amitom masSi egoizmis da TavmoTneobisTvis,<br />

sicruisTvis adgili ar rCeba. nazibrolas<br />

moralurad ar SeuZlia SeiniRbos baTus wina-<br />

Se, daumalos momxdari, xolo baTus damokidebuleba<br />

colisadmi cxadyofs mis Tavisuflebas egoisturi<br />

siamayisgan, TavmoTneobisgan. baTus urTierToba col-<br />

Tan aRazasadmi joyolas delikaturobas gvaxsenebs.<br />

baTus da nazibrolas siyvaruli umZimes gansacdels<br />

uZlebs, radgan WeSmaritia.<br />

zneobrivi gansacdeli, romelic baTus xvdeba wilad,<br />

mas marto misi siyvarulis dangreviT ki ara,<br />

sakuTari ZiZiSvilis mkvlelad qceviTac emuqreba. is<br />

axerxebs amis Tavidan acilebas imiT, rom sjis codvils<br />

ara fizikuri angariSsworebiT, aramed dandobiT,<br />

sjis sindisis qenjniT da sircxviliT, amarcxebs,<br />

Trgunavs mas Tavisi moraluri simaRliT. SesaZloa,<br />

gansacdelisTvis Tavis Rirseulad daRwevas baTus<br />

uadvilebs is, rom man momxdari mis mier Cadenili<br />

qurdobis samarTlian RvTaebriv sazRaurad CaTvala _<br />

baTus saubari colTan safuZvels gvaZlevs, ase vifiqroT<br />

(`yovelgvari mosavali kacis Tavze uneburi,<br />

RvTis risxvaa...~).<br />

baTus winaSe Tavs Sercxvenilad safar-begis garda<br />

haji-usubic grZnobs, romelsac baTum safaris piriT<br />

arsebiTad is SeuTvala, rom zneobrivi Sefaseba unda<br />

mieca aramarto safaris samarcxvino saqcielisTvis,<br />

aramed sakuTari samarcxvino mdgomareobisTvisac, romelSic<br />

aRmoCnda rogorc safaris aRmzrdeli. es kaci<br />

ki Tavisi arsebobis azrs, mTel Tavis Rirsebas swored<br />

aRmzrdelobaSi xedavs. baTus mier gamoCenili sulgr-<br />

Zeloba, misi zneobrivi simaRle kidev ufro damTrgunvels<br />

xdis haji-usubisTvis safaris sulmdablobas,<br />

kidev ufro umZafrebs mas sircxvilis grZnobas. igi<br />

77


ver egueba, rom aseTi Rirseuli kacis TvalSi damcirebuli<br />

Candes. baTus winaSe sircxvilis Camorecxvis<br />

da Rirsebis aRdgenis survili ubiZgebs haji-usubs<br />

TviTmkvlelobisken, es aris misi qcevis realuri fsiqologiuri<br />

motivi. Tu es motivi mxedvelobis miRma<br />

dagvrCeba, SeiZleba haji-usubis TviTmkvleloba mxatvrulad<br />

naklebad damajerebeli, `Teatralur-afeqtaciuri~<br />

mogveCvenos.<br />

78<br />

2005


vaJa-fSavela<br />

humanizmis ganwiruleba<br />

`stumar-maspinZlis~ dasawyisSi joyolas da zviadaurs<br />

Soris TiTqos konfliqti unda warmoiSvas, magram<br />

ase ar xdeba da es erTaderTi arSemdgari, CanasaxSive<br />

Camqrali konfliqtia am sastiki konfliqtebiT savse<br />

poemaSi.<br />

konfliqtis Tavidan acileba joyolas damsaxurebaa.<br />

moulodnelia gulisxmiereba da sulis siuxve, romelsac<br />

joyola iCens ucnobi xevsuris mimarT _ joyolasTvis<br />

yoveli adamiani, misi erovnebis da sarwmunoebis<br />

miuxedavad, upirveles yovlisa swored adamiania;<br />

misTvis zviadauri ar aris mteri ubralod imis<br />

gamo, rom is xevsuria; igi xevsurTa mTel modgmaSi<br />

mtrebs apriorulad ar xedavs da es uCveuloa im samyaroSi,<br />

romelSic dapirispirebul sazogadoebaTa ur-<br />

TierToba `mtris xatzea~ damyarebuli. amiT ganiara-<br />

Rebuli zviadauri dayveba joyolas nebas da did risks<br />

wevs, stumrad midis Tavisi mtrebis banakSi.<br />

qistur TemSi nebismieri xevsuris stumrad miyvana,<br />

Tundac is qistebis gamorCeuli mteri ar iyos, ucnauri,<br />

gamomwvevi saqcielia. rogorc Cans, Tavisi amgvari<br />

araordinarulobis gamo joyola TemisTvis adrec<br />

Znelad dasamorCilebeli adamiani iyo (mogvianebiT<br />

Temi masze ambobs: `winad xom bevrjer agvria~). es<br />

aris imis mizezi, rom Temi Tavidanve ar endoba mas,<br />

iniRbeba, xrikebs mimarTavs masTan urTierTobaSi. Temis<br />

da joyolas urTierTdamokidebulebaSi adreve<br />

arsebuli daZabuloba zviadauris gamo uceb ifeTqebs,<br />

mwvave konfliqtSi gadaizrdeba.<br />

joyolas adamianuri bunebis sirTule Cans im moraluri<br />

grZnobebis mravalgvarobaSi, romlebic mas zviadaurTan<br />

akavSirebs maTi xanmokle, magram Rrma ur-<br />

TierTobis safuZvelze. simpaTiis da sulieri naTesaobis<br />

grZnobis garda es aris movaleobis grZnoba _ man<br />

79


unda uzrunvelyos am adamianis xelSeuxebloba, romelic<br />

TavisTan stumrad TviTon waiyvana; es aris TanagrZnoba,<br />

sibraluli: joyolas umZims imis xilva, rogor<br />

jabnian bevrni erT, umweo mdgomareobaSi Cavardnil<br />

adamians (`uiaraRos awvalebT, guli rasa hgrZnobs<br />

Tavada~); es aris sircxvilis grZnoba _ joyolas<br />

rcxvenia zviadauris Tavis TanatomelTa qcevis gamo,<br />

miTumetes ar surs TviTon Seelaxos Rirseba zviadauris<br />

TvalSi, raime iseTi gaakeTos, rac zviadauris<br />

winaSe moralurad daakninebs.<br />

nawarmoebSi yvelaze didi zneobrivi gansacdelis<br />

pirispir joyola aRmoCndeba. am gansacdelma mas SeiZleba<br />

daakargvinos is, rac uZvirfasesi aqvs: pirovnuli<br />

saxe, Rirseba, Sinagani Tavisufleba da damoukidebloba,<br />

humanuroba. mTeli samyaro imisken ubiZgebs joyolas,<br />

rom gawiros zviadauri, yvelaferze metad ki is,<br />

rom Tu ase moiqceva, socialuri moralis TvalsazrisiT<br />

marTali iqneba, ramdenadac zviadaurma moatyua,<br />

Tavisi vinaoba daumala. magram arCevanis gakeTebisas is<br />

emorCileba ara socialur morals, aramed mxolod sakuTar<br />

pirovnul zneobas, yurs ugdebs mxolod sakuTari<br />

sindisis, Rirsebis grZnobis, adamianurobis uRrmes<br />

xmas da gadarCeba rogorc zneobrivi pirovneba.<br />

joyola zneobriv gamocdas uZlebs maSinac, roca<br />

aRaza umxels, rom zviadauri daitira. aRazas aRsarebaze<br />

joyolas pasuxSi arsebiTia is, rom joyola _<br />

damoukidebeli da Rirseuli pirovneba _ pativs cems<br />

meore adamianis damoukideblobas da Rirsebas; mkacri,<br />

uxeSi samyaros mkvidri, mtkice da Seupovari joyola<br />

amasTanave sulierad faqizia, daxvewilia da ar iWreba<br />

sxvis intimur samyaroSi, aRiarebs am samyaros xelSeuvalobas<br />

(`me ra gamge var magisa?~). es aris adamianis<br />

mier sxva adamianis Tavisuflebis aRiarebis umniSvnelovanesi<br />

gamoxatuleba qarTul literaturaSi.<br />

joyolas buneba, morali da msoflxedva dogmebiT<br />

da crurwmenebiT SeuzRudavia, misTvis sulis simaRle<br />

zogadadamianuri siqvelea (`diacs mudamac uxdeba<br />

glova vaJkacis kargisa~).<br />

80


joyolas pasuxSi Cans misi Rrma siyvaruli aRazasadmi,<br />

radgan WeSmariti siyvarulis erT-erTi Zireuli<br />

niSani sayvareli adamianis damoukideblobis aRiarebaa.<br />

joyola rom bolomde ar ijerebs Sin dabrunebuli<br />

aRazas naambobs, es ar aris colisadmi misi undoblobis<br />

gamovlineba _ mas surs, rom aRaza savsebiT gulaxdili<br />

iyos mis mimarT, arafers umalavdes da erTmane-<br />

Tis winaSe sruli gulaxdilobis, siwrfelis es moTxovnilebac<br />

Rrma siyvarulis niSania.<br />

sulieri siRrmiT da sifaqiziT, iseve rogorc pirovnuli<br />

avtonomiiT da sakuTari principebisTvis Tavis<br />

gawirvis unariT joyola axlosaa aluda qeTelaurTan,<br />

Tumca aludas Sinagani samyaro mainc ufro<br />

rTulia, mtkivneuli fiqriT, azriT ufro mdidaria.<br />

aluda did sulier cvlilebebs ganicdis, axal religiur<br />

da eTikur faseulobebs miakvlevs, rasac joyolaze<br />

ver vityviT _ is, rom mowinaaRmdege eTnosis<br />

warmomadgenlebi `rjulZaRlebi~ da araadamianebi ar<br />

arian, rac aludam Zlieri Sinagani Zvrebis Sedegad<br />

aRmoaCina, joyolasTvis Tavidanve da TavisTavadve<br />

cxadia. joyolas adamianuri arsi ki ar icvleba, aramed<br />

vlindeba daZabul situaciebSi.<br />

sulis sirTulis, sifaqizis miuxedavad joyola<br />

monoliTuri pirovnebaa, romelsac bolomde myarad<br />

wams sakuTari poziciis siswore TemTan konfliqtSi.<br />

misgan gansxvavebiT aRazas Sinagan ZalasTan erTad<br />

sisustec axasiaTebs, is rogorc qali ufro metad aris<br />

damokidebuli sxvebis, sazogadoebis azrze, rac misi<br />

saxis mxatvruli simarTlis da individualurobis<br />

sayrdenia. aRaza TavisTavSi atarebs Temis cnobierebas,<br />

mis TvalTaxedvas da am TvalTaxedviTac aRiqvams<br />

da afasebs sakuTar fiqrebs, gancdebs, qmedebebs. Temis<br />

SiSi, Temis winaSe sircxvili mas Tavisi Sinasamyaros<br />

siRrmidan eZaleba da tanjavs, fantasmagoriis saxes<br />

iRebs da ase atydeba Tavs. misi sulieri Tavisufleba,<br />

mokluli zviadaurisadmi misi TanagrZnoba da mzrunveloba<br />

miTufro namdvili da faseulia, rom xorcs<br />

isxams didi Sinagani winaaRmdegobebis gamovlis, konf-<br />

81


liqtebis gadatanis xarjze. aRazas saSineli martooba,<br />

mis mier Tavisi saqcielis monanieba, am saTuTi arsebis<br />

umweoba da sasowarkveTa avi, ulmobeli samyaros pirispir,<br />

romelsac mdinaris sazareli xati asaxierebs,<br />

yvelaferze ufro mtkivneulad gvagrZnobinebs amqveynad<br />

humanisturi Rirebulebebis da idealis tragikul<br />

ganwirulebas. poemis personaJTa Soris yvelaze mravalferovani<br />

emociebis aRmZvreli aRazas saxea _ es<br />

aris aramarto simpaTia da aRtaceba, aramed mwvave sibraluli<br />

da dananebac. aRazas bunebas da xvedrs ireklavs<br />

ufskrulis piras amosuli pirimzis xati _ cxovrebis<br />

sisastike ganadgurebiT emuqreba faqiz adamianurobas,<br />

keTilSobil, mSvenier adamianur grZnobebs<br />

da miswrafebebs.<br />

Tu joyola da aRaza Zneli zneobrivi arCevanis winaSe<br />

dgebian, _ rogor moeqcnen kacs, romelsac maT<br />

umaspinZles, is ki maTi uaxloesi adamianis mkvleli gamodga,<br />

zviadauris winaSe martivi arCevania _ gardauvali<br />

sikvdilis pirispir simtkicis SenarCuneba an sulieri<br />

dacema. realurad aseTi alternativa zviadaurisTvis<br />

arc arsebobs. imisTvis, rom saSualeba ar misces<br />

Tavis mtrebs aramarto fizikurad, aramed sulieradac<br />

moklan, mas mxolod is Wirdeba, iyos vinc aris _<br />

Zlieri, uSiSari, mtris moZule meomari. SesaZloa,<br />

zviadaurs Sinagani Zala da gamZleoba Semata joyolas<br />

Tavganwirulma erTgulebam mis mimarT; sxva rom araferi<br />

iyos, igi joyolas ver CamorCeba vaJkacobaSi, mis<br />

TvalSi ver Seircxvens Tavs. zviadauris saxe yvelaze<br />

ufro heroikulia da yvelaze naklebad tragikulia<br />

nawarmoebSi.<br />

zviadauris sikvdilis epizodSi ufro rTulad<br />

gamoikveTeba masis saxe, romelic joyolas ojaxze Tavdasxmisas<br />

erTmniSvnelovnad warmoCndeba rogorc agresiuli,<br />

SurisZiebis JiniT Sepyrobili brbo. zviadauris<br />

msxverplad Sewirvis scenaSi vlindeba, rom<br />

qistTa TemisTvis mtris siZulvili, mterze SurisZieba<br />

uzenaesi da Seuvali religiur- eTikuri kanonia (`magram<br />

mters mtrulad moeqe, TviTon ufalma brZanao~) da<br />

82


misi SeuTavsebloba humanur principebTan Seadgens<br />

kidec nawarmoebis gamouval, tragikul konfliqts.<br />

am scenaSi masa agresiis da SurismaZieblobis garda<br />

mtris vaJkacobis dafasebis da Tavisi qmedebis gamo<br />

sinanulis gancdis unarsac avlens. magram igi advilad<br />

ixSobs keTilSobil impulsebs imiT, rom sakuTar TavSi<br />

kvlav mtris siZulvils aRvivebs _ vaJa xedavs, rom<br />

masas zneobrivi ganwmenda da gardaqmna, sindisis karnaxiT<br />

arseboba ar SeuZlia; es SeuZlia mxolod avtonomiur<br />

pirovnebas; xolo masa amgvar pirovnebaTa zegavlenis<br />

wyalobiT Tu ganicdis sasikeTo zneobriv<br />

cvlilebas. zviadauris mokvlis epizodi cxadyofs didi,<br />

destruqciuli fizikuri da fsiqikuri ZaliT aR-<br />

Wurvili masis uZlurebas Rirseuli pirovnebis winaSe.<br />

Rrma pirovnebaTaSorisi Tanaziarobis da erTguli<br />

solidarobis umaRles faseulobad dasaxva `stumarmaspinZels~<br />

genetikurad `vefxistyaosanTan~ akavSirebs.<br />

`stumar-maspinZelSi~, iseve rogorc rusTavelis<br />

poemaSi, eTnikuri gansxvavebuloba xels ar uSlis adamianebs,<br />

swrafad gadalaxon siucxove imis wyalobiT,<br />

rom erTbaSad grZnoben sulier naTesaobas erTmaneT-<br />

Tan da erTmaneTisTvis Seucvlelad Zvirfasebi xdebian.<br />

`stumar-maspinZelSi~ tragikuli kuTxiT gardatexili,<br />

amqveynad ganuxorcielebeli saxiT warmodgeba<br />

adamianTa sayovelTao, universaluri solidarobis da<br />

siyvarulis ideali, romelic `vefxistyaosanSi~ xorc-<br />

Sesxmul da Zlevamosil realobad gvevlineba.<br />

2005<br />

83


gamaerTianebeli tanjva<br />

adamianis sulieri feriscvaleba, romelic vaJafSavelas<br />

`aluda qeTelaurSia~ warmosaxuli, ucnauria<br />

Tavisi radikalurobiT _ gamocdili, mravali<br />

mtris momkvleli meomari, mtruli eTnosis da sarwmunoebis<br />

mimarT fanatikuri siZulviliT da zizRiT<br />

gaJRenTili kaci morigi mxedruli faTerakis Semdeg<br />

ucabedad imsWvaleba adamianTa modgmis erTianobis<br />

SegnebiT da universaluri religiurobiT; SeiZagebs<br />

cxovrebis agresiul wess, sisastikes, sisxlisRvras,<br />

rac manamde aramarto sruliad bunebrivi iyo misTvis,<br />

aramed siqveledac eTvleboda, da mkacri tradiciebiT,<br />

dogmebiT Semosaltuli, erTsaxovani sazogadoebis<br />

organuli elementi damoukidebel, humanur pirovnebad<br />

gardaiqmneba...<br />

da mainc, ucnaurobis miuxedavad aludas feriscvaleba<br />

mTlianad damajerebelia. rogor miiRweva es?<br />

raRac xdeba araCveulebrivi, rac aludas cnobierebas<br />

ise Secvlis, rom maszec SeiZleba iTqvas `gvelis mWamelSi~<br />

mindias Sesaxeb naTqvami: `axalad suli Caedga,<br />

axalad xorci aesxa, gulis xedva da Tvalebis, rogorc<br />

yrus da brmas gaexsna~. raRac gansakuTrebuli impulsia<br />

aucilebeli imisTvis, rom mkvlels mokluli _<br />

`urjulo~, TiTqmis araadamiani _ ise Zlierad Seebralos<br />

da Seuyvardes, rom `Tavis lamaz Zmad~ miiCnios<br />

igi.<br />

aludas metamorfozis Ziri is aris, rac man mucal-<br />

Tan orTabrZolisas igrZno. mkvlevarebi xazs usvamen<br />

imas, rom aluda moxibla mucalis vaJkacobam da ase<br />

dainaxa mterSi adamiani, Tavisi msgavsi. mucalis vaJkacoba<br />

marTlac did STabeWdilebas axdens aludaze, magram<br />

es ar unda iyos aludas Sinagani gardaqmnis mTavari<br />

stimuli.<br />

imis garda, rom aluda da mucali erTnairad Zlieri,<br />

uSiSari da Seupovari mebrZolebi arian, isini erTnair<br />

Seurigeblobas da mZulvarebas iCenen mowinaaRmdegis<br />

sarwmunoebis mimarT. am niSniT maTi paradoqsu-<br />

84


li msgavseba imdenad srulia, rom TiTqos erTmaneTis<br />

oreulebad aqcevs mtrebs. orTabrZolis paralelurad<br />

mimdinare sityvier duelSi maTi replikebi absoluturad<br />

urTierTmsgavsia. yvelaze metad am replikebs<br />

amsgavsebs mimarTva `rjul-ZaRlo~ _ aluda da<br />

mucali erTi da imave sityviT gamoxataven erTnair,<br />

Seuwynarebel da zizRian damokidebulebas mtris religiisadmi.<br />

es saSineli sityva tyviasaviT zuzunebs da<br />

tyviebis moZraobas sdevs Tan.<br />

`... _ ara gWirsaa, rjul-ZaRlo?! _ mucali eubneboda.<br />

_ nu ggonav, mWirdes, rjul-ZaRlo, ymasa gudanis<br />

jvrisasa... _ ar mogxvdaua, rjul-ZaRlo? _ isev<br />

eZaxis imasa. _ mucals ara sWirs, rjul-ZaRlo, namtvrevs<br />

maSlida kldisasa...~.<br />

mucalTan orTabrZolis Semdeg aludas msoflxedvaSi<br />

momxdari gardatexis Sinaarss upirvelesad imis<br />

Secnoba Seadgens, rom adamianebis gamijvna _ rjulianebad<br />

da urjuloebad, RmerTis madliT mosilebad da<br />

RmerTisgan moZulebulebad, srulfasovnebad da arasrulfasovnebad<br />

_ arasworia. da aluda am daskvnas<br />

akeTebs imis safuZvelzec, rom misi da mucalis damokidebuleba<br />

erTamaneTis religiisadmi savsebiT msgavsia,<br />

erTnaiaria: mucali iseve sastikad icavs Tavisi<br />

sarwmunoebis upiratesobas da Zuls mtris religia,<br />

rogorc aluda icavs Tavis erTaderT WeSmarit rjuls<br />

da Zuls mucalis religia; mtrebis poziciaTa es absurduli<br />

msgavseba, erTgvarobaa samyarosTan aseTi mimarTebis<br />

sisworeSi damaeWvebeli, misi Semaryeveli.<br />

SatilSi dabrunebuli aluda xevsurebs mouTxrobs<br />

mucalTan brZolis ambavs da misTvis mtkivneuli gasaxsenebelia,<br />

rom mucali Tavisi sicocxlis ukanasknel<br />

wamsac rjuls uginebda mas: `suls ar aclida amosvlas,<br />

kidev mixsena rjulia~. aluda TavisTavs cnobs mucal-<br />

Si, Tavis mcdar TvalTaxedvas cnobs mucalis TvalTaxedvaSi<br />

_ man xom TviTonac araerTxel zustad aseve<br />

augad uxsena rjuli mucals. amitom mosdevs uSualod<br />

amas dakanonebul TvalsazrisSi Rrma daeWvebis da<br />

amasTanave axali mrwamsis konturis gamomkveTi aludas<br />

85


gansja: `Cven vityviT, kacni Cvena varT, martoT Cven<br />

gvzrdian dedani; Cvena vscxondebiT, urjuloT kuprSi<br />

mielis qSenani. amis TqmiT vwaramaraobT, RvTisSvilT<br />

ukeTes ician. yvelani marTals amboben, gana vinaca<br />

hfician?!~.<br />

aqeTken aludas cnobierebas, upirvelesad ki qvecnobierebas<br />

kidev ufro mZlavrad warmarTavs agreTve<br />

sxva ram, rac mucalTan orTabrZolisas ixila da ganicada.<br />

es aris mucalis agonia.<br />

literaturismcodneebs SemCneuli aqvT am momentis<br />

gansakuTrebuli mniSvnelovneba (Tamaz Cxenkeli,<br />

guram asaTiani). es mniSvnelovneba dasturdeba imiT,<br />

rom aluda Tavidan ver icilebs mogonebas mucalis<br />

sikvdilis Sesaxeb _ igi dramatulad gaxmiandeba aludas<br />

saubarSi xevsurebTan, mtkivneulad amotivtivdeba<br />

aludas sizmarSi.<br />

riT aris es momenti sagangebo mniSvnelobis mqone,<br />

rogor aZlevs impulss aludas feriscvalebas?<br />

`mucals ar swadis sikvdili, fers ara hkargavs<br />

mglisasa. mahglejs, daifevs wylulSia mwvanes balaxsa<br />

mTisasa~.<br />

ai, es suraTi axsendeba xolme Semdeg aludas _ is<br />

dauviwyaria imis gamo, rom saSineli sicxadiT aCens sicocxlis<br />

umZafres wyurvils, nebas da sikvdilis aseve<br />

umZafres arndomas, sastik sasikvdilo tanjvas. mucalis<br />

uCveulo, sasowarkveTili Jesti _ balaxis mogleja<br />

da WrilobaSi Cafena _ sulisSemZvrelia, masSi erTbaSad<br />

xdeba xiluli sicocxlesTan ganSorebis tkivilis<br />

ganuzomeli siRrme. da es araCveulebrivad metyveli,<br />

tragikuli Jesti daanaxebs da agrZnobinebs<br />

aludas, _ pirvelad mis cxovrebaSi _ ra sazarelia<br />

sikvdili, sicocxlesTan gayra. amitom igi igrZnobs<br />

imasac, ra saSinelebaa sicocxle waarTva sxva adamians,<br />

iyo mkvleli. xolo yovelive es miTufro mkveTrad<br />

ganicdeba aludas mier, rom kvdeba masaviT Zlieri adamiani,<br />

gamorCeuli meomari.<br />

swored am mZime STabeWdilebiT aris siRrmiseulad<br />

motivirebuli, masTan kavSirSia bunebrivi da gasagebi<br />

86


aludas Sinagani metamorfozis iseTi arsebiTi mxare,<br />

rogoricaa kaciskvlis, sisxlisRvris SezizReba.<br />

mtrobaze, agresiaze, sisxlian SurisZiebaze damyarebuli<br />

cxovrebisadmi aludas zizRi mJRavndeba mis koSmarul<br />

xilvebSi da sizmarSi. mucalis mokvlis Semdeg<br />

Satilisken mimaval aludas adamianebis agresiuli arseboba<br />

ase warmoesaxeba: `visac mteroba moswyurdes,<br />

gaaRos saxlis karia, sisxl daigubos keraSi, TviTonac<br />

Sigve mdgaria. Rvinodac imas dahlevdes, puradac mosaxmaria.<br />

pirjvari daiwerodis, miTam saydarSi aria.<br />

sisxlSia hqondes qorwili, iq daiweros jvaria, daipatiJos<br />

stumrebi, daamwkriodis jaria, sisxlSi daigos<br />

logini, gverds daiwvinos calia, bevri iyolos Svilebi,<br />

bevri vaJi da qalia. iqve saflavi gaTxaros, iq<br />

daimarxos mkvdaria. Sen ro sxva mahkla, Senc mogkvlen,<br />

mkvlels ar SaarCens gvaria!~.<br />

aseTia uwinaresad TviT aludas cxovreba, agreTve<br />

misi yvelaze mosalodneli dasasruli da amaze mas<br />

mucalis mokvlis Semdeg exileba Tvali. es Semzaravi<br />

xilvebi bunebrivad aRmocendeba im kacis qvecnobierebaSi,<br />

vinc axlaxan mokla sxva kaci, sicocxlesTan gan-<br />

Sorebis tanjvis mowme gaxda da SeaZrwuna mkvlelobis<br />

codvam. aludas koSmari am mwvave gancdebis uSualo<br />

anareklia.<br />

sizmarSi ki aludas, romelic kvlav salaSqrod wasvlas,<br />

anu sisxlisRvris, kaciskvlis gagrZelebas apirebs,<br />

TavisTavi adamianis xorcis mWamelad evlineba;<br />

kaciskvla esaxeba mas kaciWamiobad da es dakavSirebulia<br />

mucalis mokvlis, misi agoniis saSinel xsovnas-<br />

Tan. `erT wams xel vinam damtaca, tari Camidva xanjrisa.<br />

Savxeden, mucali iyo, tanT ecva jaWvi rvalisa,<br />

gulzed emCniva niSani me-d imis brZolis wamisa, efina<br />

natyviarSia lega safevi brZamisa. klded idga, gautexlada,<br />

creml ar Camosdis Tvalisa. minda sikvdili, ar<br />

vkvdebi, mamkalo, miTxra xvewniTa. Tqven dagrCeT wuTisofeli,<br />

me ki wavide qveyniTa, daZeRiT, xevsurT Svilebo,<br />

laSqrobiT, xmlebis qneviTa~.<br />

87


mucali sizmarSi Cndeba im saxiT, romelic aludas<br />

zaravs _ WrilobaSi Cafenili balaxiT, rac kidev erTxel<br />

agrZnobinebs aludas, rom igi mucalisTvis sasikvdilo<br />

tanjvis mimyenebelia, misi sicocxlis momspobia.<br />

es grZnoba autaneli simZimiT Trgunavs aludas: mucali<br />

mas xelSi xanjals udebs da rogorc gawafuli da<br />

sisxlmowyurebuli mkvlelisgan, sikvdils iTxovs<br />

misgan (aq, albaT, momakvdavi mucalis mier aludasTvis<br />

Tofis datovebaa gardatexili). ase rom, sizmarSi<br />

aludam xelmeored unda Caidinos is, rac ase awamebs,<br />

xelaxla unda moklas mucali, romlis agonia, sulTmobrZaobis<br />

tanjva TiTqos usasrulod grZeldeba,<br />

aRar mTavrdeba (`minda sikvdili, ar vkvdebi~). aq reliefurad<br />

Cans, ra Rrma tkiviliT ganicada aludam mucalis<br />

agonia, rogor awuxebs, rom mucalisTvis sicocxlis<br />

wamrTmevia.<br />

sizmarSi nanaxi mucali arsebiTad gansxvavdeba<br />

namdvilisgan. realobaSi `mucals ar swadis sikvdili~,<br />

simwriT, tanjviT ebRauWeba sicocxles da momakvdavic<br />

agrZelebs brZolas, sizmarSi ki igi TviTon eZebs sikvdils,<br />

raTa sxvebs (xevsurebs) dautovos es samyaro _<br />

sisxlisRvris asparezi. aludas sizmarSi momxdari mucalis<br />

gardasaxvis es zedmiwevniT zusti kontrastuloba<br />

realobis mimarT imas mowmobs, rom orTabrZolisas<br />

aluda gulistkiviliT amCnevs momakvdavi mowinaaRmdegis<br />

mier sicocxlis mZlavri nebis gamovlenas,<br />

sikvdilisgan mis mZlavr ganzidvas.<br />

aluda aramarto TviTon ganicdis zneobriv kaTarziss,<br />

aramed mucalsac ufro akeTilSobilebs, amaRlebs.<br />

ar Rirs iseT sicocxleze gamwarebiT moWideba,<br />

iseT sicocxlesTan ganSorebis gamo tanjva, iseT sicocxleSi<br />

monawileoba, romlis arsic `laSqrobiT,<br />

xmlebis qneviT ZRomaa~, kaciWamiobaa _ aseTia mucalis<br />

sizmriseuli metamorfozis azri. mucali aq aludas<br />

oreulia, romelic mis idumal saTqmels ambobs, misi<br />

Sinasamyaros saukeTeso sawyiss _ sindiss ganasaxierebs.<br />

isini erTni arian, erT arsebas qmnian. ase axlobeli<br />

gaxada mucali aludasTvis misi sasikvdilo tanj-<br />

88


vis gaziarebam. es gaziarebuli tanjva TavisTavSive,<br />

Tavis arsebaSive aRmoaCeninebs aludas mcnebas `ara kac<br />

hkla~, ganaSorebs mas kaciskvlis sazarel codvas.<br />

mucalTan aludas sulieri gamTlianeba sizmramdec,<br />

cxadSic mJRavndeba. aluda uambobs xevsurebs,<br />

rogor mokvda mucali:<br />

`...mkerdze nakravma tyviama gaunaZoZa gulia, natyviars<br />

brZamiT ifevda, isre dalia sulia~.<br />

didi tkivili, TanagrZnoba gamosWvivis aludas<br />

TxrobaSi. gansakuTrebiT sityva `gaunaZoZa~ aRiWurveba<br />

tkiviliani eqspresiiT. aluda Sinaganad ganicdis<br />

mucalis kvdomas, Sinaganad SeigrZnobs imas, rac ar<br />

SeiZleba fizikurad SeigrZnos an dainaxos _ rogor<br />

uglejs mucals tyvia guls. aludaze, rogorc Cans,<br />

mZafri emociuri zemoqmedeba moaxdina sasikvdilod<br />

daWrili mucalis ganwirulma SeZaxilmac: `gulSi<br />

mWirs, gulSi, rjul-ZaRlo~. es SeZaxili imasve gamoxatavs,<br />

rasac Wrilobidan sisxldenis Sekavebis sasowarkveTili<br />

cda _ sicocxlesTan gayris simwares.<br />

Sopenhaueris Tvalsazrisis mixedviT, TanagrZnoba,<br />

Tanalmoba yvela adamianis siRrmiseuli erTianobis<br />

intuituri wvdomaa; TanagrZnobis sazrisi imis uSualo<br />

ganWvretaa, rom sicocxlis neba, romlis Seferxeba da<br />

daTrgunva iwvevs tanjvas, adamianebSi erTiania,<br />

saerToa.<br />

sicocxlis wyurvili, neba da am nebis aRkveTis tanjva,<br />

romelic vlindeba mucalis sulisSemZrav agonia-<br />

Si, mucalis vaJkacobasTan erTad, agrZnobinebs aludas<br />

momakvdavTan Sinagan erTianobas, arsismier naTesaobas<br />

da msgavsebas. amis gamoa, rom mucalis sikvdilisTanave,<br />

TanagrZnobis cremliT misi datirebisas,<br />

aluda mas Tavis msgavs srulfasovan adamianad aRiarebs<br />

_ `vaJkaco, Cemgan moklulo, RmerTma gacxovnos<br />

mkvdaria~ _ da ar asrulebs mis mimarT marjvenis moWris<br />

uadamiano wess. `urjulos~, `rjulZaRlis~ cxoneba<br />

swored imas niSnavs, rom isic iseTive RvTisSvilia,<br />

rogoric aluda, rom oriveni ekuTvnian adamianTa er-<br />

Tian modgmas, romelsac erTi RmerTi hyavs. Semdeg<br />

89


aluda am gumaniT nagrZnob, jer kidev mkafiod gaucnobierebel<br />

da ganuzogadebel WeSmaritebas ukve mkveTrad<br />

gaazrebuli da ganzogadebuli saxiT gamoTqvams<br />

xevsurebTan dialogSi (`Cven vityviT, kacni Cvena<br />

varT...~), xolo sabolood `Tavis lamaz Zmas~ uwodebs<br />

mucals; anu igi uaxloesi adamianiviT Seiyvarebs mters<br />

da SeZlebs Taviseburad Seasrulos gansakuTrebiT<br />

Znelad Sesasrulebeli qristianuli mcneba: `giyvardeT<br />

mterni Tqvenni~.<br />

sicocxlis neba da sikvdilis tkivili adamianTa<br />

uRrmesi, yvelaze universaluri Tvisebebia. vaJafSavela<br />

wers: `bunebas Tavisive kanoni aqvs kacTa cxovrebisaTvis<br />

damyarebuli... mTeli kacobrioba, Cveni<br />

planetis mcxovrebni, ramdenime modgmad ganiyofebian,<br />

xolo modgmani erebad. yovelive eri Sesdgeba adamianebisagan,<br />

romelnic ganirCevian isev erTierTmaneTisagan<br />

saxierebiT, gonebrivi da sulieri TvisebebiT.<br />

saerTo Tvisebac sufevs maT Soris, da ara marto erTi<br />

eris individebs, aramed mTels xmeleTis mcxovrebTac<br />

SegviZlian upovnoT saerTo ram, ai, Tundac, magali-<br />

Tad, siyvaruli sicocxlisa da mwuxareba sikvdilisa<br />

gamo...~.<br />

upirvelesad sicocxlis sayovelTao nebasTan da<br />

sikvdilis sayovelTao tragikulobasTan _ mTeli<br />

kacobriobisTvis saziaro fenomenebTan SexebiT aRmoa-<br />

Cens aluda `urjulo~ mterSi adamians, aRmoaCens adamianTa<br />

erTianobas da yvelasTvis erT, qristianulad<br />

kacTmoyvare RmerTs, romlisTvisac eTnosis da<br />

konfesiis ganurCevlad yvela adamiani Zvirfasia. es<br />

aqcevs aludas Sinaganad Tavisufal, sulierad Rrma<br />

pirovnebad.<br />

90<br />

1996


sxva simarTle<br />

Tumca `baxtrioni~ vaJa-fSavelas erT-erT saukeTeso<br />

epikur nawarmoebadaa miCneuli da mas `aluda<br />

qeTelauris~, `stumar-maspinZlis~, `gvelis mWamelis~<br />

gverdiT ayeneben, mainc igi, Cveulebriv, izolirebulad,<br />

am poemebis arsebiTi da Rrma saTqmelisgan mowyvetilad<br />

aris xolme ganxiluli. rogorRac ise gamodis,<br />

rom raki poema patriotul grZnobas da ideas<br />

gamoxatavs, mis azrobriv wyobaSi saintereso bevri<br />

araferia.<br />

sinamdvileSi `baxtrionis~ azrobriv-mxatvruli<br />

koncefcia sakmaod rTulia da vaJas yvelaze mniSvnelovani<br />

poemebis koncefciaTa msgavsad dayrdnobilia<br />

iseT urTierTSepirispirebul zneobriv-msoflmxedvelobriv<br />

kategoriebze, rogoricaa daundobloba da<br />

sibraluli, sazogadoebrivi Tavdacvis, TviTSenarCunebis<br />

interesebi da moraluri ideali, humanizmi, masa<br />

da avtonomiuri pirovneba. oRond `baxtrionSi~, sxva<br />

poemebisgan gansxvavebiT, am sawyisebs Soris tragikuli<br />

kolizia ar warmoiSoba. maTi urTierTmimarTebis<br />

daZabuloba Serbilebuli da araTvalSisacemia Zlevamosili<br />

saerTo-saxalxo SekavSirebis monumentur suraTSi;<br />

magram Tumca winaaRmdegobebi Senelebulia,<br />

isini harmonizebuli ar aris.<br />

orgvarad warmodgeba `baxtrionSi~ masa.<br />

erTi mxriv, es aris zneobrivi mizniT gamTlianebuli<br />

xalxi. mas warmarTavs miswrafeba, ixnas qveyana da<br />

Tanamemamuleebi tanjvisgan, damcirebisgan, Tavisufleba<br />

da Rirseba daubrunos maT. vaJa qmnis adamianTa<br />

erTsulovnebiT aRvsebis, erTi keTilSobili vnebiT<br />

gamsWvalvis didebul, amaRlebul xats.<br />

xalxis mTavari gamamTlianebeli Zala religiurobaa<br />

_ Zalian intensiuri, RvTaebis didi siaxloviT ganmcdeli.<br />

es RvTaeba ganyenebuli da transcendenturi<br />

ki ar aris, aramed TiTqos am xalxis sxeulSi binadrobs<br />

da misi cocxali sulia, nebaa. es aris `nacionaluri<br />

91


RmerTi~, romelic idealuri meomris saxiT warmoidgineba<br />

da rogorc mfarveli da winamZRoli TiTqos xiluladac<br />

evlineba xalxs. am RvTaebasTan ziareba iwvevs<br />

saerTo enTuziazms da mkafio gamoxatulebas ani-<br />

Webs xalxis Sekrul nebas. axla es xalxi Tavganwirvis-<br />

Tvis mzadmyofia, individTa kerZo, viwro interesebi<br />

qreba da yvela zeindividualur, zneobrivad Rirebul<br />

mizanswrafvas emorCileba. rogorc masis fsiqologiis<br />

mkvlevarebi aRniSnaven, swored TavganwirvisTvis<br />

mzadyofna da individTa egoizmis daZleva warmoadgens<br />

masis pozitiur Tvisebas. aseT masas vaJa aRtacebuli<br />

TanagancdiT warmosaxavs.<br />

masobrivi religiuri eqstazis, xalxis zeaweuli<br />

erTsulovnebis warmoCenas mosdevs SesaniSnavi meditaciuri<br />

wiaRsvla.<br />

`netavi cecxli ciuri, visac ki gulSi hnTebia, jer<br />

ar gauqres, Tu gaqres, isivac amohgznebia! mkvdaria<br />

ugrZnobi kaci, usazarlesi mkvdarzeda, miT rome<br />

sicocxle udgas salis yinulis taxtzeda. ar ebraleba<br />

moyvasi, mis win ro acvan jvarzeda, ise mokvdeba, ver<br />

Sedges erT wams trfobisa mTazeda, Sors aris, metad<br />

Sors aris daSorebuli mazeda. WaobSi aris Cafluli,<br />

vicnob mowamluls xmazeda. sazarelia dadgoma ugrZnobelobis<br />

gzazeda!~.<br />

Tu es lirikuli monologi Tavisi dasawyisiT uSualod<br />

exmianeba mis win daxatul masis religiuri aRmafrenis<br />

suraTs, monologis momdevno monakveTSi Tavsdeba<br />

poemis problemuri centri, gamxelilia poemis<br />

mTavari Sinagani Tema _ sibraluli da Seubralebloba.<br />

epizodebi, romlebic moyveba am lirikul-meditaciur<br />

pasaJs, masSi moniSnul poemis siRrmiseul Temas<br />

ireklavs.<br />

masis ganwyobileba sruliad uecrad da moulodnelad<br />

icvleba. moulodnelobis STabeWdilebas isic aZlierebs,<br />

rom religiur enTuziazms erTvis xalxis aRfrTovaneba<br />

mTaTa vaJkacuri silamaziT, amayi mxedruli<br />

ieriT. da ai, masis aseTi amaRlebuli da wminda gan-<br />

92


wyoba ucbad imRvreva eWviT _ Tavisi bunebiT masa aramyari,<br />

swrafad cvalebadia.<br />

ase imitomac aris, rom igi advilad eqvemdebareba<br />

Cagonebas. xoSareulis mier kvirias gauCinarebis gamo<br />

gamoTqmuli eWvi erTbaSad gadaedeba mas da sul cota<br />

xnis win amaRlebulad ganwyobili xalxi moRalatis<br />

mxilebas iwyebs. e. kanetis SexedulebiT, `masis sicocxlis<br />

yvelaze mkveTrad SesamCnev niSnebs ganekuTvneba<br />

erTi ram, rasac devnis impulsi SeiZleba vuwodoT.<br />

igulisxmeba gansakuTrebuli agznebadoba, mrisxane ga-<br />

Rizianeba maT mimarT, vinc erTxel da samudamod cxaddeba<br />

mtrad~. ganusjelad da naCqarevad sdebs xalxi<br />

kvirias bralad moRalateobas, gamyidvelobas. `_ ra<br />

gaigeba, iqneba briyvma gagvyidos fulzeda, fici gatexos<br />

usircxvod, xeli aiRos rjulzeda, cocxlad dagvmarxos,<br />

TviTonve miwa gvayaros gulzeda~. msjavri, romelsac<br />

masa kvirias ganumzadebs, moraluri sikvdilis<br />

tolfasia. xdeba pirovnebis Rirsebis daundobeli<br />

xelyofa.<br />

am viTarebaSi adamianis damcveli luxumia. misi goniereba<br />

da gulisxmiereba mkveTr kontrasts qmnis masis<br />

impulsurobasTan da pirovnebis mimarT ugrZnoblobasTan.<br />

luxumisTvis amosavalia ara faqti, SemTxveva<br />

(kviria sadRac gaqra), aramed pirovnebis individualoba:<br />

`kacs magis metad ver icnobT, magis met ar gaqvT<br />

Snoeba?~. kvirias tragikul-winaswarmetyveluri, Rrma<br />

aRsarebiTi gancdiT moTxrobili sizmris gulisxmierad<br />

momsmens am adamianSi (romelsac Tavis gawirva aqvs<br />

ganzraxuli) eWvi ar unda Seeparos. sizmars yvelani ismenen,<br />

kvirias Sinagan bunebas ki mxolod luxumi wvdeba.<br />

luxumis TqmiT, aseTi sazizRari Ralati _ saku-<br />

Tari xalxis saomrad gamoyvana da mtris xafangSi Setyueba<br />

_ umagaliTo da daujerebelia, xalxma ki es warmoudgeneli<br />

ram advilad, yovelgvari safuZvlis gare-<br />

Se irwmuna da daunaneblad abralebs adamians saSineli<br />

danaSaulis Cadenas. luxumi arcxvens xalxs imis gamo,<br />

rom igi erTsulovnebis da eqstazis didebul Jams mdabali<br />

eWvebiT bRalavs, `diacebri WorebiT~ Seuracx-<br />

93


yofs bunebis sisaRes da sidiades. `rad ar gahxednebT,<br />

briyvebo, Cvenis samSoblos gorebsa?!~.<br />

luxumi xedavs, rom moRalatis Ziebis sarCuli SiSia<br />

(`Tavis fiqridgam SemkrTalTa exlav mogkidaT cxroeba?~),<br />

romelsac dabneuloba da arev-dareva mosdevs.<br />

luxumi ar dauSvebs movlenaTa aseT ganviTarebas, iseve<br />

iolad aqcevs xalxs Tavisi zegavlenis qveS, rogorc<br />

manamde _ xoSareuli. male xalxi acnobierebs, rom kviria<br />

tyuilubralod gaumetebia ase sastikad. `_ ara,<br />

tyuilad nu vityviT, codos nu videbT kisrada, mSvildze<br />

nu vagebT kvirias, nu vaTamaSebT israda!~.<br />

luxumis sasikeTo zegavlena rom ara, masa pirovnebis<br />

ulmobeli SerisxvisTvis, `erTxel da samudamod<br />

mtrad gamocxadebisTvis~ iyo momarTuli. luxumi<br />

SeaCerebs `ugrZnobelobis gzaze~ damdgar xalxs.<br />

ugrZnoblobis, Seubraleblobis Tema axlavs wiwolas<br />

ambavsac. brZolis velidan gaqceul wiwolas sazareli<br />

ZaliT atydeba Tavs sazogadoebis zizRi _ amieridan<br />

is moraluri da socialuri TvalsazrisiT araraobaa,<br />

sazogadoebisgan gariyulia. xalxis damokidebuleba<br />

mis mimarT Zalian mkacria, magram samarTliani.<br />

oRond simkacre ukve daundoblobad gvevlineba imis<br />

Semdeg, rac wiwola Tavs CamoixrCobs da gamoisyidis<br />

Tavis sisustes da Secodebas. bunebrivi da mosalodnelia,<br />

rom aman xalxis risxva daacxros, adamianebi<br />

ufro lmobieri gaxados. magram xalxis guls verc braleulis<br />

tanjuli sikvdili albobs da mis gvams igi<br />

ZaRlebs ugdebs sajijgnad. `Tasi daRvares xatSia, axlos<br />

miudges arvina, wiwolas danaSauli aweulia camdina,<br />

daamcro Cveni saxeli, mTels laSqars guli atkina.<br />

arc vin samares gauTxris, arc vin Seukravs kubosa, martom<br />

itiros dedama, cremli win daigubosa!~. wiwolas<br />

dedis moTqmaSic ufro sircxvili da Svilisadmi simkacrec<br />

ki igrZnoba, vidre Svilis sikvdilis simware,<br />

radgan is iZulebulia glovis drosac angariSi gauwios<br />

Temis Seuval ulmoblobas. am SemTxvevaSi Temis<br />

Sesaxeb SeiZleba iTqvas, rom mas `ar ebraleba moyvasi,<br />

mis win ro acvan jvarzeda~. erTaderTi kaci, romelic<br />

94


Sinaganad ar gaiziarebda xalxis gasastikebul damokidebulebas<br />

Tavisi Secodebis sikvdiliT gamomsyidveli<br />

adamianisadmi, luxumia, omis Semdeg gauCinarebuli.<br />

`baxtrionSi~ zustad, danawevrebulad aris gaazrebuli<br />

da warmoCenili, ris wyalobiT axerxeben mTielebi<br />

iranelebis batonobisgan kaxeTis daxsnas, ra ganapirobebs<br />

mTielTa sazogadoebis gansakuTrebul siZlieres.<br />

misi sawindari specifikuri da Temis monoliTad<br />

Semkvreli religiurobis garda aris mkveTri socialuri<br />

morali. igi, erTi mxriv, awesebs gmirebis da gmirobis<br />

kults, ganuzomeli didebiT ajildoebs mxedrul<br />

siqveles da Tavdadebas da amiT qmediT stimuls aZlevs<br />

individs, iyos iseTi da moiqces ise, rom ase Zvirad-<br />

Rirebuli socialuri aRiareba moipovos. meore mxriv,<br />

mTielTa socialuri morali moicavs umkacres sanqciebs<br />

individis mimarT socialuri movaleobis SeusruleblobisTvis<br />

autaneli zizRis, Sercxvenis da sazogadoebisgan<br />

mokveTis saxiT. es, rogorc davinaxeT, gulqvaobaSi<br />

da sisastikeSic SeiZleba gadaizardos, magram<br />

TavisTavad, `baxtrionis~ mixedviT, aucilebelia, radgan<br />

sazogadoebas TviTSenarCunebis Zalas matebs.<br />

mTielTa morali amkvidrebs SurisZiebis kanons,<br />

mtris mimarT gansakuTrebul, ulmobel siZulvils da<br />

Seurigeblobas. es Zalian mZafrad Cans sanaTas, lelas,<br />

kvirias saxeebSi. `baxtrionSi~ SurisZiebis Jini da<br />

mtris daundobeli siZulvili bunebrivi, adekvaturi<br />

emociuri pasuxia im uadamiano sisastikeze, romelsac<br />

iranelebi iCenen saqarTveloSi da romelic poemaSi sagangebod<br />

aris aqcentirebuli. Surisgebis es mwvave wadili<br />

da siZulvili sabrZolo energiis, Tavganwirvis<br />

unaris Semmatebelia. magaliTad, SurisZiebis wyurvili<br />

ubiZgebs Tavganwirvisken lelas, Tumca isic saTqmelia,<br />

rom es wyurvili Tavis mxriv aRiZvreba TanagrZnobiT<br />

axloblebis tanjvisadmi, xolo sanaTas SurisZiebis<br />

wyurvili _ TanagrZnobiT qarTvelebis mTeli<br />

mravalsaukunovani tanjva-wamebisadmi...<br />

95


mtrisadmi siZulvilis, zizRis, misTvis samagieros<br />

gadaxdis motivebi Tavs iyris da, SeiZleba iTqvas, garkveul<br />

ideologiad yalibdeba zezvas TvalsazrisSi.<br />

luxumTan misi paeqroba rogorc TviT mis, aseve<br />

luxumis bunebas arsobrivad avlens da sibralulis da<br />

Seubraleblobis problemasac yvelaze dramatulad<br />

wamoWris.<br />

zezva igonebs, rogor `acxes qadada~ lekebi da rogor<br />

mokveTa man erT leks Tavi. `_ Tavi gagorda miwaze,<br />

tuCebm dauwyo kapuni, ityodi, sarekelasa wisqvilze<br />

gaaqv rakuni. Sen Sagebrala urjulo, mogiwylianda<br />

Tvalebi... uTuod, saiT enaxve, mogafurTxebdnen qalebi.<br />

me ar mebralvis, luxumo, mounaTlavi arodis, magaT<br />

siwuntis naRveli yelSi duRiliT amodis. visac Cven ar<br />

vebralebiT, Cven SevibraloT risada? sikvdili Tvi-<br />

Ton ufalsa gauCenia mtrisada!~.<br />

upirvelesad yuradRebas iqcevs, rom zezvas metyvelebis<br />

yaida iseTia, TiTqos laparaki adamians ar exebodes.<br />

qadis cxoba, sarekelas rakuni wisqvilze _ lekebis<br />

mimarT naxmari es ironiuli gamoTqmebi imis ni-<br />

Sania, rom zezva mters adamianTa modgmis miRma warmoidgens,<br />

mteri misTvis usulo da knini sagnebis<br />

tolfardia.<br />

zezva tkbeba mtris damdablebiT da ganadgurebiT.<br />

mteri mas zoologiur zizRs gvris, mis cnobierebaSi<br />

amotvifrulia sazizRari, saZageli `mtris xati~. `urjulosadmi~,<br />

`mounaTlavisadmi~, anu faqtobrivad araadamianisadmi<br />

damokidebuleba gamoricxavs raime humanur<br />

grZnobas, masze ar vrceldeba sibraluli, raki is<br />

TviTon Seubralebelia Cvendami. zezvas SefasebiT,<br />

luxumis mier mtris Sebraleba saZraxisi da samarcxvinoa,<br />

radgan mtrisTvis gankuTvnilia ara sibraluli,<br />

aramed mxolod sikvdili da es RmerTis nebaa _ mtrisadmi<br />

Seubralebloba, zezvas gagebiT, Seuvali religiur-moraluri<br />

mcnebaa.<br />

zezvas poziciis siswores adasturebs TviT cxovreba;<br />

mtris sisastike, misgan kaxeTis umowyalo akleba,<br />

ramac mTielebi erTad Seyara qveynis saSvelad, utyua-<br />

96


ad amtkicebs, rom zezva marTali iyo da aris; igi<br />

niSns ugebs luxums. aseT fonze luxumi arafers Tu verafers<br />

pasuxobs zezvas. magram misi dumili marto<br />

amiT ar aris gamowveuli da arc mxolod imiT, rom dampyroblebTan<br />

didi, gadamwyveti brZolis win humanizmis<br />

qadageba aSkara Seusabamobaa. mTavaria, rom Tavisi<br />

dumiliT luxumi aRiarebs zezvas poziciis praqtikul<br />

mizanSewonilobas _ zezvas sityva mtris siZulviliT<br />

da zizRiT muxtavs saomrad gamzadebul jars da amiT<br />

mis sabrZolo SemarTebas ganamtkicebs.<br />

baxtrionis aRebis da mtris Zlevis, samarTliani<br />

Surisgebis aRsrulebis suraTi swored zezvas suliskveTebiT<br />

ixateba, mtrisadmi sisastike, mtris Seubralebeli<br />

ganadgureba tkbobiT aris gancdili (`alaznisake<br />

wavida urjulos sisxlis Rvaria~; `gaswyvita Cvenma<br />

laSqarma mteri, uRmerTod dalia~; `aivso TaTris<br />

ZvlebiTa im baxtrionis aria, cixe-galavnad egeba, ise<br />

gamravlda mkvdaria~...).<br />

TiTqos ukve yvelaferi gairkva, zezvas Tvalsazrisma<br />

udavo da sruli gamarjveba moipova, luxummac<br />

TiTqos uxmod cno mtris Sebralebis gaumarTlebloba,<br />

daeTanxma imas, rom misi acremleba mtris sikvdilis<br />

gamo samarcxvinoa. es motivi TiTqos savsebiT amoiwura<br />

da gaqra...<br />

magram poemis finali am moCvenebiTad martiv garkveulobas<br />

aqarwylebs da nawarmoebis konceptualur<br />

Sinaarss aRrmavebs, afaqizebs.<br />

poemis miTosuri finalis Sesaxeb damkvidrebulia<br />

Sexeduleba, rom gvelis mier momakvdavi luxumis gadarCenis<br />

mxatvruli mniSvneloba patriotuli Tavdadebis<br />

ideis gandidebaa. es idea aq uTuod unda vigulisxmoT,<br />

magram am saxis saTqmelis masze dayvana aRaribebs<br />

mis poetur sazriss da, Sesabamisad, mTlianad<br />

nawarmoebis sazrissac.<br />

finaluri pasaJi erTianad da TvalsaCinod aris dafuZnebuli<br />

Seubraleblobis da sibralulis siRrmiseul<br />

Temaze.<br />

97


vaJa aq warmosaxavs sibraluls rogorc universalur<br />

da saswaulmoqmed Zalas, romelic Zlevs TviT<br />

TiTqosda totalur borotebas. igi gvevlineba iseT<br />

idumal fenomenad, rogoradac mas Sopenhaueri axasia-<br />

Tebs. sastik mxecSi ucnaurad iRviZebs sibraluli,<br />

romelic mis mTel arsebas eufleba. `bevris codvebis<br />

moqmedsa gadaubrunda guneba, ra sibraluliT imsWvalvis<br />

misi gveluri buneba!~.<br />

am idumalebiT mocul aqts garkveuli motivireba<br />

mainc aqvs. TanagrZnobis pirveli impulsi monstrs<br />

uCndeba momakvdavi, sulTmobrZavi adamianis xilvisas,<br />

sasikvdilo tanjvis winaSe, romelSic ukiduresi simkveTriT<br />

vlindeba adamianebis da saerTod yvela cocxali<br />

arsebis Zireuli da tragikuli naTesaoba. amgvaradve<br />

aRiZvreba aludas sibraluli mucalisadmi, aRazas<br />

sibraluli zviadaurisadmi, TviT luxumis sibraluli<br />

mokluli lekisadmi; da momakvdavisadmi gaCenili<br />

gvelis sibralulic iseve gadmoiRvreba cremlebad,<br />

rogorc am gmirebis da, kerZod, luxumis aseTnairadve<br />

aRmocenebuli sibraluli (`Tan mkerds usvelebs mxedarsa<br />

cremlebis CamodeniTa~).<br />

ra Tqma unda, ar aris SemTxveviTi, rom gvelis saswaulebriv<br />

sibraluls iwvevs swored luxumi _ adamiani,<br />

romelic sibralulis uCveulo unars amJRavnebs.<br />

TiTqos miniSnebulic aris, rom gveli, adamianis fantaziis<br />

mier sibrZniT aRWurvili, Seicnobs luxumis bunebas,<br />

mis did sikeTes da es uRrmavebs TanagrZnobas<br />

(`zed daaSterda sneulsa Tavis gveluri saxiTa, dascqeris<br />

sulis mabrZolsa gulis mzaravis TvaliTa. dafiqrda<br />

gveli Zlierad, guli evseba braliTa~). Tumca<br />

asec rom ar iyos, mainc safiqrebelia _ luxums gvelis<br />

idumali TanagrZnoba ergo imitom, rom TviTon is<br />

TanagrZnobis araCveulebrivi niWiT aris aRsavse.<br />

magram mTavari is aris, rom gvelis sibraluli,<br />

iseve rogorc luxumis (aludas, aRazas) TanagrZnoba,<br />

mtrisken aris mimarTuli, mtrobis TiTqosda gauvali<br />

zRudis gamrRvevia. gveli, vaJas daxasiaTebiT, `adamis<br />

tomis mteria~, rac Zvel, cnobil kulturul tradici-<br />

98


as Seesatyviseba. gvelis arsebaSi ucnaurad gaRvivebuli<br />

sibraluli adamianis mimarT, anu misadmi mtruli<br />

modgmis warmomadgenlis mimarT ewinaaRmdegeba da<br />

problematurs xdis zezvas erTi SexedviT absoluturad<br />

urRvev logikas: `visac Cven ar vebralebiT, Cven<br />

SevibraloT risada? sikvdili TviTon ufalsa gauCenia<br />

mtrisada!~.<br />

`baxtrionis~ finali `stumar-maspinZlis~ dasasrulis<br />

msgavsia: orivegan cxovrebaSi gamjdar mtrobas,<br />

agresias, sisxlis wyurvils da sisastikes fantastikur-miTosur,<br />

idealur sferoSi gadaZalavs Tanagr-<br />

Znoba da solidaroba.<br />

saerTodac `baxtrionis~ koncefcias met naTels<br />

fens rogorc `stumar-maspinZlis~, aseve `aluda qeTelauris~<br />

azrobriv struqturasTan Sedareba. am poemeb-<br />

Si, rogorc aRniSnaven, ori simarTle Seetakeba tragikulad<br />

erTmaneTs _ sazogadoebis TviTSenarCunebis<br />

aucilebloba da pirovnebis universalur-humanisturi<br />

morali. mtrul garemocvaSi arsebuli, mudmivad saomar<br />

viTarebaSi myofi sazogadoeba, romelic `mtris<br />

xatis~ pirispir aris mobilizebuli, ver eTviseba zogadkacobriul<br />

zneobas, gamorCeul pirovnebaTa cnobierebaSi<br />

rom ibadeba. arsebiTad aludas da joyolas<br />

maTi sazogadoebebi swored `mtris xatis~ damsxvrevis<br />

cdas ar apatieben, ramdenadac mniSvnelovanwilad<br />

mtrisadmi rogorc araadamianisadmi zoologiur si-<br />

Zulvils da zizRs emyareba am sazogadoebaTa simkvidre<br />

(ori simarTle ibrZvis `gvelis mWamelSic~, magram aq<br />

mainc Taviseburi viTarebaa).<br />

cxadia, `stumar-maspinZelSi~ da `aluda qeTelaur-<br />

Si~ tragikulad Sejaxebul, SeuTavsebel simarTleTagan<br />

avtoris simpaTia avtonomiuri pirovnebis morals<br />

ekuTvnis rogorc ufro maRali rangisas, rogorc<br />

srulfasovans.<br />

`baxtrionSi~, am nawarmoebTagan gansxvavebiT, vaJa<br />

uSualod aCvenebs sazogadoebis TviTSenarCunebisTvis<br />

gamiznuli, SezRuduli da ulmoblobamde mkacri moralis<br />

efeqtianobas. dampyroblebze mopovebul gamar-<br />

99


jvebaSi misi wili arsebiTia. amitom ufro maRali da<br />

farTo, ufro faqizi zneobrioba ukan ixevs `mtris<br />

xatze~ damyarebuli moralis winaSe da maTi konfliqturi<br />

Sejaxeba ar xdeba. magram `baxtrionSic~, rogorc<br />

sxva poemebSi, avtonomiuri pirovnebis es universaluri<br />

da faqizi zneobrioba vaJasTvis mainc Rirebulebrivad<br />

uzenaesia. vaJas Rrma sulieri wyurvilis daokeba<br />

mxolod mas SeuZlia.<br />

`baxtrionis~ avtors aRafrTovanebs qarTvelebis<br />

mier sastiki mtris damarcxeba, magram kidev ufro meti<br />

faseuloba mis TvalSi TanagrZnobis, humanizmis mier<br />

sisastikis da mtrobis damarcxebas aqvs.<br />

100<br />

1995


`gvelis mWameli~ _<br />

`mowiweba sicocxlis mimarT~<br />

`gvelis mWamelis~ mTavari gmiri bunebis enas eufleba,<br />

bunebis idumal Sinagan arsebobas wvdeba. ras xedavs<br />

mindia bunebaSi, ras eubneba buneba Tavisi eniT,<br />

rogoria bunebis arsi, romelsac mindia ganWvrets _ am<br />

kiTxvebis dausmelad da maTze pasuxis gaucemlad nebiT<br />

Tu uneblieT mindias sibrZnes daviyvanT imis mixvedris<br />

unarze, romeli mcenare risi wamalia da a. S.,<br />

anu daviyvanT grZneulebaze. sinamdvileSi es sibrZne<br />

ufro Rrmaa da grZneuleba mxolod misi garsia.<br />

mindia upirveles yovlisa imas igebs, rom bunebaSic<br />

arsebula sixaruli da tanjva, iseve rogorc adamianebis<br />

cxovrebaSi. `esmis dReidan yoveli, rasac frinvelni<br />

galoben, an mcenareni, cxovelni rodis ilxenen,<br />

wvaloben~. mindia xdeba bunebis sixarulis da tanjvis<br />

Tanaganmcdeli, amitom mis sibrZnes didi sixarulic<br />

axlavs da didi mwuxarebac. is mindias bednierebasac<br />

agrZnobinebs da yofierebis tragizmsac.<br />

ra badebs, bunebaSi, kerZod, tanjvas, saidan warmodgeba<br />

igi?<br />

bunebaSi tanjvis gamomwvevia sikvdilis SiSi, sicocxlis<br />

gaqrobis winaSe Zrwola. mindias mTavari aRmoCena<br />

is aris, rom yvelafers, rac bunebaSi arsebobs,<br />

adamianis msgavsad surs sicocxle da zaravs sicocxlesTan<br />

ganSoreba. roca mindia xeebis moWras daapirebs,<br />

isini tirils, Civils iwyeben; xe, romelsac mindia<br />

culs Semokravs, emudareba mas: `nu momklav, Cemo<br />

mindiav, nu damibneleb mzesao~.<br />

oRond aq jer kidev ar Cans, rom mindias mier bunebaSi<br />

sikvdilis winaSe Zrwolis aRmoCenas avtori sagangebo<br />

interesis da fiqris sagnad aqcevs, gansakuTrebul,<br />

konceptualur mniSvnelobas aniWebs. es cxadi<br />

xdeba sxvagan, nawarmoebis erT-erT yvelaze mniSvnelovan<br />

da dramatul pasaJSi, sadac Temis da mindias konfliqtis<br />

ukiduresi gamwvavebaa naCvenebi: mindias Tvistomebi<br />

mis mier mcenareTa da cxovelTa mospobis cod-<br />

101


vad Seracxvas gaumarTleblad, Tavisi arsebobisTvis<br />

mavned miiCneven da bunebis saidumlos wvdomis mindiaseul<br />

unars sulac cru gamonagonad acxadeben. axla<br />

unda gamoirkves, marTla SeuZlia Tu ara mindias bunebis<br />

Sinacxovrebis gageba da sworia Tu ara misi Tvalsazrisi,<br />

rom mcenareebis da cxovelebis xocvaze adamianebma<br />

xeli unda aiRon. mindia amtkicebs Tavis simarTles<br />

_ ara msjelobiT, Teoriuli argumentebiT,<br />

aramed bunebis siRrmeSi wvdomis unaris uSualo<br />

gamovleniT.<br />

mindia raRacas daJinebiT uyurebs da tiris. SekiTxvaze,<br />

ra atirebs, is pasuxobs: `_ ager im Citebs yurs<br />

vugdeb, _ TiTiT uCvena Citebze (orni frTebCamoSvebulni<br />

ifnis qveS isxdnen sipebze), _ erTi meores uambobs<br />

sikvdilis ambavs Svilebze; marcxniT mjdomare<br />

dedaa, marjvniske _ ambis mTxrobeli. Tqvens mters,<br />

rom gulmoklulada Svilebsa tiris mSobeli~. Citebs<br />

exla-Ra Sescqeris xevsurTa kreba srulia, CitTagan<br />

erTi im drosa, TiTqos mohsvlodes rulia, sipidan<br />

dabla daeca da ganuteva sulia. romeli mokvda orTagan,<br />

amis gageba rjulia!~.<br />

kritikul situaciaSi, roca mindias sibrZne eWvqveS<br />

aris dayenebuli, mkveTrad gamJRavndeba am sibrZnis<br />

arsi _ bunebis qmnilebebisTvis sikvdili, sikvdilis<br />

elda aranakleb SemaZrwunebelia, vidre adamianebis-<br />

Tvis; buneba amiT adamians enaTesaveba. magaliTad, bunebaSic<br />

arsebobs imis msgavsi ram, rac adamianur samyaroSi<br />

dedaSviluri grZnobaa, Svilis sikvdiliT gamowveuli<br />

gamanadgurebeli tkivilia.<br />

raki TemisTvis aSkara gaxda mindias sibrZne da<br />

xalxma TvalnaTliv dainaxa, rom sikvdilis saSinelebas<br />

bunebis qmnilebebi adamianTa msgavsad da, SesaZloa,<br />

kidev ufro mZafradac ganicdian, amas TiTqos unda<br />

moyves Temis mxridanac mcenareTa da cxovelTa mospobaze<br />

xelis aReba _ ar SeiZleba mokla is, visac SensaviT<br />

surs sicocxle da SensaviT aSfoTebs sikvdili.<br />

magram ase ar xdeba. `darwmundnen imis codnaSi, saqme<br />

win edva yvelasa, magram nagrZnobsa guliTa gonebiT<br />

102


hSvelen verasa: balaxsac sTiben, nadirs hkvlen, SeSiT<br />

anTeben kerasa. qaTmis xorcs ra SeaZulebs, Tqvenve<br />

miTxariT, melasa?!~.<br />

imas, rom mindias sibrZnis arss bunebis gammsWvalavi<br />

sicocxlis nebis da sikvdilis SiSis wvdoma Seadgens,<br />

isic mowmobs, Tu rogor kargavs igi naTelxilvis<br />

unars: roca mindia Ralatobs Tavisi grZnobismieri, intuituri<br />

codnis arsidan uSualod gamomdinare princips<br />

_ cocxal arsebaTa arkvlis princips, anu roca<br />

mas aRar surs yuradiRos is, rasac bunebis qmnilebebi<br />

eubnebian, _ rogor surT sicocxle da rogor aSinebT<br />

sikvdili _ buneba munjdeba misTvis.<br />

nawarmoebSi yvelgan, sadac konkretulad gamoisaxeba<br />

buneba, sicocxlis neba da sikvdilis SiSi misi<br />

Zireuli Tvisebebia. asea epizodSic, sadac naCvenebia<br />

ucnauri ram _ rogor eqstazurad mkis mindia yanas<br />

imis miuxedavad, rom man TavisTavs aRukveTa cocxal<br />

arsebaTa kvla. es paradoqsi imiT aixsneba, rom puris<br />

TavTavebs aSinebT aramarto sikvdili saerTod, aramed<br />

kidev ufro metad uazro sikvdili rogorc fuWi arsebobis<br />

dasasruli. mindia aseTi sikvdilisgan ixsnis,<br />

axal sicocxles aniWebs maT, _ aniWebs imas, rac wyuriaT<br />

_ ramdenadac SesaZleblobas aZlevs emsaxuron<br />

sicocxlis gagrZelebas da gaZlierebas, ukvalod da<br />

unayofod ar gaqrnen. `ara, me momWer, mindiav, nu mtoveb,<br />

Seni kvnesame!~ `ara, me, _ sxva gaiZaxis, _ ufro ma-<br />

Sinebs zeca me. patara nislic rom vnaxo, CamoviSlebi<br />

taniTa, vai, Tu setyva movides, yeli gamomWras daniTa~.<br />

sxva ufroc hyviris: `nu mwirav, ixare Tavis janiTa!~<br />

...yanasa setyva aSinebs, _ kacT usazrdood darCena,<br />

Torem viT namgals, setyvasa siT SeuZlia waxdena?!<br />

kacT sargod Tavsa hzogaven TavTavni oqrosferani, ar<br />

swadiT oxrad lpebodnen, hkenkavdnen yvavni, Zerani.<br />

mitom Cqaroben momkasa, erTad Jivian yvelani, hsurT<br />

purad iqcnen, saWmelad, rom miTi gaZRnen mSierni~.<br />

mindias mier danaxul bunebaSi zneobrivi sawyisi,<br />

zneobrivi grZnobebi da moTxovnilebebi vlindeba _<br />

ara ubralod sikvdilis arndoma, aramed amaod daRup-<br />

103


vis SiSi, sxvaTa sicocxlis Svelis survili. rogorc<br />

mindia grZnobs bunebis tanjvas, sikvdilis winaSe Zrwolas,<br />

aseve bunebis qmnilebebi (yovel SemTxvevaSi, zogierTni)<br />

grZnoben adamianebis tanjvas, maTdami damuqrebul<br />

sikvdilis safrTxes. aramarto mindia TanaugrZnobs<br />

bunebas, aramed xdeba isec, rom bunebac TanaugrZnobs<br />

adamians, mzad aris Seewiros mas da amiT tanjva da<br />

sikvdili aaridos. is yvavilebi, mindias rom amcnoben,<br />

Tu ra sneulebebis samkurnalod gamodgebian, Tanaugr-<br />

Znoben adamianTa sasikvdilo tanjvas da sakuTari sicocxlis<br />

sisavses wiraven maTi sasicocxlo Zalis aRdgenas.<br />

`Turme zneda sWirT yvavilTa, oRond ewamlon<br />

sneulTa, sicocxliT gafufunebuls arad agdeben sxeulTa;<br />

salxinod hsaxven, kacT sargod, Zval-xorcTa CamorRveulTa~.<br />

yvavilebs ar aSinebT, piriqiT, Svebas<br />

gvriT aseTi sikvdili, romelic arsebiTad arc aris<br />

yofnis dasasruli, aramed sxva sicocxlea, axal sicocxled<br />

gardasaxva da sicocxlis nakadSi kvlav monawileobaa.<br />

yvavilTa survili, tanjvis da sikvdilisgan<br />

ixsnan adamianebi, igive sicocxlis nebaa, oRond<br />

zneobrivad gakeTilSobilebuli, romelsac SeuZlia<br />

sikvdilis tanjvis sxvebisTvis asaSoreblad uari<br />

Tqvas TavisTavze da sxvaTa sicocxlisTvis TavisSewirviT<br />

axali, ufro srulfasovani xorcSesxma moipovos.<br />

ase rom, bunebazec SeiZleba iTqvas is, rasac vaJa<br />

erT werilSi adamianze ambobs: `TiTqos kacs sicocxle<br />

yvelaze metad uyvars, magram rom xSirad sikvdilSi<br />

kaci sicocxles hpoulobs? bunebac amas albaT imitom<br />

Caadeninebs kacs, rom imisTvis sikvdili, rac kacs<br />

uyvars da ebraleba, igive sicocxlea~.<br />

mindia, rogorc vxedavT, bunebaSi aRmoaCens sicocxlis<br />

nebas da xaliss (gansakuTrebuli sisavsiT igi<br />

ixateba gazafxulis dadgomis suraTSi: `roca ki gazafxuldeba,<br />

gamoiRviZebs qveyana, silaRe, simxiarule<br />

daseirnoben yvelgana...~); aRmoaCens sicocxlis wyurvilisgan<br />

ganuyofel sikvdilis SiSs da arndomas, rac<br />

bunebas adamianTan anaTesavebs. am naTesaobis mxatvruli<br />

gamosaxva gaRrmavebuli da gamZafrebulia imiT,<br />

104


om bunebaSi warmoCndeba sicocxlis nebis da sikvdilis<br />

SiSis aramarto instinqturi gamovlinebebi, aramed<br />

am fenomenTa ufro rTuli, zneobrivi Sinaarsis<br />

Semcveli formebic.<br />

* * *<br />

vaJa-fSavelas prozaSi gamosaxuli bunebis samyaro<br />

arsebiTad mindiasTvis damaxasiaTebeli `gulis xedviT~<br />

danaxuli da gagebuli samyaroa. is, Tu rogor<br />

aRiqvams bunebas mindia, gamokveTilia aramarto `gvelis<br />

mWamelSi~, aramed vaJas moTxrobebSic. iseve rogorc<br />

`gvelis mWamelSi~, vaJas prozaSic bunebis arsi<br />

sicocxlis wyurvili da sikvdilisgan ganzidvaa. am<br />

elementarul da amasTanave Zireul ZalTa warmoCena<br />

gansazRvravs upirveles yovlisa vaJa-fSavelas prozisTvis<br />

niSandobliv simartivis da siRrmis ucnaur<br />

Serwymas.<br />

vaJas moTxrobebSi bunebis qmnilebebi sicocxles<br />

ganicdian rogorc Zvirfas saCuqars, nazad da vnebianad<br />

arian Seyvarebuli sicocxleze da miT ufro Zlierad<br />

natroben xangrZliv arsebobas, rac ufro mwvaved<br />

grZnoben sikvdilis safrTxes, rac ufro eldisdamcemia<br />

maTTvis aryofnis SiSi.<br />

`oh, adamianebo!.. ara hgrZnobT, rom Cvenc gviyvars<br />

Tavisufleba, ara hgrZnobT Tqvenis Seubralebelis<br />

guliT, rom Cvenc gviyvars sicocxle~ _ ambobs `Svlis<br />

nukris naambobis~ gmiri, romelic mudam SeSfoTebiT<br />

moelis sikvdils; `didxans sicocxles danatrebul~<br />

ias SiSs gvris sikvdilis xilva; mTis wyaro sizmarSi<br />

TavisTavs damSrals xedavs _ masac sikvdili akrTobs;<br />

quCis vedrebaSic sicocxlis wyurvili da sikvdilis<br />

SiSia gamJRavnebuli: `mzeo, damxede, wvimav, damname!<br />

kldeo maRalo, Seinaxe Cemi fesvebi, sicocxles nu<br />

daukargav, nu amomTxri, nu amomagdeb!.. dambadebelo,<br />

Seminaxe unayofo kldezed dakidebuli quCi...~; aseve<br />

irems, `radgan cocxalia, uyvars sicocxle~, magram<br />

arasdros asvenebs sikvdilis safrTxe; klde Civis:<br />

105


`ramdenic meti momwydeba (lodebi) gulidan da Caileweba<br />

jurRmulSi, imdenad me sikvdils vuaxlovdebi,<br />

ukvdavebis motrfiale, msasoebeli mTeli Cemi arsebiT~;<br />

verxvi yurs ugdebs yvavilebs, romlebic `mudam-<br />

Jams sicocxleze saubrobdnen, mzesa da dedamiwas<br />

hlocavdnen da RmerTs evedrebodnen: `RmerTo, nu<br />

mogviReb male bolos, didxans gvacocxleo!~. aseTi magaliTebi<br />

moyvana kidev mravlad SeiZleba.<br />

vaJas prozaSi, `gvelis mWamelis~ msgavsad, bunebas<br />

zneobrivi ieri aqvs _ masSi Tavs iCens sikeTis uqmnelad,<br />

unayofod gaqrobis SiSi, sxvaTa sasikvdilo tanjvis<br />

Tanaziaroba, sxvaTa sicocxlis dacvis survili...<br />

vaJas moTxrobebSi, Cveulebriv, adamiani yrua bunebis<br />

enisadmi. adamianebs fiqradac ar mosdiT yuri miugdon<br />

bunebis enas da Cawvdnen imas, rac am eniT gamoiTqmeba.<br />

maT ubralod ver warmoudgeniaT, rom aseTi realoba<br />

arsebobs da amitom bunebis mimarT sastikebi, mo-<br />

Zaladeebi arian. erT moTxrobaSi xis fesvebi yvebian,<br />

rogor mospo `Seubralebelma~ kacma maTi Svili _ muxa.<br />

`...culiT dauwyo Wra; imas ar esmoda Cveni da Cveni<br />

Svilebis kvnesa. culs rom gvcemen, Cven vkvnesiT da<br />

Tqven ki, kacni, amas `rakuns~ eZaxiT. gadmogvdis sisxli<br />

da Tqven Cvens sisxls `xis wvens~ uwodebT...~.<br />

Tumca zogjer adamiani axerxebs Tvalaxelili da<br />

smenagaxsnili iyos bunebis mimarT, gaigos, Tavis enaze<br />

`Targmnos~ bunebis ena, vTqvaT, SaSvis an bulbulis galoba,<br />

kvlav sicocxlis siyvaruls da sikvdilis arndomas<br />

rom gamoxatavs (`bunebis mgosnebi~).<br />

vaJa-fSavelas erT komizmiT Seferil moTxrobaSi<br />

aRwerilia monadiris sizmari, romelSic igi da misi<br />

msxverpli rolebs ucvlian erTmaneTs. imisTvis, raTa<br />

igrZnos, Tu ra codvas Cadis, roca cxovelebs xocavs,<br />

ras niSnavs cocxali arsebis mokvla, monadirem TviTon<br />

unda gamocados sikvdilis saSineleba, TviTon unda<br />

ganicados, rogor ewameba sikvdilis winaSe myofi...<br />

sxva moTxrobaSi momakvdav frinvels Seibralebs da<br />

Seifarebs TviTonac sikvdils miaxloebuli, `didi<br />

tanjva-vaebis mnaxveli~, yvelaze sayvarel adamianTa<br />

106


sikvdilis gadamtani kaci... ase rom, adamianma imdenad<br />

SeiZleba igrZnos bunebis qmnilebebis sikvdilismieri<br />

tanjva, ramdenadac is TviTon gamocdis sikvdilis<br />

satanjvels.<br />

mindia swored aseTi mtkivneuli gamocdilebis mqone<br />

adamiania.<br />

gamoTqmulia azri, rom mindia qajebTan tyveobaSi<br />

tanjvis gamovliT moipovebs naTelxilvis unars.<br />

es saintereso azri Sevsebas moiTxovs _ tanjvagamovlili<br />

mindias mier mopovebuli naTelxilvis unari<br />

upirvelesad bunebis qmnilebaTa tanjvis gaziarebis<br />

unaria. bunebaSi tanjvis gamomwvevi ki, rogorc davinaxeT,<br />

sikvdilis saSinelebaa, risi wvdomac Seadgens<br />

mindias sibrZnis arsebiT Sinaarss. da nawarmoebSi warmoCenilia,<br />

rom am sibrZnes, bunebis sikvdilismieri<br />

tanjvis Tanagancdis niWs mindia iZens sikvdilTan uSualo<br />

SexebiT, SejaxebiT.<br />

literaturismcodneebs garkveuli aqvT, rom miTosuri<br />

TvalsazrisiT mindias tyveoba qajebTan niSnavs<br />

qvesknelSi, anu sikvdilis qveyanaSi yofnas, rac aucilebelia<br />

iniciaciisTvis, magiur codnasTan ziarebisTvis.<br />

unda vifiqroT, rom vaJa-fSavela miTosuri xatovanebiT,<br />

simbolikiT mindias Sinagan, sulier da zneobriv<br />

gamocdilebas gviCvenebs, romlidanac misi sibrZne iSva<br />

_ mindiam gamocada sikvdili, is sikvdilis Semcnobi<br />

kacia.<br />

magram qajebTan mindias tyveobis ambis gadmocemisas<br />

mwerali ufro konkretuladac aRbeWdavs Tavisi<br />

gmiris sikvdilTan Sexvedras, romelic saTaves aZlevs<br />

mis sibrZnes: dausrulebeli tyveobiT sasowarkveTili<br />

mindia Tavis mokvlas cdilobs da am mizniT gvelis<br />

xorcs Wams. bunebrivi iqneba Tu vigulisxmebT, rom<br />

TviTmkvlelobis cdisas Seicnobs mindia sikvdils,<br />

ukiduresi uSualobiT da sisruliT igrZnobs, ra aris<br />

sikvdili da ase iZens sibrZnes, romlis arsi imis ganWvretaa,<br />

rom amqveynad yoveli arseba sikvdilis saSinelebiT<br />

itanjeba da wyuria sicocxle _ vinc Rrmad<br />

icis sikvdili, man aseve icis sicocxlis nebis siZlie-<br />

107


e, sicocxlis siZvirfase... sikvdilis wvdoma aramarto<br />

sibrZnesTan ziarebis gzaa, aramed am sibrZnis Ziri-<br />

Tadi Sinaarsic.<br />

nawarmoebSi sikvdili da sibrZne faqtobrivad gaigivebulia.<br />

naTelmxilvelad qceulma mindiam `Seigno,<br />

Wama gvelisa qajTagan iyo zmaneba. sibrZne aCvenes<br />

gvelada, rom hzizReboda saWmelad~. amgvarad, avtors<br />

aqcentirebuli aqvs, rom gvelis Wama simboloa da am<br />

simbolos azri sibrZnesTan ziarebaa. simboluri mniSvnelobis<br />

mqone `zmanebis~ miRma ki realurad mxolod is<br />

Cans, rom mindia `igemebs~ sikvdils, ramdenadac gvelis<br />

xorcis Wamas igi TviTmkvlelobis saSualebad miiCnevs<br />

da rom swored sikvdilis es Secnobaa sibrZne.<br />

sikvdilis pirispir myofi mindias Sinagani samyaro,<br />

qvecnobiereba SeiZreba da manamde Cveulebriv adamian-<br />

Si iRviZebs araCveulebrivad maxvili intuicia, umZafresi<br />

Tanagancdis unari, Zlieri, intensiuri warmosaxva.<br />

mas gaexsneba `gulis xedva~, romelic daanaxebs, rom<br />

sikvdili sazarelia yovelive cocxalisTvis da amitom<br />

bunebis mimarT Zaladoba rogorc mkvleloba unda<br />

aRikveTos.<br />

mindias _ ubralo xevsuris naTelmxilvelad qcevis<br />

ambavSi gamosWvivis vaJa-fSavelas yvelaze mniSvnelovan,<br />

mTavar nawarmoebTa fundamenturi, ganmeorebadi<br />

azrobriv-siuJeturi struqtura: sikvdilTan dramatuli<br />

Sexvedra siRrmiseulad avlens personaJTa bunebas<br />

an stimuls aZlevs maT pozitiur sulier-zneobriv<br />

feriscvalebas. gavixsenoT _ mucalTan samkvdrosasicocxlo<br />

orTabrZola, mucalis sikvdilis xilva da<br />

Rrma gancda, sikvdilis tragikulobis aRmoCena aZlevs<br />

biZgs aludas Sinagan metamorfozas; mTel Tavis pirovnul<br />

Rirsebas aCens joyola kritikul viTarebaSi, romelic<br />

mis axladSeZenil megobars aSkara sasikvdilo<br />

safrTxes uqmnis; zviadauris sikvdilis tkiviliani aRqma<br />

uCveulo sulier siRrmes, sifaqizes da siZlieres<br />

gamoamJRavnebinebs aRazas; luxumis agoniis Semxedvare<br />

urCxulis arsebaSi saswaulebrivi gardaqmna xdeba,<br />

Rrma sibraluli aRmocendeba; SedarebiT naklebmniSv-<br />

108


nelovan poemaSi `gogoTur da afSina~ sikvdilTan Sexvedris<br />

motivi reliefurad ar ikveTeba, magram misi monaxazi<br />

mainc SeimCneva _ gogoTurTan saxifaTo Setakebis<br />

Semdeg xdeba afSinas zneobrivi feriscvaleba.<br />

`gvelis mWamelSic~ vaJas poeturi eposis es myari<br />

da arsebiTi motivia xorcSesxmuli.<br />

* * *<br />

`gvelis mWamelSi~ miniSnebulia vaJa-fSavelas mxatvruli<br />

`bunebismetyvelebis~, bunebis vaJaseuli mxatvruli<br />

aRqmis da gansaxierebis saTave _ swored is, rom<br />

buneba adamianTa samyaros msgavsad aRsavsea sicocxlis<br />

nebiT da sikvdilis tkiviliT, edeba safuZvlad<br />

bunebis anTropomorful warmosaxvas, aqezebs vaJas<br />

fantazias, sxva adamianuri niSnebic Sematos bunebas...<br />

bunebas da adamians anaTesavebs agreTve enismqoneoba<br />

da es momentic bunebis anTropomorfuli warmosaxvis<br />

sayrdenad gvevlineba. `rac ki ram daubadia ufals<br />

sulier-usulo, _ yvelasac Turme ena aqvs, ara yofila<br />

urjulo~. enis, ufro sworad, enebis arseboba bunebaSi<br />

ar auqmebs sulierTa da usuloTa gansxvavebas, rogorc<br />

erTi SexedviT SeiZleba mogveCvenos. aq arc is<br />

igulisxmeba, rom bunebis ena iseTivea, rogoric adamianis<br />

ena, rom es aris ena adamianuri enis mniSvnelobiT:<br />

poemaSi `mTaTa erToba~ buneba daxasiaTebulia rogorc<br />

`uen-piro~, anu rogorc swored adamianur enas<br />

da metyvelebis unars moklebuli. magram buneba metyvelia<br />

arapirdapiri azriT _ eqspresiulia, raRacis<br />

gamomTqmelia. bunebis qmnilebaTa Sinagani arsi garegnulad<br />

gamoixateba garkveuli ieriT, xatiT, moZraobiT,<br />

xmiT _ garkveuli niSnebiT. am niSnebis erTobliobaSi,<br />

anu Tavisebur enaSi ganfenilia bunebis sazrisi,<br />

neba, miswrafeba, sixaruli, tkivili da amis wyalobiT<br />

aris SesaZlebeli bunebis wvdoma-gageba _ hermenevtikis<br />

erT-erTi amosavali principi is aris, rom gagebis<br />

SesaZleblobas ena iZleva. vaJas SemoqmedebaSi bunebis<br />

109


enis adamianur enaze `Targmnis~ sistemuri cdaa ganxorcielebuli.<br />

vaJa-fSavelas TvalsazrisiT, bunebis enis da, Sesabamisad,<br />

bunebis saTqmelis gageba SeiZleba, Tu adamiani<br />

bunebasTan urTierTobas amyarebs siyvaruliT, TanagrZnobiT,<br />

gulisxmieri intuiciiT, gamZafrebuli<br />

warmosaxviT. roca asea, bunebac guls aRebs adamianis-<br />

Tvis, ndobiT axedebs mas Tavis Sinagan arsebobaSi. ma-<br />

Sin aRmoCndeba, rom buneba `ara yofila urjulo~.<br />

bunebis am daxasiaTebaSi konceptualuri azria SekumSuli<br />

da mis naTelsayofad unda gaviTvaliswinoT,<br />

ra mniSvnelobis Semcvelia `urjulos~ saxe vaJas SemoqmedebaSi:<br />

`urjulo~ aris is, vis sicocxlis nebas da<br />

uflebas ar unda vaRiarebdeT, visi sasikvdilo tanjva<br />

ar unda gvaRelvebdes, vinc sruliad ucxoa CvenTvis,<br />

arafriT ar gvgavs da amdenad misi gageba ar SegviZlia<br />

da ar gvinda; anu `urjulos~ mimarT ara gvaqvs da arc<br />

unda gvqondes eTikuri damokidebuleba rogorc RvTis<br />

da zneobis gareSe arsebulisadmi. amitom `gvelis mWamelis~<br />

mTavari gmiris mier imis aRmoCena, rom buneba ar<br />

aris `urjulo~, niSnavs _ bunebis mimarT unda damkvidrdes<br />

eTikuri damokidebuleba, Semwynarebloba, TanagrZnoba,<br />

araagresiuloba. mucalis Rirsebis da amas-<br />

Tanave misi sasikvdilo tanjvis da sicocxlisken<br />

swrafvis mxedveli aluda aseve aRmoaCens, rom igi `ara<br />

yofila urjulo~ da eTikuri damokidebulebis Rirsia.<br />

bunebis vaJa-fSavelaseuli xedva da gaazreba, iseve<br />

rogorc vaJas Semoqmedeba saerTod, farTo kulturul-istoriul<br />

konteqstSi ganxilvas saWiroebs. amjerad<br />

mokled SeiZleba iTqvas, rom bunebis vaJaseuli<br />

xedva mniSvnelovanwilad Tanxvedrilia qristianul<br />

TvalsazrisTan, romlis mixedviTac pirveli adamianis<br />

codviTdacemis Semdeg bunebac dacemulia, sikvdils<br />

emoneba da amis gamo itanjeba, pavle mociqulis TqmiT,<br />

`gminavs da kvnesis~. is adamianTan erTad elis sikvdilisgan<br />

mxsnels... bunebisadmi mindias damokidebuleba<br />

gvagonebs induri religiuri azrovnebis princips<br />

`axinsas~, romelic gulisxmobs cocxal arsebaTa arkv-<br />

110


las, maTTvis zianis miuyeneblobas... vaJa-fSavelas Semoqmedebis<br />

analizi bevr aseT sakiTxs wamoWris da isini,<br />

cxadia, sagangebo Seswavlas moiTxovs. aq maTgan<br />

erTs SevexebiT.<br />

SeiniSneba arsebiTi msgavseba vaJa-fSavelas msoflmxedvelobas<br />

da albert Svaiceris filosofiur-eTikur<br />

koncefcias Soris.<br />

Svaiceri Tavis moZRvrebas uwodebs `mowiwebas sicocxlis<br />

mimarT~ da mis ZiriTad princips ase ayalibebs:<br />

`me var sicocxle, romelsac surs sicocxle sxva<br />

sicocxleTa Soris, romelTac CemsaviT surT sicocxle~.<br />

Svaiceri miiCnevs, rom yvelaze elementaruli da<br />

aSkara ram, rasac adamiani TavisTavSi da Tavis irgvliv<br />

awydeba, aris sicocxlis neba, romelic yvelaSi da yvelaferSi<br />

erTgvaria Tavisi arsiT. am ubralo da naTel<br />

WeSmaritebas unda daemyaros, Svaiceris azriT, eTika.<br />

`rogorc Cemi sicocxlis neba moicavs vnebian swrafvas<br />

sicocxlis gagrZelebisken... da SiSs sicocxlis nebis<br />

ganadgurebis da misi idumali damdablebis winaSe, romelsac,<br />

Cveulebriv, tkivils uwodeben, aseve damaxasiaTebelia<br />

es momentebi sicocxlis nebisTvis, romelic<br />

Cems garSemo arsebobs, imis miuxedavad, gamoiTqmeba es<br />

neba Tu munji rCeba. amdenad eTikuria is, rom me Tanabari<br />

mowiwebiT vekidebi rogorc Cems sicocxlis nebas,<br />

aseve nebismier sxva sicocxlis nebas. swored es aris<br />

zneobis mTavari principi. sikeTe aris is, rac emsaxureba<br />

sicocxlis SenarCunebas da ganviTarebas, boroteba<br />

_ rac anadgurebs an aferxebs sicocxles~. es eTika<br />

ar ifargleba adamianTa samyaroTi, bunebazec<br />

vrceldeba _ adamiani WeSmaritad zneobrivia mxolod<br />

maSin, roca mowiwebiT aRiqvams da ufrTxildeba TviT<br />

yvelaze patara, TiTqosda umniSvnelo, naklebRirebul<br />

sicocxles, Tavs ikavebs misi dazianebis da mospobisgan.<br />

vaJa-fSavelas mrwamssac zustad gamoxatavs formula<br />

`mowiweba sicocxlis mimarT~. is, rac Svaiceris moZ-<br />

Rvrebis fundaments warmoadgens, vaJasTvisac Zireuli<br />

WeSmaritebaa: `yvela da yvelaferi, sadac ki Tvali da<br />

yuri miuwvdeba adamians, gvelaparakeba Semdegs: me co-<br />

111


cxali var, cocxali da minda kvlav vicocxlo; sicocxle<br />

Cemi unda iyos dausrulebelio~. erTnairia vaJafSavelas<br />

da Svaiceris eTikuri Tvalsazrisic, romelic<br />

am pirveladi WeSmaritebidan aris amozrdili _<br />

yoveli sicocxle gasafrTxilebelia.<br />

`gvelis mWamelis~ mTavari gmiris msgavsad albert<br />

Svaiceri mkurnali iyo, aramarto qadagebda `mowiwebas<br />

sicocxlis mimarT~, aramed praqtikuladac iRvwoda<br />

sicocxlis SesanarCuneblad da gasaZliereblad. igi<br />

misTvis ucnobi literaturuli personaJiviT cdilobda<br />

Seesustebina sicocxlis nebis Semborkavi da damTrgunveli<br />

agresiuloba, tkivili, sikvdili.<br />

112<br />

1997


<strong>daviT</strong> kldiaSvili<br />

igavi TavkerZobis Sesaxeb<br />

arsebobs nawarmoebebi, romlebSic mxolod literaturis<br />

istorikosTa sareanimacio procedurebis waylobiT<br />

bJutavs sicocxlis naperwkali.<br />

<strong>daviT</strong> kldiaSvilis `samaniSvilis dedinacvali~,<br />

cxadia, aseT procedurebs ar saWiroebs, igi droTa<br />

ganmavlobaSi bunebriv sicocxlisunarianobas ar kargavs.<br />

am sicocxlisunarianobis sawindris Sesaxeb kidev<br />

erTxel dafiqreba, albaT, zedmeti ar unda iyos.<br />

`samaniSvilis dedinacvalze~ msjelobisas tragikulis<br />

da komikuris cnebebi gamoiyeneba, oRond tragikuli<br />

gagebulia yoveldRiur-yofiTi azriT, `ubedurebis~<br />

mniSvnelobiT.<br />

sinamdvileSi <strong>daviT</strong> kldiaSvilis moTxroba Seicavs<br />

tragikulis rogorc specifikuri esTetikuri kategoriis<br />

zogierT moments.<br />

is, rasac platon samaniSvili Seejaxeba, arsebiTad<br />

aris istoriuli kanonzomiereba, romelic xels moucaravs<br />

aznaurTa fenas, magram es daundobeli istoriuli<br />

aucilebloba movlenilia ara uSualod, aramed rogorc<br />

bediswera.<br />

bediswerasTan adamianis Sejaxebis motivi ki tragikuli<br />

motivia. man yvelaze sruli gamovlena pova berZnul<br />

tragediaSi, xolo gansakuTrebuli simkveTriT<br />

xorci Seisxa sofokles `oidipos mefeSi~.<br />

aq bunebrivad Cndeba skeptikuri kiTxva _ ra SeiZleba<br />

hqondes saerTo kldiaSvilis uRimRamo personaJs<br />

didebulebiT mosil tragikul gmirebTan, romelTac<br />

amaRlebuli fiqri, zraxvebi da Rrma vnebaTaRelva<br />

gamoarCevT?<br />

tragikuli gmiris arsebiTi Tvisebaa is, rom igi,<br />

Seqspiris sityvebs Tu moviSveliebT, `mozRvavebul<br />

ubedurebasTan~ aris SebrZolebuli da rogori Rimi-<br />

113


lismomgvrelic unda iyos amis Tqma, platon samaniSvilic<br />

erTgvarad `mozRvavebul ubedurebas~ ebrZvis.<br />

tragikuli gmirisTvis damaxasiaTebelia agreTve,<br />

rom igi nebiT Tu uneblieT Tavad aRasrulebs gardauvals,<br />

sakuTari qmedebiT axorcielebs bedisweris mis-<br />

Tvisve mkacr ganaCens. tragikul personaJs platoni am<br />

niSniTac uaxlovdeba.<br />

platons Taviseburad yvelaferi zustad aqvs gaTvlili<br />

da dagegmili, magram mainc xdeba is, rac TiTqos<br />

yvelaze naklebad unda iyos mosalodneli, ris armosaxdenadac<br />

man amdeni iwvala; bedisweram platonis<br />

uneblie daxmarebiT Tavisi gaitana.<br />

bedisweris motivs <strong>daviT</strong> kldiaSvili Tavisi personaJebis<br />

yofiT-Cveulebriv saubarSi Tu fiqrSi `Seaparebs~:<br />

`egeba marTladac es qali mamamisis bedi unda<br />

iyos?! marTla ra aris, aba, rom Tavidanve am qals uxseneben<br />

da yoveli garemoeba ise ewyoba, rom usaTuod am<br />

qalis mxsenebeli xvdeba yvelgan, TiTqos gangeb piri<br />

SeekraT amaze!.. xom aravin icoda? mas xom erTi sityvac<br />

ar dascdenia Tavisi saidumlos Sesaxeb gverdevaniZes-<br />

Tan _ TviTon iman axsena da aqo es qali... qorwilidan<br />

saxlSi brundeboda, magram mainc aqeT wamovida... aq<br />

movida da, TiTqo gangeba iyos, es qvaSaviZe daxvda da<br />

imave qals urCevs da aZalebs!.. ras miaweros?.. ese umniSvnelod<br />

rava iqneba, rava xdeba es ambavi?! egeb<br />

marTla RmerTi aniSnebdes da gaWirvebuls daxmarebas<br />

aZlevdes, eweodes, saqmes uadvilebdes, bedze<br />

uTiTebdes!~.<br />

platonis Tavgadasavali bedisweris mier adamianis<br />

gamasxrebaa. bedis ironiis motivis wyalobiT `samaniSvilis<br />

dedinacvali~ warmodgeba aramarto konkretuli<br />

drois da garemos, konkretuli socialuri fenis warmomadgenelTa<br />

yofis amsaxvel suraTad, aramed igavadac<br />

adamianuri TavkerZobis da misi sasjelis Sesaxeb.<br />

ironiul-komikur igavad aqcevs `samaniSvilis dedinacvals~<br />

is, rom tragikuli elementi aq Tanmimdevrulad<br />

iSleba.<br />

114


amgvari elementis Semcvel situaciaSi moqceulia<br />

`patara adamiani~, romelic tragikuli gmiris, `suldidi<br />

qmnilebis~ msgavsad raime sayovelTao faseulobas,<br />

princips ki ar amkvidrebs TavganwirviT, sakuTari<br />

kerZo, ubadruki miznis miRwevisTvis Tavis damamcireblad<br />

codvilobs. swored am egoisturi SezRudulobiT<br />

da uRirsobiT, Tavisi adamianuri da aznauruli<br />

Rirsebis gaTelviT imsaxurebs igi bedis dacinvas (TavkerZobis<br />

gamo bekinac isjeba).<br />

tragikuli motivi _ adamiani bedisweris pirispir<br />

_ xorcSesxmulia misTvis sruliad Seusabamo, damamdablebel,<br />

anekdotur fabulaSi _ Svili mamis maWanklobas<br />

kisrulobs, berw sadedinacvlos daeZebs. ulmobeli<br />

bediswera platon samaniSvils evlineba savsebiT<br />

demiTologizebuli saxiT _ rogorc erTi sawyali<br />

qvrivi dedaberi.<br />

bediswerasTan adamianis Sejaxebis tragediuli motivi<br />

CanasaxSive profanirebuli da komizebulia: platoni<br />

viTom eurCeba, sinamdvileSi ki gaurbis beds.<br />

moTxrobis komizmis siRrmiseuli safuZvelia is, rom<br />

mTavari personaJis cdebi, gaeqces bedisweras, swored<br />

bedisweris aRsrulebaa. komizmi aqveiTebs da mTlianad<br />

nTqavs tragikul moments.<br />

qarTuli sinamdvilis dakninebis mowmobaa, rom `samaniSvilis<br />

dedinacvlis~ mxatvrul realobaSi tragikuli<br />

motivi aucileblad sakuTari Tavis parodiul<br />

uaryofad unda iqces, rom am realobaSi misi adekvaturad<br />

gamovlena SeuZlebelia.<br />

`samaniSvilis dedinacvalSi~ ZvelisZveli tragikuli<br />

modeli komikurad mdare, srulebiT aragmirul da<br />

arapaTetikur sinamdvileSi damiwda, rac niSandoblivi<br />

aRmoCnda Semdgomdroindeli mxatvruli azrovnebisTvis.<br />

Tumca nawarmoebis bolos komizmic qreba, specifikurad<br />

tragikulic aq araferi Cans, _ protagonisti<br />

ar iRupeba da araCveulebriv tanjvasac ar ganicdis,<br />

arc didi faseulobebi da idealebi imsxvreva _ TiTqos<br />

mxolod Cveulebrivi ubedureba rCeba, anu `tragedia~<br />

yoveldRiuri gagebiT.<br />

115


magram `samaniSvilis dedinacvlis~ finalSi aris<br />

reducirebuli namdvili tragediis natexic _ iRupeba<br />

adamianis suli, misi sindisi; sikeTes platonis arsebaSi<br />

axSobs daundobloba, gaborotebul sulSi ibadeba<br />

SurismaZiebluri kiTxva:`me Semibrala vinmem?~. platons<br />

ar SeuZlia daTmoba, beds damorCileba, amis safasuri<br />

ki misi zneobrivi sikvdilia.<br />

116<br />

1982


faruli Sinasamyaro<br />

sinamdvilis warmosaxva krizisis fazaSi niSandoblivia<br />

<strong>daviT</strong> kldiaSvilis realizmisTvis, rac upiratesad<br />

gulisxmobs feodaluri faseulobebis rRvevis<br />

xedvas gaRaribebuli aznaurebis yofaSi. magram qarTuli<br />

sinamdvilis Sinagan kriziss gamoxatavs mwerali im<br />

nawarmoebebSic, sadac misi mzera gadanacvlebulia<br />

maTze, vinc qarTveli xalxis yvelaze mravalricxovan<br />

fenas Seadgenda _ soflis ubralo mkvidrebze, glexebze.<br />

aq dramatulad aris naCvenebi qarTveli adamianis<br />

mier Tavisi tradiciuli orientiris, cxovrebis<br />

qristianuli gagebis, qristianuli moralis uaryofa.<br />

`SerisxvaSi~ Cveulebrivi da sakmaod umniSvnelo<br />

yofiTi konfliqti mTavari gmiris aramartiv, mkveTr<br />

xasiaTs gamoamzeurebs da misi sulieri dramis biZgismimcemi<br />

xdeba.<br />

mTavari personaJis da soflis konfliqts Tu davakvirdebiT,<br />

davinaxavT, rom personaJis pasuxi konfliqtur<br />

situaciaze ar aris Sesaferisi, Tanazomadi:<br />

usamarTloba, Tundac igi sazogadoebas namdvilad<br />

hqondes Cadenili, ar aris im zomis, rom masze aseTi<br />

reagireba mosalodneli iyos. saqme ar exeba materialuri<br />

an moraluri TvalsazrisiT raRac gansakuTrebuli<br />

mniSvnelobis mqone raimes. miwis im nakveTze,<br />

romelzec sofeli gzas gaiyvans, kacias keTildReoba<br />

ar aris damokidebuli, xolo wyena, sofelma nebiT Tu<br />

uneblieT rom miayena, bunebrivi iqneboda droTa<br />

ganmavlobaSi mainc ganelebuliyo imis SegnebiT, rom<br />

sofels sxva saSveli ar hqonda. wregadasulia kacias<br />

javri, gakerpeba, SurisZiebis Jini _ amis realur<br />

mizezs bevrad gadametebuli. misi gaborotebuli amxedreba<br />

yvelas da yvelafris, TviT RmerTis winaaRmdeg<br />

gamowveulia misive mwvave egocentrizmiT.<br />

TavisTavze maRal `instancias~ kacia ar cnobs _<br />

arc sazogadoebis nebas da interesebs, arc samarTals<br />

da kanons, arc RmerTs. igi TviTonaa WeSmaritebis er-<br />

TaderTi mflobeli, mxolod man icis, ra aris simarT-<br />

117


le da samarTlianoba; RmerTis samarTlianobis, metic,<br />

arsebobis aRiarebis piroba xdeba mis mier socialuri<br />

samarTlianobis aRsruleba ise, rogorc am adamians<br />

warmoudgenia sworad; yvelaferi ise unda iyos, rogorc<br />

kacias surs, TviT RmerTis neba mis nebas unda<br />

daemTxves. qristianuli cnobiereba darRveuli da amopirqvavebulia:<br />

imis nacvlad, rom RvTis nebas, zneobriv<br />

mcnebebs emorCilebodes, moTxrobis gmiri Rmer-<br />

Tisgan moiTxovs morCilebas, Tavisi simarTlis damowmebas<br />

da Tavis mterze Surisgebas. cxadia, TviT Suris-<br />

Ziebis wyurvils da RvTisgan mtris dasjis jiut, gaavebul<br />

moTxovnas qristianobasTan saerTo araferi<br />

aqvs, mtris xatze gadacema SeniRbuli warmarTuli<br />

magiaa.<br />

RmerTis mimarT kacias amboxi TiTqos ar aris moklebuli<br />

Tavisebur principul safuZvels _ misi azriT,<br />

RmerTi movalea dasajos damnaSave, raTa adamianebs<br />

codvis da madlis gasarCevi TvalsaCino da ucdomeli<br />

sazomi hqondeT. magram RmerTisadmi wayenebuli<br />

es pretenzia, kulturaSi dadasturebuli RmerTTan<br />

brZolis seriozul gamovlinebaTagan gansxvavebiT, sinamdvileSi<br />

ar gvevlineba raime sayovelTao humanisturi<br />

faseulobis dacvad, aRZrulia mxolod sakuTari<br />

Jinis dakmayofilebis Seupovari moTxovnilebiT, usaz-<br />

Rvro TavnebobiT. Tu kacias amboxs SevudarebT vaJafSavelas<br />

mier warmosaxul pirovnebis msoflmxedvelobriv<br />

dapirispirebas sazogadoebasTan da tradiciul<br />

gaqvavebul religiasTan, kidev ufro cxadi iqneba<br />

am personaJis protestis masazrdoebel impulsTa egocentruli<br />

warmomavloba.<br />

RmerTisadmi kacias urCoba sulieri wamebiT icvleba,<br />

magram es tanjvac imas mowmobs, rom moTxrobis<br />

gmiris religiuri cnobiereba gamrudebulia _ mas ara<br />

aqvs monaniebis Zalis rwmena da RvTisgan patiebis mi-<br />

Rebis imedi. kacias Tanasoflelebis Segnebac arsebi-<br />

Tad araqristianulia, masSic aRmofxvrilia Semwyale<br />

da mimtevebeli qristianuli RmerTis saxeba: isini<br />

Tvlian, rom kacias datirebiT RmerTs gaanawyeneben.<br />

118


moTxrobis mTavari saTqmeli SemWidroebulia<br />

mRvdlis qadagebaSi, romelic kacias moqmedebis gaazrebas<br />

da Sefasebas Seicavs. `erTob ucnauri xasiaTisa<br />

varT... buzs ar gadavifrenT xandaxan Tavze... Tu ram<br />

davijineT, imis gadaTqmas sikvdils varCevT, Tundac<br />

mtyuanic viyveT... guliswyromas xom sazRvari ara aqvs<br />

xSirad... uTuod Cvens nebaze unda iqnes yvelaferi da<br />

Tu ise ar iqna, saSualebasac aRar varCevT, oRond ki<br />

survili avisruloT... daTmena ra aris... xSirad arc ki<br />

gvinda vicodeT. da ai, sadamdis mivyavarT amnair Cvens<br />

xasiaTs... TviT RmerTsac ki vebrZviT... kaci wmindans<br />

ebrZvis, ratom Cems nebaze ar gaiareo, ratom Cemi neba<br />

ar aasruleo... ai, sadamdis midis Cveni ugunuri guliswyroma...<br />

damSviddiT, Svilebo, iswavleT moTmineba...~.<br />

es gansja xels uwyobs nawarmoebSi moTxrobili araordinaruli<br />

SemTxvevis ganzogadebas, misi azrobrivi<br />

diapazonis gavrcobas; moTxrobis personaJis dramas<br />

erovnuli xasiaTis TaviseburebaSi aqvs Zlieri wanamZ-<br />

Rvrebi. `Serisxva~ gvimxels saukuneebis mijnaze qarTveli<br />

adamianis tradiciuli religiur-zneobrivi cnobierebis<br />

daSlis gaRrmavebas da, Sesabamisad, misi Tvi-<br />

Tnebobis gamZlavrebas, TviTnebobis, romelic grigol<br />

robaqiZes qarTvelisTvis umTavres safrTxed miaCnda.<br />

`Serisxva~ <strong>daviT</strong> kldiaSvilis erT-erTi pirveli nawarmoebia<br />

da TiTqos cota gaubedavad, SeboWilad aris<br />

dawerili. masSi SedarebiT naklebia is wvrilmanebi da<br />

niuansebi, romlebiTac <strong>daviT</strong> kldiaSvili, Cveulebriv,<br />

ase aferadovnebs Tavis naxats.<br />

samagierod ufro gvian Seqmnili, ideur-problemuri<br />

TvalsazrisiT `Serisxvis~ monaTesave moTxroba `miqela~<br />

Sesrulebulia zedmiwevniT faqizi da zusti niuansirebiT.<br />

moTxrobis stili plastikuri gamokveTilobis<br />

da moculobriobis mqonea, amave dros es plastika<br />

fsiqologizebulia, sulierebis gamtaria. moTxrobas<br />

mosavs mkafiod sagrZnobi atmosferuli garsi,<br />

misi mwuxare, moqufruli tonaloba gadmomdebi ZaliT<br />

aris aRbeWdili.<br />

119


iseve rogorc kacia, miqelac tradiciuli religiur-zneobrivi<br />

msoflgagebisgan gandgomilia, Tumca<br />

mas `Serisxvis~ gmirisgan gansxvavebiT marTlac didi<br />

gasaWiri adgas, TiTqmis mTeli mravalricxovani ojaxi<br />

amouwydeba. Tavidan moxucis sayrdeni am ubedurebaSi<br />

RmerTis rwmena da morCilebaa, qristianuli moTminebaa.<br />

magram ojaxis kidev erTi wevris avad gaxdoma miqelas<br />

moTminebas ukargavs, mis sulSi raRac ucnauri<br />

ryeva iwyeba. es kaci, avtoris daxasiaTebiT, `Cumi, yuCi,<br />

bus msgavsi ... romelic gulgrilad ekideboda yvelafers,<br />

rac mis garSemo xdeboda~, manamde uxilav, namdvil<br />

saxes aCens. miqelas cnobierebaSi mZafri procesi<br />

aRiZvreba, romlis arssac mwerali mwyobr formulad<br />

Seamkvrivebs: `masSi TiTqos gaiRviZa SigniT damalulma<br />

adamianma Tavisi grZnobebiTa da wadilebiT~.<br />

`grZnobebi~ da `wadilebi~, romlebic moTxrobis<br />

gmiris aqamde farul, axla ki gamomJRavnebul Sinasamyaros<br />

euflebian, erTi SexedviT, mxolod ojaxis sruli<br />

ganadgurebis SiSi da am sazareli safrTxis Tavidan<br />

acilebis survilia. magram Tu davukvirdebiT, aRmoCndeba,<br />

rom miqelas SeSfoTebas amis garda aqvs siRrmiseuli<br />

motivic _ ojaxis amowyvetis SesaZlebloba upirveles<br />

yovlisa imiT aforiaqebs, rom TviT mis suls sikvdilis<br />

Semdeg amqveyniuri mzrunveli aRar eyoleba,<br />

TviT misi individualuri arsebobis imqveynad damkvidrebas<br />

da gagrZelebas dabrkoleba eqmneba; da miqelas<br />

amqveynad memkvidre Wirdeba, raTa misi ojaxi ar moSalos<br />

da, rac mTavaria, `aqedan~ mis `iqaur~ sicocxles<br />

Seewios. am kacis mTavari mamoZravebeli rom es metad<br />

Zlieri motivia, moTxrobaSi araerTxelaa miniSnebuli.<br />

amgvar miniSnebebs Soris yvelaze xazgasmuli nawarmoebis<br />

finalSia moqceuli da gmiris moqmedebis warmmar-<br />

Tav motivs saboloo, Semajamebeli garkveulobiT amJ-<br />

Ravnebs. Tavis jansaR SviliSvilze, vis gadarCenasac<br />

cdilobs, miqela ambobs: `is kargad meyolos da me misi<br />

Wiri wamiRia!.. misi Wiri wamiRia!.. Cemi sulis macxoneblis<br />

_ da moxucebulma isev Rrmad amoioxra. _ misi Wiris<br />

sanacvlo viyve, Cveni sulis macxoneblis!..~. raki<br />

120


ojaxis micvalebulTa da pirvel rigSi ki misi sakuTari<br />

`sulis macxonebeli~ uvneblad eguleba, moxuci Tavis<br />

moaxloebul sikvdilze aRar wuxs.<br />

miqelas rwmenis raoba, rom saiqios gadasaxlebul<br />

suls miwieri samyarodan mzrunveloba da xelSewyoba<br />

usaTuod esaWiroeba, konkretuli saxiT warmoCndeba<br />

imaSi, Tu rogor eSurebian adamianebi Tavisi micvalebulebis<br />

saiqio bedis gagebas miqelas avadmyofi SviliSvilisgan,<br />

spidonasgan, romelic TiTqos imqveynidan<br />

erTi wlis vadiT aris dabrunebuli. isini naRvloben,<br />

xom araferi akliaT, xom araferi awuxebT gardacvlilebs<br />

`ugunur~ da `miuxdomel~ WirisufalTa<br />

mizeziT. Zneli warmosadgeni ar aris, rogori iqneba im<br />

sulis sikvdilisSemdgomi xvedri, romelsac saerTod<br />

ar rCeba Wirisufali. es unugeSo perspeqtiva awvalebs<br />

miqelas. ucnauria aseTi religiuroba, magram Tavisi<br />

sulisTvis uSfoTveli da myari imqveyniuri arsebobis<br />

uzrunvelyofis mZafri moTxovnileba aiZulebs miqelas,<br />

aRar iyos RvTis sikeTis imedad da TviTon iRonos<br />

rame. miqelas RmerTs aSorebs TviTSenarCunebis awrialebuli<br />

instinqti.<br />

Sexeduleba, rom gardacvlilis mdgomareoba saiqioSi<br />

ase arsebiTad aris damokidebuli mis mimarT amqveyniur<br />

mzrunvelobaze, qristianobis gayalbebaa. es<br />

aris SeniRbuli materializmi: fuZiseulia miwieri samyaro,<br />

imqveyniuri cxovreba ki ubralod misi gagrZeleba<br />

da Sors gadatanaa. crurwmena sadinars aZlevs miqelas<br />

metismetad mwvave TviTSenarCunebis wadils.<br />

RmerTis morCilebaze da moTminebaze xels rom<br />

iRebs, miqela wydeba qristianul zneobas, iviwyebs<br />

gulmowyalebas, Sebralebas. misi gezismimcemi axla<br />

brZolis da gadarCenis moralia, romelmac Sebraleba<br />

ar icis, igi moiTxovs sisastikes, sxva adamianis gawirvas.<br />

TviTgadarCenisken, sakuTari `mes~ samudamo damkvidrebisken<br />

ltolva miqelas did energias aZlevs da<br />

daZabuli moqmedebisken ubiZgebs. da misi moqmedeba<br />

adamianis qristianobamdel, warmarTul msxverplSewirvas<br />

gavs. qristianuli morali efuZneba yoveli ada-<br />

121


mianis rogorc RvTisSvilis unikaluri faseulobis<br />

Segnebas; qristianuli TvalTxedviT, nebismieri adamianis<br />

sicocxle gasafrTxilebelia da ridis Rirsia, dauSvebelia<br />

misi saSualebad gamoyeneba raime (Tundac<br />

maRali) miznis misaRwevad. amis sapirispirod miqela<br />

adamians wiravs gvaris, modgmis, ojaxis gadasarCenad,<br />

romelic araTu amqveynad gaagrZelebs mis sicocxles,<br />

aramed misi imqveyniuri srulfasovani arsebobis sawindaric<br />

iqneba. igi moqmedebs, ase vTqvaT, `bunebrivi gadarCevis~<br />

principiT _ Zlierebi da jansaRebi unda gadarCnen,<br />

xolo sustebi unda daiRupon, ZlierTa ke-<br />

TildReobas emsxverplon.<br />

Tavis SviliSvilebSi miqela ver xedavs TviTmyofad,<br />

ganumeorebel adamianebs, cocxal sulebs. misTvis isini<br />

arsebiTad Taviseburi obieqtebi arian, romelTagan<br />

erTi, avadmyofi, misi miznis asrulebas xels uSlis,<br />

xolo meore, jansaRi _ piruku, xels uwyobs. es gansaz-<br />

Rvravs moxucis sxvadasxvagvar damokidebulebas SviliSvilebisadmi.<br />

jansaRi SviliSvili misi arsebobis<br />

gagrZelebis erTaderTi imedia da amitom mas Tbilad<br />

ekideba, es bavSvi utilitarulad aris misTvis Zvirfasi.<br />

maxvili fsiqologizmiTaa Sesrulebuli pasaJi, sadac<br />

miqela ojaxidan gaxiznul janmrTel SviliSvils<br />

moinatrebs da masTan midis: miqelas TiTqos ar sjera<br />

misi arseboba da mZafrad surs Tavisi imedis ganmasaxierebeli<br />

sakuTari TvaliT ixilos kargadmyofi, xeli<br />

Seaxos, raTa TviT imedis safuZvlianoba irwmunos; imdenad<br />

Zlieria es survili, rom gzaSi SviliSvili<br />

elandeba.<br />

Sekavebuli, uxmauro dramatizmiT da sulisSemZravi<br />

xelSesaxeblobiT aris gamosaxuli miqelasTvis dabrkolebad<br />

qceuli da ojaxidan mokveTili, sasikvdilod<br />

gawiruli avadmyofi bavSvis martooba, fizikuri<br />

da Sinagani tanjva. xolo misi damRupveli bunebis stiqiis<br />

suraTi TiTqos metaforulad adamianebis cxovrebis<br />

da samyaros sisastikes, ugunurebas gamoxatavs.<br />

ver vityviT, rom miqela srulebiT ar wuxdes Tavisi<br />

daundoblobis gamo, rom misTvis srulebiT ucxo iyos<br />

122


sibralulis grZnoba. misi amgvari grZnobebi ase Tu ise<br />

mainc gamoJonavs, yovel SemTxvevaSi, bavSvis sikvdilis<br />

Semdeg. magram es ver gadafaravs imas, rac moTxrobaSi<br />

mTavaria _ tradiciuli religiuri da moraluri<br />

mrwamsisgan adamianis daSorebas da amis kanonzomier<br />

Sedegebs: sisastikes, damokidebulebas adamianisadmi<br />

rogorc usulo obieqtisadmi, saSualebisadmi, ris<br />

miRmac TviTSenarCunebis Seukavebeli instinqti<br />

ikveTeba.<br />

avtori, romlis msoflgancda da stili ver iguebs<br />

moralur msjavrmdeblobas, arc miqelas ganikiTxavs,<br />

es gasastikebuli adamiani misTvis upirveles yovlisa<br />

mainc sacodavi arsebaa. igi am personaJs, iseve rogorc<br />

Tavisi personaJebis umetesobas, xedavs damTrgunvel<br />

garemoebebze damokidebuls, materialuri siduxWiris,<br />

gonebrivi sibnelis, instinqtis sacecebSi umweod<br />

momwyvdeuls da Rrmad, mtkivneulad TanaugrZnobs mas.<br />

sibralulis, lmobierebis gansakuTrebuli niWi vaJafSavelasTan<br />

anaTesavebs <strong>daviT</strong> kldiaSvils. magram<br />

Semwynarebloba, Tavisi gmirebis sacodaobis saTuTi<br />

gancda xels ar uSlis mwerals cxadad gaarCios erTmaneTisgan<br />

maTi codva da madli.<br />

Tu <strong>daviT</strong> kldiaSvilis moTxrobaSi TviTSenarCunebis<br />

jiuti neba, romelsac adamiani sxva adamianis sasikvdilod<br />

gametebamde miyavs, qristianuli eTikis poziciidan<br />

aris gancdili da gagebuli rogorc codva,<br />

zneobrivi danaSauli, igi daaxloebiT imave periodis<br />

ucxour literaturaSi sruliad sxvagvari, biologisturi<br />

da `zekacobis~ damamkvidrebeli interpretaciis<br />

saganic gamxdara. amis nimuSia jek londonis proza,<br />

sadac yvelanairi saSualebiT sicocxleze magrad mo-<br />

Wideba, `bunebrivi gadarCeva~, modgmis faseulobrivi<br />

upiratesoba individuumis mimarT warmoisaxeba rogorc<br />

bunebis da sazogadoebis universaluri da normaluri<br />

kanoni. aseT fonze kidev ufro TvalsaCinoa<br />

<strong>daviT</strong> kldiaSvilis msoflaRqmis qristianul-humanisturi<br />

safuZvlebi.<br />

123


imis msgavsi sulier-zneobrivi situacia, rogoric<br />

`SerisxvaSi~ da `miqelaSi~ saxierdeba, <strong>daviT</strong> kldiaSvilis<br />

sxva nawarmoebebSic aris aRbeWdili. `msxverplSi~<br />

tradiciuli moraluri cnobiereba darRveulia da<br />

adamianebs erTmaneTis agresiuli TviTnebobisgan araferi<br />

icavT; RmerTis morCilebis da moTminebis moralis<br />

sicocxlisunarianoba daSretili Cans piesaSi<br />

`ubedureba~: piesis personaJebi gaWirvebas pasiuri<br />

moTminebis nacvlad aqtiur qmedebas da solidarobas,<br />

erTgvar `gonivrul egoizms~ upirispireben, magram solidaroba<br />

moklebulia cocxal TanagrZnobas, egoizmi<br />

`gonierebaze~ bevrad Zlieri aRmoCndeba, sazogadoebas<br />

ganxeTqileba xleCs da iRvreba sisxli _ xdeba<br />

ufro didi ubedureba, vidre is iyo, romelsac TiTqos<br />

win aRudgnen. am igavisebur piesaSi TiTqos Cveni Tanamedroveobac<br />

irekleba...<br />

`SerisxvaSi~ da `miqelaSi~ xorcSesxmulia <strong>daviT</strong><br />

kldiaSvilis SemoqmedebisTvis niSandoblivi siuJeturi<br />

modeli _ aqtivoba gasaWirisgan TavdasaRwevad da<br />

misi Sedegi, romelic Tavdapirvel mdgomareobaze gacilebiT<br />

uaresia (asea imave `ubedurebaSi~, `samaniSvilis<br />

dedinacvalSi~...). aqtivoba, romelic zneobas<br />

gverds uqcevs, sulieri simrTelisTvis mavnea.<br />

qarTveli adamianis individualizmi miT ufro kargavs<br />

zomierebas, rac ufro cildeba Tavis tradiciul<br />

regulators, qristianul msoflgagebas da morals.<br />

did sulier da socialur gansacdelTa epoqis damdegs<br />

es saxifaTod gazrdili daSoreba <strong>daviT</strong> kldiaSvilma<br />

utyuari realizmiT cxadyo.<br />

124<br />

1992


vasil barnovi<br />

dacemebi da zeaRsvlebi<br />

TiTqos ar aklia aRiareba da dafaseba vasil<br />

barnovs, misi prozis Seswavlac unayofo, rasakvirvelia,<br />

ar yofila, magram mwerlis vrceli Semoqmedebis<br />

is nawili, romelsac Tanamedrove mkiTxvelis cocxali<br />

interesis gamowveva SeuZlia, gamorCeuli da aqtualizebuli<br />

ar aris. amis mizezi isic Cans, rom kritikis<br />

yuradReba ZiriTadad mipyrobili iyo barnovis msoflmxedvelobisken,<br />

romelic filosofiuri da religiuri<br />

azrovnebis Zvel tradiciebzea aRmocenebuli da TavisTavad<br />

marTlac sayuradReboa, xolo mTavari, esTetikuri<br />

kriteriumi mas naklebad hqonda momarjvebuli.<br />

barnovis saukeTeso moTxrobebSi filosofiur-religiur<br />

ideebs isrutavs saxeobrivi stiqia, intuituri<br />

da gancdili, originaluri mxatvruli xilva Zlevs<br />

ilustraciulobas, sqematurobas; zogierTi esTetikurad<br />

faseuli moTxroba ki saerTod ar aris mwerlis<br />

filosofiur da religiur msoflmxedvelobasTan<br />

uSualod dakavSirebuli. moTxrobebSi `suli mTvlemare~,<br />

`yvavilebSi~ da a.S., rogorc `Teoriis~ Semcvel<br />

srulfasovan mxatvrul nawarmoebebs saerTod axasia-<br />

TebT, doqtrina ki ar iyenebs mxatvrul saxes ilustraciad,<br />

aramed piriqiT, cxovrebis mxatvruli xedva _<br />

uSualo grZnobad-goniTi Wvreta iSveliebs ganyenebul<br />

ideas da amiT siRrmes Seimatebs, Tavis horizonts<br />

Sors gadawevs. aq filosofiur-religiuri Tvalsazrisi,<br />

sulTa gadasaxlebis (metemfsiqozis) Teoria gaxevebul<br />

dominantad ki ar gvevlineba, aramed damxmare<br />

orientirad barnovisgan ganuSorebeli sicocxlis<br />

idumalebis grZnobisTvis.<br />

xolo sicocxlis saidumlo barnovisTvis uwinares<br />

yovlisa individuaciis saidumloa, individualuri xa-<br />

125


siaTis da bedis gamocanaa. individualoba da xasiaTi,<br />

mwerlis TvalTaxedviT, sabedisweroa.<br />

`suli mTvlemareSi~ barnovi gansakuTrebiT aqcentirebulad<br />

gamoxatavs individualobis idumalebas.<br />

moTxrobis mTavari personaJis ucnauri ieri, xasiaTi<br />

xatovani siuxviT da sisruliT inakvTeba.<br />

gigola materiis uxeSad formirebuli, mZime da<br />

zanti masaa, romelSic aseve zanti sulia Cakarguli;<br />

erTaderTi qmedeba, romelic am tlanqi da dune cxovelis<br />

msgavs arsebas izidavs, miwis zelaa, Tixis damu-<br />

Savebaa: is TiTqos bunebam amisTvis Caifiqra da Seqmna,<br />

TiTqos TviTonac miwis stiqiidan aris warmoSobili da<br />

mSobliur stiqias SeenivTeba. es inertuli da uwyinari<br />

goliaTi sakuTari nebiT raime seriozuli konfliqtis<br />

monawile ar gaxdeba. magram SeuZlebelia cxovreba did<br />

borotebasTan Sejaxebis gareSe, romlis drosac<br />

adamianis zneobrivi bedi wydeba. am aucileblobas<br />

verc gigola acdeba; colis aqtivobis Sedegad, romelic<br />

qmris antipodia, _ msubuqi, gamrje, mousvenari _<br />

is misTvis bunebriv arsebobis wess wydeba da qalaqSi<br />

gadainacvlebs, sadac zneobrivi gansacdeli elis: mas,<br />

erT-erTi dawesebulebis keTilsindisier darajs,<br />

kinaRam kaci Semoakvdeba...<br />

erTi SexedviT, es personaJi metafizikuri Zalebis,<br />

gangebis sakuTar nebas moklebuli saTamaSoa. am STabeWdilebas<br />

badebs barnovis poetikisTvis damaxasiaTebeli<br />

gaupirovnebeli, idumali dialogi, romelic exeba<br />

gigolas sulis warsul da momaval xvedrs _ wina<br />

cxovrebaSi igi romeliRac didi cxovelis sxeulSi<br />

saxlobda, Semdgom arsebobaSi ki ufro dawmendili ganxorcieldeba.<br />

magram amis Sesaxeb mainc kategoriulad<br />

ar aris laparaki dialogSi, romelic moTxrobis mTavari<br />

gmiris saxes da siuJets kosmiur-maradiuli yofierebis<br />

anarekliT amdidrebs.<br />

sinamdvileSi gigola TviTon aris Tavisi bedis Semoqmedi<br />

_ is yurad iRebs `gafrTxilebas~, alRoTi<br />

wvdeba SemTxveuli ambis azrs: Tu borotebisgan saimedod<br />

ar moizRudavs Tavs, SeiZleba sulierad daiRu-<br />

126


pos. codvis kvlav Cadenis safrTxis SegrZneba mis Sinasamyaros<br />

Searyevs da nel-nela, mtkivneulad aamoZravebs.<br />

is, rac gigolas fsiqikaSi sabolood mkafio saxes<br />

iZens, aris azri isev miwis stiqiasTan mibrunebis<br />

Sesaxeb, romelic misi bunebis instinqturi ltolvidan<br />

ibadeba. Tu Tavidan igi am stiqias sruliad gaucnobiereblad<br />

erwymis, bolos ucdomeli alRoTi grZnobs,<br />

rom es aris erTaderTi ram, riTac Tavis daniSnulebas<br />

axorcielebs, ris gareSe arsebobac borotebasTan aaxloebs.<br />

Tu manamde gigolas sizante, sizarmace TiTqos<br />

codvisgan instinqturi Tavdacvac iyo, axla is Sinaganad<br />

xedavs, ra aaridebs codvas. arsebiTad igi zneobriv<br />

arCevans akeTebs _ borotebas gaurbis da amoicnobs<br />

Tavis erTaderT mowodebas, romlis Sesruleba<br />

borotebisgan Tavdaxsnas iseve uadvilebs adamians,<br />

rogorc sakuTari mowodebis SeusruleblobiT uadvilebs<br />

igi borotebas TavisTavze batonobas. sikeTis da<br />

borotebis msoflio `balansSi~ gigola sikeTes<br />

Seemateba.<br />

moTxroba Tavis xibls mniSvnelovanwilad dakargavda,<br />

mas rom ar dasTamaSebdes avtoris Rimili, _<br />

keTilmosurne da Semwynarebeli, oRond amasTanave<br />

ironiuli _ romelic gvimxels, rom Tumca moTxrobis<br />

gmiri absoluturi faseulobis mqonea rogorc ganumeorebeli<br />

individualoba, is mainc patara da sabraloa;<br />

misi xvedri keTilic aris da ubadrukic; igi erTdroulad<br />

aris kosmosis maradiuli wrebrunvis aucilebeli<br />

da metismetad mcire elementi.<br />

Tavis primitiul gmirSi da mis martiv TavgadasavalSi<br />

barnovi Wvrets samyaros arsebiT tendenciebs da<br />

sawyisebs: unikalur individuacias da sayovelTao<br />

xvedrs, suls da materias, aucileblobas da Tavisuflebas,<br />

sikeTes da borotebas. `suli mTvlemareSi~ organulad<br />

aris Sexamebuli yofiTi realizmis simyare,<br />

gaucxoebuli groteskuli saxeobrioba, samyaros usasrulobis<br />

mistikuri gancda.<br />

raRac imis msgavsi, rac `suli mTvlemareSi~ gigolasTvis<br />

miwis zelaa, `vaSlebis~ gmirisTvis, rogorc<br />

127


moTxrobis saTauric gvaniSnebs, aris vaSlebis uzomo<br />

siyvaruli, saerTod mucelRmerToba. individualobis<br />

Tavisebureba aq ufro realisturad aris gaazrebuli<br />

rogorc bavSvobaSi formirebuli da ramdenadme<br />

socialurad determinirebulic (moTxrobis personaJi<br />

xelmokle ojaxis Svilia da gaWirvebac uviTarebs<br />

kuriozul sixarbes). dro ver exeba am individualobis<br />

arss, birTvs, icvleba misi socialuri statusi, cxovrebis<br />

garegani forma, magram dauZleveli rCeba ucnauri<br />

vneba, romelic am ukve respeqtabeluri kacis<br />

TiTqosda bednier yofas farulad bzaravs. personaJis<br />

individualobis erTi SexedviT uwyinari Tviseba bediswerasaviT<br />

mourevelia da Taviseburad marTlac<br />

sabediswero aRmoCndeba: ojaxis samarcxvino saidumlod<br />

iqceva da ojaxuri konfliqtebis amouwuravi wayroa;<br />

moTxrobis gmiris coli zizRs grZnobs qmris mimarT,<br />

Tumca amas saguldagulod malavs. efeqturia<br />

uCinari Sinagani realobis gamomzeurebis xerxi: saTakilo<br />

saidumloTa gamJRavnebaSi katalizatoris rols<br />

TamaSobs mTxrobeli, romlis mier waqezebuli moTxrobis<br />

gmiri megobrul vaxSamze yovelgvar sanovages<br />

da gansakuTrebiT vaSlebs musrs gaavlebs. nawarmoebis<br />

xalisiani da naTeli iumori mTlianobaSi pirquS xasiaTs<br />

iRebs, sasacilos da TavSesaqcevis miRma gamouvali<br />

adamianuri ubedureba imaleba.<br />

moTxrobaSi `Rimi damRupi~ groteskulad aris gamosaxuli<br />

bedisweriT dadaRuli individualobis mqone<br />

adamiani, samyaros arsSi datanebuli disharmoniis,<br />

tragikomikuri sawyisis xorcSesxma. `buneba oxunjia,<br />

uyvars winaaRmdegobis moTavseba erT fargalSi, erTsa<br />

da imave pirovnebaSi erTmaneTis uarmyofeli xorcisa<br />

da sulisa. iRimeba buneba arsTa Zalebis aseTs SeTama-<br />

Sebazed. _ da eg misi Rimili Zvirad ujdeba qmnilebas~.<br />

moTxrobis personaJis tragikomedia is aris, rom mis<br />

mouxeSav sxeulSi faqizi suli binadrobs, romelic monaTesave<br />

qalur suls eZebs, magram am ltolvas uxerxulad<br />

da komikurad, amave dros avad, sabediswerod<br />

128


eRobeba win misive Seuferebeli, mouqneli sxeulebrivi<br />

garsi.<br />

kidev ufro usixaruloa moTxrobis `yvavilebSi~<br />

gmiris xvedri. adamianuri tanjvis iseT gamWriax, amas-<br />

Tanave emociur xedvas da warmosaxvas, rogoric am<br />

moTxrobas gamoarCevs, bevrgan ver vipoviT Cvens<br />

prozaSi.<br />

nawarmoebis mTavari gmiris sulieri cxovrebis gadmocema<br />

STambeWdavia aramarto daZabuli eqspresiulobiT,<br />

aramed analitikuri sabasriTac. igi vlindeba rogorc<br />

calkeul dakvirvebaTa utyuarobaSi, aseve sulier<br />

mdgomareobaTa kanonzomieri cvlis warmoCenaSi.<br />

ubeduri SemTxvevis gamo patara gogonas kuzi uCndeba<br />

_ raRac umowyalo Zala babucas sxeuls, cnobierebas,<br />

mTel arsebobas TiTqos marwuxSi moimwyvdevs da<br />

yvelafris deformirebas axdens. mis tanjvas gansakuTrebiT<br />

Znelad asatans xdis is damamcirebeli Sefaseba,<br />

romelsac adamianebi an uxeSad umJRavneben, an maT<br />

mzeraSi gamosWvivis; mainc ebRauWeba macdur imeds,<br />

sazogadoebaSi normaluri adamianis statusi moipovos,<br />

romelsac erotiuli ltolvis gaRviveba uZlierebs<br />

_ axladgaRviZebuli es ltolva bednierebis misawvdomobis<br />

rwmenas Causaxavs adamians. amas saSineli<br />

gamofxizleba da Rrma melanqoliaSi CaZirva mosdevs...<br />

xelovnuri yvavilebis keTeba babucas ubedurebis<br />

atanaSi Svelis, magram TandaTan am saqmianobisas mis<br />

arsebaSi dafaruli warmosaxvis mdidari niWi gamomzeurdeba,<br />

romelic meqanikur Sromas Semoqmedebad aqcevs,<br />

amasTanave qals erTgvar avtomiTs Seaqmnevinebs<br />

da WeSmaritebad warmouCens: wina cxovrebaSi man masze<br />

Seyvarebuli adamiani TviTmkvlelobamde miiyvana da am<br />

codvis sasjelia babucas simaxinje da tanjva. sakuTar<br />

xilvaTa namdvilobis dajerebis aseTi unari aqvs Semoqmeds,<br />

xelovans. ase rom, moTxrobis personaJi Svebas<br />

da sicocxlis sazriss povebs Tavisi individualuri<br />

SemoqmedebiTi mowodebis aRmoCenis da realizebis<br />

wyalobiT.<br />

129


sulTa gadasaxlebis idea aq warmogvidgeba ara avtoris<br />

mza mrwamsad, aramed TviT gmiris mier gamotanjul<br />

ocnebad, nugeSad. personaJis metafizikuri xilvebi<br />

WeSmaritia mxatvrulad, mkacrad Sepirobebulia<br />

misi bedis da xasiaTis logikiT. am xilvaTa mxatvruli<br />

simarTle umTavresad is aris, rom maTSi babucas ubedurebis<br />

mizezad wina cxovrebaSi mis mier gamovlenili<br />

qedmaRloba warmoisaxeba, xolo moTxrobaSi aRbeWdili<br />

misi tanjva gamwvavebulia swored gansakuTrebuli<br />

siamayiT.<br />

moTxrobaSi Tavs iCens orsamyarovneba, romelic<br />

romantizmisTvis aris damaxasiaTebeli _ magaliTis-<br />

Tvis gavixsenoT hofmanis proza, sadac yoveldRiuri<br />

sinamdvilis miRma jadosnuri samyaro gadaiSleba...<br />

romantikuli orsamyarovneba mJRavndeba `ganaskvil<br />

simSic~. moTxrobis gmirs mwvave sulieri krizisis<br />

momentSi vxvdebiT. mis sasowarkveTil SfoTvas gvimxels<br />

dialogi arapersonificirebul xmasTan _ lirikuli<br />

prozis erT-erTi efeqturi nimuSi barnovis lirizmiT<br />

gajerebul SemoqmedebaSi. nawarmoebis gmirs<br />

kaeSans auSlis arsebobis sazrisis dabindva, socialuri<br />

cxovrebis moyirWeba, adamianebSi da sicocxlis faseulobaSi<br />

daeWveba, rac mTavaria, aryofnis SiSi, maradiuli<br />

samyarosgan gaucxoeba.<br />

daZabuli da idumali lirikis eqo wvdeba realistur-yofiT<br />

scenebsac, romlebSic gadmocemulia<br />

mTxrobelis Zvel, glaxakad qceul megobarTan Sexvedra,<br />

mis duxWir ojaxSi stumroba... sacodavi adamianebis<br />

es ubadruki samyofeli brma qalis, Taviseburi mediumis<br />

wyalobiT mTxrobelisTvis iqceva romantikul<br />

meore samyarod, TavSesafrad, sadac gardasulTa aCrdilebs<br />

uaxlovdeba da misi Rrma sevda da martoobis<br />

grZnoba cxreba. oRond aqac, iseve rogorc `yvavileb-<br />

Si~, metafizikurs da masTan ziarebas mxatvruli pirobiTobis<br />

ieri aqvs: es mTxrobelis sulieri wyurvilis<br />

xati ufroa, vidre ueWveli realoba.<br />

moTxrobaSi `soko, soko~ xeibari axalgazrda kaci<br />

damTrgunavi yoveldRiurobis gverdiT Svebismomgv-<br />

130


el poetur-romantikul samyaros aRmoaCens da bunebis<br />

samefos Tavisufal mkvidrTagan ubralo WeSmaritebas<br />

SeiTvisebs _ amqveynad gaCena nebismier SemTxvevaSi<br />

RvTis saCuqaria. moTxrobis personaJi bunebis<br />

qmnilebebTan erTad da maT msgavsad iwyebs arsebobas<br />

_ amao survilebis gareSe, upretenziod da Tavisuflad.<br />

am moTxrobis romantikuli gmiris antipodia ironiiT<br />

daxatuli `Sinaur mterSi~. bunebaSi mas araferi<br />

izidavs da xiblavs, bunebasTan siaxlove yofiT uxerxulobebs<br />

uqmnis, sofelSi SeCveul komforts moklebulia;<br />

moklebulia prestiJul sazogadoebas, pativs<br />

da sxva siamovnebebs, gasarTobebs, imas, rac mis arsebobas<br />

Seadgens da TviTkmayofilebas aniWebs. Cinovnikur-meSCanuri<br />

fenis warmomadgenlis standartuli<br />

cxovrebis wesi TiTqos sagangebod aris mogonili imis-<br />

Tvis, rom adamiani raimeze seriozulad ar dafiqrdes<br />

da Rrmad araferi igrZnos; misi daniSnuleba TiTqos is<br />

aris, rom sulier sicarieles gadaefaros. xolo sofelSi<br />

aseTi safarveli ar arsebobs da moTxrobis gmiris<br />

gamofituloba SiSvldeba. es aris usulgulo adamiani,<br />

romelsac ar gaaCnia sxvisi ubedurebis gancdis,<br />

TanagrZnobis unari. xolo ubedurebas, romlis mowmec<br />

is xdeba, ucnauri saxe aqvs _ fsiqikurad travmirebuli<br />

kaci, gakotrebuli vaWari Tavisi uiRblobis mizezis<br />

xorcSesxmas xedavs moSlil gramofonSi, mas aRiqvams<br />

Segnebul arsebad, vinc ganzrax uwyobs sabotaJs<br />

da ebrZvis am arsebas rogorc borot bedisweras.<br />

moTxrobis mTavari gmirisTvis es tragikomikuri sanaxaoba<br />

iqceva gasarTobad, autaneli mowyenilobis gamqarveblad;<br />

TviTonac gamosadegi aRmoCndeba vaWris-<br />

Tvis rogorc cocxali reklama... mainc mTavari personaJis<br />

arsebaSi ganadgurebul adamianTan Sexvedra usiamovno<br />

naleqs tovebs, qveSecneulad SeaSfoTebs mas da<br />

is cdilobs mexsierebidan amoiSalos SeSlilis saxe:<br />

mis keTilmowyobil da utkivilo, komfortul mikrosamyaroSi<br />

araviTar ubedurebas disonansi ar unda Sheqondes,<br />

mas arafrad Wirdeba imis codna, rom arsebobs<br />

131


edis ulmobeli, adamianis cxovrebis damangreveli<br />

dartymebi...<br />

adamianTa gaucxoeba bunebisgan, gaucxoeba sakuTari<br />

adamianuri arsisgan da erTmaneTisgan, maTi momxmarebluri<br />

urTierTdamokidebuleba, adamianis arsebobaSi<br />

teqnikis rolis sabediswero gaZliereba, gasarTobis<br />

da sanaxaobis gamudmebuli Zieba _ es motivebi<br />

moTxrobas meoce saukunis cxovrebis niSandoblivi<br />

tendenciebis gamosaxulebad aqcevs.<br />

Tu `Sinauri mtris~ gmiris sulieri defeqti ugrZnoblobaa,<br />

`aRdgomis codvaSi~ adamianis bunebis mankiereba<br />

Tavisi ufro aqtiuri, arsebiTad demonuri gamovlinebebiT<br />

warmogvidgeba. sxarti, basri siuJetis meSveobiT<br />

warmoiqmneba Wrili, romelSic uCveulo sicxadiT<br />

Cans dafaruli, SeniRbuli adamianuri impulsebi<br />

_ erTmaneTSia gadaxlarTuli da erTmaneTs kvebavs<br />

Suri, SurisZiebis wyurvili, mdabali cnobismoyvareoba,<br />

avi, sadisturi sixaruli, aRZruli sxva adamianis<br />

Tavmoyvareobis SelaxviT, erotiuli sixarbe...<br />

maT Soris gansakuTrebulad Zlieri da saSineli<br />

sxvisi damcirebiT da tkiviliT sadisturi tkbobaa,<br />

radgan igi adamianis sulis iracionalur SreebSi yvelaze<br />

Rrmad aris fesvgadgmuli. am iracionaluri Zalis<br />

ganmasaxierebeli demoni amarcxebs angarebis ganmasaxierebel<br />

demons, radgan angareba, sxvisi gasaWiris<br />

momgebianad gamoyenebis survili iracionalur siRrmes<br />

moklebulia, SedarebiT ufro zedapiruli da<br />

Cveulebrivia.<br />

bneli impulsebis winaSe mTavari personaJis umweobis<br />

mizezi qristianobisgan misi gaucxoebaa, ris gamoxatvasac<br />

amZafrebs mkveTri kontrasti _ demonuri<br />

vnebebi personaJs aRdgomis dResaswaulze eufleba.<br />

aRdgomis dResaswaulis garSemo aigeba agreTve `sapaseqo<br />

namcxvris~ siuJeturi da azrobrivi struqtura.<br />

moTxrobis personaJebis cxovrebaSi am dResaswauls<br />

araviTari maRali Sinaarsi aRar aqvs _ arc qristianuli,<br />

sulier-zneobrivad gamakeTilSobilebeli da<br />

arc winaqristianuli, siyvarulis da nayofierebis<br />

132


kultTan, vitaluri Zalebis sagazafxulo ganaxlebas-<br />

Tan dakavSirebuli. amgvar Sinaarss meSCanuri garemodan<br />

aZevebs gastronomiul-kulinariuli materializmi,<br />

wvrilmani pativmoyvareoba da usulo erotika,<br />

warmarTuli erotiuli kultis parodiuli naSTi. es<br />

Tavisi zedapiriT yofiTi da saxumaro moTxroba arsebiTad<br />

maradiulobas daSorebuli adamianis dakninebis<br />

maxvilgonivruli dacinvaa.<br />

ucnaurad simuqegadakruli iumori, tragikomikuri<br />

tonaloba, individualuri xasiaTis da bedis gamocana-<br />

Ta groteskuli warmoCena da adamianis sulis dacemaTa<br />

Tu zeaRsvlaTa maradiulobis rakursiT Wvreta is<br />

ZiriTadi Tvisebebia, romlebic barnovis moTxrobebis<br />

erT wyebas mxatvrul srulfasovnebas da sicocxlisunarianobas<br />

aniWebs.<br />

1992<br />

133


wamebuli RmerTi<br />

Tavisi msoflxedva vasil barnovma gansakuTrebuli<br />

mxatvruli sisavsiT gamoavlina romanSi `trfoba wamebuli~.<br />

mwerlis religiuri, zneobrivi da esTetikuri<br />

ideali am romanSi ikveTeba adamianuri bunebis realobasTan<br />

tragikul SejaxebaSi, adamianis sulis mravalgvar<br />

moZraobaTa mkveTri aJRerebiT; Zlieri adamianebis<br />

vnebaTaRelva ixateba Zlieri sityviT da SemoqmedebiTi<br />

agznebiT.<br />

romanis avtori miwieri da amavdroulad amaRlebuli<br />

siyvarulis kultis Tayvanismcemelia. aseTi siyvaruli<br />

misTvis warmoadgens dedamiwaze RvTaebrivis<br />

gadmofenas, mis yvelaze adekvatur gamomJRavnebas da<br />

uzenaesi sikeTis, WeSmaritebis, mSvenierebis ganxorcielebul<br />

sinTezs.<br />

mwerlis es Tvalsazrisi da masTan dakavSirebuli<br />

miwieri silamazis sakralizacia, rogorc SeniSnulia,<br />

axlosaa platonizmTan da saerTod antikur msoflgancdasTan.<br />

misi saTavea aseve samyaros renesansuli aRqma,<br />

`vefxistyaosani~. SesamCnevad exmianeba igi ilia<br />

WavWavaZis `gandegilis~ koncefcias.<br />

aSotis da Suqias siyvaruli romanSi warmosaxulia<br />

rogorc Cveulebrivi cxovrebis miRma arsebuli romantikuli<br />

savane, TavSesafari, romelSic aRmofxvrilia<br />

boroteba Tavisi mravalgvarobiT da xorcieli<br />

tkbobac sulieri aRmafreniT aris ganwmendili; daZleulia<br />

egoizmi da Seyvarebulebi erTmaneTSi poveben<br />

Tavisi arsebis srulqmnas. aSotis da Suqias siyvaruli<br />

TiTqos pirvelyofil codvas Zlevs da edemSi dabrunebad<br />

iqceva. barnovi `himnografiuli~ maneriT gamoxatavs<br />

amaRlebuli siyvarulis metafizikas.<br />

romanSi aSotis saxe or planSi iSleba, romlebic<br />

ewinaaRmdegeba erTmaneTs _ erTi mxriv, igi naCvenebia<br />

socialuri cxovrebis aspeqtiT, rogorc qveynis mesveuri.<br />

is zedmiwevniT Seefereba Tavis statuss da xalxis<br />

TvalSi gmiria, zekacia. es plani swored xalxis Tvalsazrisis<br />

gamtaria, aq mefe garedan da Soridan danaxu-<br />

134


li moCans. meore mxriv, aSots vxedavT Signidan, TavisTavis<br />

winaSe darCenils _ sulieri SimSiliT gawamebuls,<br />

mgrZnobiares da martosuls; mas wyuria siTbo,<br />

TanagrZnoba, uangaro yuradReba, misi faruli lirizmi<br />

da silbo sazrdos da gamomJRavnebas saWiroebs. pirvel<br />

planSi is warmogvidgeba apologeturi matianis Tu<br />

saraindo eposis personaJad da Warbad idealizebulia;<br />

romanis Sesabamisi monakveTebi gaWianurebuli da naklebad<br />

sainteresoa; magram idealizeba nawilobriv<br />

funqciuria: igi kontrastulad amkveTrebs meore<br />

plans, sadac mefe pirovnul-Sinagan ganzomilebaSi<br />

warmoCndeba da xalxiseul, Taviseburad swor, magram<br />

zerele aRqmas avtoris analitikuri xedva, natifi lirizmi<br />

da TviT personaJis meditaciebi, Sinagani monologebi<br />

cvlis.<br />

aSots ar SeuZlia icxovros pativmoyvareobis amara,<br />

is WeSmarit siyvarulze ocnebobs. dedofals, piriqiT,<br />

aqvs mZlavri da xarbi pativmoyvareoba da ar<br />

SeuZlia da ar surs siyvaruli. niSandoblivi detalebiT<br />

gamoisaxeba guranduxtis civi miukarebloba, misi<br />

gorozi sulis mousvenari ltolva kidev ufro meti<br />

Zlierebis da pativis moxveWisken. aseT adamians, bunebrivia,<br />

ar SeuZlia misces aSots is, rasac igi mTeli<br />

arsebiT eswrafis: `amaod eZebda sip qvazed naz yvavils<br />

turfa gazafxulisas~. aSotTan dedofals urTierToba<br />

aqvs rogorc mxolod mefesTan, rogorc socialuri<br />

rolis SemsrulebelTan da daJinebiT moiTxovs misgan,<br />

srulyos es roli.<br />

romanis ideur arss uSualod ukavSirdeba guranduxtis<br />

specifikuri religiuroba. qveynisTvis da mefis<br />

ojaxisTvis sasikvdilo gansacdelis dros, kritikul<br />

situaciaSi mJRavndeba dedoflis religiurobis<br />

raoba _ igi, vinc gangebisgan movlinebulad Tvlis<br />

Tavs saqarTvelos gasaerTianeblad, RmerTs codvaTa<br />

mitevebas ki ar Txovs, aramed uwyreba, radgan qristianebs<br />

mfarveloba moaklo da mahmadianebs gaamarjvebina;<br />

mxolod sajarod acxadebs gansacdels RvTis samar-<br />

Tlian risxvad da xalxs mouwodebs sinanulisken. ro-<br />

135


gorc vxedavT, dedoflis qristianoba sxvebisadmia<br />

momTxovni da ara sakuTari Tavisadmi; is mas Wirdeba<br />

rogorc Tavisi nebis damkvidrebis, adamianebis damor-<br />

Cilebis saSualeba. guranduxtis aseTi mimarTeba religiasTan<br />

gansakuTrebiT mkveTrad iCens Tavs, rodesac<br />

igi aSotis da Suqias kavSiris Sesaxeb Seityobs. dedoflis<br />

sulieri SfoTva mravalelferiani fsiqologiuri<br />

analiziT aris gadmocemuli _ saSinelia am metismetad<br />

amayi adamianis Seuracxyofili Tavmoyvareobis<br />

tanjva. mas sevda, gulistkivili ar eufleba axlobeli<br />

adamianis sulierad dakargvis gamo, imas ar ufiqrdeba,<br />

mxolod xorcieli gatacebaa Tu raRac metia<br />

aSotis da Suqias urTierToba da TviTonac xom ar aris<br />

Tavisi siciviT am urTierTobis warmoSobis mizezi... is<br />

TavisTavSi ar ixedeba, TavisTavs arafers mokiTxavs.<br />

qristianul sindisierebasTan erTad verc qristianuli<br />

moTmineba, Tviniereba eTviseba mis xasiaTs: dedoflis<br />

arsebas savsebiT msWvalavs SurisZiebis vneba. raTa<br />

mtrebis ganadgurebisken misi swrafva kanonieri iyos,<br />

maT eSmakeulebad Seracxavs, magram eSmaks emsgavseba<br />

TviT is RmerTi, romlisganac igi daJinebiT moiTxovs<br />

Tavisi Seuracxmyofelebis mimarT SurisZiebas da<br />

romelsac despotad warmoidgens. `_ amaod moiwvev,<br />

dedofalo, Semoqmeds: yovlad keTilisagan ar egebis<br />

Suquris mospoba sixarulis momniWeblisa, saxierisagan<br />

ver SeiZleba Caqroba silamazisa... uxme RmerTs sastiks,<br />

ufals mrisxanes, sinaTlis mqrobels, sikvdilis<br />

damrgvels... vinc cecxliT daswva aTaseulni Tavisuflebis<br />

dasaxvis gamo... mas Seevedre, sastiksa mflobels<br />

sastikis guliT. _ RmerTsa sastiksa Tu TviT satanas?<br />

_ meufes sastiks, gina belzebels bnelTa mflobels!~.<br />

ai, am daundobeli, SiSismomgvreli RmerTis msaxur-<br />

Ta Soris poulobs guranduxti mokavSireebs. grigoli<br />

da Tebronia acxadeben, rom satanur codvas ebrZvian<br />

qristianobis da saxelmwifos umaRlesi interesebis<br />

dasacavad _ raTa mefis codvam rogorc umsgavsma magaliTma<br />

xalxis zneoba ar garyvnas da qveyanas, rome-<br />

136


lic mahmadianuri agresiisgan icavs Tavs, religiursulieri<br />

Zala ar Seusustdes.<br />

barnovi aqac, rogorc aSotis saxis kveTisas, orfenian<br />

suraTs qmnis, or plans gamoyofs _ oficialurs<br />

da Sinagans, romelic uCumrad warmarTavs imas, rac zedapirze<br />

xdeba. sajarod gacxadebuli motivebis miRma<br />

Sefarulia Zlieri egoisturi impulsebi, romelTa gamomzeureba<br />

ar SeiZleba, romlebmac SeniRbulad unda<br />

imoqmedon. oRond grigoli da Tebronia trivialuri<br />

farisevlebi ar arian. es adamianebi aiZuleben Tavis-<br />

Tavs daijeron, rom marTlac keTil, saRvTo saqmes<br />

aRasruleben. maT ar undaT simarTle icodnen sakuTari<br />

Tavis Sesaxeb da Tu gulis siRrmeSi es simarTle<br />

mainc ician, axerxeben daiviwyon moqmedebisas. Tavisi<br />

aqtivobis saeWvo xasiaTs, mis saCoTiro motivebs rom<br />

grZnoben, miTufro ficxad aRiZvrebian satanasTan saomrad<br />

da aRtkinebiT, egzaltaciiT iyrueben sindisis<br />

xmas... am personaJebis sulier cxovrebaSi gamosWvivis<br />

fenomeni, romelsac Tanamedrove fsiqologia racionalizacias<br />

uwodebs. saerTod, `trfoba wamebuli~ meoce<br />

saukunis dasawyisis qarTuli prozis TvalsaCino<br />

movlenaa upirvelesad swored garTulebuli fsiqologizmiT.<br />

TviTeul personaJs, romelic aSotis da Suqias siyvarulis<br />

winaaRmdeg amxedrdeba, Tavisi maluli stimulebi<br />

aqvs saamisod, magram es stimulebi sabediswerod<br />

gadaexlarTeba erTmaneTs da mrisxane Zalad iqceva.<br />

grigolis da aSotis bavSvobisdroindeli metoqeoba<br />

da Suri erTmaneTis mimarT gansakuTrebiT Rrma<br />

kvals grigolis arsebaSi tovebs. aqedan mokidebuli<br />

misi mamoZravebelia faruli survili, radac unda<br />

daujdes gautoldes da aRematos kidec aSots, iyos<br />

ufro didi sulierebis sferoSi, vidre aSotia saxelmwifoebrivi<br />

saqmianobis sferoSi. mefis karze aRsazrdelad<br />

ayvanili bavSvi damcirebas grZnobs ufliswulis<br />

gverdiT Tavisi meorexarisxovani mdgomareobis<br />

gamo da am damcirebis kompensirebis moTxovnileba<br />

grigols daZabuli qmedebisken, Tavdauzogavi Sromis-<br />

137


ken ubiZgebs, nebisyofas uaRresad ukaJebs. igi eswrafis<br />

RmerTTan siaxloves, wmindanur srulyofilebas,<br />

oRond amave dros surs iqces amqveyniur saTayvanebladac,<br />

amqveynad ukvdavyos Tavisi saxeli. pativmoyvareobaa<br />

grigolis energiis dauSreteli masazrdoebeli<br />

da is garkveulwilad axerxebs am Zalis SemoqmedebiT,<br />

aRmSeneblobiT aqtivobad sublimirebas. grigolis<br />

pativmoyvareobas avtori am kuTxiT Semwynareblurad<br />

uyurebs _ raki adamiani RvTis msgavsebaa, mas aqvs<br />

ukvdavebis wyurvili, sakuTari individualobis iseTi<br />

zrdis wadili, romelic RvTaebriv sisrules emsgavseba;<br />

mwerlis amgvar Tvalsazriss renesansuli suli<br />

msWvalavs, iseve rogorc mis siyvarulis koncefcias;<br />

igi moicavs adamianis SemoqmedebiTi SesaZleblobebis<br />

rwmenas _ ukvdavebis moTxovnileba did saqmeebSi da<br />

qmnilebebSi ganivTdeba; grigolis SemoqmedebiTi<br />

aqtivobac daZabuli da produqtiulia.<br />

grigols rogorc qristians Segnebuli aqvs pativmoyvareobis<br />

saZraxisoba, magram TavisTavSi mis aRmofxvras<br />

ki ar cdilobs, aramed RmerTisgan pativmoyvarul<br />

miswrafebaTa Sendobas elis da imedovnebs, rom<br />

maT Zalas sasikeTo moRvaweobaSi gadaadnobs. Tumca<br />

pativmoyvareobis SemoqmedebiT energiad savsebiT gardaqmna,<br />

misi savsebiT uvnebelyofa ar xerxdeba.<br />

pativmoyvareoba ise Rrmad aris gamjdari grigolis<br />

arsebaSi, rom mis garegnul Tavmdablobasac sarCulad<br />

dayveba _ saeklesio ierarqis didebaze is uars imitom<br />

ambobs, rom mxolod wmindanis dideba aiyvans yvelas-<br />

Tvis, maT Soris mefisTvisac miuwvdomel simaRleze...<br />

grigoli kompromisze midis Tavisi pativmoyvareobis,<br />

gandidebisken swrafvis winaSe, im ltolvis winaSe,<br />

romelic qristianuli TvalsazrisiT satanuria da<br />

romlis daTrgunva aris morwmunis da miTufro asketis<br />

mudmivi sazrunavi. raki qristianoba satanis da adamianis<br />

dacemis mizezad gamrudebul Tavisufal nebas,<br />

Tavnebobas da TavmoTneobas miiCnevs, igi uwinaresad<br />

swored am sawyisTan brZolas saxavs aucileblobad. s.<br />

averincevis TqmiT, `qristianul asketikaSi, saboloo<br />

138


angariSiT, amosavalia `morCilebis~ da `TviTnebobis~<br />

dapirispireba, neoplatonur asketikaSi _ sulis da<br />

materiis dapirispireba~.<br />

grigoli askezas naklebad mimarTavs TavmoTneobis<br />

dasaZlevad da Tavisi mtkice nebisyofis mTel Zalas<br />

xorcieli ltolvebis aRkveTas axmars. rac ufro didi<br />

da Zlieria misi faruli pativmoyvareoba, miT ufro<br />

sastikad axSobs igi xorcielebas da uaxlovdeba Tavis<br />

mizans, wmindanis simaRlis miRwevas. magram mTavari is<br />

aris, rom wmindanoba mizania ara TavisTavad, aramed<br />

imdenad, ramdenadac igi Tavisi simaRlidan amqveyniurobaze<br />

mbrZaneblobs. miwieri samyaros uaryofa am<br />

samyaroze Teokratiuli batonobis SesaZleblobis<br />

momniWebelia.<br />

xorcis damTrgunavi Tavgametebuli asketuri Rvawlis<br />

Sesaxeb grigoli eubneba Tebronias: `is aris gza<br />

cxovrebisadmi dausrulebelisa, igive mauflebs me<br />

qveyniur ZalTa zedan yovelgvarTa. kargad Seigne:<br />

igive mauflebs me yovelTa qveyniurTa ZalTa zedan!<br />

Senc gauflebs, Cemo kargo~; nebisyofis gamowrToba<br />

xorcieli swrafvebisadmi dapirispirebis sisastikeSi,<br />

TavisTavze batonobis unaris srulyofa sxvebis damorCilebis<br />

wanamZRvaria. mkacri TviTaRkveTa grigolis-<br />

Tvis sakuTari Zalauflebis damkvidrebis saSualebaa.<br />

Tebronia, misi siyvaruli Wirdeba grigols, raTa<br />

xorcTan brZolas simwvave Sematos da Tavisi nebac<br />

ufro metad gamobrZmedos, siyvarulis msxverplad SewirviT<br />

RvTis winaSe Tavisi Rvawli gaadidos. grigolisTvis<br />

Tebronia TiTqos cdispiria, romelzec Zalebs<br />

mosinjavs _ TavisTavze da sxvebze batonobisas.<br />

aRwevs kidec sawadels, Tavsac imorCilebs da qalis<br />

nebasac Tavisi mZlavri gavlenis areSi samudamod<br />

moamwyvdevs.<br />

Tebronias uaryofil, tanjul siyvaruls mwerali<br />

gamosaxavs rogorc emociaTa mravalferovan gamas,<br />

imeds da sasowarkveTas Soris meryeobis wamebas, romelic<br />

agresiul impulsebsac moicavs. Tebronia asketi<br />

xdeba ara RmerTis siyvarulis, RmerTTan sulieri<br />

139


miaxloebis wyurvilis ZaliT, aramed imis gamo, rom<br />

moSurne mtrobiT da zizRiT iJRinTeba misTvis miuwvdomeli<br />

miwieri siyvarulis da bednierebisadmi, romelsac<br />

codvad mxolod imitom Tvlis, rom TviTon mas<br />

ar xvda wilad.<br />

Tebronia da grigoli, TavisTavSi rom sastikad<br />

ixSoben miwier survilebs, Tavis irgvlivac imave sisastikiT<br />

lamoben maT amoZirkvas. es ar aris ucnauri,<br />

radgan adamianis siRrmiseuli mimarTeba sakuTari<br />

Tavisadmi da sxvebisadmi, rogorc e. fromi ganmartavs,<br />

arsebiTad erTgvarovania. gaugebari ar aris isic, rom<br />

grigolis da Tebronias warmodgenaSi arsebuli Rmer-<br />

Ti aRar aris lmobieri da gulmowyale, ganuzomeli<br />

siyvaruliT aRsavse qristianuli RmerTi, `romels<br />

sibraluliT evseboda guli adamianis tanjvis xilvazed<br />

da mzad iyo Seendo yovelTvis, yovelTaTvis~.<br />

sinamdvileSi isini Tayvans cemen `macxovars kacTa<br />

sisastikisagan Seqmnils, ugulos, romels gznebul<br />

koconzed ahyvanda yvela, vinc eaxleboda mas ara<br />

rogorc mona usityvo mis win mZrwolare~. RmerTze<br />

warmodgenis raoba gezs aZlevs rogorc RmerTisadmi,<br />

aseve TavisTavisadmi da sxvebisadmi adamianis damokidebulebas,<br />

mis faseulobebs da mizanswrafvebs. Tu<br />

adamians RmerTi SiSismomgvrel tiranad esaxeba, xolo<br />

sakuTar Tavs misi nebis mediumad miiCnevs, bunebrivia,<br />

is Zalauflebaze da batonobaze iqneba orientirebuli<br />

da Tavis zeciur kerps emsgavseba. swored ase formirdeba<br />

grigolis da Tebronias msoflmimarTeba.<br />

mefis sasiyvarulo kavSiris mxileba da darRveva<br />

xelsayrel saSualebad iqceva grigolis da Tebronias<br />

faruli zraxvebis realizaciisTvis. dgeba maTi moRvaweobis<br />

kulminaciuri momenti, roca sakuTari Zalebis<br />

sruli mobilizeba da demonstrireba unda moaxdinon,<br />

Tavisi Zalaufleba savsebiT da mtkiced daamyaron,<br />

mware marcxi agemon mefes da... siyvaruls, romelic<br />

TavisTavSi ase daundoblad gasrises, daundoblad,<br />

magram ara daunaneblad da es gamaborotebeli sinanu-<br />

140


lic aiZulebT Suri iZion maTze, visac didi siyvarulis<br />

bedniereba ergo.<br />

romanis personaJebs Soris grigolis saxe yvelaze<br />

rTulia. Tavisi msoflgagebis WeSmaritebaSi es Rrmad<br />

darwmunebuli kaci drodadro eWvis mtkivneul Setevebs<br />

ganicdis, SiSobs, xom ar uaryo Tebronias siyvarulis<br />

saxiT TviT RmerTis amqveyniuri gamocxadeba...<br />

aseTi eWvi eZaleba mas, roca Suqias daatyvevebs da<br />

monasterSi miyavs; grigoli mZlevelic aris da Zleulic,<br />

mbrZaneblobs qalze da amave dros ixibleba misiT,<br />

Sinaganad gatexilia orWofuli fiqriT... magram<br />

daeWveba mZlavri nebisyofiT CaixSoba da is ver arbilebs<br />

grigolis moqmedebis simkveTres. mis mier Suqias<br />

sulieri da faqtobrivad fizikuri iZulebiTac sasaxlidan<br />

gamoyvanis da monasterSi gamomwyvdevis aqti<br />

arsebiTad tiranulia. metoqeobis da gandidebis, batonobis<br />

maluli vnebebi, TviTdarwmunebuli Seuwynarebloba<br />

satanurad miCneulisadmi da misi yvelanairi sa-<br />

SualebiT ganadgurebis Jini bunebrivad gasruldeba<br />

ZaladobiT, codvilad Seracxilis sulze da sxeulze<br />

ZalmomreobiT; qristianoba, siyvarulis da Tavisuflebis<br />

religia, inkviziciad, Tavis sapirispiro movlenad<br />

gardaiqmneba.<br />

mefes SuqiasTan ZaliT ganSoreba sulierad axevebs,<br />

es ki mahmadianobisgan Seviwroebul qveyanas umeTaurod<br />

tovebs _ garegnulad saxelmwifos sakeTildReod<br />

ganxorcielebul aqts swored saxelmwifosTvis saziano<br />

Sedegi moyveba. grigoli, zneobis egzaltirebuli<br />

damcveli, gakvirvebiT acnobierebs, rom rac Rmer-<br />

Tis nebis Sesatyvisad warmoedgina, realurad Zalze<br />

Sorsaa qristesgan, misi lmobierebis da mimteveblobisgan;<br />

acnobierebs, rom marTebulia codvisadmi winaRdgoma<br />

ara sisastikiT, aramed adamianisadmi qristeseburi<br />

TanagrZnobiT; sisastikes, Zalmomreobas mxolod<br />

adamianisTvis Tavisuflebis warTmeva SeuZlia da<br />

ara misi WeSmaritebasTan miyvana, RmerTs ki surs, rom<br />

adamiani Tavisufali iyos da WeSmaritebasac Tavisuflad<br />

eziaros... axla grigoli imasac naTlad xedavs,<br />

141


a didi wili udevs qristianuli lmobierebisgan mis<br />

dacilebaSi TavmoTneobas da pativmoyvareobas, romlis<br />

nayofad mxolod did da keTil saqmeTa xilvis<br />

imedi hqonda.<br />

magram es gamofxizleba nagvianevia, radgan xorcielebis<br />

fanatikuri siZulvili arsebobs mdabiuri, ganuviTarebeli<br />

cnobierebis donezec da waqezebulia swored<br />

sarwmunoebriv winamZRolTa mier. monazoni ivdiTi<br />

grigolis da Tebronias arsis primitiuli da Semzaravad<br />

hipertrofirebuli xorcSesxmaa, romelsac logikur<br />

dasasrulamde, mSvenieri da saTno qalis barbarosul<br />

mospobamde miyavs maT mier wamowyebuli daundobeli<br />

brZola. Seuwynarebloba, ideologiuri agresia<br />

momakvdinebel fizikur agresiaSi gadaizrdeba.<br />

brZolis moTaveebis, grigolis da TebroniasTvis es<br />

moraluri kraxia _ asketebi, sulieri siwmindis da<br />

gmirobisken mZafrad mswrafveli adamianebi saSineli<br />

codvis pasuxismgeblobas kisruloben. maT maqsimalizms<br />

aSotis gasastikebac moyveba, xolo sarwmunoebis<br />

da eklesiis avtoriteti, imis nacvlad, rom ganmtkicebuliyo,<br />

ilaxeba, rac simbolurad gamoixateba<br />

romanis finaliT _ Suqias Zmebis mier aSotis taZarSi<br />

mokvliT.<br />

sakuTari Secdomis da misi samwuxro Sedegis mtkivneuli<br />

sicxadiT gacnobiereba grigols tragikul pirovnebad<br />

warmogvidgens. magram is mainc ver axerxebs<br />

Tavis Seupovar arsebaSi umTavresi qristianuli siqveleebisTvis<br />

_ lmobierebis da TavmdablobisTvis adgilis<br />

povnas. samyaro misTvis bolomde rCeba keTilis da<br />

borotis gaafTrebul kveTebad. `raindi iyo is mebr-<br />

Zoli eklesiisa da vin sTqva brZolaSi lmobiereba?!~.<br />

nebis da poziciis aseTi Seuryevloba grigolis figuras<br />

pirquS didebulebas matebs.<br />

grigoli da Tebronia TiTqos marTal saqmes, qristianuli<br />

zneobis ganmtkicebas emsaxurebian, am msaxurebis<br />

rezultati ki antiqristianulia, risi pirvelmizezic<br />

maTi usiyvarulobaa. siyvaruli rogorc urTierTltolva<br />

maT TavisTavSi jvars acves, magram maTSi<br />

142


Cakvdeba saerTod siyvarulis niWic, siyvaruli adamianisadmi,<br />

moyvasisadmi, romelic RmerTisadmi siyvarulis<br />

utyuari, metic, erTaderTi sazomia. isini asketebi<br />

siyvarulis xarjze arian, mTel Tavis religiur arsebobas<br />

amyareben siyvarulisgan daSretil xriok niadagze,<br />

energias da STagonebas poveben ara siyvarulSi,<br />

aramed imis Seurigebel siZulvilSi, rasac satanurad<br />

Tvlian. usiyvarulobis gamo maTTvis mTavari xdeba<br />

sakuTari Zalauflebis nebis dafuZneba, rac adamianis<br />

mimarT ulmoblobiT miiRweva.<br />

maT xelSi, romelsac siyvaruli ar warmarTavs,<br />

qristianuli zneobrivi kanonebi, RmerTis da kacis<br />

cocxali siyvaruli rom udevs safuZvlad, iqceva adamianis<br />

damTrgunav, gaxevebul da usulo konstruqciad,<br />

uxeS iaraRad, romliTac klaven siyvaruls, klaven<br />

RmerTs. roca yovelive amas viTvaliswinebT, SesamCnevi<br />

xdeba, rom romanis saTauri marto aSotis da<br />

Suqias tragikul siyvaruls ki ar gulisxmobs, aramed<br />

siyvarulis rogorc amqveynad movlenili RmerTis<br />

wamebasac.<br />

nawarmoebSi namdvil qristianul faseulobebs, adamianis<br />

siyvaruls, TanagrZnobas da gulmowyalebas, Semwynareblobas<br />

ganasaxiereben epizoduri, magram dasamaxsovrebeli<br />

personaJebi _ kaTalikosi, monazoni Temistio;<br />

udrtvinvelad swiravs Tavs RmerTs da qveyanas<br />

episkoposi timoTe, Cumi, ubralo beri... Tavisi bunebiT<br />

qristiania TviT Suqia, romelic yvelas mimarT keTilmosurnea<br />

da romelsac suls ar umRvrevs mediduroba;<br />

da bolos, nawarmoebs kacTmoyvaruli qristianuli suliT<br />

aTbobs avtoris lirikuli monologebi, komentarebi,<br />

CanarTebi.<br />

`trfoba wamebulis~ centralur konfliqts da<br />

mxatvrul sazriss qmnis avtoritaruli da humanisturi<br />

religiurobis dapirispireba. pirveli adamians<br />

SiSiT qeds moadrekinebs da araraobad aqcevs, mis Tavisuflebas,<br />

sulieri potenciis realizacias boWavs da<br />

adamianze batonobisTvis gamoiyeneba; meore adamianis<br />

individualobisadmi pativiscemas, Tavisuflebis da<br />

143


ednierebisken misi swrafvis bunebriobis aRiarebas da<br />

adamianis maRali, RvTiuri Rirsebis dafasebas emyareba.<br />

romanis mixedviT, qarTveli xalxis msoflgancda<br />

ewinaaRmdegeba avtoritarul religias da religiurobis<br />

humanistur tips mieltvis. `qarTveli sjulis moyvaruli<br />

iyo, misTvis Tavdadebuli, magram Tvis RmerT-<br />

Tan urTierTobaSi uarsa hyofda sastik wesebs; laRad<br />

moqmedebda winaSe RvTisa, rogorc mamis win, romlisadmi<br />

pativi da siyvaruli Rrma aris, Zrwola ki dakninebul-damcirebuli.<br />

uyvars qarTvels Tavisi meufe,<br />

xolo alRoTi icis, rom SiSi uaryofs yovel siyvaruls,<br />

gare gandevnis mas~.<br />

aseTi msoflmxedvelobrivi motivebi da problematika<br />

iqvemdebarebs romanSi istoriul realobas da<br />

istoriuli pirovnebebis, grigolis da Tebronias saxeebic<br />

amis Sesabamisad _ konceptualizebulad warmodgebian.<br />

maT monumentur figurebSi warmoCndeba avtoritaruli<br />

tipis adamiani. am figurebSi, erTi SexedviT<br />

Tanamedroveobas sruliad mowyvetili rom arian, obieqturad<br />

(avtoris mizandasaxulobisgan damoukideblad)<br />

meoce saukunis, mZvinvare avtoritarizmis epoqis<br />

sulieri fizionomiis nakvTebi icnoba.<br />

arsebobs garkveuli Tanxvedra barnovis romans da<br />

meoce saukunis evropuli literaturis zogierT movlenas<br />

Soris. avtoritarulad religiuri adamianis saxes<br />

qmnis fransua moriaki romanSi `fariseveli~. brijit<br />

piani qristianuli zneobis Tavgamodebuli damcvelia,<br />

RvTis nebis ukompromiso damamkvidrebelia, magram<br />

es sinamdvileSi am adamianis sakuTari nebis damkvidrebaa,<br />

garSemomyofi adamianebis moraluri terorizebaa,<br />

maTze batonobaa, riTac misi ampartavnoba da<br />

TavmoTneoba nayrdeba. man rogorRac yovelTvis zustad<br />

`icis~, ras moiTxovs RmerTi adamianebisgan da Tavdajerebulad,<br />

uxeSad iWreba maT intimur cxovrebaSi,<br />

aseTi Carevis Sedegebi ki tragikulia. misi RmerTi<br />

iseTivea, rogoric TviTon aris _ siyvarulis unars<br />

moklebuli, Seubralebeli zedamxedveli. bolos mas<br />

TviTonve Sezaravs Tavisi usiyvarulo, moyvasisadmi<br />

144


ugrZnobeli da Seuwynarebeli RvTismosaobis codvili<br />

nakvalevi... moriakis TvalTaxedva qristianul humanizms<br />

eyrdnoba.<br />

Sexebis momentebi aqvs barnoviseul grigolis saxes<br />

JorJ bernanosis romanis `satanis mzis qveS~ mTavar<br />

gmirTan. donisans, Tavisi Tavisadmi uSeRavaTo askets,<br />

romelic sicocxlis azrs satanasTan heroikulad Tavganwirul<br />

da sastik brZolaSi povebs, aRar SeuZlia uyvardes,<br />

ar ezizRebodes adamianebi, romlebSic veRarafers<br />

xedavs satanuri simdablis garda da misi metismeti<br />

sicxare codvis amoZirkvisas axalgazrda qals<br />

Seiwiravs. boroteba sxva SemTxvevaSic Zlevs donisans<br />

sakuTar sagangebo misiaSi misi dajerebulobis gamo da<br />

kvlav matulobs adamianuri tkivili da ubedureba.<br />

Tavis titanur personaJs bernanosi Saravandeds ar<br />

aclis, magram imasve aCvenebs, rac barnovis romanSi<br />

davinaxeT _ ramdenad iolia humanisturi orientaciisgan<br />

acdena da swored borotebis gaZliereba imis aRmofxvris<br />

maqsimalisturi da fanatikuri cdisas, rac<br />

satanur borotebad daisaxeba.<br />

1992<br />

145


niko lorTqifaniZe<br />

saerTo elferi<br />

niko lorTqifaniZes dawerili aqvs araerTi Taviseburad<br />

momxiblavi, keTilSobilebiT da sifaqiziT savse<br />

nawarmoebi, sadac Sors da mkrTalad moCans miwa, cxovreba,<br />

adamiani...<br />

miTufro gasakviria ukiduresad fxizeli realizmi,<br />

romliTac niko lorTiqfaniZis moTxrobaTa erTi<br />

nawili gamoirCeva da romelic gansakuTrebiT mkafiod<br />

istoriul Temaze Seqmnil nawarmoebebSi vlindeba.<br />

niko lorTqifaniZe lirikuli bunebis mweralia, natif,<br />

rbil lirikul melodias gaadevnebs Tavis nawarmoebebs,<br />

xolo misi mravali miniatura mTlianad<br />

mgrZnobiare sulis lirikuli JReraa.<br />

magram istoriul moTxrobebSi niko lorTqifaniZe<br />

uaryofs lirizms, intimur-subieqtur tonalobas.<br />

`mrisxane batoni~, `JamTa siave~, `raindebi~ uCveulo<br />

obieqtivizmiT xasiaTdeba _ vgulisxmobT aramxolod<br />

imas, rom mwerali faravs Tavis subieqtur ganwyobas,<br />

ar amxels Tavis tendencias; am nawarmoebTa gansakuTrebul<br />

obieqtivizms kidev ufro metad gansazRvravs<br />

is, rom avtori ar kisrulobs megzuris da ganmmarteblis<br />

rols (anda naTelia, rom aseTi roli mas<br />

naklebad izidavs); ukuagdebs vrcel avtoriseul aRwerilobebs,<br />

saguldagulo da gabmul, Tanmimdevrul avtoriseul<br />

Txrobas; aq iSviaTad Tu vnaxavT avtoris<br />

mier mowodebul personaJTa daxasiaTebebs, imasac<br />

metismetad Zunws; mwerali ar gvTavazobs gmirebis<br />

`savizito baraTebs~...<br />

niko lorTqifaniZis es moTxrobebi aRiqmeba reaqciad<br />

prozaSi aRweriTi da TxrobiTi komponentebis si-<br />

Warbis winaaRmdeg. mwerali Segnebulad iswrafis gandevnos<br />

an ukiduresad SezRudos yvelaferi is, rac, misi<br />

rwmeniT, xels uSlis prozas iyos ufro kompaqturi,<br />

146


moqnili da sinamdvilis TviTmdinarebis meti uSualobiT<br />

aRmbeWdveli.<br />

epikuri siuxve, sisavse da safuZvlianoba aSkarad<br />

ar aris istoriul moTxrobaTa sayrdeni mxatvruli<br />

principi. magram mas enacvleba ara lirikuloba, aramed<br />

prozis Sinagani wyobis miaxloeba dramasTan, prozis<br />

mkveTri dramatizacia _ aseTi daskvna SeiZleba gamovitanoT<br />

pirveli dakvirvebis Semdeg.<br />

literaturaSi gardaqmnebi yovelTvis sruli mxatvruli<br />

simarTlis dasamkvidreblad xorcieldeba da am<br />

SemTxvevaSic asea. istoriuli triptiqis avtori nebayoflobiT<br />

uCinardeba, raTa TviT sinamdvilis xedebi<br />

gadagveSalos Tvalwin, TviT sinamdvile ametyveldes<br />

da SevxvdeT mas TiTqosda xelovanis dauxmareblad, misi<br />

mediumobis gareSe.<br />

da marTlac, niko lorTqifaniZem ucnaurad moaaxlova<br />

warsuli, TiTqos ki ar Seqmna istoriis suraTi,<br />

aramed ubralod farda gadawia da mis miRma gardasuli<br />

yofa amoZravda. `mrisxane batoni~, `JamTa siave~, `raindebi~<br />

dokumenturobis STabeWdilebas aRZravs.<br />

amave dros mwerlis SemoqmedebiTi manera arsebiT<br />

cvlilebebs ar ganicdis: fragmentuloba, wyvetili,<br />

mqrqalad moniSnuli xazebi, myife, gabneuli kompozicia...<br />

sruli naturalurobis, namdvilobis STabeWdileba<br />

miRweulia ara wvrilmanTa, detalTa naturalisturi<br />

daxvavebiT, ara mxatvruli energiis daZabviT da<br />

gamomsaxvelobis gamZafrebiT, aramed funjis Zaldautanebeli,<br />

nebieri da iSviaTi monasmebiT.<br />

vrcel nawarmoebebSi da sxvaganac niko lorTqifaniZis<br />

fragmentuli, texili manera, romelic impresionistuli<br />

warmomavlobis Cans, Zalian gavs imas, rac kinoxelovnebaSi<br />

montaJis saxeliT aris cnobili.<br />

`kadrebi kinoSi ar gaiSlebian Tanmimdevrul wyebad<br />

_ kadrebi enacvlebian erTmaneTs. aseTia montaJis safuZveli.<br />

isini monacvleoben ise, rogorc erTi saleqso<br />

striqoni, erTi metruli mTlianoba icvleba meoriT<br />

_ zust sazRvarze. kino axorcielebs naxtomebs<br />

kadridan kadrisken, rogorc leqsi _ striqonidan<br />

147


striqonisken... arsebiTad kadri mniSvnelovania rogorc<br />

mxolod `warmomadgeneli~: mocemulia xolme ara<br />

im scenis yvela kadri, romelsac gmiri ixsenebs, aramed<br />

mxolod detali _ erTi kadri. saerTodac, kadri ar<br />

amowuravs ama Tu im fabulur viTarebas, aramed gvevlineba<br />

mxolod mis `warmomadgenlad~ kadrTa urTierTmimarTebaSi~<br />

(iuri tinianovi, kinos safuZvlebis<br />

Sesaxeb).<br />

niko lorTqifaniZis poetikis Taviseburebas mniSvnelovanwilad<br />

swored montaJi, `kadrebis~ naxtomuri<br />

monacvleoba qmnis.<br />

gavixsenoT lorTqifaniZiseuli nusxebi, romleb-<br />

Sic saerTo stiluri tendencia yvelaze aSkarad mJRavndeba:<br />

`jamebiT xarSo... meriqifeebi... doqebi... kaTxebi...<br />

suni da oxSivari moxarSulisa da Semwvarisa; jer<br />

kidev Cumi sma; gamalebuli Wama...~. amgvari nusxis TviTeuli<br />

elementi arsebiTad warmoadgens calke<br />

`kadrs~, romelic msxvili planiT aRibeWdavs garkveul<br />

gamosaxulebas da yoveli `kadri~ mxolod niSania,<br />

`warmomadgenelia~ ama Tu im fabuluri viTarebis, ar<br />

amowuravs mas. niSanTa moZraoba ki swrafi da<br />

naxtomuria.<br />

es principi metnaklebi simkveTriT vlindeba, magram<br />

gamWolia. mwerali xSirad uecrad wyvets pasaJs,<br />

kvecavs dialogs, suraTs, gverds uvlis gardamaval<br />

fazebs da erTbaSad, Semzadebis gareSe warmoaCens moqmedebis<br />

ganviTarebis gviandel etapebs. ai, erTi damaxasiaTebeli<br />

nimuSi: `_ daewie stumrebs! leCxumel batons<br />

xom icnob, imas miarTvi jer es wigni; Tu ar mii-<br />

Ros, es dambaCa miarTvi da moaxsene, dagviwyebia-Tqo...<br />

_ ki, batono. _ biWi didxans ar dabrunebula. igi aTvalierebda<br />

wignis suraTebs, waikiTxa sayvareli taepebi<br />

da mere daewia ZunZuliT cxenosnebs. _ miarTvi? ki,<br />

batono. _ ra giTxra? _ araferi, batono, mxolod wigni<br />

ukanve miboZa...~.<br />

Zalze naTlad Cans kompoziciis montaJuri agebuleba<br />

epizodidan epizodze, scenidan scenaze naxtomur<br />

gadasvlebSi. ucabedad, motivirebis gareSe Cndeba<br />

148


axali segmenti, ufro zustad, misi Suaguli, erTi SexedviT<br />

nebismierad SerCeuli nawyveti. calkeuli suraTebi<br />

uwyvet rigad ki ar ganlagdebian, maraosavoT ki<br />

ar iSlebian, uSualo logikur gagrZelebas da dasrulebas<br />

ki ar poveben momdevno suraTebSi, aramed Tavisuflad<br />

da `arakanonzomierad~, myisierad cvlian erTmaneTs<br />

rogorc kinematografSi.<br />

TvalTaxedvis aseTi winaswarganuWvreti, TiTqosda<br />

spontanuri gadanacvlebebi avseben sinamdvilis TviTmoZraobis<br />

iluzias, aZliereben naturalurobis<br />

STabeWdilebas.<br />

mwerali montaJurad warmarTavs sakuTriv Txrobis<br />

processac _ dawvrilebiTi, amomwuraobaze orientirebuli<br />

Txrobis gaSlis nacvlad sauwyeblis natexebs<br />

moabnevs. `kadrebis~ monacvleobiT sxartad da mkveTrad<br />

aRibeWdeba ambavi, romelic Tavis emociur saxes<br />

TiTqos msxvili planiT gviCvenebs:<br />

`gavidnen welni.<br />

Sinaurma da gareulma qurdebma gaaRataka glexoba.<br />

aznaurni ajanydnen.<br />

mezoblebma jer gaaoxres, moiTareSes da bolos<br />

mTlad miiTvises cixe, saxl-kari...<br />

TviT coli, erTguli coli, pirvelad ZaliT gatacebuli,<br />

xasaT daisva Tedom...~.<br />

istoriul moTxrobaTagan gansxvavebiT `Tavsafrian<br />

dedakacSi~ am xerxis meToduri gamoyenebiT mTeli<br />

mxatvruli realobis gammsWvalavi lirikuli, naRvliani<br />

fiqris ganwyobacaa gaRvivebuli, konkretizebuli<br />

TxrobiT Seuvsebel sivrces elegiuri poezia avsebs...<br />

montaJi, wyvetilebi, kinoTxrobisTvis damaxasiaTebeli<br />

dinamizmi, siuJetis naxtomebrivi ganviTareba,<br />

rac suraTze Riobebs tovebs, istoriul moTxrobebSi<br />

moulodnelad intensiurs xdis xedviTobas.<br />

`mrisxane batoni~, `JamTa siave~, `raindebi~, SeiZleba<br />

iTqvas, isea Sesrulebuli, rom naxmari ar aris arc<br />

erTi feri, saRebavi _ ferwera specifikuri mniSvnelobiT,<br />

anu samyaros ferebiT gamosaxva ucxoa am nawarmoebebisTvis.<br />

magram kidev ufro sagulisxmoa is, rom<br />

149


maTSi, Tu davukvirdebiT, ar aris warmosaxuli sagnobrivi,<br />

nivTieri sinamdvile, romlis erT-erTi maxasia-<br />

Tebelic feri iqneboda. aq praqtikulad ar aris portretebi,<br />

peizaJebi, interierebi, TiTqmis sruliad ar<br />

aris aRbeWdili garemo, sadac personaJebi cxovroben<br />

da moqmedeben _ isini TiTqos cariel sivrceSi moZraoben.<br />

mwerali ar cdilobs TvalsaCinod, konkretuli<br />

niSan-Tvisebebis gamorCeviT da grZnobad-materialuri<br />

sisavsiT daxatos xiluli, xelSesaxebi samyaro.<br />

grafikuli monaxazic didi iSviaTobaa, araTu sityvieri<br />

ferwera am cnebis farTo gagebiT _ sinamdvilis<br />

ieris sityvaSi gacocxleba.<br />

es miTufro ucnauria, rom istoriul nawarmoebeb-<br />

Si, Cveulebriv, gansakuTrebuli adgili eTmoba land-<br />

Saftebis Tu epoqis anturaJis, vTqvaT, personaJTa<br />

tanisamosis aRweras...<br />

rogori mkveTri, `JReradi~ saRebavebiT, grZnobadi,<br />

xorcieli detalebis rogori TavmoyriT SeiZleboda<br />

daxatuliyo Tundac vaxtangis da cicinos daxocvis<br />

Semzaravi suraTi `mrisxane batonSi~, magram mwerali<br />

sisxlis arc erTi wveTiT ar Rebavs mas _ igi fizikuri<br />

qmedebis ZiriTad fazebs aRnusxavs da dinamiurad miadevnebs<br />

erTmaneTs.<br />

amgvari stili specifikur TvalsaCinoebas qmnis _<br />

mkiTxvelis warmosaxva iZabeba da maxvildeba, uneburad<br />

cdilobs `xarvezTa~ Sevsebas. aseTi xilvadoba, bunebrivia,<br />

naklebad materializebulia, aq mTavaria Sinagani<br />

xedvis unaris TviT mobilizeba.<br />

saxviTi planis simwire istoriul moTxrobebSi sagangebod<br />

gamiznulia: is, rom stilis mier gverdavlilia<br />

sinamdvilis, cxovrebis mTeli fenebi, badebs gulis<br />

SemkumSavi sicarielis, ganZarculobis, siduxWiris<br />

gancdas, gvaiZulebs mtkivneulad vigrZnoT am<br />

cxovrebis gapartaxeba Tu gaSiSvlebuli sisastike.<br />

aseve, istoriul triptiqSi sinamdvilis feriTi aspeqtis<br />

gauCinareba gansazRvravs imas, rom gamosaxuli<br />

realoba erTi, erTaderTi elferiT aRbeWdili, bindSi<br />

CaZiruli da TalxiT mosili warmogvidgeba. simuqis am<br />

150


TiTqmis fizikurad mkafio SegrZnebas kidev ufro am-<br />

Zafrebs sxva garemoebac _ niko lorTqifaniZis istoriul<br />

tiloebze ar aris sinaTlis wyaro, mis mier Seqmnil<br />

mxatvrul sinamdviles araferi anaTebs, aq dedamiwas<br />

cidan Suqi ar wvdeba; adamianebi TiTqos bnels CaunTqavs,<br />

isini TiTqos wyvdiadSi ugzoukvlod<br />

rialeben.<br />

niko lorTqifaniZe `Zvel matianeSi aRwerili romelime<br />

namdvili SemTxvevis beletrizacias ar axdenda,<br />

igi ar qmnida uSualod raime istoriul qronikaze agebul<br />

nawarmoebs, aramed saqarTvelos istoriis ramdenime<br />

monakveTidan miRebul STabeWdilebas asaxavda da<br />

maSindeli istoriuli sinamdvilis saerTo elferis<br />

aRdgenas cdilobda~ _ wers simon Ciqovani.<br />

ase, am saSualebebiT gamosaxa mweralma gardasuli<br />

cxovrebis mkacri tonaloba, mianiWa mas iSviaTi mxatvruli<br />

mTlianoba da xelSesaxebloba.<br />

1982<br />

151


tiranis saxecvaleba<br />

Tu Zvel literaturaSi qristianobisTvis wamebul<br />

personaJebs vxedavT, bolo saukuneebis literaturis<br />

personaJTa nawili ewameba imis gamo, rom qristianobas<br />

mowyda. gviandeli literaturis zogierT personaJs<br />

codvilobis, cdomilebis da urwmunobis `martvili~<br />

SeiZleba vuwodoT.<br />

urwunobiT suldamZimebuli, mravali codvis Camdeni,<br />

sastiki tirani, romelsac niko lorTqifaniZe xatavs<br />

`mrisxane batonSi~, bolos uecrad qristianul askezas<br />

tvirTulobs da Tumca levanis gardaqmna ucnauri<br />

da gaugebari Cans, sinamdvileSi mis mier Tavisi<br />

gamrudebuli cxovrebis erTbaSad uaryofa fsiqologiur-mxatvrulad<br />

savsebiT marTali da aucilebelia.<br />

adamianebs Soris tirani, albaT, yvelaze Sors aris<br />

qristesgan, misi yvelaze `srulyofili~ antipodia,<br />

radgan Zalmomreoba da daundobloba yvelaze metad<br />

upirispirdeba qristianul siyvaruls da gulmowyalebas.<br />

cnobierad Tu gaucnobiereblad tirani eswrafis<br />

RmerTs Seenacvlos, TviTon iqces uzenaes arsebad,<br />

romelic adamianTa beds ganagebs. amitom RmerTi tiranisTvis<br />

`xelisSemSlelia~, is RmerTisgan aucileblad<br />

unda gaTavisufldes (Tundac Tavs RvTis nebis ganmaxorcieleblad<br />

acxadebdes). Rrmad kanonzomieria, rom<br />

saxarebaSi upirvelesad swored tirani _ herode mo-<br />

Cans qristes sapirispiro polusze, gaafTrebiT<br />

mtrobs qristes, ewinaaRmdegeba amqveynad mis movlinebas.<br />

meore saxarebiseuli tirani, pirvelis mosaxele,<br />

ioane naTlismcemlis mkvleli, mTeli Tavisi arsebiT<br />

_ usiyvarulobiT, garyvnilebiT, ZaladobiT, SeubraleblobiT<br />

_ qristianobisadmi absoluturi siucxovis<br />

gansaxierebaa.<br />

`mrisxane batonSi~ SeiniSneba ioane naTlismcemlis<br />

mkvlelobis bibliuri istoriis literaturul interpretaciaTa<br />

anarekli (kritikaSi miuTiTeben floberis<br />

`herodiadaze~ da uaildis `salomeaze~). magram niko<br />

lorTqifaniZis ZiriTadi Canafiqri da saTqmeli Tavi-<br />

152


seburia, qristianuli msoflgagebis da faseulobebis<br />

arsis organul wvdomaze dafuZnebuli.<br />

`mrisxane batonSi~ vxedavT, rom tirans bevri ram<br />

SeuZlia, magram ar SeuZlia is, rac yvelaze mTavari da<br />

faseulia _ namdvili siyvarulis gancda da meore adamianSi<br />

misi gaRviZeba. vidre borotebis gzas daagdebdes,<br />

levani marcxdeba am gzaze, kargavs qals, romlis-<br />

Tvisac tiranis antagonistis zneobrivi sisufTave, sikeTe<br />

Rrmad momxibvleli da demonuri vnebebisgan gama-<br />

Tavisuflebeli aRmoCndeba. sikeTis mimzidvelobis winaSe<br />

tiranis mTeli Zalmosileba da sisastike uRonoa<br />

_ mas SeuZlia sikeTe fizikurad daTrgunos, magram<br />

mis substanciur, arsismier WeSmaritebas da momxibvlelobas<br />

ver anadgurebs.<br />

adamianuri yofierebis siRrmiseul ganzomilebaSi<br />

borotebis, agresiis, uxeSi materialuri Zalis uZlurebis<br />

danaxva aiZulebs `mrisxane batonis~ mTavar<br />

gmirs, Sebrundes sikeTis saTavisken, RmerTisken.<br />

2004<br />

153


yalbi miTis rRveva<br />

yvelasTvis cnobilia, rom diqtaturis pirobebSi<br />

simarTle, rogorc wesi, dums, xolo sicrue gamayrueblad<br />

xmaurobs. magram maSinac ki, roca amis gakeTeba<br />

TiTqmis SeuZlebeli iyo, CvenSi iqmneboda calkeuli<br />

nawarmoebebi, romlebSic antitiranuli paTosia<br />

gamovlenili.<br />

moTxrobaSi `qeduxrelni~ niko lorTqifaniZe nar-<br />

Taulad aRbeWdavs Tavis Tvalsazriss sastik droze,<br />

romelSic cxovreba mouxda.<br />

legendas suramis cixeze igi am drois Sesatyvis siuJetur<br />

da azrobriv-emociur struqturas aniWebs.<br />

`qeduxrelni~ sakmaod TvalsaCinod aireklavs Tavis<br />

Tanadroul realobas _ nawarmoebi iwereboda 1938-44<br />

wlebSi _ xelisuflebis represiulobas, xalxis uuflebobas<br />

da wamebas, siRaribes, oms... es iwvevs folkloruli<br />

Tu literaturuli tradiciis mkveTr gadasinjvas,<br />

rasac ukve is moaswavebs, rom niko lorTqifaniZe uars ambobs<br />

fabulis geografiul SemosazRvrulobaze _ moTxrobaSi<br />

surami ar ixsenieba. sivrcis (da drois) lokalizaciis<br />

uaryofa Seesabameba mwerlis miswrafebas,<br />

simboluri mniSvneloba misces ambavs, igavi Seqmnas misgan.<br />

`qeduxrelnSi~ deklarirebulic aris gamijvna legendis<br />

literaturuli versiisgan, daniel WonqaZis<br />

`suramis cixisgan,~ sadac Tqmuleba arsebiTad saSineli<br />

qaluri SurisZiebis motivzea dayvanili _ mTxrobeli,<br />

saxalxo mTqmeli iwunebs legendis mwignobrul<br />

variants da acxadebs, rom yvelaferi sxvanairad iyo,<br />

ise, rogorc igi gviambobs. mas aqvs kidec amis ufleba,<br />

radgan TviTon icxovra imgvar sinamdvileSi, rogoric<br />

mis mier naambob TqmulebaSia warmoCenili. mTxrobelis<br />

da gayiduli tyve gogonas Tavgadasavali am sinamdvilis<br />

raobas gamoxatavs _ adamianis sicocxle ukiduresad<br />

gaufasurebulia, mis beds Wirveuli SemTxveviToba<br />

atrialebs; uzneoba normalur movlenadaa qceuli da<br />

TiTqos arc gamoirCeva cxovrebis Cveulebriv mdinarebaSi,<br />

iseve ar imsaxurebs sagangebo yuradRebas, ro-<br />

154


gorc sxva SeCveuli movlenebi, vTqvaT, sunTqva an siaruli.<br />

da mweralic odnav komikurad Seferili uSfoTveli<br />

toniT gadmogvcems Tavisi gmirebis cxovrebis<br />

peripetias, romelic bednierad sruldeba _ isev SemTxveviTobis,<br />

amjerad bednieri SemTxveviTobis ZaliT.<br />

moTxrobis eqspoziciur nawilSi niko lorTqifani-<br />

Ze yofiTi realizmis meTodiT aRbeWdavs im sinamdvilisTvis<br />

tipiur istorias, romelic Semdeg legendurigavuri<br />

saSualebebiT warmoisaxeba. amasTanave mTxrobelis<br />

piriT xalxi gamoTqvams Tavis azrs da miswrafebebs.<br />

epoqis tragikuli gamocdilebis miuxedavad mwerali<br />

mainc imedovnebs, rom xalxis gonierebis da zneobrivi<br />

grZnobis sruli daClungeba SeuZlebelia.<br />

saxalxo mTqmelis TvalTaxedva moTxrobaSi SeTavsebulia<br />

sxva, avtorisTvis Sinaganad mainc ufro organul<br />

TvalTaxedvasTan. mwerals nawarmoebSi Semoyavs<br />

axalgazrda arqiteqtori, ganaTlebuli, moazrovne da<br />

dakvirvebuli kaci, dRevandeli gagebiT inteligenti.<br />

igi Svelis avtors, miuaxlovdes gamosasaxvel samyaros,<br />

Tavisi sulieri gamocdileba, fiqri ufro Tavisuflad<br />

gaazavos masSi.<br />

ucxoeTSi saswavleblad wasuli ediSeri samSoblo-<br />

Si brundeba _ Cveni saukunis mravali qarTveli inteligentis,<br />

maT Soris niko lorTqifaniZis biografiis<br />

qarga gvecnoba. nawarmoebSi qveynis mdgomareoba metwilad<br />

am gmiris gaaxlebuli, cnobismoyvare mzeriTaa<br />

aRqmuli. bevri ram akvirvebs da eCoTireba, afiqrebs<br />

ediSers.<br />

mis aryofnaSi SemoRebuli wesis Tanaxmad pirvelad<br />

mefesTan unda gamocxaddes. sasaxles raRac ucxo ieri<br />

aqvs. `didia da ulazaTo, _ fiqrobda ymawvili, _ mZimed<br />

daswolia miwas. ar hgavs Cvenebur nagebobas _ na-<br />

Tels, msubuqs da garemosTan Sexamebuls. masala metia<br />

daxarjuli, vidre Sedegia miRweuli, nafiqri ufroa<br />

didebis STabeWdilebis mosaxdenad, vidre Seqmnilia<br />

gulisnadebis gamosaxatavad~. aseTi mouxeSavi, pompezuri<br />

arqiteqturuli stilis cnobac Zneli ar unda<br />

iyos CvenTvis.<br />

155


kidev ufro Semacbunebelia is, rac ediSers am mZime<br />

da uSno Senobis SigniT dauxvdeba. sasaxleSi SiSi, mefis<br />

monuri morCilebaa damkvidrebuli, uniWobas da<br />

pirferobas darCenia asparezi; xolo namdvili ostati<br />

sazarlad aris dasjili, radgan uars ambobs cixis SenobaSi<br />

cocxali adamianis Cakirvaze. ganwirulis gabedulebiT<br />

eubneba igi mefes simarTles imis Taobaze,<br />

ratom iSleba cixe. `_ ra giSlis xels? _ Tqven ... sZags<br />

yvelas es Tqveni cixe, hgoniaT, rom mtris magier Sig<br />

maTve CaaxrCobT...~.<br />

qveynis sisustis namdvili mizezi xelisuflebisadmi<br />

xalxis siZulvili da undoblobaa. tiranuli saxelmwifos<br />

ganmtkiceba xalxs afrTxobs, radgan amiT misi<br />

tanjva mxolod imatebs. xalxis aseTi ganwyobaa moTxrobis<br />

erT-erTi gamWoli motivia, es ganwyobaa araerTxelaa<br />

naCvenebi. mefis da xuroTmoZRvris konfliqti<br />

xalxis fantazias ase warmoudgeba: `yvelaferi miuxlia<br />

pirSi Tamamad, dalagebiT, xalxs yvelaferi SeuZlia, oRond<br />

Seni ar swamso. ver amourCevia, Sen, Sinauri mtarvali<br />

sjobixar, Tu saTareSod mosuli ucxo mterio. mefes dilegSi<br />

Caugdia... iq gvelebia, Turme, koWebamde wyali<br />

swvdeba, saxeze virTxebi daudis... dabrmavebula kidec,<br />

magram ver daiTanxma mefem mainc, cocxali kaci saZirkvelSi<br />

moaqcios~; anda am dialogs movusminoT: `ramdenia<br />

axla CvenSi qvrivi da oboli, zogi tyved aris wayvanili,<br />

zogi mohkles, magram bevri dilegsa da sakanSi<br />

lpeba. _ magas ar ityvi?.. Seniani rom gtanjavs _ isaa<br />

cecxli! ver gaarCev, vin sjobia, Sinauri Tu gareuli _<br />

gind mgels SeuWamivar da gind mglisfer ZaRls~.<br />

xalxi gaTiSulia xelisuflebisgan, gareSe mterze<br />

ukeTesi ar gonia igi da ar cdeba: arsebiTi gansxvaveba<br />

ar aris despotiis mier daTrgunul da ucxoelebis<br />

mier dapyrobil qveyanas Soris. ucnauri ar aris, rom<br />

cixes ugulod aSeneben `naqiravebi da modenili~ adamianebi,<br />

romlebisTvisac es araa da verc iqneba sakuTari<br />

da sisxlxorceuli saqme, radgan qveyana maT ar ekuTvniT.<br />

qveynis baton-patroni sxvaa da xalxis Tavdadebis<br />

monapovarsac is miiTvisebs, Tavis sakeTildReod gamo-<br />

156


iyenebs da, gaZlierebuli, kidev ufro daundobeli<br />

iqneba qveSevrdomebisadmi. xalxi xvdeba amas da, bunebrivia,<br />

cixes simtkice akldeba.<br />

sxvanairia mefis logika: `lmobierebis~ bralia, rom<br />

sxva qveynebisgan gansxvavebiT, sadac sisastikes ar eridebian,<br />

`am qveyanas angrevs da awiokebs yoveli gamvleli~;<br />

saxelmwifos simtkicis misaRwevad arsebobs er-<br />

TaderTi saSualeba _ ukiduresi, araadamianuri sisastike;<br />

mxolod cocxali kacis dataneba miscems cixes<br />

saWiro simagres.<br />

suramis cixis legendaSi niko lorTqifaniZem aqtualuri<br />

simbolika aRmoaCina _ saxelmwifos Senoba<br />

aigeba adamianis sisxliT gaJRenTil saZirkvelze, igi<br />

iarsebebs sastikad natanji adamianis sicocxlis fasad.<br />

sainteresoa, rom msgavsi saxe gamoxatavs epoqis<br />

arss platonovis cnobil `qvabulSic~.<br />

dasanania, rom zogierT xelovans legenda Cakirul<br />

adamianze am simbolikis gareSe, aRmosavluri egzotikis<br />

Wrel saburvelSi gaxveuli warmoesaxeba... Tumca<br />

TviT veluri sisastike, romelic aq Tavs iCens, marTlac<br />

`aRmosavluria~. `aseTi sisastike arc Seefereba<br />

qarTvelis xasiaTsa da sxva Cveulebebs~ _ mefis gadajerebas<br />

cdilobs SeZrwunebuli ediSeri, romelsac<br />

cixis ageba daakisres. magram mefes aseTi ram ar miaCnia<br />

saSinelebad da mwerali migvaniSnebs, rom misi despoturi<br />

reJimi ucxoa qarTveli xalxisTvis: mefe gamahmadianebulia,<br />

Tavisi xalxis zneobis uarmyofelia. am motivirebis<br />

damajerebloba is aris, rom igi kulturulistoriul<br />

realobas eyrdnoba _ mahmadianuri samyarosgan<br />

rom ganizidebodnen, qarTvelebis imasac eswrafodnen,<br />

aeSorebinaT maTTvis miuRebeli saxelmwifoebrivi<br />

wyobileba _ aRmosavluri despotia. ar aris SemTxveviTi,<br />

rom moTxrobaSi `Cakirvis ideis~ Tavgamodebul<br />

adeptad warmodgenilia nalekari _ yofili mahmadiani...<br />

niko lorTqifaniZe guldasmiT akvirdeba, amowmebs<br />

qarTul sulierebas da cdilobs gaarkvios, aris Tu<br />

ara masSi iseTi Sreebi, romlebic mefis saSinel Canafiqrs<br />

SeiZleba asazrdoebdes.<br />

157


ediSeri monawileobs religiur dResaswaulSi da<br />

gaocebulia, `rom TviT viTom mlocvelni Tavis codvas<br />

ki ar inaniebdnen, aramed Tavis gaWirvebis mospobas,<br />

simSvides, bednierebas mosTxovdnen RvTaebas. aq ar iyo<br />

arc moskovSi nanaxi gulze mjiRis kvriT codvis aRsareba,<br />

arc italiis uaryofa aqauri cxovrebisa, arc kamaTi<br />

mlocvelTa Soris sarwmunoebaze. TviT dedabrebi<br />

mxolod wuTiT SeCerdebodnen eklesiis karebis win,<br />

anTebdnen Taflis sanTlebs da saswrafod modiodnen,<br />

rom ebaasnaT, garTuliyvnen, Tavisi ojaxuri ambebi gadaecaT<br />

unaxav nacnobebisTvis da gaegoT maTi ambavi~.<br />

Tu am dakvirvebas vendobiT, qarTuli religiuroba<br />

moklebulia midrekilebas fanatizmisken, daundobeli<br />

TviTgvemisken (rac iolad SeiZleba Semotrialdes<br />

sxvaTa gvemad); mas ar itacebs ganyenebuli Ziebebi, arc<br />

miwieri samyarosgan ganiltvis; piriqiT, RmerTisgan<br />

swored amqveyniur bednierebas iTxovs da moelis. rasakvirvelia,<br />

mwerals mxedvelobis areSi aqvs is, rac<br />

ufro tipiuria koleqtiuri cnobierebisTvis da ara<br />

movlenebis mTeli mravalgvarovani simravle; mTavaria,<br />

rasTan SedarebiT ras aniWebs eri upiratesobas,<br />

ras rogor afasebs, sad miuCens adgils Tavisi Rirebulebebis<br />

sistemaSi; ra ufro metad aris xalxisgan mosalodneli<br />

da ra _ naklebad. xolo xalxisgan, romlis<br />

religiuri grZnoba aseTi amqveyniuri da eqscesebs<br />

garidebulia, romlisTvisac ar aris damaxasiaTebeli<br />

gonebis damabnelebeli fanatizmi, araa mosalodneli<br />

adamianis Cakirvis sastiki ritualis keTilmyofelobis<br />

dajereba da ganxorcieleba.<br />

qarTuli religiurobis bunebaze niko lorTqifani-<br />

Zis dakvirveba, cxadia, ar aris yovlismomcveli, magram<br />

unda vifiqroT, rom istoriul procesSi gamokveTili<br />

misi arsebiTi Tviseba aq moxelTebulia. amgvari religiuroba,<br />

albaT, arc mTlad unakloa, oRond qimeruli<br />

ideebis da brma sisastikis gamRvivebeli ar aris. niko<br />

lorTqifaniZe marto `qeduxrelnSi~ ar iCens interess<br />

erovnuli religiurobis mimarT, mis adamianurad ara-<br />

158


mkacr xasiaTs da aseve adamianur sisusteebs igi rbili<br />

iumoriT gamosaxavs moTxrobaSi `episkopozi nadirobaze~.<br />

erovnuli cnobierebis wyobaa gacxadebuli eklesis<br />

ierSic, romelsac ediSeri dResaswaulisas akvirdeba.<br />

mwerali qmnis qarTuli eklesiis dasamaxsovrebel<br />

mxatvrul daxasiaTebas. `gansacvifreblad aris SerCeuli<br />

adgili SenobisTvis, TiTqos Tan Sezrdili iyos<br />

mTasTan. iseTive nazi, msubuqi, iseTive mxiaruli da sadaa...<br />

es ar aris SiSisagan Seqmnili codvaTa mosananieblad,<br />

aramed siyvaruliT da aRtacebiT mSvenier bunebisadmi.<br />

mas arc gaqceva unda caSi, arc gaurbis sinaTlesa<br />

da haers, aramed stkbeba mzis sinaTliT, mTvaris<br />

SuqiT, mwvane WalebiT, yvavilebis surnelebiT da<br />

Soreuli zRviT.~<br />

sicocxlis da silamazis moyvare, xalisiani msoflaRqmis<br />

xatia es nageboba. misi amSenebeli xalxisTvis<br />

ucxoa Seucnoblis winaSe iseTi Zrwola, sakuTari codvilobis,<br />

simdablis iseTi damTrgunveli grZnoba, romelic<br />

sazarel adamianur msxverplSewirvaSi ipovida<br />

sadinars; ucxoa sipirquSe, romliTac es rituali<br />

gamoirCeva.<br />

nawarmoebSi gamosaxuli religiuri dResaswaulis<br />

xasiaTi da atmosfero saero ufroa. RmerTi da wminda<br />

giorgi, visac dResaswauli eZRvneba, TiTqos aRaravis<br />

axsovs; xalxi erToba da mxiarulobs, sacirko sanaxaobas<br />

uyurebs, xelisuflebs amasxrebs (Tumca es dausjeli<br />

ar rCeba). magram misi qristianuli suliereba mkafiod<br />

mJRavndeba mis eTosSi. adamianisadmi TanagrZnoba,<br />

gasaWirSi myofis Sebraleba da daxmareba am xalxis religiuri<br />

gznebiT gancdili mrwamsia. `sofels ver gaaTbob,<br />

sofels ver Semosav, sofels ver daapureb. magram<br />

mSiers rom lukma ar gauwodo, ise nu gauSveb, titvels<br />

xeli mainc ar daafaro, ise nu dastoveb, gayinuli<br />

rom ar dazilo, ise nu daagdeb~. gulisxmierebaze aranakleb<br />

niSandoblivi aq realizmia, imis codnaa, rom sayovelTao<br />

keTildReoba miuRwevelia; is ki SesaZlebelia,<br />

yovelma kacma imdeni sikeTe gaakeTos, ramdensac<br />

gawvdeba. rogor gansxvavdeba aseTi TvalTaxedva maqsi-<br />

159


malizmisgan, romelic mTeli qveynierebis gabednierebaze<br />

mcire mizans ar cnobs...<br />

sxva eris Tu sarwmunoebis warmomadgenelTa mimarT<br />

qarTvelebis Semwynarebloba moinadirebs nalekars,<br />

romelic adre saqarTveloSi sayaCaRod dadioda. daRlilic<br />

aris es xalxi amdeni Zaladobisgan, sisxlis-<br />

Rvrisgan: dResaswaulze Sekrebilebi SiSiT adevneben<br />

Tvals Tokze mosiarule jambazs, ar undaT sisxliani<br />

sanaxaobis mowme gaxdnen.<br />

niko lorTqifaniZis prozaSi qarTuli sinamdvile<br />

calsaxovnad ar warmodgeba da arc misi mrude nakvTebia<br />

vualirebuli, magram `qeduxrelnSi~ mwerali xedvas<br />

mimarTavs ara erovnuli cxovrebis konkretul-istoriuli<br />

Wrilisken, aramed eris tradiciulad Camoyalibebuli<br />

msoflgagebis birTvisken. da masSi igi ver<br />

poulobs wesad danergili, religiuri kultis rangSi<br />

ayvanili sisastikis Zirebs, romelsac sasargeblo Tvisebebi<br />

miewereba...<br />

xelisuflebi amaxinjeben nalekaris ideas _ mis mier<br />

gagonili gadmocema gulisxmobs adamianis ara ZaliT<br />

Cakirvas, aramed nebayoflobiT msxverplgaRebas.<br />

esec saSinelebad miaCnia ediSers, magram gaWris nalekaris<br />

argumentebi. `Tu misi survilia, mokvdes, erTi<br />

dRiT adre Tavis nebiT, Tu ori dRiT gvian bunebis<br />

kanoniT... ar aris didi gansxvaveba da ubedureba. odnav<br />

meti tkivili xorcisa da meti araferi...~; Tavganwiruli<br />

xom samaradiso pativs moixveWs. xalxi ar iviwyebs,<br />

Tayvans cems Tavdadebulebs. igi yveba legendas gmirze,<br />

romelic martodmarto jiutad angrevs kldes da<br />

natexebisgan mTas agebs _ xalxis TavSesafars. magram<br />

mere `xalxs isev daatyda Tavze gareSe mterze ufro<br />

saSineli ubedureba~ _ tirania. igi legendaSi warmodgenilia<br />

mefe-monstrad, romelic Cvili bavSvebis tviniT<br />

ikvebeba da Tavdadebulis mier aRmarTul mTaze<br />

aSenebul sasaxleSi fuZndeba: xalxis TavdadebiT tirania<br />

sargeblobs, Semzarav Zalas iZens da xalxsve<br />

tanjavs.<br />

160


`sasaxleSi SeyvaniT yovel dRe SehyvandaT bavSvebi,<br />

magram gamosuli ki aravin enaxaT. sasaxlis namdvili ambavi<br />

aravin icoda, magram xmebi Tavzars scemda qveyanas.<br />

yvelaze saSineli TiTqos is iyo, rom vinc sasaxlis<br />

karibWes gadaacilebda, usastikesi sasjeliT, wamebiT<br />

da jojoxeTiT emuqrebodnen: araferi wamogcdes, aq<br />

rac naxo an gaigonovo, _ da isinic naxuliT gaSterebulni,<br />

ganagoniT gabruebulni, gadmodiodnen kisermoRrecilni,<br />

munjni da gaSterebulni. TviT Rrma sardafebSiac<br />

xalxi cdilobda pirispir aravis Sexvedroda,<br />

rom, Tu saWiro gaxdeboda, eTqva, arc minaxavs, arc<br />

ra gamigonia da, aba, vinc ar minaxavs, mas ras vetyodio.<br />

elvis siswrafiT qreboda am samTavroSi yoveli Rimi<br />

saxeze da Tvalebi mudam Secremlili rCeboda, tuCebis<br />

kuTxeebSi ymawvilTac ki naoWebi gauCnda. aRar ismoda<br />

araTu adamianTa galoba da simRera, TviT Citebmac ki<br />

Seswyvites WikWiki da stvena, haeri damZimda, TiTqos<br />

xeliT gasaxleCi gaxda da kaeSnis frinvelebma, sazari<br />

Sexedulebis qimerebma, majlajunebma da urCxulebma,<br />

ucnobma da unaxavma zlazvniT daiwyes haerSi foriaqi.<br />

da roca yvelas imedi daekarga, yvela beds Seurigda da<br />

yvela micvalebulTa sulebiviT rigSi Camdgari TviT<br />

gaemgzavra saflavisken, gamoCnda viRac ymawvili _<br />

qadagi...~.<br />

es zRapruli fantasmagoria Zalian axlosaa realobasTan,<br />

sastiki epoqis utyuar anabeWds atarebs... Tumca<br />

adamianebma ician, rom sikvdili ar acdebaT, ver bedaven<br />

tiraniisTvis winaaRmdegobis gawevas. mainc aRmoCndeba<br />

Tavganwiruli kaci, romelic mospobs urCxuls,<br />

aRmoCndeba deda, romelic Svils Sewiravs Tavisuflebas.<br />

Svarcis `drakonis~ asociacias iwvevs es<br />

legenda.<br />

tirania emxoba, mefe-urCxulis sasaxle ingreva.<br />

swored am sasaxlis nangrevebze agebs xelisufleba cixes<br />

_ tiraniis Zveli siZlieris restavrireba unda<br />

isev xalxis Tavdadebis xarjze, Tumca iluzias qmnis,<br />

TiTqos qveynis da xalxis usafrTxoebaze zrunavs.<br />

161


uWirT ediSers da nalekars iseTi adamianis moZebna,<br />

romelic nebayoflobiT Caekireba, miTumetes, rom is<br />

unda iyos mdabio da arafrismqone, `erTperangiani~.<br />

aseTebi ki ar Tvlian Tavs movaleebad qveynis da mTavrobis<br />

winaSe, Tavganwirva aRzevebulebs moeTxovebaT<br />

_ ase fiqroben isini. bolos mainc miagneben imas, vinc<br />

mzadaa qveynisTvis Tavi dados. zurabis saxe mwerlis-<br />

Tvis Cveuli eskizuri maneriT aris moxazuli, magram<br />

misi Tavganwirvis fsiqologiuri wanamZRvrebi fiqsirebulia<br />

_ esaa mamis, qveynisTvis Tavdadebuli kacis<br />

magaliTi da martooba, romelsac samSoblos ubedurebaze<br />

wuxili da fiqri avsebs.<br />

zurabis Tavganwirva ar aris fanatikurad aRtkinebuli<br />

da ugono. mas savsebiT bunebrivi eWvebi uCndeba<br />

_ ixsnis ki qveyanas cixis aSeneba, anda kacis Cakirva<br />

marTla ganamtkicebs cixes? nalekari am kiTxvebis pasuxs<br />

xalxis rwmenis, tradiciis anonimur avtoritetze<br />

amyarebs. ase pasuxobs igi ufro adre ediSersac, romelic<br />

Cakirvas `ugunurebas da sisuleles~ uwodebs. nalekari<br />

Tumca gulwrfelad dajerebulia Tavis simar-<br />

TleSi, magram obieqturad igi exmareba xelisuflebas,<br />

saSineli saqme xalxis saxels amoafaros, rac tiraniis<br />

nacadi xerxia.<br />

sxva eWvic awvalebs zurabs: `mefe rom Cvensave<br />

xalxs apatimrebs... ar gvzogavs... Tu masve eqneba cixe,<br />

ufro ar gazviaddeba da ufro ar dagvCagravs?~. bunebrivi<br />

da gonivrulia zurabis dedis kiTxvac: `es wyeuli<br />

cixec raRad gvinda, Tu Sig CavikirebiT?~. nalekaris<br />

gansja, rom garedan saimedod daculi qveyana Tavis<br />

mmarTvelebsac alagmavs, arwmunebs zurabs Tavganwirvis<br />

aucileblobaSi.<br />

xalxis pirveli reaqcia zurabis gadawyvetilebaze<br />

gaognebaa, mis saR azrs es gonierebis sazRvrebis dar-<br />

Rvevad warmoudgeba, magram Semdeg gaogneba aRfrTovanebiT,<br />

enTuziazmiT da cixis mSeneblobaSi monawileobiTac<br />

ki icvleba. xalxi gamorCeuli siyvaruliT da<br />

pativiscemiT ekideba qveynisTvis Tavdadebuls da, ra<br />

162


Tqma unda, marTalia. magram es ar aris sruli simarTle,<br />

romelic sabolood gacxaddeba.<br />

enTuziazmi manamde grZeldeba, vidre cocxlad Cakirvis<br />

saSineli rituali daiwyeba. warmoudgeneli sisastikis<br />

naxva xalxs afxizlebs, saRad azrovnebis unars<br />

ubrunebs. `aris ki RmerTi?! Tu RmerTi iyos, amden<br />

sacodaobas rogor uyurebs, gulxeldakrefili? mouSvas<br />

erTi cecxlis wvima da kupris niaRvari!~; `aseTi<br />

arc cixe minda da arc taxti!~; `amis yurebas, me wamiyvanon<br />

tyved, ara sjobia?!~. xalxis azri ubralo, gonivruli<br />

da keTilia _ aseTi msxverplSewirva uRmerTobaa;<br />

ar arsebobs araferi ise mniSvnelovani, rac aseT<br />

sisastiked Rirdes. sxvaTaSoris, analogiuri azria<br />

gamokveTili suramis cixis motivze daweril kita megreliZis<br />

literaturul zRaparSic; es nawarmoebi da<br />

`qeduxrelni~ TiTqmis erTdroulad iqmneboda.<br />

mainc xalxi pasiuri rCeba, sanam yvelafers naTels<br />

mofens xuroTmoZRvari. `_ vinc TqvenTvis Tavs sdebs,<br />

mas hqolavT?! Zvels Tqmulebas azraT hqonda, ueWvelia,<br />

gamoecada, aris Tu ara qveynisTvis Tavdadebuli,<br />

Torem namdvili Cakirva vis sWirdeba?! es gadmocema<br />

daiviwya kidec xalxma, rogorc veluri, da axla gindaT,<br />

isev aRadginoT! xom damtkicda, rom kidev aris<br />

Tavganwiruli xalxi...~.<br />

absurdulia viTareba, roca xalxis Tvalwin da<br />

TiTqos xalxis gulisTvis sastiki wamebiT uazrod<br />

kvdeba am xalxis saukeTeso Svili; is, rac xdeba, barbarosobis,<br />

arqauli sisastikis da ugunurebis aRorZinebaa;<br />

gadmocemaSi ki WeSmaritia mxolod misi metaforuli<br />

mniSvneloba, romelic mdgomareobs Tavganwirvis<br />

umaRlesi faseulobis damkvidrebaSi; Tqmulebis sityvasityviT<br />

gageba da realizacia mTeli im kulturuli<br />

gamocdilebis daviwyebaa, romelic velurobas aSorebs<br />

adamians; gadmocemis arsi droTa ganmavlobaSi Seicvala,<br />

gakeTilSobilda, zustad ise, rogorc warmarTuli<br />

sakerpo gardaiqmna qristianul eklesiad, romelic<br />

moTxrobaSia aRwerili. `TviT eklesia xom marto trapezidan<br />

Sedgeba. da Sig trapezi rom aris, es xom lodia,<br />

163


msxverplis zed dasadebad da dasaklavad. hgavs, qristianebs<br />

saZirkvelze Sesaferisi saydari auSenebiaT;<br />

ase SeuerTebiaT Zveli da axali~.<br />

aq isic miniSnebulia, rom qristianobam sisxliani<br />

msxverpli gaauqma. man Zireulad Secvala da aamaRla<br />

msxverplSewirvis idea _ RmerTs rames an vinmes ki<br />

aRar wiraven, aramed, qristes msgavsad, sakuTar suls,<br />

sicocxles.<br />

adamianis msxverplad Sewirvis uaryofas da msxverplgaRebis<br />

axali idealis Casaxvas ukve Zvel aRTqmaSi<br />

gvauwyebs abramis ambavi, romelsac RmerTi Svils moTxovs<br />

msxverplad, magram msxverplSewirva aRar gaxdeba<br />

saWiro, raki aRmoCndeba, rom abrami Sinaganad mzad<br />

aris misTvis. `qeduxrelnSi~ legenda cocxlad Cakirul<br />

adamianze iseT metamorfozas ganicdis, rom am<br />

bibliur ambavs emsgavseba _ igi sisxliani ritualis<br />

Sesrulebas ki aRar moiTxovs, aramed TavganwirvisTvis<br />

mzadyofnas.<br />

adamianis SenobaSi Catanebis rituali odesRac bevrgan<br />

unda arsebuliyo, savaraudoa, CvenTanac. jeims<br />

frezers `oqros rtoSi~ aRnusxuli aqvs XIX saukunis<br />

saberZneTSi da transilvaniaSi SemorCenili Cveuleba<br />

_ Senobis saZirkvelSi kacis Crdils `atanen~. rogorc<br />

Cans, es adamianis msxverplad Sewirvis magiuri wesis gadmonaSTia,<br />

romelic, albaT, gaTvlili iyo imaze, rom moklulis<br />

ganrisxebuli suli mtrisgan daicavda Senobas...<br />

niko lorTqifaniZis moTxrobaSi tiranias surs<br />

aaRorZinos didi xnis win daviwyebuli, qristianobis<br />

mier aRmofxvrili barbarosuli wesi, adamianis msxverplad<br />

mitana. Tavganwirvis fenomens tirania uzneo<br />

manipulaciis sagnad aqcevs. magram qveyanas mainc Tavganwirva<br />

ixsnis, cxadia, ara imiT, rac Cafiqrebuli iyo,<br />

aramed gabedulebis impulsiT, romelsac igi xalxs gadascems.<br />

xelisuflebis sisastikiT aRSfoTebul xalxs<br />

zurabis araCveulebrivi Tavdadeba SiSs aviwyebs _ tirania<br />

emxoba.<br />

`qeduxrelnis~ koncefciis mixedviT, ubralo adamianebis<br />

zneobaze da gonierebaze bevrad aris damokide-<br />

164


uli qveynis da qveyanaSi Tavisuflebis bedi; xalxSia<br />

zneobriobis is maragi, romelic Tavganwirul gmirebs<br />

aRmoacenebs. etyoba, moTxrobis gammsWvalavma demokratizmma<br />

mouduna sifxizle `xalxis mtrebis~ gafacicebiT<br />

maZiebel `xalxis megobrebs~.<br />

arsebiTia is, rom zurabis Tavganwirva WeSmarit<br />

azrs da gamarTlebas SeiZens, WeSmaritad sasikeTo Sedegs<br />

gamoiRebs mxolod wamebuli, Tavdadebuli xuroTmoZRvris<br />

meoxebiT _ zneobrivad Zlieri xalxis<br />

da inteligenciis erTianobaa, mwerlis TvalsazrisiT,<br />

tiraniisgan gaTavisuflebis piroba.<br />

niko lorTqifaniZe qristianobaze damyarebuli<br />

qarTuli kulturis tradiciebis kvaldakval, Tundac<br />

`meranis~ da ilia WavWavaZis Semoqmedebis faseulobrivi<br />

orientaciis kvaldakval, Tavganwirvas saxavs adamianis<br />

zneobriobis umaRles gamovlinebad. magram mis<br />

winaSe axali, drois mier wamoWrili Zneli problemaa<br />

_ SeunarCunos Tavganwirvas namdvil RirebulebebTan<br />

kavSiri, gamoaaSkaraos antihumanuri miznebisTvis misi<br />

cinikuri eqspluatacia. igi tiraniis winaaRmdeg mimar-<br />

Tuli Tavganwirvis apologias qmnis.<br />

Zveli legendis meSveobiT niko lorTqifaniZem Tavisi<br />

garemomcveli sinamdvile igavurad warmosaxa rogorc<br />

civilizaciis regresi da barbarobisken ukuqceva;<br />

uRmerTobis, uadamianobis, ugunurebis samefo,<br />

sadac cxovrebas mZimed awevs yalbi miTi sisastikis ke-<br />

Tilmoqmedi, aRmSeneblobiTi Zalis Sesaxeb. am miTs<br />

arRvevs mwerali da arsebiTad antimiTs qmnis.<br />

dRes `qeduxrelnisadmi~ Cveni damokidebulebis<br />

ganmsazRvrelia aramarto niko lorTqifaniZis Canafiqris<br />

originaluroba da azris simaxvile, aramed ganyenebul,<br />

ramdenadme sqematur da Zunw TxrobaSi Sefaruli<br />

misi tkivili da protestis grZnoba, uimedo vi-<br />

TarebaSi SenarCunebuli simxneve, mwerluri sindisi,<br />

romelic simarTlis Ralats yvelaze araadamianur situaciaSic<br />

krZalavs.<br />

1988<br />

165


gabrZoleba<br />

dasavlur samyarosTan SepirispirebiT gaixsneba<br />

qarTuli cnobiereba niko lorTqifaniZis moTxrobaSi<br />

`Selocva radioTi~ da es samyaro aq Zalian kritikulad<br />

aris danaxuli. dasavleTisadmi kritikuli damokidebuleba<br />

meoce saukunis 20-ian wlebSi sxva qarTveli<br />

mwerlebis mier Seqmnil nawarmoebebSic aSkaraa. am<br />

damokidebulebas hqonda garkveuli obieqturi safuZveli:<br />

dasavluri kapitalizmi maSin jer kidev sakmaod<br />

uxeSi iyo; cxadia, arc dasavluri kolonializmi warmoadgenda<br />

humanisturi idealebis xorcSesxmas; pirveli<br />

msoflio omis Semdeg dasavleTs aryevda Zlieri<br />

politikuri da ekonomikur-socialuri winaaRmdegobebi,<br />

sulieri krizisi da faseulobaTa gamofitva,<br />

cxovrebis standartizacia da vulgarizacia, rasac<br />

ortega _ i-gaseti `masebis amboxs~ uwodebs; mainc yovelive<br />

amaze metad dasavleTisadmi negatiur ganwyobas,<br />

rogorc Cans, warmoSobda is, rom saqarTvelo marto<br />

aRmoCnda bolSevikuri ruseTis agresiis winaSe.<br />

niko lorTqifaniZis mier warmosaxul dasavlur<br />

samyaroSi fulis da materialuri simdidris kulti mefobs,<br />

usulgulo pragmatizmi gansazRvravs cxovrebis<br />

atmosferos. am samyaros ganasaxiereben ironiulad gariTmuli<br />

gvarebis mqone personaJebi — evropeli heqslei<br />

da amerikeli bromlei. heqslei cdilobs warmoCndes<br />

ise, rogorc moiTxovs Zveli evropuli, aristokratuli<br />

kultura (Zveli qarTulis msgavsi), warmodges<br />

rogorc Rirsebis grZnobiT aRsavse, samarTlianobis<br />

damcveli, siyvaruliT STagonebuli raindi, qalisTvis<br />

uangaro mfarvelobis gamwevi jentlmeni. SesaZloa, Sinaganad<br />

es roli mTlad ucxo arc aris misTvis, magram<br />

ar SeuZlia Tanmimdevrulad iTamaSos igi, radgan masSi<br />

mZlavrobs zneobrivad ganurCeveli swrafva simdidris<br />

moxveWisken, gamomyenebluri damokidebuleba adamianebisadmi,<br />

romelic jentlmenobas Tavis niRbad da<br />

instrumentad aqcevs.<br />

166


misgan gansxvavebiT amerikeli magnati bromlei `orfenovani~<br />

ar aris, es gauTleli kaci, guSindeli kovboi<br />

ar TamaSobs da iniRbeba. igi bevrad aRemateba<br />

heqsleis energiulobiT, nebisyofis simtkiciT da mizanswrafulobiT.<br />

mas uxvad aqvs vitaluri Zalebi da<br />

ar emuqreba buninis mier daxatuli amerikeli kapitalistis,<br />

`san-franciskoeli batonis~ xvedri _ sicocxlisunarianobis<br />

daSretiT gamowveuli absurdulad<br />

uecari sikvdili. niSandoblivia is, rom niko lorTqifaniZis<br />

amerikeli personaJi TandaTan civilizebuli<br />

iers iZens, igi icvleba da izrdeba. tragedia, romelic<br />

moTxrobaSi xdeba, swored misTvis gamodgeba sulierebis<br />

gakveTili, is SeZlebs gaigos am tragediis mniSvneloba...<br />

qarTveli aristokrati qali eli gordeliani evropaSi<br />

heqsleis raindul-romantikul siyvaruls mindobili<br />

xvdeba, Semdeg ki aRmoaCens, rom es siyvaruli<br />

crua, rom martoa da mis garSemo angariSis da angarebis,<br />

praqticistuli racionalizmis sicive sufevs.<br />

is sastiki sicxadiT xedavs, rogor umzadeben heqsleis<br />

indoeli msaxuris, Tavisi batonis mier bromleisTvis<br />

miyiduli raminos beds, Tavdadebuli erTgulebis unariT<br />

haki aZbas rom gvagonebs.<br />

magram Tu TavisTavSi koncentrirebuli indoeli<br />

protestis niSnad uxmaurod uCinardeba, eli gordelianis<br />

protesti skandalur-eqscentrulia. saxifaTo<br />

erotiul SouSi monawileoba, cekva gvelebiT elis<br />

ajanyebaa usiyvarulobis da angarebis winaaRmdeg. igi<br />

erTbaSad emijneba usulo sinamdviles, Tavis irgvliv<br />

poetur-magiur sivrces Semowers da masSi mkvidrdeba.<br />

eli dasavlelTa gamomTvlel racios upirispirebs<br />

araracionalur gabedulebas, sicocxlis sasworze<br />

Segdebas, maT saqmian sifxizles _ dionisur Trobas da<br />

eqstazs, Tavdaviwyebas, maT nelTbil sasiyvarulo TamaSebs<br />

_ sikvdilis zRvarze yofniT gamZafrebul erotikas.<br />

gvelebiT cekva bunebis stiqiur ZalebTan, miwas-<br />

Tan siaxlovis gamoxatulebaa. es arqauli, ritualuri<br />

warmomavlobis mqone fenomeni Tavisi arsiT ewinaaRmdegeba<br />

racionalistur-teqnicistur dasavlur civi-<br />

167


lizacias, am civilizacias igi mxolod gasarTob sanaxaobad<br />

qceuli SeiZleba SeuTavsdes.<br />

eli gordelianis araordinaruli qmedebis mravalmniSvnelovan<br />

xatSi gamosWvivis qarTuli nacionaluri<br />

msoflgagebis, kulturis arsebiTi sazrisebi: TviTSewirvis,<br />

codvaTa gamomsyidveli msxverplgaRebis qristianuli<br />

principi (romelzec moTxrobis epigrafic<br />

migvaniSnebs); uRirsi sicocxlis aristokratulad amayi<br />

ugulebelyofa (gavixsenoT `sjobs sicocxlesa naZraxsa...~<br />

an galaktionis striqonebi: `sikvdils me rodi<br />

SevuSindebi, igi, Zma, mudam Cvens mxarezea, me meSinia<br />

imgvar sicocxlis, sikvdils rom hgavs da uaresia~);<br />

bedisweris winaaRmdeg iracionaluri amboxis paradigma,<br />

araerTxel realizebuli saqarTvelos istoriaSi,<br />

rogorc, magaliTad, 1924 wels, ramdenime wliT adre<br />

niko lorTqifaniZis moTxrobis daweramde; `giJuri<br />

ltolva~, aRbeWdili baraTaSvilis mier, romelsac<br />

elis saxe nawarmoebSi asociaciurad ukavSirdeba.<br />

qarTuli cnobierebis mTavar Tvisebad moTxrobaSi<br />

ikveTeba saswaulis rwmena da molodini. es cnobiereba,<br />

Spengleris klasifikaciis mixedviT, SeiZleba daxasiaTdes<br />

rogorc `magiuri suli~. misi gamovlinebaa elis<br />

imedi, rom gvelebiT cekvisas sikvdils saswaulebrivad<br />

gadarCenili samSobloSi dabrunebas SeZlebs. `magiuri<br />

sulis~ karnaxiT gamoaxmobinebs momakvdavi eli<br />

saqarTvelodan Selocvas, romelmac mas sicocxle unda<br />

SeunarCunos. magram elis bedis saswaulebrivad sasikeTo<br />

Semobruneba ar xdeba _ radio ar SeiZleba iyos<br />

jadosnuri Zalebis gamtari, aRmosavluri `magiuri suli~<br />

da dasavluri racio, teqnika erTmaneTs gamoricxaven.<br />

Tavisi msxverplgaRebiT, ganwiruli heroikul-artistuli<br />

gabrZolebiT eli gordeliani maRldeba garemomcvel<br />

usulobaze, aRidgens dakargul Rirsebas.<br />

igi erotiul Sous nebiT Tu uneburad tragediad aqcevs<br />

da aaSkaravebs adamianisadmi momxmarebluri damokidebulebis<br />

usaxur arss.<br />

magram dasavlur civilizacias im mxareebTan er-<br />

Tad, romlebsac eli tragikulad aprotestebs, aqvs<br />

168


sxva, ufro Rrma da arsebiTi aspeqtic, romelic elis<br />

SeumCneveli rCeba da romelze dayrdnobiTac mas SeeZlo<br />

Rirsebis aRdgena tragikuli msxverplgaRebis gareSe.<br />

heqslei Caagonebs elis, rom Tavisi bunebrivi monacemebis,<br />

alRos da gonebis simaxvilis, gemovnebis waylobiT<br />

mas aqvs SesaZlebloba did warmatebas miaRwios<br />

dasavleTSi, vTqvaT, rogorc msaxiobma. heqsleis angareba<br />

amoZravebs, surs qali sakuTar kinobiznesSi Caabas<br />

da amiT sargebloba naxos. elic aq swored angarebas<br />

xedavs da amitom mtkivneulad aRiqvams da uaryofs<br />

heqsleis SeTavazebas. magram is ver Tu ar iazrebs,<br />

rom am SeTavazebis miReba saSualebas aZlevs mas,<br />

aRar iyos sxvis (anu heqsleis) kmayofaze, TviTon Seqmnas<br />

Tavisi arsebobis materialuri safuZveli, gaxdes<br />

damoukidebeli da Tavisi bedis ganmsazRvreli. is, rac<br />

qarTveli aristokratisTvis gaugebari da miuRebeli<br />

aRmoCndeba, aris dasavluri civilizaciis fundamenturi<br />

principi _ Tavisufali individualuri TviTrealizacia.<br />

dasavluri samyaros siZlieris da nayofierebis<br />

sawindaria is, rom am samyaroSi adamianebs mopovebuli<br />

aqvT SesaZlebloba, gamoamJRavnon da ganaviTaron<br />

Tavisi unarebi, SromiT da SemoqmedebiT daafuZnon<br />

sakuTari Rirseba da damoukidebloba. roca Tavisufali<br />

individualuri TviTrealizaciis principi xorcieldeba,<br />

cxadi xdeba, rom dasavlur civilizaciaSi<br />

swored igia mTavari da ara uaryofiTi tendenciebi.<br />

niko lorTqifaniZe ferebis gamuqebiT warmosaxavs<br />

Tavis Tanadroul dasavleTs, magram mainc moniSnavs<br />

masSi produqtiul, adamianisTvis gasaqanis mimcem sawyiss,<br />

romelic SemdgomSi ufro gamoikveTa da gaZlierda.<br />

eli gordelianma tragediiT, sikvdiliT daamkvidra<br />

Tavisi pirovnuli da erovnuli mniSvnelovneba, nacionaluri<br />

msoflgancdis radikalizebiT da mkveTri,<br />

gamomwvevi demonstrirebiT daadastura sakuTari Rirseba.<br />

misTvis ucxo darCa TviTdamkvidrebis dasavluri<br />

wesi, romelic naklebad romantikuli Cans, radgan yoveldRiuri,<br />

meToduri Sromis aucileblobas gulisxmobs.<br />

5<br />

2000<br />

169


mixeil javaxiSvili<br />

ideologia da xasiaTi<br />

bevri qarTuli literaturuli nawarmoebi ar aRelvebs<br />

qarTvel adamians ise, rogorc mixeil javaxiSvilis<br />

`jayos xiznebi~, XX saukunis `qarTlis Wiri~ da<br />

`bedi qarTlisa~.<br />

am romanis ukiduresad mwvave saTqmeli kvlav da<br />

kvlav gvaiZulebs fiqrs, daJinebiT gvTxovs yuradRebas.<br />

vin aris Teimuraz xevisTavi, ratom marcxdeba ase<br />

samarcxvinod, vis da ras ganasaxierebs igi _ ai, kiTxvebi,<br />

romelTa pasuxic rac SeiZleba mkafio da Sinaarsiani<br />

gvinda iyos.<br />

miCneulia, rom `jayos xiznebi~ aris alegoriul saxeebze<br />

agebuli nawarmoebi da is, rac am azrSi igulisxmeba,<br />

axloa simarTlesTan, magram, rogorc Cans, meti<br />

sizustea saWiro.<br />

unda gavixsenoT, rom alegoriuli saxe moklebulia<br />

TavisTavad mniSvnelobas da Rirebulebas, igi mxolod<br />

imis TvalsaCino nimuSs, magaliTs warmoadgens, rac<br />

saxis miRmaa. `jayos xiznebis~ personaJebi ki iseTi msuye<br />

saRebavebiT, ise ferxorcielad da reliefurad arian<br />

daxatuli, ise energiulad, vnebiT da gatacebiT gamoyavs<br />

mwerals maTi nakvTebi, rom SeuZlebelia isini<br />

gluv alegoriul figurebad aRviqvaT.<br />

SegviZlia vTqvaT, rom es personaJebi satiruli<br />

gadaWarbebis meTodiT Seqmnil, mkveTrad individualizebul<br />

xasiaTebs warmoadgenen; amasTan erTad socialuri<br />

da fsiqologiuri tipiurobis niSans atareben.<br />

magram arc aseTi gansazRvrebaa savsebiT damakmayofilebeli:<br />

Cven vgrZnobT, rom Sinaarsi, romelic romanis<br />

personaJebSia ganxorcielebuli, ufro farTo da<br />

zogadia, vidre literaturulma xasiaTma an tipma SeiZleba<br />

moicvas.<br />

`jayos xiznebis~ personaJebi _ uwinaresad Teimurazi<br />

_ ideologiis ganmasaxierebeli xasiaTebi arian<br />

170


da swored amis wyalobiTaa, rom TviTon maTac da<br />

mTlianad nawarmoebsac simboluri ganzomileba da<br />

gamomxatveloba eniWeba.<br />

amgvar personaJs, erTi mxriv, aqvs SexedulebaTa<br />

garkveuli sistema, garkveuli ideologia, xolo meore<br />

mxriv, igi rogorc xasiaTi Tavadaa imave ideologiis<br />

gansxeuleba. xasiaTi iseTia, rogoric ideologias, mis<br />

raobas Seferis.<br />

Teimuraz xevisTavis individualoba misive msoflmxedvelobis<br />

satiruli metaforaa. xevisTavis pirovnuli<br />

arasrulfasovneba da siberwe xevisTavisve msoflmxedvelobis<br />

naklulovnebis saxeobrivi ukufenaa. xevisTavis<br />

pirovnuli marcxi im ideologiis kraxia,<br />

romlis adeptic is aris da romelsac asaxierebs.<br />

garkveuli ideologiis groteskulad utrirebuli<br />

gamoxatulebaa jayos saxe, xasiaTic.<br />

`jayos xiznebis~ siRrmiseuli kolizia ideologiuri<br />

koliziaa. mas ayavs romanSi aRbeWdili, droSi da<br />

sivrceSi lokalizebuli, empiriuli konkretulobiT<br />

da damajereblobiT warmosaxuli sinamdvile masStaburi<br />

ganzogadebis xarisxSi.<br />

ideologiur-msoflmxedvelobrivi planis meoxebiT<br />

mixeil javaxiSvili `jayos xiznebSi~ asaxuli movlenis<br />

mizezs iZiebs, Zirebs wvdeba. jayos gamarjveba<br />

kanonzomieria, gardauvalia, radgan umweoa msoflmxedveloba,<br />

romelic mas win unda aRdgomoda.<br />

raSi mdgomareobs Teimurazis ideologiis arsi?<br />

Teimuraz xevisTavi evropeistia, mas sjera axali<br />

evropuli kulturis principebis da Rirebulebebis, _<br />

gonebis, mecnierebis, ganaTlebis da codnis, ekonomikuri,<br />

socialur-moraluri da politikuri progresis<br />

_ romlebic dasabams ganmanaTleblobaSi iRebs.<br />

xevisTavi darwmunebulia, rom goneba, azri ufro<br />

Zlieria, vidre sinamdvile, rom sinamdvile azris karnaxiT<br />

moZraobs da viTardeba. `movifiqroT, movisazroT~<br />

_ akeria pirze Teimurazs; mas gonia, rom sakmarisia<br />

WeSmariti azris gamokveTa da realoba xalisiT<br />

aRasrulebs gonebis gadawyvetilebas. roca gamoirkve-<br />

171


va, rom yvelaferi sxvanairadaa mowyobili, is gaognebuli<br />

rCeba.<br />

`axali da cocxali cxovreba ara hgavda Teimurazis<br />

da imis maswavlebel mwignobarTa naroSvars. xedavda am<br />

ucnaurobas Teimurazi da gulubryvilod brazobda<br />

imis gamo, rom cxovreba wignebs ar emorCileboda, arc<br />

ki ekiTxeboda, da brZenTa nebadaurTvelad, Tavisi<br />

gziT Tavxedurad miabijebda~.<br />

Semdeg xevisTavi bolomde Seignebs Tavis ideologiur<br />

kraxs da imedgacruebulis geslianobiT laparakobs<br />

imaze, rac mis msoflmxedvelobriv orientirs,<br />

ideals warmoadgenda. `_ ooh, RmerTo didebulo! neta<br />

rodis ganibneva kacTa Soris es uudidesi crumorwmuneoba<br />

da maradiuli landi?! codna!.. ena!.. Segneba!.. Semecneba!..<br />

RmerTma rom adamiani gaaCina, progresis,<br />

codnis da WeSmaritebis landi CasCara tikinasaviT...<br />

dasCoCavs mas aqeT xuTi wlis kacobrioba xuT mil...<br />

lion weliwads da amayad gaiZaxis: `codna! WeSmariteba!<br />

Segneba! metyveleba!~... Tavisi Tavi qveynis batoni hgonia<br />

da samyarosac ise epotineba, rogorc p... patara<br />

bavSvi mTvares~.<br />

adre ki Teimurazi xotbas asxamda gonebis, mecnierebis<br />

monapovrebs, kopernikis, galileis, niutonis,<br />

stefensonis did aRmoCenebs. TviTonac mecnierebis-<br />

Tvis iRvwis: xan qarTuli kulturis istorias wers, xan<br />

herbariums adgens, xan mwerebs agrovebs.<br />

Teimurazis gansakuTrebuli Tayvaniscemis obieqtia<br />

luka paColis mier Seqmnili buxhalteria, yvela<br />

amqveyniuri sikeTis safuZveli. `es qveyana buRalteriaze<br />

aris aSenebuli!.. sadac buRalteria ician, iq yvelaferi<br />

ician: wesi, dis...sciplina, Sroma da momavali,<br />

sadac ar ician, iq uwesoba, anarqia, arev-dareva da<br />

wyvdiadi mefobs~.<br />

sinamdvile, dawyebuli sameurneo sferoTi, racios<br />

unda ujerebdes, sxvanairad sazogado bedniereba miuRwevelia<br />

_ miaCnia Teimurazs.<br />

racionalizmi, Teimurazis gagebiT, pirvel rigSi<br />

swored materialuri kulturis ganviTarebisTvis aris<br />

172


aucilebeli piroba, burJuaziuli keTilgoniereba,<br />

yairaTianoba, angariSianoba materialuri progresis<br />

sawindaria. materialuri progresis idea ki Teimuraz<br />

xevisTavis msoflmxedvelobis fundaments Seadgens da<br />

mas igi qristianobis adgilas ayenebs, religiis mniSvnelobas<br />

aniWebs.<br />

`vaWrobisTvis da mrewvelobisTvis saWiroa didi<br />

Taosnoba, garja da momWirneoba, ese igi oris Sovna da<br />

erTis daxarjva, ese igi TavdaWerili, dinji da angariSiani<br />

cxovreba, sulisa da xorcis disciplina, ese<br />

igi Sroma da nebisyofa... ho, Sroma, isev Sroma da Sroma!<br />

Sroma axali drois axali sarwmunoebaa, axali religia,<br />

qristianobaze ufro mZlavri, ufro saWiro da<br />

sasargeblo~.<br />

da Teimurazic emsaxureba am axal religias _ racionalizms<br />

da materialur progress; ukve cxovrebisgan<br />

uaryofili, mainc ar wyvets ganmanaTleblur moRvaweobas,<br />

avrcelebs codnas, leqciebs ukiTxavs glexebs<br />

dasavluri mecnierebis da teqnikis saocrebebze, anda,<br />

vTqvaT, miwis gapoxierebis racionalur meTodze.<br />

amave dros xevisTavi arc ganmanaTleblobis humanur<br />

socialur-politikur principebs iviwyebs: qadagebs<br />

Zmobas da mSvidobas, erTobas da Tavisuflebas.<br />

rogorc ganmanaTlebluri idealebiT gamsWvalul<br />

enTuziasts SeSvenis, Teimuraz xevisTavi msoflios<br />

moqalaqea, mTeli qveynierebis bediT aris aRelvebuli,<br />

gulTan axlos miaqvs Soreuli qveynebis ambebi. misi<br />

fiqri kacobriobas dastrialebs Tavs. xevisTavi am<br />

mxrivac evropaSi sakmaod didi xnis dawyebuli moZraobis<br />

gamgrZelebelia, romlis Sesaxebac albert Svaiceri<br />

wers: `progresisken miswrafeba, ase damaxasiaTebeli<br />

XVIII saukunisTvis, religiur crurwmenebTan er-<br />

Tad nacionalur crurwmenebsac spobs. saukunis mowinave<br />

adamianebi mouwodeben erovnuli CarCoebis<br />

msxvrevisken da miuTiTeben kacobriobaze rogorc sidideze,<br />

romelsac idealebi unda SeeTanados~. Tumca<br />

Semdgom Teimurazi kosmopolitizmsac eTxoveba: `me<br />

173


om Cemi siyvaruli da energia mTel kacobriobas gavunawilo,<br />

Cems Zmas erTi memiliardedic aRar ergeba~.<br />

kacobriobis arseboba, adamianTa sazogadoeba racionalur<br />

sawyiss unda daemyaros; roca mecnierebis<br />

da ganaTlebis miRwevebiT SeiaraRebuli goneba mar-<br />

Tavs realobas, mkvidrdeba gonivruli da samarTliani,<br />

demokratiuli politikuri sistema, xorcieldeba materialuri<br />

progresi, xolo materialur progress daeSeneba<br />

zneobrivi progresi, miiRweva sayovelTao harmonia,<br />

`mSvidoba, Zmoba, erToba da Tavisufleba~; gamarjvebas<br />

izeimebs humanisturi ideali, mokled, Txa<br />

da mgeli erTad moZoven. da yovelive es aRsruldeba<br />

Zaldautaneblad, realoba, ra Tqma unda, winaaRmdegobas<br />

ar gauwevs gonebismier principebs _ zogadad ase<br />

warmodgeba Teimuraz xevisTavis kredo, misi utopizmis<br />

elementebiT Sezavebuli ganmanaTlebluri ideologia,<br />

Tu Tavs movuyriT yvelafers, rac amis Sesaxeb<br />

pirdapir an narTaulad aris romanSi naTqvami.<br />

aucilebelia iTqvas, rom mixeil javaxiSvili am<br />

ideologias afasebs ara saerTod, aramed im saxiT, romliTac<br />

man saqarTveloSi gaamJRavna Tavi, mwerali<br />

mxatvrulad ikvlevs mis, ase vTqvaT, qarTul variants.<br />

saqarTveloSi ki es ideologia gakotrda.<br />

`rogor moxda aseTi ucnauri saswauli: zne-CveulebiT,<br />

suliTa da sisxliT aristokratma qarTvelma rogor<br />

moaxerxa damyareba udemokratiules respublikisa?..<br />

Sua aziaSi meore Sveicariis Seqmna ganvizraxeT, xaxa!<br />

sasaciloa, magram satiralic aris es ambavi... Cven<br />

Cven Tavsac vatyuebdiT da q...qveyanasac. esec Cveni<br />

kudabzikur-aznauruli maimunoba gaxlavT... wambaZvelobis<br />

niWi... uudidesi saCuqaria, magram RmerTma gadaaWarba:<br />

Wkua dagvaklo da wabaZvis niWi naW...Warbevad<br />

mogvca. Cvenc amitom davemsgavseT maimuns, sadac ar<br />

gvyofnis sakuTari Wkua, mxneoba, gamZleoba da nebisyofa,<br />

iq ucxoelTa wabaZviT vlamobT fons gasvlas da<br />

lelos gatanas~.<br />

Teimurazis ideologiis marcxs apirobebs am ideologiis<br />

Tandayolili nakli _ cocxali sinamdvilis<br />

174


zedapiruli gageba, misi mTeli sirTulis da winaaRmdegobriobis<br />

gauTvaliswinebloba; ganmanaTlebluri<br />

idealizmi axdens konkretuli erovnuli realobis bunebis,<br />

specifikis ugulebelyofas da mas CvenSi SeemTxveva<br />

daaxloebiT is, rac mis arqetips adre dasavleTSi<br />

SeemTxva. `metismeti dajerebuloba gonierebis eWvSeuvalobaSi<br />

badebs ganzraxvas, gatardes reformebi iqac<br />

ki, sadac isini jer kidev ar aris sakmaod Semzadebuli<br />

azris muSaobiT. aseTi warumatebeli cdebi mTavrdeba<br />

CavardnebiT, romlebic xangrZlivad aferxeben winsvlas~;<br />

`progresis rwmenas ewera Sejaxeboda faqts, romlis<br />

winaSec igi sruliad moumzadebeli aRmoCnda. aqamde<br />

mas brZola uxdeboda mxolod metad Tu naklebad<br />

dromoWmul sinamdvilesTan. magram safrangeTis revoluciis<br />

da momdevno movlenebis periodSi is Seejaxa<br />

stiqiuri ZalebiT mocul sinamdviles~ (a. Svaiceri).<br />

xevisTavis bolo tirada imasac gvafiqrebinebs, rom<br />

ideuri kredo, romelsac igi aRiarebda, misTvis organuli,<br />

sisxlxorceuli ar yofila da mimbaZvelobis nayofi<br />

ufroa, vidre bunebrivad, Sinagan winaaRmdegoba-<br />

Ta gamovliT Sobili da gazrdili rwmena. es, ra Tqma<br />

unda, ar niSnavs, rom Teimurazi vulgaruli farisevelia,<br />

magram sakuTari ideologia mas ver aqvs im siRrmiT<br />

gancdili da gaTavisebuli, rom igi WeSmarit rwmenad<br />

eqces da iseTi sulieri ZaliT aRWurvos, rogorsac<br />

rwmena iZleva.<br />

Teimuraz xevisTavis sisuste uwinaresad sulis sisustea<br />

da igi gamowveulia aramxolod misi ideologiis<br />

sinamdvilisgan ganyenebulobiT, aramed imiTac, rom<br />

es ideologia ver iZens Rrma da mtkice rwmenis sagnis<br />

Tvisebas.<br />

romanSi rwmenis da urwmunobis problema arsebiTia.<br />

xevisTavis msoflmxedvelobrivi _ da amis Sedegad pirovnuli,<br />

piradadamianuri _ kraxis mTavari mizezi<br />

namdvili rwmenis uqonlobaa.<br />

Teimurazis racionalisturi ideologiis Tavida-<br />

Tavi aris aTeizmi da qristianobasTan dapirispireba.<br />

rogorc vnaxeT, qristianuli religiis magivroba, Tei-<br />

175


murazis fiqriT, progresis _ upirvelesad materialuri<br />

progresis _ idealma unda gawios. Tumca Sinaganad<br />

qristianobas mTlad ar aris mowyvetili, mainc sakmaod<br />

Sors aris misgan. amitom roca progresis ideali<br />

_ rwmenis surogati da ara sakuTriv rwmena _ Seeryeva<br />

(mwerali am idealis ngrevas araerTbaSad, etapobrivad<br />

gviCvenebs), igi ufskrulis Tavze haerSi gamokiduli<br />

aRmoCndeba.<br />

`ver aviwie miwidan... wignma momtaca rwmenis suli da<br />

mecnierebam damwyvita uflisadmi asafreni frTebi.<br />

codnisa da iWvis Wiam ise damiRrRna goneba da gamomifita<br />

suli, rom nivTier qveyanas erTi gojiTac ver<br />

movswydi... codna da rwmena ver movarige, erTad ver Sevad..duRe<br />

da verc erTmaneTs davaSore. rwmenisa da urwmunoebis<br />

orRobeSi gaviCxire da verc rwmenis saTaves-<br />

Tan gavedi, veRarc ukan davbrundi~.<br />

raTa rogorme gaeridos absoluturi nihilizmis<br />

ufskruls, xevisTavi isev qristianuli `rwmenis saTavisken~<br />

mieSureba. misi Semdgomi sulieri cxovreba dakarguli<br />

religiuri idealis Ziebis niSniT warimarTeba.<br />

nawarmoebSi fsiqologiuri gamWriaxobiT aris warmosaxuli<br />

Teimurazis sasowarkveTili cdebi, xelaxla<br />

eziaros uaryofil da daviwyebul ideals. rac ufro<br />

itanjeba Teimurazi, rac ufro mtkivneul dartymebs<br />

iRebs sinamdvilisgan, romlis saSinelebazec Zalauneburad<br />

Tvali exileba, _ anu rac ufro aSkaravdeba<br />

TeimurazisTvis mis adrindel SexedulebaTa uniadagoba<br />

_ miT ufro metad cdilobs igi RmerTis rwmenis<br />

mopovebas, qristianobis wiaRSi sayrdenis povnas; xolo<br />

rodesac urwmunod Zalian gauWirdeba da raRacas<br />

aucileblad unda CaebRauWos, naucbaTevad, saxeldaxelod<br />

`moiqceva~. bunebrivia, naCqarevad agebuli religiuri<br />

TavSesafari swrafadve ingreva.<br />

Teimuraz xevisTavis ubedurebis mizezTa mizezi is<br />

aris, rom mas ar SeuZlia hqondes Rrma da WeSmariti<br />

rwmena. xevisTavma Rrmad verc progresis ideali iwama,<br />

verc _ qristianuli. urwmunobis vakuumSi ki Cndeba da<br />

ibudebs jayo.<br />

176


Tumca umjobesia isev Teimurazma gviTxras amis<br />

Taobaze saTqmeli. `Cvenc rom semitebis rwmenis Zala<br />

gvqondes, ukvdavni viqnebodiT. arc erT ers ara swams<br />

iseTi simZlavriT Tvisi RmerTi, rogorc semit ebraels<br />

swams Tavis iegova da semit arabs _ Tavisi allah.<br />

neta warmarTebi mainc vyofiliyaviT. warmarTebs kerpebi<br />

hyavdaT. isini loculobdnen zevss, iupiters,<br />

cecxls, elvas da aTass cxadsa da uCinar RmerTs. warmarTebs...<br />

viRac an raRac swamdaT, Cven ki urwmunoni<br />

varT. q...qarTvel xalxs aRarc qriste swams, aRarc<br />

mahmadi, arc iegova, arc budda da arc zevesi, arc<br />

saerTod romelime RmerTi an eSmaki... Cveni uudidesi<br />

ubedurebac swored is aris, rom eSmakic aRar gvwams.<br />

visac eSmaki swams, imas raRac an v...vviRac swams, ese igi<br />

_ mas hqonia rwmenis wyurvili da unari, ese igi _ mas<br />

hqonia adamianis suli, ese igi _ TviTonac ukve ada-mia-ni<br />

yofila, vinaidan mxolod suliT da rwmeniT ganirCeva<br />

adamiani pirutyvisagan. Cven ki eSmakic aRar<br />

gvwams, maSasadame, aRarc suli gvqonia da aRarc a-dami-a-ni<br />

vyofilvarT~. ∗<br />

urwmunoba ganmanaTleblur principebTan da utopizmTan<br />

erTad warmoadgens Teimuraz xevisTavis saxis<br />

ideur Suaguls, xolo sakuTriv saxe, xasiaTi, xasiaTis<br />

konkretuli Tvisebebi _ sulieri uRonoba, meryeoba<br />

da unebisyofoba, Sinagani simSrale, garemomcveli sinamdvilis<br />

da adamianebis mimarT sibrmave, mCate optimisturi<br />

ganwyoba da ioli enTuziazmi, frazioroba da<br />

a.S. _ misi satirul-groteskuli proeqciaa. rasakvirvelia,<br />

is, rasac Cven Teoriulad vacalkevebT, romanSi<br />

organulad SenivTebulia.<br />

msoflmxedvelobrivi plani, rwmena-urwmunobis Zireuli<br />

Tema, idealebis da Rirebulebrivi orientirebis<br />

rRvevis, ganmanaTlebluri cnobierebis krizisis<br />

∗ `eSmaki~ bolSevizms unda gulisxmobdes, magram statiis pirvelad<br />

gamoqveynebis periodSi amis Tqma, cxadia, SeuZlebeli iyo, iseve<br />

rogorc imaze laparaki, rom jayo bolSevizmis gansaxierebaa.<br />

177


problemebi `jayos xiznebs~ epoqis sulieri cxovrebis<br />

arsebiTi tendenciebis Tanxmiers xdis.<br />

romanis msoflmxedvelobrivi problematika gansazRvravs<br />

mis mxatvrul-stilur bunebas _ tragikomikurobas<br />

da groteskulobas, radgan, rogorc SeniSnulia,<br />

situacias, rodesac Zveli idealebi adamianis<br />

TvalSi gaufasurebulia, xolo axali ar Cans, zedmiwevniT<br />

esadageba tragikomedia da groteski.<br />

178<br />

1985


`avtors asamarTleben gmirebi~<br />

rodesac xangrZlivi pauzis Semdeg mixeil javaxiSvili<br />

literaturul Semoqmedebas daubrunda, misi<br />

TvalTaxedvis SuagulSi istoriuli procesi moeqca.<br />

aforiaqebuli epoqis tragediebi da farsebi, niSandoblivi<br />

tipebi meoce saukunis 20-ian wlebSi mZlavrad<br />

euflebian mwerlis warmosaxvas.<br />

istoriuli procesis moZraoba da gezi, misi tragikuli<br />

da amasTanave ironiuli arsia danaxuli mixeil<br />

javaxiSvilis vrcel moTxrobaSi `lambalo da yaSa~.<br />

iranis Zvel miwaze xdeba am moTxrobaSi gadmocemuli<br />

ambavi. adre Zlieri es saxelmwifo pirveli msoflio<br />

omis dros imdenad dasustebulia, rom faqtobrivad<br />

inglisis da ruseTis mier aris gayofili. iranis<br />

bedic iseTia, rogoric sxva didi saxelmwifoebis da<br />

imperiebis _ gardauvali daqveiTeba, daknineba, iqneb<br />

gaqrobac. es bedi ewiaT im saxelmwifoebs, romlebic<br />

iranis teritoriaze odesRac arsebobdnen _ midias,<br />

asureTs, parTias. maT TiTqos monawileoba miiRes<br />

msoflio istoriis sanaxobaSi da Semdeg sxvebma iZulebiT<br />

daaclevines scena, raTa TviTon daesakuTrebinaT<br />

igi. am kanonzomierebaSi mixeil javaxiSvili TiTqos<br />

istoriuli optimizmis safuZvels poulobs _ yvela<br />

Zalmomreobas Tavisi angariSis gamsworebeli gamouCndeba,<br />

magram es ucnauri, mware optimizmia, radgan Zalmomreobas<br />

kvlav Zalmomreoba enacvleba.<br />

`saarako raSebze midielTa aCrdilebi Sesxdnen da<br />

ukuneTs gadaikargnen, xolo maT nacvlad urmiis tbas<br />

donis cxenebi da tamboveli Ceqmebi dastrialebdnen da<br />

im Ceqmebs, nebsiT da uneblieT, CanCaliT misdevdnen<br />

aSurbanipalis, tigran didisa da vaxtang gorgaslanis<br />

memkvidreni. da gogsa da magogs, haikanelebs da qarduelebs,<br />

donis cxenebsa da tambovur Ceqmebs kldidan<br />

gakvirvebiT dascqerian qvis ficarze gamoWrili makedonelis<br />

legionerebi, maTi frakielebi, bucefalebi<br />

da sami gadarCenili berZnuli aso, `a...os~ _ aleqsandros...<br />

asiode wlis winaT im kldeze jer kidev iwvoda<br />

179


Turme Svidiode sityva, `me aleqsandros... yovelive<br />

aqauri emorCilebis nebasa Cemsa~. axla ki im kldis<br />

mkerdidan is sami aso ise moismis, rogorc wyalwaRebulis<br />

uimedo Zaxili: _ aa... o-o-o-o-os~.<br />

yovlismZleveli dro aqarwylebs da dascinis imperiebis<br />

didebas da maTi mbrZaneblebis pretenziebs,<br />

Tavdajerebas, medidur survilebs... istorias ar uyvars<br />

erTsaxeoba, gaxeveba, misi Jinia axlis qmna da daSla,<br />

uCveulo da ucxo konfiguraciebis Sedgena. istoriis<br />

samefo TiTqos maias samefoa, moCvenebis, iluziis,<br />

umdgradobis qveyana. moTxrobaSi istoriis qameleonuri<br />

bunebis plastikuri saxea aRmosavlurad msuye koloritiT<br />

daxatuli urmiis tba, romelic `dReSi aTjer<br />

mainc icvlis iers da xazebs~.<br />

istoriuli bedisweris damcinavi cvalebadobis gamovlinebaa,<br />

rom irani, yofili sastiki dampyrobeli,<br />

TviTonaa dapyrobili, rom tradiciulad Semtev islams<br />

mwvaved uteven, xolo qarTveli adamiani, visi sam-<br />

Sobloc iranma saukuneebis manZilze tanja, dapyrobilebis<br />

damcvelia.<br />

moTxrobas araordinarulobas da mniSvnelovnebas<br />

pirvel rigSi dapyrobili iranelebis da maTi mosarCle<br />

qarTveli eqimis Seurigebeli antagonistis _ yaSa<br />

lazares TvalSisacemi figura aniWebs.<br />

es saxe enaTesaveba mixeil javaxiSvilis mier imave<br />

periodSi Seqmnil jayos da rasputinis saxeebs. maT<br />

msgavsad yaSa lazarec uzomod mdabali, tlanqi da gaumaZRaria,<br />

destruqciulia. am personaJebs mwerali<br />

groteskis meTodiT gamosaxavs: mimarTavs bunebrivi<br />

proporciebis mkveTr deformacias, cxoveluris da<br />

paTologiuris moWarbebas, komikuris da sazarelis<br />

Sexamebas _ komikuria maTi gonebis da sulis siRatake,<br />

saSinelia maTi mZlavri mtacebluri instinqti.<br />

paTologiuri personaJebi adrec hyavda mixeil javaxiSvils,<br />

magram `jayos xiznebSi~, `kvaWi kvaWantira-<br />

ZeSi~, `lambalosa da yaSaSi~ paTologiis Cveneba ukve<br />

epoqis arsis mxatvruli analizis saSualebaa.<br />

180


yaSa lazares _ sadists _ mwerali akvirdeba rogorc<br />

gansazRvruli politikuri, ideologiuri tendenciebis<br />

Tanmdev movlenas, maTi wyalobiT aRzevebul<br />

tips.<br />

sadistebi yovelTvis arsebobdnen da iarsebeben,<br />

magram imisTvis, rom cxovrebas daepatronon, maT gansakuTrebuli<br />

pirobebi da viTareba WirdebaT.<br />

swored aseTia istoriuli viTareba, romelic moTxrobaSia<br />

warmosaxuli.<br />

ruseTis imperia Tavisi batonobis arealis gafar-<br />

Toebas, iranSi fexis mokidebas eswrafis. am miswrafebas<br />

emsaxureba rusuli eklesia, qristianuli religia<br />

eqspansiis saSualebad gamoiyeneba. imperiis miznebs emsaxureboda<br />

ruseTis eklesia qristianul qveynebSic,<br />

xolo islamur samyaroSi igi, gasagebia, kidev ufro<br />

Semtevi xdeba (cxadia, es rusuli qristianuli kulturis<br />

mier Seqmnil sulier faseulobebs ar aqarwylebs).<br />

iranSi ruseTis eklesiis emisari episkoposi pavle<br />

ideologiuri aRWurvilobiT uzrunvelyofs imperiis<br />

dampyroblur politikas, aRvivebs siZulvils da Seuwynareblobas<br />

`uwminduri~ mahmadianebis, `wupaki persukebis~<br />

mimarT. Tumca arc qristianobis aramarTlmadidebluri<br />

mimdinareobebi sargebloben misi keTilganwyobiT,<br />

radgan isinic Tavis mxriv sxva saxelmwifoebis<br />

politikur miznebs axorcieleben, rusuli eklesiis<br />

msgavsad cdiloben Tavisi gavlenis qveS moaqcion<br />

iranSi mcxovrebi aisorebi. es qristiani xalxi ki `damkvreli~<br />

Zalaa mahmadianebTan brZolaSi. religia aq mxolod<br />

Zalauflebis, batonobis instrumentia, profanacias<br />

ganicdis.<br />

amgvar situaciaSi aisori mRvdeli yaSa lazare Tavisi<br />

mZvinvare energiulobiT, daundoblobiT, veragobiT<br />

metad gamosadegia episkoposi pavles sistemisTvis,<br />

ruseTis imperiis politikur-ideologiuri sistemis-<br />

Tvis _ misi funqciaa aisorebis gadabireba da mahmadianebis<br />

devna. da piriqiT, es sistema metad gamosadegia<br />

yaSasTvis _ igi mas saSiS Zalas aZlevs, Zalauflebas<br />

aziarebs.<br />

181


yaSa naZiralaa, qurdi da mkvlelia da, cxadia,<br />

qristianobasTan mas Sinaganad araferi akavSirebs, am<br />

mtacebel arsebas saerTod ar SeiZleba raime seriozuli<br />

mrwamsi da idea hqondes. mis bunebas da statuss<br />

Soris arsebuli Seusabamobac qmnis grotesks _ sadisti<br />

mRvdeli, anaforiani jalaTi. is farisevelia, Tumca<br />

SedarebiT naklebad SeniRbuli, vidre farisevlobis<br />

Zveli ostatebi, molieris tartiufi an saltikov-<br />

SCedrinis iuduSka.<br />

magram amave dros, ra ucnauric unda iyos erTi SexedviT,<br />

yaSa fanatikosia _ mas gaafrTebiT Zuls mahmadianebi.<br />

amaSi igi ar TvalTmaqcobs, saerTodac siZulvili,<br />

siyvarulisgan gansxvavebiT, aranamdvili da aragulwrfeli<br />

iSviaTad aris. yaSas siZulvili mahmadianebisadmi<br />

`ideuria~, mis mier lambalos devnis Zireuli<br />

motivi raime praqtikuli miznis miRweva ar aris. mTavaria,<br />

rom lambalo mahmadiania _ `uwminduri~, `Rori~,<br />

`mahmadis ZaRli~. yaSa lazare `qristiania~ mxolod imdenad,<br />

ramdenadac Seuwynarebeli da ulmobelia mahmadianebisadmi.<br />

amiT igi drois avi niSania. XX saukunis sisxliani<br />

tragediebis avtorebs da xorcSemsxmelebs ufro metad<br />

gamoarCevdaT ara sakuTari pozitiurad miCneuli<br />

ideis erTguleba da `aRTqmul qveyanaze~ ocneba, aramed<br />

siZulvili da agresia imaT mimarT, visac maTi ideologia<br />

mtrad saxavda, vinc am ideologias ar iziarebda,<br />

miTumetes upirispirdeboda. aseTebi iyvnen<br />

`klasobrivi mtrebi~, arasaimedo inteligencia, anda<br />

`rasis siwmindis~ ammRvrevebi...<br />

mixeil javaxiSvilis mier warmosaxuli bneli, avxorci<br />

salosi rasputini mxolod im niSniTaa `qristiani~,<br />

rom sastikad Zuls qristianuli ruseTis namdvili<br />

Tu gamogonili mtrebi; episkoposi pavle, maRali<br />

sazogadoebis garegnulad daxvewili kaci da moqnili<br />

politikosi, amasTanave fanatikosia, rac vlindeba ara<br />

qristianuli idealebis erTgulebaSi, aramed araqristianebisadmi<br />

da ararusebisadmi gaborotebaSi, romelic<br />

mas gonebas ubindavs da Seiwiravs.<br />

182


arsebiTia is, rom yaSa lazares daucxromeli, Sxamiani<br />

siZulvili mahmadianebis mimarT misi kacTmoZuleobis<br />

gamomJRavnebaa, qristianobis dacvis motiviT<br />

moCvenebiTad gamarTlebuli da nebadarTuli. kacTmo-<br />

Zuleoba, antihumanuroba ubralod sxva sarwmunoebis<br />

adamianebs irCevs obieqtebad, raTa ufro Tavisuflad,<br />

xelgaxsnilad imoqmedos. sinamdvileSi yaSas agresiuloba<br />

usazRvroa, is sakuTar mamasac ar indobs. yaSas<br />

aravin uyvars, arc qristianebi, Tundac Tavisi Tanamemamuleebi,<br />

misma Zalauflebis wyurvilma Sebraleba<br />

aravis mimarT ar icis; moTxrobaSi naTqvamia, rom Tu<br />

daWirda, aisorebs uklebliv amoxocavs, sakuTari col<br />

-Svilis CaTvliT. roca `Tavisianebs~, qristianebs emtereba,<br />

iaraRis didxans Zebna ar uxdeba, mzad aqvs ideologiur<br />

quraSi nawrTobi maxvili _ araqristianeb-<br />

Tan faruli kavSiris dabraleba. ase wamebs yaSa cils<br />

qarTvel eqims, TiTqos igi qurTebis beladTan saidumlod<br />

aris dakavSirebuli.<br />

yaSa lazare marjved flobs im meTodebs, romlebic<br />

farTod gamoiyeneboda mixeil javaxiSvilis Tanadroul<br />

politikur sinamdvileSi.<br />

jaSuSoba, dasmena, provokacia, sinamdvilis utifari<br />

gayalbeba, braldebis SeTxzva _ aseTia yaSas arsenali.<br />

qurTebis da aisorebis Cveulebriv yofiT Sexla-<br />

Semoxlas is qurTebis ajanyebad asaRebs, rasac sagangebo<br />

samxedro operaciis ganxorcieleba da `ajanyebulebis~<br />

darbeva moyveba; igi awyobs aisorebze mahmadianebis<br />

Tavdasxmis inscenirebas da `damnaSaveebs~ ulmoblad<br />

sjian.<br />

yaSas xasiaTis mZafri TvalsaCinoebiT gamomxatvelia<br />

misi triumfis suraTi. `TxuTmetis gminva yaSa<br />

lazares Zlevamosilma kiJinma STanTqa. pirvelive dakvraze<br />

TviTonac ise aigrixa, TiTqos TxuTmetive joxi<br />

im TaTrebis magivrad wiTel yaSas moxvedroda. mere<br />

acqmutunda da axtunavda. grZel xelebs da mogrexil<br />

fexebs ucnaurad iqnevda, wiTel wvers acancarebda da<br />

giJiviT xiTxiTebda. jalaTebi rom joxebs aRmarTavdnen<br />

xolme, yaSa marjvena xels joxiviT ahfSekavda, Tvi-<br />

183


Tonac aisveteboda da ucnaurad gaizrdeboda. jala-<br />

Tebi rom joxebs daiqnevdnen, yaSa aSveril xels joxiviT<br />

wamoiRebda da ise mZlavrad dauSvebda miwamde,<br />

TiTqos erTi dakvriT mTel musulmanobas Tavs<br />

uWeWyavdao...~.<br />

saerTod, `wiTeli maimunis~ saxe gaSmagebuli moZraobiT<br />

da cofiani replikebiT ixateba, fsiqologiuri<br />

analizis gareSe. yaSas Sinagani raoba mainc srulad<br />

aSkaravdeba, Tundac mis karikaturul portretSi. igi<br />

arsobrivad da mkveTrad mJRavndeba pasaJSic, sadac<br />

yaSa bilwavs lambalos da misi mamis, maSadi izaTis mier<br />

gaTxril Was: yaSas boroti daniSnuleba sicocxlis<br />

wayroebis SebRalva, gauwmindurebaa. lambalo da maSadi<br />

izaTi, piriqiT, wylis mesaidumleebi arian da sicocxlesTan,<br />

bunebasTan maTi erTianoba asec aris<br />

gamoxatuli. yaSa xrwnas avrcelebs Tavis garSemo, isini<br />

_ qmnian, sicocxlis zrdas exmarebian. lambalo upirispirdeba<br />

yaSas rogorc ubralo, normaluri, daumaxinjebeli<br />

adamianuroba paTologiurobas da cxovelurobas.<br />

igi gulRiaa, alali, mxiaruli, sicocxlis,<br />

adamianis da Sromis moyvare _ igi bunebrivia. Tbili,<br />

msubuqi iumoriT gamosaxavs mwerali yaSas antipods.<br />

yaSa cxovelmyofel bunebas, bunebriobas Telavs da<br />

mxatvrulad logikuri, kanonzomieria, Tu rogor<br />

kvdeba igi _ maSadi izaTis gvelebis mier misi dageslva<br />

TiTqos bunebis sibrZnis SurisZiebaa moZaladis mimarT,<br />

TiTqos sicocxlis wylebis da nayofierebis<br />

mcveli suli uxdis samagieros sikvdilis mTesvels.<br />

eqims ar SeuZlia ar TanaugrZnos maSadi izaTis SurisZiebas,<br />

miTumetes, rom momakvdavi `RvTismsaxuri~<br />

kvlav RvarZls anTxevs. mTxrobeli da masTan erTad<br />

avtori zneobrivad amarTleben saSineli arsebis mospobas;<br />

vinc adamianis saxes kargavs, urCxulad iqceva,<br />

Sendobas ar imsaxurebs. aseTi poziciis mxatvruli da<br />

eTikuri ucilobloba kidev ufro cxadi xdeba imis<br />

gaTvaliswinebisas, rom yaSas an jayosnair totalurad<br />

borot adamians Cveni literatura adre ar icnobda.<br />

184


iranelebisadmi qarTveli eqimis keTilganwyobis<br />

uSualo stimuli is aris, rom istoriis kaprizuli nebiT<br />

saqarTvelo da irani msgavs mdgomareobaSi aRmoCndnen.<br />

mTxrobels amoZravebs simarTlis da samarTlianobis<br />

bunebrivi grZnoba, romelsac aRaSfoTebs, rom<br />

xalxs sakuTar qveyanaSi amcireben, aviwroeben; miTufro,<br />

rom qarTvelma adamianma icis, ra Znelad asatania<br />

aseTi Zalmomreoba, icis Tundac TviT iranis `wyalobiT~<br />

da gulgrili ver aris usamarTlobis mimarT. da is<br />

uTanasworo brZolas marTavs Zalmomreobis sistemas-<br />

Tan, win aRudgeba mZlavr politikur-ideologiur manqanas.<br />

amas avalebs sakuTari buneba da mrwamsi. igi adamianebs<br />

afasebs ara ideologiuri, aramed eTikuri kriteriumiT.<br />

yaSasadmi da lambalosadmi mTxrobelis ganwyoba<br />

ganisazRvreba ara imiT, rom erTi qristiania da<br />

meore mahmadiani, aramed imiT, rom erTi zneobrivad<br />

jansaRi da agresiulobas moklebulia, meore _ zneobrivad<br />

maxinji da moZalade. sxva viTarebaSi igi aseve<br />

daicavda qristians fanatikosi mahmadianis devnisgan.<br />

mTxrobeli ambobs: `Tavdapirvelad adamiani var, merme<br />

eqimi da bolos qristiani, an jer qristiani da Semdeg<br />

eqimi~. es aris moraluri kriteriumis uzenaesobis aRiareba<br />

yvela sxva kriteriumis mimarT, rac swored qristianuli<br />

kulturis monapovaria. Semwynareblobac imas<br />

gulisxmobs, rom moraluri kanoni vrceldeba yvelaze,<br />

Tavisianzec da gareSezec, rom damokidebuleba nebismieri<br />

adamianisadmi, aRmsareblobis da sxva niSnebis ganurCevlad,<br />

unda emyarebodes zneobriv mcnebebs.<br />

qarTuli sulierebisTvis es WeSmariteba saidumlos<br />

ar warmoadgens. sakmarisia iTqvas, rom igi mTeli<br />

sisavsiT igrZno da Seicno vaJa-fSavelam. mixeil javaxiSvilic<br />

zogadadamianuri moralis uzenaesobas, Semwynareblobas<br />

afuZnebs _ fenomens, romelsac meoce<br />

saukunem arnaxuli gansacdeli Seaxvedra.<br />

adamianis Sefasebis mTavari sazomi gaxda misi ideologiuri<br />

mrwamsi, socialur-klasobrivi, nacionaluri,<br />

rasobrivi kuTvnileba da aman Seaviwrova zogadadamianuri<br />

moraluri kriteriumi _ `mtruli~ jgufebis<br />

185


warmomadgenlebi faqtobrivad moikveTebian adamianebis<br />

modgmisgan da maT ise eqcevian, rogorc araadamianebs,<br />

maT mimarT yovelgvari uzneobis Cadena gamarTlebulia.<br />

dadga yaSa lazareTa dro, romelTa daundobel<br />

Seuwynareblobas `ucxoebisadmi~ agresiis da batonobis<br />

nebis amouwuravi rezervuari amaragebda `sawvaviT~.<br />

es tipi sxvadasxva garemoSi, bunebrivia, sxvadasxvagvar<br />

ideologiur Seferilobas Rebulobs. is SeiZleba<br />

mogvevlinos, vTqvaT, rogorc amerikeli rasisti<br />

persi grimi folkneris `agvistos naTelSi~, an rogorc<br />

germaneli nacisti iudeani volfgang kopenis romanidan<br />

`sikvdili romSi~, magram misi arsi yvelgan erTnairad<br />

martivi da saSinelia. stiqiur ubedurebasaviT<br />

gadaivlis igi dedamiwaze da Tavis nakvalevze cxedrebs<br />

tovebs. man icis Tu alRoTi grZnobs, rom `amqveynad<br />

SeuzRudveli Zalaufleba marto sikvdils aqvs da<br />

Zalauflebis namdvili gancdisTvis saWiroa mxolod<br />

erTi ram _ mkvleloba~ (v. kopeni).<br />

gansakuTrebiT Zlevamosili da damangreveli yaSa<br />

lazares tipi mainc Cvens sinamdvileSi iyo.<br />

mixeil javaxiSvils, gadmocemiT, uTqvams: `minda<br />

erTi moTxroba davwero Temaze: Cemi romanebisa da<br />

moTxrobebis gmirebi Cems oTaxSi Segrovdnen da sasamarTlo<br />

gamimarTes, avtors asamarTleben misi nawarmoebebis<br />

gmirebi... ra dRes damayrian, vin icis, ramden<br />

sayvedurs metyvian. me mgoni, saintereso Canafiqria.<br />

rogorme amisaTvis movicli~.<br />

am Canafiqrs moTxrobis nacvlad cxovrebaSi ewera<br />

ganxorcieleba. personaJebma gaasamarTles avtori,<br />

oRond sayvedurebs ar dajerdnen; ar apaties, rom man<br />

isini adreve SeniSna da gaaSiSvla.<br />

186<br />

1989


Tvalisaxela<br />

niSan-Tvisebebi, romlebic mixeil javaxiSvilis ni-<br />

Wis arss Seadgens, tradiciulad ar dominirebs qar-<br />

Tul mxatvrul azrovnebaSi. es aris midrekileba adamianis<br />

saxis mkveTri deheroizaciisken, adamianis `SiSvlad~<br />

xilvisken, cxovrebis xedvis xazgasmuli, mkacri<br />

miwiereba, romelic aviwroebs amaRlebul-romantikul<br />

sawyiss, am xedvis basri ironiuloba, susxiani skeptikuroba,<br />

qarTuli sinamdvilis kritikuli aRqma...<br />

mixeil javaxiSvilis SemoqmedebiTi mowodeba simar-<br />

Tlis daJinebuli, SeiZleba iTqvas, gasastikebuli maZieblobaa,<br />

romelic mis TvalsawierSi moqceul yovelgvar<br />

moCvenebiTobas da iluzias acamtverebs.<br />

saerTod, realizmi SeiZleba ganisazRvros rogorc<br />

siyalbeTa, moCvenebiTobaTa da iluziaTa gamoaSkaravebaze,<br />

gaqarwylebaze damyarebuli mxatvruli meTodi,<br />

rogorc iluziebis damamsxvreveli mxatvruli instrumenti.<br />

balzakis erT-erTi romanis saTauri `gamqrali<br />

iluziebi~, SesaZloa, gamodges realizmis formulad,<br />

romelic erTnairad miesadageba adrindeli Tu<br />

klasikuri realizmis nimuSebs, vTqvaT, `don kixots~ an<br />

`madam bovaris~.<br />

iluziebis realistur gaqarwylebaSi mixeil javaxiSvili<br />

did simZafres, gabedulebas da ganuxrel Tanmimdevrulobas<br />

iCens. qarTul literaturaSi misi winamorbedi<br />

iluziebis gamqarwylebeli <strong>daviT</strong> kldiaSvilia,<br />

oRond ufro lmobieri da Semwynarebeli.<br />

iluziaTa miRma arsebuli, Tundac sastiki da sazizRari<br />

simarTlis wvdomis moTxovnileba ayalibebs<br />

mixeil javaxiSvilis msoflmxedvelobas da stils. mis<br />

yvelaze mniSvnelovan nawarmoebTa erT wyebaSi ki realobis<br />

da iluziis Sejaxeba arsebiTi motivi Tu problemaa,<br />

personaJis saxis da siuJetis agebis warmmarTveli<br />

principia.<br />

sistemuri simwyobriT da gamokveTilobiT mJRavndeba<br />

yovelive es moTxrobaSi `kurdReli~, sadac niuansuri<br />

fsiqologizmiT aris aRbeWdili dramatuli su-<br />

187


lieri orTabrZola avadmyof qals da fsiqiatrs Soris,<br />

romelic pacients fantastikuri iluziidan sinamdvileSi<br />

abrunebs. iluzia, danaSaulis gausaZlisi grZnobisgan<br />

gaTavisuflebisken ltolvis nayofi, sakvirvel<br />

simyares da gamZleobas avlens, magram kidev ufro<br />

mtkicea eqimis realizmi, jiuti meTodurobiT rom aRmofxvris<br />

mas. eqimis Seupovroba da azarti ar sazrdoobs<br />

mxolod rTuli profesiuli amocanis gadawyvetis<br />

da warmatebis miRwevis surviliT. am adamianis mcdelobas<br />

upirvelesad warmarTavs misi zneobrivi Tval-<br />

Taxedva _ avadmyofur iluziaSi TavSefareba sulieri<br />

da moraluri uZlurebis niSania; is gulisxmobs sicrues,<br />

Tavismotyuebas da moklebulia raime Rirebulebas,<br />

radgan arafers, araras eyrdnoba; es aris gza adamianurobis<br />

sruli degradaciisken. eqimis realizmi Zalian<br />

mkacria, garkveuli azriT sastikic, magram amave dros<br />

humanuria, adamianis srulfasovnebaze zrunviT aris<br />

nakarnaxevi. aseTivea TviT mixeil javaxiSvilis mxatvruli<br />

xedva _ ukiduresad mkacri da humanuri.<br />

eqimis mcdelobis zneobrivi sazrisi isic aris, rom<br />

pacientis sinamdvileSi dabruneba axlobel adamianeb-<br />

Tan misi gawyvetili sulier- moraluri kavSiris aRdgenas<br />

moaswavebs. iluzia avadmyofi qalis gaucxoebuli<br />

egoizmis citadelad iqceva, saidanac igi Znelad<br />

gamoyavs eqims.<br />

mixeil javaxiSvili adamianis bunebis sisusteTa mimarT<br />

ironiulobis miuxedavad Tanagancdismieri gagebiT<br />

xatavs da mZafrad gvagrZnobinebs SeWirvebul sulier<br />

da cxovrebiseul mdgomareobebs, saidanac iluziebi<br />

ibadeba, aseve tkivilebs, romelTac iluziaTa<br />

damsxvreva, ulmobel realobasTan pirispir darCena<br />

iwvevs.<br />

sinamdvileze Tvalisaxelis metaforis realizaciad<br />

warmodgeba moTxroba `ybaCam daigviana~ _ brma gogonas<br />

gankurnebis ambavi cxovrebis daundoblobasTan<br />

misi Sexlis istoriad iqceva.<br />

mixeil javaxiSvilis poetika ukiduresobaTa poetikaa.<br />

mwerlis esTetikuri radikalizmi eZebs gansakuT-<br />

188


ebulad mwvave siuJetur da fsiqologiur viTarebebs,<br />

konfliqtebs; mieltvis dasaxati sagnis hipertrofirebas,<br />

personaJTa saxeebis gamsxvilebas, xSirad groteskuls,<br />

situaciebis da xasiaTebis daZabul kontrastulobas.<br />

moTxrobaSi `ybaCam daigviana~ Tina da solo silamazis<br />

da simaxinjis dramatul kontrasts qmnian. solos<br />

Semzarav garegnul iers misi Sinagani bunebis zogierTi<br />

niSanic Seesatyviseba _ es bogano proletari<br />

xarbad Seigulebs sakbilos, rogorzec verc iocnebebda<br />

da uceremoniod eufleba brma, ususur qaliSvils.<br />

magram mainc mwerals zneobrivi monstris daxatva ar<br />

aqvs ganzraxuli: solo Taviseburi siTboTi da mzrunvelobiT<br />

ekideba mSvenier Tinas, romelic ukve misi<br />

sakuTrebaa. rac ufro Rrmaa axalgazrda brma qalis<br />

erTguleba Tavisi usaxuri sabedosadmi, miT ufro<br />

mtkivneulia misTvis saSinel realobaze Tvalisaxela<br />

da sruli bednierebis iluziis buranidan gamosvla;<br />

miT ufro mwvaved sagrZnobia cxovrebis sastiki ironia<br />

adamianis mimarT. avtoris eTikur mrwamss ireklavs is,<br />

rom Tvalaxelili Tina TavisTavSi poulobs zneobriv<br />

Zalas, ar gaeqces Znelad Sesaguebel sinamdviles.<br />

`oqros kbilis~ personaJi Toma SadiSvili ki samudamod<br />

realobis miRma rCeba. es moTxroba fsiqoanalizis,<br />

groteskis da romantikis uCveulo naerTia. avadmyofuri<br />

seqsualuri vnebebiT da kompleqsebiT Sepyrobil<br />

axalgazrda kacs da sasikvdilod daavadebul<br />

qaliSvils uCndebaT mZafri urTierTmiziduloba, romelic<br />

upirvelesad sqesobrivia, magram amave dros aRmatebulic<br />

aris sqesobriv impulsze, ramdenadac erTmaneTis<br />

Seucvlelobis gancdas moicavs. am adamianebis<br />

grZnobebi sikvdilis nayofia _ maT warmoSobs qalis<br />

gamomwvevi qceva, romelsac ganapirobebs is, rom sikvdilis<br />

siaxlove mas sicocxlis wyurvils da erotiulobas<br />

uaTkecebs; meore mxriv, moTxrobis gmirTa ur-<br />

TierTltolvas sikvdili eRobeba win, ese igi, is, rac<br />

biZgs aZlevs siyvaruls, fatalurad abrkolebs kidec<br />

mas; avadmyofuri martoobis garRvevis, srulfasovani<br />

189


arsebobis dawyebis TiTqosda realuri SesaZlebloba,<br />

romelic sqesis winaSe SiSiT daTrgunul moTxrobis<br />

mTavar personaJs eZleva, faqtobrivad sikvdilis mier<br />

movlenili veragi iluziaa. obieqturad igi sruliad<br />

qarwyldeba _ qali kvdeba, magram es rCeba Tomas Tvalsawieris<br />

miRma da is kvlav iluziis morCilia, tanjviT<br />

ganagrZobs misTvis sanukvari adamianis Zebnas, romelic<br />

ukve iseTive fantomia, rogoric romantikuli Tu<br />

simbolisturi poeziis Soreuli da miuwvdomeli qalis<br />

xateba. mwerali ar Seajaxebs Tavis personaJs unugeSo<br />

simarTlesTan, radgan mis mier qalis sikvdilis Setyoba<br />

melodramad aqcevda nawarmoebs, romelSic isedac<br />

mkacri gemovnebis moTxovnaTa darRvevis riskiT aris<br />

gamoyenebuli melodramatuli elementebi siyvarulis<br />

romantikis gamosaxatad. Tumca ufro arsebiTi is<br />

aris, rom TviT personaJs ar surs, Zala ar yofnis Seicnos<br />

simarTle, maSin, roca sul axlosaa masTan _ misi<br />

saxe groteskul simrudes bolomde inarCunebs. am personaJis<br />

mdgomareoba, romelic Tavisi arsiT `kurdRelis~<br />

gmiris avadmyofobas gvagonebs, ufro saSineli da<br />

gamouvalia, vidre nebismieri melodrama, saerTod Cveulebrivi<br />

adamianuri ubedureba. iluziis tyveobaSi<br />

samudamod darCena da realobaSi damkvidrebis absoluturi<br />

SeuZlebloba, _ Tundac iluzias gmiris pa-<br />

Tologiur cxovrebaSi WeSmariti adamianuri swrafva<br />

Sehqondes _ mwerlis TvalTaxedviT, Tavadac paTologiaa,<br />

arasrulfasovnebisTvis ganwirulebaa.<br />

`jayos xiznebi~ iluziaTa katastrofuli msxvrevis<br />

da Tvalisaxelis mravalaqtian tragikomedias warmoadgens.<br />

iluziebi aq aRar aris Semofargluli mxolod<br />

adamianebis kerZo cxovrebiT, socialur-politikur<br />

da msoflmxedvelobriv sferoebs wvdeba.<br />

Teimuraz xevisTavis azrovneba, miswrafebebi, `saqmianoba~<br />

mTlianad iluziebzea damyarebuli da raRac<br />

fantastikuri elferi aqvs. Teimurazis progresistuli<br />

ocnebebi, misi warmosaxvis gamudmebuli naxtomebi<br />

globalur politikaSi, misi moCvenebiTi sazogadoebrivi<br />

aqtivoba didad aSorebs mas cocxal realobas da<br />

190


am realobis evropul yaidaze gardaqmnis miraJs alandebs.<br />

yovelive es ganamtkicebs xevisTavis iluzorul<br />

warmodgenas sakuTari aRmatebuli mniSvnelovnebis<br />

Sesaxeb.<br />

socialur-politikuri da msoflmxedvelobrivi<br />

iluziebi imiT aris saxifaTo, rom uneblieT uwyobs<br />

xels uyuradRebod mitovebul sinamdvileSi raRac<br />

iseTis warmoqmnas da zrdas, rac Tavisi bunebiT mTlianad<br />

ewinaaRmdegeba yovelgvar idealizms. sinamdvilis<br />

SurisZieba iluziebiT dabrmavebuli Teimurazis mimarT<br />

iseTi sastikia, rom Znelia misTvis analogis mo-<br />

Zebna da aramarto qarTul literaturaSi.<br />

magram xevisTavis saxeSi gasaocari da iSviaTi, erTdroulad<br />

tragikuli da komikuri is aris, rom am adamianis<br />

cnobiereba yvelaze sazareli, TiTqosda saboloo<br />

Tvalisaxelis Semdeg kvlav iluziebs badebs da<br />

ebRauWeba, vidre morig kraxs ganicdides. Teimurazi<br />

gamudmebiT mieqaneba iluziebidan iluziebisken _ racionalisturi<br />

utopiidan qristianobis meoxebiT sulieri<br />

aRorZinebis uniadago imedisken, anda ulmobeli<br />

zekacis viTomda mxsneli idealisken... Tumca iluziebis<br />

gacamtverebis da reanimaciis es procesi mTlad<br />

unayofo ar aris, radgan Teimurazs Tvali exileba Tavis<br />

pasuxismgeblobaze imis gamo, rac moxda.<br />

Teimurazs ar uqreba margosTan SeerTebis imedi da<br />

es iluzia, romelmac sinamdvilis umZimes dartymebs<br />

gauZlo, sulis sisustis garda ucnauri erTgulebis<br />

gamomJRavnebacaa. magram aqac, iseve rogorc `oqros<br />

kbilSi~, iluzia da adamianuri srulfasovneba erTmaneTTan<br />

SeuTavsebelia.<br />

iluziebis gaqarwyleba da Tvalisaxela `TeTr sayeloSic~<br />

xdeba, oRond ise dramatuli ar aris, rogorc<br />

moTxrobebSi da `jayos xiznebSi~. qalaquri, civilizebuli<br />

cxovrebiT, arsebiTad ki sabWoTa reJimiT gabezrebuli<br />

inteligentisTvis miuRebeli realobisgan gammijvneli<br />

romantikuli TavSesafaria xevsurebis miuvali<br />

sofeli _ arqauli samyaro, sadac istoriuli dro<br />

SeCerebulia, batonobs tradicia da miTi. magram eliz-<br />

191


aris SeTviseba am samyarosTan, Tanamedrove rTuli<br />

cxovrebis patriarqaluri idiliiT Senacvlebis cda<br />

iluzoruli aRmoCndeba.<br />

Tu grigol robaqiZis an konstantine gamsaxurdias-<br />

Tvis arqaika da miTi mowiwebis aRmZvreli sakraluri<br />

sferoa, WeSmaritebis da idealis saunjeTa sacavia,<br />

mixeil javaxiSvilisTvis is kritikul-realisturi<br />

dakvirvebis sagania sxva saganTa Soris. Tumca uZvelesi<br />

warsulis romantikul samkvidrebelSi, romelic<br />

`TeTr sayeloSi~ warmoisaxeba, ueWvelad pozitiuri<br />

Rirebulebebia Semonaxuli (bunebasTan siaxlove, vaJkacoba,<br />

megobrobis kulti, ojaxis simyare) da romanis<br />

mTavari gmiri eziareba maT, mainc mas imedgacrueba ar<br />

acdeba: misi xedva TandaTan sul ufro fxizeli xdeba<br />

da sabolood miTosis absolutur WeSmaritebad aRiareba<br />

crurwmenad warmoudgeba, codna-ganaTlebis da<br />

teqnikisTvis zurgSeqceva da primitiuli yofa _ velur<br />

CamorCenilobad; elizbaris antipaTias iwvevs<br />

sxvadasxva rituali, adaTi Tu cxovrebis wesis Tavisebureba,<br />

gansakuTrebiT kaciskvlisadmi msubuqi<br />

damokidebuleba...<br />

elizbars ar SeuZlia miTosuri cnobierebis mqone<br />

adamianebiviT iwamos, magaliTad, rom male iaponiidan<br />

mefe erekles SviliSvili Camova da saqarTveloSi<br />

bagrationebis dinastia aRdgeba, ar SeuZlia gaiziaros<br />

maTi sibrmave garemomcveli mkacri samyaros da misi<br />

kanonebisadmi, miTumetes, rom am samyaros Semotevis<br />

winaSe siZvelis da miTis amayi sauflo Tavis srul umweobas<br />

aCens. aSkaraa, rom mcire xanSi mas Tanamedroveoba<br />

STanTqavs, romelTan SedarebiTac ise gamoiyureba,<br />

rogorc raRac irealuri, gamogonili. mixeil<br />

javaxiSvilis gmiri acnobierebs, rom warsulSi ukuqceva<br />

sinamdvilidan sulmokle iluzoruli gaqcevaa,<br />

rom arqaika da miTi sabWoTa realobis seriozul, sicocxlisunarian<br />

alternativad ar gamodgeba; am realobasTan<br />

dapirispireba Tanamedrove civilizaciis<br />

mTeli sirTulis gaTvaliswinebiTaa SesaZlebeli da<br />

ara Soreul warsulSi da miTosSi gadasaxlebiT...<br />

192


mixeil javaxiSvils simarTlis mware gemo erCivna<br />

iluziebis macdunebel sitkbos, radgan miaCnda, rom<br />

sibrmave, Tavismotyueba sabediswero, amave dros adamianis<br />

Rirsebis damamcirebeli sisustea da mxolod<br />

simarTleze Tvalaxelilobaa adamianisTvis Sesaferisi<br />

yofierebis forma, rac unda Znelad mosaTmeni iyos<br />

es simarTle da tkivilis momyenebeli _ iluziebis<br />

gareSe arseboba.<br />

1996<br />

193


leo qiaCeli<br />

sulis Tavgadasavlebi<br />

mecxramete saukunis qarTuli prozis realizms da<br />

pozitivistur msoflxedvas leo qiaCeli rogorc novelisti<br />

xSirad ucnauris da uCveulos romantikul<br />

esTetikas unacvlebs.<br />

qiaCelis yuradRebas Zlierad izidavs fsiqikuri<br />

movlenebi, romlebic cxovrebis zedapiruli mdinarebis<br />

logikas ar eqvemdebareba; mwerali eZebs adamianis<br />

arsebobis realisturi azrovnebisTvis gaugebar sawyisebs,<br />

imas, rac SeCveuli realobis mkveTr sicxades<br />

eWvqveS ayenebs; qiaCeli _ romantikuli bunebis Semoqmedi,<br />

neoromantikosi _ sinamdvilis empiriul-yoveldRiur<br />

mocemulobas ar aris mijaWvuli, yoveldRiurs<br />

da Cveulebrivs araCveulebrivs da iSviaTs amjobinebs.<br />

amgvari mxatvruli midrekilebebis gasamJRavneblad<br />

novelis Janruli forma zedmiwevniT nayofieria,<br />

novela xom, rogorc goeTe ambobs, `sxva araferia, Tu<br />

ara gaugonari SemTxveva~. `gaugonari SemTxveva~ ki<br />

SeiZleba fsiqikis sferosac ganekuTvnebodes. aseT<br />

SemTxvevebze araerTi nawarmoebi aqvT agebuli gamoCenil<br />

novelistebs, upirvelesad romantikosebs, magali-<br />

Tad, klaists an edgar pos. adamianis sulis uCveulo,<br />

idumal Tavgadasavlebs qiaCelic mogviTxrobs.<br />

aseT TavgadasavalTa Semcvel novelebSi adamianis<br />

Sinarealobis garTulebuli, diferencirebuli modelis<br />

anarekli moCans. es modeli gulisxmobs, rom adamianis<br />

fsiqika mravali sxvadasxvagvari, maT Soris iracionaluri<br />

Zalis momcvel samyaros warmoadgens; suli<br />

kargavs mTlianobas da nawevrdeba, polifoniuri xdeba.<br />

pirovnebis warmosaxvis aseTi principi metad damaxasiaTebelia<br />

XX saukunis mxatvruli azrovnebisTvis,<br />

Tumca igi manamdec iCenda Tavs.<br />

194


novelaSi `mkvleloba koxta goraze~ Warbadaa xSiri<br />

xmarebisgan gacveTili pirobiT-poeturi xatovaneba<br />

(`Ramisebri wamwamebiT dafaruli satrfos Tvalebi~<br />

da a.S); aris moZvelebuli stilisturi yalibebi, martivi<br />

kompoziciuri da fsiqologiuri kontrastebi,<br />

magram amave dros adamianis bunebis gaRrmavebuli da<br />

garTulebuli koncefciis konturia moxazuli.<br />

novelis gmiri sayvarel qalTan alersis Semdeg aRmoaCens,<br />

rom am qals misTvis ucnobi Sinagani saxec hqonia,<br />

rom mis sulSi verasdros SeaRwevs. novelaSi sulis<br />

Seucnobloba magiuri yvavilis zRaprul-fantastikuri<br />

motivis meSveobiT samyaros mmarTav iracionalur<br />

sawyiss, gangebas ukavSirdeba _ adamianis sulis<br />

iracionalurobas mistikuri elferi eZleva da asea<br />

romantizebuli.<br />

novelis koncefcias sabolood ayalibebs is, rom<br />

mTavari gmiri sakuTar TavSive poulobs iseT Zalebs,<br />

romelTa Sesaxeb adre araferi icoda; araTu sxva adamiani,<br />

TviTonac ucnobi yofila sakuTari TavisTvis;<br />

misi sulis moZraoba da qmedeba _ mkvleloba Tavad<br />

misTvisvea auxsneli, TiTqos masSi viRac ucxo<br />

Casaxlebula.<br />

rogorc vxedavT, novelaSi romantizebulad aris<br />

warmosaxuli qvecnobierebis sabediswero Zliereba<br />

adamianis yofierebaSi.<br />

adamianis suli sxvadasxva sawyisebad dacalkevebuli<br />

warmodgeba novelaSic `me da Cemi ori me~ _ personificirebuli<br />

fsiqikuri Zalebidan erT-erTi,<br />

tlanq instinqtTa ganmasaxierebeli, danarCenebs, inteligenturad<br />

rbilebs anadgurebs. sulier polifonias,<br />

sulSi gaTamaSebul ucnaur dramas mwerali amjerad<br />

ukve misTvis saerTod damaxasiaTebeli uCumari, Sekavebuli<br />

iumoriT aRiqvams. amis wyalobiT igi maRla dgeba<br />

siuJetis pirobiTobaze, fantastikurobaze da gvaniSnebs,<br />

rom epoqis socialur-politikuri koliziebi<br />

adamianis sulis disharmoniuli bunebis warmonaqmnia.<br />

pirobiTi gamomxatvelobis miRma gamosWvivis mwerlis<br />

mier nagrZnobi da gaazrebuli simarTle _ adamianis<br />

195


fsiqika Seusabamobebis sferoa, masSi ucnaurad xvdebian<br />

da gadaikveTebian urTierTgamomricxavi Zalebi.<br />

leo qiaCeli skeptikuri TvalTaxedvis mweralia,<br />

oRond misi skepticizmi uwinares yovlisa mimarTulia<br />

imisken, rac, Cveulebriv, skepticizmis sayrdens Seadgens<br />

_ empiriuli cnobierebisken, grZnobadi aRqmisken.<br />

`SeuracxyofilSi~ zusti detalebis siuxviT aris<br />

naCvenebi, rom sinamdvilis grZnobadi aRqmis adamianuri<br />

`aparati~ naklovania da amitom Zalze Znelia Tu<br />

sulac SeuZlebelia WeSmaritebas mivuaxlovdeT. realobis<br />

personaJiseuli aRqma, romlis safuZvelSic<br />

erotiuli impulsia Sefaruli, metad mkveTri da konkretikiT<br />

savsea saimisod, rom iluzoruli gamodges,<br />

magram fsiqikis paradoqsic es aris _ rac ufro darwmunebulia<br />

empirikas mindobili adamiani raimes WeSmaritebaSi,<br />

miT ufro iolad SeiZleba daSordes<br />

sinamdviles.<br />

Tavisi koncefciiT `SeuracxyofilTan~ axlosaa<br />

`eskalade~, romlis gmiric, evropaSi karnavalisas<br />

datrialebuli ucnauri ambebis Semxedvare, adamianuri<br />

arsebobis da grZnobad aRqmaze damokidebuli adamianuri<br />

Semecnebis miraJul xasiaTs wvdeba: yoveli adamiani<br />

niRabia, sulierad uxilavia; mTeli sinamdvile da<br />

sakacobrio idealebic moCvenebiTobaa; niRabTa da<br />

iluzorul warmodgenaTa iqiT gadaxedva, WeSmaritebis<br />

xilva adamianis cnobierebas ar uweria.<br />

novelaSi `iskanderi~ daujerebeli ram aris realobad<br />

qceuli _ mkvdari laparakobs: `gicxadebT, rom me<br />

sruliad sxvanairi cnobierebis sferoSi vimyofebi, da<br />

yovelive, rac am axali cnobierebis sferoSi gadasvlamde<br />

iyo Cems cxovrebaSi, axla ise sasacilod meCveneba,<br />

rom Tqven mand verc ki warmoidgenT amas.. gicqeriT<br />

da Zalian sasaciloni ki meCvenebiT, me da Cemma<br />

RmerTma. a? Cveneburad gindaT rom mitiroT, ara?~. gaucnaurebuli<br />

sikvdilis winaSe yvelaze arasaxarbielod<br />

gamoiyureba da tragikomikurad umweoa eqimi,<br />

praqtikuli mecnierebis da crurwmenaTagan dazRveuli<br />

gonebis gansaxiereba _ adamianis empiriuli cnobi-<br />

196


erebis, TavisTavSi darwmunebuli `saRi azris~ SezRudulobas<br />

amxels avtoris damcinavi skepticizmi, novelaSi<br />

moTxrobili fantastikur-groteskuli istoria.<br />

adamianis sulieri raobis skeptikuri xedva gasdevs<br />

novelas `iSviaTi SemTxvevis gmiri~. nawarmoebis personaJi<br />

pikantur viTarebaSi raRac gaucnobierebeli fsiqikuri<br />

Zalis zegavleniT patiosnad iqceva da Tavisi<br />

saqcieli TviTonve akvirvebs. novelis saTauric gvkarnaxobs,<br />

rom personaJis qceva uCveuloa da es ironiul<br />

Seferilobas iZens _ zneobrivi saqcielia iSviaTi da<br />

ucnauri...<br />

1984<br />

197


`haki aZba~<br />

rogorc neoromantikosi, leo qiaCeli afxazeTs<br />

aRiqvams kulturis im Zveli plastebis Semnaxvel mxared,<br />

romelTac haki aZbasnairi, bunebrivi, civilizaciis<br />

mankierebebiT Seuryvneli, monoliTuri da mZafri<br />

sulis adamiani SeuZliaT warmoSvan _ romantikosi Tu<br />

romantizmTan genetikurad dakavSirebuli mwerlebi<br />

eZeben iseT eTnokulturul arealebs, sadac saSualo<br />

adamianisgan gansxvavebul, Zlieri suliT da vnebebiT<br />

gamorCeul naturebs aRmoaCenen (vTqvaT, stendalis-<br />

Tvis aseTi areali italiaa, merimesTvis _ espaneTi...).<br />

haki aZbas romantikulad uCveulo figura ikveTeba<br />

soxumis sazogadoebis antiromantikul, meSCanur-filisterul<br />

fsiqologiasTan da moralTan SepirispirebiT.<br />

mwerlis uCumrad damcinavi mzeriT danaxuli am<br />

sazogadoebisTvis mTavaria uSfoTveli cxovrebis,<br />

kmayofili arsebobis simdoris SenarCuneba da amisTvis<br />

nebismier moralur Rirebulebas uprincipod daTmobs,<br />

yovelgvar damcirebas aitans, sindisis qenjnis gareSe<br />

gawiravs Tanamoqalaqeebs (upirvelesad es vaWrebze<br />

iTqmis, romlebic TavgamodebiT icaven TavianTi qonebis<br />

usafrTxoebas). soxumis mkvidrebi, romlebsac panikuri<br />

SiSi mTel maT uRirsobas, pirferobas da farisevlobas<br />

gamoamJRavnebinebs, Tavisi zRvargadasuli konformizmiT<br />

arsebiTad TviTonve axdenen saxifaTo situaciis<br />

provocirebas. niSandoblivia isic, rom soxumis<br />

wvrilburJuaziulad `keTilgonieri~, mfrTxali da<br />

Tvinieri sazogadoeba erTbaSad iqceva agresiul, daundobel<br />

brbod da namdvil nadirobas marTavs adamianze,<br />

vinc Tavisi araordinaruli _ zneobrivi saqcieliT<br />

mas myudroeba daurRvia.<br />

filisteruli, heroizmisgan sruliad daclili da<br />

konformistuli sazogadoebis bunebriv produqts<br />

warmoadgenen misi revoluciurobiT SeniRbuli fariseveli<br />

liderebi, romelTa namdvili saxe yvelaze cxadad<br />

bolSevikebis kreiserze maTi damamcirebeli vizitebisas<br />

Cans.<br />

198


SedarebiT Rirseulad TiTqos aristokratia gamoiyureba<br />

(Tu ar CavTvliT bolSevikebTan Setakebisas<br />

ujuS emxas mimtovebel mis aristokrat `megobrebs~),<br />

magram ase imis wyalobiT aris, rom aristokratebi<br />

ufro iniRbebian, maT sxvebze ukeTesad ician Rirsebis<br />

imitireba. sinamdvileSi maTac mxolod sakuTari<br />

usafrTxoeba da Tavisi kastis statusis uryeoba adardebT<br />

da ara axlobeli adamianebis sicocxle da bedi,<br />

rasac beqirbi CaCbaze garegnuli zrunviT da maT mier<br />

gawiruli emxasadmi demonstraciuli TanagrZnobiT<br />

faraven. roca haki aZbas Tanganwirvas iwoneben, soxumeli<br />

Tavadebi adamianis bedisadmi gulgrilobasTan<br />

erTad TvalTaxedvis socialur siviwroves amJRavneben<br />

_ Tvlian, rom bunebrivi iqneba, Tu glexi Tavads<br />

sicocxles Sewiravs. gaqvavebuli socialuri sqemebiT,<br />

stereotipebiT azrovneba maT paradoqsulad amsgavsebs<br />

TavianT mters _ bolSevik kapitans.<br />

kapitnis saxec, haki aZbas (aseve emxas) saxesTan er-<br />

Tad, filisterul sazogadoebasTan Sepirispirebulia.<br />

es personaJi romantikulad gaucnaurebuli, gaidumalebuli<br />

da TiTqmis demonizebulia _ aRWurvilia<br />

monstriseburi ieriT, SiSismomgvreli Sinagani ZaliT,<br />

gamoucnobi suliT. is aramarto adamianebs, aramed<br />

TiTqos bunebis stiqiebsac imorCilebs. kilgas uCveulo<br />

da idumali figura gvagonebs kapitan aqabis<br />

romantikulad demonizebul saxes melvilis `mobi<br />

dikidan~.<br />

kapitnis romantikul - heroikuli figura TandaTan<br />

knindeba, Saravendedisgan ganiZarcveba, emxas sapirispirod,<br />

romelic Tavidan dakninebulia da TandaTan<br />

maRldeba. revoluciis mrisxane Zalis da nebis, revoluciis<br />

uzenaesi simarTlis ganmasaxierebeli arseba<br />

Sinaganad Rataki, gonebaSezRuduli fanatikosi aRmoCndeba,<br />

romlis TiTqosda Seucnoblad Rrma suli viwro<br />

marqsistul dogmaSia Cateuli. klasTa brZolis Teoriis<br />

miRma is ver xedavs cocxal adamianebs, maT simar-<br />

Tles da Sordeba imasac, risTvisac TiTqos revolucia<br />

moxda _ revoluciis deklarirebuli mizani swored<br />

199


hakisnairi socialuri warmomavlobis adamianebis qomagobaa<br />

da kapitnis ideuri da moraluri kraxia is, rom<br />

igi amgvari adamianis mimarTac sulier sibrmaves iCens.<br />

kapitani, romelic hakis monad miiCnevs, TviTon gamodgeba<br />

Tavisi dogmis, agresiuli impulsebis da Zalauflebismoyvareobis<br />

mona.<br />

sulieri siRaribis da sibrmavis gamo bolSeviki kapitani<br />

ar SeiZleba iyos tragikuli _ Tundac tragikulad<br />

Semcdari _ gmiri. sulis siviwrove am TiTqosda<br />

araCveulebriv adamians primitiuli moZaladis, tragikuli<br />

gmirebis usaxuri jalaTis rols argunebs.<br />

`haki aZba~ tragikuli fenomenis erT-erTi yvelaze<br />

srulyofili xorcSesxmaa qarTul literaturaSi. mis<br />

tragizms qmnis is, rom rogorc filisterul-meSCanuri<br />

konformizmi da uprincipoba, aseve bolSevikuri<br />

fanatizmi gardauvalad, fatalurad ewinaaRmdegeba<br />

adamianur Rirsebas, erTgulebas da siyvaruls, simar-<br />

Tles. amitom moTxrobaSi movlenaTa ganviTarebas, siuJetis<br />

moZraobasac fataluri aucileblobis xasiaTi<br />

eZleva. amaSi Tavisi wvlili Seaqvs agreTve bedisweris<br />

idumali winaTgrZnobis romantikul motivs.<br />

moTxrobaSi warmoisaxeba tragikuli situacia,<br />

roca gardauvali xdeba adamianebis mier sicocxlis<br />

msxverplad gaReba im faseulobebis gadasarCenad, romelTa<br />

gulisTvisac Rirs amqveynad sicocxle; konkretuli<br />

adamianebis sicocxle unda Seewiros imas, rac<br />

sazogadod adamianis sicocxles aniWebs sazriss.<br />

haki aZba, nawarmoebis upirvelesi tragikuli gmiri,<br />

Tavisi erTguli siyvaruliT ujuS emxasac tragikuli<br />

gmiris sulier rangs moapovebinebs. hakis damokidebuleba<br />

ujuSisadmi, cxadia, ZiZiSvilobis tradicias<br />

efuZneba, romelic Tavadebis da glexebis urTierTobas<br />

zneobriv da humanur xasiaTs aZlevs, magram tradicia<br />

am urTierTobis kulturul-simboluri forma ufroa,<br />

misi Sinaarsi ki WeSmariti adamianuri siyvarulia,<br />

WeSmariti megobrobaa. `haki aZbaSi~, iseve rogorc akaki<br />

wereTlis `gamzrdelSi~, ZiZiSvilobis tradiciis Rrma<br />

azri is aris, rom amqveynad adamianur siyvarulze da<br />

200


megobrobaze didi faseuloba ar arsebobs, rom adamianis<br />

yofierebis gamarTleba moyvasis Tavgametebuli<br />

siyvarulia.<br />

haki aZba ujuSis sicocxlis gadarCenas ver SeZlebs,<br />

magram is, rasac igi aRwevs, aranakleb mniSvnelovani da<br />

faseulia _ haki Tavisi Tavganwiruli erTgulebiT<br />

ujuSs Rirseulad sikvdils SeaZlebinebs. emxa, romelic<br />

bolSevikebisadmi mistikuri ZrwoliT aris Sepyrobili,<br />

mxolod hakis gverdiT, misi wyalobiT ibrunebs<br />

Sinagan Zalas da Rirsebas _ hakis gareSe is TiTqos<br />

arasruli, nakluli adamiania. emxa hakis meoxebiT<br />

kvdeba amayi, is, Tavisi jalaTebis mimarT moraluri<br />

upiratesobis grZnobiT Sinaganad gamagrebuli, azidavs<br />

tragikuli gmiris tvirTs.<br />

haki, romantizebuli ubralo glexi, sulis simdidriT<br />

bevrad aRemateba maT, vinc socialurad da TiTqos<br />

kulturiTac masze maRla dgas. Tu qalaqis mesveurebi<br />

sakuTar pasuxismgeblobas koleqtiur upasuxismgeblobaSi<br />

gaurbian, haki sxvis pasuxismgeblobas kisrulobs;<br />

hakis, kapitnisgan gansxvavebiT, SeuZlia mowinaaRmdegis<br />

TvaliT, misi poziciidan Sexedos sinamdviles;<br />

haki aSkarad ufro gonieria ujuSis axlobel Tavadebze,<br />

romlebsac maTi TanasworiviT esaubreba (esec<br />

mowmobs, rom, kilgas azris sawinaaRmdegod, mis arseba-<br />

Si monobis natamali ar aris); miTumetes aSkaraa Tavadebis<br />

mimarT hakis zneobrivi upiratesoba. hakis sulier<br />

da moralur ierTan Sedareba amJRavnebs yvela socialuri<br />

Zalis zneobriv siRaribes, romlebic nawarmoebSi<br />

arian warmoCenili. aseTi adamianis mier cxovrebis<br />

uaryofa niSnavs, rom am cxovrebaSi simarTles,<br />

Rirsebas, siyvaruls adgili aRar rCeba.<br />

`haki aZbaSi~ vaJa-fSavelas poemebis, gansakuTrebiT<br />

`stumar-maspinZlis~ tragikuli suli ganagrZobs<br />

arsebobas. qiaCelis novela am poema-tragediis msgavsad<br />

agebulia Seunelebeli dinamikiT gaSlil eqstremalur<br />

situaciebze, fataluri simtkiciT Sekrul movlenaTa<br />

wyebaze; aqac mkveTria TviTmyofadi pirovnebebis<br />

SeuTavsebloba kritikulad daxatul agresiul<br />

201


masasTan da es mTeli sisavsiT warmoaCens pirovnebaTa<br />

daurRveveli solidarobis faseulobas, humanuri<br />

tradiciebis mkvidr mniSvnelobas; `stumar-maspinZel-<br />

Si~ da `haki aZbaSi~ erTnairia mtrisadmi damokidebuleba<br />

_ misi sisastike gamowveulia imiT, rom mteri<br />

faqtobrivad araadamianad aris miCneuli da amitom mis<br />

mimarT yovelgvari uzneobis Cadena gamarTlebulia;<br />

mterTan urTierToba SeiZleba emyarebodes mxolod<br />

SurisZiebis kanons: rogorc zviadaurs swiraven qistebi<br />

TavianT mkvdars, aseve swiraven bolSevikebi emxas<br />

moklul mezRvaurs...<br />

`haki aZbaSi~ qarTuli kultura bolSevizms upirispirebs<br />

Tavisi faseulobaTa sistemis birTvs _ adamian-<br />

Ta Rrma sulier kavSirs, axloblobis kults, rainduli<br />

moraliT nasazrdoeb Rirsebis grZnobas.<br />

hakis saxe tradiciuli qarTuli msoflgagebis da<br />

eTikis gviani gacxadebaa. haki aZbas literaturuli arqetipi<br />

avTandilia. amave dros qiaCelis gmiris winaparia<br />

istoriuli pirovneba _ cotne dadiani, romelSic<br />

TiTqos `vefxistyaosnidan~ gadmosaxlda avTandilis<br />

suli, misi Tavgametebuli siyvaruli da erTguleba<br />

moyvasisadmi, misi gonebamaxviloba, moxerxebuloba da<br />

artistizmi, romelsac Tavisi keTilSobiluri miznebis<br />

misaRwevad iyenebs.<br />

cotnes msgavsad mters nebayoflobiT Cabarebuli<br />

haki aZbac misgan axloblis gamosaxsnelad moxerxebulobas<br />

da artistizms iSveliebs, SeniRbvas mimarTavs<br />

da ase cdilobs bolSevikTa atamanis gulis molbobas.<br />

magram cotne dadianis mier dayoliebuli monRolisgan<br />

gansxvavebiT, misi Soreuli bolSeviki memkvidris<br />

moxibvla da gulis mogeba SeuZlebelia. bolSeviki,<br />

totalitaruli adamiani brmaa sxva civilizaciis warmomadgenlis<br />

faseulobebisadmi, moklebulia unars<br />

Cawvdes sxvis Tavisebur sulierebas, gansxvavebul<br />

pozicias da simarTles. igi Trgunavs yvelafers, rac<br />

mas ar gavs, rac misi viwro simarTlis miRmaa.<br />

202<br />

2005


cduneba<br />

romani `sisxli~ mxatvruli RirsebiT da popularobiT<br />

Camouvardeba leo qiaCelis yvelaze mniSvnelovan<br />

nawarmoebebs. praqtikulad is TiTqmis miviwyebulia.<br />

`sisxlSi~ faqtografia xSirad faravs movlenebis<br />

Sida, arsebiT ganzomilebas, personaJebis saxeebi arasakmarisadaa<br />

gamokveTili... magram amasTanave romanSi<br />

aris maRali SemoqmedebiTi tonusiT dawerili monakve-<br />

Tebi, gansakuTrebiT sikvdilTan dakavSirebuli scenebi<br />

(sikvdilis gancda-warmoCenis siZliere saerTodac<br />

gamoarCevs leo qiaCels); igrZnoba is gulisxmiereba<br />

pirovnebis Sinagani, sxvebisTvis dafaruli sicocxlis<br />

mimarT, romelic epoqis mxatvruli cnobierebis mkafio<br />

Tvisebaa; romanis stili TiTqos qveteqstis teqnikas<br />

mogvagonebs saqmiani, Tanabari toniT, pirdapir<br />

uTqmelis, nagulisxmevis gazrdili wiliT; zogjer ki<br />

aseT maneras, romelsac yru ironiac erTvis, eqspresionistulad<br />

agznebuli saxeobrioba enacvleba; rac<br />

mTavaria, `sisxlSi~ realisturi miukerZoeblobiT<br />

aris naCvenebi qarTveli social-demokratebis cxovreba<br />

saukunis dasawyisSi; romani mogviTxrobs, rogor<br />

Tavisufldeba doqtrinis salteebisgan axalgazrda<br />

inteligenti _ menSeviki; am procesis gamosaxva yovel-<br />

Tvis ar aris reliefuri, magram mTlianobaSi sakmaod<br />

damajerebelia.<br />

arCil dadiSianis marqsistul msoflmxedvelobas<br />

bzaravs adamianuri arsebobis siRrmiseul fenomeneb-<br />

Tan misi pirispir Sexvedra _ siyvarulis tanjva, drois<br />

Cumi, idumali qroba da yofierebis umyaroba, sikvdilis<br />

saSineleba marqsistuli doqtrinis Tvalsawieris<br />

miRmaa.<br />

social-demokratiuli ideologiisadmi agulgrilebs<br />

arCils revolucionerebTan axlo urTierToba<br />

da maTi kargad gacnobac. Tu erTi maTgani axirebuli<br />

fanatikosia, romelic Tvlis, rom engelsze ufro sworad<br />

esmis marqsizmi, sxvebi ideur mrwamss moklebuli<br />

arian. revolucioneroba maTTvis ubralod xelobaa,<br />

203


omliskenac gaboroteba, SurisZiebis Jini ewevaT (rogorc<br />

amas arCilis ZiZiSvilis Tavgadasavali mowmobs).<br />

maT saxeebs mwerali TavSekavebiT xatavs da Ria Sefasebebs<br />

gaurbis _ aramarto imitom, rom mkacri obieqturoba<br />

misi stilis maxasiaTebelia, aramed imitomac, rom<br />

romani ukve ocian wlebSi iwereboda (is 1927 wels gamoqveynda).<br />

mainc TvalsaCinoa am xalxis raoba _ Zaladoba<br />

da sisxlisRvra maTTvis normaluri movlenaa, isini<br />

moralur problemebze Tavs ar imtvreven. avismomaswavebeli<br />

nakvTebi SeiniSneba revolucionerebis saxeebSi.<br />

social-demokratebis, gansakuTrebiT bolSevikebis<br />

wreSi arCil dadiSiani orTodoqsiis da Seuwynareblobis<br />

damTrgunvelobas grZnobs. pirovnebis sulieri<br />

Tavisufleba, damoukidebeli azrovnebis, eWvis ufleba<br />

CaixSoba. esec TandaTan aSorebs arCils socialdemokratebisgan.<br />

misi maZiebeli buneba veRar eTviseba<br />

doqtrinis sworxazovnebas. igi imsWvaleba pativiscemiT<br />

cocxali sinamdvilisadmi, romelic aRemateba nebismier<br />

gonebaWvretiT sqemas da proeqts, nebismier<br />

dogmas.<br />

mainc social-demokratiuli ideologiisgan arCil<br />

dadiSianis gandgomis mTavari mizezi erovnuli fenomenisadmi<br />

am ideologiis nihilisturi damokidebulebaa.<br />

erovnuli nihilizmisgan dadiSianis gankurneba danawevrebulad<br />

ar aris warmoCenili, magram misi gardamtexi<br />

momentebis motivireba damafiqrebel dakvirvebebs<br />

Seicavs.<br />

cixeSi arCil dadiSians leqciis wakiTxva mouxdeba<br />

erovnuli sakiTxis marqsistuli gagebis Temaze _<br />

dadiSianis WeSmarit marqsistobaSi eWvi eparebaT da es<br />

eWvi leqciam unda gafantos. igi aramarto axerxebs<br />

amas, aramed TavisTavSi imden paToss aRmoaCens, rom<br />

TviTonve ukvirs. marqsizmis aRar sjera, magram marqsistul<br />

Tvalsazriss erovnul sakiTxze iseTi gulwrfeli<br />

TavgamodebiT icavs, rom ver gaugia, ra alaparakebs<br />

ase. mxolod bundovnad gauelvebs SegnebaSi `molandeba...<br />

odesRac Zlieri, magram amJamad ganadgurebuli<br />

modgmis daSinebuli sulisa, romelsac sakuTari<br />

204


Tavis uaryofa daSTenoda Tavdacvis ukanasknel da<br />

erTaderT saSualebad, rom arseboba ganegrZo~.<br />

es paradoqsi SeiZleba ase gavigoT _ `modgmis suli~<br />

daiqanca erovnuli TviTmyofobisTvis brZolaSi<br />

gancdili mravali marcxiT, daiTrguna am brZolis<br />

uperspeqtivobis grZnobiT da amitom ebRauWeba moZRvrebas,<br />

romelic erovnul problemas saerTod ar miiCnevs<br />

arsebiTad, socialuri samarTlianobis damyarebas<br />

saxavs yvela problemis gadaWris pirobad; erovnuli<br />

Cagvris Ziric socialuri Cagvra, usamarTlobaa da<br />

mizezis mospobiT moispoba Sedegic; patara, dauZlurebul<br />

ers, amgvarad, TiTqos gadarCenis Sansi eZleva...<br />

SesaZlebelia, amgvarma ganwyobamac ganapiroba is, rom<br />

social-demokratiuli moZraoba saqarTveloSi masobrivi<br />

mxardaWeriT sargeblobda.<br />

arCil dadiSiani Semdegac ganagrZobs fiqrs ucnauri<br />

leqciis Sesaxeb da agnebs im ZiriTad motivs, romelic<br />

sakuTar erovnebas ase gatacebiT uarayofinebs.<br />

Tavis megobars, patriotuli enTuziazmiT savse<br />

kacs Salva ramaZes arCili umxels: `cixeSi rom viyavi,<br />

uCveulo azrebi damebadnen... im azrebis uCveuloba<br />

imaSi gamoixateboda, rom... rogor giTxra... qarTveli<br />

rom viyavi, amis gamo Tavi Zalian mecodeboda. amas isic<br />

daemata, rom Zalian mindoda erovnulad didi vyofiliyavi,<br />

sul erTia, warsuliT Tu awmyoTi, magram gansakuTrebuli<br />

didebiT mindoda meamayna. ai, rogorc es<br />

inglisels, an frangs, germanels, russ SeuZlia, ginda<br />

Zvelebs mravals kidev, berZnebs, romaelebs da sxvebs.<br />

magram, warmoidgine, saamayo Cvens istoriaSi maincdamainc<br />

veraferi ver aRmovaCine... ra iyo mizezi, rom sul<br />

ubedureba gvWirda da monobas Tavi verasodes ver<br />

davaRwieT...~.<br />

uTuod Rirs am iSviaT aRsarebaSi gamkrTali fenomenis<br />

gageba vcadoT.<br />

sakuTari dabeCavebuli eris uaryofisken pirovnebas<br />

ubiZgebs survili, aRar iziarebdes mis ubedurebas<br />

da uRonobas, magram am movlenis mTavari wanamZRvari<br />

mainc sxva ram aris _ pirovnebis survili, iyos `erov-<br />

205


nulad didi~, ekuTvnodes mZlavr, dawinaurebul mTlianobas,<br />

wili edos mis warmatebebSi. xolo es arsebiTad<br />

niSnavs, rom pirovnebas unda TviTon iyos `didi~, siamayis<br />

da Tavmomwoneobis uflebis mqone. survili, iyo<br />

`erovnulad didi~, Tavis siRrmeSi, arsSi emTxveva survils,<br />

iyo `pirovnulad didi~.<br />

`sididis~ moTxovnilebas, arCil dadiSiani rom<br />

grZnobs, rogorRac unda pasuxobdes ideologia, romlis<br />

saxeliTac igi erovnul interesebs ugulebelyofs.<br />

marqsistuli ideologia principulad da xazgasmulad<br />

internacionaluria, miznad isaxavs aucileblad<br />

sakacobrio masStabiT ganxorcieldes, kacobrioba er-<br />

Tiani da erTgvarovani gaxados. da es Zalian uadvilebda<br />

mcire, susti da uCinari eris warmomadgenels<br />

arasrulfasovnebis da sipataravis kompleqsisgan ga-<br />

Tavisuflebas _ marqsistul ideasTan ziarebiT igi<br />

erTbaSad mZlavri saerTaSoriso socialisturi moZraobis<br />

nawilad da revoluciurad gardasaqmneli msoflios<br />

moqalaqed iqceoda; doqtrinis maRiarebeli ra-<br />

Rac dids, globalurs ekedleboda da amiT TviTonac<br />

`diddeboda~; misi ambiciis winaSe araxelsayreli erovnuli<br />

warmoSoba barierad aRar aRimarTeboda; es doqtrina<br />

mis pativmoyvareobas da TviTdamkvidrebis survils<br />

Tavazobda uzarmazar samoqmedo sivrces _ mTel<br />

planetas, anda Cvens pirobebSi ruseTis imperias mainc.<br />

gandidebis am SesaZleblobebs gamZafrebulad<br />

grZnobdnen qarTveli marqsistebi, xolo erT-erTma<br />

maTi srulad gamoyenebac SeZlo. qarTvelma menSevikebma<br />

ki msoflio didebis wyurvili imiT moikles, rom<br />

qveynierebis dasanaxad TiTqos wamoiwyes uCveulo da<br />

evropisTvisac ki sanimuSo ram _ demokratiis da socializmis<br />

Serwyma; saqarTvelo aramarto daubrunda civilizebul<br />

samyaros, aramed TiTqos mis avangardSic<br />

moeqca.<br />

saqarTvelos Tavis istoriul tragediaSi fatumad<br />

evropisgan mowyvetilobac evlineboda da CvenSi yovelTvis<br />

cocxlobda civilizaciis ganviTarebis centrTan<br />

SeerTebis survili. da ai, movida TiTqosda yve-<br />

206


laze progresuli evropuli moZRvreba, romelic araviTar<br />

manZilebs da sxva dabrkolebebs ar epueboda da<br />

msoflios gaerTianebas apirebda. gaCnda macduri perspeqtiva<br />

_ swrafi naxtomiT sakacobrio progresis orbitaze<br />

isev gasvlis, provinciuli mivardnilobis da<br />

uCinarobisgan Tavisdaxsnis, msoflios avanscenaze<br />

gaRwevis perspeqtiva. qarTvelebis swrafvas `sididisken~,<br />

TavisgamoCenis da vrcel sarbielze damkvidrebisken<br />

axali moZRvreba bevrs aRuTqvamda.<br />

magram ra muxtavs, ra aZlevs impulss am swrafvas?<br />

qiaCelis romanSi es kiTxva ase JRers: `aviRoT Cveni<br />

saerTo sulis xasiaTi, didis daCemeba rom gvCvevia da<br />

misi faqtiuri SesaZlebloba ki rom ara gvaqvs. saidan<br />

aris es Seusabamo gaqaneba, siTamame? bolos da bolos,<br />

ramdeni or milioniani xalxi cxovrobs qveyanaze, da ra<br />

SeviqeniT maincdamainc Cven, rom amden pretenzias vacxadebT...<br />

damafiqrebeli ar aris gana, rom Cveni Segneba<br />

meorexarisxovani eris xvedrs istoriaSi ar urigdeba<br />

da imaze mets moiTxovs, risi mocemac Cvens awindels,<br />

faqtiur ZalRones SeuZlia~.<br />

am ucnauri movlenis Salva ramaZiseuli ganmarteba<br />

miTopoeturi ieris mqonea: qarTvelebi warmoadgenen<br />

didi da mZlavri modgmis naSTs, romelic odesRac<br />

erT-erT mTavar rols TamaSobda msoflio istoriaSi<br />

da msoflio kulturis erT-erTi mTavari Semoqmedi<br />

iyo. Semdeg man msoflio hegemoniisTvis brZolaSi katastrofa<br />

ganicada da misi gadarCenili nawili kavkasias<br />

Seexizna. `im energiis mcire nakadma, romelic<br />

qarTvel tomebs maTi didebis samSoblodan gamohyva,<br />

aRar ikmara kvlav didi istoriis Sesaqmnelad. man isRa<br />

SeZlo, rom or aTeul saukuneze meti kidev ibrZola<br />

Tavis saxis SesanarCuneblad, xolo kacobriuli idealisTvis<br />

mis mier gaweuli umagaliTo, magram amao<br />

brZolis aRsabeWdad, istoriis sinidisSi amiran-mijaWvuli<br />

palo Caaso, rogorc xorcSesxmuli, samaradiso<br />

mxileba imisa, rac iyo da rac axla aris... saukuneebis<br />

manZilze drogamoSvebiT aqac ifeTqebda xalxis wiaR-<br />

Si, mis qveSegnebaSi, mileqili mogoneba gardasuli di-<br />

207


debisa... didi rusTaveli, magaliTad, im didebidan<br />

momdinareobs. Cveni modgmis meore periods, romelsac<br />

sakuTriv saqarTvelos istorias vuwodebT, rusTavelis<br />

warmoSoba ar SeeZlo. amitom hgavs is saswauls.<br />

rusTavelis saxiT Cvenma modgmam erTxel kidev moigona<br />

Tavisi didebis xana... da Cveni gardauvali zmanebac<br />

didebisa... casaviT rom Cvens suls gadaxurvia,<br />

sizmruli molandebaa imisa, rac odesRac iyo... da unda<br />

gvwamdes, rom qarTveli xalxi Tavisi gardasuli didebis<br />

mosagoneblad kvlav gviCvenebs saswauls. es iqneba<br />

axali amiranis movlineba, magram zRaparSi ki ara,<br />

_ sinamdvileSi~.<br />

es yvelaferi emociurad STambeWdavia, magram ufro<br />

realisturi iqneba vifiqroT, rom qarTvelTa `gardasuli<br />

dideba~ burusiT mocul SoreTSi ki ar aris sa-<br />

Zebneli, aramed swored rusTavelis epoqaSi, rodesac<br />

saqarTvelos yovelmxrivma aRmavlobam am masStabis<br />

figura savsebiT kanonzomierad warmoSva. maSin saqar-<br />

Tvelo realurad iyo `istoriis qartexilebze gamarjvebuli<br />

erovnuli organizmi da qartexilebis mbrZanebeli,<br />

gind momavlinebeli erovnuli nebisyofa~ _ iyo<br />

istoriis mniSvnelovani da aqtiuri subieqti.<br />

qiaCelis gmiris romantikuli Teoria sworia im<br />

mxriv, rom qarTvelebis `survilTa diadobani~ marTlac<br />

istoriuli warsulis cnobieri Tu qvecnobieri<br />

xsovnidan aris aRmocenebuli.<br />

meoce saukuneSi xangrZlivi dakninebis da daCrdilulobisTvis<br />

TavisdaRwevis dagubebuli Jini, pativis<br />

da didebis moxveWis wadili, msoflio istoriaSi kvlav<br />

Carevis da mniSvnelovani funqciis kisrebis moTxovnileba,<br />

romelsac eris istoriuli mexsierebis noyieri<br />

fena kvebavda, Cveni Tanamemamuleebis garkveul nawil-<br />

Si gamrudebulad gamovlinda. es ltolvebi moeWidnen<br />

doqtrinas, romelic maT xorcSesxmis macdunebel SesaZleblobebs<br />

usaxavda, oRond sanacvlod erovnuli<br />

da, Tu ukiduresobaze vilaparakebT, saerTod humanisturi<br />

faseulobebis gawirvas moiTxovda.<br />

1990<br />

208


geronti qiqoZe<br />

realistis simarTle da sisadave<br />

qarTuli memuaruli da dokumenturi literaturis<br />

bolodroindel SevsebasTan erTad Seivso Cveni warmodgena<br />

im gansacdelze, romlis gadatanac saqarTvelos<br />

mouxda meoce saukuneSi. amgvari literaturis<br />

siuxveSi geronti qiqoZis `Tanamedrovis Canawerebi~<br />

gamoirCeva iSviaTi obieqturobiT, dakvirvebis da analizis<br />

iSviaTi simaxviliT. ndobiT gangvawyobs avtoris<br />

upretenzioba _ is arasdros daJinebiT Tavs ar gvaxvevs<br />

sakuTar Tvalsazriss da gadmocemul movlenebSi<br />

sakuTar rolsac momabezreblad ar usvams xazs. igi<br />

sinamdvilisadmi realisturi erTgulebiT gviziarebs,<br />

risi mowmec iyo da Tavis damokidebulebas Txrobis<br />

sagnisadmi TviT am saganSi faqizad gaazavebs.<br />

imis miuxedavad, rom mwerali Tavisi Sinagani samyaros<br />

gamJRavnebaSi TavSekavebas iCens, es samyaro,<br />

avtoris sulieri ieri cxadad warmogvidgeba. Cven<br />

vgrZnobT mwerlis gangeb dayruebul tkivils, uxmauro<br />

principulobas adamianebis da faqtebis zneobriv SefasebaSi,<br />

mis TavmdablobiT mosil sibrZnes, romelsac<br />

araferi akvirvebs, skepticizms, romelic xSirad simarTlis<br />

wvdomis ufro saimedo saSualebaa, vidre<br />

gulwrfeli enTuziazmi... momxiblavia geronti qiqoZis<br />

Taviseburi stoicizmi, romelic mdgomareobs tragikul<br />

viTarebaTa winaSe sulis aumRvrevlobis da gonebis<br />

sinaTlis SenarCunebaSi da TiTqos sazrdoobs samyaros<br />

faruli, maradiuli moraluri sazrisis WvretiT,<br />

sikeTis da borotebis mudmivi mimoqcevis<br />

SegnebiT.<br />

geronti qiqoZe sinamdviles xSirad ironiiT umzers.<br />

Tumca es ironia zogjer momakvdinebelicaa, is<br />

ar aris TvalismomWreli, radgan Cumi melanqoliiTaa<br />

ganelebuli, melanqoliiT, romelic axlavs geronti<br />

qiqoZis mTel eseistur da kritikul Semoqmedebas.<br />

209


`Tanamedrovis CanawerebSi~ mwerlis ena, rogorc<br />

misTvis saerTod aris damaxasiaTebeli, dawmendili da<br />

moqnilia; plastikuri stiliT ikveTeba qarTveli politikosebis<br />

da inteligentebis portretTa wyeba. es<br />

portretebi ixateba dauZabavad, mxolod arsebiTi nakvTebis<br />

moxazviT, ramdenime zedmiwevniT zusti Strixis<br />

meSveobiT. geronti qiqoZis mwerlur bunebasTan<br />

erTnairad SeuTavsebelia ikonografiac da karikaturac.<br />

igi mudam cdilobs esa Tu is pirovneba dainaxos<br />

mTlianobaSi, rogorc RirsebaTa da sisusteTa organuli<br />

xlarTi, imisgan damoukideblad, ranairad aris ganwyobili<br />

am pirovnebisadmi. mis TxrobaSi usimpaTio subieqtebic<br />

rogorRac adamianurad gamoiyurebian.<br />

geronti qiqoZis SemoqmedebiTi individualobis-<br />

Tvis niSandoblivia miswrafeba, pirovnebis fsiqologiur<br />

TaviseburebebTan erTad gamokveTos misi kulturuli<br />

da msoflmxedvelobrivi profili. ase iqmneba<br />

lakonuri, magram mravlis metyveli da damtevi grafikuli<br />

saxeebi. realisturi simarTliT da sisa<strong>daviT</strong>,<br />

yovelgvari gadaWarbebis Tu paTetikis gareSe arian<br />

warmodgenili noe Jordania, arCil jorjaZe, irakli<br />

wereTeli, karlo CxeiZe, spiridon kedia, sergo orjonikiZe,<br />

pavle sayvareliZe, mixeil javaxiSvili, paolo<br />

iaSvili da sxvebi.<br />

geronti qiqoZisTvis saerTod da kerZod rogorc<br />

istoriuli movlenebis ganmsjelis da SemfaseblisTvis<br />

gamorCeulad damaxasiaTebelia zomierebis grZnoba,<br />

rac dakavSirebulia rTuli procesebis dialeqtikuri<br />

Wvretis unarTan _ igi miiltvis mxedvelobaSi<br />

iqonios am procesebis winaaRmdegobrivi mxareebis da<br />

momentebis mTlianoba. amgvari TvalTaxedviT aris<br />

aRqmuli `Tanamedrovis CanawerebSi~ saqarTvelos damoukideblobis<br />

periodi, saqarTvelos maSindeli mesveurebis<br />

saqmianoba, imdroindeli cxovrebis atmosfero.<br />

es atmosfero ar iyo erTgvarovani, igi xalxis<br />

aweuli ganwyobis garda imasac moicavda, rasac mwerali<br />

daxvewili ironiiT aRbeWdavs: `sagareo bazris<br />

uqonlobis gamo saxelmwifo da kerZo marnebSi did-<br />

210


Zali Rvino dagrovda. mxedrobis da inteligenciis<br />

farTo wreebi TiTqo SiSma moicva, es Rvino ar daZmarebuliyo.<br />

radgan yvelas ar SeeZlo oficialur banketebs<br />

daswreboda, daiwyo gauTavebeli Rreoba kerZo<br />

ojaxebsa, yavaxanebsa, sasadiloebSi. es iyo namdvili<br />

lxini Jamianobis dros~.<br />

savsebiT uiluziod hyavs danaxuli geronti qiqo-<br />

Zes social-demokrati liderebi, Seuferavad aqvs warmodgenili<br />

maTi nakli da Secdomebi, magram aseve cxadad<br />

iTvaliswinebs igi saqarTvelosTvis arakeTilmyofel<br />

istoriul viTarebas, garemoebaTa simZimes. amitom<br />

misi kritikul-ironiuli gansja moklebulia aRSfoTebas<br />

da sabraldebo daskvnis simkacres. es imiTac<br />

ganisazRvreba, rom mwerals SeumCneveli ar rCeba damoukideblobis<br />

swrafwarmavlobis erT-erTi mizezi _<br />

imdroindeli qarTuli sazogadoebis zneobis defeqtebi,<br />

misi nacionaluri TviTSegnebis sisuste. ai, amis<br />

amsaxveli patara detali: `qarelSi Tu gomSi erTi gzad<br />

mimavali glexi SeCerda da rusulad wamoiZaxa: _ Zirs<br />

simindis respublika! _ vis dascinis, Tavis Tavs? _<br />

ikiTxa gaocebulma rusma oficerma~.<br />

aseTi detalebis, wvrilmanebis, SemTxvevebis mimarT<br />

geronti qiqoZe mgrZnobiare da yuradRebiania,<br />

maTSi povebs socialur-politikuri sinamdvilis sulier<br />

arss, did istoriul cvlilebaTa adamianur ganzomilebas,<br />

rac misTvis yvelaferze ufro saintereso<br />

da mniSvnelovania. amas es pasaJic mowmobs: `Rame wisqvilSi<br />

gavaTieT, sadac moxuci mewisqvile Semwvari kvaxiT<br />

da izabelas RviniT gagvimaspinZlda. Semovida vi-<br />

Rac axalgazrda glexi, komunisturi partiis axali<br />

nergi da Cveni Raribi trapezi gaiziara, gviambo, ori<br />

dRis winaT tyeSi Sevedi wnelis mosaWrelad da iq moulodnelad<br />

qajs Seveyareo. sruliad titveli iyo, lamazi<br />

qalis saxe hqonda, xSiri Tma gaeSalao. waldi Semovkari,<br />

iwivla da miimalao~. advili warmosadgenia,<br />

saxelmwifo ideologiis rogori Clungi, fanatikuri<br />

damcveli dadgeba am axalgazrda bolSevikisgan, ro-<br />

211


gor Semateben Zalas mis politikur aqtivobas Warbi<br />

erotiuli impulsebi.<br />

memuarebis emociur-azrobriv da kompoziciur<br />

centrs qmnis masobrivi represiebis periodis analizi.<br />

saqarTveloSi am represiebis mTavari ganmaxorcieleblis,<br />

berias aRzevebis wanamZRvrad geronti qiqoZe garkveul<br />

politikur tendencias miiCnevs: nepma, `socializmis<br />

ukandaxevam~ bolSevikur partiaSi Seasusta<br />

Zveli gvardiis dogmatikosTa poziciebi; eretikosebis<br />

Seviwroebamac adgili gaaTavisufla stalinis diqtaturis<br />

mxardamWerTaTvis, romelTac ideuroba maincdamainc<br />

ar moeTxovebodaT, piriqiT, uprincipoba stalinisTvis<br />

iolad mosaxmars xdida da winsvlaSi xels<br />

uwyobda maT.<br />

roca mwerali berias saqmianobisTvis migvadevnebinebs<br />

Tvals, mis garegnulad dinj, mkafiod mowesrigebul<br />

Txrobas Sinagani daZabuloba da simwvave dayveba.<br />

geronti qiqoZis azriT, beriam saqarTvelos didi ziani<br />

imiTac miayena, rom xalxs patriotis niRbiT evlineboda,<br />

aman ki bevri Seiyvana SecdomaSi. zogs dResac<br />

sjera berias patriotizmi. es an gulubryvilobaa, an<br />

patriotizmze damaxinjebuli warmodgenis gamovlineba,<br />

radgan beriasnairi adamianis patriotuli grZnoba<br />

sinamdvileSi SeiZleba mxolod raRac zoologiuri<br />

instinqti iyos. maxvilgonivruli da zedgamoWrilia<br />

saqarTvelos jalaTis geronti qiqoZiseuli xatovani<br />

daxasiaTeba: `sulTmobrZavTa xrials Tbilisis diqtatori<br />

ise iyo SeCveuli, rom albaT misi SewyvetisTanave<br />

eRviZeboda, rogorc eRviZeba mewisqviles, roca dolabis<br />

xriali Cerdeba~.<br />

represiebis aRwerisas avtori dagvanaxebs cxovrebis<br />

paradoqsebs, ucnaurobebs, bedis ironias. skeptikosi<br />

mixeil javaxiSvili, sabWoTa reJimis mamxilebeli,<br />

da pavle sayvareliZe, aTeisti, marqsisti, sikvdilis<br />

win erTnairad eZeben nugeSs religiaSi... anda, vTqvaT,<br />

Seurigebeli mtrebi, erTmaneTis moZule adamianebi<br />

gverdigverd aRmoCndebian rogorc gansasjelebi.<br />

212


geronti qiqoZe gamokveTs sabWoTa reJimis erT-erT<br />

yvelaze Rrma Sinagan winaaRmdegobas _ es reJimi Tavis<br />

ZiriTad principad koleqtivizms acxadebda, sinamdvileSi<br />

ki mudmivi teroris viTareba adamianis egoistur<br />

ltolvebs amZafrebda. `sazogadoebis erTi nawili daemsgavsa<br />

cecxlis mfrqveveli mTis Ziras aSenebuli<br />

qalaqis mcxovreblebs, romlebic Cqaroben siamovnebis<br />

fiala amoswuron, vinaidan xvalindeli dRe uzrunvelyofili<br />

ara aqvT~.<br />

magram geronti qiqoZe fiqrobs, rom sabWoTa reJimis<br />

arseboba da sicocxlisunarianoba teroris, SiSis<br />

garda sxva safuZvlebsac emyareba. mwerali analitikurad<br />

aRwers bolSevikebis mier Seqmnili sazogadoebis<br />

struqturas da am struqturas saxavs reJimis gamZleobis<br />

pirobad. es aris ierarqiuli sazogadoeba, magram<br />

misi zeda fenebis Semadgenloba cvalebadia, amitom<br />

qveda fenebis mkvidrT iq moxvedris macdunebeli SesaZlebloba<br />

eZlevaT. cxadia, es cirkulacia ganamtkicebs<br />

reJims; bolSevikebma uzrunvelyves xelisuflebisadmi<br />

muSebis mxardaWera, romelTa materialuri da<br />

moraluri mdgomareoba erTgvarad gaumjobesda; efeqtiani<br />

aRmoCnda maT pativmoyvareobaze ostaturi zemoqmedebac,<br />

maTi namdvil Tu potenciur gmirebad Seracxva;<br />

xolo sabWoTa xelisuflebis mier daymevebuli<br />

glexobisTvis `mainc erTgvari sanazRauro iyo, rom<br />

misi Wirnaxulis didi nawili saxelmwifos mihqonda da<br />

ara uqm memamules~; reJims emadlierebian isini, visac<br />

sabWoTa saxelmwifom ganaTlebis miRebis saSualeba<br />

misca da vinc axali, naklebad kvalificiuri da nayofieri<br />

inteligenciis mravalricxovani amqari Seadgina.<br />

avtori aRniSnavs sabWoTa reJimis dros saqarTveloSi<br />

momxdar garkveul ekonomikur da kulturul<br />

Zvrebs, magram misTvis mTavaria is mavne Sedegebi, romlebic<br />

maT axlda _ saqarTvelos gadaqceva monokulturebis<br />

qveynad, araqarTvelTa migraciis saxifaTo<br />

gaZliereba da am fonze qarTuli kulturis jansaRi<br />

funqcionirebis Seferxeba, xalxis iniciativis<br />

Seborkva...<br />

213


memuarebis erT-erTi mTavari personaJia stalini,<br />

romelsac mwerali xedvis Tavisi meTodis Sesatyvisad<br />

_ aracalmxrivad da araerTmniSvnelovnad warmogvidgens.<br />

udavoa, rom stalini Zlieri politikosi iyo, romelmac<br />

mkveTri kvali daaCnia istorias, magram Znelia<br />

daeTanxmo mwerals imaSi, TiTqos stalinis saqmianoba<br />

ase Tu ise progress uxsnida gzas. mainc memuarebis<br />

avtori mTlianobaSi obieqturia stalinis fenomenisadmi,<br />

igi natifi ironiiT xelSesaxebad aRadgens<br />

stalinis gandidebis da TviTgandidebis avadmyofur<br />

process. geronti qiqoZe Rrma realizmiT ganWvrets am<br />

SiSismomgvreli adamianis sulier arss. `stalini, albaT,<br />

imdenad general denikinis, partiuli opoziciebis,<br />

feldmarSal guderianis winaaRmdeg brZolas ar<br />

dauRlia, rogorc jer hitlerTan SeTanxmebam, xolo<br />

Semdeg ruzveltsa da CerCilTan damegobrebam daRala.<br />

rogor SeeZlo vinmes xangrZlivad damegobreboda<br />

adamiani, romelic cxovrebas sayovelTao Seunelebel<br />

omad Tvlida. kaci mas an unda gascloda, an damorCileboda.<br />

misi mZafri xelis moZraoba (meore xeli Semxmari<br />

hqonda), misi damcinavi Rimili Txel tuCebze, misi<br />

gamsWvalavi Tvalebis gamometyveleba mowmobdnen, rom<br />

is aTvaliswunebiT an undoblad uyurebda adamianTa<br />

modgmas, umravlesobas an advilad mosasyidad Tvlida,<br />

an monuri morCilebis da dasjis Rirsad~.<br />

kanonzomieria, rom geronti qiqoZe memuarebs<br />

stalinis glovis monumenturi suraTiT amTavrebs _<br />

amiT dasrulda mTeli tragikuli epoqa, romelmac<br />

TviT memuarebis avtorsac bevri tkivili agema. magram<br />

geronti qiqoZem mainc SeZlo Tavisi moraluri saxis,<br />

Sinagani Tavisuflebis da inteleqtualuri patiosnebis<br />

gadarCena. misi daurRveveli sulis da daxvewili<br />

gonebis anareklia `Tanamedrovis Canawerebic~.<br />

214<br />

1991


grigol robaqiZe<br />

gansacdeli<br />

sabWoeTis fantastikuri realoba, bolSevikuri<br />

reJimis buneba da qarTuli sulierebis bedi am reJimis<br />

pirobebSi, epoqaluri tragediis saTaveebi da mizezebi,<br />

stalinis pirovneba _ yovelive amis mxatvrulanalitikuri<br />

ganWvretis cdaa grigol robaqiZis romani<br />

`Cakluli suli~.<br />

romanis mxatvruli simarTle upirvelesad is aris,<br />

rom masSi moxelTebuli da ganfenilia epoqis SiSismomgvreli<br />

atmosfero. igi yvelaferSi atans, mis gamomfitav<br />

zegavlenas veravin usxlteba. ver usxlteba<br />

mas verc romanis mTavari gmiri. mis saxeSi TiTqos<br />

idealuri qarTvelis stereotipuli xati gamosWvivis:<br />

is raindulad vaJkacuria, amayi da SemarTuli, sicocxlis<br />

Sekavebuli xalisiT savse da Sinagan silbosac ar<br />

aris moklebuli magram es xati Signidan irRveva, masze<br />

damSlelad moqmedebs SiSi, romelic am Zlieri kacis<br />

sulSi Separula da gamjdara.<br />

mtkivneulad akvirdeba Tamazi sabWoTa kavSirSi<br />

RmerTis winaaRmdeg warmowyebul laSqrobas, avadmyofur<br />

movlenas, romelSic sabWourobis arss xedavs.<br />

magram, misi azriT, is, rac xdeba, aucilebelia, radgan<br />

uRmerTo kulturam revoluciis jojoxeTi unda gamoiaros,<br />

krizisi bolomde unda gamwvavdes, raTa mas<br />

rwmenis aRorZineba moyves. es krizisi TviTon Tamazis<br />

arsebasac moicavs, RmerTi arsebiTad masac dakarguli<br />

hyavs. Tumca pozitivizmis da aTeizmis mimarT Zalian<br />

kritikulad, antipaTiurad aris ganwyobili da samyaros<br />

aRiqvams rogorc saidumlos, mainc pirovnuli absolutisgan<br />

mowyvetilia. samyarodan RmerTis da ma-<br />

Rali sulierebis, mowiwebis aRmZvreli faseulobebis<br />

gaZevebas, `jados axsnas~, rac dasavlur civilizaciaSi<br />

spontanuria, xolo sabWoTa sinamdvileSi gegmazomie-<br />

215


ad da amave dros ugono enTuziazmiT xorcieldeba,<br />

igi Sinaganad emijneba da uZaliandeba. magram mas ara<br />

aqvs RmerTis da sulis ukvdavebis cocxali rwmenis fari,<br />

sastiki reJimis masirebuli Semotevisgan rom daicavda.<br />

romanis gmiri iwamleba SiSiT, romlisac rcxvenia<br />

da romelic tanjavs, xolo sakuTari bunebrivi si-<br />

Tamame, drodadro rom ver iokebs, kidev ufro aSfoTebs.<br />

misi suli Tavidanve ganiaraRebulia adamianis<br />

dasaTrgunad konstruirebuli sistemis winaSe, romlis<br />

mTavari samizne swored Tavisufali sulia. is iZulebulia<br />

daeqvemdebaros sistemis mudmiv da ufxizles<br />

kontrols. es kontroli `axali RmerTis~ _ partiuli<br />

saxelmwifos, gpu-s _ Tvalia. `socialisturi koleqtivi<br />

saWiros xdis aseT idumal Tvals. RmerTi kvdeba<br />

_ mis adgils es Tvali ikavebs~. Rrma dakvirvebaa _<br />

religiur sazogadoebaSi adamianebi RmerTis mzeras<br />

grZnoben, es mzeraa maTi cxovrebis universaluri Semmowmebeli,<br />

totalitaruli saxelmwifo ki swored<br />

RmerTs enacvleba, mis prerogativebs iTvisebs.<br />

es Senacvleba iwvevs imas, rom adamianis Sinagani<br />

samyaro daixSoba, yrud Cairazeba. mas aRar SeuZlia<br />

sxva adamianis gulis Sesagebeblad Tavisuflad gai-<br />

Ros, mas ndobiT Seexos, Seerwyas _ `guli misces gulisaTvis~.<br />

romanis gmiri, bunebiT gulRia adamiani,<br />

mowyurebulia aseT urTierTobas, romelic misTvis<br />

RvTaebrivi, sakraluri aqtia, magram boWavs SiSi, `um-<br />

Tavresi seni sicocxlis~ da ver axerxebs xorci Seasxas<br />

am Zlier moTxovnilebas. yvelaze metad Tamazs es<br />

awvalebs, es agrZnobinebs RvTisgan mitovebulobas.<br />

magram adamianzec xom aris damokidebuli, iqneba Tu<br />

ara RmerTi samyaroSi: `RmerTi yvelganaa sadac guli<br />

Riaa, samsxverplo cxovelis darad mzad aris Tavis SesaTavazeblad~.<br />

msxverplgaRebis unari, tanjva-wamebis<br />

tvirTvis Zala aklia Tamazs, vinaidan aklia am Tvisebis<br />

ganmasaxierebel qristianul RmerTTan Sinagani siaxlove.<br />

Tavisi msoflgancdiT igi warmarTi ufroa, miwieri,<br />

xorcieli yofiereba, sicocxle misTvis metad<br />

Zvirfasi da tkbilia. Tavis modgmasTan, bunebis, samya-<br />

216


os cxovelmyofel ZalebTan mas organuli kavSiri<br />

aqvs, rac mis leqsebSic Cans. es romanis gmirs TiTqos<br />

zogierT cisferyanwel poets amsgavsebs. warmarTuli<br />

hedonizmi aramarto mSobliuri stiqiaa misTvis, aramed<br />

sulismosaTqmelic SiSismomgvrel sabWoTa yofaSi.<br />

samyarosTan, sicocxlesTan harmoniul Tanxmobas ani-<br />

Webs mas natas siyvaruli da Tumca am siyvarulSic dalandavs<br />

samyaroSi datanebul bnel, sikvdilismier<br />

elements, mainc avismauwyebel mixvedrebs Zlevs sicocxlis<br />

rogorc RvTisgan dalocvili fenomenis grZnoba.<br />

Tamazi amarTlebs TviT adamianis pirvelcodvas,<br />

radgan amiT miwieri sicocxlis gamravlebas mieca<br />

dasabami.<br />

sicocxlis Tayvaniscema, sicocxlis RvTiuri madlis<br />

gancda, samyaros da adamianebisTvis gulisgaxsnis<br />

wadili aramarto romanis mTavari gmiris sulierebis<br />

Tvisebaa, aramed erovnuli msoflSegrZnebis Zireuli<br />

tendenciac aris, Tuki es msoflSegrZneba Seuryvneli<br />

da aumRvrevelia. `qarTvelebi sufras usxdnen. Tvali<br />

rom qveyanas, mzes, mTebs, xeebs, cxovelebs, adamianebs<br />

ucqers, guls sixaruli efineba da surs Semoqmeds<br />

qeba-dideba Seasxas. dalocvilia wami, roca lxeniT<br />

savse guli meorisaTvis ixsneba, gulis Trobaa, rasac<br />

qarTveli lxinSi ganicdis aq erTmaneTis gaxarebaa<br />

mTavari _ `gana bedniereba ar aris, rom gxedav? rom<br />

vcocxlob? rom gxvdebi da mxvdebi?~. amgvar msoflgancdasTan<br />

Seurigebel winaaRmdegobaSia sabWoTa re-<br />

Jimi, romelic erTmaneTisadmi SiSiT da undoblobiT<br />

aavadebs adamianebs, aiZulebs TavisTavSi gamoemwyvdnen,<br />

sulebi daimunjon da uxSobs erTmaneTTan Sinagani<br />

Sexmianebis, gamTlianebisken swrafvas.<br />

xolo im kacis mTavari Tviseba, vinc es reJimi misi<br />

bunebis Sesabamisad `srulyo~, swored sicocxlis<br />

madlTan Tanaziarobis uunarobaa. stalinisTvis Tavisi<br />

sastiki mamisadmi siZulvilis gamo sicocxle Tavidanve<br />

dawyevlilia da borotebaa. igi gaTiSulia samyaros<br />

mTlianobisgan da TavisTavSia Caketili. `mas araferi<br />

axarebs. mis guls ar ZaluZs kosmiurad ZirisZi-<br />

217


amde gaixsnas. is ar aris aalebuli, xorcSesxmuli nawili<br />

mistiurad daglejili RmerTisa: is civia, mtkice<br />

da pirquSi. aseTi adamianisTvis ar arsebobs eqstazi.<br />

aseT umamos rom beThovenis mecxre simfonia moesmina<br />

_ gansakuTrebiT dasasruli, sadac mRelvare orkestrSi<br />

adamianTa xmebi iWrebian, xmebi dionisos mier daglejil<br />

arsebaTa, romlebic sxva sicocxles, axals,<br />

adamianurs Tu zeadamianurs acxadeben _ is mainc ver<br />

gaxleCda Tavis viwro naWuWs, raTa unapiro sinamdviles<br />

SeerTeboda. is civi, mtkice da pirquSi darCeboda~.<br />

stalini adreve agnebs misTvis saWiro da Sesaferis<br />

msoflgagebas. nihilizmis daxmarebiT is `Tavisufldeba~<br />

RmerTis, zneobis da yovelgvari Rirebulebebisgan<br />

da sicocxlisadmi mtrobis ideur sanqcias iRebs; nihilisturi<br />

SexedulebiT xom samyaro da adamiani uRmer-<br />

To, SemTxveviTi da mdabalia da amdenad maT mimarT mouridebeli,<br />

agresiuli damokidebuleba fuZndeba; `ga-<br />

Tavisuflebulis~ destruqciul TviTnebobas win aRaraferi<br />

eRobeba, mis usazRvro egocentrizms aRaraferi<br />

borkavs.<br />

sabolood poulobs stalini TavisTavs marqsizmis<br />

bolSevikur nairsaxeobaSi, romelic SeniRbuli da Zalauflebis<br />

mosapoveblad mobilizebuli nihilizmia.<br />

stalinis fenomenis ganmartebisas grigol robaqiZe<br />

dostoevskis Semoqmedebas iSveliebs, kerZod, romans<br />

`eSmakni~. am romanis personaJi verxovenski stalinis<br />

namdvili (Tumca masTan SedarebiT uferuli) arqetipia,<br />

pirvel rigSi imiT, rom sicocxle misTvisac sibilwea,<br />

araferi aRuZravs rids da mowiwebas, amitom nebismier<br />

saSinelebas Caifiqrebs da Caidens. SeiZleba gavixsenoT<br />

dostoevskis eSmakTa naSieri sologubis antigmiric<br />

romanidan `patara eSmaki~. Tavis personaJs, romelic<br />

samyarosadmi mtruladaa dapirispirebuli da<br />

samyarosganac mudam mtrobas moelis, avtori ase axasiaTebs:<br />

`pirovnuli da gancalkevebuli yofierebis<br />

cdunebebiT dabrmavebuls ar esmoda dionisuri, stiqiuri<br />

aRfrTovaneba, bunebaSi rom zeimobda da xmianobda~.<br />

grigol robaqiZis mier warmosaxuli stalinic<br />

218


antidionisuri adamiania, im azriT, rom igi moklebulia<br />

Tavdaviwyebis, Trobis, aRfrTovanebis da samyarosTan<br />

eqstazurad gamTlianebis unars. romanis avtorisTvis<br />

amosavalia dionisuris nicSeseuli gageba.<br />

`Caklul sulSi~ aris personaJi, romelic cdilobs<br />

stalinis Zlierebis saidumlos daeuflos da Zlios<br />

mas. berzini, SesaZloa, bolSevikis erT-erTi saukeTeso<br />

literaturuli saxe iyos.<br />

stalinis upiratesoba metoqeebTan SedarebiT swored<br />

misi ucecxloba, civsisxlianobaa da berzinic eswrafis<br />

TavisTavSi cecxli da eqstazi moaTvinieros,<br />

raTa Tavisi mamoZravebeli ltolva _ Zalauflebis,<br />

sxvaTa damarcxebis da daTrgunvis neba ise gamoawrTos<br />

da Seuxrelad mizanmimarTuli gaxados, rom stalinze<br />

gaimarjvos. amisTvis Wirdeba mas natasTan aranormaluri<br />

urTierToba. es urTierToba samyaros da adamianisadmi<br />

damokidebulebis bolSevikuri wesis simboloseburad<br />

SemWidroebul da ganzogadebul gamoxatulebad<br />

gvevlineba _ samyaros, adamians pativi aeyrebaT,<br />

amoralurad gamoiyenebian raRac miznis misaRwevad<br />

mosaxmar, TavisTavadi Rirebulebis armqone instrumentad<br />

berzinis survilia ara samyarosTan harmoniuli<br />

Serwyma, aramed sakuTari egos ganmtkiceba, gazrda.<br />

misi moTxovnilebaa ara Tavisi arsebis gaReba,<br />

aramed samyaros sasicocxlo Zalebis miTviseba da<br />

STanTqma.<br />

berzinis sizmari, romelic romanSi gamorCeulad<br />

STambeWdavia, bneli sulebis gamSuqebeli mxatvruli<br />

xilviT cxadyofs, rom berzinisnairi WeSmariti bolSevikic<br />

ki stalinTan, kidev ufro WeSmarit bolSevikTan<br />

brZolaSi uRonoa. ase imis gamoc aris, rom stalini<br />

gafacicebuli instinqtiT gansakuTrebulad SeigrZnobs<br />

masis Sinagan impulsebs da marTavs maT. stalini<br />

daumarcxebeli imiTacaa, rom SeuZlia masis ZaliT<br />

aRivsos, misi nebis gamtari iyos.<br />

sabWoTa masis damangreveli zemoqmedeba pirovnebaze<br />

zustad aris nagrZnobi da naCvenebi epizodSi, sadac<br />

Tamazi saqarTvelos gasabWoebisadmi miZRvnil<br />

219


sazeimo sxdomas sityviT mimarTavs. pirovnebis `sazRvrebi<br />

waiSleba~, misi namdvili `me~ warixoceba da is ambobs<br />

imas, rac ar wams, amarTlebs Zaladobas, `sisxlis<br />

gamoSvebas~. romanis mTavari gmiri mTlianobaSi iTqvifeba,<br />

magram es, cxadia, aris ara is Tavisufali da bunebrivi<br />

Tanaziaroba samyarosTan da adamianebTan, romelsac<br />

igi natrobs, aramed pirovnebis sulieri TviTmyofobis<br />

gaqrobaa, pirovnebis araraobad qcevaa.<br />

cru ideis safuZvelze adamianebis aseTi aranamdvili,<br />

araTavisufali gamTlianeba mimdinareobs sabWoTa<br />

kavSirSi da es procesi romanSi sinamdvilis fantastikuri<br />

absurdiT Senacvlebad warmodgeba (`akaSas qronika~).<br />

qimera batondeba, Zalmomreobs realobaze da<br />

cxovrebas SemaSfoTeblad ucxo ieri edeba, avadmyofuri<br />

fantaziis gamonagons emsgavseba. TavisTavisgan<br />

ucxovdeba, ucnaurad gardaiqmneba romanis mTavari<br />

personaJic, roca saqarTvelos okupaciis wlisTavze<br />

aRtkinebul sityvas warmoTqvams.<br />

sakuTari Tavisadmi am Ralatis sazRaurad miiCnevs<br />

igi dapatimrebas. magram moraluri sazRauris gadaxda<br />

am SemTxvevaSi niSnavs sikvdilis SiSis morevas, sikvdili<br />

ki Zalian axlodan imuqreba. `dRisiT aq (gpu-Si)<br />

samariseburi simSvide sufevda, RamiT ki _ ase samsa da<br />

oTx saaTs Soris _ SiSismomgvreli xmebi gaismoda:<br />

TiTqos Citis galiaSi SemZvrali gveli xoxviT miikvlevda<br />

gzas, enas asisinebda, nel-nela aqanebda Tavs.<br />

tusaRebi damunjebulni ugdebdnen yurs am Cqams gareT<br />

sabargo manqana Rmuoda. virTxebi cocxldebodnen,<br />

TiTqos moaxloebuli leSis suni winaswar ikreso.<br />

yvela idumalad grZnobda mosaxdens. TviT Zilsac ki<br />

elviseburad xvretda intuicia, romelic erTbaSad<br />

anaTebda yvelafers. tani saSinelis siaxloves grZnobda.<br />

momspobi xaxa daRebuli iyo, bneli, gauZRomeli.<br />

kidev erTxel ewameboda dionise. nabijebi derefanSi<br />

yru Sikrikebi iyvnen sikdilis~.<br />

Tamazma gonebiT icis, rom `roca RmerTiT cxovrob,<br />

veravin wagarTmevs sicocxles~, magram amis ganyenebuli<br />

codna ar kmara sikvdilis SiSis mosagerieblad;<br />

220


omanis mTavar gmirs ki patimrobaSi umZafrdeba<br />

RvTisgan mitovebulobis grZnoba. is ver icnobierebs<br />

da isisxlxorcebs imas, risi wvdomisganac TiTqos Sors<br />

ar aris _ qristianuli RmerTi swored tanjuli<br />

RmerTia da adamiani yvelaze metad maSin uaxlovdeba<br />

qristes, roca codvaTa gamosasyidad tanjvas tvirTulobs<br />

da WeSmaritebisTvis ewameba. Tamazs, miwieri<br />

sicocxlis gamaRmerTebels, es unari ar aRmoaCndeba.<br />

magram dacemis Semdeg is _ sikvdils gadarCenili<br />

berzinis Tu sxvaTagan gansxvavebiT _ sulmokled ar<br />

CaebRauWeba sicocxles. warmarTi kvdeba masSi. igi<br />

Tvals usworebs Tavisi sisustis mizezs, TavisTavze<br />

iRebs dacemiT gamowveuli sulieri tanjvis simZimes<br />

rogorc damsaxurebul sasjels da ase aRasrulebs<br />

imas, rac manamde ver SeZlo; mxolod am tanjviT aRmoaCens<br />

da eziareba qristes rogorc cocxal WeSmaritebas<br />

da realobas, aRmoaCens, rom qristes gareSe misi<br />

saTayvanebeli amqveyniuri mSvenierebac sikvdilis,<br />

araras kuTvnilebaa. grigol robaqiZis gmiri TviTon<br />

gamocdis sakuTari Teoriuli Tvalsazrisis simarTles:<br />

`revolucia arnaxulad waaqezebs uRmerTobas,<br />

xolo SiSveli, uRmerTo adamiani erTbaSad igrZnobs<br />

sicarieles da aRmafreniT moinatrebs dakarguls~.<br />

romanis finals kvals aCnevs is garemoeba, rom<br />

grigol robaqiZis meTodSi da stilSi aris simbolizm-<br />

Tan dakavSirebuli fena _ simbolizmis danaSrevia<br />

realobis gaidumaleba, demonizmi, movlenebis faruli,<br />

zeempiriuli ganzomilebis aqcentireba; ZiriTadad<br />

romanSi es sakmaod zomierad vlindeba, metwilad cxovrebiseul<br />

masalas, TiTqosda irealur sabWoTa sinamdviles<br />

Seezrdeba; realisti Tvalyurs adevnebs da awonasworebs<br />

simbolists; finalSi ki mistika uceb gau-<br />

Sualeblad iWreba da mxatvruli simarTlis xarisxi<br />

klebulobs.<br />

`Cakluli suli~ inteleqtualizmis primatiT aRbeWdili<br />

nawarmoebia, rac iSviaTobas ar warmoadgens<br />

Cveni saukunis literaturaSi. oRond romanSi iqac, sadac<br />

inteleqtualuri, eseisturi elementi Warbobs,<br />

221


SenarCunebulia mxatvrul-fsiqologiuri atmosferos<br />

mTlianoba. nawarmoebSi empiriuli garemos da xasiaTebis<br />

detalizebuli xatva Canacvlebulia personaJebis<br />

sulieri ieris da azrTawyobis warmodgeniT, albaT,<br />

zedmetadac. Sesrulebis manera SekumSuli, gantvir-<br />

Tulia, avtori efeqturad avlebs da ganalagebs mokveTil<br />

Strixebs. mwerlis daZabuli goneba, intuicia da<br />

fantazia axlodan dagvanaxebs sulierebis tragikul<br />

gansacdels.<br />

222<br />

1990


galaktion tabiZe<br />

enigmaturi saxe da analizi<br />

yoveli xelovani arsebiTad TviTonve karnaxobs<br />

mkvlevarebs mis mier Seqmnili mxatvruli sinamdvilis<br />

analitikuri ganxilvis wess. is, rac gamaxvilebul yuradRebas<br />

moiTxovs erTi xelovanis Semoqmedebis kvlevisas,<br />

ase mniSvnelovani ar aris sxva xelovanis Semoqmedebis<br />

kritikuli analizisTvis.<br />

cnobilia, rom galaktionis saxeebis, tropebis,<br />

asociaciebis mniSvnelovani nawili enigmaturad bundovania.<br />

cnobilia agreTve, rom amas simbolistur poetur<br />

kulturasTan galaktionis siaxlove ganapirobebs.<br />

rogor unda moekidos literaturismcodneoba am<br />

saxeebs, ra SeiZleba vicodeT da risi imedi unda<br />

gvqondes?<br />

gamoTqmulia Tvalsazrisi, romlis mixedviTac amgvar<br />

saxeTa analizi saerTod SeuZlebeli da mizanSeuwonelia.<br />

es Tvalsazrisi eWvqveS iqna dayenebuli _<br />

rogorc Cans, Tu yvela ara, am tipis zogierTi xati<br />

mainc eqvemdebareba logikur ganxilvas, logikis enaze<br />

`Targmnas~, xerxdeba maTi warmoqmnis procesisTvis<br />

Tvalis midevneba, maTi genezisis dadgena...<br />

magaliTisTvis SevexoT galaktionis enigmatur saxeTagan<br />

erTs. gavixsenoT leqsi `qarebs qaroba~:<br />

`daetyo kidec qarebs qaroba,<br />

roca mtrobaa da edgaroba,<br />

sanTelo, garxevs Ramis fiqrebi,<br />

magram Sen mainc nu Camiqrebi,<br />

nu mimatoveb.<br />

aRar etyoba Tvalebs Tvaloba,<br />

roca Rrea da miuvaloba,<br />

ayefdebian mTvaris tyupebi,<br />

o, Sen mainc ar daiRupebi,<br />

cremls nu aToveb.~<br />

223


`ayefdebian mTvaris tyupebi~ marTlac gasaidumloebuli,<br />

erTi SexedviT, amouxsneli saxea, magram,<br />

vfiqrobT, misi ganmartebis cda mTlad uimedo saqme ar<br />

unda iyos.<br />

anatol fransis `TaisSi~ Cveni yuradReba miipyro<br />

da uneblieT galaktionis es xati gagvaxsena erTma adgilma,<br />

sadac avtori axasiaTebs nawarmoebis mTavar<br />

gmirs: `mas swamda RvTiuri gangeba, borot sulTa yovlisSemZleoba,<br />

jadoqroba, Selocvebi; mas swamda ieso<br />

qriste da sirielTa RvTaeba; mas sjeroda isic, rom<br />

ZaRlebi yefdnen, roca pirquSi hekate gzajvaredinebze<br />

gamoCndeboda xolme~.<br />

berZnul miTologiaSi hekate mTvaris RvTaebaa.<br />

`wyvdiadis da jadoqrobis es qalRmerTi daxetialobs<br />

saflavebs Soris da gamoixmobs mkvdrebis aCrdilebs.<br />

is aerTianebs or samyaros _ cocxlebisas da mkvdrebisas.<br />

hekate monadirea, romelsac ZaRlebis xrova axlavs,<br />

misi nadiroba avbediTi Rameuli nadirobaa~<br />

(`msoflios xalxTa miTebi~).<br />

amgvarad, fransi sargeblobs berZnuli miTologiuri<br />

warmodgeniT.<br />

Cveni varaudiT, galaktionic mas unda iyenebdes.<br />

am varaudis moSveliebiT SegviZlia gaviazroT, ra<br />

kavSirSia ZaRlebis yefa mTvaresTan da ratom aRZravs<br />

igi daRupvis SiSs _ es mTvaris RvTaebis, mkvdrebis<br />

sulebis, aCrdilebis gamomxmobi Semzaravi qalRmerTis<br />

Rameuli svlis niSania, es misi Tanmxlebi ZaRlebis<br />

xrova iyefeba.<br />

rogorc Cans, `mTvaris tyupebi~ mTvaris zedmiwevniT<br />

msgavsebs, oreulebs ki ar niSnavs, aramed mTvaris,<br />

hekates `kuTvnili~ da misgan ganuyreli ZaRlebis<br />

erTsaxovan simravles gamoxatavs.<br />

is garemoeba, rom galaktioni mTvaris da ZaRlebis<br />

kavSiris saxeldebas axdens sityva `tyupebiT~, ase or-<br />

Wofulad da bundovnad, metad niSandoblivia _ poeti<br />

gangeb aidumalebs am kavSirs.<br />

amiT galaktioni Segnebulad faravs Tavisi metaforis<br />

warmomavlobasac, ase vTqvaT, Slis kvals, ayru-<br />

224


ebs berZnuli miTis eqos. es metafora ar Seicavs aluzias,<br />

romelic garkveuli kulturuli fenomenisken<br />

warmarTavs aRmqmelis cnobierebas. piriqiT, galaktioni<br />

cdilobs rac SeiZleba SeumCneveli gaxados Tavisi<br />

metaforis saTave.<br />

galaktionisTvis miTosuri warmodgena mxolod da<br />

mxolod masalaa, `nedleulia~, romelic mTlianad unda<br />

CainTqas misi warmosaxvis produqtSi. antikuri miTi<br />

Cawurulia galaktionis metaforaSi da TiTqmis savsebiT<br />

gauCinarebulia.<br />

amgvarad qmnis poeti xats, romelic Seucnoblobis,<br />

iracionalurobis STabeWdilebas badebs.<br />

saerTod, galaktionis simbolisturi, nislovani saxeebis<br />

daniSnulebaa Cagvagonon, rom raRac araamqveyniurs<br />

SevexeT. es iTqmis saxezec `ayefdebian mTvaris<br />

tyupebi~. igi gamoxatavs gansacdelis molodins, magram<br />

ara Cveulebrivs, ara konkretuli mizeziT gamowveuls,<br />

aramed samyaros iracionalur sawyisTa anazdeuli<br />

gancdis Sedegad gaCenils. es saxe gadmogvcems<br />

SiSs samyaros siRrmeSi dabudebuli Seucnobeli da<br />

bneli Zalebis winaSe, romlebic daRupvas uqadian lirikul<br />

gmirs.<br />

magram Tuki asea, maSin unda vaRiaroT, rom saxis<br />

amgvari emociur-xatovani Sinaarsi isedac ganicdeba<br />

da gaiazreba, misi analizis, misi warmomavlobis dadgenis<br />

gareSec. saxe uamisodac ambobs Tavis saTqmels,<br />

gvagrZnobinebs imas, rac unda gvagrZnobinos. anu aRmoCnda,<br />

rom saxis axsnam arsebiTad ver Seavso, ver gaamdidra<br />

am saxis da mTlianad leqsis poeturi Sinaarsi.<br />

kvlevis Sedegi sakmaod mokrZalebuli gamodga.<br />

SevecadeT amogvexsna idumalebiT aRbeWdili xati<br />

da gamoirkva, rom TviTon igi swored imas mieltvis,<br />

idumali da gamoucnobi darCes; rom TviT misi arsebobis<br />

sazrisia amouxsneli, burusSi CaZiruli iyos, ra-<br />

Ta Cvenc saidumlos gancda dagveuflos.<br />

unda davaskvnaT: galaktionis xatSi namdvilad sagulisxmoa<br />

ara is, rasac es xati faravs, aramed sakuTriv<br />

SegrZneba, STabeWdileba, rom igi raRacas faravs.<br />

225


amgvar saxeTa amoxsnis Jini ki gaunelebelia.<br />

mainc ratom gvsurs idumal xatTa logikis naTel<br />

sferoSi gadmoyvana, imis gageba, ra aris maTSi<br />

nagulisxmevi?<br />

Cven gvaqvs imedi, _ metwilad gaucnobierebeli _<br />

rom amgvar saxeTa amocnobis Sedegad movixelTebT,<br />

gamovamzeurebT da vixilavT azrs, `logoss~, konceptualuri,<br />

msoflmxedvelobrivi datvirTvis mzidvel<br />

fenomens.<br />

erT-erTi idumali metaforis ganxilvam gviCvena,<br />

rom poets berZnuli miTi SeukumSavs masSi, magram veraferi<br />

gviTxra iseTi, rac ufro mkafios da sruls<br />

gaxdida Cvens warmodgenas galaktion tabiZis mrwamsze,<br />

msoflmxedvelobaze, ver gagvimJRavna poetis raime<br />

gansakuTrebuli mniSvnelobis mqone Tvalsazrisi. arada,<br />

imedi gvqonda, rom raRac Zalian mravlismetyvels,<br />

arsebiTs mivakvlevdiT.<br />

rodesac literaturismcodneebi daJinebiT cdiloben<br />

gaarkvion, vTqvaT, rusTaveliseuli `mziani<br />

Ramis~ raoba, es gasagebi da bunebrivia, radgan am saxis<br />

azris konkretizeba, misi genezisis gamokvleva erTgvarad<br />

naTels fens rusTavelis msoflmxedvelobas, imas,<br />

rogoria poetis warmodgena RvTaebaze, romel filosofiur<br />

Tu religiur moZRvrebazea orientirebuli<br />

igi.<br />

galaktionis enigmaturi saxe ki msoflmxedvelobrivad<br />

niSandobliv azrs ar Seicavs, aseTi saxis danawevreba,<br />

misi warmomavlobis dadgena poetis msoflmxedvelobis<br />

arsTan ar gvaaxloebs.<br />

leqsSi `isev efemera~ galaktioni ambobs:<br />

`oh, siyvaruli zRvebis qafia! _<br />

mieciT warsuls elva da xmali,<br />

rom amokveTos epitafia:<br />

`mis cxovrebaSi SeiWra qali~.<br />

siyvarulis qalRmerTi afrodite zRvis qafidan<br />

iSveba, ase rom, `siyvaruli zRvebis qafia~ berZnuli<br />

226


miTis metaforul gardaTqmas warmoadgens. magram ra<br />

azrobrivi, konceptualuri momentebiT amdidrebs saxes<br />

amis garkveva? es saxe imis mixvedras ki ar moiTxovs,<br />

rom masSi afroditea nagulisxmevi, aramed siyvarulis<br />

Seucnobel bunebas gamoxatavs, adamianis cxovrebaSi<br />

stiqiasaviT SeWrili siyvarulis damRupvel siZlieres<br />

gaacxadebs. saxis amgvari Sinaarsi yovelgvar ganmartebamde<br />

aRiqmeba, igi iSviaTi gznebiT aris xorcSesxmuli<br />

da gacocxlebuli. ganmarteba mas arsebiTad arafers<br />

matebs...<br />

da mainc galaktionis enigmatur xatTa analizi garkveuli<br />

azriT gamarTlebulia. Tumca maTdami analitikuri<br />

midgoma, rogorc Cans, poetis mizandasaxulobas<br />

ar Seesatyviseba, _ galaktions `ar surs~, rom misi<br />

enigmaturi saxeebi amovxsnaT, piriqiT, cdilobs Seucnoblobis<br />

nislSi gaxvios isini, _ magram literaturismcodneobasac<br />

sakuTari kanonieri interesebi aqvs.<br />

bunebrivia moTxovnileba, naTelvyoT galaktionis<br />

SemoqmedebiTi fsiqologia, gavecnoT mis SemoqmedebiT<br />

laboratorias, vicodeT, ra elementTa SezavebiT aRwevs<br />

galaktioni Tavis poetur efeqtebs, ra masala aqvs<br />

xelT _ risgan da ranairad qmnis igi Tavis poetur<br />

samyaros.<br />

oRond ar Rirs imis daviwyeba, rom es mainc masala<br />

da teqnologiaa, anu raRac damxmare, TavisTavad arafaseuli,<br />

araarsebiTi. mTavaria is axali, TviTmyofadi<br />

da organuli mTlianoba, romelic amis meSveobiT, mravali<br />

alqimiuri procesis gamovliT ibadeba, mTavaria,<br />

rogoria misi mxatvruli buneba da daniSnuleba.<br />

galaktionis enigmatur saxeTa analizisas aucilebelia<br />

gaviTvaliswinoT am analizis SefardebiTi Rirebuleba<br />

da mniSvneloba. ar unda movelodeT, rom enigmaturi<br />

saxeebis amocnoba Cvens winaSe gadaSlis raime<br />

iseTs, ris gareSec galaktion tabiZis poeziasTan Tanaziaroba,<br />

misi wvdoma SeuZlebelia.<br />

1984<br />

227


sulieri wyurvili<br />

imgvari sulieri wyobis poeti, rogoric galaktion<br />

tabiZea, SeiZleboda warmoSobiliyo mxolod qristianuli<br />

safuZvlis mqone kulturaSi, iseve rogorc simbolizmi,<br />

romelTanac galaktionis poeziaa dakavSirebuli,<br />

SeiZleboda bunebrivad SeeeTvisebina mxolod<br />

qristianul tradiciaze damyarebul kulturas.<br />

galaktionis poeturi individualobis Rrma Tvisebaa<br />

gaunelebeli sulieri wyurvili, srul da srulyofil<br />

WeSmaritebasTan, sikeTesTan, mSvenierebasTan ziarebis<br />

gardauvali moTxovnileba, romelic qristianuli<br />

kulturis mier aris formirebuli. galaktioni absolutis,<br />

absoluturi faseulobebis, maTi samoTxiseburi<br />

sisavsis maZiebeli poetia. misi Semoqmedeba SeiZleba<br />

aRviqvaT rogorc absolutis maZieblis lirikuli<br />

avtobiografia, romelSic `uCvev naTelTan~ misaaxloeblad<br />

zeaRsvla da miwaze danarcxeba Tu jojoxeT-<br />

Si vardna gamudmebiT enacvleba erTmaneTs.<br />

Znelia daasaxelo meoce saukunis poeti, romelic<br />

galaktionze mwvaved grZnobdes qristianobisgan gaucxoebis<br />

tragizms, RmerTisgan gaucxoebuli samyaros<br />

saSinelebas. qarTul poeziaSi am mxriv galaktionTan<br />

yvelaze axlos niko samadaSvilia.<br />

galaktionis iseT gamorCeul leqsebSi, rogorebicaa<br />

`silaJvarde, anu vardi silaSi~, `Semodgoma `umanko<br />

Casaxebis~ mamaTa savaneSi~, `lurja cxenebi~, tradiciul<br />

religiurobas daSorebuli, tradiciul religiur<br />

nugeSs moklebuli adamianis godeba gaismis...<br />

leqsSi `Tu brZola ar aris~ epoqis krizisulobis mizezad<br />

qristianobisgan mowyveta, religiuri cnobierebis<br />

rRveva da sabunebismetyvelo mecnierebis diqtati,<br />

teqnikur-urbanistuli civilizaciis moZaleba ikveTeba:<br />

`mraval saxeze aris obloba, mravals aSfoTebs ra-<br />

Rac monoba: rogor SeviZloT uRvTismSobloba, viT<br />

avitanoT umadonoba? gahqra zmaneba, gahqra feria, nu-<br />

Tu bodleric araferia? Selic hiugos daemgvaneba?<br />

miusse, verlen? RmerTi? kaeni? aha, qalaqTa gviani ne-<br />

228


iT burusebSi sCans ainStaini~. galaktionis TvalTaxedviT,<br />

uRmerToba amkvidrebs ara Tavisuflebas (rogorc<br />

bevri fiqrobda), aramed `monobas~ da sulier si-<br />

Ratakes; religiis daSreta empirikiT SeuboWavi mxatvruli<br />

warmosaxvis, Rrma da maRali mxatvruli azrovnebis<br />

masazrdoebeli niadagis gamofitvis tolfasia.<br />

TviT galaktioni inarCunebs cocxal, nayofier kav-<br />

Sirs am niadagTan. misi mxatvruli msoflaRqma mravali<br />

xiluli Tu uxilavi ZafiT aris Seqsovili religiur,<br />

qristianul kulturasTan. galaktioni Tavisi iSviaTi<br />

poeturi intuiciis wyalobiT wvdeba da sityvaSi moixelTebs<br />

qristianobis unikalur sulier atmosferos.<br />

`xomalds mihyveba TeTri madona da yvavilebi giiadona~<br />

_ rogori siwminde, alersi, silbo, keTili xareba<br />

iRvreba uCveulo sityvidan `giiadona~... qristianobis<br />

sulis zedmiwevniTi poeturi sizustiT ametyveleba<br />

Semdgom ana kalandaZis lirikis niSandobliv Taviseburebad<br />

mogvevlina.<br />

galaktionis poeziaSi igrZnoba mtkivneuli nostalgia<br />

qristianobis sulieri dominirebis xanisadmi,<br />

iseve rogorc adamianis warmosaxvis transcendenturisken<br />

mimmarTavi qristianuli xatovanebisadmi, romelsac<br />

poeti sityvis magiuri xelovnebiT axlad qmnis.<br />

`gadia, laJvard sirmareuli gumbaTebis qveS xatebs evlebi,<br />

mTvareuli da sizmareuli geCvenebian sasufevlebi.<br />

kvlav gumbaTidan unazes lilas gangialeben sneul<br />

ferebiT _ Sav marmarilos, TeTr marmarilos da<br />

marmarilos vardis CqerebiT. gwyuria, odes sanTlebi<br />

elavs, waiRo suliT aurzauri, bagiT Seexo madonas<br />

xelebs da igrZno sunTqva araqauri~ (`Cveni dRis ambebs<br />

Zalian mwyrali...~).<br />

galaktioni bolomde absolutis maZieblad, sulieri<br />

wyurviliT Sepyrobilad darCa. SesaZloa, es yvelaze<br />

gamWvirvaled Candes gviandel leqsSi `varskvlavia~,<br />

romelSic transcendenturis uecari, gamaognebeli<br />

gamonaTeba ukanaskneli locvis Tu aRsarebis utyuarobiT<br />

da sisa<strong>daviT</strong> aris aRbeWdili. samyaroSi gamefebuli<br />

amaoebis, wyvdiadis miuxedavad mainc SeigrZ-<br />

229


noba idumali, nugeSis momfeni Suqis arseboba, Tumca<br />

ufro swori iqneba Tu vityviT, rom Cvens epoqaSi<br />

amgvari Suqis aRmosaCenad swored iseTi gamouvali<br />

amaoebis da ukiduresi sasowarkveTilebis gancdaa<br />

aucilebeli, rogoric galaktionis poeziaSi xSirad<br />

aris gamJRavnebuli. `neta rogor xdeba aseT sibneleSi,<br />

aseT sibneleSi Sen cas rom anaTeb da Sen vervin gxedavs<br />

da Sen ver ugrZnixarT. o, ra mizezia, neta gacodina,<br />

aseT dabrmavebis, gasaocaria, gasaocaria, Zlier, metismetad!<br />

cremlic ar arsebobs, yvela, yvelaferi<br />

midis udabnoSi...~.<br />

230<br />

2004


musikalurobis safuZveli<br />

winamorbedi qarTveli poetebis Semoqmedebisgan<br />

galaktionis lirika erTi niSniTac gansxvavdeba _ mas-<br />

Si ganxorcielebulia poeturi `me~-s sruli intimizacia.<br />

galaktionis poeziaSi gansaxierebuli adamianis<br />

mTeli arseboba intimuri saidumloa da amdenad misi<br />

gamoxatva gandobaa. magram is gvimxels Tavis saidumlos<br />

ise, rom raRacas yovelTvis gaumxelels itovebs.<br />

rac mTavaria, igi TviTonac ar flobs sakuTar saidumlos<br />

mTlianad, nawil-nawil wvdeba, moixelTebs mas _<br />

igi idumali, gamoucnobi da moulodnelia Tavisi TavisTvisac.<br />

galaktionis lirikuli gmirisTvis mudam<br />

dafarulia, ra SeemTxveva Sinaganad, ra moxdeba masSi.<br />

misi arseba Riaa yofierebis ganuWvreteli SesaZleblobebis<br />

winaSe, elastiuria. ilia WavWavaZis, akaki<br />

wereTlis an vaJa-fSavelas lirikuli gmiri gacilebiT<br />

gamWvirvale da mdgradia, myaria. am mxriv galaktioni<br />

axlos baraTaSvilTan aris, oRond sulismieri moulodnelobebi<br />

galaktionis lirikaSi ufro mkveTrad<br />

da uxvad iCens Tavs.<br />

magram baraTaSvilisganac galaktions arsebiTad<br />

ganasxvavebs is, rom man qarTul poeziaSi srulfasovan<br />

lirikul Temad daamkvidra sulis yovelwamiereba.<br />

baraTaSvili leqsSi aRbeWdavs mxolod sruliad gansakuTrebul,<br />

ase vTqvaT, Semajamebel sulier mdgomareobebs<br />

da SeiZleba esec aris imis mizezi, rom misi memkvidreoba<br />

ar aris vrceli. galaktionisTvis swrafwarmavali<br />

sulieri moZraobac gansakuTrebuli da aRbeWdvis<br />

Rirsia. galaktionis poezia sulis SeuCerebeli<br />

arsebobis gadmoSlaa, suli aq gamudmebiT icvleba, yovelTvis<br />

sxvadasxvanairia. Sinagani cxovrebis ganuwyveteli<br />

cvalebadobis aRbeWdva galaktionis Semoqmedebis<br />

emociur tonTa da ganwyobilebaTa diapazons ganuzomlad<br />

afarToebs.<br />

galaktionma gamoxatvis sagnad aqcia sulis spontanuri<br />

sicocxle, romelic cnobier gancdebTan da garesinamdvilidan<br />

atacebul STabeWdilebebTan erTad xSi-<br />

231


ad moicavs qvecnobierebidan SemoWril impulsebs _<br />

bundovan SegrZnebebs, mogonebebs da mixvedrebs, winaTgrZnobebs,<br />

sizmris fragmentebs ... galaktionis<br />

ciebcxelebiani fantasmagoriebic Rrma fsiqologiuri<br />

simarTlis gamoxatulebaa, ramdenadac spontanuria,<br />

qvecnobierebis uZirobidan cnobierebis zedapirze<br />

ucabedad da gaugebrad aRmocenebuli, iqidan wamierad<br />

sinaTleSi moxvedrili. iqmneba sulierebis nakadi, mdinareba,<br />

romelic Tavis talRovan moZraobaSi danTqavs<br />

da Seadnobs garegnulad erTmaneTTan daukavSirebel<br />

fenomenebsac. adamianis suli galaktionis poeziaSi<br />

srulad avlens imas, rom igi Tavisi arsiT, bunebiT musikaluria<br />

_ moZravi, denadi mTlianobaa, erTiani nakadia.<br />

sulis da musikis Sinagani naTesaoba, msgavseba, romelic<br />

dadasturebulia esTetikur mecnierebaSi, swored<br />

maT dinamiur da denad, nakadisebur bunebaSi<br />

mJRavndeba (n. hartmani).<br />

roca galaktionis poeziis musikalurobaze vlaparakobT<br />

xolme, mxedvelobaSi gvaqvs misi melodikis,<br />

ritmul-intonaciuri wyobis momnusxveloba, galaktionis<br />

saxeobrivi azrovnebis sugestiuri nislovaneba.<br />

es, rasakvirvelia, sworia, magram mTavari is aris,<br />

rom musikaluria TviT poetis msoflgancdis, msoflaRqmis<br />

siRrmiseuli safuZveli.<br />

galaktionisTvis adamianis suli da mTlianad samyaro<br />

TavisTavad aris musika _ dineba, nakadi, qrola.<br />

`oh, sicocxlec uecari qaria~ _ ambobs is erT leqsSi.<br />

sxvagan naTqvami aqvs: `irgvliv nakadebia, msubuqi da<br />

faruli~. suls da samyaros galaktioni ganicdis rogorc<br />

Wavlebis pulsirebas da maT Sexvedras, gadakve-<br />

Tas, erTmaneTSi SeRwevas. galaktionis msoflgancdis<br />

es arsebiTi Tavisebureba xelSesaxebad aSkaravdeba<br />

qaris xatebSi da aramarto maTSi.<br />

`TovlqveS ki, rogorc qsovili badis, mraval miuval<br />

gzebiT faruli, aTiaTasi nakadi gaCnda, mCqefi,<br />

ankara da moxaruli. miwis qveS gzebi vidodnen wynarad<br />

da iq sxvadasxva adgilas rguli, erTi meores eZebda<br />

marad asiaTasi mdinaris guli~.<br />

232


dinebebi, romlebic samyaroSi moZraobs, mravalnairia<br />

_ xiluli, uxilavi, susti da nazi, an mZafri, boboqari<br />

... galaktionis poeziaSi nakadebad iSleba da ganifineba<br />

sxvadasxva stiqia da fenomeni _ haeri, cecxli,<br />

wyali, Tovli, sinaTle, feri, sibnele, xma, surneleba ...<br />

Tvali mivadevnoT, magaliTad, rogor efineba da<br />

moicavs realobas Rameuli Suqis da ferebis nakadi:<br />

`is tyea mTvariT qsovili, viT loengrines sizmari,<br />

laJvardiT gadaTovlili da vercxliT naTilismari~.<br />

anda vnaxoT, rogor eufleba samyaros sibnelis<br />

stiqia:<br />

`mTvareSi Savi Srialebs Cala, Savi leCaqi daeca<br />

Sarebs~.<br />

mzis cxovelmyofeli energiis nakadTa frqveva ase<br />

gamoixateba:<br />

`o, mziT gadanacxaro cxra muxa da cxra wyaro~.<br />

iseve rogorc es neologizmi _ `gadanacxari~,<br />

galaktionis sityvaTSemoqmedebis sxva nimuSebic xSirad<br />

swored nakadebis, Wavlebis da maTi vibraciis Tu<br />

ganfenis zedmiwevniT zusti bgeradi niSnebia: broleba,<br />

SemoTeTreba, aloceba, monaiavebi, zianeba, gadasosneba...<br />

sulier nakadad msWvalavs arsebobas idumaleba,<br />

Seucnobloba:<br />

`modis, feTqs da izrdeba suli misi mxrCobeli,<br />

foTlebs ametistebiT faravs Seucnobeli~.<br />

galaktionis poeturi natura samyaros nakadebis da<br />

dinebebis zemgrZnobiare gamtaria. amave dros poeti<br />

samyarosac aseTive zemgrZnobiare gamtarad aqcevs Tavisi<br />

emociebis, ganwyobilebebis da vnebebisTvis; poetis<br />

suliereba talRebad moedeba da faravs samyaros,<br />

deniviT dauvlis mas da iqmneba, vTqvaT, aseTi saxe:<br />

`mesmis bilikTa sixaruliT gadanazafri uvertiura~.<br />

poets da samyaros Soris kontaqtis mTavari saSualebaa<br />

fluidebis uCinari gacvla, mimoqceva, romlis<br />

arxic poetis ufaqizesi nervebia (SeiZleba saubari<br />

`nervulobaze~ rogorc esTetikur Tvisebaze, romelic<br />

qarTul poezias galaktionma Semata).<br />

233


galaktionis poeziaSi samyaros da adamianis yofierebis<br />

fuZiseuli fenomenebi, _ RvTaebrivi da demonuri,<br />

sikeTe da boroteba, sikvdili da sicocxle, Tavisufleba<br />

da monoba, aRfrTovaneba da tanjva, imedi<br />

da sasowarkveTa _ maTi arsi da mimarTebebi naklebad<br />

gaixsneba meditaciur-inteleqtualuri lirikis eniT;<br />

es fenomenebic upiratesad gamoixateba rogorc samyaroSi<br />

da adamianis sulSi moZravi sxvadasxvagvari atmosferuli<br />

nakadebi. galaktionis lirika filosofiuria<br />

ise, rogorc musika SeiZleba iyos filosofiuri.<br />

igi samyaros, cnobierebis da qvecnobierebis siRrmiseuli<br />

moZraobebis da dinebebis poetur-musikaluri<br />

gaazrebaa.<br />

234<br />

1992


giorgi leoniZe<br />

sicocxlis poezia<br />

giorgi leoniZis poeziaSi gansakuTrebuli ZaliT<br />

aris gamovlenili qarTuli erovnuli msoflaRqmis da<br />

mxatvruli azrovnebis erT-erTi aspeqti — miwieri<br />

samyaros mSvenierebis mZafrad mosiyvarule gancda,<br />

xorcielebis kulti, grZnobadi tkbobis stiqia,<br />

hedonizmi...<br />

samyaro giorgi leoniZisTvis Tavisi arsiT erTiani,<br />

didi sikeTea, romelsac uyoymanod unda miendo — amas<br />

utyuarad mowmobs nivTieri sinamdvilis mravalsaxovani,<br />

gamoulevi da TvalismomWreli silamaze. am silamazis<br />

xotbaa giorgi leoniZis poezia. es aris aRfrTovanebuli<br />

madlierebis gamoxatva imis gamo, rom aseTi<br />

mSveniereba arsebobs da poets misi xilvis bedniereba<br />

ergo. giorgi leoniZe daucxromelia silamazis sensualuri<br />

sisavsiT aRqmaSi da gansaxierebaSi, grZnobadi silamaziT<br />

Tavdaviwyebul tkbobaSi. poeti TiTqos Si-<br />

Sobs, misi romelime nakvTi mxedvelobidan ar gamorCes.<br />

samyaros poeturi xotba, apologia saxeTa siuxves<br />

da hiperbolizms iTxovs. giorgi leoniZis leqsi warmodgeba<br />

ara rogorc poeturi azris ganviTareba, aramed<br />

rogorc Warbad xorcieli, feradovani da SuqiTmosili<br />

saxeebis dabadeba da zrda, gamravleba. `brwyinavs<br />

qarTli, vardis baRi, Sefrqveuli minanqariT,<br />

iagundis wvima daswvims, surnelebis dahqris qari...<br />

brwyinavs baRi, elavs baRi, firuzqari darxeuli, yurZnis<br />

msxvili iagundi, vazi, varskvlav-Caxveuli~.<br />

giorgi leoniZis poeturi warmosaxva myarad efuZneba<br />

empiriul realobas. amave dros igi am realobas<br />

uCveulod adidebs da aZlierebs, uCveulod amkveTrebs<br />

mis vizualobas da xmovanebas. aseve Cveulebriv adamianur<br />

emociebze bevrad ufro masStaburia poetis<br />

vnebebi. giorgi leoniZis poeturi samyaro Zalian amqveyniuria,<br />

miwieria, materiiT datvirTuli Tu sulac<br />

gadatvirTuli, magram amasTanave is amaRlebuli da<br />

235


idealizebulia. misi raoba SeiZleba ganisazRvros rogorc<br />

`materialisturi romantizmi~ an `warmarTuli<br />

romantizmi~.<br />

marTlac `warmarTulia~, ZvelisZvelia, Tanamedrove<br />

civilizaciis mkvidrisTvis ucnauria miwis, miwierebis,<br />

samyaros materialurobis iseTi aRtacebuli, gamaRmerTebeli<br />

aRqma, rogoric giorgi leoniZis poeziaSia<br />

gamoxatuli.<br />

giorgi leoniZisTvis mimzidveli da mSvenieria yovelive,<br />

rac sisxl-xorciT savse da sicocxlisunariania,<br />

uxvi sasicocxlo energiiT aRWurvilia. `ulamazesi<br />

mxolod is aris, vinc avsebula Tavis dros ZaliT _<br />

adidebuli, damwifebuli yana, mdinare, venaxi, qali...<br />

da rac ki sunTqavs dRes qveyanaze, rac sicocxleTi<br />

ari cxoveli: miwa, foToli, Rrublis nagleji _ Seni<br />

sityvebis Rimils moelis~.<br />

sijansaRe, Zliereba, energiuloba sicocxlis is<br />

Tvisebebia, romelTac giorgi leoniZis TvalSi upiratesi<br />

esTetikuri Rirebuleba aqvT. amas ukavSirdeba<br />

yivCaRis saxe, barbarosobis poetizacia mis SemoqmedebaSi.<br />

Warbi sasicocxlo Zalis gamovlinebebi esTetikurad<br />

momxibvlelia maSinac, roca es Zala agresiulia,<br />

damangrevelia. `tramal da tramal gamogedevne, Semovamtvere<br />

gzebi triali, mcxeTas vumtvrie saketurebi,<br />

vlewe taZrebi kelaptriani!~. es TiTqos nicSes sicocxlis<br />

filosofiaSi gamokveTili zekacis ideis poeturi<br />

ekvivalentia.<br />

sicocxlisgan ganuyofelia brZola da Zlieri sicocxlisadmi<br />

giorgi leoniZis siyvaruli brZolis siyvarulsac<br />

moicavs. amiT aris ganpirobebuli mis poeziaSi<br />

urTierTSexlis, Zlevis, dauflebis (an, Sesabamisad,<br />

damarcxebis, damxobis, ganadgurebis) niSniT aRbeWdil<br />

xatTa sixSire, saxeobriobis mxedruli ieri.<br />

giorgi leoniZes gamorCeulad uyvars is, rac samyaroSi<br />

axalia, axladSobili Tu axladaRmocenebulia,<br />

radgan masSi sicocxle yvelaze metad Rvivis. amis gamoa,<br />

rom samyaros axalgazrdulad xarbi pirvelaRqma,<br />

romelic am samyaros aaxlebs da sasicocxlo Zalas<br />

236


matebs, mas poeziis aucilebel niSnad esaxeba _ `siWabuke<br />

da leqsi erTia~. siyvarulic _ siWabukis Tanamgzavri<br />

_ mis SemoqmedebaSi jansaRi vitaluri energiis<br />

mozRvavebaa, romelic ucnaurad aris Serwymuli silbosTan<br />

da sifaqizesTan _ `nazi grigalia~. siyvaruli<br />

TiTqos yovlisSemZled aqcevs adamians da igi eufleba<br />

samyaros, sicocxlis elvare silamazis mTel<br />

simdidres.<br />

giorgi leoniZis poeturi ena, stili sicocxlis<br />

sisavsis Tu dramatulobis mZlavri xorcSesxmaa. `gelandeba<br />

najaxebi da grigali damjaxebi mwared agaTr-<br />

Tolebs. cas janRebis ajanyebiT, setyvas, mbrwyinav<br />

Tovlebs, damdnar ZvlebiT egebebi, martoxeo, ole!~.<br />

poeti is aris, visac ena Tavis saidumlos gaandobs<br />

da amiT samyaros namdvili saxis danaxvis SesaZleblobas<br />

aniWebs. enis Sidaxedis, sityvebis Cveulebriv Seum-<br />

Cneveli urTierTkavSiris ganWvretas SeuZlia samyaros<br />

Sinagani wyobis ganWvreta gauadvilos poets, rogorc<br />

giorgi leoniZisTvis gansakuTrebulad axlobel<br />

rusTavels da vaJa-fSavelas. es TviT giorgi leoniZezec<br />

SeiZleba iTqvas. mkveTr nacionalur Seferilobasac<br />

giorgi leoniZis poezias upirvelesad enis sicocxlis<br />

SuagulSi SeRweva aZlevs.<br />

1999<br />

237


tician tabiZe<br />

tragikuli eqstazi<br />

tician tabiZis poeturi msoflSegrZnebis yvelaze<br />

TvalSisacemi Tviseba sicocxlis vnebiani siyvarulia,<br />

magram mis poeziaSi aranakleb mZlavria sapirispiro<br />

emociuri sawyisic _ sikvdilis gancda.<br />

gansxvavebiT giorgi leoniZisgan, romelic misTvis<br />

Zvirfasi miwieri silamazis galaRebuli mflobelia,<br />

tician tabiZes es mSvenieri, sinaTliT da siTboTi savse<br />

qveyana xelidan ecleba. igi TiTqos cdilobs mzeraSi<br />

daiyovnos misgan Seukaveblad, aCqarebiT ganziduli<br />

qveynierebis xati.<br />

kritikaSi sakmaodaa Tqmuli imis Sesaxeb, rom<br />

tician tabiZe xSirad amJRavnebs moaxloebuli sikvdilis,<br />

daRupvis winaTgrZnobas. da sikvdili miT ufro<br />

usaxuria misTvis, rac ufro uyvars sicocxle, sicocxlismoyvareobis<br />

simZafre mas sikvdilis gancdasac<br />

aseve umZafrebs, umwarebs. magram yvelaze niSandoblivi<br />

is aris, rom am simwareSi Taviseburi sitkbo urevia,<br />

sakuTari sastiki bedisweris ganWvretas Sxamiani sixaruli<br />

axlavs. `ra saWiroa satrfos cremlebi, arc qars<br />

vawuxeb saflavis TxrisTvis, moisveneben isedac Zvlebi,<br />

Tu krematori aRirses Tbiliss~. es tragikuli eqstazi<br />

enaTesaveba `meranSi~ gamoxatul msoflSegrZnebas,<br />

rasac citirebuli striqonebi pirdapir gvimxels.<br />

gardauvali daRupvis tkbobanarevi gancda tician<br />

tabiZis poeturi bunebis organuli gamovlinebaa garkveul<br />

politikur situaciaSi.<br />

tician tabiZis SemoqmedebiT naturaSi mkafiod<br />

aris gamomJRavnebuli sawyisi, romelsac nicSes esTetikuri<br />

klasifikaciis mixedviT `dionisuri~ ewodeba<br />

_ midrekileba `gaxelebisken~, individualur-gancalkevebuli<br />

arsebobis garsis garRvevis da samyaros pirvelstiqiebSi<br />

Cakargvisken, eqstatiuri Tavgametebis-<br />

238


ken. igi sadinars aZlevs gausaZlisad Zlieri, mtkivneuli<br />

Tu sasixarulo emociebis mozRvavebas.<br />

gansakuTrebuli simkveTriT da sisavsiT es vlindeba<br />

leqsSi `me yaCaRebma momkles aragvze~. miTiuri<br />

ieris mqone, pirvelyofilad mrisxane bunebis, misi stiqiuri<br />

Zalebis pirispir aRmoCenil tician tabiZis lirikul<br />

gmirs dionisuri siSmage, samyaros dionisurad<br />

mSfoTvare da mborgav, qaotur fuZeSi danTqmis, masSi<br />

Tavisi individualobis gaTqvefis eqstazi ipyrobs. `wameqca<br />

Tavze ca garRveuli da caze kidev _ sxva myinvaris<br />

ca, da darialiT gadareuli Tvalebs cremlebis<br />

Tergi mirecxavs. da gadavayureb almas ufskrulebs,<br />

kvaldakval Cemi demoni momdevs, vxedav gigantis Soltis<br />

muskulebs da rkinis bawars, yelze rom momdebs.<br />

vici, momelis mainc es bedi da isic vici, Cemze axia,<br />

Zvirfaso, ar var, icode, ybedi, an Tavis mokvla ra<br />

trabaxia. magram mitacebs qariSxaliviT am Tvaluwvdeni<br />

xramebis fskeri...~.<br />

kidev ufro mniSvnelovani da damaxasiaTebelia is,<br />

rom Tavisi sulis dionisur impulsebs poeti zneobriv<br />

sazriss uZebnis.<br />

rogorc davinaxeT, tician tabiZis lirikuli gmiris<br />

dionisur gaxelebas bunebis mZvinvareba iwvevs.<br />

sxva leqsebSi poeti peizaJs warmosaxavs rogorc bunebis<br />

warmonaqmnTa gaafTrebul, samkvdro-sasicocxlo<br />

Sexlas. aseTi, bataluri suraTis msgavsi peizaJi<br />

tician tabiZisTvis adamianis Rirseuli qcevis etalons<br />

asaxierebs.<br />

amgvari poeturi TvalTaxedva, emociuri impulsebi<br />

da eTikuri mizanswrafva mZlavrad aris xorcSesxmuli<br />

leqsSi `mewyeri mewyers~: `gaelavs, dahkravs mexi mexs<br />

mwvervals, mTa titvelia, ar aqvs safari, TviTon mexia<br />

da TviTon elavs, rogorc Samilis TeTri fafari... var<br />

gaTelili lekis nabadi, yvela saxsari maqvs dalewili,<br />

magram vaJkacma mxolod gabede da mec vaJkacis damide<br />

wili. ra saWiroa melnad giSris tba da kalmad kidev<br />

mina rxeuli, Tu am sibraziT guli gagiTba, Tu am<br />

Jruantels igrZnobs sxeuli. mewyeri mewyers, lanqeri<br />

239


lanqers, klde kldes awydeba, zvavs Rupavs zvavi, ca<br />

mowyalebiT Tavze damcqeris, ar memeteba movikla<br />

Tavi~.<br />

ltolvas TviTganadgurebisken zneobriv sazriss<br />

aniWebs da amiT gardasaxavs is, rom dionisuri eqstazi<br />

tragikuli msxverplgaRebis xasiaTs iZens, radgan ukve<br />

Tavisuflebis ideals amkvidrebs.<br />

240<br />

1983


valerian gafrindaSvili<br />

sanatreli da realuri<br />

faqizi poezia da poeziis Sesaxeb naazrevi, poeturi<br />

Targmanebi _ valerian gafrindaSvilis SemoqmedebiTi<br />

memkvidreoba pirvelad warmogvidga mTlianad mis erTtomeulSi<br />

(merani, 1990; dasafasebelia Sroma, romelic<br />

wignis Sesadgenad marine Wyoniam gawia; winasityvaobis<br />

avtoria guram benaSvili).<br />

simbolistebma qarTul poeziaSi uwinares yovlisa<br />

lirikuli subieqtis statusi Secvales, aamaRles _<br />

lirikuli subieqti maT obieqturi samyaros tolfardi<br />

gaxades da mas TviTkmaroba mianiWes. igi TavisTavidan,<br />

Tavisi Sinagani usasrulobidan badebs da amozidavs<br />

ucnob avtonomiur sinamdviles, Wvrets mis ucxo,<br />

egzotikur landSaftebs.<br />

valerian gafrindaSvilis poeziaSi aseTi SemoqmedebiTi<br />

wamowyeba gansakuTrebuli, SeiZleba iTqvas,<br />

meToduri TanmimdevrulobiT da daJinebiT aris ganxorcielebuli.<br />

amitom aq sxva cisferyanwelebis lirikasTan<br />

SedarebiT metia miRmurTan Sexebis cdebi _ lirikuli<br />

gmiris TavisTavadoba, TviTkmaroba miT ufro<br />

sagrZnobia, rac ufro eTiSeba is garemomcvel empiriul<br />

sinamdviles. valerian gafrindaSvilis mraval<br />

leqsSia warmosaxuli realobisgan gamijnuli sulis<br />

`interieri~, masSi dadgmuli feeriuli warmodgenebi,<br />

romelTa personaJebi poetTan da mis oreulTan erTad<br />

miTologiuri da literaturuli gmirebis aCrdilebi<br />

arian.<br />

unda iTqvas, rom xSirad es landuri warmodgenebi<br />

racionalurad konstruirebuls ufro gavs, vidre<br />

iracionaluris spontanur gamocxadebas. am rkalis<br />

leqsebSi, maRali ostatobiT da formis, enobrivi stilis<br />

elvarebiT rom aris Semkuli, gamoirCeva zogier-<br />

Ti, sadac poetis xma misi sulieri samyaros wrfeli<br />

241


pirvelsaTaveebidan moismis. aseTia, magaliTad, `me _<br />

sarkeSi~, `iavnana samgloviaro~, `Semodgoma~, `ofeliaevridika~,<br />

`interieri _ meore~, `sentimentaluri trioleti~...<br />

Tumca valerian gafrindaSvilis lirikuli<br />

gmiri gatacebiT iltvis landebis samflobelosken,<br />

drodadro mas Rrma da namdvili, `araTeatraluri~ Si-<br />

Si ipyrobs iracionaluris winaSe, romelic samyarodan<br />

Tu sakuTari arsebis Signidan eZaleba. krToma, Tavisi<br />

sisustis da simyifis gancda uzarmazar da saidumloebiT<br />

savse samyaroSi niSandoblivia valerian gafrinda-<br />

SvilisTvis. igi gamotanjuli siwrfeliT mJRavndeba.<br />

`Sen, sulo Cemo, sevdiT daRaldi, da genatreba<br />

Ramis maRaro. Tu gsurs gafiTrdi, rogorc qaRaldi,<br />

mxolod oreuls ar Semayaro~.<br />

sxva SemTxvevebSi, roca saxeobriobis garkveuli<br />

xelovnuroba SeiniSneba, sakuTriv poeturi gancda,<br />

emocia SeuTxzvelia. es emocia xSirad aris kulturiT<br />

da sulieri kdemamosilebiT ganelebuli siyvarulis<br />

natvra, Cumi, mTrTolvare molodini. valerian gafrindaSvilis<br />

faqiz poetur mzeras sanatreli qalis xatSi<br />

xiblavs araordinaruli nakvTi, raRac iseTi, rac banaluri<br />

gagebiT ar aris mimzidveli (`mizeziani trfoba~).<br />

am TvalsazrisiT damaxasiaTebelia `fantastiuri surdo~,<br />

sadac iumori, prozauli Strixebi da simbolisturi<br />

eTeruloba mTliandeba. galanturi TamaSis elementi,<br />

kurtuazuli sinatife, romelic valerian gafrindaSvilis<br />

sasiyvarulo lirikas axlavs, srulyofil<br />

gansaxierebas povebs leqsSi `TeTri sacolo~.<br />

valerian gafrindaSvilis poeturi naturis sifaqizes<br />

mowmobs misi SemoqmedebiTi midrekileba, aRmoaCinos<br />

mSvenieri Tu arsebiTi raRac mcireSi, Znelad gamosarCevSi,<br />

araTvalismomWrelSi. es midrekileba mniSvnelovanwilad<br />

gansazRvravs valerian gafrindaSvilis<br />

poeziis individualur iers da gamZleobasac, ramdenadac<br />

uaxlesi poeturi azrovnebis ganviTarebis gezs<br />

Tanxvdeba. igi aRmoacenebs, pirobiTad rom vuwodoT,<br />

mcire sidideTa esTetikas.<br />

242


`zRvas aRar unda Tavis sisrule, TiTqo wurbeli<br />

gulze moeba; uRono trfobiT is daisrula _ surs<br />

beWdis TvalSi ganmartoeba; rom qinZisTavis igrZnos<br />

sinaze da gahyves smeniT mcire nakaduls, rom saqanelas<br />

msubuq sinaze Camoekidos, rogorc kakadu~.<br />

`wumwumebis simReraSi~ damwvari da quCaSi gadayrili<br />

asanTis Rerebi Tavis SeumCnevlobas dastirian, Civian,<br />

rom maT mimarT yvela gulgrili da uyuradReboa;<br />

mxolod poeti iCens maTdami sisaTuTes, aametyvelebs<br />

da mniSvnelobas aniWebs am patara da ukve gamousadegar<br />

CiraRdnebs, bolos ki sanatrel xvedrs argunebs<br />

_ sinaTlis samSobloSi, varskvlaveTSi gaxiznavs; daisebis<br />

asoTamwyobi _ mokrZalebuli da uCinari xelobis<br />

kaci, sxvisi Semoqmedebis Cumi msaxuri, poetis nebiT<br />

amaRlebuli grZnobebis da xatebis samyaros eziareba,<br />

misi patara figura moulodnelad izrdeba; mzesumziras<br />

gamyidveli, aseve `patara adamiani~, `fexebmorTxmuli<br />

mona cxovrebis~, sulierad empiriuli sinamdvilis<br />

miRma aziduli sferos binadaria.<br />

`is dauzogav zamTar-zafxulebs welSi sakmaod gauzneqia,<br />

iTvlis naSovar spilenZis fulebs quCis meloti<br />

nacarqeqia. mzesumziraTi avsebul WiqiT igi adidebs<br />

zeciur alaxs, uTuod xedavs Rrublebis iqiT baRebs,<br />

guriebs, samoTxis balaxs~.<br />

arsebiTad igive tendencia vlindeba, roca uRimRamos,<br />

yofiT-banalurs iumoris Tu TviTironiis obertonebis<br />

daxmarebiT moulodnelad Seejvareba ocnebismieri<br />

sawyisi. ase erwymis erTmaneTs, vTqvaT, gripiT<br />

avadmyofis arasaxarbielo yofa da ocneba diadze da<br />

momxiblavze. `zRva CemTvis marTavs did dResaswauls,<br />

ra vqna, rom seniT var Sepyrobili! blomad dafantavs<br />

Tavis samkauls nibelungebis ganZTa mflobeli. mudam<br />

gonia daxuWul Tvalebs, rom sul axloa zRva Soreuli,<br />

yinulis buSti Tavze kankalebs, rogorc meduza<br />

qafmoreuli~.<br />

valerian gafrindaSvili xSirad qmnis leqss raime<br />

SemTxvevis, TavisTavad umniSvnelo, mcire faqtis, ubralo,<br />

SeumCneveli sagnis Tu movlenis `gagrZelebiT~,<br />

243


proecirebiT fantaziis areSi; maTze rogorc `bazisze~<br />

ocnebis da Tavisuflad gaSlili xilvebis damyarebiT.<br />

aseTi TviTmyofadi poeturi principia xorcSesxmuli<br />

leqsebSi `ucnobi quCa~, `wyneTis gzaze~, `gazafxuli<br />

TebervalSi~, `eleqtroSuqis Caqrobidan lamfis anTebamde~,<br />

`noxi napoleoniT~, `askili~, `xidi~... sinamdvilis<br />

ocnebiT gardasaxva da gaSuqeba, poetis rwmeniT,<br />

aucilebelia, `rom sixaruli da gulisZgera yofnis<br />

qarbuqSi ar gaiyinos~.<br />

poeti araerT leqsSi gvimxels, rom misi masuldgmulebeli<br />

WeSmaritebis Ziebaa, samyaros saidumloebis<br />

amoxsnis wadilia (`me mainc vcdilob, rom sikvdilamde<br />

gavigo yofa gaugebari~). Tavdapirvelad WeSmariteba<br />

mas usazRvroebaSi, SoreulSi da `iqiTurSi~ eguleba.<br />

Semdeg igi usazRvroebidan mciredis da maxloblisken<br />

Semobrundeba (`winad mxiblavda usazRvroeba, dRes<br />

ocnebisTvis kmara SuamTa~) da igrZnobs, rom WeSmaritebis<br />

samyofeli adamianis da am maxlobeli sinamdvilis<br />

Tanxmobaa, ocnebiseulis da miwieris Tanazomierebaa.<br />

erT leqsSi qari poets Zveli ocnebis axdenas _<br />

amaRlebas da samyaros grZneul idumalebaTa moxilvas<br />

pirdeba. am aRmafrenis dasrulebis, jadosnurTan<br />

gamoTxovebis sevdas ki amsubuqebs amqveyniurobasTan<br />

dabrunebis aucileblobis aRiareba.<br />

`Cven gadavaswrebT Sor TviTmfrinavebs, Zvirfas<br />

varskvlavebs avxvetT peSvebiT, wuTiT Rrubelze davbinavdebiT<br />

da Semdeg isev Zirs daveSvebiT~ (`qviSxeTis<br />

qari~).<br />

valerian gafrindaSvils rogorc poets Tavidanve<br />

dayva didi Sinagani simSvidis, simyudrovis mopovebis<br />

survili. es uSfoTveloba ecxadeba mas siTeTreSi, romelic,<br />

malarmes msgavsad, gansakuTrebiT izidavs _<br />

igi zegrZnobadi samyaros absoluturi simSvidis aRmTqmelia.<br />

magram SemdgomSi sulis aumRvrevlobis da sinaTlis<br />

miRweva, rasac poeti Tavisken mimxmob, magram<br />

Seuval miRmurobasTan miaxloebiT amaod cdilobda,<br />

xiluli samyaros, bunebis sada, mokrZalebul silamazeTa<br />

WvretiT xdeba SesaZlebeli. am sada mSvenierebaSi<br />

244


wvdeba ocneba Tavis sagans da aaferadebs mas. Turme is,<br />

rac warmosaxvas Sors itacebs rogorc unaklulo<br />

bednierebis bundovani xati, namdvilad arsebobs, arsebobs<br />

aqve, bunebaSi, mis qmnilebebSi. amis aRmoCena iwvevs<br />

netarebis _ wynari sisavsis, samyarosadmi mowiwebis<br />

da madlierebis religiuri grZnobis msgavs<br />

gancdas.<br />

manamde valerian gafrindaSvilis zogierT gamor-<br />

Ceul nawarmoebSi buneba saSiSi an macduri saxiT warmoCndeba.<br />

kerZod, cnobil leqsSi `zamTari~ igi TiTqos<br />

oms ucxadebs qalaqs, rasac poeti originalurad gamoxatavs<br />

bunebis samyaroSi istoriis da kulturis sferoTa<br />

realiebis gadanacvlebiT: `zamTari modis Tavis<br />

teroriT, man daikava yvela quCebi, zamTari modis, viT<br />

komandori, maTxovrebiT da TuTiyuSebiT~. xolo `provincialur<br />

gazafxulSi~ sicocxlis ganaxlebis xalasi<br />

detalebiT daxatuli suraTi gasaocari kontrapunqtiT<br />

gadaizrdeba sikvdilis uZlevelobis xilvaSi.<br />

`caze hkidia mze _ molaRuri, aprili akravs mwvane<br />

afiSebs, viT baldaxinis TeTri msaxuri sasaflaosken<br />

is miabijebs. sadac moelis leSi uZravi gazafxuls,<br />

rogorc Tavis messias da azraili Seumusravi kidev<br />

moiTxovs Sav procesias~.<br />

amgvar poetur aRqmas enacvleba bunebis warmosaxva<br />

sanatrelis da realuris SenivTebad, romelTan Tanaziaroba<br />

sulier wylulebs amrTelebs. ase iqmneba `gaseirneba<br />

taSiskarSi~, `rioni~, `Tivis zvini~, `dideba<br />

xes~, `broweulis tye~, `botanikuri baRi~, `maisis vardi~,<br />

`zeciuri soneti~, `bavSvoba da nislebi~, `bunebas~<br />

... poeturi sityva da saxe savsebiT organuli, TavisiT<br />

mzardi da moZravi xdeba, sicocxlis denas gadmoscems.<br />

valerian gafrindaSvilis stili manaTobel gamWvirvalobas<br />

moipovebs, Tumca zogjer am gamWvirvalobaSi<br />

raRac zmanebiseulic gamokrTis.<br />

`Seni talRebis didi amaliT da ZlierebiT kvlav<br />

gamaxare. Seni qafisa Tund natamali Semomafrqvie rogorc<br />

wamali, da Cemi saxe SxefiT dafare ... Sens margalitebs<br />

ara aqvs fasi da mainc miyvars Seni meduza,<br />

245


ogorc Sileris mgznebare Tasi, rogorc saunje aTi<br />

aTasi, viT saocari, mTrTolvare muza ...mraval idumal<br />

mziT moqsovili, da mewamuli, rogorc marjani, gadamafare<br />

talRa soveli, ukanasknelad SenTan moveli _<br />

an momkali da an momarCine~.<br />

esTetikuri devizi `dabruneba miwasTan~, romelmac<br />

cisferyanwelebis poeturi evoluciis mimarTuleba<br />

moniSna, TviT misi avtoris, valerian gafrindaSvilis-<br />

Tvis moaswavebda, rom `miwasTan~ miaxloebis sazrisi<br />

miwier mSvenierebaSi `ciuris~ _ saocnebos ganWvretacaa.<br />

valerian gafrindaSvilis, iseve rogorc saerTod<br />

cisferyanwelebis, mTavari SemoqmedebiTi mizanswrafva<br />

qarTuli poeziis xelaxali evropeizacia iyo. es<br />

mizanswrafva poeziis garda TvalsaCinoa mis TargmanebSi<br />

da gansakuTrebiT eseebSi, romlebSic gamosWvivis<br />

poeturi xelovnebis araCveulebrivi siyvaruli da<br />

Tayvaniscema, poeziis bunebis Rrma gageba, SesaniSnavi<br />

erudicia da gemovneba. valerian gafrindaSvilis statiebSi<br />

evropuli lirikis fonze faqtobrivad simbolizmis<br />

sakmaod mwyobri Teoriaa gadmocemuli. qar-<br />

Tul klasikur poeziaSic valerian gafrindaSvilis-<br />

Tvis upiratesad saintereso da Zvirfasia is, rac evropuli<br />

yaidisaa, rasac simbolisturi poeziis TaviseburebaTa<br />

winasaxed miiCnevs. amgvar niSnebs eZebs igi<br />

<strong>guramiSvili</strong>s da baraTaSvilis SemoqmedebaSi. SesaZloa,<br />

aq yvelferi ar iyos mkacrad dasabuTebuli, magram<br />

mTlianobaSi es aris qarTuli literaturis miRwevaTa<br />

evropuli kulturis konteqstSi ganfenis stimulismomcemi<br />

cdebi.<br />

eseistikaSic valerian gafrindaSvili warmogvesaxeba<br />

iseTi, rogoric poeziaSia aRbeWdili _ rafinirebuli,<br />

sulierad mdidari da maRali pirovneba da<br />

Semoqmedi.<br />

246<br />

1991


SoTa CantlaZe<br />

`zeca da ironia~<br />

meoce saukunis qarTul lirikaSi SoTa CantlaZe<br />

erT-erTi yvelaze ufro naRvliani, tkiviliani poetia.<br />

mas mudam raRac uRrRnis suls, awvalebs, ar eSveba. is<br />

TiTqos raRac fataluris tyvea da gaTavisufleba ar<br />

SeuZlia.<br />

yvelaferi, rac mniSvnelovani da Rirebulia Seqmnili,<br />

didi ukmarobis (anda didi ocnebis) nayofia. aseTi<br />

ukmarobaa SoTa CantlaZis poeziis safuZvelic.<br />

`matarebeli. mgzavrebi ikaveben adgilebs. matarebeli<br />

iZvris. ucnobi mgzavrebi iwyeben saubars erTmaneTSi.<br />

saubroben tkbilad. maT Soris TviT isinic, romlebic<br />

matareblis daZvramde adgilze edavebodnen<br />

erTmaneTs. vismen maT saubars da sxeulSi siTbo mivlis.<br />

vfiqrob: _ diax, SeiZleba adamianma icxovros<br />

adamianTan tkbilad ... rasakvirvelia, mxolod maSin,<br />

Tu qveyanaze iqneba aseTi ganwyoba, rogoric matarebelSia,<br />

romelic ukve daZrula~.<br />

ra ganawyobs mgzavrebs erTmaneTisadmi keTilad, ra<br />

aerTianebs maT? is, rom matarebeli moZraobs da aqvs<br />

gansazRvruli mimarTuleba, daniSnulebis adgili, mizani.<br />

adamianebma rom adamianurad icxovron, adamianuri<br />

urTierToba hqondeT, saWiroa cxadi da saerTo, sayovelTao<br />

mizani.<br />

magram es mizani ar Cans, xolo samyaros umiznoba,<br />

piriqiT, SoTa CantlaZisTvis mtkivneulad TvalsaCinoa,<br />

TvalsaCinoa sazrisis _ miznobrivi azris<br />

ararseboba.<br />

`mze cxreba ukve, ukve dneba da iRuneba, gadikargeba<br />

ucxo mxareSi, da uRran tyeSi xvadi mglebi daiRmuvleben,<br />

miznis gareSe ... da dedamiwa varskvlavebiT<br />

gadixureba _ zRva sizmareTi ...~.<br />

247


arsebobis umiznobis gancda tragikuli vnebis simaRles<br />

aRwevs leqsSi `aq erT dros~, sadac yvelaze sa-<br />

Sineli amaoeba, sidiadis amaoebaa gamoxatuli. gauqmebuli,<br />

dacarielebuli monastris suraTi monumenturi<br />

da Sinaganad vrcelia, gamanadgurebeli drois farTo<br />

masivebis momcvelia.<br />

`da bolos dastoves monastris areni _ sikvdilis<br />

Jamma Tu dareka, qarsa da qviSaze umiznod nareni, qarma<br />

da qviSamve waleka ... wavida wvima da movidnen qarebi,<br />

wvimebi, qarebi meased, cioda mariams da dedis mklavebSi<br />

cioda patara iesos~.<br />

is, rac samyaros ganagebs, rac arsebobis Ziria, ganuzomlad<br />

metia, vidre misi obieqtivaciebi adamianur<br />

warmodgenebSi, religiur moZRvrebebSi Tu filosofiur<br />

koncefciebSi; ufro sworad, sul sxvaa, saerTod<br />

ganusazRvrelia, radgan `is miedineba gareSe miznisa,<br />

gareSe azrebis~. igi faravs TavisTavs da gansakuTrebiT<br />

swored maSin, roca TiTqos Tavs acxadebs _ igi<br />

mTxzvelia, gamomgonebelia, ironiuli mistifikatoria.<br />

`igi maradisi, igi mTvareuli, igi Seucnobi da moxetiale.<br />

igia arvisi, is cnobismoyvare adamianebs marad<br />

STaagonebs, uambobs Tavis Tavze tyuilebs uamravs<br />

da mere icinis da mere icinis da maT ar ician, rom<br />

Secdnen isini~.<br />

am ucnobi gamomgoneblis erT-erTi `Txzulebaa~<br />

didi qalaqi. `Cemi magidis wigni~ qalaqis gaSlili da<br />

mTliani metaforaa, romlis pirobiTobac daZleulia<br />

poetis gancdili TvalsazrisiT _ qalaqi `viRacis~<br />

mosawyeni qmnilebaa, adamianisTvis ucxo da Tavsmoxveuli,<br />

romelsac versad gaeqcevi.<br />

Tanamedrove adamianis msoflSegrZnebisgan ganuyofeli<br />

mowyenilobis grZnoba SoTa CantlaZem gansakuTrebuli<br />

wvdomiT da ZaliT aametyvela. mowyena adamianis<br />

adekvaturi emociuri pasuxia samyaros umiznobaze,<br />

usazrisobaze. mowyeniloba niSnavs, rom maradiuli<br />

mistifikatori veRar gvatyuebs; samyaros TiTqos feri<br />

misdis, mimzidvelobas kargavs, yvela misi sacduri<br />

uZluria survili aRgviZras, nebeloba gagviRizianos;<br />

248


araferi ar gvinda, anu swored da mxolod araferi<br />

gvinda; Cveni sicariele samyaros sicarielis zusti<br />

anareklia da piriqiT; mowyeniloba gveubneba, rom aq<br />

araferi gvesaqmeba.<br />

`me yvelaferi momwyinda exla, mzis mxurvaleba,<br />

mTavris sinaTle. niavis qrola, qarebis Sexla, yvela<br />

tyuili, yvela simarTle~.<br />

samyaro, bunebis sicocxle, weliwadis droebis wrebrunva<br />

SoTa CantlaZes warmoudgeba rogorc erTferovani<br />

da dausrulebeli speqtaklis dekoraciebis<br />

cvla. SeiZleba es dekoraciebi zogjer TavisTavad lamazic<br />

iyos, magram pirvel rigSi sagrZnobia maTi monacvleobis<br />

erTxel da samudamod dakanonebuli<br />

ritmis monotonuroba, radgan warmodgenis azri<br />

gaugebaria.<br />

`totebSi _ rogorc TeTri Citebi _ cis nafleTebi<br />

Canan. tyis sibneleSi dRe iWvriteba da dRe sacaa<br />

Cava. dRe Caesveneba da mova sicive, _ moyveba Sriali<br />

mZlavri ... iquxebs, iwvimebs, iquxebs, iwvimebs da wava,<br />

viTarca mgzavri ...~.<br />

SoTa CantlaZis lirikuli gmiri bevrs dadis, xetialobs<br />

da es umizno moZraoba sicarielis gancdis gamovlenac<br />

aris da sicarielis Sevsebis cdac. amiT TiTqos<br />

erTmaneTs gvanan is da oTar ioselianis filmis `iyo<br />

SaSvi mgalobelis~ gmiri. Tumca aSkaraa maTi gansxvavebac,<br />

Tundac is, rom SoTa CantlaZis poetur oreuls<br />

ufro gacnobierebuli aqvs Tavisi mdgomareobis uimedoba,<br />

Tavisi siucxove da martooba. erT leqsSi, sadac<br />

qalaqis cxovrebis komikuri panoramaa naCvenebi, es<br />

TviTSegneba asea gamJRavnebuli: `me am dros davdivar<br />

qalaqis quCebSi, davdivar daqanculi da sevdiani, me _<br />

pirvelyofili da Rameuli~.<br />

ase dadis, ase iqanceba da itanjeba am `SeTxzuli~<br />

qalaqis quCebSi, viRacis Tu raRacis ucxo nebas damor-<br />

Cilebuli da miyolili, tramvaic _ SoTa CantlaZis<br />

poemis personaJi, arsebiTad lirikuli personaJi, romelsac<br />

poetis laRma da `axirebulma~ fantaziam namdvili<br />

suliereba misca.<br />

249


mudmivi da moucilebeli mowyenis, gamouvalobis,<br />

daRlilobis gancdebi SoTa CantlaZis poeziaSi dakav-<br />

Sirebulia Tavisebur, skepticizmiT Seferil religiurobasTan.<br />

sayrdenis, nugeSis povnis moTxovnileba sulis<br />

gamSiSvlebeli, sasowarkveTili siwrfeliT aris<br />

gamxelili mis uCveulo locvebSi, vedrebebSi. is iltvis<br />

cisken, ukeTesi qveynisken, raTa datovos `sicariele<br />

Savi miwis da bneleTisa~, magram seriozuli daeWveba<br />

absolutis arsebobaSi ironias aCens da araiSvia-<br />

Tad poetis locvebi kamaTs an sayvedurs ufro gavs,<br />

metnaklebi ironiiT gazavebuls. mowiweba da ironiuli<br />

SeTamaSeba ucnaurad erwymis erTamneTs. Zneli gasar-<br />

Cevia, `sad mTavrdeba ironia da sad iwyeba zeca~ (haine).<br />

daaxloebiT aseve gamoixateba SoTa CantlaZis poeziaSi<br />

siyvarulic. bevr sasiyvarulo leqsSi gamosWvivis<br />

grZnobis amaRlebuloba da siRrme, magram ufro ni-<br />

Sandoblivi maT Soris is leqsebia, romlebSic grZnobis<br />

sifaqize siyvarulis faseulobaSi daeWvebulis<br />

mware RimilTan, naRvlian ironiasTan aris Sexamebuli.<br />

`maxsovs sifiTre da CurCuli Tqveni bagisa, meubnebodnen:<br />

_ CamogyvebiT samareSico, sad siyvaruli<br />

SeiZleba uspetakesad _ samaradisod ... yvelam damtova,<br />

davSTenilvar Tqveni amara, da axla vxedav _ saiqios<br />

vlian landebi; didi xania me mimelis Cemi samare,<br />

wamobrZandebiT?~.<br />

metyvelebis arqaizebuli stili parodiul elfers<br />

atarebs, Tumca simaRlec SenarCunebuli aqvs. SoTa<br />

CantlaZis poeziaSi, ase vTqvaT, `seriozuli arqaizebac~<br />

SeiniSneba, magram metwilad arqauli enobrivi<br />

formebi ironiis da parodiis arealSi xvdeba.<br />

poetis sasiyvarulo leqsebSi zogjer ironia ufro<br />

galaRebuli da aTamaSebulia, anda sarkazmSi gadadis.<br />

xdeba isec, rom amaRlebul siyvarulSi daeWveba erotikisTvis<br />

aTavisuflebs adgils.<br />

SoTa CantlaZis ironiis mudmivi samiznea meSCanoba,<br />

adamianebis TviTkmayofili Sinagani siRatake.<br />

`me var adamiani, me var cxoveli. me var mezobeli da<br />

Cemi movaleobaa cxovreba sikvdilamde. da Cemi survi-<br />

250


lia _ kargi cxovreba da gviani sikvdili. Cemi survilia<br />

vuyuro yvelafers, rac Cems irgvliv gamefebula,<br />

da ar Cavixedo arc erT maTganSi, Tu es sagnebi ar<br />

mawuxeben me~.<br />

ironia, TviTironia, sarkazmi, Savi iumori, groteski<br />

_ es is stiluri formebia, romlebSic organulad<br />

mJRavndeba SoTa CantlaZis poeturi msoflxedva. `CamoxrCobilis<br />

iumoriT~ gvelaparakeba poeti sakuTar<br />

sikvdilze.<br />

`o, me gavugeb sabralo miwas, o, Cven gavugebT erTmaneTs<br />

da samudamod, samudamod davmegobrdebiT. gazafxulze<br />

amovlen yvavilebi Cems samareze da gamvlel-gamomvlels<br />

axareben, rom me kargad mkvdari var<br />

da sevdianad gaiRimebs gamvleli da SeCerdeba da<br />

gaiars~.<br />

sikvdilis komikuri dadableba, sikvdilTan Sexumreba<br />

da gaSinaureba mis saSinelebas imiT `anelebs~, rom<br />

sicocxlis Rirebulebriv simwireze gvaniSnebs.<br />

sikvdili SoTa CantlaZis poeziaSi erTaderTi ueWveli<br />

realobaa. poeti yvelaferze metad mas endoba,<br />

sabolood is eimedeba, mxolod misgan moelis Svelas<br />

TavisTvisac da samyarosTvisac. es Svela warmosaxulia<br />

kidec leqsSi `himni sikvdils~, rogorc emzar kvitaiSvilma<br />

pirobiTad daasaTaura. poeti qmnis kosmosis samudamo<br />

miZinebis gamomxatvel, STambeWdavad detalizebul<br />

da amasTanave bunebrivad gamTlianebul tilos.<br />

sikvdilis warmodgena Svebismomtan, harmoniis damamkvidrebel<br />

fenomenad yofierebis tragizmis arapirdapiri<br />

gamJRavnebaa. SoTa CantlaZis calkeul leqsebSi<br />

ki sicocxlis da sikvdilis Rrma tragikuloba<br />

uSualod da mTeli ZaliT vlindeba.<br />

`midis arabi ... bolos qviSas bindi ecema, mere arabic<br />

daecema qviSas bindiviT. daecema da daqanculi<br />

Zils miecema. aqlemis kuzni _ waqceuli piramidebi.<br />

daRlil TvalebSi daibuda mZime sizmarma, ezmana arabs:<br />

Rrialebda Rele lomiviT; da mere barad Camovarda da<br />

gaizmora, _ gaeqca velebs lomis brdRvinviT da nax-<br />

251


tomebiT. gaTenda dila ... gaiRviZa mzem uwinares, _<br />

lomi Rmuoda kacis Zvlebze, rogorc mdinare~ (`lomi~).<br />

tragikulis SegrZnebis garda am leqsSi aSkarad<br />

Cans SoTa CantlaZis poeturi niWis sxva Tvisebebic _<br />

sityvis virtuozuli floba, stilis iSviaTi dinamiuroba<br />

da plastika, sxarti da zusti tropuli azrovneba,<br />

Zlieri, Tavisufali fantazia, romelic empiriuli<br />

masalisgan uCveulo saxeobriv naerTebs qmnis.<br />

poetis warmosaxvas sagnebi da movlenebi mkveTri<br />

biZgiT gamoyavs inertuli mdgomareobidan. warmoCndeba<br />

maTi potenciuri `midrekilebebi~, mimarTebebi<br />

sxva sagnebTan, movlenebTan _ TiTqos sinamdvilis<br />

garsi ixliCeba da misi Sinagani raoba erTbaSad<br />

SiSvldeba.<br />

SoTa CantlaZes uyvars sityvis artistuli, TiTqosda<br />

daudevari moqneva, sityvebis Tanxmierad aJRereba,<br />

enamaxviloba, kalamburebi, saTqmelis paradoqsul<br />

formaSi moqceva, aforistuli formulebi. is xSirad<br />

eleganturad gaaTamaSebs situaciebs, azrebs, sityvebs,<br />

poetur formebs, magram es, Cveulebriv, Zalian<br />

seriozuli, arsebiTi da mtkivneuli Sinaarsis mqone<br />

TamaSia.<br />

SoTa CantlaZem qarTul poeziaSi wina planze wamoweva<br />

gauadvila urbanistul motivebs da cxovrebis<br />

Seuferadebel faqturas, sada intonaciebs, verlibrs,<br />

ironiul TvalTaxedvas ... TviTon ki, albaT, kidev ufro<br />

metis Seqmna SeeZlo, misi cxovreba cota iRblianad<br />

rom warmarTuliyo.<br />

252<br />

1987


wmenis tragikomedia<br />

originaluri personaJi Seemata Cvens literaturas,<br />

Tumca igi aq mTlad Sinaurulad ver igrZnobs<br />

Tavs. es aris rusi sabWoTa moqalaqe proxori, SoTa<br />

CantlaZis moTxrobis saSineli da sacodavi, kmayofili<br />

da uiRblo gmiri. moTxroba 1955 welsaa dawerili, magram<br />

mxolod axla gamoqveynda.<br />

rogorc poeti da miniaturisti, SoTa CantlaZe<br />

xSirad aCens ironiul-tragikul WrilSi oficialuri<br />

ideologiis da propagandis mier lakirebuli sabWoTa<br />

yofis sarCuls. moTxroba `proxor!!!~ SoTa CantlaZis<br />

poetur Semoqmedebas bunebrivad ebmis _ sabWoTa sinamdvilisadmi<br />

msgavsi damokidebulebiT, `eSmakuri~<br />

gamomgoneblobiT, mosxletili gonebamaxvilobiT ... is<br />

Sesrulebulia `iolad~, TiTqos salaRobo eqspromtia.<br />

ubraloa, zogjer feletonuricaa TavSesaqcevi Txroba<br />

da Sesaferisad martivia gmiric. magram martivi ar<br />

aris avtoris msoflxedva, romelic komikuris gverdiT<br />

gamoarCevs tragikul elements, qmnis tragikomikur,<br />

mniSvnelovani problematikis wreSi moqceul saxes.<br />

es arsebiTad satirikosis msoflxedvaa, yalbi moraluri<br />

da socialur-politikuri wesrigis momSleli da<br />

mis miRma darRveuli groteskuli realobis aRmomCeni.<br />

SoTa CantlaZis mier SeTxzuli igavuri istoria erTbaSad<br />

gamoavleninebs Tavs tips, romlis nairsaxeobebi mudam<br />

warmoadgenda ruseTis araTavisufali saxelmwifos<br />

yvelaze saimedo sayrdens. rac am tips SoTa CantlaZis<br />

moTxrobaSi mosdis, imas dRes igi cxovrebaSi ganicdis.<br />

Rrmad wams proxors arsebuli socialuri wyobis<br />

fataluri aucilebloba, samarTlianoba, WeSmariteba<br />

da amis gamo mcirediTac kmayofilia. mas aqvs ganuzomeli<br />

ndoba dadgenilis, dakanonebulis mimarT. proxors<br />

mtkiced sjera, rom xelisufleba masze zrunavs<br />

da momavalSi kidev ufro metad izrunebs, sjera saer-<br />

Tod yvelaferi, rasac Caagoneben maRali instanciebi,<br />

gazeTebi, agitacia Tu reklama, sazogadoebrivi azri.<br />

es uwevs sulieri cxovrebis da zneobrivi principebis<br />

253


magvirobas. proxori masis adamiania, romelic mTlianad<br />

garedan imarTeba da moklebulia individualurpirovnul<br />

sawyiss, kritikuli gansjis unars. amitomaa,<br />

rom igi ase fiqrobs: raki mTavroba obligaciebs<br />

uSvebs, reklama momxiblav aRTqmas iZleva, xalxi ki am<br />

obligaciebs yidulobs da xan igebs kidec, saWiroa<br />

TviTonac iyidos da mogebis myari imedi hqondes.<br />

moTxrobis personaJis amaforiaqebeli da wamqezebelia<br />

Suri, Suridan amozrdili primitiuli warmodgena<br />

samarTlianobaze da Tanasworobaze, samarTlianobis<br />

primitiuli moTxovnileba _ Tuki sxvebi igeben,<br />

ratom man ar unda moigos, dauSvebelia ar moigos.<br />

Tanasworobis da samarTlianobis wyurvili uaTkecebs<br />

proxors ugunur optimizms da rwmenas. misi mZlavri<br />

rwmenis unari ki adresatis arCevisas ar ayovnebs da<br />

meryeobs, azrovnebis daxmarebas ar ucdis. Semdeg igi<br />

Tavis fetiSs monurad eTayvaneba da emorCileba, etyoba,<br />

imitomac, rom masTan damokidebulebaSi angarebiania.<br />

sami revoluciis monawile da namdvili sabWouri<br />

proxori ukanmouxedavad iwamebs RmerTs, raTa misi<br />

natvris asruleba bolomde garantirebuli iyos. mwerali<br />

bufonadurad amasxrebs axladmoqceulis aRtkinebul<br />

religiurobas: igi bejiTad dadis eklesiaSi,<br />

sadac Tayvans cems `obligaciebis RmerTs~ rogorc<br />

specifikuri dargis TviTmpyrobel gamgebels.<br />

proxoris tragikomediis safuZvelia rusuli sulierebis<br />

Tviseba _ rwmenis didi moTxovnileba da unari,<br />

romelsac SeuZlia realoba miTologiiT Seanacvlos da<br />

raRac crus, damRupvelsac advilad daendos. es Tviseba<br />

meoce saukunis rusul literaturaSi yvelaze srulad<br />

platonovis poetur-groteskulma warmosaxvam amoicno.<br />

raki rusuli literatura vaxseneT, aqve vityviT,<br />

rom sabWoTa obivatelis ubadrukobis komikuri gamosaxviT<br />

`proxor!!!~ SesaZlebelia mivamsgavsoT zoSCenkos<br />

satirul-iumoristul prozas, Tumca analogia zedapirs<br />

ar cildeba. sxvaTaSoris, zoSCenkos aqvs moTxroba<br />

kacze, romelmac fuli moigo. SoTa CantlaZis<br />

nawarmoebis personaJi verafers moigebs, magram daje-<br />

254


ebulia, rom `obligaciebis RmerTma~ mowyalebis TvaliT<br />

gadmoxeda. Tavismotyueba, sasurvelis sinamdviled<br />

dasaxva proxoris ganusjeli morwmuneobis Tanmdevia.<br />

iluziiT frTaSesxmuli moTxrobis gmiris sad-<br />

Resaswaulo nadimi amJRavnebs bednierebaze, `karg<br />

cxovrebaze~ misi warmodgenis ukidures siviwroves,<br />

rac agreTve aSorebs mas Rirseul adamianur arsebobas.<br />

roca aRmoaCens, rom Semcdara da araferi mougia,<br />

proxori ubralod imitom ki ar SeiSleba, rom xelismocarvas<br />

metismetad ganicdis, aramed ufro imis gamo,<br />

rom misTvis sinamdvile axla sruliad gaugebaria; sinamdvilis<br />

is wesrigi, romelsac mTeli arsebiT endoboda,<br />

arasando gamodga; misi rwmena _ miwieri Tu zemiwieri<br />

xelisuflebis, agitacia-reklamis, samarTlianobis, momavlis<br />

_ gacamtverda, yvelaferma umtyuna, uRalata. proxori<br />

sigiJeSi gaurbis amas, ar SeuZlia da arc unda gaarkvios,<br />

ra da ratom daemarTa, gonebis saboloo dabnelebiT<br />

pasuxobs kraxs, amave dros agresiuli da saSiSi xdeba.<br />

sagiJeTis miRma darCa patara, uRimRamo siamovnebebis<br />

yoveldRiuri SeCveuli samyaro, romelsac proxori<br />

nostalgiiT igonebs. magram iq am kacis aryofna ar<br />

igrZnoba, iq uamravi proxoris msgavsia, romelTagan<br />

erTi mis dacarielebul adgils avtomaturad ikavebs.<br />

proxors da mis Semcvlels erTmaneTs isic amsgavsebs,<br />

rom maTTvis erTnairad damaxasiaTebelia ganur-<br />

Cevloba sakuTari Tu sxvebis uzneobisadmi. Tavisi Tavis<br />

da sxva adamianebis upativcemuloba proxoris qronikuli<br />

daavadebaa.<br />

moTxroba sastik simarTles gveubneba am tipiuri<br />

gmiris Sesaxeb, magram ara sastikad da avi sixaruliT.<br />

damcinavi avtori gulis siRrmeSi TanamgrZnobelia.<br />

miTufro, rom moTxrobis bedukuRmarTi personaJi<br />

aramarto sakuTari ugunuri midrekilebebis msxverplia,<br />

aramed socialur-politikuri sistemisac, romelsac<br />

am midrekilebaTa marjve gamoyeneba moupovebs<br />

sasicocxlo Zalebs, romelic mas amonebs da sxvaTa<br />

Tavisuflebis aRkveTasac akisrebs.<br />

1990<br />

255


guram rCeuliSvili<br />

bedniereba sikvdilis fonze<br />

guram rCeuliSvilis mkveTri pirovneba isea Serwymuli<br />

mis nawarmoebebs, rom am nawarmoebTa analizi<br />

Zneldeba kidec _ iolad SeiZleba mas mwerlis pirovnebis<br />

Sesaxeb saubari Seenacvlos. guram rCeuliSvils<br />

rogorc mwerals uwinaresad sakuTari arsebis wvdoma<br />

surs, TviTSemecnebis moTxovnileba misi mTavari SemoqmedebiTi<br />

stimulia, `Seican Tavi Seni~ misi upirvelesi<br />

SemoqmedebiTi principia. amitom is upiratesad<br />

piradulze, piradad gancdilze wers, yovel SemTxveva-<br />

Si, STabeWdileba iseTi gvrCeba, TiTqos mwerali arafers<br />

igonebs, gadmogvcems mxolod imas, risi monawile<br />

da TviTmxilvelic iyo. mas aqvs iSviaTi unari dagvajeros<br />

monaTxrobis da gamosaxulis `araliteraturulobaSi~.<br />

mis nawarmoebebSi myaria iluzia, rom realurad<br />

arsebul adamianebze da realurad momxdar ambebzea<br />

laparaki _ TiTqos dRiuria, avtobiografia, anda<br />

narkvevi Tu reportaJi, ramac SeiZleba egziuperis<br />

`adamianTa miwa~ da `samxedro mfrinavi~ gagvaxsenos.<br />

orientireba utyuar pirad gamocdilebaze, naturis<br />

erTguleba, garkveuli sifrTxile SeTxzulis da<br />

gamogonilis mimarT, yovelgvari siyalbis SiSi meoce<br />

saukunis 50-ian wlebSi dawyebul socialur da fsiqologiur<br />

ZvrebTan unda iyos dakavSirebuli. guram rCeuliSvilis<br />

prozis lirikuli aRsarebiToba, rogorc<br />

Cans, agreTve stimulirebulia drois tendenciis mier<br />

_ `pirovnebis aRmoCeniT~, pirovnebis faseulobis gam-<br />

Zafrebuli gancdiT da mkveTri gacnobierebiT.<br />

pirovneba, visac SeuZlia damoukideblad azrovnebdes,<br />

cnobier arCevans akeTebdes, pasuxismgeblobas<br />

kisrulobdes, zneobriv TviTdamkvidrebas axdendes _<br />

aseTia guram rCeuliSvilis lirikuli gmiri. igi maZiebeli,<br />

cnobiswadiliT savse adamiania, cxovrebis dau-<br />

256


Ralavi Semswavlelia, romelic simarTlis natexebs<br />

krebs; magram upirveles yovlisa TviTon cxovrobs,<br />

gamudmebiT moqmedebs, mWvretelobiTi pozicia eviwroeba.<br />

is imitom ki ar cxovrobs mZafrad da sisxlsavsed,<br />

rom SeZenili gamocdileba azrebad `gadaamuSaos~,<br />

aramed piriqiT, azrovnebs, raTa WeSmaritad icxovros.<br />

swori da Rrma azri guram rCeuliSvilis lirikuli<br />

gmirisTvis sakmarisi ar aris, misi survilia azris ganxorcieleba,<br />

azris meoxebiT srulfasovani pirovnuli<br />

TviTrealizacia.<br />

yovelive es gansakuTrebuli sicxadiT da sisavsiT<br />

vlindeba `alaverdobaSi~.<br />

`alaverdobis~ gmirs Tavidan bunebaSi ganmartoebuls<br />

vxedavT _ bunebasTan urTierToba mas samyaros<br />

didebulebas, idumalebas da mSvenierebas, harmonias<br />

aziarebs, magram mTavari is aris, rom igi bunebasTan<br />

miRweuli TanxmierebiT ar kmayofildeba, radgan surs<br />

harmonia bunebidan adamianTa cxovrebaSic gadaitanos,<br />

daamkvidros. misi TvalTaxedviT, adamiani samyaros<br />

didebulebis Rirsi unda iyos da alaverdi, adamianis<br />

qmnileba, aris is, riTac adamiani samyaros, bunebis<br />

didebulebas amayad pasuxobs.<br />

alaverdobis dResaswauli, romelsac mTxrobeli<br />

eswreba, am adamianuri siamayis Semlaxvelia. bunebis<br />

harmoniasTan SedarebiT ufro mtkivneulad sagrZnobi<br />

da damamcirebelia is disharmonia, qaosi, romelic aq<br />

batonobs. erTmaneTisgan gaucxoebuli, gulgrili adamianebis<br />

umweo cdebi, sadResaswaulo ganwyoba Seqmnan<br />

da gaerTiandnen, mxolod xazs usvams maT gaTiSulobas<br />

da absurduli farsis xasiaTs aZlevs dResaswauls. am<br />

adamianebs dakarguli hyavT erTmaneTi, radgan dakarguli<br />

aqvT sakuTari Tavi _ arsebobis azri, namdvili<br />

faseulobebi, Rirseba; daclilebi arian Zlieri da<br />

Rrma grZnobebisgan, namdvili sicocxlismoyvareobisgan,<br />

sasicocxlo energiisgan; is sazogadoeba, romlis<br />

buneba da saxe dResaswaulis monawileebSi gamkveTrebulad<br />

Cans, sruliad moklebulia religiuri amaRlebis,<br />

eqstazis da yofnis sixarulis gancdis unars.<br />

257


guram rCeuliSvilisTvis WeSmariti religiuroba swored<br />

sasicocxlo Zalebis sisavse da sicocxlismoyvareobaa,<br />

sicocxlis sixarulis grZnobaa.<br />

TviT lirikuli gmiris qmedebaSi xorcSesxmulia es<br />

eqstazi da sicocxlismoyvareoba, sicocxlis sixaruli.<br />

am qmedebis siRrmiseuli paTosi qristianulia _<br />

moyvasTa Svela, maTi daxsna sibrmavidan, uRirsobidan.<br />

mTxrobels surs daqsaqsul da gamofitul xalxs daanaxos<br />

taZari _ misive namdvili da dakarguli saxe.<br />

iseve rogorc ilias `mgzavris werilebis~ lirikul<br />

gmirs, guram rCeuliSvilis lirikul gmirsac adamianebis<br />

sulieri ganaxleba wyuria, isic sazogadoebis<br />

degradirebas, Sinagan gaxevebas, usicocxlobas upirispirdeba,<br />

misi mizanic is aris, rom sazogadoebis<br />

arseboba `Tergiseburi~ gaxados. `alaverdobis~ gmiri<br />

TiTqos imgvari literaturuli personaJebis Soreuli<br />

memkvidrea, rogorebic arian, vTqvaT, aluda qeTelauri<br />

an ibsenis brandi.<br />

magram es gmiri kritikulia aramarto masis mimarT,<br />

aramed TavisTavis mimarTac, radgan WeSmaritebis mikvlevas<br />

eswrafis da ara sakuTari uzadobis demonstrirebas.<br />

mkiTxvelma ukve irwmuna misi meamboxuri qmedebis<br />

siswore, ayva mis romantikul ltolvas da artistul<br />

gatacebas, moulodnelad ki TviTon igi arRvevs<br />

am erTsulovnebas _ TavisTavSi eWvdeba. is aRmoaCens,<br />

rom Sroma, Seneba, Semoqmedeba ufro didi faseulobaa<br />

da ufro Sedegiania, vidre gamomwvevi protesti, amboxi;<br />

rom pirovneba inertul masaze SeiZleba mxolod<br />

SemoqmedebiTma Sromam aamaRlos da ara sakuTari Tavis<br />

sayovelTao yuradRebis centrSi moqcevam; brbosac<br />

kvlav xalxad SromasTan mibruneba aqcevs, radgan<br />

Sromisgan mowyveta gadaagvarebs xalxs brbod, arTmevs<br />

sasicocxlo Zalas da arsebobis xaliss.<br />

`alaverdobis~ lirikuli gmiris _ Sinaganad damoukidebeli,<br />

Tavisufali pirovnebis buneba imaSic Cans,<br />

rom igi naklebad endoba mzamzareul Sexedulebebs da<br />

namdvili viTarebis uSualod Secnoba surs (aseT mzamzareul<br />

warmodgenebs asaxavs amonaweri gazeTebidan:<br />

258


`winanadelma religiurma dResaswaulebma dakarges TavianTi<br />

pirvandeli mniSvneloba...~).<br />

`usaxelo ufliscixelSic~ lirikuli gmiri ar kmayofildeba<br />

imiT, rac ufliscixis Sesaxeb istorikosTa<br />

naSromebSia naTqvami da surs TviTon, sakuTari suliT<br />

da sxeuliT igrZnos ufliscixe. damaxasiaTebelia, rom<br />

mwerali istoriaSic gamoarCevs individuums, romelic<br />

moqmedebs Sinagani impulsebis karnaxiT, Tavisufali<br />

gadawyvetilebis safuZvelze da ara masobriv warmodgenebs,<br />

masis saerTo ganwyobas damorCilebuli. mkveTrad<br />

subieqtur-pirovnulia am nawarmoebis stili, kompozicia<br />

da pirovnebis Seucvlelobis, misi ganuzomeli<br />

faseulobis mtkicebaa moTxrobis Sinagani paTosic.<br />

iseve rogorc `alaverdobaSi~, guram rCeuliSvilis<br />

lirikuli gmiri mkveTrad upirispirdeba brbos, mis<br />

fsiqologias moTxrobaSi `Spilka~. lirikul gmirs<br />

protestis grZnobas aRuZravs daunawevrebel masad<br />

gaerTianebuli adamianebis Seubralebloba sulierad<br />

avadmyofi kacis mimarT; igi gamZafrebulad ganicdis<br />

pirovnebis xelSeuvali arsebobis uflebas da brbos<br />

ugunurebas.<br />

guram rCeuliSvils dawerili aqvs sxvadasxva mxatvruli<br />

Rirebulebis kidev araerTi nawarmoebi, romleb-<br />

Sic pirovnebis da masis, maTi urTierTmimarTebis<br />

problema ikveTeba.<br />

aseTia, magaliTad, moTxroba `rogor gamoicvala<br />

igor koblukovi~. axalgazrda adamiani, romelsac SeeZlo<br />

pirovneba gamxdariyo, inTqmeba masaSi da meqanizms<br />

emsgavseba, yalibdeba masis standartul warmomadgenlad;<br />

mas aRar aqvs damoukidebeli fiqris unari da, rac<br />

fsiqologiurad zustia, ukve Riziandeba, roca sxvebSi<br />

am unars, individualobis raime gamovlinebas xedavs.<br />

oRond es metamorfoza sakmaod sworxazovnad, martivad<br />

aris warmosaxuli.<br />

moTxrobaSi `moxucebuli~ frTxili da TanamgrZnobeli<br />

ironiiT aris naCvenebi `masis adamianis~ saxe. es<br />

aris carieli, uvnebo, `uxasiaTo~ kaci, romelsac cxov-<br />

259


ebis mZime dartyma mxolod yru tkivils ganacdevinebs,<br />

sulier uZraobas mxolod odnav Seutokebs.<br />

mwerlis lirikuli gmiri bevrs mogzaurobs da ramdenime<br />

moTxroba agebulia am gmiris Sinagan uTanxmoebaze<br />

garemosTan, romelTan Sexebac mogzaurobisas<br />

uxdeba. es aris usaxuri adamianuri garemo, romlis<br />

erTgvarovnebaSic pirovnebis gamorCeva Wirs. asea,<br />

vTqvaT, `guculebSi~: amaoa moTxrobis gmiris cda, ipovos<br />

raRac cocxali, pirovnuli garegnulad simpaTiur<br />

qalSi.<br />

aseTi cda warmatebulia moTxrobaSi `Sua zafxulSi<br />

yvelgan cxela~. misi gmiri vaJa jandieri (igi rCeuliSvilis<br />

araerTi nawarmoebis gmiria), romelic gamoTiSulia<br />

zRvispira kurortisTvis Cveulebriv sasiyvarulo<br />

TamaSebs, moulodnelad Tanamoazres aRmoaCens erT<br />

rus gogonaSi, vinc masaviT kritikulad da ironiulad<br />

aris ganwyobili imis mimarT, rac maT irgvliv xdeba;<br />

orivesTvis miuRebelia cxovrebis standartuli wesi,<br />

romelic adamianebs erTmaneTs amsgavsebs.<br />

am nawrmoebTan axloa moTxroba `zRvasTan martodmarto~.<br />

vaJa martoobas ganicdis, upirovno urTier-<br />

Tobebs ver eTviseba; SemTxveviTi kavSiri qalTan kidev<br />

ufro mwvaved agrZnobinebs martoobas, oRond es martooba<br />

axla arsebiTad gaTavisuflebaa, roca daiZleva<br />

imis mimzidveloba, rac aranamdvili da mdarea.<br />

upirovno, Sinagan kontaqts moklebul adamianur<br />

urTierTobebs warmoaCens moTxroba `pirvelad tramalebSi~.<br />

am urTierTobaTa miRma rCeba yvelaferi, rac<br />

adamians marTla sakuTari aqvs _ faruli tkivilebi<br />

Tu miswrafebebi, fiqrebi, bedi da warsuli. adamianebi<br />

mxolod gakvriT, zedapiriT exebian erTmaneTs, kvals<br />

ar toveben erTmaneTSi. isini Senacvlebadebi arian,<br />

erTimeoris magivrobis iolad gamwevebi. moTxrobas<br />

dramatizms sZens qveteqsti _ lirikuli gmiris daukmayofilebloba<br />

namdvili, pirovnuli urTierTobis<br />

surogatebiT.<br />

guram rCeuliSvili mxatvrulad aanalizebs da aaSkaravebs<br />

masobrivi, upirovno cnobierebis siClunges.<br />

260


moTxrobaSi `nadiroba~ erT-erTi personaJis mier papirosisTvis<br />

Tavis danebeba aRmatebul mniSvnelobas<br />

iZens, radgan masobrivi cnobiereba ganurCevelia namdvilad<br />

mniSvnelovani sakiTxis mimarT _ ra aris adamianis<br />

arsebobis azri. misi TvalTaxedviT, janmrTeloba<br />

`kargia~, magram ratom aris `kargi~, risTvis Wirdeba<br />

adamians janmrTeloba, saerTod sicocxle? aseTi kiTxva<br />

mis winaSe ar wamoiWreba. aqac mwerlis lirikuli<br />

gmiri kritikuli da ironiulia masobrivi cnobierebis<br />

mimarT.<br />

masobriv-yoveldRiuri cnobierebis sibrmave gansakuTrebiT<br />

mkveTrad mJRavndeba moTxrobaSi `kide kargi~,<br />

radgan is Tavs iCens sikvdilTan mimarTebaSi. sikvdilis<br />

azri (Tu uazroba) ar xdeba dafiqrebis sagani,<br />

sikvdili ar ganicdeba. yoveldRiuri cnobiereba Sepyrobilia<br />

yofiTi wvrilmanebiT, romlebsac absurdulad<br />

azviadebs.<br />

magram is, ris mimarTac masobrivi, yoveldRiuri<br />

cnobiereba ugrZnobelia, arsebiTia pirovnebis yofierebaSi.<br />

uwinares yovlisa swored sikvdilis gacnobiereba,<br />

misi arsebobis dauviwyebloba, masTan SefardebiT<br />

sicocxlis faseulobis gaazreba aqcevs pirovnebad<br />

adamians. sikvdilTan damokidebuleba guram rCeuliSvilis<br />

prozaSi adamianis sulieri simwifis da Rirsebis<br />

sazomia.<br />

moTxrobaSi `axla me ocdaxuTi wlisa var~ gmiri<br />

Tavis biografias gviambobs _ xalisianad, momxiblavi<br />

uSualobiT, `zedapirulad~, rogorc axalgazrdisganaa<br />

mosalodneli. TviT ambavic ubraloa, ramdenadme<br />

tipiuric: ufrosebis siTboTi garemosili bavSvoba,<br />

mere studentoba, kiTxva, gataceba poeziiT, Seyvareba,<br />

sma.. magram am garegani simartivis miRma seriozuli<br />

saTqmeli SeigrZnoba da amoicnoba. nawarmoebi Sesrulebulia<br />

mwerlisTvis Cveuli qveteqstis teqnikiT _<br />

striqonebs Soris TiTqos sikvdilia Casafrebuli.<br />

vgrZnobT, rom lirikul gmirs wuTiTac ar aviwydeba<br />

sikvdilis arseboba, magram amis Sesaxeb is cotas ambobs,<br />

sikvdilis mniSvneloba uCinrad ufroa ganfenili<br />

261


nawarmoebSi. sikvdilis fenomenis pirispir yofna moTxrobis<br />

personaJs azrs, TviTSegnebas uRviZebs; amieridan<br />

igi sicocxlis horizontze sikvdils xedavs, cxovrobs<br />

sikvdilis TandaswrebiT; amitom aRar SeuZlia<br />

winandeburad, stiqiurad iarsebos _ axal sicocxles<br />

qmnis da bednieria imiT, rom sikvdilis mier datovebul<br />

sicarieles avsebs, oRond es aris bedniereba sikvdilis<br />

fonze; idiliur ganwyobas da tons sikvdilis<br />

Crdili ecema, simSvide, harmonia sikvdilis da sicocxlis<br />

droebiTi zavia. sikvdilis gacnobierebas mosdevs<br />

Tvalaxelili pirovnebis Camoyalibeba, romlisTvisac<br />

sicocxle axleburad Zvirfasia.<br />

poeti ambobs: `RmerTma giSvelos, sikvdilo, sicocxle<br />

Svenobs SeniTa~ _ sikvdili aramarto sazarelia,<br />

aramed yofnis gemos da madlis SegrZnebis gamamZafrebelic.<br />

sikvdilis gancdas adamiani yoveldRiurobis<br />

buranidan gamoyavs. vTqvaT, `Seyvarebis~ gmiri yofis<br />

gamomfitav monotonurobaSia CanTqmuli da mxolod<br />

sikvdilis gancda afxizlebs ...<br />

sikvdilis safrTxe daanaxebs sicocxlis faseulobas<br />

`asvlis~ gmirs, Svelis iqces Sinaganad Zlier, Tavisufal<br />

pirovnebad, TvalTaxedvas uRrmavebs. `kacma unda<br />

mTeli suliT icocxlo... an ra aris mudmivoba, _<br />

sisulele. yvela adamiani mudmivad cxovrobs, yovel<br />

SemTxvevaSi, misi maradiuloba is wlebia, romelsac<br />

gaatarebs am qveyanaze~.<br />

sikvdili guram rCeuliSvilis mxatvrul samyaroSi<br />

moulodnelad, ucabedad iWreba. is sicocxlis Signi-<br />

Taa Sefaruli da dros ucdis, rom Tavi gaamJRavnos.<br />

mas savsebiT amqveyniuri da prozauli ieri aqvs. mwerali<br />

sikvdils xatavs yovelgvari afeqtaciis da paTetikis<br />

gareSe, ise, rom arsebiTad ar cvlis Cveulebriv<br />

tonalobas, ar amZafrebs emociurobas, maRla ar wevs<br />

intonacias. misTvis damaxasiaTebelia jansaRi, idiliurad<br />

aumRvreveli ganwyobis Sexameba dramatulTan Tu<br />

tragikulTan. aseTi Sexmeba orive sawyiss amkveTrebs.<br />

`nel tangoSi~ araferi moaswavebs im ubedurebas,<br />

romelic sul male unda moxdes; Tavidan moTxrobaSi<br />

262


mSvidi, uRrublo atmosferoa, igi TiTqos arc irRveva,<br />

ise Semoipareba sikvdili. plastikurad, danakvTulad<br />

aris warmosaxuli sikvdilTan adamianis brZolis dinamiuri<br />

suraTi. saerTod, mwerals gansakuTrebiT<br />

exerxeba fizikuri moZraobis, sxeulebrivi anda mTliani<br />

sxeulebriv-sulieri mdgomareobebis gamosaxva. sulier<br />

cxovrebasac is xSirad garegan qmedebaTa rigiT<br />

gadmoscems, rogorc hemingueis stilisTvis aris niSandoblivi;<br />

Tumca sakuTriv fsiqologiuri analizi, sulis<br />

uSualo wvdoma guram rCeuliSvilis prozaSi aranakleb<br />

organulia.<br />

sikvdili `nel tangoSi~ amJRavnebs pirovnebis sulier<br />

siZlieres, imas, rom igi SiSis da egoizmisgan Tavisufali<br />

kacia. oRond mwerali heroikulad amaRlebul<br />

saxes ar xatavs, araviTar aqcents ar akeTebs imaze,<br />

rom personaJi gansakuTrebuli adamiania; piriqiT, is<br />

savsebiT ubralod, miwierad gamoiyureba da mainc misi<br />

sulis siuxve cxadad igrZnoba, miTufro inertul da<br />

uvnebo adamianur garemosTan kontrastSi.<br />

`nel tangoSi~ gaSlili situacia ukiduresad kritikulia,<br />

eqstremaluria. guram rCeuliSvili araiSvia-<br />

Tad aseT situaciebSi akvirdeba adamians, mis bunebas,<br />

radgan isini TvalnaTliv avlenen adamianis namdvil<br />

raobas, adamianis sulis sisustes Tu Zlierebas.<br />

Tu `neli tangos~ gmiri uZlebs zRvruli situaciiT<br />

gamocdas, aseT situaciaSi sxvanairad warmoCndeba<br />

moTxrobis `zRva arcTu ise Relavda~ personaJi, romelsac<br />

TviTgadarCenis instinqti megobars sasikvdilo<br />

gansacdelSi miatovebinebs. es personaJi Tavis sindiss<br />

gaurigdeba da simarTlis miCqmalvas apirebs, magram<br />

aRmoCndeba, rom amis gakeTeba praqtikulad SeuZlebelia<br />

_ is mZime dilemis winaSe dgeba, an simarTle<br />

unda gaamxilos, an miimalos. eqstremaluri situacia<br />

moiTxovs, rom adamianma aucileblad da dauyovnebliv<br />

amoirCios arsebul SesaZleblobaTagan erTi, ganaxorcielos<br />

arCevanis erTmniSvnelovani aqti. guram rCeuliSvili<br />

sastik Semowmebas uwyobs Tavis gmirs. is adamianisgan<br />

bevrismomTxovni mweralia, adamianSi Rirse-<br />

263


is, sulis simagris uSeRavaTo maZiebeli; WeSmariti<br />

adamianurobis Ziebisas mimarTavs igi eqstremalur<br />

situaciebs.<br />

* * *<br />

germaneli mwerali alfred kurela, moTxrobis<br />

`sikvdili mTebSi~ gmiri, sruliad uecrad dgeba meuRlis<br />

sikvdilis pirispir. rogor moiqceva aseT dros<br />

adamiani, rogor ganicdis da iazrebs sikvdils, ra<br />

Tvisebebs gamoamJRavnebs _ yovelive es moTxrobaSi<br />

meToduri mxatvruli dakvirvebis obieqtia.<br />

am moTxrobaSi, iseve rogorc sxva nawarmoebebSi,<br />

mwerali TiTqmis ar warmosaxavs imas, ras grZnobs da<br />

fiqrobs TviT momakvdavi. is akvirdeba sikvdilis gavlenas<br />

`damswreebze~ da afasebs maT am gavlenis ragvarobis<br />

mixedviT.<br />

arsebiT fsiqologiur simarTles amJRavnebs kurelas<br />

pirveli reaqcia uaxloesi adamianis sikvdilze _<br />

mas ucnaurobis gancda ipyrobs. `kurelam didi dro<br />

gaatara mTebSi, _ mainc ucxo iyo aq yvelaferi, ucxo<br />

da ucanuri; xalxi ucnobi, mdinare civi, xmauriani; es<br />

iyo ucxo mxare, sadRac erTdebodnen SegrZnebaSi<br />

simwuxare da Seucnobeli, aramSobliuri. yvelaferi es<br />

ufro saocari iyo: lodianebs Sua iwva misi meuRle _<br />

ukve mkvdari. meuRle, romelic erTi saaTis win<br />

cocxali iyo, mxiarulad laparakobda, da romelTanac<br />

xuTi Svili hyavda~.<br />

kurela garegnulad mSvidi, mxne Cans, praqtikulobac<br />

SerCenili aqvs; gurami da vaJa, romlebic yuradRebiT<br />

adevneben mas Tvals, mis mSvid TavdaWeras imas<br />

miaweren, rom am adamians jer gacnobierebuli ara aqvs<br />

momxdari, magram amasTan erTad eWvic Cndeba misi ugr-<br />

Znoblobis Taobaze...<br />

kurela Sinagan wonasworobas inarCunebs gansjis<br />

meoxebiT, is Zalas povebs Tavis racionalistur msoflgagebaSi.<br />

kurelas damokidebuleba sikvdilTan gvaxsenebs<br />

mis did Tanamemamules, goeTes, romelmac Svi-<br />

264


lis sikvdilis Setyobisas Tqva: `me vicodi, rom mokvdavi<br />

gavaCine~.<br />

magram raRac aklia, raRac arsebiTi xarvezi dayveba<br />

amgvar Tvalsazriss. erTi mxriv, marTlac, sikvdili<br />

gardauvalobaa da mas verafers mouxerxeb, unda Seeguo.<br />

magram adamiani xom mxolod aucileblobis sferos<br />

ar ekuTvnis; Tu gansja imecnebs da egueba aucileblobas,<br />

adamianis grZnoba, tkivili ar eTanxmeba mas,<br />

iTxovs samyaros sastiki kanonis gauqmebas. da es adamianis<br />

arsis da mowodebisTvis aranakleb Sesaferia, vidre<br />

gansjis wyalobiT miRweuli simxneve.<br />

aRmoCndeba, rom kurelas adamianuri bunebis simdidrec<br />

ver eteva racionalizmis mWidro javSanSi. igi<br />

axloblis sikvdils xvdeba rogorc srulfasovani pirovneba<br />

_ stoikurad, naTeli azrovnebis unaris daukargavad<br />

da amave dros Rrma tkiviliT. es SeuTavsebs<br />

moTxrobaSi erTmaneTs sapirispiro msoflmxedvelobriv<br />

poziciebs, sikvdilis orgvar gancda-gaazrebas _<br />

germanuls da qarTuls; asrulebs nawarmoebSi farulad<br />

Tu aSkarad aRbeWdil daZabul diskusias Temaze _<br />

raSi mJRavndeba WeSmariti adamianuroba sikvdilis<br />

winaSe. moTxrobaSi uxvad gabneuli dakvirvebebi imaze,<br />

Tu ranair gancdebs da fiqrebs badebs adamianebSi<br />

sikvdilTan Sexeba, am Temis irgvliv iyris Tavs .<br />

sikvdils mTeli arsebiT, gonebiTac da grZnobiTac<br />

wvdeba moTxrobis lirikuli gmiri guramic. tragikuli<br />

ambavi, romlis Semswrec is aris, misi gamocdacaa,<br />

mas mtkivneul, Rrma sulier gamocdilebas sZens. uwinaresad<br />

samyaros aRqmis centrSi misi TvalTaxedvis<br />

moqceviT eniWeba moTxrobas azrobriv-emociuri sisavse<br />

da dinamika.<br />

sikvdilis WeSmariti SegrZneba ikveTeba am fenomenis<br />

zerele, nelTbili gancdis fonze. `boxxmians Tvalebze<br />

cremli moadga, mere xeli aiRo maRla, Caiqnia,<br />

ganze gavida, iqve dajda da Tavi muxlebSi Cargo. _<br />

etyoba, daiRala dgomiT, _ miCurCula vaJam~. sikvdil-<br />

Tan Sexvedra guram rCeuliSvilis prozaSi adamianTa<br />

265


Tvisebrivi gansxvavebebis, maTi Sinagani rangis utyuari<br />

maCvenebelia.<br />

Tavis nawarmoebTa erT nawilSi guram rCeuliSvili<br />

mwerali-eqsperimentatoria, romelic adamianis namdvili<br />

bunebis gamomavlinebel mxatvrul cdebs atarebs;<br />

ara `laboratoriaSi~ _ pirobiTi niSnebis da sqemebis<br />

gamoyenebiT, aramed `naturalur pirobebSi~, sadac<br />

yvelaferi sicocxliT amoZravebulia, gamokveTili<br />

konturis da ieris mqonea, materiiT Sevsebulia. amas<br />

mowmobs `sikvdili mTebSic~, Tundac bunebis plastikurad<br />

TvalsaCino da emociurad metyveli suraTebiT,<br />

romlebic ganuwyvetliv icvleba da adamianuri vneba-<br />

TaRelvis gamosaxvas Svelis. mkacri mTiani landSafti<br />

TiTqos scenaa, romelzec adamianebis arseboba ufro<br />

mkafiod garSemowerilia, ufro reliefurad dasanaxia.<br />

igive iTqmis rCeuliSviliseul zRvis peizaJebze.<br />

axalgazrda adamianis cnobierebaSi sikvdilis SesvliT<br />

gamowveuli Zvrebis CaZiebuli fsiqologiuri analizia<br />

ganxorcielebuli moTxrobaSi `molodini~.<br />

gurami, romelic momakvdav babuas uvlis, daZabulad<br />

ixedeba TavisTavSi da iq aRmoCenili zogi ram misTvis<br />

usiamovnoa. aris ki mkafio zRvari TanagrZnobas da<br />

egoizms Soris _ es kiTxva, romelic adamianis siRrmiseul<br />

arsebas exeba, ismis swored eqstremalur situaciaSi,<br />

axloblis sikvdilis mtanjveli molodinisas.<br />

gurami grZnobs, rom momakvdavsac egoizmi ereva. gam-<br />

Zafrebuli yuradRebiT xatavs mwerali agonias, amCnevs<br />

adamianis bunebis iseT Tvisebebs, romlebic sxva<br />

dros gaumJRavnebeli rCeba. paradoqsulad WeSmaritia,<br />

magaliTad, mixvedra, rom `roca gtkiva, ar ginda<br />

sikvdili~, Tundac manamde genatrebodes igi.<br />

moTxrobaSi aris personaJi-ideologi, rusi sanitari<br />

ivane, romelic sicocxles, Tundac tanjuls, umaRles<br />

faseulobad acxadebs, tanjvas adamianuri yofnis<br />

Rrma sazrisis mqone sawyisad Tvlis. TiTqos dostoevskis<br />

romeliRac gmiris egzaltirebul monologs<br />

vismenT: `gauSviT, iyos tanjva aTjer meti! is mainc<br />

sicocxlea!.. gesmis? iq _ jandabaSi aRaraferi aRar<br />

266


aris, aRarc tanjvaa. tanjva? am sityvas, ufro sworad,<br />

gancdas egre nu uyurebT. eg maRla dgas yvelaferze,<br />

eg yvelaze sasiamovno gancdaa, roca itanjebi, gansakuTrebiT,<br />

roca am tanjvas sxvebi xedaven. ai, qriste<br />

imitom ewama, rom daenaxaT~.<br />

gurams tanjvisadmi aseTi apologeturi damokidebulebis<br />

gaziareba uZneldeba. ivanes msjeloba STambeWdavia,<br />

magram sikvdilis areSi moxvedrili adamianis<br />

martoobasTan, Sinagan gamocdilebasTan Sepirispirebisas<br />

misi manugeSebeli Zala klebulobs. im sferoSi,<br />

romelSic gurami imyofeba, garedan saerTodac veravin<br />

SeaRwevs, mas aq veravin SeeSveleba. es misi usakuTresi<br />

sulieri cdis sferoa, sadac, TavisTavis anabarad datovebuli,<br />

Tavis Sinagan raobas poulobs.<br />

moTxrobis gmiri sakuTar TavSi kvlav da kvlav<br />

mtkivneulad aRmoaCens egoisturi instinqtis siZlieres,<br />

romelic eqstremalur viTarebaSi ufro mkveTrad<br />

vlindeba. es instinqti da masTan mWidrod dakavSirebuli<br />

sikvdilis SiSi altruistul gancdebsac Sinaganad<br />

msWvalavs. magram amasTanave qveteqsti gvagrZnobinebs,<br />

rom gurams gulwrfelad uyvars moxuci. arsebiTad<br />

sikvdilis winaSe igi gamZleobas da sulier sifaqizes<br />

iCens, oRond amave dros adamianis raobas saer-<br />

Tod da sakuTar raobas kerZod ukve adrindelze ufro<br />

sworad, misi sisustiT da arasrulyofilebiT xedavs.<br />

sikvdilis sisastike gansakuTrebulad igrZnoba,<br />

roca is amaxinjebs Tavisufali, laRi adamianis sicocxles.<br />

aseTi adamiania munji axmedi.<br />

arsebiTad axmedi primitiuli, civilizaciis miRma<br />

myofi, bunebasTan SeTvisebuli individia. buneba, zRva<br />

Cuqnis mas megobars _ lilis, romelic uyvars Tavisi<br />

ueSmako sulis mTeli ZaliT da bednieria ise, rogorc,<br />

albaT, mxolod ucodveli adamiani SeiZleba iyos<br />

bednieri.<br />

moTxrobaSi poeturad, amave dros realisturi sisa<strong>daviT</strong><br />

aris naCvenebi axmedis da lilis siyvaruli,<br />

maTi uzrunveli arseboba bunebaSi, maTi wrfeli da bu-<br />

267


nebrivi vneba. es TiTqos pirveli adamianebis samoTxiseburi<br />

yofaa.<br />

magram guram rCeuliSvilis prozaSi idiliuroba<br />

tanjvis da sikvdilis mxolod Txeli safarvelia.<br />

is, rom personaJi martivi, civilizaciasTan TiTqmis<br />

uziarebeli adamiania, mwerals saSualebas aZlevs<br />

uSualod daayenos igi samyaros arsismieri simartiviT<br />

gamovlenil mTavar sawyisTa winaSe _ sicocxlis, sikvdilis<br />

winaSe. axmeds Rupavs ara Sinagani konfliqtebi<br />

an konfliqtebi garemosTan, ara socialur urTierTobaTa<br />

disharmoniuloba Tu adamianTa zneobrivi mankiereba,<br />

aramed sakuTriv sikvdili rogorc amqveynad arsebuli<br />

borotebis Ziri. nawarmoebSi sikvdilis fenomeni<br />

Zalian axlodan aris danaxuli, sikvdilis Zala _<br />

sagnobrivad nagrZnobi, rogorc, magaliTad, Tomas<br />

vulfis moTxrobaSi `sikvdili _ amayi da~.<br />

sikvdils mravalferovani arsenali aqvs, mis xelTaa<br />

rogorc swrafad, aseve Senelebulad moqmedi iaraRi.<br />

nela, Semparavad uaxlovdeba aryofna axmeds, auCqareblad,<br />

magram jiuti TanmimdevrulobiT fitavs, utovebs<br />

mxolod sxeulebriv SegrZnebebs, sicocxlis umartives<br />

niSnebs. `sadRac gaiqeqa misi SegrZneba, mas Semdeg<br />

aRar enaxa ase axlos qalis sxeuli. axla uyurebda da<br />

odesRac gancdili mkrTalad uforiaqebda miberebul<br />

sxeuls, ZaRli ki ulokavda mlaSe xelisguls, sasiamovnod<br />

uTbobda. nela wamodga, CoCviT gadajda moxuci<br />

qalis gverdze. isev gaqeqa cecxli, didxans uyura, mere<br />

damWknari xeli daado qalis mkerds. gaqra gaRviZebuli<br />

SegrZneba, mkerdi civi, ugrZnobeli iyo, gareT gavardnili<br />

lekvi isev uyefda landebs. welaTreviT gadmojda<br />

Tavis adgilas axmedi. axla siSiSvles veRar xedavda.<br />

mxolod grZnobda, rom swyuroda wyali. Tungi moiyuda.<br />

svamda didi, mZime ylupebiT da uformo sicocxle<br />

ipyrobda mis sxeuls. civi wyali gadadioda yelSi, eRvreboda<br />

gulze. sxeuli grZnobda, rom is cocxali iyo,<br />

es sicocxle ijda dangreul qoxSi, naxevrad mimqral<br />

cecxlTan, romlis pirasac iwva beberi qali. es sicocxle<br />

grZnobda, rom lekvi, romelic gareT yefda, Semo-<br />

268


vidoda da xelisguls aulokavda, cecxli, romelic<br />

qreboda, fiCxis SekeTebisas isev daiwyebda TamaSs, isev<br />

gaanaTebda SiSvel mkerds, lekvis enas da kedelze<br />

Camokidebul badeebs~.<br />

es pasaJic da mTeli nawarmoebic STambeWdavia Sinagani<br />

emociuri Zabvis gadmomcemi niuansirebuli saxovanebiT,<br />

plastikurobis da fsiqologizmis ganuyoflobiT,<br />

zedapirze naklebSesamCnevi, magram gamWoli<br />

analitikurobiT, azris da suraTis mkafio ritmulobiT<br />

... sulisSemZvrelia sikvdilis mier gadaTelili<br />

Tavisufali sicocxlis es istoria.<br />

guram rCeuliSvilisTvis adamianis Sefasebis Ziri-<br />

Tadi kriteriumi Tavisuflebis xarisxia _ es aris Tavisufleba<br />

SiSisgan, egoizmisgan, cxovrebis da azrovnebis<br />

standartuli, anonimuri wesisgan. Tavisufali,<br />

srulfasovani individualobebis Ziebas mwerali iseT<br />

arealebSic miyavs, romlebic daSorebulia Tanamedrove<br />

civilizacias. asea `baTareka WinWaraulSic~.<br />

mxatvrul nawarmoebSi mwerals Seaqvs eTnografiuli<br />

narkvevis, kulturul-istoriuli eses elementebi.<br />

eseizmi saerTodac damaxasiaTebelia misi azrovnebis-<br />

Tvis (`alaverdoba~, `usaxelo ufliscixeli~, `naTela~...).<br />

guram rCeuliSvili qmnis xevsureTis metyvel<br />

`portrets~, gvaziarebs am mxaris suls, cocxali mxatvruli<br />

saxis komponentad aqcevs erTi SexedviT mxatvrulobisTvis<br />

ucxo masalas.<br />

`aq poezia ganukiTxavad batonobis prozaze, poezia<br />

Tavisi `ulogiko~ vnebebiTa da gamoxatvis Seudarebeli<br />

dramatuli simSvenieriT. SemTxveviTi ar aris, rom<br />

aq folklori, naWedi xevsuruli leqsi, rogorc formis,<br />

ise Sinaarsis RirsebiT klasikur simaRleze adis.<br />

yvela xevsuri ,rogorc wesi, poetia. yvelaze kargs ki<br />

maTgan igi dawers, vinc sxvaze metad da RirsebiT<br />

itanjeba, vermiRweulis vnebiT Sepyrobili~.<br />

am nawyvetSi mwerlis SemoqmedebiTi mrwamsia formulirebuli.<br />

`poezia~, poeturoba gagebulia rogorc<br />

gamosaxati sulieri moZraobebis intensioba da maRali<br />

Zabva _ vnebianoba, aseve rogorc maTi ucnauroba, gau-<br />

269


gebroba SeCveuli cxovrebiseuli logikis TvalsazrisiT.<br />

`poeziisTvis~ niSandoblivia agreTve formis damuxtuloba<br />

da mZafri eqspresiuloba. es esTetikuri<br />

mrwamsi upirvelesad TviT `baTareka WinWaraulSia~<br />

xorcSesxmuli.<br />

moTxrobis mxatvruli sinamdvilis, misi gmirebis<br />

bunebis amocnobas gviadvilebs `vermiRweulis vneba~,<br />

romelzec avtori laparakobs.<br />

`vermiRweulis vneba~ arsebulis ukmarobis grZnobaa.<br />

mzias da baTarekas swored es vneba awvalebT, igi<br />

Rrma sulieri naTesaobiT akavSirebs am or TiTqos yovelmxriv<br />

gansxvavebul xasiaTs. es vnebaa imis mizezi,<br />

rom orive Sinaganad gaucxoebulia yofiTobisgan,<br />

yoveldRiurobisgan.<br />

SeuboWavi moqmedeba, sulieri da fizikuri Zalebis<br />

Seuferxebeli gamovlena, samxedro avantiura da<br />

faTerakia baTarekas stiqia. Tu `vermiRweulis vneba~<br />

baTarekas gamudmebiT garesamyarosken eweva, mzias is<br />

sakuTar sulSi moaZebninebs Tavisuflebis samyofels,<br />

romelsac misi ocneba ganagebs da sruliad mowyvetilia<br />

xevsurebis yoveldRiur cxovrebas. es patara gogona<br />

Tavisufalia da sakuTar Tavisuflebas TavganwirviT<br />

icavs _ am romantikuli meocnebis TviTmkvleloba<br />

misi Tavisuflebis ukanaskneli, tragikuli<br />

mowmobaa.<br />

mzias da baTarekas _ sinamdviliT daukmayofilebeli,<br />

Tavisuflebisken mswrafveli pirovnebebis konfliqts<br />

paradoqsulad qmnis swored maTi bunebis erTgvarovneba,<br />

maTi arsebis sxvadasxva saxiT gamovlenili<br />

romantikuloba. baTareka xedavs, rogori SeuTavsebelia<br />

mzia Cveulebriv, `normalur~ cxovrebasTan da<br />

grZnobs, rom Svils misi sulis Tviseba gamoyva; amiT gamowveul<br />

gaRizianebas igi Tavisi eqstravertuli xasia-<br />

Tis Sesaferisad gamoxatavs, gareT mimarTavs. `qaliSvilis<br />

Tvalebis moSorebam gons moago baTareka da im<br />

brazis gadmonTxevis saSualeba misca, romelic Tavisi<br />

Tavisadmi igrZno Svilis danaxvisTanave. es brazi im<br />

danaSaulidan modioda, romelSiac mas brali ar hqon-<br />

270


da da romlis gamosworebac mas ar SeeZlo. erT vnebad<br />

Seikra is raRacis winaaRmdeg amxedrebuli, silis gakvriT<br />

daanTxia qaliSvils yvelaferi...~.<br />

uCveuloa `ulogiko vnebebis~ logika, moTxrobis<br />

gmirTa tragediis Sinagani motivebi.<br />

Tavisi Seuvali TavisuflebiT mzia WinWarauls gvagonebs<br />

`devebis cekvis~ gmiri. igi warmogvidgeba romantikul<br />

saxed, romelsac demonuri niSnebi aqvs mini-<br />

Webuli. is, karmenis msgavsad, ar Tmobs Tavisuflebas<br />

da Rupavs misi gulis dapyrobis `ulogiko vnebebiT~<br />

Sepyrobil pretendentebs.<br />

ramdenime moTxrobaSi guram rCeuliSvili gatacebiT<br />

xatavs cxenebs _ amay da Tavisufal arsebebs. swored<br />

maTi Tavisufleba xiblavs mwerals da maTi mZlavri<br />

nebis motexvas, maT dabeCavebas ganicdis mtkivneulad<br />

_ movigonoT `salamura~, `erTguli~, `TvirTvila~ ...<br />

Sinagani naTesaobaa SesamCnevi am jansaR da Tavisufal<br />

arsebebs da, vTqvaT, moTxrobis `siyvaruli martis<br />

TveSi~ gmirs Soris, romlis axladgaSlili da saRi<br />

sicocxle uRmerTod saxiCrdeba, iseve rogorc maTsa<br />

da `naTelas~ gmirebs Soris.<br />

`naTela~ guram rCeuliSvilis erT-erTi ukanaskneli<br />

moTxrobaa da mis struqturas meti SemoqmedebiTi<br />

simwifis niSani atyvia. lirikuli gmiri aq ufro obieqturad<br />

warmoisaxeba, avtors da am gmirs gazrdili<br />

mxatvruli distancia acalkevebT, maT erTmaneTis mimarT<br />

meti damoukidebloba aqvT mopovebuli. personaJTa<br />

saxeebi kidev ufro saguldagulod da individualizebulad<br />

iZerweba.<br />

es aris metad cxovrebismieri, narkvevis msgavsi nawarmoebi,<br />

imavdroulad ki _ axdenili keTili sizmari<br />

Tu zRapari. guram rCeuliSvilis prozis ori gamWoli<br />

tendencia _ `dokumenturoba~ da poeturoba _ am<br />

moTxrobaSi savsebiT mTliandeba. `is iyo im mdgomareobaSi,<br />

romlis Semdegac adamians SeuZlia maRla<br />

afrindes, Tan aitanos miwac~ _ naTqvamia moTxrobis<br />

gmirze da aq nawarmoebis stilis Tvisebac aris<br />

gamxelili.<br />

271


gio TiTqos bavSvobisdroindel sisufTaves da Tavisuflebas<br />

ibrunebs, raSic araCveulebrivi bavSvi exmareba<br />

_ suliT da xorciT jansaRi, gonieri da gambedavi,<br />

momxiblavi patara qali, guram rCeuliSvilis<br />

patara ufliswuli. samyarosadmi ndobas, gulgaxsnilobas,<br />

SiSis da egoizmisgan TavdaRwevas aCvevs igi<br />

gios.<br />

tragikul msoflSegrZnebas, romliTac gamsWvalulia<br />

mwerlis Semoqmedeba, man TiTqos sagangebod<br />

gadauketa `naTelas~ imediT da SuqiT savse poeturi<br />

sinamdvile.<br />

sruliad sapirispiro viTarebaa `irinaSi~ _ guram<br />

rCeuliSvilis prozis Tanmdevi tragizmi aq ukiduresad<br />

gamwvavebulia.<br />

nawarmoebis enobrivi forma energiiT aris datenili;<br />

sityvebs da frazebs Soris myardeba iseTi urTierTmiziduloba,<br />

aucilebeli urTierTkavSiri, rogoric<br />

niSandoblivia poeziis srulfasovani nimuSebis-<br />

Tvis. formis daZabuloba adekvaturad gadmoscems<br />

lirikuli gmiris intensiur, gangaSiT mocul Sinagan<br />

cxovrebas.<br />

qals, romelic am gmirs mtkivneulad uyvars, siyvaruli<br />

warsulis tvirTs Camoxsnis, igi, iseve rogorc<br />

munji axmedi, TavisTavSi mxolod siyvarulis xmas ugdebs<br />

yurs, es aris misi Tavisuflebis sawindari. fsiqikis<br />

sirTule, refleqsuroba uSlis xels gurams, miendos<br />

irinas, romelic TviTon bavSviviT mimndobia, gadalaxos<br />

Tavisi egocentrizmi da skepticizmi, urwmunoba<br />

da sulierad gaumTliandes meore adamians; daijeros,<br />

rom bedniereba SeiZleba namdvili iyos da ara<br />

saSinelebis saburveli. guramis tragedia is aris, rom<br />

ar SeuZlia irinasaviT Sinaganad Tavisufali iyos.<br />

Txrobis subieqtur-lirikuli wyobis farglebSi mwerali<br />

axerxebs miukerZoebloba da simkacre gamoavlinos<br />

Tavisi gmiris mimarT.<br />

272


* * *<br />

or poluss Soris aris ganfenili guram rCeuliSvilis<br />

proza. erTi mxridan mas mijnavs masobrivi cnobiereba,<br />

cxovrebis upirovno, standartuli wesi, meore<br />

mxridan _ Tavisufal pirovnebaTa samkvidrebeli.<br />

mxatvruli azris Sinagani dinamika pirvelidan meore<br />

polusisken aris mimarTuli. mwerali Tvals adevnebs<br />

masidan pirovnebis gamocalkevebas, masis da individuumis<br />

dapirispirebas; gviCvenebs Sinaganad damoukidebeli,<br />

sulierad momwifebuli adamianis Camoyalibebis<br />

process; eqstremaluri situaciebis meSveobiT sinjavs<br />

Tavis personaJTa sulis simtkices da sifaqizes, maT<br />

pirovnul Rirsebas; idealTan miaxloebis romantikuli<br />

JiniT da amavdroulad sinamdvilis realisturi<br />

wvdomiT qmnis Tavisufal adamianTa mkveTr, ganumeorebeli<br />

gamometyvelebis mqone saxeebs.<br />

guram rCeuliSvilis mxatvruli sinamdvile azris<br />

saZirkvelze dgas. samyaros, adamianis, adamianTa cxovrebis<br />

arsisken aris mimarTuli mwerlis analitikuri<br />

TvalTaxedva. TviT misi metyvelebis stili xan fiqris<br />

mier aris aforiaqebuli, xan _ fiqris mierve Tvinier<br />

wesrigSi moyvanili.<br />

talantis zrda pirvel rigSi azris zrdaa. guram<br />

rCeuliSvilis mxatvruli azri ki ganuwyvetliv izrdeboda<br />

da rTuldeboda, sul ufro met simwifes iZenda.<br />

1986<br />

273


yvelaze didi vneba<br />

arian adamianebi, visTvisac WeSmaritebis wvdomis<br />

moTxovnileba sabediswero vnebaa. sibrmaveSi, sicrueSi<br />

anda sanaxevro simarTleSi cxovreba maTTvis gausaZlisia,<br />

imis miuxedavad, rom WeSmaritebis Zieba xSirad<br />

saxifaTo avantiuras warmoadgens _ yovelTvis SesaZlebelia<br />

WeSmaritebisken mswrafveli unugeSo sanaxaobis<br />

an sicarielis winaSe aRmoCndes.<br />

`iuloni~ aseTi adamianis dawerilia, WeSmaritebis<br />

daJinebiT maZiebeli mxatvris cnobiswadili igrZnoba<br />

guram rCeuliSvilis piesaSi.<br />

`ar arsebobs vneba azrze didi da SebrunebiT: azri<br />

aris vnebaTa Soris yvelaze didi vneba!~ _ ambobs<br />

guram rCeuliSvilis gmiri. vnebadqceuli azri Tu azradqceuli<br />

vneba is Zalaa, romelic guram rCeuliSvilis<br />

mxatvrul samyaros qmnis.<br />

arc ise iSviaTad Cven SeumCnevlad vaigivebT civsisxlian<br />

gansjismierobas da analitikurobas, viviwyebT,<br />

rom WeSmaritebis Zieba vnebaa da misi bedic iseve<br />

winaswarganuWvreteli da Seucnobia, rogorc yvela<br />

sxva vnebis.<br />

guram rCeuliSvilis piesis niSandoblivi Tavisebureba<br />

swored maZiebeli mxatvruli azris moZraobis<br />

winaswarganuWvretobaa, mxatvruli azris spontanuri<br />

ganviTarebaa. es aris cda, eqsperimenti da aravin SeiZleba<br />

icodes, rogori iqneba misi Sedegi. iseTi STabeWdileba<br />

gveqmneba, rom xorci esxmeba ara ukve mofiqrebul<br />

koncefcias, aramed TviT koncefciis dabadebis,<br />

Camoyalibebis mowme varT. Cvens Tvalwin qaosidan<br />

wvalebiT inakvTeba simarTlis saxe.<br />

da swored imitom, rom `iuloni~ WeSmaritad analitikuri,<br />

vnebianad analitikuri nawarmoebia, aris masSi<br />

iracionaluri, mxolod intuiturad SesagrZnobi elementic.<br />

es bunebrivic aris _ Tu leqsi, moTxroba, romani,<br />

piesa samyaros erTgvari modelia, maSin igi samyaros<br />

msgavsia imiTac, rom srulad Semecnebadi ar<br />

SeiZleba iyos.<br />

274


guram rCeuliSvilis piesaSi Zlierad Zgers saidumlos,<br />

iracionaluris gancda, rasac araferi aqvs saer-<br />

To fsevdomisticizmTan.<br />

rogorc Cans, daaxloebiT amgvari iyo guram rCeuliSvilis<br />

principuli esTetikuri poziciac. piesaSi<br />

vkiTxulobT:`nu vixmarT aq mag sityvas (ideas) ... radgan<br />

idea ukve sazRvravs raRacas, TiTqos anketas vavsebde<br />

_ Tema _ ojaxuri tragedia, idea _ ? araferi, araferi<br />

ar momdis TavSi~; `nawarmoebis konkretuli idea<br />

aris is Seucnobeli ganwyobileba,romelic qveSecneulad<br />

moqmedebs mnaxvelze, mkiTxvelze, emateba wveTebad<br />

mis sakuTar imdroindel ganwyobas da aRrmavebs<br />

mas...~.<br />

es `Seucnobeli ganwyobileba~ axlavs rCeuliSvilis<br />

piesas. mwerali rogorRac Tavidanve qmnis<br />

SexuTul atmosferos, avismomaswavebeli winaTgrZnobiT<br />

muxtavs Tavisi nawarmoebis Sinagan sivrces _<br />

oTaxs, sadac aTi axalgazrda kaci Sekrebila, raTa<br />

erT-erTi maTganis piesa dadgan da ganixilon.<br />

speqtakli piesaSi _ aseTi kompoziciuri xerxiT<br />

aris agebuli `iuloni~. cxadia, es xerxi guram rCeuli-<br />

SvilisTvis Tavisi garegnuli efeqturobiT ar aris<br />

Rirebuli. mis funqcias ar Seadgens realobis iluziis<br />

pirobiTobiT Canacvleba, miTumetes pirobiTobis meSveobiT<br />

Tangancdis ise ganeleba, rogorc brextis dramaturgiaSi<br />

xdeba. saerTo aRnagobiT `iuloni~ mogvagonebs<br />

luiji pirandelos piesas `avtoris maZiebeli<br />

eqvsi personaJi~, magram Tu pirandelosTvis arsebiTia<br />

tradiciuli Teatris formaTa Sinagani daSla da sinamdvilesTan<br />

maTi Seusabamobis gamovlena, guram rCeuliSvils<br />

sxva, CvenTvis ufro mtkivneuli safiqrali<br />

aqvs. piesaSi speqtaklis Setana mas Wirdeba qarTveli<br />

adamianis artistuli xasiaTis kvlevisTvis, rac uke-<br />

Tesad unda moxerxdes artistulsave situaciaSi.<br />

qarTveli rom artistia bunebiT, es araerTxel<br />

gvsmenia. am banalur mosazrebas guram rCeuliSvili<br />

mkacri analizis sagnad aqcevs da moulodnel aqcentebs<br />

uZebnis.<br />

275


mweralma SeZlo aramarto bevri Rrma da zusti azri,<br />

dakvirveba gaeziarebina CvenTvis artistizmis fenomenze,<br />

aramed, rac mTavaria, Tavisi gmirebisTvis Caedga<br />

artistuli suli, daexata individualobebi, romlebic<br />

xelSesaxebad warmogvidgenen erovnuli xasia-<br />

Tis artistizms misi cxovrebiseuli gamovlinebebis<br />

siuxviT. piesaSi gansja erovnuli xasiaTis Sesaxeb saxeobriv<br />

azrovnebas aris damorCilebuli, ganuwyvetliv<br />

mowmdeba personaJTa bunebis, maTi urTierTobis<br />

warmoCeniT.<br />

artistizmi guram rCeuliSvilis piesis gmirTa organuli<br />

Tvisebac aris da maTi ciebcxelebiani refleqsiis<br />

Temac.<br />

refleqsia, TviTanalizi rCeuliSvilis piesaSi personaJis<br />

saxis agebis wamyvani principia, rac iwvevs adamianis<br />

koncefciis SesamCnev garTulebas. `iuloni~<br />

upirveles yovlisa swored amiT aris mniSvnelovani<br />

literaturuli movlena. adamiani aq warmodgeba rogorc<br />

mraval fenad daxleCili cnobierebis mqone arseba,<br />

romelsac Sinagan amouwuraobas aniWebs TviTanalizis<br />

uCveulod ganviTarebuli unari. mas gamudmebiT<br />

mxedvelobis areSi hyavs Tavisi Tavi, gamudmebiT cdilobs<br />

amoicnos sakuTari arseba. TviTanalizis, refleqsiis<br />

WrilSi ase `dostoevskiseburad~ danaxul adamians<br />

naklebad icnobs XX saukunis qarTuli literatura<br />

(yovel SemTxvevaSi, `arapoezia~).<br />

oRond ramdenadac rCeuliSvilis mier warmosaxuli<br />

adamiani qarTvelia, refleqsiis unars mis arsebaSi<br />

xvdeba aseve sisxlxorcSi gamjdari artistizmi.<br />

da igi itanjeba Tavisi artistizmis gamo, radgan<br />

misi mZafri survilia iyos bunebrivi da gulwrfeli,<br />

xolo artistizmi nebiT Tu uneblieT xels uSlis amaSi.<br />

amitom piesis gmirebis komunikacia gaZnelebulia da<br />

drodadro absurdulobis STabeWdilebac Cndeba, warmoiqmneba<br />

gaugebrobebi, `usagno~ dava, konfliqtebi.<br />

TviTeuls aRizianebs meoris artistizmi, safrTxes<br />

xedavs masSi, radgan artistuloba, rCeuliSvilis kon-<br />

276


cefciiT, uwinaresad yuradRebis centrSi moqcevis<br />

survilia, rac sxvebis CrdilSi datovebas moaswavebs.<br />

guram rCeuliSvili gamWoli analiziT aaSkaravebs<br />

artistizmis fenomenis winaaRmdegobriobas, dialeqtikur<br />

bunebas. yvelaze moulodneli da mniSvnelovani<br />

aq is aris, rom atistizmma SeiZleba boroteba warmoSvas,<br />

codva amravlos.<br />

artistizms minebebuli, artistizmiT STagonebuli<br />

Cadis mkvlelobas iuloni: `me meCveneba, rom axla<br />

oidipos mefesaviT vdgavar Sua scenaze, Tqven ki gamogiSveriaT<br />

xelebi Cemken da iZaxiT: iulon! iulon! es wami<br />

aris umaRlesi wertili Cemi damaluli artistulobisa...<br />

es wami, roca mTeli yuradReba Cemzea momar-<br />

Tuli, Rirda im codvad, rac me Cavidine da rom SeiZlebodes<br />

am wamis gameoreba, axlidan Cavidendi im codvas.<br />

axla me mesmis toreadorisa, romelic CemsaviT dgas<br />

Sua arenaze, momzadebuli udanaSaulo msxverplis gansagmiravad...<br />

mTeli cirki misi sicocxlis yovel risks<br />

bRaviliT xvdeba, da ai, dgeba wami, roca is da xari<br />

samarisebur siCumeSi uaxlovdebian erTmaneTs, kacis<br />

xeli, romelsac iaraRi uWiravs da brma rqebi! da xdeba<br />

is! mkvleloba! mTeli darbazi, rogorc erTi kaci,<br />

amoiqSinebs da bRavis, yviris: toreador _ to-re-ador!<br />

me mesmis yurebSi am erTi wamis, mTeli yuradRebis<br />

wamis dResaswaulebrioba, xmebi iyofian, erTdebian,<br />

isev iZaxian: iulon! iu-lon! ai, wami Cems cxovrebaSi<br />

savse da udidesi, idge yuradRebis centrSi...~.<br />

iulons amoZravebs zepirovnuli Zala, romelsac<br />

danarCeni personaJebic atareben Sinaganad. amitom ver<br />

gaasamarTleben isini iulons da amboben, rom igi maTi<br />

`Zmaa~.<br />

qarTveli adamiani Znelad urigdeba Tavis umniSvnelobas,<br />

uCinarobas da TviTdamkvidrebisken, gamorCeulobisken<br />

da yuradRebis centrisken daJinebulma<br />

swrafvam is SeiZleba moralis miRma daayenos. Seuvali<br />

mxatvruli logikiT aris gamovlenili es mware<br />

WeSmariteba.<br />

277


magram piesaSi gacxaddeba artistizmis sxva aspeqtebic<br />

_ igi arsebuliT ukmayofileba da yofnis ufro<br />

maRal formaTa Ziebac aris, silaRis da pirovnuli<br />

Rirsebis, adamianebis srulfasovani SekavSirebis gamoxatulebacaa,<br />

adamianebisadmi siyvarulis gamxelis sa-<br />

Sualebaa. aseTi artistizmi xorcSesxmulia rCeuliSvilis<br />

lirikul gmirSi.<br />

misi saxe cxadyofs, rom `scenaze yofna~, yuradRebis<br />

centrSi yofna maSin aris gamarTlebuli, Tu artistizmi<br />

Semoqmedebaa. mwerlis lirikuli gmiris artistizmi<br />

swored SemoqmedebiTia _ Tavisi TamaSiT,<br />

artistizmiT is qmnis speqtakls, aSiSvlebs sinamdvilis<br />

sastik saxes, raTa ganxorcieldes kaTarzisi; egocentruli<br />

artistizmis alternativaa artistul-SemoqmedebiTi<br />

energiis axlis qmnadobaSi xarjva...<br />

Tavisi piesiT guram rCeuliSvilma Segvaxsena, rom<br />

Cvenma literaturam eris arsebobis Sidaxedebi unda<br />

gadaxsnas, rom igi unda eZebdes pasuxs mtkivneul kiTxvaze<br />

_ rogor warmodgeba qarTuli erovnuli xasiaTi<br />

TanamedroveobaSi.<br />

guram rCeuliSvilis piesaSi gamovlenilia araerTi<br />

Tviseba, romlebic am amocanis dasaZlevad aris saWiro<br />

_ samyaros tragikuli aRqma da sabediswero winaaRmdegobebis<br />

gamomJRavnebis unari, adamianis fsiqikis<br />

xlarTebSi SemRwevi mzera, zRvardaudebi marTlismoyvareoba<br />

da masze damyarebuli humanizmi.<br />

278<br />

1983


oTar WilaZe<br />

sivrcis ori saxe<br />

oTar WilaZis poeziis urbanistuli xasiaTi upirveles<br />

yovlisa vlindeba garesinamdvilesTan lirikuli<br />

gmiris gaucxoebul-gaZnelebul urTierTobaSi,<br />

rac oTar WilaZis poeturi samyaros sivrcul wyobasac<br />

aCnevs kvals _ poetis araerT leqsSi `moqmedebis adgils~<br />

bina, oTaxi warmoadgens. oTaxi oTar WilaZis<br />

poeziis myari sivrculi saxea.<br />

oTaxSi yofna oTar WilaZis poeziis enaze niSnavs<br />

garesamyarosgan aramxolod fizikur, aramed sulier<br />

izolirebasac.<br />

oTaxi mudam aSkarad ar Cans, zogjer uCinrad monawileobs<br />

samyaros lirikul WvretaSi, mxolod miniSnebulia<br />

rogorc lirikuli gmiris adgilsamyofeli, rogorc<br />

optikuri centri, saidanac igi sinamdviles aRiqvams.<br />

`viT simartovis suli (xiluli) gaSeSebula haerSi<br />

boli da danasaviT brwyinavs yinuli, ukve ganvlili<br />

cxovrebis toli. oTxive mxridan miyurebs mTvare,<br />

sizmris leSiviT agdia Tovli, da yrud gugunebs qalaqi<br />

gareT, ukve ganvlili cxovrebis toli”.<br />

`gareT~ aq migvaniSnebs, rom yvelaferi, rasac lirikuli<br />

gmiri xedavs da ismens, danaxuli da mosmenilia<br />

daxuruli sivrcidan, distanciidan, rac xilvaTa gaucnaurebul,<br />

gaucxoebul ierSic mJRavndeba.<br />

oTaxi rogorc xedvis punqti poeturi aRqmis gaucnaurebis<br />

sayrdenia aqac: `SarSanac ase daiwyo zustad,<br />

uceb gadawyda foTlebis saqme da mxolod erTi, yvelaze<br />

susti, xelisguliviT awveba sarkmels. mococavs<br />

lurji asfaltis xavsi, SiSvldeba quCa da saxes kargavs<br />

da gaqvavebul mdinaris msgavsad yvelaze ufro Tavis<br />

Tavs ar gavs~.<br />

samyaros aseTi daZabuli da nacnobis ucnobad mqceveli<br />

xedva damaxasiaTebelia oTar WilaZisTvis da realobisgan<br />

garkveul siSores gulisxmobs.<br />

279


Sida da gare sivrceTa dapirispireba msWvalavs<br />

oTar WilaZis poezias. am dapirispirebis konteqstSi<br />

`SigniT~ lirikuli gmirisTvis gaTavisebuli garemoa,<br />

romelic ifaravs mas; `gareT~ moaswavebs imas, rasac<br />

adamianis sulSi SeSfoTeba, siucxovis grZnoba Seaqvs;<br />

`SigniT~ specifikurad adamianuri sivrcea, `gareT~ _<br />

adamianisTvis arasaimedo.<br />

Tumca es ori samyaro erTmaneTisTvis Seuvali ar<br />

aris, isini gavlenas axdenen erTmaneTze.<br />

`magram zamTarSi Ramdeba adre da Rame SubliT awveba<br />

karebs, gareT ki amtvrevs prospeqtis Wadrebs ianvris<br />

qari... da civa gareT~.<br />

qalaqSi moTareSe miusafrobis suli cdilobs `SigniTac~<br />

SeiWras, magram adamiani xelovnebis, musikis<br />

waylobiT igeriebs pirquS urbanul-industriul sinamdviles<br />

da TiTqos akeTilSobilebs kidec mas. `da<br />

mavTulebic raRacas grZnoben, raRacas, dRemde ucnobs<br />

da saSiSs, da nugeSiviT usmenen Sopens, daWimulebi<br />

nacrisfer caSi~.<br />

leqsSic `bavSvi ukravda stumrebis TxovniT~ bina<br />

da garesamyaro dramatulad upirispirdebian erTmaneTs<br />

da aqac musika amkvidrebs `SigniT~ sakuTriv adamianur,<br />

sulieri faseulobebiT ganmtkicebul realobas,<br />

romelic civ da uRimRamo garerealobas gadaZalavs.<br />

`quCebSi wvimda~ erT-erTi is leqsia, sadac agreTve<br />

igrZnoba Sida da gare realobaTa dapirispirebis dramatizmi.<br />

lirikuli gmiris gaucxoeba gamoixateba misi<br />

sivrculi SemozRudulobiTac, romelsac garesinamdvile<br />

utevs: `quCebSi wvimda. me viyav marto, vusmendi<br />

wvimas da TuTuns vwevdi da oTxkedelSi moqceul far-<br />

Tobs wvima avsebda sakuTar sevdiT. me Cemi mqonda da<br />

msurda mSvidad meZebna Cemi sevdis mizezi. magram viRaca<br />

saxuravs mxdida da Camdioda wvima kiserSi...~.<br />

leqsi gviCvenebs, Tu rogor ubiZgebs lirikul<br />

gmirs didi Semoqmedis _ galaktion tabiZis _ daRupva,<br />

datovos Tavisi martoobis samyofeli da saerTo<br />

ubedureba gaiziaros.<br />

280


Tu aq `oTxkedelSi moqceuli farTobis~ miRma gasvla<br />

iZulebiTi aqtia, sxva SemTxvevebSi daxSuli sivrcidan<br />

gaRweva lirikuli gmiris Rrma sulier moTxovnilebad<br />

warmodgeba.<br />

oTar WilaZis lirikuli gmiri ar egueba Tavis siucxoves,<br />

sinamdvilisgan siSores, intensiurad eZebs<br />

sakuTari mikrosamyaros gadalaxvis da did samyaros-<br />

Tan SeerTebis gzebs. aseTi Zieba dapirispirebas `SigniT-gareT~<br />

SesamCnevad ucvlis azrs.<br />

`rodesac civa, rodesac bnela, rodesac mxolod<br />

qaria gareT, Cems TvalSi fasi eweva melans da sagangebod<br />

Caketil karebs. jandabas iqiT wyeuli wigni, vis<br />

raSi unda, rac ukve uTqvamT, me minda Cemi sunTqva da<br />

fiqri iqces Sens fiqrad, iqces Sens sunTqvad~.<br />

polaruli wyvili `SigniT-gareT~ cxadad ikveTeba;<br />

lirikuli gmiri Sidasivrces afarebs Tavs, magram<br />

oTaxSi yofna amjerad garesinamdvilisgan sulier mowyvetasac<br />

ki ar niSnavs, aramed am sinamdvilesTan Sinagani<br />

SekavSirebis cdas aZlevs impulss. daSoreba garesamyarosgan<br />

masTan gaRrmavebuli urTierTobis wyurvils<br />

badebs _ Semoqmedebis stimulad iqceva; Semoqmedeba,<br />

poezia oTar WilaZisTvis martoobis garRveva da<br />

WeSmariti adamianuri komunikaciis damyarebaa.<br />

oTar WilaZis lirikuli gmiris gaucxoebas da amave<br />

dros izolirebis gadalaxvisken mis swrafvas faqizad<br />

gamoxatavs leqsi `me vkiTxulobdi~. lirikul gmirs<br />

kvlav garerealobisgan gamijnul arealSi, oTaxSi vxedavT,<br />

misi ganwyobilebac TiTqos amis Sesatyvisia, magram<br />

sinamdvileSi es ganwyobileba winaaRmdegobrivi da<br />

meryevia: `me vkiTxulobdi. momwyinda fiqri da vkiTxulobdi.<br />

xmamaRla wvimda. sarkmelSi qari arxevda xeebs,<br />

damZimebulebs xangrZlivi wvimiT... sadRac kiodnen matareblebi,<br />

gaxveulebi orTqlSi da bolSi, da TiTqos<br />

viRac idga baqanze, viRac Zalian Zvirfasi CemTvis...~.<br />

lirikuli gmiris warmosaxva cildeba oTaxis siviwroves<br />

da garesivrcisken aris mimarTuli. amis mizezi<br />

Caketilobis daZlevis, samyarosTan ziarebis survilia.<br />

igi aRmoacenebs ucnobis saxes, romelTanac liri-<br />

281


kuli gmiri sulier naTesaobas grZnobs _ es aris namdvili<br />

adamianuri urTierTobis monatreba.<br />

WeSmariti komunikaciis monatrebaze aranakleb ni-<br />

Sandoblivia isic, rom ucnobi, visTanac lirikul<br />

gmirs Sexmianeba surs, ukve gasulia Ria, farTo sivrceSi,<br />

romelsac rkinigza asaxierebs.<br />

rkinigza oTar WilaZis poeziis iseTive mudmivi sivrculi<br />

saxea, rogoric oTaxia. oTaxis da rkinigzis polarul<br />

saxeTa urTierTmimarTebaSic mJRavndeba oTar<br />

WilaZis lirikuli gmiris gaucxoebuli fsiqologia da<br />

amasTanave misi daZlevis energiuli mcdeloba.<br />

am saxeebiT gamoxatul msoflmimarTebaTa Sejaxebaa<br />

aRbeWdili leqsSi `muSebs moqondaT sila da kiri~.<br />

lirikuli gmirisTvis maT Soris arCevanis gakeTeba<br />

ioli ar aris, misi arCevani TandaTan mwifdeba. garesamyaros<br />

xedebi Tvals staceben mas, sinamdvile Tavisi maradiuli<br />

siaxliT warmoudgeba mis mzeras. `dro gadioda<br />

da zamTris pirze tye SiSvldeboda uxmod da<br />

uceb. mere amayad yvaoda isev da imagrebda fesvebs da<br />

yunwebs~. sicocxlis moZraobis am suraTTan kontrasts<br />

qmnis lirikuli gmiris gaxeveba daxSul sivrce-<br />

Si, magram es izolirebuli uZraoba sisxlsavse cxovrebidan<br />

moRweuli xmebiT iryeva.<br />

`da sadgurebi isev kiodnen da naTdebodnen bnelSi<br />

fanjrebi, dro ki brazobda da gadioda mxolod imitom,<br />

rom ver vamCnevdi. me kvlav xelebSi vmalavdi saxes<br />

da vuyruebdi sadguris Zaxils da miyveboda uCinar<br />

arxebs aTasnairad daRlili xalxi~.<br />

Tumca lirikuli gmiri ewinaaRmdegeba garesinamdvilis<br />

eqspansias, mainc did samyaroSi gaRwevis neba<br />

mZlavrobs. `da ukve vgrZnobdi, rom Cemi sulic gaibneoda<br />

am kedlebs Soris da Seyvarebul biWiviT sulels<br />

gamitacebda sadguris boli.~<br />

`sadguris boli~ qveynierebasTan Sesaxvedrad waiyvans<br />

oTar WilaZis lirikul gmirs, rkinigza mas samyaros,<br />

yofierebis sisavsesTan da mravalferovnebasTan<br />

aerTebs.<br />

1984<br />

282


esik xaranauli<br />

azris silaRe<br />

poetis wignze, krebulze msjeloba, albaT, mxolod<br />

maSin Rirs, Tuki masSi sistemuri mTlianobis migneba<br />

moxerxdeba.<br />

ra Tqma unda, mTlianobac sxvadasxvagvaria: enobriv-stiluri,<br />

intonaciuri, Tematuri... mainc yvelaze<br />

Zneli da yvelaze Rirebulic poetis mier msoflxedvis<br />

erTianobis mopovebaa, samyaros da adamianis erTiani<br />

koncefciis gamokveTaa.<br />

besik xaranaulis wignSi _ leqsebi, `merani~, 1979 _<br />

gaerTianebul nawarmoebebs datanebuli aqvT siRrmiseuli,<br />

gamamTlianebeli konceptualuri samagri, ramdenadac<br />

wignis centrSi dgas lirikuli gmiri, romelsac<br />

daxSvia samyaros wesrigTan ziarebis saukuneobiT<br />

nacadi gza _ SemTxveviT ar ixsneba krebuli vrceli<br />

poeturi monologiT `sircxvilis Semdeg~, laitmotivad<br />

rom gasdevs: `ratom damiviwye me, mariam...~; igi<br />

cxovrobs ara ueWveli, mtkiced dadgenili orientirebis<br />

da faseulobebis imedad, aramed iZulebulia yoveldRiurad<br />

TviTon, damoukideblad eZebos adamianuri<br />

arsebobis daxlarTul sirTuleSi garkvevis, realobaSi<br />

adamianurad damkvidrebis SesaZlebloba. calkeul<br />

nawarmoebs emCneva am sulieri da eTikuri situaciis,<br />

individualurad misakvlev orientirebze fiqris<br />

ganuwyveteli procesis anabeWdi. yoveli mniSvnelovani<br />

leqsi samyaroSi damoukidebeli, Zneli TviTdafuZnebis<br />

cnobieri aqtis, egzistencialuri arCevanis anatvifria.<br />

besik xaranaulisTvis poeziis zeamocana samyaroSi<br />

sicxadis Setana da imis aRmoCenaa, razec adamians<br />

dandoba SeeZleba.<br />

besik xaranaulis poeturi xma daRlilobiT aris<br />

gamsWvaluli. es aris gamWvirvale sazrisis gareSe dar-<br />

Cenil samyaroSi Cavardnilis daRliloba, romelic mu-<br />

283


dam Tavidan unda ecados sakuTari yofnis gamarTlebas.<br />

besik xaranaulis intonacia realobis labirinTSi<br />

xetialiT gabezrebulis imedgacruebad gaismis, masSi<br />

cdomilebaTa namsxvrevebiT mokirwyluli Semecnebis<br />

gzis gamomvlelis sayveduri Tu sinanulia CaRvrili...<br />

Tumca besik xaranaulis metyvelebis daRlili elegiuri<br />

toni garkveuli TvalsazrisiT `pozac~ aris, _<br />

cnobierad arCeuli da SenarCunebuli _ es Semoqmedis,<br />

mxatvris `cbierebaa~, romelic mas TamaSis da niRbisken<br />

ubiZgebs...<br />

besik xaranaulis leqsSi TviT intonaciuri wyobaa<br />

saazrovnod momarTuli, fiqris aRmomcenebeli. melanqoliiT<br />

Seferili melodia, metwilad mdore, uxaliso<br />

ritmi azrovnebis mtkivneuli procesis aramarto adekvaturi<br />

mxatvruli materializebaa, aramed Tavis mxrivac<br />

axdens poeturi gansjis `provocirebas~; Seicavs<br />

mis aRmZvrel da macocxlebel farul stimulebs, zedmiwevniT<br />

Sesaferis `garemos~ warmoadgens azris Zaldautanebeli<br />

ganviTarebis da momwifebisTvis.<br />

besik xaranaulis intonaciis, saerTod poetikis bunebis<br />

ZiriTadi msazRvreli ironiaa.<br />

gaucinari, pirquSi, Tumca Semwynarebeli ironia da<br />

TviTironia besik xaranaulis poezias Zveli, Cakiruli<br />

tkiviliT aJRerebs, igi sulier iaraTa gamJRavnebis<br />

daxvewili, inteleqtualizebuli formaa.<br />

amasTanave besik xaranaulisTvis ironia magnitia<br />

poeziasTan sinamdvilis misazidad, misaaxloeblad. misi<br />

meSveobiT aRiZvreba mxatvruli STabeWdileba, rom<br />

TiTqos cxovrebis xorklian garss vaxebT xels. `xis<br />

ZirSi _ katis cindalebi Wreli yvavilebiviT, TiTqos<br />

ki ar Sobes, arwyies. diasaxlisma gadmoyara, magram<br />

Ramem piri ar axlo~.<br />

ironiis daxmarebiT isxams xorcs besik xaranaulis<br />

swrafva lirikuli egocentrizmis gadalaxvisken. ironia,<br />

molodinis sawinaaRmdegod, ki ar zrdis distancias<br />

poets da sinamdviles Soris, piriqiT, erTmaneTs<br />

Seajaxebs maT.<br />

284


ironias ukavSirdeba besik xaranaulis poetikis er-<br />

Ti gamorCeuli Taviseburebac.<br />

besik xaranaulis saxeebs, Sedarebebs, asociaciebs<br />

ara aqvT ucdomeli sizustis, saganTa da movlenaTa<br />

ueWveli msgavsebis aRmoCenis pretenzia. isini TiTqos<br />

moicaven sakuTar SesaZleblobaTa SezRudulobis<br />

cnobierebas, TiTqos TviTironiiT arian aRWurvili da<br />

es icavs maT banalobis da gaqvavebisgan, axal suls<br />

Caudgams mxatvruli sicocxlisTvis. poets maincdamainc<br />

ar sjera tropis `ususuri feTqebadobis~ (pol<br />

valeri) da mis pirobiTobas aaSkaravebs. amis Sedegad<br />

azri Tu grZnoba uCveulo simarTles da sinedles<br />

iZens. amgvar asociaciaTa Wavlebs xaranaulis lirika-<br />

Si Tan moyveba specifikuri poeturi Tavisufleba: isini<br />

warmoSoben STabeWdilebas, rom mowme varT uzrunveli<br />

esTetikuri TamaSis, saxeobrivi metyvelebis sakuTriv<br />

procesiT gamowveuli tkbobis. `...cotac da<br />

mSoblebi, romlebmac gazardes da maswavleblebi, romlebic<br />

wvrTidnen, fetvis marcvlebiviT gadauyrian<br />

maT Tavs cxovrebas, ara, varskvlavebad ar ikiafeben!<br />

fetvis marcvlebiviT, fetvis marcvlebiviT, fetvis<br />

marcvlebiviT gadauyrian imaT cxovrebas...~. poeti agemovnebs<br />

TviTeul sityvas Tu frazas, TiTqos eZneleba<br />

masTan ganSoreba, artistulad eTamaSeba enis stiqias.<br />

es momenti gansakuTrebiT mniSvnelovani da faseulia,<br />

radgan mkiTxvelis mier verlibris esTetikur fenomenad<br />

aRqma ufro Znelad misaRwevia, vidre _ tradiciuli<br />

leqsis, sadac ukve metri adasturebs, rom<br />

Cvens winaa ara Cveulebrivi gamonaTqvami, aramed mxatvruli<br />

sityvieri qsovili. Tavisufal leqsSi ki aucilebelia<br />

gansakuTrebuli mcdeloba, raTa igi sasaubro,<br />

yoveldRiur metyvelebasTan mimsgavsebis Sedegad ar<br />

moirRves da daqveiTdes, ar iqces uRimRamo yofiT<br />

laparakad...<br />

besik xaranaulis lirikaSi ironia gonebismier sawyiss<br />

gadascems im Zalmosilebas da SeuzRudaobas, romelic<br />

saerTod emociis poetur gamovlinebaTaTvis<br />

aris niSandoblivi. ironia aniWebs xaranaulis liri-<br />

285


kul gmirs TviTflobis SenarCunebis saSualebas, misi<br />

wyalobiT gonebis Tvali amayad, TavdajerebiT dascqeris<br />

yovelive impulsurs... poeziaSi xSirad gvigvrZnia<br />

miamitobis mSveniereba, magram iqneb masSi naklebad<br />

momxiblavi ar iyos `aramiamitoba~ _ cnobierebis ukiduresi<br />

sifxizle da simkacre, misi mousyidveli skepticizmi<br />

mzeris dambindvelis mimarT, azris unari,<br />

stoikurad moigerios grZnobad impulsTa Semotevebi.<br />

besik xaranaulis poeziaSi Zlier emocias aRkveTili<br />

aqvs dauokebloba; igi azris nadavladaa qceuli _<br />

saguldagulo analitikuri dakvirvebis sagani xdeba.<br />

xaranaulis poeziis xibls bevrad ganapirobebs emociis<br />

da gonebis dinamiuri urTierTmimarTeba, romlis arsi<br />

is aris, rom ironiiT aRWurvili azri TandaTan, faruli<br />

netarebiT, TavSekavebuli silaRiT da artistizmiT<br />

imorCilebs grZnobismier elements...<br />

amasTan erTad besik xaranaulis poeziaSi Rrmad<br />

aris aRbeWdili amouxsnelis da, SeiZleba iTqvas, saswaulebrivis<br />

gancda, oRond igi ramdenadme garidebulia<br />

Tavisi gamovlenis agznebul spontanurobas da sinamdvilis<br />

ironiul-analitikur WvretasTan aris SeuRlebuli.<br />

Cven SeCveuli varT verlibris rogorc racionalistur<br />

xedvasTan misadagebuli saleqso konstruqciis<br />

daxasiaTebas, sadac yvelaferi bolomde gaazrebulia,<br />

gacnobierebulia. magram besik xaranaulis poezia-<br />

Si xSirad adamianuri arsebobis iseTi waxnagebia Tval-<br />

Sevlebuli, romlebic mxolod poeturi intuiciiT<br />

miiwvdomeba.<br />

besik xaranaulis leqsi, winare simbolisturi poetikis<br />

sapirispirod, logikurad naTeli da fxizelia,<br />

sizmareulad meryev atmosferoSi ar aris gaxveuli da<br />

mainc xSirad erTbaSad ver ipovi masSi Camarxul azrs,<br />

misi Sinagani arsi ewinaaRmdegeba erTmniSvnelovan gagebas,<br />

radgan es aris samyaros usasrulo idumalebis<br />

gamokrToma.<br />

oRond sinamdvilis yofiT, prozaul ganzomilebas<br />

besik xaranauli arc aseT SemTxvevebSi wydeba. `kartofilis<br />

amoReba~ poetis meTodis gamxelac aris, poetis,<br />

286


omelic moTminebiT asrulebs `Sav samuSaos~, ar Takilobs<br />

`dRiuri prozis~ fenebis amobrunebas, radgan<br />

icis, miwis belts SeiZleba anazdad iseTi ram moyves,<br />

risTvisac Rirda garja da yofaSi yofiereba gamomzeurdes.<br />

`Seni sunTqva SerCa Cems xelisguls, rodesac<br />

pirs gimuwavdi gamwarebuli, radganac Sen iZaxodi sa-<br />

Sinel sityvebs, sityvebs, romlebic maSinebdnen mTeli<br />

sicocxle. da me, damfrTxali da miwasTan gasworebuli,<br />

yurebs ki ar vigmanavdi im sityvebisTvis, Sens pirs<br />

vasresdi. da ai, ra movimoqmede! Seni sunTqva SerCa Cems<br />

xelisguls...~.<br />

yoveldRiurobis mtvriT dafaruli da yoveldRiurobaze<br />

amamaRlebeli WeSmaritebis Ziebis paTosi icavs<br />

besik xaranauls erTi safrTxisgan, romelic uwinaresad<br />

Tavisufal leqss axlavs.<br />

verlibrSi gansakuTrebiT mkafiod vlindeba lirikuli<br />

gmiris demokratizaciis tendencia, saerTod damaxasiaTebeli<br />

Tanamedrove poeziisTvis. dRes poets<br />

sul ufro xSirad aqvs Camoclili gamorCeulobis Saravandedi,<br />

sul ufro xSirad Camodis igi naTelmxilvelis<br />

da qadagis kvarcxlbekidan da Cveulebriv adamians<br />

uaxlovdeba. magram xdeba isec, rom miaxloeba igiveobad<br />

iqceva da leqsSi ordinarul subieqts vxvdebiT, im<br />

pirovnebis nacvlad, romelSic raRac iSviaTma da<br />

Zvirfasma gaiRviZa.<br />

besik xaranauls aridebuli aqvs am tendenciis arasasurveli<br />

Sedegebi, radgan ar iviwyebs poeziis mizans,<br />

romelsac aleqsandr bloki ase gansazRvravs: `saSualoadamianurze<br />

raRac ufro sainteresos mopoveba<br />

adamianTa cxovrebis mdare gamonadnobis grovaSi~.<br />

1981<br />

287


jemal qarCxaZe<br />

Tavisufal pirovnebad yofna<br />

mizandasaxulad Tu spontanurad yvela mwerali Tavisi<br />

qveynis da xalxis xats qmnis da mwerlis Sefasebis<br />

erT-erTi sando kriteriumi isic aris, Tu ramdenad<br />

saintereso da metyvelia, WeSmaritia es xati. amasTanave,<br />

rac ufro metad uRrmavdeba literatura nacionalur<br />

sinamdviles, miT ufro universaluri xdeba igi<br />

Tavisi mniSvnelobiT.<br />

jemal qarCxaZe iyo qarTuli sazogadoebis, saqarTvelos<br />

SesaniSnavi mxatvari-analitikosi, romlis Semoqmedeba<br />

gvexmareba Cveni erovnuli raobis SecnobaSi.<br />

mis prozaSi literaturis umTavresi kiTxva _ ra aris<br />

adamiani _ gaiazreba rogorc kiTxva qarTveli adamianis<br />

bunebis Taobaze da piruku.<br />

jemal qarCxaZisTvis damaxasiaTebelma realobis Ca-<br />

Ziebulma kritikul-analitikurma xedvam yvelaze srulyofili<br />

gamoxatuleba mis mier meoce saukunis oTxmocian<br />

wlebSi daweril nawarmoebebSi pova. man mwvaved<br />

igrZno qarTuli sazogadoebis sulieri, zneobrivi<br />

krizisi da ganaxorciela misi utyuari mxatvruli<br />

analizi.<br />

ironia, romelic yovelTvis niSandoblivi iyo<br />

jemal qarCxaZis TvalTaxedvis da stilisTvis, gansakuTrebul<br />

sibasres da elvarebas iZens vrcel moTxrobebSi<br />

`solomoniani~, `gube~, `iupiteris sinanuli~.<br />

am nawarmoebTa personaJebi eqcevian daundoblad Zlieri<br />

mxatvruli ganaTebis areSi da absoluturad gam-<br />

Wvirvaleebi xdebian.<br />

aq Rrmad aris gaxsnili Tema, romelic jemal<br />

qarCxaZes yvelaze metad ainteresebda _ adamianSi<br />

pirovnebis dabadeba Tu verdabadeba.<br />

`gubeSi~ avtori TiTqos jojoxeTs gamoatarebs Tavis<br />

personaJs, romlis brma sulSic egoizmi, sixarbe,<br />

288


jibri, mewvrilmaneoba fuTfuTebs _ man mtkivneuli<br />

dartymebi unda miiRos, raTa Tvali aexilos, dainaxos<br />

mTeli Tavisi ubadrukoba, Sinagani siRatake, Tavisi<br />

arsebobis idioturoba. moTxroba warmogvidgeba egoisturi,<br />

TavisTavSi daxSuli, sicocxlis sufTa wyaroebs<br />

mowyvetili cnobierebis Semzarav mxatvrul fenomenologiad.<br />

pirovnebad ver iqceva `solomonianis~ gmiri, patrioti<br />

da wesieri kaci, romelmac verasdros ver SeZlo<br />

Tavisi nebis da azris damkvidreba da icxovra ara mis<br />

mier arCeuli, aramed sxvebisgan Tavsmoxveuli cxovrebiT.<br />

igi ver acnobierebs, rom misi saTayvanebeli ilia<br />

WavWavaZe pirvel rigSi Tavisufali pirovneba iyo da<br />

ilias mimdevroba uwinares yovlisa Tavisufal pirovnebad<br />

yofnas niSnavs. brwyinvale ironiiT ixateba, rogor<br />

gamoutans ulmobel ganaCens, rogor `Camowers~<br />

moTxrobis sulierad SezRudul, SeboWil personaJs<br />

istoria, romlis axali etapic mkacrad moiTxovs, rom<br />

qarTuli patriotizmi Tavisufali pirovnebis ideas<br />

daemyaros da Tavisi inteleqtualuri, kulturuli<br />

Tvalsawieri gaifarTovos.<br />

pirovnulobis mTavari mowinaaRmdege, jemal qarCxaZis<br />

TvalTaxedviT, aris siyalbe, niRbosnoba. iseT<br />

niRbosans, rogoric aris neroni `iupiteris sinanul-<br />

Si~, mxolod pirovnebad yofnis TamaSi SeuZlia, namdvilad<br />

mniSvnelovani da saintereso pirovneba is ver<br />

iqneba. fsevdopirovnebisTvis miuwvdomelia pirovnuli<br />

sawyisis damamkvidrebeli iseTi Zireuli fenomenebi,<br />

rogorebicaa siyvaruli da Semoqmedeba. neroni<br />

cdilobs TviT sicrue aqcios Semoqmedebad, xelovnebad,<br />

magram es `xelovneba~ pirdapiri, uxeSi Zaladobis<br />

daxmarebis gareSe sruliad araefeqtiania. jemal<br />

qarCxaZis mier daxatuli artistuli tirani Sinaganad<br />

ubadrukia, sakuTari arasrulfasovnebis faruli<br />

grZnobiT gamoRrRnili, namdvili adamianuri faseulobebisadmi<br />

brma. misi siZliere sxvebis sisusteebis<br />

SemCnevis da gamoyenebis unari da sxvaTa tkivilis gancdis<br />

uunarobaa. bevrisSemZleobis miuxedavad Tavisi<br />

289


arsiT igi araraobaa, riTac ziuskindis `parfiumeris~<br />

mTavar gmirs gvagonebs.<br />

siyalbe imitom aris pirovnuli sawyisis CamxSobi,<br />

rom pirovneba upirvelesad WeSmaritebis Ziebis, damkvidrebis,<br />

WeSmariti yofnis nebaa. aseTia `igis~ gmiri,<br />

pirveli pirovneba dedamiwaze, romlis dabadebis saswaulic<br />

siyvarulis da Semoqmedebis stiqiaTa Zalebis<br />

mier xorcieldeba da romelsac mwerali pirvelyofili<br />

adamianis samyaros uCveulod damajerebeli da<br />

STambeWdavi gacocxlebiT warmosaxavs. es gmiri agnebs<br />

adamianuri yofierebis WeSmarit wess da ar SeuZlia,<br />

radac unda daujdes, am wesis Sesatyvisad ar iarsebos,<br />

ar gamoamJRavnos da daamkvidros is, rac aRmoaCina _<br />

mas Rrma sulieri naTesaoba akavSirebs vaJa-fSavelas<br />

gmirebTan.<br />

WeSmaritebasTan TanxmierebaSi yofnis aseTive neba<br />

warmarTavs `antoniosa da <strong>daviT</strong>is~ erT-erTi mTavari<br />

personaJis, evropeli adamianis arsebobasac. misi Semoyvana<br />

qarTul sinamdvileSi saSualebas aZlevs mwerals<br />

gviCvenos am sinamdvilis sulier-zneobrivi substanciis<br />

daSlis Sidaxedi, sinamdvilis, romelic uwinaresad<br />

swored pirovnebis Tavisuflebas da TviTrealizebas,<br />

Tavisufal pirovnul aqtTa ganxorcielebas<br />

ewinaaRmdegeba.<br />

jemal qarCxaZe TviTon iyo adamiani, romelmac<br />

Tavisufal pirovnebad yofnis siZnele daZlia. da sanam<br />

SegviZlia pativs mivagebdeT aseT adamianebs, sanam SegviZlia<br />

is simarTle gaviTavisoT, romelic maT qarTuli<br />

samyaros Sesaxeb gagvimJRavnes, gvrCeba Sansi am<br />

samyaroSi raRac sasikeTod SevcvaloT.<br />

290<br />

2000


literatura WeSmaritebis Ziebaa<br />

drois siRrmidan Cvenamde<br />

qarTul literaturas, sadac yvelaze koncentrirebulad<br />

da TvalsaCinod aris gamoxatuli misi Semqmneli<br />

xalxis msoflmxedveloba, drois siRrmidan<br />

Cvens dromde moyveba am msoflmxedvelobis erT-erTi<br />

laitmotivi _ samyarosadmi adamianis aqtiuri, SemoqmedebiTi,<br />

ganmaaxlebeli damokidebuleba.<br />

misi pirvelive reliefuri gacxadeba miTufro<br />

STambeWdavia, rom momxdaria iq, sadac TiTqos naklebad<br />

aris mosalodneli _ agiografiul nawarmoebSi.<br />

`grigol xanZTelis cxovrebis~ mTavari gmiris religiuri<br />

aRmafrena masStabur da intensiur aRmSeneblobaSia<br />

ganivTebuli. grigols, SemoqmedebiTi suliT dajildoebul<br />

da axlismaZiebel adamians, izidavs ucxo,<br />

Zneli da winaaRmdegobis gamwevi garemo, romelsac<br />

Tavisi mZlavri nebisyofiT aTvinierebs. is Seupovari<br />

TanmimdevrulobiT aqcevs udabur ares sulis sacxovrisad,<br />

sulierad ipyrobs ucnob sivrces. ukacrieli,<br />

veluri bunebis moSinaureba, materiis urCobis, adamianTa<br />

yofis qaoturobis daZleva da axali, srulfasovani<br />

realobis aRmSenebloba `grigol xanZTelis cxovrebaSi~<br />

warmodgeba rogorc RmerTis Semoqmedebis<br />

gamgrZelebeli adamianis Rirseba. grigol xanZTeli `udabnoTa<br />

qalaqmyofelia~ _ samyaros srulmqmneli, misTvis<br />

organizebuli saxis mimniWebeli, mouwesrigebel sinamdvileSi<br />

zneobrivi da socialuri wesrigis damamyarebeli.<br />

avTandili, romelic qarTuli literaturis centralur<br />

personaJad SeiZleba miviCnioT, Tumca aSkarad<br />

gansxvavdeba merCules mier monumenturad gamoqandakebuli<br />

asketisgan, magram garkveuli TvalsazrisiT<br />

misi memkvidrec aris: samyarosadmi aqtiur-SemoqmedebiTi,<br />

gardamqmneli mimarTeba maT saziaro aqvT.<br />

oRond avTandilis moZraobis da aqtivobis sivrce ukve<br />

usazRvrod gafarToebulia, mTel qveynierebas itevs.<br />

291


igi gamsWvalulia ucxos da ucnobis Secnobis axleburi<br />

ganwyobiT. aqtiuroba da dinamiuroba avTandilis<br />

bunebrivi Tvisebebia, magram misi qmedeba Sesatyvisi,<br />

mkafiod gacnobierebuli da formulirebuli msoflmxedvelobrivi<br />

mrwamsiTac aris warmarTuli. es aris<br />

aqtivizmis filosofia (`ara viqm, codna ras margebs<br />

filosofosTa brZnobisa~). avTandili cvlis, srulyofs<br />

samyaros Tavisi idealuri warmodgenebis Sesaferisad.<br />

mas surs Seqmnas is, rac adre ar arsebobda, anda<br />

arsebobda da dairRva _ yovlismomcveli harmonia.<br />

literaturis mkvlevarebs SemCneuli aqvT garkveuli<br />

Tanxvedra `merans~ da `vefxistyaosans~ Soris,<br />

msgavseba `meranis~ gmirs da avTandils Soris, romelic<br />

moicavs calkeul saxeebs da motivebs. magram aq SeiniSneba<br />

ufro Rrma da arsebiTi erTianobac, samyarosadmi<br />

aqtiuri, gardamqmneli damokidebulebis erTnairi<br />

aRiareba adamianuri yofierebis Zireul principad.<br />

`meranis~ gmiris msxverplgamRebi aqtivoba gamiznulia<br />

ukeTesi samyaros dasafuZneblad, sadac adamianis Tavisufleba<br />

Zlevs bedisweras, am aqtivobis mZlavri stimulia<br />

samyaros srulyofis vneba. es gmiri TiTqos gamouval<br />

viTarebaSi aRmoCenili avTandilia, xolo misi<br />

msoflmimarTeba tragikuli aspeqtiT gamJRavnebuli<br />

avTandilis msoflmimarTebaa, romelic moiTxovs samyaros<br />

srulyofis cdas Tundac TavisSewirvis fasad.<br />

ilia WavWavaZiseuli Tergis saxe `meranTan~ genetikurad<br />

Cans dakavSirebuli. oRond ilia rogorc realisti<br />

ukve mTlianad cxovrebas, obieqtur realobas<br />

gaiazrebs energiul, SeuCerebel aqtivobad. Tergis<br />

xati iliasTvis adamianuri arsebobis WeSmariti wesis<br />

ganmsazRvreli paradigmaa, romelic gulisxmobs samyarosadmi<br />

daudgromlad qmediT mimarTebas. es paradigma<br />

ganxorcielda TviT ilias moRvaweobaSi _ gaxevebuli<br />

qarTuli sinamdvilis sasikeTod gardaqmnis, ganaxlebis<br />

nayofier da amave dros tragikul cdaSi.<br />

samyaros srulyofisken mimarTuli aqtivoba umaRles<br />

zneobriv da esTetikur faseulobad warmodgeba<br />

vaJa-fSavelas SemoqmedebaSi. es upirveles yovlisa<br />

292


exeba aluda qeTelauris saxes. dakanonebul da amdenad<br />

SeumCnevel borotebaSi Cafluli garemos eTikur WeSmaritebaTa<br />

Sesatyvisad gardaqmnis, srulqmnis moTxovnilebiT<br />

aRZruli aludas aqtivoba fatalurad Seejaxeba<br />

masis sulier inertulobas _ Tu baraTaSvilis<br />

`meranSi~ samyaros gardasaxvisken swrafvis CamxSobi<br />

bediswera abstraqtulia, vaJas epikur poeziaSi igi konkretdeba<br />

rogorc masis gadaulaxavi Sinagani uZraoba...<br />

aqtivizmis rogorc samyarosTan damokidebulebis<br />

principis moulodnel gansaxierebas vpovebT vaJas miniaturaSi<br />

`mTani maRalni~. TiTqos miwas daSorebuli<br />

mTebi uSfoTvel TviTWvretaSi unda iyvnen CaZiruli,<br />

magram maTi statikuroba gamZafrebul sulier aqtivobas<br />

faravs. mTebis dausrulebeli molodini niSnavs<br />

sulis daZabul ltolvas siaxlisken, jer Seucnobis<br />

Secnobisken _ `unaxavis danaxvisken~.<br />

sulieri xasiaTisaa mZafri aqtivoba galaktionis<br />

`lurja cxenebSic~, misi masazrdoebeli agreTve `unaxavis<br />

danaxvis~ Jinia. lurja cxenebis saxe simbolurad<br />

gamoxatavs SemoqmedebiTi cnobierebis daudgromlobas,<br />

SemoqmedebiTi fantaziis ganuwyvetel aqtivobas,<br />

romelic yofierebis axal-axal fenebs wvdeba da eufleba,<br />

sikvdilis fenomensac ganWvrets da gamudmebiT<br />

afarToebs Secnobilis sazRvrebs. sazrisgamoclili,<br />

saSineli samyaros pirispir, sadac sikvdili batonobs,<br />

pirovnebis arsebobis gamarTlebaa produqtiuli Sinagani<br />

aqtivoba, imis miuxedavad, rom igi samyaros praqtikulad<br />

ver gardaqmnis.<br />

guram rCeuliSvilis `alaverdobaSi~ samyarosadmi<br />

aqtiuri damokidebuleba xorcSesasxmelad konkretul<br />

-empiriul sinamdviles ubrundeba. `alaverdobis~ gmiri<br />

amkvidrebs SemoqmedebiTi Sromis umaRles faseulobas,<br />

romelic srulyofs samyaros da adamians sulieri<br />

uZraobisgan, sulieri sikvdilisgan icavs. SemoqmedebiTi<br />

Sroma sakraluri fenomenia, romelic adamianis<br />

arsebobas azriT da sicocxlis Zlieri nebiT, sicocxlis<br />

sixaruliT msWvalavs da romlis meSveobiTac adamiani<br />

samyaroSi adamianur wesrigs afuZnebs; namdvili,<br />

293


Rrma religiuroba vlindeba axlis qmnadobaSi, aRmSeneblobaSi,<br />

samyaros srulqmnis ganuwyvetel cdaSi.<br />

meaTe saukunis agiografiul nawarmoebs, `grigol<br />

xanZTelis cxovrebas~ da meoce saukuneSi daweril<br />

moTxrobas aerTianebs aRmSeneblobis, samyaros srulmyofeli<br />

aqtivobis momxibvlelobis Rrma gancda.<br />

im niSnebs Soris, romlebic qarTul kulturas dasavlurTan<br />

aaxloebs, erT-erTi ZiriTadi swored samyarosadmi<br />

aqtiur-SemoqmedebiTi mimarTebis maRal faseulobad<br />

dasaxvaa _ dasavleTi Tavidanve imas eswrafis,<br />

rom `aramxolod Wvretdes WeSmaritebas idealebis<br />

samefoSi, aramed ganaxorcielos kidec igi, ideis<br />

meSveobiT aamaRlos sinamdvile aucilebel donemde.<br />

dasavleTi darwmunebulia, rom man samyaros formireba<br />

unda moaxdinos~ (k. iaspersi).<br />

saqarTvelos yofierebis tragizms istoriulad<br />

isic Seadgenda, rom qarTveli xalxis msoflmxedvelobis<br />

da faseulobaTa sistemis arsebiTi sawyisi _<br />

samyarosadmi aqtiuri, srulmqmneli mimarTeba ver povebda<br />

SesaZleblobas, adekvaturi sisavsiT ganxorcielebuliyo<br />

kulturaSi da socialur cxovrebaSi. damaxasiaTebelia,<br />

rom `vefxistyaosnis~ Semdeg samyarosadmi<br />

aqtiur-gardamqmneli damokidebulebis mxatvrul<br />

gansaxierebaTa mTavar tonalobad dramatizmi an<br />

tragizmi iqceva, rac am principis sinamdvileSi realizebis<br />

did siZneles ireklavs. magram nacionalur msoflgagebaSi<br />

Semonaxuli, mxatvrul kulturaSi saukuneTa sigr-<br />

Zeze Tanmimdevrulad da mkveTrad aRbeWdili mimarTeba<br />

samyarosTan mainc cxovelmyofelobas avlenda. is, rom<br />

Cvens msoflmxedvelobaSi samyarosadmi aqtiuri da srulmyofeli<br />

damokidebuleba adamianisTvis Rirsebis mimni-<br />

Webel faseulobad aris aRiarebuli, aqezebda SemoqmedebiTi<br />

bunebis adamianebs, aRvivebda maT SesaZleblobebs.<br />

saqarTvelos Semdgomi arsebobis raoba bevrad iqneba<br />

damokidebuli imaze, Tu samyarosadmi srulmqmneli<br />

mimarTeba ramdenad SeZlebs damkvidrebas da<br />

TavisTavis realizebas Cvens krizisul sinamdvileSi.<br />

4<br />

1993<br />

294


stadiebi<br />

ama Tu im drois raoba gansakuTrebuli TvalsaCinoebiT<br />

aSkaravdeba mis binadar saSualo, rigiT adamianSi.<br />

sagulisxmo azrs Seicavs moriakis gamonaTqvami, rom<br />

`kacobrioba mis Sua mdinarebaSi unda SeviswavloT~.<br />

personaJebi, romelTa Sesaxebac vapirebT saubars,<br />

saSualo adamianebi arian, zogi ki sulac `patara adamianis~<br />

kategorias SeiZleba mivakuTvnoT, magram maTi<br />

xasiaTi, cxovreba, bedi sakmaod bevrismTqmelia sxvadasxva<br />

periodis qarTuli sazogadoebis sulier da<br />

zneobriv mdgomareobaze, qveynis da xalxis bedze. isini<br />

ganasaxiereben qarTveli adamianis erovnuli, socialur-politikuri<br />

da sulieri daTrgunvis sxvadasxva<br />

stadiebs, amgvar daTrgunvaze saSualo qarTvelis<br />

reagirebebs.<br />

personaJTa am mwkrivis saTaveSi vaJa-fSavelas moTxrobis<br />

`bagrat zaxariCis sikvdilis~ gmiri SeiZleba<br />

warmovidginoT. vaJas heroikul-tragikul, zedroul<br />

samyaroSi igi ucxod gamoiyureba, radgan XIX saukunis<br />

miwurulis uRimRamo qarTul sinamdviles uSualod<br />

ireklavs. `bagrat zaxariCis sikvdilSi~ vaJa satirikosad<br />

gvevlineba da Tumca rogorc yovelTvis Sembrale<br />

da gamgebia, amiT satiris sicxare ar neldeba.<br />

mtknari da carielia Cinovnikis cxovreba. es sicariele<br />

sruli iqneboda da bagrat zaxariCis kmayofil<br />

arsebobas araferi aamRvrevda, rom ara SiSi _ ufrosis<br />

ganawyenebis da samsaxuridan daTxovnis SiSi, romelic<br />

arasdros Sordeba, sizmrebsac uwamlavs da ufrosis,<br />

aleqsandr nikitiCis risxvas alandebs, xmamaRal<br />

laparaks da sicils gadaaCvevs. amis gamo, bunebrivia,<br />

is sanimuSod bejiTi da gamgone muSakia, aris `umdables<br />

balaxTa da umSvides wyalTa~. mokled, kancelariis<br />

moxele bagrat qavTaraSvili gogolis baSmaCkinis<br />

qarTveli moZmea. magram saqmec isaa, rom qarTvelia:<br />

garegnulad darbaislur iers imosavs, romelic RirsebasTan<br />

erTad rogorRac damjere keTilgonierebasac<br />

gamoxatavs. ojaxSi ki bagrat zaxariCis garegnuli Rir-<br />

295


seba TiTqos realur Sinaarssac iZens _ Sinaurebi pativs<br />

cemen. esaa im SiSis da uxmo morCilebis Taviseburi<br />

kompensacia, romelic samsaxurSi misi xvedria. anderZi,<br />

bagrat zaxariCi cols rom ubarebs, amgvari kompensaciis<br />

gazrdis da gaxangrZlivebis cdaa, imis sikvdilis<br />

Semdegac anazRaurebis cda, rac cxovrebaSi ase<br />

aklia. `Tu amas aasruleb, me mkvdari ar viqnebi, aramed<br />

cocxali. xom ici, Cemo elene, samsaxuridan ramden<br />

saaTzedac vbrundebodi. Cems sakuTar savarZelze aravin<br />

dajdes, naSuadRevis sam saaTze gamoitaneT xolme<br />

Cemi portreti da daasveneT savarZelze, _ win qa-<br />

Raldebi dauwyeT da TviTonac ise moawyveT portreti,<br />

rom qaRaldebSi Caicqirebodes. frTxilad, frTxilad<br />

adeqiT da TiTis wverebze gaiar-gamoiareT, geSinodesT,<br />

xaTri gqondesT Cemis portretisa, rogorc Cemi<br />

xaTri gqondaT...~.<br />

es kuriozuli anderZi damcirebuli Rirsebis, pativayrilobis<br />

miCqmalul tkivils amxels da vaJas<br />

gmirs individualur gamometyvelebas aniWebs, satiras<br />

_ tragikomikur tonalobas.<br />

vaJa xatavs ucxoTa gamgeblobasTan savsebiT Serigebuli<br />

adamianis tips, romelic ise Sezrdia ruseTis<br />

saxelmwifos biurokratiul sistemas, rom sxvanairad<br />

cxovreba ubralod ver warmoudgenia. es misTvis bunebrivi<br />

yofaa da protestis grZnobas ar aRuZravs. is umweod<br />

cdilobs faruli wuxilis daamebas, Rirsebis,<br />

respeqtabelobis ubadruk imitaciaSi imaleba.<br />

dacemuli nacionaluri yofierebisadmi saSualo<br />

adamianis sxvanairi, gamwvavebuli damokidebuleba warmoCndeba<br />

niko lorTqifaniZis moTxrobaSi `sizmrebi~,<br />

romelic imperiis ngrevis win, 1916 wels daiwera. am<br />

moTxrobaSi STambeWdavi xatovanebiT aris ametyvelebuli<br />

sazogadoebis Secvlili, aforiaqebuli sulieri<br />

ganwyoba.<br />

fsiqiatriuli saavadmyofos pacienti eqims Tavis<br />

sizmrebze esaubreba da es sizmrebi Tavisuflebas moklebuli<br />

xalxis zneobrivi gaxrwnis gamomxatvel fantasmagoriul<br />

tilod gaiSleba. `nacnobebi, megobrebi,<br />

296


ise ucnobnic gamoCndebian, nel-nela miaxlovdebian...<br />

oRond saidumlo da sazari Sexeduleba aqvs yvelas da<br />

yovelives. ai, erTi nacnobi _ iseTive saxe aqvs, tanis<br />

mixra-moxra, Cveulebriv acvia, oRond gulis karidan<br />

gvelis Tavi amoCrila da gamvlelsa da gamomvlels<br />

hkbens... meore nacnobi uneburad mezizReba da roca<br />

vakvirdebi, Tu risTvis iwvevs Zveli kargi nacnobi<br />

zizRs, maSin vamCnev, rom melis veeberTela kudi abia...<br />

kudi cxvirSi miRitinebs... saZaglobaa... mesames tuCebi<br />

aqvs akerili... laparakis magier Rmuis; erTi dorblsa<br />

hyris, meore gasisxlianebul xanjals atrialebs da<br />

visac miswvdeba, mucelSi umiznebs... mTeli es xrova<br />

Soridan miaxlovdeba... irgvliv, yovelis mxriv... suli<br />

mexuTeba... ufro da ufro Ramdeba da am wyvdiadSi ar<br />

ici, gvelis ena mogwvdeba, xanjlis wveri, talaxi gagsvris,<br />

Tu dorbli mogecxeba. munjebis Rmuili, gaxelebuli<br />

katebis Rnavili, suni saxlebidan da adamianTa<br />

sxeulebidan gamomdinare balRamisa... da yvelaferze<br />

mefoben jaWvis, qveynis sigrZe jaWvis Cxara-Cxuri da<br />

maTraxis, qveynis sisxo maTraxis tylaSa-tyluSi...~.<br />

mere TiTqos tirania ispoba da adamianebi da samyaro<br />

gamojanmrTeldebian, magram umalve aRdgeba adrindeli<br />

Semzaravi suraTi _ winaswarmetyveluric aris<br />

avadmyofis sizmrebi.<br />

Tavisuflebis uqonloba adamianebs borot, mzakvar<br />

arsebebad aqcevs, monstrebs Sobs, radgan Tavsmoxveul<br />

pirobebSi TviTSenarCuneba zneobrivi Rirebulebebis<br />

ugulebelyofas gacilebiT metad moiTxovs, vidre<br />

damoukidebeli arseboba.<br />

damorCilebuli eris sulieri cxovrebis aracnobier<br />

an naxevradcnobier plastebSia Sefaruli misi gadagvarebis<br />

ganmapirobebeli sxva faqtorebi.<br />

Tavisuflebis warTmevasTan Serigebuli xalxis<br />

yofnis TviT fuZea arazneobrivi _ sxvaTa batonobas-<br />

Tan Segueba arsebiTad usamarTlobis kanonier, normalur<br />

movlenad aRiarebaa, es ki, gasagebia, amoralobas<br />

amkvidrebs da amravlebs.<br />

297


zneobis sayrdeni sakuTari Tavisadmi da sxvebisadmi<br />

adamianis pativiscemac aris, damorCilebul xalxSi<br />

ki igi klebulobs, radgan sxvis batonobasTan Seguebuloba<br />

pativiscemas maincdamainc ver aRZravs da zneobis<br />

es sayrdenic sustdeba.<br />

zneobriobis sawindaria arsebobis miznis, sazrisis<br />

xedva, damorCilebuli eri ki Sordeba yofierebis WeSmarit<br />

azrs, romelic ganuyofelia Tavisuflebisgan.<br />

igi sneuldeba nihilizmiT (maSinac, roca sayovelTao<br />

nihilizmi ar mZvinvarebs) da zneobis cxovelmyofel<br />

stimuls kargavs.<br />

xalxs, romelsac aRar aqvs saxelmwifoebrioba,<br />

uWirs mTlianobad ganicados TavisTavi, mis calkeul<br />

warmomadgenelsac uWirs igrZnos Tavi mTlianobis nawilad,<br />

imitom, rom sakuTar saxelmwifoSi Wvrets eri<br />

uSualod sakuTar mTlianobas. mZlavrobs egoizmi,<br />

xdeba eris daSla `atomebad~, romlebic erTmaneTs awydebian,<br />

aviwroeben...<br />

amas mosdevs araTavisufali xalxis cxovrebaSi<br />

borotebis is moZaleba, niko lorTqifaniZis gmiris<br />

awewil fsiqikaSi koSmarul xilvebs rom badebs.<br />

avadmyofis sizmrebis erT-erTi personaJi eqimia _<br />

pirakruli, damunjebuli. da igi pacientis sizmareul<br />

CvenebaSi Tavis WeSmarit portrets Seicnobs, erovnuli<br />

Cagvris uxmod momTmeni kacis portrets, visac<br />

mSobliuri ena sakuTar ojaxSic warTmeuli aqvs. pacientis<br />

gandoba Zlierad SeanjRrevs mis mTvlemare<br />

suls da erovnul tkivils naziarebs protestantad<br />

aqcevs, magram es metamorfoza axirebulobis STabeWdilebas<br />

tovebs. avtori sevdiani RimiliT gviambobs:<br />

`sazogadoebaSi Cven eqimze CurCuli gaismis. zogi ambobs<br />

`ZarRvebi aeSalao~... obieqturi faqtebi ki aseTia:<br />

winaT Cumi, dinji eqimi axla sxapa-sxupiT laparakobs.<br />

guSin erTad mivdiodiT, meetles davuZaxe: Извозчик!<br />

eqimi SeCerda, SemomaCerda, erTi magari sityva momaZaxa<br />

da gamSorda. policiis boqauls eqimze Sedgenili aqvs<br />

oqmi, quCaSi zogierTs gancxadebas hglejso...~.<br />

298


niko lorTqifaniZis moTxrobaSi saSualo adamians<br />

Soki, gansakuTrebul fenomenTan Sejaxebisas nawvnevi<br />

dartyma Wirdeba, rom Tavisi eris tragedia TvalnaTliv<br />

dainaxos da tkiviliT ganicados, uamisod is yoveldRiurobaSia<br />

CanTqmuli. uuflebo eris yofnis simaxinjes<br />

`normaluri~ cnobiereba mxolod `aranormaluri~<br />

cnobierebis mZlavri zemoqmedebiT gaicxadebs.<br />

neofiti patriotis protestic arsebiTad uwyinaria,<br />

keTilSobili eqscentrulobaa da ara ucxoTa mpyrobelobasTan<br />

seriozuli dapirispireba.<br />

istoriis kidev ufro kritikul etaps aireklavs<br />

ambavi, romelsac mixeil javaxiSvili mogviTxrobs<br />

`givi SadurSi~.<br />

ruseTSi saswavleblad wasuli petre warCinebuli<br />

ojaxis siZe xdeba, keTildReobaze cvlis da iviwyebs<br />

dedas, sacoles, axloblebs, samSoblos _ `oqros jaWviT~<br />

ebmeba. magram misi kmayofili yofis mozomili<br />

ritmi revoluciis gamo erTbaSad nerviulad atokdeba<br />

da ifliTeba. revolucia mas sakuTari colis saxiT<br />

acxreba Tavs: aristokrati qali anazdad gabolSevikdeba.<br />

es ucnauri gardaqmna realisturi fsiqologizmiT<br />

safuZvlianad aris Semzadebuli _ uzrunvel da<br />

uqm yofaSi stepanidas apaTia ipyrobs, amave dros is<br />

sadistur-mazoxistur midrekilebebs amJRavnebs, drodadro<br />

umizezo agresiulobis Setevebi emarTeba, rasac<br />

mwvave sinanulis Setevebi cvlis; revolucia mas<br />

mowyenilobisgan daixsnis, xolo misi sulis paTologia<br />

revoluciuri fsiqozis atmosferoSi mTeli ZaliT<br />

amoxeTqavs; stepanida proletarebs uamxanagdeba da<br />

qmars rogorc klasobriv mters sikvdils usjis, avadmyofuri<br />

JiniT atanili: `vinc miyvars, is unda movkla!~.<br />

amieridan petre, maZRari mona, ukve devnili monaa<br />

_ mZimea konformizmis sazRauri. is sasowarkveTili<br />

gaurbis, emaleba sikvdils, marto pasiurad icavs<br />

Tavs, ar SeuZlia raime gadamWreli iRonos stepanidas<br />

mosaSoreblad _ panikuri SiSi uxevebs nebisyofas,<br />

ucarielebs suls, TviTgadarCenis Zlieri instinqtiRa<br />

aiZulebs gaagrZelos gaZaRlebuli, koSmaruli sicoc-<br />

299


xle; samSoblos Semoafarebs Tavs, magram aqac mowvdeba<br />

sikvdiliT damuqrebuli SeSliloba; CixSi momwyvdeuls<br />

TviTmkvlelobis inscenireba Svelis _ sastiki<br />

Zalisgan gadarCena mxolod sakuTari saxis waSliT<br />

xerxdeba, gadarCenisTvis aucilebelia SeumCnevloba,<br />

araraobad gadaqceva. mixeil javaxiSvilis personaJi,<br />

gamofituli, dalewili adamiani, Tanxmdeba aseT arsebobas,<br />

romelic sikvdilis forma ufroa, vidre<br />

sicocxle.<br />

Tavisi groteskul-farsuli da simboluri xasia-<br />

TiT es istoria `jayos xiznebs~ enaTesaveba, xolo stepanida<br />

jayos, rasputinis, yaSas kompanionia.<br />

Tu niko lorTqifaniZis moTxrobaSi koSmari subieqturia,<br />

pirovnebis cnobierebas eufleba da cxovrebiseuli<br />

viTareba ase gaSualebulad, amasTanave gam-<br />

Zafrebulad aris ukufenili, mixeil javaxiSvilis monaTxrobSi<br />

igi empiriul-obieqturi realoba xdeba.<br />

`sizmrebSi~ sinamdvilis aranormalurobis aRsaqmelad<br />

specifikuri xedva, SeSlilis xedvaa saWiro, mixeil<br />

javaxiSvilis monaTxrobSi ki ukve gverdauvleli faqtobrivi<br />

realobaa, rom samyaro damangrevel da momakvdinebel<br />

sigiJes aqvs dapyrobili. niko lorTqifaniZis<br />

da vaJas personaJebs sasikvdilo xifaTi ar eqmnebaT.<br />

yvelaze uaresi, rac bagrat zaxariCs SeiZleba<br />

daemarTos, samsaxuridan daTxovnaa, xolo `sizmrebSi~<br />

eqimi protestsac gamoxatavs da amisTvis ar axrCoben.<br />

im sinamdvileSi, sadac isini arseboben, adamianurobas<br />

ase Tu ise mainc gaeZleba, ar aris misi sruli daTrgunvis<br />

da aRmofxvris safrTxe. mixeil javaxiSvilis<br />

personaJis Tavgadasavali ki swored aseTi safrTxis<br />

mauwyebelia. samyaro sakvirvelad gaavda, antihumanurobis<br />

Zalam da mizanswrafulobam uCveulod imata da<br />

adamianis sulic axla gacilebiT ufro paralizebulia.<br />

caristuli reJimi ubralod uJmur berikacad<br />

mogveCveneba im sisxlmowyurebul demonTan SedarebiT,<br />

mixeil javaxiSvilis ubedur gmirs rom adevnebia.<br />

Semdeg mborgavi revoluciuri energia totalitarizmis<br />

wnexSi Semkvrivdeba. mis qveS qarTveli adamianis<br />

300


tanjvaa simbolizebuli basil meliqiSvilis ociani<br />

wlebis bolos daweril moTxrobaSi `orfexi~. mwerali,<br />

romlis Semoqmedeba meoce saukunis qarTuli literaturis<br />

garkveuli tendenciebis kvaldakval ZiriTadad<br />

arqaizebuli da miTologizebulia, `orfexSi~ uSualod<br />

miabjens mzeras Tanadroulobas da misi prozis<br />

mTavar gmirsac, zekacobisken mswrafvel pirovnebas,<br />

epoqis maxinji Svili cvlis. es moTxroba uCveuloa<br />

upirvelesad groteskis TaviseburebiT _ igi realobis<br />

pirobiT saxecvlilebad ki ar gvevlineba, aramed<br />

samyaros Zireul mdgomareobad; Cndeba irealobis mier<br />

realobis STanTqmis STabeWdileba.<br />

`orfexis~ gmiri abeli landiviTaa, TiTqos fantomia<br />

da sadacaa aorTqldeba. Tavisi arsebiT da ieriT is<br />

waagavs amerikeli mwerlis Servud andersonis deformirebul,<br />

maniakalur personaJebs.<br />

warmovidginoT, rom mixeil javaxiSvilis petre da<br />

stepanida kvlav erT WerqveS aRmoCndebian. rogoric<br />

maTi cxovreba SeiZleba iyos, ise cxovrobs abeli Tavis<br />

marusiasTan erTad. abeli am qalis monaa ara figuraluri<br />

gagebiT, aramed sruliad realurad. mZime saojaxo<br />

`SromiTi begaris~ garda abels colis despoturi<br />

TviTnebobis, isteriuli siSmagis da fizikuri Tavdasxmebis<br />

Cumad atana uxdeba. mis mimarT abelis SiSi sulis<br />

gamyinavia. marusias tirania ojaxidan erovnul kerZebsac<br />

ki aZevebs, miTumetes qarTul enas ar wyalobs, religias<br />

emtereba, Tavisuflebis mcire gamovlinebasac<br />

aRkveTs. igi abels sofelTan kavSirsac gadauWris,<br />

Tumca misi xsna arc sofelSia, saidanac morCilebas<br />

uqadageben _ iqac Semgueblobaa damkvidrebuli.<br />

basil meliqiSvilis personaJi Sinaur, moTvinierebul<br />

cxovels gvagonebs. igi erTgvarad tkbeba kidec<br />

Tavisi monobiT, TavisTavsac da sxvasac arwmunebs, rom<br />

marusia keTilia da TviTon _ bednieri; metic, danaSaulis<br />

grZnoba aqvs mtarvalisadmi.<br />

magram abeli aramarto tiraniis tyvea, aramed Tanamedrove<br />

teqnikuri civilizaciisac _ misi `religia~<br />

cifrebia, Tvlaa. `Znelia, Zneli, Cumad yofna. zogjer<br />

301


RamiT, roca fiqri mtanjavs da boRma mTasaviT Camomawveba...<br />

gaTenebamdis Cavcqeri davTrebs. ramdeni dav-<br />

Tari gadamicia arqivisaTvis, ramdeni cifri dagrovila<br />

Cems oxer TavSi... RamiT vTvli da vangariSob, TiTiT<br />

gamaqvs da gamomaqvs windis Cxirs agebuli rgoli da<br />

vRiRineb. diax, Znelia siCume da vRiRineb~. cifrebSi<br />

gaurbis abeli martoobas, sicarieles, tanjvas da monobas;<br />

gaurbis umaRlesi, adamianis mfarveli WeSmaritebis,<br />

sikeTis da mSvenierebis im tragikul ukmarobasac,<br />

romelzec galaktioni ambobs: `rogor SeviZloT<br />

uRvTismSobloba? viT avitanoT umadonoba?~. magram<br />

cifrebic ar aris savsebiT saimedo dasayrdeni _<br />

abels maniakaluri SiSi aqvs, rom isini SeiZleba gamoilios;<br />

es ki saboloo kraxi iqneba, radgan cifrebi misi<br />

Cawixluli sulis gamayuCebelic aris da materialuri<br />

arsebobis safuZvelic, romlis gamocla sruliad<br />

uimedo mdgomareobaSi Caagdebs; im antihumanur sinamdvileSi,<br />

romelic moTxrobaSi mxatvrulad aris gardasaxuli,<br />

advilad SesaZlebelia samsaxuridan gagdeba<br />

daRupvas udrides. daujerebelia, rom aseTi ram mar-<br />

Tla katastrofa iyos bagrat zaxariCisTvis, misi SiSi<br />

satirulad hiperbolizebulia _ mas metismetad aSinebs<br />

is, rac TavisTavad ar aris ase saSiSi.<br />

cifrebis abstraqtul, sastiki yofisgan daSorebul<br />

samyaroSi abeli Svebas povebs, magram wuxilsac ganicdis,<br />

aramxolod imis gamo, rom cifrTa `mosalodneli~<br />

gamoleva aSfoTebs, aramed imitomac, rom maTSi<br />

samyaros grandiozuli gaugebroba da amaoeba ecxadeba.<br />

igi grZnobs, rom `cifrebis religia~ araWeSmariti<br />

nugeSia da es iZulebiTi TavSesafaric mobezrebuli<br />

aqvs.<br />

ase rom, Tumca abeli yovelnairad cdilobs tanjva<br />

gaiyruos da Tavi moityuos, mainc ver aRwevs amas. verc<br />

is, qarTvelisTvis sasiamovno upiratesoba Svelis, Tavis<br />

ZmebTan SedarebiT rom aqvs _ isini oTxiT dadian,<br />

TviTon ki ivarga, `orfexia~; verafriT icxrobs mouSorebel<br />

tkivils, Tavisuflebis bolomde verCaklul<br />

impulss. amitomaa, rom poezia izidavs da guls uoxebs,<br />

302


om baRSi radioTi gadmocemul musikas uecrad cekvas<br />

aayolebs da galaRdeba, rom Tavis beds uziarebs moxuc,<br />

saTno qarTvel qals, xolo zogjer protestantuli<br />

ganwyobilebac aitacebs. `xandaxan adamianic ifeTqebs<br />

Cems Zval-rbilSi da maSin gmiri var. aRaravisi<br />

aRar meSinian. amas winaT kedlis gazeTSi CaexataT Cemi<br />

cxviri. davTrebi mexvia garSemo. avReldi da mewyina.<br />

winaT ar mewyineboda, magram dRes avenTe da Camovglije.<br />

maSin SemeSinda da movkurcxle. gaqnili mwevariviT<br />

movusvi da gadavrCi. gana gmiroba ar undoda gazeTis<br />

Camoglejas? uwin ver SevZlebdi. im dRes ki gmiri viyavi<br />

da adamiani hfeTqda Cems Zval-rbilSi...~.<br />

Zneli saTqmelia, xedavda Tu ara mwerali abelis<br />

mfrTxal, komikur gambedaobaSi CaxSobis stadiebgamovlili<br />

sulis momavali Tavisuflebis mkrTal niSans<br />

da sust Canasaxs.<br />

1989<br />

303


literatura WeSmaritebis Ziebaa<br />

pasuxebi Jurnal `arilis~ kiTxvarze<br />

rogor warmogidgebaT mwerlis roli Tanamedrove<br />

sazogadoebaSi, migaCniaT Tu ara, rom mwerlobas<br />

akisria eris winamZRolis funqcia?<br />

pasuxis gacema kiTxvaze, aqvs Tu ara literaturas<br />

eris winamZRolis funqcia, moiTxovs imis gaTvaliswinebas,<br />

Tu saerTod rogoria literaturis buneba — literatura<br />

samyaros koncentrirebuli grZnobadi Wvretaa,<br />

romelsac warmarTavs WeSmaritebis gamovlenis,<br />

aRmoCenis Tu sulac Seqmnis Rrma sulieri moTxovnileba;<br />

literatura avtonomiuri warmosaxviTi sinamdvilea,<br />

romelSic grZnobad-goniTi WvretiT gamovlenili<br />

da sityvierad xorcSesxmuli simarTle cocxlobs<br />

da moCans. amasTanave isic cxadia, rom mwerals, roca<br />

mxatvrul realobas qmnis, surs sxvebic daarwmunos<br />

samyaroze da adamianze Tavisi Tvalsazrisis<br />

WeSmaritebaSi.<br />

literatura rogorc samyaros da adamianis mxatvruli<br />

gageba, rogorc mxatvruli msoflmxedveloba<br />

uTuod axdens aSkara Tu uCinar gavlenas mkiTxvelis<br />

msoflaRqmis formirebaze. magram SeiZleba amis safuZvelze<br />

iTqvas, rom `literatura eris winamZRolia?~<br />

es formula CvenSi asea gaazrebuli: literaturam<br />

unda Caunergos xalxs gansazRvruli ideebi Tu idealebi,<br />

anu mwerali unda iyos ideologi da propagandisti,<br />

miuTiTebdes sazogadoebas moZraobis gezs, ayalibebdes<br />

mis samoqmedo programas; mwerali movalea ganuwyvetliv<br />

aqtiurobdes sazogadoebriv cxovrebaSi...<br />

aseTi warmodgena amartivebs da ayalbebs saqmis namdvil<br />

viTarebas. ase gagebuli eris winamZRoloba ewinaaRmdegeba<br />

samyaros uangaro, CaRrmavebul Wvretas da<br />

WeSmaritebis Ziebas, mwerlis mier danaxuli simarTlis<br />

wmindad, srulyofilad xorcSesxmas, anu literaturis<br />

304


arss. igi ewinaaRmdegeba agreTve seriozul, intimuridumal<br />

dialogs mwerals da mkiTxvels Soris, romelic<br />

mkiTxvelis Sinagan arsebaze, mis msoflxedvaze<br />

mxatvruli azris Rrma zemoqmedebis pirobaa. Cveneburi<br />

formula `mwerloba eris winamZRolia~ gulisxmobs,<br />

rom literatura raRac miznebs emsaxureba Tavisi namdvili<br />

arsis xarjze, rom igi WeSmaritebis maZiebeli ki<br />

ar aris, aramed mza ideebis mqadagebeli da sazogadoebisTvis<br />

Camgonebelia.<br />

warmodgena mweralze rogorc eris winamZRolze<br />

CvenTan gasul saukuneSi damkvidrda, roca mwvave<br />

problema iyo erovnuli TviTmyofadobis SenarCuneba<br />

da mwerlobis misiis aseTma gagebam udavod pozitiuri<br />

roli Seasrula nacionaluri TviTcnobierebis gaZlierebaSi.<br />

oRond igi xSirad iwiravda mxatvrul siRrmes<br />

da sisavses, srulfasovnebas. Semdeg is SeeTvisa sab-<br />

WoTa warmodgenas mweralze rogorc saxelmwifo ideologiis<br />

msaxurze, Tumca mas erovnul-patriotuli aspeqtic<br />

SerCa. dRes ki tradiciulma Tvalsazrisma, rom<br />

mwerloba ers winamZRolad unda evlinebodes, aSkarad<br />

amowura TavisTavi.<br />

Tanamedrove pluralistur sazogadoebaSi mwerals,<br />

bunebrivia, ar unda hqondes winamZRolobis da<br />

qurumobis, beladobis pretenzia, imis pretenzia, rom<br />

eWvSeuval azrebs gamoTqvams nebismier cxovrebiseul<br />

problemaze (aseT statuss eswrafis, magaliTad, sol-<br />

Jenicini ruseTSi). meore mxriv, cxadia, arc mwerlis<br />

sazogadoebrivi aqtiurobaa saZraxisi, Tuki es aqtiuroba<br />

angarebiani ar aris da Semoqmedebas Tavis damxmare<br />

saSualebad ar aqcevs.<br />

sasurvelia, rom mwerali sazogadoebisTvis iyos<br />

avtoriteti rogorc sulierebis da kulturis ganmasaxierebeli,<br />

Rrma da gamWriaxi xedviT aRWurvili pirovneba,<br />

romlis aramxatvruli azric sayuradRebo da<br />

angariSgasawevia (Tu mas aseTi azris gamoTqma surs —<br />

politikaze, socialur problemebze da a.S.); ara misi<br />

sazogadoebrivi statusis ZaliT, ara imis gamo, rom is<br />

305


ogorc mwerali winamZRoli da qurumia, aramed imitom,<br />

rom es azri TavisTavad saintereso da seriozulia.<br />

mwerali asrulebs sazogadoebriv da erovnul funqcias<br />

amis sagangebo mcdelobis, deklarirebis da savaldebulo<br />

normad dawesebis gareSec, roca igi namdvili<br />

mweralia, anu, ukve naTqvams rom davubrundeT,<br />

samyaros Rrma mWvreteli da WeSmaritebis wrfeli ma-<br />

Ziebelia, romelic axal, simarTlis naTelmyofel<br />

mxatvrul sinamdviles qmnis. am sinamdvilis uSualo da<br />

Zaldautanebeli, siRrmiseuli zegavlena mkiTxvelis<br />

qvecnobierebaze da cnobierebaze exmareba mas iqces<br />

TviTmyofad pirovnebad _ mowydes masobriv cnobierebas,<br />

moipovos avtonomiuri TvalTaxedva, TviTSegneba,<br />

sulieri samyaro. sazogadoebrivi da erovnuli TvalsazrisiT<br />

amaze ufro mniSvnelovani ram ki Zneli warmosadgenia,<br />

radgan sazogadoebis, eris namdvil siZlieres<br />

swored Sinaganad damoukidebeli, TavisTavadi pirovnebebi<br />

qmnian.<br />

Tqveni azriT, aqvs Tu ara literaturas zneobrivaRmzrdelobiTi<br />

daniSnuleba? Tu fiqrobT, rom aqvs,<br />

konkretulad rogor vlindeba igi ?<br />

me mgonia, literaturas ara aqvs uSualo da specialuri<br />

zneobriv-aRmzrdelobiTi daniSnuleba, magram<br />

aqvs zneobrivi Zala da mniSvneloba, romelic literaturis<br />

mxatvrulobaSivea ganfenili.<br />

mTavari, rasac literatura gviCvenebs, aris is, Tu<br />

ras niSnavs adamianad yofna samyaroSi, es ki ganuyofelia<br />

zneobisgan. zneobrivi fenomeni msWvalavs adamianis<br />

arsebobis yvela sferos, adamianis arsebobis mudmivi<br />

Tanmdevia, Tumca es cxovrebaSi xSirad uxilavia,<br />

miCqmalulia. literatura zneobrivi fenomenis am uxilav<br />

yvelganmyofobas xdis xiluls, daanaxebs adamians,<br />

rom zneobrivi kriteriumi aRmoufxvrelia mis yofierebaSi,<br />

rom zneobis Tvals versad da verasdros daemaleba.<br />

literatura `aiZulebs~ mas, Tavi ar moityuos<br />

amis Taobaze.<br />

306


literaturas Seyavs mkiTxveli zneobrivi problemebis<br />

da konfliqtebis SuagulSi, sZens zneobriv gamocdilebas,<br />

axedebs adamianuri sindisis, zneobrivi tanjvis<br />

da refleqsiis siRrmeebSi. igi mkiTxvels zneobrivi<br />

qcevis normebs ki ar uyalibebs, aramed samyaros<br />

zneobrivi ganzomilebis Rrma da WeSmarit xedvas. amis-<br />

Tvis literaturas ar Wirdeba mkiTxvelis cnobierebaze<br />

sagangebo zewola _ amisTvis sakmarisia literatura<br />

Tavisi esTetikuri bunebis erTguli iyos, rogorc<br />

Seqspiris, dostoevskis Tu Tomas manis, qarTul<br />

literaturaSi — vaJa-fSavelas Semoqmedeba.<br />

sxvaTaSoris, srulfasovani mxatvruli nawarmoebis<br />

Sesaqmnelad mweralma, xelovanma zneobrivi Tvisebebi<br />

unda gamoavlinos TviT Semoqmedebis procesSi. amaze<br />

msjelobs frangi filosofosi mariteni gamokvlevaSi<br />

`xelovanis pasuxismgebloba~: `Tavisi xelovnebis sferoSi<br />

mxatvari emorCileba erTgvar asketizms, romelmac<br />

SeiZleba gmiruli msxverplSewirvac moiTxovos...<br />

qmnadobis sferoSi, nawarmoebis sasikeTod mxatvars<br />

unda gaaCndes Tviniereba, sulgrZeloba, keTilgoniereba,<br />

sulis mTlianoba da Zala, zomiereba, ueSmako da<br />

sufTa guli~.<br />

ramdenad SeZlo qarTulma literaturam im rTuli<br />

da dramatuli procesebis ganWvreta, romlebic CvenSi<br />

warimarTa?<br />

literaturas, bunebrivia, ar moeTxoveba imis winaswar<br />

ganWvreta, Tu konkretulad ra socialur-politikuri<br />

movlenebia mosalodneli da rodis. magram literatura<br />

safarvels aclis sazogadoebis sulieri da<br />

zneobrivi mdgomareobis Sinagan xeds da imis mixedviT,<br />

rogoria igi, SesaZlebelia Tundac miaxloebiT warmovidginoT,<br />

ras gvimzadebs momavali. qarTuli sazogadoebis<br />

sulieri, zneobrivi krizisi, romelic bolo<br />

aTwleulSi aSkarad gamovlinda, literaturaSi arasrulad<br />

warmoCnda, Tumca iyo garkveuli gamonaklisebi.<br />

307


a migaCniaT am procesebis gamomwvev mizezad, ra<br />

aris, Tqveni SexedulebiT, imis sazrisi, rac<br />

saqarTveloSi ukanaskneli wlebis ganmavlobaSi moxda?<br />

imas, rom CvenSi dramatuli Tu sulac tragikuli<br />

procesebi warimarTa, araerTi mizezi aqvs, magram ZiriTadi<br />

maT Soris, SesaZloa, is iyos, rom qarTul sazogadoebaSi<br />

ar aRmoCnda arakonformistuli cnobierebis<br />

mqone da imavdroulad socialurad aqtiuri inteleqtualebis<br />

fena, romelic SeZlebda Seeqmna kargad<br />

organizebuli sazogadoebrivi moZraoba an partia da<br />

xalxisTvis SeeTavazebina damoukideblobis mopovebis<br />

realisturi, mkafiod gaazrebuli, evoluciuri programa;<br />

warmoeCina Tavisi avtoritetuli liderebi da<br />

seriozuli metoqeoba gaewia radikaluri nacionalizmisTvis.<br />

samwuxarod, aseTi Zala Cvenma krizisulma da<br />

sustma sazogadoebam ver warmoSva.<br />

ra xarvezebs amCnevT qarTul kulturaSi, kerZod,<br />

literaturaSi; risi SeZena sWirdeba mas? rogor<br />

gesaxebaT qarTuli literaturis perspeqtiva?<br />

qarTuli literaturis ZiriTadi xarvezi, albaT,<br />

isaa, rom igi mTlianobaSi erTdroulad aris arasakmarisad<br />

qarTuli da arasakmarisad universaluri _ qar-<br />

Tuli sinamdvile, qarTveli adamianis arseba jer kidev<br />

ar gamJRavnebula masSi mTeli Tavisi sisruliT, sir-<br />

TuliT, winaaRmdegobriobiT, paradoqsebiT rogorc<br />

zogadad adamianis, kacobriobis bunebis da yofierebis<br />

originaluri modeli. rasakvirvelia, saubaria amis<br />

ukmarobaze, Torem qarTuli literaturis calkeul,<br />

saukeTeso nimuSebSi nacionaluri sinamdvilis siRrmiseuli<br />

wvdoma bunebrivadaa gadazrdili kacobriobis<br />

cxovrebis suraTSi.<br />

qarTuli literatura momavalSi, albaT, SeZlebs<br />

qarTuli sinamdvilis mTeli Taviseburebis, sirTulis<br />

danaxvas da warmoCenas rogorc swored kacobriobis<br />

arsis da yofis modelisas. amis sawindari, sayovelTao<br />

308


kulturuli, literaturuli gamocdilebis ufro intensiur<br />

da farTo aTvisebasTan erTad, SeiZleba gaxdes<br />

is, rom bolo periodis movlenebma Cveni nacionaluri<br />

xasiaTis da arsebobis sirTule, winaaRmdegobrioba<br />

TvalnaTliv gamoamJRavna; agreTve Cvens literaturaSi<br />

bolo dros gaZlierebuli midrekileba SeuboWavi<br />

gulaxdilobisken. mas balastic gardauvalad<br />

moyveba, magram is SesaZlebelia mogvevlinos qarTuli<br />

cxovrebis ufro meti sisavsiT da simkveTriT gansaxierebis<br />

safuZvlad. es ki Tavis mxriv Cveni literaturis<br />

universalizaciis wanamZRvrad SeiZleba iqces.<br />

1996<br />

309


sikvdilis pirispir<br />

rusuli klasikuri prozis TaviseburebaTagan erTerTi<br />

mTavari sikvdilis fenomenisadmi gamZafrebuli,<br />

daJinebuli interesia. rusuli natura da azrovneba<br />

midrekilia ukiduresobebisken, sikvdili ki, gasagebia,<br />

yvelaze didi ukiduresobaa.<br />

tolstois, dostoevskis, Cexovis SemoqmedebaSi<br />

upirvelesad swored sikvdilis fenomeni aniWebs adamianis<br />

yofierebas Rrma da gardauval seriozulobas,<br />

problemurobas _ raki adamiani sikvdilis CrdilqveS<br />

arsebobs, man aucileblad, nebismier fasad unda SeZlos,<br />

moaswros WeSmaritebis povna, WeSmaritebaSi damkvidreba,<br />

xolo Tu amas ver axerxebs, es gamousworebeli<br />

katastrofaa.<br />

amgvari umkacresi alternativa edeba saTaved rusul<br />

prozaSi sulieri Ziebis vnebianobas, mousvenar da<br />

tkivilian fiqrs `dawyevlil kiTxvebze~.<br />

`dostoevskisTvis cocxali sicocxle TavisTavad<br />

sruliad ucxo da gaugebaria, sikvdilis faqti mas<br />

mTlianad anadgurebs. Tu ar arsebobs ukvdaveba, maSin<br />

cxovreba uazrobaa~ (v. veresaevi). ra unda iyos adamianis<br />

WeSmariteba sikvdilis pirispir, rogor SeuZlia<br />

mas gadaZalos `sikvdilis faqti~ _ am kiTxvis winaSe<br />

dganan dostoevskis personaJebi Tavisi tragikuli<br />

SfoTviT, sulieri konvulsiebiT, SecodebebiT da siwmindis<br />

natvriT.<br />

cnobilia, rogori SeZrwunebiT ganicdida tolstoi<br />

sikvdils, rogor gamudmebiT sdevda mas Tan sikvdilze<br />

fiqri (amis Sesaxeb gansakuTrebiT STambeWdavad<br />

s. cvaigi wers). magram mis SemoqmedebaSi sikvdili mxolod<br />

SemaZrwunebeli ar aris. dostoevskis Semoqmedebisgan<br />

gansxvavebiT tolstois prozaSi sikvdili azrs<br />

ar aclis da ar aufasurebs samyaros, piriqiT, adamianis<br />

yofnis namdvili sazrisi da faseuloba swored<br />

sikvdilis tragikuli fenomenis meoxebiT xdeba cxadi.<br />

gavixsenoT sikvdilis winaSe aRmoCenili pier bezuxovi<br />

da misi sulieri aRorZineba, anda levinis swrafva WeS-<br />

310


mariti TviTganxorcielebisken Zmis sikvdilis umwvavesi<br />

gancdis Semdeg...<br />

tolstoisTvis sazarelia ara imdenad sikvdili TavisTavad,<br />

aramed sikvdili rogorc fuWi, uazro, ara-<br />

WeSmariti sicocxlis dasasruli. sikvdilis, araras<br />

saSineleba mougeriebelia, Tuki igi sicocxlis araraobis<br />

gasrulebaa, imis boloa, rasac qarTveli mwerali<br />

`mkvdar sicocxles~ uwodebs.<br />

sikvdili ki ar arTmevs azrs `ivan iliCis sikvdilis~<br />

personaJis sicocxles, aramed aboloebs da amas-<br />

Tanave amxels, aSiSvlebs misi arsebobis uazrobas, amiT<br />

ki aZlevs mas ukanasknel SesaZleblobas eziaros adamianuri<br />

arsebobis WeSmarit sazriss.<br />

tolstois am moTxrobaSi sikvdili simarTlis da<br />

zneobis erTaderTi damfuZnebelia, erTaderTi mcveli<br />

da gadamrCenelia. roca adamianis cxovreba mTlianad<br />

sicrueSi efloba da amao xdeba, mainc aris Zala, romelic<br />

aiZulebs mas dainaxos Tavisi yofnis siyalbe,<br />

usazrisoba; aris Zala, romelic TiTqos amqveynad<br />

RmerTis `Semcvlelia~, ramdenadac adamians WeSmaritebisken<br />

miaxedebs, Tavis adamianur arss da mowodebas<br />

Seaxsenebs.<br />

ra Tqma unda, adamians SeuZlia yuri ar aTxovos<br />

WeSmaritebis xmas, romelsac sikvdili gaagonebs. da<br />

ivan iliCs amaRlebs, SeiZleba iTqvas, gmirad aqcevs is,<br />

rom aRar wauyruebs am xmas ise, rogorc adre, mTeli<br />

Tavisi cxovrebis manZilze uyruebda.<br />

sikvdilis arsebobis daviwyeba, daunaxveloba Tu<br />

miCqmalva ivan iliCis da misi wris adamianebis yofis<br />

mudmivi Sinagani fonia. karierizmi, pativmoyvareoba,<br />

nivTebis gafetiSeba, garToba, msubuqi da sasiamovno<br />

drostareba _ yovelive es malavs sikvdils da masTan<br />

erTad malavs cxovrebis siRrmiseul, zneobriv ganzomilebas;<br />

auqmebs imas, rac sikvdils upirispirdeba da<br />

ebrZvis adamianebis arsebobaSi _ namdvil siyvaruls,<br />

megobrobas, solidarobas, simarTles, samarTlianobas<br />

da Tavisuflebas.<br />

311


ac mTavaria, cxovrebis is wesi, romliTac ivan<br />

iliCi cxovrobs, klavs individualobas, pirovnebas.<br />

ivan iliCi ar gamoirCeva raRac gansakuTrebuli borotebiT,<br />

magram borotebaa ukve is, rom mis yofierebas ar<br />

warmarTavs misi sakuTari goni da sindisi, rom brmad<br />

aris mindobili cxovrebis dakanonebul standartebs,<br />

yalb Sablonur formebs. ivan iliCis sicocxle socialur<br />

pirobiTobebSia bolomde Cawretili.<br />

sikvdili ubrunebs, ufro sworad, aniWebs tolstois<br />

gmirs individualobas, sakuTar saxes, aniWebs namdvil<br />

martoobas _ Tu is adre marto iyo, oRond amas<br />

zedapiruli da pirobiTi urTierTobebi niRbavda, axla<br />

is grZnobs, rom tragikulad, saSinlad martoa, magram<br />

samagierod es misi ganumeorebeli pirovnuli arsebobis<br />

gamovlinebaa, misi damoukidebeli fiqris pirobaa,<br />

WeSmaritebasTan ziarebis piroba.<br />

es WeSmariteba ki ubraloa, magram Rrma da gamZlea.<br />

ivan iliCi itanjeba axloblebis gulgrilobiT da<br />

xedavs, rom TviT misi codvac gulgriloba, sxvisi tkivilis<br />

gaziarebis uunaroba iyo. da WeSmariteba naTdeba<br />

misTvis maSin, roca igrZnobs sibraluls, TanagrZnobas<br />

Svilisadmi, romelsac gulwrfelad awuxebs mamis<br />

moaxloebuli sikvdili. cxovelmyofeli WeSmariteba,<br />

uromlisodac mis cxovrebaSi sikvdili batonobda,<br />

adamianebTan Sinagani Tanaazrobaa, siyvaruli da<br />

TanagrZnobaa...<br />

Tu tolstoisTan sikvdils didebuleba da zeaweuloba<br />

axlavs, Cexovis SemoqmedebaSi igi im sinacrisfris<br />

da uRimRamobis zRvaria, romelSic samyaroa CaZiruli.<br />

adamianebis sisustis, Secdomebis, aRkveTili<br />

swrafvebis, adamianuri cxovrebis mouwyoblobis da gaugebrobis,<br />

mosawyenobis miRma ilandeba sikvdili rogorc<br />

raRac ruxi, blanti nivTierebis masa, romelic<br />

adamianTa arSemdgar sicocxles nel-nela, uCumrad<br />

iwovs...<br />

CexovisTvisac adamianis cxovrebis Sefasebis uytuari<br />

sazomi is aris, umweoa Tu ara es cxovreba sikvdilis<br />

winaSe, ararasken mieqaneba Tu myaria, mtkice fun-<br />

312


damentis mqone. `mosawyeni istoriis~ gmiri, gamoCenili<br />

mecnieri, sikvdilis pirispir darCenili xedavs, ramdeni<br />

sicruea mis arsebobaSi, ra usaSvelod mouwesrigebelia<br />

misi axloblebis cxovreba da ra uRonoa Tvi-<br />

Ton saimisod, rom raime Secvalos, vinmes arsebiTad<br />

daexmaros. mas eZaleba pesimizmi, radgan Tavis garSemo<br />

axla mxolod siwvrilmanes, uniWobas, Secdomebs da<br />

Seusabamobebs, gaugebrobebs amCnevs. am kacs, romelic<br />

mecnierebas aRmerTebda da `Zvlis tvini ufro ainteresebda,<br />

vidre samyaros saboloo mizani~, Tavisi axloblebis<br />

cxovrebaSi bevri ram mxedvelobidan gamor-<br />

Ca, imdeni yuradReba ar arguna maT, ramdensac saWiroebdnen.<br />

igi, sikvdilis momlodine, acnobierebs Tavisi<br />

dramis mTavar, Zireul mizezs — mis sicocxles aklda<br />

is, rasac `uwodeben cocxali adamianis RmerTs~...<br />

sikvdili uZleveli xdeba imitom, rom adamianebi ise<br />

cxovroben, TiTqos igi ar arsebobs da gvianRa ixseneben,<br />

maSin, roca is ukve Zalian axlosaa; unda gaxsovdes<br />

sikvdili, raTa srulfasovnad icocxlo, raTa sicocxle<br />

Signidanve ar daRrRnas sikvdilma _ sicruem,<br />

gulgrilobam, sulierma gaxevebam, siyvarulis<br />

ukmarobam.<br />

1996<br />

313


ganmmartebeli<br />

Tanamedrove dasavleTis cxovrebis da kulturis<br />

Zireuli tendenciebi Seadgenda zurab kakabaZis filoofiuri<br />

kvlevis mTavar sagans, magram amave dros misi<br />

gansja faqtobrivad Cvens cxovrebasac exeba; aramxood<br />

imis gamo, rom arsebobs universaluri procesebi da<br />

rasac zurab kakabaZe maT Sesaxeb ambobs, obieqturad<br />

Cvens sazogadoebazec vrceldeba; ufro imitom, rom<br />

zurab kakabaZis filosofiuri azrovnebis wesis Tvisebaa<br />

garemomcvel sinamdvileze dakvirvebebis, cxovrebiseuli<br />

STabeWdilebebis, gancdebis analizi da<br />

ganzogadeba.<br />

zurab kakabaZis wignebis da, kerZod, `filosofiuri<br />

saubrebis~ kiTxvisas vgrZnobT, rom avtori gviziarebs<br />

Sinagans, pirovnuls, misTvis rogorc adamianisTvis<br />

arsebiTs. bunebrivia, igi eyrdnoba cnobili Tanamedrove<br />

filosofosebis Tvalsazrisebs, magram es Tvalsazrisebi<br />

isea ganlagebuli da Sejerebuli, aqcentirebuli,<br />

rom isini mkafio individualuri, pirovnuli<br />

msoflgancdis da msoflmxedvelobis mTlianobaSi<br />

irwymeba.<br />

azrovnebis pirovnul-intimuri elferi da gancdiloba,<br />

cxovrebasTan siaxlove zurab kakabaZis filosofiur<br />

kvlevas mxatvrul SemoqmedebasTan anaTesavebs.<br />

es arc aris gasakviri _ zurab kakabaZe saintereso<br />

poetic iyo ...<br />

Tanamedrove filosofiis Semobrunebas cxovrebis<br />

konkretuli realobisken da misi gamomsaxveli xelovnebisken<br />

adamianis yofierebis krizisuli simwvave da<br />

sirTule ganapirobebs. Tumca zurab kakabaZisTvis ase-<br />

Ti filosofiuri pozicia ar aris mxolod aucileblobiT<br />

nakarnaxevi, igi misi organuli sulieri midrekilebebis<br />

Sesatyvisia.<br />

literatura da xelovneba WeSmaritebis uSualo<br />

gamocxadebaa, mxatvruli Semoqmedeba WeSmaritebis<br />

TavisTavadi, unikaluri Semoqmedeba da movlinebaa _<br />

zurab kakabaZe ar iziarebs Sexedulebas, romelic<br />

314


Tavis droze ase iqna formulirebuli: `Tanamedrove<br />

poeziis mTeli istoria aris filosofiis mokle teqstis<br />

gabmuli komentari~ (f. Slegeli). magram amasTanave<br />

is xedavs literaturis, xelovnebis da filosofiis<br />

urTierTSexebis ares. Tanac misi mzera ar Cerdeba iq,<br />

sadac es kontaqti aSkaraa da ioli SesaniSnia Tanamedrove<br />

literaturis da xelovnebis mkveTri inteleqtualizacia,<br />

mxatvrul saxeSi `Teoriuli~ elementebis<br />

moWarbeba. zurab kakabaZe avlens mxatvruli Semoqmedebis<br />

da filosofiis Sexvedris siRrmiseul safuZvels:<br />

mxatvruli Semoqmedebac da filosofiac aris<br />

epoqis arsis wvdoma, kritikuli ganWvreta da is, rasac<br />

am mxriv TviTeuli maTgani sakuTari meTodebiT da<br />

saSualebebiT aRmoaCens, erTgvarovania.<br />

epoqis arsi mJRavndeba imaSi, adamianis yofierebis<br />

rogori gagebaa gabatonebuli, ra idealis mixedviT<br />

warimarTeba adamianebis arseboba. zurab kakabaZe fiqrobs,<br />

rom Cveni epoqis warmmarTvel mecnierul-teqnikuri<br />

progresis ideals kacobrioba Cixisken miyavs,<br />

xolo axali, mxsneli ideali ar gamokveTila.<br />

epoqis es zogadi arseba wignSi ganxilulia Tavisi<br />

mravali aspeqtiT da gamovlinebiT, dostoevskis, Tomas<br />

manis, joisis, beketis, felinis da sxvebis nawarmoebTa<br />

brwyinvale interpretaciis meSveobiT. Tvalwin<br />

gveSleba Tanamedrove civilizaciis panorama, romelic<br />

gamoirCeva iSviaTi sisavsiT, simwyobriT. zurab<br />

kakabaZe miundobeli da ironiulia sinamdvilis zedapiris<br />

mimarT, cxovrebas garekans aclis da amzeurebs<br />

imis sruliad sapirispiros, rac garegnulad moCans _<br />

TiTqos TviTonac sargeblobs groteskuli meTodiT,<br />

romelsac yvelaze Sesaferis formad miiCnevs im samyaros<br />

gamosaxatad, sadac aRTqmuli progresi gadagvarebiT<br />

aris Senacvlebuli.<br />

`filosofiuri saubrebis~ mkiTxveli faruli vnebiT<br />

gamsWvaluli goniTi Ziebis Tanamonawile xdeba da<br />

avtorTan erTad axorcielebs Znel da natif azrobriv<br />

moZraobas, romelic gulisxmobs Sesamecnebel feno-<br />

315


menSi warmosaxvis meSveobiT `Casaxlebas~, mis Signidan<br />

danaxvas.<br />

zurab kakabaZis rogorc moazrovnis xasiaTs, albaT,<br />

zustad gamoxatavs epiTeti `ganmmartebeli~. sityva<br />

`ganmarteba~ xom arsebiTad rTulSi `martivis~, anu<br />

erTianis (`marto~ _ `erTi~), ZiriTadis, fuZiseulis<br />

povnas niSnavs. daSorebul sibrtyeebze ganfenil movlenebSi,<br />

anda erTmaneTisgan sruliad gansxvavebul<br />

mxatvrul nawarmoebebSi zurab kakabaZe Sinagan urTierTkavSirebs,<br />

saerTo fuZes miakvlevs, yofiT-konkretuli<br />

sinamdvilis da abstrahirebuli azris sferos<br />

SemaerTebel uCinar arxebs xiluls xdis.<br />

CaZieba, movlenebis arsSi CaZirva zurab kakabaZis<br />

stiqiaa, magram misi aranakleb bunebrivi moTxovnilebaa<br />

analitikuri azris monapovris TvalsaCinod gamokveTa.<br />

ai, rogor ixateba, magaliTad, nihilistis erTerTi<br />

tipi.<br />

`yuradRebis maZiebeli nihilistis mdgomareobis<br />

meryeoba kidev ufro Rrmavdeba imiT, rom garemomcvelni<br />

`auditorias~ ki ar Seadgenen mxolod, aramed agreTve<br />

saxifaTo konkurentebs, anu yuradRebis namdvil<br />

Tu potenciur dampyrobT. am ukanasknelTa mxriv<br />

miRweuli yoveli warmateba, yoveli zewamoweuli Tavi<br />

`Crdils ayenebs~ da `Crdilavs~ mas. ramdenadac sazogadoebis<br />

yuradRebis `fokusSi~ moqcevas nihilistTa<br />

masis mxolod mcire nawili aRwevs, amdenad nihilistTa<br />

umravlesoba `daCrdilulobis~ mtanjveli grZnobiT<br />

da, Sesatyvisad, `Crdilidan mzeze~ gamosvlis JiniT<br />

imsWvaleba... yuradRebis maZiebeli nihilisti `maRali<br />

mezoblisa~ da misgan nasroli `Crdilis~ SiSiTaa atanili.<br />

mas swored mezoblisa da maxloblis simaRle<br />

aRelvebs, radganac Soridan nasroli Crdili naklebad<br />

miswvdeba; mas mudam eWvi aqvs, rom viRac mis siaxloves<br />

zedmetad `yelyelaobs~ da Tavs maRla swevs ...~.<br />

zurab kakabaZe sityvaSi aRadgens sakvlev fenomens.<br />

misi unari, moimarjvos enis inteleqtualuri da gamomxatvelobiTi<br />

SesaZleblobebi, misive saazrovno kulturis<br />

tolfardia. igi faqizad SeigrZnobs, daxvewili<br />

316


gemovnebiT irCevs sityvas; moqnili, elferebiT mdidari<br />

stili mgrZnobiared aRbeWdavs azris siRrmes da<br />

niuansurobas; aRbeWdavs pirovnebis temperaments, samyarosTan<br />

araerTniSna emociur damokidebulebas _<br />

sevdas da dananebas, sarkazms, simkacres da masTan er-<br />

Tad Semwynareblobas ...<br />

`filosofiuri saubrebi~, iseve rogorc zurab<br />

kakabaZis sxva wignebi, dawerilia rwmeniT, rom filosofia<br />

ar aris `mdabali~ sinamdvilisgan qedmaRlurad<br />

gamijnuli wminda azris hermetuli samflobelo; igi<br />

adamianebisTvis WeSmaritis da mcdaris, keTilis da<br />

borotis sazomebis mimniSnebelia, adamianis mrCeveli<br />

da damxmarea; filosofia WirdebaT adamianebs, raTa<br />

WeSmaritebaSi icxovron. SeiZleba filosofiis mowodebis<br />

aseTi gageba saTaves iRebdes erovnuli msoflaRqmidanac,<br />

romlis erT-erTi waxnagic am sityvebSia<br />

warmoCenili: `ara viqm, codna ras margebs filosofos-<br />

Ta brZnobisa! miT viswavlebiT, mogveces SerTva zesT<br />

mwyobrTa wyobisa~.<br />

werilSi `bunebis dacvis erT ucnobi aspeqtis Sesaxeb~<br />

zurab kakabaZe originalurad msjelobs safrTxeze,<br />

romelsac msoflio ekologiuri krizisi uqmnis<br />

erovnul TviTmyofadobas _ eris xasiaTi da kultura<br />

ganuyofelia misi bunebrivi garemosgan da amitom bunebaze<br />

Zaladoba, bunebis Taviseburi ieris nivelireba<br />

eris sulieri ieris nivelirebis gamaadvilebeli faqtoria.<br />

es werili, `filosofiuri saubrebi~ da mTlianad<br />

zurab kakabaZis Semoqmedeba gvkarnaxobs, rom mniSvnelovani<br />

erovnuli problemebis seriozuli gacnobiereba<br />

SeuZlebelia adamianuri yofierebis sayovelTao<br />

situaciis naTlad gaTvaliswinebis gareSe.<br />

iseTi moazrovneebis wyalobiT, rogoric iyo zurab<br />

kakabaZe, qarTuli cnobiereba axorcielebs Tavis Zvel,<br />

garemoebebis mier dabrkolebul miswrafebas _ Rirseulad<br />

monawileobdes evropis kulturul SemoqmedebaSi.<br />

1988<br />

317


literaturuli kerpTayvanismcemloba<br />

mogvwons Tu ara, bedma gvarguna cxovreba Zveli<br />

msoflmxedvelobrivi orientirebis da faseulobebis,<br />

azrovnebis da qcevis Zveli stereotipebis radikaluri<br />

gadasinjvis Tu gauqmebis epoqaSi. mkacri, mtkivneuli<br />

WeSmaritebebis da realobebis uxeSi gaSiSvlebis,<br />

daundobeli gamomzeurebis droSi TvalSisacemi xdeba<br />

literaturuli memkvidreobisadmi Cveni tradiciuli<br />

da tipiuri damokidebulebis naklulovnebac.<br />

unda vaRiaroT, rom arsebiTad da ZiriTadad es<br />

damokidebuleba kerpTayvanismcemluria, aRtacebuli<br />

da aRtacebis saganSi unaklo sidiadis mZebnelia. kerps<br />

ritualuri mowiwebiT unda moekido, masze maRal registrSi,<br />

paTetikurad da eqstatiurad, anda mokrZalebul-alersiani,<br />

STagonebuli CurCuliT unda ilaparako<br />

_ asea miRebuli. aRmosavlurad hiperboluri ritorika<br />

Tavisi aRmatebuli epiTetebiT _ `didi~, `didebuli~,<br />

`ukvdavi~, `genialuri~ da a.S. _ molaparakis-<br />

Tvisac sasiamovnoa da msmenelisTvisac, radgan maTac<br />

sidiades aziarebs, TiTqos maTac adidebs da ra SeiZleba<br />

iyos ufro tkbili qarTveli adamianisTvis ...<br />

saqarTveloSi Cveulebrivi movlenaa mcire faseulobebis<br />

xelovnuri gazviadeba da namdvil faseulobaTa<br />

absolutizacia, gafetiSeba, `igavmiuwvdomeli~<br />

simaRlis kvarcxlbekze atana da dasveneba. es fetiSizmi,<br />

romelic araiSviaTad farisevlobiT aris gazavebuli,<br />

reaqciis saxiT iwvevs skeptikur ganwyobas da<br />

gaucxoebul gulgrilobas qarTuli litraturisadmi,<br />

gansakuTrebiT axal TaobaSi ...<br />

kerpTayvanismcemlobis mSobeli da meurve provincializmia.<br />

Tvalsawieris siviwrove, azrovnebis siRaribe,<br />

lokalur-Sinauruli, SeRavaTiani kriteriumebis<br />

danergva universaluri sazomebis nacvlad fetiSizmis<br />

arsebobis aucilebeli pirobaa.<br />

am fenomenis ganmtkicebaSi didia sabWouri azrovnebis<br />

wesis wvlili, romelic Tavisi arsiT swored provinciuli,<br />

msoflio mTlianobisgan mtrulad gamijnu-<br />

318


li da kerpTayvanismcemluria, iseve rogorc yovelgvari<br />

totalitaruli, ama Tu im ideologiis uZrav dogmebze<br />

damyarebuli azrovneba. amitom literaturuli<br />

fetiSizmi ruseTSic iCens Tavs, Tumca ufro naklebad,<br />

vidre CvenTan; amave dros literaturasTan damokidebulebis<br />

aradogmaturoba da Tavisufleba Seudareblad<br />

metia ruseTSi, vidre saqarTveloSi.<br />

literaturuli memkvidreobisadmi kerpTayvanismcemluri<br />

damokidebuleba aferxebs qarTuli literaturismcodneobis<br />

da kritikis ganviTarebas, ramdenadac<br />

Sinaganad boWavs, Tavisuflebas uzRudavs mas,<br />

srulfasovnad ki mxolod Tavisufali SeiZleba viTardebodes.<br />

warsulis literaturisadmi fetiSisturi mimarTeba<br />

Tanamedrove literaturasTan mimarTebasac<br />

gadmowvdeba da Tavs moexveva. warsulis modelis mixedviT<br />

kerpebis gamoqandakeba Tanamedrove mwerlebisganac<br />

xdeba. xSirad TviT Tanamedrove mweralsac cnobierad<br />

Tu gaucnobiereblad surs, rom masac ise moekidon,<br />

rogorc warsulis mweral-klasikoss, anu rogorc<br />

sruliad unaklos, rogorc xelSeuxebel kerps.<br />

ar aris saWiro imis dasabuTeba, Tu rogor vnebs yvelaferi<br />

es literaturas.<br />

qarTul literaturaSi aris saerTaSoriso mniSvnelobis<br />

mqone Rirebulebebi da kerpTayvanismcemloba<br />

sinamdvileSi mxolod amcirebs da saeWvos xdis maT,<br />

Tundac ucxoeli analitikosis TvalSi. ar unda iyos<br />

gasakviri, rom Cvenma damokidebulebam, vTqvaT, `vefxistyaosnisadmi~<br />

skeptikurad ganawyos igi, afiqrebinos,<br />

rom patara xalxi misTvis Zvirfasi nawarmoebis<br />

wregadasuli gandidebiT Tavs imkvidrebs TavisTavisve<br />

Tu sxvaTa winaSe da gauZnelos am nawarmoebis namdvili<br />

siRrmis da simaRlis aRqma. Tumca is, albaT, damalavs<br />

amas, agvyveba xotbaSi da gvasiamovnebs, rogorc qebas<br />

daxarbebul bavSvebs.<br />

sakuTari literaturis apologia ver dagvexmareba<br />

imaSi, rom ucxoelebs misdami interesi gavuRvivoT,<br />

maT Cveni literaturuli miRwevebi davanaxoT. Tu es<br />

gvsurs, zomiereba da obieqturoba unda gamoviCinoT<br />

319


qarTul literaturaze msjelobisas, rac gulisxmobs<br />

mis ganxilva-Sefasebas universaluri sazomebiT, msoflio<br />

literaturis tendenciebis da monapovrebis konteqstSi<br />

_ ara imisTvis, rom vinmes gavejibroT, Tavi<br />

gavutoloT an vajoboT kidec, aramed raTa Cveni literaturis<br />

Taviseburebani mkafiod gaviazroT, Cveni<br />

literaturuli faseulobebi uSeRavaTod, ramdenadac<br />

SesaZlebelia zustad ganvsazRvroT. maSin, albaT, isini<br />

sxvebisTvisac ufro advilad aRsaqmeli gaxdeba.<br />

kerpTayvanismcemlobis aRmofxvra aucilebelia<br />

klasikasTan misaaxloeblad, cocxali adamianuri ur-<br />

TierTobis dasamyareblad. kerpTan dialogs ver gamarTav,<br />

kerpTan erTad ver ifiqreb, ver iazrovneb, mas<br />

SenTvis mtkivneul, Znel kiTxvebs ver dausvam, yovel<br />

SemTxvevaSi, maTze sagulisxmo pasuxebs misgan ver<br />

miiReb.<br />

kerpTayvanismcemlobis uaryofa arsebiTad Zvel<br />

faseulobaTa aqtualizebas, gadaxalisebas, maTi Cveneuli<br />

aRqmis avtomatizmis gadalaxvas moaswavebs da ara<br />

klasikis damdablebas, dakninebas. namdvili faseulobebisTvis<br />

is saSiSi ar aris.<br />

SesaZlebeli da saWiroa gulwrfeli saubari aRiarebul<br />

qarTvel mweralTa Semoqmedebis sust mxareebze<br />

Tu maT sust nawarmoebebze, anda mTlianobaSi Zlieri<br />

ama Tu im nawarmoebis xarvezebze...<br />

literaturuli kerpTayvanismcemlobis damamkvidrebeli<br />

isic aris, ris Sesaxebac msjelobs franc kafka<br />

Tavis dRiurSi, roca mcire, SeWirvebuli erebis literaturas<br />

exeba _ esaa nacionalur literaturaze Tu<br />

yofierebaze mwerlis mier moxdenili gavlenis da misi<br />

Semoqmedebis realuri Rirebulebis erTmaneTSi areva,<br />

erTmaneTisgan gaurCevloba, romelsac Tan axlavs<br />

gadametebuli krZalva sakuTari literaturis mimarT.<br />

Tumca krZalva ar igrZnoba qarTvel literaturis<br />

moyvarulTa kerZo, gulaxdil saubrebSi da kamaTSi. aq<br />

gamoiTqmeba mwerlebis da nawarmoebebis arakanonikuri<br />

Sefasebani, magram es Sexedulebebi, rogorc wesi, literaturis<br />

Sesaxeb sajaro msjelobis miRma rCeba.<br />

320


amgvari Tvalsazrisebi SeiZleba swori an araswori<br />

iyos, magram isini arsebobs da maT sajarod gaumJRavneblobas,<br />

ganuxilvelobas yalbi ieri aqvs, ablagvebs,<br />

amtknarebs Cvens literaturul azrovnebas. `uxerxuli~<br />

TemebisTvis dumiliT gverdis avla abrkolebs<br />

TviT WeSmariti faseulobebis mTeli sisruliT gamokveTas<br />

da aqtivizacias, gemovnebis daxvewas, literaturis<br />

ganaxlebas.<br />

Zneli ar aris imis gageba, rom literaturuli kerp-<br />

Tayvanismcemloba warmoadgenda Tavisuflebadakarguli<br />

xalxis TavdacviT reaqcias Tavisi mZime mdgomareobis<br />

mimarT, mis cdas, SeenarCunebina TviTmyofadoba,<br />

sakuTari Tavis rwmena da pativiscema, winaaRmdegoba<br />

gaewia kolonizatorisTvis. magram, meore mxriv, igi<br />

xels uSlida erovnuli cnobierebis da kulturis jansaR<br />

zrda-ganviTarebas, nergavda TviTkmayofilebas,<br />

ampartavnobas ...<br />

yovel SemTxvevaSi, ueWvelia, rom momavalSi igi<br />

mxolod saziano SeiZleba iyos.<br />

1993<br />

321


proza poeziis qveyanaSi<br />

is garemoeba, rom qarTuli poezia aRemateba Tavis-<br />

Tavad sakmaod mniSvnelovan qarTul prozas, saidumloebas<br />

ar warmoadgens, magram amis ganmapirobebeli<br />

mizezebi sagangebo gansjis Tema ar gamxdara. es problema<br />

ki mxolod esTetikuri TvalsazrisiT ar aris<br />

saintereso, igi ukavSirdeba Cveni erovnuli arsebobis<br />

da cnobierebis mniSvnelovan Taviseburebebs.<br />

Zvel qarTul sasuliero literaturaSi poeziis da<br />

prozis uTanabroba jer kidev ar iCens Tavs, religiuri<br />

poezia da proza erTmaneTs RirsebiT ar Camouvardeba.<br />

Zneli saTqmelia, rom himnografiis nimuSebi esTetikuri<br />

da sulier-inteleqtualuri simaRliT Crdilavs<br />

`SuSanikis wamebas~, `abos wamebas~ an `grigol xanZTelis<br />

cxovrebas~... mxolod XII saukuneSi jabnis aSkarad<br />

poezia prozas _ `vefxistyaosani~ Sors Camoitovebs<br />

prozaul saraindo romans `amirandarejanians~. im epoqisTvis<br />

es ar aris moulodneli movlena, radgan Zvel<br />

literaturaSi prioriteti saerTodac poezias, saleqso<br />

formas eniWeba. proza dasavlur literaturaSi<br />

dawinaurebas iwyebs mogvianebiT, renesansis epoqidan<br />

moyolebuli (bokaCo, rable, servantesi...) da eposSi<br />

wamyvan pozicias imkvidrebs XVII-XVIII saukuneebSi,<br />

upirvelesad romanis formiT.<br />

saqarTveloSi igive periodi (XIV-XVIII saukuneebi)<br />

kulturis ganviTarebisTvis sruliad arakeTilmyofelia.<br />

am dros CvenTan ar arsebobs imis wanamZRvrebi,<br />

rom literaturaSi aseTi didi cvlileba moxdes. TviT<br />

qarTuli sazogadoebis ganviTareba Seferxebulia da<br />

igi ar ganicdis iseT realur-praqtikul da msoflmxedvelobriv<br />

Zvrebs, romlebmac evropaSi prozis dawinaurebas<br />

Seuwyo xeli: ar viTardeba mecniereba da<br />

azrovnebis Sesabamisi, cdaze da dakvirvebaze damyarebuli<br />

wesi; sazogadoebis ierarqiuli struqtura gaxevebuli<br />

rCeba, ar xdeba socialuri cxovrebis garTuleba<br />

da dinamizacia, rac asazrdoebs prozas misTvis<br />

xelsayreli TemebiT, siuJetebiT, konfliqtebiT, axa-<br />

322


li, mkveTri tipebis da xasiaTebis mravalferovnebiT;<br />

ar Cans Zlieri mesame wodeba, romlis intensiur saqmianobas<br />

Tan axlavs qalaqebis zrda, adamianur urTierTkavSirTa<br />

ufro daqselili da winaaRmdegobrivi sistemis<br />

damkvidreba martiv soflur-patriarqalur yofas-<br />

Tan da mkafiod, mtkiced struqturirebul feodaluri<br />

cxovrebis yaidasTan SedarebiT; dasavleTSi,<br />

saqarTvelosgan gansxvavebiT, amasTanave mimdinareobs<br />

samyaros TandaTanobiTi `gamiwiereba~, warmodgenis<br />

Seryeva samyaroze rogorc metafizikuri ZalebiT da<br />

principebiT mowesrigebul mTlianobaze, romelsac<br />

ufro esatyviseba leqsi Tavisi TvalsaCino wesrigiT;<br />

bunebrivia, CvenTan ar aRiniSneba arc aseT proceseb-<br />

Tan dakavSirebuli yoveldRiurobis da yofiTobis,<br />

privatuli arsebobis mniSvnelobis imgvari mateba, rom<br />

gamoikveTos is, rasac hegeli `samyaros prozaul<br />

mdgomareobas~ uwodebs...<br />

ra Tqma unda, am epoqis saqarTveloSi iwereba iseTi<br />

prozauli nawarmoebi, rogoric sulxan-saba orbelianis<br />

`sibrZne sicruisaa~, magram mas ar moyolia axali<br />

prozis uwyveti, Tanmimdevruli tradiciis formireba.<br />

es didi dagvianebiT, XIX saukunis meore naxevarSi xdeba<br />

_ maSin, roca nel-nela CvenSic Cndeba daaxloebiT<br />

iseTive tendenciebi, dasavlur literaturaSi prozis<br />

ganviTarebas niadagi rom Seuqmna.<br />

magram Cvens literaturaSi prozis mimarT poeziis<br />

upiratesobas obieqtur da kulturul-istoriul mizezebTan<br />

erTad ganapirobebs mizezebic, romlebic<br />

eris sulieri arsebidan warmodgeba.<br />

leqsi rogorc metriT, ritmiT da sxva faqtorebiT<br />

mkafiod harmonizebuli esTetikuri forma TvalSisacemad<br />

amaRlebulia cxovrebaze, gamocalkevebulia<br />

adamianis Cveulebrivi arsebobisgan. saleqso forma<br />

xazgasmulad arapraqtikulia, arautilitarulia, Zlier<br />

TamaSebriv sawyiss moicavs da amkvidrebs, TamaSis<br />

da Tavisuflebis ares gadaSlis. SeiZleba iTqvas, rom<br />

is aris sadResaswaulo, sazeimo fenomeni, romelic<br />

moaswavebs yoveldRiurobaze, praqtikul saWiroebeb-<br />

323


ze da sazrunavze gamarjvebas, yofiT-utilitaruli<br />

stiqiis Zlevas. qarTul xasiaTs, romelic, rogorc<br />

SeniSnulia, Znelad egueba uRimRamo, monotonur yoveldRiurobas,<br />

zrunviT damZimebul yofas da Tavisufali<br />

TamaSis da dResaswaulisken miiltvis, poezia<br />

TviTgamomJRavnebis organul saSualebad evlineba.<br />

ufro aSkaraa is, rom poezia rogorc sfero, sadac<br />

samyaros grZnobiTi aRqma Warbobs da adamianis Sinagani<br />

arseba upirveles yovlisa emociebad da vnebebad<br />

gadmoiRvreba, zedmiwevniT esadageba qarTuli xasia-<br />

Tis agznebul emociurobas, iseve rogorc musika.<br />

qarTveli adamianis individualizmi da subieqtivizmi<br />

yvelaze adekvatur esTetikur gamoxatulebas<br />

lirikaSi povebs _ lirikis arsi xom swored subieqturobaa;<br />

samyaro masSi warmogvidgeba subieqtis rogorc<br />

centris garSemo SemWidroebulad; pirovneba, `me~ lirikaSi<br />

aRwevs Tavisuflebis da SeuzRudveli TviTgamovlenis<br />

sisrules. lirikuli poezia gasaqans aZlevs<br />

qarTuli xasiaTis artistizms, ramdenadac pirovnebas<br />

SesaZleblobas aniWebs gamoZerwos Tavisi is saxe,<br />

romelic misTvis sasurvelia, iTamaSos TavisTavi ise,<br />

rogorc surs da moswons, laRad da mTeli sisavsiT<br />

gamoaCinos Tavisi ganumeorebeli arseba, rac mZafr<br />

siamovnebas ganacdevinebs.<br />

Tu lirikuli poezia subieqturia, proza Tavisi<br />

Sinagani aRnagobiT intersubieqturia. poezia, lirika<br />

gaiSleba individuumis sivrceSi, proza _ socialur<br />

sivrceSi. lirikuli poezia, cxadia, adamianis sulieri<br />

cxovrebis siRrmis da simdidris ufaqizesi aRmbeWdvelia,<br />

magram adamianis bunebis da arsebobis araerTi<br />

aspeqti SeiZleba TvalnaTliv gamovlindes mxolod<br />

adamianebis urTierTobaSi, adamianebis mravalgvar ur-<br />

TierTqmedebaSi, romelic, bunebrivia, prozisTvis ufro<br />

misawvdomia. adamianTa erToblivi, sazogadoebrivi<br />

cxovrebis raoba, misi Sinagani kavSirebi da kanonzomierebebi,<br />

misi winaaRmdegobebi, problemebi da koliziebi<br />

upiratesad prozis mxatvruli kvlevis sagania.<br />

TviT es sagani Tavisi arsiT moiTxovs misdami aqtiur<br />

324


SemecnebiT mimarTebas, azris daZabul muSaobas, problemur<br />

TvalTaxedvas... sityvieri xelovnebis SemecnebiTi,<br />

analitikuri buneba, albaT, mainc ufro mkveTrad<br />

vlindeba epikaSi, romelic bolo saukuneebis manZilze<br />

metwilad prozis formiT arsebobs, vidre lirikaSi.<br />

srulfasovani prozis fundamentia adamianis da<br />

sazogadoebis Sesaxeb Zireuli simarTlis mikvlevis da<br />

gagebis neba. amis Sedegad igi warmogvidgeba rogorc<br />

sazogadoebis, eris mxatvruli TviTSemecnebis da<br />

TviTgagebis yvelaze tevadi da nayofieri forma, yvelaze<br />

utyuari, efeqtiani saSualeba. amitom bunebrivia,<br />

rom iq, sadac WeSmariti sazogadoebrivi da erovnuli<br />

TviTSemecnebis moTxovnileba gamoukveTelia, moumwifebelia,<br />

sadac amgvari TviTSemecnebis cdebs gaRizianebiT<br />

xvdebian, prozis ganviTarebisTvis xelSemwyobi<br />

atmosfero ar aris. damaxasiaTebelia am mxriv, rogor<br />

uxdeba ilia WavWavaZes `kacia-adamianis?!~ mkiTxvelis<br />

darwmuneba imaSi, rom simarTlis Secnoba aucilebelia...<br />

Tu sazogadoebas, ers jiutad ar surs sakuTar<br />

Tavze iluzoruli da Seferadebuli warmodgenebis<br />

daTmoba, ar surs Tavisi namdvili saxis xilva, es gavlenas<br />

axdens Semoqmedis mxatvrul cnobierebazec, bo-<br />

Wavs, zRvars daudebs mas. is, rac qarTul prozaSi Rirebulia,<br />

mniSvnelovanwilad am zRvaris Zneli garRvevis<br />

rezultatia. qarTveli adamianis da sazogadoebis<br />

Tavisufal, SeuzRudvel mxatvrul xedvas win rom araferi<br />

eRobebodes, Cvens prozaSi maRali faseulobebi,<br />

vfiqrobT, meti iqneboda.<br />

SemCneulia, rom Tavisuflebis uqonloba xels uSlis<br />

xalxs Tavisi Tavis WeSmarit danaxvaSi. TviTSenar-<br />

Cunebis instinqti Tavisuflebas moklebul ers karnaxobs<br />

Tavdacvis martiv da arcTu saukeTeso saSualebas<br />

_ iqmnides, Wvretdes da sxvasac uCvenebdes Tavis idealizebul<br />

xats, xolo borotebas da mankierebas upiratesad<br />

misdami dapirispirebul ZalaSi, saerTod ucxoSi<br />

xedavdes.<br />

Tu davukvirdebiT, qarTuli prozis yvelaze negatiuri<br />

personaJebi xSirad araqarTvelebi arian: mixeil<br />

325


javaxiSvilis jayo, rasputini, yaSa; grigol robaqiZis<br />

berzini; konstantine gamsaxurdias arzayani da farsman<br />

sparsi (es ukanaskneli warmoSobiT Tumca qarTvelia,<br />

magram denacionalizebulia); leo qiaCelis kuzma kilga...<br />

rasakvirvelia, es ar niSnavs, rom qarTveli mwerlebi<br />

ucxoTa siZulviliT arian Sepyrobili, maTve Seqmnili<br />

aqvT araqarTvelTa simpaTiuri saxeebi. es migvaniSnebs<br />

imaze, rom isini eridebian Zlieri, didi borotebis<br />

danaxvas qarTvel adamianSi, amjobineben igi araqarTvelSi<br />

aRmoaCinon; es migvaniSnebs im Znelad gadasalaxav<br />

zRudeze, romelic TviT niWier mweralTa cnobierebaSi<br />

arsebobs da romelsac isini awydebian qarTveli<br />

adamianis gamosaxvisas. aq naxsenebi yvela personaJi<br />

sainteresoa, Sinaganad savse da mxatvrulad mar-<br />

Talia swored imis wyalobiT, rom maTSi adamianis<br />

buneba, romelSic SeiZleba boroteba mZlavrobdes,<br />

yovelgvari SezRudvis gareSea gamokveTili.<br />

prozis xelovneba Zvirfasia rogorc adamianis arsebis<br />

da arsebobis mTeli winaaRmdegobrivi mravalgvarobis<br />

damnaxveli da xorcSemsxmeli unikaluri xelovneba.<br />

adamianis arseba da arseboba ki sikeTes da<br />

borotebas Soris aris ganfenili, sikeTis da borotebis<br />

dialeqtikuri mTlianobaa. adamianisadmi amouwuravi<br />

da Seunelebeli interesi, adamianis fenomenisadmi<br />

daJinebuli yuradReba, romelic prozis siZlieris pirobaa,<br />

aRiZvreba swored imis gancdiT Tu SegnebiT,<br />

rom adamiani aris sikeTis da borotebis dausrulebeli<br />

brZola mudam winaswarganuWvreteli da cvalebadi<br />

SedegiT.<br />

adamianze warmodgena, romelsac qarTuli erovnuli<br />

msoflxedva moicavs, upirveles yovlisa `vefxistyaosanSia~<br />

kristalizebuli. rusTavelis poemaSi adamiani<br />

amaRlebulia, keTilSobili, sxvadasxva RirsebebiT<br />

Semkuli... poemis gmirebSi adamianis bunebis mravalferovneba<br />

uxvad aris gamomzeurebuli da Rrmad<br />

ixateba maT SinasamyaroSi moqmedi negatiuri Zalebic<br />

_ midrekileba amamRvreveli iracionaluri impulsebis<br />

da afeqtebis ayolisken, sasowarkveTili pasiuro-<br />

326


isken, gadametebuli siamaye, zogjer daundoblobac...<br />

magram es Zalebi isea Sezrdili maTsave Seudareblad<br />

ufro did RirsebebTan, rom isini am gmirebis saxeebs<br />

momxibvlelobas ar akleben; maT avtori moralistis<br />

TvalTaxedviT ar afasebs. poemaSi borotebis saTave<br />

Cveulebrivi adamianuri samyaros miRmaa gadatanili.<br />

borotebis arasubstanciurobis rusTaveliseuli koncefcia<br />

gulisxmobs imasac, rom borotebas ara aqvs<br />

substanciuri sayrdeni TviT adamianSi.<br />

rusTavelis adreulrenesansuli optimisturi<br />

msoflmxedvelobisgan ganuyofeli adamianis keTili<br />

arsis rwmena da ndoba adamianisadmi, romlisTvisac bunebrivia<br />

iyos amaRlebuli da keTilSobili, tradiciuli<br />

qarTuli nacionaluri msoflgagebis niSnad ikve-<br />

Teba da Rrma gavlenas axdens qarTul mxatvrul<br />

cnobierebaze.<br />

adamianis Sesaxeb amgvari, poeturad naTeli da ndobiT<br />

gamsWvaluli warmodgenis aSkara Tu faruli zemoqmedeba,<br />

erTi mxriv, qarTuli kulturis humanistur<br />

gezs ganamtkicebs; magram, meore mxriv, es zemoqmedeba,<br />

rogorc Cans, ganapirobebs imas, rom CvenSi SedarebiT<br />

naklebi Zalisaa midrekileba adamianis fenomenis daZabuli<br />

esTetikuri Wvretisken, eWvnarevi, CaZiebuli analizisken<br />

da adamianis bunebis sirTulis da winaaRmdegobriobis,<br />

masSi boroti sawyisis sakmaod didi wilis<br />

srulad gamomJRavnebisken. prozis WeSmariti faseulobis<br />

upirvelesi maCvenebeli ki swored adamianis farTo<br />

da mravalmniSvnelovani mxatvruli koncefciaa...<br />

SesaZloa, yvelaze dramatuli sulieri procesi,<br />

romelic dRevandel saqarTveloSi mimdinareobs, aris<br />

tradiciul-optimisturi Tvalsazrisis rRveva adamianze<br />

saerTod da qarTvel adamianze kerZod. axla es<br />

Tvalsazrisi ufro kritikuli da mkacri SexedulebiT<br />

icvleba. savaraudoa, rom qarTuli mxatvruli azrovnebac<br />

ufro `prozauli~ gaxdeba...<br />

1992<br />

327


erovnuli da dasavluri<br />

individualizmi Tu egoizmi<br />

SeiZleba vivaraudoT, rom qristianobaSi qarTvelebisTvis<br />

gansakuTrebiT maxlobeli da mimzidveli aRmoCnda<br />

misi erT-erTi Rrma Tavisebureba _ individuumis<br />

TavisTavadi faseulobis ganmtkiceba. qristianuli<br />

TvalsazrisiT, yoveli calkeuli adamiani samyaros<br />

Semoqmedi RvTaebrivi pirovnebis partniori da msoflio<br />

sulieri dramis srulfasovani, aucilebeli monawilea;<br />

TviTeuli kaci RmerTis siyvarulis da mzrunvelobis<br />

adresatia, amasTanave mas Tavisufleba aqvs mini-<br />

Webuli da absoluturi pasuxismgebloba ekisreba. es<br />

individis TviTSegrZnebas, TviTcnobierebas aRvivebs<br />

da amaxvilebs.<br />

qristianobis SemweobiT ixveweba qarTuli individualizmi,<br />

romlis srulyofil arss da iers `vefxistyaosanSi~<br />

vpovebT. aq individualizmi gamovlenilia<br />

rogorc pirovnebis umaRlesi faseulobis, Rirsebis da<br />

daniSnulebis TviTSegneba da amave dros mis mier sxva<br />

pirovnebis aseTive rangis sruli aRiareba. rusTavelis<br />

gmirebis individualizmi araTu uaryofs sxvaTa<br />

nebas, uflebebs, interesebs, aramed swored sxvebTan<br />

Tanxmierebis ZiebiT amagrebs TavisTavs. igi esadageba<br />

RmerTis pirovnul bunebas da mis mier individualizaciis<br />

principiT Seqmnil samyaros (`gvaqvs uTvalavi feriTa~),<br />

adamianis keTilSobilur mowodebas da sazogadoebis<br />

uzenaes interesebs.<br />

Tu qristianobis wiaRSi momwifebuli da renesansis<br />

mier mZlavrad damkvidrebuli individualizmis safuZvelze<br />

dasavlur samyaroSi, saboloo angariSiT, Tavisufali<br />

socialur-politikuri sistema warmoiSva, saqarTvelos<br />

Semdgomi cxovreba am geziT veRar warimarTa.<br />

mZime istoriulma pirobebma individualizmis<br />

Tanmdevi cdunebebi, romlebic ramdenadme `vefxis-<br />

328


tyaosanSic~ mJRavndeba, ukiduresad gaamZafra, misi<br />

damdablebis, gadagvarebis safrTxe maqsimalurad gaanivTa.<br />

pirvel rigSi, albaT, imitom, rom `mes~ Zlieri<br />

SegrZneba da cnobiereba moicavs am `mes~ SenarCunebis,<br />

gadarCenis aseTsave Zlier moTxovnilebas, romelsac<br />

dramatuli garemoebebi, ganadgurebis saSiSroeba metad<br />

amwvavebs da ubiZgebs ganxorcieldes sxva adamian-<br />

Ta xarjze.<br />

amgvarad gadaZala individualizmi misive codviTdacemis<br />

nayofma _ mZafrma egoizmma, piradi TviTSenarCunebis<br />

da TviTdamkvidrebisken wregadasulma swrafvam<br />

da sxva adamianebis Rirsebis da interesTa ugulebelyofam.<br />

gabatonda individualizmis mkveTrad gamoxatul<br />

egoizmad gadagvarebis tendencia.<br />

gansakuTrebiT Znelad SesazRudavi gaxda es tendencia<br />

saqarTvelos ruseTis imperiaSi moqcevis Semdeg.<br />

damoukidebel saxelmwifoSi egoizmis Zalas erTgvarad<br />

mainc anelebda imis Segneba, rom TavkerZoba<br />

mavnea qveynisTvis. xolo qarTuli saxelmwifoebriobis<br />

gauqmebam egoizms xel-fexi kidev ufro gauxsna — igi<br />

ise miutevebeli aRar Canda, radgan qveynis bedi ukve<br />

gadawyvetili iyo.<br />

Semdeg, komunisturi diqtaturis dros, TviTSenar-<br />

Cunebis instinqtis gaxelebam da amasTanave karieris<br />

keTebis, aRzevebis arnaxulad moZalebulma sacdurma<br />

qarTuli xasiaTis deformireba saSineli siswrafiT da<br />

ZaliT gaagrZela. damaxinjebuli individualizmis<br />

`ganviTarebas~ didad Seewyo xeli, radgan diqtatura<br />

aris aRzevebulTa dakanonebuli TavmoTneoba, TviTneboba,<br />

maT mier zneobrivi da samarTlebrivi principebis<br />

ukugdeba, anu samyarosTan egocentruli mimarTebis<br />

gamefeba. diqtatori da isini, visac igi Zalauflebas<br />

metnaklebad uwiladebs, masas warmatebulobis<br />

etalonebad warmoudgebian, ese igi, arsebiTad momxiblavi<br />

da sanimuSoa gamarjvebuli egocentrizmi...<br />

saqarTvelos aRorZineba egoizmis individualizmad<br />

gardaqmnis tolfasia. es gulisxmobs pirovnebis<br />

Rirsebis grZnobis gamococxlebas, romelic sxvisi<br />

329


Rirsebis aRiarebiT afuZnebs da aZlierebs TavisTavs;<br />

anu gulisxmobs tradiciuli qarTuli moraluri cnobierebis<br />

Camomyalibebeli mTavari Zalis _ Tavmoyvareobis<br />

gaRviZebas, romelic adamianis arazneobrivi impulsebis<br />

Semakavebelia da mis energias konstruqciuli<br />

saqmianobisken mimarTavs, amiT ki Tavisuflebas<br />

nergavs da icavs.<br />

1990<br />

330


qarTuli orsaxovneba<br />

erovnul Temaze msjelobis srul da gabedul gulaxdilobas,<br />

romliTac gamoirCeva nikolo miwiSvilis<br />

`fiqrebi saqarTveloze~, Cven mxolod axla veCveviT. es<br />

gulaxdiloba, werilis avtoris wrfeli tkivili dasafasebelia,<br />

imis miuxedavad, gaviziarebT mis mosazrebebs<br />

Tu ara.<br />

nikolo miwiSvilis TvalTaxedva upirispirdeba<br />

erovnuli TviTaRqmis narcisul stils da amiT aris<br />

saintereso da STambeWdavi. sxva sakiTxia, ramdenad safuZvliania<br />

misi pozicia.<br />

iseve rogorc axlandel nihilistur ganwyobilebebs,<br />

nikolo miwiSvilis nihilizms iwvevs mouzomavi<br />

pretenziebis, iluziebis gaqarwyleba. erovnuli nihilizmi<br />

iluziebis sinamdvilesTan Seusabamobis gacnobierebas<br />

mosdevs. iluziebi rom ar yofiliyo, arc<br />

nihilizmi iqneboda.<br />

nikolo miwiSvili imis gamo wuxs, rom arsebobs qar-<br />

Tul kulturaze Zlieri kulturebi. magram bunebrivia,<br />

rom mcirericxovani, TiTqmis mudmivad gansacdel-<br />

Si myofi xalxis kultura Camouvardebodes didi da<br />

mZlavri saxelmwifoebis kulturas. davjerdeT imas,<br />

rom Cvens kulturul faseulobaTa nawili saerTaSoriso<br />

mniSvnelobis mqonea.<br />

`fiqrebSi~ laparakia `qarTuli ideis~ bundovanebis<br />

Tu ararsebobis Sesaxeb, magram qarTul kulturaSi<br />

ganfenili samyaros suraTis da faseulobaTa wyobis<br />

originaluri ieri mkafioa. xolo Tu is gvinda, rom<br />

msoflios kulturul cxovrebaSi didi qveynebis rolis<br />

tolfasi roli mogvekuTvnos, es gadaWarbebuli<br />

pretenziulobaa. cxadia, realobasTan misi SeuTavsebloba<br />

ar niSnavs, rom qarTul kulturas ara aqvs Tavisi<br />

gamorCeuli saxe. rogorc vxedavT, nihilizms daukmayofilebeli<br />

erovnuli ambiciuroba, Tamaz natroSvilis<br />

TqmiT, `erovnuli gandidebis mania~ warmoSobs.<br />

Cveni metismeti pretenziuloba ar aris auxsneli _<br />

upirveles yovlisa mas kvebavs meTormete saukunis<br />

331


saqarTvelos xsovna, romelic imdroindeli msoflios<br />

erT-erT dawinaurebul saxelmwifos warmoadgenda. misi<br />

ganviTareba tragikulad rom ar CaxSobiliyo, SeiZleba<br />

did qveynebTan gatolebis Cvens Jins niadagi mar-<br />

Tlac aRmoCenoda. amitom dagvrCa gamouyenebeli, ararealizebuli<br />

potenciis tkiviliani SegrZneba, romelsac<br />

aqarvebda iluzia, rom `oqros xanis~ saqarTvelo<br />

erTi xelis gawvdenazea. axla gvixdeba imis aRiareba,<br />

rom mas Zalian varT daSorebuli da es mwarea. dacemis<br />

siRrme im simaRliT ganizomeba, romelzec pretenzias<br />

vacxadebdiT. wamxdari raindi trivialur naZiralaze<br />

uaresad gamoiyureba, radgan misi waxdenis sazomi rainduli<br />

kodeqsia.<br />

`qarTuli idea~, romlis gamoukveTelobazec nikolo<br />

miwiSvili saubrobs, yovel SemTxvevaSi, misi erTerT<br />

mTavari waxnagi, albaT, adamianTa Rrma, fundamenturi<br />

axloblobis da naTesaobis rwmenaa. am intuitur<br />

grZnobas da misgan aRmocenebul naTlad gaazrebul<br />

ideals, gansakuTrebuli STagonebiT gamoTqmuls rus-<br />

Tavelis da vaJa-fSavelas poetur enaze, qarTul<br />

cnobierebaSi da yofaSi warmmarTveli mniSvneloba<br />

ekisreba: kultis rangSia ayvanili adamianuri urTier-<br />

Tobebis, Tanacxovrebis Tbili simWidrove, adamianebis<br />

axlobluri keTilmosurneoba erTmaneTisadmi, urTierTdaxmareba<br />

da urTierTgatana... qarTveli adamianis-<br />

Tvis tradiciulad Seudarebeli faseuloba da mimzidveloba<br />

aqvs arsebobis aseT wess, axloblobis eToss.<br />

maSinac ki, roca misi namdvili Sinaarsi aorTqlebulia<br />

da igi iluzorul-farisevlur xasiaTs iZens, axloblobis<br />

eTosi mainc ZalaSia _ TviT farisevluri moCvenebiTobac<br />

misi maiZulebeli zemoqmedebis gamovlenaa.<br />

rogorc amboben, Cveni nakli Cvenive Rirsebebis gagrZelebaa.<br />

da, SesaZloa, paradoqsuli qarTuli orsaxovneba<br />

iqidanac warmodgebodes, rom axloblobis suli,<br />

atmosfero badebs adamianTa Tanabrobis mwvave<br />

moTxovnilebas da biZgs aZlevs metoqeobis Jins, es ki<br />

saTaved edeba yvelanairi saSualebiT TviTdamkvidrebisken<br />

swrafvas, egoistur individualizms.<br />

332


xolo igi Tumca privatul arsebobasac amRvrevs,<br />

gacilebiT ufro Seukavebelia socialur da saxelmwifoebriv<br />

yofaSi, radgan swored aq mimdinareobs egoistur<br />

ltolvaTa gansakuTrebuli ZaliT aRmZvreli<br />

procesi _ Zalauflebis, pativis, simdidris ganawileba.<br />

ganyenebulad Tu vimsjelebT, TviTdamkvidrebisken<br />

swrafva, individualizmi dasavleTTan unda gvaaxloebdes.<br />

magram dasavluri individualizmi erwymis racionalizms,<br />

romelic zRudavs TviTnebobas da egoistur<br />

instinqtebs, awesrigebs socialur yofierebas,<br />

aadvilebs kanonis morCilebas, radgan kanoni swored<br />

racios warmonaqmnia, obieqtivirebuli gonebaa. Cveni<br />

individualizmi ki gadajaWvulia aRmosavlurad Warb<br />

mgrZnobelobasTan; Cvens TviTnebobas goniereba da,<br />

Sesabamisad, kanonmorCileba ar lagmavs, igi arc vnebebis<br />

duRils acxrobs.<br />

Tavis droze qarTul msoflgagebaSic daisaxa individualizmis<br />

da racionalizmis mTlianoba, magram misi<br />

sinamdvileSi damkvidreba veRar moxerxda. `vefxistyaosani~<br />

individuumis piradi bednierebis principTan<br />

erTad gonebis, racionaluri da mizanmimarTuli qmedebis<br />

upiratesobas afuZnebs ukontrolo vnebaTRelvis<br />

da afeqtebis moZalebis mimarT, romelic arsebiTi<br />

sasicocxlo miznebis miRwevas SeuZlebels xdis da pasiurobiT<br />

da fatalizmiT sruldeba; anu am wignSi dasavleTi<br />

Zlevs aRmosavleTs. realobaSi Semdgom piriqiT<br />

moxda...<br />

gvinda gamovexmauroT `fiqrebTan~ dakavSirebiT<br />

givi maRularias mier gamoTqmul azrs eris kulturuli<br />

aRzrdis aucileblobis Sesaxeb. kulturis da ganaTlebis<br />

tvirTia qarTuli cnobierebis ganaxleba da<br />

Tanamedrove samyarosTan misadageba. kulturam unda<br />

SeaZlebinos ers, iseve rogorc pirovnebas, sakuTari<br />

arsebis floba da daxvewa, misi pozitiuri mxareebis<br />

gaZliereba da uaryofiTi Zalebis metnaklebad damor-<br />

Cileba, sublimireba. kultura gakeTilSobilebuli,<br />

gafaqizebuli bunebaa da es eris Sinagan bunebasac exeba. 4<br />

1994<br />

333


Tavmomwoneobis bangi<br />

saqarTvelos Tanamedrove tragedias aqvs aramarto<br />

socialur-politikuri, aramed ufro Rrma mizezebic,<br />

romlebic sulieri arsebobis sferoSia saZiebeli. saerTodac<br />

sarwmuno Cans Tvalsazrisi, rom politika<br />

sazogadoebis sulieri cxovrebis siRrmeSi mimdinare<br />

procesis ukufenaa sinamdvilis zedapirze.<br />

imis erT-erT mTavar ganmapirobebel faqtorad,<br />

rac axla saqarTveloSi xdeba, mogvevlina Cveni araadekvaturi<br />

warmodgena sakuTar Tavze, araWeSmariti<br />

erovnuli TviTgageba da TviTSefaseba. es ufro TvalsaCino<br />

iqneba, Tuki gaviazrebT, rom adekvaturi warmodgena<br />

Tavis raobaze, midrekilebebze da SesaZleblobebze<br />

xels uwyobs eris, iseve rogorc pirovnebis,<br />

zrdas, namdvil TviTdamkvidrebas, mis mier realisturi<br />

miznebis gamokveTas da nayofier aqtivobas am<br />

miznebis misaRwevad. Sesabamisad, sakuTari Tavis araswori<br />

gageba da Sefaseba, pretenziebis da SesaZleblobebis<br />

uTanadoba iwvevs pirovnebis Tu eris Sinagani<br />

zrdis Seferxebas, dezorientirebas, xelismocarvas.<br />

is komikur, tragikomikur an, roca realobasTan konfliqti<br />

gansakuTrebiT Rrmaa, tragikul xvedrs umzadebs<br />

pirovnebasac da ersac.<br />

sainteresoa, Tu rodis da rogor Camouyalibda<br />

qarTvel xalxs TavisTavze idealizebuli Sexeduleba,<br />

rogor aRmocenda mis TviTcnobierebaSi sakuTari sidiadis<br />

da aRmatebulobis grZnoba, erTgvari `srulfasovnebis<br />

kompleqsi~, romelic sinamdvilesTan SeuTavsebeli<br />

aRmoCnda.<br />

Tumca SeiZleba gveCvenebodes, rom sakuTari Tavisadmi<br />

aRtacebuli damokidebuleba mudam mZlavrobda,<br />

magram adre saqarTvelo ukeTesad, ufro realisturad<br />

acnobierebda Tavis arsebas. adreul qarTul kulturaSi<br />

erovnuli TviTtkbobis gamovlinebebi TiTqmis<br />

ar SeiniSneba (ioane zosimes `qebai da didebai qarTulisa<br />

enisai~ Tavisi suliskveTebiT saerTo ganwyobis<br />

anarekli ar Cans). Tu XII saukuneSi Tavs iCens aRfrTo-<br />

334


vaneba saqarTvelos saxelmwifoebrivi Zlierebis gamo,<br />

saqarTvelos sidiadis gancda, amas obieqturi safuZveli<br />

hqonda. momdevno saukuneebSi ki saqarTvelos da<br />

qarTvelebis gandidebis anabeWdebi ar SeimCneva, rac<br />

agreTev bunebrivia. amisgan mTlianad dazRveulia ise-<br />

Ti mwerlebis Semoqmedeba, rogorebic sulxan-saba orbeliani<br />

da <strong>daviT</strong> <strong>guramiSvili</strong> arian. maTi mimarTeba nacionaluri<br />

sinamdvilisadmi Zalian Sorsaa Tavmomwoneobisgan,<br />

metad fxizeli da kritikulia. qarTuli sinamdvilis<br />

`mopirkeTebis~ cdas verc baraTaSvilis poeziaSi vpovebT,<br />

xolo Tavis pirad werilebSi igi sakmaod mware<br />

SeniSvnebs gamoTqvams am sinamdvilis mimarT. mis SemoqmedebaSi<br />

warsulis idealizaciis wilic umniSvneloa,<br />

rac miTufro TvalSisacemia, rom romantikosebs saer-<br />

Tod gamoarCevT warsulis amaRlebulad warmosaxva.<br />

CvenTanac erovnuli istoriis idealizeba romantizmSi<br />

iqna wamowyebuli. grigol orbelianis `sadRegrZeloSi~<br />

saqarTvelos warsuli da aramarto warsuli<br />

cxovreba gmirobis da siqvelis brwyinvale aRlumad<br />

aris warmodegnili, romelSic araviTar borotebas disonansi<br />

ar Seaqvs. ufro Rrma TvalTaxedva msWvalavs<br />

leqss `Tamar mefis saxe beTaniis eklesiaSi~, sadac warsulis<br />

simaRliT ganizomeba da SeZrwunebiT ganicdeba<br />

awmyos dakninebuloba. aseTi Sepirispireba SenarCunebulia<br />

ilia WavWavaZis, akaki wereTlis, vaJa-fSavelas<br />

xedvaSi: isini Zalian kritikulad uyureben da afaseben<br />

Tavis Tanadroul qarTul sazogadoebas, magram warsulidan<br />

gamoarCeven heroikuls da amaRlebuls (`mefe<br />

dimitri Tavdadebuli~, `Tornike erisTavi~, `baxtrioni~...).<br />

maTTvis warsulis calmxrivi, heroizebul-idealizebuli<br />

warmoCena ubadruki Tanamedroveobis mxilebis<br />

saSualebaa.<br />

TviTgandidebis da narcisizmis fenomeni qarTul<br />

erovnul TviTcnobierebaSi Camoyalibebul saxes iZens<br />

da batondeba mxolod meoce saukuneSi, romlis damdegidan<br />

sistematizebuli xasiaTi eZleva qarTuli samyaros<br />

zeawevis da monumentalizaciis literaturulsaazrovno<br />

tendencias. misi nebiT qarTul sinamdviles<br />

335


masStabi da brwyinvaleba aqvs momatebuli, rasac xels<br />

uwyobs konkretul-empiriuli realobis Seviwroeba da<br />

gamkrTaleba miTiur-legenduri warmosaxvis mier.<br />

es tendencia, XIX saukunis tradiciisgan gansxvavebiT,<br />

saqarTvelos da qarTvelebs saxavs ara rogorc<br />

Soreul warsulSi did qveyanas da xalxs, romelmac<br />

Semdeg daqveiTeba ganicada, aramed rogorc axlac arsebiTad<br />

dids. misTvis saqarTvelos, qarTvelobis arsi<br />

raRac metafizikuria da igi, Tundac gareSe mizezebis<br />

gamo mTeli sisruliT ver vlindebodes an TviTonve<br />

raRac naklic axldes, mainc naklis CaTvliT yovel-<br />

Tvis diadi, cxovelmyofeli da mZlavria.<br />

am arsis metafizikuri amaRlebuloba enobrivad<br />

gamoixateba Tanamedrove metyvelebisgan sagangebo da-<br />

SorebiT, sityvisTvis arqaul-zeaweuli elferis micemiT.<br />

iqmneba pretenziuli stili, romlis Sesaferisia<br />

literaturuli gmiric...<br />

TviTgandidebis tendenciam daZlia qarTuli sinamdvilis<br />

realisturad uiluzio literaturuli warmosaxva<br />

_ ilia WavWavaZis, <strong>daviT</strong> kldiaSvilis, mixeil<br />

javaxiSvilis esTetikur-zneobrivi poziciis sayrdeni<br />

principi da didi zegavlena moaxdina meoce saukunis<br />

qarTuli masobrivi cnobierebis formirebaze.<br />

ase imitomac moxda, rom komunisturi ideologizebuli<br />

diqtatura Znelad iTmenda erovnuli xasiaTis,<br />

cnobierebisken mimarTul cocxal da kritikul azrsac.<br />

igi miuRebeli iyo sabWoTa reJimisTvis, romelic<br />

aramarto Trgunavda, aramed epirfereboda kidec sab-<br />

WoTa kavSiris xalxebs _ am xerxiTac imorCilebda maT.<br />

eri, romlis pativmoyvareobac dakmayofilebulia, naklebad<br />

ufiqrdeba Tavis arsebobas, naklebad svams mwvave<br />

kiTxvebs da amdenad ufro uwyinari da ioli samarTavia.<br />

magram saqarTveloSi erovnuli Tavmomwoneobis da<br />

TviTgandidebis mTavar, yvelaze Zlier gamRviveblad<br />

mainc stalinis fenomeni mogvevlina: sabediswero mniSvneloba<br />

hqonda am pirovnebis qarTvelobas. stalinis<br />

kultis pirobebSi saqarTvelos istoriis, saerTod<br />

qarTuli samyaros zeaweva da gandideba am kultis,<br />

336


stalinis gandidebis Tanxmieri iyo. es ori faqtori<br />

erTmaneTs aZlierebda da erTi mimarTulebiT moqmedebda,<br />

ajadoebda qarTul masobriv cnobierebas iluziiT,<br />

rom saqarTvelos sidiade aRorZinda da ganxorcielda<br />

stalinis grandiozul figuraSi. istoriuli<br />

romanebis gmirebi, qarTveli mefeebi stalinis arqetipebad<br />

da winamorbedad warmodgebodnen; Cveni TvalsaCino<br />

poetebi amirans adarebdnen stalins an, vTqvaT,<br />

acxadebdnen, rom misi suli Tamar mefis sulidan aRen-<br />

To da misi akvanic Tamaris xeliT dairwa. saqarTvelos<br />

diadi warsulis da awmyos uwyvetoba stalinSi gansaxierda:<br />

`ori saxeli erTmaneTs erwymis, didi stalini da<br />

didi SoTa~. TviT stalinsac Wirdeboda qarTuli samyaros<br />

gandideba sakuTari sidiadis rogorc kanonzomieri<br />

movlenis warmosaCenad (amitom Catarda misi kur-<br />

TxeviT rusTavelis da ilias iubileebi, qarTuli kulturis<br />

dekada moskovSi...).<br />

stalini qarTvelTa gamorCeulobis da aRmatebulobis<br />

Seuval argumentad iqca, amis gamo aRmoCnda misi<br />

kulti CvenSi ase gamZle. qarTulma Tavmomwoneobam<br />

swored stalinis mmarTvelobis periodSi da stalinis<br />

figuris zegavleniT miiRo saboloo saxe da kanonikuri<br />

statusi.<br />

samarTlianoba moiTxovs iTqvas, rom sabWoTa reJimis<br />

pirobebSi qarTuli samyaros gandideba nacionaluri<br />

TviTmyofadobis da Rirsebis dacvis saSualebad<br />

isaxeboda, magram arsebiTad TviTgandidebis fenomeni<br />

amrudebda patriotizms. xelisuflebisTvis ki erovnul<br />

TviTgandidebas da TviTtkbobas safrTxe arasdros<br />

Seuqmnia. TviTgandideba sinamdvileSi erovnuli<br />

umweobis safarvelia da mas xelisufleba aramarto<br />

iwynarebda, aramed iyenebda kidec. misTvis saSiSi iqneboda<br />

Tvalaxelili, kritikuli patriotizmi, xolo<br />

TviTgandidebaSi imaleboda safrTxe CvenTvis da ara<br />

sabWoTa reJimisTvis.<br />

poststalinuri epoqis qarTul kulturaSi SeadrebiT<br />

gaZlierda nacionaluri sinamdvilisadmi realistur-kritikuli<br />

damokidebuleba _ literaturaSi, Te-<br />

337


atrSi, kinoSi ... magram es sakmarisi ar aRmoCnda masobriv<br />

cnobierebaSi ukve myarad CabeWdili araadekvaturi<br />

erovnuli avtoportretis Sesasworeblad. sabWoTa<br />

kavSiris daSlis process TavmomwoneobiT dabanguli<br />

saqarTvelo ise Sexvda, rom ar icnobda Tavis WeSmarit<br />

raobas, SesaZleblobebs _ zneobrivs, inteleqtualurs,<br />

materialurs. amitom ifeTqa Jinma, saqarTvelo<br />

yofiliyo sabWoTa kavSiris damSlel ZalTa avangardi,<br />

rasac lamis TviT saqarTvelos daSla moyves ... xalxs<br />

ganumtkicebdnen da uRrmavebdnen misi sidiadis sasiamovno<br />

iluzias, macdur iluzias, rom misTvis nebismieri<br />

siZnele iolad gadasalaxia. da realobamac saSineli<br />

SurisZieba ar daayovna.<br />

realoba ki is aris, rom romantikuli qarTveli raindis<br />

stereotipuli xatis zedapiris qveS Tavi Seafara<br />

amayma ukulturobam da umaqnisobam, dagrovda avadmyofuri<br />

egoizmis feTqebadi nivTiereba, qvena impuls-<br />

Ta damangreveli energia. da Tumca axlac, rogorc yovelTvis<br />

saqarTvelos istoriaSi, mJRavndeba keTilSobilebis<br />

da TviT gmirobis magaliTebic, eris da qveynis<br />

mTlian sulier-zneobriv saxes, cxadia, es ar ayalibebs.<br />

magram saqarTvelos axlandeli gansacdeli, SesaZloa,<br />

ar gamodges amao tanjva, Tu igi gaaRviZebs samyaros<br />

da samyaroSi sakuTari Tavis marTlad xedvis da<br />

TviTsrulyofis myar moTxovnilebas _ pirovnebis,<br />

sazogadoebis, eris ganviTareba mxolod WeSmariti<br />

TviTSemecnebis safuZvelzea SesaZlebeli.<br />

swored TviTsrulyofis da ara primitiuli, Sinaganad<br />

carieli TviTtkbobis stimulatori unda iyos<br />

saqarTvelos istoriaSi dadasturebuli nacionaluri<br />

energiis Zlieri gamovlinebebi, qarTuli kulturis<br />

STambeWdavi monapovrebi. ra Tqma unda, TviTsrulyofa,<br />

Rirsebis aRdgena da progresi Zneli misaRwevia. Seudareblad<br />

ufro advilia deklamaciur da amdenad<br />

unayofo TviTgvemas movyveT, erovnul nihilizms davnebdeT,<br />

romelsac sakuTar Tavze Seferadebuli da<br />

gadaWarbebuli warmodgenis msxvreva warmoSobs.<br />

1993<br />

338


myari saxelmwifos gareSe<br />

dRevandeli qarTvelebi, iseve rogorc sxva xalxebi,<br />

TavisTavSi, Tavis cnobierebaSi da socialuri cxovrebis<br />

wesSi atareben sakuTar istorias. CvenSi gacxadebulia<br />

Cveni istoria, Cvens arsebaSi SenivTebulia Cveni<br />

istoriuli biografia.<br />

xSirad gveCveneba (ufro sworad, gveCveneboda), rom<br />

axlandeli qarTvelebi pirdapir meTormete saukunidan<br />

movdivarT, am epoqasTan uSualod varT dakavSirebuli.<br />

sinamdvileSi qarTuli nacionaluri xasiaTi, rogoric<br />

igi dRes warmogvidgeba, ZiriTadad swored me-<br />

Tormete saukunis Semdeg, ukanaskneli xuTi-eqvsi saukunis<br />

manZilzea formirebuli. ra ganasxvavebs am periods<br />

wina periodisgan, roca saqarTvelom Zlierebas,<br />

keTildReobas, kulturul aRmavlobas miaRwia? es gansxvaveba<br />

TiTqos TavisTavad cxadia, yvelasTvis aSkaraa<br />

_ mecamete saukunidan moyolebuli qveyana TiTqmis<br />

ganuwyvetliv ganicdida sastik agresias, iyo dapyrobebi,<br />

ngreva...<br />

ra Tqma unda, es tragediaa, magram Cven ar vacnobierebT,<br />

rom aranakleb tragikuli da sabediswero iyo is,<br />

rac agresias Sedegad mosdevda _ saxelmwifoebrivi<br />

struqturis, wesrigis dasusteba da moryeva, anarqiuli<br />

stiqiis mZlavroba. meTormete saukunis mere qarTveli<br />

xalxi cxovrobda myife, ngrevadi saxelmwifoebriobis<br />

pirobebSi, TiTqmis mudmivi areulobis, kanonierebis<br />

rRvevis viTarebaSi, anda, bolo or saukuneze<br />

Tu vilaparakebT, ucxo saxelmwifos farglebSi, rac<br />

aseve ar aRvivebda saxelmwifoebrivi wesrigisadmi da<br />

kanonisadmi pativiscemas (miTumetes, rom TviT es saxelmwifoc<br />

ar gamoirCeoda kanonierebis pativiscemiT).<br />

Cvenma uaxloesma istoriam ufro Soreuli istoriis<br />

mkveTrad danaxvis, adekvaturi gagebis SesaZlebloba<br />

mogvca. Tu warmovidgenT da gaviazrebT, rom saqarTvelo<br />

aswleulebis manZilze cxovrobda ise, rogorc<br />

Cven vcxovrobT ukanasknel xanebSi, _ saxelmwifo<br />

wesrigis gareSe, omebis, anarqiis, ganukiTxaobis<br />

339


viTarebaSi _ aRar gagvakvirvebs, rom axla ase gviWirs<br />

saxelmwifos organizeba, rom ase sustia Cveni saxelmwifoebrivi<br />

Segneba, kultura.<br />

myari, mowesrigebuli saxelmwifoebriobis gareSe<br />

ver viTardeba, daqveiTebas ganicdis ganaTleba da<br />

kultura rogorc sistema da mxolod xandaxan, stiqiurad,<br />

arakanonzomierad Tu xdeba inteleqtualur-SemoqmedebiTi<br />

energiis gamosxiveba. amitom meToTxmetemeTvramete<br />

saukuneebSi TiTqmis ar Seqmnila maSindeli<br />

qarTuli cxovrebis marTlad gamomsaxveli, esTetikurad<br />

Rirebuli mxatvruli nawarmoebebi, Torem ufro<br />

gagviadvildeboda dagvenaxa, rom qarTuli nacionaluri<br />

xasiaTis Camomyalibebeli upiratesad swored es<br />

epoqaa da Cven yvelaze metad misi memkvidreebi varT.<br />

erTaderTi imdroindeli literaturuli nawarmoebi,<br />

romelic mZafrad gviCvenebs da gvagrZnobinebs, Tu ras<br />

niSnavs sazogadoebisTvis Zlieri, centralizebuli<br />

saxelmwifos gareSe arseboba, rogor socialur da<br />

zneobriv qaoss warmoSobs isedac susti saxelmwifoebrivi<br />

warmonaqmnebis kidev ufro damasustebeli da<br />

damangreveli urTierTdapirispireba, <strong>guramiSvili</strong>s<br />

`<strong>daviT</strong>iania~...<br />

roca saxelmwifo, kanoniereba da samarTali sustia,<br />

xdeba Zalauflebis gafantva da misi ganawileba<br />

Zlieri individebis mier, romlebic TviTon aweseben<br />

`kanonebs~, moqmedeben voluntaristulad, Tavisi egoisturi<br />

impulsebis da interesebis karnaxiT. saxelmwifos<br />

uZlureba sazogadoebaSi TviTnebobis da egocentrizmis<br />

suls amkvidrebs, rac did Tu patara tiranebs<br />

aRmoacenebs.<br />

tirani feodalis socialur-fsiqologiur tips xatavs<br />

niko lorTqifaniZe `mrisxane batonSi~. es aris<br />

adamiani, romlisTvisac arc amqveyniuri samarTali arsebobs<br />

da arc zeciuri, arafers niSnavs zneobrivi imperativebi<br />

da mis mtaceblur, sastik Zalauflebis nebas<br />

verc saxelmwifos mimarT SiSi Tokavs, radgan saxelmwifo<br />

sustia, moSlilia.<br />

340


`mrisxane batonSi~ Cans, rom cxovreba saxelmwifoebrivi<br />

wesrigis da kanonierebis gareSe xalxSi SiSis,<br />

daucvelobis sulis gamomfitav grZnobas badebs, ukiduresad<br />

amwvavebs TviTgadarCenisken zneobrivad brma<br />

ltolvas...<br />

saxelmwifos mxriv daucveli adamiani Zlier mfarvels<br />

eZebs romelime aRzevebuli personis saxiT. anda<br />

igi unda daicvas axlobelTa wrem, gvarma, sanaTesaom —<br />

klanma. arsebobs agreTve politikuri dajgufebebi,<br />

romlebic maTTan mikedlebul adamians ase Tu ise icaven,<br />

Tumca es gaerTianebebi sakmaod myifea.<br />

niko lorTqifaniZis `JamTa siaveSi~ vxedavT pirovnebas,<br />

romelsac awuxebs Tavisi qveynis yovelmxrivi<br />

degradacia, saxelmwifos sisustiT rom aris gamowveuli,<br />

surs saxelmwifoebriobis ganmtkiceba da qveynis<br />

progresuli ganviTareba; magram mis ukan ar dgas Zlieri<br />

klani, xolo is politikuri dajgufeba, romelic<br />

Tavisken ibirebs, miuRebelia misTvis rogorc saxelmwifos<br />

interesebTan dapirispirebuli; Tanac am dajgufebasTan<br />

kavSiri iulonisgan rainduli moralis<br />

ugulebelyofas moiTxovs... zneobrivad amRvreul garemoSi<br />

iuloni ucodveli mainc ver rCeba, magram is imdenad<br />

codvebisTvis ar isjeba, ramdenadac Tavis<br />

keTilSobilebas emsxverpleba, iseve rogorc vaxtangi<br />

`mrisxane batonSi~ _ anarqiul, ukanono da uzneo socialur<br />

sinamdvileSi keTilSobilebis gamovlena sicocxlisTvis<br />

saxifaToa.<br />

am sinamdvilis arsebiTi niSani materialur sidux-<br />

WiresTan erTad aris religiuri cxovrebis gaRatakebac,<br />

rwmenis sisuste, RmerTisgan siSore. religiisgan<br />

mxolod formalizebuli rituali da ritorikaa<br />

darCenili, igi veRar warmarTavs da awesrigebs adamianebis<br />

zneobriv yofierebas.<br />

rogor unda dabinduliyo qristianuli cnobiereba<br />

gviani Sua saukuneebis saqarTveloSi, rom Cveulebriv<br />

ambad, yoveldRiuri yofis atributad qceuliyo adamianebis<br />

datyveveba da gayidva, adamianebiT vaWroba.<br />

rasakvirvelia, am movlenaSi religiurobis Sesuste-<br />

341


asTan erTad saxelmwifoebrivi wesrigis sruli moSlac<br />

mJRavndeba. orive es faqtori TviTnebobis, egocentrizmis<br />

mkvebavia da tiranis socialur-fsiqologiuri<br />

tipis gverdiT yaCaRis tips aCens.<br />

yaCaRi da tirani erTi fenomenis nairsaxeobebad SeiZleba<br />

miviCnioT, maT bevri ram aqvT saziaro _ avtoritaruloba,<br />

Zalis kulti, voluntarizmi, religiur<br />

da eTikur faseulobaTa ignorireba. arc tirani da arc<br />

yaCaRi ar cnobs kanons da samarTals, orive kanongareSe<br />

arsebobs.<br />

jemal qarCxaZis `antoniosa da <strong>daviT</strong>Si~ adamianebiT<br />

movaWre yaCaRi saxelmwifo wesrigis moSlis produqtia,<br />

ukanonobis msxverplia da Tavis mxriv amravlebs<br />

ukanonobas, borotebas. misi nihilizmi, cinizmi<br />

religiisadmi kanonzomierad warmoiSoba sazogadoeba-<br />

Si, sadac suli da zneoba sayrdengamoclilia. magali-<br />

Tad, aq arabunebrivi ar aris, rom RvTismsaxurebi<br />

ukulturo, usindiso adamianebi iyvnen.<br />

es cruqristianuli sazogadoeba monur Semgueblobas<br />

iCens aRmaSfoTebeli borotebisadmi _ adamianebiT<br />

vaWrobisadmi, yaCaRs xalxic da saero Tu sasuliero<br />

zedafenac terorizebuli hyavs da protestis<br />

grZnobas es aravisSi badebs. Tavwaxrili morCileba<br />

ukanono, usamarTlo Zalisadmi, sulmokle konformizmi<br />

saxelmwifoebriobis da religiurobis rRvevis<br />

Tanmdevia.<br />

borotebas ar urigdeba saqarTvelos evropeli<br />

stumari _ misTvis rogorc WeSmaritad religiuri<br />

adamianisTvis qristianoba aqtiuri sulieri dapirispirebaa<br />

borotebasTan aramarto sakuTar TavSi, aramed<br />

socialur garemoSic. igi Tavisi pirovnuli yofierebis<br />

siRrmidan SeaRwevs yaCaRis Sinagani arsebis siRrmeSi,<br />

poulobs iq agresiulobis pirvelmizezs, fesvs _<br />

SiSs da moZaladis sulis gankurnebas SeZlebs. magram<br />

es saswaulis tolfasi aqti amao gamodgeba, radgan saxelmwifoebriv<br />

da zneobriv wesrigs moklebul sinamdvileSi<br />

mxolod sikeTis da simarTlis CamxSobi raRac<br />

342


jojoxeTuri meqanizmia mowesrigebuli da Seucdomlad<br />

moqmedi.<br />

evropis, dasavluri samyaros saxe, romelic jemal<br />

qarCxaZis `antoniosa da <strong>daviT</strong>Sia~ aRbeWdili, TvalSisacemad<br />

gansxvavdeba meoce saukunis 20-iani wlebis<br />

qarTul prozaSi gamokveTili dasavleTis kritikuli<br />

suraTisgan. `antoniosa da <strong>daviT</strong>Si~ evropa warmogvidgeba<br />

Tavisi Zireuli SreebiT. mtkice saxelmwifoebrivi<br />

wesrigis da kanonis pativiscemis garda es aris WeSmaritebis<br />

mousvenrad maZiebeli suli da goneba, pirovnebis<br />

avtonomiurobis Rrma grZnoba, individuumis intensiuri<br />

TviTcnobiereba da amasTanave sinamdvilisadmi<br />

aqtiuri, pasuxismgebluri damokidebuleba, adamianis<br />

maRali Rirsebis rwmena.<br />

jemal qarCxaZis nawarmoebSi dasavleTis da saqarTvelos<br />

Sexvedra tragikulad sruldeba. axlandel realobaSi,<br />

imedia, dasavlur samyarosTan Cveni kontaqti<br />

ufro warmatebuli iqneba da dasavleTis daxmareba<br />

unayofo ar aRmoCndeba. amis Sedegi ki myari, kanonierebaze<br />

dafuZnebuli qarTuli saxelmwifos Camoyalibeba<br />

unda iyos. Tu es ver moxerxda, sikeTis qmnis, siyvarulis<br />

moTxovnileba da unari, niWiereba, romelic yvelafris<br />

miuxedavad yovelTvis iyo da axlac aris<br />

saqarTveloSi, verasdros gadaZalavs Cvens arsebaSi<br />

istoriis mier aRZrul negatiur midrekilebebs.<br />

1999<br />

343


erovnuli da dasavluri<br />

kamaTi ideologiis Sesaxeb, romelic qarTul sazogadoebaSi<br />

mimdinareobs, cxadyofs raRac Zalian mniSvnelovanis<br />

ararsebobas Tu ukmarisobas Cvens<br />

cxovrebaSi.<br />

vfiqrobT, rom es `raRac~, rasac kamaTis monawile-<br />

Ta nawili `erovnul ideologias~ uwodebs, sinamdvileSi<br />

aris mkafio nacionaluri TviTgageba, eris mier<br />

sakuTari arsebis da yofierebis sazrisis pozitiuri<br />

xedva.<br />

es ki dakargulia da iqmneba vakuumi, romlis arsebobac<br />

gansakuTrebiT xelisSemSlelia da saxifaToc<br />

aris maSin, roca axali saxelmwifo fuZndeba.<br />

qarTulma nacionalurma TviTgagebam Cvens saukune-<br />

Si ararealisturi xasiaTi SeiZina da sinamdvilis mier<br />

mowyobil uSeRavaTo Semowmebas ver gauZlo. es, erTi<br />

mxriv, erovnul nihilizms aCens, magram, meore mxriv,<br />

imis SesaZleblobas iZleva, rom Camoyalibdes axali<br />

erovnuli TviTcnobiereba _ realobis mkvidr niadagze,<br />

sicruis da Tavismotyuebis gareSe.<br />

individma SeiZleba mTeli cxovreba pesimisturad<br />

Tu nihilisturad ganwyobilma galios, magram sazogadoeba<br />

Tavisi bunebiT optimisturi msoflmxedvelobisken<br />

mswrafvelia. mas usaTuod esaWiroeba pozitiuri<br />

mrwamsi, faseulobebi da Tu arsebobis gagrZelebis<br />

neba da Zala aqvs, adre Tu gvian moipovebs kidec maT.<br />

Cven zogjer gvgonia, rom dasavluri civilizacia<br />

totalurad urwmuno da nihilisturia. Tumca am civilizacias<br />

marTlac aqvs Tavisi seriozuli problemebi,<br />

magram mis safuZvlad dadebuli WeSmaritebebi dasavluri<br />

sazogadoebis didi umravlesobis mier organulad<br />

aris SeTvisebuli. kerZod, is, rom saxelmwifos<br />

demokratiuli, kanonis uzenaesobaze damyarebuli<br />

wyoba yvelaze samarTliani da nayofieria; rom azrTa<br />

da poziciaTa mravalferovneba, pluralizmi bunebrivi<br />

da aucilebelia; rom pirovnebis Tavisufleba, Rirseba<br />

xelSeuxebelia da mas unda hqondes saSualeba TviTon<br />

344


gansazRvros Tavisi msoflmxedveloba, cxovrebis wesi,<br />

gamoavlinos Tavisi unari da SesaZleblobebi... dasavlur<br />

samyaroSi es WeSmaritebebi da faseulobebi rom<br />

ar wamdeT, maT cocxlad rom ar ganicdidnen, am samyaros<br />

didi xania kraxi ar acdeboda.<br />

CvenTvis es faseulobebi ucnobi ar aris, magram maT<br />

ver SeiZines iseTi mimzidveloba, rom rwmenis sagnad<br />

iqcnen, sasicocxlo Zalebis momcemi qmediTi eTosi<br />

warmoSvan. amis mizezebs Soris mTavari, albaT, is aris,<br />

rom Zveli, sabWoTa sistemis daSla moxda zemodan ganxorcielebuli<br />

revoluciis Sedegad da sazogadoebaSi<br />

axali faseulobebi, maTi damkvidrebis moTxovnileba<br />

Sinaganad, spontanurad ar aRmocenebula da momwifebula.<br />

amitom gveCveneba, rom Tavs gvaxveven raRac Cvens<br />

arsebasTan sruliad SeuTavsebels da ucxos.<br />

sinamdvileSi dasavlur faseulobebs da qarTuli<br />

kulturis Rrma tendenciebs Soris garkveuli Tanxmiereba<br />

arsebobs da amis aqcentirebac aris saWiro, raTa<br />

axalma Rirebulebrivma orientirebma Cvens sazogadoebaSi<br />

sicocxlisunarianoba moipovos.<br />

is, rac qarTuli kulturis SuagulSia ganfenili da<br />

rasac SeuZlia Soreuli faseulobebi CvenTvis axlobeli<br />

gaxados, aris humanizmi, msoflgageba, romelmac<br />

dasavlur samyaroSi es faseulobebi Camoayaliba. qar-<br />

Tul msoflxedvaSi arsebiTia adamianis umaRlesi faseulobis<br />

da Rirsebis intensiuri gancda, ndoba adamianis<br />

keTili bunebis da SemoqmedebiTi SesaZleblobebisadmi,<br />

rwmena, rom samyaro adamianis bednierebisaTvis<br />

aris Seqmnili... qarTuli kulturis humanizmi Tavis<br />

yvelaze TvalsaCino gamovlinebebSi Taviseburi personalizmis<br />

saxes iZens _ pirovnebis srulyofili TviTganxorcielebaa<br />

samyaros arsebobis gamarTleba; pirovnebaa<br />

is Zala, romelic samyaros gardaqmnas, srulqmnas<br />

eswrafis; pirovnebaSi ibadeba WeSmaritebis Suqi,<br />

romelic sinamdvilis harmonias Tu disharmonias na-<br />

Tels fens; pirovnebis siRrmiseul miswrafebebTan SesabamisobiT<br />

an SeusabamobiT ganizomeba saxelmwifos<br />

da sazogadoebis namdvili fasi; samyaroSi moqmed<br />

345


tlanq, qvena Zalebs SeiZleba daupirispirdes mxolod<br />

pirovnebaTa solidaroba, TviTmyofad pirovnebaTa<br />

namdvili komunikacia, dialogi da daaxloeba, maTi unari,<br />

daZlion siucxove da gaigon sxvisi ganumeorebeli<br />

Tavisebureba, sxvisi Tvalsazrisi da simarTle... ase<br />

ikveTeba qristianobaze dayrdnobili qarTuli nacionaluri<br />

msoflmxedveloba ori yvelaze mniSvnelovani<br />

qarTveli epikosi mwerlis, rusTavelis da vaJa-fSavelas<br />

SemoqmedebaSi da am msoflmxedvelobis anabeWdebi<br />

metnaklebad Cveni kulturis sxva Rirebul nimuSebsac<br />

emCneva.<br />

humanizmi, personalizmi moicavs patriotizmsac,<br />

romelic Tavisi arsiT swored humanisturi, adamianuri<br />

Rirsebis ganmamtkicebeli fenomenia, pirovnebis<br />

srulyofili TviTrealizebis aucilebeli sayrdenia;<br />

TviT damoukidebeli nacionaluri saxelmwifoc Zireuli<br />

humanisturi da personalisturi faseulobaaa.<br />

Cveni azriT, amgvari ram SeiZleba warmovidginoT<br />

`erovnuli ideologiis~ Sinaarsad da ara gaqvavebul<br />

SexedulebaTa, dogmaTa, yalb miTologemaTa mZime bloki.<br />

oRond ar arsebobs araviTari saWiroeba, yovelive<br />

amas ideologiis, miTumetes saxelmwifo ideologiis<br />

Selaxuli da usiamovno asociaciebis aRmZvreli cneba<br />

davukavSiroT. es cneba ar esadageba erovnuli TviT-<br />

Segnebis aRdgena-ganaxlebas, imis gaazrebas, rom humanizmi<br />

Cveni erovnuli msoflgagebis birTvia, rom Cveni<br />

ideali humanuri, pirovnebis primatis damamkvidrebeli<br />

qarTuli sazogadoeba da saxelmwifoa. dRes am ideals<br />

tragikulad varT daSorebuli.<br />

humanizmis xelaxali aRmoCena dasavluri faseulobebis<br />

damkvidrebasac niSnavs, radgan igi Cvens erovnul<br />

msoflmxedvelobasac udevs safuZvlad da dasavlursac.<br />

Cven imdenad SevinarCunebT TviTmyofad nacionalur<br />

sulier wyobas, ramdenadac SevZlebT humanizmis<br />

aRorZinebas da Tu aseTi ram marTla moxdeba, imavdroulad<br />

es iqneba dasavleTTan namdvili, siRrmiseuli da<br />

ara zedapiruli daaxloeba.<br />

1998<br />

346


ilias formula Cvens droSi<br />

dasavluri liberalizmi dRes faqtobrivad dasavleli<br />

xalxebis, pirvel rigSi amerikelebis nacionalizmia,<br />

anu liberaluri ideologia aris maTi erovnul-saxelmwifoebrivi<br />

interesebis realizebis moqnili<br />

da efeqtiani saSualeba. es ideologia SesaZlebelia<br />

qarTuli nacionalizmis formadac vaqcioT, misi meSveobiT<br />

Cveni saxelmwifo da kultura ganvaviTaroT. es<br />

iqneba Tanamedrove sinamdvilis konteqstSi ilia Wav-<br />

WavaZis mier `aCrdilSi~ formulirebuli ideis xorc-<br />

Sesxma: `vidre Ze Seni ar gaikvlevs zogad cxovrebas da<br />

mcnebis naTliT ze-aRzidul, amaRlebuli WkviT ar<br />

gansWvritavs sazogado cxovrebis denas, im dromde igi<br />

uimedo, Sewuxebuli, uqmisa drtvinviT, guliswviTa<br />

mware cremls daRvris...~. saqarTvelos xsna, ilia<br />

WavWavaZis azriT, is aris, rom misi moZraoba daemTxves<br />

msoflios ganviTarebis gezs _ `sazogado cxovrebis<br />

denas~, rom qarTvelebma gaiazron, ra aris kacobriobis<br />

yofierebaSi perspeqtivis mqone, progresuli da mas<br />

daukavSiron Tavisi bedi.<br />

`mcnebis naTeli~, romelzec ilia laparakobs, Semmecnebeli<br />

gonebis sinaTlea, upirvelesad ki mkafio,<br />

myari qristianuli moraluri cnobiereba da principebia,<br />

qristianuli humanuri zneobaa _ ilia WavWavaZis<br />

formulaSi Cveni qveynis modernizebis aucilebloba<br />

SeTavsebulia qarTuli kulturis tradiciuli sayrdenis<br />

SenarCunebis aucileblobasTan.<br />

amgvari sinTezis ganxorcieleba saqarTvelos istoriis<br />

axlandel etapzec aqtualuria. liberaluri<br />

demokratiis da kapitalizmis Tanmdevi Warbi pragmatizmi<br />

da individualizmi, masobrivi kulturis moZaleba<br />

da cxovrebis stilis vulgarizacia qristianulma<br />

humanizmma SeiZleba gaawonasworos. igi amkvidrebs<br />

materialuri faseulobebis mimarT sulier faseulobaTa<br />

arsebiT upiratesobas, zneobriv momTxovnelobas<br />

pirvel rigSi sakuTari Tavis da ara sxvebis mimarT,<br />

adamianis Rirsebis pativiscemis da adamianisadmi gu-<br />

347


lisxmierebis atmosferos... yovelive es dRes saqarTvelos<br />

ise Wirdeba, rogorc, SesaZloa, arasdros<br />

daWirvebia.<br />

liberalizmi amJamad kosmopolitizmis gamovlinebad<br />

warmogvidgeba. Tavidan qristianobis kosmopoliturobac<br />

ufro TvalsaCino iyo, miTumetes warmarTul<br />

`nacionalistur~ religiur kultebTan SedarebiT,<br />

magram amis miuxedavad man CvenSi (cxadia, sxvaganac)<br />

erovnuli Seferiloba miiRo da Cveni erovnuli TviTmyofadobis<br />

gamokveTas da dacvas emsaxura. erovnul<br />

niadagze aseTive adaptireba unda ganicados liberalurma<br />

demokratiamac.<br />

primitivizebuli, Sinaganad mwiri kosmopolitizmis<br />

yvelaze energiuli damnergavi masobrivi kulturaa.<br />

mas upirvelesad srulfasovani literatura da<br />

xelovneba SeiZleba daupirispirdes, romelic bunebrivad<br />

aris erovnulic da universaluric, romelSic<br />

eris da kacobriobis sulieri mTlianobaa gacxadebuli.<br />

oRond am dapirispirebis Sedegi socialur cxovrebaSi<br />

sagrZnobi da xelSesaxebi maSin iqneba, Tu saxelmwifo<br />

ganaxorcielebs utyuar eTikur da esTetikur<br />

faseulobaTa dasamkvidreblad da surogatebis<br />

mRvrie nakadis Sesasusteblad mimarTul kulturul<br />

politikas.<br />

348<br />

2001

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!