musikaluri redaqtori - Ganatleba
musikaluri redaqtori - Ganatleba musikaluri redaqtori - Ganatleba
maia oTiaSvili irina miqaZe mzis sxivi musikaSi VII `wyarosTvali~ Tbilisi, 2009 weli 1
- Page 2 and 3: 2 SemoqmedebiTi jgufi: avtori da jg
- Page 4 and 5: gakveTili 1-2 musikis warmoSoba mso
- Page 6 and 7: gakveTili 3 musika, rogorc sinkretu
- Page 8 and 9: gakveTili 4-5 olivie mesiani (1908
- Page 10 and 11: gakveTili 6-7 teqsti da musika inol
- Page 12 and 13: injaos patara qandakebebi. yazbegi
- Page 14 and 15: gakveTili 10 xevsuruli Tojina lurji
- Page 16 and 17: do-dan do-mde erTmaneTis miyolebiT
- Page 18 and 19: gakveTili 14 faraoni tutanhamoni eg
- Page 20 and 21: gakveTili 15 juzepe verdi (1813-190
- Page 22 and 23: klaviatura fortepianoze TeTri da Sa
- Page 24 and 25: gakveTili 18 wina gakveTilebze bevr
- Page 26 and 27: samxmovaneba sami bgerisagan Semdga
- Page 28 and 29: gakveTili 20-21 28 Jingle Bell Rock
- Page 30: gakveTili 23 qnari egviptis msgavsa
maia oTiaSvili irina miqaZe<br />
mzis sxivi<br />
musikaSi<br />
VII<br />
`wyarosTvali~<br />
Tbilisi, 2009 weli<br />
1
2<br />
SemoqmedebiTi jgufi:<br />
avtori da jgufis xelmZRvaneli - maia oTiaSvili<br />
avtori - irina miqaZe<br />
eTnomusikosi - marina xuxunaiSvili<br />
<strong>musikaluri</strong> <strong>redaqtori</strong> - nana RvinianiZe<br />
literaturuli <strong>redaqtori</strong> - Tamar faSaliSvili<br />
mxatvar-dizainerebi:<br />
TinaTin mRebriSvili<br />
rati Tordia<br />
kompiuteruli uzrunvelyofa:<br />
marina javaxiSvili<br />
mixeil vawaZe<br />
revaz tatiSvili<br />
damkabadonebeli<br />
rati Tordia<br />
fonogramebis avtorebi:<br />
mixeil vawaZe<br />
levan mizandari<br />
audio reJisorebi:<br />
mixeil vawaZe<br />
mixeil kilosaniZe<br />
`wyarosTvali~<br />
tel: 74 63 69; 27 30 73;<br />
8(99) 76 10 39; 8(99) 30 16 84<br />
el-fosta: tskarostvali@gmail.com<br />
ISBN:<br />
© `wyarosTvali~ 2009<br />
© maia oTiaSvili
Sesavali<br />
dasrulda dawyebiTi skolis meeqvse weli. Tqven ukve meSvide klasSi xarT. am<br />
eqvsi wlis ganmavlobaSi Zalian bevri vimogzaureT, mravali simRera Tu sacekvao<br />
melodia movismineT. SeviswavleT <strong>musikaluri</strong> anbani, gavecaniT gamoCenil kompozitorTa<br />
da SemsrulebelTa biografiasa da Semoqmedebas, cekviTa da simReriT moviareT<br />
saqarTvelos kuTxeebi. ho, damaviwyda, ramdeni vxateT da vaferadeT Cvens samuSao<br />
rveulebSi! gavecaniT xalxur da klasikur sakravebs, simfoniur orkestrs da mis<br />
Semadgenlobas.<br />
rac ki ram saukeTeso Seqmnila musikalur xelovnebaSi, TiTqmis yvelafers<br />
SevexeT da movismineT.<br />
es yvelaferi warsulSi iyo, axla ki Tavidan daviwyoT - im droidan, rodesac<br />
adamians jer kidev pirvelyofili erqva...<br />
3
gakveTili 1-2<br />
musikis warmoSoba<br />
msoflio xalxTa xelovneba aTaswleulebs iTvlis. daaxloebiT 40 aTasi wlis<br />
winaT gonier adamians survili gauCnda Tavisi grZnobebi da gancdebi xelovnebiT<br />
gamoexata. musika am xelovnebis ganuyofeli nawilia da misi istoriac kacobriobis<br />
istoriasTan erTad iwyeba.<br />
rodis da sad warmoiSva <strong>musikaluri</strong> xelovneba? _ adamianebi am kiTxvaze pasuxs<br />
uZvelesi droidan eZeben. SemorCenilia mravali legenda. uZvelesi drois Cinelebis<br />
azriT musika imperatorebma Seqmnes. Zveli berZnebi ki Tvlidnen, rom musika Rmer-<br />
Tis mier boZebuli udidesi niWia.<br />
musikis warmoSobis Sesaxeb mecnierebaSic sxvadasxva azri arsebobs. magaliTad,<br />
me-19-20 saukunis ingliseli filosofosi da fsiqologi spenseri ambobda, rom<br />
musika warmoiSva adamianis aRelvebuli metyvelebis intonaciebis safuZvelze, sxvadasxva<br />
emociebisa da grZnobebis - sixarulisa Tu mwuxarebis gancdisas xmis awevdawevasa<br />
Tu aCqareba-Senelebis procesSi. misi azriT, musikis upirvelesi da martivi<br />
forma iyo simRera. ingliseli bunebismetyveli Carlz darvini ki fiqrobda,<br />
rom musika nadir-frinvelTa sasiyvarulo Zaxilisgan Seiqmna. Tumca pirvelyofili<br />
adamianis primitiuli simRerac ki ufro metad iTvleba musikalur xelovnebad, vidre<br />
frinvelTa maradiuli simRera-galoba. bulbuli dRemde erTi da igive simReras<br />
asrulebs, xolo adamianis <strong>musikaluri</strong> Semoqmedeba mudmivad cvalebadia da vi-<br />
Tardeba. mxolod adamians SeuZlia gadmosces musikiis meSveobiT mravalferovani<br />
gancda, emocia, damokidebuleba gare samyarosadmi da swored es aris xelovnebis<br />
mTavari Tavisebureba.<br />
uZveles adamianTa musikis ZiriTadi mamoZravebeli<br />
Zala Tavidanve ritmi iyo, rac dakavSirebulia maT moZraobasTan,<br />
sunTqvasa da guliscemasTan, Sromasa da nadirobasTan,<br />
sirbilTan da rokvasTan. simReris dros adamianebi<br />
ritms gamoxatavdnen taSiT, fexis bakuniT. es iyo<br />
erTgvari simRera `TanxlebiT~, ris funqciasac SemdgomSi<br />
asrulebdnen pirveli <strong>musikaluri</strong> sakravebi: xis naWre-<br />
bi, brtyeli qvebi, niJarebi, Cxarunebi, xrialebi. maTi<br />
xmarebis ufleba Tavdapirvelad mxolod tomTa<br />
beladebsa da uxucesebs hqondaT. Semdeg, adamianma<br />
Zvlis da lerwmis totisgan pirveli salamuri, fleita Seqmna, mSvildis lari<br />
_ Cangisa da qnaris simad aqcia, xolo gaWimuli tyavisagan doli gaakeTa.<br />
4<br />
Zvlis sastvenebi<br />
nadirobis scena. afrika<br />
i.keWaymaZe. ,,antika’’<br />
Zvlis salamuri
Sesavali<br />
sityva solfejio warmodgeba ori notis: sol da fa saxelwodebidan. solfejios<br />
gakveTilebze gavimeorebT musikis ana-banas da bevr axals SeviswavliT.<br />
daviwyoT yvelaferi Tavidan:<br />
ramdeni noti gvaqvs musikaSi? .........................................................<br />
daasaxele da gaimRere notebi.<br />
ramdeni xazisgan Sedgeba sanoto sistema? ...................................<br />
notebi iwereba xazebze da xazebs Soris.<br />
romeli iwereba xazebze? ....................................................................<br />
romeli iwereba xazebs Soris? ..........................................................<br />
Svidi notisgan Semdgar bgeraTa rigs gama ewodeba. gama Sedgeba ori tetraqordisagan:<br />
qveda da zeda. tetraqordi berZnulad oTx sims niSnavs; tetra _ oTxi; chorde<br />
_ simi.<br />
qveda qveda<br />
zeda zeda<br />
ra aris piano? .........................................................................................<br />
ra aris forte? .........................................................................................<br />
gaimRere gama pianoze da forteze<br />
tr treli italiurad trell _ ori mocemuli mezobeli notis swrafi monacvleobiTi<br />
gameoreba, rakraki.<br />
fermato italiurad fermata _ niSnavs notis, pauzis an akordis droebiT gaCerebas da<br />
Sekavebas.<br />
diapazoni- berZnulad dia pason chordon - yvela simis gavliT _ adamianis xmis an <strong>musikaluri</strong><br />
sakravis bgeriTi moculoba. sxvadasxva simaRlis bgerebis erToblioba,<br />
romelic misawvdomia ama Tu im sakravis an xmisaTvis. diapazonis aRsaniSnavad<br />
sakmarisia yvelaze dabali da yvelaze maRali bgerebis dasaxeleba, romelic<br />
mocemul sakravs an adamianis xmas aqvs.<br />
5
gakveTili 3<br />
musika, rogorc sinkretuli xelovneba<br />
espaneTi _ uZvelesi<br />
kldis gamosaxuleba<br />
rogor JRerda pirvelyofil adamianTa musika? mecnierebs am<br />
kiTxvaze pasuxis povnaSi exmareba arqeologiuri masala, kldeebisa<br />
da gamoqvabulis kedlebze SemorCenili naxatebi, aseve dRevandeli<br />
veluri tomebis yofa-cxovrebaze dakvirveba da maTi Seswavla.<br />
aRmoCnda, rom uZvelesi musika keTilxmovanebiT ar gamoirCeoda.<br />
Tavdapirvelad is iyo didi diapazonis mqone qaosuri bgerebis<br />
rigi. Zvel adamianebs mudmivad esmodaT bunebis xmebi _ velur<br />
cxovelTa Zaxili, frinvelTa galoba, mwerebis bzuili, Weqa-quxilisa<br />
da wvimis xmebi. Tavidan isini usmendnen da baZavdnen am xmebs,<br />
mogvianebiT ki uamravi qaosuri bgeridan ufro keTilxmovani<br />
bgerebis garCevac iswavles.<br />
magaliTad, kubus tomis adamianebi TavianT gancdebs gamoxataven<br />
calkeuli damoukidebeli bgerebiT, xSirad baZaven Citebis galobas,<br />
xolo ceilonze mcxovrebi ganviTarebis ufro maRal safexurze md-<br />
gomi vedas tomis simRerebi 2-3 bgeris diapazonisaa da SedarebiT maRali donisaa.<br />
6<br />
`Taflis Segroveba~<br />
kubus tomis uZvelesi melodia _ kunZuli sumatra, indoeTi<br />
vedas tomis simRera _ ceiloni<br />
musika adamianTa yofa-cxovrebaSi uZvelesi droidanve gansakuTrebul rols<br />
TamaSobda. adamiani mReroda Sromis, brZolis, lxinis Tu mwuxarebis dros. mReroda<br />
iavnanas, mwyemsur simReras, icoda datireba. misi mravalferovani sacekvao<br />
moZraobebi sxvadasxva magiur ritualTan iyo dakavSirebuli. musika TamaSobebis<br />
aucilebeli Tanmxlebic iyo. uZvelesi adamianisTvis<br />
ganuyofeli iyo sityva, simRera da moZraoba. mecnierebma<br />
aseT formas sinkretuli xelovneba uwodes.<br />
sinkretizmi berZnuli sityvaa da gaerTianebas, daunawevreblobas<br />
niSnavs. sinkretuloba xelovnebis sawyisi<br />
etapia, saidanac droTa ganmavlobaSi masSi gaerTianebuli<br />
es formebi xelovnebis damoukidebel dargebad<br />
iqca: sityva _ poeziad, simRera _ musikalur xelovnebad<br />
da cekva _ qoreografiad.<br />
bunebis romeli xmebi gesmis Sens garSemo?<br />
bunebis romel xmebs mibaZavdi? - mibaZe xmiT, daxate an<br />
gaiTamaSe raime scena.<br />
SenTvis nacnob romel sakravs (salamuri, qnari, doli)<br />
gamoiyenebdi bunebis xmebis _ nakadulis rakrakis,<br />
Citebis galobis, Weqa-quxilis gamosaxatad?<br />
panis fleitebis `ansambli~ _<br />
solomonis kunZulebi, afrika<br />
_ daadgine TiToeuli tomis ,,simReris’’ diapazoni<br />
_ ramden bgeras moicavs?<br />
_ rogoria Seni xmis diapazoni?
qvis xanis Zvlis fleitebi da<br />
sastvenebi<br />
Cxaruna _ niJara<br />
arqauli qnari<br />
ueno salamuri _ samTavro<br />
uZvelesi <strong>musikaluri</strong> sakravi, romelic lublianaSi 1998<br />
wels aRmoaCines, Zvlis salamuria. es salamuri 43 000-82 000<br />
wlisaa. gakeTebulia gamoqvabulis daTvis TeZos Zvlisgan da 4 nasvreti aqvs.<br />
indielTa tomis wriuli cekva - pantomima niangis niRbebiT<br />
qvis dasartyami sakravebi _ CineTi<br />
roca pirvelyofil adamians nadiris `mojadoeba~ surda, moZraobebiT, cekviT,<br />
nadirobis scenebs imeorebda da Tan mReroda.<br />
7
gakveTili 4-5<br />
olivie mesiani<br />
(1908 - 1992)<br />
olivie mesiani me-20 saukunis erT-erTi udidesi<br />
frangi kompozitori, novatori xelovani da uaRresad<br />
ganaTlebuli adamiania. igi xelovnebaSi gakvalul<br />
gzebs ar misdevda da mudam axlis ZiebaSi iyo, cdilobda<br />
ganeaxlebina <strong>musikaluri</strong> ena. misi nawarmoebebi<br />
gamoirCeva uCveulo ritmebiT, ferebiTa da sxvadasxva<br />
sakravTa tembris SexamebiT. xSirad iyenebda egzotikur<br />
dasartyam sakravebs, aseve eleqtrosakravebsac.<br />
axalgazrdobidan misi<br />
STagonebis wyaro iyo religia,<br />
Zvelinduri filosofia<br />
da musika, induri ritmebi,<br />
egzotikuri qveynebis kultura,<br />
Citebis galoba, Tanamedrove<br />
olivie mesiani<br />
poezia. swavlobda Citebis galobas da maT `planetis<br />
udides musikosebad~ miiCnevda. Citebi mesianisTvis<br />
bunebis sulis asaxvaa. mesiani dauRalavad swavlobda - jer<br />
safrangeTis, Semdeg afrikis, aziis, amerikis frinvelebs.<br />
akvirdeboda maT qcevas, firze iwerda maT xmebs,<br />
SemoqmedebiTad amuSavebda. maT safuZvelze misi araerTi<br />
nawarmoebi Seiqmna. pirveli piesa iyo ,,Savi SaSvi’’ fleitisa da fortepianosaTvis<br />
(1952), Semdeg ,,Citebis gaRviZeba’’ fortepianosa da orkestrisTvis, ,,egzotikuri<br />
frinvelebi’’ fortepianosa da 18 sakravisTvis, 13 safortepiano piesisgan Semdgari<br />
cikli ,,frinvelebis katalogi’’. aq SevxvdebiT kldis lurj SaSvs, rux bus, tyis<br />
torolas da sxv.<br />
mesiani ambobda: `mZime da sevdian fiqrTa moZalebis Jams, sxva ra gza da<br />
gamosavali arsebobs, Tu ara miaxloeba frinvelTa galobasTan tyeSi, mindvrebSi,<br />
mTebsa Tu zRvis sanapiroze? CemTvis swored aq cocxlobs musika~<br />
o. mesiani - `frinvelTa katalogi~<br />
mousmine musikas da Seni STabeWdileba daxate an dawere.<br />
SenTvis nacnobi romeli sakravebi JRerda am nawarmoebSi?<br />
daajgufe sworad:<br />
_ rogor fiqrobT,xelovnebis romeli<br />
damoukidebeli dargebi warmoiqmneboda<br />
sinkretuli xelovnebidan?<br />
8<br />
moZraoba<br />
sityva<br />
simRera<br />
poezia<br />
<strong>musikaluri</strong> xelovneba<br />
qoreografia<br />
daxate Citebi
itmi<br />
xSirad pirvelyofili adamianebi ritmebs, rogorc garkveul signalebs,<br />
erTmaneTisaTvis sxvadasxava ambebis Sesatyobineblad iyenebdnen. yovel ritmul<br />
naxazs Tavisi mniSvneloba hqonda.dasartyam sakravebze Sesrulebuli es ritmebi Sor<br />
manZilze ismoda, erTi soflidan meoreSi gadadioda. aseTi,Zalze mravalferovani,<br />
maxvilgonivruli da Taviseburi ,,dolis telegrafi’’ dRemde gvxvdeba zogierT<br />
afrikul tomSi.sxvaTaSoris, es principi gamoiyena Tavis cnobil satelegrafo<br />
anbanSi amerikelma gamomgonebelma semuel morzem.<br />
taSiT da kakuniT gamoxateT ritmuli suraTi<br />
gaimRereT or xmaSi da taSiT gamoxateT ritmuli suraTi<br />
zoma 4 xSirad<br />
gamoisaxeba<br />
C simboloTi<br />
ritmi (berZn. rhytmos) niSnavs Tanazomiereba, simwyobres. musikaSi<br />
ritmi sxvadasxva grZliobis notebis Tanmimdevrobaa. ritmi<br />
<strong>musikaluri</strong> moZraobis safuZvelia. melodia ar arsebobs ritmis<br />
gareSe, ritmi ki melodiis gareSe SeiZleba arsebobdes.<br />
albaT ginaxavs filmebi an wagikiTxavs raime uZveles adamianTa<br />
cxovrebaze. SeTxze patara moTxroba Senc an gaagrZele ambavi: .....<br />
saRamoa. mamakacebi nadirobidan dabrundnen.nadavli imdenia,mTel<br />
toms eyofa. inTeba koconi, yvelani mis garSemo ikribebian. ismis musikis xma.......<br />
gamoiyene sityvebi: niJarebi, taSi,sastvenebi,niRabi,scena,monadire, ,,cxoveli’’,<br />
,,gaiTamaSes’’ .<br />
me-20 saukunis frangma mogzaurma da<br />
mecnierma alen geerbranma indiel tomebTan<br />
mogzaurobisas Tan waiRo volfgang<br />
amadeus mocartis musikis gramfirfita.<br />
amazonis junglebSi mcxovreb makiritares mkvidrebze am musikam<br />
gasaocari efeqti moaxdina, veluri adamianebi monusxulebi<br />
usmendnen musikas, maTi saxeebi gakvirvebas, netarebas da<br />
siamovnebas gamoxatavdnen erTdroulad. mogvianebiT am saocar<br />
movlenaze gerbranma filmic gadaiRo.<br />
v.a. mocarti - opera `jadosnuri fleita~,<br />
Ramis dedoflis aria<br />
am arias asrulebs qalis yvelaze maRali sasimRero xma, romelsac koloraturuli<br />
soprano ewodeba. igi sopranos nairsaxeobaa.<br />
qalTa xmebi. simaRlis mixedviT qalTa xmebi iyofa sam ZiriTad jgufad:<br />
1. maRali _ soprano 2. saSualo _ meco soprano 3. dabali _ alti<br />
4<br />
9
gakveTili 6-7<br />
teqsti da musika inola gurguliasi<br />
10<br />
adamiani<br />
nurafers metyvi, mimRere<br />
rom gamixde Tanaziari.<br />
nurafers metyvi, mimRere,<br />
sanam ar aris gviani.<br />
misamReri: pirvelad iyo simRera,<br />
galoba lamazxmiani<br />
da simRerisTvis Seiqmna adamiani.<br />
roca RimiliT miyurebs<br />
eg Tvalebi sandomiani<br />
sul Cemianad giguleb<br />
da guli damaqvs frTiani<br />
misamReri: meored iyo Rimili<br />
mziani, alersiani,<br />
da RimilisTvis Seiqmna adamiani.<br />
pirvelad iyo simRera,<br />
galoba lamazxmiani<br />
da RimilisTvis Siqmna<br />
da simRerisTvis Seiqmna<br />
da sikeTisTvis Seiqmna adamiani.<br />
inola<br />
`Cemi saxeli xSirad ucxouri hgoniaT. igi svanuri warmoSobisaa da bbiZaCems iZ Z aC aCC ems m sv svaneTSi an aneTSi n<br />
yofnisas amoukiTxavs qvaze mkrTali, Zlivs gasarCevi warwera, irinola, marinola.<br />
garkveviT mxolod inola ikiTxeboda. ase damarqves es saxeli ivlisis Takara dRes.<br />
mzeSi dabadebuls Tan damyva mzis usazRvro siyvaruli, mze CemTvis simboloa sinaTlis,<br />
sicocxlis, siyvarulis. amitomac vambob: Cemi feria yviTeli, feri mzisa da cxeli qviSisa~.<br />
inola gurgulia - kompozitori, momRerali, poeti - daibada 1929 wlis 25 ivliss.<br />
gaizarda Tbilisis Zvel ubanSi. yovel zafxuls samegrelos ulamazes sofel uCaSonaSi<br />
atarebda. bunebasTan,samyarosTan siaxlovem igi bavSvobidanve aamRera. gitaraze dakvra<br />
mamidam aswavla, xolo Congursa da fandurze- ZiZam. sevdisa Tu sixarulis gamomxatveli<br />
misTvis simRera da Svidsimiani gitara gaxda.<br />
<strong>musikaluri</strong> ganaTleba Tbilisis niWier bavSvTa aTwledSi miiRo. mReroda gundSi,<br />
werda leqsebs. universitetSi swavlis dros Tavis megobrebTan _ giuli daraxveliZesa da<br />
medea sixaruliZesTan erTad trio `samaiaSi~ mReroda. am periodSi daiwera misi ulamazesi<br />
simRerebi: `gitara~, `geli~, `sizmaria~, `Rimili minda~, `uSenod~ da sxv. aseve 15 sabavSvo<br />
simRera. inola gurgulias asze meti simRera Tavisave leqsebze aqvs amRerebuli. qarTuli<br />
sasimRero xelovnebis Sedevria inolas mier namReri daviT ToraZis romansi filmidan `dRe<br />
pirveli, dRe ukanaskneli~. misi bolo simReraa `adamiani~.<br />
inola gurgulia - `adamiani~, asrulebs vokaluri trio `harmonia~<br />
mousmine simReris minus fonogramas da imRere TviTon<br />
gansazRvre Sesrulebis ra formaa gamoyenebuli- gundi, kvarteti, solo, trio<br />
ras ewodeba trio?<br />
ansambli (ansamble) franguli sityvaa da niSnavs ,,erTad’’. musikaSi _<br />
SemsrulebelTa mcire raodenobisgan Semdgar jgufs. arsebobs vokaluri,<br />
instrumentuli da vokalur-instrumentuli ansamblebi.
cnobebi qarTuli musikis Sesaxeb<br />
TrialeTis vercxlis Tasi<br />
qarTuli xalxuri musika Zalian mdidari da mravalferovania.<br />
misi fesvebi Soreul warsulSi iRebs saTaves.<br />
amas adasturebs mecnierebisa da xelovnebis sxvadasxva<br />
dargi: istoria, arqeologia, mxatvroba, literatura,<br />
eTnografia. sainteresoa uZvelesi arqeologiuri<br />
gaTxrebis dros napovni nivTebi.<br />
1930wels mcxeTaSi samTavros dedaTa monastris<br />
teritoriaze Catarebuli gaTxrebis dros erT-erT samarxSi<br />
aRmoaCines gedis wvivis Zvlisgan damzadebuli<br />
patara ueno salamuri. salamurze 3 Tvalia amoWrili<br />
da masSi Cabervisas 4 bgera JRers. salamuri, savaraudod,<br />
patara mwyemsi biWis saflavSi iyo damarxuli. igi<br />
Zv.w.aR XV-XVIIIs.s-iT daTariRda da dRes s.janaSias sax-<br />
elobis erovnul muzeumSi inaxeba.<br />
sainteresoa yazbegSi aRmoCenili uZvelesi simebiani sakravebis _qnaris,<br />
Cangis gamosaxulebebi (Zv.w.aR XI-Xs) aseve `yazbegis ganZad” wodebuli brinjaos<br />
patara qandakebebi, kacunebi, romelTac xelSi <strong>musikaluri</strong> sakravebi<br />
uWiravT (Zv.w.aR VII_VIs.s).<br />
arqeologebma TrialeTis gaTxrebis dros aRmoaCines vercxlis Tasi<br />
(Zv.w.aR II aTaswleulis Sua periodi), romelzec gamosaxulni arian ferxulSi<br />
Cabmuli adamianebi. msgavsi saferxulo wyoba ramdenime saferxulo simRera-<br />
Sia SemorCenili.<br />
saferxulo cekvaa<br />
aseve gamosaxuli<br />
samTavros brin-<br />
jaos sartyelze<br />
(Zv.w.aR VIII-VII s.s).<br />
yvelaze Zveli werilobiTi cnoba qarTuli simReris Sesaxeb asureTis<br />
mefe sargons ekuTvnis (Zv.w.aR 714w.) igi wers, rom qarTveluri tomebi Sromis<br />
dros `mxiarul simRerebs~ mRerian. ai, ras gviambobs berZeni istorikosi<br />
qsenofonte (Zv.w.aR V-VIs.s) qarTvelTa Soreuli winaprebis, mosinikebis Sesaxeb:<br />
`saocari xalxia mosinikebi, brZolisa da laSqrobis win jer mRerian da<br />
cekvaven. mas Semdeg ki rac gamwkrivdebian, erTi maTgani iwyebs, xolo yvela<br />
danarCeni mReriT ritmulad miabijebs.” brZolis dasasruls ki mosinikebi<br />
`gansakuTrebuli yaidis cekva-simRerebs” asrulebdnen.<br />
brinjaos patara qandakebebi. yazbegi<br />
brinjaos sartyeli. nadirobis scena _ samTavro<br />
gakveTili 8-9<br />
11
injaos patara qandakebebi. yazbegi<br />
istoriuli da literaturuli nawarmoebebidan<br />
irkveva, rom qarTvelebs musika Tan axldaT nadirobisa<br />
da Sromis dros, omsa Tu qorwilSi, glovasa<br />
Tu saxalxo dResaswaulebze. SemorCenilia adamianis<br />
xmebisa da sakravTa aRmniSvneli bevri termini,<br />
rac qarTuli <strong>musikaluri</strong> azrovnebis ganviTarebis<br />
maRali donis maniSnebelia. aseTi cnobebi xSirad<br />
gvxvdeba SoTa rusTavelis `vefxistyaosanSi”. amis<br />
erT-erTi nimuSia Semdegi strofi:<br />
`avTandil jda marto sawols, ecva oden marT perangi,<br />
i m R e r d a da ixarebda, wina edga erTi C a n g i .”<br />
XVII da XVIIIs-is qarTveli poeti-mefeebis arCil II-is, vaxtang VI-is, Teimuraz II-is<br />
literaturul nawarmoebebSi Semonaxulia im periodis musikalur kulturasTan<br />
dakavSirebuli araerTi saintereso ambavi Tu wes-Cveuleba.<br />
cnobili qarTveli poeti daviT guramiSvili `qarTvel mefeTa gvartomobis ambavSi”<br />
xatovnad, <strong>musikaluri</strong> terminebis gamoyenebiT aRwers mefe-poetTa Sesrulebul<br />
mReras:<br />
`SoTa m R e r s, mefe Teimuraz,<br />
arCil m o s Z a x i s Zmureba,<br />
mesakrave.<br />
Tixis qandakeba.<br />
ufliscixe<br />
Zv.w. VI s.<br />
mefe vaxtang da iakob<br />
maRla z i l s mietkbureba.<br />
begTabeg, nodar, oTari,<br />
onana b a n s eubneba.”<br />
musikosi CangiT.<br />
brinjaos qandakeba.<br />
yazbegi.<br />
Zv.w. VII-VI s.<br />
<strong>musikaluri</strong> terminebi mravlad gvxvdeba sulxan-saba orbelianis leqsikon-<br />
Sic. musikas qarTulad saxioba hqvia. saxioba _ `ese ars musika mwyobri ZalTa da<br />
sakravTani da xmoaneba tkbili, galoba Tu simRera~ - ganmartavs sulxan-saba.<br />
mcxeTaSi, sveticxovlis taZris samxreT kedlis freskaze gamosaxulia 21 mocekvave<br />
qali, momReralTa da mesakraveTa mwyobri, romlebic saferxulo sanaxaobaSi<br />
iReben monawileobas.<br />
qarTuli musikis mecnieruli Seswavla XIX s-dan iwyeba. dReisaTvis TbilisSi<br />
xSirad tardeba msoflio mravalxmianobis sakiTxebisadmi miZRvnili saerTaSoriso<br />
simpoziumebi, romlebSic monawileoben qarTuli xalxuri SemoqmedebiT dainteresebuli<br />
sxvadasxva qveynis musikosebi. uamrav qveyanaSi (inglisi, safrangeTi, aSS,<br />
iaponia, avstralia da sxv.) arsebobs qarTuli simReris Semswavleli jgufebi. 2001<br />
wels iuneskom qarTuli tradiciuli mravalxmianoba msoflios aramaterialuri<br />
kulturis Sedevrad aRiara. kosmosSi gagzavnil musikalur SedevrTa Soris ki erTerTi<br />
qarTuli `Cakruloa~.<br />
ueno salamuris Canaweri.<br />
ueno salamuri _ samTavro<br />
cnobilia, rom salamuri saqarTveloSi uZvelesi droidan arsebobs. salamurze<br />
ukravdnen cxvris Segrovebis da garekvis dros, RamiT ki mwyemsi salamuriT Tavs<br />
ifxizlebda da irTobda.<br />
12
<strong>musikaluri</strong> testi<br />
daasaxele da daasrule sakravebi<br />
... musikis samkurnalo Zalas bevri Zveli xalxi lxi aRiarebda.<br />
musikiT mkurnaloba dResacaa SenarCunebuli li bevr<br />
pirvelyofil xalxebTan.<br />
... avstraliis aborigenebis mkurnalis samedicino dicino<br />
instrumentebSi musikalur sakravebsac SexvdebodiT. eqims salamurebis rebis mTeli<br />
nakrebi hqonda, TiToeul maTgans, eqimis azriT, ama Tu im avadmyofobis obis damarcxeba<br />
SeeZlo.<br />
13
gakveTili 10<br />
xevsuruli Tojina<br />
lurji sufra sufra mTiuleTidan<br />
saqarTvelos kuTxeebis<br />
<strong>musikaluri</strong> kultura<br />
Cven jer kidev pirvel klasSi gavicaniT saqarTvelos ruka da SeviyvareT<br />
misi kuTxeebi. bevri simRera movismineT, bevri vimRereT,<br />
viTamaSeT, vicekveT da ferxulic CavabiT. saqarTveloSi 16 kuTxea.<br />
gavixsenoT isini: qarTli, kaxeTi, imereTi, guria, samegrelo, raWa,<br />
svaneTi, fSavi, TuSeTi, xevi... kidev erTxel `moviaroT saqarTvelo<br />
simReriT~, ufro kargad gaverkveT aRmosavleT da dasavleT saqarTvelos<br />
musikalur kulturaSi, vnaxoT, riT gansxvavdebian isini erTmaneTisagan.<br />
viciT rom saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi sxvadasxva<br />
kiloze anu dialeqtze saubroben. asea musikaSic_yvela kuTxes Tavisi<br />
damaxasiaTebeli <strong>musikaluri</strong> dialeqti anu kilo aqvs. saqarTvelos<br />
yvela kuTxis <strong>musikaluri</strong> ena saerTo qarTul fuZes emyareba.<br />
saqarTvelos sxvadasxva kuTxeebis musikis Seswavlas aRmosavleT saqarTvelos<br />
mTianeTiT daviwyebT. esenia: xevsureTi, fSavi, TuSeTi, mTiuleTi, xevi, gudamayari.<br />
aRmosavleT saqarTvelos mTianeTi<br />
aRmosavleT saqarTvelos mTis kuTxeebs bevri saerTo aqvT. rTuli reliefi,<br />
mkacri cxovrebis wesi da amindi did gavlenas axdenda<br />
mTielebis udrek xasiaTze. gansakuTrebuli pativiscemiT<br />
sargeblobdnen mTieli vaJkacebi mterTan gamoCenili<br />
vaJkacobis gamo. maTi gmiruli brZola xalxur leqsebsa<br />
da simRerebSic aisaxa.<br />
mTielebs gansakuTrebiT uyvarT poezia _ Sairi,<br />
galeqseba, kafia, rac leqsis TqmaSi Sejibrebas niSnavs.<br />
aRsaniSnavia, rom mTielTa xalxuri musika ganviTarebis<br />
doniT bevrad CamorCeba maT xalxur poezias.<br />
mTaSi dRemde SemorCenilia uZvelesi qristianulwarmarTuli<br />
dResaswaulebi. mTielebi ikribebodnen<br />
Satili<br />
xatobebze_salocavebis pativsacemad. moixseniebdnen RmerTs, wmindanebs, dailocebodnen.<br />
Semdeg ilxendnen.. svamdnen TavianT gamoxdil luds, arays, mRerodnen,<br />
imarTeboda cekva-TamaSi. xevsureTSi pativs miagebdnen gudanis, xaxmatis jvrebs.<br />
fSavSi _ laSaris, Tamaris jvars da a.S.<br />
aRmosavleT saqarTvelos mTaSi Tems saTaveSi xevisberi edga.<br />
igi didi avtoritetiT sargeblobda xalxSi. mas `laSqarT Tavadobac”<br />
evaleboda da saero saqmeebic.<br />
mTis xalxi Zalzed stumarTmoyvarea. SeiZleba iTqvas, rom aq<br />
stumris kulti iyo yovelTvis, rac kargad aisaxa vaJa-fSavelas<br />
`stumar-maspinZelSi~.<br />
gaWirvebaSi Cavardnil ojaxs yvela unda daxmareboda. xevsureTSi<br />
amas `oCxari” ewodeboda. gavrcelebuli iyo Zmadnaficobis<br />
wesi.<br />
14<br />
`sacevao~ salamurze
xevsureTi<br />
xevsureTis xevsureT soflebi mdinare aragvis xeobaSi,<br />
kavk kavkasionis mTis kalTebzea Sefenili. xe-<br />
vs vsureTi gamorCeuli kuTxea Tavisi<br />
yofiTa da kulturiT. aq zamTari<br />
adre iwyeboda da Zalian mkacri iyo,<br />
gzebi iketeboda, mimosvla Wirda.<br />
karCaketilma cxovrebam ganapiroba<br />
is faqti, rom xevsurebma bolo dromde Semoinaxes<br />
uZvelesi tradiciebi, maT Soris <strong>musikaluri</strong>c.<br />
xevsuri qalebi xelsaqmis didostatebi arian. ulamazesia<br />
maTi naqsovi fardagebi, windebi, xurjinebi. xevsurul<br />
tansacmels talavari ewodeba, romlis gulispirsa<br />
xevsuruli<br />
da kalTis napirebze xat-jvrebia amoqarguli.<br />
fanduri<br />
xevsurebi uniWieresi moleqseebi arian. galeqseba,<br />
anu leqsis TqmaSi Sejibri aq Zveli wesia. sainteresoa `SemRernebis”<br />
tradiciac. `simReras” Tavisi melodia aqvs da sagmiro saq-<br />
meebs leqsad gviambobs.<br />
`SemRernebis” dros ori solisti erTma- erTmaneTs<br />
enacvleba. jer erTi mReris leqss, Sem-<br />
deg meore bans eubneba.<br />
xevsuruli musika martivia. igi ZiriTadad erTxmiania,<br />
Tumca gvxvdeba orxmianobac. xevsuri mamakaci<br />
mReris xmamaRla, TiTqmis yviriliT. simRera metyvelebas<br />
hgavs, anu xevsuri laparakiT - reCitativiT<br />
amRerebs leqss. amitomaa albaT, rom igi simReras Tqmas<br />
uwodebs _ `simReras vityvio.” melodia naklebad<br />
ganviTarebulia. iwyeba maRali bgeridan da dacurebiT<br />
Camodis dabla. xmis dacurebas glisando ewodeba.<br />
xevsuruli saweso ferxulebi miTologiur gadmocemebze,<br />
istoriul gmirebze, RvTaebebze mogviTxro-<br />
xevsurebi<br />
ben. ferxulebi erTi an ori gundis monacvleobiT sruldeba. sagundo Sesrulebis<br />
aseT formas,roca ori gundi monacvleobiT mReris, antifonuri<br />
simRera ewodeba.<br />
xevsurebSi Zalze gavrcelebulia `TiToobiT<br />
mRera”, anu solo Sesruleba: xSirad is xevsuruli<br />
fanduris TanxlebiT imRereba, romelic Cveulebrivze<br />
ufro didia da mxolod ori simi aqvs.<br />
xevsureTSi gavrcelebulia sakulto,<br />
saweso, sagmiro, Sromis simRerebi, akvnis<br />
xevsuri gogona<br />
sadRvebeliT nanebi, tirilebi_samgloviaro simRerebi.<br />
gayofilia mamakacTa da qalTa simRera. qalTa<br />
repertuarSi ZiriTadad nanebi da samgloviaro simRerebi Sedis.<br />
isini ufro melodiuri da daxvewilia, vidre mamakacebis simRera.<br />
xevsuruli xevsuruli winda<br />
reCitativi - recitare - italiuri sityvaa da niSnavs<br />
laparaks, musikaSi ki laparakTan miaxloebul simReras.<br />
glisando-glissando-italiuri sityvaa da srials niSnavs.<br />
adamianis xmiT da <strong>musikaluri</strong> sakraviT bgeris Sesrulebis xerxi,<br />
romelic iZleva feradovan, ,,dacurebul’’ gadasvlas bgeridan bgeraze. sanoto CanawerSi aRiniSneba<br />
talRiseburi xaziT ganapira bgerebs Soris.<br />
`ferxisuli~<br />
gakveTili 11<br />
15
do-dan do-mde erTmaneTis miyolebiT Sesrulebul mwyobr bgeraTrigs Cven gamas<br />
vuwodebT. aseTive wesiT SegviZlia avagoT gamebi ,,re’’- dan, ,,mi’’-dan da a.S. vnaxavT,<br />
rom miviRebT sxvadasxva elferis bgeraTrigebs.am gansxvavebul, mravalferovan<br />
gamebs kiloebi, tonalobebi ewodebaT. ,,do’’-dan agebul gamas sxvagvarad do<br />
maJorsac uwodeben. maJori franguli sityvaa da dids, mtkices niSnavs. musikaSi<br />
maJorul gamas mxiaruli da naTeli xmovaneba aqvs.<br />
_ axla do maJoris bgerebi gavaormagoT da es intonaciuri savarjiSo jer<br />
SevasruloT legatoze da Semdeg stakatoze taSis ayolebiT.<br />
ritmul-intonaciuri savarjiSo:<br />
taSiT da kakuniT gamoxateT<br />
ritmuli suraTi.<br />
daasaxele taqtis zoma<br />
gamoicani ra simReraa . . .<br />
daiTvale taqtebi, daasaxele notebi, daadgine notebis grZlioba da taqtis zoma.<br />
16<br />
do-maJori<br />
gaimRere Semdeg bgeraTa rigi aRmavali da daRmavali mimarTulebiT:<br />
daasaxeleT, ra grZliobis notebia<br />
gaixsene, ra aris legato? ra aris stakato?<br />
s i a x l e<br />
sol naxevari grZliobis notia.<br />
wertili ki nots mis naxevar<br />
grZliobas umatebs.<br />
ra grZliobiT gaaxangrZliva<br />
wertilma es noti? . . . . . . . . . .<br />
antifoni-anti (sapirispiro) da phone (xma, bgera) - berZnuli sityvaa<br />
da niSnavs simReras, romelsac monacvleobiT asrulebs ori gundi.
maia wyneTelis simRera<br />
diliT rad giyvars torolav stvena,<br />
vis emalebi netavi,<br />
maswavle Seni lamazi ena,<br />
rada xar gaubedavi?<br />
misamReri:<br />
heri, heri, heri, heri,<br />
Seni eSxiT meca vmReri,<br />
meca vmReri ase mali-mal,<br />
leqsi TiTo-orolao,<br />
mec maswavle torolao,<br />
mec SensaviT kentad davdivar.<br />
Seni simRera gahyveba maSin<br />
frTamali qaris qrolasa.<br />
mzeo amodi, amodi, mzeo,<br />
nu efarebi gorasa.<br />
misamReri: heri, heri...<br />
torolav, kentad jobia frena,<br />
saxlSi jabanis yolasa,<br />
mzeo, amodi, amodi, mzeo,<br />
nu uef efarebi e gorasa.<br />
musika sulxan cincaZis<br />
teqsti petre gruzinskisa<br />
gakveTili 12-13<br />
kadri kinofilmidan<br />
`maia wyneTeli~<br />
sulxan cincaZe - `maia wyneTelis simRera~<br />
mousmine minus fonogramas da Seasrule TviTon<br />
sulxan cincaZe meoce saukunis cnobili qarTveli kompozitoria.<br />
mas dawerili aqvs opera `gandegili~, baletebi `demoni~, `dali<br />
da monadire~ simfoniebi, koncertebi da piesebi sxvadasxa<br />
instrumentebisaTvis.mas ekuTvnis musika Zveli qarTuli<br />
filmebisaTvis:“abezara”, “WriWina”, “maia wyneTeli”, “Tojinebi<br />
icinian”, “baSi aCuki~, `jariskacis mama~. mis mravalferovan<br />
SemoqmedebaSi gansakuTrebuli adgili sakvarteto Janrs eTmoba.<br />
popularulia cincaZis sakvarteto miniaturebi, romelTa<br />
umravlesoba xalxur Temebzea Seqmnili: lale~, `indi-mindi,~<br />
`urmuli~, `saWidao~, `mwyemsuri~da sxva. mis miniaturebs saqarTvelos<br />
saxelmwifo kvarteti asrulebs. es koleqtivi dRes<br />
sulxan cincaZis saxelobisaa. wlebis manZilze<br />
sulxan cincaZe iyo Tbilisis vano sarajiSvilis<br />
saxelobis saxelmwifo konservatoriis reqtori.<br />
saqarTvelos saxelmwifo<br />
simebiani kvarteti<br />
miniatura - miniature italiuri<br />
sityvaa da niSnavs mcires.<br />
musikaSi esaa patara piesa.<br />
daasaxele simebiani kvartetis sakravebi
gakveTili 14<br />
faraoni tutanhamoni<br />
egvipte uZveles civilizaciaTagan erT-erTi<br />
yvelaze Zlevamosili da idumalebiT aRsavse<br />
qveyanaa. egviptelTa xelovneba mimzidveli da<br />
momajadoebelia. aTaswleulTa win Seqmnili<br />
grandiozuli piramidebi da uzarmazari kldisgan<br />
nakveTi sfinqsi-Tanamedrove egviptis erTgvari<br />
`savizito baraTia~. Zveli egviptelebi ganTqmulni<br />
iyvnen kedlis ferweriT, minisa da oqros SesaniSnavi<br />
nakeTobebiT. pirvelad egvipteSi Seiqmna uzarmazari<br />
qandakeba-obeliskebi. egvipteSi Caeyara safuZveli<br />
mecnierebis sxvadasxva dargebs.<br />
eristosfenem Zv.w. 230 wels pirvelad gazoma<br />
manZili qalaqebs aleqsandriasa da asuans Soris,<br />
Semdeg ki dedamiwis zomebic gansazRvra. ptolmeusma<br />
ki kartografias Cauyara safuZveli.<br />
Zvelegvipturi literatura Cvenamde<br />
ieroglifebis saxiTaa moRweuli. Zvelegvipturi<br />
poeziis nimuSebidan aRsaniSnavia `piramidebis teqstebi~, `gardacvlilTa wigni~,<br />
`arfistis simRera~ egviptelebi maT papirusebze werdnen, xolo mokle warwerebs<br />
qvaze kveTdnen.<br />
egviptis uZvelesi <strong>musikaluri</strong><br />
kultura saTaves Zv.w.-is IV-III<br />
aTaswleulebidan iRebs,anu mas 5000<br />
wliani istoria aqvs. SemorCenili<br />
uZvelesi sakravebi, bareliefebi, WurWlis<br />
moxatulobani, saxviTi xelovnebis<br />
nimuSebi, literaturuli wyaroebi,<br />
simReraTa da sagalobelTa teqstebi, Zvel<br />
berZen da romael istorikosTa Canawerebi<br />
18<br />
egvipte<br />
naxati papirusze<br />
adastureben, rom Zvel egvipteSi <strong>musikaluri</strong><br />
xelovneba maRali donis iyo da mas didad<br />
afasebdnen. egviptis taZrebSi, faraonebisa<br />
da didebulebis samarxebSi, reliefebsa da<br />
freskebze, momRerlebisa da musikosebis uamravi<br />
gamosaxuleba gvxvdeba. maTze asaxuli musikosebi<br />
sxvadasxva sakravebze ukraven. maT Sorisaa arfa,<br />
fleita, barbiTi da sxv sxvadasxvagvari xv<br />
dasartyami<br />
sakravi. SemorCenili<br />
SemorCenilia li aseve mocekvaveTa<br />
figurebi.<br />
musika egvipteSi Ta Tan axlda samiwaTmoqmedo<br />
saqmianobas, momRerle<br />
momRerlebi arTobdnen nilosze<br />
naviT mocuraveebs,<br />
xolo mesayvireebi da<br />
me medo medoleebi do d leebi amxnevebdnen<br />
mebrZolebs. musika Tan<br />
sd sdev sdevda ev e da d aseve sacekva sacekvao moZraobebs, sxvadasxva<br />
ri ritu ritualebs tu tual aleb e s sasax sasaxleebsa Tu taZrebSi. amave<br />
dr ddros, os os, musik musika garTobis saSualebac<br />
iy iyo,<br />
o, risi ddasturicaa<br />
Tavad musikis<br />
eg eegvipturi vi vipt ptu saxelwodeba `hi~ (`xi~),<br />
ra rrac c si siamovnebas niSnavs.<br />
ccnobilia,<br />
rom adreul<br />
pe pperiodSi, r<br />
aRmosavleTis
sxva xalxebis msgavsad, egviptur musikasac<br />
sinkretuli xasiaTi hqonda. aq gavrcelebuli iyo<br />
erTxmianoba, Semdeg ki primitiuli orxmianobac<br />
gaCnda. sruldeboda solo simRerebi da sagundo<br />
musikac. solo simRerebi sxvadasxva sakravis<br />
TanxlebiT sruldeboda, xolo sagundo musikas<br />
gundi unisonSi asrulebda (unisoni erTi da imave simaRlis<br />
ori an meti xmis erTdrouli JReradobaa). gavrcelebuli<br />
iyo sagundo Sesrulebis sxvadasxva forma. sagundo<br />
musikas xan erTi gundi asrulebda, xan ki ori gundi<br />
monacvleobiT. zogjer ki solisti da gundi enacvleboda erTmaneTs.<br />
Zvel egvipteSi xSirad ewyoboda saxalxo dResaswaulebi.<br />
gavrcelebuli iyo xalxuri Semoqmedeba da profesiuli musikac.<br />
profesionali musikosebi sakulto da saero musikas qmnidnen.<br />
gansakuTrebiT mniSvnelovani iyo e.w. misteriebi _ musikalur-dramatuli<br />
warmodgenebi,isini eZRvneboda RmerTebs osiriss,, izidasa da totis,<br />
romlebic <strong>musikaluri</strong> xelovnebis<br />
Semqmnelebad iTvlebodnen. misteriebis<br />
yvelaze popularuli Tema iyo Txroba<br />
osirisis sikvdilisa da mkvdreTiT<br />
aRdgomis Sesaxeb (osirisi _ bunebis<br />
Semqmneli Zalebisa da imqveyniuri<br />
samyaros RmerTia). taZrebSi Sesrulebuli<br />
misteriebi sagundo iyo, xolo faraonebisa<br />
da didgvarovnebis sasaxleebSi gamarTul<br />
RvTaebebisadmi miZRvnil warmodgenebSi<br />
osirisi da izida<br />
aleqsandriis leq d biblioTeka<br />
didi adgili ekava cekvebsa da<br />
instrumentul musikas.<br />
verdi - opera `aida~. scena nilosTan<br />
brma musikosi arfiT<br />
egviptis dedaqalaqi kairo _ `aTasi monastrisa~ da `aRmosavleTis<br />
karibWe~, rogorc mas uwodebdnen, afrikis yvelaze didi qalaqia. mis<br />
muzeumSi egviptis msoflio saganZuria Tavmoyrili. egviptis sididiT<br />
meore qalaqi aleqsandria Zvel droSi ganTqmuli iyo aleqsandriis<br />
SuquriT. (erT-erTi Svid saocrebaTagani, Semdgom ganadgurebuli). aleqsandriaSi iyo<br />
aseve Zvel samyaroSi ganTqmuli biblioTeka, romelic arabTa Semosevebis dros ganadgurda.<br />
dRes mis adgilas araCveulebrivi, Tanamedrove, uzarmazari biblioTeka arsebobs. aq rva<br />
milioni wignia daculi. misi fasadis erT-erT kedelze ki msoflioSi arsebuli ToTxmetive<br />
anbanis asoebia amokveTili,maTs Sorisaa qarTuli anbanic.<br />
egviptis dedaqalaqis kairos saxeli warmodgeba arabuli sityvisgan `al-kahiri~, romelic<br />
planeta marss aRniSnavs<br />
19
gakveTili 15<br />
juzepe verdi<br />
(1813-1901)<br />
XIX saukunis gamoCenili italieli kompozitori<br />
juzepe verdi msoflio <strong>musikaluri</strong> kulturis udidesi<br />
figuraa da erT-erTi yvelaze popularuli saopero<br />
kompozitoria. verdi daibada 1813 wlis 10 oqtombers, qalaq<br />
busetos maxloblad mdebare patara sofel le-ronkoleSi,<br />
Raribi mikitnis ojaxSi. lukma-puris mosapoveblad bavSvobidan bevrs Sromobda.<br />
musika Zalian uyvarda da mamam es rom SeamCnia, patara juzepes spineti aCuqa [spineti<br />
klavesinis nairsaxeobaa]. am sakravs kompozitori mTeli cxovreba saTuTad inaxavda.<br />
<strong>musikaluri</strong> ganaTleba axalgazrda verdim TiTqmis damoukideblad miiRo, sofelSi<br />
iswavla <strong>musikaluri</strong> anbani da organze dakvra. samwuxarod milanis konservatoriaSi<br />
juzepe verdi ar miiRes, mkacrma komisiam igi uniWod CaTvala. amis Semdeg verdim<br />
mecadineoba saopero Teatr ,,la-skalas’’diriJor vinCenco laviniasTan daiwyo.<br />
misi meSveobiT Seiswavla saopero musika, eswreboda saopero speqtaklebs, usmenda<br />
rosinis, donicetis, belinis operebs. verdim xangrZlivi SemoqmedebiTi cxovrebis<br />
manZilze 26 opera dawera. pirveli warmateba gmirul-istoriul siuJetebze<br />
dawerilma operebma moutanes. esenia ,,nabuqo’’, ,,lombardielebi’’, ,,ernani’’. am<br />
operebis melodiebi xalxma aitaca da quCebSi mReroda. male verdis popularoba<br />
italiis sazRvrebs gascda da igi mTelma msofliom gaicno. dResac msoflios<br />
saukeTeso scenebs verdis saopero Sedevrebi: ,,rigoleto’’,<br />
,,traviata’’, bal-maskaradi’’, ,,aida’’, ,,otelo’’, ,,falstafi’’<br />
amSvenebs.<br />
verdi iyo ara mxolod udidesi musikosi, aramed<br />
didi moqalaqe, patrioti da demokrati. bevr keTil<br />
saqmes uxmaurod akeTebda, materialurad exmareboda<br />
gaWirvebulebs.xolo Tavisi SemoqmedebiTi moRvaweobis<br />
50 wlisTavi didi RonisZiebebiT ki ar aRniSna, aramed<br />
milanis moxucebuli musikosebisTvis saxli aaSena. mas<br />
mogvianebiT ,,verdis saxli’’ daerqva. gardacvalebis mere didi maestro am saxlis<br />
patara samlocveloSi meuRlis- jozepinas gverdiT daasaflaves. gardacvalebamde<br />
3-4 wliT adre ki verdim anderZi Seadgina, romelSic mebaRec ki ar daviwyebia.<br />
verdis dakrZalvas 300 000 milaneli daeswro.axalgazrda arturo toskaninis<br />
xelmZRvanelobiT, romelic SemdgomSi legendarul diriJorad iqca, orkestrma<br />
gundTan erTad Seasrula musika operidan ,,nabuqo’’.<br />
verdi genios kompozitorad sicocxleSive aRiares.<br />
Rrmad moxucebul verdis ekuTvnis es sityvebi:<br />
20 wlis asakSi vambobdi - ,,me’’,<br />
30 wlisa - ,,me da mocarti’’,<br />
40 wlisa vyvirodi - ,,mocarti da me’’,<br />
axla vfiqrob - ,,mocarti’’.<br />
opera italiuri sityvaa da Seqmnas, SeTxzvas<br />
niSnavs. operis samSobloa italia, qalaqi<br />
florencia.<br />
pirveli opera `dafna~ daiwera 1594 wels.<br />
avtorebi: peri da rinuCini.<br />
xelovnebis romel dargebs aerTianebs opera? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />
gaixsene qalTa xmebi.<br />
20<br />
juzepe verdi<br />
mxatvari jovani boldini<br />
verdis spineti - klavesini<br />
juzepe verdi
qali arfiT<br />
egvipteli musikosebi<br />
gakveTili 16<br />
Zv.w. III saukuneSi egvipteSi farTod<br />
gavrcelda da popularul profesiad<br />
iqca xeironomia _ gundis, momRerlebis<br />
xelmZRvaneloba. xeironomi musikosebs<br />
bgeris simaRles da melodiis mimarTulebas<br />
miuTiTebda. xeironomebi ZiriTadad<br />
qurumTa wridan iyvnen. maT arfaze da<br />
fleitaze dakvrac unda scodnodaT.<br />
egvipteli musikosebi<br />
_ SeiZleba xeironomebi Tanamedrove<br />
diriJorebis winaprebad miviCnioT? ratom?<br />
egvipteSi musikosTa sxvadasxva ansambli<br />
iyo gavrcelebuli.solo Semsruleblebi ZiriTadad<br />
arfaze damkvrelebi iyvnen. Tavad faraonebic xSirad<br />
muzicirebdnen xolme. egvipteSi musikas xom faraonTa<br />
xelovnebas uwodebdnen. egvipteSi bevrma musikosma<br />
daimsaxura pativi da dideba. Cvenamde<br />
moaRwia faraonTa sasaxleebSi moRvawe<br />
araerTi musikos-Semsruleblissaxelma.<br />
maT Soris profesiuli musikis<br />
istoriaSi pirvel musikosad miCneulia<br />
karis fleitisti, momRerali da<br />
romel qarTul<br />
xalxur sakravs<br />
mogagonebT?<br />
sasaxlis kapelis xelmZRvaneli kufuanxi.<br />
mas faraonma usurkafma Tavis musikosebi barbiTiTa da arfiT<br />
samarxis reliefi Zv. w. XVI _ XIV s.s.<br />
piramidasTan Zeglic ki daudga.xSirad,<br />
musikis profesia Taobidan Taobas gadaecemoda. cnobili iyo<br />
sxvadasxva saojaxo dinastiebi. samwuxarod, ar aris SemorCenili<br />
xalxur musikosTa saxelebi. egviptelma musikosebma sazRvrebs<br />
gareTac gaiTqves saxeli. bevri maTgani saberZneTSi aswavlida.<br />
Tavis mxriv, berZeni swavlulebi da musikosebic xSirad stumrobden<br />
egviptes. aq muSaobden istoriis mama herodote da filosofosi<br />
platoni,maT aRweres musikosTa cxovreba, sakravebi da maTi<br />
JReradoba. mogvianebiT egviptur yofaSi siriidan gavrcelda<br />
satrfialo simRerebi da samxedro musika. berZnul-romaul epoqaSi<br />
egvipturi musika TandaTan berZnuls miuaxlovda, Tumca didi xnis<br />
manZilze SeinarCuna individualoba. mraval sakravsa da simReras<br />
gauxangrZlives sicocxle koptebma _qristianma egviptelebma. bizantiuri xanidan<br />
ki – egvipturma musikam nel-nela Tavisi TviTmyofi saxe dakarga.<br />
Zvelegvipturi arfa Zvelegvipteli musikosebi<br />
21
klaviatura<br />
fortepianoze TeTri da Savi klaviSebiT vukravT. maT erTobliobas klaviatura<br />
ewodeba. klaviatura laTinuri sityvaa - clavis - gasaRebs niSnavs. klaviatura iyofa<br />
oqtavebad. oqtava italiurad rvas niSnavs.<br />
davasaxeloT oqtavebi: subkontroqtava, kontroqtava, didi oqtava, patara<br />
oqtava, I oqtava, II oqtava, II oqtava, IV oqtava, V oqtava _ arasrulia, radgan is xuTi<br />
bgerisgan Sedgeba. subkontroqtavis garda danarCeni oqtavebi Svidsafexuriani<br />
bgeraTarigisgan Sedgeba.<br />
daasaxeleT oqtavis bgerebi: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />
sub- kontroqtava didi oqtava patara oqtava I oqtava II oqtava III oqtava IV oqtava V oqtava<br />
kontroqtava<br />
es notebi Seesabamebian I oqtavas. zeda do-dan zeviT ukve II oqtava iwyeba.<br />
Tqvens sanoto rveulebSi dawereT II oqtavis re.<br />
dawere noti re<br />
klaviatura fortepianos erT-erTi ZiriTadi Semadgeneli nawilia. igi sxva<br />
klaviSian sakravebsac aqvs. esenia: organi, akordeoni, klavesini da Tanamedrove<br />
sinTezatori.<br />
ritmul-intonaciuri savarjiSo:<br />
taSiT da kakuniT gamoxateT ritmuli suraTi.<br />
daasaxele taqtis zoma<br />
gaimRere savarjiSoebi da daadgine, romeli sruldeba stakatoTi da romeli legatoTi<br />
22<br />
&4 2 œ<br />
F<br />
&4 3 œ .<br />
œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ<br />
œ . œ . œ .<br />
œ . œ . œ . œ . œ . œ . œ . œ .<br />
œ .<br />
œ . .<br />
<br />
tempi - laT. tempus - niSnavs dros. musikaSi tempi aRniSnavs nawarmoebis<br />
Sesrulebis siCqares. tempi mniSvnelovani gamomsaxvelobiTi<br />
saSualebaa . tempis SerCeva damokidebulia nawarmoebis xasiaTsa da<br />
mis Sinaarsze. arsebobs neli, saSualo da Cqari tempebi.
Zvelegvipturi sakravebi<br />
aRsaniSnavia, rom Zveli egviptelebi,<br />
musikalur sakravebs da maT xmebs ama Tu im<br />
sagans,movlenas an magiur Zalas ukavSirebdnen.<br />
ase mag: erT-erTi adreuli sakravi-lerwmis<br />
fleita nayofierebis RmerTTan iyo<br />
gaigivebuli.<br />
fiqroben, rom uZveles droSi nilosis<br />
napirebze mcxovrebT Tavdapirvelad<br />
dasartyami, xmauris gamomwvevi sakravebi<br />
hqondaT, romlebsac iyenebdnen sawesCveulebo<br />
ritualebisas da raime gangaSis sauwyebladac.<br />
es iyo sxvadasxva Cxaruna, xis sandaletebi, JRarunebi, dafdafi,<br />
sistra. gviptelTa azriT, sistrebis CxaruniT SeiZleboda taZrebidan sikvdilisa da<br />
ubedurebis gandevna. dedofal kleopatras brZanebiT ki brZolis dros, romaelTa<br />
dasaSineblad egvipteli meomrebi uamrav sistras iyenebdnen. egviptelebi tanzec<br />
atarebdnen sakravebs, romlebic moZraobisas xmebs TavisTavad gamoscemdnen.<br />
mogvianebiT gaCnda _ Tixis fleitebi, xis sastvenebi. . .maT TandaTan miemataT<br />
lerwmis salamuri (Tanamedrove klarnetis winapari), Wiqis formis didi dolebi,<br />
moxr moxrili liTonis Wrialebi. roca <strong>musikaluri</strong> cxovreba kidev ufro<br />
ga ganviTarda gaCnda axali natifi Casaberi sakravebi,romlebsac<br />
ZZvirfasi<br />
liTonisa da xisgan amzadebdnen. saberZneTidan Semovida<br />
panis fleita (siriniqsi, larWemi), berZnul-romaul periodSi ki<br />
gavrcelda avlosi, bukcina, sxvadasxva lirebi, tuCis harmonika....<br />
Zv w. III saukuneSi aleqsandrielma meqanikosma qtesibiusma<br />
hidravlosi _ wylis organi Seqmna.es sakravi egviptidan romSic<br />
gavrcelda. g<br />
hidravloss organis winaparad miiCneven.<br />
aziidan Semovida sayvirebi, bukebi, mrgvali da oTxkuTxedi dolebi,<br />
dasartyami rgolebi, dairebi, JRarunebi,zanzalakebi. egvipteSi Zalze<br />
popularuli sakravi iyo sayviri,romelsac mravalnairi daniSnuleba<br />
hqonda.sasaxleebSi dwesaswaulebze igi sazeimo ganwyobis asamaRleblad<br />
gamoiyeneboda, taZrebSi mzis amosvlisa da Casvlis mauwyebeli iyo.<br />
sayviri JRerda aseve merbrZolTa suliskveTebis asamaRleblad da omSi<br />
gamarjvebulTa sazeimo Sexvedrebzec. egviptelTa sayvareli uZvelesi<br />
sakravi _ 4 simiani, patara gadasatani arfa iyo. masze fexmorTxmiT<br />
ukravdnen, mogvianebiT misi zoma gaizarda, formac icvala da ufro<br />
daixvewa.egviptelebi am sakravs udides pativs scemdnen da oqroTi da<br />
Zvirfasi qvebiT amkobdnen...<br />
egvipturi daira<br />
egvipturi<br />
hidravlosi<br />
egvipturi bumbeki _ doli<br />
juzepe verdi. opera `aida~,<br />
I moqmedebis II suraTi, scena taZarSi<br />
daasaxele, ra sakravebi JRers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />
ra xasiaTisaa musika da ra tempSi JRers?<br />
Seni ganwyoba da STabeWdileba gadmoeci naxatiT.<br />
gakveTili 17<br />
23<br />
egvipturi arfebi<br />
egvipturi sistra _ JRaruna<br />
ormagi fleita
gakveTili 18<br />
wina gakveTilebze bevri visaubreT Zvel egviptesa da mis musikalur<br />
kulturaze, uZveles sakravebze. Tavis droze egviptis kulturiT dainteresda<br />
gamoCenili italieli kompozitori juzepe verdic, rodesac<br />
opera `aidaze~ daiwyo muSaoba. man Zalian kargad Seiswavla Zveli egviptis<br />
istoria, arqeologia, religia, wes-Cveulebebi, xelovnebis nimuSebi,<br />
Zveli egvipturi sakravaebi. eqvsi Zvelegvipturi sayviri SeukveTa,<br />
raTa misi uZvelesi JReradoba gaecocxlebina. mas Semdeg, simfoniuri orkestris<br />
am sakravebs `egviptur sayvirebs~ uwodeben. marTalia, am udidesi kompozitoris<br />
opera italiur enaze JRers, misi Sinaarsi swored Zvel egviptes<br />
ukavSirdeba. Tumca verdis musika ar aris eTnografiuli<br />
xasiaTis da masSi ver SevxvdebiT verc erT nasesxeb<br />
aRmosavlur melodias, am didebul musikas egviptis<br />
uZveles da egzotikur samyaro-<br />
Si gadavyavarT. sainteresoa<br />
am operis Seqmnis istoria.1868<br />
wels egviptis mmarTvelma xali-<br />
kairos opera<br />
verdi ,,aida”<br />
fa izmail faSam, ukve saqveynod<br />
cnobil kompozitors kairos ax-<br />
ali Teatrisa da sueciis arxis gaxsnasTan dakavSirebiT<br />
operis dawera SeukveTa. maSin verdim uari ganacxada,<br />
magram ori wlis Semdeg, roca Zvelegviptur siuJetze<br />
milani. la skala<br />
scenari waikiTxa, aRfrTovanebuli siamovnebiT daTanmxda. scenaris avtori aRmoCnda<br />
frangi egviptologi o. marieti. is iyo cnobili mecnieri, kairos muzeumis<br />
pirveli direqtori, romelsac egviptelTa winaSe didi damsaxurebisTvis egviptis<br />
mTavrobam beis tituli mianiWa (bei aRmosavleTis qveynebSi batons niSnavs). marietis<br />
scenars safuZvlad mis mierve papirusze amokiTxuli uZvelesi legenda daedo,<br />
romelic gviambobs egvipteli faraonebis mravalsaukunovan brZolaze<br />
eTiopiis (imdroindeli nubiis) winaaRmdeg, eTiopieli mona<br />
qalis aidasa da egviptelTa axalgazrda mTavarsardlis radamesis<br />
siyvarulis ambavs.<br />
,,me aRfrTovanebuli var, warmoidgineT - vwer operas kairosTvis!!!’’<br />
verdisTvis didad saamayo iyo is ambavi, rom ,,aidas’’ dadgma<br />
suecis arxis gaxsnas ukavSirdeboda!<br />
kompozitorma konsulta-<br />
scena opera `aidadan~<br />
ciebi swored marietisgan miiRo<br />
Zveli egviptis Sesaxeb. kairos<br />
speqtaklisTvis dekoraciebi da kostumebi marietis<br />
eskizebis mixedviT damzadda. opera udidesi<br />
warmatebiT daidga kairoSi, 1871 wlis 24 dekembers,<br />
kompozitori am speqtakls ar daswrebia, radgan<br />
,,aida’’male milanSic unda daedgaT. milanis ,,la<br />
skala’’ xalxiT iyo savse. aplodismentebi ar wydeboda.<br />
antraqtis dros ki musikosebma verdis oqros<br />
sadiriJoro joxi aCuqes. milanuri premieridan<br />
erTi wlis Semdeg `aida~ neapolSi daidga. speqtaklis Semdeg aRfrTovanebulma<br />
msmenelma kompozitori sastumromde xelSi atacebuli miiyvana. ukan ki anTebuli<br />
CiraRdnebiT aTasobiT adamiani mihyveboda. orkestri mTeli saRamo verdis aivanis<br />
qveS triumfalur marSs ukravda.<br />
24<br />
juzepe verdi. opera `aida~. triumfaluri marSi<br />
mousmine musikas da Seni STabeWdileba daxate an dawere.<br />
am marSSi JRers `egvipturi sayvirebi~<br />
Zvelegvipteli mesayvire
<strong>musikaluri</strong> testi<br />
egvipteli mesayvire<br />
juzepe verdi<br />
daasaxele Casaberi sakravebi da aRmoaCine Secdoma.<br />
marSi franguli sityvaa da niSnavs siaruls, svlas, moZraobas. marSebi<br />
sxvadasxva xasiaTisaa: sazeimo, sadResaswaulo, samxedro, saqorwino,<br />
samgloviaro da sxv. marSebs axasiaTebT 4/4 da 2/4 zoma. samxedrosazeiomo<br />
marSebs xSirad fanfaruli intonaciebi aqvT.<br />
fanfara Zveleburi sasignalo Casaberi sakravia, sayviris nairsaxeobaa.<br />
igi isea mowyobili, rom umetesad samxmovanebis bgerebs iRebs. aseTi<br />
intonacia-signalebi TiTqmis yvela samxedro marSSi gvxvdeba, maT<br />
gareSe warmoudgenelia samxedro musika. am fanfarul intonaciebSia<br />
asaxuli sulieri simxneve, mtkice xasiaTi da energia.<br />
erTxel, montekatinas vilaSi verdis megobari<br />
ewvia da misi TavmdablobiT gaocebuli darCa. kompozitori<br />
erT patara oTaxSi Seketiliyo. es oTaxi<br />
misi sasadiloc iyo, misaRebic, samuSao oTaxica da<br />
saZinebelic. saxlSi kidev 2 oTaxi aRmoCnda. magram<br />
verdis im or ,,saidumlo’’ oTaxSi hqonia Senaxuli 100-mde arRani. Turme mis aq<br />
Camosvlamde am arRnebze quCis musikosebi gamudmebiT ukravdnen ariebs misi<br />
operebidan `rigoleto’’, ,,trubaduri’’, ,,traviata~ da kompozitors muSaobis<br />
saSualebas ar aZlevdnen. ,,me gadavwyvite es sakravebi mTeli sezoniT viqiravo.<br />
marTalia, es siamovneba 1500 lira damijda, magram samagierod, axla SemiZlia<br />
sruliad mSvidad vimuSavo’’ – daamata verdim..<br />
25
samxmovaneba<br />
sami bgerisagan Semdgar akords samxmovaneba ewodeba. akordi _ accordo _ italiuri<br />
sityvaa da sami an meti <strong>musikaluri</strong> bgeris harmoniul SeerTebas niSnavs.<br />
_ axla gavimReroT gama do-maJori da do, mi, sol bgerebi gavaferadoT wiTlad.<br />
gaaferade<br />
am gaferadebuli bgerebis erToblioba qmnis<br />
samxmovanebas.<br />
gaimRere samxmovanebis bgerebi<br />
& w w w & w w w w w w<br />
gaimRere intonaciuri savarjiSo. imRere Sens megobarTan erTad or<br />
xmaSi. aRniSne samxmovanebis bgerebi<br />
dawere meore oqtavis notebi: do, re, mi<br />
& w<br />
& w<br />
& w<br />
solfejio<br />
solfejio<br />
solfejio<br />
ritmul-intonaciuri savarjiSo<br />
taSiT da kakuniT Seasrule ritmuli suraTi. daasaxele taqtis zoma<br />
gamoicani ra simReraa. gaavle paraleli uZveles adamianTa simRerebTan.<br />
26<br />
sulxan cincaZe - sakvarteto miniatura `mwyemsuri~<br />
mousmine musikas da gamoicani, romeli sakravebi<br />
JReren, simebiani sakravebiT romel xalxur sakravs baZavs<br />
kompozitori.
`ra mweralia, Sumeruli Tu ar icis~.<br />
Sumeruli damwerloba Tixis firfita<br />
oTxsimian qnarze Sesasrulebeli<br />
simRera himni babiloni.<br />
2000-1700 Zv.w.<br />
oqros xarisTaviani<br />
arfa Zv.w. 2600<br />
Sumeri<br />
daaxloebiT 6000 wlis win, axlandeli erayis<br />
miwa-wyalze, tigrossa da evfrats Soris sparseTis<br />
ubis sanapiroebTan gadaSlili iyo uZvelesi<br />
kulturis qveyana _ Sumeri, sadac kacobriobis<br />
erT-erT udides kulturas Caeyara<br />
safuZveli. amboben, istoria Sumeridan iwyebao.<br />
Sumerebi sakuTar Tavs `SavTavians~ uwodebdnen.<br />
`SavTavianni~ SuamdinareTis xalxTa<br />
zogadi saxelicaa. Sumerebma dasabami misces<br />
SuamdinareTis civilizacias. maT mier Seqmnili<br />
kulturis unikaluri Zegli, Sedevri _<br />
lursmuli damwerlobaa,romelic Zv.w. IV s-dan<br />
iRebs dasabams.Tixis firfitebze dawerili nimuSebis<br />
amokiTxva pirvelad XIX s-is dasawyisSi<br />
germanelma filologma geog fridrix grotenfendma SesZlo.<br />
Sumeruli damwerloba gadaiRes aqadebma, asirielebma<br />
da sxvebma. Sumerebma pirvelebma moxates Tixis WurWeli,<br />
aages farTo taZrebi, romlis kedlebic nadirobisa da msxverplTSewirvis<br />
scenebiT daamSvenes, erT-erTma pirvelebma<br />
daamzades oqros WurWeli da iaraRi. SumerTa bevri Zegli<br />
ganadgurda, xolo is, rac im udidesi saganZurebidan<br />
gadarCa, dRes msoflios saukeTeso muzeumebSi inaxeba da<br />
saamayoa kacobriobisaTvis.<br />
am saganZuridanaa xisa da oqros xarisTaviani arfa,<br />
mravali samkauli da sakulto namuSevari. Sumerebma ber-<br />
Znebze bevrad adre Seqmnes xelovnebis uZvelesi nimuSebi<br />
_ zodiaqos niSnebiani uZvelesi RvTaebebis reliefuri<br />
suraTebi da beWdebi...<br />
Sumeruli andazebi<br />
`ra mweralia, Sumeruli Tu ar icis~.<br />
`xelma xelTan erTad saxli aaSena,<br />
mucelma mucelTan erTad saxli daaqcia~.<br />
`cudad aRWurvil qveyanas<br />
mteri mudam karibWis win<br />
eyolebao~.<br />
SeiZleba iTqvas, rom Sumerebi uZveles samyaroSi mravali saukunis<br />
ganmavlobaSi iyvnen istoriis ,,mTavari moqmedi pirni~. maTi astronomia<br />
da maTematika yvelaze zusti iyo mTels axlo aRmosavleTSi. Cven dResac<br />
vyofT wels 4 drod, 12 Tved, zodiaqos 12 niSnad, vzomavT kuTxeebs, wuTebsa<br />
da wamebs ise, rogorc amas odesRac Sumerebi akeTebdnen.<br />
magram Sumerebis yvelaze mniSvnelovani wvlili<br />
msoflio istroaiSi damwerlobis gamogonebaa. swored<br />
damwerlobam daaCqara ganviTareba adamianis moRvaweobisa<br />
yvela sferoSi; SesaZlebeli gaxda meurneobis<br />
aRwera, dagegmva, gaCnda ganaTlebis sistema..<br />
h i m n i<br />
`Su me ro, di a do mi wav mTel qvey ni e re ba ze, naT liT<br />
Se mo si lo, RvTi ur mad lTa mim fe ne lo aR momo- sav li dan da sav lam de, Se ni RvTi u ri mad lni<br />
mtki ce da Se ur ye ve li a, Se ni gu li Ca uR we ve-<br />
li uf skru li a, Se ni az ri, ro me lic gul Si<br />
gaqvs, ca sa viT mi uw vdo me li a...~<br />
gakveTili 19<br />
27
gakveTili 20-21<br />
28<br />
Jingle Bell Rock<br />
Jingle bell, jingle bell, jingle bell rock<br />
Jingle bells swing and jingle bells ring<br />
Snowing and blowing up bushels of fun<br />
Now the jingle hop has begun<br />
Jingle bell, jingle bell, jingle bell rock<br />
Jingle bells chime in jingle bell time<br />
Dancing and prancing in Jingle Bell Square<br />
In the frosty air.<br />
What a bright time, it’s the right time<br />
To rock the night away<br />
Jingle bell time is a swell time<br />
To go gliding in a one-horse sleigh<br />
Giddy-up jingle horse, pick up your feet<br />
Jingle around the clock<br />
Mix and a-mingle in the jingling feet<br />
That’s the jingle bell,<br />
That’s the jingle bell,<br />
That’s the jingle bell rock<br />
“Jingle Bells Rock”, asrulebs ansambli “Holly Dolly”<br />
mousmine am simReris minus fonogramas da imRere TviTon
Sumeruli literaturis erT-erTi yvelaze<br />
cnobili Zeglia `eposi gilgameSze~. es aris Sumeruli<br />
legendebis krebuli, romelic mogvianebiT<br />
Zvel aqadeur enazec iTargmna.masSi moTxrobili<br />
ambebi lursmuli damwerlobiT Sesrulebul<br />
Tixis 12 firfitaze iyo gadmocemuli, romelTagan<br />
samwuxarod yvela ver Semoinaxa..eposi mogviTxrobs Suamdinaruli folkloris<br />
yvelaze popularul gmirze, urukis legendarul mefe gilgameSze ,mis megobar velur<br />
enqiduze da ukvdavebis saidumlos Ziebaze.<br />
gilgameSi<br />
Zvel SumerTa I dinastiis mefe gilgameSi (3000-2000<br />
ww.mijna) eposSi moxseniebulia, rogorc RmerTkaci,SumerTa<br />
gmiri, amasTanave ampartavani da amayic. misgan Seviwrovebuli<br />
uruqis xalxi RmerTebs daxmarebas sTxovs. RmerTebi<br />
dedamiwaze qalRmerTs agzavnian, romelic gilgameSTan sabrZolvelad<br />
Tixisgan uZlevel gmir enqidus gamoZerwavs.<br />
magram male gilgameSi da enqidu damegobrdebian. isini er-<br />
Tad gailaSqreben fiWvis tyeebis mflobel urCxul humbabas<br />
winaaRmdeg da mzis RmerTis daxmarebiT daamarcxeben mas.<br />
gilgameSze ganawyenebuli siyvarulisa da omis qalRmerTi<br />
iSTari ki Suris saZieblad mamamiss _ mTavar RmerT anus _<br />
sTxovs gansacdeli miuvlinos gilgameSs.magram megobrebi<br />
RmerTebisgan gamogzavnil uzarmazar xarsac daamarcxeben<br />
da iSTars dascineben. aseTi mkrexelobis gamo enkidu kvdeba,<br />
sasowarkveTili gilgameSi ki `cxovrebis saidumlos~ saZebnelad<br />
gaemgzavreba. bevri mogzaurobis Semdeg igi ipovnis<br />
mcenares, romelic sicocxles ubrunebs adamians, magram<br />
rodesac gilgameSi mcire<br />
xniT mas Tvals moacilebs,<br />
mcenares gveli<br />
gaitacebs...<br />
`gilgameSi~ mraval<br />
enazea naTargmni,maT<br />
Soris qarTuladacaa gamocemuli.gilgameSis<br />
brZolis epizodi asaxulia gamomwvari Tixis reliefze<br />
(Zv w. II aTaswl.).Zvel Sumerul da aqadur<br />
beWdebzec xSirad gamosaxavdnen mxecebTan mebrZol<br />
RmerTkacs.<br />
urCxul humbabas Tavi<br />
Sumeruli RvTaeba<br />
gilgameSi<br />
Sumeruli nageboba<br />
zigurti, q. uri<br />
XXII-XXI s.s. Zv. w.<br />
gilgameSi da enqidu<br />
imogzaure uZveles samyaroSi: www.metacafe.com - Images Of Ancient Assyrians & Babylonians<br />
gakveTili 22<br />
29
gakveTili 23<br />
qnari<br />
egviptis msgavsad, SuamdinareTis saxelmwifoebSic musikosebs<br />
reliefebze da gansakuTrebiT cilindrul beWdebze gamosaxavdnen.<br />
es ZiriTadad ritualuri nadimisa da RmerTTa Tavyrilobebis<br />
scenebia. <strong>musikaluri</strong> instrumentebic egvipturis msgavsia _ arfebi,<br />
lirebi. swored Sumerebma Seqmnes maRalganviTarebuli<br />
instrumentuli kultura _ rkaliseburi da<br />
kuTxovani arfebi, salamuri,fleita, hoboi,daira,<br />
didi dolebi. erT-erT Tixis firitaze lursmuli damwerlobiT<br />
Cawerili teqstis poeturi fragmenti ki mecnierTa azriT, vokaluri<br />
melodiaa arfis akompanimentiT.<br />
Sumerebis musikalur kulturaze warmodgena mecnierebam sxva<br />
wyaroebiTac Seavso. esenia: sxvadasxva sameurneo angariSebi, iuridiul<br />
dokumentebi, maTematikis da anatomiis saxelmZRvaneloebi,<br />
himnebisa da sagalobelTa teqstebi, qandakebebisa da mxatvro-<br />
bis nimuSebi.<br />
30<br />
Sumeris musika<br />
Sumeruli msxverplSewirva<br />
qnaris TanxlebiT Zv. w. 2400 s.<br />
oqros xarisTaviani qnaris sadgamze<br />
gamosaxulia mocekvave daTvi, qnarze<br />
damkvreli viri da mefurad metyveli lomi.<br />
moWedilia sadafebiTa da Zvirfasi qvebiT.<br />
oqros xarisTaviani arfa Zv.w. 2600<br />
SumerTa Semdeg SuamdinareTis am teritoriaze arsebobda aqadi,<br />
babiloni, siria-finikia, asiria.<br />
daukari da daadgine diapazoni<br />
oTxsimian qnarze Sesasrulebeli simRera himni babiloni 2000 -1700 Zv.w.