Part - The Georgian National Academy of Sciences
Part - The Georgian National Academy of Sciences
Part - The Georgian National Academy of Sciences
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
gamocxadda, xolo V saukuneSi vaxtang<br />
gorgasalma srulad gaaTavisufla<br />
dasavleTi saqarTvelo romaelTagan.<br />
dasavleT saqarTveloSi VIII saukunidan<br />
iwyeba afxazeTis sakaTolikosos<br />
Camoyalibebis procesi, romlis SemadgenlobaSic<br />
X saukunisaTvis mTeli<br />
dasavleTi saqarTvelo Sedioda.<br />
saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />
gauqmebis Semdeg, 1814 wlis 17<br />
oqtombris brZanebulebiT dasavleT<br />
saqarTvelos sakaTolikoso uSualod<br />
SeuerTda ruseTis eklesias. caiSis<br />
samwysoc egzarqosis daqvemdebarebaSi<br />
arsebuli imereT-quTaisis eparqiis SemadgenlobaSi<br />
aRmoCnda.<br />
1917 wlis seqtemberSi avtokefaliaaRdgenili<br />
saqarTvelos saeklesio<br />
krebaze ganaxlda 13 eparqia. caiSis Zveli<br />
samRvdelmTavro teritoria Wyondidis<br />
eparqiis SemadgenlobaSi iTvleboda.<br />
1995 wlis 5 aprils saqarTvelos<br />
eklesiis wmida sinodis sxdomaze<br />
aRdga 1823 wlidan gauqmebuli caiSis<br />
saepiskoposo kaTedra.<br />
zugdidisa da caiSis eparqiis mwyemsmTavariamaRalyovladusamRvdeloesi<br />
mitropoliti gerasime(SaraSeni- (SaraSeni-<br />
Ze).<br />
26. bodbis eparqia<br />
bodbis eparqia saqarTvelos ukidures<br />
samxreT-aRmosavleTiT, qiziyis,<br />
Zveli kambeCovanis mxareSi mdebareobs.<br />
mis SemadgenlobaSi Sedis qalaqebi _<br />
siRnaRi, ded<strong>of</strong>liswyaro da maTi mimdebare<br />
teritoriebi. bodbis eparqias<br />
CrdiloeTidan esazRvreba nekresisa<br />
da hereTis, gurjaanisa da veliscixis,<br />
dasavleTidan _ sagarejosa da ninowmindis<br />
eparqiebi, samxreTis da aRmosavleTis<br />
sazRvrebi saqarTvelo-azerbaijanis<br />
sazRvars emTxveva.<br />
qarTuli saistorio tradicia<br />
bodbis eparqiis dafuZnebas V saukuniT<br />
aTariRebs. VI saukunis dasawyis-<br />
Si, 506 wels bodbeli mRvdelmTavari<br />
181<br />
lazare aRmosavleT saqarTvelos episkoposebTan<br />
erTad dvinis saeklesio<br />
krebas eswreboda. saqarTvelos samefo<br />
karze, Semdeg kaxeTis damoukidebel<br />
samTavrosa da samefoSi bodbeli<br />
mRvdelmTavris dawinaurebul mdgomareobas<br />
am mxareSi qarTvelTa ganmanaTleblis,<br />
wmida ninos moRvaweoba da<br />
aRsasruli ganapirobebda.<br />
V_VI ss-is mijnaze am mxareSi ori<br />
eparqia _ xornabuji da bodbe _ ixsenieba.<br />
axlomdebare samRvdelmTavro<br />
kaTedraTa bunebriv sazRvrad bodbis<br />
xevi aris miCneuli. kambeCovanis<br />
dasavleTi mxare bodbelis samwysod<br />
iTvleboda, aRmosavleTi _ xornabujelisa.<br />
wmida mefe vaxtang gorgasalma<br />
xornabuji Weremsa da nekresTan er-<br />
Tad saufliswulo mamulad gadasca<br />
Tavis Zes, daCis. saqarTvelos politikuri<br />
daqucmacebulobis periodSi kaxeTis<br />
mefeebs xSirad bodbeli episkoposi<br />
akurTxebda. samefo gvirgvini<br />
aq daidges kaxeTis mefeebma _ giorgi<br />
I (1466_76 ww.), aleqsandre I (1476_1511<br />
ww.), levanma (1518_74 ww.), Teimuraz I<br />
(1606_16; 1625_48 ww.) da sxv. mefis kurTxevis<br />
pativiT igi garkveulwilad uTanabrdeboda<br />
qarTlis da imereTis ka-<br />
Tolikosebs, romlebic aseve TavianTi<br />
samefoebis mefeebs akurTxebdnen.<br />
bodbels kaxeTis samefoSi pirveli<br />
sadroSos _ qiziyis winamZRoloba<br />
hqonda mindobili.<br />
saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />
gauqmebisas sakmaod momZlavrebuli<br />
da dawinaurebuli bodbis eparqia<br />
ruseTis mier daniSnul egzarqoss<br />
dauqvemdebares da kaxeTis sxva sam-<br />
RvdelmTavroebTan erTad, erT, kaxeTalaverdis<br />
eparqiaSi gaaerTianes.<br />
saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />
aRdgenis Semdeg saqarTvelos pirvel<br />
saeklesio krebaze ganaxlebulad<br />
CaiTvala bodbis saepiskoposoc. misi<br />
marTva droebiT SeTavsebuli hqonda<br />
alaverdel mRvdelmTavars. 1925 wlis<br />
22 oqtombers sakaTolikoso sabWos
dadgenilebiT, alaverdis eparqias gamoeyo<br />
bodbis eparqia.<br />
bodbis eparqiis mwyemsmTavaria yovladusamRvdeloesi<br />
episkoposi daviTi<br />
(tikariZe).<br />
27. samTavisisa da goris eparqia<br />
samTavisisa da goris eparqia Sida<br />
qarTlis centralur nawilSi, istoriul<br />
zena s<strong>of</strong>elSi mdebareobs. eparqia<br />
moicavs Zvel qalaqebs _ gors, kaspsa<br />
da maT mimdebare sanaxebs. eparqiis<br />
amJamindel teritoriaze, „rexulas<br />
zeiT did liaxvamde“, vaxtang gorgaslis<br />
saeklesio reformis Semdeg mcxeTis<br />
mTavarepiskoposis iurisdiqcia<br />
vrceldeboda, romlis sakaTedro ta-<br />
Zari samTavros RvTaebis eklesia iyo.<br />
samRvdelmTavros, aRmosavleT saqarTvelos<br />
centralur nawilSi mdebareobis<br />
gamo, qarTlSi arsebul eparqiaTa<br />
umravlesoba esazRvreba: aRmosavleTidan<br />
_ mcxeTa-Tbilisis, wilknisa da<br />
duSeTis, CrdiloeTidan _ niqozisa da<br />
cxinvalis, dasavleTidan _ urbnisisa<br />
da ruisis, borjomisa da bakurianis,<br />
samxreTidan _ manglisisa da walkis<br />
eparqiebi.<br />
am mxareSi qristes eklesiis dafuZnebis<br />
adreuli etapis Sesaxeb nastakisis<br />
naqalaqaris arqeologiuri<br />
monacemebi mianiSnebs. aq aRmoCenilia<br />
II_III saukuneebis pirvelqristianTa<br />
saRvTismsaxuro Senoba, rac mociqul-<br />
Ta moRvaweobis xanas ukavSirdeba.<br />
saqarTveloSi qristianobis saxelmwifo<br />
religiad gamocxadebis Semdeg es<br />
kuTxe erT-erT umTavres saqristiano<br />
centrad iqca. igi Tavidanve mcxeTis<br />
sapatriarqo saydris iurisdiqciaSi<br />
Sedioda da msxvil saeparqio erTeulad<br />
adridanve Camoyalibda.<br />
saeklesio tradicia samTavis-<br />
Si eparqiis sakaTedro taZris agebas,<br />
wilknis, erTawmindisa da metexis eklesiebTan<br />
erTad, wmida mefe vaxtang<br />
gorgasals miawers.<br />
182<br />
droTa ganmavlobaSi, mterTagan<br />
mravali Semosevisa da sxvadasxva mizezis<br />
gamo samTavisis samRvdelmTavro<br />
kaTedra nel-nela daemcro. me-19<br />
saukunis damdegs igi mxolod 17 s<strong>of</strong>els<br />
moicavda. 1803 wels wilknis mTavarepiskoposis,<br />
ioane qarumiZis gardacvalebis<br />
Semdeg samTavisis eparqias<br />
wilknis vrceli samwysoc miuerTes.<br />
male wilkan-samTavisis ganvrcobili<br />
teritoria niqozeli mRvdelmTavris<br />
daqvemdebarebaSi gadavida. me-19 saukuneSi<br />
saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />
gauqmebis Semdeg qarTlis erT<br />
samRvdelmTavro samwysod gaerTianebuli<br />
eparqiis SemadgenlobaSi samTavisic<br />
Sedioda.<br />
saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />
aRdgenis Semdeg es mxare xan<br />
wilknis, xanac ruis-urbnisisa da sxva<br />
saepiskoposoTa iurisdiqciaSi Sedi-<br />
oda. 1994 wels ruis-urbniss gamoeyo<br />
kaspisa da goris raionebis teritoria<br />
da samTavisis da goris eparqiis saxelwodebiT<br />
aRdga am kuTxis uZvelesi<br />
saeklesio samwyso.<br />
samTavisisa da goris eparqiis<br />
mwyemsmTavaria yovladusamRvdeloesi<br />
episkoposi andria (gvazava).<br />
28. stefanwmindisa da xevis eparqia<br />
stefanwmindisa da xevis eparqia aRmosavleT<br />
saqarTveloSi, Sida qarTlis<br />
ukiduresi CrdiloeTiT mdebareobs<br />
da mdinareebis _ Trusos, Tergisa da<br />
snoswylis auzebs moicavs. eparqiis<br />
SemadgenlobaSia saqarTvelos mTiane-<br />
Tis patara qalaqi stefanwminda (y<strong>of</strong>.<br />
yazbegi) da misi mimdebare istoriuli<br />
provincia _ xevi, adrindeli Sua saukuneebis<br />
winareTi. samRvdelmTavro teritorias<br />
aRmosavleTidan esazRvreba<br />
TianeTisa da fSav-xevsureTis, samxre-<br />
Tidan _ wilknisa da duSeTis, dasavle-<br />
Tidan _ niqozisa da cxinvalis eparqiebi,<br />
CrdiloeTidan _ saqarTvelo-ruse-<br />
Tis saxelmwifo sazRvris monakveTze
ki _ alania _ Crd. oseTisa da CaCneTinguSeTis<br />
avtonomiuri respublikebi.<br />
qarTul werilobiT wyaroebSi toponimi<br />
„xevi winareTisa“ pirvelad VI<br />
saukunis movlenebis aRwerisas ixsenieba.<br />
mogvianebiT saxelwodeba „winare-<br />
Ti“ xmarebidan TandaTan gamovida da<br />
„xevi“ damkvidrda am mxaris sakuTar<br />
saxelad. Sesabamisad, aqaur mkvidrTa<br />
satomo saxeli „winarebi“ Secvala<br />
„moxevem“.<br />
xevi adridanve, Tavisi adgilmdebareobis<br />
gamo, umniSvnelovanes funqcias<br />
asrulebda saqarTvelos samxedrostrategiuli<br />
da Tavdacvisunarianobis<br />
erTian sistemaSi.<br />
tradicia darialis xeobaSi pirveli<br />
simagris aSenebas iberiis mefe<br />
mirian I (qristes Sobamde II s-is I<br />
naxevari) ukavSirebs. qristes Sobamde<br />
I s-Si iberiis mefeebi romis mZlavr<br />
imperiasTan, parTiasTan da somxeTTan<br />
urTierTobebs aRniSnuli simagris<br />
gaxsniT da momTabareTa gadmoSvebiT<br />
aregulirebdnen. V s-Si wmida mefe vaxtang<br />
gorgasalma aRadgina Zveli TavdacviTi<br />
nagebobebi da saqarTvelos<br />
Crdilo karibWe saimedod Caketa.<br />
wmida mefe daviT aRmaSenebelma am<br />
gziT Camoiyvana (1118_1120 ww.) saqarTveloSi<br />
yivCayebi da manve ganaaxla<br />
aqauri simagreebi. wmida mefe Tamaris<br />
dros kidev ufro metad gaizarda samisionero<br />
moRvaweoba da am kuTxis<br />
gavleniT qristianobaze moeqcnen zaxas,<br />
gudas, Trusos da sxva xeobaTa mcxovrebni.<br />
im xanebSi xevis gansakuTrebuli<br />
mniSvneloba Crdilokavkasieli<br />
xalxebis damorCilebasa da maTi gaqristianebis<br />
saqmeSi seriozul saxelmwifoebriv<br />
saqmed iyo miCneuli.<br />
qveynis saxelmwifoebrivi simtkicis<br />
erT-erTi mZlavri dasayrdeni mxare,<br />
Sida qarTlis CrdiloeTi karibWe<br />
_ xevi, adridanve wilknis eparqiis SemadgenlobaSi<br />
iTvleboda. saeklesio<br />
tradicia am mxares andria mociqulis<br />
saqarTveloSi mimosvlis erT monakve-<br />
183<br />
Tad miiCnevs. xevis moqceva ki aRmosavleT<br />
saqarTvelos mTieli tomebis<br />
gaqristianebas ukavSirdeba da wmida<br />
mefe mirianis Zes _ baqars miewereba.<br />
qveynis saerTo gaWirvebis miuxedavad,<br />
XVIII_XIX saukuneTa mijnaze,<br />
saqarTveloSi ruseTis mmarTvelobis<br />
damyarebamde, qarTlis eparqiaTa Soris<br />
wilkani erT-erT yvelaze dawinaurebul<br />
da ganvrcobil samRvdelmTavrod<br />
iTvleboda. Sesabamisad, xevis eklesiamonastrebSi<br />
moRvawe RvTismsaxurebi<br />
aqtiur qristianul-samisionero saqmianobas<br />
eweodnen kavkasiis mTiel tomebSi.<br />
Tanamedrove stefanwmindisa da<br />
xevis eparqiis teritoriaze adridanve<br />
mraval Tavdadebul mamuliSvilsa da<br />
eklesiis gamoCenil pirs umoRvawia.<br />
mravalTagan aRsaniSnavia Rirsi ioseb<br />
xucesi (moxeve) saswaulmoqmedi; XVIII<br />
saukuneSi inguSeTsa da oseTSi ruse-<br />
Tis samisionero saqmianobis erT-erTi<br />
iniciatori ioseb qvabulisZe (1676_1750<br />
ww.) samebeli da wilkneli; ioane wilkneli,<br />
1762_1802 ww. (qarumiZe). man erekle<br />
II brZanebiT daiwyo misioneroba<br />
da os ymawvilebs aswavlida „wignsa,<br />
werasa da mecnierebasa“, radgan Zalze<br />
didi y<strong>of</strong>ila „nakleboba samRvdeloTa<br />
kavkasiasa mTasa Sina“, xevsa da Crdilo<br />
kavkasiis qristianul TemebSi. im<br />
periodSi gansakuTrebiT saxelganTqmuli<br />
misioneri iyo gervasi maWavariani,<br />
wilknel-samTavneli (1803_1817 w.w.)<br />
episkoposi da sxvani.<br />
saqarTvelos ruseTTan iZulebiTi<br />
SeerTebiT qveyanam jer politikuri<br />
damoukidebloba, Semdeg ki eklesiis<br />
avtokefalia dakarga. saqarTvelosken<br />
carizmis amgvar koloniur-dampyroblur<br />
politikas win aRudga Tavisuflebismoyvare<br />
moxeveTa Temi da 1804<br />
wlis mTiuleTis ajanyebisas eri da<br />
beri aqtiurad ibrZoda maTTvis ucxo<br />
da miuRebeli weswyobilebis winaaRmdeg.<br />
saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />
da qarTul samRvdelmTavroTa<br />
iZulebiTi gauqmebis miuxedavad, xevSi
aqtiuri qristianuli cxovreba Cqefda.<br />
aqedan kvlav miemarTebodnen misionerebi<br />
kavkasiis mTieli tomebis<br />
gaqristianebisa da rwmenaSi ganmtkicebis<br />
mizniT.<br />
1917 wels saqarTvelos eklesiis<br />
avtokefaliis aRdgenisas Tavis Zvel<br />
sazRvrebSi ganaxlda wilknis uZvelesi<br />
samRvdelmTavroc. 20-iani wlebidan<br />
dawyebuli represiebis gamo, xevis Tem-<br />
Si arsebul eklesia-monastrebSi faqtobrivad<br />
akrZaluli iyo wirva-locvis<br />
aRsruleba. sabWouri mmarTvelobis<br />
mxridan didi zewolis miuxedavad, am<br />
wlebSic ar Camkvdara xevis RvTismosav<br />
qristianTa daucxromeli locvavedreba<br />
uflisadmi eklesiis ganmtkicebisa<br />
da qveynis keTildReobisaTvis.<br />
am mxareSi Rrma sulierebiT gamor-<br />
Ceul ojaxTagan upirvelesad xevis<br />
cnobili pirovnebis, Siola RuduSauris<br />
STamomavlis, giorgi RuduSauris<br />
da natalia kobaiZis stumarTmoyvare<br />
da RvTismosavi ojaxi gamoirCeoda. am<br />
ojaxSi aRizarda saqarTvelos eklesiis<br />
momavali mwyemsmTavari, sruliad<br />
saqarTvelos kaTolikos-patriarqi,<br />
uwmidesi da unetaresi ilia II SiolaSvili-RuduSauri,<br />
romelmac Tavisi<br />
mRvdelmTavruli moRvaweoba eklesiisTvis<br />
urTules periodSi daiwyo.<br />
mravali sirTulis miuxedavad, RvTis<br />
gangebiT, swored misi uwmidesobis saxels<br />
ukavSirdeba saqarTvelos mravalsaukunovani<br />
da didi tradiciebis<br />
mqone eklesiis aRorZineba da ms<strong>of</strong>lio<br />
eklesiis mier misi avtokefaliis<br />
ganmeorebiTi dadastureba-aRiareba.<br />
sruliad saqarTvelos kaTolikospatriarqis,<br />
misi uwmidesobisa da unetaresobis<br />
ilia II locva-kurTxeviT<br />
Tavis mSobliur kuTxeSi, istoriulad<br />
saqarTvelos Crdilo karibWis saimedo<br />
damcvel xevis TemSi, 2002 wlis 17 oqtombers<br />
saqarTvelos eklesiis wmida<br />
sinodis ganCinebiT dafuZnda eparqia.<br />
axlad daarsebuli stefanwmindisa da<br />
xevis samRvdelmTavro samwyso terito-<br />
184<br />
riulad ganvrcobili wilknis eparqiis<br />
safuZvelze Camoyalibda.<br />
stefanwmindisa da xevis eparqiis<br />
mwyemsmTavaria yovladusamRvdeloesi<br />
episkoposi iegudieli (tabataZe).<br />
29. cagerisa da lentexis eparqia<br />
cagerisa da lentexis eparqia dasavleT<br />
saqarTvelos CrdiloeTiT, istoriuli<br />
kuTxeebis _ leCxumisa da<br />
qvemo svaneTis teritorias moicavs. mis<br />
SemadgenlobaSi Sedis mTiani saqarTvelos<br />
ori patara qalaqi: lentexi da<br />
cageri. drois mdinarebis Sesabamisad,<br />
istoriul kuTxeTa _ leCxumis da svaneTis<br />
teritoria izrdeboda an mcirdeboda.<br />
leCxumis didi nawili svaneTis<br />
SemadgenlobaSi Sedioda. maT Soris<br />
bunebriv gamy<strong>of</strong>ad leCxumis qedi<br />
iTvleboda.<br />
cagerisa da lentexis samRvdelmTavro<br />
teritorias aRmosavleTidan<br />
nikorwmindis eparqia esazRvreba,<br />
samxreT-dasavleTidan _ senakisa<br />
da Cxorowyus, Wyondidis, samxreTidan<br />
_ quTais-gaenaTis da xoni-samtrediis,<br />
CrdiloeTidan _ mestiisa da zemo svaneTis<br />
eparqiebi, Crdilo-aRmosavleTidan<br />
_ kavkasionis centraluri qedi.<br />
werilobiT wyaroebSi svaneTisa da<br />
leCxumis moxsenieba adreuli droidan<br />
iwyeba. svaneTi – susaniis-suaniis-susebis,<br />
suaneTis, misimineTis saxeliT iyo<br />
cnobili. leCxums skvimniis saxeliT<br />
pirvelad VI s-Si prokopi kesarieli<br />
asaxelebs. am kuTxeebs berZnulis garda<br />
romauli da somxuri werilobiTi<br />
wyaroebic ixseniebs.<br />
vaxtang gorgaslis dros, V saukuneSi,<br />
es kuTxeebi mefis saerisTavoebs<br />
warmoadgenda.<br />
qarTuli da ucxoenovani werilobiTi<br />
wyaroebis uwyebiT, wmida mociqulebs<br />
saqarTvelos am regionSic uqadagiaT<br />
da pirveli qristianuli Temic<br />
daufuZnebiaT. es mxare imiTac aris gamorCeuli,<br />
rom eklesiis didma mnaTobma,
wmida maqsime aRmsarebelma cxovrebis<br />
bolo wlebi aq, leCxumSi gaatara.<br />
bunebrivi zRudeebiT adridanve<br />
gamagrebuli mTis es regioni mtris<br />
Semosevisas saqarTvelos baridan atanil<br />
saeklesio siwmideTa sacavad iTvleboda.<br />
saeklesio ganZsacavs leCxum-<br />
Si xvamlis mTa, xolo svaneTSi mTis<br />
miuvali s<strong>of</strong>lebi warmoadgendnen.<br />
qronologiurad am mxareSi mikvleul<br />
uZveles saeklesio wignad leCxumis<br />
s<strong>of</strong>el lailaSis xanmeturi palimfsesti<br />
saxeldeba. eparqiis eklesia-monastrebi<br />
ara marto baridan atanil<br />
saeklesio siwmideTa sacavad iTvleboda,<br />
aramed iq arsebobda umniSvnelovanesi<br />
saeklesio kulturis kerebi. es<br />
mxare Zveli droidanve cnobili iyo<br />
saeklesio xelsaqmis skolebiT.<br />
eparqiis aRorZineba saqarTvelos eklesiis<br />
avtokefaliis aRdgenis Semdeg<br />
daiwyo. 1917 wlis seqtembris saeklesio<br />
krebaze ganaxlebul 13 eparqias Soris<br />
cagerisa da leCxum-svaneTis eparqiac<br />
saxeldeba. samRvdelmTavro samwyso<br />
zemo da qvemo svaneTs aerTianebda. XX<br />
s-is 20-ian wlebSi dawyebuli represiebis<br />
dros eparqiis aRdgenis miuxedavad,<br />
cagerisa da svaneTis eparqias 70 wlis<br />
ganmavlobaSi sakuTari mRvdelmTavari<br />
TiTqmis ar hyolia. samwysos marTva Se-<br />
TavsebiT quTaTel-gaenaTel mwyemsmTavars<br />
evaleboda. 2002 wlis 17 oqtombridan<br />
saqarTvelos marTlmadidebeli<br />
eklesiis wmida sinodis ganCinebiT<br />
cagerisa da svaneTis eparqiis ganvrcobili<br />
teritoriis safuZvelze ori<br />
samRvdelmTavro samwyso Camoyalibda:<br />
cagerisa da qvemo svaneTis da mestiisa<br />
da zemo svaneTis.<br />
cagerisa da lentexis eparqiis<br />
mwyemsmTavaria yovladusamRvdeloesi<br />
episkoposi stefane (kalaijiSvili).<br />
30. mestiisa da zemo svaneTis eparqia<br />
mestiisa da zemo svaneTis eparqia<br />
dasavleT saqarTvelos ukidures Crdi-<br />
185<br />
loeTSi, istoriuli svaneTis samTavrosa<br />
da balszemo svaneTSi, igive Tavisufal<br />
svaneTSi mdebareobs. eparqia<br />
kavkasionis qedis samxreT kalTebs<br />
Sefenil mestiis raionsa (y<strong>of</strong>ili<br />
seti) da mis Semogarens _ engurisa da<br />
cxeniswylis xeobebs, agreTve kodoris<br />
zemo welis auzs, e.w. afxazeTis<br />
svaneTs moicavs. samRvdelmTavro teritorias<br />
aRmosavleTiT da samxreTaRmosavleTiT<br />
esazRvreba cagerisa da<br />
qvemo svaneTis (lentexis) eparqia, dasavleTiT<br />
_ cxum-afxazeTis, samxreTiT<br />
_ zugdid-caiSis da senakisa da Cxorowyus<br />
eparqiebi, CrdiloeTi saqarTvelo-ruseTis<br />
saxelmwifo sazRvris<br />
monakveTia, romelic eparqiis teritorias<br />
mijnavs yabardo-balyareTis<br />
avtonomiur respublikasTan da yara-<br />
Cai-CerqezeTis avtonomiur olqTan. istoriulad<br />
svaneTis SemadgenlobaSi<br />
sazRvris gadaRma, Crdilo kavkasiis<br />
mdinareebis _ yubanisa da baqsanis sa-<br />
Tavis xeobebSi mdebare sakmaod vrceli<br />
teriroriac Sedioda.<br />
werilobiT wyaroTa uwyebiT, wmida<br />
mociqulebs _ andria pirvelwodebuls,<br />
svimon kananelsa da mataTas am mxareSic<br />
umoRvawiaT. svanebis moqcevisa<br />
da pirveli eklesiis dafuZnebis Semdeg<br />
mataTa am mxareSi darCenila da<br />
RvTis sityvas ganavrcobda. saqarTveloSi<br />
qristianobis saxelmwifo religiad<br />
gamocxadebasTan erTad, es kuTxec<br />
qristiandeba, Tumca adreul xanaSi misi<br />
saeklesio organizaciis Sesaxeb Zalze<br />
mcire cnobebi arsebobs. zemo svaneTis,<br />
gansakuTrebiT misi dasavleTi nawilis<br />
mmarTvel mRvdelmTavrad ZiriTadad<br />
caiSeli episkoposi iTvleboda.<br />
XIX s-is dasawyisidan ruseTis mier<br />
saqarTvelos dapyrobisa da eklesiis avtokefaliis<br />
Zaladobrivi gauqmebis gamo<br />
svaneTSi carizmis politikis mimarT winaaRmdegoba<br />
didxans grZeldeboda.<br />
saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis<br />
avtokefaliis aRdgenis Semdeg,<br />
ganaxlebuli cagerisa da leCxum-sva-
neTis eparqia moicavda mestiasa da<br />
zemo svaneTsac. ocian wlebSi dawyebuli<br />
saeklesio represiebis gamo am<br />
mxareSi mRvdelmsaxureba faqtobrivad<br />
ar aResruleboda, Tumca sabWouri<br />
mmarTvelobis miuxedavad, zemo svaneTma<br />
sanimuSo erTgulebiT daicva Zveli<br />
eklesia-monastrebi da iq arsebuli<br />
siwmideebi.<br />
2002 wlis 17 oqtombers saqarTvelos<br />
marTlmadidebeli eklesiis wmida<br />
sinodis ganCinebiT cagerisa da<br />
leCxum-svaneTis teritoriulad ganvrcobili<br />
eparqiis safuZvelze ori sam-<br />
RvdelmTavro samwyso Camoyalibda: a)<br />
cagerisa da qvemo svaneTisa (lentexis);<br />
b) mestiisa da zemo svaneTisa.<br />
mestiisa da zemo svaneTis eparqiis<br />
mwyemsmTavaria yovladusamRvdeloesi<br />
episkoposi ilarioni (qitiaSvili).<br />
31. sagarejosa da ninowmindis eparqia<br />
sagarejosa da ninowmindis eparqia<br />
aRmosavleT saqarTveloSi, gare kaxeTSi,<br />
mdinare ivris auzSi _ gomboris<br />
qedis samxreT-dasavleT kalTis<br />
mTiswineTis teritoriaze mdebareobs.<br />
igi moicavs qalaq sagarejosa da mis<br />
Semogarens. eparqias aRniSnuli saxelwodeba<br />
2003 wlis 18 agvistos urbnisis<br />
sakaTedro taZarSi Catarebuli<br />
wmida sinodis krebaze ewoda. 1995<br />
wlis 5 aprilidan igi sagarejosa da<br />
gurjaanis saerTo saxelwodebiT arsebul<br />
samRvdelmTavros miekuTvneboda,<br />
romlis samwyso teritoriis gay<strong>of</strong>is<br />
Semdeg Camoyalibda. samRvdelmTavros<br />
aRmosavleTidan esazRvreba bodbis da<br />
gurjaan-veliscixis, dasavleTidan _<br />
rusTav-marneulis da mcxeTa-Tbilisis,<br />
CrdiloeTidan _ alaverdis da TianeT-fSav-xevsureTis<br />
eparqiebi, samxre-<br />
Tis mijna saqarTvelo-azerbaijanis<br />
saxelmwifo sazRvars emTxveva.<br />
sagarejo-ninowmindis eparqiis teritoria<br />
istoriuli kaxeTis samefos<br />
mesame sadroSos miekuTvneboda. am<br />
186<br />
regionSi saqarTvelos gaqristianebis<br />
axlo xanebidan ramdenime msxvili<br />
samRvdelmTavro kaTedra arsebobda,<br />
romelTac dasabami wmida mefe vaxtang<br />
gorgaslis saeklesio reformam daudo.<br />
vaxtangis mier dafuZnebul qarTlis<br />
sakaTolikosoSi Tormeti axali<br />
saepiskoposo kaTedridan ori _<br />
ninowmindisa da Weremis Tanamedrove<br />
sagarejo-ninowmindis eparqiis teritoriaze<br />
mdebareobda. mogvianebiT am<br />
mxareSi samebelis, kawarelisa da marty<strong>of</strong>elis<br />
kaTedrebic moixsenieboda.<br />
amdenad, istoriuli kaxeTis samefoSi<br />
arsebul eparqiaTa umravlesoba Tanamedrove<br />
sagarejos da ninowmindis sam-<br />
RvdelmTavro teritoriaze mdebareobda.<br />
aRniSnuli samRvdelmTavro kaTedrebi<br />
sxvadasxva istoriul epoqaSi arsebobdnen.<br />
maTgan yvelaze adreulad<br />
vaxtangis mier daarsebuli eparqiebi<br />
iTvleba.<br />
ninowmindis saepiskoposos kaTedra<br />
_ „ujarmis kari“ _ mefis sasaxlis<br />
karis eklesia iyo, romlis mwyemsmTavari<br />
VI saukunis dasawyisSi dvinis saeklesio<br />
krebazec moixsenieboda.<br />
umZimesi istoriuli warsulis miuxedavad,<br />
sagarejosa da ninowmindis<br />
eparqiis samwyso teritoriaze adridanve<br />
erTiani qristianuli saqarTvelos<br />
umniSvnelovanesi eklesia-monastrebi<br />
da saganmanaTleblo kerebi arsebobda:<br />
garejis mravalmTis samonastro kompleqsis<br />
zogierTi savane (qalaqisTvisac<br />
saxeli `sagarejo~ misTvis aqauri<br />
miwebis Sewirvis gamo uwodebiaT.<br />
„moigo saxeli, odes Seswires garejis<br />
udabnos dabnebi ese, uwodes sagarejo),<br />
boWorma (X_XI ss-is taZari), ninowminda<br />
(VI s-is sakaTedro taZari), kawareTi<br />
(VI_VII ss-is taZari), xaSmi, ujarma (V<br />
s.), Weremi da sxv. odiTganve aRniSnul<br />
eklesia-monastrebSi da mTel mxareSi<br />
did saganmanaTleblo, kulturul-aRm-<br />
SeneblobiT saqmianobas eweodnen aq<br />
moRvawe sasuliero da saero pirebi.<br />
XIX saukunis dasawyisisaTvis,
saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />
gauqmebamde, regionSi arsebul eparqia-<br />
Tagan ninowmindelis kaTedra tradiciulad<br />
kvlav ganvrcobil da mdidar<br />
eparqiad iTvleboda.<br />
2003 wlis 18 agvistos, urbnisis sakaTedro<br />
taZarSi Catarebuli saqarTvelos<br />
marTlmadidebeli eklesiis<br />
wmida sinodis krebis ganCinebiT, sagarejosa<br />
da gurjaanis eparqiis samwyso<br />
teritoriis gadanawilebis Semdeg<br />
Camoyalibda gurjaan-veliscixis da<br />
sagarejo-ninowmindis eparqiebi.<br />
sagarejosa da ninowmindis eparqiis<br />
mwyemsmTavaria yovladusamRvdeloesi<br />
episkoposi luka (lomiZe).<br />
32. bolnisis eparqia<br />
bolnisis eparqia aRmosavleT<br />
saqarTveloSi, istoriuli qvemo qarTlis<br />
teritoriaze mdebareobs. igi<br />
saqarTvelos uZveles qalaqs – bolniss<br />
da mis mimdebare teritorias moicavs.<br />
mas aRmosavleTidan esazRvreba<br />
rusTavisa da marneulis, dasavleTidan<br />
_ dmanisis, CrdiloeTidan _ manglisisa<br />
da walkis eparqiebi, xolo samxreTi<br />
sazRvari saqarTvelo-somxeTis saxelmwifo<br />
sazRvars emTxveva.<br />
es vrceli mxare bunebrivad aris<br />
SemosazRvruli TrialeTis, javaxe-<br />
Tisa da bambak-erevnis qedebiT. istoriuli<br />
viTarebis Sesabamisad, qvemo<br />
qarTlis administraciuli sazRvrebi<br />
xSirad icvleboda. misi cvalebadoba<br />
saqarTvelos saxelmwifoebriv simtkices<br />
Seesabameboda. Zvel wyaroebSi<br />
Semonaxulia am mxaris sxvadasxva saxelwodeba,<br />
romelTagan zogi fizikurgeografiuli<br />
cnebaa, zogi eTnikur-geografiuli<br />
da administraciul-teritoriuli<br />
Tu sxva.<br />
uZvelesi da umdidresi warsulis<br />
mqone mxareSi eklesia IV saukuneSi<br />
dafuZnda. „moqcevaÁ qarTlisaÁs“ Tanaxmad,<br />
bolnisis cnobili taZari IV sis<br />
bolo wlebSi augia elia mTavarep-<br />
187<br />
iskoposs. bolnisis samRvdelmTavro<br />
teritoria Zalian mdidaria V_XVIII<br />
saukuneebis umniSvnelovanesi qristianuli<br />
xuroTmoZRvrebis ZeglebiT.<br />
am kuTxeSi adridanve farTod iyo<br />
gaSlili mwignobruli saqmianobac.<br />
mravalTagan gansakuTrebiT gamoirCeva<br />
cnobili mwerali da mqadagebeli<br />
ioane bolneli.<br />
1917 wels, avtokefaliis aRdgenis<br />
miuxedavad, mravalmxriv saintereso istoriuli<br />
warsulis eparqiaSi tradiciuli<br />
qristianuli cxovrebis gamococxleba<br />
Zalze nela, mxolod 70_80-ian<br />
wlebSi daiwyo. Zveli bolnisis eparqia<br />
agarak-walkis saerTo saxelwodebiT<br />
arsebul qvemo qarTlis eparqiaSi iyo<br />
gaerTianebuli. bolnisis calke eparqiad<br />
gamoy<strong>of</strong>a sruliad saqarTvelos<br />
kaTolikos-patriarqis, uwmidesisa da<br />
unetaresis ilia II locva-kurTxeviT<br />
1995 wels aRsrulda. im droidan mas<br />
bolnisisa da dmanisis eparqia ewoda.<br />
2003 wlis 18 agvistos, urbnisis saka-<br />
Tedro taZarSi Catarebuli saqarTvelos<br />
marTlmadidebeli eklesiis wmida<br />
sinodis krebaze bolnisis da dmanisis<br />
eparqia gaiyo da mis safuZvelze ori<br />
samRvdelmTavro Camoyalibda: bolnisis<br />
eparqia da dmanisis eparqia.<br />
bolnisis eparqiis mwyemsmTavaria<br />
yovladusamRvdeloesi episkoposi<br />
efremi (gamrekeliZe).<br />
33. dmanisis eparqia<br />
dmanisis eparqia qvemo qarTlis teritoriaze,<br />
e.w. `qvena s<strong>of</strong>elSi~, mdinareebis<br />
_ maSaverisa da xramis auzSi<br />
mdebareobs. igi qarTlis ganapira qalaq<br />
dmaniss da mis mimdebare sanaxebs<br />
moicavs. dmanisis samRvdelmTavro<br />
samwysos aRmosavleTidan esazRvreba<br />
bolnisis, dasavleTidan _ axalqalaqisa<br />
da kumurdos, CrdiloeTidan _ manglisisa<br />
da walkis eparqiebi, samxreTi<br />
sazRvari saqarTvelo-somxeTis saxelmwifo<br />
sazRvars emTxveva.
eparqiis teritoriaze bolo drois<br />
arqeologiuri kvlevebis Sedegad<br />
gamovlenilia pirvely<strong>of</strong>il adamianTa<br />
uZvelesi nakvalevi, rac dmaniss<br />
ms<strong>of</strong>lio civilizaciis sawyisebTan<br />
akavSirebs.<br />
dmanisi iyo ZirZvel qarTul provinciaTa<br />
_ taSirisa da dmanisxevis _<br />
administraciul-politikuri da kulturul-saeparqio<br />
centri. wyaroebSi<br />
dmaneli episkoposi VI s-idan gvxvdeba,<br />
eparqiis Seqmna ki wmida mefe vaxtang<br />
gorgaslis mier saeklesio reformis<br />
gatarebis axlo xanebSia savaraudo.<br />
dmanelis samwysod Tavidanve iTvleboda:<br />
a) dmanisxevi, romelic vrceldeboda<br />
`yaraRajisa da taSiris mTis<br />
CrdiloT~ da b) taSiris _ `lores<br />
zeiT da loqis samÃriT, vidre debedamde<br />
da arjanis mTamde~ _ mosaxleoba,<br />
radgan eseni `samwysoni arian dbanisis~-o<br />
(vaxuSti).<br />
dmanisis eparqia eklesia-monastrebis<br />
simravlis garda, adridanve<br />
gamorCeuli iyo aq davanebuli saswaulmoqmedi<br />
xatebisa da wmidaTa<br />
wmida nawilebis mravalricxovnebiT.<br />
dmanisis yovladwmida RvTismSoblis<br />
xatidan aRsrulebul RvTaebriv saswaulTa<br />
Sesaxeb `qarTlis cxovrebac~<br />
gvauwyebs.<br />
cnobilia, rom dmanisSia saZvale<br />
wmida mefe demetre Tavdadebulis Zis,<br />
mefe vaxtang III (1297; 1302-1308 ww.).<br />
XIX saukunisTvis gapartaxebuli<br />
mxare, ruseTis mier saqarTvelos dapyrobis<br />
da CvenTvis ucxo mmarTvelobiT-administraciuli<br />
sistemis SemoRebis<br />
Semdeg, Tbilisis gubernias<br />
miakuTvnes.<br />
saqarTvelos marTlmadidebeli<br />
eklesiis avtokefaliis aRdgenis Semdeg<br />
Tanamedrove dmanisis eparqiis<br />
samwyso teritoria agarak-walkis sam-<br />
RvdelmTavros miekuTvneboda. 1995 wels,<br />
saqarTvelos eklesiis wmida sinodis<br />
gadawyvetilebiT agarak-walkas gamoeyo<br />
bolnisisa da dmanisis eparqia, ro-<br />
188<br />
melic aRniSnul or mezobel raions<br />
aerTianebda. eparqiis mRvdelmTavrad<br />
dadgenili iyo mTavarepiskoposi Tadeoz<br />
ioramaSvili. 2003 wlis 18 agvistos<br />
urbnisis sakaTedro taZarSi Catarebul<br />
saqarTvelos marTlmadidebeli<br />
eklesiis wmida sinodis sadResaswaulo<br />
krebaze, bolnisisa da dmanisis sam-<br />
RvdelmTavro teritoriis safuZvelze<br />
ori eparqia Camoyalibda _ bolnisisa<br />
da dmanisis, riTac aRdga istoriuli<br />
samarTlianoba ori uZvelesi da damoukidebeli<br />
samRvdelmTavros memkvidreobis<br />
ganaxlebis TvalsazrisiT.<br />
dmanisis eparqiis mwyemsmTavaria<br />
yovladusamRvdeloesi episkoposi zenoni<br />
(iarajuli).<br />
34. gurjaanisa da veliscixis eparqia<br />
gurjaanisa da veliscixis eparqia<br />
aRmosavleT saqarTveloSi, centraluri<br />
kaxeTis teritoriaze, gomboris qedis<br />
Crdilo-aRmosavleT mTiswineTisa<br />
da mdinare alaznis auzSi mdebareobs.<br />
samRvdelmTavros iurisdiqcia gurjaanis<br />
raionsa da mis mimdebare teritoriaze<br />
vrceldeba. gurjaanisa da<br />
veliscixis eparqias aRmosavleTidan<br />
esazRvreba nekresisa da hereTis, dasavleTidan<br />
_ sagarejosa da ninowmindis,<br />
CrdiloeTidan _ alaverdis, samxreTidan<br />
_ bodbis eparqiebi.<br />
eparqiis teritoria istoriul hereTs<br />
miekuTvneboda, dReisaTvis ki kaxeTis<br />
centralur nawils warmoadgens<br />
da misi istoria mWidrodaa dakavSirebuli<br />
erTiani kaxeTis warsulTan. XI<br />
s-is dasawyisSi kaxeTis mefem, kvirike<br />
III, hereTis samefo SemoierTa da gaer-<br />
Tianebuli `kaxeTis samefo~ Svid<br />
saerisTavod dayo, ris Semdegac eparqiis<br />
teritoria alaznis marjvena mxaris,<br />
Signi-kaxeTis centralur saerisTavos<br />
miakuTvna. XI_XII ss-Ta mijnaze wmida<br />
mefe daviT aRmaSenebelma saqarTvelos<br />
gaerTianebis Sedegad kaxeTis y<strong>of</strong>ili<br />
samefo erTian qarTul administraci-
ul sistemaSi moaqcia. mogvianebiT, XV<br />
s-idan saqarTvelo samefoebad daiSala.<br />
oTx sadroSod danawilebul kaxeTis<br />
samefoSi, rigiT meore, _ nekresis<br />
sadroSos miekuTvneboda gurjaanveliscixis<br />
teritoria; saqarTvelos<br />
marTlmadidebeli eklesiis saeparqio<br />
administrirebiT ki _ uZveles Weremis<br />
samRvdelmTavros.<br />
Weremis eparqia V s-Si wmida mefe<br />
vaxtang gorgaslis mier daarsebul<br />
Tormet samRvdelmTavros Soris ixsenieba.<br />
Weremis eparqia Tanamedrove<br />
gurjaanisa da veliscixis eparqiis<br />
teritorias moicavda. Weremis sam-<br />
RvdelmTavro kaTedra XVIII s-mde<br />
inarCunebda am mxaris (mTlianad an<br />
nawilobriv) saeparqio marTvis uflebas.<br />
oRond XI s-idan, alaverdis sam-<br />
RvdelmTavros dawinaurebis Semdeg<br />
Weremis eparqiis teritoriebi mcirdeba,<br />
Weremelis tradiciul avtoritets<br />
ki alaverdeli Caenacvla. XVIII s-is<br />
Suaxanebidan mefe Teimurazisa da mefe<br />
erekles ZalisxmeviT kaxeTi nel-nela<br />
aRorZinebis gzas daadga _ samefo<br />
karma samRvdelmTavroTa gaZlierebisaTvis<br />
kuTvnili yma-mamulebis moZieba<br />
da ukan dabruneba ganaCina. 1757 wels<br />
Sedgenili sakanonmdeblo aqti: `ganweseba<br />
Teimuraz II-isa saWeremlo samwysos<br />
mibarebis Sesaxeb~ Weremis eparqiis<br />
teritoriis mezobel samRvdelm-<br />
TavroTa _ alaverdis, bodbisa da<br />
ninowmindas _ Soris droebiT gadanawilebas<br />
ganaCinebs. Tu moiwios Jami<br />
da `inebos meufeman Cvenman qristeman<br />
mas eklesiasa Sina Tvissa episkopossa<br />
dadgroma~, yovelgvari dapirispirebis<br />
da sityvisgebis gareSe `Tvisi mamuli<br />
da samwyso da raÁca misi sargo da<br />
Semosavali iyos, yovelive mis eklesiisa<br />
da episkopossa mieces uklebad<br />
da ucilebelad da usityvelad~. qarTlis<br />
da kaxeTis mefeTa _ Teimuraz II<br />
da erekle II brZaneba da saqarTvelos<br />
kaTolikos-patriarqis, uwmidesisa da<br />
unetaresis iosebis locva-kurTxeva<br />
189<br />
orsaukunenaxevris Semdeg, 2003 wlis<br />
18 agvistos, gurjaanisa da veliscixis<br />
eparqiis aRdgeniT aRsrulda.<br />
gurjaanis da veliscixis eparqiis<br />
mwyemsmTavaria yovladusamRvdeloesi<br />
episkoposi eqvTime (leJava).<br />
35. senakisa da Cxorowyus eparqia<br />
senakisa da Cxorowyus eparqia<br />
dasavleT saqarTveloSi, istoriuli<br />
kolxeTis samefoSi, mdinare rionsa da<br />
egriswyals Soris arsebul teritoriaze<br />
_ odiSis dablobze mdebareobs.<br />
igi moicavs samegrelos qalaqebs _<br />
senaks, Cxorowyus da maT mimdebare<br />
teritorias. senakisa da Cxorowyus<br />
samRvdelmTavros aRmosavleTidan esazRvreba<br />
Wyondidis, dasavleTidan _<br />
zugdidisa da caiSis, foTisa da xobis,<br />
Crdilo-aRmosavleTidan _ cagerisa<br />
da lentexis, Crdilo-dasavleTidan _<br />
mestiisa da zemo svaneTis, samxreTidan<br />
_ Semoqmedis eparqiebi.<br />
mociqulTa qadagebiT moqceuli am<br />
kuTxis mosaxleoba, sabolood, IV s-Si,<br />
saqarTveloSi qristianobis saxelmwifo<br />
religiad gamocxadebis Semdeg<br />
qristiandeba. gaqristianebis miuxedavad,<br />
erTmorwmune berZenTa agresia<br />
egrisis mimarTulebiT kidev ufro<br />
gamoikveTa. VI s-Si es mxare berZensparselTa<br />
saomari dapirispirebis<br />
asparezad iqca da es periodi `didi<br />
omianobis~ saxeliT aris Sesuli Cveni<br />
qveynis istoriaSi. imJamindeli egrisis<br />
upirvelesi qalaqis _ cixe-gojis<br />
dacvisTvis aqaurebs didi gmiroba<br />
gamouCeniaT da 551 wels ukuugdiaT<br />
iranelTa laSqari. VII s-is pirvel<br />
mesamedSi berZenTa keisarma heraklem<br />
(610_641) zRvispireTi saqarTvelos CamoaSora,<br />
xolo VII_VIII ss-is mijnaze<br />
arabTa Semosevebisas mtrisgan gapartaxebuli<br />
egrisis samefoc da misi<br />
dedaqalaqic droebiT maT xelSi gadavida.<br />
berZnul wyaroTa mixedviT, her-
akles Semosevebisas egrisis samefos<br />
teritoriaze arsebuli berZnuli sam-<br />
RvdelmTavroebis iurisdiqciaSi iyo<br />
moqceuli mTeli zRvispireTi. konstantinopolis<br />
politikuri da saeklesio<br />
gavlenisagan ganTavisufleba VIII sidan<br />
daiwyo. male, afxazeTis sakaTolikosos<br />
Camoyalibebis Semdeg, mTel<br />
dasavleT saqarTveloSi misi iurisdiqcia<br />
gavrcelda, xolo saqarTvelos<br />
teritoriaze ZalmomreobiT dafuZnebuli<br />
berZnuli samRvdelmTavroebi qarTuliT<br />
Seicvala.<br />
Tanamedrove senakisa da Cxorowyus<br />
eparqiis teritoriis imJamindeli mosaxleoba<br />
caiSis da Wyondidis eparqiebis<br />
SemadgenlobaSi iTvleboda.<br />
saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />
gauqmebis Semdeg es mxare 1823 wels<br />
Camoyalibebul samegrelos eparqiaSi<br />
iyo gaerTianebuli. 1874 wlis maisis<br />
TveSi ruseTis eklesiis wmida sinodis<br />
ganCinebiT gauqmebuli samegrelos<br />
eparqia imereTis eparqias miuerTes,<br />
xolo 1885 wlidan Seqmnili guria-samegrelos<br />
eparqia senakisa da Cxorowyus<br />
teritoriebsac aerTianebda.<br />
1917 wels saqarTvelos marTlmadidebeli<br />
eklesiis avtokefaliis aRdgenis<br />
Semdeg ganaxlda Wyondidis<br />
eparqia, romelic mTlianad moicavda<br />
samegrelos teritorias. 1995 wels<br />
saqarTvelos eklesiis wmida sinodis<br />
gadawyvetilebiT Wyondidis eparqiis<br />
safuZvelze, misi teritoriuli gay<strong>of</strong>is<br />
Sedegad, aRdga Zveli samRvdelm-<br />
Tavroebi: zugdidisa da caiSis, foTisa<br />
da senakis da sakuTriv Wyondidis. 2003<br />
wlis 18 agvistos, saqarTvelos mar-<br />
Tlmadidebeli eklesiis wmida sinodis<br />
krebis ganCinebiT, Wyondidis da<br />
foTi-senakis eparqiaTa xelaxali teritoriuli<br />
gadanawilebis safuZvelze<br />
Camoyalibda senakisa da Cxorowyus eparqia.<br />
senakisa da Cxorowyus eparqiis<br />
mwyemsmTavaria yovladusamRvdeloesi<br />
episkoposi Sio (mujiri).<br />
190<br />
36. sxalTis eparqia<br />
sxalTis eparqia saqarTvelos<br />
samxreT-dasavleTiT, aWaris avtonomiuri<br />
respublikis mTian mxares _ zemo<br />
aWaras moicavs. aRniSnuli saxelwodebiT<br />
eparqia 2006 wlis 21 dekembers,<br />
saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis<br />
wmida sinodis krebis ganCinebiT<br />
Seiqmna, _ baTumisa da sxalTis eparqiis<br />
ganvrcobili teritoriis gadanawilebis<br />
safuZvelze. eparqiis SemadgenlobaSi<br />
Sedis qalaqebi qeda, Suaxevi<br />
da xulo TavianTi mimdebare teritoriebiT.<br />
sxalTis eparqias aRmosavleTidan<br />
esazRvreba axalcixis, tao-klarjeTisa<br />
da lazeTis eparqia, dasavleTidan _<br />
baTumisa da qobuleTis, CrdiloeTidan<br />
_ Semoqmedis eparqiebi, samxreTis mxridan<br />
eparqiis sazRvari emTxveva saqarTvelo-TurqeTis<br />
saxelmwifo sazRvars<br />
da gasdevs WaneTisa da SavSeTis<br />
qedebs.<br />
sxalTis eparqiis momcveli teritoria<br />
istoriul-geografiulad zemo<br />
qarTlis, kerZod, mesxeTis nawils<br />
Seadgenda. es mxare aWariswylis xeobas<br />
moicavs Woroxis SesarTavamde da<br />
istoriul wyaroebSi `aWaris qveynis~,<br />
xanac `aWaris xevis~ saxeliT aris<br />
moxseniebuli. aWaris xevi or ZiriTad<br />
nawilad _ zemo aWarad anu zegnad<br />
da qvemo aWarad iy<strong>of</strong>oda. aWaris centralur<br />
nawils Suaxevi erqva. zemo<br />
aWaris centri iyo Zvelad didaWara,<br />
SuasaukuneebSi _ xixani, mogvianebiT _<br />
xulo, qvemo aWarisa _ s<strong>of</strong>. qeda. amdenad,<br />
istoriuli zemo, qvemo da centraluri<br />
aWaris kulturul-administraciuli<br />
centrebi _ Suaxevi, xulo da qeda,<br />
romelTac qristianuli saqarTvelos<br />
istoriaSi ganuzomeli funqcia Seasrules,<br />
Tanamedrove sxalTis eparqiis<br />
iurisdiqciaSi arian gaerTianebulni.<br />
es kuTxe, leonti mrovelis cnobiT, Zv.<br />
w. III s-is II naxevarSi qarTlis samefos<br />
oZrxis saerisTavoSi Sedioda.
momdevno xanaSic igi qarTlis samefos<br />
nawili iyo.<br />
qarTuli da ucxouri werilobiTi<br />
wyaroebi da wmida saeklesio tradicia<br />
saqarTveloSi qristianobis qadagebas<br />
aWaris gavliT Semosul wmida andria<br />
pirvelwodebuls da mis Tanmxleb mociqulebs<br />
ukavSirebs. igi pirveli Semosvlisas<br />
oZrxe_tao-klarjeTis gziT<br />
Semosula, romelic, Tavis mxriv, trapezuntsac<br />
uerTdeboda, xolo Semdgomi<br />
Semosvlisas mas taos gziT usargeblia.<br />
`qarTlis cxovrebis~ cnoba andrias<br />
Semosvlas ukavSirebs saqarTveloSi<br />
pirveli eklesiebis mSeneblobas. mas<br />
trapezuntidan qarTlis qveyanaSi _ didaWarisken<br />
auRia gezi. RvTis sityvis<br />
qadagebisas mravali gansacdeli dauTmenia.<br />
im adgilas, sadac yovladwmida<br />
RvTismSoblis xati daasvena, wyarosTvali<br />
warmoCenila da Tavankara wyaro<br />
amosula. mis garSemo Semokrebili am<br />
qveynis mkvidri mosaxleoba mociquls<br />
qristes saxeliT gaunaTlia. pirveli<br />
eklesiac, yovladwmida RvTismSoblis<br />
saxelze, aqve auSenebiaT, sadac<br />
RvTismSoblis xati iyo dasvenebuli.<br />
amis Semdeg mociquls mTa gadauvlia,<br />
am gzaze TviTon andrias aRumarTavs<br />
rkinis jvari, amis gamo mTas dRemde<br />
`rkinis jvari~ ewodeba, oZraxis xevi<br />
Cauvlia da samcxis sazRvarTan, s<strong>of</strong>.<br />
zaden-goraSi dauvanebia, Semdeg ki sosangeTSi<br />
(dRevandeli awyuri) misula.<br />
aqac didi saswaulis aRsrulebis<br />
(gardacvlili bavSvis aRdgena) Semdeg<br />
qristes rwmenaze moqceula mosaxleoba.<br />
yovladwmida RvTismSoblis<br />
xelTuqmneli saswaulmoqmedi xati<br />
ukve gaqristianebul iqaur mkvidrTa<br />
TxovniT dautovebia awyurSi, imJamad<br />
aSenebul mcire ekvderSi, romelsac<br />
axla `Zveli eklesia~ ewodeba.<br />
saqarTveloSi qristianobis saxelmwifo<br />
religiad gamocxadebis Semdeg,<br />
IV s-Si Tanamedrove sxalTis eparqiis<br />
teritoria erTiandeba mezobeli<br />
SavSeTis mxareSi, `tbeTis pirispir,<br />
191<br />
CrdiloT kerZ, mdinaris gaRma~ arsebul<br />
Tuxarelis samwysoSi, romlis<br />
eklesia `mefeman mirdat (mirdat V<br />
baqaris Ze, 364_379 ww.) aRaSena cixesa<br />
(Tuxarisis cixe) Sina~ (vaxuSti). V sis<br />
60-iani wlebidan am mxareze wmida<br />
vaxtang gorgaslis mier klarjeTSi<br />
daarsebuli da gaZlierebuli axizis<br />
eparqiis iurisdiqcia vrceldeboda.<br />
droTa ganmavlobaSi aWaris xeobaze<br />
mezobel samRvdelmTavroTa uflebrivi<br />
monacvleoba qveynis politikur-ekonomikuri<br />
mdgomareobiT iyo<br />
nakarnaxevi.<br />
XVI s-is 70-ian wlebSi aWara osmalebma<br />
daipyres da igi axalcixis<br />
(Cildiris) vilaieTs miuerTes. TurqTagan<br />
Seviwroebuli aqauri mosaxleoba<br />
saqarTvelos sxvadasxva mxares Seexizna,<br />
mamapapeul adgilebze darCenis<br />
msurvelT qristianoba unda uareyoT<br />
da mahmadianoba mieRoT. saukuneTa ganmavlobaSi<br />
mravali gansacdelis miuxedavad,<br />
aWarlebma mSobliuri enisa da<br />
winaparTa tradiciebis SenarCuneba<br />
SeZles.<br />
1878 wlis berlinis traqtatiT,<br />
ruseT-TurqeTis omis Sedegebis Sejerebis<br />
Semdeg, aWara mahmadianuri osmaleTis<br />
gavlenisgan gaTavisuflda,<br />
Tumca carizmis reaqciuli erovnuli<br />
politikis gamo am mxareSi kulturulekonomikuri<br />
winsvla Zalze nela mimdinareobda.<br />
XX s-is 20-iani wlebidan<br />
Svidi aTwleulis ganmavlobaSi<br />
saqarTvelos upirveles qristianul<br />
keraze _ aWaraSi, iseve rogorc saqarTvelos<br />
danarCen kuTxeebSi, marTlmadidebluri<br />
RvTismsaxureba Zalze<br />
SezRudulad, faqtobrivad arc ki<br />
aResruleboda.<br />
saqarTvelos damoukideblobis<br />
mopovebis Semdeg, eklesias saSualeba<br />
mieca, Tavisi misia am kuTxeSi ufro<br />
aqtiurad ganexorcielebina. gansakuTrebuli<br />
sulieri da saxelmwifoebrivi<br />
mniSvneloba hqonda sruliad<br />
saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,
uwmidesisa da unetaresis ilia II<br />
locva-kurTxeviT da saqarTvelos im-<br />
Jamindeli prezidentis, zviad gamsaxurdias<br />
xelSewyobiT 1991 wels zemo<br />
aWaraSi _ xuloSi sasuliero saswavleblis<br />
gaxsnas. saswavlebeli zogadsaganmanaTleblo<br />
saSualo skolasa<br />
da teqnikums aerTianebda. am saqmis<br />
warmarTva da xelmZRvaneloba miendo<br />
dekanoz grigol abulaZes (amJamad<br />
sxalTis eparqiis mmarTveli mRvdelm-<br />
Tavaria spiridon abulaZe). amis kvalad<br />
aqtiurad daiwyo eklesia-monastrebis<br />
aRmSeneblobisa da cxovrebis<br />
qristianuli wesis aRorZinebis xana.<br />
es procesi sruliad saqarTvelos<br />
kaTolikos-patriarqis, uwmidesisa da<br />
unetaresis ilia II winamZRolobiT da<br />
ZalisxmeviT mTeli qveynis masStabiT<br />
mimdinareobs. gansakuTrebuli faqizi<br />
damokidebulebis gamomJRavneba<br />
am kuTxis _ zemo aWaris da saerTod<br />
aWaris mimarT ganpirobebulia im garemoebiT,<br />
rom TurqeTis mravalsaukunovan<br />
batonobas umtkivneulod ar Cauvlia.<br />
aqaur ZirZvel qarTvelebs ZaliT<br />
Tavs moaxvies maTTvis ucxo, mahmadianuri<br />
sarwmunoeba. sruliad saqarTvelos<br />
kaTolikos-patriarqis, uwmidesis<br />
da unetaresis ilia II pozicia<br />
kargad aris warmoCenili mis mowodebaSi<br />
mTeli qarTuli erisadmi: `Cven ki<br />
ar unda gavaqristianoT aWara, aramed<br />
aWaram unda gaaqristianos sruliad<br />
saqarTvelo~.<br />
eris sulieri winamZRolis TvalsawieriT,<br />
umaRlesi gadasaxedidan<br />
brZnulad ganWvretili aWaris faqtori<br />
da misdami mamaSviluri damokidebulebis<br />
gamomJRavneba nimuSia mTeli<br />
qarTveli eris poziciis gamosaxatavad<br />
am kuTxis mimarT. sxalTis eparqiis Seqmnac<br />
saqarTvelos pirvelqristianuli<br />
kerisadmi am mzrunvelobis dasturia.<br />
eparqiaSi im adgilas, sadac wmida andria<br />
mociqulma pirveli qristianuli<br />
taZari aago, dagegmilia didi samonastro<br />
kompleqsis mSenebloba, romelic<br />
192<br />
ara marto saqarTvelos morwmuneebisaTvis,<br />
aramed ms<strong>of</strong>lios sxvadasxva<br />
qveynis qristianTa momlocvelobis<br />
adgilad unda iqces. piligrimobis<br />
centris Seqmna am kuTxes tradiciul<br />
udides sulier da saxelmwifoebriv<br />
funqcias daubrunebs.<br />
axlad Seqmnili eparqiis iurisdiqciaSi<br />
gaerTianebuli kuTxis bolo<br />
periodis istoria srul TanxvedraSi<br />
modis mezobeli baTumisa da qobule-<br />
Tis samRvdelmTavros istoriasTan.<br />
1917 wels saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />
aRdgenis Semdeg ganaxlda<br />
baTumis eparqiac, romelsac baTom-<br />
Semoqmedis, mogvianebiT baTum-Semoqmedis<br />
samRvdelmTavro ewoda. aRniSnuli<br />
eparqia samxreT, samxreT-dasavleT<br />
saqarTvelos (aWara, guria) da nominalurad<br />
saqarTvelos samxreT saz-<br />
Rvrebs miRma (Tanamedrove TurqeTis<br />
teritoria) arsebul qarTul provinciebs<br />
aerTianebda. 1995 wlis 5 aprils<br />
baTum-Semoqmedis ganvrcobili eparqiis<br />
safuZvelze Camoyalibda Semoqmedis<br />
da baTum-sxalTis eparqiebi, 2006 wlis<br />
21 dekembers ki baTumisa da sxalTis<br />
eparqiis teritoriuli gadanawilebis<br />
Semdeg Seiqmna baTum-qobuleTisa da<br />
sxalTis eparqiebi.<br />
sxalTis eparqiis mwyemsmTavaria<br />
yovladusamRvdeloesi episkoposi<br />
spiridoni (abulaZe).<br />
37. tyibulisa da Terjolis eparqia<br />
tyibulisa da Terjolis eparqia<br />
dasavleT saqarTveloSi, istoriuli<br />
imereTis samefos okribis mxaris<br />
nawilsa da imereTis dablobis nawils<br />
moicavs. aRniSnuli saxelwodebiT eparqia<br />
2006 wlis 21 dekembers Seiqmna<br />
dasavleT saqarTveloSi arsebuli<br />
quTais-gaenaTis da margveT-ubisis sam-<br />
RvdelmTavro teritoriebis xelaxali<br />
gadanawilebis safuZvelze. eparqiis<br />
SemadgenlobaSi Sedis qalaqebi: tyibuli<br />
(mimdebare teritoriebis nawil-
iT) da Terjola (srulad Terjolis<br />
raioni). tyibulisa da Terjolis sam-<br />
RvdelmTavros aRmosavleTidan esaz-<br />
Rvreba saCxerisa da WiaTuris eparqia,<br />
samxreT-aRmosavleTidan _ margveTisa<br />
da ubisis, dasavleTidan _ quTais-gaenaTis,<br />
CrdiloeTidan _ nikorwmindis,<br />
samxreTidan _ vanisa da baRdaTis eparqiebi.<br />
saxelwodebebi `tyibuli~ da `Terjola~<br />
wyaroebSi mxolod XVII s-idan<br />
ixsenieba, rac Seexeba okribas, igi XI<br />
s-is werilobiT ZeglSi gvxvdeba.<br />
qarTuli da ucxouri werilobiTi<br />
wyaroebis cnobebi mociqulTa _ andria<br />
pirvelwodebulis, svimon kananelis,<br />
mataTas _ mier fazisis iberebis<br />
gaqristianebis Sesaxeb aRniSnul mxaresac<br />
moicavs. amdenad, eparqiis teritoriaze,<br />
iseve rogorc mTlianad rionis<br />
xeobis gaswvriv, qristianobis qadageba<br />
mociqulTa dros dawyebula. mefe mirianis<br />
mier qristianobis saxelmwifo<br />
religiad gamocxadebis Semdeg am<br />
kuTxis mosaxleobac gaqristianebula.<br />
qristianuli sarwmunoebis erTgulebas<br />
eparqiis teritoriaze SemorCenili<br />
adreuli xanis eklesia-monastrebis<br />
siuxve adasturebs, aseve _ wyalwiTelas<br />
xeobaSi, arabTa winaaRmdeg gamar-<br />
Tul brZolaSi daviT da konstantine<br />
mxeiZeebis mowamebrivi aRsasruli da<br />
sxva mravali istoriuli epizodi.<br />
qristianuli sarwmunoebis adreuli<br />
xanebidanve mtkiced damkvidrebis<br />
miuxedavad, es mxare damoukidebel sam-<br />
RvdelmTavrod XVI s-mde ar Camoyalibebula.<br />
XVI s-is pirvel meoTxedSi,<br />
imereTis mefis bagrat III (1510-1565 ww.)<br />
dros quTaTelis samwysos, sakuTriv<br />
imereTis teritoriaze, ori axali eparqia<br />
_ gaenaTi da xoni _ gamoeyo.<br />
gaenaTeli mRvdelmTavris kaTedra _<br />
gelaTi `pirvelad iyo monasteri, Semdgomad<br />
hyo bagrat saepiskoposod~.<br />
pirvel gaenaTel mRvdelmTavrad mefem<br />
imereTis `kaTalikoz-episkopozTa~<br />
TanxmobiT, `dasua sayuareliZe melqi-<br />
193<br />
sedek, ...romelsa misca samwysod argueTisa<br />
naxevari da okriba, quTaTlis<br />
samwysoni~. amdenad, okriba calke eparqiad<br />
mxolod XVI s-is 30-ian wlebSi<br />
gamoeyo quTaisis eparqias da axlad<br />
Seqmnili eparqiis sakaTedro taZari<br />
gelaTis yovladwmida RvTismSoblis<br />
saxelobis monasteri gaxda. Tumca,<br />
imave xanebSi, gelaTis monastris wmida<br />
giorgis eklesia, biWvinTidan dasavleT<br />
saqarTvelos kaTolikosis (evdemon<br />
CxetiZis dros, 1557_1578 ww.) rezidenciis<br />
gadmonacvlebiT, mis kaTedrad iqca.<br />
amiT gelaTSi dasavleT saqarTvelos<br />
kaTolikosisa da gaenaTeli mRvdelm-<br />
Tavris kaTedrebi ganTavsda. imereTis<br />
samefos teritoriaze samRvdelmTavroTa<br />
amgvarma ganTavsebam gansxvavebuli,<br />
sruliad axleburi saeparqio-teritoriuli<br />
administracia Camoayaliba.<br />
TiTqmis ase grZeldeboda bolomde,<br />
dasavleT saqarTveloSi eklesiis avtokefaliis<br />
gauqmebamde. xangrZlivi<br />
drois manZilze ki, osmalebis quTais-<br />
Si Cadgomis Semdeg, gelaTi dasavleT<br />
saqarTvelos kaTolikosis, sakuTriv<br />
gaenaTeli da aseve quTaTeli<br />
mRvdelmTavrebis rezidencia, kaTedra<br />
da TavSesafari iyo.<br />
mamulisa da qristianuli sarwmunoebis<br />
siwmindis dacvis mizniT, eparqiis<br />
teritoriaze aRsrulebul movlena-<br />
Tagan axlo warsulidan aRsaniSnavia<br />
tyibulis raionis s<strong>of</strong>el xresilTan<br />
gamarTuli didi brZola qarTvelTa,<br />
solomon I meTaurobiT, da osmalTa<br />
Soris 1757 wels, sadac qarTvelma mxedrobam<br />
brwyinvale gamarjveba moipova;<br />
imereTis 1819_20 ww. ajanyebaSi<br />
am kuTxis mosaxleoba aqtiurad iyo<br />
CarTuli da daufaravad gamoxatavda<br />
dasavleT saqarTveloSi eklesiis avtokefaliis<br />
SenarCunebis survils.<br />
axlad Camoyalibebuli eparqiis<br />
teritoriaze arsebul eklesia-monastrebSi<br />
adridanve mravali saeklesio<br />
siwmide iyo davanebuli.<br />
saqarTvelos marTlmadidebeli ek-
lesiis avtokefaliis aRdgenis Semdeg,<br />
1917 wlis seqtemberSi gamarTul<br />
pirvel saeklesio krebaze, ganaxlebuli<br />
13 eparqiidan sami _ quTaisis, gaena-<br />
Tis da margveTis moicavda mTlianad<br />
imereTs. male quTaisisa da gaenaTis<br />
samRvdelmTavro kaTedrebi erT samwysod<br />
gaerTianda da quTais-gaenaTis<br />
eparqia ewoda. XX s-is bolomde imereTSi<br />
mxolod ori _ quTais-gaenaTisa<br />
da margveTis _ eparqia arsebobda. sruliad<br />
saqarTvelos kaTolikos-patri-<br />
194<br />
arqis, uwmidesisa da unetaresis ilia<br />
II ZalisxmeviT, 1995 wels quTais-gaenaTisa<br />
da margveTis eparqiaTa safuZvelze<br />
Camoyalibda xonisa da samtrediis,<br />
vanisa da baRdaTis, saCxerisa da<br />
WiaTuris eparqiebi.<br />
2006 wlis 21 dekembers ki Camoyalibda<br />
tyibulisa da Terjolis eparqia.<br />
tyibulisa da Terjolis eparqiis<br />
mwyemsmTavaria maRalyovladusamRvdeloesi<br />
mitropoliti giorgi (SalamberiZe).
ucnobi qarTuli monasteri wmida miwaze<br />
2002 wlis seqtemberSi, ierusalimis<br />
maxloblad, mis samxreT-aRmosavleTiT,<br />
s<strong>of</strong>. umleizonSi muSaobisas<br />
arqeologma jon zeligmanma mis mier<br />
aRmoCenili ucnobi monastris teritoriaze,<br />
amave monastris taZris mozaikuri<br />
iatakis qveS gaTxara kripta,<br />
sadac erT-erT samarxze Semonaxuli<br />
iyo saflavis qva warweriT (arqeologisaTvis<br />
ucnob enaze).<br />
a. w. 18 seqtembers jon zeligmanis<br />
miwveviT es ucnobi warwera vnaxeT<br />
giorgi gagoSiZem (xelovnebaTmcodne,<br />
epigrafisti), daviT cxadaZem (xelovnebaTmcodne,<br />
fotografi), laSa Jvaniam<br />
(israelSi saqarTvelos y<strong>of</strong>ili konsuli),<br />
paata gigaurma (moqandake) da<br />
me. Cvenda sasixarulod, igi aRmoCnda<br />
Zalze adreuli qarTuli warwera, romelic<br />
ase ikiTxeba:<br />
`ese samarxoÁ iohane furtavel<br />
episkoposisaY<br />
qarTvelisaÁ~<br />
paleografiuli analizis Sedegad,<br />
warwera V s-is dasasruliT an VI s-is<br />
I naxevriT SeiZleba daTariRdes. 1<br />
bir-el-katSi (beTlemTan) virjilio<br />
korbos mier aRmoCenil qar-<br />
Tul warwerebTan erTad, 2 es warwera<br />
warweris paleografiuli analizi ekuTvnis<br />
g. gagoSiZes.<br />
V. Corbo and M. Tarchnishvili, nscrizioni georgiane del<br />
monastero di S. Teodoro a Bir el Qutt (Bettlemme). -«La<br />
Terra Santa», , Jerusalem, 1953, 11-1; V. Corbo,<br />
Gli Scavi di Kh. Siyar el-Ghanam (Campo dei Pastori)<br />
ei monastery dei dintorni. - Pubblicazioni dello Studium<br />
195<br />
Tamila mgalobliSvili<br />
erT-erTi uZvelesia wm. miwaze.<br />
Tavdapirvelad Sevecdebi Zalze<br />
mokled mimovixilo is mcire cnobebi,<br />
romlebic wm. miwaze arabobamde qarTvelTa<br />
koloniis istorias exeba, raTa<br />
ufro naTeli gaxdes am warweris mniSvneloba<br />
ara marto qarTuli koloniis,<br />
aramed wm. miwaze adrebizantiur periodSi<br />
samonastro cxovrebis dawyebis,<br />
ganviTarebis da, saerTod, adreuli<br />
qristianobis istoriisaTvis.<br />
saqarTvelosa da wm. miwas Soris<br />
urTierTobebs qarTuli tradiciiT<br />
ocdaeqvsi saukunis istoria aqvs. 3 magram<br />
es urTierTobebi gansakuTrebiT<br />
mWidro xdeba IV s-idan, saqarTveloSi<br />
Biblicum Franciscanum, 11, Gerusalêmme, 1955, 279-<br />
284; m. TarxniSvili, axlad aRmoCenili qarTuli<br />
monasteri beTlemSi. _ `bedi qar-<br />
Tlisa~, 16, 1954, 12-17; S. nucubiZe, qarTuli<br />
warwerebi ierusalimSi. _ gaz. `komunisti~,<br />
4. I, # 3(11309), Tbilisi, 1959; S. nucubiZe, kritikuli<br />
narkvevebi. azrovneba da Semoqmedeba,<br />
Tbilisi, 1966, 97-106, 107-124, 454-474; k. kekeliZe,<br />
uZvelesi qarTuli monasteri ierusalimis<br />
maxloblad da misi mozaikuri warwera. _ ix.<br />
misi: etiudebi, VI, Tbilisi, 1960, 72-80; k. kekeliZe,<br />
Zveli qarTuli literaturis istoria, I,<br />
Tbilisi, 1980, 39,89; s. yauxCiSvili, qarTlis<br />
cxovreba, t. II, Tbilisi, 1959, 058-062; g. wereTeli,<br />
uZvelesi qarTuli warwerebi palestinidan,<br />
Tbilisi, 1960; a. gamyreliZe, uZvelesi<br />
qarTuli warwerebis aRmoCena palestina-<br />
Si. _`literaturuli gazeTi~, 15. VI, 1956, #<br />
24(986); b. giorgaZe, palestinaSi aRmoCenili<br />
qarTuli kulturis IV-V ss. Zeglis Sesaxeb.<br />
_`sabWoTa xelovneba~, 1959, # 12, 33-38 da a.S.<br />
3 s. yauxCiSvili, qarTlis cxovreba, t. I, Tbilisi,<br />
1955, 72-130.
qristianobis <strong>of</strong>icialurad aRiarebis<br />
Semdeg. am periodidan dawyebuli, qarTvelebi<br />
didi gatacebiT Seudgnen<br />
qristianuli kulturis gacnobasa<br />
da axlad daarsebuli eklesiisaTvis<br />
saWiro literaturis Targmnasa da<br />
gavrcelebas. am mizniT qarTuli eklesiis<br />
moRvaweTa da qarTvel mefeTa<br />
didi mcdelobiT Seiqmna samwerlobo<br />
da mTargmnelobiTi centrebi, qarTuli<br />
kulturis mniSvnelovani kerebi rogorc<br />
saqarTveloSi, aseve mis farglebs<br />
gareTac.<br />
axlad gaqristianebuli saxelmwifos<br />
mosaxleobisaTvis gansakuTrebuli<br />
iyo palestinis wm. adgilebis moxilvisa<br />
da molocvis survili. Sedegmac<br />
ar daayovna _ rogorc Cans, IV s-is<br />
meore naxevridan palestinaSi pirveli<br />
qarTvelebi Cndebian, 1 V_VI ss-Si ki<br />
maTi eqspansia sakmaod Zlieria. 2<br />
zogierTi mecnieris azriT, evagre pontoeli<br />
pirveli qarTveli beria palestinaSi. ix.<br />
r. Janeni, qarTvelebi ierusalimSi, stamboli,<br />
1921, 11; m. TarxniSvili, qarTuli xelovnebis<br />
naSTi egvipteSi. _ `bedi qarTlisa~, 11, 1952,<br />
25; M. Tarchnishvili, l monachismo georgiano nelle sue<br />
origine e nei suoi primi sviluppi’. _ l monachismo orientale,<br />
Roma, 195, 307-319; k. kekeliZe, meoTxe saukunis<br />
sazRvargareTeli qarTveli moazrovne<br />
da moRvawe. _ ix. misi: etiudebi, VI, Tbilisi,<br />
1960, 5-17; J. Assfalg and P. Krüger, Kleines Wörterbuch<br />
des Christlichen Orients, Wiesbaden 1975, 139; P.N.<br />
Egender, OSB, Les Débuts du Monachisme en Palestine.<br />
Ancient Christianity in the Caucasus. _ «berica Caucasica»,<br />
vol. 1, London, 199, 13; ix. aseve: s. yaux-<br />
CiSvili, georgika. bizantieli mwerlebis<br />
cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, t. VII, Tbilisi,<br />
1967, 107-117; IV s-is dasasrulsa da V s-is dasawyisSi<br />
wm. miwaze qarTvelTa moRvaweobaze<br />
unda migviTiTebdes aseve nazareTSi xarebis<br />
axali kaTolikuri eklesiis adgilas V sis<br />
pirvel naxevramde dangreuli eklesiis<br />
Selesilobaze Sesrulebuli grafitebi, ix.<br />
z. aleqsiZe, luvri, sinas mTa, nazareTi. epigrafikuli<br />
etiudebi. _ kreb. `mneme~, Tbilisi,<br />
2000, 18-25.<br />
l. menabde, Zveli qarTuli mwerlobis kerebi,<br />
t. II, Tbilisi, 1980, 20-25; iv. lolaSvili,<br />
cxovreba petre iberisa, Tbilisi, 1988, 79-203;<br />
i. abulaZe, Zveli qarTuli agiografiuli<br />
literaturis Zeglebi, wg. II, Tbilisi, 1967,<br />
213-263.<br />
196<br />
Tavdapirvelad qarTvelebi mkvidrdebodnen<br />
cnobil savaneebSi, qmnidnen<br />
sakrebuloebs, aSenebdnen Camosul<br />
qarTvelTaTvis sastumro saxlebs.<br />
ierusalimis pirveli mlocvelebi<br />
iyvnen qarTuli samefo saxlisa da<br />
aristokratiis warmomadgenlebi. qarTvelebi<br />
RvTismsaxurebas TavianT<br />
mSobliur enaze asrulebdnen ara marto<br />
qarTlSi (iberia), aramed palestinaSic,<br />
sabas lavraSi, razedac mowmobs<br />
wm. saba ganwmedilis anderZic (+532<br />
w.). 3<br />
aqve uTuod sainteresoa aRiniSnos<br />
isic, rom V s-idan moyolebuli X smde,<br />
aRmosavleT saqarTveloSi (iberia)<br />
RvTismsaxurebis ierusalimuri wesi<br />
moqmedebda. 4 aseve kargad aris cnobili,<br />
rom pirveli liturgikuli wignebic<br />
(ierusalimuri leqcionari, uZvelesi<br />
iadgari da mravalTavi), romlebsac<br />
qarTuli eklesia RvTismsaxurebisas<br />
iyenebda mSobliur enaze, V_VII ssis<br />
ierusalimuri (qristes saflavis<br />
eklesiis) praqtikis amsaxveli iyo. 5<br />
V_VI ss-Si palestinaSi qarTvel-<br />
Ta moZraobis geografia TandaTan<br />
farTovdeba. qarTvelebs vxvdebiT ara<br />
marto ierusalimsa da mis SemogarenSi,<br />
aramed palestinis udabnoebSi im droisaTvis<br />
ukve dafuZnebul monastrebsa<br />
da lavrebSi, aseve maT mier agebul, sakuTriv,<br />
qarTul monastrebSi.<br />
wm. miwaze saqarTvelodan mosul<br />
momlocvelTa Tu mogzaurTa raodenoba,<br />
rogorc Cans, imdenad didi iyo,<br />
rom petre iberis qarTuli `cxorebis~<br />
Tanaxmad, petre iberi ara marto monas-<br />
k. kekeliZe, qarTuli literaturis istoria, I,<br />
38-39; l. menabde, kerebi, 26.<br />
ix. K. Kekelidze, ерусалиски ерусалиски анонарь, анонарь, анонарь, анонарь, , и- и- и- и- и- илис,191;<br />
,191; M. van Esbroeck, Les plus anciens homéliaires<br />
géorgiens, Louvain-la-Neuve, 1975; e. metreveli,<br />
c. Wankievi, l. xevsuriani, uZvelesi iadgari,<br />
Tbilisi, 1980; T. mgalobliSvili, klarjuli<br />
mravalTavi, Tbilisi, 1991.<br />
K. Kekelidze, анонарь; e. metreveli, c. Wankievi, l.<br />
xevsuriani, uZvelesi iadgari; T. mgalobliSvili,<br />
klarjuli mravalTavi, 165-190.
trebsa da eklesiebs aSenebda, aramed<br />
mas sastumro saxlebis aSenebac ki<br />
dasWirda wm. qalaqSi.<br />
ai, rogor gadmogvcems am faqts `cxorebis~<br />
qarTuli versia: petre iberma<br />
da ioane lazma... `aRaSenes saxli sastumroY<br />
qalaqsa Sina (igulisxmeba wm.<br />
qalaqi), da ganusuenebdes momavalTa<br />
ZmaTa qarTvelTa da berZenTa. rameTu<br />
ganhmzades ferxTa sabaneli da trapezi<br />
da sareclebi da warages zogi<br />
ganZisa mis, romel aqunda sameufoYT.<br />
da merme warvides udabnod, da<br />
Sekribnes Zmani mravlad da aRaSenes<br />
monasteri TÂsisaTÂs.~ 1<br />
amave qarTuli `cxorebis~ mixedviT,<br />
petre, iovane da maTi mowafeni<br />
`warviden egÂpted sanaxebTa skitisa-<br />
Ta.~ moiloces iqauroba, Semdeg gamoarCies<br />
erTi adgili da aRaSenes monasteri<br />
da eklesia. xolo Semdeg `kualad<br />
moiqces ierusalimadve da kualad<br />
aRaSenes qalaqsa Sina saxli sastumroÁ.~<br />
2<br />
petre iberis asurul `cxorebaSi~,<br />
romelic pirvandeli saxiT ar<br />
gvaqvs da misi gadamuSavebuli versiaa<br />
Semonaxuli, aRniSnulia mxolod monastrebis<br />
mSenebloba da ara sastumro<br />
saxlebisa. 3<br />
miuxedavad imisa, rom, rogorc ukve<br />
iTqva, dReisaTvis petre iberis `cxorebis~<br />
ori versiaa Semonaxuli (qar-<br />
Tuli da siriuli), mainc Zalze mwiria<br />
cnobebi ara marto am periodSi wm. miwaze<br />
moRvawe qarTvelTa Sesaxeb, aramed<br />
TviT petre iberis moRvaweobis<br />
aRsadgenadac. faqtobrivad, TviT mis<br />
mier aSenebuli monastrebis moZieba<br />
da identifikaciac ki jerjerobiT<br />
sakmaod rTuli problemaa.<br />
aseve mwiria uZvelesi qarTuli da<br />
sxvaenovani wyaroebis cnobebi, zogadad,<br />
qarTvelTa aRmSeneblobis Sesaxe-<br />
1 il. abulaZe, Zeglebi, II, 229.<br />
il. abulaZe, Zeglebi, II, 235.<br />
iv. lolaSvili, cxovreba petre iberisa, 79-203.<br />
197<br />
bac. raRa Tqma unda, amas obieqturi<br />
safuZvelic gaaCnia, bevri ram gaqra<br />
da ganadgurda sparselTa Semosevisa<br />
(VI s.) Tu arabTa batonobis Sedegad<br />
(VII_XI ss.). ase rom, arabobamdeli periodis<br />
qristianuli Zeglebis migneba<br />
Tu maTi raobis dadgena dRes sakmaod<br />
rTuli problemaa Tanamedrove mecnierebisaTvis.<br />
am mxriv gansakuTrebul interess<br />
iwvevs qarTveli mogzaurisa da mecnieris<br />
_ timoTe gabaSvilis (XVIII s.)<br />
cnobebi wm. jvris monastris kedlis<br />
mxatvrobis Sesaxeb, romlebic misi `mimoslvis~<br />
teqstSia daculi. 4<br />
1758 wels wm. miwaze mogzaurobisas,<br />
timoTe gabaSvilma wm. jvris monaster-<br />
Si ixila qarTvel wm. mamaTa da mowameTa<br />
jgufuri gamosaxuleba warwerebiTurT.<br />
5 maTi naSTi nikoloz CubinaSvilsac<br />
(XX s.) unaxavs. 6 mniSvnelovania<br />
aRiniSnos, rom am jgufuri gamosaxulebidan<br />
mTeli rigi istoriuli<br />
pirebis identifikacia SesaZlebelia,<br />
magram nawili aq CamoTvlili mamebisa<br />
savsebiT ucnobia. el. metrevelis<br />
varaudiT, imis gamo, rom am pirTa saxelebi<br />
ar dasturdeba qarTul liturgikul<br />
da hagiografiul ZeglebSi, maTi<br />
popularoba, rogorc Cans, palestinis<br />
qarTuli koloniis sazRvrebs ar<br />
gascdenia. 7 xolo maTi mouxsenebloba<br />
ierusalimis jvris monastris saaRape<br />
krebulSi, albaT, imaze unda metyvelebdes,<br />
rom isini im periodis moRvaweni<br />
unda y<strong>of</strong>iliyvnen, rodesac jer kidev<br />
wesad ar iyo qarTvel moRvaweTa Rvawlis<br />
werilobiTi fiqsacia. 8 rogorc<br />
el. metreveli, timoTe gabaSvili – ,,mimoslva’”,<br />
Tbilisi, 1956, 85-86; el. metreveli, masalebi<br />
ierusalimis qarTuli koloniis istoriisaTvis,<br />
Tbilisi, 1962, 60.<br />
el. metreveli, timoTe gabaSvili, – ,,mimoslva”,<br />
82-86; el. metreveli, masalebi, 59-68.<br />
Н. Чубинов, Описание рестного онастыря близ ерусалиа.<br />
- Сведения, т. , , , вып. , , , , 45-4. 45-4. 45-4. 45-4.<br />
el. metreveli, masalebi, 60-61; ix. aseve ioane<br />
batoniSvili, kalmasoba, II, 184.<br />
el. metreveli, masalebi, 60-61.
cnobilia, es tradicia ierusalimur<br />
qarTul TemSi SedarebiT gvian, XI sidan<br />
damkvidrda, proxore SavSelis<br />
mier wm. jvris monastris aSenebis Semdgom<br />
da pirveli, vinc am krebulSi<br />
moixsenieba proxore SavSelia, monastris<br />
aRmaSenebeli, mis mier gaweuli<br />
didi Rvawlis gamo. 1 Tumca aseve ver<br />
gamovricxavT imasac, rom ierusalimis<br />
qarTuli koloniis istoriis amsaxveli<br />
masalebi aseve ganadgurebuliyo<br />
arabobis Jams.<br />
ai, timoTe gabaSvilis mier jvris<br />
monasterSi dafiqsirebuli wm. mamebisa<br />
da mowameTa saxelebi, romlebic Sesa-<br />
Zlebelia V_X ss-Si moRvaweobdnen wm.<br />
miwaze:<br />
`mRvdelmowame mose qarTveli<br />
mari mRvdelmowame qarTveli<br />
episkoposi kind qarTveli<br />
episkoposi nunus qarTveli~ 2<br />
am siidan arc erTi saxeli ar Cans<br />
qarTul wyaroebSi. erT-erTi maTgani<br />
mxolod somxur wyaroSi dasturdeba:<br />
VII s-is palestinis monastrebis aRwerilobaSi<br />
somexi avtori somxur<br />
monastrebTan erTad asaxelebs netari<br />
kindis monasters iodasafis udabnos<br />
misasvlelTan. xsenebuli somxuri wyaros<br />
gamomcemeli R. aliSani netari<br />
kindis Sesaxeb verafers ambobs garda<br />
imisa, rom misi varaudiT, igi SeiZleba<br />
IV s-is meore naxevris moRvawe iyos,<br />
wm. nerses mowafe. 3 dReisaTvis, ra Tqma<br />
unda, Zalze Znelia zemoxsenebuli ori<br />
kindis erTmaneTTan dakavSireba, magram<br />
amjerad, albaT, isic sainteresoa, rom<br />
VII s-is somxur wyaroSi dafiqsirebulia<br />
netari kindi da misi saxelobis<br />
monasteri.<br />
el. metreveli, masalebi, 61; ix. jvris monastris<br />
koleqciis xelnaweri ier. 24-25; R.<br />
Blake, Catalogue de manuscrits géorgiens de la bibliothèque<br />
patriarchal grécque de Jérusalem. - «Revue Revue de<br />
l’Orient Chrétien», », , 4, 4, 4, 194. 194. 194.<br />
el. metreveli, timoTe gabaSvili _ `mimoslva~,<br />
85-86; el. metreveli, masalebi, 60.<br />
Archive de L’Orient Latin, , Paris, 14, 394-399.<br />
198<br />
bunebrivia, wm. jvris monastris qarTvel<br />
wm. mamaTa da mowameTa sia sruli<br />
ar aris. amaze metyvelebs Tundac is,<br />
rom samuel qarTveli episkoposis saxeli<br />
zemoxsenebul siaSi ar Cans. magram<br />
misi saxeli dasturdeba berZnulenovani<br />
saflavis qvaze, romelic wm. qalaqis<br />
galavnis gareT SemTxveviT aRmoCnda<br />
mSeneblobisas. samuel episkoposis<br />
monasteri, warweris mixedviT, daviTis<br />
koSkTan mdebareobda, iafos karibWes-<br />
Tan, 4 xolo TviT warwera samuzeumo pasportis<br />
mixedviT V_VII ss-iT TariRdeba<br />
da dRes,ierusalimSi, rokfeleris<br />
muzeumSia daculi 5 (Tumca Cemi varaudiT,<br />
warweris wakiTxva da misi TariRi,<br />
albaT, ufro dasazustebelia).<br />
amrigad, cxadia, rom V s-idan qarTvelebi<br />
sakmaod iyvnen wm. miwaze.<br />
amas adasturebs ara marto petre<br />
iberis `cxorebis~ qarTul-siriuli<br />
versiebi, aramed zemoaRniSnuli jvris<br />
monastris dReisaTvis ganadgurebuli<br />
kedlis mxatvrobis mniSvnelovani<br />
nawilic, romelic timoTe gabaSvilis<br />
aRwerilobiT aris SemorCenili. 6<br />
amasve adasturebs wm. gerasime iordanelisa<br />
da misi monastris Sesaxeb<br />
Semonaxuli ramdenime bizantiuri wyaroc,<br />
romelTa mixedviTac iudeisa<br />
da iordanes udabnoSi moRvawe berebs<br />
Soris jvarosnebamde da jvarosan-<br />
Ta Semdegac iyvnen qarTveli (iberieli)<br />
berebi, mesveteebic ki, romlebic<br />
gamorCeulni iyvnen Tavisi rwmeniTa da<br />
RmrTisadmi msaxurebiT. maTTan kontaqts,<br />
miaxloebasac ki morwmuneTaTvis<br />
didi sulieri sargebeli mohqonda.<br />
aqvea cnobebi im qarTveli berebis<br />
Sesaxebac, romlebic kalamonSi cxovrobdnen.<br />
gansakuTrebiT aRniSnulia<br />
maTi Rvawli kalamonis monastrisa da<br />
J.H. liffe, Cemeteries and a Monastery at the Y.M.C.A.,<br />
Jerusalem, QDAP 4, 1935, 7-; Y. sraeli, D. Mevorah,<br />
Cradle <strong>of</strong> Christianity, Jerusalem, , 173, 4.<br />
Y. sraeli, D. Mevorah, Cradle <strong>of</strong> Christianity, 173, 4.<br />
el. metreveli, timoTe gabaSvili _ `mimoslva~,<br />
82-83.
iordanes udabnoSi wm. gerasime iordanelis<br />
saxelTan dakavSirebuli wm.<br />
adgilebis gadasarCenad, rac maTTvis<br />
SesaZlebeli iyo mamluqebTan da baRdadis<br />
xalifebTan kargi urTierTobis<br />
gamo. 1 aseve Semonaxulia cnobebi kalamonis<br />
monastris kedlebze qarTuli<br />
warwerebis arsebobis Sesaxeb jvarosnebamdel<br />
periodSiac ki. 2<br />
palestinis udabnoebSi qarTvel-<br />
Ta moRvaweoba did interess iwvevda<br />
mudam qarTvelologiur Tu adreul<br />
qristianobaze momuSave samecniero<br />
wreebSi, gansakuTrebiT, albaT, iudeis<br />
udabno unda gamoiyos. aq samonastro<br />
cxovrebis dawyebisTanave, ukve IV sidan<br />
iudeis udabnoSi ganmartoeba<br />
Tu damkvidreba _ monastrebisa da<br />
lavrebis dafuZneba yvela erovnebis<br />
qristianisaTvis udidesi pativi da<br />
ocneba iyo. V s-idan moyolebuli ki,<br />
iudeis udabno, qristianul samyaroSi,<br />
faqtobrivad, samonastro cxovrebis<br />
umniSvnelovanes centrad gadaiqca.<br />
imis gamo, rom am periodis amsaxveli<br />
werilobiTi wyaroebi Zalze cotaa<br />
Semonaxuli, gansakuTrebuli mniSvneloba<br />
arqeologias eniWeba. iudeis udabnoSi<br />
arqeologiuri gaTxrebis dawyeba<br />
1928 wlidan britaneli istorikosis<br />
derves SCitis saxels ukavSirdeba. 3<br />
Semdeg aq muSaobdnen cnobili franciskeli<br />
mecnierebi: virjilio korbo<br />
da belarmino bagati. 4 1967 wlidan ki<br />
ukve israeleli arqeologebi iwyeben<br />
aqtiur muSaobas da STambeWdav Sede-<br />
J. Wilkinson, J. Hill, W.F. Ryan, Jerusalem Pilgrimage,<br />
199-115, London, 19, 33-331; St. Gerasimus Jordanian<br />
and his Holy Monastery, Larnaca, Cyprus, 1<br />
(in Greek).<br />
St. Gerasimus Jordanian, 45.<br />
D.J. Chitty, A.H.M. Jones, <strong>The</strong> Church <strong>of</strong> St. Euthymius<br />
at Khan el-Ahmar, near Jerusalem. - PEFQS, 19, 175-<br />
17; D.J. Chitty, Excavations at the Monastery <strong>of</strong> St. Eu-<br />
thymius. - PEFQS, 193, 43-7; 15-153; D.J. Chitty, <strong>The</strong><br />
Monastery <strong>of</strong> Euthymius. - PEFQS, 193, 1-3; Y.<br />
Hirschfeld, <strong>The</strong> Judean Desert Monasteries in the Byzantine<br />
Period, 199, -.<br />
ix. Y. Hirschfeld, <strong>The</strong> Judean Desert, .<br />
199<br />
gebsac aRweven. 5 marTalia, es gaTxrebi<br />
Zalze masStaburad mimdinareobda da<br />
mimdinareobs, magram, samwuxarod, qar-<br />
Tuli Zeglebis specialuri kvleva aq,<br />
faqtobrivad, arasodes xdeboda.<br />
am mxriv, ierusalimis maxloblad,<br />
iudeis udabnos dasawyisSi, Tanamedrove<br />
arabul s<strong>of</strong>el umleizonSi<br />
jon zeligmanis mier gamovlenili<br />
masala sruliad unikaluria. faqtobrivad,<br />
jon zeligmanis mier dRemde<br />
ucnobi qarTuli monastris aRmoCenis<br />
faqti virjilio korbos mier bir-elkatSi<br />
petre iberis monastris aRmoCenis<br />
tolfasia da mas, udavod, didi<br />
mniSvneloba unda mieniWos. piradad<br />
CvenTvis ki, qarTveli mecnierebisaTvis,<br />
didi bednierebaa, rom am aRmoCenis<br />
monawileni gavxdiT.<br />
axla, rac Seexeba warweras:<br />
warwera paleografiuli analizis<br />
safuZvelze V s-is dasasruliTa da VI<br />
s-is dasawyisiT TariRdeba; mis arqaulobaze<br />
unda metyvelebdes aseve masSi<br />
Semonaxuli saxelic _ `iohane~.<br />
uZvelesi qarTuli werilobiTi<br />
Zeglebis kvlevis Sedegad dRes savsebiT<br />
dabejiTebiT SeiZleba iTqvas, rom<br />
am saxelis forma _ `iohane~ _ qarTul<br />
teqstebSi V s-idan VII s-is naxevramde<br />
dasturdeba (ix. xanmeti leqcionari,<br />
xanmeti mravalTavi, xanmeti oTxTavi<br />
da a. S.). mxolod VII s-is meore naxevridan<br />
Cndeba forma _ `ioane~. 6<br />
ase rom, Cvens warweraSi damowmebuli<br />
forma _ `iohane~ _ am warweris<br />
arqaulobaze metyvelebs da, Sesabamisad,<br />
mis TariRs V_VII ss-s Soris aTavsebs.<br />
qarTuli da ucxouri werilobiTi<br />
wyaroebidan adrebizantiuri periodis<br />
(IV_VIII ss.) palestinaSi moRvawe qarTvelTa<br />
Soris ucnobia iohane fur-<br />
ix. Y. Hirschfeld, <strong>The</strong> Judean Desert, ; ix. aseve: E.<br />
Stern, <strong>The</strong> New Encyclopedia <strong>of</strong> Archaeological Excavations<br />
in the Holy Land, Jerusalem, 1993, 1,, 3, 4.<br />
e. WeliZe, Zveli qarTuli saRvTismetyvelo<br />
terminologia, I, Tbilisi, 1996, 286-291.
tavel episkoposis saxeli.<br />
umleizonis warweraSi gansakuTrebul<br />
interess iwvevs iohane qarTveli<br />
episkoposis zedwodeba `furtaveli~.<br />
iohane furtavel episkoposTan<br />
dakavSirebiT qarTveli mkiTxvelisaTvis<br />
maSinve Cndeba cduneba, igi ioane<br />
curtavel episkoposis (V s.) saxelTan<br />
gaaigivos. 1 Tumca, Cemi azriT, `curtavi~<br />
da `furtavi~ sruliad gansxvavebuli<br />
saxelwodebebia, romelTagan pirveli<br />
saqarTvelos ukavSirdeba, meore ki _<br />
palestinas. `curtavis~ etimologia<br />
dRemde bundovania, `furtavi~ ki, Cemi<br />
varaudiT, wm. miwaze arsebuli, adgilobrivi<br />
_ semituri _ warmoSobis saxeli<br />
unda iyos. es faqti gamonakliss ar<br />
warmoadgens wm. miwis qarTuli koloniis<br />
istoriisaTvis, sadac dasturdeba<br />
ara marto sakuTriv qarTuli warmoebis<br />
saxelebi, rogoricaa, mag., devTubani<br />
(kompoziti), 2 aramed semituri warmoSobisac,<br />
mag., dertavi/deltavi, dertufa<br />
(aseve kompozitebi). 3<br />
vfiqrob, Cems varauds ganamtkicebs<br />
isic, rom warweris teqstSi iohane furtavel<br />
episkoposis saxelTan miTiTebulia<br />
misi erovnebac: `qarTvelisaÁ~. am<br />
SemTxvevaSi, konkretulad, xsenebuli<br />
saxelis _ `qarTvelisaÁs~ _ qveS, Cemi<br />
fiqriT, mxolod da mxolod iberieli<br />
ivaraudeba, e. i. warmoSobiT qarTveli,<br />
aRmosavleT saqarTvelos saxelmwifos<br />
(iberiis) mkvidri. amasTan dakavSirebiT,<br />
uTuod mniSvnelovania aRiniSnos,<br />
rom es gaxlavT am terminis, e.i. `qarTvelis~<br />
uZvelesi damowmeba. qarTul<br />
werilobiT wyaroebSi igi mxolod VII<br />
ix. il. abulaZe, Zveli qarTuli agiografiuli<br />
literaturis Zeglebi, wg. I, Tbilisi, 1964,<br />
11-29.<br />
T. ceraZe, devTubani – qarTvelTa samoRvaweo<br />
ucnobi kera wm. miwaze. _ `mravalTavi~, XX,<br />
Tbilisi, 2003, 179-182.<br />
ix. el. metreveli, dertavisa da deretufas<br />
xelnawerebis irgvliv. _ aRmosavluri<br />
filologia, IV, Tbilisi, 1976, 74-89; el. metreveli,<br />
masalebi, 174.<br />
200<br />
s-idan Cndeba. 4 vfiqrob, es faqti ucnaurad<br />
ar unda mogveCvenos, radgan TviT<br />
Cveni erovnuli welTaRricxvac _`qarTuli<br />
dasabamidan” saqarTveloSi IX<br />
s-idan Cndeba, wm. miwaze ki ukve V_VI<br />
ss-idan dasturdeba 5<br />
Tu mxedvelobaSi miviRebT im faqts,<br />
rom monasteri qarTulia, monastris<br />
kriptaSi sxva samarxTagan gamoy<strong>of</strong>ilia<br />
da sruli pativiT aris dakrZaluli<br />
qarTveli episkoposi iohane, romlis<br />
saflavis qvis warwerac qarTulenovania,<br />
maSin savsebiT gaugebaria, ratom gaxda<br />
saWiro qarTuli monastris qarTulenovani<br />
saflavis warweraSi qarTveli<br />
episkoposis erovnebis ganmarteba. xom ar<br />
ukavSirdeba es iohane episkoposis zedwodebis<br />
problemas. zedwodeba `furtaveli~<br />
saqarTveloSi miRebul saxelwodebas<br />
rom warmoadgendes, xolo Tavad iohane<br />
episkoposi ki saqarTvelos romelime<br />
kuTxeSi arsebuli monastris episkoposi<br />
y<strong>of</strong>iliyo, am SemTxvevaSi xsenebul warweraSi<br />
episkoposis erovnebis dafiqsireba<br />
qarTuli monastris qarTul warweraSi<br />
CemTvis auxsnelia. magram, Tu vivaraudebT,<br />
rom es zedwodeba (`furtaveli~) wm. miwaze<br />
SeZenilia da, Tanac, araqarTuli<br />
warmoSobisaa, maSin, albaT, ufro gasagebi<br />
gaxdeba ucxoenovani saxelis mqone qarTuli<br />
monastris qarTul warweraSi<br />
qarTveli episkoposis warmomavlobis<br />
dafiqsireba.<br />
am warwerisgan gansxvavebiT, samuel<br />
qarTveli episkoposis berZnulenovani<br />
saflavis qvis warweraSi samuel episkoposis<br />
qarTvelobis (iberielobis)<br />
d. musxeliSvili, qarTvelTa TviTsaxelwodebis<br />
istoriisaTvis. _ kr.: saqarTvelosa<br />
da qarTvelebis aRmniSvneli ucxouri da<br />
qarTuli terminologia, Tbilisi, 1993, 337-376;<br />
d. musxeliSvili, qarTvelTa eTnogenezis<br />
problemisaTvis. _ qarTveli xalxis eTnogenezi,<br />
Tbilisi, 2002,5-17.<br />
L.Segni, <strong>The</strong> Beit Safafa Inscription Reconsidered and the<br />
Question <strong>of</strong> a Local Era in Jerusalem. _ Israel Exploration<br />
Journal, v. , 99 , - : L. D. Segni, A <strong>Georgian</strong><br />
Chronological system in the sixth-century Jerusalem,<br />
99 , - , gamouqveynebeli.
miTiTeba, Cemi fiqriT, savsebiT gasagebia<br />
da ai, ratom:<br />
Tavdapirvelad moviyvan samuel<br />
episkoposis saflavis berZnulenovani<br />
warweris teqstis Targmans:<br />
`ese samarxi samuel qarTveli (ber-<br />
Zn. iberieli) episkoposisa, romelic<br />
iyo daviTis koSkSi qarTvelTa (iber-<br />
Ta) mier SeZenili qarTvelTa (iberTa)<br />
monastris episkoposi~. 1<br />
vfiqrob naTelia, rom am warweraSi<br />
saubaria petre iberis mier wm. qalaqSi,<br />
daviTis koSkTan daarsebul iberTa monasterze,<br />
magram samuel episkoposis samarxi<br />
saflavis warweriani qviT aRmoCenil<br />
iqna daviTis koSkis maxloblad, wm.<br />
qalaqis, iafos karibWis gareT, saerTo<br />
qristianul sasaflaoze. am SemTxvevaSi,<br />
savsebiT gasagebia, rom monastrisa da,<br />
saerTod, Zveli qalaqis kedlis gareT<br />
arsebul sasaflaoze saflavis qvaze<br />
warwera berZnul enaze gakeTebuliyo,<br />
rac bunebrivia qristianuli palestinisaTvis.<br />
gasagebia isic, rom am ber-<br />
Znulenovan teqstSi aseve dafiqsirebuliyo<br />
ara marto episkoposis saxeli da<br />
erovneba, aramed miTiTebuli y<strong>of</strong>iliyo<br />
TviT monastris adgilmdebareoba da<br />
misi saxelic _ qarTvelTa (iberTa).<br />
am ori qarTveli episkoposis saflavis<br />
qvebis warweraTa gaTvaliswinebis<br />
Sedegad umleizonis warweraSi dadasturebuli<br />
iohane qarTveli episkoposis<br />
zedwodeba `furtaveli~ ufro adgilobrivi<br />
_ semituri _ warmoSobisad<br />
meCveneba. es zedwodeba, albaT, furtavidan<br />
aris nawarmoebi, rac, SesaZlebelia,<br />
monastris saxeli iyo, Tumca verc<br />
imas gamovricxav, rom igi, TavisTavad,<br />
am adgilTan dakavSirebuli Zveli toponimidanac<br />
momdinareobdes.<br />
Tumca aqve arsebobda aseve garkveuli<br />
cduneba, rom umleizonis warweraSi<br />
moxseniebuli `furtaveli~ episkoposi<br />
`epistoleTa wignSi~ dasaxelebuli<br />
`forTis~ (somx. porta) episkoposTan<br />
damekavSirebina. `forTis~ episkoposis<br />
Y. sraeli, D. Mevorah, Cradle <strong>of</strong> Christianity, 173.<br />
201<br />
xseneba Semonaxulia abraam somexTa<br />
kaTalikosis, kiron qarTlis kaTolikosisadmi<br />
miweril mesame epistoleSi, sadac<br />
mocemulia qarTvelTa, kavkasiel<br />
albanelTa da sivnielTa episkoposebis<br />
sia, romlebic dvinis 506 wlis krebas<br />
eswrebodnen. 2 magram imis gamo, rom am<br />
epistoles somxuri teqstis safuZvlad<br />
gamoyenebulia misi somxuri wyaros _<br />
dvinis krebis `pirobis wignis~ _ ber-<br />
Znuli Targmani, nacvlad dakarguli<br />
somxuri originalisa, xsenebul epistoleSi<br />
Zalze damaxinjebulia saepiskoposoTa<br />
saxelebi da bevri maTganis,<br />
iseve rogorc `forTis~ saepiskoposos<br />
identifikacia sruliad SeuZlebelia. 3<br />
yovelive amis gamo, `furtavi~,<br />
`furtavelis~ etimologiis Ziebisas<br />
Cemi yuradReba SevaCere mxolod or<br />
semitur sityvaze, romelTagan<br />
erTia _ ebr. Phura _ sawnaxeli, WurWeli,<br />
romelSiac yurZeni fexiT iwureba;<br />
meore ki _ aram. Phurta _ patara,<br />
mcire (dididan gamoy<strong>of</strong>ili mcire er-<br />
Teuli, nawili).<br />
ganvixiloT TiToeuli maTgani:<br />
1. ebr. Phura _ sawnaxeli 4<br />
Tu qarTuli furtavis warmoqmnis<br />
safuZvlad miviCnevT ebr. Phura-s, maSin<br />
unda moiZebnos furtavis meore nawilis<br />
_ tav-is wyaro. vfiqrob, am SemTxvevaSi<br />
es SeiZleba iyos arameuli tav, rac wmidas,<br />
kargs, kurTxeuls niSnavs. 5<br />
Tu davuSvebT, rom qarTuli `furtavi~<br />
kompozitia, romelic Sedgenilia<br />
ebraul-arameuli sityvebisagan Phura +<br />
Tav, sadac Phura-Si bolokiduri a qar-<br />
TulisaTvis bunebrivad amovardeba, ma-<br />
Sin miviRebT Phurtav-s _ qarT. furtavi,<br />
rac, albaT, niSnavda wm. sawnaxels an wm.<br />
sawnaxelis adgils, saidanac SeiZleba<br />
nawarmoebi iyos monastris saxelic.<br />
z. aleqsiZe, epistoleTa wigni, Tbilisi, 1968, 97.<br />
z. aleqsiZe, epistoleTa wigni, 161-162.<br />
A. Even-Shoshan, Explanatory Dictionary, Jerusalem, 1999;<br />
F.A. Shapiro, vrit-Russian Dictionary, Moscow, 193.<br />
J. Rayne Smith D.D., A Compendious Syriac. Dictionary<br />
founded upon the <strong>The</strong>saurus Syriacus, Oxford, 1973.
amasTan dakavSirebiT uTuod mniSvnelovania<br />
aRiniSnos, rom Phura bibliaSi<br />
ramdenjerme gvxvdeba sawnaxlis<br />
mniSvnelobiT. moviyvan mxolod erT<br />
magaliTs _ esaia 63, 2-3:<br />
`ratom aris wiTeli Seni talavari<br />
da Seni samoseli sawnaxelSi dawuruliviT?<br />
me marto vwuravdi Rvinos da xalx-<br />
Tagan aravin iyo CemTan. vwuravdi Cemi<br />
risxvisas da vwnexavdi Cemi mZvinvarebisas,<br />
da misi sisxli moesxura Cems samosels<br />
da SevbRale Cemi talavari~. 1<br />
sainteresoa, rom bibliis zogier-<br />
Ti komentatoris azriT, sawnaxelsa da<br />
masSi yurZnis wurvas simboluri mniSvneloba<br />
unda hqondes, rac gulisxmobs<br />
RmrTis mtrebis dasjas. 2<br />
vfiqrob, SeiZleba swored am simboluri<br />
mniSvnelobis gavleniT gvxvdeba<br />
ebr. Phura (sawnaxeli) Semdegi<br />
arabizebuli toponimebis ZirebSi, rogoricaa:<br />
Kh. el Fureihiyye (boloSi damatebuli<br />
aqvs arabuli warmomavlobis sufiqsi).<br />
es toponimi niSnavs sawnaxlis nangrevebs.<br />
aq aris mavzoleumi, igi mdebareobs<br />
samariaSi. 3<br />
meore aris Kh. Fureir _ fureiris<br />
nangrevebi.<br />
orive toponimis Ziri aris Phur (Phr,<br />
Fr). 4<br />
sainteresoa isic, rom arqeologiuri<br />
gaTxrebis Sedegad jon zeligmanma<br />
am adgilze daadastura aseve adreromauli<br />
periodis ebrauli kvalic.<br />
iqneb, am adgils ebraelTaTvis, marTlac,<br />
es saxeli _ `furtavi~, rogorc<br />
wm. sawnaxlis adgili erqva, romelic<br />
arabobis Semdgom Semogvinaxa mxolod<br />
qarTulma warweram.<br />
А.П. Лопухин, олковая библия, , , , Петербург, 197, 197, 197,<br />
5-57.<br />
А.П. Лопухин, олковая библия, , , , 5-57. 5-57. 5-57.<br />
Y. Tsafrir, L. Di Segni, J. Green, Tabula mperii Romani, udaea-Palaestina.<br />
Maps and Gazetteer, Jerusalem, 1994, 15.<br />
Y. Tsafrir, L. Di Segni, J. Green, Tabula mperii Romani, 15.<br />
202<br />
Tu es varaudi simarTlesTan axlos<br />
aris, maSin SeiZleba gvefiqra, rom palestinaSi<br />
erT-erTi qarTuli monastris<br />
saxeli _ `dertavic~ kompozits warmoadgens,<br />
arabuli Dār, Deir-is da arameuli<br />
tav-isagan Sedgenils, rac unda niSnavdes<br />
wmida (kurTxeul) monasters. 5<br />
axla, rac Seexeba meore varauds:<br />
esaa arameuli Phurta _ mcire, patara<br />
nawili (dididan, mTelidan gamoy<strong>of</strong>ili<br />
mcire). 6<br />
es sityva ver davadasture biblia-<br />
Si. Tu am aram. sityvas _ Phurta-s davuSvebT<br />
qarTuli `furtavis~ wyarod, ma-<br />
Sin qarTuli `furtavi~, aram. Phurta-dan<br />
momdinare, unda niSnavdes patara, mcire<br />
monasters, romelic romeliRac didisagan<br />
iyo gamoy<strong>of</strong>ili calke erTeulad.<br />
aqedan ki `furtavelis~ miReba qarTulisaTvis<br />
Zalze martivia. Tu monasters<br />
erqva `furta~, maSin misi episkoposi<br />
iqneboda furta-el-i episkoposi,<br />
sadac bolokodur a-sa da el sufiqss<br />
Soris qarTulis niadagze bunebrivad<br />
SeiZleba gaCndes v-ini, ris Sedegadac<br />
viRebT `furtavel~ episkoposs.<br />
uTuod mniSvnelovania imis aRniSvnac,<br />
rom Furt (Frt) ZiriT nawarmoebi toponimic<br />
dadasturebulia palestinaSi (ix. Furt). 7<br />
Tu es varaudi misaRebia, maSin<br />
aseve SeiZleba iyos nawarmoebi erTi<br />
bizantiuri monastris berZnuli saxelwodeba<br />
`katamoni~; berZn. katav-monhvdan<br />
imave mniSvnelobiT _ gamoy<strong>of</strong>ili,<br />
individualuri erTeuli, e. i. patara<br />
monasteri. 8 garkveul periodSi es<br />
monasteric qarTvelebs ekuTvnodaT, 9<br />
dRes ki igi ierusalimis berZnuli<br />
el. metreveli, dertavisa da dertufas xelnawerebis<br />
irgvliv, 74-78.<br />
A. Even-Shoshan, Explanatory Dictionary.<br />
Y. Tsafrir, L. Di Segni, J. Green, Tabula mperii Romani, 15.<br />
D.D. Lampe, A Patristic Greek Lexicon.<br />
9 el. metreveli, masalebi, 89. Johannes Pahlitzsch,<br />
Die Bedeutung Jerusalems für das Königtum und Kirche<br />
in Georgien zur Zeit der Kreuzzüge im Vergleich zu Armenien.<br />
_ L’idea di Gerusalêmme nella spiritualità Cristiana<br />
del medioevo, Città del Vaticano, 3, 14-131.
sapatriarqos kuTvnilebaa.<br />
`katamonis~ saxelwodebasTan dakav-<br />
SirebiT SeiZleba saintereso iyos imis<br />
aRniSvnac, rom es monasteri ierusalimis<br />
wm. jvris monastris daqvemdebarebaSi<br />
iyo wm. nikolozis monasterTan erTad<br />
(es ukanaskneli wm. jvris monastris maxloblad<br />
mdebareobda da dRes savsebiT<br />
ganadgurebulia). 1 samive monasteri erTmaneTTan<br />
4_5 km-is radiusis fargleb-<br />
Si mdebareobda da marTlac SeiZleba<br />
vivaraudoT, rom `katamons~ es saxeli<br />
darqmeoda, rogorc wm. jvris monastris<br />
daqvemdebarebaSi my<strong>of</strong> mcire erTeuls.<br />
vfiqrob, analogiuri viTareba Sei-<br />
Zleba vivaraudoT `furtavTan~ dakav-<br />
SirebiTac. es axlad aRmoCenili monasteri,<br />
faqtobrivad, petre iberis or<br />
monasters Soris (erTi _ daviTis koSk-<br />
el. metreveli, masalebi, 145.<br />
203<br />
Tan, iafos karibWesTan, meore ki _ birel-katSi)<br />
mdebareobs, daaxl. 4_5 km-is<br />
radiusiT da iqneb, isic petre iberis<br />
monastris ganStoebas warmoadgenda<br />
da amitomac daerqva mas es saxeli.<br />
aqve unda aRvniSno isic, rom furtaveli<br />
episkoposi, rogorc Cans, erTi<br />
monastris episkoposia, iseve rogorc zemoxsenebuli<br />
samuel episkoposi (rac, Cemi<br />
varaudiT, am periodis palestinisaTvis<br />
gamonakliss ar warmoadgens).<br />
dabolos, Cem mier ganxiluli<br />
TiToeuli varianti, jerjerobiT, mxolod<br />
varaudebis doneze rCeba da, ra<br />
Tqma unda, Sors aris konkretuli<br />
daskvnebisagan. magram umleizonSi ga-<br />
Txrebis gagrZelebis SemTxvevaSi, imedi<br />
maqvs, Cems msjelobas uTuod ufro<br />
myari safuZveli miecema.
204
omis papis ioane-pavle II da sruliad saqarTvelos<br />
kaTolikos-patriarqis, uwmidesisa da unetaresis ilia II<br />
Sexvedra saqarTvelos mecnierebisa da kulturis<br />
warmomadgenlebTan 1999 wlis 9 noembers<br />
akademikos Tamaz gamyreliZis gamosvla<br />
Tqveno aRmatebulebav batono prezidento,<br />
Tqveno uwmidesobav da unetaresobav, sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqo,<br />
qalbatonebo, batonebo!<br />
dRes mTeli ganaTlebuli qarTveli sazogadoebrioba udidesi<br />
mowiwebiT egebeba Cveni saukunis gamorCeul moRvawes, vatikanis qalaqsaxelmwifos<br />
suverens, sruliad kaTolikuri eklesiis pirvelmsaxurs,<br />
mis uwmidesobas romis paps ioane-pavle meores.<br />
qristianobis mesame aTaswleulis mijnaze qristianuli qveynebis<br />
monaxuleba sarwmunoebis umaRles msaxurTa mier Cveni rwmenis mravalsaukunovan<br />
istoriaSi gansakuTrebuli Rirebulebis movlenad unda<br />
CaiTvalos, rasac ara mxolod da ara imdenad wminda konfesiuri, ramdenadac<br />
udidesi sazogadoebriv-politikuri da Rrma kulturul-istoriuli<br />
mniSvneloba eniWeba.<br />
Cveni saukunis damlevs qarTveloba zeimiT aRniSnavs saqarTvelos<br />
saxelmwifoebriobis 3000 wlisTavs. amave dros, Cven, qarTvelebi, uZvelesi<br />
qristianuli eri varT, warmomadgenlebi aRmosavluri _ marTlmadidebluri<br />
_ qristianobisa.<br />
aRmosavluri qristianoba, gansxvavebiT dasavluri qristianobisagan,<br />
xasiaTdeboda imiT, rom igi qristianobas Tavidanve avrcelebda adgilobrivi,<br />
erovnuli enebisa da kulturebis safuZvelze.<br />
am movlenam gamoiwvia is, rom aRmosavlur kulturul arealSi<br />
qristianobis miRebasTan erTad imTaviTve iwyeboda saRmrTo wignebis<br />
Targmna da RvTismsaxureba erovnul, mSobliur enebze. swored es iyo<br />
aRmosavlur qristianobaSi erovnebisa da erovnuli kulturebis Camoyalibebis<br />
ganmsazRvreli faqtori.<br />
Sua saukuneebis Cveni didi mwerlisa da moRvawis giorgi merCules<br />
TqmiT: `qarTlad friadi queyanaÁ aRiracxebis, romelsaca Sina qarTuliTa<br />
eniTa Jami Seiwirvis da locvaÁ yoveli aResrulebis~. es principi<br />
Cvens qveyanaSi qristianobis miRebis pirvelsave saukuneebidan moqmedebda<br />
da warmarTavda da gansazRvravda mTels Cvens sulier arsebobasa da<br />
y<strong>of</strong>ierebas.<br />
amisagan gansxvavebiT, qristianoba dasavlur kulturul arealSi<br />
vrceldeboda ZiriTadad laTinuri enis safuZvelze, saRmrTo wignebis<br />
adgilobriv, erovnul enebze gadatanisa da Targmanebis gareSe.<br />
principi saeklesio msaxurebisa da wirva-locvis erovnul enebze<br />
205
Catarebisa kaTolikur samyaroSi, rogorc cnobilia, mxolod mogvianebiT<br />
ganxorcielda da amis upirvelesi gamtarebeli dRes misi uwmidesoba<br />
romis papi ioane-pavle meore brZandeba, romelic mravalenovnobis<br />
gansacvifrebel magaliTs gviCvenebs da RvTismsaxurebas<br />
TiTqmis yvela im xalxTa enebze atarebs, romelTac igi umaRlesi samSvidobo<br />
misiiT ewveva.<br />
saqarTveloSic, Cvens sazogadoebasac misma uwmidesobam qarTulad<br />
mimarTa da mouwoda yvela qristians mSvidobis, Zmobisa da kacTmoyvareobisaken.<br />
es umaRlesi humanuri misia, rasac misi uwmidesoba ioane-pavle II<br />
ase warmatebiT axorcielebs mravali wlis manZilze, gansakuTrebiT<br />
gasagebia CvenTvis dRes, Cvens uZveles qristianul qveyanaSi _ saqarTveloSi<br />
_ da mTels kavkasiaSi.<br />
swored aq saqarTvelos prezidentma eduard SevardnaZem wamoayena<br />
`mSvidobiani kavkasiis~ idea, idea kulturaTa da civilizaciaTa dialogisa<br />
da TanamSromlobis Taobaze, romelic daupirispirda dasavleTSi<br />
farTod gavrcelebul koncefcias `civilizaciaTa Setakebis~<br />
«clash <strong>of</strong> civilizations» Sesaxeb ms<strong>of</strong>lios sxvadasxva regionSi, maT Soris<br />
kavkasiaSic.<br />
gamovTqvamT rwmenas, rom misi uwmidesobis, romis papis ioane-pavle<br />
II viziti saqarTveloSi kidev ufro Seuwyobs xels kavkasiaSi amgvari dialogis<br />
warmarTvasa da TanamSromlobas sxvadasxva civilizaciasa da sarwmunoebas<br />
Soris; Cveni qveyana xom yovelTvis gamoirCeoda gansakuTrebuli<br />
SemwynareblobiT gansxvavebuli aRmsareblobisa da rwmenis mimarT.<br />
Tqveno uwmidesobav!<br />
me daviwye saqarTvelos mecnierebisa da kulturis moRvaweTa saxeliT<br />
Cemi misalmeba aRmosavluri qristianobis erT-erT uZveles _<br />
qarTul _ enaze da minda davamTavro igi dasavluri qristianobisa da<br />
kaTolikuri eklesiis uZvelesi kanonikuri, laTinuri eniT:<br />
Hodierno die, quo adventus Vestrae Sanctitatis in terram nostram solemniter celebratur,<br />
Vestram Sanctitatem et omnes hospites, qui Vobiscum venerunt, ut patriam<br />
nostram honorarent, toto pectore salutamus et vobis gratias maximas agimus.<br />
Patria nostra, hic locus antiquae Christianorum ecclesiae, semper culturae atque<br />
religionum variarum domicilium firmum erat et in postero tempore similiter, precibus<br />
Vestris, crescat, floreat et ad bonos successus luceat.<br />
Salutatio Vestra in hac terra in cordibus nostris permanebit in aeternum et in saecula<br />
saeculorum.<br />
Maximas gratias.<br />
`dRevandel dRes, rodesac Cven sazeimo viTarebaSi aRvniSnavT Tqveni<br />
uwmidesobis Cvens qveyanaSi CamobrZanebas, guliTadad mivesalmebiT<br />
Tqvens uwmidesobas da yvela TqvenTan erTad CamobrZanebul stumars,<br />
romlebic pativs miageben Cvens qveyanas.<br />
Cveni samSoblo, qristianobis es uZvelesi savane, ZvelTaganve iyo<br />
myari adgilsamy<strong>of</strong>eli sxvadasxva kulturebisa da sarwmunoebaTa; dee,<br />
momavalSic, Tqvenis locva-kurTxeviT, igi aseve gaZlierebuliyos da<br />
ayvavebuliyos keTili saqmeebisaTvis gzis saCveneblad.<br />
Tqveni Cvens qveyanaSi CamobrZaneba marad darCeba mosagonrad Cvens<br />
gulebSi.<br />
uRrmes madlobas mogaxsenebT~.<br />
206
207
saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis<br />
akademikosebisa da wevr-korespondentebis Sexvedra<br />
ilia II-sTan samebis sakaTedro taZarSi<br />
(stenografiuli Canaweri)<br />
saqarTvelos kaTolikos-patriarqi,<br />
uwmidesi da unetaresi ilia II<br />
2007 wlis 30 ianvari<br />
yovlad samRvdelono mRvdelmTavarno,<br />
Tqveno aRmatebulebav batono prezidento,<br />
mecnierebaTa erovnuli akademiis wevrebo da wevr-korespondentebo,<br />
qalbatonebo da batonebo!<br />
dRes aris gansakuTrebuli da istoriuli dRe, roca saqarTvelos<br />
samociqulo eklesia maspinZlobs Cvens gamoCenil da eris winaSe damsaxurebul<br />
xalxs aq, wmida samebis sakaTedro taZris savaneSi.<br />
rwmena, sarwmunoeba da mecniereba es aris ori Zala, romelmac<br />
mogviyvana Cven dRemde, romelmac gadaarCina qarTveli eri. me mogesalmebiT<br />
saqarTvelos samociqulo eklesiis saxeliT da piradad<br />
Cemi saxeliT. Tqveni damsaxureba metad didia. Cven gamoviareT didi<br />
208
gansacdeli. iyo dro, roca totalitaruli reJimi yvelafers akeTebda<br />
imisaTvis, rom gaeTiSaT eklesia da qarTveli xalxi, codnisa da<br />
rwmenis mqone adamianebi, magram Cven mudam gvaxsovda da gvaxsovs<br />
Cveni winaprebis locva-kurTxeva da Cveni winaprebis erovnuli idea.<br />
roca qmnida daviT aRmaSenebeli gelaTis akademias, man dasaxa gegma,<br />
rom is unda y<strong>of</strong>iliyo axali ierusalimi da meore aTina. ierusalimi<br />
Tavisi rwmeniT da Tavisi sulierebiT, maRali RvTismetyvelebiT,<br />
da meore aTina _ Tavisi didi mecnierebiT.<br />
Tqven mogexsenebaT, rom rwmenasa da codnas Soris urTierTobis<br />
sakiTxi uZvelesi sakiTxia, jer kidev pirvel-meore saukuneebSi idga<br />
es sakiTxi _ romelia pirveladi, rwmena Tu codna. didi filos<strong>of</strong>osi,<br />
aleqsandriis skolis didi moRvawe klimenti aleqsandrieli<br />
Tavis SromaSi ambobs, rom aucilebelia rwmenac da codnac, magram<br />
pirveladi aris rwmena da rwmenaze dafuZnebuli unda iyos mecniereba.<br />
SesaniSnav daskvnas akeTebs klimenti aleqsandrieli, rom<br />
mxolod morwmune adamiani aris mona RvTisa, xolo morwmune da ganaTlebuli,<br />
mcodne adamiani aris megobari RvTisa, e. i. klimenti<br />
aleqsandrieli gvisaxavs kibes, razec unda avides mona RvTisa. es<br />
aris sruly<strong>of</strong>is kibe. Cven unda gvaxsovdes, rom TviT ufalma ieso<br />
qristem brZana _ `iyaviT sruly<strong>of</strong>ilni, viTarca mamaTqveni sruly<strong>of</strong>il<br />
ars~. es aris dausrulebeli ganviTarebis procesi da ai, dRes Cven Sev-<br />
ZeliT is, rac ver moxda warsulSi, ufro swored, rasac eRobeboda<br />
ideologia. dRes Cven SevxvdiT am wmida savaneSi, wmida samebis axalgazrdul<br />
centrSi.<br />
me kidev erTxel mogesalmebiT yvelas, gamovTqvam Cvens did sixaruls<br />
Tqveni mobrZanebiT da me minda vTqva, rom mravali problema<br />
dgas dRes saqarTvelos winaSe da es unda gadavwyvitoT erTad, mTelma<br />
erma xelisuflebasTan erTad. Cven unda vaswavloT Cvens axalgazrdobas<br />
saxelmwifoebrivi azrovneba, Cven unda gvaxsovdes, rom pasuxismgebelni<br />
varT RvTis winaSe da Cveni samSoblos winaSe. Cveni eri<br />
didad afasebs Tqvens Rvawls da me vfiqrob, rom es unda aRiniSnos<br />
da Tqveni saxelebi da gvarebi oqros asoebiT unda aRibeWdos Cvens<br />
istoriaSi da TviT akademiis kedlebze.<br />
RmerTma daglocoT, gagaZlieroT, bevri sikeTe gagakeTebinoT<br />
Cveni eris sakeTildReod da me minda vTxovo mecnierebaTa erovnuli<br />
akademiis prezidents, baton Tamaz gamyreliZes Tqvas Tavisi sityva.<br />
209
akad. T. gamyreliZe<br />
Tqveno uwmidesobav, Zvirfaso kolegebo,<br />
dRevandeli dRe Seva saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis<br />
istoriaSi rogorc umniSvnelovanesi dRe; dRe, romelic aCvenebs, Tu ra<br />
kavSiria codnasa da rwmenas Soris. me minda daviwyo zustad imiT, riTac<br />
Tqven daamTavreT, Tqveno uwmidesobav _ es aris urTierToba mecnierebasa<br />
da sarwmunoebas Soris, urTierToba codnasa da rwmenas Soris.<br />
dRes me minda gadmogceT Tqven, Tqveno uwmidesobav, xati, romelic<br />
Seiqmna saqarTvelos mecnierebaTa erovnul akademiaSi. es xati ekuTvnis<br />
akademikos Tengiz sanaZes. aq aris gamosaxuli daviT aRmaSenebeli gelaTiT<br />
xelSi da wmindanebi, maT Soris ilia marTali _ ilia WavWavaZe<br />
da eqvTime TayaiSvili, Cveni didi moRvaweebi, Cveni didi mecnierebi.<br />
akademiis mier morTmeul xatze gamosaxuleba ar aris SemTxveviTi:<br />
daviT aRmaSenebeli taZriT xelSi aris emblema saqarTvelos mecnierebaTa<br />
erovnuli akademiisa. es aris xazgasma imisa, rom saqarTvelos<br />
mecnierebaTa erovnuli akademia aris memkvidre Zveli qarTuli akademiebisa,<br />
upirveles yovlisa, gelaTis akademiisa, romelic dafuZnebul<br />
iqna daviT aRmaSeneblis mier. mefe daviTi iyo ara mxolod mefe-aRmaSenebeli,<br />
is iyo mefe-ganmanaTlebeli, romelmac daafuZna, daaarsa<br />
uZvelesi qarTuli akademiebi, maT Soris gelaTis akademia, taZrad<br />
swavlulebisa, sxvad aTinad da meore ierusalimad, e. i. imdroindeli<br />
saerTaSoriso mecnierebis centrad, romelsac aTeni warmoadgenda, da<br />
sulierebis saerTaSoriso centrad, romelsac ierusalimi _ `ieruSalaimi~<br />
warmoadgenda. swored am tradiciebis gamgrZelebeli aris<br />
saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademia. SemTxveviTi ar aris is,<br />
rom ivane javaxiSvilma Tbilisis universitetis gaxsna, pirveli qar-<br />
Tuli universitetis gaxsna daviT aRmaSeneblis xsenebis dRes (26 ianvari<br />
_ 8 Tebervali) daamTxvia. amiT man xazi gausva imas, rom qarTuli<br />
universiteti iyo memkvidre gelaTis akademiisa, qarTuli universiteti,<br />
sadac Camoyalibda saqveynod cnobili qarTuli samecniero skolebi<br />
_ maTematikuri skola, fiziologiuri skola, qarTuli saenaTmecniero<br />
skola, qarTuli xelovnebaTmcodneoba, saqveynod cnobili saaRmosavleTmcodneo<br />
skola da mravali sxva qarTuli samecniero skola...<br />
universitetis damfuZneblebma mogvianebiT safuZveli Cauyares saqarTvelos<br />
mecnierebaTa akademias, romelsac dRes `saqarTvelos mecniereba-<br />
Ta erovnuli akademia~ ewodeba. swored aq, akademiis wiaRSi ganviTarda<br />
qarTuli mecniereba, qarTuli samecniero skolebi.<br />
me aRvniSne, rom apoTeosi Cveni dRevandeli Sexvedrisa aris demonstrireba<br />
codnisa da rwmenis urTierTobisa. mogexsenebaT, Zvirfaso<br />
kolegebo, rom dRevandeli mecnierebis erT-erTi urTulesi problema<br />
aris garkveva codnisa da rwmenis urTierTobisa. udidesi moazrovneebi,<br />
maT Soris udidesi bunebismetyvelni, Rrmad morwmune adamianebi iyvnen;<br />
210
maqs planki, albert ainStaini, dRes kosmogoniis udidesi warmomadgeneli<br />
stiven hokingi da mravali sxva Rrmad morwmune adamianebi<br />
iyvnen da arian; isini Tvlian, rom codna da rwmena, mecniereba da sarwmunoeba<br />
ki ar gamoricxaven, aramed avseben erTmaneTs. es aris ori mxare<br />
saerTo fenomenisa, saerTo movlenisa, rom adamiani da samyaro Seicnoba<br />
swored ai am ori sferos gaerTianebiT; isini `damatebiTni~ arian<br />
erTmaneTis mimarT adamianisa da samyaros SemecnebaSi (`damatebiTobis~<br />
nils boriseuli gagebiT). ai, es aris, me mgoni, yvelaze mniSvnelovani<br />
da arsebiTi dRevandel mecnierebaSi da, albaT, am princips unda axorcielebdes<br />
mecnieruli kvleva saqarTvelos mecnierebaTa erovnul akademiaSi.<br />
Tqveno uwmidesobav! Tqven, Tqveni pirovnebiT ganasaxierebT swored<br />
am Serwymas codnisa da rwmenisas da es iyo safuZveli imisa, rom saqarTvelos<br />
mecnierebaTa erovnulma akademiam erTsulovnad agirCiaT Tqven<br />
saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis sapatio wevrad _ sapatio<br />
akademikosad. aseTi faqti metad iSviaTia Tanamedrove samyaroSi,<br />
Tanamedrove mecnierebaSi; sul ramdenime ms<strong>of</strong>lio akademia SeiZleba<br />
iqnes dasaxelebuli da saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademia<br />
amayobs imiT, rom erT-erTi pirvelia maT Soris, sadac qveynis kaTolikos-patriarqi,<br />
eris sulieri mama da umaRlesi rangis sasuliero<br />
piri arCeulia amave dros mecnierebaTa akademiis sapatio wevrad.<br />
dRes saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademia cnobili reformebis<br />
Sedegad gardaiqmna im mimarTulebiT, rom mecnierebaTa<br />
akademias gamoeyo kvleviTi institutebi, romlebic gaxdnen sajaro<br />
samarTlis iuridiuli pirebi. amdenad, isini damoukidebelni gaxdnen<br />
da daukavSirdnen sxvadasxva dawesebulebas, ZiriTadad, ganaTlebisa da<br />
mecnierebis saministros.<br />
saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis dRevandeli funqcia<br />
aris koordinacia mecnieruli muSaobisa mTeli respublikis masStabiT<br />
da kvleviTi institutebi, kvleviTi dawesebulebebi angariSvaldebulni<br />
arian saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis winaSe mecnieruli<br />
TvalsazrisiT.<br />
saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademia amJamad aris umaRlesi<br />
samecniero organo, mrCeveli xelisuflebisa mecnierebis sakiTxebSi da<br />
koordinatori mTeli samecniero muSaobisa. me imedi maqvs, rom Cven<br />
gavagrZelebT saqmianobas am mimarTulebiT da es aris sawindari imisa,<br />
rom qarTuli mecniereba, qarTuli samecniero skolebi kidev ufro<br />
ganviTardeba da axal simaRleebs miaRwevs. institutebis nacvlad Cven<br />
akademiis sistemaSi vayalibebT samecniero komisiebs, romlebic gauZ-<br />
Rvebian samecniero kvleva-Ziebas mTeli respublikis masStabiT... erTerTi<br />
aseTi komisia ukve arsebobs, jerjerobiT yvela komisia ar aris<br />
Camoyalibebuli, magram ukve arsebobs ramdenime komisia, romlebic<br />
metad nay<strong>of</strong>ierad da Sedegianad muSaoben. erT-erTi aseTi komisia gax-<br />
211
lavT `qristianuli Teologiisa da religiis istoriis Semswavleli<br />
komisia~, romlis xelmZRvaneli brZandeba sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi<br />
da romelic eweva Zalian did samecniero moRvaweobas;<br />
amis Sesaxeb Cven am komisiis xelmZRvanelis moadgile mogvaxsenebs. vidre<br />
am moxsenebaze gadavidodeT, me minda, Tqveno uwmidesobav, mogarTvaT<br />
Cvens mecnierebaTa akademiaSi Seqmnili es xati (gadascems xats).<br />
saqarTvelos kaTolikos-patriarqi,<br />
uwmidesi da unetaresi ilia II<br />
me madlobas gwiravT, es aris namdvilad istoriuli dRe da istoriuli<br />
xati. daviT aRmaSenebelma daglocoT Tqven da sruliad saqarTvelo!<br />
mama-demetre _ sityva eZleva saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis<br />
akademikoss, baton roin metrevels.<br />
akad. r. metreveli<br />
Tqveno uwmidesobav,<br />
batono prezidento,<br />
dRes WeSmaritad bednieri dRea, saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli<br />
akademia Tavisi sruli SemadgenlobiT stumrobs wmida samebis didebul<br />
taZars da me minda Cemi gamosvla daviwyo imiT, rom, Tqveno uwmidesobav,<br />
uRrmesi madloba mogaxsenoT Tqveni didi TaosnobisaTvis, im didi<br />
RvawlisaTvis, romelic gaswieT am brwyinvale taZris agebisaTvis da<br />
madloba vuTxra yvela imaT, vinc mxarSi gedgaT Tqven da am grandiozul<br />
Senobas agebda. es aris sulieri savane qarTveli erisa da ar SeiZleba<br />
madloba ar vTqvaT amisaTvis.<br />
me paraleli minda gavavlo, rom saqarTvelos pirvelma patriarqma<br />
melqisedekma sveticxovlis didi taZari aago da ar SemiZlia uRrmesi<br />
madliereba ar gamovxato Cveni patriarqisadmi, romelic saqarTvelos<br />
sapatriarqo taxtze aRsaydrebis umal, am 30 wlis winaT, 1977 wlis<br />
25 ianvridan moyolebuli, zrunavs erze, zrunavs xalxze, zrunavs qarTvel<br />
sazogadoebaze, qarTul kulturaze, qarTul mecnierebaze da es<br />
taZari damagvirgvinebeli gaxlavT yovelive amisa.<br />
Cven kargad gvaxsovs is didi roli, romelic qarTulma samociqulo<br />
eklesiam Seasrula saqarTvelos istoriaSi, kargad gvesmis didi damsaxureba<br />
saeklesio moRvaweebisa, gvesmis maTi amagi, viciT maTi Rvawli da<br />
minda mogaxsenoT, rom ukve me-20 saukunis dasawyisidan, mas Semdeg, rac<br />
qarTulma avtokefaliurma eklesiam Tavisi damoukidebloba daibruna<br />
1917 wlidan, qarTveli patriarqebi Cadgnen saqarTvelos istoriis, qarTuli<br />
kulturis, qarTuli mecnierebis da aRmSeneblobis samsaxurSi.<br />
212
minda mivmarTo Cems kolegebs, rom wlevandeli weli_ es aris saiubileo<br />
weli: 30 weli sruldeba sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />
ilia meoris aRsaydrebidan. saqarTvelos mecnierebaTa erovnulma<br />
akademiam, albaT, mTel qarTvel sazogadoebasTan erTad unda izrunos<br />
imaze, rom RirsebiT aRniSnos es TariRi, aRniSnos saqarTvelos sulieri<br />
aRorZinebis TariRi, saqarTvelos sulieri aRmavlobis TariRi.<br />
minda kidev erTxel madloba movaxseno mis uwmidesobas, minda davarwmuno<br />
igi, rom qarTveli mecnierebi, rogorc yovelTvis, amieridanac<br />
ukuniTi ukunisamde qarTuli eklesiis, qarTuli samociqulo,<br />
marTlmadidebeli eklesiis gverdiT iqnebian.<br />
didi madloba.<br />
mama-demetre _ sityva eZleva saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis<br />
qristianuli Teologiisa da religiis istoriis Semswavleli<br />
komisiis Tavmjdomaris moadgiles baton zaza abaSiZes.<br />
b-ni zaza abaSiZe<br />
Tqveno uwmidesobav,<br />
batono prezidento,<br />
yovlad samRvdelo meufeno,<br />
batonebo da qalbatonebo!<br />
CemTvis didi pativia aseTi saocari sazogadoebis, akademiuri<br />
sazogadoebis winaSe gamosvla; me ubralod ramdenime sityviT minda<br />
Sevexo im samuSao gegmebs, romlebic am komisias aqvs Tavisi momavali<br />
muSaobis perspeqtivis TvalsazrisiT.<br />
aq damswreTagan albaT yvelas kargad moexseneba, Tu rodis daiwyo<br />
misma uwmidesobam zrunva saqarTveloSi sarwmunoebisa da mecnierebis<br />
gaerTianebisa da daaxloebisTvis. albaT, yvelas kargad gaxsovT 70iani<br />
wlebis bolo, rodesac misma uwmidesobam ganaaxla is tradicia,<br />
romelic saqarTvelos eklesiaSi SemoiRo misma uwmidesobam, saqarTvelos<br />
kaTolikos-patriarqma kalistratem, daawesa ra e.w. `xuTSaba-<br />
Tobebi~, sadac ZiriTadad mecnierebTan iyo Sexvedrebi da am Sexvedrebze<br />
Zalian xSirad bWobdnen, baasobdnen mecnierebis aqtualur sakiTxebze.<br />
Semdegi safexuri iyo Tbilisis sasuliero akademiis Seqmna. bevri<br />
Zalian skeptikurad uyurebda am wamowyebas, Tvlida, rom es naadrevi<br />
nabiji iyo, magram 1989 wels misma uwmidesobam gaxsna akademia, akademia,<br />
romelic dRes ukve iqceva saRvTismetyvelo mecnierebis centrad<br />
saqarTveloSi.<br />
saqme isaa, rom skeptikosebis damokidebuleba raRac kuTxiT obieqturic<br />
iyo, radgan Tvlidnen, rom saqarTveloSi ar arsebobs saRvTismetyvelo<br />
skola. marTlac, Cven xom uzarmazari wyvetiloba gvqonda,<br />
daaxloebiT me-16 saukunis Semdeg aRar gvqonia umaRlesi sasuliero<br />
213
ganaTlebis centri, iseTi, rogoric iyo, vTqvaT, gelaTis akademia, magram<br />
es safexuri, Tbilisis sasuliero akademiis Seqmna, Zalian mniSvnelovani<br />
iyo swored am kuTxiTac, mecnierebis da rwmenis daaxloebis<br />
TvalsazrisiT. Tundac is, rom am akademiaSi pedagogiur moRvaweobas<br />
eweodnen da ewevian cnobili mecnierebi, Tundac qalbatoni mariam<br />
lorTqifaniZe, romelic dRidan daarsebisa kiTxulobda da kiTxulobs<br />
leqciebs saqarTvelos istoriaSi; es kidev erTi magaliTia imisa, Tu ra<br />
mniSvneloba aqvs Cveni eklesiis urTierTobas Cvens mecnierebasTan, ker-<br />
Zod, mecnierebaTa akademiasTan. misi uwmidesobis mTeli es moRvaweoba<br />
SarSan dagvirgvinda imiT, rom mecnierebaTa erovnul akademiaSi Seiqmna<br />
religiis istoriisa da RvTismetyvelebis komisia, romelsac evaleba<br />
saRvTismetyvelo da religiis istoriis dargSi yvela kvlevis koordinacia<br />
saqarTveloSi. Cven vapirebT axali wlidan, ianvridan, yovelTviurad<br />
gavmarToT saRvTismetyvelo komisiis sxdomebi, sadac Cveni eklesiis<br />
istoriis, RvTismetyvelebis aqtualuri sakiTxebi ganixileba,<br />
davawesoT dRe da albaT yvelas ecodineba, rom ai am dRes mecnierebaTa<br />
akademiis did an mcire darbazSi iqneba am komisiis sxdoma da komisiis<br />
sxdomaze wardgebian sxvadasxva dargis mecnierebi, romlebic isaubreben<br />
RvTismetyvelebis, religiis da, TavisTavad cxadia, mecnierebisTvis<br />
aqtualur sakiTxebze.<br />
kidev erTi mniSvnelovani sakiTxi, romelic axla dgas am komisiis<br />
winaSe, es aris is, rom praqtikulad misi uwmidesobis da saqarTvelos<br />
mecnierebaTa erovnuli akademiiis prezidentis SeTanxmebiT da maTi surviliT,<br />
Cveni komisiis bazaze gagrZeldeba muSaoba saqarTvelos marTlmadidebeli<br />
eklesiis enciklopediaze. am enciklopediaze muSaoba didi<br />
xnis win unda dawyebuliyo, samwuxarod, mwiri biujetis gamo amas ver<br />
vaxerxebdiT, verc dRes davikvexniT Zalian didi biujetiT, magram imedi<br />
gvaqvs, rom mogvxedaven da am saqmes davagvirgvinebT. 2006 wels unda<br />
damTavrebuliyo muSaoba, magram es ver moxerxda am mizezis gamo. magram<br />
vfiqrob, rom Cven 2007 wels davamTavrebT muSaobas am Zalian mniSvnelovan<br />
saqmeze... da es iqneba Zalian kargi im kuTxiT da im TvalsazrisiT,<br />
rom is mieZRvneba misi uwmidesobis aRsaydrebis 30 wlisTavs.<br />
me kidev erTxel Zalian didi madloba minda movaxseno mis uwmidesobas<br />
qarTuli mecnierebis ganviTarebaze marTlac Zalian didi zrunvisaTvis.<br />
is, rom Seqmnilia saerTaSoriso fondi sulierebis da mecnierebis<br />
ganviTarebisa, romelic kaTolikos-patriarqis fondad iwodeba,<br />
esec erT-erTi dasturia am zrunvisa. kidev erTxel didi madloba<br />
mis uwmidesobas.<br />
214
kaTolikos-patriarqi ilia II<br />
qalbatonebo da batonebo,<br />
dRes namdvilad didi dRea. me vfiqrob am 2000 wlis manZilze es<br />
pirveli SemTxvevaa, roca saqarTvelos eklesia maspinZlobs Cvens didebul<br />
adamianebs, Cvens mecnierebs. me vifiqre, Tu riT aRmeniSna es Cveni<br />
Sexvedra da miviRe gadawyvetileba _ Tqven mogerTmevaT sapatriarqo<br />
sigeli _ akademiis yvela wevrs da wevr-korespondents. amasTan erTad,<br />
Tqven gadmogecemaT unikaluri gamocemis pirveli tomi _ `naTeli<br />
qristesi _ saqarTvelo~. es iqneba trilogia, sami wigni _ meore ukve<br />
dabeWdilia; misi prezentacia ukve iyo da axla daiwyeba muSaoba mesame<br />
tomze. mesame wigni moicavs me-20 saukunis meore naxevars. Zalian rTuli<br />
periodia da me minda, rom am wignis SedgenaSi monawileoba miiRon<br />
mecnierebaTa akademiam, sasuliero seminariam da akademiisa da enciklopediis<br />
mecnierebma. me vfiqrob, rom es metad saintereso mesame tomi<br />
male damuSavdeba da gadaecema dasabeWdad. axla gamocxaddeba Tqveni<br />
gvarebi da saxelebi da me gadmogcemT trilogiis pirvel toms, gadmogcemT<br />
sigels da specialur locvas _ vercxlis braslets, sadac aris<br />
Tqveni dalocva.<br />
RmerTma daglocoT, RmerTma gagaxaroT da RmerTma kidev bevri gagakeTebinoT.<br />
minda mogaxsenoT, rom Cveni mecnierebi aRzrdilni arian iseT dros,<br />
roca ikrZaleboda sarwmunoeba, da Zalian xSiri SemTxveva y<strong>of</strong>ila sab-<br />
WoTa kavSiris dros, roca modiodnen CvenTan mecnierebi da Cumad meubnebodnen,<br />
rom me gulSi morwmune varo. es kargia, morwmune unda iyos<br />
adamiani, magram wmida mamebi amboben, rom es ar aris sakmarisi; adamiani<br />
unda iyos eklesiuri, unda miiRos ziareba, unda Tqvas aRsareba, sulieri<br />
ganTavisufleba, sulieri ganwmenda unda moxdes adamianSi. wmida<br />
mamebi amboben _ rom ar y<strong>of</strong>iliyo aRsareba da ziareba, verc erTi adamiani<br />
ver cxondeboda. amitom me minda, rom yovel adamians hyavdes sulieri<br />
moZRvari, romelic ilocebs TqvenTvis da sulierad dagexmarebaT<br />
Tqven. dalocvili da gaxarebuli gamy<strong>of</strong>oT ufalma!<br />
am sigelebis miRebis Semdeg Cven avalT samebis taZarSi da madlobas<br />
SevwiravT ufals da davanTebT sanTels...<br />
CvenTan ars RmerTi!<br />
(Semdeg kaTolikos-patriarqma saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli<br />
akademiis yvela akademikossa da wevr-korespondents sazeimo viTarebaSi<br />
gadasca trilogiis I tomi da sapatriarqos sigeli).<br />
215
saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis<br />
prezidiumis gafarToebuli sxdoma,<br />
2007 wlis 12 oqtomberi<br />
akademikos Tamaz gamyreliZis gamosvla<br />
batonebo, Zvirfaso kolegebo,<br />
sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi, saqarTvelos mecnierebaTa<br />
erovnuli akademiis sapatio akademikosi, uwmidesi da unetaresi<br />
ilia II ayenebs Cveni akademiis winaSe sakiTxs misi yovladuwmidesobis,<br />
ms<strong>of</strong>lio patriarq barTolomeos I erovnuli akademiis<br />
ucxoel sapatio wevrad arCevis Sesaxeb.<br />
misi yovladuwmidesoba, ms<strong>of</strong>lio patriarqi barTolomeos I Camodis<br />
saqarTveloSi sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis, uwmidesisa<br />
da unetaresis ilia II aRsaydrebis saiubileo TariRTan dakavSirebiT.<br />
ms<strong>of</strong>lio patriarqi, misi yovladuwmidesoba barTolomeos I aris<br />
sulieri winamZRoli 250 milionamde morwmune marTlmadidebeli adamianisa;<br />
dRidan misi ms<strong>of</strong>lio patriarqad aRsaydrebisa 1991 wels,<br />
misi yovladuwmidesobis gansakuTrebuli mzrunvelobis sagania dialogis<br />
warmoeba qristianul, islamur da ebraul samyaroebs Soris,<br />
rasac arsebiTi mniSvneloba aqvs Tanamedrove aboboqrebul samyaroSi.<br />
es erTgvarad igive saqmianobaa, rasac eweva Cveni kaTolikos-patriarqi,<br />
uwmidesi da unetaresi ilia II kulturaTa da civilizaciaTa Soris<br />
dialogis ganxorcielebis TvalsazrisiT, sapirispirod ms<strong>of</strong>lioSi<br />
gavrcelebuli Tezisisa `civilizaciaTa Setakebis~ Sesaxeb.<br />
ms<strong>of</strong>lio patriarqis maRal misias warmoadgens ms<strong>of</strong>lios iseTi<br />
marTlmadidebeli eklesiebis saqmianobis koordinacia da harmonizacia,<br />
rogoricaa aleqsandriis, antioqiis, ierusalimis, saqarTvelos,<br />
serbeTis, rumineTis da bulgareTis, kviprosis, saberZneTis, polone-<br />
Tis, albaneTis, CexeTisa da slovakiis, fineTisa da estoneTis.<br />
ms<strong>of</strong>lio patriarqis gansakuTrebuli yuradRebis sagania agreTve<br />
garemos dacvis problemebi, gansakuTrebiT Savi zRvis regionisa, ris<br />
gamoc mas `mwvane patriarqi~ Searqves.<br />
mTeli am saqmianobisaTvis, romelic moicavs religiuri Tavisuflebebisa<br />
da adamianis uflebaTa dacvis sferos, ms<strong>of</strong>lio patriarqs<br />
gadaeca jildod amerikis SeerTebuli Statebis kongresis oqros medali;<br />
ms<strong>of</strong>lio patriarqi, misi yovladuwmidesoba gaxlavT amasTanave<br />
gamoCenili mecnieri-Teologi, ms<strong>of</strong>lios mravali universitetis sapatio<br />
doqtori... misi yovladuwmidesobis, ms<strong>of</strong>lio patriarqis arCeva<br />
Cvens akademiaSi ucxoel sapatio wevrad didi pativi iqneboda ara mxolod<br />
TviT ms<strong>of</strong>lio patriarqisaTvis, aramed saqarTvelos mecnierebaTa<br />
erovnuli akademiisaTvisac.<br />
me vayeneb winadadebas ms<strong>of</strong>lio patriarqis, misi yovladuwmidesobis,<br />
barTolomeos I arCevis Taobaze saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli<br />
akademiis ucxoel sapatio wevrad.<br />
216
217
218
moswavle-axalgazrdobis sasaxlis<br />
sarkeebiani darbazi<br />
saqarTvelos sapatriarqosa da<br />
saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis<br />
sxdoma, 2007 wlis 16 oqtomberi<br />
akademikos Tamaz gamyreliZis gamosvla<br />
Tqveno yovladuwmidesobav ms<strong>of</strong>lio patriarqo,<br />
Tqveno uwmidesobav sruliad saqarTvelos kaTolikospatriarqo,<br />
yovladsamRvdelo mRvdelmTavarno,<br />
qalbatonebo da batonebo!<br />
sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqma, saqarTvelos<br />
mecnierebaTa erovnuli akademiis sapatio akademikosma, uwmidesma da<br />
unetaresma ilia II ms<strong>of</strong>lio patriarqi, misi yovladuwmidesoba bar-<br />
Tolomeos I waradgina saqarTvelos mecnierebaTa erovnul akademia-<br />
Si ucxoel sapatio wevrad asarCevad.<br />
Cveni akademiis prezidiumis gafarToebul sxdomaze ms<strong>of</strong>lio<br />
patriarqi, misi yovladuwmidesoba barTolomeos I erTxmad iqna ar-<br />
Ceuli akademiis ucxoel sapatio wevrad rogorc saerTaSoriso mar-<br />
Tlmadidebluri samyaros sulieri winamZRoli, rogorc kulturaTa<br />
da civilizaciaTa Soris dialogisa da TanamSromlobis aqtiuri<br />
xelSemwyobi, risTvisac mas, rogorc gamoCenil mecnier-Teologs,<br />
ms<strong>of</strong>lios sxvadasxva universitetisa da samecniero dawesebulebis<br />
sapatio doqtors, mravali saerTaSoriso jildo aqvs miRebuli,<br />
maT Soris amerikis kongresis oqros medali.<br />
saqarTvelos mecnierebaTa erovnulma akademiam gaamzada saTanado<br />
sapatio diplomi; neba momeciT gadavce es diplomi da Cveni<br />
akademiis saiubileo medali akademiis ucxoel sapatio wevrs – mis<br />
yovladuwmidesobas, ms<strong>of</strong>lio patriarqs barTolomeos I<br />
Your All Holiness, Archbishop <strong>of</strong> Constantinople,<br />
New Rome and Ecumenical Patriarch Bartholomew<br />
It is my great honour and privilege to inform You that the <strong>Georgian</strong> Na-<br />
tional <strong>Academy</strong> <strong>of</strong> <strong>Sciences</strong> has elected You a Foreign Honorary Member<br />
<strong>of</strong> the <strong>Academy</strong> and has granted unto You all the rights and privileges <strong>of</strong><br />
a Member.<br />
219
As Archbishop <strong>of</strong> Constantinople and New Rome and Ecumenical Patri-<br />
arch, Your activities facilitate inter-church and inter-faith dialogues and<br />
serve as the primary expresser <strong>of</strong> Church unity, as a whole. As Ecumenical<br />
Patriarch you transcend on a global scale every national and ethnic group,<br />
and presently you are the Spiritual Leader <strong>of</strong> approximately 250 million<br />
faithful throughout the world. Your activities as Ecumenical Patriarch are<br />
also well-known in support <strong>of</strong> the Orthodox Churches emerging from de-<br />
cades <strong>of</strong> wide-scale religious persecution behind the Iron-Curtain.<br />
We highly appreciate also your activities in sponsoring Peace and Toler-<br />
ance Conferences bringing together Christians, Muslims and Jews and<br />
contributing a great deal to the dialogue between cultures and civiliza-<br />
tions, as opposed to the well-known thesis <strong>of</strong> the “Clash <strong>of</strong> Civiliza-<br />
tions” in the Modern World. All these endeavours in obtaining religious<br />
freedom and protecting human rights brought you many awards, as the<br />
U.S. Congressional Gold Medal and Honorary Doctorates from quite a<br />
number <strong>of</strong> World Universities and Scientific Institutions. <strong>The</strong> <strong>Georgian</strong><br />
<strong>National</strong> <strong>Academy</strong> <strong>of</strong> <strong>Sciences</strong> is one <strong>of</strong> them, and we were unanimous<br />
in electing You a Foreign Honorary Member <strong>of</strong> the <strong>Georgian</strong> <strong>National</strong><br />
<strong>Academy</strong> <strong>of</strong> <strong>Sciences</strong>. Allow me to hand You to this effect the <strong>Academy</strong><br />
Diploma and the <strong>Academy</strong> Medal.<br />
220
misi yovladuwmidesobis ms<strong>of</strong>lio patriarqis<br />
barTolomeos I sityva,<br />
warmoTqmuli misTvis saqarTvelos mecnierebaTa<br />
erovnuli akademiis sapatio akademikosis<br />
wodebis miniWebis ceremonialze<br />
221<br />
moswavle-axalgazrdobis sasaxle,<br />
2007 wlis 16 oqtomberi<br />
didi sixaruliTa da mRelvarebiT vimy<strong>of</strong>ebiT TqvenTan erTad. Cveni<br />
arCeva saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis wevrad did pativad<br />
migvaCnia. am sapatio titulis moniWebiT Tqven pativs miagebT<br />
qristesmier dedaeklesias, madlobas mogaxsenebT am keTilSobiluri<br />
JestisaTvis. am tituls ms<strong>of</strong>lio sapatriarqosadmi qarTveli xalxis<br />
pativiscemis, siyvarulisa da erTgulebis gulwrfeli grZnobebis gamoxatulebad<br />
aRviqvamT.<br />
gansakuTrebiT did madlobas movaxsenebT akademiis prezidents baton<br />
Tamaz gamyreliZes. am ramdenime wlis win Cven mier ganxorcielebuli<br />
vizitisas Tbilisis saxelmwifo universitetSi SevxvdiT Cven erTmaneTs.<br />
asec rom ar momxdariyo, misi saxeli CvenTvis mainc cnobili<br />
iqneboda, radgan mas saerTaSoriso aRiareba aqvs mopovebuli enaTmecnierebis<br />
dargSi miRweuli warmatebebis gamo. igi saqveynod cnobili<br />
araerTi saerTaSoriso samecniero akademiis wevria.<br />
moxaruli varT, rom vimy<strong>of</strong>ebiT akademiaSi, romelsac amSveneben nebismieri<br />
samecniero dargis uSesaniSnavesi warmomadgenlebi, romlebmac<br />
sabWoTa kavSiris periodSi masStaburi wvlili Seitanes nebismieri<br />
dargis ganviTarebaSi da saerTaSoriso aRiarebasac miaRwies rogorc<br />
teqnikuri, aseve humanitaruli mecnierebis dargebSi. Cven SegviZlia<br />
CamovTvaloT humanitaruli mecnierebis saqveynod cnobili qarTuli<br />
gvarebi, esenia: akaki SaniZe da korneli kekeliZe, romelTac didi<br />
wvlili Seitanes qarTuli paleografiis da liturgikuli wignebis<br />
SeswavlaSi; cnobili aRmosavleTmcodne giorgi wereTeli, cnobili<br />
semitologi konstantine wereTeli, arqeologi oTar lorTqifaniZe;<br />
didi maTematikosebi teqnikuri mecnierebidan _ niko musxeliSvili da<br />
ilia vekua. cnobili geologi aleqsandre janeliZe, cnobili fiziologi<br />
ivane beritaSvili, cnobili fsiqologi dimitri uznaZe, cnobili<br />
astr<strong>of</strong>izikosi evgeni xaraZe da sxvani.<br />
gansakuTrebiT gvinda movixsenioT grigol wereTeli, berZnuli<br />
paleografiisa da papirologiis uSesaniSnavesi warmomadgeneli, romelmac<br />
Tbilisis saxelmwifo universitetSi klasikuri filologiis<br />
dargi daafuZna. mis wigns berZnuli paleografiis Sesaxeb jerac<br />
ar daukargavs Tavisi Rirebuleba da samagido wignia am dargSi momu-
vnebaTagan. samoTxidan gaZevebis Semdeg ki mxecebi da Citebi, romelTac<br />
uyvardaT igi, dafrTxnen da ganeridnen. sicive da SimSili tanjavda mas.<br />
mze wvavda da qari uwylulebda sxeuls. avadmy<strong>of</strong>oba da uZlureba moeria,~<br />
– wers igive wmindani.<br />
adamis dacemam adamians ubiZga imisken, rom RmrTis Semcvleli epovna.<br />
is, rac sicarieles Seuvsebda. maSin adamianma Tavis gadasarCenad, RvTis<br />
madlis SemweobiT, teqnologiis ganviTarebasa da mecnierebas miaSura.<br />
mogvianebiT, JamTa svlasTan erTad, teqnologia sul ufro da ufro<br />
viTardeboda da ixveweboda; bevri ram dafaruli da ucnobi gamomzeurda<br />
da cnobili gaxda. adamiani Tavs SezRudulad grZnobs Tavisi planetis<br />
sazRvrebSi da survili uCndeba gamoikvlios samyaro, sxva planetebi.<br />
Tuki yuradRebiT davakvirdebiT kacobriobis istorias, mivxvdebiT,<br />
rom mecniereba, marTlmadidebeli eklesiis swavlebis mixedviT, dacemis<br />
periodis Semdeg Cndeba da mas ar SeuZlia Seuvsos adamians is sicariele,<br />
rasac grZnobs. ramdenma saukunemac unda Caiaros, mecniereba mainc<br />
ver gascems pasuxs y<strong>of</strong>ierebis umTavres sakiTxebs, romlebic aSfoTeben<br />
adamians. aqedan gamomdinare ki mecnierebis progresi verasodes Secvlis<br />
religiasa da eklesias. ar unda agverios mecnierebisa da religiis<br />
sazRvrebi, iseve rogorc maTi miRwevebi.<br />
mecnierebis sazRvrebi sakmaod gafarToebulia religiuri mrwamsis<br />
sazRvrebTan SedarebiT, amasTanave is Cavlili da gacveTili samyaros<br />
CarCoebSia moqceuli. marTlmadidebel eklesias Tavis rigebSi dRes<br />
hyavs adamianebi, romlebsac sakmaod warmatebuli samecniero kariera<br />
gaaCniaT da, aqedan gamomdinare, ar SeiZleba maT CamorCenilebi, ukan<br />
msvlelebi vuwodoT. mama s<strong>of</strong>roniosis swavlebis Tanaxmad, Tuki sulieri<br />
adamiani mecnierebisken miapyrobs mzeras, xels mihy<strong>of</strong>s asketur<br />
cxovrebas, gamoaCens ufro met SesaZleblobebs mecnierebaSi, vidre<br />
is, romelic naklebad sulieria. sxva sityvebiT rom vTqvaT, sulieri<br />
adamiani ufro maRali da didi Rirebulebis sferoebSi moqmedebs, vidre<br />
logikisa da mecnieruli codnis sferoebia. aqedan gamomdinare, isini,<br />
vinc y<strong>of</strong>iT problemebs emsaxurebian, ufro dabal safexurze Camodian.<br />
saxareba gveubneba: `Zeni amis s<strong>of</strong>lisani ugonieres arian ufroÁs ZeTa<br />
naTlisaTa, naTesavTa Soris maTsa“ (luk. 16,8).<br />
axla ki magaliTad kvlav mama siluanosis gamonaTqvams moviyvanT.<br />
I ms<strong>of</strong>lio omis Semdeg (1914_18) aTonis mTis tyis aTviseba Zraviani<br />
xerxiT daiwyes. ikonomosi, aTonis mTis rusuli monastris beri, aRtacebuli<br />
iyo axali teqnologiiT, radgan xerxi germanuli warmoebisa<br />
iyo, dReniadag germanelebs aqebda da rusebs aginebda: `Cven rusebi<br />
arafris maqnisebi varTo“.<br />
wmida siluanosma upasuxa: `me vfiqrob mizezi sxvaa da ara is, rom<br />
rusebi arafris maqnisebi arian. rusebisaTvis upirvelesi RmerTia, TavianT<br />
upirveles Zalas RmerTs uZRvnian da naklebad fiqroben amqveyniur<br />
problemebze. Tuki rusi xalxi mTel Tavis potencials miwier<br />
222
223
224
SaveTaTvis. am dargis pr<strong>of</strong>esorebi mTels ms<strong>of</strong>lioSi axlac am wigniT<br />
xelmZRvaneloben TavianT mowafeebTan muSaobisas am urTulesi sagnis<br />
anbanis swavlebis dros.<br />
aseTi didi da SesaniSnavi tradiciis mqone akademia dResac agrZelebs<br />
Tavis moRvaweobas. es kargad Cans am ukanasknel wlebSi Catarebuli<br />
arqeologiuri gaTxrebis Sedegad gamovlenili masaliT, romelmac<br />
mTeli ms<strong>of</strong>lio samecniero sazogadoebis yuradReba miipyro. arqeologiis<br />
dargSi didi warmatebis nimuSad dmanisis aRmoCenebs davasaxelebT.<br />
iq aRmoCenili Tavis qalebi, mecnierTa azriT, metad mniSvnelovan<br />
monapovars warmoadgenen kacobriobisaTvis. isini Turme `pirveli<br />
evropelebi“ y<strong>of</strong>ilan.<br />
miuxedavad im problemebisa, romlebic sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg,<br />
am bolo 16 weliwadSi, am SesaniSnavma marTlmadidebelma qveyanam<br />
gadaitana, qarTvel mecnierebs erTi wuTiTac ar SeuCerebiaT TavianTi<br />
kvleva-Zieba da im saqmis erTgulni darCnen, romlisTvisac mowodebulni<br />
arian.<br />
Tavs valdebulad vTvliT, mogmarToT Tqven, Zvirfaso mecnierebo da<br />
oriode sityviT Sevexo marTlmadideblobisa da mecnierebis urTierTobas<br />
dRevandel pirobebSi. Zalian xSirad gvesmis ama Tu im wreSi, gansakuTrebiT<br />
ki dasavleTis mecnierTa wreebSi, arakeTili damokidebuleba<br />
eklesiis mimarT. TiTqos eklesia damabrkolebeli organo iyos, romelic<br />
kacobriobis ganviTarebas xels uSlis, TiTqosda adamianebi unda<br />
aRvematebodeT mas; imisaTvis rom Cvenc Tanamedrove adamianebad viqceT,<br />
Tanamedrove realobas unda avuwyoT fexi. amboben, TiTqos teqnologiis<br />
swrafma ganviTarebam religia gaauqma, rom saxareba adamianSi fanatizms<br />
badebso, rom dRevandeli kosmopoliti adamiani `unda idges<br />
religiaze, samSobloze, sazRvrebze maRla“.<br />
modiT, erTad davfiqrdeT imaze, ramdenad Seesabameba zemoT xsenebuli<br />
azri sinamdviles. marTla waSala eklesiis roli da mniSvneloba<br />
teqnologiurma progresma? am sakiTxs marTlmadidebeli eklesiis<br />
ori Tanamedrove mamis swavlebaze dayrdnobiT ganvixilavT. erTi maTgani<br />
aris aw wmindanad Seracxili siluanos aToneli, romelmac 1938<br />
wels miiZina, xolo meore _ misi mowafe da amave dros misi biografi<br />
netari s<strong>of</strong>roniosi, romelmac 1993 wels miiZina.<br />
`adami samoTxeSi RmrTis siyvaruliT iyo Semosili. magram Secodebis<br />
Semdeg, RmrTis siyvaruls moklebuli mwared moTqvamda da godebda.<br />
mTel udabnos esmoda misi oxvra. mxecebi da frinvelebi sevdam Seipyro.<br />
adami ki TavSi xels icemda imis gamo, rom misi Secodebis gamo yvelas<br />
moaklda mSvidoba da siyvaruli~. am STagonebuli sityvebiT Rirsi siluanosi<br />
aRwers adamis mier samoTxis dakargvas, kacobriobis istoriisaTvis<br />
am umniSvnelovanes faqts.<br />
manamde adamians aranairi problema ar gaaCnda dedamiwaze, `samoTxeSi<br />
bednierad grZnobda Tavs. suli RmrTisa axarebda mas da Tavisufali iyo<br />
225
problemebs miuZRvnida da marto am sakiTxiT iqneboda dakavebuli, ue-<br />
Wvelad gauswrebda germanelebs, radgan y<strong>of</strong>iTi problemebis mogvareba<br />
gacilebiT ufro advilia~.<br />
wmindanis es sityvebi namdvilad winaswarmetyveluri aRmoCnda, radgan<br />
sabWoTa kavSiris arsebobis pirobebSi, meore ms<strong>of</strong>lio omis Semdeg,<br />
ruseTi zesaxelmwifod iqca, radganac aTeizmis gabatonebis pirobebSi<br />
am qveynis liderebma TavianT programad teqnologiisa da mecnierebis<br />
ganviTareba daisaxes.<br />
maT arnaxul warmatebebs miaRwies am sferoSi. swored im programis<br />
farglebSi moxda saqarTvelos mecnierebaTa akademiis dafuZneba. igi<br />
1941 wels daarsda. sabWoTa kavSiris pirobebSi saqarTvelos akademias<br />
gaaCnda uamravi instituti, samecniero-kvleviTi centri, sakmaod mdidari<br />
biblioTeka da mniSvnelovani gamomcemlobac.<br />
yovelive zemoTqmuliT sulac ar vgmobT teqnologiisa da mecnierebis<br />
ganviTarebas. didi Secdoma iqneba, Tuki vinme ifiqrebs, rom marTlmadidebeli<br />
eklesia ewinaaRmdegeba mecnierebas, magram valdebulni<br />
varT, rom yvelafers Tavisi adgili mivuCinoT da isic vaRiaroT, rom<br />
marTlmadidebeli eklesia dakavebulia im mecnierebiT, romelic yvela<br />
sxva mecnierebaze maRla dgas, da amitomac mas mecnierebaTa mecnierebas<br />
da xelovnebis xelovnebasac uwodeben.<br />
marTlmadidebeli eklesiis es damokidebuleba sruliadac ar niSnavs<br />
mecnierebis ugulebely<strong>of</strong>as. piriqiT, eklesia yovelTvis TanamSromlobda<br />
mecnierebTan, cdilobda daxmareba gaewia mecnierebis<br />
ganviTarebisaTvis da misi miRwevebic gamoeyenebina. eklesiisa da mecnierebis<br />
TanamSromlobis araCveulebrivi magaliTis dasaxeleba Tqvenive<br />
realobidan SeiZleba. amis araCveulebrivi magaliTia `sinis mTaze<br />
wm. ekaterines monasterSi 1975 w. aRmoCenil qarTul xelnawerTa aRweriloba“,<br />
romelic 2005 wels aTenSi gamoica. paleografiis SesaniSnavi<br />
specialistebi: SaniZe, aleqsiZe, qavTaria, xecuriani da mesxi<br />
mowmeni arian mecnierebisa da eklesiis mWidro TanamSromlobisa. eklesia<br />
aRiarebs, pativs scems da afasebs maT did Rvawls, vinaidan es<br />
monumenturi wigni maTi udidesi ZalisxmeviTa da Tavganwirvis fasad<br />
daiwera. am mecnierebma urTules pirobebSi imuSaves. maT ar hqondaT is<br />
pirobebi da SeRavaTebi, romlebic dasavleTis did mecnierebs gaaCniaT.<br />
miuxedavad imisa, rom maT normaluri saarsebo pirobebi ar gaaCndaT,<br />
mainc Tavdadebulad iSromes, raTa qarTveli xalxisTvis miewodebinaT<br />
uZvirfasesi masala maTi mravalsaukunovani istoriisa da maRali sulieri<br />
faseulobebis Sesaxeb.<br />
sulierebisa da mecnierebis harmoniuli Serwymis magaliTad SegviZlia<br />
davasaxeloT agreTve yirimis mTavarepiskoposi luka. misi wvlili<br />
samedicino dargSi aRiarebuli da dafasebuli aRmoCnda TviT aTeisturi<br />
saxelmwifos mier. wmida lukam, erTi mxriv, gamoiyena Tavisi mecnieruli<br />
niWi, xolo, meore mxriv, ganuwyveteli locvisa da adamianisad-<br />
226
mi usazRvro siyvarulis wyalobiT namdvili saswaulebi moaxdina. man<br />
warmoudgeneli qirurgiuli operaciebi gaakeTa. amitomac mas RmerTma<br />
gankurnebis madli misca da dResac, sikvdilis Semdeg, igi saswaulebs<br />
axdens.<br />
isic unda aRvniSnoT, rom arc mecniereba ewinaaRmdegeba Cveni eklesiis<br />
moZRvrebas, Cveni marTlmadidebeli dedaeklesiis rwmenas. mecnieruli<br />
kvleva ver SeZlebs wmida werilis gauqmebas.<br />
is winaaRmdegobebi, romelTa Sesaxebac xSirad saubroben or-<br />
Todoqsologi mecnierebi, fenomenaluria da samyaros Sesaxeb ukve<br />
ganvlil da nakleb codnas moicavs, romlebsac miviwyebul da naklul<br />
mtkicebulebebad miviCnevT.<br />
miuxedavad mecnierebis udidesi miRwevebisa, Cveni codna mainc umniSvneloa<br />
samyaros ganzomilebebTan SedarebiT. WeSmaritad didi<br />
da gulwrfeli mecnierebi, mravalwliani da dauRalavi kvlevis Semdeg,<br />
aRiareben sakuTar uZlurebas. adamians rom SeZleboda mTlianad<br />
ar STanTqmuliyo kvleva-ZiebaSi da sruly<strong>of</strong>ili da sferuli codna<br />
hqonoda saganTa da movlenaTa Sesaxeb, mixvdeboda, rom arsebiTad arc<br />
arsebobs winaaRmdegoba mecnierebasa da religias Soris, mecnierebasa<br />
da biblias Soris.<br />
amis magaliTad saqarTvelos mecnierebaTa akademiis prezidentis,<br />
cnobili enaTmecnieris, baton Tamaz gamyreliZis gamokvlevebs davasaxelebdiT.<br />
misma Teoriam indoevropelebisa da indoevropuli enebis<br />
Sesaxeb, romelic rus mecnierTan, pr<strong>of</strong>esor viaCeslav ivanovTan<br />
TanamSromlobiT Camoayaliba, axali ganzomilebebi misca indoevropelTa<br />
warmomavlobis sakiTxs, romlisganac momdinareobs Tanamedrove<br />
evropel xalxTa umetesoba. cxadia, yvela sakiTxze ver gavamaxvilebT<br />
yuradRebas, magram aRvniSnavT, rom maT mier dadgenili sazRvrebi,<br />
kavkasiis samxreTiT da mesopotamiis CrdiloeTiT, savsebiT eTanxmeba<br />
bibliis genealogias, romlis Tanaxmadac iafeti, anu indoevropelTa<br />
mama, berZnuli miTologiis Tanaxmad _ iafetosi, noes Ze iyo, romelmac,<br />
rogorc cnobilia, kidobnis meSveobiT miaRwia kavkasiis samxre-<br />
TiT da mesopotamiidan CrdiloeTiT mdebare araratis mTas (dab. 8,4).<br />
am regionidan, sadac akurTxa RmerTma is da Zeni misni, `romelTac ganiyvnes<br />
Walakni warmarTTani qveyanasa maTsa, TiToeul, enad-enad tomTa<br />
Sina maTTa da naTesavTa Sina maTTa“. (dab. 10,5), anu jer kidev ar iyo<br />
dawyebuli enebis day<strong>of</strong>a.<br />
eklesias miznad ara aqvs dasaxuli adamianebs aswavlos, rogor<br />
Seicnon gonebisa da logikis meSveobiT samyaro, misi Seqmna da ganvi-<br />
Tareba, ise rogorc amas mecniereba cdilobs. amitomac, ar aris dakavebuli<br />
mecnieruli problemebiT, arc mecnieruli kvlevis Sedegebs<br />
aqcevs dogmebad da arc mecnieruli kvlevis Sedegebis eSinia. eklesias<br />
ar aviwydeba, rom es Sedegebi mis sferos ar warmoadgens. eklesiam ramdenjerac<br />
daiviwya Tavisi funqcia, rogorc es araerTgzis momxdara<br />
227
dasavleTis eklesiaSi, da Seecada, Careuliyo mecnierul problemebSi,<br />
seriozul winaaRmdegobebs waawyda da istoriuli Secdomebic Caidina.<br />
amis magaliTi inkviziciaa.<br />
Tuki, magaliTad, romelime samecniero dargs aviRebT, davuSvaT _<br />
enaTmecnierebas, davinaxavT, rom igi Sedarebis meTodis gamoyenebiT<br />
Tavdapirveli enis aRdgenas cdilobs da midis indoevropul enebTan,<br />
an enasTan, romelzec pirveli indoevropelebi saubrobdnen. eklesiis<br />
saqme ar aris pirveladi enis aRdgena, aramed adamianis modgmis gaTi-<br />
Suloba, vinaidan ampartavnobiT gamowveulma gaTiSulobam moitana kidevac<br />
enebis day<strong>of</strong>a. misi aRdgena moxda sulTm<strong>of</strong>enobisas, suliwmidis<br />
gardamosvlis Sedegad, rogorc amas dResaswaulis kondaki gvauwyebs.<br />
msgavsi gziT mecniereba dRes adamianisagan bevri ucxo enis codnas<br />
moiTxovs, raTa Seiswavlos ama Tu im eris miRwevebi da am gziT aiTvisos<br />
uzarmazari bibliografia. magram RmerTi, pavle mociqulis piriT,<br />
adamianisagan mxolod erTi enis codnas moiTxovs, am enas siyvaruli<br />
hqvia. `kacTa da angelozTa enebzec rom vmetyvelebde, siyuaruli Tu<br />
ara maqvs, mxolod rvali var moJRriale, mxolod wkriala winwili“ (I<br />
kor. 13,1). asketi mamebi gveubnebian: `momaval saukuneTa ena dumilia“.<br />
rogorc vxedavT, eklesia ufro martivad azrovnebs, magram ufro did<br />
siRrmeebs swvdeba.<br />
imaves gulisxmobda aToneli beri mama paisi, rodesac am aTiode<br />
wlis win erT gamoCenil amerikel mecniers mimarTa kiTxviT: `ras miaRwieT<br />
Tqven?“ mecnierma upasuxa: `mTvareze avediT, kosmosSi gavediT“.<br />
`ra dagijdaT?“ – hkiTxa kvlav paisim. `uTvalavi raodenobis fuli,<br />
milionobiT dolari“ – iyo amerikelis pasuxi. paisim ki dialogi ase<br />
daamTavra: `Cven, marTlmadideblebi, mxolod gamxmari puris natexiT<br />
RmerTTan avdivarT“. da ase aswavla amerikel mecniers adamianis WeSmariti<br />
daniSnuleba. amitom yovelTvis unda ganvasxvaoT mecnierebisa da<br />
religiis roli da daniSnuleba.<br />
marTlmadidebeli tradiciis Tanaxmad, RmerTis sruly<strong>of</strong>ili codna<br />
azrovnebiT ar miiRweva. wmida siluanem ucdomeli kriteriumi dagvitova<br />
gamosacnobad WeSmaritad sulieri adamianisa, WeSmariti mecnierisa,<br />
romelmac sruly<strong>of</strong>il codnas miaRwia. igi wers: `raoden brZenic unda<br />
iyos adamiani, rogori mecnieric unda iyos igi, rogori mSvenieric<br />
unda iyos, Tuki mas Tavisi mteri ar uyvars an nebismieri adamiani, mas<br />
RmerTi ver Seucvnia. da piriqiT, Tundac ubralo, Raribi, uvici iyos<br />
adamiani, magram gulSi siyvaruli aqvs, `igi RmerTSia, da masSi aris<br />
RmerTi“. is, visac aseTi siyvaruli SeuZlia, igi maradiuli cxovrebis<br />
Tanaziaria, da amis dasturi mis gulSi arsebobs. igi suliwmidis Wur-<br />
Welsa da sadgoms warmoadgens da suliwmidis meoxebiT Seicnobs mamasa<br />
da Zes. yoveldRiuri cxovrebis wesiT xdeba Zma da megobari qristesi.<br />
mecniereba da filos<strong>of</strong>ia, mama s<strong>of</strong>roniosis Tanaxmad, Tavis Tavs<br />
aseT SekiTxvas usvams: `ra aris WeSmariteba?~ namdvili qristianuli<br />
228
sindisi ki WeSmaritebisken imzireba da misi SekiTxva aseTia: `vin aris<br />
WeSmariteba?“ mecnierebis warmomadgenlebi, romlebic brals sdeben eklesias<br />
imaSi, rom igi damabrkolebelia, qristianebs niadaggamoclil<br />
meocnebeebad miiCneven, xolo TavianTi Tavi myar safuZvelze mdgomi<br />
hgoniaT. imas ki ver xvdebian, rom absoluturi WeSmariteba mxolod<br />
erTaderTia: `vin“ da araviTar SemTxvevaSi `ra“, radgan WeSmariteba<br />
ar aris Teoriuli saxis, arc abstraqtuli idea, aramed cxovrebaa. aki<br />
gviTxra uzenaesma: `me var WeSmariteba da cxovreba“. qristianoba arc<br />
`filos<strong>of</strong>osoba da arc moZRvreba ar aris, igi cxovrebis wesia. logikiT<br />
moxibluli kacobrioba dabanguli cxovrobs – ambobs siluane. ara<br />
mxolod teqnikuri mecnierebi da filos<strong>of</strong>osebi usvamen TavianT Tavs<br />
SekiTxvas: `ra aris WeSmariteba?“, aramed TviT religiurad mcxovreb<br />
adamianebSic SeimCneva msgavsi cduneba: ase magaliTad, rodesac religiurad<br />
moazrovne goneba cdilobs, gaigos WeSmariteba RvTisa da misi<br />
Zalis Sesaxeb, imave Secdomas uSvebs, rasac mecniereba Tavisi mizezSedegobrivi<br />
dasabamiT, da filos<strong>of</strong>ia Tavisi racionalizmiT, anu mcdelobiT,<br />
WeSmaritebas Caswvdes kiTxviT: `ra“. WeSmariteba ki logikis meSveobiT<br />
ar Seicnoba. RmerTi, romelic aris `vin“, mxolod y<strong>of</strong>ierebaSi<br />
Seicnoba anu _ suliwmidiseuli gamocxadebiT.<br />
namdvili codna sabolood romelime saganze dakvirvebis Sedegs ar<br />
warmoadgens. igi cocxal RmerTTan `pirispir“ urTierTobis Sedegia.<br />
RmerTis marTlmadidebluri gaazreba sikeTis, siyvarulisa da sxva<br />
grZnobaTa abstraqtuli Teoria ar aris. avTentikuri sulieri cxovreba<br />
fantaziisagan gansxvavebulia da RmerTis sulSi damkvidrebiT xdeba,<br />
_ rodesac sulma aRiqva `igi“ da ganicada ontologiurad, rom mas<br />
uyvars, aris keTili, didebuli, maradiuli.<br />
kidev erTxel did madlobas mogaxsenebT yvelas moniWebuli pativisaTvis,<br />
romelic aris dasturi Tqveni siyvarulisa; Tqveni qveynis sulieri<br />
adamianebi gamsWvalulni arian marTlmadidebluri azrovnebiT<br />
da mWidro kavSiri aqvT qristianul marTlmadideblur moZRvrebasTan.<br />
sarwmunoebas Rrmad aqvs fesvebi gamdgari qarTveli xalxis y<strong>of</strong>aSi.<br />
mTeli guliT gisurvebT, rom RmerTma dalocos saqmeni Tqvenni,<br />
xolo Tqvenma xelisuflebam yoveli Rone ixmaros am saqmianobis xelSesawyobad,<br />
vinaidan kargad organizebuli da ganviTarebuli mecnierebaTa<br />
akademia xels Seuwyobs mTeli qveynis winsvlasa da ganviTarebas. eklesia,<br />
Tavisi gamorCeuli meTauris, Cveni sayvareli Zmis, sruliad saqarTvelos<br />
kaTolikos-patriarqis, meufe ilias meSveobiT, romelsac Tqven<br />
ase Zalian uyvarxarT da romelic esoden uwyobs xels Tqvens saqmianobas,<br />
gansakuTrebiT ki saeklesio xelovnebis dargSi, mwams, rom mudam Tqven<br />
gverdiT iqneba da ilocebs Tqveni Sromis winsvlisa da dafasebisaTvis.<br />
madli da wyaloba uflisa Cvenisa iyos Tqven yovelTa Tana. amin!<br />
229
sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,<br />
uwmidesisa da unetaresis<br />
ilia II sityva,<br />
warmoTqmuli sarkeebian darbazSi<br />
Tqveno yovladuwmidesobav ms<strong>of</strong>lio patriarqo,<br />
Tqveno aRmatebulebav, saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli<br />
akademiis prezidento,<br />
batono akademikosebo,<br />
qalbatonebo da batonebo,<br />
dRevandeli dRe kidev erTxel mowmobs imas, Tu ramdenad axlosaa<br />
erTmaneTTan mecniereba da rwmena. me maxsendeba erTi SemTxveva _ sabWoTa<br />
kavSiris meTauri ekiTxeba akademikos pavlovs: `nuTu Tqven, ms<strong>of</strong>lioSi<br />
aRiarebuli mecnieri, morwmune brZandebiT?~. akademikosi pavlovi pasuxobs:<br />
`roca Cven vswavlobT adamianis sisxls, morwmune ki ara, SeiZleba<br />
wmindani gaxde~; ai, amdenad amtkicebs es RvTis arsebobas. . .<br />
kargad mogexsenebaT, rom es sakiTxi _ codnisa da rwmenis urTier-<br />
Tobisa _ uZvelesi sakiTxia da jer kidev I_II saukuneebSi ganixileboda.<br />
am sakiTxs gansakuTrebiT vrclad Seexo klimenti aleqsandrieli. is<br />
ambobs, rom pirveladi aris rwmena da rwmenaze dafuZnebulia codna.<br />
ufali Cveni ieso qriste brZanebs: `iyaviT sruly<strong>of</strong>ilni, viTarca<br />
mamaTqveni zecieri sruly<strong>of</strong>il ars~. es kidev erTxel mowmobs imas, rom<br />
ar SeiZleba adamianis ganviTareba, iqneba es sulieri Tu mecnieruli<br />
sruly<strong>of</strong>a, Sewydes raRac garkveul etapze, es dausrulebeli procesia;<br />
es kidev erTxel mowmobs imas, rom kacobriobam gansakuTrebuli yurad-<br />
Reba unda miaqcios orive faqtors – rwmenasa da codnas. is liberalizmi,<br />
romelic evropaSi warmoiSva, ganviTarda da aman Sedegad migviyvana<br />
aTeizmamde. magram adamianSi aRmoCnda imdeni sulieri Zala, rom igi<br />
gamovida am burusidan da realurad Sexeda movlenebs...<br />
urwmuno adamianis xelSi mecniereba, mogexsenebaT, saSiSia da is vi-<br />
Tareba, romelic am bolo saukuneebis manZilze Seiqmna, aixsneba imiT,<br />
rom kacobriobam mecnierebas ufro meti yuradReba miaqcia, vidre sulierebas.<br />
suliereba da mecniereba Tu ar ganviTarda paralelurad, es<br />
ukanaskneli SeiZleba saSiSic gaxdes. ai, amitom, saWiroa es ori faqtori<br />
harmoniulad ganviTardes.<br />
me maxsendeba erT-erTi Cemi pr<strong>of</strong>esoris leqcia; is ambobda, rom iyo<br />
ori astronomi, cnobili pirovnebebi... erTi maTgani amtkicebda, rom<br />
RmerTi arsebobs, meore ambobda: `mTeli sicocxle vuyureb cas, vswavlob<br />
planetebs, varskvlavebs da me iq arasdros minaxavs RmerTi~; da im<br />
pirvelma upasuxa: `Sen dagaviwyda erTi ram: Sen unda Caixedo Sens gulSi<br />
da iq dainaxav RmerTs~. ai, aseTi adamiani marTlac matarebelia suli<br />
230
wmidisa. saerTod unda iTqvas, rom adamianis sulieri samyaro arasdros<br />
carieli ar rCeba; is aris taZari an sulisa wmidisa, an boroti<br />
sulisa.<br />
wmida mama ambobs: `he, ufalo, momaniWe me gancdaÁ TvisTa codvaTa da<br />
ara gankiTxva Zmisa Cemisa~. ai, es sulieri ganwmenda aucilebelia, rom<br />
adamianma dainaxos RmerTi da ufali Sevides adamianis gulSi.<br />
me minda vTqva, rom saqarTvelo yovelTvis gamoirCeoda imiT, rom<br />
mecniereba da rwmena mudam erTad viTardeboda; mogexsenebaT, rom yoveli<br />
monasteri iyo ara marto sulierebis centri, aramed didi mecnieruli<br />
centric da Cven gvinda, rom Cveni es tradicia gagrZeldes.<br />
me minda visargeblo am SemTxveviT da vTxovo mis yovladuwmidesobas<br />
erTi ram: XIX saukunis bolos aTonis mTaze cxovrobda berZeni beri,<br />
romelsac erqva kirilos lavrioTisi. es beri Zalian bevrs muSaobda<br />
saRvTo werilze da gansakuTrebul yuradRebas aqcevda ioane RvTismetyvelis<br />
apokalifss; mas aqvs Zalian saintereso gamokvlevebi da sulieri<br />
xedva; gamokvlevis erT-erT adgilas is ambobs, rom filadelfiis<br />
eklesiaSi igulisxmeba swored saqarTvelos eklesia da saqarTvelo. es<br />
xdeba im dros, roca saqarTvelo kargavs Tavis politikur damoukide-<br />
blobas, xolo saqarTvelos eklesia kargavs avtokefalias. kirilos<br />
lavrioTisis Sesaxeb waikiTxa leqcia Cvens universitetSi erT-erTma<br />
berZenma pr<strong>of</strong>esorma. Cveni xalxi metad dainteresebulia am mecnieri<br />
beris moRvaweobiT. CvenTvis cnobilia, rom nawili am Sromisa aris<br />
aTonis mTaze, xolo meore nawili _ aTenis mecnierebaTa akademiaSi.<br />
kargi iqneboda, am gamokvlevis asli Cvenc gvqonoda; es CvenTvis metad<br />
saintereso iqneboda da gvinda Tqveni locva-kurTxeva amis Taobaze.<br />
dasasrul, Cveni eklesiisa da Cveni mecnierebaTa erovnuli akademiis<br />
saxeliT, Cveni akademikosebis saxeliT, minda mivuloco mis yovladuwmidesobas<br />
es maRali wodeba; me minda vTqva, rom misma yovladuwmidesobam<br />
miiRo es jildo ara marto imisaTvis, rom es didi pativia da<br />
es pativi ekuTvnis piradad mas rogorc ms<strong>of</strong>lio patriarqs, aramed es<br />
man daimsaxura rogorc mkvlevarma misi gamorCeuli Sromebisa gamo;<br />
mogexsenebaT, misi yovladuwmidesoba brZandeba didi Teologi da didi<br />
mecnieri.<br />
kidev erTxel gilocavT, Tqveno yovladuwmidesobav, am maRal<br />
wodebas.<br />
231
saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademia<br />
_ sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqs<br />
didi iubile<br />
Tamaz gamyreliZe<br />
milocvebi<br />
zurab wereTeli<br />
fridon Todua<br />
ana kalandaZe<br />
merab berZeniSvili<br />
anzor erqomaiSvili<br />
Rvawli patriarqisa<br />
Tamaz gamyreliZe<br />
roin metreveli<br />
guram TevzaZe<br />
zaza aleqsiZe<br />
SoTa nadiraSvili<br />
mariam lorTqifaniZe<br />
mama giorgi zviadaZe<br />
joni xecuriani<br />
gvanca koplataZe<br />
jaba samuSia<br />
damana meliqiSvili<br />
serqo vardosaniZe<br />
sergo vardosaniZe<br />
goGa guguSvili<br />
Tamila mgalobliSvili<br />
qronika<br />
romis papi da saqarTvelos patriarqi<br />
ms<strong>of</strong>lio patriarqis viziti<br />
Semdgeneli _ akad. roin metreveli<br />
redaqtorebi _ nodar gioSvili, margo inasariZe<br />
mxatvar-dizaineri _ dea jabua<br />
kompiuteruli uzrunvely<strong>of</strong>a _ giorgi bagrationi,<br />
nana qvaGaxia<br />
ISBN 978-9941-9018-0-5<br />
saarqivo foto masalis mowodebisaTvis madlobas movaxsenebT<br />
saqarTvelos sapatriarqos arqivs<br />
232